Không Phải Sói Nhưng Cũng Đừng Là Cừu PDF EPUB

"Không Phải Sói Nhưng Cũng Đừng Là Cừu PDF EPUB 🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Không Phải Sói Nhưng Cũng Đừng Là Cừu PDF EPUB Ebooks Nhóm Zalo Le Bao Ngoc A KH�N6 : P�AI 501 KH�N6 P�AI n��; ulJ�6 501 LA cuu LOINOIDAU "Ai cung la nguoi tot trong cau chuy�n cua chinh minh, va lake phan di�n trong cau chuy�n cua nguoi khac." Chung ta CU' mai m�c k�t trong vong luan quan gifra vai tro "ne:m nhan" va "thu ph9m", gifra "tot" va "xau", gifra "cong lf' va "mu quang" ... Bai vi ta luon bao dung v6i sai s6t cua ban than, nhung l9i rat kh�t khe v6i hanh vi cua nguoi khac. Ta khong nh�n ra nhfrng th6i quen xau cua chinh minh, nhung l9i de' b1,mg hanh vi cua nhfrng nguoi xung quanh. Ta ch1ng biet minh da lam ton thuang nguoi khac, nhung l9i nh6 mai nhfrng n6i buon ai d6 gay ra cho minh. Ta de cao nhfrng nguoi minh yeu quy va phu nh�n, h9 thap nhfrng nguoi minh ghet b6 ... Nhfrng nguoi xung quanh ta cung v�y. Cu9c song thuong ngay cua chung ta von day nhfrng tinh huong r�c roi trong cac moi quan h�: bi hieu lam, bi n6i xau, bi ban tan sau lung, bi quay roi ... Tru6c bat ky danh gia nao tu moi truang xung quanh, du tot hay xau, ta cung thuang d� dang coi d6 la sv kh1ng dinh ho�c phu nh�n ban than, dieu nay anh huang trvc tiep t6i long tv tr9ng. Tat ca m9i nguoi deu c6 nhfrng th6i xau, diem yeu va khoanh kh�c d� bi ton thuang, trong tinh huong d6 chung ta tr6 nen nh.;ly cam, danh gia tieu ClJ'C cua nhfrng nguoi xung quanh se khien chung ta nghi ngo va d1n v�t chinh minh. 6 �ij� V-.hon� pha; r6; nhun� e,Qn� aun� la C,UU Co nhfrng khi thoi quen xau khien chung ta tr6 nen ich ky, d9c doan, vo tam, doi khi gay ra nhfrng 16i lam khien ban than hoi tiec. Li�u nhfrng gi ta nhin nh�n ve the gioi nay co dung d�n? Nhfrng gi ta nghi la tot co th1,rc sv tot? Nhfrng thu ta coi la th�t co bao nhieu phan gia doi? Li�u tren doi nay co ton t.,1.i "nc:.m nhan hoan hao" va "phan di�n tuy�t doi"? Ta thuang nghi ve nhfrng ton h9i ai do gay ra cho minh, li�u ta co luon danh gia dung ve nhfrng ton thuang minh gay ra cho nguoi khac? Li�u ta co dang bi danh dp d9o due, bi tong tien cam xuc, bi lqi dvng ma khong hay? Va ... li�u chinh ta co phai la nguoi tot nhu ta nghi khong? Toi tin dng neu co the Iva ch9n, hau het ch�ng ai thich phai chiu ton thuang, cung khong he muon vo y gieo n6i buon vao long nguoi khac. The nhung CUQC song nay khong co phep mau de sua chfra m9t con nguoi, chung ta chi co the dva vao sv tu luy�n cua ban than de khien minh dan tr6 nen tot hon. Muon lam duqc dieu nay, ta can nhin th�ng vao nhfrng van de cua ban than va m9i nguai xung quanh, phan tich de' hieu ro ve chung. Day khong phai la dieu dang xau ho. B9n chi dang doi di�n voi m�t toi cua m6i ca nhan, chieu sang chung de tim den S\f tv tin va thau hie'u. Ca toi va b9n, chung ta deu khong hoan hao. Dieu tuy�t voi la m6i ngay ta deu co g�ng tv hoan thi0n ban than, yeu thuang va tran tr9ng chinh minh cimg nhfmg nguiri xung quanh, bai vi tat ca chung ta deu xfrng dang duvc h,�nh phuc. Le 5ao Ngoc@ 7 C6 m9t cau n6i ma toi rat tam d�c: "To separate oneself from the burden, the angst, the anguish that we all encounter every day. To say I am alive, I am wonderful, I am. I am. That is something to aspire to". - Garth Stein, The Art of Racing in the Rain 1• 1. T9m djch: "0e tach mlnh ra khoi nhung ganh n�ng, nhung n6i ni�m va sl,I thong kh6 ma tat ca chCmg ta d�u g�p phai m6i ngay, hay n6i rang t6i con song, t6i th�t tuy�t vbi, t6i chinh la t6i. Toi chfnh la toi, day la di�u dang de khao khat". (Garth Stein, NgM thufit dua xe trong mua). V��,- C6 Ian, chau be h9c lop tam, con cu.a m9t nguoi quen, tung tam S\f voi toi, dqi y the nay: "Moi l.ln m� milng chau v� loi gi d6, m� se milng mai khong du't. Moi khi m� mu6n chau lam gi. m� l�p di l�p l<;!i cho d�n khi chau bu(>c phai lam thi thoi, du chau khong mu6n lam, nhung chau phai lam de m� chau dll'ng n6i nfra. Khi ma chau mile loi, m� phan tich dai lilm, n6i mai n6i mai... Chau s<;1 m�, din tranh xa m�, va chang hieu sao khi nghe nhi�u chau bj nhan y. Moi khi m� bilt d.lu n6i, trong d.lu chau se nghi d�n nhfrng thu' khac, khong con de tam xem m� n6i gi nfra . . Chau con bilt d.lu tu'c va cai m�. Th� la m� chau bao chau mit d<;!y." La m9t nguoi Ian, toi da nghi r�ng m� chau m�ng chau nhieu the la vi quan tam den con thoi, n6i nhieu m6i mom va m�t chu, c6 ai muon n6i nhieu dau. Cho den m9t ngay toi sang nha chau c6 vi�c, phat hi�n ra bo m� chau n6i nhieu kinh khung. Khi dua tre vua di h9c ve va len phong, bo m� be lien give con di t�m, give lien tvc den khi dfra be vao t�m thi thoi, ke ca khi dua tre da g�t len: "Lat nfra con t�m!" Le Bao N�oG � 9 Trong thoi gian toi ngoi n6i chuy�n v6i anh chong ve cong vi�c, chi VQ' 6 phong khac v�n luon mi�ng cau nhau con ve du m9i thu tren doi. HQ c6 hai con, va chi VQ' het n6i ve dua nay l.;i.i n6i ve dua khac, lien h,IC lien h,IC, den toi la nguoi ngoai ma con thay choang vang dau 6c. Tru6c khi ve, toi hoi: "Sao chi n6i b9n tre nhieu the? Nhfrng cai v�t vanh chi de b9n tre h,r quyet di, chu CU' n6i lien h,IC nhu v�y thl,l'C sl,l' nghe rat m�t ay." Chi lien n6i xoi xa: "Day co thay chua, n6i nhieu nhu the ma chung n6 c6 chiu nghe dau, cu B. m�t chung n6 ra. D6 la chua ke n6 con cai co. N6i den the roi ma kh6ng du9c thi ch.1ng biet con phai lam the nao, khong le phai cho chung n6 an don." Anh chong dung c.;i.nh g�t gu: "B9n nay bu6ng 1�m, n6i chang chiu nghe, den tuoi lao roi." Hai anh chi ay deu khong biet den "hi�u ung tam ly qua gi6i h.;i.n". Hi�u ung qua gi6i h.;i.n de c�p den vi�c khi phai chiu m9t kich thich qua muc, qua nhieu, trong thoi gian qua dai, con nguoi se cam thay mat kien nh�n, kh6 chiu va muon phan khang. C6 m9t cau chuy�n nhu sau: C6 lin nha van Mark Twain I nghe m1,1c Sli' giang t�i m(>t nha thd. Ban diu, 6ng cam thiy m1,1c Sli' giang hay nen c6 y djnh quyen g6p ti�n. Nhung sau mudi phut, ong cam thiy mit kien nhan din, nen quych djnh se quyen it ti�n l�i. Rl>i them mli'di phut sau, m1,1c sli' van ti�p t1,1c bai giang d�u d�u, ong cam thiy kh6 chju va 1. Samuel Langhorne Clemens (30/11/1835 - 21/4/1910), but danh Mark Twain, la nha van trao phung, ti�u thuyet gia n6i tieng cua My. 10 �} lJ.hong phai SOi nhung e,Ong aung la C,LJU quy�t djnh khong quyen g6p nfta. Th�m chi, fT}Qt s6 di ban con k€: d.ng do cam thiy tU'C gi�n vi m9c SU n6i qua nhi�u, Mark Twain khong nhftng chang quyen g6p ma con liy tr(>m hai XU tll cai dia! Mark Twain da bi kich thich trong thoi gian dai, khien ong khong chiu du9c va thay doi y dinh cua minh. Day la each ma hi�u ung qua gi6i h,,m du9c phat hi�n. Tu do, nguoi ta thuang giam b6t tlnh tr<;1.ng kich thich, nh�c l<;1.i thai qua mQt van de de tranh hi�u ung nay sinh ra lam anh hu6ng den tam ly. Ngay den ca moi truang quan ly kh�t khe nhu trong tr<;1.i giam, nhfmg can b9 va giam thi tr<;1.i giam con phai hoc each noi vua du, khong dai dong mien man. Tat ca cac m�nh l�nh dua ra deu phai gay gon, vua du, khong cau nhau, lem bem. Cong tac giao d1,1c ph<;1.m nhan trong tr<;1.i cung ng�n gon, tranh giai thich le the, noi th�ng vao van de, tac phong nghiem tuc. Bai neu can b9 CU' cam ram hay dai dong qua, S1,l' giao d1,1c se phan tac d1,1ng. Den giao d1,1c ph<;1.m nhan dang chap hanh an tu con phai luu y can th�n nhu the, nfra la giao d9c con cai, nhat la nhfmg dua tre dang 6 d9 tuoi nh<;1.y cam. Vi�c giang giai hay dn nh1n lien tl,lc, qua muc cua cha m� ve van de nao do la m9t s1,l' kich thich don di�u. Dua tre se m m khep tai l<;1.i. Loi noi cua cha m� b�t dau giong nhu tieng on nen ma thoi, ho CU' the d9c tho<;1.i con lu tre thi chi gia VO' nghe cho ho hai long, con thl,l'C S1,l' chung cam thay chan ng�t. Le Bao Ngoe,@ 1 1 D�c bi�t la tre vi thanh nien, ve lau dai, chung se khep minh va khong muon giao tiep v6i cha m�, th�m chi la noi lo"m. C6 nhung vi ph1,1 huynh hay tv h6i t<;1i sao con cai cu nhu "b9n tv ky". Sau khi di h9c ve, chung chui ngay vao phong, dong kin cua va khong thich n6i chuy�n v6i cha m�. Chung nghe nh<;1c, len m<;1ng, xem phim, lam bai t�p ... va chim d�m vao the gi6i rieng cua minh, cam thay thoai mai khi khong phai nghe cha m� dn nh�n. Nhung lai n6i Ian man qua muc cua cha m� c6 the' lam mat di S\f ton tr<;>ng cua dua con v6i h9. V�y, cha m� nen lam gi de tranh hi�u ung qua gi6i h<;1n? Toi da tim du9c m9t so lai khuyen huu ich tu Zhudou Parenting - m9t thuang hi�u ve nghien CU'U giao d1,1c t<;1i Trung Quoc: Thu nhtit la dua ra cac yeu cau, huang d�n r6 rang va thiet thvc. Vi d1,1 nhu nguai m� bu6c vao phong, thay phong bua b9n, lien dn nh�n dua con ve vi�c "6 ban". N6i mai phat chan thi l<;1i lai sang vi�c con h9c kem. N6i ve h9c t�p chan roi l<;1i n6i sang con co X giup bo m� vi�c nha, con chu Y nau an ngon, con ong Z kiem du9c nhieu tien, th�ng ABC b�ng tuoi may nghi h9c di lay v9 c6 con roi kia kia ... Cu v�y thi lam sao dua con kien nh�n nghe noi? Th�m chi dua con con ch�ng hieu m� dang muon n6 phai lam gi! 1 2 '� �h6n9 phai JOi nhun9 e,On9 aun9 la C,LJU Thay vao do, co the' noi: "Phong con bua qua, horn nay hay d9n di, ngay mai m� vao la phai g9n nhe." Thai gian, nhi�m vv va ky v9ng cua phv huynh dua ra hie nay la ro rang, tht,rc te va kha thi. Dua con biet no phai lam gi, khi nao phai hoan thanh. Thu hai la dung phan xet va quy chvp tuy y, dung trut gi�n. Tru6c hanh vi co van de cua tre, each hi�u qua nhat cua cha m� la thao lu�n van de va chi ra 16i sai do. Tuy nhien dung phan xet va gan nhan tuy y. Vi dv, m9t dua tre bi ph9t a truang. Khi ve nha, dua tre giau khong noi cho cha m�, khi nha trm'mg lien h� thi phv huynh m6i biet. Cha m� co the d� dang noi gi�n ma gao len: "May tri tra a, h9c dau ra cai tro giau giem doi g9t day, do mat d9y !" Dua tre co the binh finh de noi chuy�n voi cha m� khong? Tru6c can gi�n va nhfrng lai cong kich n�ng ne, chung cang muon giau giem van de minh g�p va tranh xa phv huynh. Den m9t luc nao do, phv huynh khong con biet thong tin gi ve con minh nfra. Thay vao do, cha m� co the mo ta ve hanh vi cua tre nhu sau: "Conda khong chu d9ng noi v6i bo m� ve chuy�n ngay horn nay." Tiep theo, h9 noi ve cam xuc cua minh: "Bo/m� cam thay rat khong vui vi con da tu6c di quyen duqc biet cua bo/m� nhu m9t nguoi cha, nguoi m�. Tat nhien, bo/m� ciing boi roi. Le Bao N<'.JC> cong thac ca nhan ��- Nhfrng nam gan day, nganh Tam ly h9c b�t dau phat trie'n mc;mh t9i Vi�t Nam, nhu cau tim hie'u ve tam ly cung gia tang. Nho do, cam xuc cu.a con nguoi dUQ'C nang niu han, nhfrng nguoi bt b�nh tam ly cung du9c quan tam va cham soc han trmk. Tuy nhien, khong phai ai cung tiep c�n tam ly h9c mot each lanh m9nh. Co nhfrng nguoi b�t dau phan tich roi "phan b�nh" cho nhfrng nguoi xung quanh nhu mot thoi quen, va t� han nfra la nhfrng nguoi su dvng kien thuc tam ly de tan cong nguoi khac. Lan n9, toi d9c du9c bai viet cong kich mQt nguoi tren m9ng. CJ du6i phan comment la hang lo9t nhfrng loi ac y hua theo, phan tich tung loi noi cu chi cu.a doi tuQ'Tig de chung minh dng "Dva theo kinh nghi�m d9c sach tam ly toi ph9m cu.a tao, con nay bt da nhan each", "Ch�c ch�n no bi ai ky", "No bi roi lo9n nhan each hoang tu6ng day", "Con nay quen uong thuoc a?" ... V6i thu kien thuc ch�p va cu.a h9 ma co the' chan doan b�nh tam ly cho doi tuQ'Tig h9 ghet sao? Ch�ng qua h9 dang IQ'i dvng cac can b�nh tam ly de' tan cong va tim each h9 thap nguoi ma minh muon b�t n9t thoi. 1 6 i� �hong pha; r6; nhung e,Ong clung la e,uu Trong nhfmg V\l an dU'Q'C dang tai cling v�y, co mot so nguoi yeu thich tam ly h9c toi phc,1m se xuat hi�n de ban lu�n: "Ten nay la ke thai nhan each", "Day la tam than phan li�t" ... Khi co ai do t\l' rn, lc,1i dJ thay nhfrng kh�ng dinh ch�c nich: "Tram cam day ma", "Roi loc,1n cang th�ng sau sang chan" ... Duong nhu ten toi phc,1m nao cling co van de ve nhan each, V\l t\l' sat nao cling la do b�nh tram cam. Thinh thoang, toi g�p nhfrng truang h9p ky lc,1 the nay: Mot nguoi