Gặp Bác

🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Gặp Bác Ebooks Nhóm Zalo GẶP BÁC HOÄI ÑOÀNG CHÆ ÑAÏO XUAÁT BAÛN Chuû tòch Hoäi ñoàng TS. NGUYEÃN THEÁ KYÛ Phoù Chuû tòch Hoäi ñoàng TS. NGUYEÃN DUY HUØNG Thaønh vieân TS. NGUYEÃN AN TIEÂM TS. KHUAÁT DUY KIM HAÛI NGUYEÃN VUÕ THANH HAÛO Cuoán saùch naøy ñöôïc bieân soaïn döïa treân cuoán Gaëp Baùc cuûa nhaø vaên Nguyeãn Huy Töôûng (Nhaø xuaát baûn Vaên ngheä, Haø Noäi, 1955), coù boå sung moät soá trích ñoaïn taùc phaåm cuûa cuøng taùc giaû veà Chuû tòch Hoà Chí Minh. Trong saùch coù söû duïng moät soá hình aûnh do gia ñình nhaø caùch maïng, nhaø thô Leâ Taát Ñaéc cung caáp. Ngöôøi bieân soaïn xin ñöôïc baøy toû ôû ñaây loøng bieát ôn saâu saéc ñoái vôùi nhaø caùch maïng tieàn boái, ñoàng thôøi cuõng laø ngöôøi baïn, ngöôøi ñoàng chí cuûa thaân phuï mình. Xin caûm ôn baø Leâ Thanh Ñònh, con gaùi cuûa cuï Leâ Taát Ñaéc ñaõ nhieät tình cung caáp vaø cho pheùp chuùng toâi söû duïng nhöõng hình aûnh quyù giaù ñoù! Ngöôøi bieân soaïn Nguoàn aûnh söû duïng: - Gia ñình cuï Leâ Taát Ñaéc: aûnh caùc trang 34, 44, 52, 54, 56, 76. - Gia ñình nhaø vaên Nguyeãn Huy Töôûng: aûnh caùc trang 67, 83. - Thoâng taán xaõ Vieät Nam: aûnh caùc trang 17, 24, 64, 69. 5 CHUù dAãN CUÛA NHAø XUAÁT BAÛN Thöïc hieän Ñeà aùn trang bò saùch cho cô sôû xaõ, phöôøng, thò traán naêm 2012, Nhaø xuaát baûn Chính trò quoác gia - Söï thaät phoái hôïp cuøng Nhaø xuaát baûn Kim Ñoàng xuaát baûn cuoán saùch Gaëp Baùc. Noäi dung cuoán saùch ñöôïc bieân soaïn döïa treân cuoán Gaëp Baùc cuûa nhaø vaên Nguyeãn Huy Töôûng (Nhaø xuaát baûn Vaên ngheä, Haø Noäi, 1955), vaø moät soá trích ñoaïn taùc phaåm cuûa cuøng taùc giaû vieát veà Chuû tòch Hoà Chí Minh. Qua caùc baøi vieát, maåu chuyeän, ngöôøi ñoïc hieåu roõ hôn nhöõng coáng hieán to lôùn cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh ñoái vôùi söï nghieäp caùch maïng Vieät Nam, ñaëc bieät laø tình yeâu thöông, loøng kính troïng voâ bôø cuûa nhaân daân ta noùi chung, cuûa taùc giaû noùi rieâng ñoái vôùi Chuû tòch Hoà Chí Minh, Ngöôøi ñaõ coáng hieán troïn ñôøi mình cho söï nghieäp giaûi phoùng daân toäc cuûa nhaân daân Vieät Nam, goùp phaàn to lôùn vaøo cuoäc ñaáu tranh chung cuûa caùc daân toäc vì hoøa bình, ñoäc laäp daân toäc, daân chuû vaø tieán boä xaõ hoäi. Xin traân troïng giôùi thieäu cuoán saùch cuøng baïn ñoïc. Thaùng 10 naêm 2012 NHAØ XUAÁT BAÛN CHÍNH TRÒ QUOÁC GIA - SÖÏ THAÄT 7 LÔøI GIÔùI THIEÄU Caùch maïng Thaùng Taùm thaønh coâng, nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa ñöôïc thaønh laäp. Nhaân daân haùo höùc ñoùn chaøo Chính phuû môùi - Chính phuû laâm thôøi nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa do Hoà Chí Minh laøm Chuû tòch. Nhöng Hoà Chí Minh laø ai? Cho ñeán luùc aáy, moät soá ngöôøi Vieät Nam thöùc thôøi môùi chæ bieát ñeán nhaø caùch maïng Nguyeãn AÙi Quoác, vôùi nhöõng caâu chuyeän veà cuoäc ñôøi hoaït ñoäng caùch maïng nhuoám maøu huyeàn thoaïi cuûa Ngöôøi. Coøn Hoà Chí Minh? Lieäu coù phaûi chính laø nhaø caùch maïng Nguyeãn AÙi Quoác? Suoát moät thôøi gian sau Caùch maïng Thaùng Taùm, ngöôøi ta baên khoaên vôùi caâu hoûi aáy. Ñieàu naøy caøng cho thaáy, nhu caàu tìm hieåu veà laõnh tuï laø raát quan troïng trong ñôøi soáng tinh thaàn cuûa ngöôøi daân, ñaëc bieät laø khi ñaát nöôùc môùi giaønh ñöôïc ñoäc laäp. Nhaø vaên Nguyeãn Huy Töôûng ñoàng thôøi cuõng laø moät nhaø caùch maïng, hoaït ñoäng trong lónh vöïc vaên hoùa, vaên ngheä. Naêm 1943, khi môùi 9 ngoaøi ba möôi tuoåi, oâng tham gia nhoùm Vaên hoùa cöùu quoác, hoaït ñoäng trong phong traøo bí maät cuûa Vieät Minh. Thaùng 8-1945, oâng ñöôïc cöû ñi döï Quoác daân ñaïi hoäi ôû Taân Traøo - Hoäi nghò quyeát ñònh Toång khôûi nghóa giaønh chính quyeàn trong caû nöôùc. Caùch maïng Thaùng Taùm thaønh coâng, Nguyeãn Huy Töôûng ñöôïc giao nhieàu troïng traùch trong Hoäi Vaên hoùa cöùu quoác, Ban Trung öông vaän ñoäng ñôøi soáng môùi, Ñoaøn baùo chí Vieät Nam… Taïi kyø baàu cöû Quoác hoäi khoùa I ngaøy 06-01-1946, Nguyeãn Huy Töôûng ñöôïc baàu laøm Ñaïi bieåu Quoác hoäi tænh Baéc Ninh. Toaøn quoác khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp xaâm löôïc, cuøng vôùi nhaø vaên Nguyeãn Ñình Thi, oâng ñöôïc giao nhieäm vuï toå chöùc ñöa caùc vaên ngheä só leân chieán khu tham gia cuoäc khaùng chieán tröôøng kyø. Trong nhöõng naêm thaùng caùch maïng vaø khaùng chieán aáy, Nguyeãn Huy Töôûng ñaõ coù moät soá laàn ñöôïc gaëp Baùc vaø vieát veà Ngöôøi. Qua caùc baøi vieát veà Chuû tòch Hoà Chí Minh, baét ñaàu töø dòp ñöôïc gaëp Ngöôøi trong leã chuùc thoï 19-5-1946, Nguyeãn Huy Töôûng thuoäc moät trong nhöõng ngöôøi ñaàu tieân coù vinh döï ñöôïc vieát veà Chuû tòch Hoà Chí Minh, noùi nhö nhaø vaên Phong Leâ: Thoûa maõn moät nhu caàu tinh thaàn lôùn cuûa nhaân daân trong cuoäc ñoåi ñôøi cuûa daân toäc sau naêm 1945. Qua caùc trang ghi linh hoaït naøy, Nguyeãn Huy Töôûng cuõng laø ngöôøi sôùm phaùt 10 hieän ra caùi giaûn dò, caùi thöôøng ngaøy cuûa moät con ngöôøi vó ñaïi, con ngöôøi trong söï ngöôõng moä, thaønh kính cuûa daân toäc. Vôùi con maét cuûa Nguyeãn Huy Töôûng, Chuû tòch Hoà Chí Minh laø hieän thaân cuûa nhöõng gì bình dò nhaát, nhöng cuõng laø nhöõng gì thieát yeáu nhaát, nhö oâng töøng ghi laïi caûm nghó veà Baùc trong nhaät kyù ngaøy 24-10-1947: “Caû ñeán ngoïn luùa cuõng gôïi hình aûnh Hoà Chí Minh”. Vaø oâng töï hoûi: “Sao chöa coù kòch, coù tieåu thuyeát taû ngöôøi anh huøng aáy? Coù khi khoâng phaûi taû, nhöng nhaân vaät vaãn troäi leân, ñeïp ñeõ, lôùn lao vaø ôû ñaâu cuõng coù maët”. Tình caûm thieâng lieâng maø cuõng thaät gaàn guõi aáy, moät khi coù ñieàu kieän theå hieän thaønh tieåu thuyeát, thaønh kòch nhö nhaø vaên mong muoán, chaéc chaén seõ ñem ñeán cho baïn ñoïc nhöõng trang chaân thöïc vaø caûm ñoäng veà Baùc. Tieác raèng nhaø vaên ñaõ ra ñi quaù sôùm1, ñeå laïi nhieàu döï ñoà saùng taùc, trong ñoù coù taùc phaåm veà Chuû tòch Hoà Chí Minh. Tuy nhieân, qua moät soá baøi baùo, taäp saùch, Nguyeãn Huy Töôûng ñaõ coù dòp theå hieän tình caûm ñaëc bieät cuûa mình veà Baùc theo moät caùch rieâng: 1. Nguyeãn Huy Töôûng maát ngaøy 25-7-1960, khi môùi 48 tuoåi. 11 khi tröïc tieáp qua caûm nhaän cuûa taùc giaû, khi giaùn tieáp qua lôøi caùc nhaân vaät truyeän kyù, truyeän phim, bao giôø laõnh tuï Hoà Chí Minh cuõng hieän dieän moät caùch thaät gaàn guõi maø cuõng heát söùc lôùn lao, raát giaûn dò, laõo thöïc maø cuõng ngôøi aùnh haøo quang. Bôûi vì, nhö moät chaân lyù, Ngöôøi laø Hoà Chí Minh! Xin traân troïng giôùi thieäu cuøng baïn ñoïc moät soá trang vieát, tuy khoâng nhieàu, nhöng thaám ñaãm chaân tình cuûa nhaø vaên veà Baùc Hoà kính yeâu. NGöÔøI BIEâN sOAÏN 12 “VAøI CAùI LAù NHOÛ CUÛA mOÄT CAây ÑAÏI THOÏ”1 Toâi trình baøy ôû ñaây moät soá nhöõng baøi töôøng thuaät cuûa toâi vieát veà Hoà Chuû tòch, sau nhöõng laàn toâi ñöôïc gaëp Baùc. Trong taäp saùch naøy, toâi khoâng coù caùi tham voïng noùi leân söï nghieäp vó ñaïi cuûa Ngöôøi. Toâi chæ keå moät vaøi chuyeän nhoû, khoâng lieân tieáp, chuyeän sau vôùi chuyeän tröôùc caùch quaõng nhau haèng naêm. Nhöõng baøi töôøng thuaät naøy chæ coù tính chaát phieán dieän, chæ laø moät vaøi caùi laù nhoû cuûa moät caây ñaïi thoï. Noù khoâng noùi leân ñöôïc caùi khoâng khí töng böøng, aám aùp cuûa nhöõng buoåi gaëp, cuõng khoâng noùi leân ñöôïc moät caùch sinh ñoäng, caùi hình aûnh giaûn dò maø lôùn lao cuûa Ngöôøi. Hình aûnh aáy thöôøng ñeå laïi cho chuùng ta sau nhöõng khi ñöôïc troâng thaáy Ngöôøi, ñöôïc nghe Ngöôøi noùi, moät aán töôïng saâu saéc, khoâng bao giôø queân, vaø laøm cho chuùng ta, 1. Lôøi noùi ñaàu cuûa taùc giaû trong taäp Gaëp Baùc - Nhaø xuaát baûn Vaên ngheä, 1955. Ñaàu ñeà do ngöôøi bieân soaïn (BS) ñaët. 13 moãi khi nhôù laïi, vui töôi, vöõng chí, vöôn leân phaán ñaáu. Gom goùp nhöõng maåu chuyeän nhoû aáy ôû ñaây, toâi chæ coù yù laø nhaân dòp ngaøy 19 thaùng 5 naêm nay1, toaøn daân, toaøn quoác chuùng ta vui möøng kyû nieäm sinh nhaät Baùc, trong hoaøn caûnh hoøa bình trôû laïi, toû taám loøng kính yeâu, bieát ôn vaø trung thaønh cuûa toâi ñoái vôùi laõnh tuï. Toâi cuõng mong raèng nhöõng anh chò em ñaõ coù dòp gaëp Baùc, hoaëc ít hoaëc nhieàu, seõ ñoùng goùp nhöõng taøi lieäu soáng cuûa mình vaøo vieäc xaây döïng moät cuoán chuyeän Hoà Chí Minh. Nhöõng chuyeän veà ñôøi soáng thaân maät cuûa Chuû tòch, nhöõng cöû chæ, nhöõng lôøi noùi cuûa Ngöôøi, coù caùi phong thaùi nhöõng chuyeän, nhöõng cöû chæ, nhöõng lôøi noùi cuûa nhöõng vò hieàn thuôû tröôùc. Noù ñeàu bao haøm moät noäi dung tö töôûng, chính trò saâu xa, dieãn ñaït moät caùch noâm na, moäc maïc, thöôøng thöôøng baèng nhöõng hình aûnh thoâng tuïc, cuï theå, bình dò, soi saùng vaán ñeà. Noù coù moät giaù trò giaùo duïc raát cao, bao giôø cuõng toûa ra moät höông vò thanh thoaùt, yù nhò, thaám thía, vaø laøm naûy nhöõng nuï cöôøi laïc quan, tin töôûng ñi leân. TAùC GIAÛ 1. Naêm 1955 (BS). 14 19-5-1946 -Anh chò em ñeán chuùc thoï toâi phaûi khoâng? Ñoù laø caâu hoûi ñaàu tieân cuûa Chuû tòch khi Cuï vaøo phoøng khaùch. Sau khi vui veû môøi chuùng toâi ngoài, Cuï tieáp ngay: - Caùi oâng nhaø baùo naøo coâng boá ngaøy sinh cuûa toâi thaät ñaùng phaït. Tröôùc heát toâi chöa thaáy caùi giaø laø gì, ngoaøi naêm möôi tuoåi chöa goïi laø giaø. Sau nöõa, chuùng ta ñang ôû thôøi kyø coâng taùc, chöa phaûi luùc caàn ñeán hình thöùc leã nghi nhö chuùc thoï. Buoåi saùng muøa heø hoâm ñoù, nöôùc da cuûa Chuû tòch aùnh moät maøu hoàng khoûe maïnh, vaø ñoâi maét saùng ngôøi, quaû thaät, laø ñoâi maét cuûa moät thanh nieân. Coù maáy ñoaøn theå cuøng vaøo chung ñeå chuùc thoï. Giôùi thieäu ñeán UÛy ban Ñôøi soáng môùi1, Cuï boãng hoûi nhö níu laïi: 1. Teân chính thöùc laø Ban Trung öông vaän ñoäng ñôøi soáng môùi, ñöôïc thaønh laäp ngaøy 03-4-1946, coù nhieäm vuï giaùo duïc vaø vaän ñoäng caùn boä, nhaân daân thöïc hieän: caàn, kieäm, lieâm, chính, ñoàng thôøi xoùa boû nhöõng tö töôûng vaø taäp quaùn laïc haäu cuûa cheá ñoä thöïc daân phong kieán. Nguyeãn Huy Töôûng laøm Toång thö kyù Ban Trung öông vaän ñoäng ñôøi soáng môùi (BS). 