🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Hỏi - Đáp Về Phòng, Chống Tham Nhũng Ebooks Nhóm Zalo HỎI - ĐÁP VỀ PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn ThÕ Kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn Duy Hïng Thμnh viªn TS. khuÊt duy kim h¶i TS. NguyÔn An Tiªm nguyÔn vò thanh h¶o TAÄP THEÅ TAÙC GIAÛ - Thieáu töôùng PHAÏM NGOÏC HIEÀN, Hoïc vieän An ninh nhaân daân - PHAÏM ANH TUAÁN, Phoù Chaùnh Vaên phoøng Thöôøng tröïc, Vaên phoøng Ban Chæ ñaïo Trung öông veà phoøng, choáng tham nhuõng - NGUYEÃN XUAÂN TRÖÔØNG, Vaên phoøng Ban Chæ ñaïo Trung öông veà phoøng, choáng tham nhuõng - HOÀ ANH TUAÁN, Hoïc vieän An ninh nhaân daân - ÑOÀNG XUAÂN THOÏ, Coâng an tænh Ñoàng Nai - VU Õ NGUYE ÃN HOA HO ÀNG, Ho ïc vie än An ninh nhaân daân - NGUYEÃN VAÊN SÔN, Hoïc vieän An ninh nhaân daân LÔØI NHAØ XUAÁT BAÛN Hieän nay, tham nhuõng ñang laø moät caên beänh heát söùc nguy haïi ñoái vôùi khoâng ít quoác gia, daân toäc, ñaëc bieät laø ñoái vôùi caùc nöôùc chaäm phaùt trieån hoaëc ñang phaùt trieån vaø ñang trôû thaønh moät vaán naïn coù tính toaøn caàu. Chính vì vaäy, ngaøy 01-10-2003, Ñaïi hoäi ñoàng Lieân hôïp quoác ñaõ thoâng qua Coâng öôùc veà choáng tham nhuõng, laø coâng cuï phoøng, choáng tham nhuõng toaøn dieän, heä thoáng, ñaùp öùng caùc yeâu caàu cuûa cuoäc ñaáu tranh choáng tham nhuõng cuûa moãi quoác gia cuõng nhö töøng khu vöïc vaø treân toaøn theá giôùi. ÔÛ Vieät Nam, trong thôøi kyø cheá ñoä phong kieán, tham nhuõng theå hieän trong luaät tuïc coáng tieán, bieáu xeùn cho caùc quan chöùc phong kieán, thöïc daân töø döôùi leân treân. Laâu daàn, tham nhuõng trôû thaønh huû tuïc, teä naïn laøm muïc ruoãng xaõ hoäi. Nhaän thöùc roõ tham nhuõng laø moät beänh nan y, nguy hieåm ñoái vôùi ñaát nöôùc, ngay töø sau Caùch maïng Thaùng Taùm naêm 1945 cho ñeán nay, cuøng vôùi vieäc ñaåy maïnh thöïc haønh Caàn, Kieäm, Lieâm, Chính trong caùn boä, ñaûng vieân vaø caùc taàng lôùp nhaân daân, Ñaûng, Chính phuû vaø Chuû tòch Hoà Chí Minh luoân quan taâm, coi troïng cuoäc ñaáu tranh choáng teä naïn tham nhuõng, laõng phí. Trong nhöõng naêm qua, nhaát laø töø sau khi tieán haønh coâng cuo äc ño åi mô ùi, tha ám nhua àn tö töô ûng, ña ïo ñö ùc cu ûa Chu û tòch Ho à Chí Minh, Ñaûng vaø Nhaø nöôùc 5 ta ñaõ luoân gaén cuoäc ñaáu tranh phoøng, choáng tham nhuõng, laõng phí vôùi coâng cuoäc xaây döïng ñaát nöôùc, phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi vaø xaây döïng, chænh ñoán Ñaûng. Nhieàu vaên kieän cuûa Ñaûng vaø quy ñònh phaùp luaät cuûa Nhaø nöôùc veà phoøng, choáng tham nhuõng ñöôïc ra ñôøi laøm cô sôû cho cuoäc ñaáu tranh naøy. Töø khi coù Nghò quyeát Trung öông 3 (khoùa X), vôùi söï quyeát taâm, noã löïc cuûa caû heä thoáng chính trò vaø toaøn xaõ hoäi, coâng taùc phoøng, choáng tham nhuõng, laõng phí ñaõ coù nhöõng chuyeån bieán tích cöïc caû veà nhaän thöùc, haønh ñoäng vaø ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû böôùc ñaàu, nhaát laø trong phoøng ngöøa, coâng khai, minh baïch hoùa, caûi caùch thuû tuïc haønh chính, quaûn lyù taøi saûn coâng. Treân moät soá lónh vöïc, tham nhuõng, laõng phí ñaõ töøng böôùc ñöôïc kieàm cheá. Tuy nhieân, coâng taùc phoøng, choáng tham nhuõng, laõng phí vaãn chöa ñaït yeâu caàu vaø muïc tieâu ñeà ra laø ngaên chaën, töøng böôùc ñaåy luøi tham nhuõng, laõng phí. Tham nhuõng, laõng phí vaãn coøn nghieâm troïng, gaây böùc xuùc trong xaõ hoäi vaø laø thaùch thöùc lôùn ñoái vôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, söï quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc, vôùi nhöõng bieåu hieän tinh vi, phöùc taïp, xaûy ra treân nhieàu lónh vöïc, nhieàu caáp, nhieàu ngaønh. Khoâng ít caùn boä ôû nhieàu caáp bò xöû lyù do thieáu traùch nhieäm ñeå xaûy ra tham nhuõng. Phoøng, choáng tham nhuõng, laõng phí laø coâng vieäc khoù khaên, phöùc taïp, laø nhieäm vuï quan troïng, thöôøng xuyeân cuûa Ñaûng, Nhaø nöôùc vaø nhaân daân ta trong söï nghieäp xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác. Ñeå giuùp baïn ñoïc hieåu roõ hôn veà tham nhuõng vaø phoøng, choáng tham nhuõng ôû nöôùc ta trong tình hình môùi, Nhaø xuaát baûn Chính trò quoác gia - Söï thaät taùi baûn coù boå sung vaø ñieàu chænh cuoán saùch: Hoûi - ñaùp veà phoøng, choáng tham nhuõng do caùc taùc giaû Phaïm Ngoïc Hieàn, Phaïm Anh Tuaán ñoàng chuû bieân. 6 Cuoán saùch bao goàm 72 caâu hoûi vaø traû lôøi veà moät soá noäi dung chuû yeáu nhö sau: Nhaän thöùc chung veà tham nhuõng, toäi phaïm tham nhuõng; Vieät Nam trong cuoäc ñaáu tranh choáng tham nhuõng; Phöông höôùng, nhieäm vuï, muïc tieâu, yeâu caàu, chieán löôïc quoác gia vaø giaûi phaùp phoøng, choáng tham nhuõng ôû Vieät Nam. Xin giôùi thieäu cuoán saùch vôùi baïn ñoïc. Thaùng 11 naêm 2013 NHAØ XUAÁT BAÛN CHÍNH TRÒ QUOÁC GIA - SÖÏ THAÄT7 8 Phaàn thöù nhaát NHAÄN THÖÙC CHUNG VEÀ THAM NHUÕNG, TOÄI PHAÏM THAM NHUÕNG I. KHAÙI NIEÄM, NGUOÀN GOÁC, BAÛN CHAÁT CUÛA THAM NHUÕNG VAØ TO ÄI PHAÏM THAM NHUÕNG Caâu hoûi 1: Tham nhuõng laø gì? Traû lôøi: Trong lòch söû phaùt trieån xaõ hoäi loaøi ngöôøi, söï toàn taïi quyeàn löïc xaõ hoäi laø moät taát yeáu ñeå baûo ñaûm söï toàn taïi cuûa coäng ñoàng. Trong coäng ñoàng ñoù, con ngöôøi theo baûn naêng luoân vöôn leân ñeå ngaøy caøng thoaû maõn nhu caàu veà vaät chaát vaø tinh thaàn. Söï vöôn leân khoâng ñoàng ñeàu cuûa töøng nhoùm ngöôøi daãn ñeán söï phaân hoaù xaõ hoäi. Theo ñoù, cheá ñoä tö höõu ra ñôøi vaø quyeàn löïc xaõ hoäi voán trong saùng cuõng daàn bò tha hoaù. Trong hoaøn caûnh ñoù, moät soá ngöôøi ñaõ lôïi duïng quyeàn löïc coäng ñoàng trao, chieám ñoaït coâng khai hoaëc khoâng coâng khai taøi saûn coâng coäng ñeå thoaû maõn 9 nhu caàu caù nhaân. Baûn chaát haønh vi naøy chính laø haønh vi tham nhuõng. Vì vaäy, tham nhuõng laø moät hieän töôïng xaõ hoäi tieâu cöïc coù tính lòch söû, xuaát hieän gaén lieàn vôùi söï xuaát hieän cheá ñoä tö höõu vaø söï xuaát hieän nhaø nöôùc. Trong caùc daïng quyeàn löïc xaõ hoäi thì quyeàn löïc nhaø nöôùc laø moät daïng quyeàn löïc raát deã bò lô ïi duïng ñeå tham nhuõng. Vì vaäy, coù theå khaúng ñònh raèng tham nhuõng toàn taïi ôû moïi cheá ñoä xaõ hoäi vôùi nhöõng bieåu hieän vaø möùc ñoä khaùc nhau, tuyø thuoäc boái caûnh chính trò, kinh teá, xaõ hoäi cuûa moãi quoác gia, moãi vuøng laõnh thoå trong töøng giai ñoaïn phaùt trieån. Trong xaõ hoäi hieän ñaïi, tham nhuõng xaûy ra ôû taát caû caùc quoác gia khoâng phaân bieät cheá ñoä chính trò, trình ñoä phaùt trieån kinh teá giaøu hay ngheøo. Trong töøng quoác gia, tham nhuõng coù theå xaûy ra ôû nhieàu lónh vöïc kinh teá - xaõ hoäi. Tham nhuõng luoân song haønh cuøng quyeàn löïc. Nhieàu ngöôøi coi tham nhuõng laø "boùng toái vöôn theo quyeàn löïc", thaäm chí laø "khuyeát taät baåm sinh" cuûa quyeàn löïc. Chöøng naøo caùc hình thöùc quyeàn löïc chính trò coøn bò tha hoaù, quyeàn löïc nhaø nöôùc coøn bò lôïi duïng thì nguy cô xaûy ra tham nhuõng laø hieän höõu. Nhaän thöùc nhö vaäy ñeå chuùng ta yù thöùc roõ raøng nguy cô tieàm taøng cuûa noù khi thöïc haønh quyeàn löïc trong tieán trình phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, theo ñoù ñeå coù caùc giaûi phaùp "ngaên chaën vaø töøng böôùc ñaåy luøi" teä naïn naøy. Tham nhuõng khoâng phaûi laø moät khaùi nieäm nhaát thaønh, baát bieán. ÔÛ moãi quoác gia, trong moãi 10 giai ñoaïn lòch söû, quan nieäm veà tham nhuõng cuõng coù söï thay ñoåi nhaát ñònh. - Theo Coâng öôùc cuûa Lieân hôïp quoác veà choáng tham nhuõng naêm 2003: "Tham nhuõng - ñoù laø söï lôïi duïng quyeàn löïc cuûa nhaø nöôùc ñeå truïc lôïi rieâng". - Khoaûn 2, Ñieàu 1 Luaät phoøng, choáng tham nhuõng cuûa Vieät Nam ñöôïc Quoác hoäi thoâng qua ngaøy 29-11-2005, quy ñònh: “Tham nhuõng laø haønh vi cuûa ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn haïn ñaõ lôïi duïng chöùc vuï, quyeàn haïn ñoù vì vuï lôïi”. - Töø ñieån Baùch khoa Coâng an nhaân daân Vieät Nam ñöa ra kha ùi nie äm: "Tham nhu õng la ø ha ønh vi cuûa nhöõng ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn ha ïn ñaõ lô ïi du ïng chö ùc vu ï, quye àn ha ïn ñe å sa ùch nhie ãu, tham oâ, nhaän hoái loä hoaëc coá yù laøm traùi chính saùch, cheá ñoä, theå leä veà kinh teá taøi chính vì ño äng cô vu ï lô ïi ga ây thie ät ha ïi cho ta øi sa ûn nha ø nöô ùc, ta äp the å va ø ca ù nha ân, xa âm pha ïm hoa ït ño äng ñuùng ñaén cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc vaø toå chöùc chính trò xaõ hoäi"1 va ø "tham o â ta øi sa ûn la ø ha ønh vi cu ûa ngöô øi lô ïi du ïng chöùc vu ï, quye àn ha ïn ñe å chie ám ñoaït taøi saûn maø hoï coù traùch nhieäm quaûn lyù"2. - Töø ñieån Luaät hoïc xaùc ñònh: Tham nhuõng laø haønh vi lôïi duïng chöùc vuï, quyeàn haïn höôûng lôïi ích vaät chaát traùi phaùp luaät, gaây thieät haïi cho taøi ____________ 1, 2. Töø ñieån Baùch khoa Coâng an nhaân daân Vieät Nam, Nxb. Coâng an nhaân daân, Haø Noäi, 2005, tr.1065. 11 saûn cuûa Nhaø nöôùc, taäp theå, caù nhaân, xaâm phaïm hoaït ñoäng ñuùng ñaén cuûa caùc cô quan, toå chöùc1. Nhö vaäy, coù theå hieåu tham nhuõng laø "haønh vi cuûa caùn boä, coâng chöùc lôïi duïng, laïm duïng chöùc vuï, quyeàn haïn ñöôïc giao ñeå saùch nhieãu, tham oâ, nhaän hoái loä hay coá yù laøm traùi chính saùch, cheá ñoä, theå leä, quy ñònh chung cuûa Nhaø nöôùc, cuûa cô quan, cuûa toå chöùc chính trò, xaõ hoäi, hay cuûa ñôn vò kinh teá, taøi chính vì ñoäng cô vuï lôïi". Caâu hoûi 2: Caùc haønh vi tham nhuõng? Traû lôøi: - Coâng öôùc quoác teá cuûa Lieân hôïp quoác veà choáng tham nhuõng naêm 2003 quy ñònh caùc haønh vi tham nhuõng, bao goàm: Hoái loä coâng chöùc quoác gia (Ñieàu 15); Hoái loä coâng chöùc nöôùc ngoaøi hoaëc coâng chöùc cuûa toå chöùc quoác teá coâng (Ñieàu 16); Tham oâ, bieån thuû hoaëc caùc daïng chieám ñoaït taøi saûn khaùc bôûi coâng chöùc (Ñieàu 17); Lôïi duïng aûnh höôûng ñeå truïc lôïi (Ñieàu 18); Bieån thuû taøi saûn trong khu vöïc tö (Ñieàu 22). - Moät soá nöôùc phaùt trieån cho raèng, tham nhuõng coù hai loaïi haønh vi chuû yeáu laø tham oâ vaø hoái loä. Ñieån hình nhö Luaät hình söï cuûa Italia quy ñònh: Tham nhuõng bao goàm nhöõng toäi choáng ____________ 1. Xem Töø ñieån Luaät hoïc, Nxb. Tö phaùp, Haø Noäi, 2006, tr.695. 12 laïi hoaït ñoäng haønh chính nhaø nöôùc, trong ñoù coù toäi nhaän hoái loä bieåu hieän ôû caùc haønh vi: Nhaän hoái loä ñeå laøm moät vieäc thuoäc chöùc traùch, nhieäm vuï cuûa coâng chöùc; nhaän hoái loä ñeå laøm vieäc traùi vôùi nhieäm vuï, coâng vuï cuûa coâng chöùc; hoái loä ngöôøi thöïc hieän nhieäm vuï Nhaø nöôùc; hoái loä ñeå laøm sai leäch thuû tuïc Toøa aùn; Luaät hình söï Coäng hoøa Lieân bang Ñöùc quy ñònh: Tham nhuõng coù hai loaïi haønh vi chính laø hoái loä (ñöa vaø nhaän hoái loä) vaø höôûng lôïi baát chính do cöông vò coâng quyeàn ñem laïi; phaùp luaät cuûa Anh, Ñan Maïch quy ñònh chæ coù haønh vi hoái loä (ñöa vaø nhaän hoái loä) môùi ñöôïc coi laø tham nhuõng, coøn moät soá haønh vi khaùc maø moät soá nöôùc coi laø tham nhuõng thì ñöôïc coi laø toäi phaïm kinh teá. - Ñieàu 3 Luaät phoøng, choáng tham nhuõng cuûa nöôùc Coäng hoaø xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam naêm 2005 quy ñònh 12 haønh vi tham nhuõng, bao goàm: 1. Tham oâ taøi saûn; 2. Nhaän hoái loä; 3. Laïm duïng chöùc vuï, quyeàn haïn chieám ñoaït taøi saûn; 4. Lôïi duïng chöùc vuï, quyeàn haïn trong thi haønh coâng vuï vì vuï lôïi; 5. Laïm quyeàn trong thi haønh coâng vuï vì vuï lôïi; 6. Laïm duïng chöùc vuï, quyeàn haïn gaây aûnh höôûng ñoái vôùi ngöôøi khaùc ñeå truïc lôïi; 13 7. Giaû maïo trong coâng taùc ñeå vuï lôïi; 8. Ñöa hoái loä, moâi giôùi hoái loä ñöôïc thöïc hieän bôûi ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn haïn ñeå giaûi quyeát coâng vieäc cuûa cô quan, toå chöùc, ñôn vò hoaëc ñòa phöông vì vuï lôïi; 9. Lôïi duïng chöùc vuï, quyeàn haïn söû duïng traùi pheùp taøi saûn cuûa Nhaø nöôùc vì vuï lôïi; 10. Nhuõng nhieãu vì vuï lôïi; 11. Khoâng thöïc hieän nhieäm vuï, coâng vuï vì vuï lô ïi; 12. Lôïi duïng chöùc vuï, quyeàn haïn ñeå bao che cho ngöôøi coù haønh vi vi phaïm phaùp luaät vì vuï lôïi; caûn trôû, can thieäp traùi phaùp luaät vaøo vieäc kieåm tra, thanh tra, kieåm toaùn, ñieàu tra, truy toá, xeùt xöû, thi haønh aùn vì vuï lôïi. Caâu hoûi 3: Caùc daáu hieäu ñaëc tröng cuûa haønh vi tham nhuõng? Traû lôøi: Haønh vi tham nhuõng coù caùc daáu hieäu ñaëc tröng sau: - Tröô ùc heát, tham nhu õng laø haønh vi cuûa nhöõng ngöôøi coù chöùc vu ï, quyeàn haïn, giöõ vò trí, vai troø nhaát ñònh trong cô quan nhaø nöôùc, toå chöùc chính trò, kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi. Ñaây laø yeáu toá ñaëc tröng ñaàu tieân vaø cô baûn nhaát cuûa haønh vi tham nhuõng. Theo khoaûn 3, Ñieàu 1 Luaät phoøng, choáng tham nhuõng Vieät Nam 14 naêm 2005, Ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn haïn bao goàm: (a) Caùn boä, coâng chöùc, vieân chöùc; (b) Só quan, quaân nhaân chuyeân nghieäp, coâng nhaân quoác phoøng trong cô quan, ñôn vò thuoäc Quaân ñoäi nhaân daân; só quan, haï só quan nghieäp vuï, só quan, haï só quan chuyeân moân - kyõ thuaät trong cô quan, ñôn vò thuoäc Coâng an nhaân daân; (c) Caùn boä laõnh ñaïo, quaûn lyù trong doanh nghieäp cuûa Nhaø nöôùc; caùn boä laõnh ñaïo, quaûn lyù laø ngöôøi ñaïi dieän phaàn voán goùp cuûa Nhaø nöôùc taïi doanh nghieäp; (d) Ngöôøi ñöôïc giao thöïc hieän nhieäm vuï, coâng vuï