lien h� den de h6i y kien ve vi�c ai do xung quanh h9 co van de ve tam ly, nhu "Anh trai toi da nhan each", "Bc,1n trai toi bi roi loc,1n nhan each chong doi xa hoi", "Bc,1n gai minh la ke thao tt'mg doc hc,1i", "Con toi co phai ke roi loc,1n hanh vi"... Nhfrng van de do du9c nguoi h6i d9c tu sach va mot it tai li�u tam ly tren mc,1ng de suy ra. Tuy nhien, h9 khong hie'u dng van de trong cau chuy�n cua h9 luon den tu ca hai phia. Do la nhfrng bat dong chinh kien, nhfrng xu ly khong kheo trong moi quan h�, tu do tinh cam rc,1n nut d�n den nhfrng tr�n cai nhau, nhfrng xich mich 16n hon ... Co the la do mot ben qua kiem soat khien nguoi kia muon thoat ra; qua cau toan doi h6i S\l' hoan hao khien doi phuang m�t m6i; cu ep doi phuang phai song theo each minh muon, cho do moi la "tu te" ma quen di dng ai cling co cuoc song va tinh each rieng; ho�c cling co the do la 16i tu phia ban than ta, khien doi phuang ngot ngc,1t va moi quan h� tr6 nen bat hoa ... Nhfrng mau thu�n nhu v�y rat thuang g�p trong cuoc song. The nhung khi mot ben dung cac sach, tai li�u tam ly de giai thich van de theo chieu huong co l9i cho minh va Le 5ao N90G@ 11 "gan b�nh" cho doi phuang, thl mQi thu tr6 nen th�t phuc tc;lp. Co nhung nguai cu tv chan doan mlnh bi tram cam, roi loc;ln cam xuc, da nhan each, tv bit chmk cac dau hi�u trong sach, tv xac dinh nguai nay nguai nQ quanh mlnh la mic h9i chung tam ly nQ kia ... khien cho CUQC song va cac moi quan h� cua hQ khong con blnh thuang nua. Ngay nay, Tam ly hQC da tr6 thanh m9t nganh hQC dUQ'C yeu thich va chu y trong xa h9i, nhieu nguai tlm hie'u cac kien thuc tam ly voi hy VQng co the hQC dUQ'C dieu gl do de CUQC song cua hQ hc;lnh phuc hon, nhu: each giao tiep, giu gin cac moi quan h�, tv chua lanh ton thuang ... Ben Cc;lnh do, cung co nhfrng nguai nuoi tham vQng sai lam: hQ nghi dng nha tam ly co "ky nang dQc suy nghi" de giai thich, nim bit, nhln xuyen thau ban chat con nguai. HQ tlm den tam ly hQc vl bi quyen ru bai thu quyen Ive co the nim dUQ'C nguai khac trong long ban tay. HQ tin dng nhung kien thuc tam ly mlnh hQC dUQ'C la tuy�t doi va bao trum tat ca, lien h,lc ap d�t len nguai khac de phan tich va danh gia. Tv tlm hieu tam ly hQc la tot. DQc cac sach ve chua lanh n6i dau, ph1,1c hoi tam ly ... de tv hieu ban than va thau hie'u nhung nguai xung quanh la tot. Nhung ching tot chut nao neu bc;ln su d1,1ng cac kien thuc trong sach hay tai li�u tam ly mot each bua bai, de'bi�n minh ring mQi van de mlnh mic phai la "co ly do chinh dang", tu do nuong chieu ban than, coi ban than la trung tam. Trong khi van de cua nguai khac thl bc;ln lc;li "gan b�nh", ket t9i, len an dva theo nhung dau hi�u nao do dQC dUQ'C trong sach, chu khong he d�t mQi thu vao m9t hoan canh cong bing: 1 8 @ V..hong pha; r6; nhung GOng aung la GVU nguai ta cam thay the nao, t<;1i sao nguai ta l<;1i lam v�y, neu minh la nguai ta thi cam thay ra sao ... Nhieu nguai tin dng "Khi anh ta quat toi, anh ta tuc gi�n v6i toi thi anh ta ch�c ch�n lake thao tung nhu sach nay viet. Bo m� m�ng toi, khong diu dang nhu toi muon thi day la cha m� doc h<;1i nhu sach kia noi. Con toi khong nghe lai toi, no lake chong doi xa hoi!". M6i khi thay co dau hi�u nao giong giong, ngay l�p me h9 kh�ng dinh xung quanh minh toan nguai b�nh ho<;1n, hQ la ke bi h<;1i giua cuoc dai ac nghi�t nay. HQ quen r�ng minh dau phai bac si hay chuyen gia, va dieu t� h<;1i la each suy nghi nay se giet chet cac moi quan h�! Ro rang h9 d9c sach va tai li�u tam ly de tim each xay dvng, vun d�p tot han cho cac moi quan h�, de can b�ng ban than va h6 trq cho cuoc song, nhung vi tu duy ap d1amg sai, cac kien thuc cua h9 l<;1i tr6 nen co h<;1i, nhin ai ciing thay nguai do co b�nh tam ly. Keith E. Stanovich, Ciao SU Tam ly h9c Ung d1amg va Phat trien Con nguai cua D<;1i h9c Toronto, Canada, cho biet m9i nguai trong xa hoi deu khong ngung giai thich hanh vi cua nhau. Nhu v�y, ai trong chung ta cung la mot nha tam ly. The nhung mot so nguai thich su d1amg "tam ly h9c cong thuc ca nhan" die'n hinh luon nghi r�ng tam ly h9c co the duqc SU' d1amg de danh gia cuoc song cua m9i nguai xung quanh va gan nhan, quy ch\lp cac hanh vi cua nguai khac. Cang ngay, "tam ly h9c cong thuc" cang bi bop meo va l�ch l<;1c, no chua day nhfmg dinh kien ca nhan va khong tuan theo cac phuang phap khoa h9c. Tam ly da bi bien thanh thu vii khi s�c nh9n de' tan cong va danh gia con nguai. Le Bao N�oc.@ 1 9 Vi�c phan tich m9t nguoi va dinh nghfa doi phuang b�ng cac bieu hi�n tam ly la m9t lo9i hanh vi gan nhan. Hanh vi "gan nhan ban chat" khien chung ta dong khung co dinh ban chat cua m9t con nguai, gioi h9n tu duy cua mlnh trong cac dinh kien. Day la m9t sai lam boi chung ta quen r�ng mlnh von khong the' d9c duqc suy nghi cua nguai khac. Dung v�y, khi danh gia n9i tam cua ai do, chung ta chi co the dva vao ph6ng doan theo suy nghi ca nhan cua mlnh ve h9. Ai co the nhin thau sv th�t trong dau nguoi khac day? Chung ta khong phai than linh de'biet doi phuang thvc sv da nghi gl, lam gi; nhfrng ket lu�n cua chung ta khong phai la sv th�t khach quan, ma chi la thu chung ta tuong la "sv th�t" dva tren suy doan ca nhan. Va duang nhien, suy doan cua chung ta co the dung ho�c sai, khi suy doan ve m9t nguai 19 thi phan sai se nhieu hon dung. Th<;l.C Sl Chu - m9t giang vien Tam ly h9c cua Trung Quoc co Ian ke' chuy�n nhu sau: "M(>t co gai da tLing h6i toi: 'Nhiing nguai h9c tam ly h9c c6 the: d9c duejc nhiing gi nguai khac dang nghi trong nhay miit khong?' Toi tra lai co iy: 'Tam ly h9c khong phai la dQC tam trL Nhiing ngudi hQC tam ly hQC nen c6 khi nang chip nh�n nhiing thi�u s6t cua bin than hon nhiing ngvai khac, nh�n ra nhu du va xv ly cam xuc.' Co iy dvang nhv khong hieu dieu d6 va n6i them: Don vt cua chung toi c6 m(>t anh chang hay liim. Sau khi tlJ minh h9c tam ly h9c, anh iy da ti�n hanh phan tich tam ly m6i khi nhin thiy ai d6. Tit ca chung toi deu nghi anh iy rit hai hudc!' 20@ lt.hong phcli s6i nhung e,Ong dung la e,vu Toi n6i vdi co iy rang n�u anh chang kia nghien cU'u sau hon mot chut, thi anh ta se hieu rang hanh vi lien t9c tim each phan tich khi nhin thiy m9i ngucli thljc ra la de thu hut slj chu y cua nguc1i khac, d6 la vi nhu du gay in tu(Jng. Lo�i hanh vi nay khong chi c6 the khi�n ngucli bi phan tich cam thiy kh6 chtu, ma n6 con rit bu6n Cltcli va VO duyen." Tran Hai Hien - m9t chuyen gia tam ly t.,1i Hang Chau tung chia se dng: Khi cac chuyen gia tu van nghien CU'U ve li�u phap tam ly, nhfrng gi h9 phai doi m�t la cac than chu voi nhfrng van de tam ly rieng. Nha tu van can phan tich moi truong song va cac moi quan he xung quanh than chu de' tim each chfra lanh. Day th1,rc S\l' la m9t qua trinh nghiem h'.ic, nh�m mvc dich tim hieu nguyen nhan d�n den van de cua than chu, tim ra nhfrng nut th�t de' giai quyet. Nhung cac nha tam ly khong the' lam nguqc l.,1i, khong bao gio duqc can cu theo tinh huong hien t.,1i de' kh�ng dinh ch�c ch�n van de tam ly cua doi phuang. Neu khong, chung ta se bien nhfrng ca nhan ro rang la binh thuong tr6 thanh nhfrng ke day benh t�t. Nhfrng nguoi thich su d\mg "tam ly h9c cong thuc ca nhan" da di nguqc l.,1i logic nay: HQ nhin vao cac dau hieu nh�n biet de' gan benh tam ly cho nguoi khac. Trang m�t h9, ai cung c6 b�nh! Khep l.,1i bai viet nay, toi muon trich d� phat bieu cua Tran Hai Hien: "Dieu thl,l'C Sl,l' quan tr9ng trong viec hQc tam ly Le Bao N9oc@ 2 1 khong phai la bc:1n da n�m du9c bao nhieu kien thuc, dung h9c tam ly nhu h9c cong thuc nau an. Nghien CU'U tam ly la h9c each nhin m9i thu b�ng cac quan die'm va phuang phap tam ly. Doi vai hanh vi hi�n tc:1i cua mot nguoi, n6 khong the phan anh het ban chat cua nguoi d6. De hieu du9c m9i nguoi, chung ta can phai nhay ra ngoai khuon kho cua kien thuc ly thuyet va nhin nh�n sv ton tc:1i cua nhau mot each tran tr9ng." Tam ly h9c la mot mon khoa h9c giup con nguoi c6 cuoc song tot han, chu khong phai la mot thu vu khi de danh gia va tan cong nguoi khac. Xa h<)i ngay cang nhieu nguoi bi tram cam, nhung duong nhu co m<)t lu�t bat thanh van: khong duqc phep noi ve b�nh tam ly, vi "nguoi tram cam th�t ch�ng ai di ke' dau". Vi the, nhung nguoi tram cam phai chiu d1,mg dieu do m9t minh. Trong CUQC song nay, ta chiu qua nhieu tac d<)ng va troi bu<)c tu danh gia cua nguoi doi. Khi dc:1.t duqc thanh cong nao do, ta khong duqc to ra qua vui mung, khong duqc hon nhien khoe nhu m<)t dua tre, khong duqc bay to niem tl,l' hao vi nhu the la "kieu cang, khoe me, thich the hi�n hon nguoi". Khi ta buon, ta khong duqc to ra yeu duoi, khong duqc khoc loc than van, khong duqc tl,]' do the'hi�n n6i buon cua minh vi nhu v�y la "yeu duoi, dang xau ho, lam mau de' tim kiem long thuang hc:1.i cua nguoi khac". Ta h9c each giau kin nhung cam xuc vao trong tim, che di nhung suy nghi th�t cua minh de khoac len chiec m�t nc:1. ma xa h<)i ky v9ng: mc:1.nh me, vui ve, lc:1.c quan, hoa dong, diem finh, ngau, gioi ... Ta ph&t lo nhung cam xuc tieu Cl,]'C, gc:1.t chung sang m<)t ben, co ging quen di va khong dam doi Le l'>ao N9oe,@23 m�t. Nhung chung v�n 6 do. Nhu nhCmg vet r�m nut tren chiec binh gom co, chung khong the' mat di, neu g�p them tac d9ng tu ben ngoai thi vet nut ay se dan tr6 nen nghiem tr9ng hon cho den khi chiec binh va tan. Do la hi�n tr�ng cua nhieu b�nh nhan tram cam: khong ai hieu, khong duqc h6 trq, bu9c phai song ca'n th�n vai m9t chiec m�t n.;i de to ra la nguoi binh thuong. Co nhieu nguoi tram cam bi phat lo, th�m chi bi cong kich, nh�o bang khi h9 noi ra can b�nh cua minh. M9t ai do thong bao "Toi bi tram cam", h9 nh�n l.;ii nhCmg gi tu nguoi xung quanh? "Ha ha, ngu&i bj tram cam chdng ai nhqn la minh bj tram cam dau. II "May dang ng1:1y tqo, gia VO' bf tram cam de' dU(JC chu y viz n6z tiengf 11 "Tat ca la do may th6i, hiiy suy nghi tich qrc. Ai chdng c6 luc buon ma cu lam qua Zen. II "Ke'ra de'lam gi vqy? An may long thuong hqi a? 11 "Tram cam cai gi? Bao nhieu ngu&i song kh6'hon con kh8ng than tha kia kia. II "Tram cam theo trend1 a? H<;rp th&i day, may c6 viea nghe nhqc buon, vita kh6c, viea rqch tay kh8ng? 11 1. Trend (xu hu6'ng, thinh hanh) n6i den mot vi�c gl d6 dang dLiQ'c nhi�u nguoi quan tam, thuong thinh hanh trong mot khoang thoi gian r6i l,;1i lang xu6ng. 2 4 @ �hon9 phcu r6; nhun9 e,0n9 aun9 la C,IJU "Dau hif u tram cam la gi the? Oi the' a, chet roi c6 khi tao ciing tram cam nay may ai ! " C6 the thay nhfrng phan ung ay xuat hi�n 6 kh�p nai, ca tren mi;J.ng cung nhu ngoai dai. Toi da nh�n du9c nhieu tin nh�n cua nhfrng co c�u h9c sinh dang trong thai die'm bat on. Ck em n6i dng cam thay r6 ban than dang c6 van de ve m�t tam ly, nhung khi n6i v6i bo m� de xin du9c di kham thi bi gi;tt phang: "Kham xet gi chu, con chi dang tuang tuQ'Tig ra m9i thu. Con nhin xem bao nhieu nguai kho hon con? Con su6ng the nay, ti;ti sao li;ti tram cam du9c? Dung dua doi VO' van!" C6 c�u trai bi tram cam, khi di kham ve ke' v6i bo m� thi bi m�ng: "Dan ong con trai ma bi tram cam a, dung c6 gi6 may tro yeu duoi!" Co be khac li;ti lien h,lc bi bo m� ky thi la II con dien"' II do than kinh", "ro di;ti", "b�nh hoi;tn" khi biet em bi tram cam. Ngay ca toi cung tung nh�n nhfrng lai ac y tu nhfrng nguai ghet minh tren mi;J.ng, h9 n6i ring toi bia d�t, dem b�nh tram cam ra de gay chu y, h9 con mang nhfrng tam S\f ve can b�nh va nhfrng Ian tv sat cua toi ra de che gi�u. Toi khong hieu ti;ti sao h9 li;ti lam the, toi chi comment tam sv v6i bi;tn be tren Facebook cua minh, ho�c chia se cam xuc trong nh6m kin cua nhfrng nguai tram cam. Mc;,t so nguai lu6t qua, d9c thay, chvp li;ti va lan truyen di de cuai nhi;to v6i nhau. Toi dan hie'u vi sao c6 nhieu nguai tram cam phai an danh tinh th�t de' tam S\f trong cac nh6m kin, vi h9 SQ' Le Bao Ngoe,@ 25 nguai nao do biet minh se dQc du9c va dem ke' het ra ngoai. Doi khi toi tv h6i co bao nhieu nguai cung giong nhu minh, da dung cam ma long tam sv roi tra thanh chu de dam tieu cua nguai khac? Th�t d� thay m6i