15 - Ñôøi soáng môùi laø ai? Ñoùng khung caâu chuyeän, Cuï hoûi doàn daäp, chaêm chuù, khoâng cho chuùng toâi laûng sang vaán ñeà khaùc. Buoåi chuùc thoï Hoà Chuû tòch boãng bieán thaønh moät cuoäc thaûo luaän raùo rieát vaø thaân maät veà ñôøi soáng môùi. - Chuù cho toâi bieát cuoäc vaän ñoäng ñôøi soáng môùi ñeán ñaâu roài? - Thöa Cuï, toâi ñaùp, chuùng toâi ñaõ baét ñaàu baèng söï chia ra caùc ban nghieân cöùu, toå chöùc, v.v., nhöng coâng vieäc chính laø ñònh roõ caùi höôùng cho ñôøi soáng môùi. Maáy khaåu hieäu “Caàn, kieäm, lieâm, chính” chuùng toâi xeùt ra vöøa khoâng ñuû, vöøa coå... - Coå! Laï quaù, theá côm caùc cuï aên ngaøy xöa, baây giôø mình aên cuõng coå aø? Khoâng khí mình thôû cuõng coå aø? Khoâng khí trôû neân naùo nhieät, vui veû. Lôøi noùi cuûa Chuû tòch laøm nôû moät tieáng cöôøi chung. - Thöa Cuï, toâi caõi laïi baèng caùch noùi tieáp caâu mình ñang noùi dôû, sau maáy buoåi hoïp, UÛy ban vaän ñoäng Ñôøi soáng môùi ñaõ ñònh roõ ba nguyeân taéc cho ñôøi soáng môùi laø: Daân toäc, daân chuû, khoa hoïc. Chuû tòch nhö ngô ngaùc tröôùc nhöõng danh töø to lôùn cuûa toâi. Thöïc tình, toâi lo: neáu Chuû tòch khoâng hieåu thì quaàn chuùng hieåu sao ñaây. Maø quaû thaät, Cuï ñöùng haún veà phía quaàn chuùng. Cuï noùi: - Hay laém, nhöng mình phaûi xem ñoàng baøo baây giôø caàn gì? Daân queâ ñaõ maáy ngöôøi hieåu roõ theá 16 Nhaân daân Thuû ñoâ haân hoan chaøo möøng Baùc, thaùng 1-1946. naøo laø daân chuû, khoa hoïc? Toâi hoûi thaät chuù, chuù ñi vaän ñoäng ñôøi soáng môùi thì chuù laøm gì tröôùc? Moïi ngöôøi nhìn nhau vaø rieâng toâi khoâng giaáu noåi veû boái roái. Toâi noùi veà tuyeân truyeàn, veà toå chöùc... Cuï laéng nghe. Moät hoïa só ngoài ñoái dieän vôùi Cuï ôû cuoái baøn, laëng leõ ghi treân giaáy hình aûnh vò Chuû tòch hoøa nhaõ. Khi toâi noùi heát, Cuï laéc ñaàu nhìn toâi, nhìn moïi ngöôøi, tay gaân guoác voã vaøo buïng vaø noùi: - Tröôùc heát laø caùi naøy. Daân chuùng caàn caùi naøy tröôùc heát. Phaûi aên ñaõ, chuù khoâng aên gì thì chuù ñi tuyeân truyeàn ñöôïc khoâng? Maø muoán aên thì phaûi laøm gì? - Phaûi laøm vieäc, moät anh baïn noùi. - Ñuùng, phaûi laøm vieäc, phaûi sieâng naêng, theá laø “caàn” ñaáy. ÖØ, muoán duøng caùi tieáng gì hôn cuõng 17 ñöôïc, nhöng ñieàu coát yeáu laø khaåu hieäu phaûi thieát thöïc. Ví duï baây giôø vaän ñoäng taäp theå thao maø laïi hoâ haøo ñaùnh tennít thì ñaõ maáy ngöôøi coù tieàn mua quaû ban, caây vôït? ÔÛ ñaây, ngay tröôùc Baéc Boä Phuû, nhieàu anh em cöù ra ñöôøng chaïy, taäp luyeän vôùi nhau, khoâng toán maáy maø vaãn khoûe, vui laém. Phaûi thieát thöïc nhö theá môùi ñöôïc, maø ñöøng neân tung ra nhieàu khaåu hieäu quaù. Ít maø thöïc hieän ñöôïc ñeán nôi ñeán choán thì hôn. Sau nöõa, muoán cho vieäc vaän ñoäng coù keát quaû, thì ngöôøi ñi vaän ñoäng phaûi laøm gì? Caû boïn chuùng toâi, ngöôøi baøn theá naøy, ngöôøi baøn theá khaùc. Cuï chaäm raõi noùi moät caùch nghieâm trang: - Mình phaûi laøm göông. Vaø sôï chuùng toâi hoaøi nghi, Cuï nhaéc laïi: - Mình phaûi laøm göông. Cuï ñöa maét nhìn moïi ngöôøi nhö ñeå caên daën ñieàu ñoù. Chôït Cuï chæ vaøo coå toâi vöøa cöôøi vöøa noùi: - Ví nhö chuù ñi tuyeân truyeàn ñôøi soáng môùi maø coå coøn ñeo caùi “kia” (töùc laø caùi cavaùt hoâm ñoù toâi ñeo ñeå ñi chuùc thoï Cuï) thì chuù hoâ haøo giaûn dò theá naøo ñöôïc? Ñeán ñaây Cuï ñöùng daäy vì coù khaùch ñang chôø. Maáy anh maø toâi khuyeân neân thaét cavaùt hoâm ñoù nhìn toâi moät caùch khoâi haøi. (Tieân phong, 1-6-1946) 18 mAåU CHUyEÄN BEâN ÑöÔøNG sAéT1 -Cuï theá naøo? - Cuï coù ñöôïc khoûe khoâng? - Cuï ñen ñi nhieàu. - Toùc Cuï baïc quaù! - Cuï giaø ñi nhieàu. - Chaéc laø Cuï lo nghó quaù. - Thoâi, theá laø yeân loøng, khoûi thaáp thoûm. Cuï cöù veà ñeán nöôùc laø möøng roài. Cuï coøn ôû Taây ngaøy naøo laø coøn lo ngaøy aáy. - Taøu Cuï coù ñoã ôû ga ta khoâng? - Khoâng. Töôûng ñoã ôû ga ta ñeå ñöôïc bieát maët Cuï, ñeå nghe Cuï noùi. Chaû ñöôïc nghe Cuï noùi bao giôø. 1 Sau nhieàu thaùng qua Phaùp vôùi tö caùch laø Thöôïng khaùch cuûa Chính phuû Phaùp, trung tuaàn thaùng 10-1946 Hoà Chuû tòch veà ñeán Haûi Phoøng. Töø ñaây, Ngöôøi ñi taøu hoûa veà Haø Noäi. Nhaân daân nghe tin, ñöùng ñôïi haøng giôø suoát hai beân ñöôøng saét ñeå ñoùn möøng Ngöôøi. Ngaøy naøy (21-10-1946) veà sau ñöôïc laáy laøm Ngaøy truyeàn thoáng cuûa ngaønh Ñöôøng saét Vieät Nam (BS). 19 - Thoâi, nhöng maø cuõng vui. Cuï noùi ôû ñaâu, caû vôùi Phaùp nöõa, thì cuõng laø noùi cho daân, cho chuùng mình, ñi ñaâu maø thieät. - Taøu ñeán roài kia kìa! - Hoà Chuû tòch muoân naêm! - Caùc anh töï veä baûo baø con ñöøng coù nhaûy xoâ vaøo taøu theá. - Sao taøu ñi nhanh theá. Coù troâng thaáy Cuï khoâng? - Ñuoåi theo taøu kòp ñaáy. - Kìa caùi baùc Teøo, coõng vôï chaïy theo taøu, dô daùng chöa? - Thoâi ñöôïc, Cuï veà noù vui, theá môùi laø vui kia ñaáy. - Caùi gì maø reo raàm leân theá ñaáy? - Ñaáy Cuï vaãy tay ñaáy. - Ñaâu. Chen theá naøy thì cheát beïp maát thoâi. - Cuï vaãy ñaáy. Cuï vaãy maõi theá coù moûi khoâng? - Maét laõo loøa, chaúng thaáy gì laø gì caû. - Baùc Hoà ñaâu haû u? - Meï maøy, treû con ôû Haø Noäi môùi ñöôïc goïi laø Baùc, ôû ñaây maøy phaûi goïi laø Cuï, con nhôù. - Ai baûo u maøy theá, chæ daïy con toaøn caùi laùo. Treû con ôû ñaâu cuõng ñöôïc goïi laø Baùc Hoà. - Phaûi, Cuï goïi chaùu laø chaùu caû nöôùc, chöù rieâng gì Haø Noäi, roõ dôù daån caùi baùc gaùi. - Con cöù goïi laø Baùc Hoà nhôù. - Baùc Hoà ñaâu? 20 - Sao con laïi khoùc? Cuï ñang vaãy maøy ñaáy. - Ñaâu? Em cho Baùc Hoà mieáng saén naøy. - Meï maøy, baån nhö haáu aáy maø laïi daùm bieáu Cuï. - Caùi baùc naøy môùi laï, ñi ñoùn Cuï maø cöù chöûi con leøm beøm aáy thoâi. Taøu khoâng ñoã ñaõ böïc caû mình ra. Cuï yeâu treû, maø cöù laøm nhö Cuï gheùt treû khoâng baèng. - Thoâi, caùc ngöôøi aï. Cuï vaãy tay baûo veà ñaáy. Cuï muoán noùi chuyeän vôùi baø con ta laém ñaáy. Chæ taïi caùi ban toå chöùc ôû Haø Noäi hoï veõ vôøi thaønh ra taøu khoâng ñoã ôû ñaây. Chaïy thôû khoâng ra. - Ñau xoùc quaù. Cuõng may maø aên côm töø saùng ñeå ñi ñoùn Cuï, chöù khoâng cöù nhöõng chaïy cuõng ñuû cheát roài. Kìa cuï ñaùm OÁc baûy möôi tuoåi ñaàu maø chaïy khoûe theá. Theá naøo cuï? - Toâi maø ñöôïc treû nhö caùc anh thì taøu chaïy theá chöù chaïy nöõa cuõng ñuoåi kòp. - Cuï giaø maø khoûe thaät. - Chuyeän, Cuï Hoà baûo ngöôøi giaø phaûi khua gaäy ñi tröôùc maø lò. - Tieáng gì aàm aàm theá nhæ? - ÔÛ ga döôùi ngöôøi ta ñang reo haún thoâi. Vui quaù nhæ? Mình ñeû vaøo giôø naøo maø voâ duyeân theá. - Chæ nhöõng ngöôøi treân taøu laø söôùng. Tha hoà maø nhìn Cuï, tha hoà maø nghe Cuï noùi. - Cuï noùi, Cuï hay ho, phaûi khoâng? - Cuï ho nhö theá maø Taây sôï ra daùng ñaáy. 21 - Cuï gioûi thaät ñaáy chöù lò. Caû theá giôùi bieát teân. Xem phen naøy nöôùc Nam coù môû maøy môû maët khoâng naøo. - Sao thaèng Tyù noù khoùc theá? - Boá noù aï. Noù cöù laên ra ñoøi bieáu Cuï mieáng saén naøy. - Theá laø noù toát vôùi Cuï chöù sao, baø laïi coøn cöôøi noù? - Thoâi xeáp côø bieån, ta veà ñi. - Ñöùng moät tí nöõa. - Coøn gì nöõa ñaâu. Hay ñeå ngaém caùc anh töï veä? - Maø caùc anh aáy cuõng veà ñöôïc roài, sao cöù ñöùng trô ra theá kia? - Veà chöù? - Luùc taøu Cuï ñi qua sao maø söôùng theá. Phöông ngoân coù caâu queân heát söï ñôøi, thaät laø ñuùng. - Baây giôø veà noù cöù theá naøo aáy. Buoàn buoàn laø. - Giaù taøu baây giôø laïi trôû laïi ñaây nhæ? Keå taát caû nhöõng ngöôøi ôû hai beân ñöôøng taøu cöù ñaáu söùc maø co taøu laïi cuõng ñöôïc, boïn mình cuõng daïi. - Thaät laø laån thaån. - Ñaáy reo ñaáy, haùt ñaáy. Haø Noäi thì baây giôø laø ñoùn to laém roài. Bieát theá cöù ra böøa Haø Noäi töø hoâm qua, theá naøo chaû ñöôïc nghe Cuï noùi. - Hoâm nay, phaûi vui môùi ñöôïc, vui thöïc söï cho boõ bao nhieâu ngaøy lo Cuï ôû Phaùp khoâng bieát theá naøo. - Anh Baøng ôi, cho con veà thoâi. - Vaâng. - Chaùu noù baûo coøn troâng thaáy taøu. 22 - Ñaâu? Thaät aø? - Phaûi roài, aø khoâng phaûi. Töôûng laø khoùi taøu. Nhöng deã laø ñaùm maây. . . . . . . . . . . . Ngöôøi vaãn troâng laïi. Caùnh tay Ngöôøi ñaõ moûi nhöng vaãn coøn vaãy. Vaãy ñaõ laâu, maø Ngöôøi vaãn chæ laø môùi baét ñaàu vaãy, vì choã naøo cuõng baøy ra quang caûnh gioáng nhau: côø bieån, coång chaøo, anh chaên traâu, chò caét coû, cuï giaø choáng gaäy, ngöôøi ñaøn baø boàng con, vaø, oâi hình aûnh thaân yeâu, ñoaøn em beù oàn aøo, nhaûy nhoùt nhö ñaøn chim saùo, tieáng ca nhaáp nhoâ nhö soùng luùa. Vaø ñaøng sau hoï, noái lieàn vôùi hoï, nhö caùi ñuoâi daøi cuûa moät con coâng ñang muùa, laø caùi caùnh ñoàng meânh moâng, ñöôïc muøa, ñang daâng muoân maøu xanh khaùc nhau leân aùnh saùng vaøng cuûa moät ngaøy ñaïi hoäi. Ngöôøi vaø caûnh vaät nôû moät nuï cöôøi ñaéc thaéng. Ñaây laø moät ngaøy thu naëng tróu nhöõng keát quaû, ñaây cuõng laø moät ngaøy xuaân cuûa daân toäc ñang traøo leân trong moät cuoäc hoài sinh. Moïi ngöôøi thaáy mình nheï nhoõm vì truùt ñöôïc gaùnh naëng lo aâu. Gaùnh lo aâu Ngöôøi vaãn mang treân bao nhieâu ñôït soùng cuûa moät cuoäc haønh trình daøi roäng. Trong caëp maét saùng ngôøi vaø saâu roäng, aån moät noãi nieàm thaéc maéc, moät moái lo cuûa ngöôøi “lo tröôùc caùi lo cuûa thieân haï”, nhöng göông maët saïm gioù bieån, vaãn aùnh leân moät haøo quang töôi saùng cuûa yù vui. Ngöôøi khoâng quaù neä nhö nhaø hieàn trieát thôøi xöa, 23 Hoà Chuû tòch treân toa taøu töø Haûi Phoøng veà Haø Noäi, 21-10-1946 chæ vui sau khi thieân haï vui, ngöôøi thaønh thaät vui caùi vui chung cuûa thieân haï. Caùi vui trieäu chöùng cuûa thaéng lôïi. Vì coù cuoäc thaéng lôïi ngoaïi giao naøo, röïc rôõ ñeán ñaâu, coù theå saùnh vôùi cuoäc thaéng lôïi veà noäi trò? Ngöôøi vaø caûnh vaät nôû moät nuï cöôøi ñaéc thaéng. - Vua cuõng chaúng ñöôïc ñoùn möøng nhö theá. Nhöõng lôøi baøn taùn cuûa daân gian thöôøng bao haøm moät chaân lyù tuyeät ñoái. Coù bao giôø daân laïi yeâu vua, vì vua laø moät caùi gì khaùc hoï. Khoâng long troïng, khoâng lôùn lao sao ñöôïc khi ngöôøi maø hoï ñoùn möøng ñaây chæ laø hoï, cuøng vôùi hoï chæ laø moät, maø hoï chính laø chuùa teå cuûa xöù naøy. Cho neân xe khuaát ñi, khoâng phaûi Hoà Chí Minh xa caùch hoï maø laø Hoà Chí Minh toûa ra, hoøa vaøo hoï, 24 thaønh ra hoï, vôùi nhöïa soáng doài daøo, vôùi loøng nhaân aùi bao truøm, vôùi söùc ñaáu tranh deûo dai, vôùi chí quaät cöôøng ñanh theùp. Ta töùc laø Hoà Chí Minh, Hoà Chí Minh töùc laø ta, taøu chôû Hoà Chí Minh ñi, nhöng Hoà Chí Minh vaãn ñaâu ñaây. OÂi laãn loän say söa! Khoâng bieát Hoà Chí Minh naøo ñi ñoùn Hoà Chí Minh naøo? Hoà Chí Minh! Hoà Chí Minh! Hai möôi trieäu1 Hoà Chí Minh! Hoà Chí Minh lôùn lao bieát bao! Ta lôùn lao bieát bao! (Tieân phong, 1-11-1946) 1. Daân soá nöôùc ta khi ñoù laø hai möôi trieäu ngöôøi (BS). 