coù quyeàn haïn trong khi thöïc hieän nhieäm vuï, coâng vuï ñoù. Ñieàu 277, Boä luaät hình söï Vieät Nam naêm 1999, söûa ñoåi, boå sung naêm 2009 ñònh nghóa: Ngöôøi coù chöùc vuï... laø ngöôøi do boå nhieäm, do baàu cöû, do hôïp ñoàng hoaëc do moät hình thöùc kha ùc, co ù höô ûng löông hoa ëc kho âng höô ûng löông, ñöô ïc giao thö ïc hie än mo ät co âng vu ï nha át ñònh va ø coù quyeàn haïn nhaát ñònh trong khi thöïc hieän co âng vu ï. Nhö va äy, ô û ña ây ngöô øi co ù chö ùc vu ï, quyeàn haïn phaûi ñöôïc hieåu theo nghóa roäng kho âng ne ân chæ hie åu theo nghóa ñôn thua àn la ø nhö õng ngöô øi giö õ nhö õng chö ùc vu ï qua ûn ly ù trong bo ä ma ùy nha ø nöô ùc hoaëc caùc toå chöùc chính trò, toå chöùc chính trò - xaõ hoäi. ÔÛ nöôùc ta, quyeàn löïc nhaø nöôùc thuoäc veà nhaân da ân, nhaân daân thöïc hieän quyeàn löïc cuûa mình thoâng qua hoa ït ño äng cu ûa bo ä ma ùy nha ø nöô ùc. Tuy nhieân, treân thöïc teá khoâng ít ngöôøi ñaõ coi quyeàn 15 löïc ñoù nhö quyeàn löïc rieâng cuûa mình vaø söû duïng quyeàn löïc naøy ñeå thöïc hieän caùc haønh vi tham nhu õng nha èm möu lô ïi ba át chính. Vì the á ha ønh vi tham nhu õng luo ân la ø ha ønh vi cu ûa nhö õng ngöô øi co ù quye àn löïc. Ña ây la ø sö ï kha ùc bie ät cô ba ûn giö õa haønh vi tham nhuõng vôùi caùc haønh vi vi phaïm pha ùp lua ät kha ùc nhö ha ønh vi chie ám ñoa ït ta øi sa ûn, tieàn ba ïc. Maëc duø ñeàu la ø ca ùc ha ønh vi lieân quan ñe án kinh teá nhöng haønh vi tham nhuõng la ø haønh vi cuûa nhöõng ngöô øi coù chöùc vuï, quyeàn haïn, coøn haønh vi chieám ñoaït ta øi saûn, tieàn baïc khoâng nha át thie át pha ûi la ø ha ønh vi cu ûa nhöõng ngöô øi coù chöùc vuï, quyeàn ha ïn maø noù coù theå ñöôïc thöïc hieän bôûi nhöõng ngöôøi khoâng coù chöùc vu ï, quye àn ha ïn nhö ha ønh vi tro äm ca ép, cöô ùp gia ät, lö øa ña ûo... - Ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn haïn ñaõ lôïi duïng chöùc vuï, quyeàn haïn ñöôïc giao ñeå thöïc hieän haønh vi tham nhuõng. Ñaây cuõng laø daáu hieäu ñaëc tröng khoâng theå thieáu cuûa haønh vi tham nhuõng. Moät haønh vi chæ ñöôïc xem laø haønh vi tham nhuõng khi ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn haïn lôïi duïng chöùc vuï, quyeàn haïn ñöôïc giao ñeå chieám ñoaït tieàn, taøi saûn cuûa Nhaø nöôùc, cô quan, toå chöùc vaø cuûa coâng daân; ñöa nhöõng ngöôøi thaân tín vaøo naém giöõ caùc chöùc vuï quan troïng trong boä maùy nhaø nöôùc, toå chöùc chính trò - xaõ hoäi... nhaèm möu lôïi rieâng. Treân thöïc teá, khoâng phaûi khi naøo ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn haïn vi phaïm phaùp luaät cuõng ñeàu do söï lôïi duïng chöùc vuï, quyeàn haïn ñeå vi phaïm. 16 Haønh vi vi phaïm phaùp luaät cuûa ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn haïn nhöng khoâng phaûi do lôïi duïng chöùc vuï, quyeàn haïn ñeå möu lôïi thì haønh vi ñoù khoâng phaûi laø haønh vi tham nhuõng. - Haønh vi tham nhuõng cuûa nhöõng ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn haïn phaûi xuaát phaùt töø ñoäng cô vuï lôïi veà vaät chaát, tinh thaàn. Khoaûn 5, Ñieàu 2 Luaät phoøng, choáng tham nhuõng cuûa Vieät Nam naêm 2005 quy ñònh: Vuï lôïi laø lôïi ích vaät chaát, tinh thaàn maø ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn haïn ñaït ñöôïc hoaëc coù theå ñaït ñöôïc thoâng qua haønh vi tham nhuõng. Nhö vaäy, chæ ñöôïc xem laø haønh vi tham nhuõng khi ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn haïn ñaõ lôïi duïng chöùc vuï, quyeàn haïn ñöôïc giao ñeå mang laïi nhöõng lôïi ích vaät chaát, tinh thaàn coù tính chaát caù nhaân (vuï lôïi). Töùc laø, ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn haïn ñaõ haønh ñoäng khoâng xuaát phaùt töø nhu caàu coâng vieäc maø vì nhöõng lôïi ích cuûa rieâng mình nhö nhaän tieàn hoaëc taøi saûn hoaëc moät lôïi ích phi vaät chaát naøo ñoù. Thaäm chí duøng aûnh höôûng cuûa mình ñeå mang laïi lôïi ích cho nhöõng ngöôøi thaân thích. Neáu moät chuû theå thöïc hieän haønh vi töông töï nhö haønh vi tham nhuõng nhöng khoâng coù ñoäng cô vuï lôïi thì khoâng theå coi ñoù laø haønh vi tham nhuõng. Ñaây cuõng laø moät daáu hieäu ñaëc tröng cô baûn, khoâng theå thieáu cuûa haønh vi tham nhuõng. Ñeå phoøng, choáng tham nhuõng ñoøi hoûi phaûi coù nhieàu bieän phaùp mang tính ñoàng boä, beân caïnh 17 chuû tröông, chính saùch cuûa Ñaûng, phaùp luaät vaãn giöõ vai troø chuû ñaïo, taïo cô sôû phaùp lyù nhaèm phoøng ngöøa vaø phaùt hieän caùc haønh vi tham nhuõng vaø quy ñònh caùc cheá taøi thích hôïp xöû lyù ngöôøi coù haønh vi tham nhuõng. Vì vaäy, ñeå phoøng ngöøa vaø phaùt hieän caùc haønh vi tham nhuõng phaûi tieáp tuïc hoaøn thieän caùc vaên baûn, caùc quy ñònh tröïc tieáp lieân quan ñeán toäi phaïm tham nhuõng. Thoâng qua caùc daáu hieäu ñaëc tröng cuûa haønh vi tham nhuõng ñeå phaân tích caên cöù xaùc ñònh moät caùch cuï theå, roõ raøng veà loaïi toäi phaïm naøy trong caùc vaên baûn phaùp luaät veà phoøng, choáng tham nhuõng. Ca âu ho ûi 4: Nguoàn goác chính trò cu ûa tham nhuõng? Traû lôøi: Lòch söû hình thaønh, phaùt trieån caùc heä thoáng chính trò laø lòch söû taäp trung, phaân chia vaø kieåm soaùt quyeàn löïc. Neáu khoâng coù moät cô cheá höõu hieäu ñeå kieåm soaùt quyeàn löïc cuûa caùc cô quan vaø vieân chöùc nhaø nöôùc thì quyeàn löïc chung cuûa Nhaø nöôùc seõ bò laïm duïng, chieám ñoaït, tha hoùa thaønh quyeàn löïc caù nhaân, bieán thaønh coâng cuï, thuû ñoaïn möu caàu lôïi ích rieâng. Ñoù cuõng chính laø quaù trình tha hoùa cuûa boä maùy nhaø nöôùc, maø moät trong nhöõng bieåu hieän cuûa noù laø teä quan lieâu, tham nhuõng. Nhö vaäy, döôùi goùc ñoä chính trò, nguoàn goác saâu 18 xa cuûa teä tham nhuõng laø ôû söï gaëp nhau cuûa hai nhaân toá. Moät laø, söï toàn taïi, phaùt trieån cuûa xaõ hoäi luoân ñoøi hoûi phaûi toàn taïi quyeàn löïc ñeå baûo ñaûm traät töï, oån ñònh vaø phaûi coù caùc cô quan quye àn lö ïc ñe å ñie àu ho øa nhö õng lô ïi ích kha ùc nhau, tha äm chí ño ái la äp nhau giö õa ca ù nha ân vô ùi ca ù nha ân, giö õa ca ù nha ân va ø xa õ ho äi, giö õa ca ùc nho ùm lô ïi ích xa õ ho äi, ma ø quye àn löïc thì bao giôø cuõng ñöôïc hieän dieän vaø thöïc thi thoâng qua nhöõng con ngöôøi cuï theå. Hai laø, con ngöôøi soáng vaø haønh ñoäng theo lôïi ích. Caùc Maùc noùi raèng: Lòch söû loaøi ngöôøi laø lòch söû cuûa nhöõng con ngöôøi haønh ñoäng nhaèm theo ñuoåi nhöõng muïc ñích cuûa mình, nhaèm thoûa maõn nhö õng nhu caàu cuûa mình, nhöõng nhu caàu cuûa con ngöôøi khoâng ngöøng cao hôn, do ñoù khoâng ngöøng naûy sinh, caùi sau tieáp theo caùi tröôùc vaø cao hôn caùi tröôùc. Töø ñoù, ôû moät soá ngöôøi naûy sinh moät xu höôùng taän duïng ñeán möùc cao nhaát quyeàn löïc do ñòa vò xaõ hoäi, chöùc vuï nhaø nöôùc maø coù ñeå ñaït tôùi muïc ñích, thoûa maõn nhu caàu, lôïi ích cho baûn thaân mình. Xuaát phaùt töø maâu thuaãn ñoù, coù theå thaáy neáu moät heä thoáng chính trò khoâng xaây döïng ñöôïc caùc tieâu chuaån, khoâng töï kieåm soaùt ñöôïc seõ taïo cô hoäi toát cho tham nhuõng phaùt trieån. Taát caû nhöõng yeáu toá naøy giaûi thích taïi sao trong thôøi ñaïi chuùng ta, tham nhuõng laïi nôû roä taïi nhöõng quoác gia coù neàn chính trò khoâng chuyeân nghieäp, hay noùi moät caùch 19 khaùc, taïi nhöõng quoác gia trong ñoù neàn chính trò tuoät khoûi taàm kieåm soaùt cuûa xaõ hoäi. Beân caïnh ñoù, tham nhuõng coøn laø keát quaû cuûa tình traïng thieáu daân chuû trong sinh hoaït chính trò. Khi moät quoác gia laâm vaøo tình traïng thieáu daân chuû trong sinh hoaït chính trò, nhöõng ngöôøi thoaùt khoûi söï raøng buoäc cuûa caùc cô cheá xaõ hoäi seõ lôïi duïng, laïm duïng quyeàn löïc, ñòa vò, uy tín xaõ hoäi ñeå thöïc hieän haønh vi tham nhuõng. Cuøng vôùi tình traïng thieáu daân chuû trong sinh hoaït chính trò, söï thieáu coâng khai trong ñôøi soáng chính trò cuõng taïo ra khoâng gian ñen toái cho hieän töôïng tham nhuõng phaùt sinh vaø phaùt trieån. Ca âu ho ûi 5: Nguo àn go ác kinh te á cu ûa tham nhuõng? Traû lôøi: Phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp tham nhuõng ñeàu laø he ä qua û cuûa haønh vi vô veùt boång loäc. Boång loäc laø nguoàn thu nhaäp cuûa ngöôøi quaûn lyù vaø lôùn hôn nhöõng lôïi ích caïnh tranh maø ngöôøi quaûn lyù ñoù coù theå giaønh ñöôïc. Vì vaäy, töø thôøi xa xöa, caùc nöôùc nhoû ñaõ phaûi cuùng tieán nhöõng nöôùc lôùn hôn, ôû taát caû caùc quoác gia, xu höôùng chung laø muoán giaønh ñöôïc quyeàn löïc, ñòa vò cao trong xaõ hoäi vaø chính quyeàn löïc chính trò aáy seõ taïo khaû naêng cho quyeàn löïc kinh teá hay noùi caùch khaùc taïo ñieàu kieän, cô hoäi ñeå thöïc hieän haønh vi tham nhuõng. Nhö vaäy, 20 chính nhöõng ñieàu kieän coù theå taïo ra boång loäc laø nhöõng nhaân toá phaùt sinh tham nhuõng. Moâi tröôøng kinh teá thieáu minh baïch laø moät trong nhöõng maûnh ñaát toát cho caùc haønh vi tham nhuõng sinh soâi naûy nôû. Ñieàu naøy lyù giaûi taïi sao tham nhuõng taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån luoân nghieâm troïng hôn nhieàu so vôùi caùc nöôùc phaùt trieån, nôi coù moâi tröôøng kinh teá minh baïch hôn. Taïi nhöõng nöôùc coù moâi tröôøng kinh teá keùm minh baïch, vieäc troán thueá dieãn ra traøn lan, bôûi taïi ñoù haønh vi naøy deã daøng thöïc hieän troùt loït hôn taïi caùc quoác gia khaùc. Trong moâi tröôøng kinh teá thieáu minh baïch, söï can thieäp thaùi quaù vaø nhieàu khi thoâ baïo cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc vaøo hoaït ñoäng kinh doanh laøm leäch chuaån caùc quan heä kinh teá - xaõ hoäi khaùch quan. Ñoù laø moâi tröôøng thích hôïp, laø cô hoäi ñeå tham nhuõng phaùt trieån. Caâu hoûi 6: Nguoàn goác vaên hoùa - xaõ hoäi cuûa tham nhuõng? Traû lôøi: Veà nguoàn goác xaõ hoäi, tham nhuõng chính laø haäu quaû cuûa quan nieäm leäch laïc vaø thaùi ñoä thieáu toân troïng caùc giaù trò caù nhaân. Caùc giaù trò caù nhaân khoâng ñöôïc toân troïng seõ daãn ñeán söï xaâm haïi caùc giaù trò coâng coäng. Treân thöïc teá, vieäc choáng chuû nghóa caù nhaân moät caùch thaùi quaù luoân luoân daãn ñeán moät tình traïng cöïc ñoan trong ñôøi 21 soáng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi. Taâm lyù xem nheï, neáu khoâng muoán noùi laø baøi baùc caùc giaù trò caù nhaân khieán ngöô øi ta tìm mo ïi ca ùch to ái thie åu ho ùa kho âng gian so áng cu ûa ca ù nha ân, la øm cho con ngöôøi thieáu yù thöùc traùch nhieäm veà haønh vi cuûa mình, deã daøng baèng loøng vôùi thöïc taïi, deã daøng tham nhu õng, tie áp tay hoa ëc ít nha át la ø ma ëc nhie ân thö øa nha än tham nhu õng. Sö ï nha än thö ùc le äch la ïc ve à gia ù trò ca ù nha ân va ø gia ù trò ta äp the å co øn da ãn ñe án ca û hie än töô ïng tham nhu õng mang tính ta äp theå, nghóa laø coù söï caáu keát, ñoàng tình ñeå tieán ha ønh ha ønh vi tham nhu õng tre ân quy mo â lô ùn hôn. Ñieàu naøy giaûi thích ta ïi sao tham nhu õng ta ïi nhöõng nöôùc coù söï nhìn nhaän sai leäch veà caù nhaân vaø taäp theå laïi caøng tra àm tro ïng va ø kho ù ñaåy luøi hôn nhieàu nöôùc khaùc. Beân caïnh ñoù, söï quy ñònh khoâng chaët cheõ cuûa luaät phaùp cuõng taïo neân nguoàn goác xaõ hoäi cuûa tham nhuõng. Chuû theå sôû höõu khoâng ñöôïc ñònh roõ laøm cho ngöôøi coù quyeàn löïc deã bieán cuûa coâng thaønh cuûa tö, coøn quaàn chuùng vì khoâng roõ taøi saûn ñoù laø cuûa mình neân ñeå maëc keû xaáu chieám ñoaït. Chính söï yeáu keùm cuûa luaät phaùp trong quaûn lyù ñaõ laøm cho caùc vaán ñeà kinh teá khoâng roõ raøng deã trôû thaønh khuaát taát, taïo keõ hôû cho keû xaáu tham nhuõng. Tham nhuõng coøn ñöôïc hoã trôï bô ûi nhöõng yeáu toá tieâu cöïc trong neàn vaên hoùa, chaúng haïn tính 22 gia tröôûng voán laø moät ñaëc ñieåm raát roõ neùt taïi nhieàu nöôùc chaâu AÙ. Trong lòch söû ñöông ñaïi chaâu AÙ coù khoâng ít ví duï veà caùc nhaø chính trò gia tröôûng. Vaên hoùa gia tröôûng gaén lieàn vôùi vieäc ñoäc quyeàn sôû höõu vaø söï cam chòu cuûa coäng ñoàng. Keát quaû laø quyeàn löïc deã bò ñaùnh caép, taïo cô sôû cho caû tham nhuõng vaät chaát vaø tinh thaàn. Caâu hoûi 7: Baûn chaát cuûa tham nhuõng? Traû lôøi: Thöïc chaát tham nhuõng laø vieäc söû duïng sai le äch quye àn lö ïc nha ø nöô ùc va ø quye àn lö ïc co âng co äng (to å chö ùc, co äng ño àng xa õ ho äi) ñe å tru ïc lô ïi ba át chính. Noùi caùch khaùc, ñoù laø vieäc caùn boä, coâng chöùc, vieân chöùc, nhaân vieân lôïi duïng, söû duïng chöùc vuï, quyeàn haïn coâng vuï, nhieäm vuï ñöôïc giao ñe å tru ïc lô ïi ca ù nhaân. Vì vaäy, baûn chaát cuûa tham nhuõng coù theå ñöôïc moâ taû theo coâng thöùc sau: Tham nhuõng = ñoäc quyeàn + böng bít thoâng tin - traùch nhieäm giaûi trình1. Ñieàu ñoù coù nghóa laø, mö ùc ñoä cuûa tham nhuõng phuï thuoäc vaøo söï ñoäc quyeàn, söï che giaáu thoâng tin cuõng nhö möùc ñoä maø hoï phaûi chòu tra ùch nhie äm veà haønh ñoäng cu ûa mình. ____________ 1. Xem Phan Xuaân Sôn, Phaïm Theá Löïc (Ñoàng chuû bieân): Nhaän dieän tham nhuõng vaø caùc giaûi phaùp phoøng, choáng tham nhuõng ôû Vieät Nam hieän nay, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 2010, tr.27. 