khi co nhung tam sv ve b�nh tram cam du9c dang tren cac trang m;;mg, ben du6i se xuat hi�n nhung comment: "Khoe a? Nguai bi tram cam th�t se khong bao gia noi ra dau, dung co xc:10." Nguai bi tram cam khong co y khoe minh bi b�nh. HQ thuang xuyen cam thay ban than minh toi t�, bat Ive, trong r6ng, bi an mon bai n6i tuy�t vQng den m hu khong. Khi hQ chQn noi ra van de cua minh, thuang la do hQ bi am anh bai no, can noi ra de' voi bat n6i dau. HQ coi trQng doi phuong va thvc sv muon dUQ'C chia se. Do van de ve tam ly, nhung cam xuc va hanh vi cua hQ co the' rat that thuang, hQ s9 r�ng dieu nay lam phien den doi phuong. Nguai b�nh chQn each noi ra de du9c thong cam, hay noi each khac, hQ dua ra m9t tin hi�u cau cuu. Thu hQ muon nh�n du9c khong phai la long thuong cam, ma la sv thau hie'u va m9t ban tay n�m lay de giup hQ khong bi nuot chung bai bong toi xung quanh. Giang nhu khi mQt dua tre bi lc:1c giua con pho, hoang loc:1n khoc loc, tham hy vQng nguai tot nao do trong dam dong xa lc:1 kia nh�n ra va tien t6i giup do, chi can m9t ai do den ben h6i han thoi la da cam thay binh finh va am ap hon roi. Nhung nguai tram cam cung lc:1c long, bo VO trong thu bong toi tieu eve bua vay xung quanh hQ nhuv�y. 2 6 si' �hone� phai r6; nhunc� e,Onc� dun9 la e,vu Mc;,t so ngu&i tram cam c6 hieu biet ve b�nh tam ly da quen v6i nhfrng can tram cam cua minh va dan coi tram cam la mc;,t b�nh binh thu&ng. B9n c6 the n6i dng b9n bi viem d9 Jay va kieng m6n cay, t9i sao toi khong the' n6i dng toi bi tram cam va can kieng ap Ive? Nghe thi m9nh me, nhung th�t buon. Bai de' c6 the' hie'u va chap nh�n song chung v6i tram cam, ho da phai chiu dvng can b�nh nay mc;,t th&i gian rat dai tru6c d6 cho den khi binh than chap nh�n n6. Tram cam thvc sv la mc;,t can b�nh nghiem tr9ng bi the gi6i hie'u lam. Khi m�c cac b�nh khac, b9n c6 the' tim kiem lai khuyen y te, danh th&i gian nghi ngai va du9c cham soc. Mc;,t ngu&i c6 the' thong bao r�ng h9 bi cam, bi gay chan, bi dau 61,mg, bi sot ... Nhfrng van de nay gan gui, khong kh6 de' kie'm tra b�ng m�t thu&ng, ai cung c6 the' trai qua nen m9i ngu&i xung quanh d� dang hie'u va dong cam. Nhung doi v6i b�nh tam ly, day la b�nh ma it ai quanh ta biet ro ve n6. B�nh tam ly khong the dm1c nhin thay, khong the' ch9m vao, nen dam dong II chan doan" b�ng nhfrng danh gia ca nhan cua h9: dang lam qua len thoi, dang muon thu hut sv chu y, c6 thieu than gi dau ma tram cam, c6 ap Ive gi dau ma bi b�nh tam ly, day ngu&i con kho hon kia kia ... Ngu&i bi tram cam dan nh�n thay trong mc;,t xa hc;,i thieu cam thong, h9 phai im l�ng va giau giem vi m6i Ian co chia se l9i nh�n them nhfrng ton thuang bai mi�ng d&i, th�m chi con c6 the bi tan cong va b�t n9t ac y. Trong mit nhieu ngu&i, tram cam giong nhu mc;,t 69 canh th&i thuqng, khi m�c n6 len se c6 mc;,t "ve d�p bi tham" day bi an. Thl,fc te h9 khong biet ring nhung nguai m�c b�nh nay rat kho SO', khong each nao thoat kh6i S\f u toi cua n6. Cac b�nh nhan tram cam phai mang tam trc:1ng toi t� keo dai, mat hy v9ng va gan nhu khong c6 hc:1nh phuc, sue song bi rut cc:1n den muc khong con muon lam ca nhung dieu nh6 nhat, nhieu khi cam thay muon bien mat kh6i coi dai nay. Th�t khong may, hau nhu rat kh6 de'h9 len tieng ve can b�nh cua mlnh. Hai nh6, toi tung d9c dm;rc m9t ma'u truy�n trong mt,1c "G6c hai hu6c" tren bao: M◊t ngu('1i dan 6ng df'.n g�p bac si, n6i dng gin day ong ta luon cam thiy dau kho tuy�t v9ng, niem vui duC1ng nhu da bi€'.n mit ttt tau va chi con th6i thuc mu6n tl! sat. Bae si chi ra ngoai cva so, noi dang treo tim poster quang do chuong trinh hai kjch vdi hinh anh m(>t chu he s�c set dang toe toet cuC1i: "Dttng bu6n, sap tdi c6 m(>t buoi bi�u dien cua doan hai ktch rit noi ti�ng, ai d�n xem cung thiy bu6n cuC1i. Anh thll' tdi d6 xem, chu he iy se lam anh thiy vui len ngay." Nao ngC1 nguC1i dan ong b�t kh6c: "Bae si, toi chfnh la nguC1i dong vai chu he iy day." Khi d6 toi da cam thay cau chuy�n nay rat buon cuai. Lan len, toi m6i nh�n ra day la m9t cau chuy�n dau long. The gi6i nay khong nhln vao CUQC song thl,l'C cua nhung b�nh nhan tram cam. HQ chi thay m9t CUQC song gia, cam xuc gia, nhung chiec m�t nc:1 ma nguai tram cam dang the hi�n. 2 8 @ �hon� phai s6i nhun� e,On� dun� la e,uu NhCmg nguai luon t6 ra vui ve nhat, m9-nh me nhat, co g�ng mang 19-i h9-nh phuc cho nguai khac nhat, 19-i c6 the' chinh la nhung nguai dang mang nhung n6i dau cam l�ng khong the' se chia. So v6i cac b�nh khac, tram cam duang nhu tra thanh m9t t9i 16i gi d6 nghiem trong va thap kem, kh6 c6 dU'Q'C Sl)' cam thong. Th�m chi vi�c tuyen truyen nh�n thuc de' moi nguai hieu han ve b�nh tram cam con bi m9t so nguai mi�t thi la "co xuy van h6a tram cam". Vi v�y, m9t trong nhung cam xuc toi t� ma b�nh nhan tram cam phai trai qua la lien h,lc tl! trach minh va xau ho vi nhung hieu lam tu ben ngoai. Hau nhu cac b�nh nhan tram cam phai ng\ly trang m9t each tuy�t vong. Ho khong muon lam phien nhung nguai xung quanh, khong muon bi danh gia, nhung ho cung khong muon song mai v6i m9t chiec m�t n9- trong m9t CUQC dai gia t9-o khong phai cua minh, nen n9i tam cua ho ngay cang mau thu�n va kho so. Khi khong the' n6i ra, nhung b�nh nhan tram cam se khong the' tim thay sl)' giup do ma ho can phai c6. Dieu nay d�n den vi�c can b�nh tra nen tram trong han va c6 the d�n t6i nhieu h�u qua dau long. Neu xung quanh day nhung tho a, ac y, phan bi�t doi xu va che nh9-o, nguai bi tram cam khong the tim duqc niem tin trong the gi6i. Trai tim ho bi an mon rung chut m9t, tran ng�p sq hai va bat an. M6i Ian co ma long ve can b�nh 19-i thu ve nhfrng phu nh�n va ton thuang, ho dan bi anh huang bai Sl)' bat ll)'C t�p nhi�m (learned helplessness) - ho tu b6 va buong xuoi, chap nh�n Le 5ao N9oc.@ 2 9 so ph�n, tin r�ng mlnh khong the lam gl de thay doi. Ng9n lua hy v9ng CU' tan h.ii dan ... Doi voi b�nh nhan tram cam, xin hay yeu thuang nhieu hon va dam tieu it di. Thi.re Sl,l' thi toi rat m�t, rat rat m�t! Tren dai nay thvc Sl,l' c6 nhfrng ngon tu ng�n g9n ma chua day ganh n�ng, d6 la "Dung kh6c" va "Co len". M6i ngay, tren con duang cua minh, chung ta phai buac di va ngang cao dau. Du c6 chuang ng<:1i, c6 vap nga, ta v�n khong dam dung l<:1i phut giay nao. Phai ch<:1y th�t nhanh ve phia truac, vi ta tin dng neu dung buac, ta se bi CUQC dai nay cuon troi, nhfrng nguai khac se VUQt len va 66 l<:1i ta phia sau. Doi khi, chung ta chi c6 the gia va mim cuai, giau di nuac ��t va tien ve phia truac trong im l�ng. Ching ai biet chung ta da trai qua nhfrng n6i dau nao, da b�t kh6c gifra dem hay suy svp, do VO, ton thuong ra sao. Thu m9i nguai nhin thay chi la chiec m�t n<:1, khong ai thay vet thuong ben trong. Khong ai biet thvc ra ca toi va b<:1n deu khong m<:1nh me nhu ve be ngoai. Doi khi, th�t muon tu 66 m9i thu trong CUQC song m�t m6i nay. Le E'>ao Ngoe, �, .3 1 The nhung, khi song du lau, du trai nghi�m, ta ch9t nhin l9i va nh�n ra co nhieu chuy�n ta da tt.r lam kho chinh minh. 1 B9n thich co th�t nhieu moi quan h� xa giao, hay chi co vai moi quan h� tin c�y sau s�c? Co nhung thai die'm chung ta tin la cang quen biet nhieu, so luQTig nguai quen biet cang dong dao, thi cang h9nh phuc va co l9i cho CUQC song. Tuy nhien, nhung moi quan h� hai h9t von chi ton t.;i.i khi b9n dang tren dinh cao, luc b9n g?p van de kho khan thi b9n hQ se bien mat, th�m chi la quay l?i cuai nh?O ho?C dam dao vao b9n. Co nhung nguai luon t6 ra la b9n be tot, nhung khi b9n vap nga, h9 la nguai xong ra nem da t6i tap de b9n khong the dung d�y. Umg nguai kho doan nhu v�y, the nhung ta co mot niem tin sai lam: "Them b9n bat thu, cang nhieu b9n cang tot, hay giu quan h� va song chan hoa v6i tat ca m9i nguai." Tren tht.rc te, dut khoat tong khu m9t so nguai ra kh6i danh sach b?n be se khien CUQC song cua b?n d� dang han. Trong CUQC song se luon co m9t nhom nguai chia mui dui vao b.;i.n nhu mot quan toa, theo doi va ngam phan xet m9i cu chi, hanh vi cua b.;i.n. Cung co nhfrng nguai thich d9y dai, chi bao, co y kien ve m9i vi�c b9n lam. Co nguai thich so sanh, che gi�u, h9 thap b9n. Cung co nguai chi muon l9i d1,1ng nhung thu ma b9n co nhu vay tien, mu9n do, dl,l'a hoi 32@ �hong pha; JOi nhvng cOng aung la GIJU vao danh tieng ho�c uy tin cua h?n ... Die'm chung cua hQ la deu coi thucmg h?n. HQ khong vui khi b?n thanh cong va sung suang khi h?n g�p chuy�n khong hay. HQ kh6 chiu khi b?n d?t du9c dieu gi do tot d�p va thoa man khi h?n 6 vi tri thap kem han hQ. Duong nhu hQ song chi de' the' hi�n v6i h?n r1ng: "B?n la do that b?i, ngu ngoc, ng6 ngan." Bai vi chi song trong the gi6i ma minh biet, n�m giu nhung tieu chuan cua rieng minh, vua so do v6i mQi thu xung quanh, vua day long do ki, nen hQ khong ton trQng b?n, cung ch�ng de cho h?n yen. Cam xuc va long t\l' ton cua b?n sedan bi pha huy khi 6 hen nhung nguoi nay. Doi khi, b?n m�t bai nhung moi quan h� khong dang. 2 C6 m9t dieu don gian nhu the nay: B?n khong can phai ·co g�ng giao tiep v6i nhung ke khiem nha. 0 trucmg, 6 nha, trong sach VO ... nen giao dl,l.C cua chung ta luon luon gieo vao tam tri m6i nguoi dng: phai th�t lich thi�p, hay kien nh�n, hay diu dang, hay cu xu quy phai, hay dung cam doi m�t. Khong kh6 de tim nhung cau chuy�n II song d�p" ke ve vi�c nguoi ta kien nh�n giang giai cho ke tho 16, lich thi�p v6i ke cu xu mat d?y v6i minh ... va loi cu XU' cao thu9ng ay dUQ'C xay d\fng nhu m9t chuan m\)'C, m9t tu9ng dai. Le Bao N9oe,@ .3.3 Nhung thtJC S\f ma n6i, c6 can thiet phai nhu thekhong? Toi tung d9c duqc m<)t cau tam d�c, d9i khai la: "B9n khong can phai co g�ng dung tru6c m<)t ke khan n9n de tr6 thanh nguai tu te." Khi m9i nguon thong tin deu truyen tai cho b9n thong di�p "Nguai tu te, tot d�p la phai kien nh�n, lich thi�p, phai nhu hoa h�u than thi�n", thi t6i luc g�p nhfmg ke cu xu toi t�, c6 the du b9n muon phan kich nhung l9i v�n co g�ng chiu dvng. Nguqc l9i, khi dang chiu dvng sv bat cong ho�c g�p phai cong kich ... neu thong di�p ma b9n luon "hap thu" n6i r1ng "Tranh di bay gia la hen nhat, tre con, tron ch9y", thi kha nang cao b9n se tv nguqc dai minh b1ng vi�c dung d6 chiu tr�n, t6 ra khong sao de duqc la nguai dung cam. Vi d1,1, m<)t co gai bi quay roi, thay vi b6 di ho�c phan {mg gay g�t, co ay 1<;1.i dung cuai tru, nh�n nhin vi SQ' anh huong den cac moi quan h� ho�c bi danh gia la ghe g6m, danh da. M<)t anh chang g�p phai ga an V<;l. hay ly S\f cun, thay vi cu xu dut khoat, anh ta l9i phi lai giai thich ly le cho ke chi thich gay sv. M<)t h9c sinh bi d9a danh, bi b�t n9t nhung l9i khong ke' cho ai, khong tranh ne ma v�n chiu danh deu deu h1ng ngay vi tin dng "tron n6 la hen, ke le la kem" ... 34 @ V-.hong phai s6i nhung e,Ong dung la e,uu Cang nh�n nhin lau thl ban than b9n cang phai chiu d1,mg, cang thi�t thoi, d6 la hJ lam kho ban than mat roi. Trong khi b9n hoan toan c6 quyen cham dut va r&i di, ciing nhu c6 quyen phan ung, tu choi SlJ cong kich ho�c nhung hanh dong khiem nha. Ngoai ra, ta con s9 neu phan ung l9i thl se pha huy moi quan h�, lam mat long doi phuang. Nhung khi doi phuang cu XU' t� v6i bc,1n, hQ c6 SQ' anh hu6ng t6i moi quan h� hay lam mat long b9n khong? T9i sao phai co niu giu moi quan h� ma b9n la ke bi doi phuang coi thu&ng? T9i sao mlnh phai nhu v�y, SlJ danh gia cua ngu&i khac quan tr9ng den the u? T9i sao chung ta phai chiu dl,l'ng de' gifr hlnh tu9ng mlnh la ngu&i tot? Dung co vut b6 cam xuc va h,l' ton de lam vua long tat ca m9i ngu&i - bao gom ca nhfrng ke doc h9i1, bai co lam hai long ca the gi6i chinh la dang tl,l' ngu9c dai ban than. Chung ta chi nen tot b1,mg, kien nh�n va lich sl)' v6i · ngu&i xung dang. Doi khi, chung ta m�t m6i vl qua ca ne'. 3 T9i sao luc nao ciing phai "co len"? Khong co thl sao? T9i sao luc nao ciing phai "m9nh me"? Khong m9nh thl c6 sao khong? 