25 HOÀCHUÛ TòCH NAêm NAy1 Moät con ñöôøng saïch seõ vaø daøi daãn toâi vaøo. Toâi coù caûm töôûng ñi giöõa moät coâng vieân Haø Noäi vôùi raát nhieàu peùcgoâla. Söï thöïc, hai beân toâi toaøn laø vöôøn rau deàn, deàn xanh, deàn tía, deàn ñoû; giaøn toaøn thò laø giaøn möôùp, giaøn baàu. Moät vaøi giaøn möôùp ñaõ troå hoa vaøng böôùm löôïn tíu tít. Maây bay khoâng laøm vaån tröôùc sau dòp leã chuùc thoï. Chieàu hoâm nay bình tónh laém. Sau moät traän möa, trôøi baét ñaàu höûng naéng. AÙnh hoàng treân caùc thaân caây. Toâi laâng laâng vui, ñoàng thôøi cuõng ngaïi ngaïi, caùi ngaïi dó nhieân cuûa moät ngöôøi saép ñeán tröôùc moät vó nhaân. Toâi ñaõ ñöôïc gaëp Cuï ôû Baéc Boä Phuû, ôû caùc cuoäc míttinh, ôû maáy cuoäc hoäi nghò, nhöõng buoåi daï hoäi taïi Nhaø haùt lôùn Thuû ñoâ. Nhöng töø ngaøy khaùng chieán, toâi khoâng ñöôïc gaëp Cuï vaø bò kích thích maïnh moãi khi nghe caùc baïn keå laïi nhöõng chuyeän veà Cuï: Cuï ñaùnh voâleâ2, Cuï taêng gia, Cuï ñi kinh lyù 1. Naêm 1950. 2. Voâleâ: Boùng chuyeàn (tieáng Phaùp). 26 maët traän, Cuï ñem caùi vui vaø nieàm tin ñeán cho bao nhieâu hoäi nghò. Cuï tieãn chaân caùc caùn boä tôùi thaêm Cuï, moät buoåi chieàu laãn loän caây coái vaø möa gioù cuûa chieán khu, v.v.. Cho neân laàn naøy ñi chuùc thoï Cuï, toâi vaãn coù caùi naùo nöùc cuûa nhöõng buoåi ñaàu tieân gaëp Cuï. * * * Toâi bieát tröôùc raèng Hoà Chuû tòch seõ giaûn dò laém. Ñoái vôùi Cuï, caùi ngaøy troïng ñaïi naøy1 seõ cuõng giaûn dò nhö moïi ngaøy thöôøng. Ngay baây giôø, ta coù theå hình dung ñöôïc Hoà Chuû tòch trong ngaøy chieán thaéng nay mai: nghóa laø giaûn dò voâ cuøng. Toâi bieát tröôùc nhö vaäy. Chaúng coù gì ñaâu. Nhöng sao maø raát khaùc. Vöôøn deàn daãn ñeán moät khu raát ñoâng ngöôøi, nhieàu caây vaø nhieàu khoaûng naéng. Choã naøo cuõng coù thieáu nhi. Chuùng nhaûy tung taêng. Chæ nhìn theo chieàu maét loùng laùnh cuûa chuùng cuõng bieát Cuï ôû choã naøo. Vaø toâi gaëp Cuï. Moät caâu noùi vui cuûa Cuï. Moät caùi baét tay. Chuïp aûnh. Nhöõng nuï cöôøi chung quanh. Toâi trôû veà vôùi gia ñình. Traùn Cuï chieàu nay khoâng coù neùt raên, nöôùc da hoàng saùng. Boä aùo kaki cuõ vaø meàm, phôn phôùt traéng hoàng caøng toân nöôùc da, vaø laøm cho cöû chæ thoaûi maùi, thanh nieân. Coù moät caùi gì 1. Ngaøy 19-5 (BS). 27 quyeán ruõ trong ñoâi maét thaúm saâu, phaûn aùnh nhöõng khoùc cöôøi cuûa daân toäc. Caùi ngaïi ngaïi trong toâi khoâng coøn nöõa. Toâi nghe trong toâi nhöõng lôøi cuûa Chuû tòch. Giöõa Chuû tòch vaø toâi khoâng coù söï caùch bieät naøo. Tieáng “chuù” Cuï duøng ñeå goïi moïi ngöôøi, tieáng “Baùc” moïi ngöôøi duøng ñeå goïi Cuï trao ñi ñoåi laïi, töï nhieân, tíu tít, sum vaày, trong phoøng khaùch. Bao vaây Hoà Chuû tòch ñaây laø caû Vieät Nam thu goïn do nhöõng ñaïi bieåu muoân veû muoân maøu. OÂng Hoaøng Quoác Vieät nhanh nheïn vaø nieàm nôû. Cuï Phan Taát Tuaân raâu toùc baïc phô giöõ veû cung kính cuûa moät nhaø nho. Linh muïc Phaïm Baù Tröïc xueà xoøa. Cuï Toân Ñöùc Thaéng ngöôøi coâng nhaân laõo ñaïi. OÂng Tröôøng Chinh nhoû nhaén noùi chuyeän vui veû cuøng moïi ngöôøi. Chò Hoà Thò Minh ôû Hoäi nghò phuï nöõ Baéc Kinh môùi veà, noùi leân ôû ñaây tieáng noùi yeâu thöông cuûa Nam Boä. OÂng Phan Anh thaáp, vöõng ñang nghó moät baøi taäp Kieàu möøng Cuï. Phoù Thuû töôùng1 gaân guoác nhö moät böùc töôïng ñoàng. Ñaïi bieåu thanh, coâng, noâng, phuï. Vaø laïi thieáu nhi. Thieáu sinh quaân, thieáu nhi ngheä thuaät, thieáu nhi ñòa phöông. Chaùu nhìn Baùc khoâng chôùp maét. Chaùu beân vai Baùc nuõng nòu. Chaùu ngoài döôùi chaân Baùc, 1. Phaïm Vaên Ñoàng, baáy giôø laø Phoù Thuû töôùng Chính phuû (BS). 28 ngheånh coå laïi haù moàm. Chaùu bieáu Baùc moät baøi haùt. Chaùu daâng Baùc moät caây saùo moäc. Baùc hoûi chaùu caùch thoåi, vaø chieàu chaùu, thoåi leân moät tieáng daøi hôi khieán caùc chaùu nhaûy nhoùt, voã tay thích chí. Anh huøng lao ñoäng, Anh huøng taêng gia ngoài beân nhöõng boä tröôûng vaø caùc töôùng taù cuûa quaân ñoäi nhaân daân. Daân quaân coù raát nhieàu ñaïi bieåu, töôïng tröng cho söï tröôûng thaønh mau choùng cuûa ñòa phöông quaân. Nhöõng anh huøng cuûa nhöõng vuøng taïm bò giaëc chieám ñang giaèng co töøng taác ñaát, töøng con ngöôøi vôùi giaëc. Bình Trò Thieân, xaõ Phuøng Thöôïng - Sôn Taây, ñöôøng soá 5, Haø Noäi... Laù côø ñoû theâu chæ vaøng: Vaïn thoï voâ cöông, taëng phaåm cuûa Hoa kieàu möôøi tænh Vieät Baéc, choùi loïi gian phoøng; ñaïi bieåu, oâng Vaên Trang, coøn giöõ nguyeân phong thaùi cuûa moät sinh vieân du hoïc chaâu AÂu. Toâi ngoài gaàn moät chieán só cuït tay trong ñaïi ñoaøn 308, ñoàng chí Leâ Chi, da maët saïm ñen vaø nghe anh thuû thæ: - Toâi thaät chæ thích laøm ñoäi vieân. Toâi ñaõ ñaùnh traän AÙ Löõ, Nghóa, Lai Teâ. ÔÛ toå giaät mìn vui laém. Toâi khoâng ngôø laïi gaëp Baùc. Chæ tieác raèng nhieàu anh em khoâng ñöôïc may nhö toâi. Nhöng thoâi, toâi gaëp thì cuõng nhö laø caùc anh em gaëp. Chôït Ñaïi töôùng Voõ Nguyeân Giaùp giôùi thieäu anh vôùi Cuï: Moät quaân nhaân göông maãu vaø kyû luaät, möôøi moät laàn bò thöông, bò cuït tay trong traän xung 29 phong dieät ñoàn Yeân Phuï. Moät tieáng: Coù! raát goïn, anh böôùc ra, ngöôïng nghòu, tay aùo phaûi luûng laúng, neùt maët voõ vaøng. Moïi ngöôøi im, chaêm chuù nhìn anh. Cuï reõ caùc chaùu böôùc ra, baét tay anh, keùo anh veà ngoài beân caïnh. Toâi khoâng nghe roõ caâu chuyeän giöõa Cuï vaø ngöôøi chieán só, chæ thaáy sau löng Cuï, cöûa soå troøn, ñeå loït moät maûnh trôøi sao laáp laùnh. Maõi ñeán khi oâng Traàn Vaên Giaøu ñoïc nhöõng ñieän vaên cuûa caùc chính phuû, ñoaøn theå caùc nöôùc baïn chuùc möøng ngaøy luïc tuaàn ñaïi khaùnh cuûa Cuï, phoøng hoïp môùi trôû laïi caùi tíu tít ban naõy. Nhöõng teân Xtalin, Mao Traïch Ñoâng, Hoà Chí Minh quyeän nhau trong moät tinh thaàn quoác teá maø caûnh sum vaày ôû goùc trôøi naøy, hoâm nay, caøng laøm baät roõ yù nghóa thaâm troïng. Sau nhöõng lôøi hoâ khaåu hieäu ñaùp laïi tình höõu nghò, baøi haùt Hoà Chí Minh muoân naêm caát leân vang löøng. Anh Leâ Chi ñöùng beân Cuï haùt, vuïng veà nhöng vôùi taát caû caùi say söa cuûa moät ngöôøi quyeát töû. Cuï böôùc laïi baét tay cha Tröïc vaø noùi: - Toâi baét tay Quoác hoäi1, töùc laø baét tay toaøn daân, vaø xin caùm ôn Quoác hoäi, Chính phuû, caùc ñoaøn theå nhaân daân ñaõ tôùi ñaây chuùc thoï toâi. Cuï rung tieáng: Nhôø Quoác hoäi vaø Chính phuû laõnh ñaïo, nhôø 1. Linh muïc Phaïm Baù Tröïc laø Phoù Tröôûng ban Thöôøng tröïc Quoác hoäi (khoùa I) (BS). 30 caùc ñoaøn theå vaø caùc baùo chí ñoäng vieân daân chuùng neân cuoäc khaùng chieán môùi ñaït tôùi keát quaû veû vang ngaøy nay. Hieän giôø leänh toång ñoäng vieân ñaõ ñöôïc ban ra, moïi ngöôøi laïi caøng phaûi coá gaéng hôn nöõa, chuaån bò mau choùng ñaày ñuû ñeå chuyeån sang Toång phaûn coâng. Goø maù Cuï ñoû boùng trong cuoäc xöôùng hoïa thô. Keát thuùc cuoäc xöôùng hoïa, cha Tröïc haùt moät ñoaïn Thaùnh kinh möøng Cuï: O Remus Pro Domino nostio Ho Chi Minh Dominus conservet eum, et Vivificet eum et Beatam Facial eum in terra, et Non tiodat eum in animam Inimi corum ejus! Hôõi caùc giaùo höõu ta haõy nguyeän chuùc cho vò Chuû tòch quyù meán cuûa chuùng ta, Hoà Chí Minh, xin Thieân Chuùa haèng gìn giöõ cho Ngöôøi, xin Thieân Chuùa haõy ban cho Ngöôøi höôûng tröôøng thoï vaø ñöôïc haïnh phuùc thaät treân coõi ñôøi. Xin Thieân Chuùa haèng hoä vöïc vaø che chôû Ngöôøi cho khoûi moïi möu chöôùc cuûa keû thuø cuûa Ngöôøi (cuõng laø keû thuø chung cuûa nhaân loaïi). Tieáng haùt aâm vang, trang nghieâm. Phoøng thoát nhieân im laëng, phaûng phaát moät caùi gì cao roäng, bao truøm. Cuï naém tay cha Tröïc raát laâu. 31 Trong buoåi daï hoäi nhaïc kòch do caùc thieáu sinh quaân vaø thieáu nhi ngheä thuaät trình baøy, Baùc laïi ngoài giöõa caùc chaùu. Luùc buoâng maøn, toâi nghe Baùc noùi vôùi caùc huynh tröôûng cuûa hai ñoaøn: Ñöøng ñeå cho caùc chaùu noù ñoùi. Phaûi lo cho caùc chaùu noù ñöôïc hoïc, ñöôïc tieán boä. Toâi khoâng ñöôïc roõ Baùc noùi gì vôùi caùc chaùu, vì toâi ñöùng xa, vaø Baùc noùi seõ, nhöng chôït thaáy caùc em ñoàng thanh thöa: Coù aï, coù aï, aâm höôûng trong hôn tieáng haùt; nhöõng baøn tay nhoû xíu voã chung quanh Baùc, ñeïp nhö nhöõng caùnh hoa. Caû caùi theá giôùi thieáu nhi aáy laïi tranh nhau gaàn Baùc, caàm tay Baùc, víu vai Baùc. Coå aùo xoäc xeäch, moät vai luùn xuoáng. Baùc trôû veà phoøng, töôûng khoâng gôõ khoûi nhöõng ngoùn tay vaø nhöõng tieáng gioøn giaõ reo hoø cuûa caùc chaùu. Hoâm sau, caùc ñaïi bieåu ra veà. Chuùng toâi coøn ôû laïi. Sôùm tinh söông, chuùng toâi gaëp Cuï ñi nhanh treân moät con ñöôøng nhoû trong phuû, aùo may oâ naâu hôû ngöïc, choaøng ngoaøi chieác aùo kaki meàm gioù thoåi phoàng hai taø, vöôøn deàn, giaøn möôùp, laù caây laøm noåi baät nöôùc da hoàng vaø toùc baïc. Baùc chia keïo cho caùc chaùu, tröôùc khi ñi hoïp Hoäi ñoàng Chính phuû. Baùc