🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Sổ Tay Phòng Tránh Tai Nạn Bất Ngờ Ebooks Nhóm Zalo SỔ TAY PHÒNG TRÁNH TAI NẠN BẤT NGỜ Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn ThÕ Kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn Duy Hïng Thμnh viªn TS. NguyÔn An Tiªm TS. KhuÊt Duy Kim H¶i NguyÔn Vò Thanh H¶o SỔ TAY PHÒNG TRÁNH TAI NẠN BẤT NGỜ Nhμ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt nhμ xuÊt b¶n DÂN TRÍ Hμ Néi - 2012 chó dÉn cña Nhμ xuÊt b¶n Cuèn s¸ch “Sæ tay phßng tr¸nh tai n¹n bÊt ngê” do nhãm c¸c t¸c gi¶ biªn so¹n, biªn dÞch, tæng hîp tõ nhiÒu nguån; Nhμ xuÊt b¶n D©n trÝ xuÊt b¶n quý I n¨m 2012. Cuèn s¸ch gåm b¶y phÇn, cung cÊp cho b¹n ®äc nh÷ng hiÓu biÕt c¬ b¶n nhÊt vÒ c¸c lo¹i tai n¹n, hiÓm häa, bÖnh tËt th−êng gÆp trong cuéc sèng; mét sè ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n phßng tr¸nh tai häa, tai n¹n bÊt ngê; h−íng dÉn mét sè biÖn ph¸p cÊp cøu, xö lý khi ch¼ng may gÆp ph¶i hiÓm häa. Nh»m thiÕt thùc cung cÊp kiÕn thøc phæ th«ng, c¬ b¶n cho ®«ng ®¶o b¹n ®äc, nhÊt lμ ®èi t−îng b¹n ®äc ë x·, ph−êng, thÞ trÊn, Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt phèi hîp víi Nhμ xuÊt b¶n D©n trÝ xuÊt b¶n cuèn s¸ch nμy. Xin giíi thiÖu cuèn s¸ch vμ mong nhËn ®−îc ý kiÕn ®ãng gãp cña b¹n ®äc ®Ó cuèn s¸ch hoμn thiÖn h¬n trong lÇn xuÊt b¶n sau. Th¸ng 11 n¨m 2012 Nhμ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt5 6 LêI nãi ®Çu Ngμy nay thÕ giíi ®Æc biÖt quan t©m ®Õn c«ng t¸c gi¸o dôc con ng−êi vÒ ý thøc phßng tr¸nh tai n¹n bÊt ngê. NhiÒu quèc gia ®· so¹n thμnh s¸ch gi¸o khoa víi cÊp bËc gi¸o dôc kh¸c nhau ®Ó d¹y vμ rÌn luyÖn cho con ng−êi ý thøc phßng tr¸nh tai n¹n bÊt ngê tõ tÊm bÐ. §èi víi nh÷ng th¶m ho¹ ®· x¶y ra, chóng ta ph¶i nh×n nhËn l¹i b»ng lý trÝ. Nh÷ng tai häa trong thÕ giíi tù nhiªn vμ cuéc sèng h»ng ngμy ®· c¶nh b¸o chóng ta r»ng: Nguy hiÓm lu«n tiÒm Èn bªn c¹nh ta! Tai ho¹ vÒ c¬ b¶n lμ kh«ng cã c¸ch g× lo¹i bá ®−îc hoμn toμn, do vËy c¸c biÖn ph¸p øng phã tÝch cùc cña con ng−êi lμ ph¶i biÕt c¸ch ®èi mÆt víi tai ho¹, phßng tr¸nh ®−îc nh÷ng nguy hiÓm ®ã mét c¸ch khoa häc. Bëi v× trong giê phót quan träng, nÕu kh«ng cã hiÓu biÕt, kh«ng cã nhËn thøc thÊu ®¸o vÒ mèi nguy hiÓm ®ang Ëp tíi, ®Ó cã nh÷ng hμnh ®éng ®óng ®¾n tù cøu m×nh, th× nguy hiÓm mμ chóng ta ®èi mÆt cã thÓ sÏ lín h¬n rÊt nhiÒu. Nh»m cung cÊp vμ phæ cËp vÒ ph−¬ng ph¸p vμ ý thøc tù cøu m×nh, phßng tr¸nh tai ho¹, chóng 7 t«i xin tr©n träng giíi thiÖu víi b¹n ®äc cuèn “Sæ tay phßng tr¸nh tai n¹n bÊt ngê”. Cuèn s¸ch h−íng dÉn nh÷ng ph−¬ng ph¸p phßng tr¸nh tai ho¹, tai n¹n bÊt ngê x¶y ra trong cuéc sèng h»ng ngμy nh− khi tham gia giao th«ng, phßng vμ ch÷a bÖnh, phßng, chèng hiÓm häa tù nhiªn, phßng, chèng hiÓm häa vÒ trËt tù trÞ an x· héi, phßng, chèng tai n¹n trong cuéc sèng ë thμnh thÞ, n«ng th«n, nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ cÊp cøu... Hy väng b¹n ®äc sÏ yªu thÝch cuèn s¸ch nμy vμ lu«n ®em theo bªn m×nh, bëi khi cã tri thøc, hiÓu biÕt vÒ nh÷ng kiÕn thøc nμy b¹n sÏ b¶o vÖ tèt h¬n tÝnh m¹ng quý b¸u cña m×nh. Thay mÆt nhãm biªn so¹n, biªn dÞch. D−¬ng Minh Hμo 8 PhÇn 1 Phßng tr¸nh tai n¹n khi tham gia giao th«ng I. Phßng tr¸nh tai n¹n khi ®i bé Ng−êi ®i bé ph¶i nghiªm chØnh tu©n thñ c¸c quy t¾c giao th«ng, n©ng cao ý thøc tù b¶o vÖ an toμn cho m×nh, ®Ò phßng tai n¹n giao th«ng. VËy ng−êi ®i bé ph¶i lμm g× ®Ó b¶o ®¶m an toμn khi tham gia giao th«ng? 1. Ng−êi ®i bé ph¶i ®i trªn hÌ ®−êng, tr−êng hîp kh«ng cã hÌ phè, lÒ ®−êng th× ph¶i ®i s¸t mÐp ®−êng. 2. Khi ®i qua n¬i giao nhau cña nhiÒu lμn ®−êng hoÆc khi sang ®−êng, ph¶i ®i qua ë nh÷ng n¬i cã ®Ìn tÝn hiÖu, cã v¹ch kÎ ®−êng hoÆc cÇu v−ît, hÇm dμnh cho ng−êi ®i bé vμ ph¶i tu©n theo tÝn hiÖu chØ dÉn cña ®Ìn tÝn hiÖu hoÆc cña c¶nh s¸t giao th«ng. 3. Kh«ng ®−îc trªu ®ïa nhau trªn ®−êng hoÆc cã nh÷ng hμnh vi g©y c¶n trë c¸c ph−¬ng tiÖn 9 tham gia giao th«ng kh¸c, kh«ng ®−îc v−ît qua c¸c d¶i ph©n c¸ch. 4. Tr−êng hîp kh«ng cã ®Ìn tÝn hiÖu, kh«ng cã v¹ch kÎ ®−êng, cÇu v−ît, hÇm dμnh cho ng−êi ®i bé, ng−êi ®i bé muèn qua ®−êng ph¶i chó ý quan s¸t c¸c xe ®ang ®i tíi vμ chØ qua ®−êng khi b¶o ®¶m an toμn. 5. TrÎ em khi qua ®−êng ph¶i cã ng−êi lín d¾t vμ mäi ng−êi ph¶i cã tr¸ch nhiÖm gióp ®ì trÎ em qua ®−êng. 6. Ng−êi cao tuæi khi qua ®−êng, tèt nhÊt nªn cã ng−êi ®i cïng. II. Phßng tr¸nh tai n¹n khi ®iÒu khiÓn ph−¬ng tiÖn giao th«ng Khi ®iÒu khiÓn xe ®¹p, xe th« s¬ ba b¸nh, xe ®¹p ®iÖn, xe m¸y… ph¶i ®Æc biÖt chó ý an toμn ®Ó cã thÓ tr¸nh ®−îc nh÷ng tai n¹n ®au lßng x¶y ra vμ nh÷ng phiÒn phøc kh«ng ®¸ng cã. Muèn vËy, ph¶i chó ý tu©n thñ nh÷ng yªu cÇu sau: 1. Tr−íc khi xuÊt hμnh ph¶i kiÓm tra t×nh tr¹ng an toμn cña ph−¬ng tiÖn vμ chØ khi nμo ph−¬ng tiÖn ®ã ch¾c ch¾n b¶o ®¶m an toμn th× míi sö dông. 2. §iÒu khiÓn xe ®óng lμn ®−êng; ë nh÷ng tuyÕn ®−êng dμnh chung cho tÊt c¶ c¸c lo¹i xe th× ph¶i ®i vμo phÝa bªn ph¶i ®−êng. Ph¶i 10 nghiªm chØnh tu©n thñ c¸c quy t¾c giao th«ng, kh«ng ®−îc v−ît ®Ìn ®á, kh«ng ®iÒu khiÓn xe ng−îc chiÒu trªn ®−êng mét chiÒu, kh«ng ®−îc tËp xe trªn ®−êng, khi ®iÒu khiÓn xe kh«ng ®−îc bu«ng c¶ hai tay, ng−êi ®iÒu khiÓn hoÆc ng−êi ngåi trªn xe kh«ng ®−îc b¸m theo hoÆc ®Èy xe kh¸c. 3. Khi ®i ngang qua ng· t−, ng· n¨m ®−êng trë lªn dμnh cho xe c¬ giíi, ng−êi ®iÒu khiÓn xe th« s¬ ph¶i dõng xe d¾t bé, hoÆc ph¶i ®iÒu khiÓn ph−¬ng tiÖn ®i chËm dÇn, ph¶i ra tÝn hiÖu th«ng b¸o, kh«ng ®−îc rÏ hoÆc dõng ®ét ngét. 4. Víi xe ®¹p hoÆc xe ®¹p ®iÖn th× chØ ®−îc ®iÒu khiÓn trªn phÇn ®−êng trong ph¹m vi quy ®Þnh. III. Phßng tr¸nh tai n¹n trªn ®o¹n ®−êng bé giao nhau víi ®−êng s¾t C¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng vμ ng−êi ®i bé khi ®i qua ®o¹n ®−êng bé giao nhau víi ®−êng s¾t, nÕu kh«ng tu©n thñ nghiªm chØnh c¸c quy t¾c giao th«ng th× rÊt dÔ x¶y ra tai n¹n. Do vËy khi ®i qua ®o¹n ®−êng bé giao c¾t víi ®−êng s¾t, ng−êi ®iÒu khiÓn ph−¬ng tiÖn giao th«ng vμ ng−êi ®i bé ®Òu ph¶i chó ý mét sè ®iÓm nh− sau: 1. T¹i nh÷ng n¬i ®−êng bé vμ ®−êng s¾t giao nhau cã ®Ìn tÝn hiÖu, rμo ch¾n, chu«ng b¸o hiÖu: 11 Khi ®Ìn tÝn hiÖu mμu ®á bËt s¸ng, cã chu«ng b¸o hiÖu, rμo ch¾n ®ang dÞch chuyÓn hoÆc ®· ®ãng th× tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tham gia giao th«ng ®Òu ph¶i dõng l¹i ë phÇn ®−êng cña m×nh, c¸ch rμo ch¾n mét kho¶ng c¸ch an toμn vμ ph¶i chÊp hμnh sù chØ dÉn cña nh©n viªn qu¶n lý, kh«ng ®−îc tïy tiÖn v−ît qua. 2. NÕu nh− kh«ng cã ®Ìn tÝn hiÖu, rμo ch¾n vμ chu«ng b¸o hiÖu, th× tr−íc khi qua ph¶i dõng l¹i, quan s¸t c¶ hai phÝa, khi thÊy ch¾c ch¾n kh«ng cã ph−¬ng tiÖn ®−êng s¾t ®i tíi míi ®−îc ®i qua; nÕu thÊy cã ph−¬ng tiÖn ®−êng s¾t ®i ®Õn th× ph¶i dõng l¹i vμ gi÷ kho¶ng c¸ch tèi thiÓu 5m, kh«ng ®−îc dõng l¹i trªn ®−êng s¾t. 3. ë nh÷ng n¬i chØ cã ®Ìn tÝn hiÖu, nÕu nh− gÆp ®Ìn tÝn hiÖu mμu ®á bËt s¸ng b¸o hiÖu tμu háa s¾p tíi th× c¸c ph−¬ng tiÖn xe cé vμ ng−êi ®i bé ®Òu kh«ng ®−îc ®i qua. Sau khi tμu háa ®i qua vμ cã tÝn hiÖu an toμn cho phÐp míi ®−îc ®i qua. IV. Phßng tr¸nh tai n¹n Khi ®iÒu khiÓn xe c¬ giíi V× sù an toμn cña m×nh vμ cña ng−êi kh¸c, b¹n ph¶i lu«n v÷ng tay l¸i khi ®iÒu khiÓn xe. Ngoμi viÖc ph¶i chÊp hμnh nghiªm chØnh LuËt Giao th«ng, b¹n ph¶i chó ý nh÷ng ®iÓm d−íi ®©y: 12 1. Tr−íc khi xuÊt ph¸t b¹n ph¶i kiÓm tra thËt kü t×nh tr¹ng an toμn cña xe vμ chØ khi b¶o ®¶m an toμn míi xuÊt ph¸t. 2. Ph¶i mang ®Çy ®ñ c¸c lo¹i giÊy tê cÇn thiÕt nh− giÊy phÐp l¸i xe, giÊy ®¨ng ký ph−¬ng tiÖn... 3. Chó ý th¾t d©y an toμn tr−íc khi xuÊt ph¸t. 4. Khi ®i xe m« t« ph¶i chó ý ®éi mò b¶o hiÓm. 5. Khi tham gia giao th«ng b¹n ph¶i thÓ hiÖn ®−îc ®¹o ®øc vμ v¨n minh c«ng céng cña ng−êi l¸i xe, h·y lu«n nhí r»ng “Thμ chËm vμi gi©y, cßn h¬n g©y tai n¹n”. 6. Ph¶i lu«n chó ý c¸c biÓn b¸o giao th«ng, kh«ng ®Ó v« ý mμ ph¹m luËt. 7. Khi trong ng−êi xuÊt hiÖn nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng tíi viÖc l¸i xe an toμn hoÆc khi c¶m thÊy qu¸ mÖt mái vμ c¨ng th¼ng th× b¹n kh«ng ®−îc l¸i xe. 8. TuyÖt ®èi kh«ng l¸i xe sau khi uèng r−îu, bia. 9. Kh«ng ®−îc giao tay l¸i cho ng−êi ch−a cã giÊy phÐp l¸i xe hoÆc ng−êi l¸i xe ch−a thμnh th¹o. V. Phßng tr¸nh tai n¹n khi ®i xe kh¸ch 1. Kh«ng mang theo nh÷ng vËt dÔ ch¸y, dÔ næ, chÊt ®éc h¹i mμ Nhμ n−íc cÊm. 13 2. Khi ®i xe kh¸ch hoÆc xe buýt th× ph¶i ®îi khi xe dõng h¼n råi míi lªn hoÆc xuèng xe. 3. Kh«ng ®−îc thß ®Çu, thß tay ra ngoμi xe. 4. Kh«ng nªn nãi chuyÖn nhiÒu víi l¸i xe ®Ó hä cã thÓ tËp trung l¸i xe an toμn. 5. Kh«ng g©y mÊt trËt tù trªn xe, kh«ng nÐm ®å bõa b·i ra bªn ngoμi, cè g¾ng kh«ng ngñ trªn xe ®Ò phßng xe x¶y ra sù cè bÊt ngê. 6. Trªn ®−êng ®i nÕu kh«ng may trªn xe x¶y ra háa ho¹n th× ph¶i b×nh tÜnh, tμi xÕ ph¶i nhanh chãng t¾t m¸y, kh«ng cho nguån ®iÖn tiÕp xóc víi löa, ®ãng b×nh nhiªn liÖu, sau ®ã dïng c¸c ph−¬ng tiÖn cøu háa ®Ó dËp t¾t löa, ®ång thêi ph¶i më cöa ®Ó hμnh kh¸ch tho¸t ra ngoμi, nÕu nh− kh«ng më ®−îc cöa th× ph¶i më cöa tho¸t hiÓm hoÆc ph¸ kÝnh ch¾n giã ®Ó tho¸t ra khái xe. 7. NÕu kh«ng may x¶y ra háa ho¹n trªn xe buýt, viÖc ®Çu tiªn lμ ph¶i cøu ng−êi vμ th«ng b¸o cho c¶nh s¸t cøu háa. NÕu ch¸y ë phÇn ®éng c¬ cña xe th× tμi xÕ ph¶i nhanh chãng më tÊt c¶ c¸c cöa ®Ó cho hμnh kh¸ch ch¹y xuèng, sau ®ã tiÕn hμnh dËp löa. NÕu ch¸y ë gi÷a xe th× tμi xÕ ph¶i më c¶ cöa sau ®Ó hμnh kh¸ch xuèng tõ hai phÝa, sau ®ã tiÕn hμnh dËp löa, khèng chÕ ®¸m ch¸y. NÕu nh− kh«ng xuèng ®−îc b»ng cöa chÝnh th× hμnh kh¸ch cã thÓ xuèng b»ng cöa sæ 14 vμ cöa tho¸t hiÓm cña xe. NÕu nh− cöa chÝnh cña xe bÞ löa phong táa mμ cöa sæ vμ cöa tho¸t hiÓm l¹i ®«ng ng−êi th× cã thÓ dïng ¸o vμ c¸c vËt kh¸c trïm kÝn ng−êi ®Ó b¨ng qua ngän löa ra ngoμi. 8. NÕu nh− quÇn ¸o bÞ ch¸y mμ thêi gian kh«ng cho phÐp th× ph¶i nhanh chãng cëi ra, sau ®ã tiÕn hμnh dËp löa; nÕu nh− kh«ng kÞp th× cã thÓ l¨n xuèng d−íi ®Êt hoÆc nhê nh÷ng ng−êi bªn c¹nh gióp ®ì dËp löa. 9. Trªn xe ph¶i ®−îc trang bÞ c¸c ph−¬ng tiÖn cøu háa, l¸i vμ phô xe ph¶i sö dông thμnh th¹o c¸c ph−¬ng tiÖn nμy. VI. PHßNG TR¸NH TAI N¹N KHI §I TμU HáA Khi ®i tμu háa, b¹n nªn chó ý nh÷ng ®iÓm d−íi ®©y ®Ó b¶o ®¶m an toμn: 1. Tr−íc khi lªn tμu, b¹n ph¶i tù gi¸c chÊp hμnh kiÓm tra an toμn, kh«ng mang theo nh÷ng vËt phÈm dÔ ch¸y næ, chÊt phãng x¹ vμ c¸c vËt phÈm kh¸c mμ Nhμ n−íc cÊm. 2. Ph¶i chê lªn tμu ë nh÷ng ®iÓm quy ®Þnh, ph¶i ®îi cho tμu dõng h¼n råi míi xuèng tμu, ph¶i −u tiªn ng−êi xuèng tμu tr−íc, ng−êi lªn tμu sau, kh«ng chen lÊn, x« ®Èy. 15 3. Kh«ng ®−îc trÌo qua cöa sæ ®Ó lªn hoÆc xuèng tμu, chØ ®−îc ®i qua ®−êng ray ë nh÷ng ®iÓm quy ®Þnh, kh«ng ®−îc g©y mÊt trËt tù ë n¬i ®îi tμu vμ bËc lªn xuèng tμu. 4. Khi tμu ch¹y kh«ng ®−îc thß ®Çu, tay ra ngoμi. 