🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Bí quyết để con bạn Hạnh Phúc Ebooks Nhóm Zalo LỜI TÁC GIẢ Tôi đã không hình dung được đường đi nước bước của câu chuyện đằng sau cuốn sách này khi lần đầu tiên tôi viết cuốn "Làm sao để con bạn hạnh phúc". Mười năm sau khi được đánh máy, nó đã được một phần tư triệu người đọc ở ít nhất là 5 quốc gia. Bây giờ thì tôi phải dành một khoảng thời gian kha khá đi nói chuyện ở khắp đất nước Australia với những người tỏ ra quan tâm hoặc là đến cuốn sách hoặc cái tiếng mà nó đạt được hoặc bởi cái sự thật là chẳng có cái gì đáng xem trên truyền hình vào chương trình buổi tối. Tôi viết cuốn sách này khi tôi là một chuyên viên tư vấn về gia đình mới chập chững vào nghề, với một ước mong tha thiết là giúp cho các bậc cha mẹ dễ dàng nuôi dạy con hơn và giúp cho bọn trẻ sống không có mặc cảm nhục nhã và nỗi lo sợ mà thế hệ chúng ta đã trải qua. Ở lần xuất bản đầu tiên, ngay trên trang nhất tôi viết bản thân mình không có con mà chỉ có những con gấu túi (mà những con vật này cư xử rất tệ!). Sở dĩ tôi nhắc đến điều này vì nó là thật và bởi vì tôi muốn bạn đọc xem xét tất cả những điều tôi viết dưới một cái nhìn nghiêm khắc - để thẩm tra lại phán đoán của họ. Tôi vẫn còn tin vào điều này: Các chuyên gia rất mạo hiểm đối với những vấn đề sức khỏe của bạn! Trái tim bạn bao giờ cũng sẽ mách bảo, nếu bạn biết lắng nghe, những điều tốt nhất trong việc nuôi dạy con cái. Sách vở, các nhà chuyên môn và bạn bè, tất nhiên chỉ có thể giúp bạn nếu họ có thể đưa bạn về gần với chính mình hơn. Bây giờ thì tôi có cả con và gấu túi. Vậy mà tôi vẫn cảm thấy trái tim nhói lên trong lồng ngực mỗi khi tôi nhìn thấy một người mẹ trẻ bồng trên tay đứa con mới đẻ hoặc là một ông bố trẻ dắt những đứa con yêu đi mua sắm và cố gắng, như tất cả chúng ta đã cố gắng, làm những việc nên làm và trao cho bọn trẻ một sự khởi đầu tốt nhất - trong khả năng của chúng ta. Tôi tự hào giới thiệu cuốn sách tái bản lần này. Hàng ngàn bậc cha mẹ đã nói với tôi, một cách trực tiếp, rằng họ tìm thấy trong cuốn sách này nhiều ý tưởng có sức thuyết phục và rất bổ ích. Nhiều người trong số họ đã dạy tôi cách cộng tác để làm cho cuốn sách trở nên hữu ích hơn (Thậm chí nhiều ý tưởng đã được tập hợp vào trong một cuốn sách tiếp theo - sẽ sớm ra đời). Tất cả chúng ta đều cần tình yêu, sự khích lệ, động viên để thực hiện một công việc trọng đại - nuôi dạy con cái chúng ta sao cho chúng trở thành những đứa trẻ khỏe mạnh, đáng yêu và hạnh phúc. Đây chính là tình yêu và sự động viên của tôi dành cho bạn. Steve Biddulph LỜI NÓI ĐẦU Tại sao có quá nhiều người lớn không hạnh phúc? Hãy nghĩ về tất cả những người mà bạn biết là có những vấn đề rắc rối nào đó - Người thì thiếu tự tin, không thể quyết định được điều gì, kẻ thì không thể bình tĩnh thoải mái hoặc không thể kết bạn với người khác. Hãy nghĩ về những kẻ hay gây gổ, coi thường mọi người và phớt lờ ý muốn của những người xung quanh. Cộng thêm vào những điều trên là những người chỉ ngồi đợi một ly bia hoặc viên thuốc ngủ kế tiếp. Ngay cả ở một đất nước giàu có và bình yên nhất thế giới thì bất hạnh vẫn là một bệnh dịch. Một trong năm người lớn, lúc này hay lúc khác, vẫn cần một sự chăm sóc sức khỏe tâm thần, một trong ba đám cưới kết thúc bằng việc đưa nhau ra tòa li dị, một trong bốn người cần phải điều trị y tế mới có thể nghỉ ngơi được. Đấy là cuộc đời tuyệt đẹp sao? Nạn thất nghiệp và những hậu quả của một nền kinh tế suy thoái có thể vẫn có cách giải quyết, nhưng việc bất hạnh vẫn hiện diện trong tất cả, các nhóm có thu nhập - giàu, nghèo hoặc bậc trung mới là điều đáng quan tâm. Trong thực tế, đó là một vấn đề mà không một lượng tiền bạc nào có khả năng giải quyết. Mặt khác, chúng ta cũng vẫn thường lấy làm ngạc nhiên: Một số người lúc nào cũng lạc quan và có một nụ cười vui vẻ thường trực trên môi. Tại sao lại có hiện tượng ở một số cá nhân, tâm hồn con người vẫn đơm hoa kết trái trong những hoàn cảnh rõ ràng là rất khó khăn? Cái lõi của vấn đề là dường như nhiều người đã lập sẵn cho mình một chương trình để làm người bất hạnh. Họ đã được dạy dỗ một cách vô tình để sống một cuộc đời thiếu vắng niềm vui và cứ đơn giản sống theo cái kịch bản đó. Khi đọc cuốn sách này bạn có thể nhận ra, một cách ngẫu nhiên, rằng chính bạn đã thôi miên con bạn để chúng đi đến chỗ không thể thương bản thân được và gây cho chúng những vấn đề có thể kéo dài suốt đời. Điều này đã xảy ra như thế nào và có thể làm gì để thay đổi được điều đó - hay nói một cách khác làm cách nào để tạo nên những đứa trẻ hạnh phúc - đó là tất cả những gì cuốn sách này muốn đề cập tới. CHƯƠNG MỘT GIEO HẠT GIỐNG TÂM HỒN Bạn nên thôi miên con bạn hàng ngày Bạn có thể làm điều đó một cách hoàn hảo Đã 9 giờ tối và tôi ngồi trong văn phòng với một cô bé 14 tuổi nước mắt lưng tròng. Cô bé mặc một bộ quần áo rất môđen dành cho những người lớn tuổi hơn cô, nhưng rốt cuộc nó chỉ làm cho cô trông có vẻ vô phương tự vệ và con nít hơn. Chúng tôi đang thảo luận về sự việc hiển nhiên là cô đang mang bầu và chúng tôi có thể làm gì để giải quyết vụ này. Điều này vẫn thường xảy ra với tôi và với tất cả những người làm việc cho trẻ vị thành niên. Dù vậy, điều đó không có nghĩa là không có gì phải làm ầm ĩ. Dù điều này có là cái gì đi chăng nữa thì đối với cô gái trẻ đang ngồi trước mặt tôi, ngày hôm nay cũng là ngày kinh khủng nhất trong đời cô bé và lúc này tất cả những cái mà cô cần là một điểm tựa, thời gian và một sự phân tích rõ ràng - những điều mà tôi có thể giúp. Nhưng trên hết, cô bé phải tự quyết định. Tôi hỏi cô về việc cha mẹ cô sẽ phản ứng ra sao nếu họ biết chuyện. Cô bé gần như buột ra câu trả lời tức thì. - “Ồ, họ sẽ nói ngay là họ đã bảo trước rồi mà. Họ bao giờ cũng nói cháu chẳng bao giờ chú ý đến việc gì”. Sau đó, trong lúc tôi lái xe về nhà, câu nói của cô vẫn cứ trở đi trở lại mãi trong đầu tôi. “Họ bao giờ cũng nói là cháu chẳng làm nên trò trống gì”. Tôi cũng thường nghe những bậc phụ huynh nói với con cái như thế này: “Thật không trông mong gì ở mày”. “Chúa ơi, con thật là nhiễu sự”. “Con sẽ phải hối tiếc, rồi con sẽ thấy”. "Mày cũng tồi tệ như thằng cậu mày, thằng Merv ấy!" (Người này đang ngồi tù). “Con cũng giống y hệt cô Eve!” (Người thích uống rượu!). “Mày thật điên khùng, mày có nghe rõ không?”. Những kiểu ăn nói này chính là một loại chương trình mà nhiều bạn trẻ cùng lớn lên với nó; nó được những bậc cha mẹ thiếu hiểu biết hoặc thiếu tự chủ truyền cho con một cách vô tình rồi tiếp tục tồn tại như một lời nguyền gia đình bổ xuống đầu các thế hệ. Nó được gọi là một dự-đoán-tự-hoàn-thành bởi vì nó được nói một cách thường xuyên đến mức làm cho nó trở thành sự thật. Trẻ con, với trí thông minh và sự nhạy bén của chúng, trong nhiều cách thức phối hợp lạ lùng vẫn thường đáp lại những dự tính của chúng ta. Ở đây có một số ví dụ điển hình mà tất cả chúng ta đều nhận ra ngay lập tức là có tính phá hoại, tiêu cực. Tuy vậy, dự đoán tiêu cực nhất, oái oăm thay lại thường dễ xảy ra nhất. Quan sát mấy đứa trẻ chơi đùa ở một tòa nhà bỏ hoang. Có vài đứa đang trèo cây. Rồi giọng một người mẹ hốt hoảng kêu lên từ phía bên kia hàng rào. “Con sẽ ngã bây giờ đấy! Coi nè! Con sẽ trượt chân cho mà xem!”. Và thế là đứa trẻ tuột tay té xuống đất. Còn đây, một người cha ngà ngà say chấm dứt cuộc đấu khẩu nảy lửa với vợ, người vừa quay lưng đi trong “cơn giận” để mua vài điếu thuốc. “Này con trai của ta, đừng bao giờ tin một người đàn bà, nghe chưa. Họ chỉ vắt con ra bã thôi”. Thằng bé mới bảy tuổi đầu, ngước mắt lên nhìn bố vẻ nghiêm nghị và gật đầu. “Phải đấy, bố ạ!”. Và trong hàng triệu phòng khách hoặc trong bếp đã vang lên những câu như thế này: “Chúa ơi, mày thật lười biếng!”. “Đồ ích kỉ!”. “Cái đồ ngu ngốc kia, có thôi đi không”. “Đồ ngu như bò!”. “Đưa ngay cho tao, đồ đần độn!”. “Đừng có làm một kẻ phá hoại như thế!”. Điều mà chúng ta thảo luận là những nhận xét hoặc mắng mỏ như trên không chỉ có một tác động rõ rệt làm cho đứa trẻ lập tức cảm thấy bị tổn thương và tồi tệ. Những lời nhục mạ cũng có tác động thôi miên, điều này diễn ra một cách vô thức, giống như những hạt giống tư tưởng một khi đã được gieo xuống rồi thì sẽ nảy mầm, lớn lên và định hình cái mà con người tự hình dung về mình, rồi từng bước trở thành những yếu tố có thật trong nhân cách trẻ. Thôi miên và gợi ý có một sức hấp dẫn lâu dài đối với con người. Chúng dường như rất huyền bí và không có thật, tuy vậy vẫn được khoa học chấp nhận. Hầu hết mọi người đã chứng kiến qua, có thể như một phần của một màn trình diễn để giúp bệnh nhân chữa một thói quen nào đó hay là để thư giãn. Chúng ta đã quen với những yếu tố cơ bản của thuật thôi miên: cần dùng đến một số dụng cụ, thiết bị để làm người ta xao lãng, một giọng điệu ra lệnh đầy uy lực (“ông”, “bà” sẽ không có cảm giác gì), giọng nói lặp đi lặp lại theo một nhịp điệu nhất định của người thôi miên. Chúng ta cũng biết về những gợi ý tiền thôi miên, có khả năng cấy vào não một người hoàn toàn không biết điều gì đang xảy ra một mệnh lệnh để sau đó người này sẽ thực hiện, thường là những điều xấu, đã được báo trước. Tất cả những điều này bạn có thể chứng kiến trong một buổi biểu diễn, nhưng nó cũng là một phương pháp điều trị tuyệt vời trong bàn tay một người thôi miên lành nghề. Tuy vậy, cái điều mà hầu hết mọi người không nhận ra rằng thôi miên là một sự kiện diễn ra hàng ngày. Bất cứ khi nào chúng ta sử dụng đến một ngữ đoạn nhất định nào đó, chúng ta đã chạm đến miền vô thức trong trí óc trẻ và lập chương trình cho chúng, dù rằng chúng ta không hề có một dự định nào như thế. Quan niệm cũ cho rằng kỹ thuật thôi miên yêu cầu một trạng thái tâm thần thay đổi hoặc đang trong trạng thái mê man - đã bị bãi bỏ. Đó chỉ là hình thức của việc học một cách vô thức. Một sự thật rất đáng ngại là đầu óc của con người có thể được lên chương trình trong cuộc sống thường nhật một cách hoàn toàn có ý thức với sự nhận biết của những người có liên quan. Hiện nay ở Mỹ, nhiều nhân viên bán hàng và tiếp thị được huấn luyện sử dụng các biện pháp thôi miên để áp dụng trong những cuộc trao đổi về buôn bán hàng ngày - thật là một khái niệm làm người ta ớn lạnh! (Để biết thêm chi tiết xin xem mục “Những thông tin tham khảo ở” phần phụ lục). Thật may mắn là các biện pháp thôi miên yêu cầu những kỹ xảo tinh vi, cao cấp trong các thao tác phối hợp và có thể trở thành phản tác dụng nếu đối tượng nhận ra những gì đang diễn ra. Mặc dù vậy, thôi miên một cách ngẫu nhiên là một phần của những gì vẫn diễn ra hàng ngày, khi các bậc cha mẹ - hoàn toàn không nhận ra - cấy các ý tưởng vào đầu con trẻ và những thông điệp này, dù mâu thuẫn nặng nề cũng sẽ kéo dài suốt đời. Bị thôi miên mà không biết. Bác sĩ Milton Erikson đã được công nhận là nhà thôi miên hàng đầu trên thế giới. Một lần ông được mời đến để chữa chạy cho một bệnh nhân đang phải chịu đựng một cơn đau kinh khủng của bệnh ung thư. Người này từ chối không chịu dùng thuốc giảm đau và không chịu để người ta áp dụng biện pháp thôi miên. Erikson chỉ dừng lại trong phòng của bệnh nhân này và nói chuyện với anh ta về thú vui trồng khoai tây. Một người chú tâm lắng nghe có thể phát hiện ra nhịp điệu khác thường trong những câu chuyện của Erikson và việc nhấn mạnh vào một vài cụm từ kì cục ví dụ như “sâu xuống” (ở trong đất) lớn lên “khỏe và xanh tốt”, “dễ dàng” (để nhổ), “ấm áp và thoải mái” (trong nhà kính). Cũng vậy, người quan sát có thể nhận thấy khuôn mặt và điệu bộ của Erikson thay đổi rất kín đáo khi ông nói những cụm từ quan trọng này. Người đàn ông trong phòng bệnh thì chỉ nghĩ đó là một cuộc trao đổi dễ chịu. Tuy vậy cho đến ngày bệnh nhân này chết, 5 ngày sau đó, các bác sĩ được biết là người ấy không cảm thấy đau. Đầu óc của một đứa trẻ bao giờ cũng đầy ắp các câu hỏi. Có lẽ câu hỏi lớn nhất trong những thắc mắc ấy là “Tôi là ai?”, “Tôi là loại người gì?”, “Đâu là chỗ phù hợp với tôi?”. Đây là những câu hỏi tự định nghĩa, hoặc nhận dạng bản thân, trên cơ sở đó chúng ta sống như những người trưởng thành và từ đó chúng ta thực hiện tất cả những quyết định cơ bản trong đời. Chính vì điều này mà đầu óc trẻ bị các nhận xét bắt đầu bằng câu “Con là...” tác động một cách rõ rệt. Dù thông điệp này là “Con lười biếng quá thể” hay “Con là một đứa trẻ tuyệt vời”, từ những người “lớn” có vai trò quan trọng này nó cũng sẽ ngấm sâu và bền chặt vào vô thức của trẻ. Tôi đã nghe biết bao nhiêu người trưởng thành, đã vượt qua những giai đoạn cam go của cuộc đời, nhớ lại khi còn bé họ thường nghe bố mẹ khẳng định họ là “người vô dụng và bản thân họ cũng biết thế”. Các nhà tâm lí học cũng như nhiều nhóm chuyên gia khác có xu hướng phức tạp hóa vấn đề, gọi đó là những nhận xét “quy chụp”. Những quy chụp này sinh sôi nảy nở trong suốt cuộc đời. “Tại sao anh không đâm đơn để nhận được sự đề bạt này?”. “Không, chỉ là vì tôi chưa xứng đáng”. “Này, anh ta cũng giống như người chồng trước của chị. Vậy tại sao chị lại cưới anh ta?”. “Chắc là vì tôi quá ngu ngốc”. “Tại sao cậu lại để cho người ta thúc ép mình kiểu ấy?”. “Đấy là cái nghiệp của tôi mà”. Những lời tự nhận xét như vậy - “không xứng đáng”, “ngu ngốc quá” không phải được phát ra trong những lúc buồn bực. Chúng đã được ghi âm lại trong não bộ bởi vì chúng đã được “cài đặt” vào não ở cái tuổi mà họ không có khả năng đặt câu hỏi về tính chân xác trong những nhận định ấy. “Nhưng chắc chắn là”, tôi có thể nghe thấy bạn phản bác, “bọn trẻ sẽ không đồng ý với những nhận xét độc địa ấy chứ!”. Tất nhiên là trẻ suy nghĩ về những điều người ta nói với chúng và kiểm tra lại tính đúng đắn của nó. Nhưng chúng chưa có kinh nghiệm và không có đầy đủ dữ kiện để so sánh. Lúc này hay lúc khác, có ai trong chúng ta lại không lười biếng, ích kỷ, luộm thuộm, ngu ngốc quên trước quên sau, phá phách và vân vân. Cha cố trong những nhà thờ kiểu cũ chẳng đã nắm chắc được một điều khi ông lớn tiếng nạt nộ: “Các ngươi là những kẻ có tội” - phải tất cả mọi người đều thế! “Người lớn cái gì cũng biết, họ có thể đọc được cả ý nghĩ của mình!”