ñöùng treân theàm vaãy tay tieãn caùc chaùu vaø caùc ñaïi bieåu leân ñöôøng. Tòch mòch laïi trôû veà ñaây. Giôø hoïp ñieåm. Cuï raûo böôùc chaân kòp caùc boä tröôûng ñi tröôùc, hoà sô caép naùch, moät tay baù vai oâng Nghieâm Xuaân Yeâm vöøa ñi vöøa noùi chuyeän, troâng xa nhö 32 moät caëp hoïc sinh. Buoåi chieàu, toâi ñang aên côm. Cuï ñeán sau löng, ñaët tay leân vai hoûi: Chuù aên ñöôïc maáy baùt. Chuùng toâi hoûi laïi Cuï, Cuï noùi: - Toâi aên ñöôïc hai baùt. Toâi se se trong loøng. Cuï cöôøi vaø tieáp: - Tröôùc kia baèng tuoåi caùc chuù, toâi aên ñöôïc boán naêm baùt, caùi thöù baùt maø ta goïi laø baùt ngoâ aáy. Côm nöôùc xong, Cuï hoø moïi ngöôøi: - Baây giôø nghe tin töùc. Ñeøn ñieän baät saùng. Caùc boä tröôûng, caùc nhaân vieân, caùc tieáp teá, chuùng toâi ngoài chung quanh Cuï beân vöôøn, treân moät mieáng ñaát roäng. Cuï ñeå moät chaân leân gheá, moät chaân buoâng thoõng xuoáng, daãm leân chieác deùp cao su traéng. Chò Hoà Thò Minh ñoïc baûn tin tieáng Vieät xong, oâng Traàn Coâng Töôøng ñoïc baûn tin tieáng Phaùp. Nhöõng con moái caùnh bay ñeán haèng traêm haèng nghìn, döôùi boùng ñeøn, rôi laû taû treân toùc, treân vai, treân coå ngöôøi ñoïc. OÂng vöøa ñoïc vöøa phuûi. Moïi ngöôøi cöôøi. Cuï cuõng cöôøi, nhöng laëng leõ ñöùng leân, ruùt chieác khaên muø soa trong tuùi ra, ñeán sau löng oâng, laáy tay gaït heát nhöõng con sa treân toùc, treân vai, treân coå oâng, seõ ñaët chieác khaên leân treân ñaàu oâng vaø töø töø trôû veà choã cuõ giöõa luùc ñeán caùi tin ngaøy leã Quoác teá lao ñoäng, hình Hoà Chuû tòch ñöôïc röôùc trong nhöõng cuoäc míttinh ñoà soä taïi Thuû ñoâ Maïc Tö Khoa beân nhöõng hình caùc laõnh tuï theá giôùi, chuùng toâi voã tay sung söôùng töï haøo. 33 “ÔÛ ñaây, chieán khu tòch mòch, rung ñoäng traùi tim bao la tình yeâu cuûa Baùc, saùng leân hy voïng cuûa khaùng chieán, töông lai cuûa daân toäc” 34 Baét tay chuùng toâi, ngaøy hoâm sau khi chuùng toâi trôû veà, Cuï nhaéc laïi boán ñieåm thi ñua giöõa caùc baùo: Ñuùng chính trò - Vaên chöông hoaït baùt - Ít teáu - Hình thöùc giaûn ñôn. Anh em ñaõ ñi ñöôïc vaøi böôùc, Cuï coøn noùi vôùi: - Nhôù laø 19-8 thì toång keát. Caùc chuù coá gaéng leân. Giaûi thöôûng ñaõ coù roài ñaáy. Chuùng toâi töø bieät Chuû tòch, chöa qua heát vöôøn deàn, giaøn möôùp, loøng ñaõ nao nao nhôù. Röøng ñaõ ñieäp truøng. Toâi quay laïi... ÔÛ ñaây, chieán khu tòch mòch, rung ñoäng traùi tim bao la tình yeâu cuûa Baùc, saùng leân hy voïng cuûa khaùng chieán, töông lai cuûa daân toäc. (Vaên ngheä, 5-1950) 35 “ÑEÁN kHI CUÏ HOÀ BAÛO mOÄT TIEÁNG...” 21-8-1950 - Ñeâm naèm traèn troïc. Ñôøi ta, saùng taùc cuûa ta gaén lieàn vôùi söï thaéng baïi cuûa chieán dòch. Nghó ñeán nuï cöôøi cuûa ñoàng chí chæ huy tröôûng chieán dòch, ñeán maáy caùi ñaàu chuïm laïi cuûa maáy caáp chæ huy, ñeán veû maët laïnh luøng cuûa ñoaøn caùn boä quaân söï ñi thaêm traän ñòa maáy hoâm tröôùc. Luùng tuùng chöa laøm gì. Ngöôïng vaø ñau ñôùn. Maáy ngöôøi daân coâng mieàn xuoâi, naèm ngoaøi hang, noùi chuyeän, chôø oâtoâ. Sau nhöõng caâu chuyeän mieàn xuoâi, chuyeän teà, chuyeän caáy haùi, chuyeän quang caûnh oâtoâ hoï noùi chuyeän Cuï Hoà. Moät anh keå: - Hoài toâi ôû Haûi Phoøng, toâi bieát moät nhaø coù ñöùa con caâm. Khi Cuï Hoà sang Phaùp, anh ta lo laém. Chæ sôï noù aùm haïi Cuï. Suoát maáy thaùng giôøi, maët anh cöù ñaêm chieâu. Sau anh ta oám. Laïi oám giöõa luùc cuoäc ñieàu ñình khoù khaên. Ngaøy Cuï Hoà veà ñeán Haûi Phoøng, anh ta vui quaù, khoûi caû oám, chaïy ñi chaïy laïi, ra hieäu vôùi moïi ngöôøi, mieäng thì cöù laép baép muoán noùi. Roài cuoái cuøng, anh ta buoät mieäng noùi: 36 Cuï Hoà ñaõ veà. Nhaø aáy hoâm aáy aên möøng hai laàn, moät laø aên möøng Cuï Hoà veà, hai laø aên möøng con khoûi caâm. Moät ngöôøi hoûi: - Chuyeän thaät aø? - Thì toâi quen nhaø aáy maø laïi. Moät ngöôøi khaùc noùi: - Thaät hay khoâng thaät cuõng chaúng caàn bieát. Coù ñieàu caùi ngaøy ñöôïc tin Cuï Hoà veà, thì taát caû moïi ngöôøi ôû Haûi Phoøng ñeàu reo leân: Cuï Hoà ñaõ veà. Chaúng rieâng gì thaèng caâm. - Chuùa ngu laø caùi thaèng Phaùp. Cuï sang taän nöôùc noù, thaät laø moàm ñeán mieäng nheù. Moät anh khaùc: - Roài thì noù coøn thua ñau aï. Moät ngöôøi huùt xong ñieáu thuoác laøo, vöøa thôû vöøa noùi: - Baây giôø thì boïn ta cuõng nhö laø caâm caû. Laúng laëng laøm. Ñeán khi Cuï Hoà baûo moät tieáng, boïn ta nhaát loaït theùt moät tieáng laø ñoå Cao Baèng. (Trích ghi cheùp cuûa nhaø vaên trong Chieán dòch Bieân giôùi, in trong taäp Moät ngaøy chuû nhaät, Nxb. Haø Noäi, 2000; teân baøi do ngöôøi bieân soaïn ñaët). 37 ÑÔÏI LEÄNH CUÏ HOÀ Ñöôøng veà baûn trôn nhö môõ. Trôøi toái. Möa aøo aøo. Tuø binh ngaõ. Teân quan ba Moroâ ngöøng laïi men ñöôøng, tay choáng chieác gaäy tre, run run. - Toâi ñoùi, vaø reùt, vaø moûi laém roài! Vaøi ñoäi vieân laáy baït cuûa mình ñöa cho maáy teân khoå sôû nhaát. Tôùi baûn. Gian nhaø toái om. Baø keù ñang ngoài thu hình, giô ñoâi baøn tay coùng beân beáp löûa. Baø môùi ôû ñoàng veà. - Ñaây laø tuø binh Phaùp chuùng con vöøa baét ñöôïc. Hoï chöa kòp röûa chaân. Caùc baø giaø, treû em, phuï nöõ ñaõ xuùm quanh doøm ngoù. Hoï keå cho baø con nghe traän vöôït soâng Kyø Cuøng, trong luùc maùy bay ñòch baén döõ doäi. Baø con phoàng moàm, trôïn maét, theo ñieäu noùi cuûa ngöôøi keå chuyeän. Maáy chò daân coâng cuõng gheù vaøo xem, líu loâ tieáng Thoå, cöôøi khanh khaùch, chæ caùi muõi chuùng daøi daøi. Caùc chuù Taây im thin thít, buoàn raàu, ñaàu guïc xuoáng nghó ngôïi, thænh thoaûng laáy tay naén ñoâi chaân, hoaëc xin baùt nöôùc cheø. Chôït moät tieáng keâu leân: - Coù phaûi thaèng Hai Naïng ñaây kia khoâng? 38 Moïi ngöôøi nhìn veà phía moät teân nguïy binh ngoài khoanh tay trong moät xoù, ñaàu guïc xuoáng. Baø con chaïy laïi, loâi noù ra. Noù luøi laïi. - Ñích noù roài. - Ñaùnh boû meï thaèng Vieät gian ñi. Hoï ngöûa maët noù leân. Moät oâng keù laáy trong beáp ra moät thanh cuûi, xoâng laïi, maét caêm hôøn. - Maøy cheát vôùi oâng. Maøy daãn Taây vaøo ñeå noù chaët ñaàu con oâng. Caû nhöõng thaèng giaëc kia nöõa, ñeå chuùng noù laøm gì? OÂng keù vung thanh cuûi, taøn bay laáp loaùng. Boïn tuø binh giaït caû sang moät beân. Moät ñoäi vieân giöõ cuï laïi. OÂng keù xoâ anh, quaùt: - Ñeå cho toâi phang cho noù moät caùi. AØ, anh laø anh Trieàu phaûi khoâng? Anh laø chaùu noù, anh ñònh beânh noù phaûi khoâng? Caùc baø keù, caùc phuï nöõ, caû baø keù chuû nhaø cuõng loay hoay ñi tìm moät caùi que, moät caùi gaäy. Moät baø keù tay caàm moät con dao quaém, khoùc nheách nhaùc: - Maøy ñoát nhaø tao, maøy baét chaùu tao. Chaùu tao ñaâu? Moïi ngöôøi: - Caùc anh ñeå cho chuùng toâi gieát noù. ÖØ nhöõng thaèng giaëc kia, chuùng khoâng maùu muû gì vôùi mình, chuùng aùc ñaõ ñaønh, coøn noù sao noù choù maù theá ñöôïc. Baêm vaèm noù ra. Chính phuû hoûi toäi. Chuùng toâi xin chòu. Moät trung ñoäi tröôûng ñöùng ra giöõa moïi ngöôøi. Anh noùi: 39 - Xin baø con ñeå cho toâi noùi. Toâi cuõng laø em hoï noù. Trong soá anh em chuùng toâi, coù nhieàu ngöôøi coù hoï vôùi noù. Khoâng phaûi laø chuùng toâi beânh noù ñaâu. Chuùng toâi cuõng muoán moi gan noù. Nhöng toäi traïng cuûa noù, phaûi ñeå Chính phuû xöû. - Phaûi gieát ngay noù ñi. Noù ñaõ ñi döï hoäi nghò Saøi Goøn. Noù vôùi thaèng Hai Tu, phaûi ñem choân soáng chuùng noù ñi! - Noù ñaõ gieát haïi bao nhieâu ñoàng baøo! Hoï xoâ caû laïi phía teân Vieät gian. Anh trung ñoäi tröôûng noùi: - Toäi aùc cuûa noù coøn nhieàu nöõa. Theá naøo nhöõng thaèng baùn nöôùc cuõng phaûi ñeàn toäi. - Noù phaûi ñeàn toäi ngay baây giôø! Anh ñeå chuùng toâi ñaùnh cheát noù ñi! - Chuùng ta phaûi ñôïi leänh Cuï Hoà chöù? Hoï luøi caû laïi. OÂng keù ngoài xuoáng, duùi thanh cuûi vaøo beáp. Caùc baø keù guïc ñaàu khoùc. OÂng keù noùi: - Chæ sôï Cuï Hoà tha thoâi! - Tuøy ngöôøi Cuï Hoà tha. Nhöõng ñöùa baùn nöôùc haïi daân thì Cuï Hoà khoâng tha1. Chuùng ta cöù ñôïi leänh Cuï Hoà. Baø con cöù bình tónh. 1. Thöïc teá laø ngaøy 05-9-1950, chæ vaøi ngaøy tröôùc khi môû maøn Chieán dòch Bieân giôùi, Toøa aùn Quaân söï toái cao ñaõ môû phieân toøa xeùt xöû vaø keát aùn töû hình Traàn Duï Chaâu, nguyeân Ñaïi taù, Cuïc tröôûng Cuïc Quaân nhu thuoäc Boä Quoác phoøng veà toäi tham nhuõng trong quaân ñoäi. Hoà Chuû tòch ñaõ baùc ñôn xin giaûm toäi cuûa Traàn Duï Chaâu vaø ngay chieàu hoâm sau, baûn aùn ñaõ ñöôïc thi haønh (BS). 40 BAùC BAÛO ÑAùNH LAø ÑöÔÏC Chieán thaéng leân nhö nöôùc vôõ bôø. Tin giaûi phoùng caùc ñaát ñai môùi, caùc thò traán môùi truyeàn ñi. Caùc uûy ban chieám lónh ñoâ thò leân ñöôøng voäi vaõ. Caùc uûy ban thu doïn chieán tröôøng ñi gaáp. Traïm tieáp nhaän tuø binh khoâng ngôùt hoûi cung nhöõng teân môùi ñeán. Caùc uûy ban khaùng chieán haønh chính ñòa phöông, baáy laâu ruùc röøng, ruùc nuùi, luïc tuïc keùo ra, luûng cuûng giaáy tôø, maùy chöõ, ba loâ. Boä ñoäi vaãn maûi meâ truy kích giaëc, tieáp söùc cho nhöõng boä ñoäi du kích ñòa phöông tæa ñaùnh. Nhöõng boä phaän ñöôïc nghæ ngôi nhoùm nhöõng hoäi nghò kieåm thaûo sô keát traän ñaùnh cuûa mình, töøng toå, töøng tieåu ñoäi, töøng trung ñoäi, töøng ñaïi ñoäi. Huaán luyeän nhöõng anh em trong haøng nguõ Phaùp, tình nguyeän ôû laïi vôùi boä ñoäi. Boä ñoäi toå chöùc nhöõng buoåi ca nhaïc, nhöõng toái kòch cho daân chuùng. Hoï gaùnh nhöõng gaùnh luùa naëng tróu, oùng aùnh vaøng, 41 raøo raøo nhö gioù thu, veà cho baø con. Moät hoâm boä ñoäi tíu tít nhö gaø tìm chuoàng. - Laøm caùi gì maø oàn leân theá? - Khoâng aï. Ñaáy, caäu thích caùi buùt maùy cuûa mình thì mình cho caäu, caäu nhöôøng cho mình ñi. - Khieáu thoâi. Buùt maùy thì roài tôù cuõng mua ñöôïc. - Tôù laïy caäu. - Toâi cuõng laïy anh. - Ñaõ baûo maø. Ñaùnh thaéng laø theá naøo cuõng ñöôïc gaëp maø. - Vöøa môùi aên boø khao xong. - Töø thuôû cha sinh meï ñeû ñeán giôø! - Chieán thaéng tuyeät thaät! - Cuõng laø nhôø nhòn ñoùi khoûe. - Teà chænh moät chuùt naøo, caäu! - OÂng