23 Caâu hoûi 8: Toäi phaïm tham nhuõng laø gì? Traû lôøi: Toäi phaïm laø haønh vi nguy hieåm cho xaõ hoäi, coù loãi, ñöôïc quy ñònh trong Boä luaät hình söï vaø phaûi chòu hình phaït. Tuy nhieân, khoâng phaûi moïi tröôøng hôïp tham nhuõng ñeàu bò coi laø toäi phaïm. Nhöõng haønh vi vi phaïm caùc quy ñònh, quy taéc haønh chính ñeå truïc lôïi nhöng chöa ñeán möùc bò coi laø toäi phaïm khi chöa ñuû yeáu toá caáu thaønh toäi phaïm veà tham nhuõng ñöôïc quy ñònh taïi Muïc A, Chöông 21 - Boä luaät hình söï cuûa nöôùc Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam. Nhöõng haønh vi tham nhuõng bò coi laø toäi phaïm khi coù ñuû caùc yeáu toá caáu thaønh toäi phaïm tham nhuõng ñöôïc quy ñònh taïi Muïc A, Chöông 21, Boä luaät hình söï cuûa nöôùc Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam: - Xaâm phaïm hoaït ñoäng ñuùng ñaén cuûa cô quan nhaø nöôùc, cuûa toå chöùc chính trò, xaõ hoäi hay cuûa ñôn vò kinh teá, taøi chính (veà maët khaùch theå); - Thoûa maõn caùc daáu hieäu haønh vi ñöôïc quy ñònh taïi caùc ñieàu cuûa Muïc A, B, Chöông 21, Boä luaät hình söï cuûa nöôùc Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam naêm 1999 nhö: Ñieàu 278 - Toäi tham oâ taøi saûn; Ñieàu 279 - Toäi nhaän hoái loä; Ñieàu 280 - Toäi laïm duïng chöùc vuï, quyeàn haïn chieám ñoaït taøi saûn; Ñieàu 281 - Toäi lôïi duïng chöùc vuï, quyeàn haïn trong khi thi haønh coâng vuï; Ñieàu 282 - Toäi laïm 24 quyeàn trong khi thi haønh coâng vuï; Ñieàu 284 - Toäi giaû maïo trong coâng taùc (maët khaùch quan); - Nhöõng ngöôøi thöïc hieän haønh vi tham nhuõng laø nhöõng ngöôøi coù chöùc, coù quyeàn trong boä maùy nhaø nöôùc, trong toå chöùc chính trò, xaõ hoäi hay trong caùc ñôn vò kinh teá, taøi chính vaø phaûi coù ñuû naêng löïc traùch nhieäm hình söï (naêng löïc nhaän thöùc vaø naêng löïc ñieàu khieån haønh vi taïi thôøi ñieåm thöïc hieän toäi phaïm tham nhuõng); - Haønh vi tham nhuõng phaûi laø loãi coá yù vaø ñoäng cô tham nhuõng laø vuï lôïi (cho baûn thaân hay cho ngöôøi khaùc). Nhö vaäy, toäi phaïm tham nhuõng laø haønh vi cuûa nhöõng ngöôøi lôïi duïng chöùc vuï, quyeàn haïn ñöôïc giao trong boä maùy nhaø nöôùc, trong caùc toå chöùc chính trò, xaõ hoäi, hay trong caùc ñôn vò kinh teá, taøi chính ñeå vuï lôïi, xaâm haïi tôùi lôïi ích cuûa Nhaø nöôùc, cuûa taäp theå ñöôïc quy ñònh trong Boä luaät hình söï cuûa nöôùc Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam hieän haønh. Caâu hoûi 9: Theá naøo laø toäi phaïm tham nhuõng coù yeáu toá nöôùc ngoaøi? Traû lôøi: Trong tö phaùp quoác teá, “yeáu toá nöôùc ngoaøi” laø thuaät ngöõ duøng ñeå chæ nhöõng yeáu toá caáu thaønh cuûa moái quan heä phaùp luaät maø nhöõng yeáu toá ñoù coù lieân quan tôùi nöôùc ngoaøi. Yeáu toá nöôùc ngoaøi tham gia trong caùc quan heä 25 tö phaùp quoác teá ñöôïc phaân thaønh ba nhoùm phuï thuoäc vaøo quan heä phaùp luaät maø noù coù lieân quan: - Nhoùm thöù nhaát: Yeáu toá nöôùc ngoaøi laø chuû theå tham gia trong caùc quan heä phaùp luaät mang tính chaát daân söï. Ñoù laø caùc theå nhaân vaø phaùp nhaân nöôùc ngoaøi, trong moät soá tröôøng hôïp quoác gia tham gia vôùi tö caùch laø chuû theå ñaëc bieät. - Nhoùm thöù hai: Yeáu toá nöôùc ngoaøi ôû ñaây laø khaùch theå cuûa quan heä phaùp luaät, laø caùc taøi saûn coù lieân quan ñeán quan heä phaùp luaät ñoù ñang naèm ôû nöôùc ngoaøi. - Nhoùm thöù ba: Söï kieän phaùp lyù laøm phaùt sinh, thay ñoåi hoaëc chaám döùt quan heä phaùp luaät ñoù xaûy ra ôû nöôùc ngoaøi. Tuøy thuoäc vaøo phaùp luaät cuûa moãi nöôùc, caùc "yeáu toá nöôùc ngoaøi" coù theå ñöôïc quy ñònh ngay trong luaät hoaëc chöa ñöôïc quy ñònh trong luaät nhöng ñöôïc Nhaø nöôùc maëc nhieân thöøa nhaän nhö moät nguyeân taéc taäp quaùn hay thoâng leä trong giao dòch quoác teá. Trong Boä luaät daân söï cuûa nöôùc Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam naêm 2005 quy ñònh caùc "yeáu toá nöôùc ngoaøi" bao goàm: 1. Chuû theå tham gia quan heä phaùp luaät laø cô quan, toå chöùc, caù nhaân nöôùc ngoaøi, ngöôøi Vieät Nam ñònh cö ôû nöôùc ngoaøi; 2. Caên cöù ñeå xaùc laäp, thay ñoåi, chaám döùt quan heä ñoù phaùt sinh taïi nöôùc ngoaøi, theo phaùp luaät nöôùc ngoaøi; 3. Taøi saûn lieân quan ñeán quan heä ñoù ôû nöôùc ngoaøi. Töø ñieån Baùch khoa Coâng an nhaân daân Vieät Nam 26 ñaõ ñöa ra khaùi nieäm: “Toäi phaïm tham nhuõng coù yeáu toá nöôùc ngoaøi laø toäi phaïm ñöôïc thöïc hieän treân laõnh thoå cuûa moät quoác gia nhöng coù lieân quan ñeán moät hoaëc nhieàu quoác gia khaùc. Söï lieân quan naøy coù theå laø veà ñoái töôïng phaïm toäi (coù söï tham gia cuûa caùc ñoái töôïng mang quoác tòch khaùc nhau); ñoái töôïng bò xaâm haïi (caùc lôïi ích chuû theå thuoäc quoác gia khaùc); hieäu löïc phaùp lyù (bò truy cöùu traùch nhieäm hình söï theo caùc cheá ñònh luaät phaùp quoác teá hoaëc phaùp luaät hình söï töông öùng cuûa quoác gia khaùc)1. Nghieân cöùu veà toäi phaïm vaø "yeáu toá nöôùc ngoaøi" theo khía caïnh phaùp lyù, coù theå ñöa ra khaùi nieäm sau ñaây: Toäi phaïm tham nhuõng coù yeáu toá nöôùc ngoaøi laø toäi phaïm tham nhuõng coù lieân quan tôùi nöôùc ngoaøi veà ñoái töôïng phaïm toäi; ñoái töôïng bò xaâm haïi, ñòa baøn thöïc hieän toäi phaïm, hieäu löïc phaùp lyù. Caâu hoûi 10: Caùc daáu hieäu ñaëc tröng cuûa toäi phaïm tham nhuõng coù yeáu toá nöôùc ngoaøi ôû Vieät Nam? Traû lôøi: Toäi phaïm tham nhuõng coù yeáu toá nöôùc ngoaøi coù nhöõng daáu hieäu ñaëc tröng sau: - Chuû theå cuûa toäi phaïm tham nhuõng coù yeáu toá nöôùc ngoaøi coù theå laø ngöôøi nöôùc ngoaøi, ngöôøi Vieät ____________ 1. Xem Töø ñieån Baùch khoa Coâng an nhaân daân Vieät Nam, Sñd, tr.1155. 27 Nam mang quoác tòch nöôùc ngoaøi hoaëc khoâng coù quoác tòch coù chöùc, coù quyeàn, ñaõ thöïc hieän toäi phaïm tham nhuõng coù lieân quan tôùi Vieät Nam; Coù theå laø coâng daân Vieät Nam coù chöùc, coù quyeàn ñaõ thöïc hieän toäi phaïm tham nhuõng coù lieân quan tôùi nöôùc ngoaøi; - Khaùch theå cuûa toäi phaïm tham nhuõng coù yeáu toá nöôùc ngoaøi laø lôïi ích cuûa Nhaø nöôùc, cuûa taäp theå, cuûa caù nhaân Vieät Nam coù lieân quan tôùi nöôùc ngoaøi hoaëc laø lôïi ích cuûa Nhaø nöôùc, taäp theå, caù nhaân nöôùc ngoaøi coù lieân quan tôùi Vieät Nam; - Ñòa ñieåm thöïc hieän toäi phaïm tham nhuõng coù yeáu toá nöôùc ngoaøi coù theå ôû treân laõnh thoå Vieät Nam nhöng coù lieân quan tôùi nöôùc ngoaøi vaø cuõng coù theå ôû treân laõnh thoå nöôùc ngoaøi nhöng coù lieân quan tôùi Vieät Nam; - Ñoái töôïng phaïm toäi tham nhuõng coù yeáu toá nöôùc ngoaøi coù theå bò truy cöùu traùch nhieäm hình söï theo phaùp luaät hieän haønh cuûa nöôùc Coäng hoøa Xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam hoaëc theo caùc cheá ñònh luaät phaùp quoác teá hay theo phaùp luaät hình söï töông öùng cuûa nöôùc ngoaøi coù lieân quan. II. HÌNH THÖÙC, ÑAËC ÑIEÅM, NGUYEÂN NHAÂN, ÑIEÀU KIEÄN, HAÄU QUAÛ, TAÙC HAÏI CUÛA THAM NHUÕNG Caâu hoûi 11: Caùc daïng tham nhuõng phoå bieán? Traû lôøi: Tham nhuõng thöô øng bieåu hieän döôùi ca ùc daïng sau: 28 - Tham nhuõng vaät chaát: laø daïng tham nhuõng nhaèm thoûa maõn nhöõng nhu caàu vaät chaát cuûa caù nhaân nhö tieàn baïc, taøi saûn... Ñaây laø daïng tham nhuõng phoå bieán vaø deã nhaän thaáy. - Tham nhuõng quyeàn löïc: laø daïng tham nhuõng maø ngöôøi tham nhuõng lôïi duïng quyeàn löïc caù nhaân ñeå ñöa nhöõng ngöôøi thaân tín vaøo boä maùy coâng quyeàn cuõng nhö vaøo caùc toå chöùc chính trò, xaõ hoäi, ñôn vò kinh teá, taøi chính... vì ñoäng cô vuï lôïi daãu raèng ñoù laø nhöõng ngöôøi baát taøi voâ duïng. Tham nhuõng quyeàn löïc thöôøng theå hieän ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau nhö: Laïm duïng, vaän duïng moät caùch sai traùi caùc quyeàn hôïp phaùp ñöôïc nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi trao cho; taïo ra caùc hình thöùc ñeå môû roäng quyeàn löïc nhaèm thoûa maõn nhöõng lôïi ích khoâng hôïp phaùp; lôïi duïng quyeàn löïc ñeå thoûa maõn khaùt voïng veà quyeàn löïc nhaèm duy trì quyeàn löïc ñaõ tham nhuõng ñöôïc hoaëc möu caàu cöông vò quyeàn löïc cao hôn… Ñieån hình cho daïng tham nhuõng quyeàn löïc laø hieän töôïng nhieàu caù nhaân khoâng xöùng ñaùng, khoâng ñuû phaåm chaát, trình ñoä, naêng löïc nhöng laïi chieám giöõ nhieàu cöông vò, nhieàu vò trí quan troïng trong boä maùy nhaø nöôùc, caùc toå chöùc, ñôn vò kinh teá, taøi chính. Tö töôûng “moät ngöôøi laøm quan caû hoï ñöôïc nhôø”, “tham quyeàn coá vò” chính laø bieåu hieän roõ neùt nhaát cuûa daïng tham nhuõng naøy. Döôùi goùc ñoä phaân loaïi hoïc, tham nhuõng coøn ñöôïc theå hieän ôû caùc daïng: Tham nhuõng lôùn, 29 tham nhuõng nhoû: Theo Boä coâng cuï phoøng, choáng tham nhuõng cuûa Lieân hôïp quoác, tham nhuõng lôùn laø loaïi tham nhuõng xaâm nhaäp ñeán taän nhöõng caáp baäc cao nhaát cuûa Chính phuû quoác gia, laøm xoùi moøn loøng tin vaøo söï quaûn lyù ñuùng ñaén, nguyeân taéc nhaø nöôùc phaùp quyeàn vaø söï oån ñònh cuûa neàn kinh teá. Tham nhuõng nhoû laø tham nhuõng lieân quan ñeán vieäc ñoåi chaùc moät soá tieàn nhoû, vieäc laøm ôn khoâng ñaùng keå bôûi nhöõng ngöôøi tìm kieám söï öu ñaõi, hoaëc vieäc söû duïng baïn beø hay hoï haøng naém giöõ chöùc vuï nhoû1. Nhö vaäy, coù theå thaáy, tham nhuõng lôùn thöôøng dieãn ra trong lónh vöïc quaûn lyù kinh teá nhaø nöôùc, vôùi caùc hieän töôïng phoå bieán nhö: tham oâ taøi saûn, laäp döï aùn ma, döï aùn khoáng ñeå ruùt tieàn, hoái loä caùc quan chöùc caáp cao cuûa boä maùy nhaø nöôùc ñeå truùng thaàu caùc döï aùn lôùn, “laïi quaû” khi kyù keát hôïp ñoàng mua saém taøi saûn coâng…; tham nhuõng nhoû laø daïng tham nhuõng phoå bieán bôûi caùc hieän töôïng nhö: boài döôõng phong bì cho baùc só trong beänh vieän; thu hoïc phí cao hôn quy ñònh cuûa nhaø nöôùc trong caùc tröôøng hoïc; naïn maõi loä trong caûnh saùt giao thoâng, hieän töôïng nhuõng nhieãu, voøi vónh cuûa coâng chöùc, vieân chöùc, nhaân vieân caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc... ____________ 1. Xem Phan Xuaân Sôn, Phaïm Theá Löïc (Ñoàng chuû bieân): Nhaän dieän tham nhuõng vaø caùc giaûi phaùp phoøng, choáng tham nhuõng ôû Vieät Nam hieän nay, Sñd, tr. 31. 30 - Tham nhuõng chính trò: laø daïng tham nhuõng ñöôïc hình thaønh do söï caâu keát giöõa nhöõng ngöôøi coù aûnh höôûng trong heä thoáng chính trò, chuû yeáu laø nhöõng quan chöùc caáp cao trong boä maùy caàm quyeàn, nhaèm taïo ra nhöõng quyeát ñònh, hay tìm caùch taùc ñoäng thieân leäch vaøo nhöõng quyeát saùch cuûa nhaø nöôùc coù lôïi cho moät caù nhaân, doanh nghieäp hoaëc nhöõng nhoùm lôïi ích naøo ñoù1. Nhö vaäy, coù theå hieåu tham nhuõng chính trò laø söï laïm duïng quyeàn löïc chính trò ñöôïc giao ñeå thu lôïi rieâng, vôùi muïc ñích taêng quyeàn hoaëc taêng taøi saûn. Bieåu hieän cuûa daïng tham nhuõng naøy laø: duøng vò trí chính trò, aûnh höôûng chính trò cuûa mình ñeå can thieäp vaøo vieäc coù hoaëc khoâng ñöa ra moät quyeát ñònh mang tính chính trò (chính saùch, ñaïo luaät, thoûa thuaän...) moät caùch thieân vò nhaèm muïc ñích vuï lôïi; mua baùn, trao ñoåi caùc chöùc vuï chính trò, vò trí coù quyeàn löïc (chaïy chöùc, chaïy quyeàn), sau ñoù duøng vò trí cuûa mình ñeå truïc lôïi caù nhaân... - Tham nhuõng haønh chính: laø daïng tham nhuõng xaûy ra phoå bieán trong caùc hoaït ñoäng quaûn lyù haønh chính cuûa ñoäi nguõ coâng chöùc haønh chính. ÔÛ ñoù, nhöõng ngöôøi ñöôïc giao quyeàn ñaõ söû duïng ____________ 1. Xem Phan Xuaân Sôn, Phaïm Theá Löïc (Ñoàng chuû bieân): Nhaän dieän tham nhuõng vaø caùc giaûi phaùp phoøng, choáng tham nhuõng ôû Vieät Nam hieän nay, Sñd, tr. 31. 31 quyeàn löïc haønh chính, trình töï thuû tuïc haønh chính ñeå gaây khoù khaên cho coâng daân hoaëc toå chöùc nhaèm truïc lôïi cho baûn thaân. Bieåu hieän cuûa tham nhuõng haønh chính laø: haïch saùch, nhuõng nhieãu trong vieäc thöïc hieän moät thuû tuïc, moät quyeát ñònh cuï theå naøo ñoù maø coâng daân, toå chöùc coù quyeàn ñöôïc höôûng töø cô quan haønh chính nhaø nöôùc; thieân vò trong thöïc hieän phaùp luaät... - Tham nhuõng kinh teá: laø daïng tham nhuõng xaûy ra trong hoaït ñoäng quaûn lyù kinh teá nhö: saûn xuaát, kinh doanh, dòch vuï, mua saém taøi saûn coâng, quaûn lyù taøi saûn... ñöôïc thöïc hieän bôûi nhöõng ngöôøi coù thaåm quyeàn trong quaûn lyù nhaø nöôùc veà kinh teá, nhöõng ngöôøi coù thaåm quyeàn trong doanh nghieäp nhaø nöôùc. Bieåu hieän cuûa tham nhuõng kinh teá laø: chieám ñoaït traùi pheùp caùc taøi saûn cuûa nhaø nöôùc, coâng daân nhaèm truïc lôïi caù nhaân; ra caùc quyeát ñònh kinh teá traùi phaùp luaät hoaëc thieân vò nhaèm truïc lôïi caù nhaân; lôïi duïng sô hôû cuûa phaùp luaät hoaëc vi phaïm phaùp luaät ñeå tieán haønh saûn xuaát, kinh doanh, truïc lôïi, gaây thieät haïi cho xaõ hoäi... Ngoaøi ra, tham nhuõng coøn ñöôïc theå hieän döôùi caùc daïng nhö: tham nhuõng coâng, tham nhuõng tö; tham nhuõng caù nhaân, tham nhuõng taäp theå; tham nhuõng trong noäi boä quoác gia; tham nhuõng xuyeân quoác gia, tham nhuõng tröïc tieáp, tham nhuõng giaùn tieáp; tham nhuõng chuû ñoäng (ñöa hoái loä), tham nhuõng bò ñoäng (nhaän hoái loä)... 