5. Kh«ng ®−îc hót thuèc trªn tμu ®Ò phßng háa ho¹n. 6. Kh«ng ®−îc tù tiÖn Ên c¸c van khÈn cÊp ®Ó tr¸nh sù cè cã thÓ x¶y ra. 7. Khi tμu ch¹y, nÕu ph¸t hiÖn thÊy c¸c sù cè bÊt th−êng, tr−íc tiªn ph¶i thËt b×nh tÜnh, ph¸n ®o¸n chÝnh x¸c sù cè, tuyÖt ®èi kh«ng ®−îc ho¶ng lo¹n; ®ãng khãa ®Ó tμu dõng l¹i, ®i vÒ chç hai toa tμu tiÕp gi¸p nhau, ë ®ã cã chèt an toμn, dïng tay n¾m lÊy chèt, kÐo m¹nh thuËn theo chiÒu kim ®ång hå th× tμu sÏ dõng l¹i, hoÆc ®i vμo toilet phÝa cuèi toa, dïng tay n¾m cña chèt an toμn kÐo m¹nh còng cã thÓ lμm cho ®oμn tμu dõng l¹i. Sau khi tμu dõng l¹i th× nhanh chãng tho¸t ra khái tμu. 8. NÕu nh− x¶y ra ch¸y ë trªn tμu th× ph¶i nhanh chãng ®ãng c¸c cöa sæ cña tμu l¹i bëi v× khi tμu ch¹y, nÕu cöa sæ më th× giã thæi t−¬ng ®èi m¹nh, sÏ lμm cho ®¸m ch¸y lan nhanh h¬n, bèc to h¬n. Sau khi hμnh kh¸ch ®· tho¸t khái toa tμu bÞ ch¸y th× nhanh chãng ®ãng cöa ra vμo cña toa tμu bÞ ch¸y ®ã l¹i, nh− vËy cã thÓ khèng chÕ ®−îc ®¸m ch¸y kh«ng lan réng ra c¸c toa kh¸c mét c¸ch hiÖu qu¶. 16 VII. PHßNG TR¸NH TAI N¹N KHI §I THUYÒN, PHμ Hμnh kh¸ch khi ®i tμu, thuyÒn, phμ ph¶i chó ý nh÷ng vÊn ®Ò sau ®Ó b¶o ®¶m an toμn: 1. Kh«ng mang theo nh÷ng vËt phÈm nguy hiÓm. 2. Kh«ng nªn ®i nh÷ng tμu, thuyÒn, phμ thiÕu ph−¬ng tiÖn cøu hé, hoÆc tμu, thuyÒn kh«ng cã GiÊy phÐp kinh doanh, kh«ng nªn m¹o hiÓm ®i nh÷ng lo¹i tμu, thuyÒn chë qu¸ sè ng−êi quy ®Þnh hoÆc lo¹i tμu, thuyÒn ba kh«ng “kh«ng tªn, kh«ng cã ®¨ng ký, kh«ng ®−îc phÐp l−u hμnh”. 3. Ph¶i ®îi khi tμu thuyÒn ®øng yªn vμ ph¶i ®îi nh©n viªn trªn tμu l¾p xong cÇu v¸n tμu th× míi lªn tμu thuyÒn; kh«ng chen lÊn khi lªn xuèng tμu, thuyÒn, phμ; kh«ng leo trÌo, nh¶y lªn, xuèng tμu, phμ ®Ó ®Ò phßng sù cè cã thÓ x¶y ra. 4. Sau khi lªn tμu, phμ, thuyÒn ph¶i ®äc kü s¬ ®å s¬ t¸n khÈn cÊp, n¾m râ vÞ trÝ cÊt phao cøu sinh, chó ý quan s¸t vμ ph©n biÖt lèi tho¸t an toμn ®Ó nÕu kh«ng may cã sù cè x¶y ra th× cã thÓ tù cøu lÊy m×nh. 5. Kh«ng ®−îc g©y mÊt trËt tù trªn tμu, thuyÒn, kh«ng ®−îc ®ïa nghÞch, chôp ¶nh bªn ngoμi tμu thuyÒn, ph¶i chó ý ®Ò phßng ®Ó kh«ng bÞ say sãng. 6. Khi tμu, thuyÒn ch¹y, nÕu kh«ng may x¶y ra sù cè th× ph¶i nhanh chãng tu©n theo sù chØ dÉn 17 cña nh©n viªn trªn tμu, nhanh chãng mÆc ¸o cøu sinh, kh«ng ®−îc ho¶ng lo¹n ®Ó tr¸nh lμm mÊt æn ®Þnh trªn tμu, thuyÒn, dÉn ®Õn hËu qu¶ xÊu cã thÓ x¶y ra. VIII. PHßNG TR¸NH TAI N¹N KHI §I M¸Y BAY Khi ®i m¸y bay b¹n nªn chó ý nh÷ng ®iÓm sau ®Ó b¶o ®¶m an toμn: 1. §Ó chuyÕn bay ®−îc su«n sÎ cÇn ph¶i ®Õn s©n bay tr−íc giê xuÊt ph¸t ghi trong vÐ Ýt nhÊt lμ mét tiÕng ®ång hå ®Ó lμm thñ tôc nhËn thÎ lªn m¸y bay vμ tù gi¸c chÊp hμnh viÖc kiÓm tra an toμn cña bé phËn an ninh ë s©n bay. 2. Kh«ng tïy tiÖn ®i l¹i vμo c¸c khoang m¸y bay, cμng kh«ng ®−îc vμo khoang ®iÒu khiÓn, ph¶i chó ý tu©n thñ sù chØ dÉn cña phi hμnh ®oμn, cÇn ph¶i n¾m ®−îc vÞ trÝ c¸c cöa tho¸t hiÓm vμ tÝnh n¨ng, c¸ch sö dông cña c¸c thiÕt bÞ an toμn trªn m¸y bay. 3. Trong suèt chuyÕn bay (trõ khi cÇn di chuyÓn) b¹n ph¶i cμi d©y an toμn nh»m tr¸nh bÞ x« ng· khi m¸y bay cÊt c¸nh, h¹ c¸nh hoÆc bay qua vïng cã thêi tiÕt xÊu. 4. Trong suèt chuyÕn bay ph¶i t¾t ®iÖn tho¹i di ®éng, kh«ng sö dông m¸y tÝnh x¸ch tay, m¸y ch¬i game ®iÖn tö... v× chóng cã thÓ lμm nhiÔu sãng thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn bay. 18 5. TuyÖt ®èi kh«ng hót thuèc trªn m¸y bay. 6. Khi m¸y bay ph¶i h¹ c¸nh khÈn cÊp, hμnh kh¸ch ph¶i b¸m chÆt tay vμo ghÕ hμng trªn vμ cói ®Çu thÊp xuèng, gi÷ nguyªn t− thÕ ®ã ®Õn khi m¸y bay h¹ c¸nh an toμn. 7. Khi m¸y bay x¶y ra tai n¹n hoÆc b¾t buéc h¹ c¸nh, ph¶i nhanh chãng rêi khái th©n m¸y bay mét kho¶ng c¸ch an toμn, ®Ò phßng th©n m¸y bay ph¸t næ. 8. NÕu m¸y bay x¶y ra tai n¹n hoÆc khi m¸y bay gÆp ph¶i sù cè th× ¸p dông nh÷ng gi¶i ph¸p sau: - M¸y bay khi võa cÊt c¸nh hoÆc s¾p h¹ c¸nh dÔ x¶y ra tai n¹n, do ®ã tr−íc khi m¸y bay cÊt c¸nh, b¹n ph¶i ®äc kü “Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt ®Ó b¶o ®¶m an toμn” vμ chó ý l¾ng nghe nh÷ng chØ dÉn cña nh©n viªn trªn m¸y bay ®Ó cã thÓ n¾m ®−îc biÖn ph¸p xö lý cÇn thiÕt khi m¸y bay x¶y ra sù cè. - C¸c lo¹i m¸y bay kh¸c nhau th× cã nh÷ng thiÕt kÕ cöa tho¸t hiÓm kh¸c nhau. Hμnh kh¸ch sau khi lªn m¸y bay ph¶i chó ý quan s¸t cöa tho¸t hiÓm khÈn cÊp gÇn chç ngåi cña m×nh nhÊt vμ ph¶i n¾m ®−îc c¸ch ®ãng, më cña chóng (th«ng th−êng trªn cöa m¸y bay ®Òu cã h−íng dÉn), nÕu kh«ng may x¶y ra tai n¹n th× cã thÓ tù t×m vμ më ®−îc cöa. - Khi x¶y ra sù cè, hμnh kh¸ch ph¶i gi÷ b×nh tÜnh, ®Æc biÖt ph¶i chó ý nh÷ng chØ dÉn cña c¸c tiÕp viªn. 19 - Kh«ng cè ®em theo t− trang cña m×nh mμ h·y bá l¹i chóng v× kh«ng cã ®ñ thêi gian, cã thÓ lμm b¹n vμ ng−êi kh¸c bÞ chËm khi tho¸t ra ngoμi, ngoμi ra tay kh«ng v−íng bËn thø g× cã thÓ nhanh chãng dì bá ch−íng ng¹i vËt khi ch¹y vμ chó ý tr¸nh lμm c¶n trë ®−êng tho¸t th©n cña ng−êi kh¸c. - Më kÝnh ch¾n n¾ng cña cöa sæ m¸y bay ®Ó b¶o ®¶m r»ng trong lóc khÈn cÊp th× b¹n còng cã thÓ nh×n râ ®−îc t×nh h×nh xung quanh, thuËn lîi cho viÖc tho¸t th©n. - H·y bá kÝnh m¾t, d©y chuyÒn, nhÉn, giμy cao gãt,... vμ nh÷ng vËt s¾c nhän kh¸c ra khái ng−êi. - NÕu trong m¸y bay cã khãi th× ph¶i nhanh chãng t×m mäi thø cã thÓ nh−: kh¨n mïi xoa, miÕng v¶i lãt ghÕ phÝa sau... ®Ó che mòi vμ miÖng cña m×nh, bëi chØ cÇn hÝt ph¶i khãi trong gi©y l¸t còng cã thÓ khiÕn b¹n bÊt tØnh. NhËn xÐt: M¸y bay kh«ng gièng víi c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng kh¸c, nã ®ßi hái sù an toμn cao ®é. Mçi mét quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu cã quy ®Þnh riªng ®Ó b¶o ®¶m an ninh hμng kh«ng. Quy ®Þnh ë ViÖt Nam: CÊm tÊt c¶ hμnh kh¸ch dïng ®iÖn tho¹i di ®éng, m¸y nh¾n tin, m¸y tÝnh x¸ch tay... trªn m¸y bay, bëi v× nh÷ng lo¹i m¸y nμy cã thÓ lμm nhiÔu sãng cña bé phËn ®iÒu khiÓn m¸y bay, cã thÓ nãi r»ng chóng chÝnh lμ “kh¾c tinh” ®èi víi 20 sù an toμn cña chuyÕn bay. Do ®ã, hμnh kh¸ch khi ®i m¸y bay ph¶i chÊp hμnh nghiªm chØnh quy ®Þnh an toμn hμng kh«ng, tuyÖt ®èi kh«ng ®−îc vi ph¹m v× sù an toμn cña m×nh vμ cña ng−êi kh¸c. IX. PHßNG TR¸NH TAI N¹N KHI §I DU LÞCH TR£N BIÓN 1. Sau khi lªn tμu, thuyÒn ph¶i chó ý ghi nhí nh÷ng ký hiÖu cã liªn quan. ë hμnh lang chÝnh vμ ®¹i s¶nh cña tμu, thuyÒn ®Òu cã s¬ ®å cöa tho¸t hiÓm an toμn, sau khi lªn tμu ph¶i nhí nh÷ng ký hiÖu ®ã vμ ph©n biÖt c¸c h−íng kh¸c nhau ®Ó nÕu kh«ng may x¶y ra tai n¹n th× cã thÓ nhanh chãng ch¹y tho¸t ra ®−îc. 2. Khi tμu gÆp n¹n, mäi ng−êi trªn tμu kh«ng ®−îc ho¶ng lo¹n, ph¶i thËt b×nh tÜnh míi cã thÓ cã c¸ch ®èi phã s¸ng suèt. Ph¶i tu©n theo sù chØ huy cña thuyÒn tr−ëng. 3. Sau khi lªn tμu, mäi hμnh kh¸ch ph¶i n¾m ®−îc vÞ trÝ ®Æt phao vμ ¸o cøu sinh, ®ång thêi ph¶i biÕt c¸ch sö dông chóng. 4. Khi b¾t buéc ph¶i nh¶y xuèng d−íi n−íc, cÇn chó ý: NÕu b¹n b¬i kh«ng tèt l¾m, chØ cã thÓ cøu m×nh mμ kh«ng thÓ cøu ®−îc ng−êi kh¸c th× kh«ng nªn b¬i tr−íc mÆt ng−êi kh¸c, ®Ó tr¸nh nh÷ng ng−êi kh«ng biÕt b¬i cã thÓ tóm chÆt lÊy 21 b¹n, khiÕn c¶ hai ®Òu chÕt ®uèi. NÕu trong tr−êng hîp kh«ng may bÞ r¬i xuèng n−íc th× ngoμi viÖc ph¶i cè gi÷ cho c¬ thÓ m×nh næi trªn mÆt n−íc b¹n cßn ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó mäi ng−êi tr«ng thÊy mμ t×m c¸ch cøu, vÝ dô nh− vïng vÉy ®Ó mÆt n−íc ph¸t ra tiÕng ®éng lμ mét biÖn ph¸p rÊt hiÖu qu¶ trong tr−êng hîp nμy. 5. Kh«ng nªn chë qu¸ nhiÒu ng−êi trªn phao cøu sinh, bëi v× søc chøa cña phao cã h¹n. NÕu chë qu¸ ®«ng th× cã thÓ lμm cho nh÷ng ng−êi trªn phao ph¶i ®èi mÆt víi nguy c¬ bÞ r¬i xuèng n−íc mét lÇn n÷a. 6. NÕu vμo mïa ®«ng b¹n cßn ph¶i t×m c¸ch lμm Êm c¬ thÓ cña m×nh. B¹n cã thÓ dïng tÊt c¶ nh÷ng thø cã thÓ (nh− v¶i b¹t, v¶i buåm...) ®Ó trïm lÊy ng−êi hoÆc mäi ng−êi cã thÓ ngåi s¸t l¹i gÇn nhau ®Ó gi÷ nhiÖt ®é c¬ thÓ, hoÆc vËn ®éng thÝch hîp ®Ó m¸u cã thÓ l−u th«ng, ®Ò phßng c¸c c¬, khíp bÞ tª cøng. X. PH¶I LμM G× KHI X¶Y RA TAI N¹N GIAO TH¤NG 1. Khi x¶y ra tai n¹n, ng−êi l¸i xe vμ nh÷ng ng−êi cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn vô tai n¹n ph¶i cã tr¸ch nhiÖm dõng ngay xe l¹i, t¾t m¸y, nh−ng ch×a khãa xe vÉn ph¶i ®Ó trong æ khãa ®Ó sau ®ã 22 cã thÓ dÔ dμng ®iÒu khiÓn xe di chuyÓn, kiÓm tra phanh cña xe, kh«ng ®−îc hót thuèc ë hiÖn tr−êng ®Ò phßng háa ho¹n cã thÓ x¶y ra; mäi ng−êi ph¶i cã tr¸ch nhiÖm gi÷ nguyªn hiÖn tr−êng vμ gäi ®iÖn b¸o cho c¶nh s¸t giao th«ng. 2. Víi nh÷ng vô tai n¹n cã ng−êi th−¬ng vong th× ®−¬ng sù ph¶i cã tr¸ch nhiÖm cøu ng−êi vμ gi÷ nguyªn tμi s¶n cña hä. Nhanh chãng b¸o c¶nh s¸t giao th«ng. Khi gäi ®iÖn ph¶i nãi râ hä tªn ng−êi gäi ®iÖn, thêi gian, ®Þa ®iÓm x¶y ra tai n¹n, møc ®é nghiªm träng vμ nh÷ng t×nh tiÕt liªn quan kh¸c. 3. Mäi ng−êi ph¶i ph¸t huy tinh thÇn nh©n ®¹o, cøu gióp lÉn nhau; tiÕn hμnh s¬ cøu (b¨ng bã, cÇm m¸u...) ng−êi bÞ th−¬ng, ®−a ®Õn c¬ së y tÕ gÇn nhÊt hoÆc cã thÓ gäi 115 ®Ó ®−a ng−êi bÞ th−¬ng ®i cÊp cøu, tÊt c¶ nh÷ng ng−êi cã mÆt ph¶i cã tr¸ch nhiÖm gi÷ nguyªn hiÖn tr−êng, gi÷ g×n trËt tù, kh«ng ®Ó tai n¹n kh¸c tiÕp tôc x¶y ra. NÕu hiÖn tr−êng x¶y ra háa ho¹n ph¶i nhanh chãng dËp t¾t ®¸m ch¸y. NÕu tai n¹n giao th«ng kh«ng cã thiÖt h¹i vÒ ng−êi mμ chØ háng hãc vÒ ph−¬ng tiÖn, vμ hai bªn kh«ng cã tranh tông g×, th× hai bªn ®−¬ng sù viÕt “Biªn b¶n tháa thuËn ®ång ý tù gi¶i quyÕt vÒ va ch¹m giao th«ng”, sau ®ã di chuyÓn xe vμo vÞ trÝ kh«ng g©y ïn t¾c, råi cïng nhau tháa thuËn gi¶i quyÕt. 