. Đó là suy nghĩ của một đứa trẻ. Vì thế khi ta bảo một đứa “Sao mà cháu vụng về thế”, thì nó trở nên hoảng hốt và lúc này thì quả là nó sẽ lóng nga lóng ngóng như thợ vụng mất kim. Một đứa trẻ bị nói vào mặt “Mày là một kẻ phá hoại” sẽ cảm thấy bị khước từ rồi trở nên tuyệt vọng vì muốn khẳng định và thế là nó làm những việc có tính chất quậy phá thật. Còn khi có một đứa bé bị đánh giá là một thằng ngốc thì có thể bên ngoài nó phản đối rất dữ nhưng trong thâm tâm nó lại buồn bã đồng ý với đánh giá đó. Bạn là người lớn mà, vì thế mà có thể là bạn đã nói đúng. Những thông điệp của bạn có tác động ở các mức độ cả về mặt có ý thức lẫn vô thức. Trong quá trình làm việc, chúng tôi thường yêu cầu trẻ mô tả về bản thân và trẻ thường nói những điều như thế này: “Cháu là một đứa bé hư”. “Tôi là một kẻ chẳng ra gì”. Dù vậy, có một số trẻ tỏ ra rất bối rối - “Papa và mama nói rằng họ thương yêu cháu, nhưng cháu không nghĩ vậy”. Một cách có ý thức chúng nghe được những lời nói với cái vỏ ngôn ngữ, nhưng một cách vô thức chúng nghe, nhìn và ngửi thấy những tình cảm thật sự sau cái vỏ ngôn ngữ ấy. Tất cả tùy thuộc vào cách chúng ta nói ra một điều gì đấy. Chúng ta có thể chọn lựa từng từ để nói với trẻ. Chẳng hạn, “Con làm mẹ rất giận và mẹ muốn con dọn dẹp đồ chơi vứt bừa bãi. Ngay bây giờ!”. Một cách nói như thế sẽ không kéo theo nỗi sợ với những ảnh hưởng lâu dài. Còn nếu chúng ta lại nói, “Mày là một thằng nhãi lười chảy thây ra. Tại sao mày không bao giờ làm những việc tao bảo?”, rồi lặp lại cái kiểu đay nghiến nhiếc móc này bất cứ khi nào có chuyện thì chuyện gì sẽ đến cũng chẳng có gì phải ngạc nhiên. Xin bạn chớ giả vờ vui vẻ hoặc tràn trề tình yêu khi bạn không hề cảm thấy thế - điều này chỉ làm cho trẻ trở nên lẫn lộn và thậm chí có thể khiến chúng xa lánh bạn hoặc là cảm thấy bấn loạn. Chúng ta có thể trung thực với những xúc cảm của mình đồng thời không sỉ nhục chúng. Trẻ có thể chịu đựng những câu kiểu như: “Hôm nay mẹ rất mệt mỏi” hoặc “Ngay lúc này bố rất tức giận...”, đặc biệt là khi điều này phù hợp với điều mà chúng ý thức được. Những chuyện như vậy giúp trẻ nhận ra bạn cũng chỉ là một con người bình thường, và là một người bình thường cũng có những mặt tốt của nó. Trong một cuộc họp mặt đông đảo phụ huynh học sinh mà tôi đến nói chuyện, tôi đã đề nghị mọi người hãy nhớ lại những đánh giá về mình mà họ nghe được ngày còn bé. Tôi ghi lên một tấm bảng và đây là những điều chúng tôi biết được: - Mày là một kẻ đần độn vụng về biếng nhác! - Một đứa xấu xa! - Chỉ là một con nhóc chẳng hiểu ra được điều gì! - Một kẻ đần như rận mà lại ích kỷ hết mức! - Một tên phá hoại dơ dáy! - Một kẻ thiếu suy nghĩ, một cái đầu rỗng như vỏ dừa! - Bao giờ cũng là một kẻ tham lam, chậm như rùa. - Tính khí xấu xa, không có đầu óc. - Quấy rầy người khác một cách ngu ngốc. - Hèn nhát. - Một con khùng lo lắng những chuyện không đâu. - Đồ điên, mày đã làm mẹ mày phát ốm. - Xấu xí, ngây ngô đến vụng dại. - Cũng giống hệt như thằng cha mày. ... và còn nhiều nữa. Đầu tiên các ví dụ được đưa ra còn có vẻ có nhịp độ từ tốn khi mà trí nhớ của người ta vừa mới được khởi động, nhưng chỉ trong chốc lát tấm bảng đen đã được viết kín hết và cả phòng ào lên như ong vỡ tổ. Đó là cảm giác nhẹ nhõm của các van được xả, khi hiển nhiên là trong một hội trường lớn, người ta tha hồ nói to lên những từ ngữ đủ làm họ đau đớn bấy lâu nay. Chỉ có rất ít người cảm thấy cha mẹ mình ác nghiệt một cách có chủ ý hoặc bất công - đơn giản bởi vì đó là cái cách mà trẻ được chỉnh đốn. “Bảo cho chúng biết là chúng rất tệ để chúng cố gắng trở nên tốt hơn”. Những điều như vậy thuộc vào thời kỳ đen tối trong lịch sử dạy dỗ con cái: chúng ta chỉ vừa thoát khỏi cảnh đó. Trí óc của bạn ghi nhớ tất cả những gì đã xảy ra với bạn Vào những năm 50 những người bị mắc bệnh động kinh đã phải chịu đựng nhiều đau khổ bởi vì những biện pháp chữa trị chúng ta sử dụng bây giờ thì ngày ấy còn chưa được biết đến. Có một người đàn ông tên là Penfield đã tìm tòi phát hiện ra một cơ chế hoạt động có thể áp dụng vào những ca nghiêm trọng. Bằng cách thực hiện những vết cắt nhỏ trên bề mặt não bộ ở người, đôi khi ông có thể giảm thiểu hoặc thậm chí ngắt pha “những xáo trộn điện từ” gây nên những cơn co giật trong bệnh động kinh. Điều thú vị là - tôi hi vọng bạn đang ngồi vững vàng trong ghế bành khi đọc điều này - vì một số lí do an toàn các bệnh nhân được yêu cầu ở trong tình trạng tỉnh táo và cuộc giải phẫu được tiến hành với điều kiện người bệnh chỉ được gây tê tại chỗ. Nhà phẫu thuật cắt rời một miếng nhỏ trên hộp sọ, thực hiện những vết cắt sau đó lại lắp miếng xương kia vào hộp sọ rồi khâu lại da đầu. Việc này cũng làm tôi sởn da gà nhưng dù sao thế cũng còn tốt hơn là bị bệnh. Trong quá trình giải phẫu các bệnh nhân cảm nhận được một cái gì rất đáng ngạc nhiên. Khi người bác sĩ dùng một que dò thật nhạy chạm nhẹ lên bề mặt vỏ não, bệnh nhân đột nhiên cảm thấy kho tàng kí ức của mình sống dậy một cách sinh động - xem bộ phim “Cuốn theo chiều gió” những năm thiếu thời và cùng với những hình ảnh nàng Scarlet là mùi nước hoa rẻ tiền trong rạp chiếu bóng và cái kiểu tóc tổ ong của người thiếu phụ ngồi ở dãy ghế trên! Khi bác sĩ chuyển que dò đến một khu vực khác, người bệnh có thể làm sống lại bữa tiệc sinh nhật của mình năm lên bốn - dù rằng anh ta vẫn mở to mắt và đang ngồi trên ghế phẫu thuật. Điều này xảy ra với tất cả các bệnh nhân, dù rằng lẽ dĩ nhiên kí ức của mỗi người mỗi khác. Các nghiên cứu sau đó đã dẫn đến một phát hiện gây chấn động; đó là tất cả mọi thứ - tất các các cảnh tượng, âm thanh và từ ngữ - đều được lưu trữ trong bộ não của chúng ta. Thường thì khó mà nhớ ra được nhưng dù sao thì chúng cũng vẫn nằm lại đó và có ảnh hưởng của chúng. Trên bề mặt có nhiều nếp gấp của não bộ con người, đời sống của chúng ta được ghi lại trong cái dạng hoàn chỉnh của nó. Nghe một cách vô ý thức là một hiện tượng mà gần như chắc chắc là bạn đã từng trải qua. Bạn có mặt trong một bữa tiệc hoặc là một cuộc họp mặt, nghe những người xung quanh nói chuyện. Căn phòng rào rào tiếng người nói chuyện và có thể còn có cả âm nhạc nữa. Bất thình lình, từ một cuộc trao đổi ở bên kia phòng bạn nghe có ai đó nhắc đến tên bạn, hoặc tên một người mà bạn quen biết hoặc một cái gì đó làm cho bạn quan tâm. “A ha”, bạn nghĩ, “người ta đang nói gì về mình vậy?”. Điều này đã xảy ra như thế nào? Chúng ta phát hiện ra từ các cuộc nghiên cứu rằng có hai phần riêng biệt trong việc tiếp nhận âm thanh của chúng ta: thứ nhất là cái mà tai bạn tình cờ đón nhận; thứ hai là cái mà bạn có ý thức tập trung để tiếp nhận. Mặc dù bạn không nhận ra nhưng cái hệ thống nghe “thông minh” của bạn đã lọc tất cả những cuộc trao đổi diễn ra trong phòng. Khi một từ hoặc một cụm từ đáng chú ý đối với bạn xuất hiện, bộ phận chuyển mạch trong não bạn bèn chuyển ngay thông tin qua phần chú ý có ý thức. Chắc chắc là bạn không thể nghe tất cả những gì đã được nói ra cùng một lúc, nhưng, tuy thế một bộ lọc quan trọng sẽ có chức năng sàng lọc ra những thông điệp quan trọng. Chúng ta biết được điều này qua nhiều thử nghiệm và cũng từ cái thực tế rằng dưới tác dụng của thôi miên người ta có thể nhớ lại những sự việc mà họ đã không nhận ra một cách có ý thức vào lúc nó xảy ra. Có nhiều trường hợp tương tự với tình huống sau đây được tường trình ở nhiều quốc gia trên thế giới. Vào một đêm khuya nọ, một chiếc xe rờ-moóc bị đứt thắng lao xuống một ngọn đồi và làm sụp bức tường phía trước một ngôi nhà. Khi những người làm công tác cứu hộ tìm đến nơi, họ rất đỗi ngạc nhiên khi chứng kiến cảnh người mẹ trẻ nằm ngủ ngon lành không hề bị đánh thức bởi tiếng động do cả một bức tường bị sập xuống gây nên. Trong khi họ đang đứng đấy không biết phải làm gì thì một đứa trẻ cất tiếng khóc từ căn phòng phía trong. Người mẹ ngay lập tức dậy “Cái... có chuyện gì vậy?”. Bộ lọc trong hệ thống tiếp nhận âm thanh của người mẹ vẫn làm việc trong khi cô ngủ để kiểm tra trong mọi thứ cho một điều duy nhất - đứa con - và chỉ có những âm thanh có liên quan đến nó mới được “chuyển giao” vào đầu óc người mẹ. Tất cả những điều trên liên quan đến trẻ như thế nào? Xin hãy suy nghĩ về tất cả những điều đã nói về trẻ khi ta tưởng rằng chúng không để tâm lắng nghe. Rồi nhớ lại cái khả năng nghe ngóng tinh tường của chúng (từ một khoảng cách 50 mét). Chúng ta có thể cộng thêm vào đó những âm thanh và lời nói đã diễn ra thậm chí cả lúc con người đang nằm mê và đang ngủ. Ở đây còn phải kể thêm cả quãng thời gian đáng lưu ý khi một đứa trẻ còn chưa học nói (hoặc quyết định để cho bạn biết) là nó có thể nói được. Một em bé, nhiều tháng trước khi có thể bập bẹ được đôi ba từ, có thể nghe được khá nhiều những điều xung quanh nó, tất nhiên không phải là nghe được tất tật như người lớn. Tôi thường ngạc nhiên khi nhiều ông bố bà mẹ, người đã trải qua những năm dài tranh đấu cay đắng hoặc chịu đựng bất hạnh ghê gớm vì một vài nguyên nhân lại nói với tôi như thế này: “Tất nhiên, bọn nhãi con ấy thì biết cái gì!”. Trên thực tế, trẻ con gần như biết ráo trọi về tất cả mọi chuyện. Chúng có thể tránh né bạn bằng cách giữ riêng những hiểu biết ấy cho mình hoặc chỉ biểu lộ một cách gián tiếp qua việc đái dầm hoặc mưu toan “cố giết anh chị em” chúng, nhưng mà chúng biết hết đấy bạn ạ. Vì thế, nếu bạn nói về con cái của mình, hãy chắc là bạn đang nói những điều bạn thực sự muốn nói. Điều này nữa cũng là một kênh dẫn thẳng vào đầu óc trẻ. Và nếu như vậy thì tại sao bạn không bắt đầu dùng kênh này để động viên con cái, khích lệ chúng bằng cách nói những điều chân thực và ngợi khen mặt tốt khác khi chúng ở trong tầm tay? Điều này đặc biệt có lợi ở những lứa tuổi hoặc ở giai đoạn mà những lời khen trực tiếp sẽ làm chúng ngượng ngùng. TÁC DỤNG ĐIỀU TRỊ CỦA LỜI NÓI Câu chuyện này là do một trong những người thầy của tôi, tiến sĩ Virginia Satir, kể lại. Có một đứa trẻ vừa được cắt amiđan và bây giờ quay lại bệnh viện vì vết cắt vẫn tiếp tục chảy máu. Tiến sĩ Satir tham gia với một nhóm các bác sĩ khác trong khi khám lại những vết cắt vẫn còn mở miệng trong cổ họng đứa trẻ. Bất chợt nảy ra một ý, tiến sĩ Satir hỏi điều gì đã xảy ra trong phòng mổ vào lúc diễn ra việc cắt amiđan cho cô bé. “Ồ, lúc đó chúng tôi vừa hoàn thành việc giải phẫu một ca ung thư cuống họng của một bà cụ”. “Đó là những điều mọi người trao đổi với nhau ư?”, “Đấy là ca mổ cuối cùng và bà cụ chẳng có bao nhiêu cơ hội sống sót - sức khỏe của bà cụ đã suy sụp”. Tiến sĩ Satir suy nghĩ rất nhanh. Bà hình dung cảnh cô bé đang trải qua một tiểu phẫu hết sức thông thường, trong lúc bị gây mê tổng quát lại nghe các nhân viên y tế đang trao đổi với nhau về bệnh nhân vừa mổ trước đó: “Chẳng có bao nhiêu hi vọng sống sót”, “tình trạng rất xấu”. Quyết định một cách nhanh chóng, tiến sĩ yêu cầu đưa bệnh nhân nhỏ tuổi trên vào lại phòng mổ. Bà hướng dẫn mọi người những điều cần nói: “Coi này, cô bé này trông rất tuyệt và khỏe mạnh, không giống như bà cụ chúng ta mổ hôm trước”. “Cô bé này có một cái cổ họng đẹp và khỏe mạnh quá”. “Cô bé sẽ lành bệnh trong chốc lát và sẽ lại chạy ra sân nô đùa với bè bạn ngay thôi”. Vết mổ ngừng chảy máu và khi thuốc gây mê hết tác dụng cô bé đã được ra viện vào ngay ngày hôm sau. Cộng hưởng là một trong những nghiên cứu mới nhất trong khoa học thôi miên. Các nhà khoa học nhận ra rằng thông điệp của bạn sẽ ăn sâu vào tâm trí của một người nếu nó có kèm thêm những tín hiệu có tác dụng củng cố. Điều này hết sức đơn giản. Nếu một người nói với bạn, “Anh thật là một kẻ phiền nhiễu!”, thì chắc chắc là bạn sẽ cảm thấy buồn bực. Nhưng nếu anh ta nói thế với một cái cau mày và bằng một giọng to như cái lệnh vỡ thì mọi chuyện sẽ tệ hơn. Còn nếu anh ta cũng rống lên như vậy lại lao về phía bạn với những cử chỉ dữ dằn và có biểu hiện không kiềm chế được thì quả thật đó là một vấn đề đối với bạn. Đặc biệt là nếu người ấy lại to hơn bạn đến ba lần, là một thành viên trong gia đình bạn - người mà bạn hoàn toàn lệ thuộc - thì tôi dám chắc là bạn sẽ nhớ về sự kiện này suốt đời. Lớp người hiện đại ngày nay, đặc biệt là lớp người hậu duệ của dòng giống Anglo-Saxon, có khuynh hướng ép mình trong khuôn khổ của một cuộc sống hàng ngày. Chúng ta không hành động hoặc nói năng với quá nhiều đam mê hay cảm tính. Đó không phải là vì chúng ta sống có chừng mực hoặc chúng ta bình tĩnh - chẳng qua chúng ta có khả năng kiềm chế và tự kiểm soát mình hơn. Chúng ta có xu hướng giữ những cảm xúc tốt đẹp hay tồi tệ cho bản thân mình và khi mọi việc trở nên xấu đi chúng ta cố gắng vác gánh nặng trên lưng một cách âm thầm mà không để lộ ra bên ngoài. Kết quả là, khi cuối cùng, ta bùng nổ hoặc gục ngã thì chúng ta thường làm chính mình và những người chung quanh phải kinh ngạc. Nếu những xúc cảm cần được giải thoát là giận dữ và thất vọng thì những người xung quanh ta có thể cảm thấy chúng ta đã ra ngoài vòng kiểm soát và là một mối nguy hiểm đối với họ... mà chính chúng ta cũng đồng ý như vậy. Chính vì điều đó mà con em chúng ta có thể sống trong một tình huống nơi những thông điệp hàng ngày tỏ ra hoàn toàn vu vơ và mơ hồ: “Bây giờ thì đừng làm thế cưng, nào đến đây”. “Đó là một đứa bé ngoan”. Cả hai nhận xét mang hàm ý khen và chê kia đều tỏ ra tùy tiện và không có tác động tích cực. Rồi một ngày cuộc sống chợt đè nặng lên vai mama hoặc papa thế là có một cơn bộc phát kinh hồn. “Này thằng nhãi nhép kia, tao muốn mày câm họng cho rồi”. Cùng với đôi mắt long lên sòng sọc, giọng nói rít lên với một âm lượng chưa từng nghe thấy bao giờ và một cảm giác làm run rẩy toàn thân vì mất lí trí. Tất cả những cái đó cộng hưởng với nhau trở thành một cái gì-không-thể-nào-quên. Thông điệp của nó không thể chối cãi mặc dù không đúng: “Trời ơi, đấy là điều papa hoặc mama thực sự nghĩ về mình ư?”. Ngôn từ của những người là cha mẹ tỏ ra không cân bằng dùng trong những trường hợp này thường biểu hiện sự cay nghiệt ác độc ở mức tối đa: “Tao ước gì không bao giờ sinh ra mày”. “Mày là một thằng ngu, thằng đại ngu, biết chưa”. “Mày đã giết chết tao rồi đó, nghe chưa hả?”