1. Ngoai y nghTa ccJ ban la doc h,;1i, "toxic" con du(Jc hi�u la nhung anh huang tieu qic cua con ngue1i. Le 5ao Ngoe,@ 35 Tc;1.i sao hie nao ciing phai "khong dUQ'C kh6c"? Kh6c thi c6 sao dau? Van de khong n�m 6 ch6 bc;1.n nghi ngai, yeu duoi hay kh6c 16c. Van de la bc;1.n c6 the' tin tuong ma the hi�n nhfrng phut yeu long cua minh voi ai, va the' hi�n nhu the nao! Neu luon co gong minh len, bc;1.n se giong nhu m9t chiec xe phai chc;1.y lien tvc ma khong dUQ'C nghi ngai de' tiep nhien li�u hay bao duong, m9t luc nao d6 se khong the' hoc;1.t d9ng dUQ'C nfra. Chung ta h9c dUQ'C tu xa hQi nhfmg loi suy ngh1 nhu "Phai luon co g�ng dung de'ban than bi bo lc;1.i phia sau", "Khong dUQ'C phi thai gian, hay t�p trung phan dau", "Ke thanh cong lam vi�c, ke that bc;1.i rong chai", tu d6 nay sinh niem tin r�ng nghi ngai va giai tri la xau xa, luai bieng. Tuong tv, chung ta tiep thu phuang thuc giao dvc de cao sv mc;1.nh me, ai ciing ho hao "Mc;1.nh me len!" khien ta phai giau giem sv yeu duoi cua ban than nhu m9t thu tQi 16i dang xau ho. Bc;1.n khong dam to ra m�t moi, khong dam nghi ngai vi SQ' m9i nguai xung quanh danh gia, ciing tv d�n v�t ban than vi da khong co g�ng. Cu9c song nay khong phai la m9t CUQC chc;1.y dua khong ngung nghi. Tren thvc te, dieu bc;1.n can la ai d6 dang tin c�y de' mo long tam sv, giai ph6ng nhfrng ap Ive trong CUQC song. D6 c6 the' la bc;1.n be, nguai than trong gia dinh, ho�c chuyen vien tam ly. Ngoai ra, bc;1.n can c6 nhfrng khoang thai gian 36@ �hon9 phai s6i nhvn9 e,0n9 dvn9 la e,uu de nghi ngai, thu gian, tap the' thao nh�m "s�c day" nang lm;mg tich Cl,l:'C. Khi ca the chat l�n tinh than deu kh6e m�nh, chat luong cuoc song cua b�n moi tot hon, hi�u qua cong vi�c cung cao hon. Doi khi, b�n m�t boi da co sue tro nen m�nh me. 4 B�n c6 phai la mot nguoi chuan h6a, voi n6 Ive hoan thi�n "ban thiet ke cho mot cuoc song hoan hao"? Giong nhu ta dang ho�t dong trong nhung chuong trlnh ma xa hoi da thiet 1ap s�n, trong d6 quy dinh can di hoc truong nao, chon nganh nghe gi, lam vi�c 6 dau, sau khi c6 vi�c lam thi ket hon, sinh con, nuoi con, tiet ki�m tien, gia va chet. Truoc khi chet, can phai tinh truoc xem minh duQ'c chon o dau. Trong cuoc song, chung ta mong muon rat nhieu dieu. D6 c6 the' la tien b�c, thanh cong, chuc vv, die'm so, ho�c la tinh yeu cua ai d6 ... Sv khat khao nay mang l�i mau thu�n: Khi b�n c6 ham muon, b�n da xay d\l:'Dg mot "sv trong r6ng" tuang ung trong long minh. MQi nguoi nghi r�ng sv ham muon den tu chinh ban than hQ. Nhung tren thvc te, c6 mot "ban thiet ke cho mot cuoc song tot d�p" trong xa hoi nay, va mong muon cua con nguoi tu lau da bi chi phoi boi xa hoi. "Chung toi duQ'c d�y r�ng phai c6 mot cai gi d6 thi moi la tot, vay nen sau d6 chung toi khong dam tu b6 nhfrng gi minh khong muon, cung khong dam theo duoi nhung gi minh thvc sv can." Le Bao Ngoe,@ 37 Ban chat cua ham muon la mot thu cam xuc mang tinh l<;1c quan. N6 khien nguoi ta muon phan dau, b�t dau c6 suy nghi dng d<;1t dUQ'C dieu gi d6 se giup hQ hai long, khien cuoc song cua h9 tr6 nen tot d�p han. Tuy nhien, tham v9ng cua con nguoi khong phai luc nao cung hqp ly. Doi khi chung ta cam thay c6 dUQ'C thu nay se khien minh h<;1nh phuc, nhung ket qua l<;1i khong nhu y (khong d<;1t duqc, ho�c d<;1t duqc nhung khong vui nhu luc dau minh tuang). Tu d6, trai nghi�m cam xuc nay l<;1i d§n ta den voi mot ham muon khac de lap day sv trong r6ng moi sinh ra. Giong nhu vai nguoi lao vao yeu cuong song voi, yeu roi 66, bo roi 19i yeu ... Va c6 nhfrng khi tham v9ng cua con nguoi th�t tan nhin: B<;1n d�c bi�t mong muon dieu gi d6, lay n6 lam mvc tieu, nhung l<;1i khong du kha nang de' d<;1t duqc. B<;1n yeu ai d6, khat khao ch<;1m toi h9, khong c6 nghia b<;1n se duqc h9 dap l<;1i. B<;1n muon tr6 thanh mot ngoi sao ch6i sang, nhung neu khong c6 du kha nang thi mo lfO'C vin chi la mo lfO'C. T� han the, m9i nguoi doi khi cam thay h<;1nh phuc vi h9 c6 the tiep tvc mot moi quan h�/cong vi�c, th�m chi cho r1ng khi mat di moi quan h�/cong vi�c d6, h9 se khong the' song s6t, bat ke tr<;1ng thai cua moi quan h�/cong vi�c ay dang t� h<;1i the nao. Tham v9ng cua hQ la d<;1t duqc cuoc song h<;1nh phuc ma xa hoi cong nh�n. HQ khong dam tu b6 cuoc hon nhan bat h<;1nh, khong dam tu 66 cong vi�c da khien h9 chan ghet, 38@ �hong phcli s6; nhung e,Ong dung la e,uu khong dam thay doi, khong dam theo duoi u6c ma, khong dam lam mat long nguai khac ... Bai do la "ban thiet ke cho m9t CUQC song tot d�p" ma xa h9i d�t ra. Duong nhu b,,m phai co nguai yeu, phai ket hon, phai sinh con, phai co cong vi�c nghe th�t xin ... thi m6i h,;mh phuc. Khi xa h9i noi r�ng m9t CUQC song tot phai co thu gi do: hon nhan, s�c d�p, sv giau co, con cai, cong vi�c ... va nhfrng dieu nay lam b,;m ton thuang, b,;m se rai vao cam giac mat mat khong the' tranh khoi. Neu bc:1n ch9n tu bo no, thi v6i xa h9i, b,;m da "di ngUQ'C dong". Nhfrng nguai co g�ng song theo "ban thiet ke cho m9t CUQC song tot d�p" cua xa h9i da tv minh tu bo vi�c kham pha nhfrng Iva ch9n m6i. Tren thvc te, h9 co the' hc:1nh phuc v6i nhfrng Iva ch9n do. Vi d1,1, thu h9c m9t chuyen nganh khong pho bien, yeu m9t nguai khac bi�t, khong ch9n ket hon va sinh con vao "thai diem thich hQ'p", khong song de' lam hai long nguai khac ... Co nhfmg khi chinh "ban thiet ke" ma chung ta tv d�t ra lc:1i khien minh dau kho. Khi khao khat thu gi, thvc ra dieu chung ta ham muon la gia tri phia sau: Toi se tra thanh the nao, toi dUQ'C gi, CUQC song cua toi se ra sao. Nhung do la nhfrng thu ma ta tuang tuqng se xay ra trong tuang lai, co the la nhfrng ao tuang ho�c ma uac VUQ't qua kha nang cua minh. Tue la ... co the' nose khong xay ra. Doi khi, chung ta m�t moi va bi ton thuang bai tham v9ng cua xa h9i va ca tham v9ng cua chinh minh. 5 Nguoi ta n6i: "Chon qua hong mem ma min." Ta thuong nghe thay nhung loi than tho: "T,:1i sao nguoi ta c6 the doi XU' rat tot d�p, tran trong v6i nguoi ngoai, du nhung nguoi ngoai nay l,:1nh nh,:1t v6i ho; dong thoi, ho l,:1i doi XU' bat cong, toi t� v6i nhung nguoi than thiet xung quanh, tinh toan thi�t han v6i nhung nguoi doi XU' tu te v6i ho?" Cuc;,c doi se khong doi xu tot v6i b,:1n chi vi b,:1n la nguoi tot. Ngu9c l,:1i, vi b,:1n tu te va vo h,:1i, nguoi ta m6i d� dang doi XU' bat cong va tan nh�n v6i b,:1n. Nguoi ta nhun nhuong tru6c ke ho cam thay m,:1nh han. Nguoi ta nh�n nhin tru6c nhung ke ghe g6m. Nguoi ta SQ' doi dau v6i nhung ke xau xa. Nhung nguoi ta l,:1i doi XU' VO an va bat cong, th�m chi la b�t n,:1t l,:1i nhung nguoi ma ho cam thay "se ch�ng lam gi du9c minh, se ch�ng bo rai minh dau". Vi nguoi ta khong h,:1i minh, nen minh c6 the' thoai mai ton thuang ho. C6 the' d� dang thay dieu nay 6 kh�p nai: Nhung co c�u nh6c du9c bo m� chieu, s�n sang danh l,:1i bo m�, gao len an v,:1 ... nhung l,:1i ngoan ngoan im re tru6c nhung nguoi ngoai c6 ve nghiem kh�c. 40 @ V-.hong pha; JOi nhung e,Qng aung la C,LJU C6 nhfrng nguoi ra duong thi ng9t ngao tu te vai thien h<;l, khong tiec nguoi ngoai tht'.r gi, ai nho gi cung lam, luon hao ph6ng de gifr quan h�. Nhung doi vai nguoi nha hay nguoi than thi h9 keo ki�t, tinh toan, ich ky. Boi khong bao gio sq mat nhfrng moi quan h� nay, nen h9 khong cam thay can tran tr9ng. Nhfrng nguoi doi XU' t� h<;li vai nguoi than, nhung l<;li ntnh n9t lay long nhfrng nguoi l<;l. HQ c6 the khong tiec loi cong kich b<;ln be nhung l<;li cun cut xin 16i va lay long nhfrng ke ma h9 sq, bat ke doi phuang dung hay sai. Tren thvc te, nguoi than mai la nhfrng nguoi luon ben minh, nhung vi than nen khong SQ' mat. C6 nhfrng nguoi luon doi XU' tot vai m9i nguoi xung quanh, nh� nhang hoa nha, thuong b6 qua m9i chuy�n khong hay nguoi khac lam vai minh. V�y la nhfrng nguoi xung quanh du c6 lam gi khien h9 ton thuang cung nghi tham: "Oi dao, n6 ch�ng de y dau, n6 hien ay ma, the nao n6 ch�ng b6 qua, c6 gi dau." Nen khi cung lam m9t dieu xau, vi dv nhu lam mat do dung ca nhan ch�ng h<;ln, neu doi phuang la nguoi ghe gam thi ke lam mat se nhanh ch6ng xin 16i roi rit, de nght boi thuong ... Nhung neu doi phuang la nguoi hien lanh, khu kho, ch�ng trach ai cai gi, thi thuong chi nh�n duqc vai loi xin lbi qua loa, th�m chi con bt lo di. Nhieu l�m ... Le Bao Ngoe, egs 4 1 Day cung la mot trong nhfrng ly do cho nhfrng Vl,l cac ong chong gia truang danh d�p, ngm)'C dai VQ'; ho�c cac b�c ph1,1 huynh doi xu t�, khong ton tr9ng, b<;10 hanh voi con cai; nhfrng nguoi "b<;1n" s�n sang tr6 m�t va dam sau lung khi ai d6 da het gia tri lqi d1,1ng ... mot each rat than nhien. Nguoi than ma. HQ khong sq mat, khong c6 th6i quen tran tr9ng, khong sq bi phan kich. Trong khi le ra, nguoi than phai quy gia han nguoi ngoai. C6 nhfrng nguoi 1<;1 1�m, h9 khong cam thay can gifr nhfrng ke luon 6 ben hay ch<;1y theo cham s6c h9, h9 chi sq nhfrng ke khong can h9 ma thoi. Doi khi, ta m�t m6i vi tu te den muc yeu duoi. Tu sat Mot dem n9, toi muon h,r sat. Quyet dinh nay den mot each kha nhanh chong sau m9t thai gian dai m�t m6i. Cu9c song cua toi vao thai die'm ay co rat nhieu ap Ive, va toi muon dung tat ca l�i. Toi khong muon chiu dvng nfra, cai chet la each ma toi Iva ch9n. Toi nghi r1ng minh nen nh�n tin cam an tat ca nhfrng nguai than da 6 ben toi thai gian qua. Bay gia la buoi dem, m9i nguai se d9c du9c lai cam on vao sang horn sau, khi h9 ngu d�y va b�t dau m9t ngay m6i. Dang nh�p vao Facebook, toi thay nick thay toi dang sang. Luc do la khoang hai gia dem, ch�ng hie'u sao toi barn nut g9i thu. Toi thich gi9ng tram khan cua thay, co the nghe Ian cuoi cung du9c day. Tin hi�u ket noi keo dai, khi toi nghi r1ng ch�c thay da ngu thi nghe thay tieng tra Iai a dau ben kia. Gi9ng thay hoi ngai ngu, con khe ngap. Le Bao Ngoc.@ 43 Toi im l�ng mot hie lau vi khong biet n6i gi. "Sao the? Tao khong nghi may g9i di�n chi de' pha giac ngu cua tao dau nhe." Thay toi con tre, chi hon toi chua den ch1,1c tuoi, nen thuang xung may - tao ho�c anh - em voi toi, ch{mg toi rat than thiet. Toi n6i: "Em m�t m6i roi. Em chi muon buong b6 het tat ca. Em xin 16i, em chi muon dm_1c nghi ngoi thoi." C6 le gi9ng toi luc ay t� 1�m va thay cung d� dang doan ray toi la gi. Thay chep mi�ng: "U, the a? Thai diem nay ai cung kh6 khan, m�t thi cu nghi ngoi di ... (ngtip) ... Nhung ma cu tron tranh mai cung chiing tron duqc dau. Nha anh cung dang khong on, c6 nguai om nen hi�n dang rat roi, bao nhieu cong vi�c cung phai gac het l�i. Anh nh�n ra la den tuoi nay bo m� minh gia yeu ca roi (tha dai). Gia chi mong cac c1,1 kh6e m�nh thoi. Ma bo m� anh l�i lo cho anh qua, cu lien t1,1c gi1,1c anh cai nay cai n9, bao la de lo bo m� tram tuoi thi con an tam vi con cai da vien man. Em xem c6 kho khong? Cac Cl,l om ma CU' lo cho con, trong khi minh tre kh6e the nay chu. Bo m� em d�o nay sao roi? Hai co chu kh6e khong?" "D B"'' ;::: A // �-.. o m� em van v�y. "D�o nay khong nghe ke' chuy�n bo vao vi�n nfra nhi, bo em do hon roi a?" 4 4 @ �hong phcli SOi nhung e,Ong dung la C,VU "Vang, voi ca bo em bay gia h� mi�n dich yeu nen phai kieng khem nhieu, di vi�n sq lay them b�nh." "The con ba ?" "Ba em ... v�n the thoi 9." "Lan tnroc em ke ba bi l�n roi ha?" "Vang, tri nho cua ba em t� dan di. Ba con thuang noi r1ng bay gia ba lu l�n, neu co ngay ba an roi ma noi la chua an thi hay nh� nhang, dung tuc gi�n voi ba nhe. Em buon 1�m, vi em SQ' dng ba se quen dng hai ba chau da yeu thuang nhau the nao. Ho�c ngay nao do ba se guen mat em." "Thoi nao, dung khoc. Ngoai tri nho thi ba con van de gi khong?" "Co, ba em con hay bi chu9t rut buoi dem. Nhieu dem dang ngu thi ba tinh d�y vi dau, em bop chan cho ba mai moi do." "The m� em thi sao? Em gai em the nao, di lam chua nhi? Lam 6 dau? Nay la h6i ba n9i, theba ngo9i thi sao? May dua b9n em d9o nay the nao roi? ... " Thay cu the h6i dan ve nhung nguai than yeu xung quanh toi, h6i th�t nhieu va toi bi cuon theo voi nhung cau tra lai chi tiet. Den m9t thai diem, tv toi b<)c b9ch: "Thay 9, khi nay tv dung em muon chet 1�m. Em dinh goi nghe giong thay Ian cuoi thoi." Le Bao N�oe,@45 "Um, thebay gia thi sao?" "Em khong muon nfra, em on hem roi c;t. Em cam cm thay." "Tc;ti sao khong muon nfra?" "Vi. .. Em nghi la em yeu gia dinh em rat nhieu, ca bc;tn be em nfra. C6 bao nhieu nguai de em yeu nhu v�y, neu em chet thi se khong duqc g�p h9, khong duqc b6p chan cho ba em, khong duqc cham s6c bo m� em. Em cung khong biet nguai than cua em se song tiep ra sao." "U, the thi tot. Bay gia ngu nhe, mai d�y m9i nguai v�n a day." "Vang, thay ngu ngon c;t." "ChJc chJn on chua?" "Roi c;t, cam on thay." Toi nim xuong, cu9n minh trong chan ben cc;tnh ba n9i dang ngu say. Bao nam nay toi v�n ngu v6i ba de trong ba m6i dem. C6 nhfrng Ian ba toi bi chu9t rut, toi d�y b6p chan den khi ba het dau va ngu lc;ti. Lan khac each day nhieu nam, ba toi bi dau b1,mg du d9i vao rc;tng sang. Toi g9i bo m� de dua ba vao vi�n cap CU'U, kip thai ph�u thu�t dt tui m�t bi viem. Neu toi khong con nfra, ai se trong ba? C6 le la em gai cua toi. Nhung em toi ngu rat say, chung mat ngu cua toi lc;ti la m9t lqi the khien toi c6 the trong nom ba th�t tot m6i dem. Toi nim ngJm ba, roi ngu luc nao khong r6. 