32 Caâu hoûi 12: Caùc ñaëc ñieåm cuûa tham nhuõng? Traû lôøi: Tham nhuõng coù nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn sau: - Tham nhu õng la ø mo ät hie än töô ïng xa õ ho äi phö ùc ta ïp, ga én lieàn vô ùi sö ï to àn ta ïi va ø thö ïc ha ønh quye àn löïc xaõ hoäi. Quyeàn löïc xaõ hoäi noùi chung, trong ñoù co ù quye àn löïc nha ø nöô ùc (mo ät da ïng quye àn lö ïc chính trò ña ëc bie ät) luo ân co ù xu höô ùng bò tha ho ùa, bò la ïm du ïng ñe å möu ca àu lô ïi ích ca ù nha ân, lô ïi ích nho ùm. Vì va äy, ô û ña âu va ø khi na øo co øn to àn ta ïi quye àn lö ïc thì theo ño ù luo ân tie àm a ån nguy cô tham nhuõng; - Chuû theå cuûa tham nhuõng laø nhöõng ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn haïn trong boä maùy nhaø nöôùc hay trong caùc toå chöùc chính trò xaõ hoäi, ñôn vò kinh teá, ñôn vò haønh chính söï nghieäp, löïc löôïng vuõ trang, doanh nghieäp nhaø nöôùc; - Tham nhuõng bieåu hieän qua caùc haønh vi lôïi duïng chöùc vuï, quyeàn haïn, nhieäm vuï, coâng vuï ñöôïc giao, ñòa vò coâng taùc ñeå truïc lôïi, gaây thieät haïi cho lôïi ích cuûa nhaø nöôùc, xaõ hoäi vaø coâng daân, nhö: haïch saùch, nhuõng nhieãu nhaân daân, tham oâ taøi saûn, nhaän hoái loä, laøm traùi chính saùch, cheá ñoä, theå leä, quy ñònh chung...; - Ñoäng cô cuûa tham nhuõng laø vuï lôïi. Noùi caùch khaùc, tham nhuõng ñeå mang laïi lôïi ích cho caù nhaân hay cho nhöõng ngöôøi khaùc (nhöõng ngöôøi thaân trong gia ñình, hoï haøng, baïn beø, ñoàng höông...); 33 - Tham nhuõng thöôøng dieãn ra ôû khu vöïc coâng (coøn goïi laø khu vöïc nhaø nöôùc) vaø dieãn ra caû ôû khu vöïc tö nhö laø trong caùc doanh nghieäp tö nhaân (vi phaïm cheá ñoä kieåm toaùn, keá toaùn, noäp thueá, thu chi taøi chính... ñeå truïc lôïi) hay trong caùc beänh vieän tö nhaân (laáy tieàn cuûa beänh nhaân traùi vôùi quy ñònh cuûa nhaø nöôùc...). ÔÛ Vieät Nam chöa coù quy ñònh phaùp luaät veà haønh vi tham nhuõng ôû khu vöïc tö; - Tham nhuõng thöôøng theå hieän döôùi hai hình thöùc: Tham nhuõng vaät chaát (tieàn baïc, taøi saûn...) vaø Tham nhuõng quyeàn lôïi phi vaät chaát (nhö lôïi duïng quyeàn löïc caù nhaân ñeå ñöa nhöõng ngöôøi thaân tín vaøo boä maùy coâng quyeàn cuõng nhö vaøo caùc toå chöùc chính trò, xaõ hoäi, ñôn vò kinh teá, taøi chính hoaëc môøi ñi tham quan, du lòch trong nöôùc, ngoaøi nöôùc, vinh danh caùc danh hieäu...) vì ñoäng cô truïc lôïi cho caù nhaân hay cho nhöõng ngöôøi khaùc; - Tham nhuõng duø dieãn ra döôùi baát cöù hình thöùc naøo, xaûy ra ôû baát cöù lónh vöïc, khu vöïc naøo... cuõng ñeàu gaây ra thieät haïi veà vaät chaát vaø coù theå caû veà tinh thaàn (tham nhuõng daãn ñeán giaûm suùt nieàm tin cuûa ngöôøi daân ñoái vôùi Ñaûng, Chính phuû caàm quyeàn…) cho Nhaø nöôùc, taäp theå hay caù nhaân; - Tham nhuõng coù theå ñöôïc nhìn nhaän döôùi nhöõng khía caïnh, goùc ñoä khaùc nhau. Duø ôû möùc ñoä naøo, tính chaát nghieâm troïng hay ít nghieâm 34 troïng thì tröôùc heát tham nhuõng vaãn laø haønh ñoäng vi phaïm ñaïo ñöùc xaõ hoäi, vi phaïm phaùp luaät caàn phaûi leân aùn, ñaáu tranh ngaên chaën. Hôn theá nöõa, tham nhuõng coù theå laø haønh vi phaïm toäi caàn phaûi ñöôïc ñieàu tra, xeùt xöû theo Luaät hình söï. Caâu hoûi 13: Moät soá nguyeân nhaân, ñieàu kieän chuû yeáu naûy sinh tham nhuõng? Traû lôøi: Hieän nay tham nhuõng laø vaán ñeà mang tính toaøn caàu nhöng ñoàng thôøi noù cuõng chöùa ñöïng nhöõng yeáu toá ñaëc thuø gaén vôùi töøng quoác gia. Veà cô baûn moãi quoác gia coù nhöõng nguyeân nhaân, ñieàu kieän phaùt sinh tham nhuõng rieâng. Tuy nhieân, döïa treân cô sôû xem xeùt nguyeân nhaân, ñieàu kieän phaùt sinh tham nhuõng cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi thaáy raèng, tuy coù ñieåm rieâng nhöng cuõng coù moät soá nguyeân nhaân, ñieàu kieän mang tính chaát chung, töông ñoàng. Ñoù laø: - Söï phaùt trieån cuûa caùc hình thaùi nhaø nöôùc, ñaëc bieät laø trong ñieàu kieän phaùt trieån kinh teá thò tröôøng, caùc quan heä kinh teá - chính trò taïo ra tieàn ñeà khaùch quan cho tham nhuõng naûy sinh, phaùt trieån. Caùc nhaø saùng laäp chuû nghóa Maùc - Leânin cho raèng, nguoàn goác saâu xa cuûa teä tham nhuõng laø söï gaëp nhau cuûa hai nhaân toá: quyeàn löïc vaø loøng tham caù nhaân. Tham nhuõng ñöôïc xem nhö "khuyeát taät baåm sinh" cuûa quyeàn löïc. Trong 35 xaõ hoäi coù giai caáp, nhaø nöôùc tröôùc heát ñaïi dieän cho quyeàn löïc cuûa moät giai caáp nhaát ñònh, noù coù chöùc naêng ñieàu hoøa nhöõng lôïi ích cuûa caùc giai caáp khaùc nhau, thaäm chí ñoái laäp nhau vaø quyeàn löïc nhaø nöôùc laø moät daïng quyeàn löïc raát deã bò lôïi duïng, laïm duïng ñeå tham nhuõng. Quyeàn löïc cuûa nhaø nöôùc khi ñöôïc trao cho nhöõng con ngöôøi cuï theå - nhöõng ngöôøi ñaïi dieän cho nhaø nöôùc thöïc thi quyeàn löïc coâng - neáu khoâng coù cô cheá kieåm soaùt deã daãn tôùi söï lôïi duïng quyeàn löïc hoaëc laïm quyeàn. Söï gaëp nhau giöõa quyeàn löïc coâng khi khoâng ñöôïc cheá öôùc vôùi nhu caàu caù nhaân vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp - loøng tham - ñaõ daãn tôùi vieäc söû duïng quyeàn löïc coâng phuïc vuï cho nhu caàu caù nhaân. Ñoù chính laø cô sôû naûy sinh tham nhuõng. Noùi caùch khaùc, tham nhuõng coøn ñöôïc coi laø “saûn phaåm cuûa söï tha hoùa quyeàn löïc”. - Tham nhuõng laø heä quaû taát yeáu cuûa neàn kinh teá keùm phaùt trieån, quaûn lyù kinh teá, xaõ hoäi loûng leûo, yeáu keùm, taïi ñoù moät phaàn quyeàn löïc chính trò ñöôïc bieán thaønh quyeàn löïc kinh teá. Thöïc teá cho thaáy ôû caùc quoác gia coù neàn kinh teá phaùt trieån, quaûn lyù coâng khai, minh baïch vaên minh thì tham nhuõng xaûy ra ít hôn. Ngöôïc laïi ôû caùc quoác gia, vuøng laõnh thoå ñang phaùt trieån, trình ñoä quaûn lyù vaø daân trí chöa cao, thì ôû ñoù tham nhuõng phöùc taïp hôn. - Heä thoáng phaùp luaät chöa hoaøn thieän vaø ñoàng boä cuõng laø moät nguyeân nhaân vaø ñieàu kieän 36 cuûa tham nhuõng. Cô cheá, chính saùch phaùp luaät chöa ñaày ñuû, thieáu ñoàng boä, thieáu nhaát quaùn coù nhieàu “keõ hôû” taïo cho nhöõng ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn haïn, ñieàu kieän ñeå “laùch luaät” truïc lôïi, laøm giaøu baát chính. - Phaåm chaát chính trò, ñaïo ñöùc cuûa ñoäi nguõ coù chöùc, coù quyeàn bò suy thoaùi, ñaëc bieät laø suy thoaùi tö töôûng chính trò, suy thoaùi ñaïo ñöùc, loái soáng. Hoï saün saøng boû qua lôïi ích chung, lôïi ích taäp theå ñeå truïc lôïi, laøm giaøu ba át chính cho baûn thaân, gia ñình, hoï haøng mình. - Trình ñoä daân trí thaáp, yù thöùc phaùp luaät cuûa ngöôøi daân chöa cao taïo ñieàu kieän cho nhöõng ngöôøi coù chöùc quyeàn coù theå nhuõng nhieãu, haïch sa ùch da ân chu ùng, vo øi vónh nha än qua ø bie áu, ta ëng hay noùi caùch khaùc laø nhaän hoái loä. Thöïc teá ôû caùc nöô ùc pha ùt trie ån co ù trình ño ä da ân trí cao thì tham nhu õng ít xa ûy ra hôn la ø nhö õng nöô ùc ñang phaùt trieån vaø keùm phaùt trieån vôùi trình ñoä daân trí tha áp, ngöô øi da ân chöa co ù ñie àu kie än tham gia va øo cuo äc ña áu tranh cho áng tham nhu õng, hoa ëc thie áu tö ï tin, cam chòu, cha áp nha än so áng cu øng vô ùi tham nhuõng. - Boä maùy haønh chính nhaø nöôùc coàng keành, vôùi nhieàu thuû tuïc haønh chính phieàn haø, naëng neà, baát hôïp lyù taïo ñieàu kieän cho moät soá caùn boä, coâng chöùc saùch nhieãu, nhaän hoái loä cuûa ngöôøi daân, doanh nghieäp. Moät soá nöôùc coøn toàn taïi cô cheá “xin - cho”, ñoù laø “maûnh ñaát maøu môõ” cuûa tham nhuõng. 37 - Cheá ñoä, chính saùch ñaõi ngoä, nhaát laø vaán ñeà tieàn löông cho caùn boä, coâng chöùc chöa thoûa ñaùng. Moät khi caùn boä, coâng chöùc nhaø nöôùc chöa theå soáng no aám, ñaày ñuû vôùi tieàn löông cuûa mình thì taát yeáu hoï seõ tìm moïi caùch ñeå kieám theâm thu nhaäp töø chính coâng vieäc, chöùc vuï maø Nhaø nöôùc giao cho mình keå caû tham nhuõng. - Maët traùi cuûa cô cheá thò tröôøng trong ñieàu kieän hoäi nhaäp taùc ñoäng maïnh laøm thoaùi hoùa, bieán chaát moät boä phaän khoâng nhoû caùn boä, ñaûng vieân thieáu reøn luyeän. Söï suy thoaùi nieàm tin, loái soáng thöïc duïng ñaõ chi phoái haønh vi cuûa hoï. Ñi ñoâi vôùi söï suy thoaùi naøy laø coâng taùc quaûn lyù, giaùo duïc caùn boä, ñaûng vieân coøn nhieàu yeáu keùm. Nghò quyeát Trung öông 3 (khoaù X) ñaõ chæ roõ: "Coâng taùc caùn boä noùi chung vaø vieäc quaûn lyù, giaùo duïc caùn boä, ñaûng vieân, coâng chöùc noùi rieâng coøn nhieàu yeáu keùm. Moät boä phaän khoâng nhoû ñaûng vieân, caùn boä, coâng chöùc suy thoaùi veà tö töôûng chính trò, phaåm chaát ñaïo ñöùc, loái soáng. Khoâng ít caùn boä laõnh ñaïo chuû choát caùc caáp, caùc ngaønh, keå caû caùn boä laõnh ñaïo cao caáp coøn thieáu göông maãu trong vieäc giöõ gìn phaåm chaát ñaïo ñöùc; chöa ñi ñaàu trong cuoäc ñaáu tranh choáng tham nhuõng, laõng phí vaø thöïc haønh tieát kieäm"1. ____________ 1. Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam: Vaên kieän Hoäi nghò laàn thöù ba Ban Chaáp haønh Trung öông khoùa X, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 2006, tr.13. 38 Ca âu ho ûi 14: Ha äu qua û, ta ùc ha ïi cu ûa tham nhu õng? Traû lôøi: Ño ái vô ùi ba át ky ø quo ác gia, da ân to äc na øo thì tham nhuõng luoân laø moät nguy cô tieàm taøng laø lö ïc ca ûn ño ái vô ùi sö ï o ån ñònh va ø pha ùt trie ån mo ïi maët cuûa ñôøi soáng xaõ ho äi. Tham nhu õng ga ây ra nhö õng ha äu qua û, ta ùc ha ïi he át sö ùc to lô ùn tre ân ca ùc lónh vöïc nhö chính trò, kinh teá, vaên hoùa, xaõ ho äi… Co âng öô ùc Lie ân hô ïp quo ác ve à cho áng tham nhuõng naêm 2003 cho raèng tính nghieâm troïng cu ûa ca ùc va án ñe à do tham nhu õng ga ây ra co ù the å ñe do ïa sö ï o ån ñònh, an ninh xa õ ho äi, xa âm ha ïi ca ùc the å che á va ø gia ù trò da ân chu û, ca ùc gia ù trò ña ïo ñö ùc, coâng lyù, caûn trôû söï phaùt trieån beàn vöõng vaø nguye ân ta éc nha ø nöô ùc pha ùp quye àn. Cu ï the å: - Tham nhuõng ñe doïa söï oån ñònh chính trò; ñoàng thôøi nhöõng taùc ñoäng cuûa noù ñöôïc ví nhö dòch beänh nguy hieåm coù theå phaù vôõ baát kyø theå cheá chính trò naøo. Moät ñaûng caàm quyeàn coøn ñeå xaûy ra tham nhuõng thì nguy cô maát quyeàn laø raát cao vì phaûi chòu nhieàu aùp löïc caû veà chính trò laãn xaõ hoäi. Tham nhuõng coù theå taïo ra nhöõng khuûng hoaûng chính trò do nieàm tin cuûa ngöôøi daân vaøo ñaûng caàm quyeàn, vaøo boä maùy nhaø nöôùc bò suy giaûm. Leânin töøng chæ roõ: Neáu coù caùi gì ñoù seõ laøm tieâu vong chuùng ta thì chính laø quan lieâu, tham nhuõng; neáu khoâng thaønh coâng trong ñaáu tranh 39 choáng quan lieâu, tham nhuõng thì sôùm hay muoän, ñeán löô ït noù, teä quan lieâu, tham nhuõng seõ laøm tieâu vong söï nghieäp cuûa nhöõng ngöôøi coäng saûn. - Tham nhuõng gaây ra taùc haïi raát nghieâm troïng ñoái vôùi phaùt trieån kinh teá. Tham nhuõng laøm chaäm nhòp ñoä phaùt trieån kinh teá, phaù vôõ nhöõng chieán löôïc vaø keá hoaïch phaùt trieån, gaây thieät haïi vaät chaát raát lôùn cho nhaø nöôùc vaø ngöôøi daân. Trong quan heä kinh teá giöõa caùc quoác gia, tham nhuõng luoân laø moái ñe doïa ñeán hieäu quaû cuûa söï hôïp taùc song phöông vaø ña phöông, laø moät trong caùc nguyeân nhaân quan troïng vaø chuû yeáu nhaát kìm haõm söï phaùt trieån cuûa theá giôùi hieän ñaïi. Tham nhuõng ñöôïc xem laø moät taùc nhaân laøm suy yeáu thò tröôøng ôû ba khía caïnh: Nhö moät loaïi “thueá”, laø haøng raøo caûn trôû söï tham gia vaøo thò tröôøng laøm xaáu moâi tröôøng ñaàu tö; gaây aûnh höôûng xaáu tôùi tính hôïp phaùp cuûa nhaø nöôùc; caûn trôû khaû naêng cung caáp nhöõng theå cheá hoã trôï thò tröôøng. Theo moät baùo caùo phaùt trieån theá giôùi cuûa World Bank, tham nhuõng coù theå gaây ra haäu quaû xaáu cho neàn kinh teá thò tröôøng chuû yeáu töø caùc khía caïnh sau: Tham nhu õng la øm sai le äch söï lö ïa cho ïn chính saùch; Tham nhuõng laø moät loaïi hoaït ñoäng kinh teá ngaàm, khoù kieåm soaùt, baát oån, caûn trôû ñaàu tö ñaëc bieät laø ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Ví nhö nghieân cöùu ôû Uganda cho thaáy taêng 1% soá tieàn hoái loä maø caùc 40 doanh nghieäp phaûi traû thì giaûm tyû leä taêng tröôûng cuûa doanh nghieäp 3%, trong khi taêng 1% thueá chæ laøm giaûm taêng tröôûng cuûa doanh nghieäp 1%; Tham nhuõng laøm suy giaûm caùc löïc löôïng caïnh tranh voán coù cuûa thò tröôøng, thò tröôøng ít tính caïnh tranh hôn vì caùc doanh nghieäp môùi vaø nhoû bò caûn trôû bôûi tham nhuõng, ñeán möùc hoï seõ khoâng tham gia vaøo ñöôïc thò tröôøng. Maët khaùc, tham nhuõng thöôøng ñi keøm vôùi chi tieâu coâng coäng daønh cho y teá vaø giaùo duïc thaáp hôn vaø nhö vaäy noù laøm cho ngöôøi ngheøo ít coù cô hoäi tham gia vaøo thò tröôøng. Ngaân haøng Theá giôùi trong taøi lieäu “Choáng tham nhuõng ôû Ñoâng AÙ - Giaûi phaùp töø khu vöïc kinh teá tö nhaân” cho raèng: tham nhuõng caûn trôû söï phaùt trieån cuûa khu vöïc kinh teá tö nhaân, laø moät trôû ngaïi nghieâm troïng nhaát cho kinh doanh. Tham nhuõng laøm caïn nguoàn ñaàu tö noäi ñòa, laøm giaûm ñaùng keå caùc doøng voán ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi, tham nhuõng khoâng chæ gaây trôû ngaïi cho hoaït ñoäng kinh teá vó moâ maø coøn kìm haõm hoaït ñoäng cuûa caùc haõng rieâng leû. - Tham nhuõng laøm traàm troïng theâm caùc vaán ñeà xaõ hoäi, phaù hoaïi nhöõng giaù trò ñaïo ñöùc toát ñeïp cuûa daân toäc. Hôn nöõa, tham nhuõng ñem laïi söï ngheøo khoå cho moät boä phaän khoâng nhoû nhöõng ngöôøi lao ñoäng chaân chính, laøm tha hoùa bieán chaát boä maùy quan chöùc trong lónh vöïc coâng. Boä coâng cuï choáng tham nhuõng cuûa Lieân hôïp quoác 41 cho raèng: tham nhuõng coù khuynh höôùng laøm taäp trung cuûa caûi, laøm taêng khoaûng caùch giaøu ngheøo, baûo veä vò trí vaø lôïi ích cuûa quan tham baèng nhöõng bieän phaùp baát hôïp phaùp, nuoâi döôõng caùc hình thöùc phaïm toäi, thaäm chí caû khuûng boá. Coâng öôùc Luaät daân söï veà choáng tham nhuõng cuûa Hoäi ñoàng chaâu AÂu cuõng nhaán maïnh raèng: tham nhuõng laø moái ñe doïa lôùn ñoái vôùi nguyeân taéc phaùp quyeàn, daân chuû vaø quyeàn con ngöôøi, coâng baèng vaø coâng lyù xaõ hoäi, aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån kinh teá, ñe