Cuï khoâng caàn hình thöùc ñaâu. - Thaéng thì cuõng phaûi theá naøo chöù lò. - Ñeå cho toâi ñi. Töø ngaøy toâi vaøo boä ñoäi, toâi chöa ñeà nghò xin xoû caùi gì bao giôø. Ñoäi vieân, caùn boä söûa soaïn nhö ngaøy Teát. Nhöng Baùc giaûn dò nhö moät ngaøy thöôøng. OÂtoâ xình xòch. - Ñaáy. Ñaáy. Caùc chuù nhìn ra ñöôøng vaãn khoâng phaûi Baùc. Theá roài Baùc ñi boä tôùi giöõa luùc caùc chuù khoâng ngôø. Voøng ngöôøi ñang roäng boãng heïp laïi. Tieáng hoan hoâ chaïy voøng treân ñaàu. Muõ, ca loâ tung leân. 42 Ñaàu suùng nhaáp nhoâ. Kieãng chaân, xoâ caû vaøo ngöôøi tröôùc. Laïi nhöõng tieáng hoan hoâ. Baùc khoâng ñöùng treân dieãn ñaøn. Baùc ñi thaúng xuoáng baõi coû. Baùc khoâng ñoäi muõ. Maët Baùc saïm phong traàn. Ñaàu hoa raâm ñaõ baïc nhieàu. Baùc maëc aùo hôû ngöïc. Quaàn Baùc nhaøu. Chaân Baùc ñi deùp cao su traéng, ñöùt quai sau. - OÀ! Baùc khoâng ñeo kính. - Baùc cuõng quaøng khaên maët nhö ta thoâi. - Töôûng Cuï Chuû tòch thì gheät phaûi cao ngaäp goái! Baùc ñi ñi laïi laïi, Baùc hoûi caùc chuù coù meät khoâng, coù khoûe khoâng. Baùc baûo caùc chuù ngoài xuoáng keûo moûi. Baùc hoûi caùc chuù coù æa baäy khoâng. - Thöa Baùc, khoâng. Baùc nhìn veà phía coù tieáng traû lôøi, Baùc hoûi: - Coù thaät laø khoâng khoâng? - Thöa Baùc, coù ñaáy aï. Baùc khuyeân caùc chuù khoâng neân tieáp tuïc vieäc phaûn veä sinh aáy. Daân ngöôøi ta keâu. Maø vieäc aáy khoâng xöùng vôùi boä ñoäi. - Coù ñuùng khoâng? - Thöa Baùc, ñuùng aï. Baùc noùi chuyeän vui; boä ñoäi cöôøi. - Thaät laø boá daïy con. Khoâng phaûi laø ngaøy chieán thaéng. Khi Baùc thay maët Chính phuû khen ngôïi caùc chuù, caùc chuù thoát nhieân im laëng. Baùc nhaéc ngay 43 Baùc Hoà hoûi chuyeän chieán só. ñeán thöông binh. Baùc khuyeân phaûi thu doïn chieán tröôøng ngay, choân caát töû thi, keûo sinh beänh taät. Baùc chaïm vaøo chaân chuù naøy. Baùc ñöùng tröôùc maët chuù kia. Caùc chuù sinh baïo, nhao nhao xin noùi. Baùc hoûi moät chuù ngoài ñaøng sau, trong boùng toái. Baùc hoûi vì sao ta chieán thaéng to. Chuù noùi vì coá gaéng. Chuù noùi vì kyõ thuaät tieán boä. - Thöa Baùc, chaùu coù yù kieán, vì nhaân daân aï. Baùc quay laïi xem chuù naøo. Baùc khen noùi ñuùng. Chuù ruù leân vì caùc baïn chung quanh cuø naùch. Baùc noùi veà nhaân daân. Lôøi Baùc rung leân khi Baùc noùi 44 ñeán nhöõng noãi khoå cuûa nhaân daân, ñeán nhöõng hy sinh lôùn lao, nhöõng ñoùng goùp voâ löôïng cuûa nhaân daân, ñöa leân cho Chính phuû töøng haït côm, haït gaïo ñeå Chính phuû ñaùnh giaëc. Baùc noùi theâm raèng ta thaéng lôùn vì chæ huy saùng suoát vaø kieân quyeát. Baùc khuyeân caùc chuù phaûi kính daân, yeâu daân, tin daân. Baùc khuyeân caùc chuù phaûi trieät ñeå chaáp haønh meänh leänh. Baùc pheâ bình kyû luaät chieán lôïi phaåm khoâng nghieâm cuûa moät vaøi caù nhaân vaø ñôn vò. - Phaûi bieát tieác chieán lôïi phaåm. Noù laø xöông maùu cuûa chieán só. Ñöøng coù nhö caùi chuù naøo Baùc gaëp hoâm qua laøm gaø maø ñoát haøng maáy ngoïn neán. Theá laø phí. Caùc chuù neân nhôù raèng nöôùc ta ngheøo, daân ta khoå, chuùng ta khoâng ñöôïc phí. Caùc chuù baám nhau: - Cheát chöa. Cheát chöa. Truùng tuû nhôù. Baùc noùi veà caùn boä: - Caùn boä phaûi thöông yeâu ñoäi vieân. Nhaát laø chính trò vieân, phaûi laø ngöôøi chò, ngöôøi anh, ngöôøi baïn, ngöôøi meï cuûa ñoäi vieân, phaûi haèng ngaøy troâng nom ñoäi vieân, töø caùi aên, caùi ôû, khi taäp luyeän, khi meät moûi, oám ñau. Maø phaûi göông maãu. Ñöøng coù nhö caùi chuù chính trò vieân naøo moàm thì noùi phaûi giuùp daân, baét ñoäi vieân queùt töôùc, mình thì ñi naèm. Caùc chuù nhaûy leân, voã tay. - Baùc maø laøm chính trò vieân ñaïi ñoäi mình nhæ. Baùc quay veà phía caùn boä: - Coù ñuùng khoâng? 45 Caùn boä cöôøi, nhìn nhau, baám nhau. Maët Baùc hieàn töø: - Chuù naøo coù caùi taät aáy thì vöùt noù ñi. Caùn boä phaûi coi ñoäi vieân nhö tay chaân. Ñoäi vieân phaûi coi caùn boä nhö ruoät thòt. Coù nhö theá thì ñaùnh ñaâu môùi thaéng ñaáy. Baùc noùi ñaõ nhieàu. Baùc khoâng uoáng nöôùc. Baùc hoâm nay khoâng ho. Boä ñoäi coøn muoán nghe. Voøng ngöôøi kheùp chaët laïi. Baùc ñem vaøi moùn quaø taëng cho caù nhaân naøo xuaát saéc nhaát. Boä ñoäi yeâu caàu Baùc cho xem tröôùc. Baøn tay Baùc gaày goø chìa cho moïi ngöôøi xem ngoâi sao xinh xinh, ñoû thaãm, loùng laùnh nhö ngoïc, loùng laùnh nhö maét caùc chuù troá nhìn leân. Baùc ngoài xuoáng coû, tröôùc caùc chuù. Caùc chuù laàn löôït ra tröôùc maët Baùc, höùa coá gaéng gieát giaëc, nghe lôøi Baùc daïy. Moät ñoäi vieân bieáu Baùc caùi hoäp meàñay cuûa giaëc maø anh chieám ñöôïc khi xung phong ñaàu tieân vaøo nhaø chæ huy cuûa Aliuc1. Moät chuù ñöùng sau noùi: - Thöa Baùc. Baùc cho chuùng chaùu bieát hoäp gì ñaáy aï. - Caùc chuù laïi baét Baùc baùo caùo nöõa! Boä ñoäi cöôøi aàm ó, khoaùi traù. Baùc giô töøng chieác meàñay cho moïi ngöôøi xem. - Thöa Baùc, chuùng chaùu chöa troâng roõ aï. 1. Allioux: Quan tö Phaùp, chæ huy ñoàn Ñoâng Kheâ, vò trí bò ta ñaùnh ngaøy 16-9-1950, môû maøn Chieán dòch Bieân giôùi (BS). 46 Hoà Chuû tòch trong Chieán dòch Bieân giôùi. AÛnh: Vuõ Naêng An Baùc giô cao hôn. Caùc chuù cöôøi sung söôùng, oâm nhau, nghieâng ngaû. - Thoâi ñöøng baét Baùc giô maõi, Baùc moûi tay. Thoát nhieân im laëng. Baùc chaïy ra hoân ngöôøi trung ñoaøn tröôûng cuït tay1 ñaõ laøm cho giaëc baït hoàn, moät thanh nieân gaày goø, ñang ñöùng tröôùc Baùc höùa quyeát taâm chieán ñaáu. Ñaàu baïc cuûa Baùc saùt ñaàu xanh cuûa ngöôøi chieán só, tay aùo sômi loøng thoøng quôø quaïng beân söôøn Baùc. Ngöôøi chieán só trôû veà choã cuõ. Tieáng voã tay cuûa boä ñoäi, nuùi sau vang voïng laïi. Baùc ñöùng leân töø taï ra veà vaø noùi: 1. Thaùi Duõng, Trung ñoaøn tröôûng Trung ñoaøn 88, bò thöông cuït tay phaûi trong traän Baûn Puøm (BS). 47 - Baây giôø thì Baùc baän, khoâng theå ôû laâu vôùi caùc chuù ñöôïc. Vaäy Baùc chuùc caùc chuù khoûe vaø coá gaéng. Coá gaéng luoân luoân ñeå khi Baùc baûo ñi laø ñi, Baùc baûo ñaùnh laø ñaùnh, ñaùnh laø ñöôïc. (Vaên ngheä soá 27-28, 12-1950 vaø 1-1951) 48 TrONG NGAøy THOÁNG NHAÁT VIEÄT mINH - LIEâN VIEÄT Ngaøy moàng ba thaùng ba, tröôùc Ñaïi hoäi Vieät Minh - Lieân Vieät thoáng nhaát toaøn quoác, Ñaûng Lao ñoäng Vieät Nam ra maét quoác daân1. ... OÂng Tröôøng Chinh thay maët Ñaûng chaøo möøng Ñaïi hoäi maët traän, trình baøy chính cöông cuûa Ñaûng. Chuû tòch Hoà Chí Minh noùi: - Muïc ñích cuûa Ñaûng Lao ñoäng Vieät Nam coù 1. Vieät Minh: goïi taét cuûa Vieät Nam Ñoäc laäp Ñoàng minh hoäi, thaønh laäp ngaøy 19-5-1941; Lieân Vieät: goïi taét cuûa Hoäi lieân hieäp Quoác daân Vieät Nam, thaønh laäp ngaøy 29-5-1946. Thaùng 11-1945, do yeâu caàu cuûa caùch maïng, Ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông tuyeân boá töï giaûi taùn (thöïc chaát laø ruùt vaøo bí maät). Ngaøy 3-3-1951, khi Ñaûng trôû laïi hoaït ñoäng coâng khai thì hai toå chöùc Vieät Minh vaø Lieân Vieät cuõng hôïp nhaát thaønh Maët traän Lieân Vieät. Taïi Ñaïi hoäi thoáng nhaát Vieät Minh - Lieân Vieät, Chuû tòch Hoà Chí Minh ñöôïc baàu laø Chuû tòch danh döï vaø oâng Toân Ñöùc Thaéng laøm Chuû tòch Maët traän Lieân Vieät (BS). 49 theå goàm trong taùm chöõ: Ñoaøn keát toaøn daân, phuïng söï Toå quoác. Quaù khöù ñaáu tranh. Hieän taïi khaùng chieán. Töông lai xaây döïng. Böôùc ñöôøng ñi leân cuûa daân toäc. Vaø daân toäc thöøa nhaän Ñaûng laø ñoäi quaân tieàn phong cuûa mình. Maët traän nhaän thaáy ôû caùc laõnh tuï lao ñoäng nhöõng ngöôøi lính xung kích maø lôøi noùi, vieäc laøm ñeàu theå hieän caùi tinh thaàn phuïc vuï nhaân daân, caùi nhieät tình caùch maïng, caùi yù chí quyeát lieät ñaùnh giaëc döïng nöôùc. Trung, Nam, Baéc sum hoïp. Coâng nhaân, noâng daân, phuï nöõ, thanh nieân saùt caùnh. Ñaïi bieåu mieàn nuùi. Nhöõng ngöôøi hai ba chuïc naêm boân ba caùch maïng, nay môùi trôû veà, ñaïi dieän cho taát caû ñoàng baøo haûi ngoaïi, goùp caùi yù chí ñoaøn keát cuûa nhöõng ngöôøi xa Toå quoác, luoân luoân höôùng veà Toå quoác. Ñaïi bieåu mieàn haäu ñòch: chò phuï nöõ ngoaïi thaønh Haø Noäi, chò phuï nöõ Mai Ñaø, moät tay phuïc hoài cô sôû chieán ñaáu cuûa huyeän mình, xaây döïng chieán khu du kích. Chieán só Quaân Tieân Phong. Chieán só thi ñua. Chieán só noâng nghieäp. Anh huøng lao ñoäng. Beân caïnh, maáy thöông binh chieác tay aùo loøng thoøng. Caùc vò linh muïc chaäm raõi, hieàn töø. Nhöõng thaân só ñaàu baïc raâu traéng. Cuï Thi Sôn, Bí thö cuõ cuûa nhaø anh huøng cöùu quoác Ñeà Thaùm, treân dieãn ñaøn, noùi nhöõng lôøi raén roûi: - Chuùng ta ñaõ ñoaøn keát, chuùng ta laïi coù Ñaûng Lao ñoäng Vieät Nam laõnh ñaïo, thì khoâng noùi moät 50 Phaùp, maø möôøi Phaùp chuùng ta cuõng ñaäp tan, khoâng noùi moät can thieäp Myõ, maø möôøi can thieäp Myõ chuùng ta cuõng ñaùnh cheát… Ñaïi hoäi Vieät Minh - Lieân Vieät thoáng nhaát laø nöôùc Vieät Nam thu heïp laïi. Ñaûng Lao ñoäng Vieät Nam laø löïc löôïng truï coät cuûa ñaáu tranh. Ñaïi hoäi quaây quaàn chung quanh laõnh tuï Hoà Chí Minh. Chuû tòch oâm trong loøng moät em beù. Taát caû moïi ngöôøi noùi: Chuùng ta chieán ñaáu cho töông lai em beù, cho töông lai daân toäc. Em beù ngaøy mai sung söôùng hay khoå sôû laø do chuùng ta. Nhöng nhaát ñònh laø em beù seõ ñöôïc sung söôùng. Sau khi ban toå chöùc giôùi thieäu thaønh phaàn ñaïi bieåu trong Ñaïi hoäi, Hoà Chuû tòch giô tay xin noùi. Vaø Ngöôøi ñöùng leân, tay oâm em beù, vöøa cöôøi vöøa noùi: - Ban toå chöùc giôùi thieäu soùt thaønh phaàn thieáu nhi. Vaäy toâi xin giôùi thieäu cho ñuû. Hoäi tröôøng voã tay. Em beù cuõng ñaäp hai baøn tay nhoû xíu vaøo nhau, vaø nhaûy nhoùt treân vai Hoà Chuû tòch. Nhöõng ngöôøi tôùi ñaây ñeå thaûo luaän nhöõng ñieàu quan thieát ñeán vaän maïng daân toäc, laïi laø nhöõng ngöôøi coù caùi vui hoàn nhieân, thaúng thaén. Nhöõng buoåi ngoaøi hoäi tröôøng, caùc ñaïi bieåu naém tay nhau, môøi nhau nhaûy muùa nhöõng ñieäu Trung Hoa, Tieäp, Hung, Phaàn Lan. Thanh nieân chöa chaéc ñaõ haêng haùi tham gia