23 XI. C¸ch tù cÊp cøu ®¬n gi¶n khi bÞ tai n¹n giao th«ng Tai n¹n th−êng x¶y ra rÊt ®ét ngét, b×nh th−êng th× tμi xÕ nªn chuÈn bÞ tr−íc mét sè ®å dïng ®Ó ®Ò phßng lóc cÇn thiÕt nh− tÊm gç, d©y thõng, kh¨n s¹ch... NÕu kh«ng may x¶y ra tai n¹n mμ kh«ng cã nh©n viªn cøu hé chuyªn nghiÖp th× cã thÓ sö dông ®Ó tù cøu m×nh. 1. Khi xe x¶y ra tai n¹n, th−êng th× ng−êi ®iÒu khiÓn xe dÔ bÞ th−¬ng nhÊt. Khi bÞ v« l¨ng ®Ëp vμo ngùc, nÕu nh− c¶m thÊy ®au nhiÒu, tøc ngùc, khã thë, th× tèt nhÊt lóc ®ã kh«ng nªn di chuyÓn ®Ó tr¸nh phÇn x−¬ng g·y g©y tæn th−¬ng cho c¸c c¬ quan kh¸c. NÕu nh− tay vÉn cßn cã thÓ cö ®éng ®−îc th× ph¶i lÊy ®iÖn tho¹i di ®éng ®Ó gäi sè ®iÖn tho¹i cÊp cøu khÈn cÊp 115, hoÆc ph¶i h« cøu thËt to ®Ó nhê ng−êi cÊp cøu. 2. §a sè v« l¨ng cña c¸c lo¹i xe nhá ®Òu h−íng xuèng d−íi, nÕu bÞ va ®Ëp th× c¸c c¬ quan nh− gan, l¸ l¸ch,... rÊt dÔ bÞ tæn th−¬ng; nÕu nh− gan, l¸ l¸ch bÞ r¸ch, m¸u ch¶y nhiÒu th× xuÊt hiÖn c¶m gi¸c ®au bông. Lóc ®ã tèt nhÊt kh«ng nªn cö ®éng nhiÒu ®Ó tr¸nh lμm m¸u ch¶y nhiÒu h¬n. NÕu nh− ph¸t hiÖn xe s¾p bÞ ch¸y hoÆc gÆp c¸c tai häa kh¸c th× ph¶i rêi khái xe vμ ®i ®Õn chç an toμn, ®îi ng−êi cøu hé ®Õn cøu. 24 3. NÕu phÇn ngùc cña ng−êi l¸i xe bÞ tæn th−¬ng do va ®Ëp hoÆc do nguyªn nh©n kh¸c, bÞ ch¶y m¸u th× ph¶i dïng kh¨n, ¸o hoÆc nh÷ng thø cã thÓ kh¸c ®Ó b¨ng l¹i, tr¸nh ®Ó mÊt m¸u nhiÒu. 4. NÕu nh− thÊy ch©n tay ®au nhiÒu, s−ng,... th× cã thÓ lμ do x−¬ng bÞ g·y, tèt nhÊt kh«ng cö ®éng nhiÒu ®Ó tr¸nh lμm tæn th−¬ng m¹ch m¸u vμ c¸c d©y thÇn kinh, ph¶i nhanh chãng cè ®Þnh (nÑp) phÇn tay (ch©n) bÞ th−¬ng l¹i, nÕu nh− cã ng−êi kh¸c gióp th× tèt nhÊt dïng miÕng gç hoÆc nh÷ng thø cã ®é cøng kh¸c ®Ó nÑp l¹i. 5. Khi cæ hoÆc x−¬ng sèng bÞ tæn th−¬ng, nÕu di chuyÓn kh«ng ®óng c¸ch sÏ g©y tæn th−¬ng nÆng h¬n, thËm chÝ cßn dÉn tíi bÞ dÞ tËt, liÖt suèt ®êi. Do ®ã, nÕu kh«ng may gÆp ph¶i t×nh huèng nμy th× tèt nhÊt kh«ng nªn vËn ®éng mét c¸ch tïy tiÖn, cã thÓ ngåi yªn mét chç chê ng−êi ®Õn cøu hé. XII. Cøu gióp ng−êi bÞ th−¬ng trong xe gÆp tai n¹n nh− thÕ nμo 1. Kªu cøu - Khi xe x¶y ra tai n¹n th× ng−êi bÞ th−¬ng trong xe kh«ng nªn ho¶ng lo¹n. NÕu cßn tØnh t¸o th× ph¶i kªu cøu. C¸c sè ®iÖn tho¹i cøu hé cÇn nhí lμ, c¶nh s¸t: 113, cøu háa: 114, cÊp cøu: 115. 25 - Sau khi x¶y ra tai n¹n, ph¶i nhanh chãng gäi ®iÖn b¸o c¶nh s¸t vμ gäi cÊp cøu, b¸o c¸o chÝnh x¸c t×nh h×nh c¬ b¶n, ®Þa ®iÓm cña vô tai n¹n ®Ó c¬ quan cøu hé cã thÓ ®Õn hiÖn tr−êng kÞp thêi. 2. TiÕn hμnh cÊp cøu nh− thÕ nμo - Kh«ng nªn di chuyÓn n¹n nh©n mét c¸ch tïy tiÖn, ph¶i ®Æt n¹n nh©n n»m æn ®Þnh, ®Çu ngöa ®Ó gi÷ h« hÊp cho n¹n nh©n; nÕu nh− n¹n nh©n bÞ ngõng thë th× ph¶i tiÕn hμnh h« hÊp nh©n t¹o, nÕu nh− m¹ch kh«ng ®Ëp th× ph¶i Ðp tim ngoμi lång ngùc, nÕu nh− cã ch¶y m¸u th× ph¶i dïng kh¨n tay, ¸o, gi÷ tay trùc tiÕp ®Ó cÇm m¸u. - NÕu nh− phÇn ®Çu bÞ tæn th−¬ng mμ tai, mòi cã m¸u hoÆc dÞch ch¶y ra th× nhÊt thiÕt ph¶i ®Æt n¹n nh©n ®Çu cao h¬n, nghiªng vÒ mét bªn ë phÝa ng−îc l¹i, vÝ dô nh− khi mòi hoÆc tai bªn tr¸i ch¶y m¸u th× ®Æt n¹n nh©n nghiªng vÒ bªn ph¶i vμ ng−îc l¹i... - Khi phÇn ngùc bÞ ngo¹i th−¬ng, nÕu nh− ph¸t hiÖn cã ©m thanh ë vÕt th−¬ng (do kh«ng khÝ vμo vÕt th−¬ng) th× ph¶i dïng b¨ng b«ng Ên vμo vÕt th−¬ng sau ®ã míi b¨ng vÕt th−¬ng l¹i. 26 PhÇn 2 Phßng vμ ch÷a bÖnh I. BÖNH TRUYÒN NHIÔM Vμ §ÆC §IÓM BÖnh truyÒn nhiÔm lμ nh÷ng bÖnh do vi trïng (virut, ký sinh trïng, c¸c protein truyÒn nhiÔm, Mycoplasma, vi khuÈn, nÊm...) g©y ra, sau khi nhiÔm vμo c¬ thÓ ng−êi th× g©y ra bÖnh mang tÝnh truyÒn nhiÔm. Nã cã thÓ g©y nªn t×nh tr¹ng truyÒn nhiÔm gi÷a ng−êi vμ ng−êi, gi÷a ®éng vËt vμ ®éng vËt, hoÆc gi÷a ng−êi vμ ®éng vËt. §Æc ®iÓm cña bÖnh truyÒn nhiÔm: 1. Cã tÝnh t¸c nh©n g©y bÖnh: Mçi mét lo¹i bÖnh truyÒn nhiÔm ®Òu cã t¸c nh©n g©y bÖnh kh¸c nhau, vÝ dô nh− t¸c nh©n g©y bÖnh Thñy ®Ëu lμ virut varicella zoster, t¸c nh©n g©y bÖnh sèt ph¸t ban lμ siªu vi trïng sëi vμ siªu vi trïng g©y bÖnh rubella... T¸c nh©n g©y bÖnh chñ yÕu bao gåm vi khuÈn, virut (nhá h¬n vi khuÈn vμ kh«ng cã kÕt cÊu tÕ bμo), nÊm (t¸c nh©n g©y bÖnh 27 ngøa) nguyªn trïng (®¬n bμo), giun s¸n (t¸c nh©n g©y bÖnh giun s¸n)... 2. Cã tÝnh truyÒn nhiÔm: T¸c nh©n g©y bÖnh truyÒn nhiÔm tõ mét ng−êi cã thÓ truyÒn nhiÔm cho ng−êi kh¸c qua mét con ®−êng nhÊt ®Þnh. 3. Cã tÝnh miÔn dÞch: §¹i ®a sè c¬ thÓ cña nh÷ng ng−êi sau khi m¾c bÖnh truyÒn nhiÔm ®Òu cã kh¶ n¨ng miÔn dÞch (víi lo¹i bÖnh ®ã) ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. 4. Cã thÓ ®Ò phßng: Th«ng qua c¸c biÖn ph¸p vÝ dô nh− khèng chÕ nguån bÖnh, c¾t ®øt ®−êng truyÒn nhiÔm, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ... th× cã thÓ ®Ò phßng cã hiÖu qu¶ bÖnh truyÒn nhiÔm ph¸t sinh vμ l©y lan. II. §èI PHã VíI BÖNH TRUYÒN NHIÔM BïNG PH¸T Khi bÖnh truyÒn nhiÔm bïng ph¸t th× cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p d−íi ®©y: 1. Khèng chÕ nguån g©y bÖnh vμ c¾t ®øt con ®−êng l©y lan cña bÖnh b»ng c¸ch c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn ¨n uèng, xö lý tèt r¸c vμ n−íc th¶i, chó ý vÖ sinh c¸ nh©n. Víi nh÷ng bÖnh truyÒn nhiÔm qua ®−êng h« hÊp th× ®Ò phßng b»ng c¸ch vÖ sinh n¬i ë th«ng tho¸ng, h¹n chÕ tô tËp ë nh÷ng n¬i ®«ng ng−êi, ®eo khÈu trang khi ra ®−êng, tÝch cùc diÖt 28 s©u bä, chuét, qu¶n lý tèt c¸c lo¹i ®éng vËt cã thÓ trë thμnh t¸c nh©n g©y bÖnh... 2. Tiªm chñng (cßn gäi lμ biÖn ph¸p miÔn dÞch nh©n t¹o): Tiªm chñng phßng bÖnh lμ viÖc tiªm v¾cxin chÕ phÈm cã tÝnh kh¸ng nguyªn dïng ®Ó chñ ®éng t¹o miÔn dÞch ®Æc hiÖu) vμo c¬ thÓ nh»m lμm t¨ng søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ ®èi víi mét sè t¸c nh©n g©y bÖnh cô thÓ. 3. Sau khi dÞch bÖnh xuÊt hiÖn th× ph¶i cã biÖn ph¸p ng¨n chÆn bÖnh lan réng. §èi víi bÖnh nh©n th× ph¶i tiÕn hμnh lμm tèt “bèn sím” (ph¸t hiÖn sím, chÈn ®o¸n sím, b¸o c¸o sím, c¸ch ly sím). §èi víi ng−êi tiÕp xóc víi nguån bÖnh th× ph¶i tiÕn hμnh c¸ch ly theo dâi, kh«ng ®Ó bÖnh l©y lan réng. §èi víi vËt nu«i khi m¾c bÖnh truyÒn nhiÔm th× ph¶i b¸o c¬ quan thó y ®Ó c¸ch ly, ch÷a trÞ hoÆc tiªu hñy sím. 4. §èi víi n¬i ph¸t dÞch, « nhiÔm m«i tr−êng th× ph¶i tiÕn hμnh khö trïng, tiªu ®éc... III. PHßNG CHèNG DÞCH BÖNH LAN RéNG 1. Ph¶i ch¨m chØ röa tay s¹ch sÏ: NhiÒu nghiªn cøu khoa häc ®· chøng minh, nÕu chÞu khã röa tay b»ng xμ phßng (mçi lÇn kho¶ng 3 phót) th× cã thÓ diÖt ®−îc 95% vi khuÈn g©y bÖnh trªn tay cña b¹n. Tõ ®ã cã thÓ c¾t ®øt ®−îc con ®−êng truyÒn 29 nhiÔm cña mét sè lo¹i bÖnh tËt, phßng ngõa cã hiÖu qu¶ c¸c lo¹i bÖnh trong ®ã cã bÖnh c¶m cóm th−êng vμ cóm H5N1. 2. Kh«ng nªn uèng thuèc sím. Lo¹i thuèc nμo cã ph¹m vi sö dông cμng réng th× vi khuÈn g©y bÖnh cμng cã tÝnh biÕn dÞ cao, cμng cã kh¶ n¨ng sinh ra tÝnh kh¸ng thuèc, ®iÒu ®ã cã nghÜa lμ hiÖu qu¶ cña lo¹i thuèc ®ã thÊp, cho nªn th«ng th−êng kh«ng nªn uèng thuèc ngay khi ph¸t hiÖn triÖu chøng bÖnh. NÕu bÞ c¶m cóm th× sau khi xuÊt hiÖn triÖu chøng kho¶ng 48 tiÕng míi nªn uèng thuèc vμ b¾t buéc ph¶i uèng trong nhiÒu ngμy th× míi trÞ bÖnh ®−îc døt ®iÓm. 3. Khi bÞ bÖnh ph¶i sím c¸ch ly: §èi víi bÖnh c¶m cóm, khi xuÊt hiÖn c¸c triÖu chøng th× ph¶i tr¸nh tiÕp xóc víi bªn ngoμi ®Ó tr¸nh l©y bÖnh cho ng−êi kh¸c. IV. PHßNG CHèNG BÖNH TËT SAU KHI X¶Y RA THI£N TAI 1. Ph¶i x©y dùng c¬ chÕ qu¶n lý phßng ngõa ph¸t sinh nh÷ng thiªn tai bÖnh tËt ®ét xuÊt, lμm tèt c«ng t¸c chuÈn bÞ vÒ tæ chøc, vÒ kü thuËt vμ c«ng t¸c qu¶n lý, kh«ng ®Ó bÞ bÊt ngê. 2. Khi x¶y ra thiªn tai, ph¶i kÞp thêi lμm tèt c«ng t¸c phßng dÞch, kh«ng ®Ó dÞch bÖnh l©y lan. 3. X©y dùng kiÖn toμn hÖ thèng gi¸m s¸t 30 t×nh h×nh dÞch bÖnh, x©y dùng chÕ ®é b¸o c¸o th−êng xuyªn. 4. Thùc hiÖn tiªm chñng dù phßng më réng, cã kÕ ho¹ch. 5. Nhanh chãng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vÖ sinh n−íc uèng. 6. Thùc hiÖn tèt vÖ sinh ¨n uèng. Thêi gian ®Çu x¶y ra thiªn tai th−êng xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng thiÕu l−¬ng thùc, thùc phÈm, thùc phÈm mÊt vÖ sinh. §Ó ng¨n chÆn t×nh tr¹ng thùc phÈm bÞ « nhiÔm th× ph¶i lμm tèt 3 kh©u: s¶n xuÊt, vËn chuyÓn vμ ph©n ph¸t. Ngoμi ra, ph¶i chó ý vÊn ®Ò ngé ®éc thùc phÈm. 7. TriÓn khai c«ng t¸c tiªu ®éc, khö trïng. Do ë nh÷ng vïng thiªn tai, m«i tr−êng sinh th¸i bÞ ph¸ ho¹i, c− d©n tËp trung ®«ng ®óc, r¸c th¶i kh«ng ®−îc xö lý kÞp thêi sÏ lμ m«i tr−êng thuËn lîi ®Ó dÞch bÖnh bïng ph¸t, chuét bä còng tËp trung ph¸ ho¹i. Do ®ã ph¶i lμm tèt c«ng t¸c tiªu ®éc, khö trïng, diÖt chuét ®Ó khèng chÕ ®−êng l©y nhiÔm cña dÞch bÖnh. V. PHßNG CHèNG BÖNH H¤ HÊP CÊP TÝNH (BÖNH SARS) Héi chøng h« hÊp cÊp tÝnh lμ bÖnh truyÒn nhiÔm hÖ thèng h« hÊp cÊp tÝnh do virut sars g©y ra, virut cã thÓ l©y qua dÞch h« hÊp do h¾t h¬i vμ 31 còng cã thÓ l©y gi¸n tiÕp nh− tiÕp xóc víi nh÷ng ®å vËt cã dÝnh dÞch bμi tiÕt cña c¬ thÓ chøa virut l©y truyÒn qua kh«ng khÝ. C¸c triÖu chøng bao gåm sèt cao, ho, thë n«ng, khã thë, ®au ®Çu, ®au häng, ®au c¬,... 1. BiÖn ph¸p phßng ngõa dÞch SARS BiÖn ph¸p quan träng phßng ngõa bÖnh SARS lμ khèng chÕ nguån bÖnh vμ ng¨n chÆn con ®−êng l©y lan. Khèng chÕ nguån truyÒn nhiÔm - B¸o c¸o t×nh h×nh dÞch bÖnh: NÕu ph¸t hiÖn hoÆc nghi ngê cã bÖnh SARS th× ph¶i b¸o ngay víi c¬ së y tÕ ®Þa ph−¬ng, ph¶i lμm tèt c«ng t¸c ph¸t hiÖn sím, c¸ch ly sím vμ ®iÒu trÞ sím. - C¸ch ly vμ ®iÒu trÞ cho ng−êi bÖnh: Víi nh÷ng ca chÈn ®o¸n l©m sμng hoÆc nh÷ng ca nghi ngê bÖnh SARS ph¶i ®−îc c¸ch ly vμ ®iÒu trÞ ë nh÷ng bÖnh viÖn ®−îc chØ ®Þnh chuyªn ®iÒu trÞ bÖnh nμy. - C¸ch ly nh÷ng ng−êi cã tiÕp xóc víi ng−êi bÖnh: §èi víi nh÷ng ng−êi cã tiÕp xóc víi ng−êi bÖnh th× ph¶i c¸ch ly, theo dâi ë nh÷ng n¬i ®−îc chØ ®Þnh trong vßng 14 ngμy, n¬i c¸ch ly theo dâi ph¶i tho¸ng giã, ng−êi bÞ c¸ch ly ph¶i tr¸nh tiÕp xóc víi ng−êi th©n vμ ph¶i do c¬ quan y tÕ theo dâi, nÕu ph¸t hiÖn ®óng chÈn ®o¸n l©m sμng th× ph¶i chuyÓn ngay hä ®Õn bÖnh viÖn ®−îc chØ ®Þnh ®iÒu trÞ bÖnh nμy. 32 Ng¨n chÆn con ®−êng l©y lan: - Dù phßng mang tÝnh céng ®ång: TriÓn khai c«ng t¸c tuyªn truyÒn phßng ngõa bÖnh SARS, h¹n chÕ tô tËp ®«ng ng−êi. ë nh÷ng n¬i héi häp ph¶i b¶o ®¶m tho¸ng khÝ, xö lý tèt nguån n−íc th¶i, tiÕn hμnh xö lý tiªu ®éc nh÷ng vËt dông, n¬i ë vμ nh÷ng n¬i mμ ng−êi bÖnh ®· ®Õn. - H×nh thμnh thãi quen vÖ sinh c¸ nh©n tèt, kh«ng kh¹c nhæ bõa b·i, tr¸nh h¾t h¬i, ho, ngo¸y mòi tr−íc mÆt ng−êi kh¸c, tr¸nh ®i ®Õn n¬i tËp trung ®«ng ng−êi, gi÷ n¬i ë th«ng tho¸ng, röa tay th−êng xuyªn, nÕu b¾t buéc ph¶i ®i ®Õn chç ®«ng ng−êi ph¶i chó ý ®eo khÈu trang. 2. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ th«ng th−êng víi bÖnh SARS a) N»m nghØ t¹i gi−êng. b) Tr¸nh ho m¹nh, nÕu ho m¹nh th× cã thÓ cho uèng thuèc gi¶m ho, ho cã ®êm th× ph¶i uèng thuèc long ®êm. c) Víi ng−êi sèt trªn 38,50C th× cã thÓ cho uèng thuèc h¹ sèt, hoÆc cã thÓ dïng c¸c biÖn ph¸p kh¸c ®Ó h¹ sèt. Víi trÎ em th× kh«ng ®−îc dïng thuèc aspirin v× nã cã thÓ g©y ra héi chøng REYE (héi chøng bÖnh lý n·o cÊp tÝnh ch−a râ nguyªn nh©n g©y bÖnh vμ th−êng x¶y ra ë trÎ em). d) NÕu tim, gan vμ c¸c c¬ quan kh¸c cña bÖnh nh©n bÞ tæn th−¬ng th× ph¶i cã biÖn ph¸p ®iÒu trÞ t−¬ng øng. 33 e) Víi nh÷ng tr−êng hîp nghi m¾c bÖnh hoÆc cã triÖu chøng l©m sμng cña bÖnh th× ph¶i t¸ch ra theo dâi vμ ®iÒu trÞ riªng; ph¶i th−êng xuyªn quan s¸t kü nh÷ng diÔn biÕn thay ®æi cña bÖnh nh− nhiÖt ®é c¬ thÓ, nhÞp ®é h« hÊp, ph©n tÝch ®é b·o hßa oxy m¸u ®éng m¹ch, huyÕt t−¬ng, Slices (thêi gian ®Çu th× 2 - 3 ngμy ph¶i kiÓm tra l¹i mét lÇn), ®ång thêi kiÓm tra gan, tim vμ thËn. Chó ý ph¶i cung cÊp ®Çy ®ñ vitamin vμ nhiÖt l−îng, b¶o ®¶m ®ñ n−íc, chÊt ®iÖn gi¶i. VI. PHßNG CHèNG BÖNH VI£M N·O NHËT B¶N (BÖNH JE) BÖnh viªm n·o NhËt B¶n lμ lo¹i bÖnh truyÒn nhiÔm cÊp tÝnh th−êng x¶y ra vμo mïa hÌ hoÆc mïa thu, virut viªm n·o NhËt B¶n chÝnh lμ t¸c nh©n g©y bÖnh, khëi ®Çu tõ c¸c æ chøa virut (trong ®ã lîn lμ loμi ®éng vËt ®ãng vai trß chÝnh, khi muçi hót m¸u cña lîn cã chøa virut råi truyÒn sang ng−êi, nhÊt lμ ®èi víi trÎ em). BiÓu hiÖn cña lo¹i bÖnh nμy lμ: Ban ®Çu th−êng sèt cao, ng−êi bÖnh cßn cã c¸c biÓu hiÖn kÌm theo nh− ®au ®Çu, mÖt l¶, buån n«n hoÆc n«n, rèi lo¹n ý thøc, rÐt run; ®èi víi bÖnh nh©n nÆng cßn cã c¸c biÓu hiÖn sèt cao kÌm co giËt, ®au ®Çu d÷ déi, vËt v·, h«n mª, cøng g¸y, tay ch©n quê qu¹ng,... thËm chÝ cßn dÉn ®Õn tö vong. 34 BiÖn ph¸p phßng ngõa: 1. DiÖt muçi. DiÖt muçi lμ biÖn ph¸p quan träng trong phßng ngõa bÖnh viªm n·o NhËt B¶n, ®Æc biÖt nªn sím diÖt Êu trïng muçi vμo mïa ®«ng vμ mïa xu©n ®Ó muçi kh«ng cã ®iÒu kiÖn sinh s«i ph¸t triÓn. 2. Phßng muçi: §i ngñ ph¶i m¾c mμn, buæi tèi ra ngoμi ph¶i mÆc quÇn ¸o dμi, khi cÇn ph¶i b«i c¸c lo¹i kem chèng muçi ®Ó tr¸nh bÞ muçi ®èt. 3. Tiªm v¾cxin phßng viªm n·o NhËt B¶n lμ biÖn ph¸p phßng bÖnh h÷u hiÖu nhÊt, ®Æc biÖt lμ ®èi víi trÎ em. 4. Dïng thuèc phßng bÖnh. Trong thêi gian bïng ph¸t dÞch bÖnh cã thÓ dïng l¸ c©y ®¹i thanh vμ rÔ cña c©y b¶n lam mμ thμnh phÇn lμ folium, radix mçi lo¹i 15g, s¾c uèng mçi ngμy 1 thang, chia lμm 3 lÇn, dïng liªn tôc trong 7 ngμy. 5. Nªn c¸ch ly ng−êi bÖnh vμ qu¶n lý tèt ®éng vËt lμ nguån g©y bÖnh. ë nh÷ng vïng cã dÞch ph¶i tiÕn hμnh tiªm phßng v¾cxin viªm n·o NhËt B¶n cho lîn vμ ngùa. VII. PHßNG CHèNG BÖNH CóM ë NG¦êI Vμ §éNG VËT 1. Phßng ngõa vμ ch÷a trÞ bÖnh c¶m cóm ë ng−êi Cóm lμ bÖnh truyÒn nhiÔm qua ®−êng h« hÊp 35 do virut g©y ra, biÓu hiÖn cña bÖnh lμ: sèt, ®au ®Çu, toμn th©n mÖt mái, cã thÓ ®au häng, h¾t h¬i, ho khan, triÖu chøng vÒ tiªu hãa: ch¸n ¨n, buån n«n, ®Çy bông..., nÕu nghiªm träng cßn cã thÓ dÉn ®Õn viªm phæi, khã thë, thËn suy gi¶m chøc n¨ng, thËm chÝ nhiÒu c¬ quan kh¸c còng bÞ suy gi¶m chøc n¨ng. §Æc biÖt lμ ®èi víi ng−êi giμ, trÎ em, ng−êi m¾c bÖnh m·n tÝnh th× sÏ cμng nÆng h¬n, cóm cã kh¶ n¨ng truyÒn bÖnh vμ tØ lÖ tö vong cao. Khi trë thμnh ®¹i dÞch th× cã thÓ g©y th¶m häa cho loμi ng−êi. BiÖn ph¸p phßng bÖnh cóm: - X©y dùng m¹ng l−íi theo dâi t×nh h×nh dÞch cóm, t×nh h×nh l©y lan cña dÞch bÖnh, biÕn ®æi cña virut vμ kh¶ n¨ng miÔn dÞch cña ng−êi bÖnh. - Ph¶i lμm tèt c«ng t¸c c¸ch ly ng−êi bÖnh. Do virut cóm tån t¹i trong n−íc mòi, n−íc bät, ®êm... cña ng−êi bÖnh, cho nªn ng−êi bÖnh lμ nguån truyÒn nhiÔm chñ yÕu. Khi ng−êi bÖnh ho, h¾t h¬i th× virut g©y bÖnh cã thÓ x©m nhËp vμo c¬ thÓ cña nh÷ng ng−êi xung quanh. Trong thêi kú ñ bÖnh ë giai ®o¹n cuèi ®· b¾t ®Çu cã kh¶ n¨ng truyÒn bÖnh, cho nªn ph¶i tiÕn hμnh c¸ch ly mét tuÇn cho ®Õn sau khi h¹ sèt 2 ngμy. - Ph¶i b¶o ®¶m trong phßng th«ng giã, tho¸ng m¸t, kh«ng khÝ trong lμnh, h¹n chÕ hoÆc tr¸nh ®−a trÎ em ®Õn nh÷ng n¬i ®«ng ng−êi, khi ra ngoμi nªn ®eo khÈu trang ®Ó gi¶m nguy c¬ truyÒn bÖnh. 36 - Trong thêi kú ph¸t dÞch ph¶i cÊp thuèc phßng bÖnh cho nh÷ng ng−êi dÔ bÞ nhiÔm bÖnh vμ nh÷ng ng−êi ch−a bÞ bÖnh. - Tiªm chñng v¾cxin phßng ngõa lμ biÖn ph¸p phßng ngõa c¬ b¶n vμ cã hiÖu qu¶. - Trong mïa bïng ph¸t dÞch bÖnh, nÕu cã hiÖn t−îng nh− sèt cao ®ét ngét, ng−êi thÊy ín l¹nh, ®au ®Çu... th× ph¶i ®−a ®Õn kh¸m bÖnh kÞp thêi. 2. BiÖn ph¸p phßng ngõa vμ ch÷a trÞ bÖnh dÞch cóm gia cÇm BÖnh dÞch cóm gia cÇm (tªn gäi chung cña c¸c bÖnh nhiÔm virut cóm gia cÇm), lμ mét lo¹i bÖnh truyÒn nhiÔm do gia cÇm vμ nh÷ng ®éng vËt cã l«ng c¸nh kh¸c bÞ nhiÔm virut H5N1 t¸c ®éng lªn hÖ thèng h« hÊp dÉn ®Õn c¸c chøng bÖnh ®−êng huyÕt, tû lÖ bÖnh nh©n bÞ chÕt sau khi m¾c bÖnh nμy lμ rÊt cao. BiÖn ph¸p phßng vμ chèng bÖnh dÞch cóm gia cÇm: a) Gi¸m s¸t vμ khèng chÕ nguån g©y bÖnh. Sau khi ph¸t hiÖn gia cÇm hoÆc c¸c lo¹i gia sóc kh¸c m¾c bÖnh H5N1 th× ph¶i tiªu hñy toμn bé theo “LuËt KiÓm dÞch xuÊt nhËp khÈu ®éng thùc vËt cña Nhμ n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam”, tiÕn hμnh khoanh vïng vμ tiªu diÖt triÖt ®Ó dÞch bÖnh, ®èi víi ng−êi nhiÔm bÖnh vμ nghi nhiÔm bÖnh ®Òu ph¶i tiÕn hμnh c¸ch ly ngay. 37 b) C¾t ®øt con ®−êng truyÒn bÖnh. Ph¶i tiÕn hμnh khö trïng chuång tr¹i gia cÇm, m¸ng ¨n cña gia sóc, gia cÇm ë mäi gia ®×nh vμ ®¬n vÞ ch¨n nu«i... c« lËp nh÷ng chuång tr¹i ë n¬i cã dÞch cóm gia cÇm, tiªu hñy hoÆc ch«n s©u nh÷ng con vËt bÞ m¾c bÖnh; tiÕn hμnh c¸ch ly víi bÖnh nh©n ë c¸c bÖnh viÖn tiÕp nhËn bÖnh nh©n, ph¶i tiÕn hμnh khö trïng tiªu ®éc ë phßng kh¸m vμ ch÷a bÖnh, phßng bÖnh. Röa s¹ch, khö trïng nh÷ng ®å dïng, vËt dông y tÕ cña ng−êi bÖnh, c¸c y b¸c sÜ còng ph¶i tiÕn hμnh phßng bÖnh. c) Thùc hiÖn nÕp sèng lμnh m¹nh, tÝch cùc rÌn luyÖn søc kháe h»ng ngμy, tr¸nh lμm viÖc qu¸ søc, kh«ng ®−îc hót thuèc. Khi ph¸t hiÖn dÞch bÖnh th× kh«ng ®−îc tiÕp xóc víi gia cÇm, ®Æc biÖt lμ kh«ng ¨n thÞt gia cÇm nhiÔm bÖnh. Nh÷ng ng−êi tiÕp xóc th−êng xuyªn víi bÖnh nh©n ph¶i ®−îc uèng thuèc phßng trõ mÇm bÖnh (Amantadine). d) Tiªm v¾cxin phßng bÖnh. HiÖn nay ®· cã v¾cxin phßng chèng cóm H1N1, H3N2 vμ c¶ thuèc phßng H5N1, do ®ã tiªm phßng lμ biÖn ph¸p phßng ngõa hiÖu qu¶ nhÊt. 3. Phßng ngõa vμ khèng chÕ bÖnh cóm l©y lan gi÷a ng−êi vμ ®éng vËt §ã lμ mét lo¹i bÖnh truyÒn nhiÔm míi, do virut g©y c¶m cóm ë ®éng vËt x©m nhËp vμo g©y bÖnh 38 cho c¬ thÓ ng−êi. BÖnh truyÒn nhiÔm ë ®éng vËt chÝnh lμ nguån g©y bÖnh cóm cho ng−êi, trong thÕ kû XX thÕ giíi cã 4 ®¹i dÞch cóm th× 3 lÇn ®Òu lμ do ®éng vËt g©y nªn. BiÖn ph¸p phßng ngõa: - C¸ nh©n t¨ng c−êng gi÷ vÖ sinh vμ tù phßng ngõa. Gi÷ vÖ sinh c¸ nh©n, t¹o thμnh thãi quen vÖ sinh tèt, vÝ dô khi ho hoÆc h¾t h¬i th× ph¶i lÊy tay, hoÆc kh¨n ®Ó che miÖng, mòi; th−êng xuyªn röa tay, tr¸nh dïng tay tiÕp xóc víi m¾t, miÖng, mòi. Chó ý rÌn luyÖn søc kháe vμ bæ sung dinh d−ìng. Chç ë ph¶i b¶o ®¶m tho¸ng m¸t, th«ng giã, tr¸nh tiÕp xóc vμ ph¶i c¸ch ly víi ng−êi bÖnh. Trong thêi gian cã dÞch th× h¹n chÕ ®Õn nh÷ng n¬i c«ng céng, nh÷ng n¬i ®«ng ng−êi; nªn uèng mét sè lo¹i l¸ vμ rÔ c©y thuèc cã tÝnh m¸t thay trμ, nh− kim ng©n hoa, ®¹i thanh, qu¸n chóng, rÔ c©y b¶n lam... - Khi ph¸t hiÖn bÖnh nh©n cã søc ®Ò kh¸ng kÐm, nhÊt lμ trÎ em vμ ng−êi giμ th× ph¶i ®−a ngay ®Õn c¸c c¬ së y tÕ ®Ó ®iÒu trÞ, ®Ò phßng cã thÓ dÉn ®Õn g©y biÕn chøng nguy hiÓm nh− viªm phæi... - Dù phßng miÔn dÞch lμ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p chñ yÕu ®Ó phßng ngõa vμ khèng chÕ bÖnh cóm. Tr−íc khi ®¹i dÞch bïng ph¸t, ph¶i ®i tiªm chñng kÞp thêi, ®Æc biÖt lμ víi ng−êi giμ, trÎ em vμ ng−êi cã bÖnh m·n tÝnh. Trong thêi gian dÞch 39 bÖnh ®· bïng ph¸t, nh÷ng ng−êi tiÕp xóc víi ng−êi bÖnh mμ thêi gian tiªm chñng phßng bÖnh kh«ng ®ñ 2 tuÇn th× ph¶i dïng mét sè lo¹i kh¸ng sinh virut dù phßng. - T¨ng c−êng c«ng t¸c tuyªn truyÒn kiÕn thøc vÒ bÖnh cóm cho mäi ng−êi, ph¶i ¨n chÝn uèng s«i, kh«ng ¨n thÞt c¸c lo¹i gia cÇm chÕt vμ ph¶i h¹n chÕ tiÕp xóc víi gia cÇm. - C¸c biÖn ph¸p phßng ngõa kh¸c nh− sóc miÖng b»ng n−íc cña mét sè lo¹i c©y thuèc, tái, n−íc muèi, gi÷ Êm c¬ thÓ, phßng ë ph¶i th«ng tho¸ng, t¨ng c−êng rÌn luyÖn søc kháe ®Ó t¨ng søc ®Ò kh¸ng, chó träng vÊn ®Ò dinh d−ìng, nghØ ng¬i hîp lý, t¨ng c−êng thÓ chÊt, t¾m n¾ng... ®ã lμ nh÷ng biÖn ph¸p hiÖu qu¶ ®Ó phßng ngõa bÖnh. Ban ®Çu, bÖnh cóm gia cÇm chØ cã thÓ lan truyÒn ë c¸c lo¹i gia cÇm. Nh−ng sau nμy, mét sè virut cã thÓ biÕn ®æi ®Ó x©m nhËp vμo c¬ thÓ ng−êi chñ yÕu lμ qua ®−êng h« hÊp, cã thÓ th«ng qua tiÕp xóc trùc tiÕp víi gia cÇm bÞ nhiÔm virut hoÆc l©y nhiÔm trªn thøc ¨n, dông cô, n−íc chøa virut... Tuy cã nh÷ng lo ng¹i vÒ viÖc virut cóm gia cÇm cã thÓ l©y tõ ng−êi sang ng−êi vμ hiÖn ng−êi ta ®ang t×m thªm c¸c nguån l©y kh¸c, nh−ng tæ chøc WHO vÉn ch−a cã b»ng chøng vÒ viÖc virut cã thÓ l©y tõ ng−êi sang ng−êi. 40 VIII. PHßNG CHèNG NGé §éC THùC PHÈM HÇu nh− tÊt c¶ nh÷ng triÖu chøng ngé ®éc cÊp tÝnh ë ng−êi kháe m¹nh sau khi ¨n ph¶i nh÷ng thùc phÈm chøa chÊt ®éc (nhiÔm khuÈn, nhiÔm ®éc hoÆc cã chÊt g©y ngé ®éc), y häc gäi lμ ngé ®éc thùc phÈm. 1. C¸c lo¹i ngé ®éc thùc phÈm a) Ngé ®éc thùc phÈm do virut g©y ra: Lμ lo¹i ngé ®éc thùc phÈm do ¨n ph¶i nh÷ng thùc phÈm cã chøa vi khuÈn hoÆc ®éc tè cña vi khuÈn. ë n−íc ta, do ®iÒu kiÖn vÖ sinh ¨n uèng cßn kÐm, thøc ¨n chñ yÕu lμ thÞt gia sóc gia cÇm phÇn lín ch−a ®−îc kiÓm dÞch, do ®ã lo¹i ngé ®éc nμy t−¬ng ®èi phæ biÕn. b) Ngé ®éc do bμo tö nÊm mèc, nÊm men: NÊm mèc, nÊm men th−êng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn ë c¸c lo¹i ngò cèc, l−¬ng thùc ®Ó l©u t¹o nªn c¸c chÊt ®éc. Khi ¨n ph¶i nh÷ng lo¹i ngò cèc, l−¬ng thùc nμy cã thÓ dÉn tíi bÞ ngé ®éc. c) Do ¨n ph¶i thÞt ®éng vËt ®éc: Lμ lo¹i ngé ®éc thùc phÈm sau khi ¨n ph¶i thÞt c¸c lo¹i ®éng vËt mμ b¶n th©n lo¹i ®éng vËt ®ã ®· chøa s½n nh÷ng chÊt ®éc nh− c¸ nãc, c¸c lo¹i nhuyÔn thÓ... d) Do ¨n ph¶i thùc vËt ®éc: Th«ng th−êng do ¨n ph¶i nh÷ng thùc vËt cã chøa s½n chÊt ®éc hoÆc 41 do c¸ch chÕ biÕn kh«ng ®óng, ch−a lμm mÊt hÕt chÊt ®éc nªn tróng ®éc. Nh÷ng lo¹i thùc vËt ®éc th−êng gÆp lμ mét sè lo¹i ®Ëu, khoai t©y mäc mÇm, nh÷ng lo¹i cã thÓ g©y tö vong gåm: nÊm ®éc, cμ ®éc, b¹ch qu¶, l¸ ngãn... e) Do « nhiÔm c¸c chÊt hãa häc: Lμ lo¹i ngé ®éc do ¨n ph¶i thùc phÈm cã chøa c¸c chÊt hãa häc cã ®éc tÝnh. §Æc ®iÓm cña lo¹i ngé ®éc nμy lμ: viÖc ph¸t bÖnh liªn quan ®Õn thêi gian vμ l−îng thùc phÈm ®· ¨n. Th«ng th−êng th× triÖu chøng tróng ®éc ph¸t sau khi ¨n kh«ng l©u, th−êng cã biÓu hiÖn l©m sμng ë nhiÒu ng−êi. 2. BiÖn ph¸p phßng ngõa ngé ®éc thùc phÈm a) T¨ng c−êng c«ng t¸c tuyªn truyÒn, gi¸o dôc vÒ vÖ sinh an toμn thùc phÈm cho ng−êi s¶n xuÊt