doïa ñeán söï vaän haønh ñuùng ñaén vaø coâng baèng cuûa caùc neàn kinh teá thò tröôøng. Coâng öôùc lieân minh chaâu Phi veà phoøng, choáng tham nhuõng cho raèng: tham nhuõng ñe doïa töï do, bình ñaúng, coâng lyù vaø nhaân phaåm, ñe doïa nguyeän voïng chung cuûa nhaân daân chaâu Phi veà moät cuoäc soáng toát hôn, veà thuùc ñaåy nhaân quyeàn, daân chuû, phaùp quyeàn, oån ñònh chính trò vaø phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi. Tham nhuõng laøm giaûm cheá ñoä traùch nhieäm vaø tính minh baïch trong quaûn lyù caùc coâng vieäc nhaø nöôùc cuõng nhö phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi. - Tham nhuõng coøn lieân keát vôùi caùc toäi phaïm khaùc, ñaëc bieät laø toäi phaïm coù toå chöùc, toäi phaïm kinh teá, toäi phaïm taåy röûa tieàn laøm thaát thoaùt vaø söû duïng sai traùi moät phaàn quan troïng nguoàn löïc caùc quoác gia, gaây thieät haïi nghieâm troïng cho oån ñònh chính trò vaø phaùt trieån beàn vöõng cuûa caùc nöôùc ñoù. Coâng öôùc Lieân chaâu Myõ veà choáng tham nhuõng thöøa nhaän raèng: tham nhuõng laøm giaûm 42 tính chính ñaùng cuûa caùc cô quan coâng quyeàn, xaâm haïi xaõ hoäi, neàn taûng ñaïo ñöùc vaø coâng lyù cuõng nhö söï phaùt trieån toaøn dieän cuûa con ngöôøi. Coâng öôùc cuõng ñaùnh giaù raèng, tham nhuõng thöôøng laø coâng cuï ñöôïc boïn toäi phaïm coù toå chöùc söû duïng ñeå thöïc hieän caùc muïc tieâu cuûa chuùng, söï gaén boù giöõa tham nhuõng vaø buoân baùn traùi pheùp chaát ma tuùy, laøm giaûm vaø ñe doïa ñeán caùc hoaït ñoäng thöông maïi, taøi chính hôïp phaùp vaø xaõ hoäi ôû moïi caáp ñoä. - Ñaûng ta chæ roõ tham nhuõng laø moät moái nguy cô ñe doaï an ninh quoác gia (nguy cô quan lieâu, tham nhuõng) cuøng vôùi caùc nguy cô khaùc nhö nguy cô "dieãn bieán hoaø bình", "nguy cô tuït haäu xa hôn veà kinh teá" vaø nguy cô "cheäch ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa". Nghò quyeát Trung öông 3 khoaù X Ban Chaáp haønh Trung öông Ñaûng khaúng ñònh: “Tham nhuõng, laõng phí vaãn dieãn ra nghieâm troïng ôû nhieàu ngaønh, nhieàu caáp, nhieàu lónh vöïc vôùi phaïm vi roäng, tính chaát phöùc taïp, gaây haäu quaû xaáu veà nhieàu maët, laøm giaûm suùt loøng tin cuûa nhaân daân, laø moät trong nhöõng nguy cô lôùn ñe doaï söï toàn vong cuûa Ñaûng vaø cheá ñoä ta”1. Nghò quyeát Ñaïi hoäi XI Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam tieáp tuïc khaúng ñònh roõ: Phoøng vaø choáng ____________ 1. Ña ûng Co äng sa ûn Vie ät Nam: Vaên kieän Hoäi nghò laàn thöù ba Ban Chaáp haønh Trung öông khoùa X, Sñd, tr.12. 43 tham nhuõng, laõng phí, thöïc haønh tieát kieäm laø nhieäm vuï vöøa caáp baùch, vöøa laâu daøi. Thöïc hieän kieân trì, kieân quyeát, coù hieäu quaû cuoäc ñaáu tranh phoøng, choáng tham nhuõng, laõng phí laø nhieäm vuï raát quan troïng, vöøa caáp baùch, vöøa laâu daøi cuûa coâng taùc xaây döïng Ñaûng, xaây döïng Nhaø nöôùc1. Caâu hoûi 15: Tham nhuõng xaûy ra phoå bieán ôû nhöõng nöôùc naøo, vì sao? Traû lôøi: - Taïi caùc cuoäc ñaøm phaùn Coâng öôùc quoác teá veà choáng tham nhuõng cuûa Lieân hôïp quoác, haàu heát ñaïi bieåu caùc nöôùc ñeàu khaúng ñònh: “Tham nhuõng xaûy ra nghieâm troïng nhaát laø ôû nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån vaø keùm phaùt trieån”2. Thöïc teá cuõng cho thaáy, caùc nöôùc ñang phaùt trieån vaø keùm phaùt trieån laø nhöõng nöôùc maø tham nhuõng xaûy ra heát söùc nghieâm troïng vaø ôû möùc ñaùng baùo ñoäng. Theo baûng xeáp haïng tham nhuõng toaøn caàu naêm 2011 cuûa Toå chöùc Minh baïch quoác teá, haàu heát caùc nöôùc coù ñieåm soá döôùi 5 (tham nhuõng ôû möùc nghieâm troïng) ñeàu laø caùc nöôùc ñang phaùt trieån vaø keùm ____________ 1. Xem Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam: Vaên kieän Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù XI, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi, tr.252, 143. 2. Xem Kinh nghieäm phoøng, choáng tham nhuõng cuûa moät soá nöôùc treân theá giôùi, Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 2005. 44 phaùt trieån. Trong ñoù, 10 quoác gia coù möùc ñoä tham nhuõng traàm troïng nhaát treân theá giôùi hieän nay laø: Somalia (ñieåm soá 1,0); Coäng hoøa daân chuû nhaân daân Trieàu Tieân (ñieåm soá 1,0); Myanmar (ñieåm soá 1,5); Afghanistan (ñieåm soá 1,5); Uzbekistan (ñieåm soá 1,6); Turkmenistan (ñieåm soá 1,6); Sudan (ñieåm soá 1,6); Iraq (ñieåm soá 1,8); Haiti (ñieåm soá 1,8)1 - nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån vaø keùm phaùt trieån. Taïi caùc nöôùc naøy, tham nhuõng xaûy ra ôû nhieàu nôi, nhieàu caáp, nhieàu lónh vöïc, nhieàu cô quan, toå chöùc, ñoaøn theå xaõ hoäi, thaäm chí laø ôû caû caùc cô quan baûo veä phaùp luaät, löïc löôïng vuõ trang, töø nhöõng quan chöùc caáp cao ñeán caùc coâng chöùc bình thöôøng. Ñieån hình nhö: Inñoâneâxia, theo keát quaû khaûo saùt naêm 2008 cuûa Uyû ban choáng tham nhuõng Inñoâneâxia (KPK), tình hình tham nhuõng xaûy ra nhieàu trong caùc cô quan, lónh vöïc nhö: Toøa aùn, Taøi chính, quaûn lyù nhaø ñaát, ñieän löïc, Tö phaùp vaø Caûnh saùt quoác gia2; ôû Pakixtan, theo soá lieäu thoáng keâ cuûa Toå chöùc Minh baïch quoác teá - Vaên phoøng Pakixtan (TIP), trong naêm 2010, ____________ 1. Baùo caùo tham nhuõng toaøn caàu naêm 2011 cuûa Toå chöùc Minh baïch quoác teá, nguoàn: internet. 2. Baùo caùo keát quaû nghieân cöùu, hoïc taäp veà coâng taùc choáng tham nhuõng cuûa Inñoâneâxia, Vaên phoøng Ban Chæ ñaïo Trung öông veà phoøng, choáng tham nhuõng, naêm 2010. 45 toång thieät haïi do tham nhuõng ôû quoác gia naøy leân tôùi 223 tyû Rs (khoaûng 2,6 tyû USD), taêng 195 tyû Rs so vôùi naêm 20091; Iraéc, trong naêm 2010, tình traïng tham nhuõng ñaõ laøm toån thaát cuûa nhaø nöôùc khoaûng 1 tyû USD, hôn 700 quan chöùc nhaø nöôùc bò ñöa ra xeùt xöû veà toäi tham nhuõng, trong ñoù coù 9 boä tröôûng vaø 75 quan chöùc ñöùng ñaàu caùc ngaønh, trong khi ñoù, ôû Trung Quoác, theo baùo caùo cuûa Ngaân haøng Nhaân daân Trung Quoác, soá tieàn phi phaùp maø caùc quan tham Trung Quoác tham nhuõng trong 15 naêm (töø naêm 1995 ñeán naêm 2010) khoaûng 800 tyû nhaân daân teä (123,6 tyû USD) - töông ñöông vôùi toång ngaân saùch daønh cho hoaït ñoäng giaùo duïc thôøi kyø 1978 - 19982. ÔÛ Nga, tình traïng tham nhuõng cuõng raát ñaùng baùo ñoäng. Theo thoáng keâ cuûa Vieän Coâng toá Lieân bang Nga, moãi naêm löôïng tieàn tham nhuõng trong caû nöôùc vaøo khoaûng 240 tyû USD (hôn 15% GDP)3... - Cuøng vôùi caùc nöôùc ñang vaø keùm phaùt trieån, hieän nay tham nhuõng cuõng ñang dieãn bieán phöùc taïp taïi caùc nöôùc coù nguoàn taøi nguyeân thieân ____________ 1. Thieät haïi do tham nhuõng taïi Pakixtan khoaûng 2,6 tyû USD, Baùo Thanh tra ñieän töû, ngaøy 4-6-2010. 2. Kinh nghieäm choáng tham nhuõng ôû Trung Quoác vaø haøm yù cho Vieät Nam, Taïp chí Coäng saûn, ngaøy 17- 11-2011. 3. Trích “Tình traïng tham nhuõng ôû moät soá nöôùc”. Nguoàn: Vietbao.vn. 46 nhieân phong phuù. Theo Toå chöùc Minh baïch quoác teá, chaâu Phi laø nhöõng nöôùc giaøu taøi nguyeân nhaát nhöng cuõng laø nôi coù naïn tham nhuõng traàm troïng nhaát. Haèng naêm ôû ñaây coù khoaûng 148 tyû USD1 (chie ám khoa ûng 25% to ång sa ûn pha åm quo ác da ân cu ûa toa øn cha âu lu ïc) bò ma át hay tha át thoa ùt do te ä tham nhu õng ga ây ra, töông ñöông mo ät nö ûa khoa ûn nô ï maø chaâu luïc naøy vay cuûa caùc nöôùc khaùc treân theá giôùi. Sôû dó, tham nhuõng xaûy ra nghieâm troïng ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån vaø keùm phaùt trieån, nhöõng nöôùc coù nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân phong phuù bôûi vì: naêng löïc quaûn trò quoác gia thaáp, heä thoáng phaùp luaät loûng leûo, nhaát laø phaùp luaät lieân quan ñeán phoøng, choáng tham nhuõng; cô cheá chính saùch thieáu minh baïch, daân chuû, thuû tuïc haønh chính röôøm raø, choàng cheùo, ñaïo ñöùc coâng chöùc, yù thöùc chaáp haønh phaùp luaät cuûa ngöôøi daân coøn keùm. Beân caïnh ñoù, nhöõng nöôùc naøy chöa xaây döïng ñöôïc moät cô cheá quaûn lyù kinh teá chaët cheõ, quyeàn löïc taäp trung trong tay moät soá ít ngöôøi. Hôn nöõa, ôû nhieàu nöôùc do kinh teá keùm phaùt trieån, ngheøo neân daãn ñeán taâm lyù tieâu cöïc, caøng vô veùt boång loäc nhieàu hôn, trong khi ñoù khai thaùc taøi nguyeân thieân nhieân laø nguoàn thu nhaäp chuû yeáu cuûa ñaát nöôùc. Chính vì vaäy, nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu thöôøng ____________ 1. Naïn tham nhuõng vaø vaán ñeà choáng tham nhuõng treân theá giôùi, nguoàn: internet. 47 tìm moïi caùch ñeå vô veùt taøi saûn cuûa quoác gia thaønh cuûa rieâng, ñieàu naøy ca øng la øm cho tham nhu õng gia ta êng ma ïnh. Ma ët kha ùc, do tie àn löông cho ca ùn bo ä, co âng chö ùc tha áp, kho âng ñu û trang tra ûi cuo äc so áng, vì va äy ñe å duy trì cuo äc so áng, nhie àu ngöô øi ña õ lö ïa cho ïn tham nhu õng ñe å la øm gia øu cho caù nhaân. Coù theå noùi ngheøo ñoùi vaø tham nhuõng co ù mo ái lie ân he ä cha ët che õ vô ùi nhau. Caâu hoûi 16: Tham nhuõng thöôøng xaûy ra treân caùc lónh vöïc naøo? Traû lôøi: Hieän nay, treân theá giôùi noùi chung vaø Vieät Nam noùi rieâng tham nhuõng xaûy ra treân haàu heát caùc lónh vöïc nhö: kinh teá, chính trò, haønh chính, tö phaùp, giaùo duïc vaø ñaøo taïo, y teá, toå chöùc nhaân söï... nhöng thöôøng phoå bieán vaø taäp trung chuû yeáu ôû caùc lónh vöïc sau: Moät laø: Tham nhuõng trong lónh vöïc quaûn lyù kinh teá. Quaûn lyù kinh teá laø lónh vöïc xaûy ra tham nhuõng phoå bieán nhaát, vôùi taàn suaát nhieàu nhaát vaø soá taøi saûn raát lôùn. Trong lónh vöïc naøy, tham nhuõng thöôøng dieãn ra ôû caùc khaâu, coâng ñoaïn vôùi nhöõng thuû ñoaïn chuû yeáu sau: - Trong coâng taùc laäp, duyeät döï toaùn ngaân saùch nhaø nöôùc haøng naêm. Thuû ñoaïn chuû yeáu: Ngöôøi coù thaåm quyeàn giao döï toaùn thu thaáp hôn khaû naêng thöïc teá laäp vaø giao döï toaùn thu boû qua khoâng bao 48 quaùt quaûn lyù caùc nguoàn thu; phaân boå keá hoaïch voán ñaàu tö daøn traûi daãn ñeán tình traïng keùo daøi döï aùn; duyeät döï toaùn cho xaây döïng truï sôû cô quan, trang thieát bò ñaét tieàn vöôït ñònh möùc nhaø nöôùc... - Trong quaûn lyù thu ngaân saùch nhaø nöôùc, thuû ñoaïn chuû yeáu laø: lô laø, boû qua ñoái töôïng phaûi noäp thueá, boû soùt nguoàn thu cuûa caùc ñoái töôïng coù nhöõng khoaûn thueá, phí, leä phí phaûi noäp ngaân saùch nhaø nöôùc; aùp möùc thu thueá khoaùn thaáp, khoâng saùt thöïc teá nhieàu laàn cho ñoái töôïng noäp thueá; aùp giaù tính thueá, chuûng loaïi haøng coù thueá xuaát, nhaäp khaåu thaáp ñoái vôùi haøng nhaäp khaåu coù giaù trò cao vôùi thueá xuaát, nhaäp khaåu cao ñeå giaûm thueá nhaäp khaåu phaûi noäp; thoâng ñoàng trong kieåm hoùa, xaùc laäp thuû tuïc haøng hoùa xuaát khaåu, nhaäp khaåu veà soá löôïng, chuûng loaïi, chaát löôïng ñeå troán thueá xuaát, nhaäp khaåu vaø hoaøn khoáng thueá giaù trò gia taêng; laäp chöùng töø hoà sô khoáng, thoâng ñoàng giöõa caùc cô quan, ñôn vò vaø vôùi caùn boä cô quan thueá ñeå chieám ñoaït tieàn hoaøn thueá giaù trò gia taêng; nhaäp khaåu haøng hoùa döôùi danh nghóa haøng vieän trôï, haøng hoùa cho caùc chöông trình döï aùn ñöôïc mieãn thueá nhaäp khaåu veà söû duïng cho muïc ñích khaùc hoaëc baùn ra thò tröôøng kieám lôøi; laäp, kieåm tra quyeát toaùn thueá haèng naêm khoâng chính xaùc ñeå giaûm lôïi nhuaän, giaûm thueá thu nhaäp doanh nghieäp phaûi noäp; thöïc hieän mieãn giaûm thueá cho ñoái töôïng noäp thueá khoâng ñuùng quy ñònh veà noäi dung, ñoái töôïng mieãn giaûm, 49 khoâng ñuùng thaåm quyeàn ngöôøi ra quyeát ñònh mieãn giaûm; boû nguoàn thu ngoaøi ngaân saùch laäp quyõ traùi pheùp ôû moät soá ñôn vò, caáp chính quyeàn. Caùn boä quaûn lyù thu thueá tieâu tieàn thueá phaûi noäp; boû qua khoâng xöû lyù caùc sai phaïm cuûa caùc ñoái töôïng trong quaù trình quaûn lyù, thanh tra kieåm tra ñeå aên chia tieàn sai phaïm... - Trong quaûn lyù chi ngaân saùch nhaø nöôùc, nhö: Trong chi hoaït ñoäng thöôøng xuyeân cuûa caùc cô quan, ñôn vò, ngöôøi tham nhuõng duøng thuû ñoaïn gian doái, quan heä vôùi caùc ñôn vò kinh teá, coâng ty traùch nhieäm höõu haïn, doanh nghieäp, cöûa haøng mua hoùa ñôn ñoû do Boä Taøi chính phaùt haønh hoaëc thoûa thuaän laøm hôïp ñoàng kinh teá, chöùng töø keá toaùn giaû maïo veà mua saém taøi saûn, söûa chöõa nhoû ñeå la äp chö ùng tö ø, ba ûn tho áng ke â ke â kho áng kho ái löô ïng, co âng vie äc kho âng laøm ñeå haïch toaùn, thanh quyeát toaùn voán chi ngaân saùch ruùt ruoät nha ø nöô ùc; mua ha øng ho ùa, va ät tö ít nhöng ghi ho ùa ñôn la ø mua nhie àu, mua ha øng vô ùi gia ù reû nhöng ghi ho ùa ñôn vô ùi gia ù ña ét; tho âng ño àng thanh quye át toa ùn ca ùc khoa ûn chi kho âng co ù trong dö ï toa ùn ñöô ïc duye ät; thö ïc hie än ca ùc khoa ûn chi, mua sa ém trang thie át bò xa hoa, la õng phí vöô ït ñònh möùc cuûa Nhaø nöôùc; laáy tieàn ngaân saùch chi cho nhöõng noäi dung khoâng ñöôïc pheùp chi nhö chi quaø bieáu döôùi daïng tieàn hoaëc hieän vaät vaøo caùc dòp leã teát. Trong quaûn lyù, ñaàu tö xaây döïng, chi cho caùc 50 chöông trình, döï aùn, ñieån hình nhö: chæ ñònh thaàu thi coâng khoâng ñuùng cheá ñoä quy ñònh ñeå ñöôïc thöïc hieän thi coâng vaø thanh toaùn giaù cao; thoâng ñoàng daøn xeáp trong toå chöùc ñaáu thaàu ñeå truùng thaàu ñöôïc thanh toaùn vôùi giaù cao so vôùi chi phí thi coâng; laäp hoà sô phieáu giaù khoái löôïng xaây döïng hoaøn thaønh ñeå thanh toaùn voán ñaàu tö tröôùc khi