🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Ngữ pháp Hán Văn Ebooks Nhóm Zalo Ngöõ Phaùp Haùn Vaên1 NGÖÕ PHAÙP HAÙN VAÊN 2 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 3 TUEÄ DUÕNG NHAØ XUAÁT BAÛN TOÅNG HÔÏP TP. HOÀ CHÍ MINH 4 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 5 MUÏC LUÏC ***0*** LÔØI NOÙI ÑAÀU……………………………………………………………………23 CHÖÔNG I CAÙCH VIEÁT CHÖÕ HAÙN………………..……………………………27 I. Taùm neùt cô baûn……………………………….……………………………27 II. Quy taéc buùt thuaän………………………………………………………28 214 BOÄ THUÛ………………………………………….……………………………30 ÑÔN VÒ NGÖÕ PHAÙP………………………………………………………30 I. TÖÏ ………………………………………………….…………………………………31 A. Caáu taïo töï……………………………………………………………………31 1. Töôïng hình ………………………………………………………………31 2. Hoäi yù …………………………………………………….……………………32 3. Chæ söï …………………………………………………………………………32 4. Hình thanh.………………………………………………………………33 5. Chuyeån chuù ……………………………………….……………………35 6. Giaû taù …………………………………………………………………………35 II. TÖØ……………………………………………………………………………………36 a. Töø ñôn………………………………………..………………………………36 b. Töø hôïp thaønh……………………………………………………………36 A. Caáu taïo töø……………………………………………………………………37 1. Töø ñôn……………………………………….…………………..…….……37 2. Töø hôïp thaønh……………………………………………………………37 a. Do hai töï khoâng coù yù nghóa………………………………37 b. Do hai töï coù yù nghóa trôû leân…………….………………38 b1. Daïng lieân hôïp……………………………………………………38 6 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên b2. Daïng chính phuï…………………………….…………………39 b3. Daïng boå sung……………………………………………………43 b4. Daïng phuï gia………………………………….…………………44 B. Phaân loaïi töø………………………………………….……………………45 III. CUÏM TÖØ………………………………………………………………………45 A. Cuïm töø chuû vò……………………………………………………………45 B. Cuïm töø ñoäng taân………………………………………………………46 C. Cuïm töø chính phuï…………………………………….………………47 1. Cuïm danh töø chính phuï……………………….………………47 2. Cuïm ñoäng töø chính phuï……………………….………………49 3. Cuïm hình dung töø chính phuï…………..…………………50 D. Cuïm töø boå sung………………………………………..………………50 E. Cuïm töø lieân hôïp………………………………….……………………51 IV. CAÂU ……………………………………………………………….……………52 A. Phaân loaïi caâu………………………………………….…………………52 1. Phaân caâu theo keát caáu………………………….………………52 a. Caâu ñôn……………………………………………………………………52 b. Caâu phöùc…………………………………………………………………53 c. Caâu chuû vò………………………………………………………………54 d. Caâu phi chuû vò………………………………………………………55 2. Phaân caâu theo coâng naêng……………………………………57 a. Caâu traàn thuaät……………………………………….………………57 b. Caâu nghi vaán…………………………………………………………57 c. Caâu caàu khieán…………………………………….…………………59 d. Caâu caûm thaùn……………………………………….………………60 3. Phaân caâu theo tính chaát vò ngöõ………….………………61 a. Caâu vò ngöõ danh töø………………………………………………62 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 7 b. Caâu vò ngöõ ñoäng töø………………………………………..……63 c. Caâu vò ngöõ hình dung töø……………………………………65 d. Caâu vò ngöõ chuû vò…………………………………………………66 4. Caâu vò ngöõ ñoäng töø caàn bieát………………………………68 a. Caâu lieân ñoäng………………………………….……………………68 b. Caâu kieâm ngöõ…………………………………….…………………71 c. Caâu vöøa kieâm ngöõ vöøa lieân ñoäng……….…………76 ÑIEÅM ÑAËC BIEÄT TRONG HAÙN VAÊN…………………80 SAÙU CHÖÙC NAÊNG NGÖÕ PHAÙP TRONG CAÂU…83 CHÖÔNG II DANH TÖØ……………………………………………………………………………89 DANH TÖØ CHÆ SÖÏ VAÄT………………………………………………89 a. Danh töø rieâng…………………………………….………………………89 b. Danh töø chung……………………………………………………………90 c. Danh töø tröøu töôïng……………………………………………………90 I. Caùch keát caáu danh töø chæ söï vaät…….………………………90 A. Danh töø ñôn……………………………………….………………………91 B. Danh töø hôïp thaønh…………………………..………………………91 1. Do hai töø khoâng coù nghóa keát hôïp vôùi nhau, hay danh töø nhieàu aâm tieát keát hôïp……………….………………91 2. Do hai töø coù yù nghóa trôû leân keát hôïp……….………92 a. Daïng lieân hôïp……………………………………………….………92 b. Daïng chính phuï……………………………………………………93 c. Daïng phuï gia…………………………………………………………95 II. Ñaëc ñieåm………………………………………………………………………95 III. Coâng naêng ngöõ phaùp…………………………………….…………98 1. Laøm chuû ngöõ………………………………………………………………98 8 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 2. Laøm taân ngöõ……………………………………………….………………99 3. Laøm ñònh ngöõ…………………………………………….……………101 4. Laøm vò ngöõ……………………………………………….………………103 5. Laøm traïng ngöõ chæ phöông thöùc…….…………………104 6. Laøm boå ngöõ phaùn ñoaùn………………………..………………106 7. Laøm hoâ ngöõ………………………………………………………………107 III. Caùch duøng linh hoaït………………………………………………108 1. Danh töø duøng nhö ñoäng töø……………….……………………109 2. Danh töø duøng nhö hình dung töø…………..………………110 IV. Caâu tham khaûo………………………………………….……………112 DANH TÖØ CHÆ THÔØI GIAN……………………………………114 I. Coâng naêng ngöõ phaùp……………………………………….………114 1. Laøm chuû ngöõ……………………………………………………………114 2. Laøm taân ngöõ…………………………………………….………………116 a. Taân ngöõ cho ñoäng töø……………………….…………………116 b. Taân ngöõ cho giôùi töø………………………….…………………117 3. Laøm ñònh ngöõ………………………………………….………………118 4. Laøm traïng ngöõ…………………………………………………………119 5. Laøm boå ngöõ………………………………………………………………120 II. Caâu tham khaûo…………………………………………………………121 DANH TÖØ CHÆ NÔI CHOÁN…………………….………………123 I. Coâng naêng ngöõ phaùp…………………………………….…………123 1. Laøm chuû ngöõø……………………………………………………………123 2. Laøm taân ngöõ………………………………………….…………………124 a. Taân ngöõ cho ñoäng töø…………………………….……………124 b. Taân ngöõ cho giôùi töø……………………………….……………125 3. Laøm ñònh ngöõ…………………………………………….……………126 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 9 4. Laøm traïng ngöõ…………………………………………………………127 5. Laøm boå ngöõ………………………………………………………………129 a. Boå ngöõ ñöùng sau noäi ñoäng töø……….…………………129 b. Boå ngöõ ñöùng sau taân ngöõ………………….………………130 II. Caâu tham khaûo…………………………………………………………131 DANH TÖØ CHÆ PHÖÔNG HÖÔÙNG…….………………133 a. Töø ñôn………………………………………………………..………………133 b. Töø gheùp……………………………………………………..………………134 I. Ñaëc ñieåm………………………………………………………………………134 II. Coâng naêng ngöõ phaùp………………………………………………135 1. Laøm traïng ngöõ…………………………………………………………135 2. Laøm taân ngöõ……………………………………….……………………136 3. Keát hôïp vôùi töø hoaëc cuïm töø……….………………………137 a. Danh töø chæ phöông höôùng ñöùng sau……………137 b. Danh töø chæ phöông höôùng ñöùng tröôùc…………138 III. Söû duïng linh hoaït……………………………………………………139 IV. Caâu tham khaûo……………………………………………….………141 NHÖÕNG ÑIEÅM CAÀN LÖU YÙ VEÀ DANH TÖØ……143 I. Danh töø laøm traïng ngöõ………………………………………..……143 1. Danh töø chæ söï vaät laøm traïng ngöõ chæ phöông thöùc…...143 2. Danh töø thôøi gian, nôi choán laøm traïng ngöõ………….…145 II. Söï khaùc nhau giöõa danh töø nôi choán laøm taân ngöõ vaø boå ngöõ ……………………………………………………………………………147 III. Caùch nhaän ra danh töø nhaân xöng………………………149 ÑOÄNG TÖØ………………………………….…………………………….………153 NGOAÏI ÑOÄNG TÖØ……………………………………………….………154 I. Ñaëc ñieåm………………………………………………………………………154 10 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên II. Coâng naêng ngöõ phaùp………………………………………………158 1. Laøm vò ngöõ……………………………………………….………………158 2. Laøm taân ngöõ…………………………………………….………………159 3. Laøm ñònh ngöõ……………………………………….…………………160 a. Coù trôï töø keát caáu……………………………….…………………160 b. Khoâng coù trôï töø keát caáu…………………….………………162 III. Caùch duøng linh hoaït………………………………………………163 1. Ngoaïi ñoäng töø duøng nhö danh töø………………………163 a. Khi ngoaïi ñoäng töø ñöùng ôû vò trí danh töø chính trong keát caáu chính phuï…………………………………………………163 b. Khi ngoaïi ñoäng töø laøm chuû ngöõ………………………164 IV. Caâu tham khaûo…………………………………………….…………164 NOÄI ÑOÄNG TÖØ……………………………….………………………………166 I. Ñaëc ñieåm………………………………………………………………………166 II. Coâng naêng ngöõ phaùp………………………………………………167 1. Laøm vò ngöõ……………………………………….………………………167 2. Laøm taân ngöõ…………………………………….………………………168 3. Laøm ñònh ngöõ………………………………….………………………169 a. Khoâng coù trôï töø keát caáu 之………..……………………169 b. Coù trôï töø keát caáu 之……………………………………………170 III. Söû duïng linh hoaït……………………………………………………171 1. Noäi ñoäng töø duøng nhö ngoaïi ñoäng töø …….………171 2. Noäi ñoäng töø duøng nhö danh töø…………………….……172 IV. Caâu tham khaûo……………………………………………….………174 ÑOÄNG TÖØ PHAÙN ÑOAÙN………………………………………….176 I. Ñaëc ñieåm………………………………………………………………………176 II. Coâng naêng ngöõ phaùp………………………………………………177 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 11 1. Khaúng ñònh…………………………………………….…………………177 2. Phuû ñònh…………………………………………………….………………179 3. So saùnh………………………………………………………………………180 III. Caâu tham khaûo……………………………………….………………181 ÑOÄNG TÖØ NAÊNG NGUYEÄN……………………………………183 I. Ñaëc ñieåm………………………………………………………………………184 II. Coâng naêng ngöõ phaùp………………………………………………185 III. Caâu tham khaûo………………………………….………………………187 ÑOÄNG TÖØ XU HÖÔÙNG………………………………………………189 I. Ñaëc ñieåm………………………………………………………………………189 II. Coâng naêng ngöõ phaùp………………………………………………190 III. Caâu tham khaûo…………………………………………………………192 NHÖÕNG ÑIEÅM CAÀN LÖU YÙ VEÀ ÑOÄNG TÖØ……194 I. Caùch nhaän ra ñoäng töø vò ngöõ……………………………….…194 1. Döïa vaøo chuû ngöõ ñeå nhaän ra ñoäng töø………………194 2. Döïa vaøo taân ngöõ ñeå nhaän ra ñoäng töø……………..…196 3. Döïa vaøo ñoäng töø naêng nguyeän ñeå nhaän ra ñoäng töø..198 4. Döïa vaøo keát caáu giôùi taân ñeå nhaän ra ñoäng töø…200 5. Döïa vaøo phoù töø ñeå nhaän ra ñoäng töø………….………203 6. Döïa vaøo lieân töø 而 nhi…………………………………………205 II. Phaân bieät ngoaïi ñoäng töø vaø noäi ñoäng töø…….……212 SÖÛ ÑOÂNG - YÙ ÑOÄNG - VÒ ÑOÄNG…………………………217 I. SÖÛ ÑOÄNG………………………………………………………….…………217 1. Ñaëc ñieåm…………………………………………………….……………217 2. Caùch duøng…………………………………………………………………217 a. Danh töø duøng theo caùch söû ñoäng………….…………217 b. Danh töø phöông vò duøng theo caùch söû ñoäng..218 12 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên c. Ñoäng töø duøng theo caùch söû ñoäng………………….…219 d. Hình dung töø duøng theo caùch söû ñoäng……………221 e. Soá töø duøng theo caùch söû ñoäng…………………….……224 II. YÙ ÑOÄNG ……………………………………………………………………226 1. Ñaëc ñieåm………………………………………………………….………226 2. Caùch duøng…………………………………………………………………226 a. Danh töø duøng theo caùch yù ñoäng…………….…………226 b. Hình dung töø duøng theo caùch yù ñoäng….