46@ �hong pha; r6; nhvng GOng dung la GVU Sang horn sau khi tinh d�y, toi nho lc,1.i nhfmg gi xay ra dem horn tnroc va cai each thay da d�n d�t tam ly cho toi truoc ba Vl,l'C. Toi da mo long tam sl,l' voi nhieu nguai, thuang thi hay duqc nh�n nhung lai khuyen nhu: "Tren dai nay c6 rat nhieu nguai yeu quy bc,1.n. Nhung kh6 khan bc,1.n g�p phai chi la trong hi�n tc,1.i va se khong keo dai mai dau. Sau mua dong lc,1.nh gia, mua xuan se toi. Bc,1.n da rat dung cam, rat co g�ng roi, bc,1.n xung dang duqc huong hc,1.nh phuc sau nay. Bc,1.n dang trong thai diem kh6 khan, ngay mai se la m9t ngay moi, hay t�p trung yeu thuang ban than nhe ... " Thay cua toi khong phai nha tam ly tri li�u. The nhung vao thai diem toi bat an nhat, thi nguai ay lc,1.i giup toi cam nh�n duqc moi lien ket diu dang cua minh voi the gioi nay. Dieu d6 thanh cong la nha Sl! quan tam, thau hieu, tinh than va Sl,l' tin tuong giua chung toi. Cach n6i chuy�n cua thay cung khien toi cam thay thu vi- Thay vi nhu truoc gia nguai ta thm'mg khuyen "Em the nay thi nguai dau long la cha m�, bc,1.n be cua em, nhfmg nguai thuang yeu em day, hay nghi den h9 xem", thi thay dung each khac m9t chut. Dua ra cam xuc cua nhfmg nguai xung quanh de thuyet ph\IC ai d6 dung tl,l' sat v�n mang chut gi xa lc,1., boi "d6 la cam xuc cua h9, khong phai toi, tc,1.i sao toi phai quan tam den h9 khi toi dang tuy�t VQng". Nhung chc,1.m th�ng vao cam xuc cua doi tuqng voi nguai than thi c6 the mang lc,1.i tac d9ng sau s�c hon, vi khai gqi nhung tinh cam ngay trong chinh con nguai hQ. N6 la Sl! khac bi�t giua "toi" va "khong phai toi". Le 5ao N90G@ 47 Tuy nhien, bi�n phap nay an chua rui ro neu nhu nguai giup do khong hie'u ro ve hoan canh ho�c tinh each cua doi tm;mg. Thay ap dvng thanh cong v6i toi nhu the bai vi tuy rat b�n n)n nhung thay v�n luon quan tam den xung quanh, nh6 dU'Q'C CUQC song rieng cua tung nguai, biet dll'Q'C v6i ai thi dieu gi la quan tr9ng. Trong thai diem toi nghi quan, rung cau h6i chi tiet l9i an chua m<)t thong di�p ngam: "Em dU'Q'C quan tam va yeu thuang, tung tam Sl)' cua em truoc day deu du9c thay ghi nh6 roi h6i tham nhu m<)t nguai than ru<)t thit." Cam giac am ap CU' nhen nh6m dan trong toi, giup tam tri toi can b�ng tr619i. Khong chi the, duang nhu nguai ay da gieo vao trai tim toi m<)t d6a hoa, de' sau nay cu m6i Ian nhung suy nghi tieu Cl,l'C len 16i vao dau toi thi d6a hoa trong tim 19-i nhic toi nh6 ve CUQC tro chuy�n dem ay: Toi v�n con tinh yeu voi CUQC song nay! M<)t thai gian sau, khi da thoai mai han, toi ke' l9i voi vai nguai b9n than. Phan ung cua hQ rat da d9ng: bat nga, tuc gi�n, trach m6c, lo ling, an ui, v6 ve ... M6i nguai m6i each the hi�n khac nhau, nhung tat ca b9n hQ deu n6i cau nay: "Th�t may vi dem horn d6 c�u da g�p du9c nguai nhu v�y." Phai, neu dem d6 toi khong gQi cho thay thi ch�ng biet se ra sao. Ho�c neu nguai nghe CUQC di�n tho9-i ay 19-i the' hi�n Sl,l' tuc gi�n vi bi lam phien luc dang ngu, quat ming hay trach m6c thi chic h�n toi khong con a day de' viet nhung dong nay. Toi th�t may min, phai khong? Ca b9n va toi, chung ta deu c6 nhung dieu quan tr9ng voi minh. C6 the d6 la nguai than, b9n be, thu nuoi, dam me, ma U'O'C ... Chung ta chi c6 m<)t CUQC song ma thoi. 4 8 @ �hong phcli JOi nhung e,Ong avng la C,LJU Toi thvc sv mong r�ng trong nhung thoi di€im den toi, bi;ln c6 the gi�.p dUQ'C nguoi l�ng nghe va gieo anh sang vao trai tim minh. 2 Theo so li�u cua Vi�n Sue kh6e Tam than B�nh vi�n B9ch Mai, m6i nam, Vi�t Nam c6 tu 36.000 den 40.000 nguoi tv sat do tram cam, khoang 30% dan so trong doi c6 roi lo9n tam than, trong d6 ty 1� tram cam chiem 25%1• Trung binh m6i ngay B�nh vi�n Tam than Thanh pho Ho Chi Minh c6 hon 800 lu9t b�nh nhan den tham kham va dieu tri, trong d6 c6 khoang 15°/,, la cac b�nh nhan c6 dau hi�u tram cam. Bae si Trinh Tat Th�ng, Giam doc B�nh vi�n Tam than Thanh pho Ho Chi Minh, cho biet chi tinh rieng Thanh pho Ho Chi Minh, c6 khoang 6% dan so bi tram cam, trong d6 tu 20 den 30% cac ca c6 y tu6ng tv sat, va c6 t6i 15 den 20% la tv sat thanh cong. Cac nha nghien CU'U tam ly thuong chia qua trinh tv sat thanh ba giai do9n: Giai doq,n 1. Xuat hi�n d(mg lvc ho�c hinh thanh y tu6ng tv sat: Doi tu9ng g�p phai nhfrng van de kh6 khan, muon thoat kh6i thvc te, tu d6 nay ra y tm'mg su dvng vi�c tv sat 1. Trich d�n tu H<)i thao truy�n thong Giao dvc sue khoe voi chu d�: "Tr�m cam - Hay cung tro chuy�n". Le Bao Ngoe, s� 4 9 nhu mot phuang ti�n giai quyet van de nh1m giai thoat chinh minh. Giai aoeJn 2. Xung dot: Sau khi y tu6ng tl! sat xuat hi�n, ban nang sinh ton se khien doi tm_mg rai vao cuoc xung dot noi tam gifra Sl! song va cai chet. HQ b�t dau dua ra nhfrng tin hi�u trl,l'c tiep ho�c gian tiep khac ve y dinh cua minh: n6i ve tl! sat, gQ'i y tl! sat, tim hieu ve cai chet ... Giai aoeJn 3. Ll!a ch9n hanh vi tl! sat: Sau giai doe;m mau thu�n va xung dot, doi tuQ'ng co the' quyet tam tl! sat. Luc nay doi tuQ'ng the' hi�n Sl! binh finh bat thuang, suy nghi ve phuang phap, d1=1ng cv va chuan bi cho hanh vi tl! sat. Ch�ng hc:1n nhu mua day thung, thuoc doc, tim dia die'm tren cao de nhay xuong, ch9n ll!a thai gian ... Cong ty Trach nhi�m hfru hc:1n Quan ly Y te Quoc te Fuji cua Nh�t Ban cung tung dua ra mot bai viet nhu sau: "Tren thlfc t€'., tl! sat khong phai la m(>t y nghi bit ch<;it. Nhf:tng nguai tl! sat thuang ch9n each tl! sat khi ho dm thiy bj co l�p va bit llfc sau m(>t thai gian trai qua tuy�t v9ng. C6 ve nhU' trong tinh hu6ng nhll' v�y, ho nghi d.ng khong con llfa ch9n nao khac ngoai vi�c k€'.t thuc CUQC s6ng. N6i chung, m(>t nguai trai qua ba giai do;;i.n tam ly khac nhau tll' suy nghi tl! sat d€'.n thlfc hi�n hanh vi tl! sat: giai do;;i.n diu tranh tam ly, giai do;;i.n tim ki€'.m slj giup da va giai do;;i.n binh tinh. so@ �hong phcu r6i nhun9 e,0n9 aun9 la e,uu D6i v&i nhii'ng ngll'di nghi d�n vi�c tV sat khi g;'jp kh6 khan, m;'jc du chll'a quy�t djnh c6 thtfc hi�n hay khong, hQ van se dao d(>ng giii'a ch�t va s6ng. Trang long hQ diy mau thuan. C6 ve nhll' hQ rit kh6 de s6ng ti�p, nhll'ng mu6n quy�t tam ch�t cfmg la di€:u kh6 khan. N6i chung, vi van chua dll'a ra quy�t djnh nen nhii'ng ngll'di trong giai do�n nay chi d.n m(>t chut thiu hieu, vai ldi an ui va m(>t cu keo nh� nhang tll' ai d6 de dua ho tr& l�i. Nhii'ng ngll'di dang phat ra tfn hi�u d.n giup da khong chi nghi d�n tV sat, ma con dll'a ra Iva ch9n nham chim chit CUQC s6ng cua hq, nhll'ng hq chll'a c6 k� ho�ch va chuan bi chi ti�t. Hq dang Vll'&ng mile, ho van con lll'u luy�n th� gi&i, cung c6 noi si ldi keu gQi giup da, ho;'jc sau khi can nhilc nhi€:u hon, ngll'di muon tV sat c6 the bu&c vao giai do�n binh tinh. 6 giai do�n nay, hQ dll'a ra quy�t djnh. Day la giai do�n cuoi cung trv&c khi m(>t nguai tV sat. Tru&c khi tV sat, nhi€:u ngll'di se gll'i cho m9i ngll'di xung quanh nhi€:u tfn hi�u 'xin giup da' vi nhii'ng mau thuan va dau d&n, d6 chfnh la tfn hi�u cinh bao nguy hiem. Theo th6ng ke khong diy du, khoang 80% n<;m nhan tl! sat da bay to suy nghi mu6n ch€'.t cho ngudi khac bi€'.t. D6i vc:li nhftng ngudi buc:ic vao thdi ky im l�ng tlj sat, Slj chh ch6c khong con la di�u dang S(j nu'a, ma d6 la slj llja chc;m t6t nhit sau khi can nh.lc nhftng uu va khuy€'.t diem. HQ c6 the len k€'. ho�ch sip x€'.p dam tang va n6i ldi t�m bi�t vc:ii nhftng ngudi h9 yeu thuong, cung nhu nhftng ngudi yeu thuong h9. Vida len k€'. ho�ch tlj sat vao m(>t thdi gian q1 the, h9 th�m chf con cho phep ban than t�n hu<'ing khoang thdi gian cu6i cung con l�i cua CUQC ddi. Trude khi hQ d€'.n giai do�n binh tinh, n€'.u yeu h9, ditng b6 qua tfn hi�u 'dn du(Jc giup def cua h9." 3 Li�u nguai tl! sat c6 cam thay hoi tiec khong? M◊t ngudi dan ong c6 y dinh tlj sat. Anh ta vi€'.t thu tuy�t m�nh rang: "Toi se nhay xu6ng tit du C6ng Vang. N€'.u nhu tren duong di, c6 ai d6 quan tam va mim cudi vc:li toi, toi se huy b6 y djnh va s6ng ti€'.p. Con n€'.u tit ca m9i nguoi d�u phc:it lo toi, thi toi hoan toan cam thiy vui long khi t�m bi�t c6i ddi nay." Tren duong di, khong c6 ai quan tam tc:li anh ta, du anh dang kh6c, th€'. nen ngudi dan 6ng da nhay kh6i du. Day la mot cau chuy�n ng�n dtrQ'C Ian truyen tren m<;1ng internet de ke ve S\f l<;1nh gia cu.a long nguai. Nhung khi tri 5 2 @ V-.hong pha; r6; nhung c,Ong clung la c,vu to mo thoi thuc toi tim hie'u nhieu hon ve cau chuy�n nguoi dan ong nhay kh6i cau Cong Vang, toi da tiep c�n du9c voi phien ban c6 th�t cua n6: Kevin Hines du(Jc m(>t c;'jp v() ch6ng tot bt,mg nh�n nuoi khi anh mdi chin thing tu6i. Khi du()c mudi bay tu6i, do Su'C kh6e va nhu'ng cu soc trong gia dinh, anh bi tr.lm cam. Trude ngay Kevin tlJ sat, anh ta vi�t r6i l;:_ti b6 nhu'ng la thu tuy¢t m¢nh, cho d�n khi cam thiy hai long & la thu thu' bay. Ngay 25 thing 9 nam 2000, Kevin d�n du C6ng Vang. Tren dudng di b(> tdi cay du, anh da kh6c. C6 rit nhif'.u khach du ljch & d6. Kevin da nghi rang n�u bit Cu' ai bay t6 Slj quan tam d�n anh, anh se khong tlj sat nu'a. Mf.>t nu' canh sat va cong nhan tren du da di qua anh ma khong ditng l.:_ti. M(>t ngudi ph9 mi c6 gi9ng Dll'c tdi nhd Kevin ch9p anh giup co ta. Sau khi bll'c anh du()c ch9p, ngudi ph9 nii iy vui ve rdi di, chang may may h6i tham vf'. nhiing giQt nude m.lt v.ln dang lan tren khuon m;'jt anh. "Khong ai coi tr9ng toi ca!" Kevin nghi. Nhin vao lan nude xanh md nh;:_tt dudi cay du, Kevin ng�p ngitng m(>t luc, r6i nhay xuong. "Khoanh kh.lc nhayxuong, toi d(>t nhien hoi h�n." Kevin da lao diu kh6i cay du, nhung bit ch<,:it hoi h�n v� quyh djnh cua minh, theo ban nang anh da quay ngudi l;:_ti d� chan h;:_t canh xuong tru'dc. Ltjc tac d(>ng tuong duong vdi vi¢c d�p vao m(>t blic tudng be tong. May m.ln thay, Kevin da du<;1c Llfc lu<;1ng baa ve ba bi�n San Francisco giai cu'u. Sau khi tinh d�y trong benh vien, d.u n6i diu tien cua anh la "Toi xin loi". Day la ky U'c cua Kevin v� trii nghiem tlJ sat cua chinh minh: "Toi cam giac n6 cao nhU' toa nha hai mll't luc. Cai chh thlfc sv la m(>t di�u d�c biet dau ddn, m(>t khi b�n trai qua lo�i dau ddn nay, toi tin rang b�n se khong bao gic1 mu6n thv l�i lin thll' hai." Theo thong ke tu cac CUQC phong van nhung nguai song s6t sau tv sat, m9i nguai deu de c�p r�ng ngay thai diem tv sat, h9 da l�p tuc cam thay hoi tiec. 90% nhung nguai chet vi nhay khoi toa nha bi thuang 6 tay, khuyu tay va xuang chan, bai vi vao giay phut cuoi, h9 tiep dat b�ng tu the chong do - h9 muon song! 4 Khi d9c nhung dong nay, c6 the b9-n ciing dang trong not tram cua CUQC song. Thai diem hi�n t9-i th�t kh6 khan, nhung tin toi di, roi m9i chuy�n se troi qua. Nhung kh6 khan la m9t do9-n g�p ghenh d� nga tren duang dai cu.a b9-n, n6 la m9t thai diem nhat dinh chu khong keo dai mai mai. Sau trong trai tim b9-n la sv dung cam, b9-n ch�c ch�n 54 @ �h6n9 pha; s6; nhun9 GOn9 aun9 la GUU se VUQ't qua nhfrng tr6 ng<;li va m9i thu tot d�p dang cha b<;ln 6 tuong lai. Ao tu6ng sinh ra b6i sv ding th�ng khien ch{mg ta lam tu6ng dng cuoc dai nay la chu6i nhfrng