. “Tao chỉ muốn bóp cổ mày chết cho rồi”. Không có gì là xấu trong chuyện bạn nổi giận hay rầy la trẻ. Trái lại, trẻ con cần nhận biết một sự thật con người ta ai cũng có những lúc giận dữ, và cần được xả những căng thẳng bên trong cũng như cần được nói ra tất cả, nhưng trong vòng an toàn. Elizabeth Kublet Ross cho rằng một cơn giận thực sự kéo dài 20 giây và gây ra nhiều tiếng ồn nhất. Vấn đề chỉ thực sự xảy ra khi những thông điệp hết sức tích cực như: “Con thật tuyệt”, “Tất cả mọi người đều yêu thương con”, “Bố mẹ sẽ quan tâm đến con!”, không đủ sức thuyết phục và không đáng tin. Thường thì mặc dù chúng ta cảm thấy những điều này, chúng ta lại không có khả năng truyền đạt chúng. Đại đa số trẻ em hết sức đáng yêu, nhưng nhiều em lại không biết điều này; nhiều người lớn cho tận đến lúc chết vẫn đinh ninh rằng họ là những đứa trẻ chỉ gây nên những rắc rối và là một nỗi thất vọng sâu xa đối với cha mẹ. Đây là một trong những giai đoạn có chuyển biến rõ rệt nhất trong liệu pháp gia đình để có thể hóa giải những hiểu lầm loại này. Ở những giai đoạn mà cuộc sống của trẻ có những biến động - khi một em bé nữa được sinh ra, khi cuộc hôn nhân của cha mẹ nó bị đổ vỡ, khi điểm kém lại xuất hiện ở trường, khi không có một công việc gì cho một thiếu niên đang phấp phỏng hi vọng - ấy là thời điểm quan trọng để đưa ra những thông điệp có ý nghĩa tích cực cùng với một bàn tay đặt trên vai trẻ và một cái nhìn đầy ý nghĩa: “Dù có chuyện gì xảy ra thì con vẫn là một cái gì đặc biệt và quan trọng đối với bố mẹ. Cả bố và mẹ đều biết là con rất tuyệt”. Từ nãy đến giờ chúng ta đã nói đến những chương trình được lập ra một cách vô thức biến trẻ thành những người lớn bất hạnh. Ở đây cũng còn có những con đường trực tiếp nữa. NHỮNG ĐIỀU KHÔNG NÊN LÀM Khi ra lệnh, bạn dùng những từ có ý nghĩa nhục mạ thay vì đưa ra những yêu cầu đơn giản. “Đưa trả lại đây, thằng nhãi con ích kỷ kia”. Sao bạn không biến thông điệp trên bằng một cách nói thân thiện, chẳng hạn như dùng biệt hiệu “Này, những chiếc tai voi kia ơi! Bữa tối đã sẵn sàng”. Hãy so sánh! “Mày cũng xấu tính như cha mày vậy”. “Tại sao mày không thể ngoan ngoãn và dễ thương như em trai mày hả?”. Đưa ra một ví dụ! “Mày có chịu ngồi im không?”. “Con đánh nó lần nữa ta sẽ GIẾT con”. Nói với người khác về lỗi lầm của trẻ trước mặt hoặc để cho chúng nghe thấy: “Con bé nhát nhúa kinh khủng, tôi cũng không biết nó là cái giống gì nữa!”. Lấy làm tự hào về những cung cách chắc chắn sẽ gây ra những rắc rối sau này. “Ôi nó nện con bé. Cái thằng thiệt là oách”. Dùng khổ nhục kế để kiểm soát trẻ “Chúa ơi, con làm mẹ kiệt sức! Mẹ mệt đến mức mẹ chỉ muốn nằm xuống chết quách cho rồi”. “Coi con đã làm gì cho mẹ con kìa!”. Những kiểu nói năng như vậy, vì lợi ích của bạn, xin hãy bỏ ra ngoài kho ngôn ngữ thường ngày. Bạn và con cái bạn sẽ chỉ cảm thấy tốt hơn mà thôi. BẠN SẼ LÀM CON BẠN ĐIÊN ĐẦU! Đã bao giờ bạn lắng nghe câu chuyện giữa bạn và con trẻ rồi phải rên lên chưa? Rất nhiều điều chúng ta nói với con cái, phải, rất điên rồ! Danh hài người Scotland, Billy Conolly, đã than vãn về một số điều này trong một buổi biểu diễn gần đây (Bạn sẽ phải hình dung ra âm điệu của nó). “Mẹ ơi, con đi xem tranh được không?”. “Tranh ảnh à! Mẹ sẽ cho con tranh với ảnh”. “Vậy con có thể ăn một ít bánh mì không?”. “Bánh mì! Ta sẽ có bánh mì cho con trai của ta!”. Phần lớn chúng ta có thể nhớ lại rằng chúng ta cũng đã nghe những câu nói chả mảy may có ý nghĩa gì khi chúng ta còn bé. Những câu như là: kéo cái vớ lên ông trẻ... nếu con không sớm có ý thức... con sẽ cười lên mặt bên kia... Ta sẽ dạy con cách chọc quê ta!.. vân vân. Chẳng có gì phải ngạc nhiên khi một số người đã lớn lên rồi mà vẫn còn lẫn lộn. Mới gần đây tôi có đến thăm một trường tiểu học nơi các bậc phụ huynh dẫn những cô cậu nhỏ tuổi của mình gia nhập một nhóm chơi mới. Trong khi chúng tôi đứng chờ thì một cậu bé rất dễ thương và tò mò hiếu động chạy lại bên giá để đồ, lấy xuống một vài dụng cụ dạy môn toán. Bà mẹ có cái vẻ bấn loạn bèn bảo con trai, “Nếu con đụng vào đấy cô giáo sẽ cắt các ngón tay con đấy”. Bây giờ thì bất cứ ai trong chúng ta cũng biết mục đích của việc ăn nói với trẻ con như thế - khi mọi thứ đều không có tác dụng thì hãy khủng bố. Nhưng với những loại thông điệp như thế, ở mức độ nhiều hơn và dồn dập hơn, một đứa trẻ có thể rút ra một kết luận gì về cuộc đời? Chỉ có 2 cách nghĩ, hoặc là thế giới này thật là một chốn điên rồ và nguy hiểm, hoặc là tốt nhất là đừng có nghe lời mẹ, bà ấy toàn nói những chuyện ngớ ngẩn. Bây giờ là lúc bắt đầu điều chỉnh lại cuộc đời. Tất cả chúng ta đã làm điều đó! Một hôm, thành thật mà nói, tôi đã bảo đứa con trai hai tuổi của tôi là cảnh sát có thể bắt nó nếu nó không chịu thắt dây an toàn. Lúc ấy tôi đang nóng nực và mệt mỏi, tôi ghét phải di chuyển cái tấm thân bồ tượng của tôi để đi cài khóa thắt lưng an toàn cho thằng nhóc. Tôi bèn nghĩ ra một mẹo lừa rẻ tiền và ngay sau đó tôi đã phải trả một giá đắt. Thực ra thì ngay khi buột miệng nói thế tôi đã cảm thấy ân hận. Trong vài ngày sau, các câu hỏi đổ xuống tôi tới tấp như mưa “Cảnh sát có súng không?”, “Có bất cứ một người cảnh sát nào trên đường không?”. Để cho thằng bé trở nên yên tâm và thoải mái về những người đàn ông và đàn bà trong sắc phục màu xanh là cả một công việc nặng nề và cấp bách. Chúng ta không nhất thiết phải giải thích cho trẻ về tất cả mọi chuyện, hoặc là lí sự tràng giang đại hải với chúng cho đến khi chúng ta tái mặt đi vì giận. “Bởi vì ba nói thế” là một lí do đủ vững trong một vài trường hợp. Nhưng chẳng việc gì phải làm cho chúng hoảng sợ một cách không cần thiết: “Cha mày mà về nhà thì cứ gọi là...”, “Con làm mẹ phát ốm lên đến mức mẹ phải bỏ đi đây này...”, “Bố mẹ sẽ nhốt con lại...” là những cách nói có hại và có sức ám ảnh cả những đứa trẻ cứng cỏi. Cha mẹ là những nguồn thông tin chính đầu đời và sau này uy tín của chúng ta sẽ được mang ra kiểm nghiệm (trừ khi chúng có hoặc sẽ có những nguồn thông tin khác để so sánh). Nhiệm vụ làm cha mẹ là trao cho con cái một bức tranh hiện thực thậm chí có thể hơi được tô hồng một chút về thế giới - nơi con trẻ sẽ xây dựng và cải tạo khi chúng lớn lên và vì thế mà được tôi luyện hơn và an toàn hơn trong thế giới đó. Sau này khi chúng gặp phải những lừa lọc hoặc giả trá trên đời, ít nhất thì chúng cũng sẽ rút ra được một kết luận rằng thế giới này cũng không hẳn là xấu xa, rằng trên đời cũng vẫn còn có những người đáng tin cậy và cuộc sống vẫn bình an - trong số đó có cả cha và mẹ tôi. Tại sao cha mẹ lại nhục mạ con cái? Ở điểm này chắc bạn cảm thấy áy náy và ân hận về cái cách mà bạn đã tác động đến trẻ bằng lời nói. Xin bạn đừng loại những ý kiến này ra ngoài bối cảnh chung. Có nhiều cái bạn có thể làm để xóa bỏ một chương trình cũ bất kể là con bạn còn bé hay thậm chí bây giờ chúng cũng đã là người lớn. Bước đầu tiên là hãy bắt đầu tìm hiểu về bản thân bạn để biết tại sao những lời lăng mạ giận dữ ngay ở bước khởi đầu đã trở thành một phần trong lịch sử làm cha mẹ của bạn. Hầu như tất cả những người làm cha mẹ đều có mặc cảm tội lỗi về những lời nhục mạ không cần thiết mà mình văng ra vào lúc này hay lúc khác. Ở đây có ba lí do. 1. Bạn nói những điều mà bạn đã được nghe! Ở trường bạn không được dạy cái nghệ thuật làm cha mẹ: Bạn phải bắt đầu từ con số không khi con bạn ra đời và tự mình mò mẫm lấy. Nhưng bạn lại có một tấm gương hiển nhiên để bắt chước - từ cha mẹ mình. Tôi dám đoan chắc là bạn đã từng chợt nhận ra mình đang trong cơn nóng nảy la hét như một thằng điên rồi chợt nghĩ. “Thật oan nghiệt. Đây là những điều cha mẹ vẫn nói về mình và mình đã ghét nó biết bao!”. Như vậy, đoạn băng cũ lại trở thành “Người hoa tiêu tự động” của bạn, nó chiếm lĩnh trạng thái tâm thần nhất thời của bạn và thực hiện những phản ứng theo cái cách mà bạn muốn. Tất nhiên một số bậc cha mẹ lại ở một thái cực khác. Với những kí ức đau buồn về lối sống mà họ đã được nuôi dạy, họ thề với lòng mình sẽ không bao giờ chửi mắng, đánh đập hoặc hiếp đáp con cái. Cái nguy hiểm ở đây là họ có thể tỏ ra thái quá và con cái họ lại rơi vào cảnh thiếu sự chăm nom, đôn đốc. Việc này không dễ chút nào phải không? 2. Bạn nghĩ rằng đó là việc phải làm! Có thời người ta từng nghĩ trẻ con về cơ bản là xấu, và điều cần làm là bảo cho chúng biết là chúng xấu xa như thế nào. Điều đó sẽ khiến chúng tủi hổ và sẽ cố gắng để sống tốt hơn. Có lẽ bạn đã được nuôi dạy trong môi trường ấy. Và thế mà khi làm cha hoặc làm mẹ bạn đã không có ý niệm gì về lòng tự trọng của con người và việc cần phải giúp trẻ tin vào bản thân chúng. Bây giờ khi bạn nhận ra việc nhục mạ chỉ làm tổn thương lũ trẻ, tôi tin rằng bạn sẽ kiên quyết từ bỏ lối dạy con kiểu này. Khi tiền trong nhà đã cạn, khi bạn phải lao lực quá sức, khi bạn cô đơn hoặc buồn chán hoặc bởi vì việc ở nhà quá tù túng đối với bạn, đó là những nguyên nhân thúc đẩy bạn có xu hướng độc địa, tiêu cực trong những lời lẽ bạn dùng với trẻ. 3. Bạn cảm thấy khó chịu Những lí do này khá rõ ràng. Khi chúng ta chịu bất cứ một áp lực nào, có thể chúng ta dồn nén những căng thẳng và đến một độ nào đó cần được giải tỏa. Lúc ấy bạn sẽ cảm thấy nhẹ nhõm và giải thoát nếu bạn có dịp tấn công một ai đó, bằng lời hoặc hành động. Trẻ con là cái thớt mỗi khi bạn giận “cá”, bởi vì bạn dễ dàng đổ lên đầu chúng cơn giận của mình hơn là với người bạn chung chăn gối hoặc với thủ trưởng hoặc bà chủ nhà hoặc bất cứ ai khác. Điều quan trọng là bạn cần nghĩ cho rốt ráo điều này: tôi cảm thấy bị dồn nén! Đối tượng của sự bực bội đang sôi sục trong lòng tôi là ai? Sự giải tỏa bằng những lời mắng nhiếc chỉ là một biện pháp tạm thời có sức sống rất ngắn ngủi bởi vì trẻ có khuynh hướng cư xử còn tệ hơn. Nếu điều đó xảy ra, điều vô cùng quan trọng là bạn cần tìm ra một cách thức an toàn để xả sú-páp. Căng thẳng có thể được giải tỏa bằng 2 cách: 1. Bằng những hành động bạo lực như đấm thật mạnh vào tấm nệm, hoặc làm những công việc nặng nề, hoặc là đi bộ một vòng thật nhanh. Đây không phải là một chuyện nhỏ - nhiều cuộc sống của những chủ nhân ông tương lai được cứu vớt bằng việc khóa chặt cửa buồng ngủ trong khi một ông bố hoặc bà mẹ đang quẫn trí đi dạo một vài vòng như là một biện pháp để trấn tĩnh. 2. Hạ nhiệt những căng thẳng nội tâm bằng cách trò chuyện với bạn bè, tâm sự cảm thông chia sẻ của người bạn đời (nếu bạn có đủ may mắn có một người như vậy) hoặc là thông qua các hoạt động như là tập yoga hoặc thể thao. Các hoạt động này góp phần giải tỏa những căng thẳng trong cơ thể bạn. Cuối cùng, với tư cách là cha mẹ, bạn cũng phải học cách chăm sóc bản thân mình như là bạn đã làm cho con cái. Chắc chắn là bạn đã làm nhiều việc cho con cái hơn là cho bản thân, nhưng cũng nên dành thời gian và sức lực làm một cái gì cho mình hơn là hoàn toàn tập trung cho việc phục vụ con cái. Bây giờ thì những điều không vui đối với bạn cũng đã chấm dứt. Phần còn lại của cuốn sách này sẽ là làm cách nào để làm tất cả những điều đó một cách dễ dàng hơn! Điều này hoàn toàn có thể thay đổi được. Nhiều bậc cha mẹ đã nói với tôi rằng chỉ nghe những ý kiến này trong một cuộc gặp mặt hoặc là qua đài thì cũng đã có ích với họ tức thì. Rõ ràng là khi bạn đọc những dòng này ý nghĩ của bạn đã thay đổi. Bạn sẽ tìm ra không một chút khó khăn, rằng cách đối xử của bạn với con cái sẽ bắt đầu trở nên dễ dàng hơn và tích cực hơn. Tôi xin hứa đấy. CÁCH BẠN NÓI NHỮNG LỜI “CÓ CÁNH” SẼ LÀM CON BẠN GIỎI GIANG HƠN Không chỉ có việc ngợi khen hay nhục mạ là có thể hình thành mức độ tự tin của trẻ. Có nhiều cách thức quan trọng khác chúng ta có thể dùng để lập trình cho con cái chúng ta - đặc biệt là bằng cách chúng ta đưa ra những chỉ dẫn hay yêu cầu - tùy thuộc vào việc chọn những từ có ý nghĩa tiêu cực hay có tính chất xây dựng. Là người lớn, chúng ta dẫn dắt những hành vi và cảm xúc của mình qua “tự thoại”, tôi muốn nói đến những ý nghĩ lung tung thoáng qua trong đầu bạn. (“Tốt nhất là hãy quên chuyện cần đổ xăng đi”. “Ôi trời đất, sao mình lại quên béng mất cái ví, mình đã trở nên lú lẫn rồi chăng?”, v...v...). Các nhà tâm lí học hết sức ngạc nhiên trước sự khác nhau trong tự thoại giữa những người khỏe mạnh, hạnh phúc với những người yếu đuối, bệnh hoạn hay tuyệt vọng. Tự thoại là một cái gì bạn học được trực tiếp từ thầy cô giáo và cha mẹ. Đây chính là cơ hội tốt để cài đặt một số dữ liệu có ích và tích cực mà con trẻ có thể tiếp thu như một phần có sức động viên khích lệ và tạo nên đời sống tâm lí thoải mái suốt đời. Trẻ có thể học cách tự hướng dẫn và tổ chức bản thân từ cơ cấu sâu bên trong, nhờ vào cái cách thức mà chúng ta chỉ bảo và tổ chức chúng bằng lời và như thế quá trình tự tu dưỡng trở nên tích cực hơn. Ví dụ, ta có thể nói với đứa trẻ. “Vì Chúa, con đừng dây dưa vào bất cứ chuyện đánh nhau nào ở trường ngày hôm nay!”, hoặc chúng ta có thể nói “Mẹ muốn con vui vẻ ở trường và chỉ chơi với những đứa trẻ mà con thích”. Tại sao ta không thể làm một thay đổi nhỏ? Thuận theo tất cả cung cách mà đầu óc con người vận hành? Nếu có một ai đó đưa cho bạn một triệu đô để bạn đừng nghĩ về một con khỉ xanh trong vòng hai phút - tôi chắc là bạn không thực hiện được điều đó đâu. (Cứ thử đi nếu như bạn không tin chúng tôi!). Nếu một đứa trẻ nghe thấy mẹ nó nói “Đừng tuột tay khỏi cành cây” thì người ta phải nghĩ đến hai điều: “Đừng” và “tuột khỏi cành cây”. Bởi vì chúng ta sử dụng những từ này chúng tự động tạo ra hình ảnh tương ứng. Chúng ta nghĩ đến điều gì thì chúng ta tự động diễn tập điều ấy. (Hãy hình dung mình ngã oạch vào một cây chanh và để ý xem bạn đã phản ứng như thế nào thì cũng kì lạ đấy!). Một thằng nhóc tưởng tượng một cách đầy hình ảnh về việc mình tuột tay ngã khỏi cành cây thường có khả năng bị ngã thật. Vậy tốt hơn hãy dùng một cách nói động viên: “Hãy bám chặt vào cành cây con nhé”, “Hãy để ý đến những gì con đang làm nghe”. Mỗi ngày có đến hàng chục cơ hội để bạn thay đổi và cải tạo mọi chuyện. Thay vì nói “Đừng chạy ra lòng đường” sẽ dễ hơn và tốt hơn cho bạn nếu nói: “Hãy đi ở lề đường dành cho người đi bộ, gần với mẹ”. Làm như vậy trẻ sẽ hình dung ra việc NÊN làm chứ không phải việc KHÔNG ĐƯỢC làm. Hãy đưa ra cho trẻ những chỉ dẫn rõ ràng và cách thức đúng đắn để thực hiện điều đó. Không phải bao giờ trẻ cũng biết đến các biện pháp an toàn, vì vậy hãy đưa ra các yêu cầu một cách thật cụ thể, chi tiết. “Tracey, hãy bám chặt cả hai tay vào mạn thuyền” có ích hơn các câu. “Đừng có ngã xuống nước” hoặc còn tệ hơn “Con nghĩ xem mẹ sẽ ra sao nếu con té xuống nước?”