…………228 III. VÒ ÑOÄNG…………………………………………………….……………229 1. Ñaëc ñieåm……………………………………………………….…………229 2. Caùch duøng…………………………………………………………………229 a. Ñoäng töø duøng theo caùch vò ñoäng……….……………229 b. Danh töø duøng theo caùch vò ñoäng………….…………232 c. Hình dung töø duøng theo caùch vò ñoäng……………233 IV. Caâu tham khaûo……………………………………………….………234 HÌNH DUNG TÖØ……………………………………………………………236 I. Ñaëc ñieåm………………………………………………………………………237 II. Coâng naêng ngöõ phaùp………………………………………………238 1. Laøm vò ngöõ……………………………………………….………………238 2. Laøm ñònh ngöõ……………………………………….…………………239 3. Laøm taân ngöõ…………………………………………….………………240 4. Laøm traïng ngöõ…………………………………………………………241 5. Laøm boå ngöõ………………………………………………………………242 a. Ñöùng sau ñoäng töø…………………………………………………242 b. Ñöùng sau taân ngöõ…………………………………………………243 6. Keát caáu so saùnh………………………………………………………244 a. So saùnh baèng…………………………………………………………244 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 13 b. So saùnh hôn……………………………………………………………246 c. So saùnh toät böïc………………………………..……………………248 III. Caùch duøng linh hoaït………………………………………………251 1. Hình dung töø duøng nhö danh töø……..…………………251 a. Khi hình dung töø ñöùng ôû vò trí danh töø chính trong keát caáu chính phuï. ………………………………………………251 b. Khi hình dung töø laøm chuû ngöõ hay laøm taân ngöõ cho ngoaïi ñoäng töø. ………………………………………….………………252 2. Hình dung töø duøng nhö ñoäng töø…………..……………253 a. Khi hình dung töø mang taân ngöõ, noù coù coâng naêng nhö moät ñoäng töø……………………………………….……………253 b. Khi hình dung töø keát hôïp vôùi ñoäng töø naêng nguyeän, seõ trôû thaønh ñoäng töø……………………….………………255 IV. Caâu tham khaûo……………………………………….………………256 SOÁTÖØ………………………………………………………………….………………259 A. SOÁ ÑEÁM………………………………………………….…………………259 1. Soá nguyeân…………………………………………………………………259 2. Phaân soá………………………………………………………………………261 3. Thöøa soá………………………………………………………………………261 4. Soá baát ñònh……………………………………………….………………262 5. Soá töø nghi vaán…………………………………………………………264 B. SOÁ THÖÙ TÖÏ………………………………………………………………264 I. Ñaëc ñieåm………………………………………………………..……………265 II. Coâng naêng ngöõ phaùp………………………………………………265 1. Laøm chuû ngöõ……………………………………………………………265 1. Laøm vò ngöõ……………………………………………………….………266 3. Laøm ñònh ngöõ………………………………………….………………267 14 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 4. Laøm taân ngöõ……………………………………………….……………268 5. Laøm boå ngöõ………………………………………………..……………269 a. Boå ngöõ phaùn ñoaùn………………………………….……………269 b. Boå ngöõ cho ñoäng töø vaø hình dung töø…….………270 6. Laøm traïng ngöõ…………………………………………………………271 III. Caùch duøng linh hoaït cuûa soá töø……………..……………272 1. Soá töø duøng nhö ñoäng töø………………………….……………272 IV. Caâu tham khaûo…………………………………………………….…273 LÖÔÏNG TÖØ…………………………………………………..…………………275 A. LÖÔÏNG TÖØ DANH TÖØ…………………….…………………275 I. Ñaëc ñieåm cuûa löôïng töø danh töø……….…………………276 II. Coâng naêng ngöõ phaùp……………………………………………278 1. Keát hôïp vôùi soá töø…………………………………………………278 a. Laøm chuû ngöõ………………………………………………………278 b. Laøm vò ngöõ ñöùng sau danh töø………….……………279 c. Laøm taân ngöõ…………………………………………..……………280 d. Laøm ñònh ngöõ ñöùng tröôùc danh töø………………281 e. Laøm traïng ngöõ……………………………………………………282 e1. Cho ñoäng töø………………………………………….…………282 e2. Cho hình dung töø…………………………………..………283 f. Laøm boå ngöõ……………………………………………….…………283 f1. Cho cụm ñoäng töø……………………………………………283 f2. Cho hình dung töø……………………………………………285 2. Keát hôïp vôùi ñaïi töø……………………………………….………285 III. Caùch nhaän ra löôïng töø danh töø……………….………287 B. LÖÔÏNG TÖØ ÑOÄNG TÖØ……………………………….………289 I. Ñaëc ñieåm…………………………………………………………..………290 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 15 II. Coâng naêng ngöõ phaùp……………………………..……………290 1. Keát hôïp vôùi soá töø…………………………………………………290 a. Laøm traïng ngöõ……………………………………………………290 b. Laøm boå ngöõ…………………………………………………………291 2. Keát hôïp vôùi ñaïi töø………………………………….……………293 C. Caâu tham khaûo…………………………………………………………294 ÑAÏI TÖØ………………………………………………..………………….…………296 ÑAÏI TÖØ NHAÂN XÖNG…………………………………….…………296 I. Ñaëc ñieåm…………………………………………………..…………………297 II. Coâng naêng ngöõ phaùp………………………………..……………297 1. Laøm chuû ngöõ……………………………………………………………297 2. Laøm taân ngöõ…………………………………………….………………298 3. Laøm ñònh ngöõ………………………………………….………………299 III. Caâu tham khaûo………………………………………….……………300 ÑAÏI TÖØ CHÆ THÒ……………………………………………….…………302 I. Ñaëc ñieåm………………………………………………………………………302 II. Coâng naêng ngöõ phaùp………………………………………………302 1. Laøm chuû ngöõ……………………………………………………………303 2. Laøm ñònh ngöõ…………………………………………………………304 3. Laøm taân ngöõ……………………………………………………………305 4. Laøm boå ngöõ………………………………………………………………306 III. Caâu tham khaûo…………………………………………….…………307 ÑAÏI TÖØ NGHI VAÁN…………………………….………………………309 I. Ñaëc ñieåm………………………………………………………………………309 II. Coâng naêng ngöõ phaùp………………………………………………310 1. Laøm chuû ngöõ……………………………………………………………310 2. Laøm ñònh ngöõ…………………………………….……………………311 16 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 3. Laøm taân ngöõ……………………………………….……………………312 a. Laøm taân ngöõ cho ñoäng töø……………….…………………312 b. Laøm taân ngöõ cho giôùi töø……………………………………313 III. Caâu tham khaûo………………………………………….……………315 NHÖÕNG ÑIEÅM CAÀN LÖU YÙ VEÀ ÑAÏI TÖØ….……318 1. Trong caâu phuû ñònh hay nghi vaán, ñaïi töø laøm taân ngöõ thöôøng ñaûo trang ra tröôùc ñoäng töø…………….………318 2. Ñaïi töø nghi vaán hoûi nôi choán ñaûo trang ra tröôùc noäi ñoäng töø…………………………………………………………………………320 3. Ñaïi töø nghi vaán hoûi ngöôøi hay söï vaät laøm taân ngöõ cho giôùi töø thöôøng ñaûo trang ra tröôùc giôùi töø…………321 PHOÙ TÖØ………………………………………………………………………..……323 I. Ñaëc ñieåm………………………………………………………………………327 II. Coâng naêng ngöõ phaùp………………………………………………328 1. Laøm traïng ngöõ………………………………………….……………328 2. Laøm boå ngöõ………………………………………………………………331 III. Caâu tham khaûo………………………………………….……………333 NHÖÕNG ÑIEÅM CAÀN LÖU YÙ VEÀ PHOÙ TÖØ………336 1. Nhieàu loaïi phoù töø cuøng lieân hôïp laøm traïng ngữ……336 2. Phaân bieät phoù töø nghi vaán vaø ñaïi töø nghi vaán….338 GIÔÙI TÖØ…………………………………………………………………….………341 I. Ñaëc ñieåm………………………………………………………………………342 II. Coâng naêng ngöõ phaùp cuïm giôùi taân…………………….343 1. Laøm traïng ngöõ…………………………………………………………344 2. Laøm boå ngöõ………………………………………………………………346 3. Laøm ñònh ngöõ………………………………………….………………348 4. Laøm boå ngöõ phaùn ñoaùn……………………….………………351 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 17 III. Caâu tham khaûo……………………………………..…………………352 NHÖÕNG ÑIEÅM CAÀN LÖU YÙ VEÀ GIÔÙI TÖØ……..355 1. Hai cuïm giôùi taân cuøng söû duïng……………………………355 a. Cuøng laøm traïng ngöõ………………………………………………355 b. Laøm traïng ngöõ vaø boå ngöõ……………………………………357 2. Phaân bieät giôùi töø………………………………………….……………359 a. Giôùi töø vaø ñoäng töø……………………………………….…………359 b. Giôùi töø vaø phoù töø………………………………………….…………361 LIEÂN TÖØ……………………………………………………………………………364 I. Ñaëc ñieåm………………………………………………………………………364 II. Coâng naêng ngöõ phaùp………………………………………………366 1. Daïng lieân hôïp……………………………………….…………………366 a. Bieåu thò söï lieân quan………………………….………………366 b. Quan heä löïa choïn………………………………..………………367 2. Daïng chính phuï………………………………………………………368 a. Daïng lieân quan…………………………………….………………368 b. Daïng löïa choïn………………………………………………………371 c. Daïng taêng tieán………………………………………..……………375 d. Daïng chuyeån ngoaët………………………….………………378 e. Daïng giaû thieát………………………………………….……………380 f. Daïng nhaân quaû………………………………………………………387 g. Daïng ñieàu kieän……………………………………….……………391 III. Caâu tham khaûo………………………………………….……………395 TRÔÏ TÖØ………………………………………..……………………………………398 TRÔÏ TÖØ KEÁT CAÁU………………………………………………………398 I. Trôï töø keát caáu 之………………………………………………………398 1. Ñaëc ñieåm……………………………………………….…………………398 18 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 2. Coâng naêng ngöõ phaùp…………………………….………………400 a. Laøm chuû ngöõ…………………………………………….……………400 b. Laøm vò ngöõ…………………………………………….………………401 c. Laøm taân ngöõ…………………………………………….……………401 3. Caâu tham khaûo…………………………………………………………402 II. Trôï töø keát caáu 然、爾………………………………….…………403 1. Coâng naêng ngöõ phaùp……………………………….……………403 a. Laøm vò ngöõ……………………………………………….……………403 b. Laøm traïng ngöõ………………………………………………………404 2. Trích caâu tham khaûo………………………………………………405 III. Trôï töø keát caáu 所……………………………………………….…407 1. Ñaëc ñieåm vaø caùch dòch…………………………………………407 2. Coâng naêng ngöõ phaùp…………………………….………………409 a. Laøm chuû ngöõ……………………………………….…………………410 b. Laøm taân ngöõ…………………………………………….……………412 c. Laøm vò ngöõ………………………………………………….…………413 d. Laøm boå ngöõ phaùn ñoaùn………………………..……………414 3. Caâu tham khaûo…………………………………………………………415 IV. Caùc daïng keát caáu 所 khaùc…………………….…………416 1. 所 duøng vôùi ñaïi töø nghi vaán 何………..……………416 2. 所 duøng vôùi phoù töø phuû ñònh 無………….…………418 3. 所 Duøng vôùi 無、不……………………………..……………419 4. Keát caáu 所 coù giôùi töø ñöùng tröôùc ñoäng töø……422 TRÔÏ TÖØ ÑOÄNG THAÙI……………………………………….………425 I. Trôï töø ñoäng thaùi 卻、了………………………………….………425 II. Trôï töø ñoäng thaùi 著…………………………………………………427 III. Trôï töø ñoäng thaùi 過………………………………………………428 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 19 IV. Caâu tham khaûo……………………………….………………………429 TRÔÏ TÖØ NGÖÕ KHÍ………………………………………………………431 Trôï töø ñaàu caâu…………………………………………………………………431 Trôï töø giöõa caâu………………………………………………………………435 Trôï töø cuoái caâu……………………………………………….………………438 I. Ñaëc ñieåm……………………………………………………………………438 II. Coâng naêng ngöõ phaùp……………………………………………439 1. Trôï töø ngöõ khí traàn thuaät……………………..……………439 2. Trôï töø ngöõ khí nghi vaán……………………….……………441 3. trôï töø ngöõ khí caàu khieán……………………………………443 4. Trôï töø ngöõ khí caûm thaùn……………………………………444 + Trích caâu tham khaûo ……………………………….……………446 THAÙN TÖØ…………………………………………………………………………448 I. Ñaëc ñieåm………………………………………………………………………448 II. Coâng naêng ngöõ phaùp………………………………………………448 III. Caâu tham khaûo……………………………………….