thùc phÈm. b) Trong gia ®×nh, ph¶i ®Ó riªng c¸c lo¹i thùc phÈm sèng vμ chÝn. c) Víi nh÷ng thùc phÈm rau qu¶ ¨n sèng th× ph¶i röa s¹ch, tiªu ®éc; kh«ng ¨n thÞt c¸c lo¹i ®éng vËt ®· chÕt v× bÖnh, kh«ng ¨n c¸c lo¹i thùc phÈm ®Ó l©u ngμy. d) Víi c¸c lo¹i thÞt th× ph¶i nÊu chÝn kü míi ®−îc ¨n, thøc ¨n thõa th× ph¶i nÊu l¹i, tèt nhÊt b»ng nåi ¸p suÊt. e) Kh«ng ¨n nh÷ng lo¹i ®éng, thùc vËt l¹. f) Víi nh÷ng lo¹i thñy h¶i s¶n th× ph¶i cã 42 ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n phï hîp vμ ph¶i röa s¹ch tr−íc khi chÕ biÕn. IX. PHßNG CHèNG BÖNH NGé §éC THøC ¡N Th«ng th−êng thêi gian ph¸t chøng bÖnh ngé ®éc thùc phÈm rÊt nhanh vμ nguy hiÓm, do ®ã cã thÓ lμm n¹n nh©n mÊt n−íc, mÊt chÊt ®iÖn gi¶i nhanh dÉn ®Õn trôy tim m¹ch vμ sèc, thËm chÝ cßn cã thÓ dÉn tíi tö vong nhanh. Do vËy mäi ng−êi ph¶i chó ý ®Ò phßng ngé ®éc thùc phÈm. Khi x¶y ra ngé ®éc thùc phÈm ph¶i nhanh chãng ®−a bÖnh nh©n tíi bÖnh viÖn hoÆc mêi b¸c sÜ tíi nhμ ®Ó cÊp cøu. Nh−ng nÕu nh− bÖnh viÖn ë xa hoÆc kh«ng mêi ®−îc b¸c sÜ th× ph¶i cã biÖn ph¸p s¬ cøu t¹i nhμ, kh«ng ®Ó chÊt ®éc ngÊm vμo c¬ thÓ. Sau khi s¬ cøu xong th× nhanh chãng ®−a bÖnh nh©n ®Õn ngay c¸c c¬ së y tÕ gÇn nhÊt. Khi trong nhμ cã ng−êi xuÊt hiÖn c¸c triÖu chøng cña ngé ®éc thùc phÈm nh− ®au bông, ®i ngoμi, buån n«n... th× cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p xö trÝ d−íi ®©y: 1. G©y n«n: Trong kho¶ng tõ 1 ®Õn 2 giê sau khi ¨n ph¶i nhanh chãng b»ng nhiÒu c¸ch lμm cho bÖnh nh©n n«n hÕt thøc ¨n ra nh− : dïng 20g muèi ¨n hßa víi 200ml n−íc sau ®ã ®un s«i ®Ó nguéi råi cho bÖnh nh©n uèng hÕt trong mét lÇn. 43 NÕu nh− 1 lÇn kh«ng n«n ®−îc th× cã thÓ ¸p dông nhiÒu lÇn. HoÆc cã thÓ dïng 100g nghÖ t−¬i gi· lÊy n−íc råi hßa víi 200 ml n−íc Êm råi cho bÖnh nh©n uèng; nÕu nh− ®· ¨n ph¶i thùc phÈm tanh biÕn chÊt th× cã thÓ ¸p dông c¸c c¸ch nh− dïng ®òa, ngãn tay, l«ng ngçng ngo¸y vμo häng bÖnh nh©n ®Ó g©y n«n. 2. NÕu nh− thêi gian tróng ®éc ®· qua 2 tiÕng ®ång hå th× cã thÓ dïng mét sè c¸ch sau ®Ó th¶i chÊt ®éc ra khái c¬ thÓ: - Dïng 30g ®¹i hoμng, s¾c uèng 1 lÇn. NÕu bÖnh nh©n lμ ng−êi giμ th× cã thÓ dïng 20g Sodium Sulfate hßa víi n−íc nãng ®Ó uèng, còng cã thÓ dïng 15g l¸ c©y Senna (c©y keo) s¾c uèng trong mét lÇn 3. Gi¶i ®éc: NÕu nh− ngé ®éc do ¨n ph¶i c¸c lo¹i c¸, t«m... bÞ biÕn chÊt th× cã thÓ dïng 100ml dÊm ¨n, hßa víi 200ml n−íc uèng trong mét lÇn. Ngoμi ra cã thÓ dïng 30g l¸ tÝa t«, 10g cam th¶o s¾c uèng trong mét lÇn. NÕu nh− uèng ph¶i c¸c lo¹i n−íc bÞ biÕn chÊt hoÆc nh÷ng lo¹i thuèc chèng mèc th× c¸ch cÊp cøu tèt nhÊt lμ cho bÖnh nh©n uèng s÷a bß t−¬i hoÆc nh÷ng lo¹i thøc uèng kh¸c cã chøa nhiÒu protein. NÕu nh− ¸p dông c¸c biÖn ph¸p trªn mμ bÖnh nh©n kh«ng ®ì hoÆc bÞ ngé ®éc qu¸ nÆng th× ph¶i ®−a bÖnh nh©n ®Õn bÖnh viÖn ®iÒu trÞ cμng sím cμng tèt. 44 An toμn trong gia ®×nh: - Kh«ng ®Ó thùc phÈm tiÕp xóc trùc tiÕp hoÆc gÇn n¬i « nhiÔm. Dïng ngay khi thøc ¨n võa ®−îc nÊu chÝn. Kh«ng ¨n hÕt th× ph¶i ®un s«i kü, sau ®ã ®Ó nguéi cÊt trong tñ l¹nh. Kh«ng röa thùc phÈm, dông cô ¨n uèng b»ng n−íc nhiÔm bÈn vμ ph¶i lu«n nÊu thùc phÈm chÝn kü. - Kh«ng sö dông thùc phÈm kh« ®· bÞ mèc, nhÊt lμ c¸c lo¹i ngò cèc. Trong nh÷ng lo¹i nμy cã chøa ®éc tè vi nÊm rÊt nguy hiÓm. - Uèng n−íc ®· ®un s«i vμ chØ dïng n−íc ®· ®un s«i ®Ó pha chÕ n−íc gi¶i kh¸t, lμm kem, lμm ®¸. - Rau qu¶ ph¶i röa kü d−íi vßi n−íc ch¶y vμ ph¶i röa kü 3 - 4 lÇn n−íc. - C¸c lo¹i thùc phÈm ®«ng l¹nh cÇn lμm r· ®«ng hoμn toμn vμ röa s¹ch tr−íc khi chÕ biÕn. - Kh«ng sö dông c¸c lo¹i l¸ bÈn, giÊy b¸o cò, tói nilon t¸i sinh ®Ó gãi thøc ¨n chÝn. - Thøc ¨n sau khi gi÷ l¹nh cÇn ®un s«i l¹i ë nhiÖt ®é s«i tr−íc khi sö dông. ViÖc gi÷ l¹nh chØ gióp h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn chø kh«ng tiªu diÖt ®−îc chóng. - Tr¸nh kÕt hîp c¸c mãn ¨n kþ nhau, cã thÓ dÉn ®Õn khã tiªu, ngé ®éc nh−: cam quýt víi s÷a t−¬i, gan lîn xμo gi¸... 45 L−u ý khi ®i ¨n ngoμi: - Kh«ng ¨n ë nh÷ng qu¸n qu¸ Èm thÊp, bôi bÈn, bμn ghÕ, b¸t ®òa kh«ng s¹ch sÏ. Khi vμo qu¸n nªn quan s¸t khu bÕp, khu chÕ biÕn vμ n¬i b¶o qu¶n thùc phÈm cã b¶o ®¶m vÖ sinh, an toμn. - NÕu muèn thö mét mãn l¹, b¹n nªn hái râ thμnh phÇn cña mãn ¨n, tr¸nh nh÷ng thø cã thÓ g©y ngé ®éc, chän c¸c mãn cßn nãng. H·y yªu cÇu ®æi nÕu b¹n nhËn thÊy thøc ¨n cò hay nguéi. Kh«ng nªn gäi mãn sèng hoÆc t¸i, c¸c mãn rau trén khi ®i ¨n ë bªn ngoμi. - Dïng ®å uèng cña c¸c nhμ s¶n xuÊt cã uy tÝn, nhí xem kü h¹n sö dông tr−íc khi dïng. Nªn c¶nh gi¸c víi c¸c lo¹i r−îu d©n téc, r−îu ng©m, ®å uèng tù chÕ, kh«ng b¶o ®¶m vÖ sinh vμ dÔ g©y h¹i cho søc kháe. Xö lý khi bÞ ngé ®éc: - Khi thÊy cã c¸c dÊu hiÖu cña ngé ®éc nh−: ®au bông qu»n qu¹i, n«n nhiÒu, tiªu ch¶y... cÇn lμm cho chÊt ®éc tho¸t ra ngoμi cμng nhanh cμng tèt. Cã thÓ dïng hai ngãn tay mãc häng ®Ó kÝch thÝch n«n hÕt thøc ¨n ra ngoμi. - Ng−êi bÞ ngé ®éc mÊt rÊt nhiÒu n−íc, cÇn ph¶i bæ sung kÞp thêi. Uèng nhiÒu dung dÞch oresol, n−íc ch¸o, n−íc cam, n−íc dõa sau mçi lÇn n«n hay ®i ngoμi. 46 - Nªn ®Õn bÖnh viÖn nÕu sèt cao, mÊt n−íc nÆng, ph©n cã m¸u. Sau khi bÞ ngé ®éc, nªn dïng thøc ¨n mÒm, dÔ tiªu hãa ®Ó søc kháe mau håi phôc. - Tr−êng hîp ngé ®éc nÆng, cÇn nhanh chãng ®Õn c¬ së y tÕ gÇn nhÊt hoÆc gäi cÊp cøu khÈn cÊp. Chó ý l−u mÉu ph©n, dÞch ãi, thøc ¨n ®Ó c¬ quan chuyªn m«n tiÕn hμnh xÐt nghiÖm t×m nguyªn nh©n. X. PHßNG CHèNG BÖNH D¹I BÖnh d¹i hay cßn gäi lμ “bÖnh sî n−íc” (hydrophobia), lμ lo¹i bÖnh truyÒn nhiÔm do virut d¹i (rabies virut) g©y nªn. BÖnh d¹i chñ yÕu do c¸c chÊt tiÕt bÞ nhiÔm, th−êng do vÕt c¾n, vÕt liÕm, cña ®éng vËt m¾c bÖnh d¹i (th−êng lμ chã, mÌo) g©y nªn. Virut chñ yÕu tÊn c«ng vμo hÖ thÇn kinh trung −¬ng vμ ph¸t bÖnh sau mét thêi gian ñ bÖnh (thêi gian ñ bÖnh tõng ng−êi kh¸c nhau tïy thuéc vμo t×nh tr¹ng nÆng nhÑ cña vÕt th−¬ng vμ sè virut ®−îc truyÒn sang ng−êi). BiÓu hiÖn lóc ®Çu lμ ng−êi sèt nhÑ, ®au ®Çu, chç da bÞ c¾n cã c¶m gi¸c kh¸c th−êng nh− ®au, ngøa, tª. Sau ®ã cã c¶m gi¸c sî giã, sî n−íc, co th¾t thanh qu¶n dÉn ®Õn khã thë, c¸c khíp kh«ng cßn chñ ®éng ®−îc, sau cïng lμ tª liÖt toμn th©n, liÖt h« hÊp dÉn tíi tö vong. Thêi gian tõ khi ph¸t bÖnh ®Õn khi tö 47 vong kho¶ng 2 tuÇn vμ gÇn nh− 100% bÖnh nh©n lªn c¬n d¹i ®Òu bÞ tö vong. 1. BiÖn ph¸p dù phßng vμ ch÷a trÞ: a) Tuyªn truyÒn réng r·i trong nh©n d©n, cã biÖn ph¸p ®Ó h¹n chÕ nu«i chã, mÌo vμ ph¶i tiªm v¾cxin phßng d¹i ®Þnh kú cho chã, mÌo. b) Ngay sau khi bÞ chã d¹i hoÆc mÌo (bÞ nghi lμ d¹i) c¾n, th× ph¶i lËp tøc tiÕn hμnh buéc garo, tr−êng hîp cÇn thiÕt cã thÓ ph¶i dïng dao më réng vÕt th−¬ng ®Ó cho m¸u ®éc ch¶y ra (nh−ng kh«ng kh©u ngay), röa thËt s¹ch vÕt th−¬ng víi xμ phßng ®Æc 20% vμ sau cïng lμ röa b»ng thuèc tÝm pha lo·ng tØ lÖ 1/10.000 (ph¶i tiÕn hμnh lμm xong c¸c viÖc nãi trªn sau khi bÞ chã, mÌo c¾n kho¶ng 2 giê ®ång hå). c) Sau khi xö lý vÕt th−¬ng xong th× ph¶i nhanh chãng ®−a bÖnh nh©n ®Õn bÖnh viÖn hoÆc c¸c trung t©m y tÕ khèng chÕ dÞch bÖnh ®Ó tiªm v¾cxin phßng d¹i. 2. Khi bÞ chã c¾n Khi bÞ chã c¾n søt da (chã cña nhμ ng−êi quen kh«ng ch¾c cã bÞ d¹i hay kh«ng), nªn xö lý vÕt th−¬ng nh− thÕ nμo th× tèt nhÊt? Cã nhÊt thiÕt ph¶i tiªm phßng bÖnh d¹i kh«ng? Thêi gian chËm nhÊt ®Ó thùc hiÖn viÖc tiªm phßng lμ khi nμo? C¸ch thøc tiªm phßng? ë ®©u cã dÞch vô nμy vμ chi phÝ lμ bao nhiªu? 48 Khi bÞ chã hoÆc sóc vËt c¾n, cÇn ph¶i xö trÝ vÕt th−¬ng theo tr×nh tù nh− sau: - Röa s¹ch vÕt c¾n nhiÒu lÇn víi xμ phßng ®Æc hoÆc c¸c chÊt giÆt tÈy kh¸c, röa vÕt th−¬ng d−íi vßi n−íc m¹nh Ýt nhÊt 5 phót, lÊy bá hÕt dÞ vËt vμ m« dËp n¸t. - S¸t trïng vÕt th−¬ng b»ng dung dÞch cån 70% hoÆc dung dÞch ièt. Kh«ng kh©u kÝn vÕt c¾n hoÆc b¨ng qu¸ kÝn. - Dïng kh¸ng sinh phßng ngõa nhiÔm trïng vÕt c¾n. - §Ò phßng uèn v¸n b»ng huyÕt thanh kh¸ng ®éc tè (SAT) vμ v¾cxin (Tetavax). NÕu bÞ chã c¾n dï kh«ng biÕt lμ chã d¹i hay kh«ng còng nªn chñng ngõa sím trong vßng 2 ngμy th× hiÖu qu¶ phßng bÖnh rÊt cao, chñng ngõa chËm th× hiÖu qu¶ sÏ gi¶m nh−ng vÉn ph¶i chñng ngõa. - §èi víi con chã c¾n ng−êi, nÕu cßn sèng nªn nhèt vμ theo dâi nã trong 10 ngμy, nÕu chã vÉn cßn khoÎ m¹nh th× cã thÓ ng−ng c¸c biÖn ph¸p ®iÒu trÞ. NÕu chã bÞ ®Ëp chÕt, nªn c¾t ®Çu chã ®Ó xÐt nghiÖm x¸c ®Þnh bÖnh d¹i. 3. Ph¸c ®å tiªm phßng d¹i a) Tiªm phßng b»ng lo¹i thuèc chÕ tõ tÕ bμo thËn khØ (biÖt d−îc lμ Verorab). Tiªm 5 lÇn, tiªm b¾p t¹i c¬ delta ë c¸nh tay 49 mçi lÇn 1ml thuèc cã chøa 2,5UI ho¹t tÝnh. Tiªm vμo c¸c ngμy 0, 3, 7, 14 vμ 28. Gi¸ cña Verorab hiÖn nay kho¶ng 170.000®/liÒu 1ml. HiÖn nay ng−êi ta ¸p dông ph¸c ®å tiªm trong da 0,1ml Verorab x 2 lÇn, mçi lÇn 1 tay kh¸c nhau vμo c¸c ngμy 0, 3, 7, sau ®ã tiªm nh¾c 0,1ml vμo ngμy 30 vμ 90 còng cho kÕt qu¶ tèt mμ l¹i tiÕt kiÖm chi phÝ h¬n nhiÒu. b) Tiªm phßng b»ng thuèc chÕ tõ tÕ bμo n·o chuét cßn bó (v¾cxin Fuenzalida). Tiªm tõ 4 ®Õn 6 lÇn, c¸ch 2 ngμy tiªm 1 lÇn, mçi lÇn 0,2ml. TrÎ em còng tiªm 4 ®Õn 6 lÇn, mçi lÇn 0,1ml, c¸ch 2 ngμy tiªm 1 lÇn, tiªm trong da. ¦u ®iÓm cña v¾cxin nμy lμ rÎ, dÔ s¶n xuÊt nh−ng vÉn cßn 1 tû lÖ ph¶n øng thuèc. Gi¸ cña mçi liÒu tiªm kho¶ng 10.000®/liÒu. NÕu vÕt c¾n ë ®Çu, mÆt, cæ, bé phËn sinh dôc; vÕt c¾n s©u hoÆc c¾n nhiÒu chç; niªm m¹c bÞ chã nghi d¹i liÕm; trÎ em tiÕp xóc víi siªu vi d¹i th× ph¶i tiªm thªm huyÕt thanh kh¸ng d¹i (SAR, serum antirabique). LiÒu dïng lμ 20 ®¬n vÞ/kg c¬ thÓ (®èi víi huyÕt thanh bμo chÕ tõ huyÕt thanh ng−êi) vμ 40 ®¬n vÞ/kg (®èi víi huyÕt thanh bμo chÕ tõ huyÕt thanh ngùa). Chia lμm nhiÒu liÒu tiªm s©u vμo xung quanh vÕt c¾n, liÒu thuèc cßn l¹i tiªm b¾p. SAR th−êng ®−îc tiªm ë m«ng, tiªm ngay ngμy ®Çu tiªn bÞ c¾n cïng lóc víi v¾cxin phßng d¹i. 50 Kh«ng ®−îc tiªm c¶ 2 lo¹i v¾cxin vμ huyÕt thanh kh¸ng d¹i ë cïng mét vÞ trÝ gÇn nhau, kh«ng dïng cïng kim vμ èng chÝch cho 2 lo¹i thuèc ®Ó tr¸nh bÞ trung hoμ thuèc. B¹n cã thÓ ®Õn Trung t©m y tÕ dù phßng, §éi vÖ sinh phßng dÞch c¸c quËn, huyÖn ®Ó tiªm phßng d¹i. Theo quy ®Þnh cña Bé Y tÕ, ph¶i theo dâi con chã hoÆc con mÌo c¾n ng−êi trong thêi gian 7-10 ngμy. NÕu con vËt cã biÓu hiÖn nghi ngê bÞ bÖnh d¹i th× ng−êi bÞ c¾n ph¶i kÞp thêi ®Õn tr¹m vÖ sinh phßng dÞch gÇn nhÊt ®Ó tiªm v¾cxin chèng d¹i ®óng quy ®Þnh cña Bé Y tÕ. Trong ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt, cã thÓ b¾t chã hoÆc mÌo c¾n ng−êi ®Õn c¸c Chi côc Thó y