coù khoái löôïng thöïc teá thi coâng ñeå chieám duïng voán cuûa ngaân saùch; khai khoáng khoái löôïng coâng vieäc maø thöïc teá khoâng thi coâng, khoâng laøm hoaëc moät soá coâng vieäc khoâng coù trong döï toaùn, thieát keá maø thöïc teá coù phaùt sinh nhöng laøm ít keâ khai nhieàu haïch toaùn vaøo giaù trò coâng trình ñeå thanh quyeát toaùn voán; mua vaät tö, nguyeân lieäu, thieát bò khoâng ñuùng soá löôïng, chuûng loaïi vaø ñôn giaù theo döï toaùn, thieát keá, mua soá löôïng ít keâ khai mua nhieàu, mua loaïi keùm chaát löôïng ñeå thi coâng nhöng laïi quyeát toaùn coâng trình loaïi vaät tö thieát bò chaát löôïng toát giaù cao; thoâng ñoàng laäp hoà sô thanh toaùn tieàn ñeàn buø giaûi phoùng maët baèng nhieàu hôn so vôùi thöïc teá baèng hình thöùc khai taêng dieän tích ñaát, cô sôû haï taàng phaûi ñeàn buø, phaân caáp nhaø toát hôn thöïc teá töø ñoù aùp giaù ñeàn buø cao hôn quy ñònh cho pheùp. Trong quaûn lyù taøi chính doanh nghieäp, mua haøng hoùa, nguyeân lieäu vôùi giaù thaáp, laäp laïi chöùng töø, baûng keâ khai haøng hoùa mua vôùi giaù cao ñeå aên cheânh leäch giaù; mua hoùa ñôn cuûa caùc coâng ty tö nhaân, coâng ty traùch nhieäm höõu haïn, 51 cöûa haøng, laäp khoáng chöùng töø chi veà mua haøng, chæ söûa chöõa nhoû taøi saûn. Haïch toaùn khoáng caùc khoaûn chi tieáp khaùch hoäi nghò, hoäi thaûo vaøo chi phí saûn xuaát, kinh doanh, chi phí baùn haøng vaø keát quaû kinh doanh cuûa doanh nghieäp; mua taøi saûn, maùy moùc thieát bò, phöông tieän ñaõ cuõ, laïc haäu veà coâng ngheä nhöng kyù hôïp ñoàng thoûa thuaän, thoâng ñoàng, moùc noái vôùi bieân baûn mua theo giaù cao, theo loaïi taøi saûn, maùy moùc, thieát bò, coâng ngheä môùi; baùn haøng nguyeân lieäu, taøi saûn loaïi chính phaåm cho ngöôøi thaân, baïn beø hoaëc nhöõng ngöôøi coù chöùc quyeàn cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc nhöng khi vieát phieáu baùn haøng laïi ghi laø haøng hoùa, keùm chaát löôïng theo giaù thu hoài, taän duïng; laäp döï aùn ñaàu tö khoâng phuø hôïp vôùi khaû naêng taøi chính cuûa doanh nghieäp, khoâng tính ñeán hieäu quaû kinh teá ñeå gian laän tham oâ qua hoaït ñoäng chi ñaàu tö xaây döïng, mua saém trang thieát bò maùy moùc; söû duïng caùc nguoàn löïc nhaø nöôùc giao vôùi cô cheá öu ñaõi nhö ñaát ñai sai muïc ñích hoaëc baùn sang tay ñeå kieám lôøi cho caùc caù nhaân laõnh ñaïo doanh nghieäp; xaùc ñònh giaù trò taøi saûn doanh nghieäp thaáp trong quaù trình thanh lyù taøi saûn hoaëc coå phaàn hoùa doanh nghieäp ñeå mua vôùi giaù thaáp thu lôïi cho caù nhaân; ngöôøi coù thaåm quyeàn pheâ duyeät cho doanh nghieäp höôûng caùc chính saùch öu ñaõi cuûa Nhaø nöôùc khoâng ñuùng ñoái töôïng nhö öu ñaõi veà voán vay, veà mieãn giaûm thueá, veà giao vaø thu ñaát ñeå truïc lôïi… 52 Hai laø, tham nhuõng trong lónh vöïc quaûn lyù taøi chính, sö û duïng ngaân saùch, quaûn lyù taøi saûn coâng Lónh vöïc quaûn lyù taøi chính, söû duïng ngaân saùch, taøi saûn coâng thöôøng laø “moû vaøng” cho caùc haønh vi tham nhuõng. Chính taâm lyù coi taøi saûn cuûa Nhaø nöôùc laø “cuûa chuøa” cuûa moät boä phaän coâng chöùc laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân quan troïng ñeå tham nhuõng trong lónh vöïc naøy naûy sinh va ø phaùt trieån maïnh meõ. Trong lónh vöïc naøy, tham nhuõng chuû yeáu xaûy ra ôû caùc ñôn vò ñöôïc thuï höôûng ngaân saùch nhaø nöôùc vaø ñöôïc giao quaûn lyù caùc taøi saûn cuûa Nhaø nöôùc. Hieän töôïng tham nhuõng phoå bieán chuû yeáu laø vi phaïm caùc nguyeân taéc quaûn lyù taøi chính, ngaân saùch ñeå truïc lôïi nhö: chi tieâu tieàn cuûa cô quan, ñôn vò khoâng ñuùng muïc ñích, traùi nguyeân taéc; thu tieàn khoâng nhaäp quyõ, khoâng vaøo soå saùch; lôïi duïng sô hôû trong chính saùch vaø söï quaûn lyù loûng leûo cuûa Nhaø nöôùc, laøm khoáng chöùng töø ñeå chia nhau; khai taêng giaù khi mua saém caùc thieát bò, taøi saûn coâng, mua ñaét hôn giaù thò tröôøng, hai beân thoâng ñoàng vôùi nhau ñeå ghi giaù vaøo hoùa ñôn cao hôn giaù thanh toaùn thöïc teá hoaëc ngöôøi mua haøng chieám ñoaït tieàn hoa hoàng... Ba laø, tham nhuõng trong lónh vöïc tín duïng, ngaân haøng Tín duïng, ngaân haøng laø moät trong nhöõng lónh vöïc maø tham nhuõng ñang xaûy ra raát nghieâm troïng. Ñaây laø lónh vöïc luoân chöùa ñöïng nhöõng 53 ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå tham nhuõng coù theå toàn taïi vaø phaùt trieån thoâng qua caùc hoaït ñoäng nhö cho vay, baûo laõnh, cho thueâ taøi chính, ñaàu tö taøi chính, uûy thaùc cho vay, uûy thaùc ñaàu tö... Thöïc tieãn thôøi gian qua cho thaáy, phaàn lôùn soá vuï tham nhuõng xaûy ra ñeàu ít nhieàu lieân quan ñeán lónh vöïc tín duïng, ngaân haøng. Trong lónh vöïc naøy, thuû ñoaïn maø caùc ñoái töôïng thöôøng söû duïng ñeå chieám ñoaït tieàn, taøi saûn cuûa ngaân haøng raát tinh vi nhö: coá yù laøm traùi caùc quy ñònh quaûn lyù kinh teá, nhöõng quy ñònh coù tính nguyeân taéc trong lónh vöïc ngaân haøng; lôïi duïng sô hôû cuûa cô cheá, chính saùch taïo taøi saûn aûo, sôû höõu cheùo ngaân haøng; khoâng tuaân thuû caùc quy ñònh veà theá chaáp, thaåm ñònh taøi saûn theá chaáp, caùc quy ñònh veà thuû tuïc cho vay, möùc cho vay, thôøi haïn hoaøn traû... daãn ñeán tieáp tay cho keû tham nhuõng. Cuï theå: lôïi duïng chöùc vuï, quyeàn haïn gaây khoù khaên, saùch nhieãu, voøi vónh, ñoøi tieàn boài döôõng trong duyeät chi, caáp voán; thoâng ñoàng, tö vaán cho khaùch haøng hôïp thöùc hoùa nhöõng taøi lieäu, luoàn laùch qua nhöõng keõ hôû cuûa luaät phaùp ñeå vay ñöôïc voán vaø sau ñoù löøa ñaûo; thoâng ñoàng vôùi ñoái töô ïng boû soùt nguoàn thu, aùp möùc thu thaáp ñeå vuï lôïi1; xaùc ñònh ____________ 1. Xem Phan Xuaân Sôn, Phaïm Theá Löïc (Ñoàng chuû bieân): Nhaän dieän tham nhuõng vaø caùc giaûi phaùp phoøng, choáng tham nhuõng ôû Vieät Nam hieän nay, Sñd, tr. 86. 54 soá dö khoáng cho caùc ñôn vò ñeå ñöôïc nhaän quaø caùp; thoâng ñoàng vôùi khaùch haøng naâng giaù trò taøi saûn theá chaáp ñeå vay ñöôïc nhieàu, chaâm chöôùc boû qua nhieàu thuû tuïc veà nguyeân taéc ñeå vuï lôïi; taïo ra hoà sô baát ñoäng saûn giaû ñeå ñöa ñi theá chaáp ngaân haøng; duøng moät taøi saûn ñeå theá chaáp, caàm coá ôû nhieàu ngaân haøng khaùc nhau; naâng khoáng giaù trò taøi saûn mua ñeå cho thueâ taøi chính taïo ra caùc döï aùn ñaàu tö vaø phöông aùn kinh doanh giaû ñeå vay tieàn; khai khoáng giaù trò taøi saûn, khai khoáng quyeát toaùn töø loã thaønh laõi ñeå ñöôïc vay nhieàu...; laøm traùi nguyeân taéc, cho vay vöôït quaù khaû naêng thanh toaùn cuûa doanh nghieäp, phaùt sinh nôï khoù ñoøi, laøm hoà sô xin xoùa nôï xaáu... aên chia vôùi doanh nghieäp. Nhaân vieân ngaân haøng lôïi duïng nhieäm vuï ñöôïc giao vay tieàn ngaân haøng ñeå cho vay laïi vôùi laõi suaát cao; thi haønh traùi nguyeân taéc mieãn giaûm thueá, söû duïng traùi pheùp hoùa ñôn giaù trò gia taêng, lôïi duïng chính saùch khuyeán khích xuaát khaåu moùc noái vôùi coâng chöùc thoaùi hoùa, bieán chaát, chieám ñoaït tieàn hoaøn thueá töø ngaân saùch nhaø nöôùc. Boán laø, tham nhuõng trong lónh vöïc ñaàu tö, xaây dö ïng cô baûn Ñaàu tö, xaây döïng cô baûn laø lónh vöïc xaûy ra tham nhuõng heát söùc phoå bieán. Ñaây laø lónh vöïc thöôøng coù soá voán ñaàu tö raát lôùn töø ngaân saùch nhaø nöôùc, trong khi ñoù cô cheá quaûn lyù laïi töông ñoái loûng leûo, chính vì vaäy tham nhuõng xaûy ra nhieàu, ñoàng thôøi soá tieàn bò thaát thoaùt thöôøng raát 55 lôùn. Trong lónh vöïc naøy, tham nhuõng xaûy ra ôû moïi coâng ñoaïn, töø khaâu quy hoaïch, laäp, duyeät döï aùn, thieát keá, thi coâng, thanh tra, kieåm tra, ñeán nghieäm thu thanh toaùn, quyeát toaùn vôùi caùc haønh vi phoå bieán nhö: ruùt ruoät coâng trình, thay theá caùc nguyeân vaät lieäu, chaát löôïng ñaét tieàn baèng caùc loaïi khaùc keùm chaát löôïng khoâng baûo ñaûm hieäu quaû cho coâng trình; thieáu traùch nhieäm nghieâm troïng trong vieäc laõnh ñaïo, chæ ñaïo giaûi quyeát toàn taïi, xöû lyù caùc sai phaïm ñoái vôùi taäp theå vaø caù nhaân trong vieäc thöïc hieän coâng trình xaây döïng cô baûn; ño ñaïc khoâng chính xaùc do thieáu traùch nhieäm hoaëc thoâng ñoàng. Khi thi coâng moät soá daáu veát ñaõ maát ñi vaø tính toaùn cuõng phöùc taïp do ñoù tham nhuõng trong lónh vöïc naøy raát tinh vi vaø khoù phaùt hieän; taêng cöï ly vaän chuyeån vaät lieäu cho xaây laép, ñaøo ñaép coâng trình, vaän duïng sai caùc ñònh möùc kinh teá, kyõ thuaät laøm taêng ñôn giaù xaây laép, taêng chi phí cho caùc döï aùn; caùc nhaø thaàu thoûa thuaän vôùi nhau trong ñaáu thaàu ñeå moät nhaø thaàu truùng thaàu thì laøm hoà sô ñaày ñuû vaø toát hôn, coøn caùc nhaø thaàu khaùc cuøng tham gia ñaáu thaàu goùi thaàu. Giaù boû thaàu cuûa nhaø thaàu truùng thaàu thöôøng saùt giaù traàn coøn caùc nhaø thaàu khaùc thì boû giaù raát cao hoaëc coá yù vi phaïm caùc ñieàu cuûa hoà sô môøi thaàu ñeå bò loaïi ra. Coù döï aùn döï toaùn duyeät sai veà giaù trò nhöng caùc nhaø thaàu vaãn boû saùt giaù ñöôïc duyeät sai; aên bôùt coâng ñoaïn thi coâng, khoâng thöïc hieän ñuùng quy trình thi coâng, 56 thi coâng khoâng ñuùng phöông aùn ñaõ laäp trong hoà sô döï aùn ñeå bôùt chi phí; duøng nhieàu thuû ñoaïn ñeå ruùt tieàn ra tham oâ hoaëc ñöa hoái loä nhö chi tieàn baèng giaáy ñeà nghò thanh toaùn mua vaät tö, vaät lieäu nhöng khoâng coù hoùa ñôn, chöùng töø keøm theo vaø ghi nôï coâng trình (cho ñoäi thi coâng). Ngöôøi coù quyeàn thì laáy tieàn coøn ngöôøi kyù vaøo phieáu chæ bieát kyù maø khoâng ñöôïc nhaän tieàn. Naêm laø, tham nhuõng trong lónh vöïc y teá, giaùo duïc vaø ñaøo taïo Trong lónh vöïc y teá, giaùo duïc vaø ñaøo taïo, tham nhuõng cuõng ñang laø noãi böùc xuùc cuûa toaøn xaõ hoäi. Tình traïng phaûi cho tieàn, ñöa phong bì cho caùn boä y teá ñaõ trôû thaønh phoå bieán ôû caùc cô sôû y teá; tình traïng giaù thuoác taêng cao baát hôïp lyù, thieáu söï kieåm soaùt, khi nhieàu loaïi thuoác, nhaát laø thuoác nhaäp ngoaïi coù giaù cao hôn gaáp nhieàu laàn so vôùi giaù thuoác saûn xuaát trong nöôùc cuõng nhö so vôùi giaù trò thaät cuûa loaïi thuoác ñoù; tình traïng thoâng ñoàng giöõa thaày thuoác vôùi döôïc vieân ñeå keâ ñôn, chæ ñònh quaày mua thuoác höôûng hoa hoàng, ñôn thuoác caøng cao thì hoa hoàng caøng lôùn; tình traïng laáy thuoác, thieát bò vaät tö cuûa nhaø nöôùc ñem ra thò tröôøng baùn chia nhau hoaëc baùn cho beänh nhaân trong beänh vieän; keâ ñôn thuoác cho beänh nhaân nhieàu loaïi thuoác ngoaïi ñaét tieàn ñeå höôûng hoa hoàng hoaëc nhaän quaø taëng cuûa caùc cô sôû kinh doanh döôïc moùc noái; ñöa beänh nhaân töø beänh vieän coâng ra phoøng khaùm tö aûnh höôûng ñeán söùc 57 khoûe vaø laõng phí ñoái vôùi beänh nhaân; xin nguoàn ngaân saùch ñaàu tö trang thieát bò hieän ñaïi nhöng chöa quan taâm ñaøo taïo caùn boä söû duïng laøm cho hieäu quaû söû duïng chöa cao... Taát caû nhöõng vaán ñeà naøy ñaõ vaø ñang laøm gia taêng caùc haønh vi tham nhuõng trong lónh vöïc naøy. Trong lónh vöïc giaùo duïc vaø ñaøo taïo, tham nhuõng dieãn ra ôû raát nhieàu khaâu, töø khaâu tuyeån sinh, chaám thi, kieåm tra, ñaùnh giaù ñeán caùc khaâu daïy theâm, hoïc theâm, caùc khoaûn ñoùng goùp, öùng duïng thieát bò daïy hoïc, caáp baèng, chöùng chæ... Bieåu hieän cuûa noù laø: ñaët ra caùc khoaûn thu ngoaøi quy ñònh, saùch nhieãu, nhaän tieàn, quaø bieáu cuûa phuï huynh hoïc sinh; chaïy tröôøng, chaïy ñieåm, chaïy baèng caáp, cho ñieåm khoâng ñuùng thöïc chaát ñeå nhaän tieàn hoái loä cuûa hoïc sinh, sinh vieân; söû duïng laõng phí thaát thoaùt taøi saûn cuûa Nhaø nöôùc, tham oâ trong mua saém, söû duïng kinh phí, trang thieát bò daïy hoïc, xaây döïng cô sôû vaät chaát cuûa caùc nhaø tröôøng; toå chöùc ñaáu thaàu sai quy ñònh, thoâng thaàu, laäp caùc quyõ traùi pheùp ñeå chi tieâu sai nguyeân taéc, laäp chöùng töø khoáng thanh toaùn sai quy ñònh, laäp hai soå keá toaùn ñeå ñoái phoù... Saùu laø, tham nhuõng trong lónh vöïc tö phaùp, thanh tra, kieåm tra Tö phaùp laø lónh vöïc hoaït ñoäng baûo veä phaùp luaät, baûo ñaûm söï coâng baèng vaø tính nghieâm minh cuûa phaùp luaät. Trong coâng taùc phoøng, choáng tham nhuõng, caùc cô quan tö phaùp coù vò trí, 58 vai troø ñaëc bieät quan troïng, laø löïc löôïng chuû yeáu, noøng coát trong phoøng ngöøa, phaùt hieän vaø xöû lyù tham nhuõng. Tuy nhieân, treân thöïc teá khoâng ít caùc cô quan tö phaùp, cô quan baûo veä phaùp luaät vaø moät boä phaän khoâng nhoû caùn boä coâng taùc trong lónh vöïc naøy laïi ñang lao vaøo voøng xoaùy cuûa tham nhuõng, lôïi duïng hoaït ñoäng baûo veä phaùp luaät, thöïc hieän coâng lyù ñeå tham nhuõng, tieáp tay cho nhöõng keû tham nhuõng vì muïc ñích vuï lôïi. Thöïc teá cho thaáy, tham nhuõng trong lónh vöïc naøy thöôøng theå hieän ôû caùc haønh vi nhö: doïa daãm, nhaän hoái loä ñeå boû qua vi phaïm, bao che, coá tình ñöa ra nhöõng keát luaän sai leäch, laøm giaûm möùc ñoä sai phaïm; caùn boä coâng an, kieåm saùt, thaåm phaùn nhaän hoái loä, quaø bieáu ñeå laøm traùi caùc quy ñònh cuûa luaät phaùp, khoâng khôûi toá vuï aùn, khôûi toá bò can, boû loït toäi phaïm, laøm leäch hoà sô vuï aùn, chaïy aùn, chaïy toäi; caûnh saùt giao thoâng nhaän tieàn maõi loä ñeå boû qua nhöõng loãi vi phaïm cuûa ngöôøi tham gia giao thoâng; caûnh saùt khu vöïc nhaän tieàn hoái loä, nhu õng nhie ãu ñe å ba ûo ke â cho caùc hoa ït ñoäng kinh doanh phi phaùp...; toå chöùc leã nghi laõng phí, la áy côù chieâu ñaõi vieäc coâng ñeå ta ïo quan heä rieâng vôùi ñoa øn thanh tra, kieåm tra, möu tính lôïi loäc cho mình; ñöa phong bì, göûi nhöõng “ta ëng pha åm" coù gia ù trò cho ca ùc ñoa øn thanh tra, kieåm tra ñeå ñoaøn thanh tra che cha én cho nhö õng ha ønh vi vi phaïm... 