………………451 TÖØ TÖÔÏNG THANH……………………………………………………453 I. Coâng duïng ngöõ phaùp…………………………………………………453 1. Laøm vò ngöõ……………………………………………….………………454 2. Laøm ñònh ngöõ……………………………………………………………454 3. Laøm traïng ngöõ…………………………………………………………455 II. Caâu tham khaûo……………………………………………….…………456 KEÁT CAÁU COÁ ÑÒNH THÖÔØNG THAÁY………….…458 1. Keát caáu:『以 dó ... 為vi ...』、『以為 dó vi ...』……….458 2. Keát caáu:『所以 sôû dó』………………………………………….…468 3. Keát caáu: 『如何 nhö haø』、『若何 nhöôïc haø』、『奈 何 naïi haø』………………………………………………………………………..……466 20 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 4. Keát caáu:『何以 haø dó ... 為 vi』……………………………469 5. Keát caáu:『何 haø ... 之有 chi höõu』…………………….…474 6. Keát caáu:『不亦 baát dieäc ... 乎 hoà』………………………477 7. Keát caáu:『無乃 voâ naõi ... 乎 hoà』…………………………479 8. Keát caáu:『得無 ñaéc voâ ... 乎 hoà』…………………………481 9. Keát caáu:『有 höõu ... 者 giaû』…………………………………484 10. Keát caáu:『與其 döõ kyø...孰若 thuïc nhöôïc ...』….…487 11. Keát caáu: 『ñoäng töø+ (ñònh ngöõ)之想 chi töôûng』…….…491 CAÙC DAÏNG CAÂU………………..……………………………….………495 I. CAÂU PHAÙN ÑOAÙN………………………………………….………495 1. Danh töø tröïc tieáp laøm vò ngöõ………………………………495 2. Duøng ñoäng töø phaùn ñoaùn laøm vò ngöõ………………496 3. Duøng trôï töø………………………………………………………….……497 a. Keát caáu:『... 者 giaû ，... 也 daõ』…………………..……498 b. Keát caáu:『... ，... 也 daõ』……………………………………498 c. Keát caáu:『... 者 giaû，...』……………………………………500 d. Keát caáu:『... 者 也 giaû daõ』………………………………501 II. CAÂU ÑAÛO TRANG……………………………….………………502 1. Vò ngöõ ñaët tröôùc………………………………………………………502 2. Taân ngöõ ñaët tröôùc…………………………………….……………503 a. Trong caâu nghi vaán, ñaïi töø nghi vaán (誰 thuøy、 何 haø、奚 heà、胡 hoà、安 an、焉 yeân) laøm taân ngöõ ñaët tröôùc ñoäng töø hoaëc giôùi töø…………………………….………………503 b. Trong caâu phuû ñònh (coù phoù töø 不 baát、未 maït、無 voâ、莫 maïc), ñaïi töø laøm taân ngöõ ñaët tröôùc ñoäng töø…….………507 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 21 c. Duøng trôï töø 之 chi、是 thò ñöa taân ngöõ leân tröôùc ñoäng töø………………………………………………………………………508 3. Ñònh ngöõ ñaët sau………………………………….…………………510 III. CAÂU BÒ ÑOÄNG………………………………………………………512 1. Duøng keát caáu:『為 vò ... 所 sôû ...』………….………512 2. Duøng trôï töø見 kieán、被 bò, hoaëc trôï ñoäng töø 受 thuï ñaët tröôùc ñoäng töø………………………………………………..………515 3. Sau ñoäng töø duøng giôùi töø 於 ö、于 vu………….…518 4. Söû duïng keát hôïp………………………………………………………521 IV. CAÂU NGHI VAÁN……………………………………….…………522 1. Duøng ñaïi töø nghi vaán: 誰 thuøy、何 ha、ø 孰 thu ïc、 曷 haït、安 an、焉 yeân coù nghóa: Ai, caùi gì ……………….…522 2. Duøng trôï töø ngöõ khí nghi vaán ôû cuoái caâu: 乎 hoà、諸 chö、哉 tai、歟 dö、耶 da、呢 ni、吧 ba、矣 hó、也與 daõ dö…………………………………………………………….…………524 3. Duøng phoù töø nghi vaán: 豈 khôûi、獨 ñoäc、其 kyø、 焉 yeân、安 an、何 haø………………………………………………….………526 V. CAÂU TÆNH LÖÔÏC……………………………………….…………528 1. Tænh löôïc chuû ngöõ………………………………………….………528 2. Tænh löôïc vò ngöõ……………………………………………..………530 3. Tænh löôïc taân ngöõ……………………………………………………531 a. Tænh löôïc taân ngöõ cuûa ñoäng töø………………….……531 b. Tænh löôïc taân ngöõ cuûa giôùi töø…………………….……533 4. Tænh löôïc giôùi töø…………………………………………….………535 CAÙCH NGHIEÂN CÖÙU HÖ TÖØ………………………..………537 1. Hö töø laøm ñaïi töø………………………………………………………537 22 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 2. Hö töø laøm giôùi töø…………………………………….………………541 3. Hö töø laøm lieân töø…………………………………….………………543 4. Hö töø laøm phoù töø………………………………………..……………548 5. Hö töø laøm trôï töø…………………………………………….…………551 者 GIAÛ……………………………………………………………………………555 之 CHI……………………………………………………………………………558 PHIEÂN DÒCH TU TÖØ……………………………………………562 I. Phieân dòch hình aûnh ví duï…………………………….…………562 1. Hình aûnh ví duï roõ raøng………………………………….………562 2. Hình aûnh ví duï aån yù……………………………………….………563 3. Hình aûnh ví duï ví von……………………………………………566 II. Phieân dòch caâu vaên töø yù phaân ñoâi……………….………569 III. Phieân dòch keát caáu töông ñoàng………………….………570 IV. Phieân dòch caâu vaên ñieån coá………………………….……573 ÑOÁI LIEÃN………………………………………………………………….………579 I. QUY LUAÄT CUÛA ÑOÁI LIEÃN………………………………579 1. Soá chöõ phaûi baèng nhau…………………………………………579 2. Töø loaïi töông ñoàng………………………………………..………584 3. Keát caáu caâu töông ñöông…………………………….………586 4. Nhòp ñieäu gioáng nhau………………………………..…………587 5. Vaàn baèng traéc caân ñoái………………………………….………588 6. Noäi dung phaûi lieân quan………………………………………591 II. NHÖÕNG ÑIEÀU CAÁM KÎ………………………….…………592 1. Töø nghóa gioáng nhau…………………………………….………592 2. Chæ baèng traéc chöõ cuoái…………………………………………592 3. Kî nhaát ñieäp vaàn 3 töø sau cuøng…………….…………593 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 23 LÔØI NOÙI ÑAÀU Baát cöù ngoân ngöõ naøo cuõng phaûi trình baøy theo moät quy öôùc chung, ñeå khi noùi hoaëc vieát yù nghóa ñöôïc dieãn ñaït roõ raøng, coù theå goïi ñoù laø ngöõ phaùp. Theá nhöng khi ngoân ngöõ quaù quen thuoäc döôøng nhö quy öôùc aáy chaúng caàn thieát, duø vaäy vaãn ñöôïc söû duïng moät caùch aâm thaàm, neáu khoâng thì laøm sao hieåu cho ñöôïc. Haùn coå cuõng khoâng ngoaïi leä! Trong phaïm vi nghieân cöùu Phaät hoïc Haùn taïng, caùc baäc Toân Tuùc ñaõ daøy coâng phieân dòch nhöõng boä kinh lôùn, song kho taøng kinh ñieån chöõ Haùn ñoà soä, raát caàn nhöõng ai naém ñöôïc chìa khoùa ñi vaøo, choïn loïc chuyeån ngöõ theâm ñeå boå sung cho taïng kinh Vieät ñöôïc phong phuù. Chìa khoùa ñoù chính laø ngöõ phaùp. AÁy vaäy maø haàu nhö vieäc hoïc Haùn coå laø moät loái moøn gaäp gheành khoù ñi neân ít ai chòu daán böôùc, theá laø moân naøy ñaõ xöa laïi caøng trôû neân xöa hôn nöõa. Khoâng theå phuû nhaän moät ñieàu tieáng Vieät ñaõ kheùo söû duïng chöõ Haùn laøm doài daøo theâm kho taøng töø vöïng, nhöng neáu chæ döøng ôû vieäc phieân aâm maø khoâng trình 24 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên baøy theo caùch noùi tieáng Vieät, thì deã gaây ra söï hieåu laàm ñaùng tieác, gioáng nhö aên moät chieác baùnh maø chæ haáp thuï phaân nöûa, phaân nöûa coøn laïi khoâng theå tieâu hoùa seõ laøm maéc ngheïn. Nhöõng thuaät ngöõ Phaät hoïc nhö “Phaät tính” (佛性), “chaân taâm” (真心) quaù deã hieåu vaø chaúng coù gì phaûi suy nghó khi noùi “Phaät tính” hay “tính Phaät”, nhöng khaùc bieät hoaøn toaøn khi duøng hai töø “giaûi thoaùt tri kieán” vaø “tri kieán giaûi thoaùt”, laø loaïi höông thöù naêm trong lôøi nguyeän thöôøng ñoïc luùc tuïng kinh. Nguyeân vaên chöõ Haùn “giaûi thoaùt tri kieán” (解脫知見) vôùi yù nghóa chæ cho söï hieåu bieát veà giaûi thoaùt, bieát mình ñaõ thaät söï thoaùt ly sanh töû. Theá nhöng nếu giöõ nguyeân aâm seõ deã laøm ngöôøi ñoïc hieåu laàm laø deïp boû heát nhöõng kieán thöùc phaân bieät. Cho neân ñoái vôùi tröôøng hôïp naøy ñoåi theo caáu truùc tieáng Vieät phaûi noùi laø “tri kieán giaûi thoaùt”. Coù ai ñoàng yù nhö theá khoâng? Kinh Taêng Chi ñöùc Theá Toân daïy: “Hai phaùp naøy, naøy caùc Tyû-kheo, ñöa ñeán söï hoãn loaïn vaø bieán maát cuûa dieäu phaùp. Theá naøo laø hai? Vaên cuù bò ñaûo ngöôïc vaø yù nghóa bò hieåu laàm.” Qua ñoù coù theå thaáy giaù trò vaø taàm quan troïng cuûa ngoân ngöõ trong vieäc tieáp noái hoaèng truyeàn chaùnh phaùp. Quyeån saùch Ngöõ phaùp Haùn vaên naøy ñöôïc xuaát baûn naêm 2008, ngöôøi soaïn ñaõ söû duïng giaûng daïy trong caùc tröôøng Phaät hoïc, khoaûng thôøi gian töø ñoù ñeán nay Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 25 nhöõng tö lieäu naøo lieân qua ñeán vieäc hoïc chöõ Haùn nhaän thaáy coù lôïi ích ñeàu tích goùp boå sung vaøo, coá gaéng trích nhöõng caâu ví duï trong taïng kinh ñeå tieän cho chö taêng ni nghieân ñoïc, mong laàn taùi baûn naøy seõ giuùp phaàn naøo cho nhöõng vò quyeát taâm tìm hoïc. Ñaõ coá gaéng heát söùc ñeå hoaøn thaønh taùc phaåm, nhöng vôùi hieåu bieát coøn haïn cheá chaéc chaén khoâng traùnh khoûi sai soùt, ngöôøi soaïn raát mong nhaän ñöôïc söï goùp yù ñeå quyeån saùch ngaøy caøng hoaøn thieän hôn. Chuøa Böûu Lieân 19/09/2016 Thích Minh Quang 26 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 27 CHÖÔNG I CAÙCH VIEÁT CHÖÕ HAÙN ***0*** Töø cuoái ñôøi Haùn ñeán nay, daïng chöõ Khaûi (楷書) ñöôïc duøng laøm caùch vieát chính thöùc, laáy ñaëc ñieåm ngang baèng soå thaúng laøm quy chuaån. I. TAÙM NEÙT CÔ BAÛN Laø taùm neùt hình thaønh chöõ Haùn. 1. Neùt ngang (橫 hoaønh): 一 Ví duï: 二 nhò、上 thöôïng 2. Neùt soå (直 tröïc): 丨 Ví duï: 引 daãn、中 trung 3. Neùt phaåy (撇 phieät): 丿 丿 ノ Ví duï: 千 thieân、金 kim 4. Neùt maùc (捺 naïi): 乀 Ví duï: 合 hôïp、迦 ca 5. Neùt haát (挑 khieâu): Ví duï: 法 phaùp、地 ñòa 28 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 6. Neùt chaám (點 ñieåm): 丶 Ví duï: 小 tieåu、兆 trieäu、為 vi 7. Neùt gaäp (折 chieát): Ví duï: 見 kieán、皿 maõnh、又 höïu 匠 töông、曷 haït、女 nöõ 8. Neùt moùc (勾 caâu): Ví duï: 印 aán、衣 y、了 lieãu 弋 daëc、刀 ñao、家 gia 月 nguyeät、風 phong、元 nguyeân 心 taâm、乙 aát、弓 cung II. QUY TAÉC BUÙT THUAÄN Khi vieát chöõ Haùn, ghi nhöõng neùt cô baûn theo quy ñònh neùt naøo phaûi vieát tröôùc, neùt naøo phaûi vieát sau. Ñoù laø quy taéc buùt thuaän. Coù chín quy taéc. 1. Neùt (phaàn) treân tröôùc, neùt (phaàn) döôùi sau. Ví duï: 三 tam ba 工 coâng ngöôøi thôï 2. Neùt (phaàn) traùi tröôùc, neùt (phaàn) phaûi sau. Ví duï: 人 nhaân ngöôøi 川 xuyeân soâng 3. Neùt giöõa tröôùc, hai beân sau. Ví duï: 小 tieåu nhoû 水 thuûy nöôùc 4. Neùt (phaàn) ngoaøi tröôùc, neùt (phaàn) trong sau. Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 29 Ví duï: 月 nguyeät tra êng 同 ñoàng cuøng 5. Neùt (phaàn) ngang tröôùc, neùt (phaàn) soå sau. Ví duï: 弗 phaát khoâng 中 trung giöõa 6. Neùt phaåy tröôùc, neùt maùc sau. Ví duï: 人 nhaân ngöôøi 入 nhaäp vaøo 7. Neùt ngang ñaùy, hoaëc neùt ngang ñoùng sau heát. Ví duï: 王 vöông vua 囚 tuø bò nhoát 8. Neùt chaám löûng sau heát. Ví duï: 太 thaùi to, lôùn 或 hoaëc hay laø 9. Neùt soå vaø neùt ngang xuyeân taâm sau heát. Ví duï: 拜 baùi laïy 册 saùch quyeån saùch 30 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 214 BOÄ THUÛ ***0*** Ñôøi Haùn, khoaûng ñaàu theá kæ thöù II Taây lòch, Höùa Thaän (許慎) saép xeáp caùc chöõ coù lieân quan vôùi nhau vaøo moät boä loaïi, ñöùng ñaàu boä loaïi coù moät boä thö, toång coäng phaân thaønh 540 boä thö. Veà sau, Mai Öng Toä ñôøi Minh (1368 – 1643) löôïc bôùt caùc boä khoâng quan troïng, chæ giöõ laïi 214 boä chính. Töø ñoù caùc saùch ñeàu caên cöù theo 214 boä naøy ñeå heä thoáng taát caû chöõ Haùn. 214 boä ñöôïc saép xeáp töø 1 neùt ñeán 17 neùt. (Xem boä thuû ôû caùc saùch khaùc). ÑÔN VÒ NGÖÕ PHAÙP ***0*** Trong tieáng Haùn, ñôn vò ngöõ phaùp goàm coù töï, töø, cuïm töø, vaø caâu. Ñôn vò ngöõ phaùp nhoû nhaát laø töï, töï taïo thaønh töø, töø taïo thaønh cuïm töø, cuïm töø taïo thaønh caâu. Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 31 I. TÖÏ (字) Laø thaønh phaàn nhoû nhaát coù aâm ñoïc, coù yù nghóa nhaát ñònh, ñoâi khi khoâng coù nghóa. Trong chöõ Haùn moät töï laø moät chöõ vieát. Ví duï: 人 nhaân、 地 ñòa、 僧 taêng - Nhöõng töï coù aâm ñoïc, coù yù nghóa nhaát ñònh, khi söû duïng ñoäc laäp noù laø töø. Ví duï: 善 thieän laønh (Töï 善 coù aâm ñoïc vaø coù yù nghóa nhaát ñònh, khi söû duïng ñoäc laäp laø hình dung töø) 人 nhaân ngöôøi (Töï 人 coù aâm ñoïc vaø coù yù nghóa nhaát ñònh, khi söû duïng ñoäc laäp laø danh töø) - Nhöõng töï coù aâm ñoïc nhöng khoâng coù yù nghóa, maø phaûi cuøng töï khaùc taïo neân moät töø hôïp thaønh. Ví duï: 茯 phuïc (khoâng coù nghóa) Töï 茯 phaûi keát hôïp vôùi töï 苓, ñeå taïo thaønh töø song aâm 茯 苓, chæ moät loaïi thuoác: 茯 苓 phuïc linh coû phuïc linh A. Caáu taïo töï Töï ñöôïc hình thaønh theo saùu phöông phaùp, coøn goïi laø Luïc thö. Ñoù laø Töôïng hình, Hoäi yù, Chæ söï, Hình thanh, Chuyeån chuù, Giaû taù. 1. Töôïng hình (像形) Laø chöõ hoïa theo hình daùng söï vaät moät caùch ñôn giaûn nhaát. Coù khi veõ chính dieän, coù khi veõ sau löng, 32 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên hoaëc veõ maët beân. Ví duï: nguyeät maët traêng (chính dieän) ngöu con traâu ( sau löng) thöû con chuoät (maët beân) (Chöõ Töôïng hình laø nguoàn goác vaên töï Trung Quoác, bôûi tính phöùc taïp, laïi do söï tieán trieån cuûa vaên töï, neân chöõ Töôïng hình coù soá löôïng raát ít.) 2. Hoäi yù (會意) Trong moät chöõ, keát hôïp yù nghóa nhöõng boä phaän caáu taïo, dieãn taû moät nghóa môùi. Ñoù laø pheùp Hoäi yù. Ví duï: 明 minh saùng (goàm coù boä 日nhaät nghóa laø maët trôøi, boä 月 nguyeät nghóa laø maët traêng. YÙ noùi maët trôøi, maët traêng hôïp laïi thì saùng toû). 林 laâm röøng (goàm hai boä 木 moäc nghóa laø caây. YÙ noùi nhieàu caây thì thaønh röøng). 信 tín tin töôûng (goàm coù boä 人 nhaân nghóa laø ngöôøi, boä 言 ngoân nghóa laø lôøi noùi. Lôøi noùi cuûa ngöôøi thì ñaùng tin caäy) 3. Chæ söï (指事) Laø chöõ duøng ñeå chæ khaùi nieäm veà söï vaät. Ví duï: 上 thöôïng ôû tre ân 下 haï ôû döôùi 一 nhaát soá moät Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 33 二 nhò soá hai 囗 vi vaây quanh Chæ söï bôûi khoâng phaûi laø chöõ Töôïng hình, neân khoâng theå hoïa ñöôïc, cuõng khoâng phaûi laø chöõ Hoäi yù neân khoâng theå hieåu ñöôïc maø phaûi nhìn maët chöõ vaø ñoaùn yù môùi coù theå hieåu nghóa. 4. Hình thanh (形聲) Laø chöõ do hai boä phaän caáu taïo neân, moät boä phaän chæ yù nghóa goïi laø hình (形), moät boä phaän chæ aâm ñoïc goïi laø thanh (聲). Vò trí keát hôïp giöõa hình vaø thanh goàm caùc daïng. a. Hình traùi, thanh phaûi Ví duï: 銅 ñoàng chaát ñoàng: Goàm boä 金 kim (hôïp kim) chæ hình, chöõ 同 ñoàng chæ thanh. 柏 baùch caây baùch: Goàm boä 木 moäc (caây coái) chæ hình, chöõ 白 baïch chæ thanh. 河 haø soâng: Goàm boä氵 thuûy (nöôùc) chæ hình, chöõ 可 khaû chæ thanh. b. Hình phaûi, thanh traùi Ví duï: 郡 quaän quaän: Goàm boä阝 aáp (vuøng ñaát) chæ hình, chöõ 君 quaân chæ thanh. 雞 keâ con gaø: Goàm boä 隹 chuy (con chim) chæ hình, chöõ 奚 heà chæ thanh. 34 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 鴒 linh chim chìa voâi: Goàm boä 鳥 ñieåu (con chim) chæ hình, chöõ 令 linh chæ thanh. c. Hình treân, thanh döôùi Ví duï: 蓮 lieân caây sen: Goàm boä 艸 thaûo (coû) chæ hình, chöõ 連 lieân chæ thanh. 筤 lang tre non: Goàm boäï 竹 truùc (tre) chæ hình, chöõ 良 löông chæ thanh. 篨 tröø chieác chieáu tre: Goàm boä 竹 truùc (tre) chæ hình, chöõø 除 tröø chæ thanh. d. Hình döôùi, thanh treân Ví duï: 盤 baøn ñóa, maâm: Goàm boä 皿 maõnh (cheùn baùt) chæ hình, chöõ 般 ban chæ thanh. 鼐 naõi naép vaïc lôùn: Goàm boä 鼎 ñænh (caùi vaïc) chæ hình, chöõ 乃 naõi chæ thanh. 黿 nguyeân con ba ba: Goàm boä 黽 maõnh (con eách) chæ hình, chöõ 元 nguyeân chæ thanh. e. Hình ngoaøi, thanh trong Ví duï: 痢 lò kieát lò: Goàm boä 疒 naïch (beänh) chæ hình, chöõ 利 lôïi chæ thanh. 圃 phoá vöôøn (troàng rau, caây caûnh): Goàm boä 囗 vi (bao quanh) chæ hình, chöõ 甫 phuû chæ thanh. Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 35 廊 lang haønh lang: Goàm boä 广 nghieãm (maùi nhaø) chæ hình, chöõ 郎 lang chæ thanh. 5. Chuyeån chuù (轉注) Laø daïng chöõ khaùc nhau veà aâm ñoïc vaø hình daïng, nhöng coù cuøng moät nghóa, coù theå duøng chöõ naøy ñeå giaûi thích chöõ kia. Ví duï: - Laõo 老 vaø khaûo 考 ñeàu coù nghóa laø giaø nua, coù theå duøng 老 ñeå giaûi thích 考 vaø ngöôïc laïi. - Lyù 履 vaø haøi 鞋 ñeàu coù nghóa chieác giaøy, coù theå duøng 鞋 ñeå giaûi thích 履, vaø ngöôïc laïi. * Chuù yù: Caùch chuyeån chuù naøy thöôøng duøng ñeå giaûi thích trong töï ñieån hoaëc dieãn taû ngoân ngöõ töøng ñòa phöông khaùc nhau. Tuy cuøng chæ moät yù nghóa, nhöng aâm ñoïc vaø hình daïng chöõ khoâng ñoàng, vì vaäy maø laáy chöõ ñaõ bieát roài ñeå giaûi thích chöõ chöa bieát. 6. Giaû taù (假借) Möôïn moät chöõ coù saün ñeå taïo neân moät chöõ môùi, coù khi vaãn giöõ nguyeân aâm ñoïc, coù khi thay ñoåi aâm ñoïc, nhöng veà yù nghóa thì hoaøn toaøn ñoåi khaùc. Ví duï: 烏 oâ con quaï (nghóa goác) 烏 oâ than oâi (nghóa môùi) Ñaây thuoäc daïng vaãn giöõ aâm ñoïc, maø nghóa ñoåi khaùc. 36 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 然 nhieân ñoát cha ùy (nghóa goác) 然 nhieân nhö theá (nghóa môùi) 衣 y aùo (nghóa goác) 衣 yù maëc (aùo) (nghóa môùi) Ñaây laø daïng thay ñoåi aâm nghóa, caùch naøy raát ñöôïc söû duïng trong coå vaên. Ñeå nhaän bieát ñöôïc, phaûi döïa vaøo keát caáu caâu. II. TÖØ (詞) Laø ñôn vò taïo thaønh caâu nhoû nhaát, coù yù nghóa vaø coù theå duøng ñoäc laäp. Töø do moät töï hay nhieàu töï taïo thaønh, coù hai loaïi. a. Töø ñôn Töø do moät töï taïo thaønh goïi laø töø ñôn. Ví duï: 天 thieân trôøi 金 kim vaøng 地 ñòa ñaát 說 thuyeát noùi b. Töø hôïp thaønh Töø do hai töï trôû leân taïo thaønh, goïi laø töø hôïp thaønh. Ví duï: 玻 璃 pha leâ thuûy tinh 先 生 tieân sinh thaày giaùo 智 光 trí quang aùnh saùng trí hueä 正 法 chaùnh phaùp phaùp chaân chaùnh Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 37 A. Caáu taïo töø 1. Töø ñôn Do nhöõng töï coù yù nghóa vaø coù theå duøng ñoäc laäp. Ví duï: 佛 Phaät ñöùc Phaät (danh töø) 取 thuû laáy (ñoäng töø) 紅 hoàng maøu hoàng (hình dung töø) 我 ngaõ toâi (ñaïi töø) 2. Töø hôïp thaønh Do hai töï trôû leân taïo thaønh, theo moät quy taéc nhaát ñònh. a. Do hai töï khoâng coù yù nghóa Ví duï: 蜉 蝣 phuø du con phuø du 蟋 蟀 taát suaát con deá 騏 麟 kyø laân con laân * Chuù yù: Khi phieân aâm tieáng nöôùc ngoaøi, thoâng thöôøng duøng töø ña aâm chæ moät yù nghóa. Ñoù khoâng phaûi laø töø hôïp thaønh. Ví duï: 剎 那 Saùt-na khoaûnh khaéc (tieáng AÁn ñoä) 葡 萄 Boà-ñaøo traùi nho (tieáng I ran) 菩 提 Boà-ñeà giaùc ngoä (tieáng AÁn ñoä) 加 拿 大 Gia-naõ-ñaïi Canada 墨 西 哥 Maëc-taây-ca Me âxicoâ 38 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên b. Do hai töï coù yù nghóa (Töø ñaây trôû ñi goïi nhöõng töï coù yù nghóa laø töø) Coù caùc daïng keát hôïp sau: b1. Daïng lieân hôïp Do hai töø coù yù nghóa gioáng nhau, gaàn nhau, lieân quan hoaëc ñoái nghòch nhau hôïp thaønh. Ví duï: - Gioáng nhau 言 語 ngoân ngöõ lôøi noùi (danh töø) 思 想 tö töôûng tö töôûng (danh töø) 光 明 quang minh saùng to û (hình dung töø) 墨 黑 maëc haéc toái ñen (hình dung töø) 尋 覓 taàm mòch tìm kie ám (ñoäng töø) 休 息 höu töùc nghæ ngôi (ñoäng töø) - Gaàn nhau 國 家 quoác gia nöôùc nhaø (danh töø) 兄 弟 huynh ñeä anh em (danh töø) 清 潔 thanh khieát trong saïch (hình dung töø) 厭 恨 yeám haän cha ùn gheùt (ñoäng töø) 愛 慕 aùi moä thöông meán (ñoäng töø) - Lieân quan 道 德 ñaïo ñöùc ñaïo lyù vaø ñöùc haïnh (danh töø) 行 狀 haønh traïng haønh vi vaø traïng thaùi (danh töø) 仁 慈 nhaân töø hieàn vaø thöông ngöôøi (hình dung töø) 險 阻 hieåm trôû khoù khaên trôû ngaïi (hình dung töø) 違 犯 vi phaïm laøm traùi vaø phaïm caám (ñoäng töø) Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 39 - Ñoái nghòch 父 母 phuï maãu cha meï (danh töø) 男 女 nam nöõ trai ga ùi (danh töø) 真 假 chaân giaû thaät giaû (hình dung töø) 善 惡 thieän aùc laønh döõ (hình dung töø) 往 來 vaõng lai tôùi lui (ñoäng töø) 取 捨 thuû xaû laáy boû (ñoäng töø) b2. Daïng chính phuï Töø ñöùng tröôùc coù nhieäm vuï chaûi chuoát hoaëc giôùi haïn cho töø ñöùng sau, laáy yù nghóa töø ñöùng sau laøm chính. Coù ba loaïi. - Danh töø chính phuï Laø daïng danh töø keát hôïp, coù tính chaát nhö moät danh töø. Ñònh ngöõ + danh töø chính Keát caáu: + Danh töø laøm ñònh ngöõ Ví duï: (木) 人 moäc nhaân ngöôøi goã (佛) 法 Phaät phaùp pha ùp cuûa Phaät (木、佛 laø danh töø laøm ñònh ngöõ) + Hình dung töø laøm ñònh ngöõ Ví duï: (紅) 花 hoàng hoa hoa hoàng (白) 面 baïch dieän maët traéng (紅、白 laø hình dung töø laøm ñònh ngöõ) 40 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên + Ñoäng töø laøm ñònh ngöõ Ví duï: (落) 葉 laïc dieäp laù ruïng (行) 人 haønh nhaân ngöôøi ñi (落、行 laø ñoäng töø laøm ñònh ngöõ) * Chuù yù: - Daïng keát caáu naøy thöôøng duøng trong chöõ Haùn. Vì laáy yù nghóa danh töø sau laøm chính, neân phaûi dòch töø chính tröôùc, keá ñoù ñeán phaàn ñònh ngöõ. - Khi ñoåi vò trí cuûa töø, tuy dòch ra tieáng Vieät vaãn ñoàng nghóa, nhöng ñaõ trôû thaønh moät keát caáu khaùc. Ví duï: (紅) 花 ___ 花 ‖ 紅 hoa hoàng (danh töø) (cuïm chuû