tØnh ®Ó chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh xem cã bÞ d¹i hay kh«ng. Ngoμi ph−¬ng ph¸p t¹o miÔn dÞch chñ ®éng cho c¬ thÓ chèng virut d¹i, ch−a cã mét hãa d−îc nμo vμ bμi thuèc gia truyÒn nμo cã thÓ ®iÒu trÞ ®−îc bÖnh d¹i cho ng−êi vμ thó vËt. c) Chó ý khi nu«i chã, mÌo vμ thó c¶nh kh¸c. Chã, mÌo vμ thó c¶nh kh¸c mμ chóng ta nu«i, khi thÊy cã thay ®æi bÊt th−êng nghi bÞ d¹i th× ph¶i theo dâi vμ xö lý kÞp thêi. Chã ph¶i nhèt trong ph¹m vi nhμ ë. Khi d¾t chã ra ®−êng ph¶i cã rä mâm ®Ò phßng c¾n ng−êi. Khi ch¨m sãc chã, ph¶i ®Ò phßng kh«ng ®Ó chóng c¾n. Lì bÞ c¾n th× ph¶i kÞp thêi ®Õn y tÕ ®Ó kh¸m vμ xö lý. 51 Kh«ng ®−îc th¶ r«ng chã ®Ó tr¸nh sù l©y nhiÔm virut d¹i tõ chã d¹i, mÌo d¹i vμ c¸c thó kh¸c bÞ d¹i. Chã chÕt v× bÖnh d¹i ph¶i ®em ch«n hoÆc ®èt x¸c. XI. PHßNG CHèNG BÖNH §AU M¾T §á §au m¾t ®á lμ mét thuËt ng÷ cã tÝnh chÊt d©n gian nhiÒu h¬n lμ kh¸i niÖm bÖnh häc chÝnh thèng. Nh©n d©n cho r»ng ®au m¾t ®á nghÜa lμ thÊy m¾t ®á h¬n b×nh th−êng kÌm theo nh÷ng khã chÞu kh«ng trÇm träng l¾m vÝ nh− cém, r¸t, ra dö, ngøa, ®au nhøc Ýt hoÆc kh«ng ®au nhøc, thÞ lùc kh«ng gi¶m hoÆc gi¶m kh«ng ®¸ng kÓ. Trong y häc, bÖnh ®au m¾t ®á cßn gäi lμ bÖnh viªm kÕt m¹c, ®©y lμ bÖnh rÊt phæ biÕn vμ cã tÝnh truyÒn nhiÔm cao, biÓu hiÖn lμ m¾t ngøa, nãng r¸t m¾t, ®au, cã c¶m gi¸c cém m¾t, nh×n mê, sî ¸nh s¸ng, ch¶y n−íc m¾t, mi m¾t s−ng nhÑ, kÕt m¹c m¾t sung huyÕt, phï. BÖnh kÐo dμi kho¶ng tõ 1 ®Õn 2 tuÇn. 1. BiÖn ph¸p phßng ngõa a) Trong thêi gian cã dÞch nªn h¹n chÕ ®Õn c¸c n¬i c«ng céng ®«ng ng−êi. b) C¸ch ly bÖnh nh©n, kh«ng dïng chung ®å dïng, kh¨n, chËu víi ng−êi bÖnh. 52 c) NÕu tiÕp xóc víi ®å dïng, vËt dông cña ng−êi bÖnh th× ph¶i röa tay ngay víi xμ phßng. d) Trong thêi gian cã dÞch, dïng thuèc nhá m¾t kh¸ng virut còng cã t¸c dông phßng bÖnh. 2. C¸ch ph©n lo¹i ®Ó ®iÒu trÞ Chóng ta h·y ®i tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p: - §á m¾t do t¸c nh©n hãa lý tõ m«i tr−êng: §á m¾t xuÊt hiÖn nhanh, mÊt ®i nhanh dï ®iÒu trÞ hay kh«ng ®iÒu trÞ. Nguyªn nh©n ®á m¾t thuéc nhãm nμy lμ do giã, bôi, n−íc m−a, ®i b¬i, dïng r−îu, bia, khãi, c¶m ®éng, khãc nhiÒu... §èi víi nh÷ng tr−êng hîp nμy chØ ®¬n gi¶n lμ nhá n−íc muèi sinh lý, hoÆc hçn dÞch ®ang b¸n réng r·i trªn thÞ tr−êng: Osla, Naphacollyre, V-Rohto, Visime, Daigaku. - §á m¾t do nguyªn nh©n toμn th©n: Ng−êi bÞ c¶m m¹o, sèt nãng th−êng bÞ ®á m¾t. Ng−êi bÞ nhiÔm virut trong nh÷ng ngμy ®Çu, ngoμi triÖu chøng sèt nãng, sèt rÐt, ®au m×nh mÈy, ®au häng cßn cã triÖu chøng m¾t ®á. Xoang, r¨ng lμ nh÷ng bé phËn l©n cËn víi m¾t. Do vËy, khi c¸c bé phËn nμy bÞ viªm nhiÔm th× m¾t còng ®á lªn nhiÒu, cã khi h×nh thμnh viªm kÕt m¹c thùc thô. NÕu r¬i vμo tr−êng hîp nμy th× nªn ®iÒu trÞ nguyªn nh©n chÝnh ®õng chó t©m nhiÒu vÒ m¾t. - Viªm kÕt m¹c do vi khuÈn: BÖnh cã thÓ gÆp ë mäi løa tuæi nh−ng hay gÆp nhÊt lμ ë trÎ em do 53 l©y nhiÔm lËu cÇu tõ ©m ®¹o cña mÑ. MÆc dï lau m¾t th−êng xuyªn nh−ng mñ vÉn øa ra ®Òu ®Òu. Lßng ®en cã thÓ bÞ loÐt thñng nÕu viÖc ®iÒu trÞ bÞ chËm trÔ hoÆc kh«ng t−¬ng thÝch. Ngμy nay, bÖnh kh«ng cßn lμ vÊn ®Ò khã kh¨n n÷a, nªn nh×n chung viÖc ®iÒu trÞ mang kÕt qu¶ kh¶ quan, bÖnh gi¶m rÊt nhanh chãng. Trªn trÎ em th× viªm kÕt m¹c cã gi¶ m¹c còng lμ bÖnh th−êng gÆp. TrÎ th−êng ho, sèt, viªm long ®−êng h« hÊp trªn. Lßng tr¾ng ®á ngÇu, m¾t ra dö nhiÒu, ®«i khi øa n−íc hång nh− m¸u lμm c¸c bËc cha mÑ rÊt ho¶ng sî. Khi lËt mi lªn ng−êi ta thÊy cã mét líp mμng tr¾ng bao phñ. Khi cè bãc líp mμng nμy ®i sÏ g©y ch¶y m¸u t¹i chç. Nguyªn nh©n th−êng do cÇu khuÈn, virut. B¹ch hÇu còng cã thÓ g©y ra nh÷ng biÓu hiÖn t−¬ng tù nh−ng tÝnh chÊt gi¶ m¹c cã kh¸c biÖt vμ thùc sù hiÕm gÆp do ch−¬ng tr×nh tiªm chñng më réng ®· rÊt thμnh c«ng ë n−íc ta tõ nhiÒu thËp kû nay. Viªm kÕt m¹c do chlamydia ngoμi viÖc g©y ra m¾t hét ë ng−êi lín cßn g©y viªm kÕt m¹c bÓ b¬i ë thiÕu niªn, g©y viªm kÕt m¹c mñ ë trÎ em. TÇn suÊt gÆp c¸c bÖnh nh©n lo¹i nμy còng ngμy cμng hiÕm do viÖc dïng kh¸ng sinh sím vμ ch−¬ng tr×nh thanh to¸n m¾t hét rÊt bÒn bØ cña ngμnh m¾t. - Viªm kÕt m¹c do virut: N¨m 2008, n−íc ta ®· cã dÞch ®au m¾t do adenovirus, ë phÇn lín c¸c 54 tØnh thμnh miÒn B¾c trong suèt mïa hÌ ®Õn tËn th¸ng 10. §©y lμ c¨n bÖnh kh«ng nguy hiÓm, chÈn ®o¸n dÔ dμng nh−ng l¹i g©y khã chÞu cho nhiÒu ng−êi, hao tèn tiÒn cña, ¶nh h−ëng rÊt nhiÒu ®Õn c«ng viÖc. BÖnh l©y lan rÊt nhanh chãng vμ dÔ dμng do virut tån t¹i ë m«i tr−êng tíi vμi ngμy, kh¸ng cån vμ ªte tèt. §−êng l©y còng rÊt ®a d¹ng: tiÕp xóc trùc tiÕp, qua n−íc bät, qua sinh ho¹t t×nh dôc. Ng−êi bÖnh vμ c¸c b¸c sÜ chuyªn khoa m¾t ph¶i cã ý thøc phßng bÖnh cho m×nh vμ céng ®ång th× dÞch míi cã thÓ ®−îc ng¨n chÆn. L¹m dông thuèc, ®iÒu trÞ tïy tiÖn còng lμm kho¶ng 10 - 15% bÖnh nh©n bÞ ®au m¾t dÞch cã nh÷ng biÕn chøng cã thÓ lμm gi¶m thÞ lùc hay mï lßa nh− viªm loÐt gi¸c m¹c, sÑo gi¸c m¹c... - Viªm kÕt m¹c do c¸c chñng virut kh¸c nh− do herpes simplex, virut zona mang tÝnh c¸ nh©n. CÇn th¨m kh¸m thËn träng vμ hái bÖnh kü cμng míi chÈn ®o¸n chÝnh x¸c ®−îc. §iÒu trÞ nãi chung chØ cÇn n−íc muèi sinh lý 0,9%, kh¸ng sinh nhá m¾t. ViÖc dïng c¸c thuèc chèng viªm hay kh¸ng virut sÏ cÇn t− vÊn cña b¸c sÜ chuyªn khoa m¾t. - Viªm kÕt m¹c dÞ øng: Cã tõ 25 - 40% d©n sè cã viªm kÕt m¹c dÞ øng víi c¸c møc ®é kh¸c nhau. Sè l−îng bÖnh nh©n cã vÎ ngμy cμng t¨ng do « nhiÔm m«i tr−êng, khÝ hËu tr¸i ®Êt nãng lªn. 55 Bªn c¹nh ®ã th× mÊt c©n b»ng dinh d−ìng, tiªu thô mì ®éng vËt qu¸ nhiÒu, dïng kh¸ng sinh bõa b·i còng lμ nguyªn nh©n kh¶ dÜ cña sù gia t¨ng nμy. Viªm kÕt m¹c dÞ øng cã 3 d¹ng: viªm kÕt m¹c mïa xu©n, viªm kÕt m¹c c¬ ®Þa dÞ øng vμ viªm kÕt m¹c cã nhó khæng lå. Hai d¹ng ®Çu th−êng xuÊt hiÖn trªn ng−êi cã c¬ ®Þa dÞ øng, g©y bÖnh sím ngay trong 10 n¨m ®Çu ®êi. D¹ng thø 3 liªn quan ®Õn viÖc mang kÝnh tiÕp xóc. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh kh¸ phøc t¹p. Nh−ng bï l¹i chóng ta cÇn chó ý hai ®iÓm mÊu chèt: bÖnh nh©n ®Õn viÖn chñ yÕu do ngøa m¾t, ®iÒu trÞ b»ng n−íc m¾t nh©n t¹o vμ thuèc kh¸ng dÞ øng nhá m¾t ®em l¹i dÔ chÞu nhanh cho ng−êi bÖnh. C¸c thuèc ®iÒu trÞ dÞ øng nãi chung vμ dÞ øng t¹i m¾t nãi riªng ®· thu ®−îc rÊt nhiÒu thμnh c«ng. C¸c thuèc kh¸ng histamin lo¹i nhá m¾t, thuèc øc chÕ gi¶i phãng h¹t tõ d−ìng bμo, cyclosporin lÇn l−ît ra ®êi nh»m xoa dÞu c¸i ngøa cña bÖnh nh©n. Tr¸nh nãng, tr¸nh tiÕp xóc víi dÞ nguyªn, gi¶i mÉn c¶m ®Æc hiÖu còng lμ nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó gi¶m tÇn suÊt ph¶i nhËp viÖn ®iÒu trÞ. - §á m¾t do c¸c nguyªn nh©n hiÕm gÆp kh¸c: BÖnh nh©n th−êng ®Õn muén vμ ®Õn kh¸m ë tuyÕn cuèi do nh÷ng nguyªn nh©n rÊt ®Æc thï: viªm cñng m¹c, viªm tæ chøc hèc m¾t, th«ng ®éng tÜnh m¹ch c¶nh xoang hang... 56 §á m¾t xem ra còng kh«ng h¼n lμ gi¶n ®¬n vμ v« h¹i. Do vËy kh«ng nªn chñ quan khi thÊy ®á m¾t. XII. PHßNG CHèNG BÖNH NHIÔM Ký SINH TRïNG Nh÷ng lo¹i ký sinh trïng th−êng gÆp lμ: Giun ®òa, giun tãc, giun mãc, giun kim, s¸n l¸ gan, s¸n l¸ phæi... Ký sinh trïng x©m nhËp vμo c¬ thÓ ng−êi b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau nh−ng chñ yÕu lμ qua ®−êng ¨n uèng vμ qua da. Sau khi x©m nhËp vμo c¬ thÓ, nã cã thÓ g©y h¹i cho bÊt kú c¬ quan nμo, th«ng th−êng nã lμm cho c¬ thÓ suy dinh d−ìng, trë nªn gÇy gß, thiÕu m¸u, ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn cña trÎ em, lμm rèi lo¹n chøc n¨ng tiªu hãa, thËm chÝ nã cßn cã thÓ g©y ra nh÷ng bÖnh nguy hiÓm ®Õn tÝnh m¹ng nh−: X¬ gan, phï n·o, thñng ruét... Do ®ã ph¶i hÕt søc ®Ò phßng nhiÔm ký sinh trïng. BiÖn ph¸p phßng bÖnh nhiÔm ký sinh trïng: 1. Ph¶i lμm tèt c«ng t¸c ®iÒu tra dÞch tÔ häc, ë nh÷ng vïng cã dÞch ph¶i tiÕn hμnh tæng ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ ®Ó lo¹i bá nh÷ng nguån l©y nhiÔm. 2. T¨ng c−êng c¸c biÖn ph¸p ®Ó diÖt vi trïng g©y bÖnh nh−: Xö lý tèt nguån ph©n vμ n−íc th¶i, lμm vÖ sinh, phun thuèc khö trïng khu vùc nhμ tiªu th−êng xuyªn. Kh«ng cho vi trïng g©y bÖnh lμm « nhiÔm m«i tr−êng nguån n−íc. 57 3. B¶o qu¶n tèt thùc phÈm, nguån n−íc dïng. 4. C¶i tiÕn ph−¬ng ph¸p bãn ph©n vμ biÖn ph¸p canh t¸c, n©ng cao ý thøc b¶o vÖ c¸ nh©n nh− khi ®i lμm ®ång th× kh«ng nªn ®i ch©n ®Êt mμ ph¶i ®i ñng ®Ó ®Ò phßng c¸c lo¹i ký sinh trïng cã thÓ x©m nhËp vμo c¬ thÓ. 5. TriÓn khai c«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc lèi sèng hîp vÖ sinh cho mäi ng−êi, ®Æc biÖt lμ trÎ em, ®Ó mäi ng−êi hiÓu râ ®−îc ph−¬ng thøc truyÒn bÖnh cña ký sinh trïng vμ nh÷ng c¸ch ®Ò phßng, h×nh thμnh thãi quen vÖ sinh nh−: ®i vÖ sinh ®óng n¬i quy ®Þnh, röa tay tr−íc khi ¨n... Víi nh÷ng lo¹i rau qu¶ sèng ph¶i röa thËt s¹ch tr−íc khi ¨n, kh«ng ¨n c¸c lo¹i thÞt, c¸ sèng... XIII. PHßNG CHèNG BÖNH AIDS AIDS cã nghÜa lμ héi chøng suy gi¶m miÔn dÞch do virut HIV g©y nªn. Sau khi x©m nhËp vμo c¬ thÓ, virut HIV sÏ ph¸ hñy chøc n¨ng miÔn dÞch cña c¬ thÓ, lμm cho kh¶ n¨ng chèng bÖnh cña c¬ thÓ suy yÕu, c¬ thÓ cã thÓ bÞ c¸c thø bÖnh hoμnh hμnh, kh«ng thÓ ®iÒu trÞ ®−îc vμ cuèi cïng lμ søc kháe hoμn toμn suy kiÖt vμ tö vong. 1. Con ®−êng l©y truyÒn cña bÖnh AIDS Virut HIV cã trong m¸u, tinh dÞch, dÞch ©m ®¹o cña ng−êi bÖnh. Virut HIV cã thÓ x©m nhËp 58 vμo c¬ thÓ theo kim tiªm ®©m vμo ®−êng m¸u, qua vÕt x−íc da, qua líp niªm m¹c (da máng) trong ©m ®¹o, trong lç d−¬ng vËt, bªn trong hËu m«n ®Ó vμo m¸u. HIV cã thÓ l©y truyÒn tõ ng−êi nμy sang ng−êi kh¸c theo 3 ®−êng chÝnh: a) Qua ®−êng t×nh dôc: TruyÒn nhiÔm qua quan hÖ t×nh dôc kh¸c giíi hoÆc ®ång giíi. b) Qua ®−êng m¸u: HIV cã thÓ l©y truyÒn qua truyÒn m¸u hoÆc c¸c chÕ phÈm tõ m¸u bÞ nhiÔm HIV. Dïng chung dông cô tiªm chÝch qua da kh«ng ®−îc v« trïng hoÆc kh«ng b¶o ®¶m nguyªn t¾c khö trïng (nh− dïng chung kim tiªm khi tiªm chÝch c¸c chÊt g©y nghiÖn). c) TruyÒn tõ mÑ sang con: Trong thêi kú mang thai, virut HIV cã kh¶ n¨ng chuyÓn tõ m¸u ng−êi mÑ qua nhau thai råi vμo c¬ thÓ bμo thai; hoÆc trong khi ®Î do s©y s¸t niªm m¹c vμ da t¹o ®−êng cho virut truyÒn tõ ng−êi mÑ sang con. TriÖu chøng: C¸ch duy nhÊt ®Ó cã thÓ biÕt bÞ nhiÔm HIV (d−¬ng tÝnh víi HIV) lμ xÐt nghiÖm HIV. Sau khi bÞ l©y nhiÔm giai ®o¹n cöa sæ (window) cã thÓ kÐo dμi tõ 3 tuÇn ®Õn 6 th¸ng. Trong giai ®o¹n nμy c¸c xÐt nghiÖm cã thÓ ©m tÝnh nh−ng bÖnh nh©n cã thÓ l©y nhiÔm cho b¹n t×nh cña m×nh. Trong giai ®o¹n nμy th−êng kh«ng cã triÖu chøng râ rÖt. PhÇn lín bÖnh nh©n nhËn 59 biÕt ®−îc r»ng m×nh ®· bÞ nhiÔm bÖnh trong thêi gian nμy. KÕt qu¶ xÐt nghiÖm cho d−¬ng tÝnh th−êng sau 3 tuÇn ®Õn 6 th¸ng ph¬i nhiÔm. Sau thêi gian ph¬i nhiÔm, bÖnh nh©n vÉn kháe m¹nh, lμm viÖc b×nh th−êng vμ kh«ng cã dÊu hiÖu ®¸ng l−u t©m. HIV tiÕp tôc tÊn c«ng c¸c tÕ bμo T4 trong m¸u cña c¬ thÓ. L−îng tÕ bμo T4 ngμy cμng gi¶m, hÖ thèng miÔn dÞch sÏ trë nªn yÕu vμ ph¸t triÓn thμnh AIDS. Thêi gian suy gi¶m miÔn dÞch nμy tïy thuéc vμo c¬ ®Þa, tinh thÇn cña tõng bÖnh nh©n cã thÓ kÐo dμi tõ 6 th¸ng cho ®Õn vμi n¨m sau ®ã. 2. §Ò phßng bÖnh AIDS Tû lÖ tö vong cña bÖnh AIDS rÊt cao, gÇn nh− lμ 100%; hiÖn nay vÉn ch−a cã ph−¬ng ph¸p ®Ó ch÷a khái hoμn toμn bÖnh AIDS. V× vËy, phßng bÖnh lμ biÖn ph¸p quan träng nhÊt ®Ó khèng chÕ sù l©y truyÒn cña bÖnh AIDS. NÕu mçi ng−êi cã ý thøc tù b¶o vÖ m×nh, kh«ng ®Ó virut truyÒn tõ ng−êi nμy sang ng−êi kh¸c th× hoμn toμn cã thÓ tr¸nh ®−îc sù tÊn c«ng cña c¨n bÖnh nguy hiÓm nμy (v× c¬ thÓ ng−êi kh«ng thÓ tù sinh ra virut HIV). §Ó phßng bÖnh ph¶i lμm tèt: - Thø nhÊt, ph¶i gi÷ thñy chung vÒ t×nh dôc, kh«ng quan hÖ t×nh dôc bõa b·i víi nhiÒu ng−êi, nªn sö dông bao cao su khi quan hÖ t×nh dôc. - Thø hai, kh«ng nªn truyÒn m¸u vμ c¸c chÕ phÈm tõ m¸u ch−a qua xÐt nghiÖm. 