. Sự thay đổi rất nhỏ nhưng sự khác nhau thì rất lớn. Tất nhiên, học được cách nói như vậy không diễn ra một cách tức thì như ta vẫy một chiếc gậy chỉ huy màu nhiệm. Bạn vẫn cần phải củng cố điều đó bằng các hành động cụ thể. Trong việc sử dụng những từ có tính chất xây dựng, bạn sẽ giúp trẻ suy nghĩ và hành động tích cực, và cảm thấy vững vàng trong một loạt các tình huống, bởi vì chúng biết việc nên làm và không tự làm mình hoảng sợ về những việc KHÔNG nên làm. CHƯƠNG HAI CÁI TRẺ THẬT SỰ CẦN Thì rẻ hơn trò chơi video và bổ dưỡng hơn món kem Câu hỏi hàng đầu trong óc của hàng triệu bậc cha mẹ có thể được tóm tắt trong một từ. TẠI SAO? Tại sao bọn trẻ hay gây nên những rắc rối? Tại sao bao giờ chúng cũng cố thám hiểm ở những nơi mà chúng không nên bước chân vào, làm những việc chúng không được phép như đánh nhau, chọc phá, không vâng lời, khiêu khích, cãi cọ, gây ra những chuyện dễ sợ và nhìn chung có vẻ muốn khủng bố papa và mama của chúng? Tại sao một số trẻ dường như rất khoái dính vào những chuyện phiền toái. Chương hai này nói với bạn về những gì đã diễn ra bên trong những đứa trẻ “quậy phá” và làm sao mà những hành vi “xấu” lại thực sự là kết quả của những động cơ tốt (hoặc lành mạnh) đi lạc hướng. Sau khi đọc chương này, bạn sẽ không chỉ có khả năng nhìn thấy một cái gì đó đằng sau những biểu hiện xấu ở trẻ mà còn có thể ngăn chặn uốn nắn trẻ, qua đó làm cho bạn và con trẻ hạnh phúc hơn nhiều. Bạn không tin lời tôi, phải không? Thì xin bạn đọc tiếp đi! Trẻ gây nên những rắc rối chỉ vì một lí do: chúng có những nhu cầu chưa được đáp ứng thỏa đáng. “Nhưng mà nhu cầu gì kia chứ”, có thể bạn nghĩ “Con tôi mà lại có những mong muốn chưa được thỏa mãn à? Tôi cho chúng ăn uống đầy đủ quần áo tươm tất, đồ chơi không thiếu thứ gì, bao giờ cũng lo cho chúng đủ ấm và sạch sẽ... cơ mà”. Phải, còn có những nhu cầu bổ sung khác (cũng may là nó được cung cấp với giá rẻ) bên ngoài những nhu cầu “cơ bản” nêu trên. Những nhu cầu bí mật này hết sức quan trọng không chỉ góp phần làm cho trẻ vui sướng mà còn kéo dài suốt cuộc đời. Có lẽ tôi có thể giải thích tại sao rõ hơn qua một câu chuyện. Năm 1945, thế chiến thứ 2 kết thúc và cả châu Âu nằm trong hoang tàn đổ nát. Giữa bộn bề những vấn đề cần giải quyết, có vấn đề chăm sóc hàng ngàn trẻ mồ côi có cha mẹ hoặc là bị giết hoặc là vĩnh viễn bị chia cắt với chúng bởi chiến tranh. Người Thụy Sĩ vốn cố hết sức để đứng ngoài cuộc chiến đã gửi các nhân viên y tế đến để bắt đầu giải quyết một vài vấn đề trên. Trong số đó có một bác sĩ đã được giao nhiệm vụ nghiên cứu tìm ra cách thức tốt nhất để chăm sóc trẻ mồ côi. Ông lang thang khắp châu Âu, viếng thăm nhiều loại viện mồ côi khác nhau để xét xem đâu là kiểu chăm sóc trẻ thành công nhất. Ông đã chứng kiến nhiều thái cực. Ở một số nơi, bệnh viện dã chiến kiểu Mỹ được dựng lên, trẻ được nằm ấm áp trong những chiếc cũi bằng sắt sạch bóng không một vết dơ, khu chăm sóc hết sức vệ sinh, cứ bốn tiếng trẻ lại được các nữ y tá bận đồng phục, tác phong nhanh nhẹn cho bú một loại sữa bột đặc biệt. Trong khi đó, ở những ngôi làng vùng núi xa xôi, người ta đánh đến một chiếc xe tải, người tài xế kêu ầm lên: “Các ông bà có thể chăm sóc những đứa trẻ này hay không?”, rồi để lại dăm sáu đứa trẻ khóc oe oe luôn miệng cho những người dân quê chăm sóc. Ở đây, bao quanh bởi bầy trẻ nông thôn, lũ chó, đàn dê và trong vòng tay của các bà mẹ miền núi, những đứa trẻ vô thừa nhận này có cơ hội được uống sữa dê và ăn trong những chiếc nồi hầm công cộng. Ông bác sĩ người Thụy Sĩ nghĩ ra một cách đơn giản để so sánh sự khác nhau giữa các hình thức chăm sóc trẻ em này. Thậm chí không cần mang những đứa trẻ này ra cân đo, một sự kết hợp hoặc nụ cười hoặc ánh mắt của trẻ còn nói lên nhiều điều hơn. Trong những ngày bệnh cúm và bệnh kiết lị hoành hành thì ông dùng thước đo đơn giản nhất trong tất cả các bản thống kê - tỉ lệ tử vong. Và điều ông khám phá ra thật sự là một điều đáng kinh ngạc... Trong khi bệnh dịch lan tràn khắp châu Âu và người ta chết hàng loạt thì bọn trẻ ở những xóm làng nghèo nàn lại lớn nhanh và khỏe mạnh hơn trẻ mồ côi được chăm sóc chu đáo trong những khu vực có trang thiết bị hiện đại ở các bệnh viện lớn! Người bác sĩ đã phát hiện ra một điều mà những người mẹ già đã biết từ bao đời nay nhưng không có ai thực sự muốn nghe. Điều ông khám phá ra là trẻ em cần tình yêu để sống. Trẻ trong những bệnh viện dã chiến có tất cả mọi thứ, chỉ thiếu tình thương ấm áp và một mối quan hệ có tác dụng khích lệ. Còn trẻ ở các ngôi làng kia thì có nhiều hơn những vòng ôm, trò chạy nhảy cùng những cái để quan sát nhìn ngó và như vậy chúng biết làm gì với những thứ đó hơn, cùng với việc được trao cho một sự quan tâm chăm sóc cơ bản, hợp lí cho một sự phát triển hài hòa, toàn diện. Tất nhiên người bác sĩ không dùng từ “tình yêu” (những từ loại này sẽ làm các khoa học gia bối rối lắm lắm) nhưng ông dùng đúng cái nghĩa rõ ràng nhất của từ này. Ông đúc kết được những điều hết sức quan trọng sau: - Một sự tiếp xúc thân mật thường xuyên giữa trẻ với một con người cụ thể nào đó, hoặc là với hai, ba người đặc biệt đối với bé. - Những cử chỉ dịu dàng mà mạnh mẽ ví dụ như bế trẻ đi chơi loanh quanh, để nó nhảy nhót trong lòng, và vân vân. - Trao đổi những ánh mắt, nụ cười và một môi trường dễ thương, sống động cùng những âm thanh của cuộc sống sôi động như tiếng cười, tiếng hát, tiếng trò chuyện, tiếng nựng nịu âu yếm, vân vân. Đây là một khám phá quan trọng và lần đầu tiên nó đã được công bố rộng khắp: Trẻ nhỏ cần sự giao tiếp với con người và cần tình thương yêu (chứ không chỉ ăn no, mặc ấm và một điều kiện vệ sinh tốt). Nếu trẻ không có đủ những điều này, chúng có thể dễ dàng từ bỏ cuộc đời vào lúc chỉ vừa mới bắt đầu. Quá nhiều cho trẻ sơ sinh. Thế còn những đứa trẻ lớn hơn thì sao? Ở đây cũng có một điều khá thú vị - đây là đồ thị biểu diễn tính toán của tôi về tổng số những tiếp xúc (phải, chính là những tiếp xúc về mặt thể xác) mà người ta nhận được trong đời. Tổng những âu yếm mà người ta nhận được Mức độ cao của giới hạn độ tuổi Hạ thấp khi có một đứa trẻ khác ra đời Giảm nhanh khi trẻ ở độ tuổi thanh thiếu niên Lên xuống tùy thuộc vào mức độ hạnh phúc vợ chồng Tăng lên với tình cảm dành cho bạn trai/ bạn gái Thấp hơn giới hạn độ tuổi Những năm sau Xin bạn nhớ cho là đây chỉ là một tình huống thông thường. Ai biết được thế nào là lí tưởng - có lẽ đó là một đường thẳng. Có lẽ bạn sẽ ngạc nhiên là tại sao đồ thị lại thấp ở độ tuổi lên hai lên ba. Đó là khi đứa trẻ thứ hai (hoặc thứ ba hoặc thứ tư) thường xuất hiện trong gia đình và tình thương yêu được san sẻ cho tất cả - một độ tuổi khó khăn với tất cả mọi người! Trẻ sơ sinh thích được vuốt ve, nựng nịu. Trẻ nhỏ cũng thế mặc dù chúng đã bắt đầu có sự lựa chọn đối với những người âu yếm chúng. Thiếu niên thường ngượng ngùng với những biểu hiện tình cảm này, nhưng dù vậy trong thâm tâm chúng cũng phải thừa nhận là chúng cũng thích điều này như bất cứ ai, và tất nhiên ở độ tuổi phát triển giới tính chúng theo đuổi những hình thức đặc biệt của tình cảm với một nhiệt tình cao độ! Một lần tôi đã đề nghị một nhóm cử tọa chừng 60 người lớn nhắm mắt lại và giơ tay lên nếu họ nhận được biểu hiện tình cảm hàng ngày ít hơn là họ trông đợi. Một sự nhất trí tuyệt đối - tất cả đều giơ tay lên. Một phút sau những cặp mắt hé ra liếc nhìn xung quanh và cả văn phòng rộ lên tiếng cười. Từ cuộc nghiên cứu khoa học nghiêm chỉnh này tôi rút ra kết luận: Cả người lớn chúng ta cũng khao khát tình cảm nữa. Ngoài những vuốt ve âu yếm, chúng ta còn biết được những cách khác để có những cảm xúc tốt đẹp từ những người xung quanh. Cách rõ ràng nhất là dùng đến lời nói. Chúng ta ai cũng cần được người khác công nhận, quan tâm đến sự hiện diện của mình và ngợi khen một cách chân thành. Chúng ta cũng muốn được chú ý đến trong các cuộc trò chuyện, trao đổi, chứng kiến ý kiến của mình được người khác lắng nghe và thậm chí còn tán thưởng nữa. Một đứa trẻ ba tuổi sẽ nói toạc ra: “Này nhìn tôi đi nè!”. Nhiều người giàu chắc cũng cảm thấy chút khoái cảm về số tiền trong ngân hàng, đấy chỉ đáng tiếc là con số trong tài khoản không nên trưng bày ra kẻo có ai đó ở đấy biết được thì khốn. Đôi khi tôi rút ra được một điều sau khi nhận ra rằng phần lớn cái thế giới của người lớn chúng ta cũng chỉ là những đứa trẻ ba tuổi vừa chạy vừa la hét “Nhìn con nè, ba!”, “Coi tôi nè, mọi người ơi!”. Tất nhiên là không phải tôi, Steve đâu. Tôi đã giảng bài và viết sách về những mối quan tâm của những người lớn đã trưởng thành rồi mà. Vì thế có một bức tranh thú vị nổi bật lên. Chúng ta chăm sóc quan tâm đến những nhu cầu về mặt thể xác của trẻ, nhưng, nếu đó là tất cả những gì chúng ta làm thì chúng vẫn bị mất mát. Trẻ còn có những nhu cầu về mặt tâm lí nữa, đây chính là những nhu cầu đơn giản nhưng tối quan trọng. Một đứa trẻ cũng cần được khơi dậy sự quan tâm và chú ý, một sự kích thích thuộc về con người. Nó phải có được những cuộc trò chuyện hàng ngày với một lượng tình cảm nào đó và cả một sự động viên khen ngợi để có thể sung sướng vui vẻ. Nếu điều này được cung cấp đầy đủ và với âm điệu bực bội từ phía sau một chồng quần áo là ủi hoặc là sau tờ báo thì nó sẽ không kéo dài quá lâu! Nhiều người đọc đến đây có thể là đã có con 6, 7 tuổi hoặc ở tuổi vị thành niên. Bạn có thể có ý nghĩ, “Nhưng nếu vậy chúng sẽ học được các cách thức chơi trội, tự đề cao mình, mà những điều đó đâu có tốt. Tôi có thể làm gì với những chuyện như thế này?”. Còn đây là một câu chuyện khác. Vài năm trước, các nhà tâm lí học chỉ bận những chiếc áo “của chuột và người” (1) choàng trắng và chủ yếu làm việc với những con chuột. (Ngày nay họ mặc áo khoác thể thao và chủ yếu làm việc với các bà nội trợ - mọi việc đều đi lên mà!). Các nhà “tâm lí học chuột” có khả năng biết được nhiều về hành vi bởi vì họ làm được nhiều chuyện với lũ chuột hơn là với bọn trẻ con. Xin bạn cứ đọc tiếp, rồi bạn sẽ biết thực ra tôi muốn nói gì. Trong một thí nghiệm đặc biệt có những con chuột trong một cái lồng đặc biệt, có thức ăn và nước uống, cùng với một cái cần điều khiển nhỏ. Các chú chuột ăn, uống, chạy vòng vòng trong lồng và cuối cùng tự hỏi mình câu hỏi mà chắc bạn cũng đang đặt ra: “Thế cái cần điều khiển nhỏ để làm gì?”. Chúng nhảy lên (giống như trẻ nhỏ, chúng muốn thử tất cả mọi cái) và trước sự ngỡ ngàng của chúng, một cánh cửa nhỏ trong lồng mở ra để lộ một bộ phim đang chiếu lên bức tường bên ngoài. Chiếc cửa sổ lại mau chóng đóng lại và bọn chuột lại thi nhau nhảy lên cái cần lần nữa để được xem phim. TRÒ CHUYỆN LÀ THỨC ĂN TINH THẦN CHO TRẺ Đến tuổi cắp sách đến trường, một số trẻ đã có thể trò chuyện rất giỏi và có cả một vốn từ đa dạng. Mặt khác một số trẻ lại bị hạn chế trong các kĩ năng sử dụng ngôn ngữ. Đó là một điều bất lợi thực sự - vì một điểm cơ bản, các cô giáo thường coi cái kĩ năng trò chuyện như là vật biểu thị cho trí thông minh và khả năng, và như vậy con bạn có thể bị dán một cái mác là “chậm chạp” một cách có chủ ý hoặc vô tình. Làm cách nào để bạn có thể giúp con mình trở nên giỏi giang với ngôn từ - không phải là một Einsteins nhỏ, nhưng có khả năng trò chuyện giữa bọn chúng với nhau? Đây là điều có thể xảy ra... Ngay từ đầu những năm 50, người ta đã phát hiện ra là các bậc cha mẹ được chia làm hai nhóm căn cứ vào thái độ của họ đối với việc trò chuyện với con cái. Một số ông bố, bà mẹ nói năng với con cái một cách giật cục và cộc lốc: “Dwayne, đóng cái cửa chết tiệt kia lại!”, “Vào đây”, “Ăn đi” và vân vân. Một số khác thì ngược lại. “Charlie bé bỏng của mẹ, con có thể vui lòng đóng cánh cửa lại không - nó có thể đập vào bé Sebastian xiu xíu, thật là một chú bé ngoan!”. Bạn không cần phải là một giáo sư để biết rằng cậu bé Charles sẽ có nhiều từ hơn trong kho từ vựng của cậu so với Dwayne và cậu cũng sẽ có nhiều kết hợp từ hơn (Tuy vậy, ở khía cạnh khác Dwayne cũng có thể biết những điều mà Charles không biết!). Ngày nay có nhiều bậc phụ huynh nhận thức được rõ hơn tầm quan trọng việc nói chuyện với trẻ, rằng giải thích mọi chuyện, hoặc tán gẫu với con cái cũng là một niềm vui. Họ đã nhận ra quy luật đầu tiên của trẻ con và ngôn ngữ - trẻ bao giờ cũng hiểu hơn là những gì chúng biểu lộ ra. Đây là những bước cơ bản: 1. Trong thai kì bạn hãy gây ra nhiều âm thanh cho và chung quanh bào thai. Bạn có thể bắt đầu bằng việc hát hò hoặc ngâm nga khi bạn thích làm như thế bạn cũng có thể chơi nhạc (ồn ào một chút thì cũng tốt). Nếu bạn là một ông bố tương lai bạn có thể nằm sát vào vợ khi nói chuyện với nàng hoặc thậm chí có thể trực tiếp nói chuyện với bé trong bụng! Bằng cách ấy con bạn sẽ có thể nhận biết và cảm thấy an toàn với giọng nói nam tính của bạn và sẽ khiến việc bạn dỗ dành con sau khi bé ra đời trở nên dễ dàng hơn. Lặp đi lặp lại việc này và một sự hỗ trợ tương tự - giai điệu của đoạn nhạc nền trong chương trình “Ngày trong cuộc sống chúng ta” được phát hiện là có tác dụng xoa dịu những đứa trẻ sơ sinh đã từng nghe nó trong lúc còn nằm trong bụng mẹ! 2. Với trẻ sơ sinh bạn hãy tiếp tục công việc này cùng với những bài hát và bản nhạc chúng đã từng nghe lúc còn trong bụng mẹ. Hãy di chuyển nhẹ nhàng hoặc đung đưa bé khi nghe nhạc, điều này bao giờ cũng làm cho bé cảm thấy dễ chịu, thoải mái hơn và giúp bé cảm nhận được nhịp điệu, một phần rất cần thiết trong nói năng. Nếu bạn có thể mang theo bé với một cái địu hay đai trong lúc bạn làm việc thì rất tuyệt. Trong khi bạn trải qua một ngày dài với trẻ, bạn hãy nói với chúng về những điều bạn đang làm, dùng những từ đơn giản, rõ nghĩa nhưng không phải là lối nói chuyện của trẻ con. Lặp đi lặp lại cũng những từ mà trẻ dùng để nói với bạn, làm như thế sẽ trau chuốt, sửa chữa được những gì trẻ nói. 3. Khi trẻ bắt đầu nói chuyện nhiều hơn bạn có thể giúp chúng bằng cách nhắc lại và thêm thắt một chút vào những điều chúng nói với bạn, nhờ vậy cả hai có thể được khuyến khích bằng một sự đáp lại và giúp dùng từ đúng. Ví dụ trẻ nói: “Bo!”