vò) (落) 葉 ___ 葉 ‖ 落 laù ruïng (danh töø) (cuïm chuû vò) - Ñoäng töø chính phuï Laø daïng ñoäng töø keát hôïp, coù tính chaát nhö moät ñoäng töø. Thaønh phaàn ñöùng tröôùc coù nhieäm vuï chaûi chuoát cho ñoäng töø coøn goïi laø traïng ngöõ. Traïng ngöõ + ñoäng töø Keát caáu: + Danh töø laøm traïng ngöõ Ví duï: [雲] 集 vaân taäp tuï taäp nhö maây (raát ñoâng) [虎] 視 hoå thò nhìn nhö coïp (hung döõ) (雲、虎 laø danh töø laøm traïng ngöõ) Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 41 + Hình dung töø laøm traïng ngöõ Ví duï: [圓] 成 vieân thaønh thaønh töïu troïn veïn [直] 入 tröïc nhaäp vaøo thaúng (圓、直 laø hình dung töø laøm traïng ngöõ) + Soá töø laøm traïng ngöõ Ví duï: [四] 散 töù taùn taûn ra boán phía [一] 聞 nhaát vaên nghe qua moät laàn (四、一 laø soá töø laøm traïng ngöõ) + Phoù töø laøm traïng ngöõ Ví duï: [甚] 愛 thaäm aùi raát thöông [忽] 見 hoát kieán chôït thaáy (甚、忽 laø phoù töø laøm traïng ngöõ) * Chuù yù: Khi dòch moät ñoäng töø keát hôïp, caàn phaûi linh hoaït. Coù khi phaûi dòch ñoäng töø tröôùc, traïng ngöõ dòch sau; coù khi dòch traïng ngöõ tröôùc, ñoäng töø dòch sau. Khi ñoäng töø mang taân ngöõ, coù theå dòch traïng ngöõ sau taân ngöõ. Ví duï: 直 入 tröïc nhaäp Caùch dòch 1: Vaøo thaúng Caùch dòch 2: Thaúng vaøo 甚 愛 thaäm aùi 42 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên Caùch dòch 1: Thöông laém Caùch dòch 2: Raát thöông 甚 愛 此 兒 thaäm aùi thöû nhi Caùch dòch 1: Raát thöông ñöùa beù naøy Caùch dòch 2: Thöông ñöùa beù na øy laém - Hình dung töø chính phuï Khi hình dung từ laøm töø chính, thöôøng nhaän söï chaûi chuoát cuûa phoù töø chæ trình ñoä, hay phoù töø phuû ñònh. Phoù töø giöõ chöùc naêng traïng ngöõ. Traïng ngöõ + hình dung töø Keát caáu: + Phoù töø chæ trình ñoä laøm traïng ngöõ Ví duï: [甚] 清 thaäm thanh raát trong [極] 大 cöïc ñaïi raát lôùn [最] 高 toái cao cao toät [太] 遠 thaùi vieãn xa la ém (甚、極、最、太 laø phoù töø chæ trình ñoä laøm traïng ngöõ) + Phoù töø phuû ñònh, nghi vaán laøm traïng ngöõ Ví duï: [不] 實 baát thaät chaúng thaät thaø [未] 衰 vò suy chöa suy giaûm [匪] 虛 phæ hö chaúng hö doái [何] 勇 haø duõng duõng caûm gì (不、未、匪 laø phoù töø phuû ñònh, 何 laø phoù töø nghi vaán laøm traïng ngöõ) Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 43 b3. Daïng boå sung Töø ñöùng sau boå sung noùi roõ cho töø ñöùng tröôùc, laáy yù nghóa töø ñöùng tröôùc laøm chính. - Ñoäng töø ñöùng tröôùc laøm töø chính, boå ngöõ ñöùng sau coù khi laø hình dung töø, ñoäng töø…. Keát caáu: Ví duï: Ñoäng töø + boå ngöõ 說 <明> thuyeát minh noùi ro õ 提 <高> ñeà cao ñöa leân cao (明、高 laø hình dung töø laøm boå ngöõ) 進 <來> taán lai tieán ñeán 走 <去> taåu khöù chaïy ñi (來、去 laø ñoäng töøø laøm boå ngöõ) 落 <後> laïc haäu rôi laïi sau 就 <下> töïu haï höôùng xuoáng döôùi (後、下 laø danh töø phöông vò laøm boå ngöõ) - Hình dung töø ñöùng tröôùc laøm töø chính, boå ngöõ ñöùng sau thöôøng laø phoù töø chæ trình ñoä. Hình dung töø + boå ngöõ Keát caáu: Ví duï: 樂 <甚> laïc thaäm vui laém 悲 <酷> bi khoác buoàn quaù 疲 <極> bì cöïc meät quaù 微 妙 <最 極> vi dieäu toái cöïc vi dieäu toät cuøng (甚、酷、極、最 極 laø phoù töø chæ trình ñoä laøm boå ngöõ) 44 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên b4. Daïng phuï gia Goàm moät töø coù nghóa cuï theå keát hôïp vôùi moät töø phuï khoâng coù nghóa. Töø phuï ñöùng tröôùc, hoaëc ñöùng sau. - Töø phuï ñöùng tröôùc Thoâng thöôøng coù caùc töø 老 laõo、阿 a Ví duï: 『老』虍 laõo hoå con coïp 『老』巢 laõo saøo toå chim 『老』鼠 laõo thöû con chuoät 『阿』哥 a ca anh 『阿』李 a Lyù anh Lyù 『阿』誰 a thuøy ai - Töø phuï ñöùng sau Thoâng thöôøng coù caùc töï 子 töû、兒 nhi、頭 ñaàu Ví duï: 棹 『子』 traùc töû caùi baøn 燕 『子』 yeán töû chim eùn 花 『兒』 hoa nhi boâng hoa 蜂 『兒』 phong nhi con ong 木 『頭』 moäc ñaàu khuùc goã * Chuù yù: - Trong keát caáu naøy, nghóa chính laø do danh töø ñaûm nhieäm coøn töø phuï hoaøn toaøn voâ nghóa. Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 45 - Chöõ 所 cuõng laø trôï töø nhöng thuoäc daïng trôï töø keát caáu, vaø luoân keát hôïp vôùi ñoäng töø ñöùng sau, neân khoâng theå xaùc ñònh 所 laø keát caáu phuï gia. B. Phaân loaïi töø Caên cöù vaøo tính chaát cuûa töø, thoâng thöôøng chia thaønh möôøi hai loaïi, bao goàm caû thöïc töø vaø hö töø. - Thöïc töø coù yù nghóa töø vöïng cuï theå, coù theå laøm thaønh phaàn caâu. l. Danh töø 2. Ñoäng töø 3. Hình dung töø 4. Soá töø 5. Löôïng töø 6. Ñaïi töø 7. Phoù töø - Hö töø khoâng coù yù nghóa töø vöïng cuï theå, khoâng theå laøm thaønh phaàn caâu. 1. Giôùi töø 2. Lieân töø 3. Trôï töø 4. Thaùn töø 5. Töø töôïng thanh III. CUÏM TÖØ (短語) Laø ñôn vò taïo thaønh caâu do hai töø trôû leân keát hôïp theo moät quy taéc nhaát ñònh vaø trình baøy moät yù nghóa nhaát ñònh. Coù naêm daïng keát caáu. A. Cuïm töø chuû vò Goàm hai phaàn, phaàn tröôùc laø ñoái töôïng trình baøy, phaàn sau laø noäi dung trình baøy. Ví duï: 天 ‖ 清。 Thieân thanh. Trôøi trong. (天 laø chuû ngöõ; 清 laø hình dung töø laøm vò ngöõ) 46 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 諸 法 ‖ 生 滅。 Chö phaùp sanh dieät. Caùc phaùp sanh dieät. (諸法 laø chuû ngöõ; 生滅 laø ñoäng töø laøm vò ngöõ) 世 尊 ‖ 成 道 已。 Theá Toân thaønh ñaïo dó. Theá Toân thaønh ñaïo ro ài. (世尊 laø chuû ngöõ; 成道已 laø cuïm ñoäng taân laøm vò ngöõ) B. Cuïm töø ñoäng taân Goàm hai phaàn, phaàn tröôùc bieåu thò ñoäng taùc hoaëc haønh ñoäng, phaàn sau laø ñoái töôïng maø haønh ñoäng ñoù chi phoái hoaëc lieân quan ñeán. Ví duï: 聞 法 Vaên phaùp Nghe giaùo phaùp (聞 laø ñoäng töø; 法 laø danh töø laøm taân ngöõ) 修 行 六 度 Tu haønh luïc ñoä Tu haønh saùu ñoä (修行 laø ñoäng töø; 六度 laø danh töø laøm taân ngöõ) 開 示 五 比 丘 Khai thò nguõ Tì-kheo Chæ da ïy naêm vò Tì-kheo (開示 laø ñoäng töø; 五比丘 laø danh töø laøm taân ngöõ) Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 47 轉 四 諦 法 輪 Chuyeån Töù ñeá phaùp luaân Xoay baùnh xe phaùp (noùi veà) boán söï thaät (轉 laø ñoäng töø; 四諦法輪 laø cuïm danh töø laøm taân ngöõ) C. Cuïm töø chính phuï Goàm hai phaàn, phaàn tröôùc coù nhieäm vuï chaûi chuoát hay haïn cheá cho phaàn sau. Coù ba loaïi. 1. Cuïm danh töø chính phuï Ví duï: (青 草) 地 Thanh thaûo ñòa Baõi coû xanh (地 laø danh töø chính; 青草 laø danh töø chính phuï laøm ñònh ngöõ) (古 人) 之 言 Coå nhaân chi ngoân Lôøi cuûa ngöôøi xöa (言 laø danh töø chính; 之 laø trôï töø keát caáu; 古人 laø danh töø chính phuï laøm ñònh ngöõ) (愛 河) 名 利 客 AÙi haø danh lôïi khaùch Keû (theo ñuoåi) danh lôïi trong doøng soâng aùi (名利客 laø danh töø chính phuï laøm töø chính; 愛河 laø danh töø chính phuï laøm ñònh ngöõ) (江 西 百 丈 山) 懷 海 大 智 禪 師 Giang Taây Baùch Tröôïng sôn Hoaøi Haûi Ñaïi Trí thieàn sö 48 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên Thie àn sö Ñaïi Trí hieäu Hoaøi Haûi ôû nuùi Baùch Tröôïng taïi Giang Taây (懷 海 大 智 禪 師 laø danh töø chính phuï laøm töø chính; 江西百丈山 laø danh töø chính phuï laøm ñònh ngöõ) (乞 食) 比 丘 Khaát thöïc Tì-kheo Tì-kheo xin thöùc aên (比丘 laø danh töø chính; 乞食 laø cuïm ñoäng taân laøm ñònh ngöõ) (難 遭) 之 想 Nan tao chi töôûng Nghó töôûng (cho la ø) khoù gaëp (想 laø danh töø chính; 之 laø trôï töø keát caáu; 難遭 laø ñoäng töø chính phuï laøm ñònh ngöõ) (父 母 生 成) 之 德 Phuï maãu sanh thaønh chi ñöùc AÂn ñöùc cha meï sanh ra vaø nuoâi lôùn (德 laø danh töø chính; 之 laø trôï töø keát caáu; 父母 生成 laø cuïm töø chuû vò laøm ñònh ngöõ) * Chuù yù: Khi dòch cuïm danh töø naøy, caàn ñeå yù hai tröôøng hôïp sau: 1. Neáu ñònh ngöõ laø moät cuïm danh töø, khi dòch neân ñaûo ngöôïc tuaàn töï töø sau ra tröôùc. Ví duï: (老 梅) 樹 laõo mai thoï Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 49 老梅 laø danh töø chính phuï laøm ñònh ngöõ cho 樹, vì vaäy dòch 樹, roài ñeán 梅, roài ñeán 老. Nghóa laø: Caây mai giaø. 2. Neáu ñònh ngöõ laø cuïm ñoäng taân, hay cuïm chuû vò, khi dòch neân ñaûo ngöôïc danh töø chính leân ñaàu cuïm ñònh ngöõ. Ví duï: (古 人 曾 說) 之 語 coå nhaân taèng thuyeát chi ngöõ 古人曾說 laø cuïm chuû vò laøm ñònh ngöõ cho 語, vì vaäy dòch 語 tröôùc roài ñeán dòch cuïm ñònh ngöõ. Nghóa laø: Lôøi ngöôøi xöa töøng noùi. 2. Cuïm ñoäng töø chính phuï Trong keát caáu cuïm ñoäng töø naøy, traïng ngöõ ñöùng tröôùc chaûi chuoát cho ñoäng töø coù nhieàu daïng. Ví duï: [詳 細] 思 惟 Töôøng teá tö duy Suy nghó kó caøng (詳細 laø hình dung töø lieân hôïp laøm traïng ngöõ cho ñoäng töø 思惟) [常 力] 修 習 Thöôøng löïc tu taäp Luoân doác söùc tu taäp (常力 laø phoù töø lieân hôïp laøm traïng ngöõ cho ñoäng töø 修習) [自 何] 而 知 Töï haø nhi tri 50 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên Töø ñaâu maø bie át (自何 laø cuïm giôùi taân laøm traïng ngöõ, 而 laø lieân töø) 3. Cuïm hình dung töø chính phuï Ví duï: [不] 容 易 Baát dung dò Chaúng deã daøng (不 laø phoù töø phuû ñònh laøm traïng ngöõ cho hình dung töø 容易) [極] 艱 難 Cöïc gian nan Raát khoù khaên (極 laø phoù töø chæ trình ñoä laøm traïng ngöõ cho hình dung töø 艱難) D. Cuïm töø boå sung Goàm hai phaàn, phaàn tröôùc bieåu thò ñoäng taùc hoaëc tính chaát, phaàn sau boå sung yù nghóa cho boä phaän tröôùc. Ví duï: 走 坐 <不 常> Taåu toïa baát thöôøng Ñi ngoài chaúng nhö thöôøng (走坐 laø ñoäng töø lieân hôïp; 不常 laø phoù töø lieân hôïp laøm boå ngöõ) 包 容 <廣 闊> Bao dung quaûng khoaùt Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 51 Bao dung roäng lôùn (包容 laø ñoäng töø lieân hôïp; 廣闊 laø hình dung töø lieân hôïp laøm boå ngöõ) 修 行 <勇 猛> Tu haønh duõng maõnh Tu haønh maïnh meõ (修行 laø ñoäng töø lieân hôïp; 勇猛 laø hình dung töø lieân hôïp laøm boå ngöõ) 默 坐 <已 久> Maëc toïa dó cöûu Ngoài im la ëng ñaõ laâu (默坐 laø ñoäng töø chính phuï; 已久 laø phoù töø lieân hôïp laøm boå ngöõ) E. Cuïm töø lieân hôïp Ñöôïc taïo neân bôûi hai hay nhieàu boä phaän. Caùc boä phaän coù lieân heä rieâng bieät, löïa choïn, tieáp noái hoaëc boå sung. Ví duï: 聲 名 勢 位 Thanh danh theá vò Quyeàn theá tie áng taêm (聲名 vaø 勢位 laø hai danh töø khoâng boå nghóa cho nhau vaø ñöùng ngang nhau) 宗 教 及 哲 學 Toân giaùo caäp trieát hoïc Toân giaùo vaø trie át hoïc 52 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên (宗教 ñöôïc noáùi vôùi 哲學 baèng lieân töø 及, cuïm töø naøy thuoäc daïng tieáp noái) 端 坐 或 直 立 Ñoan toïa hoaëc tröïc laäp Ngoài ngay hay laø ñöùng thaúng (端坐 ñöôïc noái vôùi 直立 baèng lieân töø löïa choïn 或, cuïm töø naøy thuoäc daïng löïa choïn) IV. CAÂU (句) Laø ñôn vò ngoân ngöõ do töø hay cuïm töø taïo thaønh, trình baøy moät yù nghóa hoaøn chænh. Caâu goàm hai phaàn chuû ngöõ vaø vò ngöõ, chuû ngöõ luoân ñöùng tröôùc vò ngöõ. Chuû ngöõ + vò ngöõ Keát caáu: - Ñeå nhaän ra chuû ngöõ ñaët caâu hoûi: Ai (caùi gì) + vò ngöõ? - Ñeå nhaän ra vò ngöõ ñaët caâu hoûi: Chuû ngöõ + nhö theá na øo? (laø gì?) A. Phaân loaïi caâu Döïa theo keát caáu hay coâng naêng cuûa caâu maø chia thaønh nhieàu daïng. 