baèng caùc thaân só, caùc boä tröôûng, caùc nhaø sö, caùc giaùo só, caùc laõnh tuï chính ñaûng, caùc 51 Baùc beá “ñaïi bieåu” thieáu nhi. taân khaùch Mieân, Laøo. Nhöõng cuï giaø xuaát thaân Khoång giaùo, maëc quoác phuïc, tay caàm gaäy, thoát nhieân khoâng coøn caùi veû cöùng nhaéc, nghieâm nghò cuûa nhaø nho. Caùc cuï höôùng choøm raâu baïc ra phía nhöõng ngöôøi ñöùng chung quanh ñang voã tay, nhuùn chaân ñaùnh nhòp theo ñieäu keøn. Hoà Chuû tòch khi ñi ñaàu, khi laãn trong ñaùm roàng raén keùo daøi, ngoaèn ngoeøo uoán khuùc, nhieàu maøu, nhieàu löùa tuoåi. Tieáng reo hoø aàm ó. Taát caû nhöõng oâng giaø coâng keânh Hoà Chuû tòch leân vai. Theo sau laø chò em phuï 52 nöõ, anh em thanh nieân giô tay nhöng vui quaù queân caû voã tay. AÂm nhaïc nghæ. Ñaïi bieåu vaøo hoäi tröôøng. Moät luùc môùi thaáy Hoà Chuû tòch trôû vaøo. Cuï oâm trong tay moät chieác aùo daï, seõ ñaët xuoáng baøn cuûa hoaøng thaân Xuphanuvoâng. Ñaáy laø aùo maø vò ñaïi bieåu nhaân daân Laøo ñaõ côûi ra trong luùc töng böøng nhaûy muùa, vaø queân khuaáy khoâng ñem vaøo. Söùc maïnh cuûa chuùng ta khoâng nhöõng ôû yù chí chieán ñaáu quyeát lieät. Söùc maïnh cuûa chuùng ta coøn nhieàu ôû tình yeâu. OÂng Tröôøng Chinh, nghe xong lôøi phaùt bieåu chaân thaønh cuûa oâng Sieu Heng, ñaïi bieåu nöôùc Mieân töï do, chaïy leân oâm laáy oâng ôû tröôùc dieãn ñaøn. OÂng Hoaøng Quoác Vieät ñöùng sau buïc chuû tòch ñoaøn, hoài laâu khoâng noùi ñöôïc, sau khi oâng Boà Xuaân Luaät tuyeân boá Caùch maïng ñoàng minh hoäi, theo göông Vieät Minh, töï nguyeän hoøa vaøo Lieân Vieät. Ngöôøi lính thuûy laõo thaønh Toân Ñöùc Thaéng maø ñaïi hoäi suy toân laøm Chuû tòch Maët traän daân toäc thoáng nhaát, trao taëng phaåm cho nhöõng chieán só coù coâng trong moïi ngaønh hoaït ñoäng, hoân moïi ngöôøi nhö cha con. Nieàm vui vaø tình thöông yeâu ñaõ laøm cho Ñaïi hoäi thaønh coâng trong caùi yù chí ñaïi ñoaøn keát, baûo veä Toå quoác, baûo veä hoøa bình. Ñaïi hoäi ñaõ beá maïc vôùi moät hình aûnh töôi saùng. Hình aûnh chim boà caâu traéng bay treân thaønh buïc chuû tòch ñoaøn. Khi anh hoïa só vöøa daùn xong con chim cuoái cuøng leân vai böùc chaân dung Hoà Chuû tòch, caû hoäi tröôøng 53 Hoà Chuû tòch (thöù hai) vui ñuøa cuøng caùc ñaïi bieåu trong nöôùc vaø quoác teá tham döï Hoäi nghò. ñöùng leân, moãi ngöôøi vaãy trong tay moät con chim boà caâu. Ra khoûi hoäi tröôøng, con chim boà caâu aáy vaãn bay möøng treân tay caùc ñaïi bieåu. Noù vui vaø nheï, vaø cuõng naëng tróu nghieâm trang. Caùc ñaïi bieåu kyù vaøo baûn nghò quyeát höôûng öùng hieäu trieäu cuûa Hoäi ñoàng baûo veä hoøa bình Beùclin. Chuùng ta thaáy naëng theâm nhieäm vuï, lôùn theâm chieán ñaáu, aám theâm trong tình nhaân ñaïo bao truøm theá giôùi. Chuùng ta bieát chæ coù hoøa bình môùi ñem laïi cho 54 chuùng ta hoaøn toaøn töï do, hoaøn toaøn haïnh phuùc. Chuùng ta ñaùnh giaëc vì yù nghóa aáy. Chuùng ta caêm thuø giaëc cuõng vì yù nghóa aáy. Tin chieán thaéng göûi veà möøng Ñaïi hoäi. Moãi tin chieán thaéng cuûa ta laø moät tieáng noùi cuûa hoøa bình. Thoâng caùo, coâng vaên, tieäp baùo laø nhöõng caùnh chim boà caâu bay veà Ñaïi hoäi, bay toûa trong toaøn coõi Vieät Nam, bay truyeàn tôùi Lieân Xoâ, gaëp gôõ trong moät cuoäc bay tôùi taáp, töng böøng, nhöõng caùnh chim boà caâu cuûa theá giôùi töø tay thoáng cheá Xtalin bay ñi khaép nôi, khaép coõi... (Vaên ngheä, 15-3-1951) 55 Chuû tòch Hoà Chí Minh (haøng ñaàu, giöõa) vaø moät soá ñaïi bieåu döï Hoäi nghò thoáng nhaát Vieät Minh - Lieân Vieät, thaùng 3-1951 ôû Vieät Baéc. 56 BEâN ÑOÁNG LöÛA Phaùi ñoaøn thanh nieân ñi tham döï Ñaïi hoäi lieân hoan thanh nieân theá giôùi ôû Beùclin1 trôû veà nöôùc, vaø hoâm nay ñeán baùo caùo tröôùc Hoäi ñoàng Chính phuû. Chuùng toâi ôû maáy cô quan gaàn ñaáy cuõng ñöôïc tôùi döï nghe. Moät ñoáng löûa to chaùy saùng röïc giöõa moät mieáng ruoäng khoâ gaàn nôi Chính phuû laøm vieäc. Haøng gheá daøi baøy troøn chung quanh. Moät caùi gheá töïa ñeå daønh rieâng cho Hoà Chuû tòch. Giôøi hoâm nay reùt nhö caét. Gioù buoát. Söông bay nhö möa buïi. Röøng lieàn caïnh mòt muø. Khaép caùc ngaû ñöôøng moøn, ñoàng baøo mieàn nuùi ñoát ñuoác tôùi. Ngöôøi neùm ñuoác vaøo ñoáng löûa cho chaùy theâm to. Ngöôøi daäp taét ñuoác ñeå daønh nöùa luùc trôû veà. Phaàn ñoâng laø oâng giaø, baø laõo, phuï nöõ vaø treû em. Baø con ñöùng voøng trong voøng ngoaøi sau haøng gheá, cöôøi cöôøi noùi noùi. Thieáu nhi chaïy tung taêng, len loûi trong ñaùm ñoâng. Tieáng reo 1. Ñaïi hoäi Lieân hoan Thanh nieân vaø Sinh vieân theá giôùi laàn thöù III, dieãn ra ôû Beùclin, thuû ñoâ nöôùc Coäng hoøa Daân chuû Ñöùc (tröôùc ñaây) töø ngaøy 5 ñeán 20-8-1951 (BS). 57 möøng phaù tan khoâng khí tónh mòch, ñôïi chôø. Baùc vaø caùc vò boä tröôûng tôùi. Baùc maëc boä aùo kaki. Coå ñeo chieác khaên len ñen. Baùc khoâng khoaùc aùo truøm ngoaøi nhö phaàn ñoâng caùc boä tröôûng. Baùc khoâng ngoài gheá töïa, maø ngoài xuoáng gheá daøi, moät beân laø linh muïc Phaïm Baù Tröïc, moät beân laø anh huøng quaân ñoäi La Vaên Caàu vaø chieán só coâng nghieäp Tröông Thò Xin, trong phaùi ñoaøn thanh nieân. Baùc quay laïi hoûi chuyeän ñoàng baøo vaø keùo moät em beù ñeán oâm vaøo loøng. AÙnh löûa chieáu vaøo maët Baùc ñoû hoàng haøo, laøm cho vöøng traùn cao saùng loaùng. Baùc caát tieáng thaân maät: - Baét ñaàu chöa? Phaùi ñoaøn baùo caùo. Baùc thænh thoaûng cuùi ñaàu hoûi chuyeän chò Tröông Thò Xin, nhoû beù, vaø anh huøng La Vaên Caàu, cuõng nhoû beù, gaày goø, tay cuït, luûng laúng moät beân tay aùo, ngoâi sao vaøng treân muõ ca loâ laáp laùnh. Chò Xin ngoài im nhìn Baùc. Baùc naém tay chò laâu laâu. Baùc xem nhöõng taëng phaåm cuûa thanh nieân Ñöùc göûi bieáu Baùc; Baùc ñoïc moät böùc thö tieáng Ñöùc vaø dòch ra cho moïi ngöôøi nghe. Thö laø cuûa moät ngöôøi baïn tuø binh Ñöùc bò baét trong chieán dòch Cao Laïng, ñöôïc Chính phuû traû cho veà nöôùc. Anh Ñöùc aáy toû lôøi caûm ôn Baùc ñaõ cho anh coù cô hoäi soáng laïi cuoäc ñôøi gia ñình eâm aám. Anh baùo tin vôùi Baùc, laø vôï anh ñaõ coù mang. Anh göûi aûnh hai vôï choàng chuïp vôùi nhau bieáu Baùc, vaø xin Baùc nhaän laøm cha ñôõ ñaàu cho ñöùa treû saép ra ñôøi. Baùc dòch ñeán ñaâu, moïi ngöôøi cöôøi ñeán ñoù. Moái tình 58 Vieät - Ñöùc, tuy hai nöôùc xa nhau haøng ngaøn vaïn daëm, maø thaém thieát, töôûng nhö Vieät Nam vaø Ñöùc saùt lieàn nhau. Baùc ñöùng daäy, giô nhöõng taëng phaåm cho moïi ngöôøi xem, laáy ra trong soá taëng phaåm moät ngoâi sao loùng laùnh ñính leân ngöïc chò Xin vaø cuùi xuoáng hoân chò. Tieáng voã tay raâm ran chung quanh. Baùc noùi: - Xin sang Beùclin laøm ñöôïc nhöõng gì, noùi cho Baùc, caùc chuù boä tröôûng vaø baø con nghe. Chò ñöùng ra gaàn ñoáng löûa, keå nhöõng chuyeän thanh nieân caùc nöôùc hoan hoâ chò, nhöõng moái tình kính yeâu cuûa thanh nieân caùc nöôùc ñoái vôùi Baùc. Boãng nhieân chò caûm ñoäng, luùng tuùng khoâng noùi ñöôïc nöõa. Baùc cöôøi, caùc boä tröôûng cöôøi, ñoàng baøo cuõng cöôøi. Ngöôøi nöõ chieán só treû tuoåi e theïn, khoâng bieát laøm gì. Baùc ñöùng daäy, keùo chò laïi gaàn, xoa ñaàu chò vaø phuûi nhöõng taøn than baùm vaøo toùc chò. Baùc oân toàn hoûi: - Tröôùc kia coù ai bieát Xin laø ai khoâng? Chò thoû theû: - Khoâng aï. - ÖØ. Theá maø baây giôø chaúng nhöõng trong nöôùc maø quoác teá bieát. Khoâng nhöõng bieát maø coøn hoan ngheânh. Theá laø vì sao? - Vì coù Baùc, coù Ñaûng, coù Chính phuû. Baùc gaät ñaàu, noùi chaäm raõi vaø aâu yeám: - Ngöôøi ta hoan ngheânh mình laø vì nhaân daân ta anh duõng, boä ñoäi ta hy sinh chieán ñaáu, daân toäc ta anh huøng. Ngöôøi ta hoan ngheânh mình chính 59 laø hoan ngheânh nhaân daân chuùng ta, nöôùc Vieät Nam chuùng ta, daân toäc chuùng ta. Cho neân chaùu caøng ñöôïc hoan ngheânh... Baùc quay ra phía ñoàng baøo: - ... thì laïi caøng phaûi caùm ôn nhaân daân, caùm ôn ñoàng baøo, bieát ôn Toå quoác, caøng phaûi ra söùc phuïc vuï nhaân daân. Chaùu hieåu chöa? Ngöôøi nöõ chieán só ñöùng beân Baùc, nhö moät ngöôøi chaùu ngoan ngoaõn nuùp döôùi caùnh tay che chôû. Baùc vaãy anh huøng La Vaên Caàu laïi gaàn, vaø beân ñoáng löûa chaùy to, oâm laáy hai ngöôøi. Linh muïc Phaïm Baù Tröïc voã tay, cöôøi hieàn haäu. Ñoàng baøo xoâ caû laïi... Baùc töø giaõ ñoàng baøo, theo caùi ñeøn baõo chao ñöa, böôùc treân ñöôøng moøn, roài khuaát vaøo trong röøng saâu. Ñoáng than hoàng baäp buøng boác löûa do moät côn gioù baác thoåi. Chuùng toâi ñoát ñuoác ra veà. Buoåi löûa traïi quaù eâm ñeàm. Baùc baây giôø chaéc ñang qua suoái laïnh. Baùc ñaõ giaø, maø ñeâm giaù, coøn laën loäi röøng khuya. Toâi töï nhieân röng röng nöôùc maét. Lôøi Baùc vaêng vaúng nhö tieáng chuoâng xa: Daân toäc ta anh huøng. Loøng toâi phôi phôùi, töï haøo cho daân toäc cuûa toâi. 11-1951 60 HOÀCHUÛ TòCH NOùI CHUyEÄN VEÀ CAùCH VIEÁT Toái 17-8-1952, Hoà Chuû tòch noùi chuyeän veà caùch vieát cho moät soá anh em vaên ngheä, baùo chí. Nhieàu anh chò em caùn boä daân vaän ôû lôùp hoïc gaàn ñaáy cuõng tôùi döï. Nhöõng caâu hoø, tieáng haùt ñaõ im. Baùc töø töø baét ñaàu: - Hoâm nay, Baùc noùi veà caùch vieát, ñaëc bieät laø vieát ngaén. Baùc ñaët ngay vaán ñeà vaøo trong hoaøn caûnh thöïc teá cuûa khaùng chieán, trong ñieàu kieän sinh hoaït thieáu thoán vaø baän roän cuûa nhaân daân. Baùc deø ngöøa ngay caùi khuynh höôùng vieát daøi. Baùc neâu leân caùi taùc phong cuûa ngöôøi vieát môùi. Coù ai trong chuùng ta, vieát saùch, vieát baùo, vieát baùo caùo, vieát truyeàn ñôn, khi noùi tröôùc quaàn chuùng nöõa, ñaõ khoâng ít nhieàu maéc beänh rau muoáng maø Baùc neâu leân? Ñaõ khoâng vieát daøi, vieát laèng nhaèng, vieát khoù hieåu, duøng chöõ lung tung? 61 Caâu chuyeän caùch vieát laø moät baøi giaûng veà laäp tröôøng. Baùc daïy: Vì coâng, noâng, binh maø vieát. Vieát phaûi nhaèm muïc ñích giaùo duïc, giaûi thích, coå ñoäng, pheâ bình. Vieát caùi gì cuõng phaûi ñöùng treân laäp tröôøng giai caáp, ñònh roõ thaùi ñoä vôùi baïn vaø