. Bạn đáp: “Con cần bơ à?”. “Cần bo!”. Bạn hãy chờ thêm một chút. “Chuyển bi đây!”. “Con muốn mẹ đưa cho con lọ bơ ư?”. “Vâng, đưa cho con bơ!”. Cách tốt nhất để thực hiện những việc này là làm một cách thoải mái - như là một trò chơi vậy - không chịu một sức ép hoặc có một mong đợi nào. Gần đây trên truyền hình có một loạt chương trình phỏng vấn đặc biệt với những đứa trẻ “thần đồng” hoặc những đứa trẻ “yếu ớt”. Điều này làm cho chúng tôi có những cảm xúc lẫn lộn - những đứa trẻ này chắc chắn đã đạt được những thành tựu cao vời vợi nhưng đến tuổi trưởng thành lại biến thành kẻ gàn dở, lập dị. Dù vậy, có một gia đình rất đặc biệt - về tính tự nhiên và cân bằng giữa con cái. Tất cả bốn cô con gái tuổi từ 8 đến 16 đều là bạn bè thân thiết của nhau, chúng quan hệ với nhau một cách thoải mái và rất thực tế, nhưng tất cả các cô gái này đều có những khả năng sáng chói. Ví dụ, cô 16 tuổi đã học vượt cấp, cô bỏ qua bậc tiểu học (với sự gợi ý của thầy cô giáo - còn bố mẹ cô rất hạnh phúc khi để cô làm thế - bây giờ cô đang hoàn thành luận án tiến sĩ về sự tổn thương của các tế bào cột sống). Khi được hỏi họ đã nuôi dạy các thiên tài này như thế nào, người cha nói: “Đó không phải là do gien di truyền - không có nhân viên ngân hàng tinh trùng đến gõ cửa nhà tôi đâu!” (Và quả thực trông ông hết sức bình thường!). Người mẹ nói thêm “chúng tôi chỉ giải thích mọi chuyện cho các con...”. Bà nói rõ thêm rằng, chẳng hạn khi bà hút bụi căn nhà, bà sẽ nói với đứa con bà đang địu sau lưng về việc mình đang làm, rằng tiếng động được tạo ra do động cơ ở bên trong máy hút bụi, nó được chạy bằng điện và quay rất nhanh, rằng không khí thổi qua đã gây nên tiếng động và vân vân... Bạn có thể hình dung phong thái của bà mẹ rất vui vẻ tự nhiên - không có vẻ “đạo mạo lên lớp” những bài học quan trọng, mà chỉ có nghĩa “Này, đây là điều thú vị đáo để đấy!”. Nếu bạn thấy chuyến đi trên xe hoặc đi mua sắm với trẻ tỏ ra khá buồn chán thì có lẽ là việc tán gẫu giữa cha mẹ và con cái sẽ làm cho cả hai bên thú vị hơn. Trong gia đình chúng tôi thì lại nảy sinh một vấn đề mới - làm thế nào để ngăn một đứa trẻ bốn tuổi nói suốt ngày! Ồ, nhưng ít nhất thì nó cũng nói rất tốt. Những con chuột vui vẻ làm việc rất hăng, ấn vào cần điều khiển để được nhìn thấy hình ảnh chuyển động trên màn ảnh, đã dẫn chúng ta đến nguyên tắc thứ nhất: những con vật thông minh, như con chuột (và trẻ con) thích có một cái gì thú vị để làm. Điều đó sẽ kích thích não bộ phát triển. Sau đó các nhà nghiên cứu đã cho các chú chuột vào một cái lồng khác có thức ăn, nước uống nhưng không có cần điều khiển và không có cửa sổ. Các chú chuột cảm thấy hài lòng được một lúc rồi bắt đầu phá bĩnh! Chúng gặm thành lồng, đánh nhau chí choé, cắn đuôi nhau và nói chung tỏ ra là những con chuột rất hư. Điều này dẫn nguyên tắc thứ hai: những con vật thông minh, như loài chuột (và trẻ em) sẽ làm bất cứ điều gì để thoát khỏi buồn chán, kể cả những việc mà chúng ta dễ dàng coi là ngu ngốc và có tính chất phá hoại. Cuối cùng, các nhà nghiên cứu cũng trở nên thực sự sốt ruột. Họ bố trí một cái lồng có thức ăn đồ uống cùng những sợi dây điện nhỏ cài ngang dọc trên sàn nối với một nguồn điện. Thỉnh thoảng một chấn động được truyền qua dây điện đủ để cho những con vật đáng thương này giật mình nhưng không làm chúng bị thương (Bây giờ thì bạn hiểu tại sao người ta không thí nghiệm trên trẻ em). Cuối cùng, giờ khắc thú vị đã đến. Những con chuột trên được thả ra khỏi lồng và có được cơ hội lựa chọn quay lại chiếc lồng nào mà chúng thích. Có lẽ các bạn đọc thân mến của tôi có thể đoán ra cái lồng nào được những con vật kia chọn đầu tiên, thứ hai và thứ ba. Tôi xin nhắc lại một lần nữa: - Chiếc lồng với thức ăn, nước uống và phim ảnh; - Chiếc lồng có thức ăn và nước uống; - Chiếc lồng có thức ăn, nước uống và những chấn động bất ngờ. Bạn nghĩ gì? Phải, những con chuột thích những bộ phim nhất. Nếu bạn không nghĩ như thế... xin bạn hãy đọc lại từ đầu cuốn sách này. Lựa chọn thứ hai quả là một điều thú vị: chuột thích chiếc lồng có thức ăn nước uống và những kích động bất ngờ hơn là chiếc lồng chỉ có những thứ làm thỏa mãn bao tử. Điều này dẫn đến nguyên tắc thứ ba, một nguyên tắc thực sự quan trọng đối với trẻ em: những con vật thông minh, như chuột (và trẻ em), thích thú với một điều xấu xảy ra còn hơn là chả có chuyện gì cả. Hoặc, nói một cách khác, bất cứ một kích thích hay một điều bất ngờ nào còn tốt hơn chẳng có gì xảy ra, kể cả việc bất ngờ ấy lại là một cái gì đau đớn hoặc không tốt. Trong cách nghĩ của trẻ, nếu nó phải chọn giữa việc bị bỏ mặc và bị mắng mỏ hoặc thậm chí bị đánh đập, bạn nghĩ nó sẽ chọn cái gì? Con bạn sẽ chọn cái gì? Tất nhiên, nếu có một sự chú ý tích cực sẵn sàng ít nhất một hoặc hai lần một ngày thì chẳng có điều gì được kể ở trên có sức hấp dẫn trẻ. Tôi sẽ kết luận chương này với một câu chuyện nữa - lần này thì là về trẻ con. Bạn chắc chắn là khôn ngoan hơn trẻ hoặc những chú chuột láu, vì thế mà đâu cần phải giải thích phải không ạ! Một cặp vợ chồng trẻ thuộc tầng lớp trung lưu có hai cậu con trai 9 tuổi và 11 tuổi. Hai cậu nhỏ có cả một phòng chơi có bàn bida, một tủ lạnh đầy nước ngọt, một máy quay đĩa (trò chơi video vẫn còn chưa được phát minh ra vào giai đoạn ấy, nếu không thì chúng cũng đã có cái món ấy rồi) và v...v... Tuy vậy, cặp vợ chồng này phát hiện ra rằng mặc dù có đầy đủ đồ chơi và thiết bị như thế, hai đứa trẻ thường đánh nhau, thật là xấu hổ, chúng đánh nhau cả khi nhà có khách nữa. Cuối cùng họ dẫn hai anh em đến một trung tâm điều chỉnh hành vi để tìm kiếm sự giúp đỡ của các chuyên gia tâm lí. Các nhà tâm lí này nói với hai vợ chồng. “Thật ra chúng tôi chỉ biết nhiều về lũ chuột, nhưng chúng tôi cũng sẵn lòng thử một phen xem sao”. Các kế hoạch được lên chi tiết. Cặp vợ chồng nọ quả có thấy nó hơi kì lạ nhưng vì họ nóng lòng muốn giải quyết các vấn đề đã có ảnh hưởng xấu đến cuộc sống xã hội của họ nên đã sẵn lòng hợp tác. Cả một phân đội các chuyên gia tâm lí kéo đến nhà hai cậu nhóc. Họ tự tay cài đặt khắp nhà giấy tờ ghi chú và đồng hồ bấm giờ. Buổi tối hôm ấy có một bữa tiệc cốc-tai, vì thế một số nhà tâm lí ở trên lầu (cùng với các quý ông, quý bà) và một số ở với bạn trẻ ở dưới nhà (lặng lẽ ngồi ghi chép). Vào lúc 7 giờ tối những người quan sát trên lầu nhận thấy người mẹ liếc xuống dưới nhà rồi lại nhìn về phía ông bố. Cùng lúc đó nhóm người quan sát ở dưới nhà chứng kiến bọn con trai, vừa mới chơi những trò chơi và đồ chơi khác nhau đã quay ra trò đấm đá. Cuộc chiến xem ra rất bất thường - thực ra nó giống một trận đánh nhau trên sân khấu hoặc một loại khiêu vũ. Tuy vậy những tiếng uỳnh uỵch thì nghe rất thật. Nhóm người quan sát dưới tầng hầm chợt trông thấy người cha xuất hiện trên cầu thang, ông đã được các nhà khoa học dặn dò là cứ hành động như mọi khi, một việc không hẳn là dễ dàng, bắt đầu mắng mỏ hai đứa vì tội quậy phá. Các nhà tâm lí ghi chép lia lịa: họ đã nhận ra một điều đặc biệt, một điều mà họ chưa bao giờ thấy ở lũ chuột. Thì đây, hai thằng nhóc nghe bố chúng la hét, mắng mỏ nhưng lại có vẻ hối lỗi một cách đúng mức, trừ một thay đổi nhỏ: một cái nhếch mép tò mò và kín đáo ở khóe miệng - một biểu hiện đã trở nên nổi tiếng. Các nhà tâm lí gọi nó là “nụ cười Mona Lisa”... Các nhà tâm lí học trẻ em ngày nay đã nhận ra là cái nụ cười nửa miệng ấy chính là một thông điệp bí ẩn có nghĩa là, “Phải, tôi sẽ cảm thấy tồi tệ và tôi đang cố gắng thật nhiều để tỏ vẻ hối hận đây, nhưng các người biết không, tôi rất khoái cái trò này!” Các ông bố bà mẹ chưa bao giờ hình dung ra điều này nhưng họ phản ứng bằng cái câu nổi tiếng của người làm cha, “Có thôi ngay cái kiểu cười ấy trong khi tao đang nói chuyện với mày không?”, mà họ không ý thức được ý nghĩ của nó. Trong khi đó, ở dưới tầng hầm bọn trẻ con nhận được sự quan tâm của người cha nhiều hơn tất cả các thời điểm trong ngày và chúng đã phải cố gắng rất nhiều để cố không biểu lộ sự khoái chí của chúng. Các nhà tâm lí học quay trở lại phòng thí nghiệm của họ, chuẩn bị một bản báo cáo thật chi tiết rồi đến gặp cha mẹ hai đứa nhỏ thông báo với họ điều bạn có thể đoán ra được: “Ông bà quá bận rộn với cuộc sống xã hội mà bọn trẻ thì cần được cha mẹ quan tâm chú ý. Chúng muốn giống cha bởi vì bọn con trai ở tuổi này muốn học để trở thành một người đàn ông thực sự, vì thế mà chúng đã tìm ra một cách mà chúng biết sẽ đưa cha chúng vào cuộc. Đó là việc đánh lộn”. Các nhà tâm lí đã phân tích rất đúng nhưng họ lại không hiểu các bậc làm cha mẹ cho lắm. “Toàn là chuyện bá láp. Sao bọn nhóc có thể bị trách mắng như vậy?”. Bạn thấy đấy, các bậc phụ huynh đâu có biết về chuột và những xung động điện, do vậy mà cứ để cho Mona Lisa cười. Hai vợ chồng này lại mang con họ đến một nhà tâm thần học, người này đã phân tích những giấc mơ của chúng trong vòng hai năm sau đó cũng đành bỏ cuộc và người cha đã dẫn hai con trai đi đánh golf với ông. Tất nhiên biện pháp cuối cùng này đã chữa trị được căn bệnh của chúng. Bây giờ thì chúng ta có thể dễ dàng tóm lược những điều trên. Trẻ quậy phá bởi vì chúng buồn chán. Có phải đây là những điều bạn có thể làm để khuyến khích trẻ - tạo cho chúng có điều kiện có thêm bạn mới, để cho chúng tham gia vào một nhóm bạn có chung một thú vui, lấy đồ chơi từ một thư viện đồ chơi, có một cái thùng lớn đựng các món và các phần của một trò chơi tưởng tượng để con cái và cả bạn nữa không có cảm giác mình bị “nhốt kín”? Trẻ quậy phá bởi chúng cảm thấy chúng là những kẻ không được ai cần đến. Bạn có thể bớt chút thời gian để thể hiện một sự quan tâm tích cực, đầy đủ và một mối liên hệ về thể chất? Bạn có cảm thấy bản thân mình thoải mái vui vẻ đủ để tạo cho con cái cảm giác an lành không? Trẻ phá bĩnh bởi vì điều đó khiến chúng được chú ý. Xin bạn hãy quan sát nụ cười của nàng Mona Lisa, một dấu hiệu cho biết một sự quan tâm là cần thiết cho việc làm một chuyện gì đó đúng đắn. LÀM CHA - CÓ NGHĨA LÀ LÀM MỘT VIỆC GÌ ĐÓ CHUNG VỚI CON Khi con trai chúng tôi còn bé chúng tôi sống gần một con đường quê vắng vẻ, cách bưu điện và cửa hàng bách hóa tổng hợp nửa cây số. Thật là dễ chịu khi rảo bước ra bưu điện vào một buổi bình minh rực rỡ ánh mặt trời để lấy thư rồi quay về nhà, tất cả chỉ mất độ mươi mười lăm phút. Tất nhiên là trừ khi bạn dắt theo một thằng bé hai buổi. Các thiên thần hai tuổi ấy mà, chúng không nghĩ như người lớn chúng ta đâu - chúng có thèm biết đến ý nghĩa của “những mục đích lâu dài” đâu. Chúng thậm chí cũng chẳng có “một bản đề bạt nhận nhiệm vụ này trọng trách kia trong tay nữa”. Chẳng hề có bất cứ chuyện nào như thế, nhưng, mỗi bước chập chững đi trên đường của bé lại có thể là một chủ đề cho những cuộc trao đổi nghiêm túc: “Ba à, con muốn được vầy trong dòng nước xanh biếc đèm đẹp kia!”. Có một lần, tạm gác lại những cống hiến thuần túy cho khoa học, tôi đã thử một chuyện. Tôi hoàn toàn chịu thua và để cho “chú nhóc” thám hiểm mỗi một khe rãnh trên đường, hào nước, con giun, con dế đã chết, mỗi hòn sỏi cục đá mà nó muốn xem trên dọc đường đi. (Nếu có những ảnh hưởng đầu đời như thế trong sự nghiệp của mình hẳn Rohan đã làm được một điều gì to tát lắm trong hệ thống thoát nước). Tuy vậy, tôi không dám lan man nữa, chuyến đi ấy làm mất của tôi hai giờ rưỡi vàng ngọc! Nhưng ngay sau đó tôi bắt đầu khoái những chuyến đi dạo ấy. Một điều rất rõ ràng, từ tất cả những điều chúng ta biết về gia đình, rằng trẻ em - đặc biệt là lũ con trai - học được rất nhiều thứ từ việc gần gũi với người cha. Có một cái gì đó rất khác biệt và hài hòa với những gì mà người mẹ tạo ra diễn ra ở những thời điểm này. Và hơn tất cả những chuyện khác, ở bên cha có nghĩa là “cùng nhau làm một cái gì đó”. Điều này không giống như trong phim hay trong những vở kịch như là “The Waltons” đâu. Trong gia đình Waltons ấy mà, mọi người ngồi bên nhau và nói với nhau những câu chuyện “tâm tình cảm động”. Có thể điều đó đã xảy ra ở hợp chủng quốc Hoa Kỳ những năm tháng xa xưa và thật may mắn cho họ, còn ở Úc, người ta sẽ bị coi là mắc chứng bệnh tâm thần phân liệt nếu ngồi với nhau nói chuyện như thế. Với những người mà tôi đã từng trao đổi, những người có quan hệ cởi mở và rất thân thiện với cha mình - những cảm xúc như thế phải được giấu kín trong các hoạt động trong khi niềm tin tưởng và sự tự bộc lộ sẽ từ từ lớn dần lên - nhưng cái bộc lộ ra bên ngoài chỉ là cùng nhau vào rừng đốn cây, cùng nhau sửa xe hoặc lùa đàn cừu về chuồng. Bạn sẽ dễ dàng nhận ra là những hoạt động này chỉ xảy ra ở vùng nông thôn. Thành phố không tạo cho các cư dân của nó những hoạt động mà người ta có thể cùng làm với nhau - hoặc là dù sao thì cũng không có tính chất là một hoạt động. Bạn chỉ có mỗi một việc là mang rác đi đổ nhiều lần được thôi! Những ông bố ở thành phố mà tôi đã tiếp xúc dường như chỉ gần gũi với con cái khi đánh xe đưa chúng đi đến chỗ luyện tập các môn thể thao, âm nhạc hay vũ ba lê. Đã đến lúc đặt ra một câu hỏi thực sự, trẻ con sẽ đi đến đâu khi cha mẹ chỉ có một chút ít thời gian dành cho con cái mặc dù họ có sẵn thời gian đi du lịch một mình. Với các ông bố, làm việc chung với con cái là một điều hết sức quan trọng. Nó cho phép tình thân giữa cha và con xảy ra. Câu chuyện giữa cha và con do đó sẽ tập trung vào những địa hạt gần gũi hơn. Những chuyện như một người cha dễ tính chỉ ghé qua một cách bừa bãi có thể tác động đến việc định hướng cuộc đời của con cái - còn nhiều hơn là để mặc chúng chịu tác động của Hollywood và các nhóm bạn cùng trang lứa - là vẫn xảy ra. Khi bạn dành thời gian ở bên con, bạn cần lưu ý những điểm sau: 1. ĐỪNG HY VỌNG LÀ BẠN CÓ THỂ ĐẠT ĐƯỢC BẤT CỨ ĐIỀU GÌ! Đặc biệt là với trẻ nhỏ (giống như