1. Phaân caâu theo keát caáu Döïa theo keát caáu ñôn giaûn hay phöùc taïp maø chia caâu thaønh boán daïng. a. Caâu ñôn Laø caâu chæ moät cuïm töø chuû vò, bieåu ñaït moät yù nghóa hoaøn chænh. Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 53 Ví duï: 鳥 ‖ 飛。 Ñieåu phi. Chim bay. (鳥 laø danh töø laøm chuû ngöõ; 飛 laø ñoäng töø laøm vò ngöõ) 天 ‖ 寒。 Thieân haøn. Trôøi laïnh. (天 laø danh töø laøm chuû ngöõ; 寒 laø hình dung töø laøm vò ngöõ) 我 ‖ 望 月。 Ngaõ voïng nguyeät. Toâi ngaém traêng. (我 laø ñaïi töø laøm chuû ngöõ; 望月 laø cuïm ñoäng taân laøm vò ngöõ) 惡 言 ‖ 不 出 於 口。 AÙc ngoân baát xuaát ö khaåu. Lôøi aùc cha úng phaùt ra ôû mieäng. (Phaät Thuyeát Phaïm Voõng Kinh Sô Taân) (惡言 laø danh töø laøm chuû ngöõ; 不出於口 laø cuïm ñoäng boå laøm vò ngöõ) b. Caâu phöùc Laø caâu ñöôïc taïo thaønh goàm hai caâu ñôn trôû leân, coù yù nghóa lieân quan vôùi nhau. Ví duï: 54 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 我 ‖ 今 當 說，汝 等 ‖ 善 聽 Ngaõ kim ñöông thuyeát, nhöõ ñaúng thieän thính. Ta nay seõ noùi, caùc oâng haõy kheùo nghe. (Tröôøng A Haøm Kinh) (我今當說 laø moät caâu ñôn; 汝等善聽 cuõng laø moät caâu ñôn, hai caâu naøy coù yù nghóa lieân quan nhau) 毗 尼 ‖ 是 佛 法 壽 命，毗 尼 ‖ 住 則 正 法 ‖ 久 住。 Tì-ni thò Phaät phaùp thoï maïng, Tì-ni truï taéc chaùnh phaùp cöõu truï. Giôùi luaät la ø maïng soáng cuûa phaùp Phaät, giôùi luaät coøn ôû ñôøi thì chaùnh phaùp coøn ôû ñôøi laâu daøi. (Tì Ni Taùc Trì Tuïc Thích) (毗 尼 是 佛 法 壽 命 laø moät caâu ñôn; 毗 尼 住 laø moät caâu ñôn; 正法久住 cuõng laø moät caâu ñôn, ba caâu naøy coù yù nghóa lieân quan nhau) 夫 人 ‖ 有 愚 智，智 人 ‖ 取 義，愚 者 ‖ 守 文。 Phuø nhaân höõu ngu trí, trí nhaân thuû nghóa, ngu giaû thuû vaên. Ngöôøi coù ngu si vaø trí hueä, ngöôøi trí hieåu laáy yù nghóa, keû ngu cha áp laáy lôøi vaên. (Thích Ca Nhö Lai Haønh Tích Tuïng) (人有愚智 laø moät caâu ñôn; 智人取義 laø moät caâu ñôn, 愚者守文 cuõng laø moät caâu ñôn, 3 caâu naøy coù yù nghóa lieân quan nhau) c. Caâu chuû vò Laø caâu ñaày ñuû hai boä phaän chuû ngöõ vaø vò ngöõ. Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 55 Ví duï: 花 ‖ 開。 Hoa khai. Hoa nôû. (花 laø danh töø laøm chuû ngöõ; 開 laø noäïi ñoäng töø laøm vò ngöõ) 人 身 ‖ 難 得。 Nhaân thaân nan ñaéc Thaân ngöôøi khoù ñöôïc. (Taïp A Haøm Kinh) (人身 laø danh töø chính phuï laøm chuû ngöõ; 難得 laø ñoäng töø laøm vò ngöõ) 福 慧 ‖ 咸 廣 大。 Phuùc hueä haøm quaûng ñaïi. Phuùc vaø hueä ñeàu roäng lôùn. (Ñaïi Phöông Quaûng Phaät Hoa Nghieâm Kinh) (福慧 laø danh töø lieân hôïp laøm chuû ngöõ; 廣大 laø hình dung töø lieân hôïp laøm vò ngöõ) 我 ‖ 今 欲 聞 法。 Ngaõ kim duïc vaên phaùp. Ta nay muoán nghe phaùp. (Taïp A Haøm Kinh) (我 laø ñaïi töø laøm chuû ngöõ; 今 欲 聞法 laø cuïm ñoäng taân laøm vò ngöõ) d. Caâu phi chuû vò Laø caâu khoâng ñaày ñuû hai boä phaän chuû vò. Ví duï: 如 是！世 尊! 56 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên Nhö thò! Theá Toân! Ñuùng vaäy! Thöa Theá Toân! (Caâu phi chuû vò do cuïm ñaïi töø hay danh töø taïo thaønh) 嗚 呼! 哀 哉! OÂ hoâ! Ai tai! OÂ hoâ! Thöông thay! (Hoaèng Minh Taäp) (Caâu phi chuû vò do thaùn töø, hình dung töø taïo thaønh) 慎 勿 放 逸 輕 慢。 Thaän vaät phoùng daät khinh maïn. Caån thaän chôù buoâng lung xem thöôøng. (Loâ Sôn Lieân Toâng Baûo Giaùm) (Caâu phi chuû vò do cuïm hình dung töø, ñoäng töø taïo thaønh) *Chuù yù: Caâu phi chuû vò thöôøng duøng trong ñoái thoaïi, vì khoâng caàn laäp laïi chuû ngöõ hay vò ngöõ. Ví duï: 上 堂，良 久：大 眾 總 來 也 未? 對 曰：總 來 也。 Thöôïng ñöôøng, löông cöûu: “Ñaïi chuùng toång lai daõ vò?” Ñoái vieát: “Toång lai daõ”. Sö thöôïng ñöôøng, im laëng gia ây laâu, noùi: “Ñaïi chuùng ñeán heát chöa?” Vò taêng ñaùp: “Ñeán heát roài”. (Nguõ Ña êng Toaøn Thö) (Noùi ñuû phaûi laø: “Ñaïi chuùng ñeán heát roài”) Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 57 2. Phaân caâu theo coâng naêng Döïa vaøo coâng naêng trình baøy cuûa caâu, coù theå chia thaønh boán daïng. a. Caâu traàn thuaät Laø caâu trình baøy söï vieäc hay thuyeát minh mieâu taû söï vaät. Ví duï: 佛 ‖ 初 成 道，以 三 乘 度 人。 Phaät sô thaønh ñaïo, dó tam thöøa ñoä nhaân. Phaät môùi thaønh ña ïo, duøng 3 thöøa ñeå ño ä ngöôøi. (Kim Cang Ba ùt Nhaõ Sôù) (trình baøy) 我 ‖ 不 見 世 尊 久，思 慕 如 渴。 Ngaõ baát kieán Theá Toân cöûu, tö moä nhö khaùt. Ta cha úng thaáy Theá Toân ñaõ laâu, töôûng nhôù nhö khaùt nöôùc. (Ma Ha Taêng Kì Lua ät) (trình baøy) 明 月 ‖ 將 出，蟲 聲 ‖ 四 起。 Minh nguyeät töông xuaát, truøng thanh töù khôûi. Traêng saùng saép moïc, tieáng coân truøng vang leân boán phía. (mieâu taû) [庭 前]，梅 樹 ‖ 花 開，松 竹 ‖ 並 茂。 Ñình tieàn, mai thoï hoa khai, tuøng truùc tònh maäu. Tröôùc saân, caây mai nôû hoa, tuøng truùc ñeàu töôi toát. (mieâu taû) b. Caâu nghi vaán Laø daïng caâu duøng ñeå hoûi, thöôøng duøng ñaïi töø nghi vaán, phoù töø nghi vaán, coù khi chæ duøng trôï töø ñeå bieåu thò nghi vaán. 58 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên Ví duï: 『誰』 ‖ 能 教 化 一 切 眾 生？ Thuøy naêng giaùo hoùa nhaát thieát chuùng sanh? Ai coù the å daïy doã taát caû chuùng sanh? (Boà Taùt Thieän Giôùi Kinh) (誰 laø ñaïi töø nghi vaán laøm chuû ngöõ bieåu thò nghi vaán) 『汝 師』 ‖ 是 誰？ Nhöõ sö thò thuøy? Thaày cuûa oâng laø ai? (Trung A Ha øm Kinh) (誰 laø ñaïi töø nghi vaán laøm boå ngöõ phaùn ñoaùn bieåu thò nghi vaán) 聲 色 ‖ 『惡』 能 障 道？人 自 障 耳。 Thanh saéc oâ naêng chöôùng ñaïo? Nhaân töï chöôùng nhó. Maøu saéc a âm tieáng sao coù theå caûn trôû ñaïo? Ngöôøi töï laøm caûn trôû thoâi. (Töû Baù Toân Giaû Toaøn Taäp) (惡 laø phoù töø nghi vaán laøm traïng ngöõ bieåu thò nghi vaán) 先 生 ‖ 『何』 為 出 此 言？ Tieân sinh haø vò xuaát thöû ngoân? Ngaøi vì sao noùi ra lôøi naøy? (Quy Nguyeân Tröïc Chæ Taäp) (何 laø ñaïi töø nghi vaán laøm taân ngöõ giôùi töø 為 ñeå bieåu thò nghi vaán) 夫 為 善 知 識 失 德 悖 禮，將 『何』 以 垂 範 後 世 乎? Phuø vi thieän tri thöùc thaát ñöùc boäi leã, töông haø dó thuøy phaïm haäu theá hoà? Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 59 Laøm thieän tri thöùc maát ñaïo ñöùc traùi ngöôïc leã pheùp, thì seõ la áy gì laøm khuoân maãu cho ngöôøi sau? (Thie àn Laâm Baûo Hua án) (何 laø ñaïi töø nghi vaán laøm taân ngöõ giôùi töø 將; 乎 laø trôï töø nghi vaán cuoái caâu cuøng bieåu thò ngöõ khí nghi vaán) c. Caâu caàu khieán Laø caâu bieåu thò yeâu caàu meänh leänh hay khuyeân can ngaên caám. Thöôøng duøng ñoäng töø, caùc phoù töø bieåu thò meänh leänh, hay caùc ñoäng töø naêng nguyeän. Ví duï: 迦 葉 語 彼：汝 『可』 出 去，汝 未 盡 結， 不 『應』 住 此。 Ca Dieáp ngöõ bæ: Nhöõ khaû xuaát khöù, nhöõ vò taän keát, baát öng truï thöû. Ngaøi Ca Dieáp noùi vôùi A Nan: OÂng phaûi ñi ra, oâng chöa döùt he át phieàn naõo, chaúng neân ôû ñaây. (Töù Phaàn Luaät Haønh Söï Sao Giaûn Chaùnh Kyù) (可、應 laø ñoäng töø naêng nguyeän keát hôïp vôùi ñoäng töø 出、住 ñeå bieåu thò meänh leänh) 汝 等 『速』 來 至 長 者 家，觀 視 如 來 如 何。 Nhöõ ñaúng toác lai chí tröôûng giaû gia, quaùn thò Nhö Lai nhö haø. Caùc oâng haõy ñi nhanh ñe án nhaø cuûa tröôûng giaû, nhìn xem Nhö Lai theá naøo. (Taêng Nhaát A Haøm Kinh) (速 laø phoù töø bieåu thò meänh leänh laøm traïng ngöõ) 『勿』畏 難 而 退 怯，『勿』視 易 而 輕 浮。 Vaät uùy nan nhi thoaùi khieáp, vaät thò dò nhi khinh phuø. 60 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên Chôù sôï khoù maø heøn nhaùt thoái lui, ñöøng xem deã maø khinh thöôøng sô sua át. (勿 laø phoù töø bieåu thò meänh leänh laøm traïng ngöõ) 不 『得』 坐 見 大 沙 門 過 不 起。 Baát ñaéc toïa kieán ñaïi sa moân quaù baát khôûi. Chaúng ñöôïc ngoài thaáy baäc sa moân lôùn ñi qua maø chaúng ñöùng daäy. (Sa Di Luaät Nghi Ye áu Löôïc) (得 laø ñoäng töø naêng nguyeän bieåu thò meänh leänh) 阿 難 白 佛：世 尊! 初 夜 已 過，眾 坐 已 久，『願』為 眾 比 丘 說 戒。 A Nan baïch Phaät: Theá Toân ! Sô daï dó quaù, chuùng toïa dó cöûu, nguyeän vò chuùng Tì-kheo thuyeát giôùi. A Nan thöa vôùi Phaät: Baïch Theá To ân ! Ñaàu hoâm ñaõ qua, moïi ngöôøi ngoài ñaõ laâu, mong Theá Toân vì caùc Tì-kheo noùi giôùi. (Nguõ Phaàn Luaät) (願 laø ñoäng töø naêng nguyeän bieåu thò nguyeän voïng) d. Caâu caûm thaùn Laø caâu bieåu thò nhöõng tình caûm maõnh lieät. Ñeå bieåu thò caûm thaùn, thoâng thöôøng duøng töø caûm thaùn hay trôï töø bieåu thò caûm thaùn. Ví duï: 『噫』！去 聖 時 遙，人 多 謬 解。 Y! Khöù Thaùnh thôøi dieâu, nhaân ña maäu giaûi. OÂi ! Caùch thôøi Thaùnh laâu xa, ngöôøi phaàn nhieàu hie åu bieát sai laàm. (Loâ Sôn Lieân Toâng Baûo Giaùm) (噫 laø töø caûm thaùn bieåu thò caûm thaùn) Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 61 『嗟 乎』！聰 明 之 障 人 如 此 其 甚 『耶』。 Ta hoà! Thoâng minh chi chöôùng nhaân nhö thöû kyø thaäm da. Than oâi ! Söï thoâng minh caûn trôû ngöôøi quaù möùc nhö theá. (Gia ûi Hoaëc Bieân) (嗟乎 laø töø caûm thaùn; 耶 laø trôï töø ngöõ khí. Caû hai cuøng bieåu thò caûm thaùn) 『吁』！安 有 大 聖 人 出 世 事，而 可 與 凡 夫 言 『哉』。 Hu! An höõu ñaïi Thaùnh nhaân xuaát theá söï, nhi khaû döõ phaøm phu ngoân tai. OÂi ! Sao coù vieäc ba äc ñaïi Tha ùnh ra ñôøi, maø coù theå noùi vôùi keû phaøm phu ö. (Tònh Ñoä Quyeát) (吁 laø töø caûm thaùn; 哉 laø trôï töø ngöõ khí. Caû hai cuøng bieåu thò caûm thaùn) 『惡』! 是 何 言 『也』。 