dau kho lau dai. Tuy nhien, nhfrng cam xuc tieu eve ay chi la mot thu cam giac t<;lm thai. Khi nghi quan, chung ta chi nhin thay bong toi sau th�m dang bua vay xung quanh, day chinh la mot tr6 ng<;li trong tu duy. Neu binh finh l<;li, ma rong tam tri va nhin lau, nhin xa hon mot chut, b<;ln se thay sau man dem la binh minh, sau con mua la bau trai sang to, sau quang duang g�p ghenh la mot hanh trinh suon se, va c6 t6i hang ngan con duang trong cuoc song cua b<;ln! C6 the luc nay toi n6i ra b<;ln se khong tin. Vi b<;ln dang bat on ma, nen tat ca nhfrng gi b<;ln nhin thay deu la nhfrng kh6 khan vay quanh. Nhung hay quay dau nhin l<;¼i xem: B<;ln cua nam cap hai, g�p chuy�n khong hay, cam thay van de th�t khung khiep. B<;ln cua nam cap ba nhin l<;li da thay chuy�n khong dang sq den the, da bu6c qua roi. B<;ln cua nam cap ba g�p van de, cam thay th�t kh6 giai quyet. Nhung b<;ln cua nam d<;li h9c nhin l<;li, thay chuy�n ay da qua, b<;ln cung da giai quyet xong. B<;ln cua nam d<;li h9c g�p de roi, cam thay tuy�t v9ng. Nhung b<;ln cua nam ba muoi tuoi nhin l<;li se thay cau chuy�n tuoi tre ay da troi qua, o thai thanh xuan minh cung kha day, dam VUQ't qua het mQi thu roi ne, th�t tung trai lam sao ... Le Bao N�oe,@ 55 Thai gian ciing la mot lieu thuoc xoa diu n6i dau rat tot. Chi can b9n cho ban than minh ca hoi. Binh finh l9i nao, nh�m m�t l9i roi hit th�t sau, th6 ra tu tu. L�p di l�p l9i nhu v�y nam Ian. Day la bi quyet giu binh finh d6. Vi�c t�p trung hit sau va th6 deu khien nao b9n tinh tao va blnh finh han. B9n cua hi�n t9i giong nhu mot mam cay n1m yen duoi dat, bi nguai khac di qua gi�m d9p, chiu n�ng mua gian kho. Mam cay ay dang thu minh l9i trong lop v6 de' tranh nhung ton thuang phia ben ngoai. Cuoc dai nay dang sq qua. Nhung b9n a, du mua n�ng, du dieu ki�n, mot ngay mam cay ay se m9nh me ta.ch lop v6 ma vung chai vuan len. Nhung ngay thang kh6 khan nay se khong keo dai mai mai. Nhung van de ta g�p trong hi�n t9i rat kh6 khan, nhung chinh ban than ta cua tuang lai khi nhin l9i se thay minh da buoc qua n6, th1,rc ra m9i chuy�n khong khung khiep den the. Ta dan m9nh me han qua tung ngay, tung gia. V�y b9n cua ngay mai, thang sau, nam sau, b9n cua tuang lai nhin l9i thi sao? Ch�c ch�n bqn se VUQ't qua kh6 khan nay, de' mot ngay nao d6, vua nham nhi ta.ch tra vua nho l9i, b9n se thay r1ng minh da tuy�t vai nhu the nao. Phai khong? Toi yeu b9n, rat nhieu! Trinho v_;;� .. -,v C6 m(>t tai n�m xay ra va vai ngll'di da chvng ki�n dif'.u d6. Nh6m ngll'di chvng ki�n du<;1c yeu du mo ta l�i V1,1 tai n�n. Hai cau h6i du<;1c dua ra la "Cac xe ch�y v&i t6c d(> th� nao khi chung tong thing vao nhau?" va "Cac xe ch�y voi t6c d<) th� nao khi chung tif'.p xuc vdi nhau?". K�t qua la nhf:tng ngucJi nh�n dU'<;jc cau h6i vdi C\lm tit "tong th.log vao" mo ta t6c d(> cua xe ch�y nhanh hon, tai n�n tham kh6c hon so vdi nhf:tng ngll'di nh�n du<;jc cau h6i v&i q1m tit "tif'.p xuc v&i". Dif'.u nay cho thiy tri nh& cua nhan chvng c6 th� bi tac d(mg, din d�n ldi khai thi�u chinh xac. Day la vi dv n�m trong bai giang ve do tin c�y cua loi khai nhan chung thu6c 66 mon Tam ly h9c Tu phap. Vi dv nay b�t nguon tu thu nghi�m nam 1974 cua hai nha tam ly h9c Elizabeth Loftus va John Palmer, nh�m kiem tra xem li�u ngon ngfr c6 the tac dong khien loi khai thay doi hay khong. Tren th1.Jc te, hQ da thl.Jc hi�n hai thu nghi�m khac nhau de' nh�m den cung mot gia thuyet: Thu nghi�m thu nhat: Le Bao Ngoc, {i} 57 B6n mttoi lam sinh vien dtt<;lc mc'1i tham gia vao m(>t nghien cu'u, trong d6 hQ dtt<;lc chia thanh nam nh6m. Bay dot;1n phim v� tai nt;1n giao thong c6 thc'ii ltt<;1ng tli nam d�n ba mttoi giay dtt<;lc trinh chi�u theo thli tV ngiu nhien cho tling nh6m. Sau khi xem phim, nhitng ngttc'1i tham gia dtt<;lc yeu du mo ti nhitng gi da xiy ra nhtt the h9 la nhan chvng. Sau d6, hQ dtt<;lc h6i nhitng cau h6i c9 the, bao g6m cau "Cac xe cht;1y nhanh nhtt th� nao khi chung ___ nhau?". Khoing tr6ng la noi di�n m(>t trong nam c9m tli "tong mt;1nh/ va cht;1m/d9ng/huych vao/cht;1m vao" Ket qua thu dUQ'C cho thay toe do u6c tinh cua nguai mo ta bi anh hu6ng boi tu ngfr dUQ'C SU' dvng trong cau h6i. Dong tu an chua thong tin ve toe do c6 anh hu6ng den tri nh6 cua nguai tham gia ve VlJ tai ne;m, nhfrng nguai dUQ'C h6i v6i dong tu mang s�c thai m9"nh c6 XU hu6ng ang chung v�n toe chiec xe ch9"y nhanh han. Nhfrng nguai tham gia khi g�p cau h6i "tong m9"nh" da mo ta toe d9 u6c tinh cao nhat (40,8 d�m/gia), tiep theo la "va ch9"m" (39,3 d�m/gia), "dvng" (38,1 d�m/gia), "huych vao" (34 d�m/gia) va "ch9"m vao" (31,8 d�m/gia). Ta c6 the nh�n ra r�ng ngon ngfr t9"o nen an tuQ'ng ve toe do xe dang ch9"y, dieu nay da thay doi nh�n thuc cua nguai tham gia. N 6i each khac, lai khai cua nhan chung c6 the' bi sai l�ch d\fa theo each dieu tra vien d�t cau h6i ve hanh vi ph9"m t9i. sa@ �hong phcu r6i nhung e,Ong dung la e,uu Loftus va Palmer dua ra hai gia thiet cho ket qua nay: - Phan ung thien vi: Thong tin sai l�ch du9c cung cap c6 the anh hu6ng den cau tra loi ma m9t nguoi dua ra, nhung n6 khong thvc S\f d�n den ky U'C sai ve S\f ki�n. Ch�ng h9n cac UO'C tinh toe de$ khac nhau xay ra do tu kh6a quan tr9ng (vi d1,1 nhu "tong m9nh" ho�c "ch9m vao") anh hu6ng ho�c gay an tu9ng len phan ung cua m9t nguoi. -Ky UC bi thay do'i: Tu ngfr m9nh b90 thvc S\f gay thay doi nh�n thuc cua mQt nguoi ve Vl,l tai n9n, khien hQ thay Vl,l tai n9n tro nen nghiem tr9ng hon. Nh�n thuc nay sau d6 dtrQ'C luu trfr trong tri nho cua m9t nguoi ve S\f ki�n, t90 ra tri nho sai ve m9t S\f ki�n c6 th�t da xay ra. Khong dung 19i 6 d6, Loftus va Palmer da tiep tvc thu nghi�m thu hai: M(>t tram nam mll'oi sinh vien dll'(lc xem m(>t do�n phim dai m(>t phut v� m(>t chi�c o to Iii qua vung nong thon, trong b(m giay cu6i cung, m(>t V\l tai n�n giao thong da xay ra. Sau d6, h9 l�i du<;1c chia thanh ba nh6m: Nam mll'oi sinh vien du<;1c h6i "Oto ch�y nhanh th� nao khi chung tong m�nh vao nhau?", nam mll'oi sinh vien khac du<;1c h6i "O to ch�y nhanh th� nao khi chung d,,mg vao nhau?", va nam mll'oi sinh vien con l�i khong nh�n du<;1c cau h6i nao. M(>t tu.in sau, cac sinh vien du<;1c yeu du quay l�i va dll'(lc h6i li¢u h9 c6 nhin thiy kinh va c'J hi�n trll'dng Le Bao Ngoe,@59 Vl,l tai n�n hay khong. Do khong du(Jc xem l�i phim nen hQ bm)c phii tri lcii theo tri nhci. Nh6m nghien CU'U thu dU'Q'C ket qua nhfmg nguoi tung nh�n dU'Q'C cau h6i "Oto ch<;1.y nhanh the nao khi chung tong m<;1.nh vao nhau?" c6 nhieu kha nang tra loi r�ng hQ da nhln thay kinh vo hon hai nh6m con 1<;1.i, du trong phim goc thl ch�ng c6 manh kinh VO nao ca. Thu nghi�m nay cho thay tri nho dJ bi b6p meo boi ky thu�t d�t cau h6i va thong tin tiep nh�n sau sv ki�n c6 the ket h9p voi tri nho ban dau de t<;10 ra nhfrng sai lam trong ky U'C. C6 the hieu hi�u ung nay khong chi do phan ung thien vi, an tu9ng tu cac cau h6i da thvc S\f thay doi tri nho cua nguoi tham gia. Vi�c them cac chi tiet sai vao b9 nho cua m9t S\f ki�n dU'Q'C g9i la S\f gay nhiJu. Dieu nay c6 y nghia quan tr9ng doi voi cac cau h6i dU'Q'C SU' dt;mg khi canh sat tien hanh lay loi khai. Tuy nhien, die'm h<;1.n che cua hai nghien CU'U tren la n6 thieu tinh hi�n thvc. Cac thu nghi�m nay khong the coi la ket qua loi khai thvc te cua nhan chung, boi nhfrng nguoi tham gia chi xem video clip chu khong trvc tiep c6 m�t t<;1.i m9t V\l tai n<;1.n ngoai doi. Do d6, nh6m nghien CU'U cua Elizabeth Loftus tiep t1,1c thvc hi�n thu nghi�m khac de' xac dinh xem li�u tri nho sai c6 xuat hi�n trong nhfrng tlnh huong cang th�ng ngoai doi thvc. 60 @ �hon� pha; JOi nhun� e,Qn� aun� la C,U'U Trang thu nghi�m nay, cac doi tm;mg dm1c ch9n tham gia la m9t nhom quan nhan My - nhiing nguai da trai qua nhieu bai luy�n t�p SU'C chiu dvng va ky nang khi bi bJt lam tu nhan chien tranh. Trang thu nghi�m, nhfrng binh si nay ht nguqc dai va tra khao m9t each tan b9-o trang ba muoi phut roi sau do duqc yeu cau nh�n d9-ng ke da tra khao minh. Khi nh�n duqc nhfrng thong tin gqi y sai, nhieu nguai trang so cac quan nhan nay da nh�n d9-ng sai doi tuqng, th�m chi con nh�n d9-ng mQt nguai hoan toan khong giong voi ke tra khao thvc sv. Elizabeth Loftus van la m9t nha tam ly h9c noi tieng voi nhfrng nghien CU'U ve tri nh6. Thong qua cac nghien CU'U cua minh, Elizabeth Loftus da chi ra r�ng tri nh6 cua con nguai khong dang tin c�y, yeu at, d� mJc 16i va d� ht tac d9ng. Chinh ban than ba ciing co nhfrng kinh nghi�m ve tri nh6 sai cua con nguai. Khi Elizabeth Loftus m6i muai hon tuoi, m� cua ba qua dai trang m9t tai n9-n duoi nu6c. T9-i buoi h9p m�t gia dinh vao sinh nh�t lan thu hon muoi hon cua Loftus, chu ru9t cua ba da ke r�ng chinh ba la nguai fim thay thi the m� noi trang ho boi sau tai n9-n. Tru6c do, ba nh6 rat it ve V\l vi�c, nhung sau lai noi cua chu, finh tiet ve vi�c phat hi�n ra thi the cua m� d9t nhien tra 19-i m9t each song d9ng. Vai ngay sau, ba phat hi�n ra chu cua minh da nham l�n, nguai thvc S\f phat hi�n ra thi the cua m� Loftus trang tai n9-n do la m9t nguai di. Tat ca nhung gi can co de kich ho9-t Le Bao Ngoe, ggs 6 1 m9t ky U'C sai - ngay ca doi v6i m9t chuyen gia nghien CU'U ve tri nh6 nhu Elizabeth Loftus - chi la mot cau noi dan gian tu thanh vien trong gia dinh. Dieu nay minh h9a cha vi�c tri nh6 cua con nguoi co the' dJ dang bi anh huang bai cac thong tin ma h9 tiep nh�n. "Hi�u ung thong tin sai l�ch de c�p den sv suy giam tri nh6 trong qua khu, phat sinh sau khi tiep xuc v6i thong tin sai l�ch." Elizabeth Loftus chia se. Theo ba, nhieu nguoi hieu lam r�ng tri nh6 lam vi�c nhu m9t chiec may anh de ghi l9i thong tin va chieu l9i nhfmg buc anh do khi ta can nh6 l9i. Tuy nhien, tren thvc te, tri nh6 cua chung ta co kha nang tai xay dvng, hai giong each ho9t d9ng cua m9t trang Wikipedia khi ca chu nhan l�n nhfmg nguoi khac deu co the truy c�p va thay doi du li�u. Ky U'C khong phai la ban ghi chinh xac cua cac S\}' ki�n. Thay vao do, ky U'C cua chung ta dU'Q'C tai t9-0 theo nhieu each khac nhau sau khi cac sv ki�n xay ra, co nghia la chung co the bi bop meo bai mot so yeu to nhu: hi�u ung thong tin sai l�ch, thanh kien, nham l�n, hi�u ung qua tv tin ... Theo baa ca.a "Nghien CU'U tam ly ve d9 chinh xac trong loi khai cua nhan chung" do D9i h9c Cong an Nhan dan Trung Quoc tien hanh, mot trong nhfrng yeu to d�n den loi khai sai cua nhan chung la do anh huang bai qua trinh ghi nh6: "B9 nh6 cua con nguoi khong phai la m9t ban sao dan gian cua thvc te khach quan. Nhieu thong tin khac nhau 6 2 @ 1Ahon9 pha; s6; nhun9 e,On9 aun9 la GU'U c6 the' duqc tai t9o trong cac lien ket ma h6a, luu trfr va truy xuat cua bo nh6, d�n den sv thay doi ve so luqng, th�m chi la chat luqng cua noi dung bo nh6. Noi dung ky t'.rc cua nhan cht'.rng thm'mg la mot Sl)' ki�n Cl,l the' xay ra trong cuoc song h�ng ngay. Tam ly h9c g9i d6 la ky t'.rc dva tren sv ki�n. Tri nh6 gia dva tren sv ki�n la mot yeu to quan tr9ng anh hucmg den do chinh xac cua loi khai nhan cht'.rng cung cap. Cac nghien CU'U da chi ra r�ng thong tin sau Sl)' ki�n la mot nguyen nhan quan tr9ng t9-0 nen tri nh6 sai dva tren Sl)' ki�n. Cai gQi la thong tin sau Vl,l vi�c de c�p den thong tin lien quan ve Vl,l an ma nhan cht'.rng tiep xuc sau khi hQ nh�n tht'.rc duqc Vl,l an. Cac nghien CU'U sau han cung chi ra dng doi tuqng thuang c6 the' bac b6 nhfrng thong tin sai l�ch ro rang, nhung khong d� de' bac b6 nhfrng thong tin sai l�ch ma ho." Cac nghien Cll'U ve ky ll'C sai trong bo nh6 cua con nguoi c6 y nghia rat 16n doi v6i to tvng hinh sv, cung nhu khoa h9c dieu tra. Bai "c6 the nguoi lam cht'.rng n6i toan sv th�t, nhung biet dau sv th�t d6 la do sv sai nham, nghe nham, ho�c nhin thay nham, ho�c ke' l9i nham ma ra" (Huynh Ky, 1952, Cdnh sat khoa h9c, Nha xuat ban Van Hong Thinh, trang 96). Han nfra, thong tin c6 duqc tu loi khai - du cua nguoi lam cht'.rng hay cua bat ky ai - deu phan anh y chi chu quan cua m6i nguoi, do d6 can th�n tr9ng xac minh khi su d1,1ng loi khai cua