việc đi bộ ra bưu điện) mục đích không còn là mục đích nữa. Ví dụ, nếu bạn muốn dạy con dùng tuavít như thế nào, bạn không thể để cánh cửa treo lên trong một sự vội vã. Hãy cứ để cho mọi chuyện diễn ra một cách tự nhiên. Trẻ sẽ phát triển tự do một giai đoạn và bạn vẫn còn có thời gian để làm một việc gì đó cho những thời gian đã mất. 2. CHỈ LÀM VỚI TRẺ NHỮNG GÌ BẠN CẢM THẤY THOẢI MÁI VÀ THÚ VỊ Việc gieo trồng những hạt giống vào mùa xuân sẽ không làm cho bạn có một khu vườn hoàn hảo đâu. Bạn phải quyết định việc bạn đang làm - ở bên con chơi đùa với nó hay là hoàn thành công việc theo tiêu chuẩn của bạn. Nếu bạn cố làm cả hai việc cùng một lúc có thể bạn sẽ phải thất vọng một chút. Nếu tôi đang viết lách trên máy tính tôi sẽ không chịu được việc có ai đó can thiệp, ngắt quãng công việc của tôi. Vì thế tôi sẽ cố gắng không để mắt đến con cái. 3. HÃY THƯỞNG THỨC NIỀM VUI LÀM CHA, NÓ KHÔNG KÉO DÀI MÃI MÃI! Tôi đang ở độ tuổi 30 khi con trai tôi chào đời vì thế mà mối quan tâm của kẻ làm cha đối với tôi là quá ngắn ngủi. Nếu con trai đi loanh quanh trong lúc tôi đang làm một việc gì đó, tôi sẽ đánh giá cao những liên hệ của tôi đối với nó và thích xem xem tôi có thể dạy nó ở chỗ này hay chỗ khác không. Tôi sẽ không viết lách gì trên máy tính. Thay cho lời kết luận - với tư cách một người cha, bạn cần quyết định khoảnh khắc nào quan trọng đối với bạn, đôi khi nó cũng như thế đối với con bạn nhưng cũng có lúc không phải là như thế. Một lợi ích lớn là bọn trẻ dường như có thế khiến cho bạn từ tốn lại và trong khi bước đi chậm lại bạn có dịp tái khám phá ra những niềm vui nho nhỏ như những quà tặng của cuộc sống. Quãng thời gian bỏ ra cho con trẻ không bao giờ lãng phí, xin hãy tin lời tôi. CHƯƠNG BA CHỮACHẠY BẰNG CÁCH LẮNG NGHE Làm cách nào để giúp con bạn đối phó trong một thế giới không thân thiện? Con bạn đang bấn loạn. Có một cái gì đó xảy ra ở trường hoặc với một đứa bạn hoặc với một người lớn, mà bạn thì không biết phải giúp bé như thế nào. Bạn muốn con mình tìm ra cách thức để đối phó với vấn đề đó để cô bé hay cậu bé ấy sẽ ít bị tổn thương hơn. Chương ba này sẽ chỉ dẫn cho bạn cách giúp bé như thế nào. Thế giới này đôi khi không tươi đẹp và là một chốn khó khăn cạm bẫy đối với trẻ, cũng tương tự như đối với người lớn chúng ta và với tư cách làm cha mẹ ta không thể gạt phăng tất cả các trở ngại. Trong thực tế chúng ta không nên làm điều đó, bởi vì thông qua mối quan hệ với những người khó chịu, những tình huống gay go, con em chúng ta trở nên trưởng thành hơn và trở thành những người lớn độc lập. Đầu tiên chúng ta sẽ điểm qua những điều không nên nói với trẻ khi cuộc sống tỏ ra khắc nghiệt với chúng: các câu khẳng định này có thể dựng lên một bức tường giữa bạn và con cái. Sau đó bạn sẽ học một kĩ năng đặc biệt gọi là “nghe một cách năng động” mà các bậc phụ mẫu đều công nhận là cách thức tích cực nhất giúp họ dạy con giải quyết với những vấn đề lớn nhỏ trong đời. Sau này khi lớn lên có những lúc trẻ cũng đề cập đến những vấn đề với cha mẹ. Có thể chúng yêu cầu cha mẹ giúp đỡ. Cái cách mà bố mẹ phản ứng lại đối với những dấu hiệu giúp đỡ có thể mở ra một niềm tin tưởng lớn hơn hoặc là tạo ra một rào cản khó có thể hủy bỏ được. Ở đây có ba kiểu phản ứng tiêu biểu mà cha mẹ có thể tạo nên những rào cản trong mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái. Thái độ kẻ cả: “Ồ, con đáng thương của ta. Thôi để đấy mẹ giải quyết cho con”. Thái độ lên lớp: “Trời, chỉ vì ngu ngốc mà con sa vào rắc rối này, thôi để ba bảo cho con biết cần phải làm gì. Bây giờ thì dỏng tai lên mà nghe ta nói đây...”. Đánh trống lảng: “Ồ không sao đâu, đi đi, cứ đi mà chơi criket đi!”. Thế còn bạn thì sao. Bạn bổ nhào đi cứu vãn tình thế hay đưa ra một lời khuyên bảo khôn ngoan hay thay đổi đề tài? Chúng ta có thể khảo sát rõ hơn về ba loại thái độ trên. Thái độ kẻ cả: - “Ngày hôm nay của con thế nào?”. - “Tệ lắm!”. - “Ồ con bé bỏng tội nghiệp của mẹ. Nào hãy lại đây kể cho mẹ nghe coi”. - “Lớp con có một thầy giáo mới dạy môn toán. Và con không theo kịp”. - “Vậy hả, thật là đáng sợ. Con có muốn mẹ giúp làm bài sau khi uống trà không?”. - “Con không mang bài về nhà”. - “Có lẽ ngày mai mẹ sẽ gọi điện đến trường nói chuyện với thầy hiệu trưởng hả?”. - “Ồ, con cũng không biết nữa...”. - “Mẹ nghĩ tốt nhất là giải quyết mọi việc trước khi quá trễ, phải thế không?”. - “Dạ, con...”. - “Mẹ không muốn chuyện học hành của con có gì đáng tiếc hết”. - “Dạ.... dạ....”. Lên lớp: - “Bữa nay có gì mới không?”. - “Chả ra gì cả”. - “À con là một đứa Chúa hay phàn nàn. Bố ước gì lại có thể trở về với tuổi thơ để có một ngày được học hành, được sống lại quãng đời vui vẻ vô tư lự ngày nào”. - “Phải, chúng con lại có chuyện rồi. Chúng con có một ông thầy mới dạy toán rất ngớ ngẩn...”. - “Này, đừng có nói về thầy giáo của mình bằng cái giọng ấy nghe chưa. Nếu con chịu khó chú ý thêm một chút thì con đã khá hơn nhiều rồi đấy nhóc ạ. Con nghĩ con có tất cả mọi thứ trong đĩa ăn hả?”. - “Dạ... con...”. Lảng tránh: - “Hôm nay có chuyện gì không con?”. - “Xấu lắm ạ”. - “Ồ, thôi mà, không có gì tệ hại cho lắm phải không cưng? Ăn một cái bánh sandwich nhé?”. - “Cảm ơn mẹ. Con chỉ hơi lo lắng về môn Toán...”. - “Ôi này, con đâu phải Einstein mà cả cha mẹ con cũng không phải như thế. Đi đi, mở ti vi lên và đừng để cho chuyện này làm con mất vui”. - “Vâng ạ”. Ba ví dụ trên đây có vài điểm chung: cha mẹ giành quyền chủ động trong câu chuyện; cuộc trao đổi diễn ra rất nhanh; đứa trẻ không có cơ hội thảo luận về vấn đề thực sự của nó; cảm xúc của trẻ bị lạc hướng; người bố hoặc mẹ “giải quyết vấn đề” - hoặc nghĩ là ông ta đã làm thế; đứa trẻ chẳng nói được gì nhiều. Xin bạn hãy so sánh những phản ứng trên với thái độ sau đây: Lắng nghe một cách xây dựng: - “Hôm nay con có chuyện gì à?”. - “Chán lắm!”. - “Con có vẻ không vui. Có chuyện gì không ổn vậy?”. - “Ồ, chúng con có một thầy giáo mới dạy Toán. Thầy dạy nhanh quá!”. - “Con sợ rằng con không có khả năng theo kịp bài ư?”. - “Vâng. Con đã yêu cầu thầy giảng lại một phần nhưng thầy chỉ nói là con phải chú ý hơn nữa”. - “Ừm... Thế con cảm thấy thế nào?”. - “Con hoang mang lắm - tất cả những đứa khác chọc ghẹo con... nhưng chúng cũng có vấn đề chứ bộ”. - “Thế là con bực mình, con gặp phải những rắc rối này vì con là kẻ bắt đầu trước nhất”. - “Vâng con không thích cảnh đứng đực mặt ra trước mặt mọi người”. - “Con nghĩ con sẽ làm gì?”. - “Con cũng không biết nữa, con cho rằng... con có thể hỏi thầy lại một lần nữa khi hết giờ lên lớp”. - “Con nghĩ như thế sẽ được việc hơn à?”. - “Vâng, như vậy con sẽ không cảm thấy mắc cỡ. Với lại con nghĩ thầy cũng hơi bối rối nữa. Có thể đó là lí do thầy dạy rất nhanh”. - “Con có thể hiểu bài từ quan điểm của thầy ư?”. - “Phải, con nghĩ, thầy có hơi hồi hộp khi đứng trước chúng con”. - “Thì có gì là lạ, dạy Toán cho những đứa trẻ như con mà!”. - “Dạ, phải”. Như thế gọi là cách lắng nghe tích cực. Trong những trường hợp như vậy cha mẹ đâu có im lặng: Họ có quan tâm và biểu thị lòng quan tâm bằng việc tác động vào xúc cảm và suy nghĩ của trẻ giúp trẻ suy nghĩ thấu đáo về vấn đề của nó. Với một cách tiếp cận như vậy cha mẹ không đưa ra một biện pháp hoặc một cố gắng giải cứu nào (họ không nói “Mẹ sẽ gọi đến trường”, họ cũng không khuyên giải (Ví dụ như “Con cần yêu cầu người khác giúp đỡ chứ!”). Họ cũng không khiến trẻ lảng tránh vấn đề (Ồ, con có muốn ăn một cái bánh sandwich không?”). Kĩ năng nghe tích cực cũng cần phải thực tập mới có thể đạt được. Nó được giảng dạy trong các lớp học có tên “Khóa huấn luyện làm cha mẹ” có ở khắp nước Úc. Nó cũng được giải thích cặn kẽ trong một cuốn sách cùng tên của Tiến sĩ Thomas Gordon. Nhiều bậc cha mẹ phát hiện ra việc lắng nghe tích cực này là một giải pháp tuyệt vời, họ không đề cho mình nhiệm vụ khiến trẻ vui vẻ suốt đời và họ không phải giải quyết vấn đề hộ cho trẻ. Với việc nghe một cách tích cực cha mẹ có thể giúp trẻ trong khi vẫn để trẻ tự chịu trách nhiệm và tự mình tìm thấy niềm vui trong giải quyết những vấn đề của chúng. Điều khó khăn ở đây là bạn phải trả lời câu hỏi. “Về lợi ích lâu dài liệu con tôi có lợi gì không từ việc tự nó giải quyết những vấn đề của mình?”. Bạn cần tạo cho trẻ thời gian, ý thức rõ ràng và một hiểu biết cần và đủ để một rắc rối có thể chuyển hóa thành một kinh nghiệm đáng học hỏi. Đôi khi cha mẹ cũng phải can thiệp như trong trường hợp sau đây. Một người bạn của tôi có một đứa con trai chín tuổi ngã gãy chân và cần phải bó bột một vài tuần. Khi bột được tháo ra, lẽ tự nhiên, thằng bé cảm thấy cái chân của nó run rẩy một thời gian. Một thầy giáo dạy giáo dục thể chất ở trường tiểu học nơi cậu bé theo học đã cho cả lớp chạy một vòng quanh sân và con trai của bạn tôi về sau chót. Cả một nỗi nhục nhã đối với nó bởi vì thằng bé vốn là một chân chạy cừ khôi. Người thầy, không đợi một lời giải thích, bắt thằng nhỏ chạy thêm một vòng nữa, nhưng lần này chỉ với cái quần cụt và trước mặt toàn bộ bạn bè trong lớp. Khi cậu bé bước vào nhà nước mắt dàn dụa trên mặt, bố mẹ nó đã biết được chuyện gì xảy ra, họ phẫn nộ đến nỗi lập tức tìm đến thầy hiệu trưởng ngay đêm đó, kiến nghị đòi nhà trường cho người thầy giáo nghỉ việc. Thế là ông giáo kia buộc phải chuyển qua trường khác, nơi chúng ta chỉ có thể hi vọng một chuyện tương tự không xảy ra lần nữa. Đây là một trường hợp trong đó cha mẹ phải ra tay, bảo vệ quyền lợi của trẻ bởi vì trẻ không thể tự bảo vệ được mình. Trong một số trường hợp khác, trẻ KHÔNG cần sự can thiệp của chúng ta - chỉ cần sự ủng hộ của chúng ta thôi. Vì vậy can thiệp của cha mẹ lại là một cái gì sai lầm... Janie tám tuổi. Trong lúc cô bé đi xe buýt từ trường về nhà cô nhận ra một cái gì không bình thường. Một lão già ở bên kia lối đi trong xe buýt lôi cái của quý của lão ra và nhìn cô bé một cách kì quái. Cô bé bèn len lỏi lên phía trước, xuống cách nhà hai bến đỗ và chạy bộ về nhà kể cho mẹ nghe. Cô bé xấu hổ và hoảng sợ còn người mẹ thì hoàn toàn bấn loạn. Bà chạy đến gặp hiệu trưởng. Sáng hôm sau, người ta tổ chức một buổi tập trung toàn trường và Janie được đưa lên bục. Cả trường được cảnh báo về chuyện đã xảy ra và cảnh sát thường trực trên xe buýt suốt tuần lễ tiếp theo. Không có điều gì có thể giúp đỡ Janie. Cô bé bây giờ còn xấu hổ gấp năm lần và cả giận dữ nữa. Tất cả những điều cô muốn là nói với một ai đó và được trấn an. Vậy mà chẳng có ai hỏi cô bé muốn gì. Họ cứ việc làm tới mọi chuyện theo kiểu của họ. “Chỉ lắng nghe” không thôi cũng đã là một phương thuốc hữu hiệu. Nếu chúng ta có thể làm cho mọi vết thương dịu đi ngay tức thì bằng băng dán thì chúng ta cũng có thể đào sâu những vết thương trong lòng trẻ. Mandy sáu tuổi đang ở trong một tâm trạng buồn bực. Thực ra cô bé đã gặp những chuyện không vui mấy tuần rồi. Cô bé cãi nhau với cậu em và bắt đầu không muốn đến trường mẫu giáo vào các buổi sáng nữa. Mẹ cô quyết định dùng biện pháp lắng nghe để thử xem bà có thể tìm ra chuyện rắc rối là ở đâu. Bà mẹ hỏi con gái, “Nom con có vẻ buồn buồn. Con có muốn nói với mẹ chuyện đó không?”. Mandy đến bên mẹ, ngồi vào lòng bà nhưng vẫn không chịu mở miệng. Ngày hôm sau Mandy bị tách ra khỏi cuộc đánh nhau với đứa em nhỏ và bị cách li trong phòng vài phút để trấn tĩnh lại. Khuya hôm đó cha cô bé bình luận, “Hồi chiều con có vẻ quá khích Mandy ạ!”. Mandy tức tối liếc nhìn mẹ, rồi bật khóc nức nở: “Họ gọi con là cái mặt sẹo”. Trong vòng mười phút hoặc hơn Mandy đã bắt đầu nguôi giận nhưng nước mắt vẫn tuôn rơi, trong khi mẹ cô bé cố cưỡng lại ý muốn đánh lạc hướng con bé hoặc cố gắng an ủi làm cho nó vui lên. Mandy có một vết sẹo trên má, một vết sẹo một ngày kia có thể phẫu thuật cho mờ bớt, nhưng cô bé sẽ phải sống với nó một thời gian. Một khi Mandy đã giải thoát những cảm xúc tồi tệ cô lại cùng bọn trẻ đến trường và lúc này cô bé đã bình thản hơn nhiều. “Con không xấu xí phải không Mama?”, “Không bao giờ! Con của mẹ thật xinh!”. Đôi lúc trẻ muốn bạn làm cho chúng một cái gì đó - trong trường hợp này chúng sẽ nói thẳng ngoài vấn đề. Cậu bé Jonathan mười bốn tuổi đi đi lại lại trong bếp hồi lâu trông có vẻ rất ngượng ngập. Cuối cùng cậu cũng lấy hết can đảm nói với mẹ, không phải là không có vẻ xấu hổ rằng có một cô gái lớn tuổi hơn đã mời cậu ngủ qua đêm với cô ở một nhà trọ! Người mẹ đã cố gắng rất lớn để không trở thành người đưa ra luật lệ. Bà nói, “Vậy con nghĩ con sẽ làm gì? Giọng nói của con nghe có vẻ như con cũng không chắc lắm phải không?”, “Vâng, con không biết. Mẹ ơi mẹ có cấm con đi không? Hả mẹ?”