OÂ ! thò haø ngoân daõ. OÂi ! Laø lôøi noùi gì vaäy. (Coâng Toân Söûu Ha ï) (惡 laø töø caûm thaùn; 也 laø trôï töø ngöõ khí. Caû hai cuøng bieåu thò caûm thaùn) * Chuù yù: - Töø caûm thaùn laø daïng töø ñoäc laäp thöôøng ñöùng ñaàu caâu ñeå bieåu thò caûm thaùn. 3. Phaân caâu theo tính chaát vò ngöõ Döïa theo tính chaát vò ngöõ cuûa caâu coù theå phaân thaønh boán loaïi. 62 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên a. Caâu vò ngöõ danh töø Laø caâu coù thaønh phaàn vò ngöõ do danh töø hoaëc cuïm danh töø ñaûm nhieäm. Ví duï: 費 長 房 ‖ 汝 南 人。 Phí Tröôøng Phoøng Nhöõ Nam nhaân. Phí Tröôøng Phoøng (laø) ngöôøi Nhöõ Nam. (Toå Ñình Söï Uyeån) (費長房 laø danh töø rieâng laøm chuû ngöõ; 汝南人 laø cuïm danh töø laøm vò ngöõ) 給 孤 獨 者(1) ‖ 須 達 長 者 之 異 名 也。 Caáp Coâ Ñoäc giaû Tu Ñaït Tröôûng giaû chi dò danh daõ. Caáp Coâ Ñoäc (la ø) te ân khaùc cuûa Tröôûng giaû Tu Ñaït. (Kim Cang Kinh Gia ûi Nghóa) (給孤獨 laø danh töø rieâng laøm chuû ngöõ; 須達長者 之異名 laø cuïm danh töø laøm vò ngöõ; 者(1)laø trôï töø ñöùng giöõa chuû ngöõ vaø vò ngöõ; 也 laø trôï töø ngöõ khí cuoái caâu bieåu thò giaûi thích) 樹 林 泉 池 ‖ 色 也，能 觀 此 者 ‖ 眼 也。 Thoï laâm tuyeàn trì saéc daõ, naêng quaùn thöû giaû nhaõn daõ. Caây röøng ao suoái (laø) hình saéc, caùi coù the å xem nhöõng thöù ño ù (laø) con maét. (Laêng Nghieâm Kinh Yeáu Gia ûi) (樹林泉池、能觀此者 laø danh töø chung laøm chuû ngöõ; 色、眼 laø danh töø laøm vò ngöõ; 者 laø ñaïi töø keát hôïp cuïm ñoäng taân 能觀此; 也 laø trôï töø ngöõ khí cuoái caâu bieåu thò giaûi thích) Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 63 * Chuù yù: - Trong caâu vò ngöõ danh töø khoâng duøng ñoäng töø phaùn ñoaùn 是, vì neáu coù 是 thì seõ trôû thaønh caâu vò ngöõ ñoäng töø. - Ñeå bieåu thò giaûi thích, trong vaên coå thöôøng duøng caùc trôï töø 者、也. b. Caâu vò ngöõ ñoäng töø Laø caâu coù vò ngöõ do ñoäng töø hay cuïm ñoäng töø ñaûm nhieäm. Ví duï: 群 燕 ‖ [南] 飛。 Quaàn yeán nam phi. Baày chim eùn bay veà Nam. (群燕 laø danh töø laøm chuû ngöõ; 南飛 laø noäi ñoäng töø laøm vò ngöõ, coù 南 laø danh töø phöông vò laøm traïng ngöõ) 桃 花 ‖ [滿] 開。 Ñaøo hoa maõn khai. Hoa ñaøo nôû roä. (桃花 laø danh töø chính phuï laøm chuû ngöõ; 滿開 laø noäi ñoäng töø laøm vò ngöõ, coù 滿 laø hình dung töø laøm traïng ngöõ) 老 僧 ‖ [久] 居 <山 野>。 Laõo taêng cöûu cö sôn daõ. Laõo taêng ôû laâu nôi nuùi vaéng. (Khoaù Hö Luïc Töï) 64 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên (老僧 laø danh töø chính phuï laøm chuû ngöõ; 久居 laø noäi ñoäng töø laøm vò ngöõ, coù 久 phoù töø chæ thôøi gian laøm traïng ngöõ; 山野 laø danh töø chæ nôi choán laøm boå ngöõ) [窗 前]，我 ‖ 望 秋 月。 Song tieàn, ngaõ voïng thu nguyeät. Tröôùc cöûa soå, toâi ngaém tra êng thu. (我 laø ñaïi töø ngoâi thöù nhaát laøm chuû ngöõ; 望 laø ngoaïi ñoäng töø laøm vò ngöõ; 秋月 laø danh töø chính phuï laøm taân ngöõ; 窗前 laø danh töø chæ nôi choán laøm traïng ngöõ ñöùng tröôùc chuû ngöõ) 阿 育 王 ‖ 禮 諸 羅 漢 塔。 A Duïc vöông leã chö La-haùn thaùp. Vua A Duïc le ã thaùp cuûa caùc vò La-ha ùn. (Dieäu Phaùp Lieân Hoa Kinh Vaên Cuù) (阿育王 laø danh töø rieâng laøm chủ ngöõ; 禮 laø ngoaïi ñoäng töø laøm vò ngöõ; 諸羅漢塔 laø cuïm danh töø chính phuï laøm taân ngöõ) [法 欲 滅 時]，諸 魔 沙 門 ‖ 壞 亂 吾 道。 Phaùp duïc dieät thôøi, chö ma sa moân hoaïi loaïn ngoâ ñaïo. Luùc phaùp sa ép die ät, caùc Sa moân ma quæ laøm hö ha ïi roái raém ñaïo cuûa ta. (Quy Sôn Caûnh Saùch Cuù Thích Kyù) (諸魔沙門 laø cuïm danh töø chính phuï laøm chuû ngöõ; 壞亂 laø ñoäng töø lieân hôïp laøm vò ngöõ; 吾道 laø danh töø chính phuï laøm taân ngöõ; 法欲滅時 laø cuïm danh töø chæ thôøi gian laøm traïng ngöõ ñöùng tröôùc chuû ngöõ) Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 65 c. Caâu vò ngöõ hình dung töø Laø caâu coù vò ngöõ do hình dung töø hay cuïm hình dung töø ñaûm nhieäm. Ví duï: 居 民 ‖ 鮮 少。 Cö daân tieån thieåu. Daân cö ít oi. (居民 laø danh töø chính phuï laøm chuû ngöõ; 鮮少 laø hình dung töø laøm vò ngöõ) 世 間 ‖ [無] 常，國 土 ‖ 危 脆。 Theá gian voâ thöôøng, quoác ñoä nguy thuùy. Theá gian khoâng coøn maõi, coõi nöôùc nguy hieåm ta ïm bôï. (Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc Kinh) (世間 laø danh töø laøm chuû ngöõ; 無常 laø hình dung töø laøm vò ngöõ, coù 無 laø phoù töø phuû ñònh laøm traïng ngöõ; 國土 laø danh töø laøm chuû ngöõ; 危脆 laø hình dung töø lieân hôïp laøm vò ngöõ) 山 ‖ [不] 高，水 ‖ [不] 深。 Sôn baát cao, thuûy baát thaâm. Nuùi chaúng cao, nöôùc chaúng saâu. (山、水 laø danh töø laøm chuû ngöõ; 不高、不深 laø hình dung töø laøm vò ngöõ, coù 不 laø phoù töø phuû ñònh laøm traïng ngöõ) 規 矩 ‖ 整 齊，法 社 ‖ [必] 盛 矣。 Quy cuû chænh teà, phaùp xaõ taát thònh hó. 66 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên Quy cuû chænh teà, phaùp hoäi cha éc chaén höng thònh. (Thieàn Laâm Baûo Huaán Buùt Thuyeát) (規矩 laø danh töø lieân hôïp laøm chuû ngöõ; 整齊 laø hình dung töø lieân hôïp laøm vò ngöõ; 法社 laø danh töø chính phuï laøm chuû ngöõ; 必盛 laø hình dung töø chính phuï laøm vò ngöõ, coù 必 laø phoù töø bieåu thò xaùc ñònh laøm traïng ngöõ) 身 心 ‖ 淡 泊 則 志 慮 ‖ 虛 閒，不 為 愛 欲 所 愚 蔽，庶 幾 入 道 矣。 Thaân taâm ñaïm baïc taéc chí löï hö nhaøn, baát vò aùi duïc sôû ngu teä, thöù cô nhaäp ñaïo hó. Thaân taâm ñaïm baïc thì taâm chí nheï nhaøng, chaúng bò aùi duïc laøm ngu te ä, môùi mong vaøo ña ïo. (Phaät Toå Tam Kinh Chæ Nam) (淡泊, 虛閒 laø hình dung töø laøm vò ngöõ) 若 知 濕 性 不 壞，鏡 體 ‖ [常] 明，則 波 浪 ‖ [本] 空，影 像 ‖ [元] 寂。 Nhöôïc tri thaáp tính baát hoaïi, kính theå thöôøng minh, taéc ba laõng boån khoâng, caûnh töôïng nguyeân tòch. Neáu bieát tính öôùt chaúng hoaïi, theå göông thöôøng saùng, thì soùng moøi voán khoâng, boùng hình voán laëng. (Toâng Caûnh Luïc) (明、空、寂 ñeàu laø hình dung töø laøm vò ngöõ) d. Caâu vò ngöõ chuû vò Laø caâu coù vò ngöõ do cuïm chuû vò ñaûm nhieäm. Ví duï: Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 67 舜 老 夫 ‖ 賦 性 ‖ 簡 直。 Thuaán laõo phu phuù tính giaûn tröïc. Thuaán laõo phu tính tình ñôn giaûn thaúng thaén. (Thie àn Laâm Baûo Hua án) (舜老夫 laø danh töø rieâng laøm chuû ngöõ; 賦性簡直 laø cuïm chuû vò laøm vò ngöõ) 齊 僧 道 紀 ‖ 道 行 ‖ 高 邁。 Teà taêng Ñaïo Kæ ñaïo haïnh cao maïi. Ñaïo Kæ vò taêng nöôùc Teà ñaïo ha ïnh cao xa. (Ñöùc Duïc Coå Giaùm) (齊僧道紀 laø cuïm danh töø chính phuï laøm chuû ngöõ; 道行高邁 laø cuïm chuû vò laøm vò ngöõ) 脅 尊 者 ‖ [一 生] 脅 ‖ [不] 著 席。 Hieáp Toân giaû nhaát sanh hieáp baát tröôùc tòch. Hieáp Toân gia û caû ñôøi hoâng khoâng dính chie áu. (脅尊者 laø danh töø rieâng laøm chuû ngöõ; 脅不著席 laø cuïm chuû vò laøm vò ngöõ; 一生 laø töø chæ thôøi gian laøm traïng ngöõ ñöùng tröôùc chuû ngöõ 脅) 師 資 ‖ 機 語 ‖ [相] 契。 Sö tö cô ngöõ töông kheá. Thaày troø cô phong lôøi no ùi khe á hôïp. (師資 laø danh töø chung laøm chuû ngöõ; 機語相契 laø cuïm chuû vò laøm vò ngöõ) 我 ‖ [今] 身 心 ‖ [俱] 受 苦 惱。 Ngaõ kim thaân taâm caâu thuï khoå naõo. 68 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên Ta hoâm nay tha ân taâm ñe àu chòu khoå naõo. (Soaïn Taäp Baùch Duyeân Kinh) (我 laø ñaïi töø nhaân xöng laøm chuû ngöõ; 身心俱受 苦惱 laø cuïm chuû vò laøm vò ngöõ) 4. Caâu vò ngöõ ñoäng töø caàn bieát a. Caâu lieân ñoäng Trong vò ngöõ duøng lieàân hai ñoäng töø, hay hai cuïm ñoäng töø trôû leân, coù yù nghóa lieân quan nhau, cuøng töôøng thuaät moät chuû ngöõ, goïi laø caâu lieân ñoäng. Ví duï: 貧 道 ‖ [常] 閱 藏 教，[諦] 審 佛 意。 Baàn ñaïo thöôøng duyeät taïng giaùo, ñeá thaåm Phaät yù. Baàn ñaïo thöôøng xem taïng giaùo, nhaän hieåu roõ yù Phaät. (Thieàn Moân Chö Toå Sö Keä Tuïng) (貧道 laø ñaïi töø nhaân xöng laøm chuû ngöõ; 常閱 vaø 諦審 laø hai ñoäng töø laøm vò ngöõ cuøng töôøng thuaät chuû ngöõ; 藏教 vaø 佛意 laø danh töø chính phuï laøm taân ngöõ) 佛 ‖ 說 偈 已，[從 跋 陀 羅 林] 之 <舍 衛 城>。 Phaät thuyeát keä dó, tuøng Baït-ñaø-la laâm chi Xaù-veä thaønh. Phaät noùi keä xong, töø röøng Baït-ñaø-la ñi ñeán tha ønh Xaù-veä. (Nguõ Phaàn Luaät) (佛 laø danh töø rieâng laøm chuû ngöõ; 說 laø ngoaïi ñoäng töø, 之 laø noäi ñoäng töø, cuøng töôøng thuaät chuû ngöõ; 偈 laø danh töø laøm taân ngöõ; 已 laø trôï töø; 從跋 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 69 陀羅林 laø cuïm giôùi taân laøm traïng ngöõ; 舍衛城 laø töø chæ nôi choán laøm boå ngöõ cho noäi ñoäng töø 之) 汝 ‖ [惟] 執 迷 守 誤，[不] 能 遠 圖。 Nhöõ duy chaáp meâ thuû ngoä, baát naêng vieãn ñoà. Caùch dòch 1: OÂng chæ chaáp cha ët meâ môø, giöõ laáy laàm laãn, cha úng theå toan tính cao xa. Caùch dòch 2: OÂng chæ chaáp laáy meâ laàm, chaúng theå toan tính cao xa. (汝 laø ñaïi töø laøm chuû ngöõ; 執、守 laø ñoäng töø, 不 能遠圖 laø cuïm ñoäng töø, cuøng töôøng thuaät chuû ngöõ; 迷、誤 laø hình dung töø laøm taân ngöõ) 大 智 禪 師 ‖ [特] 創 青 規，扶 救 (末 法 比 丘 不 正) 之 弊。 Ñaïi Trí thieàn sö ñaëc saùng thanh quy, phuø cöùu maït phaùp Tì-kheo baát chaùnh chi teä. Thie àn sö Ñaïi Trí (Baùch Tröôïng) ñaëc bie ät saùng la äp thanh quy, cöùu giuùp caùi teä baát chaùnh cuûa Tì-kheo thôøi maït phaùp. (Thieàn Laâm Baûo Hua án) (大智禪師 laø danh töø rieâng laøm chuû ngöõ; 特創 laø ñoäng töø chính phuï, 扶救 laø ñoäng töø lieân hôïp, cuøng töôøng thuaät moät chuû ngöõ; 青規，末法比丘不正之弊 laø cuïm danh töø chính phuï laøm taân ngöõ) 師 ‖ [初] 參 真 淨 禪 師，[常] 炙 燈 <帳 中>， 看 讀 經 教。 Sö sô tham Chôn Tònh thieàn sö, thöôøng chích ñaêng tröôùng trung, khaùn ñoäc kinh giaùo. 70 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên Sö ban ñaàu tham hoïc thieàn sö Chaân Tònh, thöôøng ñoát ñeøn trong maøn xem ñoïc kinh saùch. (Thieàn La âm Baûo Huaán) (師 laø ñaïi töø laøm chuû ngöõ; 初參、常炙 laø ñoäng töø chính phuï, 看讀 laø ñoäng töø lieân hôïp cuøng töôøng thuaät chuû ngöõ; 真淨禪師 danh töø rieâng, 燈、經教 laø danh töø chung laøm taân ngöõ; 帳中 laø danh töø chæ nôi choán laøm boå ngöõ) - Hai ñoäng töø ñi lieàn nhau, hoaëc giöõa hai ñoäng töø ñöôïc noái baèng lieân töø 而, caû hai cuøng töôøng thuaät chuû ngöõ. Ví duï: 彼 比 丘 ‖ 聞 佛 所 說，踊 躍 歡 喜，作 禮 而 去。 