60 - Thø ba, kh«ng sö dông ma tóy, kh«ng sö dông chung b¬m kim tiªm khi tiªm chÝch, khi gióp ng−êi cã HIV xö lý vÕt th−¬ng ph¶i ®eo g¨ng tay vμ dïng thuèc khö trïng ®Ó diÖt virut, kh«ng ®−îc ®Ó m×nh bÞ th−¬ng, nÕu nh− ph¸t hiÖn m×nh bÞ th−¬ng th× ph¶i nÆn vμ thÊm hÕt m¸u ë vÕt th−¬ng, sau ®ã s¸t trïng vÕt th−¬ng b»ng cån... XIV. PHßNG CHèNG BÖNH l©y qua §¦êNG T×NH DôC BÖnh l©y qua ®−êng t×nh dôc (STD) lμ t×nh tr¹ng nhiÔm trïng hoÆc bÖnh tËt ®−îc truyÒn tõ ng−êi nä sang ng−êi kia do nhiÒu t¸c nh©n l©y truyÒn, th«ng th−êng lan truyÒn qua ho¹t ®éng t×nh dôc. Nh÷ng bÖnh l©y qua ®−êng t×nh dôc th−êng gÆp lμ: LËu, giang mai, HPV (lo¹i vi khuÈn g©y môn vïng sinh dôc), chlammydia, trïng roi, viªm gan B, viªm gan C, AIDS... BÖnh l©y qua ®−êng t×nh dôc cã thÓ do vi khuÈn, vi rót vμ kÝ sinh trïng g©y ra. 1. Con ®−êng l©y truyÒn cña bÖnh BÖnh th−êng l©y truyÒn qua ba con ®−êng: - Quan hÖ t×nh dôc: §©y lμ con ®−êng truyÒn bÖnh chñ yÕu (chiÕm kho¶ng 95%). - TiÕp xóc gi¸n tiÕp. TrÎ em th−êng bÞ l©y bÖnh 61 qua tiÕp xóc gi¸n tiÕp. Th«ng th−êng lμ do bè mÑ bÞ m¾c bÖnh qua viÖc tiÕp xóc mËt thiÕt mμ truyÒn bÖnh cho con, nh− dïng chung kh¨n, chËu, ®Öm, ga tr¶i gi−êng... - TruyÒn tõ mÑ sang con. Cã thÓ x¶y ra trong thêi gian mang thai, trong hoÆc sau khi sinh. Do ®ã viÖc ch¨m sãc phô n÷ trong thêi kú mang thai, ®Þnh kú kiÓm tra, ph¸t hiÖn bÖnh tr−íc vμ sau khi sinh lμ biÖn ph¸p hiÖu qu¶ ®Ó tr¸nh l©y bÖnh tõ mÑ sang con. 2. Sù nguy hiÓm cña nh÷ng bÖnh l©y qua ®−êng t×nh dôc BÖnh l©y qua ®−êng t×nh dôc lμ mét trong nh÷ng bÖnh rÊt nguy hiÓm, t¸c ®éng cña nã th−êng thÊy nh− sau: - Nã cã thÓ lμm cho c¶ nam vμ n÷ bÞ v« sinh hoÆc nÕu cã thai th× còng dÔ dÉn tíi s¶y thai, ®Î non, thai chÕt l−u. - Cã thÓ ¶nh h−ëng tíi c¸c c¬ quan kh¸c nh− bÖnh viªm tuyÕn tiÒn liÖt, viªm tö cung... - Cã thÓ dÉn ®Õn mét sè lo¹i khèi u, th−êng gÆp lμ c¸c bÖnh condyloma (sïi mμo gμ), herpes sinh dôc, ngoμi ra cßn cã thÓ dÉn ®Õn ung th− tö cung, ung th− gan... - Cã thÓ dÉn tíi tö vong nh− bÖnh AIDS, bÖnh giang mai (ë giai ®o¹n cuèi). Víi bÖnh giang mai nÕu nh− ®−îc ph¸t hiÖn vμ ch÷a trÞ sím th× hoμn 62 toμn cã thÓ ch÷a khái ®−îc, nÕu nh− kh«ng ch÷a trÞ kÞp thêi hoÆc ch÷a trÞ kh«ng døt ®iÓm cã thÓ dÉn tíi tö vong. 3. Phßng chèng bÖnh l©y qua ®−êng t×nh dôc - BÖnh l©y qua ®−êng t×nh dôc kh«ng ph¶i lμ “s¶n phÈm” cña viÖc quan hÖ t×nh dôc kÓ c¶ c¸c bÖnh phæ biÕn nh− lËu vμ giang mai, mμ quan hÖ t×nh dôc bõa b·i míi lμ con ®−êng chÝnh ®Ó truyÒn bÖnh. Do ®ã kh«ng quan hÖ t×nh dôc bõa b·i lμ biÖn ph¸p chÝnh ®Ó khèng chÕ vμ ng¨n chÆn bÖnh. - Chó ý vÖ sinh c¸ nh©n, nªn lμm tèt nh÷ng viÖc nh−: kh«ng dïng chung quÇn ¸o, ®å dïng víi nhiÒu ng−êi. Kh«ng dïng chung bån t¾m, vßi hoa sen ë nh÷ng phßng t¾m c«ng céng (®Æc biÖt lμ víi phô n÷). - Phßng ngõa bÖnh l©y truyÒn trong ph¹m vi gia ®×nh. NÕu mÑ hoÆc b¶o mÉu cã biÓu hiÖn cña bÖnh phô khoa th× ph¶i ®i kh¸m vμ ®iÒu trÞ ngay. NÕu nh− cã ng−êi bÞ m¾c bÖnh lËu hoÆc giang mai th× ph¶i c¸ch ly ®iÒu trÞ, c¸c bÐ g¸i kh«ng nªn ngñ chung víi ng−êi mÑ hoÆc b¶o mÉu trong gia ®×nh. - §Ò phßng mÑ cã thÓ truyÒn bÖnh cho con. NÕu nh− phô n÷ ®ang bÞ giang mai hoÆc herpes sinh dôc th× tèt nhÊt kh«ng nªn mang thai, nÕu nh− m¾c c¸c bÖnh l©y qua ®−êng t×nh dôc kh¸c 63 th× tïy vμo t×nh h×nh cô thÓ mμ cã c¸ch ®iÒu trÞ cho phï hîp. - Phßng viªm kÕt m¹c cho trÎ s¬ sinh. Phô n÷ nªn ph¸t hiÖn vμ ®iÒu trÞ sím nh÷ng bÖnh l©y qua ®−êng t×nh dôc lμ biÖn ph¸p ®Ò phßng viªm kÕt m¹c cho trÎ em h÷u hiÖu nhÊt. XV. §èI PHã VíI BÖNH STRESS 1. §èi mÆt víi stress nh− thÕ nμo Khi gÆp stress ng−êi ta th−êng c¶m thÊy m×nh mÊt ®i c¶m gi¸c an toμn vμ khã b×nh t©m trë l¹i, sÏ ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn cuéc sèng vμ hiÖu qu¶ c«ng viÖc. Tõ gãc ®é t©m lý, nh÷ng thÊt b¹i ë møc ®é nμo ®ã sÏ lμ mét ®éng lùc ®Ó con ng−êi cã dòng khÝ ®Ó kh¾c phôc vμ v−ît qua khã kh¨n nh−ng nÕu nã v−ît qu¸ søc chÞu ®ùng cña con ng−êi th× sÏ lμm cho ng−êi ta c¶m thÊy khã chÞu, ch¸n n¶n, cã nh÷ng hμnh vi tåi tÖ thËm chÝ cßn cã thÓ ph¸t bÖnh. Do ®ã, khi gÆp stress ph¶i cã c¸ch gi¶i quyÕt cho phï hîp ®Ó lÊy l¹i c©n b»ng, t×m hiÓu vμ ph©n tÝch nguyªn nh©n dÉn ®Õn stress, khi cÇn thiÕt cã thÓ ph¶i nhê ®Õn sù t− vÊn cña b¸c sÜ t©m lý. 2. C¸ch phßng ngõa vμ ®èi phã víi stress GÆp khã kh¨n nÕu nh− kh«ng cã c¸ch xö lý phï hîp th× rÊt dÔ dÉn ®Õn stress, ®ã lμ c¨n bÖnh 64 t©m lý víi biÓu hiÖn chñ yÕu lμ trÇm c¶m, ho¹t ®éng t− duy chËm, Ýt nãi... Theo thèng kª th× trªn thÕ giíi cã kho¶ng 5% ng−êi tr−ëng thμnh ®· vμ ®ang trë thμnh “n¹n nh©n” cña stress. C¸c chuyªn gia ®· nhËn ®Þnh r»ng kho¶ng 20 n¨m n÷a th× stress lμ c¨n bÖnh th−êng gÆp chØ sau ung th−. BiÓu hiÖn cña stress rÊt ®a d¹ng, cã ng−êi xuÊt hiÖn nhiÒu triÖu chøng, nh−ng còng cã ng−êi rÊt khã ®Ó ph¸t hiÖn ra c¸c triÖu chøng. Ph−¬ng ph¸p phßng vμ ®iÒu trÞ stress: - Gi÷ thãi quen ¨n uèng, sinh ho¹t lμnh m¹nh, tÝch cùc rÌn luyÖn søc kháe. - S¾p xÕp c«ng viÖc vμ cuéc sèng hîp lý; dï bËn rén vÉn nªn dμnh cho m×nh mét chót thêi gian ®Ó lμm nh÷ng viÖc mμ m×nh yªu thÝch nh− nghe nh¹c, tô tËp cïng b¹n bÌ, tËp th¸i cùc quyÒn, ®äc s¸ch, trång hoa,... - Ph¶i nªn häc c¸ch trót bá stress. Khi gÆp ¸p lùc th× ph¶i nghÜ c¸ch ®Ó trót bá nã, hoÆc cã thÓ t×m sù trî gióp tõ b¹n bÌ, ®ång nghiÖp. - §èi víi nh÷ng ng−êi gÆp stress nÆng th× nªn t×m ®Õn sù trî gióp cña b¸c sÜ t©m lý ®Ó cã thÓ t×m l¹i ®−îc niÒm tin vμ nghÞ lùc. - Cã thÓ dïng mét sè lo¹i thuèc gi¶i táa stress theo sù h−íng dÉn cña b¸c sÜ. 65 PhÇn 3 HiÓm häa tù nhiªn a - §éng ®Êt I. §èi phã víi ®éng ®Êt nh− thÕ nμo 1. Phßng bÞ tr−íc khi ®éng ®Êt x¶y ra a) Tuyªn truyÒn phæ biÕn nh÷ng kiÕn thøc vÒ ®éng ®Êt cho nh©n d©n vμ ph¶i chó ý ®Õn nh÷ng dÊu hiÖu cã thÓ x¶y ra khi ®éng ®Êt. Tr−íc khi x¶y ra ®éng ®Êt, ®éng vËt th−êng cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c th−êng nh−: ngùa hý vang, kh«ng chÞu ch¹y hoÆc vμo chuång, r¾n, chuét bá ch¹y khái hang mét c¸ch bÊt th−êng, gμ bay lªn c©y, lîn ph¸ chuång, vÞt kh«ng chÞu xuèng n−íc, chã rªn rØ hoÆc sña v« cí, bå c©u sî h·i kh«ng bay vÒ tæ... Ngoμi ra, mÆt ®Êt, s«ng hå còng cã nh÷ng biÓu hiÖn bÊt th−êng nh−: mùc n−íc s«ng hå tù nhiªn c¹n hoÆc lªn cao trong thêi gian ng¾n... Tr−íc khi x¶y ra ®éng ®Êt m¹nh (chõng vμi gi©y) 66 cßn cã hiÖn t−îng ph¸t s¸ng vμ cã ©m thanh ph¸t ra tõ mÆt ®Êt. TÊt c¶ nh÷ng biÓu hiÖn bÊt th−êng ®ã, cã thÓ lμ ®iÒm b¸o ®éng ®Êt cã thÓ x¶y ra. NÕu nh− chó ý quan s¸t th× b¹n còng cã thÓ cã c¬ héi ®Ó tr¸nh ®−îc th¶m häa nμy. b) KiÓm tra kÕt cÊu phßng, nhμ ë xem cã phï hîp víi yªu cÇu cña viÖc phßng tr¸nh ®éng ®Êt hay kh«ng ®Ó cã biÖn ph¸p cñng cè kÞp thêi. c) Ph¶i x¸c ®Þnh khu s¬ t¸n, Èn nÊp nÕu x¶y ra ®éng ®Êt. d) Mçi thμnh viªn trong gia ®×nh ph¶i biÕt vÞ trÝ vμ biÕt c¸ch ®ãng, më c¸c c«ng t¾c ®iÖn, n−íc, van b×nh ga. ChuÈn bÞ nh÷ng ®å cÇn thiÕt nh− thùc phÈm, n−íc uèng, thuèc, ®Ìn pin... e) Nªn hiÓu biÕt nh÷ng kü n¨ng cÊp cøu c¬ b¶n nh− kü n¨ng CPR (kü thuËt duy tr× tim phæi), cÇm m¸u, b¨ng bã... 2. Khi x¶y ra ®éng ®Êt th× ph¶i lμm thÕ nμo? a) Ph¶i gi÷ b×nh tÜnh ®Ó cã c¸ch gi¶i quyÕt ®óng ®¾n. b) ë nhμ 1 tÇng, khi tr¸nh ®éng ®Êt ph¶i quyÕt ®o¸n, t×m nh÷ng chç trèng ®Ó ®øng. NÕu nh− ë gÇn cöa th× ph¶i nhanh chãng ch¹y ra ngoμi; khi t×m chç tr¸nh th× ph¶i tr¸nh xa nh÷ng tßa nhμ cao tÇng, cét ®iÖn cao ¸p, d©y ®iÖn, ®−êng cÇu... Còng kh«ng nªn ®øng ë nh÷ng n¬i chËt hÑp. 67 NÕu nh− kh«ng kÞp ch¹y ra ngoμi th× ph¶i nhanh chãng chui xuèng gÇm bμn lín hay gÇm gi−êng, kh«ng ®−îc ®øng gÇn cöa sæ; ph¶i che mÆt vμ ®Çu ®Ó tr¸nh bÞ c¸c m¶nh vôn r¬i tróng. c) NÕu b¹n ®ang ë nhμ cao tÇng th× tuyÖt ®èi kh«ng ®−îc v× ho¶ng lo¹n mμ nh¶y lÇu. H·y nÊp vμo gãc nhμ, gÇm bμn, kh«ng ®−îc dïng thang m¸y. Nªn dïng tay hoÆc bÊt cø c¸i g× cã thÓ ®Ó b¶o vÖ ®Çu vμ mÆt. d) Trong thêi gian trËn rung cña ®éng ®Êt t¹m thêi dõng, ph¶i nhanh chãng c¾t cÇu dao ®iÖn, ®ãng van bÕp ga, nhanh chãng tho¸t ra khu vùc an toμn. 3. Tù cøu nh− thÕ nμo sau khi ®éng ®Êt a) NÕu nh− kh«ng may bÞ vïi trong ®èng ®æ n¸t th× b¹n g¹t nh÷ng m¶nh vôn cña g¹ch, ngãi... ®Ó cã thÓ dÔ dμng thë vμ cö ®éng h¬n, tuy nhiªn kh«ng nªn qu¸ miÔn c−ìng, ®Ò phßng nh÷ng vËt xung quanh cã thÓ l¹i ®æ vμo vïi lÊp b¹n. H·y t×m nh÷ng vËt cã thÓ chèng ®ì nh÷ng m¶nh vì r¬i vμo ng−êi. Trong khi kh«ng thÓ tù gi¶i tho¸t cho m×nh th× b¹n còng kh«ng nªn la hÐt hoÆc cùa quËy nhiÒu, ph¶i nªn tiÕt kiÖm søc lùc cña m×nh, t×m c¸ch gâ ®Ëp vμo vËt g× ®ã ®Ó c¸c nh©n viªn cøu hé cã thÓ ph¸t hiÖn ra vÞ trÝ b¹n bÞ m¾c kÑt. b) Sau khi c¬n ®Þa chÊn tr«i qua míi nªn tiÕn 68 hμnh c«ng t¸c cøu hé; ph¶i b¶o vÖ m×nh tr−íc th× míi cã thÓ cøu hé ®−îc. Nguyªn t¾c khi triÓn khai c«ng t¸c cøu hé lμ dÔ cøu tr−íc, khã cøu sau, gÇn cøu tr−íc xa cøu sau. c) Khi cøu hé, ph¶i ghÐ tai s¸t vμo chç t−êng, chç ®èng ®æ n¸t ®Ó ph¸n ®o¸n xem cã ng−êi cßn sèng bÞ m¾c kÑt bªn d−íi hay kh«ng. Khi ®−a n¹n nh©n ra khái ®èng ®æ n¸t th× ph¶i chó ý b¶o vÖ phÇn x−¬ng vμ duy tr× h« hÊp cho