59 Phaàn thöù hai VIEÄT NAM TRONG CUOÄC ÑAÁU TRANH CHOÁNG THAM NHUÕNG I. TÌNH HÌNH THAM NHUÕNG VAØ CA ÙC YEÁU TOÁ TAÙC ÑO ÄNG TÔÙI THAM NHUÕNG ÔÛ VIEÄT NAM Ca âu ho ûi 17: Kha ùi qua ùt tình hình tham nhu õng va ø hie äu qua û co âng ta ùc ña áu tranh pho øng, cho áng tham nhu õng ô û Vie ät Nam hie än nay? Traû lôøi: - Ña ùnh gia ù cu ûa Ña ûng, Nha ø nöô ùc ve à tình hình tham nhuõng: Nghò quyeát Ho äi nghò Trung öông 3 kho ùa X soá 04-NQ/TW ngaøy 21-8-2006 cuûa Ban Chaáp haønh Trung öông Ñaûng veà “Ta êng cöôøng sö ï laõnh ñaïo cuûa Ña ûng ñoái vô ùi coâng ta ùc phoøng, cho áng tham nhu õng, la õng phí” nhaän ñònh: “Tham nhuõng, laõng phí vaãn dieãn ra nghie âm 60 tro ïng ô û nhie àu nga ønh, nhie àu ca áp, nhie àu lónh vöïc vôùi phaïm vi roäng, tính chaát phöùc taïp, gaây haäu quaû xaáu veà nhieàu maët, laøm giaûm suùt loøng tin cuûa nhaân daân, laø moät trong nhöõng nguy cô lôùn ñe doïa söï toàn vong cuûa Ñaûng vaø cheá ñoä ta”1. Hoäi nghò Trung öông 9 khoùa X (thaùng 1-2009) ña ùnh gia ù: Sau ga àn ba na êm thö ïc hie än Nghò quye át Trung öông 3 va ø Lua ät pho øng, cho áng tham nhu õng, coâng ta ùc phoøng, cho áng tham nhuõng tuy ñaõ coù nhöõng chuyeån bieán tích cöïc nhöng chöa ña ït ñöô ïc ke át qua û nhö mong ñô ïi, tình hình tham nhuõng vaãn coøn dieãn bieán nghieâm troïng va ø phö ùc taïp. Theo Baùo caùo coâng taùc phoøng, choáng tham nhuõng 5 naêm (2006-2011) cuûa Chính phuû, cuûa Ban Chæ ñaïo Trung öông veà phoøng, choáng tham nhuõng vaø Keát luaän cuûa Hoäi nghò laàn thöù naêm Ban Chaáp haønh Trung öông Ñaûng khoùa XI (thaùng 5-2012) thì: sau 5 naêm thöïc hieän Nghò quyeát Trung öông 3 (khoùa X), coâng taùc phoøng, choáng tham nhuõng, laõng phí ñaõ coù nhöõng chuyeån bieán tích cöïc caû veà nhaän thöùc, haønh ñoäng vaø ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû böôùc ñaàu, nhaát laø trong ____________ 1. Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam: Vaên kieän Hoäi nghò Ban Chaáp haønh Trung öông Ñaûng khoùa X (Hoäi nghò laàn thöù ba, tö, naêm, saùu, baûy vaø chín), Nxb. Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 2009, tr.12. 61 phoøng ngöøa, coâng khai, minh baïch hoùa, caûi caùch thuû tuïc haønh chính, quaûn lyù taøi saûn coâng. Tröø moät soá lónh vöïc, tham nhuõng, laõng phí ñaõ töøng böôùc ñöôïc kieàm cheá. Nhöõng keát quaû ñaõ ñaït ñöôïc khaúng ñònh nhöõng chuû tröông, giaûi phaùp cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñöôïc quy ñònh trong Nghò quyeát Trung öông 3 (khoùa X) vaø caùc luaät coù lieân quan laø cô baûn ñuùng ñaén, phuø hôïp. Tuy nhieân, coâng taùc phoøng, choáng tham nhuõng, laõng phí vaãn chöa ñaït ñöôïc muïc tieâu vaø yeâu caàu ñeà ra laø ngaên chaën, töøng böôùc ñaåy luøi tham nhuõng, laõng phí. Tham nhuõng, laõng phí vaãn coøn nghieâm troïng, vôùi nhöõng bieåu hieän tinh vi, phöùc taïp, xaûy ra treân nhieàu lónh vöïc, nhieàu caáp, nhieàu ngaønh, nhaát laø trong caùc lónh vöïc quaûn lyù, söû duïng ñaát ñai, taøi nguyeân, khoaùng saûn; ñaàu tö xaây döïng cô baûn; quaûn lyù ngaân saùch; thu thueá, phí; quaûn lyù, söû duïng voán, taøi saûn trong doanh nghieäp nhaø nöôùc; tín duïng, ngaân haøng; coâng taùc caùn boä; quan heä giöõa caùc cô quan nhaø nöôùc vôùi ngöôøi daân, doanh nghieäp... gaây böùc xuùc trong xaõ hoäi vaø laø thaùch thöùc lôùn ñoái vôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, söï quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc. - Ñaùnh giaù cuûa Toå chöùc Minh baïch quoác teá: Theo ñaùnh giaù cuûa Toå chöùc Minh baïch quoác teá (TI) thì Vieät Nam naèm trong nhoùm nöôùc möùc ñoä tham nhuõng nghieâm troïng vôùi soá ñieåm minh baïch thaáp: 62 Naêm Chæ soá minh baïch Xeáp haïng minh baïch 2000 2,5 76/90 2001 2,6 75/91 2002 2,4 85/102 2003 2,4 100/133 2004 2,6 102/145 2005 2,6 107/159 2006 2,6 111/163 2007 2,6 123/180 2008 2,7 121/180 2009 2,7 120/180 2010 2,7 116/178 2011 2,9 112/183 - Tình hình phaùt hieän vaø xöû lyù caùc haønh vi tham nhuõng trong nhöõng naêm gaàn ñaây: Theo baùo caùo cuûa Vieän Kieåm saùt nhaân daân toái cao, töø ngaøy 1-10-2006 ñeán ngaøy 30-6-2008 caùc cô quan phaùp luaät trong caû nöôùc ñaõ khôûi toá 714 vuï aùn/1568 bò can veà caùc toäi tham nhuõng, trong ñoù nhieàu nhaát laø toäi tham oâ taøi saûn (404 vuï/826 bò can, chieám 56,6%). Vieän kieåm saùt ñaõ truy toá 722 vuï/1922 bò can; Toøa aùn ñaõ xeùt xöû 601 vuï/1.412 bò caùo veà caùc toäi tham nhuõng. Trong naêm 2009 (töø ngaøy 1-12-2008 ñeán 30- 11-2009), Cô quan Ñieàu tra trong caû nöôùc ñaõ khôûi toá 289 vuï aùn/631 bò can veà caùc toäi danh 63 tham nhuõng (taêng 2,48% soá vuï vaø 1,45% soá bò can so vôùi naêm 2008); Vieän kieåm saùt ñaõ truy toá 321 vuï/819 bò can; Toøa aùn nhaân daân ñaõ xeùt xöû sô thaåm 308 vuï/718 bò caùo. Baùo caùo toùm taét toång keát 5 naêm thöïc hieän Luaät phoøng, choáng tham nhuõng vaø Sô keát giai ñoaïn thöù nhaát Chieán löôïc quoác gia phoøng, choáng tham nhuõng ñeán naêm 2020 ñöa ra soá lieäu: trong 5 naêm (2007-2011) caùc vuï aùn tham nhuõng ñöôïc ñieàu tra, truy toá, xeùt xöû vôùi soá löôïng lôùn: khôûi toá 1.485 vuï, 3.387 bò caùo, thu hoài taøi saûn tham nhuõng laø 1.061,6 tyû ñoàng, 218,8 ha ñaát. Nhö vaäy coù theå noùi tình hình tham nhuõng ôû nöôùc ta thôøi gian qua vaãn coøn nghieâm troïng, dieãn bieán phöùc taïp, xaûy ra ôû nhieàu ngaønh, nhieàu ñòa phöông, nhieàu lónh vöïc ñôøi soáng xaõ hoäi, vaãn ñang laø thaùch thöùc, laø löïc caûn phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi. Caâu hoûi 18: Yeáu toá chính trò taùc ñoäng tôùi tham nhuõng ôû Vieät Nam nhö theá naøo? Traû lôøi: Naêm 1986, Vieät Nam tieán haønh coâng cuoäc ñoåi môùi, ñaây laø moät böôùc tieán mang tính ñoät phaù nhöng quaù trình caûi caùch theå cheá chính trò laïi laø moät chaëng ñöôøng ña ày kho ù kha ên va ø chính nhö õng kho ù kha ên ño ù khie án cho quyeàn lö ïc trô û neân thie áu tính ra øng buoäc, bò pha ân ta ùn, xua át 64 hie än nhie àu chuû theå coù quyeàn quyeát ñònh cuõng nhö tình traïng vöôït quyeàn. Quyeàn löïc töông ñoái taäp trung nhöng thieáu tính giaùm saùt, cheá ñoä quaûn lyù raøng buoäc töø treân xuoáng döôùi bò giaûm suùt, giaùm saùt töø döôùi leân treân khoù phaùt huy taùc duïng, giaùm saùt cuøng caáp khoâng chaân thö ïc. Maëc duø caûi caùch haønh chính trong nhöõng naêm gaàn ñaây luoân ñöôïc chuù troïng, nhaát laø caûi caùch thuû tuïc haønh chính, nhöng treân thöïc teá boä maùy cô quan nhaø nöôùc vaãn coàng keành, hieäu quaû thaáp thuû tuïc haønh chính vaãn coøn röôøm raø daãn ñeán chuû nghóa quan lieâu nghieâm troïng. Khoâng chæ coù vaäy, boä maùy coàng keành coøn khieán chi phí taøi chính taêng, taïo gaùnh naëng cho Nhaø nöôùc. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà taøi chính khoù khaên, caûi thieän phuùc lôïi cuûa caùn boä, coâng nhaân vieân, moät soá ñòa phöông vaø boä phaän tìm loái thoaùt nhö taïo thu nhaäp, môû coâng ty, khieán quyeàn löïc tröïc tieáp böôùc vaøo thò tröôøng. Hieän nay, cheá ñoä nhaân söï ôû Vieät Nam coøn naëng veà tuyeån choïn, coi nheï giaùm saùt, saùt haïch do ñoù gaây trôû ngaïi ñeán vieäc löïa choïn ngöôøi thöïc söï coù khaû naêng vaø thanh loïc nhöõng ngöôøi toá chaát keùm khoûi ñoäi nguõ caùn boä coù quyeàn löïc. Beân caïnh ñoù, coâng taùc gia ùo duïc chính trò, tö töôûng coøn nhieàu yeáu keùm aûnh höôûng ñeán theá giôùi quan, nhaân sinh quan, laøm cho tö töôûng cuûa moät soá ngöôøi coù xu höôùng leäch laïc. 65 Caâu hoûi 19: Yeáu toá kinh teá taùc ñoäng tôùi tham nhuõng ôû Vieät Nam nhö theá naøo? Traû lôøi: Phaùt trieån kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa laø moät yeâu caàu taát yeáu cuûa coâng cuoäc ñoåi môùi. Söï phaùt trieån cuûa kinh teá thò tröôøng khoâng phaûi vaán ñeà moät sôùm moät chieàu maø caàn moät quaù trình, trong khi ñoù Vieät Nam ñang trong giai ñoaïn ñaàu xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi neân theå cheá kinh teá thò tröôøng vaãn chöa hoaøn thieän, caïnh tranh giöõa caùc chuû theå kinh teá vaãn chöa coù quy taéc, ñieàu ñoù taïo cô hoäi vaø ñieàu kieän cho moät soá ngöôøi vì lôïi ích cuûa baûn thaân hoaëc cuûa moät taäp theå nhoû maø trao ñoåi quyeàn - tieàn. Hôn nöõa, quaù trình xaây döïng theå cheá kinh teá thò tröôøng ñoøi hoûi Chính phuû, ñaëc bieät laø caùc ngaønh quaûn lyù kinh teá nhaø nöôùc coù chöùc naêng quaûn lyù haønh chính phaûi chuyeån ñoåi chöùc naêng töø can thieäp tröïc tieáp vaøo hoaït ñoäng kinh teá theo theå cheá keá hoaïch sang phaùt huy taùc duïng ñieàu tieát vó moâ. Nhöng heä thoáng ñieàu tieát vó moâ cuûa Vieät Nam hieän nay vaãn chöa ñöôïc xaây döïng hoaøn chænh, söï ñieàu tieát cuûa Nhaø nöôùc ñoái vôùi thò tröôøng vaãn chuû yeáu qua vieäc aùp duïng caùc bieän phaùp quaûn lyù haønh chính nhö meänh leänh, chæ thò haønh chính tröïc tieáp can thieäp vaøo kinh teá. Ñaây chính laø cô hoäi ñeå quyeàn löïc böôùc vaøo thò 66 tröôøng. Quyeàn löïc böôùc vaøo thò tröôøng taát seõ sinh ra caùc hieän töôïng tham nhuõng, tieâu cöïc, la õng phí, hie äu qua û tha áp, tham o â, ho ái lo ä va ø la ïm duïng chöùc quyeàn, tö tuùi... keùo theo söï phaù vôõ xu höô ùng chu û nghóa bình qua ân, nha ø nöô ùc khuye án khích ngöô øi da ân la øm theo naêng löïc, höôûng theo lao ñoäng. Ñieàu naøy ñaõ taïo ñieàu kieän cho khoâng ít ngöôøi luoàn laùch vaøo keõ hôû cuûa caûi caùch môû cöûa vaø kinh teá thò tröôøng, möu lôïi phi phaùp, trôû thaønh ngöôøi giaøu coù trong thôøi kyø môùi. Kinh teá thò tröôøng phaùt trieån ngaøy caøng nhanh choùng, trong khi vieäc hoaøn thieän hoùa ñoàng boä theå cheá kinh teá thò tröôøng khoâng theo kòp, caùc chuû theå kinh teá ngaøy caøng linh hoaït, caûi caùch theå cheá quaûn lyù kinh teá cuûa chuùng ta laïi khaù chaäm chaïp. Cheá ñònh veà ñaïi dieän chuû sôû höõu vaø thoáng nhaát quaûn lyù ñoái vôùi ñaát ñai, taøi nguyeân, khoaùng saûn; cheá ñònh quaûn lyù doanh nghieäp nhaø nöôùc, doanh nghieäp coù voán nhaø nöôùc; cheá ñònh quyeàn vaø traùch nhieäm cuûa chuû sôû höõu nhaø nöôùc ñoái vôùi voán vaø taøi saûn nhaø nöôùc trong doanh nghieäp... coøn nhieàu baát caäp, taïo sô hôû cho tham nhuõng. Nhöõng toàn taïi cuûa cheá ñoä thoáng keâ laøm cho hieän töôïng tính toaùn giaû lan traøn; cheá ñoä ñaõi ngoä vôùi caùn boä laõnh ñaïo cao caáp cuûa ta chöa coù quy ñònh roõ raøng, cheá ñoä quaûn lyù taøi saûn coá ñònh cuûa ñôn vò haønh chính söï nghieäp yeáu keùm cuõng laø ñieàu kieän cuûa tham nhuõng. 67 Coù theå thaáy, baûn thaân theå cheá kinh teá - xaõ hoäi khoâng theå tröïc tieáp taùc ñoäng ñeán tình hình toäi phaïm tham nhuõng, chæ coù theå cheá kinh teá - xaõ hoäi khoâng hoaøn thieän môùi taïo ñieàu kieän vaø cô hoäi cho tham nhuõng ra ñôøi. Nhöng cuõng phaûi khaúng ñònh raèng theå cheá kinh teá thò tröôøng khoâng ngöøng hoaøn thieän, ñoàng boä seõ coù taùc duïng tích cöïc khaéc phuïc tham nhuõng. Ca âu ho ûi 20: Ye áu toá vaên hoaù, lo ái so áng taùc ñoäng tôùi tham nhuõng ôû Vieät Nam nhö theá naøo? Traû lôøi: Ñaëc ñieåm taâm lyù, vaên hoùa con ngöôøi Vieät Nam cuõng laø moät trong nhöõng nhaân toá khaùch quan aûnh höôûng ñeán tình hình toäi phaïm va ø teä naïn tham nhuõng. Traûi qua haøng ngaøn naêm döôùi söï thoáng trò cuûa phong kieán nöôùc ngoaøi, phong kieán trong nöôùc vaø cheá ñoä nöûa thuoäc ñòa neân ngöôøi daân thieáu töï tin, khi coù vieäc ñeán “cöûa quan” laø tìm caùch nhôø caäy. Taâm lyù naøy ñeán nay vaãn chöa xoùa boû ñöôïc. Ngöôøi daân coù vieäc phaûi giaûi quyeát vôùi cô quan coâng quyeàn, thöôøng tìm ñeán ngöôøi thaân, baïn beø ôû cô quan ñoù, hoaëc coù quen ngöôøi laøm ôû caùc cô quan ñoù ñeå nhôø vaû vaø cho raèng vieäc ñöa tieàn, quaø bieáu (ngay caû khi soá tieàn hoaëc giaù trò cuûa quaø laø raát lôùn) chæ laø khoaûn “boài döôõng” ñeå caûm ôn ngöôøi ñaõ giuùp ñôõ mình 68 maø khoâng cho laø hoái loä. Do ñoù, nhaän vaø ñöa hoái loä trôû thaønh moät thöù "vaên hoùa phong bì", laø chuyeän thöôøng tình; ngoaøi ra, naûy sinh vieäc ñeå coâng vieäc ñöôïc vaän haønh thuaän lô ïi thì phaûi coù söï aên chia ngaàm. Maët khaùc, taâm lyù laøng xaõ, ñoàng höông coäng vôùi taâm lyù cuûa ngöôøi tieåu noâng ñaõ taïo ra söï e ngaïi trong ñaáu tranh cuõng nhö taâm lyù “moät ngöôøi laøm quan caû hoï ñöôïc nhôø” laø moâi tröôøng cho tham nhuõng phaùt trieån vaø gaây trôû ngaïi cho coâng taùc kieåm tra, giaùm saùt phoøng, choáng tham nhuõng. Neàn kinh teá thò tröôøng ñaõ tröïc tieáp taùc ñoäng ñeán ñaïi boä phaän caùc taàng lôùp nhaân daân trong xaõ hoäi caû veà vaät cha át la ãn tinh tha àn, la øm tö töô ûng thöïc duïng naûy sinh vaø pha ùt trie ån, la øm chua ån mö ïc gia ù trò xa õ ho äi co ù sö ï thay ño åi. Tö ï tha ân ne àn kinh teá thò tröôøng ñaõ tieàm aån nhöõng yeáu toá laøm na ûy sinh va ø pha ùt trie ån nhö õng tie âu cö ïc trong xa õ ho äi, thu ùc ña åy chu û nghóa ca ù nha ân pha ùt trie ån. Moät boä phaän caùn boä, ñaûng vieân thoaùi hoùa, bieán chaát, xa rôøi muïc tieâu, lyù töôûng boû queân lôïi ích taäp theå coäng ñoàng, chæ lo thu veùn caù nhaân, laïm quyeàn, ha ùch dòch, baèng moïi thuû ñoaïn ñeå “kieám tie àn”, ña õ ta ïo ne ân mo ät “tie àn le ä” xa áu trong mo ät boä phaän quaàn chuùng nhaân daân, caùn boä caùc cô quan, toå chöùc phaûi chaïy choït, nhôø vaû, phaùt sinh hoái loä, tham nhuõng. 