nguoi lam cht'.rng. Theo Tam ly h9c Tu phap, c6 ba nguyen nhan chinh d�n den tri nh6 sai: Le Bao Ngoe, gg� 63 Nguyen nhan thu nhat la do nh�n thuc, g6c nhin va each danh gia ca nhan cua m6i nguai rat khac nhau, th�m chi c6 the c6 sv khac bi�t so v6i thvc te. Tri nh6 sai c6 the hinh thanh do con nguai chi tiep c�n mot g6c cua S\f vi�c nhung l9"i nghi r�ng minh da thay dm7c tat ca nen sinh ra nhung niem tin sai l�ch, ho�c h9 da c6 dinh kien s�n ve mot dieu gi d6 nen anh hucmg t6i each ho nhin nh�n sv vi�c, d�n den nh6 sai. Vi d9, trong m<)t bu6i h9p m�t, ngudi A n6i m<)t cau nh�n xet v� ngubi B: "B nhu d& hc;i iy", khoang ba mueli phut sau B c6 vi�c b�n nen v� sdm. Nhfl'ng ngubi chling ki�n la X, Y, Z c6 th� xay dl,ing nhfl'ng ky lie khac nhau v� sv vi�c: X la ngll'di suy nghi don gian, nen thu�t l<;ti r.lng "A n6i dua la B nhu d& hoi, B khong phan ling gi". Y l<;ti cho r.lng "A xuc ph<;tm B vdi gic.mg gay git, B c6 ve khong vui nhung khong mu6n th� hi�n ra". Z l<;ti dua ra mo ta "A n6i la B nhu d& hoi, khi�n cho B b6 v�". V�y day, khong ai bia d�t hay tuang thu�t sai so v6i tri nh6 cua h9. Chi la each danh gia sv vi�c cua m6i nguai khong giong nhau, nen "sv th�t" trong m�t m6i nguai mot khac, th�m chi con khong hoan toan dung v6i nhung gi da di�n ra trong thvc te. Nguyen nhan thu hai la S\f xao tron va thay doi tri nh6 do cac thong tin khac "lam nhi�u" va II ghi de" len ky U'C goc. Ban chat tri nh6 cua con nguai la S\f tong h9p cua nhung gi di�n ra trong thvc te va nhung nhan to khac nhu sv hieu biet, 6 4 @ �hon9 pha; s6; nhun9 e,0n9 aun9 la C,LJU kinh nghi�m, mong dQ'i ... Ghi nho la m9t qua trinh tai t<;10, g6p nh�t tung manh ghep nh6 cua nhfrng gi chung ta thvc S\f chung kien, do d6 b9 nao cua con nguai c6 XU huong tv dua ra suy lu�n de' lap day nhCmg khoang trong. M9t so thong tin khong c6 thvc c6 the xuat hi�n trong qua trinh suy lu�n cua nao b9 de' hue tranh toan canh trong tri nho cua chung ta tra nen hQ'p ly. Vi d9, trong thf nghi�m cua John Bransford va Marcia Johnson (1973), ho chia nhftng ngudi tham gia thanh hai nh6m. Trong d6, nh6m thf nghi�m du<;lc doc cau: "John dang sll'a cii nha chim cau. Anh ta d�p vao m6ng tay khi cha anh d�n xcm va giup anh lam Vi(;'.C." Con nh6m doi chll'ng thi duc;;c doc cau: "John dang sll'a cii nha chim cau. Anh tim cai dinh khi cha anh ta d�n xem va giup anh lam vi(;'.c". K�t qui la nh6m thf nghi�m c6 khi nang nh& sai cau mill thanh "John dung bua sll'a nha cua chim cau khi cha anh d�n xem va giup anh lam vi�c." Cau goc khong h� nhic d�n chi�c bua nao, nhung kinh nghi�m cua con ngudi cho thiy d�p ng6n tay la do bua gay ra, vi v�y b(> nao cua nhftng ngudi tham gia da vo thll'c suy lu�n va gay ra trf nhd sai v� cau goc ma ho da doc. Ngoai ra, neu thong tin sai l�ch xuat hi�n trong khoang thai gian gan hon b9 nho goc cua sv ki�n, thi n6 c6 kha nang duQ'c nao truy c�p nhieu hon. Trong nhfrng truang hQ'p nay, thong tin sai duQ'c nho l<;1i d� dang hon nhieu, gay kh6 khan cho vi�c nho l<;1i thong tin chinh xac. Le Bao Ngoe,@65 Nguyen nhan thu ba la do tac d(mg tu yeu to ben ngoai: cac gQ'i y sai khien tri nh6 bi bop meo. Cac thong tin sai l�ch, thong tin gay hieu lam c6 anh hu6ng 16n den tri nh6 cua con nguoi. Theo nghien cuu cua Michael McCloskey va Maria Zaragoza (1985), anh hu6ng cua thong tin sai l�ch khien nguoi tham gia khong hlnh thanh duqc tri nh6 chinh xac ngay tu dau. Trong qua trlnh gqi nh6, nhiing am thi ma con nguoi duqc tiep nh�n ciing khien ky U'C bi l�ch lc:1c. Cac nghien CU'U cua Elizabeth Loftus da the' hi�n rat ro dieu nay. Tuy nhien, y nghia th\l'C ti�n cua nhiing nghien CU'U ve tri nh6 khong chi ap dt,mg trong Tam ly h9c Phap chung. Bc:1n thay day, chung ta c6 kha nang ghi nh6 sai bat ky luc nao! Va tu hieu biet ve nhiing ky uc sai nay, bc:1n c6 the' giai thich nhiing tlnh huong kh6 XU' xuat hi�n trong doi thuang: 'Toi cho co b:;tn than mtt<_jn nam cu6n sach ma toi d.t quy. B:;tn c6 tra cho toi truck hai cu6n ma b:;tn da d9c xong. Vai thang sau, toi h6i v� ba cu6n sach con l:;ti thi b:;tn n6i d.ng da tra cho toi ca nam cu6n vao lin truck r6i. Toi n6i d.ng khong nh�n du<_jc, b:;tn l:;ti khang d!nh da tri l:;ti, con mo ti d.t ky ngay horn d6 chung toi da cung nhau an gi, n6i chuyt;n gi, b:;tn d�t ca nam cu6n sach tren m�t ban cua toi ra sao. Luc d6 toi nghi rang minh da nh& nhim, th� r6i toi cv c6 nghi mai xem da d� m.lt ba cu6n sach kia b dau. D�n t6i horn d6, b:;tn gQi dit;n cho toi bao la ba cu6n sach d6 dang b nha b:;tn, chang hi�u sao b:;tn cv nh& nhu in la tra cho toi ca nam cu6n r6i." "Trong luc on l"1i ky ni¢m thdi tho iu, gia dinh toi bong dung cai va vi cung m<)t Slf ki¢n nhung moi ngudi nh& m<)t kicfo. Ai cung khang khang dng minh dung, nhftng ngu<':1i khac sai." "Em la h9c sinh ca bi¢t & trudng. Em hay danh nhau l.lm. M<)t lin, c6 m<)t V\,l danh nhau & c6ng trudng. Hom d6 em bi 6m nen d nha, con chang h� buck chin ra ngoai, th€: nhung thiy giam thj l"1i n6i d.ng chinh m.it thiy em tham gia danh nhau, lam em bj ph"1t oan." "Em khong nh& co giao giao bai t�p nao v� nha. Khi mt; em g<)i y, em c6 cam giac bai nao trong g(Ji y cung la bai ma coda giao." B9n c6 thay nhfrng tinh huong nay quen khong? Chua dung h,li 6 d6, hi�u ung tri nha sai l�ch con gop phan vao thu ma chung ta g9i la "tay nao". B�ng each tac dong, gqi y de' tc;1.o ra nhfrng dtnh kien va ky uc nham l�n, ta co the' thao tung nguai khac theo mong muon cua minh. Nghe thi phuc tc;1.p nhu v�y nhung tren thl,fc te, nhfrng tri nh6 sai co the' xuat hi�n rat dan gian: Sau khi chia tay, m<)t ben cam thiy rit im vc, luon nh& l"1i nhftng ky ni¢m khi hai ngudi con dang ben nhau. HQ tlf h6i vao th<':1i diem d6 thi dl>i phuong da thay d6i tinh cam chua, c6 suy nghi va phan tich tling chi tif'.t trong tri nh& de cung c6 cho nhftng ph6ng doan Le Bao Ngoe, 67 cua minh. Kf'.t qua la ho tlj khien trf nhd cua minh bi xao tn)n. Ky lie c6 the du<;jc thay the trong vo thlic chi bing slj tlidng tli(Jng va suy g.lng n6i xiu d6i phuong vdi dlia con ma minh dt1<;1c quyen nuoi duang. C6 nhieu b�c cha mt; ap dt,mg chif'.n thu�t n6i xiu d6i phuong v<1i con cai khi gia dinh r�n nlit ho;'jc ly hon. Khong chi buong nhiing ldi da kich cay nghit;:t de trut gi�n, ho con c6 the dua ra nhiing cau chuyt;:n tlj suy dien ho;'jc bia d;'jt de keo dlia tre ve phe minh. Sau m<)t thdi gian, dlia tre tin tu&ng va hinh thanh nhiing ky lie t6i tt;: dlja tren cac thong tin sai l�ch ma n6 dt1<;1c nghe l;'jp di l;'jp l�i: b6 di ngo�i tinh tdi khuya mdi ve, me:; vo trach nhi�m b6 be con cai. .. Nhiing dieu nay c6 the khac hoan toan so vdi dieu da t ngubi b�n h9c cu hang ch9c nam tntdc c6 the ke xiu minh bing nht:tng vi�c b�n chua tll'ng lam nhu: quyt ti�n, quay c6p, ninh giao vien, an gian diem s6 ... Va dang qua dau long hay ng�c nhien khi m(>t ngubi tll'ng choi vdi b�n bong tr& m.;it, di theo nh6m ngubi ghet b�n va ke ra hang lo�t chuy�n b�n chua tll'ng lam trong qua kh(t' de n6i xiu - ky ll'c sai rit de hinh thanh va cung c6 khi du<;lc di kem vdi nht:tng cam xuc tieu qtc nhv ghet b6, ghen tL h.ln h9c ... MQi ngudi cang c6 nhi€'.u thdi gian ti�p xuc vdi thong tin sai l�ch. hQ cang c6 nhi€'.u kha nang nht phin cua slj ki�n ban diu. Do d6, nf'.u mu6n n6i xiu ho.;ic tung tin d(m v€'. ai d6, chi dn dua ra nht:tng thong tin sai l�ch l.;ip di l.;ip l�i, khi tin gia t6n t�i du lau thi ngubi nghe se din tin la th�t. Trong khi chung ta tin ring tri nho cua mlnh rat tot va ro rang, cac nha nghien CU'U da chi ra ring nhfmg ky U'C sai l�ch kha pho bien va d� hlnh thanh. Tri nho cua con nguai mong manh hon ta tu6ng, d� mic sai sot, d� tac d9ng, va ngay ca nhfrng nguai co tri nh6 tot v�n co the nh6 sai ma khong he h,r nh�n ra. Nga v�-,• Tren duang, n�u chang may bi tru<;1t chan nga truclc m�t nhvng ngttdi qua duang la chuy�n binh thuang. Ai quan tam chu'? Nhung nguai bi nga l�i coi d6 la m<)t sv ki�n lt chi€'.c ao phong ky q1c thuang co the khi€'.n cac em thay rat nguc_1ng, sau do h6i nguai do xem h9 nghi khoang bao nhieu phin tram b�n be ma minh da gJp co the nhc'J duc_jc h9 da mJc chi€'.c ao do. Ban than ngudi mJc tra lai khoang 48%, tlic la gin m(>t nt'.ta, se nhc'J chi€'.c ao cua minh. Nhung thljc t€'., khi hoi nhvng nguai b�n cua ngudi do thi s6 nguai nhc'J chi€'.c ao kia khong qua 8%. B,;m thay day, chung ta thuang qua quan tam den nhfrng van de cu.a minh, nghi r�ng ca the gioi se chu y den nova khO sa d�n v�t ban than. Tuy nhien, nhfrng nguai binh thuang l�i ch�ng may quan tam den chuy�n rieng cu.a nguai khac. Thua nh6, co le ai cung trai qua mot vai Ian bi va dau vao tuang trong khi nghich ng9m 6 lop m�u giao, ho�c nhfrng nam h9c cap mot dung len phat bie'u ngay ngo khien ca lop cuai am len. Vao nhfrng nam thang dau dai ay, b�n b�t dau h9c du9c cam giac xau ho khi bi nguai xung quanh cuai nh�o. B�n dan chu y han toi hanh vi cu.a minh, tranh nhfrng tinh huong dang xau ho va s9 anh m�t danh gia cua m9i nguai xung quanh. La loai dong v�t xa hoi, con nguai can dll'Q'C ton tr9ng de co cam giac yen tam. HQ luon cam thay bat an khi xuat hi�n nhfrng nguy ca lam anh huang den uy tin xa hoi cua minh. Lan mot chut, b�n b�t dau tuoi d�y thi. Vai dam m1,m dang ghet xuat hi�n. V oi may not mau do d6 tren m�t, b�n Le Bao Ngoe,@ 7 1 cam thay ng9i ngung khi n6i chuy�n vai nguoi khac. Roi b9n quan tam nhieu den ve ngoai han va tv ti vai du tht'.r: not ruoi tren m�t, chieu cao khiem ton, dang nguoi m�p m9p, b�p chan to ... Cang tv ti, b9n cang lo dng nhfrng nguoi xung quanh dang chu y, soi m6i minh. Khi truong thanh, b9n phai tim vi�c lam. Doi luc b9n ph9m sai lam trong cong vi�c. C6 the b9n phai lam cong vi�c luang thap, trai nganh nghe. Xui xeo han, c6 luc b9n that nghi�p ho�c bi giang chuc. B9n cam thay dieu nay th�t dang xau ho, duong nhu ca the giai dang nhin vao b9n de cuoi nh9o va thuang h9i. Cang Ian, nhfrng ly do khien ta lo l�ng l0i cang nhieu, bai the giai cua ta ngay mot mo rong va nhfrng dieu ta quan tam ngay mot nhieu han. D�c bi�t, trong mot so thoi diem, chung ta bat an den muc danh ca ngay de' nghi ngo m9i nguoi xung quanh deu dang danh gia minh. Ching h9n, khi la nguoi mai trong mot t�p the, b0n c6 the cam thay nhfrng nguoi trong t�p the kia dang theo doi nhat cu nhat dong cua minh, ban tan ve minh trong timg loi thi tham ho trao doi vai nhau. B0n c6 nha nhfrng Ian cam thay nhfrng c�p m�t xung quanh nhu dang do don vao minh? Cai Ian b0n ngoi mot g6c, cam thay nhfrng nguoi 10 dang ban tan, che gi�u minh? M9i vi�c cang t� han khi b0n thay be m�t vi mQt sv co nao d6: "Ca the giai nay se nha mai va cuoi nh0o toi, khinh mi�t toi den het doi!" Sv nghi ngo la mot ban nang tv bao v�, nhung dong thoi cung la mot diem yeu trong tam ly con nguoi. Khi ai d6 rai vao 7 2 @ i.