n¹n nh©n. Khi cÇn thiÕt ph¶i ¸p dông kü thuËt CPR (kü thuËt duy tr× tim phæi) ®Ó cÊp cøu n¹n nh©n. ChØ cÇn n¾m ®−îc nh÷ng kiÕn thøc vÒ phßng tr¸nh ®éng ®Êt, khi trËn ®éng ®Êt xuÊt hiÖn, tËn dông tõng gi©y, tõng phót ng¾n ngñi, lùa chän ph−¬ng thøc vμ kh«ng gian ®Ó tr¸nh ®éng ®Êt th× sÏ cã c¬ héi tho¸t n¹n. II. ThÇy trß trong nhμ tr−êng tr¸nh ®éng ®Êt nh− thÕ nμo Nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó tr¸nh ®éng ®Êt trong tr−êng häc: 1. NÕu nh− phßng häc lμ nhμ 1 tÇng lîp ngãi, th× nh÷ng häc sinh ngåi gÇn cöa ph¶i nhanh chãng ch¹y ra khái phßng häc, nh÷ng ng−êi cßn l¹i ph¶i chui xuèng gÇm bμn hoÆc ngåi ë gãc t−êng ®Ó tr¸nh n¹n. 2. Víi nh÷ng häc sinh ®ang ë phßng häc thuéc 69 nhμ cao tÇng, khi x¶y ra ®éng ®Êt tuyÖt ®èi kh«ng ®−îc ho¶ng lo¹n mμ nh¶y lÇu, ph¶i nhanh chãng nÊp vμo mét gãc t−êng nμo ®ã hoÆc chui xuèng gÇm bμn. 3. NÕu ®ang ë s©n vËn ®éng hoÆc ngoμi phßng häc th× ph¶i ngåi xæm xuèng, hai tay «m lÊy ®Çu, ph¶i chó ý tr¸nh xa nh÷ng nhμ cao tÇng vμ nh÷ng vËt nguy hiÓm, kh«ng nªn quay l¹i phßng häc. III. C«ng nh©n trong nhμ m¸y tr¸nh ®éng ®Êt nh− thÕ nμo Nh÷ng biÖn ph¸p tr¸nh n¹n trong nhμ m¸y khi gÆp ®éng ®Êt: 1. Khi x¶y ra ®éng ®Êt th× ph¶i hÕt søc b×nh tÜnh, tØnh t¸o vμ ph¶i vËn dông nh÷ng kiÕn thøc vÒ ®éng ®Êt ®Ó ph¸n ®o¸n møc ®é m¹nh yÕu, gÇn xa cña trËn ®éng ®Êt. 2. NÕu nh− ®ang ®øng ë gÇn cöa ph©n x−ëng th× ph¶i nhanh chãng ch¹y ra nh÷ng n¬i trèng ®Ó ®øng; nÕu ®øng c¸ch xa cöa ph©n x−ëng th× ph¶i nÊp vμo gãc t−êng, chui xuèng gÇm gi¸ c¬ khÝ, hoÆc d−íi gÇm bμn, gÇm ghÕ ®Ó nÊp. §ång thêi ph¶i ng¾t nguån ®iÖn cña m¸y mãc. 3. ë nh÷ng ph©n x−ëng s¶n xuÊt nh÷ng vËt phÈm dÔ ch¸y næ, cã l−îng axit vμ kiÒm lín, cã khÝ ®éc th× ph¶i chó ý ®Ò phßng nh÷ng chÊt ®éc h¹i ph¸t t¸n ra ngoμi. 70 C«ng nh©n lμm viÖc ë nh÷ng n¬i cã nhiÖt ®é cao, ph¶i tr¸nh khái cöa lß hoÆc n¬i cã kim lo¹i nãng ch¶y ®Ó tr¸nh bÞ báng. IV. Tr¸nh ®éng ®Êt ë n¬i c«ng céng nh− thÕ nμo Khi b¹n ®ang ë nh÷ng n¬i c«ng céng nh− bÕn xe, bÕn tμu, r¹p chiÕu phim, nhμ h¸t... mμ ®ét nhiªn x¶y ra ®éng ®Êt th× tr−íc hÕt ph¶i b×nh tÜnh, nhanh chãng t¾t nguån ®iÖn kh«ng ho¶ng lo¹n; kh«ng chen lÊn, x« ®Èy. Víi nh÷ng ng−êi ®ang ë r¹p chiÕu phim th× ph¶i chui ngay xuèng gÇm ghÕ; khi ë siªu thÞ, nhμ h¸t nÕu ë trªn lÇu, th× cã thÓ di chuyÓn xuèng tÇng nh−ng kh«ng ®−îc chen lÊn, x« ®Èy ë cÇu thang. Trong nh÷ng t×nh huèng b×nh th−êng, cã thÓ nÊp vμo gãc t−êng, gãc kÖ hμng lín... Víi nh÷ng ng−êi ®ang ë thang m¸y ph¶i biÕt n¾m thêi c¬ ®Ó tho¸t ra; nÕu nh− ®øng ë gÇn cöa th× ph¶i nhanh chãng ch¹y ra nh÷ng chç an toμn bªn ngoμi. V. Tr¸nh ®éng ®Êt khi ®ang l¸i xe nh− thÕ nμo Khi ®ang ®iÒu khiÓn tμu háa, xe h¬i ë nh÷ng n¬i cã kho¶ng kh«ng réng, nÕu x¶y ra ®éng ®Êt th× ngay lËp tøc ph¶i t¾t ®éng c¬, dõng xe 71 nh−ng kh«ng ®−îc dõng trªn cÇu, d−íi gÇm cÇu, trong ®−êng hÇm... ®ång thêi ph¶i chó ý tr¸nh nh÷ng n¬i x¶y ra ®éng ®Êt ®−êng sÏ lón, ®Êt sÏ sôt lë... Víi nh÷ng hμnh kh¸ch ®ang ngåi trªn xe th× ph¶i th¾t d©y an toμn, b¸m chÆt vμo nh÷ng vËt kiªn cè gÇn m×nh nh− hμng ghÕ phÝa tr−íc, lan can... ®Ó tr¸nh bÞ ng·. b- sÊm sÐt I. §Ò phßng bÞ sÐt ®¸nh nh− thÕ nμo SÊm sÐt th−êng x¶y ra vμo mïa hÌ vμ kÌm theo ®ã lμ m−a to, giã lín. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh th× sÐt cã thÓ g©y h¹i cho con ng−êi vμ nh÷ng vËt thÓ kh¸c. Tia sÐt cã dßng ®iÖn rÊt m¹nh vμ nhiÖt ®é ®Õn vμi chôc ngμn ®é C. Do ®ã, nÕu bÞ sÐt ®¸nh th¼ng, ng−êi vμ sóc vËt cã thÓ sÏ bÞ ch¸y báng vμ chÕt nhanh chãng. Khi sÐt ®¸nh xuèng ®Êt, trong b¸n kÝnh kho¶ng 20m ®Òu cã ®iÖn thÕ. NÕu ta ®ang ë trong b¸n kÝnh ®ã, th× gi÷a hai ch©n ta sÏ cã mét ®iÖn ¸p ®−îc gäi lμ ®iÖn ¸p b−íc. Cμng ®øng gÇn n¬i sÐt ®¸nh, ®iÖn ¸p b−íc cμng lín vμ dßng ®iÖn qua hai ch©n vμo ng−êi cμng cao, cã kh¶ n¨ng g©y chÕt ng−êi. SÐt hay ®¸nh vμo c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc, nhμ cöa cao vμ ®øng tr¬ träi nh− c¸c nhμ cao tÇng, g¸c 72 chu«ng nhμ thê, èng khãi, nhμ m¸y ®iÖn, tr¹m biÕn ¸p, ¨ngten b−u ®iÖn... lμm h− h¹i nhμ cöa vμ thiÕt bÞ ®iÖn. Vμo mïa m−a cã sÊm sÐt nhiÒu th× ph¶i lμm g× ®Ó tr¸nh bÞ sÐt ®¸nh? 1. BiÖn ph¸p phßng sÐt ®¸nh vμo nhμ a) Khi ë bªn ngoμi ®ang cã sÊm to, m−a lín th× kh«ng nªn ra ngoμi, ph¶i ®ãng chÆt cöa sæ, c¾t cÇu giao ®iÖn, kh«ng nghe hoÆc gäi ®iÖn tho¹i, kh«ng dïng ®iÖn tho¹i di ®éng, còng kh«ng nªn dïng m¸y tÝnh. b) Khi trêi ®ang m−a vμ cã sÊm to th× kh«ng nªn tiÕp xóc víi c¸c thiÕt bÞ ®iÖn, ®−êng dÉn khÝ gas... c) Kh«ng nªn t¾m ngoμi trêi ®ang m−a vμ cã sÊm to, bëi v× luång ®iÖn cña sÊm sÐt cã thÓ ®¸nh vμo ng−êi. 2. BiÖn ph¸p phßng tr¸nh sÐt khi ®ang ë bªn ngoμi a) Khi cã sÊm sÐt th× ph¶i ra khái s©n nhμ cao tÇng, kh«ng nªn vμo nh÷ng chç nhμ hoang. TuyÖt ®èi tr¸nh nh÷ng khu vùc cao h¬n xung quanh vμ kh«ng ®−îc tr¸nh m−a d−íi gèc c©y, bëi v× nh÷ng chç cao ®ã rÊt dÔ bÞ sÐt ®¸nh; kh«ng ®−îc ®øng d−íi c¸c cét ®iÖn, ®−êng d©y ®iÖn vμ nh÷ng vËt cao kh¸c mμ kh«ng cã c¸c 73 thiÕt bÞ chèng sÐt; kh«ng ®−îc ®øng gÇn s«ng hå... hoÆc ë trªn thuyÒn nhá; cμng ph¶i tr¸nh xa nh÷ng vËt b»ng kim lo¹i nh− ®−êng ray tμu háa, hμng rμo s¾t... b) Khi cã sÊm sÐt mμ kh«ng kÞp ch¹y ra khái nh÷ng vËt thÓ cao, th× ph¶i t×m nh÷ng vËt kh«, c¸ch ®iÖn ®Æt xuèng ®Êt vμ ®øng trªn ®ã, kh«ng b−íc ch©n xuèng ®Êt. c) NÕu nh− ë bªn ngoμi mμ kh«ng cã chç ®Ó tr¸nh th× ph¶i ngåi xuèng, nhãn hai ch©n, kh«ng n»m xuèng ®Êt, ph¶i lμm cho phÇn tiÕp xóc cña ng−êi víi mÆt ®Êt lμ nhá nhÊt. Kh«ng ®−îc cÇm n¾m nh÷ng vËt b»ng kim lo¹i nh− « cã c¸n kim lo¹i, cuèc, xÎng... d) Khi gÆp sÊm sÐt nguy hiÓm th× nªn dõng b−íc vμ ngåi xuèng, mÆc ¸o m−a vμo th× hiÖu qu¶ chèng sÐt cμng cao; ®Æc biÖt khi ë ngoμi trêi th× kh«ng nªn ®øng thμnh nhãm ng−êi gÇn nhau, nªn gi÷ kho¶ng c¸ch vμi mÐt, kh«ng nªn ®i ch©n ®Êt, ®i xe ®¹p, xe m¸y... e) Khi gÆp nh÷ng cét ®iÖn cao thÕ bÞ sÐt ®¸nh ®æ th× ph¶i hÕt søc cÈn thËn; nhËn thÊy thËt an toμn råi míi ®−îc ®i qua. f) Khi bªn ngoμi ®ang cã sÊm sÐt th× tèt nhÊt lμ kh«ng nªn sö dông ®iÖn tho¹i di ®éng. 3. Xö trÝ khi bÞ sÐt ®¸nh a) NÕu nh− b¹n c¶m thÊy tãc bÞ dùng lªn, hoÆc 74 ng−êi sën gai èc nh− bÞ kiÕn bß th× cã thÓ lμ ®· bÞ sÐt ®¸nh råi, ph¶i lËp tøc n»m xuèng, lÊy tay che tai vμ th¸o nh÷ng ®å trang søc b»ng kim lo¹i ra khái ng−êi. b) Khi bÞ sÐt ®¸nh bÞ th−¬ng hoÆc sèc nÆng nh−ng trªn ng−êi kh«ng mang ®iÖn th× cã thÓ tiÕn hμnh cÊp cøu cho n¹n nh©n. c) NÕu nh− n¹n nh©n ngõng thë, tim ngõng ®Ëp th× ph¶i ¸p dông kü thuËt phôc håi tim phæi (kü thuËt CPR). §ång thêi ph¶i nhanh chãng gäi xe cÊp cøu. II. §Ò phßng sÐt ®¸nh vμo nhμ nh− thÕ nμo 1. Ph¶i chó ý khi chän ®Þa ®iÓm ®Ó x©y nhμ. Kh«ng nªn x©y nhμ ë nh÷ng n¬i th−êng xuyªn bÞ sÐt ®¸nh nh− nh÷ng vïng ®Êt thÊp, khu vùc gÇn hÇm má kim lo¹i, nh÷ng n¬i cã mùc n−íc cao, n¬i tiÕp gi¸p víi s−ên ®åi, ruéng n−íc... 2. Kh«ng nªn x©y nhμ cã h×nh nhän, v× ®Ønh nhän rÊt dÔ bÞ sÐt ®¸nh. Víi nh÷ng nhμ cao tÇng (gåm c¶ èng khãi) ph¶i ®−îc l¾p nh÷ng thiÕt bÞ phßng tr¸nh sÐt. 3. Cöa sæ nhμ ph¶i ®−îc l¾p kÝnh, cã thÓ ch¾n ®−îc giã vμ ®Ò phßng sÐt cã thÓ ®¸nh vμo nhμ. 4. Chó ý bè trÝ nguån ®iÖn trong nhμ. VÞ trÝ ®Ìn, æ c¾m ®iÖn kh«ng nªn ë qu¸ gÇn ®Çu gi−êng, 75 khi cã m−a to, sÊm sÐt tèt nhÊt lμ t¾t hÕt c¸c thiÕt bÞ ®iÖn nh− ti vi, m¸y tÝnh... vμ nªn l¾p nh÷ng c«ng t¾c tù ®éng. C- C¸C TAI HäA KH¸C I. Phßng tr¸nh thiÖt h¹i do m−a to, giã b·o g©y ra M−a to, giã b·o lμ lo¹i thiªn tai rÊt th−êng gÆp. Giã to cã thÓ lμm ®æ c©y cèi, tèc nhμ cöa, lμm ®øt ®−êng d©y ®iÖn, g©y h¹i cho ng−êi vμ ®éng vËt. VËy ph¶i ®èi phã víi m−a to, giã b·o nh− thÕ nμo? 1. Nªn chuyÓn nh÷ng ®å vËt dÔ bÞ giã thæi bay nh− b×nh hoa, gi¸ ph¬i quÇn ¸o... vμo trong nhμ hoÆc nh÷ng n¬i kÝn giã kh¸c. §ång thêi nªn ®Ó nh÷ng ®å vËt cã gi¸ trÞ vμo nh÷ng n¬i an toμn, kh«ng bÞ thÊm dét; víi nh÷ng vËt mμ viÖc vËn chuyÓn khã kh¨n th× nªn dïng d©y buéc chÆt l¹i. 2. §ãng chÆt cöa sæ; nÕu giã m¹nh th× cã thÓ dïng thªm tÊm gç ®Ó chèt bªn trong; còng cã thÓ dïng b¨ng dÝnh ®Ó dÝnh chÆt cöa kÝnh l¹i. 3. ChuÈn bÞ tr−íc nh÷ng dông cô chiÕu s¸ng nh− nÕn, bËt löa, ®Ìn pin... còng nh− ph¶i chuÈn bÞ tr−íc ®å ¨n, n−íc uèng vμ b¨ng dÝnh ®Ó bÝt chÆt nh÷ng khe hë cña cöa sæ l¹i. 76 4. Khi m−a to xuÊt hiÖn thªm c¶ sÊm chíp th× nªn c¾t cÇu giao ®iÖn, rót hÕt ®Çu c¾m cña c¸c thiÕt bÞ ®iÖn. 5. NÕu nhμ cöa kh«ng ch¾c ch¾n, cã nguy c¬ bÞ tèc m¸i th× khi cã m−a to, giã lín kh«ng nªn ë trong nhμ mμ ph¶i s¬ t¸n ®Õn nh÷ng n¬i ch¾c ch¾n kh¸c. 6. Khi trªn tμu xe mμ gÆp m−a to, giã lín th× ph¶i gi¶m tèc ®é hoÆc dõng xe l¹i. 7. Khi cã giã lín th× kh«ng nªn ®øng d−íi c¸c tÊm biÓn qu¶ng c¸o lín hoÆc d−íi c¸c gèc c©y lín. 8. Nªn th−êng xuyªn theo dâi dù b¸o thêi tiÕt; lμm tèt c«ng t¸c phßng, chèng lò lôt. II. §èi phã víi hiÖn t−îng ®Êt ®¸ tr«i §Êt ®¸ tr«i lμ hiÖn t−îng mét l−îng lín bïn ®Êt, ®¸ vì bÞ cuèn tr«i trong dßng lò, cã søc tμn ph¸ rÊt lín. §Ó ®Ò phßng hiÖn t−îng ®Êt ®¸ tr«i ph¶i chó ý mét sè ®iÓm sau: 1. Khi ®i qua thung lòng, hÎm nói th× ph¶i chó ý quan s¸t t×nh h×nh xung quanh, nÕu nh− th¶m thùc vËt hai bªn ®−êng bÞ ph¸ ho¹i nghiªm träng mμ l¹i gÆp trêi m−a th× ph¶i nhanh chãng di chuyÓn vμo nh÷ng n¬i an toμn, kh«ng nªn dõng l¹i. 77 2. Chó ý dÊu hiÖu tr−íc khi x¶y ra hiÖn t−îng ®Êt ®¸ tr«i sau khi m−a to, nÕu nh− cã dÊu hiÖu x¶y ra th× ngay lËp tøc ph¶i cã biÖn ph¸p ®Ó tr¸nh n¹n. 3. NÕu nh− gÆp ®Êt ®¸ tr«i khi ®i d· ngo¹i th× ph¶i lùa chän nh÷ng n¬i cao, b»ng ph¼ng; tr¸nh nh÷ng n¬i cã ®¸ l¨n, ®Êt lë; kh«ng nªn dõng ë s¬n cèc, hÎm nói, s«ng suèi. III. Khi ®i ®−êng gÆp hiÖn t−îng sôt lë ®Êt th× ph¶i lμm thÕ nμo 1. ë nh÷ng n¬i bÞ s¹t lë ®−êng xe kh«ng thÓ qua ®−îc th× quay l¹i vμ t×m ®−êng kh¸c ®Ó ®i, kh«ng ®−îc m¹o hiÓm v−ît qua. 2. Khi gÆp ph¶i hiÖn t−îng s¹t lë t−¬ng ®èi nhÑ th× ph¶i quan s¸t, th¨m dß xem xe cé cã thÓ l−u th«ng ®−îc b×nh th−êng kh«ng, nÕu an toμn míi nªn ®i. 3. NÕu trªn ®−êng quèc lé mμ xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng sôt lë, ®øt g·y th× c¸c c¬ quan chøc n¨ng sÏ nhanh chãng kh¾c phôc, do ®ã ph¶i nhÉn n¹i chê ®îi. Trong thêi gian ®ã ph¶i cã kÕ ho¹ch sö dông thùc phÈm, n−íc uèng, nhiªn liÖu cho hîp lý. 4. Khi l¸i xe ®−êng dμi nªn chuÈn bÞ l−¬ng thùc, n−íc uèng, nhiªn liÖu,... ®Ò phßng khi cÇn thiÕt, ph¶i chó ý theo dâi dù b¸o thêi tiÕt, trªn ®−êng gÆp hiÖn t−îng bÞ sôt lë th× nhÊt ®Þnh ph¶i 78