69 Caâu hoûi 21: Yeáu toá phaùp luaät taùc ñoäng tôùi tham nhuõng ôû Vieät Nam nhö theá naøo? Traû lôøi: Xaây döïng vaø hoaøn thieän phaùp luaät kinh teá thò tröôøng ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa laø moät quaù trình laâu daøi, “va chaïm” vaø “xung ñoät” giöõa heä thoáng phaùp luaät cuõ vaø môùi trong quaù trình caûi caùch cuõng ñöa ñeán moät soá aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán tình hình tham nhuõng vaø toäi phaïm tham nhuõng taïi Vieät Nam. Cuï theå laø: Theå cheá veà quaûn lyù kinh teá - xaõ hoäi coøn nhieàu sô hôû deã bò lôïi duïng ñeå tham nhuõng nhö: theå cheá vaø thuû tuïc quaûn lyù, söû duïng ñaát ñai, taøi nguyeân khoaùng saûn; thu - chi ngaân saùch, ñaàu tö, mua saém coâng; quaûn lyù doanh nghieäp nhaø nöôùc; quan heä giöõa cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc vôùi ngöôøi daân, doanh nghieäp coøn nhieàu sô hôû, caùch böùc, deã naûy sinh tieâu cöïc, tham nhuõng; coâng taùc caûi caùch haønh chính chöa ñaït yeâu caàu ñeà ra, moät soá thuû tuïc haønh chính coøn gaây phieàn haø cho toå chöùc vaø ngöôøi daân; vieäc ñoåi môùi vaø aùp duïng coâng ngheä hieän ñaïi vaøo quaûn lyù nhaèm phoøng ngöøa tham nhuõng chöa ñöôïc chæ ñaïo thöïc hieän kieân quyeát; tình traïng "xin - cho", nhaát laø trong phaân boå nguoàn löïc chöa ñöôïc khaéc phuïc. Moät soá quy ñònh phaùp luaät veà phoøng, choáng tham nhuõng chöa phuø hôïp, thieáu ñoàng boä, chöa ñuû chaët cheõ neân ta ùc duïng haïn cheá (quy ñònh 70 veà keâ khai taøi sa ûn coù nhöõng ñieàu chöa hôïp lyù nhö: vieäc xa ùc minh ñe å ba ûo ña ûm tính trung thöïc cuûa baûn keâ khai; vieäc coâng khai ba ûn keâ khai; vieäc kieåm soa ùt thu nha äp cu ûa ngöôøi coù chö ùc vu ï, quye àn haïn...). Caùc quy ñònh phaùp luaät veà phaùt hieän, xöû lyù tham nhuõng chuû yeáu môùi ñeà caäp ñeán vieäc choáng oan, sai, chöa chuù yù ñuùng möùc ñeán vieäc phaùt hieän, xöû lyù nhöõng tröôøng hôïp boû loït toäi phaïm tham nhuõng. Caùn boä laø khaâu then choát quyeát ñònh söï thaønh coâng cuûa coâng cuoäc ñaáu tranh phoøng, choáng tham nhuõng. Tuy nhieân, nhieàu quy ñònh phaùp luaät, cô cheá, chính saùch veà coâng taùc caùn boä chöa theo kòp ñoøi hoûi phoøng, choáng tham nhuõng trong tình hình môùi daãn ñeán moät boä phaän khoâng nhoû caùn boä, ñaûng vieân giöõ vò trí laõnh ñaïo, quaûn lyù suy thoaùi ñaïo ñöùc, loái soáng (chaïy theo danh lôïi, tieàn taøi, tham nhuõng)1. Ca âu ho ûi 22: Nhö õng lónh vö ïc va ø hoa ït ñoäng hie än nay ô û Vieät Nam vaãn xa ûy ra tham nhu õng nghie âm tro ïng? Traû lôøi: Theo Baùo caùo sô keát 5 naêm thöïc hieän Nghò ____________ 1. Xem Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam: Vaên kieän Hoäi nghò laàn thöù tö Ban Chaáp haønh Trung öông khoùa XI, Nxb. Chính trò quoác gia - Söï thaät, Haø Noäi, 2012, tr.22. 71 quyeát Trung öông 3 (khoùa X) cuûa Ban Chæ ñaïo Trung öông veà phoøng, choáng tham nhuõng cho thaáy: Trong lónh vöïc quaûn lyù, söû duïng ñaát ñai, taøi nguyeân khoaùng saûn nhö: vieäc quy hoaïch, chuyeån muïc ñích töø ñaát coù giaù trò söû duïng thaáp sang ñaát coù giaù trò söû duïng cao, thu hoài ñaát noâng nghieäp ñeå phaùt trieån caùc khu kinh teá, khu coâng nghieäp, khu ñoâ thò; giao ñaát, cho thueâ ñaát khoâng thoâng qua ñaáu giaù, ñònh giaù ñaát thaáp hôn giaù thò tröôøng; ñaát ñeå hoang hoùa, chaäm ñöa vaøo khai thaùc, söû duïng; caáp pheùp khai thaùc khoaùng saûn traøn lan... Qua phaân loaïi ñôn thö khieáu kieän cho thaáy, 70% soá ñôn thö coù noäi dung veà ñaát ñai. Trong quaûn lyù thu, chi ngaân saùch; trong vieäc thu thueá, phí; vieäc söû duïng ngaân saùch ñaàu tö coøn daøn traûi, coâng trình dôû dang, chaát löôïng coâng trình keùm, ñaàu tö nhöõng döï aùn chöa caàn thieát, döï aùn phaûi ñieàu chænh nhieàu laàn, suaát ñaàu tö quaù cao, hieäu quaû söû duïng thaáp; chi mua saém coâng vöôït ñònh möùc, tieâu chuaån, vöôït döï toaùn ñöôïc giao; chi hoäi nghò, tieáp khaùch, ñi coâng taùc nöôùc ngoaøi deã daõi, tuøy tieän; mua saém maùy moùc, thieát bò coâng ngheä cuõ, laïc haäu. Trong vieäc quaûn lyù, söû duïng voán, taøi saûn nhaø nöôùc trong doanh nghieäp nhaø nöôùc nhö: ñònh thaáp giaù trò taøi saûn, ñaát ñai khi coå phaàn hoùa hoaëc baùn, khoaùn, cho thueâ doanh nghieäp; laäp caùc hôïp ñoàng hoaëc hoùa ñôn khoáng, taïo cheânh leäch giaù ñeå tham nhuõng; söû duïng voán, taøi saûn nhaø 72 nöôùc coøn laõng phí, hieäu quaû thaáp; ñaàu tö daøn traûi keùm hieäu quaû, kinh doanh thua loã. Trong hoaït ñoäng tín duïng, ngaân haøng noåi leân bieåu hieän tham nhuõng, tieâu cöïc cuûa moät boä phaän caùn boä trong ngaân haøng hoaëc caùn boä trong ngaân haøng tieáp tay, moùc noái vôùi caùc ñoái töôïng beân ngoaøi thoâng qua caùc hoaït ñoäng cho vay, baûo laõnh, cho thueâ taøi chính, ñaàu tö taøi chính, uûy thaùc cho vay, uûy thaùc ñaàu tö... ñeå chieám ñoaït taøi saûn, gaây thaát thoaùt lôùn. Tình traïng nhuõng nhieãu coøn khaù phoå bieán trong quan heä giöõa cô quan nhaø nöôùc vôùi ngöôøi daân vaø doanh nghieäp nhö: trong kieåm soaùt giao thoâng, kieåm tra, thanh tra doanh nghieäp, thu thueá, caáp pheùp, khaùm, chöõa beänh... gaây böùc xuùc xaõ hoäi. Trong coâng taùc caùn boä, dö luaän veà tieâu cöïc, tham nhuõng vaãn coøn naëng neà, nhaát laø trong caùc khaâu tuyeån duïng, ñeà baït, boå nhieäm. Hieäu quaû trong quaûn lyù, söû duïng lao ñoäng vaø thôøi gian lao ñoäng trong khu vöïc nhaø nöôùc coøn thaáp; boä maùy quaûn lyù coøn coàng keành, ñoäi nguõ coâng chöùc nhaø nöôùc ñoâng nhöng chaát löôïng phuïc vuï chöa töông xöùng. Caâu hoûi 23: Nguyeân nhaân vaø ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi cuûa toäi phaïm tham nhuõng ôû Vieät Nam? Traû lôøi: Ñaïi hoäi XI cuûa Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam cuõng 73 nhö caùc nghò quyeát cuûa Trung öông trong thôøi gian qua ñaõ phaân tích moät caùch toaøn dieän, khaùch quan nhöõng khoù khaên vaø söï maát caân ñoái nghieâm troïng cuûa neàn kinh teá nöôùc ta trong giai ñoaïn chuyeån tieáp. Soá ngöôøi thaát nghieäp ngaøy caøng taêng, cô sôû haï taàng coøn yeáu keùm, laïc haäu chöa ñaùp öùng ñöôïc vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá thò tröôøng. Hieän töôïng maát daân chuû, vi phaïm kyû cöông phaùp luaät, hieän töôïng “quan tham” ngaøy caøng taêng cuøng vôùi cô cheá quaûn lyù coøn thieáu ñoàng boä ñang laø nhöõng thaùch thöùc lôùn ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc. Caùc giaù trò truyeàn thoáng, ñaïo ñöùc xaõ hoäi, quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi cuõng bò xoùi moøn. Nhöõng khoù khaên veà kinh teá - xaõ hoäi ñaõ aûnh höô ûng tröïc tieáp ñeán vieäc phaùt sinh toäi phaïm noùi chung vaø caùc toäi phaïm tham nhuõng noùi rieâng, bieåu hieän cuï theå qua caùc maët sau ñaây: Thöù nhaát, neàn kinh teá thò tröôøng ñaõ tröïc tieáp taùc ñoäng ñeán ñaïi boä phaän caùc taàng lôùp nhaân daân trong xaõ hoäi caû veà vaät chaát laãn tinh thaàn, laøm tö töôûng thöïc duïng naûy sinh vaø phaùt trieån, laøm chuaån möïc giaù trò xaõ hoäi coù söï thay ñoåi. Baûn thaân neàn kinh teá nhieàu thaønh phaàn vaø cô cheá thò tröôøng coù nhöõng yeáu toá taïo neân moâi tröôøng thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån neàn kinh teá ñaát nöôùc, nhöng chính noù cuõng laøm naûy sinh vaø phaùt trieån nhöõng tieâu cöïc trong xaõ hoäi, thuùc ñaåy chuû nghóa caù nhaân phaùt trieån. Moät boä phaän caùn boä, ñaûng 74 vieân thoaùi hoùa, bieán chaát, xa rôøi muïc tieâu, lyù töôûng boû queân lôïi ích taäp theå coäng ñoàng, chæ lo thu veùn caù nhaân, laïm quyeàn, haùch dòch, baèng moïi thuû ñoaïn ñeå “kieám tieàn”, ñaõ taïo neân moät “tieàn leä” xaáu trong moät boä phaän nhoû quaàn chuùng nhaân daân, caùn boä caùc cô quan, toå chöùc, laøm phaùt sinh naïn hoái loä. Thöù hai, nhöõng khoù khaên veà kinh teá chaúng nhöõng taùc ñoäng vaøo töøng con ngöôøi cuï theå maø coøn taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán vieäc thöïc hieän caùc chuû tröông, chính saùch xaõ hoäi cuûa Nhaø nöôùc. Trong ñieàu kieän chuyeån sang cô cheá thò tröôøng, nhieàu chính saùch xaõ hoäi hieän haønh coøn chöùa ñöïng nhieàu ñieåm baát hôïp lyù, thieáu chaët cheõ. Nhieàu cô quan, xí nghieäp lôïi duïng cô cheá ñoåi môùi, “naêng ñoäng” ñeå laáy tieàn cuûa Nhaø nöô ùc laøm tieàn thöôûng chia nhau baát chaáp cheá ñoä, nguyeân taéc. Nhieàu xí nghieäp thua loã nhöng vaãn coù tieàn thöôûng raát lôùn trong caùc dòp toång keát, leã teát… hoaëc khi thöïc hieän Chæ thò 92, 229 cuûa Hoäi ñoàng Boä tröôûng, nhieàu cô quan ñoaøn theå, löïc löôïng vuõ trang khoâng coù chöùc naêng kinh doanh cuõng lao vaøo laøm kinh teá, thaønh laäp coâng ty naøy xí nghieäp noï hoaëc taän duïng moïi phöông tieän cuûa cô quan ñeå “laøm theâm” kieám tieàn chia nhau, laøm phaùt trieån teä naïn “phong bì”, “quaø bieáu”. Ñoù cuõng laø moâi tröôøng thuaän lôïi cho toäi phaïm noùi chung vaø caùc toäi hoái loä noùi rieâng coù ñieàu kieän phaùt trieån. Beân 75 caïnh ñoù, cheá ñoä tieàn löông hieän haønh tuy ñaõ nhieàu laàn söûa ñoåi nhöng vaãn coøn nhieàu baát caäp, chöa thoáng nhaát, tieàn löông cuûa caùn boä, coâng chöùc khoâng ñuû ñeå chi duøng va øo sinh hoa ït thie át ye áu ha èng nga øy. Do ñoù, kha û na êng pha ùt sinh y ù thöùc phaïm toäi khi coù ñieàu kieän laø khoù coù theå tra ùnh kho ûi. Ma ët kha ùc, chu ùng ta chu û tröông phaùt trieån neàn kinh teá theo cô cheá thò tröôøng nhöng laïi chöa coi troïng vaø chuù yù ñuùng möùc ñe án sö ï thay ño åi ño àng bo ä cu ûa ca ùc chính sa ùch xa õ hoäi. Thöïc teá, nhieàu chuû tröông, chính saùch phuø hô ïp nhöng khi a ùp du ïng thì bò ke û cô ho äi, thoa ùi ho ùa bie án cha át trong ca ùc cô quan nha ø nöô ùc lô ïi duïng ñeå thöïc hieän vì lôïi ích rieâng cuûa caù nhaân, da ãn ñe án pha ûn ta ùc du ïng nhö chu û tröông gia ûm bie ân che á ô û ca ùc cô quan nha ø nöô ùc trong nhie àu tröôøng hôïp laïi laø ñieàu kieän cho nhöõng keû naêng löïc yeáu keùm, cô hoäi luoàn laùch toàn taïi, coøn nhö õng ngöô øi to át, co ù na êng lö ïc, tha úng tha én ña áu tranh vôùi caùc hieän töôïng tieâu cöïc laïi bò loaïi ra khoûi bieân cheá. Thöù ba, khi chuyeån sang cô cheá kinh teá môùi, caùc cô quan baûo veä phaùp luaät coøn gaëp raát nhieàu khoù khaên, vöôùng maéc trong vieäc xaây döïng vaø aùp duïng caùc bieän phaùp ñeå ñaáu tranh phoøng, choáng toäi phaïm. Cô sôû vaät chaát phuïc vuï cho coâng taùc ñaáu tranh phoøng, choáng toäi phaïm do kinh phí coøn haïn cheá neân chöa ñöôïc trang bò ñaày ñuû, chöa 76 ñaùp öùng vôùi yeâu caàu thöïc teá. Söï phoái keát hôïp caùc bieän phaùp chung cuûa toaøn xaõ hoäi vôùi caùc bieän phaùp chuyeân moân cuûa caùc cô quan baûo veä phaùp luaät coøn chöa toaøn dieän vaø trieät ñeå. Caâu hoûi 24: Nguyeân nhaân vaø ñieàu kieän taâm lyù xaõ hoäi cuûa toäi phaïm tham nhuõng ôû Vieät Nam? Traû lôøi: Ñaây laø nguyeân nhaân chuû quan, nguyeân nhaân coù tính chaát “noäi löïc” laøm gia taêng caùc toäi phaïm tham nhuõng. Con ngöôøi coù nhu caàu veà vaät chaát vaø tinh thaàn, ñoàng thôøi cuõng coù yù thöùc veà caùch thöùc laøm thoûa maõn caùc nhu caàu ñoù. Do vaäy, vieäc nhaän thöùc sai veà caùch thöùc, con ñöôøng thoûa maõn nhu caàu chính laø nguyeân nhaân tröïc tieáp daãn ñeán haønh vi phaïm toäi. Nghie ân cö ùu ca ùc vu ï a ùn ve à ca ùc to äi pha ïm tham nhuõng cho thaáy, caùc ñoái töôïng phaïm caùc toäi naøy chu û ye áu la ø xua át pha ùt tö ø ta âm ly ù vu ï lô ïi, tham lam, khaùt vo ïng la øm giaøu ba èng mo ïi gia ù, ba át cha áp ña ïo ñöùc va ø pha ùp lua ät, tìm ñuû mo ïi thu û ñoa ïn ñe å kie ám tie àn. Be ân ca ïnh ño ù, trong xa õ ho äi ñang to àn ta ïi mo ät tho ùi quen xa áu la ø khi gia ûi quye át ba át cöù coâng vieäc gì, neáu muoán coù keát quaû thì ngöôøi ta ñeàu phaûi coù tieàn “thuoác nöôùc, boài döôõng” laøm chaát “xuùc taùc”, “môõ boâi trôn”. Ñaëc bieät, khi chuye ån sang ne àn kinh te á thò tröô øng, nhö õng 77 pha àn tö û xa áu trong xa õ ho äi thöô øng du øng tie àn va ø ca ùc lô ïi ích va ät cha át kha ùc “la øm moài” ñe å mua chuoäc nhöõng caùn boä, ñaûng vieân coù tö töôûng khoâng vö õng va øng. Nhöõng ai coù ta âm lyù tie âu cö ïc, vuï lôïi, tham lam, thì khi coù ñieàu kieän thuaän lô ïi, taâm ly ù a áy seõ bieán thaønh quan ñieåm, loái soáng laáy ñoàng tieàn la øm muïc ñích, khieán cho lyù töô ûng, loøng tin trô û neân mô ø nha ït, con ngöô øi bò thoa ùi hoùa, bie án cha át, da ãn tô ùi nhö õng haønh vi pha ïm toäi. Caâu hoûi 25: Nguyeân nhaân vaø ñieàu kieän töø coâng taùc toå chöùc caùn boä cuûa toäi phaïm tham nhuõng ôû Vieät Nam? Traû lôøi: Caùn boä laø moät trong nhöõng nhaân toá quyeát ñònh söï thaønh baïi cuûa caùch maïng, gaén lieàn vôùi vaän meänh cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta. Theá nhöng, trong thôøi gian qua, chuùng ta vaãn coøn toàn taïi tình traïng caùn boä “vöøa thöøa vöøa thieáu”, trình ñoä, kieán thöùc, naêng löïc laõnh ñaïo, quaûn lyù chöa ñaùp öùng vôùi yeâu caàu nhieäm vuï môùi nhaát laø veà quaûn lyù kinh teá. Coâng taùc ñaøo taïo caùn boä, nhaát laø caùn boä laøm coâng taùc quaûn lyù kinh teá chöa ñöôïc chuù troïng ñuùng möùc, chöa ñaùp öùng vôùi nhu caàu phaùt trieån cuûa neàn kinh teá haøng hoùa vaän haønh theo cô cheá thò tröôøng, coù söï quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc. Coâng taùc boá trí caùn boä ôû nhieàu caáp, nhieàu ngaønh 78