-<.hong pha; r6; nhung e,Ong dung la e,vu cai b�y cua Sl,l' nghi nga, nguai ay se co n�m b�t va danh gia moi thu, tra nen ding th�ng va mat niem tin vao xung quanh, luon nghi nga ban than, qua chu trong den thai d9 cua nguai khac, tv suy di�n nhung tinh huong toi t� ... Tinh than cua ho m�t moi, anh huang den chat luqng CUQC song. Nhung c6 dung la moi chuy�n toi t� den muc ay? Chung ta ch�ng can doc suy nghi cua nguai khac de' tim ra cau tra lai, cung ng�m 1<;1.i ban than nao: Khi con rat nho, the giai quanh ta ciing nho xiu xiu. Chung ta khong hie'u het ve CUQC song thuang ngay, moi Sl,l' ki�n xay ra deu th�t an tuqng. Mot chiec k�o mau s�c, mot gqn may, m9t canh chim bay ngang bau trai ciing khien ta hao hung kham pha. Va the la "tai n<;1.n" cua nhfrng nguai xung quanh - von hiem khi xay ra - khien ta Cl,l'C ky chu y, bai n6 la m9t sv ki�n d�c bi�t khac l<;1.. M9t nguai bi nga xe ngoai duang, m9t b<;1.n a lap ch�ng may lam do cam, mot c�u hang x6m vap nga ... nhfrng Sl,l' ki�n nay trong m�t tre em deu nghiem trong, dang chu y. Do d6, khi con la nhfrng dua tre, chung ta de tam den moi thu. Tai luc truang thanh, the giai trong m�t ta da khac. The giai ngay cang r9ng han vai nhfrng ho<;1.t d9ng xoay quanh ban than. Thi cu, truang lap, die'm so, cac moi quan h�, cong vi�c, cam ao g<;1.o tien ... Chung ta ngh�t tho vai ap Ive don d�p cua CUQC song. Khi van de cua ban than con khong quan tam xue, cham s6c cho nguai than con khong du thai gian, thi b9n c6 luu tam den nguai 19 du9c khong? Va trong the gi6i cua ta, van de nguai khac g�p phai c6 quan trong khong neu nhu n6 ch�ng anh hu6ng den minh? M9t b9n trong lap bi diem kem. B9n c6 th\fc S\f quan tam va nh6 mai? MQt dong nghi�p bi sep m�ng. B9n c6 de' y va khinh ho? M9t nguai xa l9 bi h9 nh\IC tren m9ng. B9n c6 quan tam theo doi va nh6 mai, ha he nhai di nhai 19i S\f co nay cua ho? M9t nguai m6i den cong ty cua b9n. B9n c6 soi m6i tung CU' chi cua ho de phan xet khong? M9t ai d6 bi m\ln, bi nga, bi ban ao, bi r\lng t6c ... B9n c6 de y nh�m dem ho ra lam tro dua khong? Doi v6i hau het nguai binh thuang, cau tra lai la KHONG. Moi nguai tren dai hau nhu qua b�n r9n de' quan tam den van de cua nguai khac. Vao luc ai d6 g�p de roi, trong m�t ho dieu nay th�t khung khiep, nhung trong m�t nguai ngoai thi van de ay ch�ng to tat den the. M6i buoi sang khi M�t Troi 16 r9ng, ai cung hoi ha t�p trung cho CUQC song cua rieng minh. Cu9c song rieng cua m6i nguai deu c6 rat nhieu dieu phai ganh vac, ai cung t�p trung lo li�u cho cac van de cua ban than (cung nhu b9n v�y d6!). Con ai b�n tam den nhung vi�c khong lien quan den minh? Mi�n la b9n khong gay ton h9i den l9i ich cua nguai khac thi se ch�ng ai quan tam nhieu den 16i lam hay S\f xau ho cua b9n. 7 4 @ �hon� pha; r6; nhun� con� aun� la cuu Tat ca nhfrng lo l�ng thvc chat chi b�t nguon tu sv bat an n�m sau hen trong b,;m, khien b,;m tv suy diJn ra nhfrng tinh huong toi t� nhat de tv hu do<;1. ban than. C6 mot sv th�t khong biet nen vui hay buon, d6 la ... xa h9i nay khong quan tam toi b<;1.n nhieu nhu b<;1.n tuong. Trong CUQC song, chung ta thuang g�p phai rat nhieu dieu nhu bi hieu lam, n6i 16 mi�ng, rai vao nhfrng tinh huong dang xau ho ... B<;1.n khong can lo l�ng ve dieu d6, cang khong can tim each giai thich voi tung nguai, boi khi m9i chuy�n da troi qua thi khong ai quan tam va nho mai. Tren thvc te, chi c6 nhfrng ke t9c m<;1.ch moi chu y phan xet tung van de, tung cu chi cua nguai khac de' lay lam de tai buon chuy�n. Khi b<;1.n g�p de roi, nguai tin yeu b<;1.n v�n gifr Sl,]' tin yeu, se tim each giup do chu khong cuai nh<;1.o hay phan xet. Nguai c6 thanh kien voi b<;1.n thi du giai thich each may h9 cung ch�ng muon nghe, h9 se ap d�t phan doan cua ban than len m9i thu va luon nghi phan doan cua h9 moi dung Sl,]' th�t. Con voi nguai von da ghet b<;1.n, Sl,]' lo l�ng, boi roi cung nhfrng lai giai thich chi khien b<;1.n dJ bi h9 tan cong hon. Thanh th�t ma n6i, nhfrng de roi cua chung ta cung chi nhu chuang trinh giai tri trong m�t nguai khac. Chuang trinh c6 hap d�n den muc nao thi khan gia cung chi la nhfrng nguai qua duang, sv chu y cua hQ rat dJ bi chuyen huang va b<;1.n khong can phai qua chu y den nhfrng dieu h9 nghI Neu vua buoc di vua nhin vao anh m�t nguai qua duang, b<;1.n se vap nga cho ma xem! v_::� .. -�V Ngay xua ngay Xlia, c'J m(>t vuong qu6c n9, c6 m(>t vi Vua g6a v<;I. Ong c6 mudi hai ngudi con, bao g6m mudi m(>t Hoang tu' va Cong chua ut Elisa dang yeu. M(>t ngay nQ, ong g�p m(>t ph9 nft xinh d�p va tai hon, nhung th�t ra ba ta la m9 phu thuy d<)c ac. M9 ta da h6a phep bi�n mudi m(>t Hoang tu' thanh chim thien nga. Tru6c khi ba ta lam h<;!i d�n Elisa, mudi m(>t ngudi anh trong hinh dang thien nga da mang co em gai ut d�n noi an toan c'J m(>t vung dit xa l<;!, noi co c6 the tranh xa ngudi m� k� d(>c ac. 0 d6, ling nghe loi nguyen du cua Cong chua nh6, Nft hoang cua cac ba tien da hien ra va hu6ng dan nang each de h6a giai ldi nguy�n cho cac anh trai: Elisa phai d�n nghia dia vao bu6i dem, hai nhftng canh rim gai m9c ben cac ngoi m(>, se thanh s<;ji r6i dan thanh nhftng chi�c ao. Khi mudi m(>t chi�c ao hoan thanh, cac Hoang tli cung m�c ao vao, loi nguy�n se chim dl.l't. Tuy nhien, trong qua trinh dan ao, Elisa tuyet d6i khong dt1<;1c n6i bit ky ldi nao, n�u khong cac anh nang se ch�t ngay l�p tll'c. 7 6 egs �hong pha; r6; nhung e,Ong dung la e,vu Elisa be nh6 thu h�t can dam, vao nghia dia tim d.m gai m6i dem de dan ao cho cac anh trai. Nang tuy�t nhien khong n6i loi nao, s6ng nhu m(>t co gai cam. Ngay n9, Dae vua cua Vll'ong qu6c iy cll'ai ngva ngang qua, tinh co g;Jp Elisa. Thiy co gai xinh d�p tuy�t td.n, chang ta d6n nang v� cung. Nha vua cho nang m(>t can phong trong lau dai va & d6, nang dll'<;ic phep ti�p t9c dan ao. Cu6i cung, Nha vua ng6 loi du hon va mu6n phong nang lam Hoang h�u, Elisa chip thu�n. CJ que nha, m9 phu thuy da nghe tin va bi�t chuy�n. M9 ta cai trang thanh dan thuong, Vll'<;Jt duong xa xoi tim d�n VU'ong qu6c noi Elisa sinh s6ng, tung tin d6n d.ng nang la m(>t phu thuy gia d�ng da quy�n ru Nha vua nhi.m am mll'U chi�m do�t VU'ong qu6c. Nha vua khong tin vao loi d6n d�i, nhung nguoi dan trong VU'ong qu6c tr& nen hoang mang, tri�u thin cung bit an, khif'.n Nha vua phai cho ngll'di theo d6i Elisa. M(>t dem, Elisa dan hf'.t s<;Ji tim gai, nang bu(>c phai tr6n ra ngoai de hai them & nghia dia gin d6. Quan lfnh bat qua tang, ca nll'eic coi day la bing chling cua phu thuy. Du Nha vua g;Jng h6i, cho phep Elisa giai thich nhung nang van khong n6i du nao. Nha vua danh chip thu�n cho Giam m9c dem Elisa ra xet xv, nang bi phan la phu thuy, bi k�t an tu hinh tren dan h6a thieu. Ngay ra phap truong, Elisa van vua di vua dan ao, chi�c ao cu6i cung sap hoan thanh. Dan chung nghi d.ng nang van dang gi& tro phu thuy, h9 tlic gi�n chui Le Bao Ngoe, @ 7 7 ming va nem da vao nang. Mlicii mot con chim thien nga tr.log mu6t bay quanh khi Elisa bi tr6i Ien gia hanh hinh. Khi ng<;m Iva Vila bit dau du<;1c cham bung Ien duc:li chan, Elisa tung mlicii mot chi�c ao Ien trcii cho nhvng chu thien nga. Ky I<;l thay, khi m6i chu chim thien nga khoac ao vao, h<;> li�n bi�n thanh mot chang Hoang tv nhay xu6ng bao v� cho co gai. Chang Hoang tv thv mucii mot van con nguyen mot ben canh chim vi Elisa khong lqp dan n6t tay ao cho anh. Mot con mlia rao b6ng trut xu6ng d�p tit ng<;>n Iva. Elisa Iuc nay th6t Ien: "Bay gici toi da c6 the n6i dli<_:jc r6i. Toi vo toi!" N6i xong, nang ngat di trong tay cac anh trai vi qua m�t. Cac Hoang tv giai thfch cau chuy�n cho Nha vua va ngucii dan. Ai cung cam dong cho tam long dung cam cua Elisa, Nha vua I<;li clic:li nang lam v<_:j. Mlicii mot Hoang tt:t Ien ducing tr& v� que nha, noi Vua cha da bi�t tin va duoi m\l phu thuy dfch thVc ra kh6i vuong qu6c. C6 le trong thoi tho au cua chung ta, ai cung tung d9c truy�n Bay chim thien nga cua nha van Hans Christian Andersen. D6 la truy�n co tich ng9i ca long dung cam va tinh yeu gia dinh ma tre em yeu thich, v6i mot cai ket VO cung c6 h�u. Khi da Ian len va va vap trong the gi6i nguoi truang thanh, truy�n ve nang Cong chua bi buoc phai l�ng cam mang l9i cho chung ta nhieu cam giac tham thia. Du la truy�n co tich danh cho tre em nhung l9i phan anh nhfrng n6i buon v;_ 78 sgs �hon9 pha; s6; nhun9 e,0n9 dun9 la e,uu cua nguoi lon. So vai the giai den tdng co phan don gian cua tre em, the giai cua nguoi 16n la m9t xa h9i r9ng 16n va tan nh�n. Vi�c b�t n<:1t, chen ep, ham h?i va si nhvc trong the giai nguoi 16n co the keo dai ca doi khong dut. B?n tucmg r�ng m9i nguoi trong xa h9i trucmg thanh deu binh d�ng, nhung thvc te co S\f khac bi�t gifra giau va ngheo, cao va thap; co nhfrng do ki va tinh toan tinh vi, lQ'i ich ca nhan va S\f C?nh tranh cua cac doi thu ... V ai sv th�t tan khoc do, xa h9i nay ch�ng thieu nhfrng ke dong vai "phu thuy" thich thu trong vi�c ham h?i va huy di�t nguoi khac. Niem vui cua h9 la tan cong, cha d?p va nhan chim m9i nguai xuong vung bun nha. HQ tim m9i each boi nh9, cong kich, b�t n<:1t va gay chuy�n thj phi doi vai xung quanh roi ha he sung suang tren sv dau kho cua cac n<:1n nhan. Sa thich cua hQ la phan xet, dua chuy�n, t?O ra nhfrng kich tinh, nem da giau tay va khoai tra quan sat sv h6n lo?n - dieu do khien h9 cam thay minh thong minh tuy�t dinh, dieu khien duQ'c m9i nguoi xung quanh nhu gi�t day nhfrng con roi ngu ngoc de phvc V\J- cho tinh toan cua minh. Vi dv d� thay nhat la trong m9t c9ng dong, thuong co m9t vai nhan v�t 1�m chieu thich thi phi. Nhan v�t nay thuong xuyen dua chuy�n, ri tai m9i nguoi r�ng "Nguoi A da noi xau b?n the nay, nguoi B ke ve b?n the kia"; ho�c soi moi nhfrng nguoi khac trong t�p the' de' co de tai noi xau sau lung, "Cac b?n co thay th�ng X khong, nhfrng cu chi cua no cu bien thai the nao ay. Nhin cai Y kia, toan to ve dang yeu de' f'-iC Le Bao Ngoe, � 79 dong dua trai thoi. Xem Z di, luon t6 ve d<;l.O m<;l.O nhung thl)'C ra la d9o due gia, ch�ng tu te gi dau ... " Nhfrng lai ri tai nay khien S\J' doan ket trong t�p the' tra nen r9n nut. Tin don Ian ra trong dam dong nhu mot lieu thuoc doc. Nhung nguai Hing nghe lai n6i xau se bi tiem nhi�m, xuat hi�n nhfrng thanh kien tieu Cl)'C doi vai nguai bi danh gia. Dan dan, ch�ng can biet nhfrng lai don kia la dung hay sai, nhung trong m�t m9i nguai thi "X la ke bien thai, Y la dua l�ng la, Z la ten d9o due gia" - S\J' gan nhan da hoan thanh. C6 khac gi tin don "Elisa la phu thuy" duQ'c tung ra trong vuang quoc dau? Li�u c6 khi nao b9n tl)' h6i t9i sao nhfrng "phu thuy" l9i d� dang d�t mui du lu�n den the? D6 la vi h9 biet lQ'i d1,1ng nhfrng diem yeu trong tam ly va tu duy cu.a con nguai! Hay tuang tuQ'ng: CJ nai lam vi�c cu.a b9n c6 mot nguai ten la A thuang bia chuy�n sai S\J' th�t de' n6i xau nguai khac. Mot toi n9, b9n dang ngoi nghe nh9c truac khi di ngu thi b6ng nh�n duQ'c mot cu di�n tho9i cu.a A. Tu dau day ben kia, A n6i vai gi9ng nghiem tr9ng: "Nay c�u, ta ke' rieng vai c�u dieu nay vi lo cho c�u thoi, muon tin ta hay khong thi tuy, nhung hay hua r�ng dung ke cho ai nhe. Gia nghi trua nay ta nghe duQ'c b9n B va b9n C n6i xau c�u trong phong, h9 bao r1ng c�u vua xau xi vua VO duyen, luan l�o, chuyen ninh n9t cac sep. HQ ghet c�u 1�m d6, tu nay c�u phai can th�n vai h9 nha. Ta quy c�u vi c�u th�t tha nen n6i rieng cho c�u biet, dung h6i l9i vi the nao h9 cung choi bay choi bien. Nha can th�n day!" 80 @ �hong pha; r6; nhung e,Ong aung la C,UU Nghe xong cuoc di�n tho?i, bqn hoang mang suy nghi mai. A la nguoi thuong xuyen buon chuy�n sai S\f th�t nen r5 rang khong dang tin, nhung neu dieu A ke voi b?n Ian nay la sv th�t thl sao? B?n khong than voi B va C, khong the'biet duQ'c h9 thvc S\f nghi gl ve mlnh. Neu nhu b?n h6i th�ng B va C thl c6 the gay xich mich trong cong ty, anh hu6ng toi quan h� cong vi�c cua bqn. Phuong an toi uu nhat ma b?n c6 the' Iva ch9n la canh giac voi ca A, B va C. Mot die'm yeu trong tam ly con nguoi la chung ta d� cam thay mat an toan khi uy tin xa hoi cua mlnh bi de d9a. Vl v�y, chi can nghe ai d6 thl tham "Nguoi kia khong ua c�u dau", "Nguoi n9 n6i xau c�u day" thl du b?n biet ro r�ng ke dua chuy�n ay chuyen n6i luyen thuyen bia d�t, nhung trong long v�n day len nghi ng?i "Lo dieu nay la sv th�t thl sao? Canh giac v�n hon". B?n se de' tam theo doi nhfrng ke duQ'c cho la chong lqi mlnh, phan tich tung hanh dong, CU' chi de' tlm chung CU' chung minh r�ng nguoi d6 muon h?i mlnh. Theo Tam ly h9c Tien h6a, ban nang cua con nguoi rat nh?y cam voi hie'm nguy. "Tieng xau" cua ai d6 - du th�t hay gia - cung la mot tin hi�u canh bao nguy hie'm, khien chung ta nhanh ch6ng ghi nh�n va chu y den n6. Chinh vl v�y ma c6 cau "Tieng lanh don gan, tieng du don xa", hay trong kinh doanh c6 cau "C6 mot nguoi khen thl chua ch�c nguoi nghe du9c se mua hang, nhung c6 mot nguoi n6i xau thl ch�c ch�n nguoi nghe du9c se khong mua." Chi can tung ra thong di�p ngam ve S\f nguy hie'm, long nguoi ch�c ch�n se hoang mang, canh giac. Le 5ao Ngoc ®'� B 1 Ben c,:tnh d6, thien kien xac nh?n ciing c6 the' khien ta tra thanh ke ngoc. Chung ta c6 XU hu6ng VO thuc tim kiem thong tin de' xac nh?n va cung co cho gia thuyet cua minh, ciing nhu suy """