Bæ Tì-kheo vaên Phaät sôû thuyeát, duõng döôïc hoan hæ, taùc leã nhi khöù. Vò Tì-kheo kia nghe Pha ät noùi, hôùn hở vui möøng, laøm leã maø ñi ra. (Taïp A Haøm Kinh) (彼比丘 laø danh töø laøm chuû ngöõ; 聞、踊躍、歡喜; 作禮 vaø 去 ñöôïc noái baèng lieân töø 而, nhöõng ñoäng töø naøy cuøng töôøng thuaät chuû ngöõ) 叡 法 師 ‖ 見 而 異 之，問 曰: “…” Dueä phaùp sö kieán nhi dò chi, vaán vieát: “….” Phaùp sö Taêng Dueä thaáy vò sa di (Taêng Ñaïo) aáy, laáy laøm laï, môùi hoûi: “….” (Thích Thò Yeáu Laõm) (叡法師 laø danh töø laøm chuû ngöõ; 見 vaø 異 laø hai ñoäng töø ñöôïc noái baèng lieân töø 而 chi phoái taân Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 71 ngöõ 之, theâm ñoäng töø 問 caû 3 cuøng töôøng thuaät chuû ngöõ) 君 子 ‖ [博] 學 而 [日] 參 省 <乎 己>。 Quaân töû baùc hoïc nhi nhaät tham tænh hoà kæ. Ngöôøi quaân töû hoïc roäng vaø moãi nga øy kie åm xeùt nôi baûn thaân mình. (Khuyeán Hoïc) (君子 laø danh töø laøm chuû ngöõ; 學 vaø 參省 laø hai ñoäng töø ñöôïc noái baèng lieân töø 而, caû hai cuøng töôøng thuaät chuû ngöõ) b. Caâu kieâm ngöõ Trong vò ngöõ coù hai keát caáu ñoäng töø, taân ngöõ cuûa ñoäng töø ñöùng tröôùc laøm chuû ngöõ cuûa ñoäng töø ñöùng sau. - Kieâm ngöõ daïng caàu khieán Ví duï: 大 眾 ‖ 請『師』開 示 (溈 山 警 策) 宗 趣。 Ñaïi chuùng thænh Sö khai thò Quy Sôn Caûnh Saùch toâng thuù. Ñaïi chuùng thænh Sö chæ daïy y ù chæ cuûa quyển Quy Sôn Caûnh Saùch. (Quy Sôn Caûnh Sa ùch Cuù Thích Kyù) (師 laø danh töø kieâm ngöõ, vöøa laøm taân ngöõ cuûa ñoäng töø 請 vöøa laøm chuû ngöõ cuûa ñoäng töø 開示) 佛 ‖ 敕 『四 大 羅 漢』 不 得 滅 度。 Phaät saéc töù ñaïi La-haùn baát ñaéc dieät ñoä. Phaät daïy boán vò La-haùn lôùn khoâng ñöôïc dieät ñoä. (Phaùp Hoa Vaên Cuù) 72 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên (四大羅漢 laø cuïm danh töø kieâm ngöõ, vöøa laøm taân ngöõ cuûa ñoäng töø 敕, vöøa laøm chuû ngöõ cuûa ñoäng töø 滅度) 各 遣 『侍 者』 問 訊 世 尊。 Caùc khieån thò giaû vaán taán Theá Toân. Caùc ñöùc Phaät ñeàu sai thò giaû ñeán thaêm hoûi Theá Toân. (Ñòa Taïng Kinh) (侍者 laø danh töø laøm kieâm ngöõ, vöøa laø taân ngöõ cuûa ñoäng töø 遣 vöøa laø chuû ngöõ cuûa ñoäng töø 問訊) - Kieâm ngöõ duøng vôùi ñoäng töø thöôøng Ví duï: 世 尊 ‖ 見 『彼(1)』 執 『藥』 成 病，故 教 『彼(2)』 修 習 數 息 觀。 Theá Toân kieán bæ chaáp döôïc thaønh beänh, coá giaùo bæ tu taäp soå töùc quaùn. Theá Toân thaáy hoï chaáp thuoác thaønh beänh, cho neân daïy hoï tu taäp qua ùn soå töùc. (彼(1) laø ñaïi töø laøm kieâm ngöõ, vöøa laøm taân ngöõ cuûa ñoäng töø 見 vöøa laøm chuû ngöõ cuûa ñoäng töø 執; 藥 laø danh töø chung laøm kieâm ngöõ, vöøa laøm taân ngöõ cuûa ñoäng töø 執, vöøa laøm chuû ngöõ cuûa ñoäng töø 成; 彼(2) cuõng laø ñaïi töø laøm kieâm ngöõ, vöøa laøm taân ngöõ cuûa ñoäng töø 教, vöøa laøm chuû ngöõ cuûa ñoäng töø 修習) 真 淨 禪 師 ‖ 舉 『廣 道 者』 住 持 五 峰， 輿 議 『廣』 疏 拙 無 (應 世) 才。 Chaân Tònh thieàn sö cöû Quaûng ñaïo giaû truï trì Nguõ Phong, dö nghò Quaûng sô chuyeát, voâ öùng theá taøi. Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 73 Thie àn sö Chaân Tònh cöû thaày Hi Qua ûng truï trì chuøa Nguõ Phong, dö luaän cho raèng Hi Quaûng vuïng veà khoâng coù taøi öùng the á. (Thieàn La âm Ba ûo Huaán) (廣道者 laø danh töø rieâng laøm kieâm ngöõ, vöøa laøm taân ngöõ cuûa ñoäng töø 舉, vöøa laøm chuû ngöõ cuûa ñoäng töø 住持; 廣 laø kieâm ngöõ, vöøa laøm taân ngöõ cuûa ñoäng töø 議, vöøa laøm chuû ngöõ cuûa ñoàng ñoäng töø 無) 且 如 西 天 弟 一 祖 師 ‖ 是 本 師 釋 迦 牟 尼 佛，首 傳 『摩 訶 迦 葉』 為 初 祖。 Thaû nhö Taây thieân ñeä nhaát Toå sö thò Boån sö Thích Ca Maâu Ni Phaät, thuû truyeàn Ma Ha Ca Dieáp vi sô toå. Laïi nhö Toå sö thöù nhaát beân Taây Thieân laø Phaät Boån Sö Thích Ca Maâu Ni, ñaàu tieân truyeàn cho Ma Ha Ca Dieáp laøm sô toå. (摩訶迦葉 laø danh töø kieâm ngöõ, vöøa laøm taân ngöõ cuûa ñoäng töø 首傳, vöøa laøm chuû ngöõ cuûa ñoäng töø 為) - Caâu kieâm ngöõ duøng keát caáu 以 dó … 為 vi hoaëc duøng caùc ñoäng töø phaùn ñoaùn 是 thò、乃 naõi、謂 vò、 稱 xöng Ví duï: 二 乘 ‖ 以 『苦(1)』為 苦，故 惡 生 死。 Nhò thöøa dó khoå vi khoå coá oá sanh töû. Hai thöøa cho söï khoå (ñuùng thaät) laø khoå, cho neân gheùt boû sanh töû. (Duy Ma Kinh Sôù) 74 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên (苦(1) laø danh töø laøm kieâm ngöõ, vöøa laøm taân ngöõ cho ñoäng töø phaùn ñoaùn 以, vöøa laøm chuû ngöõ cuûa ñoäng töø phaùn ñoaùn 為) 世 人 ‖ 無 知 以 『富 貴』為 樂。 Theá nhaân voâ tri dó phuù quyù vi laïc. Ngöôøi ñôøi khoâng hie åu bieát cho giaøu sang laø nieàm vui. (Baùch Duï Kinh) (富貴 laø danh töø laøm kieâm ngöõ, vöøa laøm taân ngöõ cho ñoäng töø phaùn ñoaùn 以, vöøa laøm chuû ngöõ cuûa ñoäng töø phaùn ñoaùn 為) 又 辟 支 佛 ‖ 入 定 於 此，由 是 稱 『其 寺』 曰 佛 窟。 Höïu Bích Chi Phaät nhaäp ñònh ö thöû, do thöû xöng kyø töï vieát Phaät quaät. Laïi Phaät Bích Chi vaøo ñònh ôû nôi ñaây, do ñoù goïi ngoâi chuøa naøy laø hang ñoäng Phaät. (Phaät Pha ùp Kim Thang Bieân) (其寺 laø kieâm ngöõ cuûa hai ñoäng töø phaùn ñoaùn 稱 vaø 曰) 我 母 ‖ 名 舍 利，故 稱 『我』 為 舍 利 子。 Ngaõ maãu danh Xaù-lôïi, coá xöng ngaõ vi Xaù-lôïi töû. Meï toâi te ân laø Xaù-lôïi, cho neân goïi toâi laø Xaù-lôïi töû. (Dieäu Phaùp Lieân Hoa Kinh Vaên Cuù) (我 laø kieâm ngöõ cuûa hai ñoäng töø phaùn ñoaùn 稱 vaø 為) Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 75 若 從 法 上 見，名 『之(1)』 曰 道；從 行 上 立，稱 『之(2)』 曰 德。 Nhöôïc tuøng phaùp thöôïng kieán, danh chi vieát ñaïo; tuøng haïnh thöôïng laäp, xöng chi vieát ñöùc. Neáu töø treân phaùp maø thaáy hieåu thì goïi ñoù laø ñaïo; neáu töø tre ân ha ïnh maø gaày döïng, thì goïi ñoù la ø ñöùc. (Kim Cang Tam Muoäi Kinh Thoâng Toâng Kyù) (之(1, 2) laø kieâm ngöõ cuûa hai ñoäng töø phaùn ñoaùn 名、稱 vaø 曰) * Chuù yù: - Vì ñoäng töø phaùn ñoaùn khoâng mang taân ngöõ, töø ñöùng sau giöõ chöùc naêng boå ngöõ, nhöng ôû trong daïng caâu naøy goïi laø taân ngöõ cho deã xaùc ñònh. - Trong keát caáu 以… 為 naøy, 以 laø moät ñoäng töø vôùi nghóa: Nha än laø, cho la ø, cho raèng. Neáu 以… 為 coù nghóa: Laáy… laøm; duøng… laøm, thì 以 laø giôùi töø chöù khoâng phaûi laø moät keát caáu kieâm ngöõ. Ví duï: 一 切 事 業 ‖ 無 不 以 學 述 為 基 礎。 Nhaát thieát söï nghieäp voâ baát dó hoïc thuaät vi cô sôû. Taát caû söï nghieäp ñeàu laáy hoïc thua ät laøm neàn ta ûng. (以 trong caâu laø giôùi töø) - Caâu kieâm ngöõ duøng ñoäng töø 有 Ñoäng töø 有 ñöùng tröôùc kieâm ngöõ, trong caâu naøy thoâng thöôøng khoâng coù chuû ngöõ. Ví duï: 76 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 有 『比 丘』 修 不 淨 觀。 Höõu Tì-kheo tu baát tònh quaùn. Coù Tì-kheo tu phaùp quaùn chaúng saïch (dô ue á). (Taïp A Haøm Kinh) (比丘 laø danh töø laøm kieâm ngöõ, vöøa laø taân ngöõ cuûa ñoäng töø 有, vöøa laø chuû ngöõ cuûa ñoäng töø 修) 有 『一 世 界』 名 曰 娑 婆，是 中 有 『佛』 號 釋 迦 文。 Höõu nhaát theá giôùi danh vieát Sa-baø, thò trung höõu Phaät hieäu Thích Ca Vaên. Coù moät theá giôùi goïi laø Ta-baø, trong ñoù coù Phaät hieäu laø Thích Ca Vaên. (Phaät Thuyeát Hoa Thuû Kinh) (一世界、佛 laø danh töø laøm kieâm ngöõ, vöøa laø taân ngöõ cuûa ñoäng töø 有, vöøa laø chuû ngöõ cuûa ñoäng töø 名 曰、號) 有 『持 經 之 人』 見 自 本 性。 Höõu trì kinh chi nhaân, kieán töï baûn tính. Coù ngöôøi trì kinh, tha áy ñöôïc tính voán coù cuûa mình. (Kim Cang Kinh Gia ûi Nghóa) (持經之人 laø danh töø laøm kieâm ngöõ, vöøa laø taân ngöõ cuûa ñoäng töø 有, vöøa laø chuû ngöõ cuûa ñoäng töø 見) c. Caâu vöøa kieâm ngöõ vöøa lieân ñoäng Laø caâu coù keát caáu kieâm ngöõ vaø keát caáu lieân ñoäng duøng chung vôùi nhau. Ví duï: Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 77 眾 人 ‖ 見 之 皆 大 歡 喜，知 『此 道 人』 必 當 取 道。 Chuùng nhaân kieán chi giai ñaïi hoan hæ, tri thöû ñaïo nhaân taát ñöông thuû ñaïo. Moïi ngöôøi thaáy vò ngoài tö theá kieát giaø ñeàu raát vui möøng, bieát ñaïo nhaân naøy nhaát ñònh seõ ñaït ñöôïc ñaïo. (Ñaïi Trí Ñoä Luaän) (見、歡喜、知 laø caùc ñoäng töø thuoäc caâu lieân ñoäng cuøng töôøng thuaät chuû ngöõ 眾 人; 此道人 laø cuïm danh töø chính phuï laøm kieâm ngöõ, vöøa laø taân ngöõ cuûa ñoäng töø 知 vöøa laø chuû ngöõ cuûa cuïm ñoäng töø 必當 取) 朕 ‖ 既 重 刊 廣 布，序 而 傳 之，使 『深 山 古 剎 中 禪 侶』，家 有 隨 候 之 珠。 Traãm kí truøng san quaûng boá, töï nhi truyeàn chi, söû thaâm sôn coå saùt trung thieàân löõ, gia höõu Tuøy Haàu chi chaâu. Traãm ñaõ khaéc in la ïi, phaân phaùt khaép nôi, ghi lôøi töïa maø löu truyeàn ba ûn luïc (Toâng Caûnh) naøy, khieán cho baïn thie àn trong choán chuøa coå non saâu, moãi ngöôøi ñe àu coù haït chaâu Tuøy Ha àu (haït chaâu quyù). (Ngöï Che á Truøng San Toâng Caûnh Luïc Ha äu Töï) (重刊、廣布、字、傳 laø caùc ñoäng töø thuoäc caâu lieân ñoäng cuøng töôøng thuaät chuû ngöõ 朕; 深山古剎中禪 侶 laø cuïm danh töø chính phuï laøm kieâm ngöõ, vöøa laø taân ngöõ cuûa ñoäng töø 使 vöøa laø chuû ngöõ cuûa ñoäng töø 家有) 78 Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 歷 來 宗 門,直 指 本 心，先 期 自 悟，[將 一 切 大 乘 小 乘] 稱 『之』 為 教 典。 Lòch lai Toâng moân, tröïc chæ baûn taâm, tieân kyø töï ngoä, töông nhaát thieát Ñaïi thöøa, Tieåu thöøa xöng chi vi giaùo ñieån. Toâng moân (Thieàn toâng) töø tröôùc ñe án nay, chæ thaúng baûn taâm, tröôùc tieân mong moûi töï toû ngoä, gom taát caû Ñaïi thöøa, Tieåu thöøa goïi ño ù la ø giaùo ñieån. (Toâng Caûnh Luïc Töï) (直指、先期 laø 2 noäi ñoäng töø thuộc caâu lieân ñoäng cuøng töôøng thuaät chuû ngöõ 宗門; 之 laø ñaïi töø laøm kieâm ngöõ vöøa laøm taân ngöõ cuûa ñoäng töø lieân heä 稱, vöøa laøm chuû ngöõ cuûa ñoäng töø lieân heä 為; cuïm giôùi töø 將一切大乘小乘 laøm traïng ngöõ cho ñoäng töø 稱) 有 『漁 翁』 張 網 捕 魚 <於 江 上>。 Höõu ngö oâng tröông voõng boå ngö ö giang thöôïng. Coù oâng caâu giaêng löôùi baét caù ôû treân soâng. (漁翁 laø kieâm ngöõ, vöøa laøm taân ngöõ cuûa ñoäng töø 有 vöøa laøm chuû ngöõ cuûa ñoäng töø 張; hai ñoäng töø 張、捕 cuøng tường thuaät moät chuû ngöõ 漁翁. Ñoù laø caâu lieân ñoäng) 有 『持 戒 比 丘』，見 壞 法 者 驅 遣 訶 責，[依 法] 懲 治。 Höõu trì giôùi Tì-kheo, kieán hoaïi phaùp giaû khu khieån ha traùch, y phaùp tröøng trò. Ngöõ Phaùp Haùn Vaên 79 Coù vò Tì-kheo giöõ giôùi, tha áy ai pha ù hoaïi giaùo phaùp, lieàn xua ñuoåi la tra ùch, theo pha ùp maø tröøng pha ït. (Töù Phaàn Luaät San Phoàn Boå Khuyeát Haønh Söï Sao) (持戒比丘 laø kieâm ngöõ, vöøa laøm taân ngöõ cuûa ñoäng töø 有 vöøa laøm chuû ngöõ cuûa ñoäng töø 見; ñoäng töø 見、驅遣、訶責、懲治 cuøng tường thuaät moät chuû ngöõ 持戒比丘. Ñoù laø caâu lieân ñoäng)