. Mẹ của Jonathan sẽ vui lòng cấm đoán cậu bé. Jonothan sẽ cảm thấy nhẹ nhõm: cậu ta giữ được thể diện ở trường và với cô gái nọ. Mẹ của Jonothan đã kể lại với tôi rằng bà cũng muốn ngăn cấm cậu lắm nhưng bà lại muốn cậu ta phải tự quyết định. Thật là một phụ nữ anh hùng! CHƯƠNG BỐN TRẺ VÀ CẢM XÚC Cái gì đã thực sự diễn ra? Đây là lúc thích hợp nhất để thú tội. Tựa đề của cuốn sách này, “Bí quyết dạy con bạn hạnh phúc”, là một cái gì hơi lí tưởng hóa. Trong thế giới của người lớn, chưa có một ai đã bao giờ hoặc có thể, hạnh phúc mãi mãi. Vì thế đối với con cái chúng ta một mục đích, chắc chắn như vậy, có lẽ là một cái gì không thật. Nếu bạn cố làm cho con bạn lúc nào cũng hạnh phúc thì thực ra bạn chỉ làm cho con cái và bản thân bạn trở nên khốn khổ! Điều mà chúng ta thật sự mong muốn là bọn trẻ có thể đảm đương và vượt qua được nhiều biến cố cảm xúc mà cuộc đời đem lại cho chúng... Niềm vui là một mục tiêu nhưng cảm thấy thoải mái và nếm trải tất cả các hỉ nộ ái ố mà cuộc sống đem lại cũng là một điều hầu hết chúng ta mong muốn có được. Một sự hiểu biết đầy đủ về các cảm xúc của con người đã bị bỏ qua (ít nhất thì trong nền văn hóa của chúng ta) cho đến thời gian gần đây. Chúng ta chỉ vừa trốn thoát khỏi một kỉ nguyên “Con trai lớn không bao giờ rơi lệ” và “Nổi giận không phải là đặc tính của phụ nữ”. Một vài lĩnh vực của hiểu biết cũng cần thiết và bổ ích trong thời điểm hiện nay như là việc quay lại với việc tìm hiểu cơ cấu hoạt động của đời sống cảm xúc: May mắn là, “Sự thật về các cảm xúc” ngày nay đã được khám phá sẽ giúp ích cho cả những người làm cha mẹ lẫn con cái rất nhiều trong việc tìm ra cảm giác bình yên trong tâm hồn và cái năng lực làm cho ngân hàng cảm xúc của chúng ta phát triển một cách lành mạnh. Trong hình thức thuần túy của chúng, cảm xúc là các loại cảm giác riêng biệt của cơ thể, mà chúng ta cảm nhận, trải qua trong những tình huống đặc biệt. Những tình cảm này bao gồm các hình thái từ dịu dàng êm ái cho đến mạnh mẽ về cường độ. Cảm xúc là một cái gì bao giờ cũng tồn tại cùng chúng ta - cùng phát triển và kết hợp khi chúng ta giải quyết mỗi biến cố trong cuộc đời và các bước vận động trong đời. Chúng ta bao giờ cũng cảm thấy một cái gì đó, cảm xúc là biểu hiện của việc con người ta đang sống! Có bốn cảm xúc cơ bản: giận dữ, sợ hãi, buồn bã và vui mừng. Tất cả những cảm xúc khác là sự kết hợp của những cảm xúc này, cũng giống như các màu sắc là sự pha trộn ba màu cơ bản đỏ vàng và xanh. Ở đây có thể có hàng ngàn kết hợp - như ghen tuông - là sự pha trộn giữa giận dữ và sợ hãi; hoặc sự luyến tiếc là sự kết hợp giữa niềm vui và nỗi buồn! Chúng ta là những sinh linh thú vị như thế đấy! Khi một đứa trẻ mới chào đời, cảm xúc của nó mới chỉ bắt đầu được định dạng. Những ông bố bà mẹ thích quan sát có thể theo dõi con mình từ những năm tháng đầu đời, phát triển những biểu hiện rõ ràng và phân biệt những điều mà chúng cảm thấy - tiếng khóc thét lên vì sợ, những giọt nước mắt buồn bã, khuôn mặt đỏ lựng lên vì giận và tiếng cười giòn tan vui sướng của bé. Trẻ sơ sinh không biết che đậy, chúng thể hiện các cảm xúc một cách tự nhiên, dễ dàng, kết quả là những cảm xúc âm tính mà chúng trải qua kéo dài không lâu. Tuy vậy, một đứa trẻ phải học được cách thức xử lí các yếu tố xúc cảm của mình theo qui ước trong xã hội, và phải tìm ra một sự kiểm soát có tính cách xây dựng đối với cường độ và sự mãnh liệt trong các xúc cảm của con người. Một đứa bé phụ thuộc vào chúng ta với tư cách là cha mẹ để có được những kiến thức này, cũng may là không có gì khó khăn lắm để có được những thông tin cần thiết, như là chúng ta đã làm được. Hiểu rõ cơ cấu của xúc cảm, tại sao ai trong chúng ta cũng có xúc cảm, làm thế nào để biểu hiện nó ra một cách tốt nhất và cái gì cần phải tránh, những kiến thức này sẽ tạo cho bạn một ý thức tốt hơn, bao quát hơn trong việc nuôi dạy trẻ. Cũng có lúc trong đời, bạn ước mình vô cảm, cuộc sống sẽ trở nên dễ dàng hơn nhiều. Đặc biệt là những tình cảm tiêu cực như giận dữ, buồn bực chỉ gây nên những nỗi đau. Vậy thì tại sao tự nhiên lại trang bị cho chúng ta những tình cảm chỉ có hại này? Không phải thế đâu, nỗi cảm xúc đều có vai trò to lớn của nó, như bạn sẽ thấy sau này. Hãy nói về tình cảm giận dữ trước. Hãy tưởng tượng ra một người vì một lí do gì đó không bao giờ cảm thấy tức giận. Bằng một cách nào đó họ được tạo ra mà không có cái xương nào nằm ngang trong cơ thể! Rồi một hôm họ đứng ở chỗ đậu xe của một trung tâm mua bán. Một cái xe trườn tới dừng lại ngay trước mũi họ! Cái người chịu đựng siêu việt của chúng ta sẽ cứ đứng tại chỗ đợi cho đến khi người lái xe mua bán xong và quay trở lại. Sự tức giận là một cái gì làm chúng ta tự đứng thẳng lên khẳng định cái tôi. Thiếu nó chúng ta sẽ chỉ là những kẻ nô lệ, là tấm thảm chùi chân, là con chuột! (Thậm chí còn lại là cái gì hơn cả bản thân trong hiện tại). Giận dữ là bản năng của chúng ta cho tự do và sự tự bảo vệ. Sợ hãi cũng có giá trị nhất định của nó. Có lý do gì khác cho việc chúng ta phải lái xe theo chiều bên phải đâu? Sợ hãi giúp bạn tránh khỏi những hành động liều lĩnh. Nếu bạn không tin là sợ hãi cũng có ích, hãy nhớ lại những lần bạn là hành khách trên một chuyến xe mà người tài xế dường như không biết sợ hãi là gì! Nỗi hoảng sợ làm chúng ta bước chậm lại, buộc chúng ta phải dừng bước suy nghĩ và tránh những nguy hiểm, kể cả khi phần có ý thức trong não bộ của chúng ta còn chưa dò ra được những nguy cơ xấu. Sự buồn bã là một cảm xúc giúp chúng ta đau khổ - nói một cách chính xác nó gột sạch chúng ta nỗi đau về việc đánh mất một cái gì đó hoặc một ai đó trong đời. Những biến đổi hóa sinh thoát ra cùng nỗi buồn giúp não bộ giải tỏa được nỗi đau và như thế có thể tiếp tục với một đời sống mới mẻ. Chính vì buồn bã chúng ta có thể “đi tiếp” thiết lập những mối quan hệ mới với con người và với cuộc đời. Thế là giờ đây thì bạn có thể thấy rõ bạn hoàn toàn có thể làm chủ được các xúc cảm. Giận dữ... giúp ta giữ được tự do Sợ hãi... giúp ta giữ được an toàn Buồn bã... giúp ta thiết lập mối quan hệ với người khác và với cuộc đời Ba hình thức cảm xúc trên là trung tâm trong hạnh phúc của chúng ta. Niềm vui là cảm xúc thứ tư là điều mà ta bắt đầu trải nghiệm khi các nhu cầu được đáp ứng. Chúng ta có thể dạy trẻ làm cách nào hiểu và làm chủ được những cảm xúc âm tính kia hoặc là cân bằng các cảm xúc. Bây giờ thì chúng ta sẽ lần lượt xem xét từng cảm xúc. DẠY TRẺ VỀ SỰ GIẬN DỮ Phản ứng tức thì đến với trẻ khi nó tức giận là đấm đá một cái gì đó. Điều này có một mục đích tự nhiên, nhưng phải được sửa đổi bằng một cách nào đó nếu chúng ta muốn sống hòa thuận trong cõi đời này. Giận dữ chính là một cảm xúc mà đại đa số các bậc phụ huynh muốn sửa đổi, vì thế mà chúng ta sẽ thảo luận về nó trước. Bất cứ khi nào chúng ta can thiệp vào công việc của trẻ thì mục đích của chúng ta sẽ là giúp chúng hiểu được cái gì đang diễn ra và cần xử lý làm sao cho mọi việc diễn ra suôn sẻ như với người lớn. Hãy suy nghĩ điều này một chút - cách xử lí cơn nóng giận lí tưởng nhất đối với một người trưởng thành là gì? Đó là việc đạt đến một sự cân bằng. Một người bị đối xử tàn tệ ở khía cạnh nào đó sẽ có nhu cầu được nói to điều đó ra cho người khác biết, với một sự tin tưởng, rồi làm một cái gì đó (trước khi họ cảm thấy hoặc có xu hướng hành động một cách hung bạo). Giận dữ và bạo lực không phải là một. Bạo lực là giận dữ đi sai đường lạc lối. Một người trưởng thành học cách kiềm chế cơn nóng nảy của mình sao cho nó có tác động đến xung quanh nhưng không gây nên bất cứ một tổn thất nào hoặc không trở nên thái quá. Nếu con cái chúng ta biểu hiện đôi chút giận dữ thì cứ xem đó như là một cơn bốc đồng có thể làm tan đi hoặc trở nên quen thuộc đối với những đứa trẻ khác. Quá giận dữ khiến trẻ trở nên cá biệt hoặc thậm chí hung hăng ưa gây gổ. Có được một sự cân bằng bên trong là điều mà trẻ cần học cho bằng được - và nó mất vài năm thực hành, bắt đầu từ những năm đầu đời. Giúp trẻ cảm thấy thoái mái trong cơn nóng giận. 1. Bạn cần kiên quyết yêu cầu trẻ dùng lời thay cho hành động để giải tỏa cơn tức giận. Chúng phải nói cho người khác biết rằng chúng đang giận dữ và nếu có thể thì giải thích rõ lí do. 2. Giúp trẻ đưa ra lí lẽ cho cơn giận của chúng. Trò chuyện với trẻ có thể giúp tìm ra cái gì đằng sau cơn bộc phát ấy. Đôi khi trẻ nhỏ cần bạn giúp đỡ để “nghĩ lại” xem cái gì không ổn trong chuyện xảy ra với chúng. - “Có phải cơn giận Josh vì nó lấy xe tải của con?”. - “Có phải con bực bội vì phải đợi mẹ nói chuyện xong?”. Chẳng bao lâu sau chúng sẽ có khả năng nói cho bạn biết cái gì không ổn và tại sao - thay vì đi đến chỗ có những hành động mất tự chủ. 3. Để cho trẻ hiểu tất cả những cảm xúc của con người đều có thể chấp nhận được (nhưng có thể điều này không bao giờ thay đổi được mọi chuyện). - “Con có lí khi giận mẹ. Vì lúc ấy mẹ đã không nghe con nói. Còn bây giờ thì mẹ đang nghe con đây”. Hoặc, “Bố biết là con mệt mỏi vì chờ đợi trong lúc mua hàng, cả bố cũng vậy, nhưng mà mọi chuyện cũng đã xảy ra rồi. Con không thể làm điều gì khác cho đỡ tức ngoài việc chọc tức em con sao?”. 4. Nói thẳng với trẻ rằng dùng đến nắm đấm không phải là cách được chấp nhận để “hạ hỏa”. Trao đổi một cách trực tiếp với trẻ, nêu lên những hậu quả đáng tiếc cho mỗi bên, và mỗi lần đấm đá. Khẳng định rằng dù trong trường hợp nào thì trẻ cũng chỉ nên dùng lời nói. 5. Giúp trẻ nói ra điều chúng muốn LÀM. Thường thì trẻ sẽ bắt đầu bằng việc kêu ca và than vãn về những điều mà chúng không muốn. Trẻ cần sự giúp đỡ của người lớn để trở nên tích cực hơn... - “Nó đánh con”. - “Thì con phải lên tiếng bảo nó đừng làm thế chứ”. - “Myra lấy chiếc xe đạp của con”. - “Đi gặp nó và hỏi nó là con có thể lấy lại chiếc xe ngay bây giờ không. Bảo cô bé là đó là chiếc xe đạp của con và con cần nó”. 6. Kể cho trẻ nghe câu chuyện của chính bạn. Khi tất cả những điều này cùng phối hợp, trẻ có vẻ sẽ làm cái điều bạn LÀM hơn là những điều bạn NÓI. Vì vậy hãy chắc chắn về cái mô hình chính mà bạn muốn. Khi BẠN giận dữ bạn sẽ nói bằng một âm vực cao hơn. Khi giận dữ, hãy cao giọng ngay từ đầu trước khi bạn THỰC SỰ bùng nổ. Một khi cơn tức giận đã được giải quyết và xua tan, trẻ sẽ học được rằng cơn giận có thể được giải tỏa và nó sẽ trôi qua. Một cách đơn giản, hãy nói những điều sau đây một cách dễ dàng và thường xuyên: - “Tôi đang giận dữ!” - “Anh đang dồn ép tôi!” - “Đừng có phá rối tôi!” - “Đừng có động vào đồ đạc của tôi!” - “Tôi cảm thấy rất bực mình là anh đã không giữ đúng thỏa thuận của chúng ta. Chuyện gì sẽ xảy ra đây?” Trẻ đọc được nhiều điều về cơn giận từ những ông bố bà mẹ ôn hòa, đúng mức hơn là từ một người lúc nào cũng ngọt ngào, hợp lí và kiềm chế. Trẻ cần thấy rằng bố mẹ của chúng cũng là con người. Bạn có thể nổi giận thậm chí nổi trận lôi đình với trẻ mà không dùng những từ cay độc hoặc nhục mạ. Chỉ cần bạn có ý thức biểu lộ cảm xúc của mình một cách trực tiếp và có lí do. Với trẻ, việc bộc lộ cơn tức giận đúng cách cần phải có thời gian. Hãy vui vẻ nếu con bạn có MỘT VÀI dấu hiệu kín đáo - bạn sẽ thấy chúng không tiết lộ chuyện đánh nhau với cả những đứa bạn thân hoặc với cha mẹ; hoặc là không nói ra lời “Tôi đang giận dữ”. Nhiều người đã trưởng thành còn chưa học được bài học này, vì thế mà bạn đã có những tiến bộ thật sự đấy. DẠY TRẺ VỀ NỖI BUỒN Người xưa đúc kết những hiểu biết của mình về nỗi buồn từ rất lâu rồi, có thể bật khóc khi mọi chuyện diễn ra một cách tồi tệ cũng là một điều tốt. Đấu tranh để giấu diếm nỗi buồn đã là một khái niệm quá khắt khe, câu nệ thời Victoria về “cái môi trên cứng ngắc” - thói lạnh lùng rất Ăng lê, về quan niệm “là con người” có nghĩa là phải “mạnh mẽ”. Cũng vậy, trong lối cư xử hàng ngày với bọn trẻ bạn cũng nên cho trẻ biết là bạn cũng có thể khóc rất thật tình và rằng làm như thế cũng là nghi ngờ nho nhỏ, và cũng có một cái tên đặc biệt dành cho nó, đó là sự giải tỏa. Thỉnh thoảng khóc lóc cũng cần thiết và tự nhiên như hơi thở. Chẳng những không hề củng cố bản lĩnh mạnh mẽ của bạn, việc không thể khóc được sẽ làm cho bạn căng thẳng và bạn sẽ có khuynh hướng sống trong quá khứ, khó lòng sống hòa hợp với hiện tại, sợ phải đối mặt với cảm xúc của người khác hoặc bất cứ cái gì gợi nhớ đến cái chết hoặc sự mất mát. Nếu bạn biết cách để rơi những giọt lệ và giải thoát nỗi buồn thì bạn sẽ biết là bạn có thể xử lí được bất cứ chuyện gì. Cách đây khoảng hơn một thập kỉ, khoa học khám phá rằng khi người ta khóc, cơ thể họ tiết ra những chất hóa học thuộc họ endorphin, những chất này chặn lại tác nhân gây đau đớn và họ tạo ra một chất gây tê có tác dụng làm lành lại vết thương dưới hình thức tệ hại nhất của nỗi đau mà một điều mất mát có thể đem đến. Chất hóa học này hiện diện cả trong những giọt nước mắt của chúng ta. Nó cũng có tác dụng gần như chất Morphine vậy. GIÚP TRẺ LÀM QUEN VỚI NỖI BUỒN Nỗi buồn đi theo con đường của nó mà không dễ gì ngăn chặn được. Tất cả những điều chúng ta cần làm là có mặt đúng lúc, hoàn toàn bình tĩnh khi chúng ta ngồi xuống hoặc đứng cạnh một đứa trẻ đang khóc. Đôi khi chúng sẽ muốn nép vào người bạn hay được bạn ôm vào trong lòng, nhưng cũng có lúc chúng chỉ muốn ở một mình. Nếu đó là một cảm xúc hợp lí bạn có thể nói: “Được rồi, con cứ khóc đi”, “Chuyện xảy ra cho ông ngoại thật đáng buồn”, “Bản thân bố cũng rất buồn”. Bạn có thể giải thích nhẹ nhàng nếu đứa trẻ tỏ ra bối rối hoặc ngượng ngùng: “Tony là một người bạn tốt của con. Nó xứng đáng để con thương nhớ”, “Thỉnh thoảng khóc một chút cũng dễ chịu phải không?”. Một lần chúng tôi ở chỗ một người bạn. Chúng tôi ngồi xem một bộ phim trên video có tên là “Mặt nạ”. Khi phim kết thúc ai nấy đều có cảm giác buồn bã còn bà chủ thậm chí còn không che giấu những tiếng thổn thức. Chợt cô con gái chủ nhà mới ba tuổi xuất hiện ở ngưỡng cửa trong bộ đồ ngủ, rồi cô chạy về phía mẹ, đưa một bàn tay dịu dàng cho mẹ và nói: “Không sao, cứ khóc tự nhiên đi!”