thuø. Baùc ñi saâu vaøo kyõ thuaät vieát. Nhöõng lôøi töï nhieân cuûa Baùc laø keát quaû cuûa bao nhieâu kinh nghieäm, bao nhieâu coâng phu maøi luyeän, caàn cuø. Baùc trao laïi cho anh chò em nhöõng kinh nghieäm laáy taøi lieäu, kinh nghieäm nghe, hoûi, xem, ghi. Baùc daïy vieát phaûi goïn gaøng, roõ raøng, thieát thöïc, coù ñaàu coù ñuoâi, phaûi hoïc tieáng noùi cuûa quaàn chuùng. Nhöõng lôøi Baùc caên daën veà vieäc söûa baøi, khi vieát xong, noùi leân söï thaän troïng cuûa Baùc ñoái vôùi nhöõng baøi vieát ra, ñaët roõ traùch nhieäm cuûa ngöôøi caàm buùt tröôùc quaàn chuùng nhaân daân seõ ñoïc mình. Tröôùc ñaây, toâi ñaõ thaâu löôïm ñöôïc ít nhieàu kinh nghieäm veà caùch vieát, kinh nghieäm cuûa nhöõng nhaø vaên ñi tröôùc, cuûa anh em chung quanh, cuûa baûn thaân. Nhöng hoâm nay, nhöõng lôøi cuûa Baùc môùi thaät quyeát ñònh quan nieäm veà caùch vieát cuûa toâi. Toâi môùi thaät thaám thía vôùi nhöõng ñieàu maø toâi ñaõ hoïc, maø ñaùng leõ toâi ñaõ phaûi xaùc ñònh ngay töø khi môùi caàm buùt: Vì ai maø vieát? Vieát ñeå laøm gì? Vieát theá naøo? Buoåi toái hoâm nay thaân maät quaù. Chuùng toâi ghi. Chuùng toâi luoân luoân ngöûng ñaàu nhìn Baùc. Toâi laáy laïi nhöõng caâu cuûa Baùc, nhaéc thaàm cho chính mình: Vì coâng, noâng, binh - Hoïc tieáng noùi cuûa quaàn 62 chuùng - Vieát ngaén - Söûa ñi söûa laïi. Toâi nhôù laïi nhöõng vaên kieän cuûa Baùc. Lôøi hieäu trieäu soâi noåi ngaøy Toaøn quoác khaùng chieán buøng noå, böùc thö ñaàm aám göûi nhi ñoàng Trung thu 1945, böùc thö caûm ñoäng göûi Thöông binh 1948. Boán caâu: Ruoäng raãy laø chieán tröôøng, Cuoác caøy laø voõ khí, Nhaø noâng laø chieán só, Haäu phöông thi ñua vôùi tieàn phöông, veõ neân caû moät quang caûnh huøng traùng cuûa ñoàng ruoäng thi ñua khaùng chieán, vang voïng beân tai toâi. Tö töôûng môùi, lôøi vaên Vieät Nam. Baùc nhö moät ngöôøi laøm vöôøn chaêm chuùt, vun troàng tieáng noùi cuûa daân toäc. Lôøi cuûa Baùc giaûn dò vaø saâu saéc, laø lôøi noùi cuûa moät ngöôøi hieåu nhieàu, töøng traûi nhieàu, ñaáu tranh nhieàu vaø ñaõ chieán thaéng. Khi Baùc chuyeån sang nhöõng kinh nghieäm rieâng, khoâng khí trôû neân aám aùp laï thöôøng. Chuùng toâi theo Baùc trôû laïi nhöõng ngaøy tuoåi treû cuûa Baùc, nhöõng ngaøy Baùc môùi böôùc treân con ñöôøng caùch maïng. Caâu chuyeän Baùc môùi taäp vieát baùo, ngöôøi ñoàng chí coâng nhaân Phaùp daïy Baùc vieát vaên, töø ngaén ñeán daøi, töø daøi laïi ruùt ngaén, gioáng nhö moät chuyeän coå tích ngoä nghónh, ñôn sô maø caûm ñoäng. Beân aùnh ñeøn, maét Baùc nhìn thaêm thaúm. Giöõa hai phaàn caâu chuyeän vaø sau khi Baùc noùi xong, anh chò em hoø nhöõng ñieäu hoø bình daân, ca nhöõng lôøi ca daân toäc. Coø laû cuûa moät chò caùn boä Kieán An. Hoø giaõ gaïo cuûa moät ñoàng chí khu Boán, 63 Chuû tòch Hoà Chí Minh baét tay nhaø thô Thoâi Höõu trong ñoaøn nhaø baùo leân chuùc thoï Ngöôøi ngaøy 19-5-1950 (ñöùng thöù ba töø phaûi qua laø nhaø vaên Nguyeãn Huy Töôûng). cheøo cuûa moät ñoàng chí Thaùi Bình. Moät vaøi ñoàng chí vaên ngheä ngaâm thô. Thænh thoaûng Baùc hoûi: Coâ, chuù naøo bieát ngaâm sa maïc? Lôøi cuõ cuõng ñöôïc, mieãn laø laáy caùi ñieäu. Baùc thích nghe nhöõng ñieäu quen thuoäc, nheï nhaøng ñoù. Nhöõng ñieäu haùt laïi noåi leân... Khuya, anh chò em coøn haùt ñeå chaøo möøng Baùc. Ñoù cuõng laø tieáng haùt chaøo möøng moät ngaøy lòch söû cuûa baùo chí vaø vaên hoïc Vieät Nam. Chuû tòch Hoà Chí Minh môû ñaàu cho moät cuoäc chænh ñoán vaên phong. (Vaên ngheä, 10-1952) 64 QUOÁC HOÄI kHOùA BA1 Chuùng toâi ñang ñi phaùt ñoäng quaàn chuùng thöïc hieän giaûm toâ ôû moät xaõ thuoäc tænh Phuù Thoï thì ñöôïc giaáy trieäu taäp veà hoïp khoùa hoïp ñaëc bieät cuûa Quoác hoäi laàn thöù ba. Chöông trình ghi: Vaán ñeà trung taâm seõ baøn vaø quyeát ñònh trong khoùa hoïp laø chính saùch vaø luaät caûi caùch ruoäng ñaát. Ñeà aùn do saùng kieán cuûa Ñaûng Lao ñoäng Vieät Nam, ñöôïc Chính phuû taùn thaønh vaø seõ ñem trình baøy tröôùc Quoác hoäi. Moät nieàm vui khoâng noùi leân ñöôïc khi nhaän ñöôïc giaáy trieäu taäp. Trong khi coâng taùc, ñaõ nhieàu laàn toâi mong moûi choùng tôùi ngaøy thöïc hieän caûi caùch ruoäng ñaát cho noâng daân. Treân ñöôøng veà döï Hoäi nghò, caùi yù töôûng saép ñöôïc noùi leân tình caûnh vaø nguyeän voïng cuûa noâng daân vôùi Quoác hoäi laãn loän vôùi yù töôûng saép ñöôïc gaëp Hoà Chuû tòch, ñem laïi cho toâi moät nguoàn phaán khôûi lôùn. Hình aûnh caùi xaõ 1. Quoác hoäi khoùa I, kyø hoïp thöù ba (thöôøng ñöôïc goïi taét laø Quoác hoäi laàn thöù 3, hay Quoác hoäi khoùa ba), dieãn ra ôû Vieät Baéc töø ngaøy 1 ñeán 4-12-1953 (BS). 65 toâi vöøa coâng taùc, hình aûnh nhöõng ngöôøi baïn noâng daân, theo doõi toâi, quyeán luyeán, mong ñôïi… Ñaõ ñeán luùc vieäc thöïc hieän khaåu hieäu “ngöôøi caøy coù ruoäng” khoâng theå trì hoaõn ñöôïc. ÔÛ nhöõng xaõ ñaõ phaùt ñoäng giaûm toâ, yeâu caàu naøy coù moät tính chaát ñaëc bieät caáp thieát. Trong nhöõng ñeâm toá khoå, nhöõng cuoäc ñaáu tranh vôùi ñòa chuû, noâng daân ñaõ noùi leân ñieàu ñoù. Trong nhöõng buoåi töng böøng saûn xuaát, ñaøo coáng khai ngoøi, noâng daân ñaõ noùi leân ñieàu ñoù. Trong nhöõng ngaøy thanh nieân xung phong toøng quaân, gieát giaëc, nhöõng Toå giao löông ñi gaùnh thueá noâng nghieäp, nhöõng ñoaøn daân coâng vui veû leân ñöôøng ñi phuïc vuï tieàn tuyeán, noâng daân laïi caøng noùi roõ leân ñieàu ñoù. Caùi yeâu caàu caên baûn vaø caáp thieát aáy phaûi ñöôïc ñaùp öùng kòp thôøi. Treân caùc ngaû ñöôøng ñi veà Quoác hoäi, vaø döôùi maùi nhaø Quoác hoäi, ñaâu ñaâu cuõng thaáy phaûn aùnh cuoäc ñaáu tranh cuûa noâng daân. Ñaâu ñaâu cuõng bieåu loä moái ñoàng tình noàng nhieät vôùi nguyeän voïng chính ñaùng cuûa noâng daân. Giöõa hoäi tröôøng Quoác hoäi vaø nhöõng tuùp nhaø taêm toái cuûa noâng daân, khoâng coù moät caùi gì caùch böùc. Caùc ñaïi bieåu caûm ñoäng thaáy maët nhau ñoâng ñuû taùm naêm sau khoùa hoïp thöù hai1. Töng böøng phaán 1. Kyø hoïp thöù hai dieãn ra töø 28-10 ñeán 9-11-1946 taïi Haø Noäi, chöa ñaày saùu tuaàn tröôùc ngaøy Toaøn quoác khaùng chieán (BS). 66 Taám aûnh coù chöõ kyù cuûa Baùc taëng caùc ñaïi bieåu döï “Ñaïi hoäi Quoác hoäi Vieät Nam laàn thöù 3”, thaùng 12-1953. 67 khôûi ñöôïc thaáy Hoà Chuû tòch maïnh khoûe hôn hoài Haø Noäi. Baùo caùo chính trò cuûa Ngöôøi ñeà ra hai nhieäm vuï lôùn cho daân toäc Vieät Nam ñang khaùng chieán: Ñaùnh giaëc vaø caûi caùch ruoäng ñaát. Phoù Thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng trình baøy nhöõng neùt lôùn veà moïi maët khaùng chieán, vaø chính saùch ruoäng ñaát, phôi phôùi söùc tröôûng thaønh cuûa daân toäc Vieät Nam, chuû yeáu laø noâng daân, “raát anh duõng, raát ñaùng phuïc, ñaùng quyù vaø ñaùng yeâu” ñang vöôn mình vöôït muoân truøng gian khoå “xaây ñaép con ñöôøng chieán thaéng”. Nhöõng baûn tham luaän hoan ngheânh luaät ruoäng ñaát vang voïng leân tieáng noùi cuûa noâng daân. Chieàu 4-12, buoåi chieàu lòch söû cuûa khoùa hoïp lòch söû. Cuoäc thaûo luaän veà ñeà aùn luaät caûi caùch ruoäng ñaát ñaõ xong. Moät phuùt chôø ñôïi. Phuùt cuoái cuøng cuûa cheá ñoä phong kieán ñòa chuû taøn baïo. Phuùt môû ñaàu cuûa thôøi ñaïi ngöôøi caøy coù ruoäng. Töï nhieân taát caû hoäi tröôøng ñöùng daäy. Tieáng hoâ: Hoà Chuû tòch muoân naêm! vang leân. Ba laàn caùc ñaïi bieåu ngoài xuoáng, roài laïi ñöùng leân raát laâu, hoan ngheânh söï thaønh coâng cuûa khoùa hoïp vaø luaät caûi caùch ruoäng ñaát. Laàn thöù ba, quang caûnh lôùn lao vaø veû vang cuûa lòch söû Vieät Nam. Quoác hoäi töng böøng, trong ngaøy hoäi lôùn, moät traêm baûy möôi moát ñaïi bieåu nhö moät ngöôøi, chính thöùc thoâng qua chính 68 Baùc Hoà thaêm hoûi baø con noâng daân xaõ Huøng Sôn (Ñaïi Töø, Thaùi Nguyeân), thaùng 10-1953. saùch ruoäng ñaát vaø luaät caûi caùch ruoäng ñaát cuûa Chính phuû, baèng nhöõng traøng voã tay heát ñôït naøy ñeán ñôït khaùc. Nhöõng caùnh tay giô leân veà phía Chuû tòch ñoaøn nhö vaãy möøng. Moïi con maét doàn vaøo Hoà Chuû tòch. Nhöõng caùnh tay cuûa caùc vò trong Chuû tòch ñoaøn giô cao, höôùng xuoáng caùc ñaïi bieåu. Hoà Chuû tòch vaãy tay, nghieâng mình, neùt maët töôi vui, hoâ: Quoác hoäi muoân naêm! Tieáng hoâ: Hoà Chuû tòch muoân naêm ñaùp laïi. Hai tieáng hoâ gaëp nhau, toûa ra, daâng leân, ngöøng laïi trong tieáng voã tay, roài laïi gaëp nhau, tung leân, ngaân vang maõi. Tieáng Hoà Chuû tòch laïi caát leân, vui vaày, ñaàm aám: Quoác hoäi caûi caùch ruoäng ñaát muoân naêm! Tieáng hoâ truyeàn ñi treân laøn soùng uyeån chuyeån, cöông quyeát cuûa haøng traêm 69 caùnh tay ñaïi bieåu. Baøi ca laõnh tuï töï nhieân noåi daäy töø moät nhoùm ñaïi bieåu, roài lan ra, phaáp phôùi trong vaø ngoaøi hoäi tröôøng. Tieáng haùt vui möøng cuûa Quoác hoäi laø tieáng ca phaán khôûi cuûa haøng trieäu daân caøy, cuûa caùc taàng lôùp nhaân daân... Cuoäc ñaáu tranh caûi caùch ruoäng ñaát dieãn ra tröôùc tieân ôû vuøng töï do, seõ lan roäng ra tôùi caùc vuøng daàn daàn ñöôïc giaûi phoùng. Caùi ngaøy xaâm löôïc Phaùp bò ñuoåi ra khoûi ñaát nöôùc Vieät Nam cuõng laø ngaøy moïi ngöôøi noâng daân Vieät Nam ñeàu coù ruoäng caøy... Ngöôøi noâng daân ôû nhöõng vuøng taïm bò chieám seõ nhaãn naïi ñôïi leänh Cuï Hoà, khoâng bò maéc möu “caûi caùch” cuûa giaëc. Hoï saùng suoát nghó “Chæ khi naøo Hoà Chuû tòch giao ruoäng cho, ruoäng aáy môùi laø ruoäng cuûa noâng daân”1. (Vaên ngheä, 1-1954) 1. Lôøi cuûa nhöõng noâng daân Nam Boä. (Chuù thích cuûa taùc giaû). 70 LÔùP HOÏC TIEÁP QUAÛN HAø NOÄI1 Chuùng toâi ñang ngoài thaûo luaän ôû toå thì coù leänh baûo leân ngay hoäi tröôøng. Khoâng ai hieåu laø coù vieäc gì. Buoåi saùng vöøa nghe giaûng baøi muïc ôû hoäi tröôøng xong, chieàu nay thaûo luaän toå, coøn vaøi ngaøy nöõa môùi giaûi ñaùp. Ngöôøi ta khaùo nhau: Coù vieäc gì theá? Toå toâi coù maáy anh ngaïi leân hoäi tröôøng, vì hoäi tröôøng caùch xa hôn moät caây soá. Giôøi ñöông ñoä möa, ñöôøng laày loäi. Caùc toå khaùc ñaõ loá nhoá chaïy ra ñöôøng. Chuùng toâi cuõng theo ra. Theá roài khoâng ai baûo ai, cöù theá laø uøa chaïy. Caùc ñoàng chí phuï nöõ moïi ngaøy thöôøng ñi chaäm, hoâm nay lao ngöôøi ñi raát nhanh, treøo doác thoaên thoaét. Ngöôøi ta laïi khaùo nhau: Leân hoäi tröôøng laøm gì? Doøng ngöôøi öù laïi beân suoái. Moät ñoàng chí vaên phoøng ban toå chöùc ñöùng beân kia bôø, giuïc: Nhanh leân! ñeán ngay! vaø anh cöôøi tuûm tæm. Trong linh tính chuùng toâi ñaõ ñoaùn ra vieäc gì roài. Moät ñoàng chí keùo tay toâi ñi: Ñieäu naøy chaéc laø oâng Cuï ñeán. Ñuùng 1. Lôùp taäp huaán cho caùc caùn boä ñöôïc giao nhieäm vuï veà tieáp quaûn Thuû ñoâ, ngaøy 10-10-1954 (BS). 71 Baùc roài! Ñaùm ngöôøi laïi chaïy aàm aàm, maáy ñoàng chí Nam Boä chen leân tröôùc, thôû hoàng hoäc, nhaûy böøa vaøo nhöõng hoá nöôùc baén tung toùe. Thoát nhieân coù ai noùi: Baùc ñeán ñaáy. Chuùng toâi caém coå chaïy, ai cuõng muoán choùng ñeán hoäi tröôøng ñeå ñöôïc ngoài haøng ñaàu. Hoäi tröôøng ñen nghòt ngöôøi. Ngoùt naêm nghìn caùn boä caûi caùch ruoäng ñaát vaø caùn boä tieáp quaûn. Ngöôøi ngoài, ngöôøi ñöùng, phaàn nhieàu laø ñöùng, nhöng duø ñöùng duø ngoài, ai naáy ñeàu nhaáp nhoåm, ñeàu nhìn ra ngoaøi saân roäng. Ñeøn ñieän baät leân môø môø. Chieàu muøa thu toái sôùm. Treân buïc, maáy ñoàng chí xem laïi micôøroâ. Boãng nhöõng tieáng voã tay ôû ngoaøi saân noåi leân. Caû hoäi tröôøng voã tay, ngô ngaùc nhìn ra, kieãng chaân, ngheån coå. Tieáng hoan hoâ noåi leân nhö saám daäy. Tieáng voã tay ran ran khoâng ngôùt. Baùc böôùc leân buïc hoäi tröôøng. Muoân caùnh tay giô leân. Muoân tieáng chaøo: Hoà Chuû tòch muoân naêm! Ngöôøi ôû haøng döôùi ñoå xoâ leân. Ngöôøi ôû hai beân buïc saán vaøo, nhìn Baùc, haân hoan, sung söôùng. Tieáng reo laïi caát leân, xen laãn nhöõng tieáng thì thaøo: Baùc ñeïp quaù. Toùc baïc, nhöng Baùc treû ra. Hoâm nay veà khoâng aên cuõng söôùng. ÔÛ Nam ra, coát nhaát laø caùi vieäc naøy. Nam Boä ñöôïc gaëp Baùc roài! Baùc ñöùng treân buïc, hieàn töø quaù. Toùc baïc laøm noåi baät vöøng traùn cao yeân tónh. Maët Baùc hoàng haøo. Hoâm nay Baùc maëc boä quaàn aùo maøu guï. Caùi aùo ngaén hôû cuùc ngöïc, ñeå loä caùi coå hôi gaày. Baùc nhìn chuùng toâi moät löôït, hôi ngaû mình ra ñaèng tröôùc, 72 xoøe roäng hai caùnh tay, haï maïnh xuoáng, theo moät cöû chæ quen quen cuûa Baùc, ñeå ra hieäu cho moïi ngöôøi im laëng. Hoäi tröôøng khoâng moät tieáng ñoäng. Moïi con maét ñoå doàn vaøo Baùc. Nhieàu ngöôøi giôû soå ra, nhöng phaàn ñoâng khoâng ghi. Ai cuõng muoán nhìn Baùc cho thaät nhieàu, nghe Baùc cho thaät roõ, khoâng soùt moät caâu naøo. Baùc noùi veà thaéng lôïi to lôùn cuûa Hoäi nghò Giônevô1: - Tröôùc kia Phaùp cho laø noù thaéng, khoâng noùi chuyeän vôùi ta, nay noù phaûi daøn xeáp laø do ta thaéng lôïi to veà quaân söï vaø caûi caùch ruoäng ñaát. Ñeá quoác Myõ aâm möu phaù hoaïi hoøa bình, maø mình phaù ñöôïc aâm möu ñoù. Ñaáy laø thaéng lôïi to. Baùo chí caùc nöôùc noùi ta thaéng to. Töø Chieán tranh theá giôùi laàn thöù hai ñeán nay, ñeá quoác thaát baïi to. Baùc khoâng ñöùng tröôùc micôøroâ nöõa, ra giöõa buïc. Baùc noùi veà nhöõng aâm möu Myõ ñang tìm caùch phaù hieäp ñònh. Baùc giaûi ñaùp moät soá nhöõng thaéc maéc cuûa chuùng toâi veà moät soá vaán ñeà. Nhöõng thaéc maéc tieâu tan ñi trong loøng chuùng toâi nheï nhoõm. Baùc noùi tieáp: - Caùc coâ, caùc chuù phaûi nhaän roõ nhöõng bieán chuyeån to lôùn do Hoäi nghò Giônevô ñöa laïi. Tröôùc 1. Hoäi nghò veà chaám döùt chieán tranh, laäp laïi hoøa bình ôû Ñoâng Döông, dieãn ra töø thaùng 5 ñeán thaùng 7-1954 ôû Giônevô, Thuïy Só (BS). 73 ta ñaáu tranh quaân söï, nay hoøa bình ta ñaáu tranh chính trò. Tröôùc ta ôû noâng thoân, nay phaûi quaûn lyù thaønh thò. Baùc khoaùt tay, maët töôi leân: - Tröôùc ba loâ ñi ban ñeâm, nay ñi ban ngaøy laø chuyeån bieán to. Caû hoäi tröôøng doäi leân moät tieáng cöôøi chung. Baùc cuõng mæm cöôøi, vöùt maåu thuoác laù xuoáng saøn. Gioïng Baùc ñang ñaàm aám boãng trôû neân ñanh theùp: - Chieán tranh laø moät boä phaän cuûa ñaáu tranh chính trò, phuï thuoäc vaøo chính trò. Ñaáu tranh chính trò coù theå ñaït ñöôïc muïc ñích cuûa mình. Trong ñaáu tranh quaân söï, boä ñoäi phaûi gan daï, hy sinh, quyeát taâm. Trong ñaáu tranh chính trò, moïi ngöôøi cuõng phaûi quyeát taâm, hy sinh, gan daï. Maét Baùc saùng laï luøng. Baùc giô tay leân vaø haï xuoáng trong moät cöû chæ maïnh meõ. - Trong ñaáu tranh chính trò, ta seõ coù nhöõng thaéng lôïi chính trò to hôn Ñieän Bieân Phuû. Ngoùt vaïn baøn tay voã töng böøng. Haøng ñôït soùng voã tay. Maét moät ñoàng chí ngoài beân toâi saùng ngôøi. Ñoàng chí boãng oâm laáy toâi vaø naém chaët tay toâi. Baùc laïi ngaû mình ra ñaèng tröôùc, xoøe roäng hai baøn tay, haï maïnh xuoáng, ra hieäu cho chuùng toâi im laëng. Baùc nhaéc nhôû: - Tieáp quaûn phaûi cho toát, vì noù aûnh höôûng ñeán mieàn Nam, aûnh höôûng toaøn quoác, aûnh höôûng ra ngoaøi nöôùc, laøm cho caùc daân toäc anh em bò aùp böùc troâng göông mình, vaø tin chaéc caùch maïng thaéng 74 lôïi. Chính saùch cuûa Ñaûng, cuûa Chính phuû, töø tröôùc ñeán nay luoân luoân ñuùng. Chính saùch cuûa Ñaûng, cuûa Chính phuû vaøo thaønh cuõng nhaát ñònh ñuùng. Hoïc chöa hieåu thì hoûi, nhöng phaûi coù loøng tin töôûng. Baùc haï caùnh tay xuoáng moät caùch döùt khoaùt: - Caùc coâ, caùc chuù nhôù raèng: Ta töø tay khoâng laøm caùch maïng, caùch maïng thaønh coâng. Töø tay khoâng khaùng chieán, khaùng chieán thaønh coâng. Chuùng toâi ñöùng caû daäy hoan hoâ Baùc. Loøng chuùng toâi böøng böøng tin töôûng, töï haøo. Baùc ra hieäu cho chuùng toâi im laëng ñeå Baùc noùi tieáp: - Baùc khoâng ôû ñaây ñöôïc laâu vôùi caùc coâ, caùc chuù. Hoâm nay Baùc ñeán ñaây chuû yeáu laø ñeå noùi chuyeän vôùi caùc coâ, caùc chuù saép ñi tieáp quaûn Haø Noäi. Nhöng Baùc cuõng noùi theâm vôùi caùc coâ, caùc chuù ñi caûi caùch ruoäng ñaát. Ta nhaát ñònh tieáp tuïc caûi caùch ruoäng ñaát, laøm cho ngöôøi caøy coù ruoäng. Nhöng Baùc ñöôïc bieát coù moät soá caùc coâ, caùc chuù ñi caûi caùch ruoäng ñaát soát ruoät, khoâng muoán ñi phaùt ñoäng maø muoán veà Haø Noäi tieáp quaûn. Coù phaûi khoâng? Phía caùc ñoàng chí lôùp caûi caùch ruoäng ñaát coù nhöõng tieáng cöôøi kheõ. Baùc moùc trong tuùi ra caùi ñoàng hoà quaû quít, toâi töôûng laø Baùc xem giôø, nhöng Baùc noùi: - Ñoàng hoà thì coù maët ñoàng hoà, coù boä phaän maùy chaïy, maët ñoàng hoà coù kim, coù soá. Caùi naøo coù vieäc cuûa caùi aáy. Theá nhöng moät hoâm, maùy ghen vôùi maët ñoàng hoà laø khoâng laøm gì caû maø laïi ñöôïc tröng ra ngoaøi. Roài maët thì ghen vôùi kim vì kim ñöôïc 75 Baùc Hoà noùi chuyeän vôùi caùc caùn boä tình nguyeän Vieät Nam sang giuùp nöôùc baïn Laøo. Ñöùng beân Baùc laø ñoàng chí Leâ Taát Ñaéc, khi ñoù laø Thöù tröôûng Boä Noäi vuï. chaïy, con soá thaáy theá cuõng ñoøi chaïy nhö kim. Baùc giô caùi ñoàng hoà leân, giöõa nhöõng tieáng cöôøi raàm raàm, vaø hoûi: - Nhö theá thì coù thaønh ñoàng hoà khoâng? Chuùng toâi phaù leân cöôøi. AÙnh ñeøn nhö saùng theâm. Maáy ñoàng chí caûi caùch ruoäng ñaát khuùc khích hoûi ñuøa nhau: Yeân taâm roài chöù? Ñoàng chí kia ñaùp: Thoâng roài. Baùc cho ñoàng hoà vaøo tuùi vaø quay sang beân buïc hoûi chuyeän maáy chò daân coâng ôû caùc xaõ vöøa ñöôïc caûi caùch ruoäng ñaát. Caùc chò nhaûy leân buïc, xuùm xít chung quanh Baùc. 24-8-1954 76 “CAùC ÑOÀNG CHí ÔÛ ÑAâU THì HOÀCHUÛ TòCH ÔÛ ÑAÁy” Ñöùng treân theàm truï sôû cuûa töï veä chieán ñaáu, Quoác Vinh nhìn maáy ñoàng chí ñang khieâng caùi maùy voâ tuyeán ñieän phuû kín vaûi leân chieác oâtoâ ñaäu saùt heø. Ñöôøng ñaày laù saáu ruïng. Caùi yù nghó töø nay anh chæ coøn noùi chuyeän vôùi beân ngoaøi baèng caùi maùy aáy caøng xoaùy vaøo ñaàu oùc anh. Moät traän gioù laïnh thoåi, laù bay xoay tít treân maët ñaát, cuoán ñi trong ñaùm buïi muø cuûa con ñöôøng khoâng queùt. Anh reùt xo ro, hai haøm raêng ñaùnh vaøo nhau caàm caäp. Anh coù nhöõng caûm giaùc laï luøng. Caùi phuùt chôø ñôïi töø bao nhieâu laâu ñaõ tôùi. Noãi uaát öùc vaãn ñeø naëng leân ngöôøi anh ñaõ ñöôïc gôõ ra. Ngöôøi anh nheï nhaøng, ñaàu ñôõ caêng. Anh laåm baåm: “Taùm giôø toái. Döùt khoaùt nhö theá, mình deã laøm. Chæ coøn coù vieäc ñaùnh cheát thoâi”. Anh thaáy nhö ñöôïc trôû laïi caùi thôøi kì hoaït ñoäng bí maät ñaày nguy hieåm, nhöng raát say meâ vaø khoâng phaûi meät vì nhöõng coâng vieäc chính quyeàn. Nhöng beân caïnh caùi nheï nhaøng aáy, anh laïi thaáy baøng hoaøng, löu luyeán nhöõng thoùi quen cuûa cuoäc soáng coâng khai 77 ngaén nguûi, thoaét hieän thoaét bieán ñi nhö moät giaác moäng trong aáy noåi leân hình aûnh cuûa Phöôïng vaø nhöõng cuoäc gaëp gôõ ngaäp ngöøng chöa noùi heát. Bao truøm leân caû ngöôøi anh laø moät caùi gì ñaày maâu thuaãn, laãn loän tin töôûng vaø lo aâu. Anh vöøa mong cho noù choùng tôùi laïi vöøa mong cho thôøi khaéc keùo daøi. Ñaàu anh chöùa ñöïng nhöõng teân vò trí, ñôn vò, nhöõng con soá, nhöõng keá hoaïch, nhöõng cuoäc hoïp, nhöõng öôùc voïng thaønh coâng, thieát tha nhö lôøi caàu khaån. Ñoàng chí Bí thö thaáy anh taàn ngaàn, ñeán saùt beân anh, noùi vaãn caùi gioïng treû treû, thaân maät: - Ñoä naøy sao ho nhieàu theá? Quoác Vinh ñaùp, khoâng thaät: - Toâi ñaõ ñôõ. Anh muoán nhìn ñoàng chí caáp uûy laâu laâu, vì nghó raèng coù leõ chaúng bao giôø coøn gaëp ñoàng chí nöõa. Trong nhöõng ngaøy khuûng boá 41 - 42, nhöõng ngaøy ñen toái nhaát cuûa phong traøo, cô sôû Ñaûng gaàn nhö tan raõ heát, Quoác Vinh ñaõ cuøng hoaït ñoäng bí maät ôû Haø Noäi vôùi ñoàng chí Bí thö. Anh nhôù caùi buoåi chieàu chia tay vôùi ñoàng chí ôû Moïc vaø möôøi laêm phuùt sau thì ñoàng chí bò baét. Tình cuõ trong hoaøn caûnh môùi, Quoác Vinh chöa muoán ñi ngay. Ñoàng chí Bí thö hoûi: - Trong toaøn Lieân khu, soá ñaøn baø, treû con, oâng giaø, baø laõo ñaõ cho taûn cö heát chöa? - Cuõng coøn moät soá. - Cho taûn cö noát ñi. Neáu khoâng thì aûnh höôûng nhieàu ñeán taùc chieán. Coøn ñoä chöøng bao nhieâu? 78