. GIÚP TRẺ LÀM CHỦ ĐƯỢC NỖI SỢ HÃI Sợ hãi là một cái gì mà tất cả chúng ta đều cần. Đó là một điều hết sức quan trọng, trẻ cần học để biết cái cảm giác run rẩy khắp người vì thế mà biết dừng lại chạy trốn nguy hiểm. Chúng ta cũng cần biết xem trẻ có thể chạy, nhảy một cách nhanh nhẹn để tránh bị thương bởi một cái xe đang phóng nhanh, hoặc một chiếc xe đạp bị đứt thắng lao lên phần đường dành cho người đi bộ trong lúc trẻ đi học không. Hơn nữa trong cái thế giới ngày càng đô thị hóa của chúng ta, sợ một người lạ tỏ ra quá thân thiện hoặc một người hành tung bí mật, kì quặc cũng là một cái gì hết sức quan trọng. Mặt khác, cái gì cũng sợ, và sợ hãi thái quá lại biến người ta thành một kẻ khiếm khuyết, bất bình thường - trẻ con cũng cần có khả năng ăn nói tự nhiên với người lớn, nói chuyện với nhiều người một lúc, hoặc là có khả năng nói ra được nhu cầu, ước muốn của mình và gia nhập vào cuộc sống cộng đồng. Chúng ta muốn trẻ đủ can đảm để thử qua những điều mới mẻ, thể dục, thể thao, sáng tạo và vân vân. Sợ hãi cũng có hai mục đích. Xin hãy hình dung: Một con rắn nấp trong bụi rậm trước mặt bạn chẳng mấy chốc nó có thể chặn lại không để cho bạn mơ mộng và bất cẩn. Sợ hãi cũng tiếp thêm sức lực cho bạn. Bạn sẽ chạy nhanh hơn, nhảy cao hơn là bạn tưởng nữa đấy. Cái mà trẻ cần học để đối phó với nỗi sợ được gói trọn trong một từ - SUY NGHĨ. Chúng ta dùng cái đầu của mình để phân loại các nỗi sợ. Sắp đặt những cái mà chúng ta cần phải làm. Khi công việc của tôi liên quan nhiều đến việc bay đi khắp mọi miền đất nước, tôi phát hiện ra mình càng ngày càng trở nên bất hạnh hơn mỗi khi tôi ngồi vào ghế máy bay. Chẳng có gì có vẻ an toàn cả - bay ở độ cao chóng mặt, xuyên qua các đám mây, cánh bay chao đảo và vân vân. Tôi đã phải cố sức trấn an bản thân, rằng chưa từng có cái máy bay nào của Úc bị rơi, rằng đi lại bằng máy bay nhanh hơn bằng xe lửa, rằng trên thế giới có hàng ngàn cái máy bay được xếp lịch bay cùng một lúc. Tôi thấy rằng biện pháp này có hiệu quả. Và đó cũng là phương pháp mà tôi áp dụng với các bạn trẻ. Có bốn điều cơ bản có liên quan đến việc xử lí nỗi sợ hãi: 1. CẦN PHẢI CÓ THÁI ĐỘ HẾT SỨC KHÁCH QUAN Một đứa trẻ lên ba hoặc lên bốn thường bắt đầu suy nghĩ nhiều hơn về thế giới rộng lớn xung quanh mình và đi đến chỗ có rất nhiều mối quan tâm - lứa tuổi này thậm chí còn được biết đến như là “bốn sợ hãi” trong một số cuốn sách. Hãy nói với trẻ về điều này, một cách kiên nhẫn nhưng làm như rất tình cờ. Xác nhận linh cảm của trẻ là đúng , chúng thường có những cảm nhận về con người hoặc nơi chốn tỏ ra khá chính xác, dù chúng không giải thích được lí do vào lúc ấy. Sợ hãi cũng là một kiểu rađa phục vụ cho nhân loại thông qua những nguy hiểm trong quá khứ. 2. THẢO LUẬN VỀ NỖI SỢ. Nếu một đứa trẻ đang sợ hãi một điều gì một cách có cơ sở (hoặc có liên quan), thì bạn nên giải thích cho nó cái khả năng nỗi sợ ấy không bao giờ thành hiện thực - nhưng cũng cần có một kế hoạch hành động - hoặc cùng tưởng tượng với trẻ điều mà chúng cần làm để lại được an toàn. 3. NẾU TRẺ CÓ NHỮNG NỖI SỢ HÃI PHI THỰC TẾ, HÃY GIẢI THÍCH CHO TRẺ RÕ. Đừng kiểm tra dưới gầm giường trẻ để tìm ma quỷ, trừ khi bạn sống ở đảo Komodo hoặc một nơi nào như thế! 4. NHỮNG NỖI SỢ HÃI NGẤM NGẦM. Nếu trẻ thường xuyên sợ hãi, hãy chịu khó dùng khả năng nghe của bạn để tìm hiểu xem có còn cái gì khác nữa tác động đến trẻ mà trẻ thì cảm thấy khó mở miệng nói ra với bạn không. Bởi vì trẻ em ngày nay phải đối mặt với nhiều nguy cơ khác nhau, đặc biệt là trẻ em sống ở các thành phố lớn với những khối bê tông lạnh lùng. Người ta cho ra đời một chương trình gọi là “Đào tạo những hành vi tự vệ”, và chương trình này được áp dụng ở nhiều trường học. Các hành vi tự vệ giúp trẻ biết được cần làm gì để kêu gọi sự giúp đỡ và tổ chức nào có thể giúp chúng một khi có chuyện gì xảy ra. Thật đáng buồn là một trong những nguy hiểm thường xảy ra với trẻ con nhất là lạm dụng tình dục - mà thông thường nó lại xảy ra trong gia đình. Chương trình “Đào tạo hành vi tự vệ” dạy trẻ hai qui luật, đó là: “Chẳng có gì là quá xấu xa để bạn không thể kể cho một ai nghe về nó” và “Bạn có quyền cảm thấy an toàn mọi lúc mọi nơi”. (Nếu điều này cũng đúng với cả thế giới này nhỉ!). Chương trình này tỏ ra rất khéo léo khi dạy trẻ tránh những biểu hiện của việc lạm dụng tình dục - có một số kinh nghiệm rất quý, còn có những điều khác cũng không cần thiết lắm. Chương trình này cũng không kiểm tra hay xác nhận từng đứa trẻ trong lớp. Nó chỉ đưa ra những chiến lược để mỗi đứa trẻ đều có được sự ủng hộ của những người chung quanh trong trường hợp trẻ đang hoặc có thể trong cơn nguy hiểm. Báo cáo về những sự lạm dụng tình dục có chứng cớ cũng gia tăng một cách đặc biệt, vài tháng sau khi chương trình này ra mắt. Hiện tượng lạm dụng trẻ em giảm xuống rõ rệt khi chương trình này được xuất bản rộng rãi, có lẽ bởi vì những kẻ có liên quan nhận ra rằng thật là liều lĩnh khi làm chuyện đó với bọn trẻ bây giờ đã có ý thức hơn. Điểm mạnh của chương trình này là nó đề cập rộng rãi đến những nguy hiểm trong cuộc sống hàng ngày của trẻ - ví dụ như đi về nhà thấy nhà bị khóa và không có ai bên trong hoặc là lên nhầm xe buýt. Đó là một sự cân bằng tuyệt vời giữa một số chương trình thực chất chỉ làm cho trẻ hoảng hồn hơn mà không cung cấp thông tin hoặc các khả năng lựa chọn cho trẻ, hoặc tạo ra là để làm cho trẻ cảm thấy chúng bị bỏ qua và không có sức tự vệ. Chúng ta học được ở chương trình “Các hành vi tự vệ” cách thức dạy con cái chúng ta các kỹ năng để có được những suy nghĩ an toàn. Nếu chương trình này không có trong trường học của con bạn, tại sao bạn lại không yêu cầu ngay. Nói tóm lại, trẻ cũng cần biết sợ hãi một chút trong cuộc sống để bảo vệ bản thân. Chúng không cần chất thêm vào với những nỗi sợ hãi của người lớn - nhiệm vụ của chúng ta là phải quan tâm đến những điều này mà. Chúng cần ta dạy dỗ trẻ cách suy nghĩ về những tình huống nguy hiểm và một cách tốt hơn là cùng bàn bạc với chúng, “Con sẽ làm gì nếu...”, để trả lời những câu hỏi mà chúng đưa ra hoặc những mối nguy hiểm mà bạn muốn chuẩn bị cho chúng. Tất cả chúng ta đều có trực giác để mách bảo rằng có một sự khác nhau giữa một cảm xúc có thật và một cái gì lấy làm “ví dụ”. Trẻ em thường có những phản ứng tích cực khi chúng biểu hiện một cảm xúc cụ thể, và chúng học cách giải thoát cảm xúc mỗi khi chúng muốn có những tác động đáng mong đợi. Mỗi một cặp cha mẹ sẽ có những ưu tiên đặc biệt nào đó cho cái loại tình cảm mà họ có khả năng thông cảm và chia sẻ nhất. Như vậy trẻ sẽ học được cái cảm xúc “có vẻ có ích nhất”. Mỗi một loại tình cảm đều có một vật quy chiếu “hình nộm”, cái mà các bác sĩ chữa bệnh bằng tâm lí thích gọi là “Các cảm xúc mánh lới” (mặc dù chúng ta tìm ra một từ dễ nghe hơn). Giận dữ khi đạt đến đỉnh cao gọi là cơn thịnh nộ. Buồn bã ở hình thức cao nhất là hờn giận làm mình làm mẩy. Sợ hãi quá làm cho người ta trở nên nhút nhát. Ba tình cảm này là những thách thức chủ yếu đối với các ông bố bà mẹ có con nhỏ, vì vậy cần xem lại các phương pháp mang tính thực tiễn đối với mỗi xúc cảm này. CHẾ NGỰ CƠN CUỒNG NỘ Ở TRẺ Những cơn thịnh nộ được khám phá một cách ngẫu nhiên. Một đứa trẻ vào khoảng hai tuổi thường học được cách xử lí với những thất vọng, chờ đợi một cái gì đó mà chẳng có câu trả lời. Thế là lần đầu tiên khi cơn giận dữ xuất hiện đứa trẻ sẽ đơn giản bị nó cuốn đi cùng với tất cả cường độ tình cảm của cơn giận. Hành động của trẻ ra ngoài vòng kiểm soát mà cả bạn và nó đều chưa từng chứng kiến. Đôi khi điều này xảy ra quá bất ngờ đến nỗi chính đứa trẻ cũng phát hoảng! “Đó là cái gì vậy?” - sau đó nó sẽ khóc và cần được bạn trấn an. Kể từ lần đầu tiên ấy trẻ sẽ nhận thức được điều chúng đang làm và THỰC SỰ làm chủ được nó: “Coi nè, tôi đã la hét hết sức bình sinh - bây giờ thì cùng với việc lăn lộn dưới đất - là một ít nước dãi - mọi chuyện thế sao!”. Tại sao không có người nào muốn cư xử như thế? Trẻ làm thế chỉ có một phần rất nhỏ có liên quan đến sự nhẹ nhõm và đã giải phóng được năng lượng tích tụ từ sự thất vọng. Phần lớn nhất của động cơ và cái giữ cho nó lại xuất hiện lần nữa rồi lần nữa chính là tác động của cơn giận đến người lớn! Người lớn sẽ thực sự xấu hổ, hoảng hốt tức tối và đôi khi họ sẽ cho ngay cái mà bạn muốn! Cơn thịnh nộ ấy, như là một biểu hiện dữ dội nhất của cơn giận dữ, có những lúc trở nên thâm căn cố đế. Đây là những điều cần làm. 1. CHẤM DỨT THỎA MÃN YÊU SÁCH CỦA TRẺ. Bước quan trọng đầu tiên là bạn phải kiên quyết với chính mình. Bạn sẽ không bao giờ cho trẻ cái mà nó muốn như một điều kiện để nó nguôi giận. Bạn có thể đã làm điều đó trong quá khứ (chỉ vì một sự bình yên trong gia đình) nhưng đừng bao giờ làm thế nữa. 2. XỬ LÍ NHỮNG VẤN ĐỀ THỰC TẾ. Hãy làm bất cứ điều gì bạn muốn để vượt qua một trận lôi đình ngay từ lúc nó mới bắt đầu. Một số người bỏ đi chỗ khác lờ đứa bé đang trong cơn điên khùng đi (đây là một điều chúng ta sẽ thấy là rất khó thực hiện, nhưng lại được rất nhiều chuyên gia cho là rất được việc). Bạn cũng có thể nắm cổ lôi chúng vào phòng hoặc là vào một chiếc xe hơi đang đậu, hoặc là tóm chặt tay trẻ, ôm chặt lấy nó cho đến khi nó thôi vùng vẫy, hoặc la mắng nó thật nghiêm khắc và thật to. Điều này tùy thuộc vào bạn và vào từng tình huống. Quan trọng hơn là bước ngăn ngừa trong tương lai. Điều sẽ đưa chúng ta đến bước tiếp theo... 3. BỒI THÊM MỘT ĐÒN NỮA. Một khi cơn bộc phát đã qua rồi, đừng để yên như thế. Hãy để cho trẻ biết là nó đang gặp rắc rối to. Biểu lộ cơn giận dữ của mình theo cách ấy là không được phép. Trẻ phải ở trong phòng của nó, hoặc quay mặt vào tường hoặc đứng đợi cho đến lúc bạn đi chợ về và lúc ấy mới bắt đầu xử lí - trẻ phải nói câu xin lỗi, nói rõ cái gì đã lôi kéo nó đến chỗ mất bình tĩnh như vậy và hứa lần sau trẻ sẽ xử sự khác. Có thể (nếu đó là một cơn thịnh nộ ghê gớm hoặc trẻ lặp lại một việc đã xảy ra trước đó) áp dụng một vài hình phạt thực tế - lấy đi một món đồ chơi, không được xem tivi ngày hôm đó, hoặc bất cứ một điều gì tương tự. Bất cứ cái gì làm khó trẻ hoặc làm cho nó cảm thấy không thoải mái để bảo đảm là nó không dám lặp lại chuyện này một lần nữa! 4. ĐỂ MẮT ĐẾN MỌI BIỂU HIỆN CỦA TRẺ. Bây giờ một khi bạn đã lặp lại được trật tự trong nhà bạn có thể đi đến chỗ ngăn ngừa. Bạn có thể nhìn thấy biểu hiện của hầu hết các cơn bộc phát trước khi nó xảy ra. Cái gì làm cho con bạn khoái nhất? Hai mươi xen đi xe đua ở trung tâm thương mại ư? Hay ở quầy trả tiền nơi kẹo que được bán ở ngay bên cạnh? Hoặc có thể là ở nhà lúc bạn đang có khách. Dù sao thì cũng hãy để mắt đến. (Trong những trường hợp này nhiều bậc cha mẹ đi lại nói năng nhẹ nhàng và liếc nhìn xung quanh - một dấu hiệu chắc chắn báo hiệu cho trẻ biết bây giờ là cơ hội cho chúng!). Đúng vào lúc chúng bắt đầu cất tiếng than vãn và trở nên căng thẳng, hãy ngăn chặn ngay bằng lời nói. Trấn áp chúng bằng cơn giận của bạn. Sự cứng rắn và mạnh mẽ phải thể hiện trong khẩu khí của bạn hơn lúc nào hết - đừng đợi cho đến lúc bạn thực sự nổi nóng, hãy giả vờ là bạn đang cáu thật sự. Mục đích của việc này là trẻ sẽ không dám mở miệng đòi hỏi bất cứ cái gì mà chúng muốn yêu sách. 5. LẬP MỘT KẾ HOẠCH TỐT HƠN. Nếu bạn muốn có một cuộc sống dễ dàng hơn, bạn cần nhận ra rằng có một số tình huống nhất định làm bạn và con bạn bị sốc. Vì vậy, hãy làm những cái trong tầm tay để giảm thiểu những trường hợp ấy. Bạn có thể dàn xếp một chuyến đi mua sắm trong khi con bạn có gì bứt rứt khó chịu không? Hoặc là huấn luyện chúng, thông qua những chuyến đi ngắn, để chúng quen dần với việc ở bên cha mẹ mà không nhận được nhiều sự quan tâm chú ý của bạn. Hãy dàn xếp sao cho vào những thời điểm nhạy cảm bạn sẽ bận rộn hoặc bố trí một việc gì đó cho trẻ làm hoặc có một ai đó ở với chúng vào khoảng một hoặc hai tiếng đồng hồ. Bây giờ xin tổng kết một lần nữa điều lo ngại thông thường nhất các bậc cha mẹ. Đừng bao giờ đền bù cho trẻ một cái gì đó khi nó đang tức giận. Nếu cơn giận của trẻ khởi phát thì một sự phớt lờ hay kìm giữ thể xác sẽ được áp dụng tùy theo tình huống. Sau khi nó trôi qua rồi - hãy phê phán kịch liệt nặng nề như hàng tấn gạch ấy. Hãy làm cho trẻ ý thức được hậu quả. Sau đó thì nếu chuyện này còn tiếp diễn trong tương lai, bạn phải lớn tiếng và tỏ ra thật giận dữ khi bạn thấy trước những biểu hiện trẻ bắt đầu phá bĩnh. Quan sát chúng một cách kín đáo và đầy cảnh giác! Cuối cùng hãy cố sức tránh những hoàn cảnh có vấn đề với bạn và con cái. Những cơn thịnh nộ hoàn toàn không cần thiết với tư cách là một phần của tuổi thơ. Phần lớn trẻ con sẽ “thử qua” một hoặc hai lần, nhưng sẽ vượt qua nó một cách tốt đẹp và cái giai đoạn này sẽ mau chóng trôi qua. LÀM THẾ NÀO GIÚP TRẺ THÔI HỜN GIẬN Cũng giống như trong một nhà hát thời cổ đại: Trẻ ngồi trên các bao đậu ngay ở giữa phòng chính. Bạn không thể bỏ qua chúng. Chúng không giấu nỗi đau của chúng. Chúng biểu lộ ồn ào với những tiếng thở dài não ruột. Khuôn mặt trẻ có những biểu hiện kinh điển không lẫn vào đâu được và là những biểu hiện có tác động đặc biệt, vì thế mà nếu bạn là mẹ hoặc cha thì bạn không thể bỏ qua được, thế là bạn buột miệng hỏi. “Có chuyện gì thế con yêu???”. Câu trả lời lúc ấy rất đúng mực: “Chẳng có gì cả”. Và đó cũng là một cái gì rất tròn trịa không có gì đáng nói! Tâm trạng hờn dỗi hướng đến việc chứng minh một cái gì khác, khiến bạn bày tỏ toàn bộ nỗ lực của mình với những gì mà bạn quan tâm. Bạn chứng minh bạn lo lắng cho con cái bằng cách lẩn quẩn bên trẻ, thăm dò: “Còn có muốn ăn món gì không?”, “Có ai đó nói cái gì hả?”," Mọi việc ở trường thế nào?", “Con cảm thấy không vui à?”... Cuối cùng trẻ cũng cho phép bạn dành cho chúng một sự ưu tiên đặc biệt nào đó, nhưng dù có vậy thì điều đó cũng chưa thích đáng - chỉ là một biện pháp xoa dịu tức thời, có tác dụng nuôi dưỡng sự tồn tại của nỗi đau cho đến lần kế tiếp! Bạn tự hỏi không biết về một phương diện nào đó nỗi đau của bạn có phải thỏa đáng với tư cách làm cha hoặc mẹ không. Đủ đấy! Hờn dỗi chính là những ngôn từ mà đầu tiên cha mẹ cảm thấy mình có lỗi và thế là trẻ học được cách lợi dụng cảm giác áy náy này. Có thể bạn thức giấc vào một đêm nọ và trong lúc còn mê ngủ bạn cởi cái tã sạch ra và thay vào đó một cái tã bẩn. Hoặc có thể bạn lỡ tay đâm kim vào bé khi cài tã và bây giờ bé vẫn còn bị ám ảnh về chấn thương này. Dù bạn đã lỡ làm điều gì, thì điều đó cũng đã thuộc về quá khứ và hãy quên nó đi - cảm giác có lỗi của bạn không giúp gì cho trẻ hết. Nếu bạn bày tỏ tình thương yêu và sự quan tâm đối với một đứa trẻ đang giận dỗi nó sẽ học ngay được một phép tính đơn giản: sự khốn khổ gợi lòng thương xót. Trong suy tính của trẻ, để được cha mẹ quan tâm đến hãy tự làm khổ mình và tỏ ra thật khổ sở, lúc đó mọi người sẽ tha hồ mà quan tâm chăm sóc mình. Suy nghĩ ấy tai hại ở chỗ gia đình nhỏ của trẻ không phải là toàn bộ thế giới. Và những kẻ hay hờn giận, than thân trách phận thì không có thể có một cuộc sống tốt đẹp. Tôi đã gặp gỡ với nhiều trẻ con và người lớn hay giận dỗi, và luôn ở trong tâm trạng ủ dột. (Là một chuyên viên trị liệu bằng tâm lý, mặt nào đó cũng giống như là một ông bố hoặc bà mẹ có rất nhiều con thuộc đủ loại tuổi). Ngày xưa tôi đã phải làm việc rất căng để chiến thắng họ, làm vui lòng họ và lôi kéo họ. Tôi tỏ ra là một người tốt tính dễ chịu (mặc dù trong lòng tôi ức sôi lên một cơn giận và tôi mệt đến kiệt sức). Bây giờ thì tôi đã thành thạo lắm lắm trong việc thay đổi các đối sách với họ. Nếu một đứa trẻ đang hờn giận quanh quẩn bên chân tôi, tôi sẽ để cho nó biết rằng: “Tôi rất quan tâm đến cháu. Tôi sẵn sàng giúp đỡ cháu. Hãy suy nghĩ xem thực ra cháu muốn gì nhé! Tôi sẽ ở trong bếp, cần thì cứ tìm ở đấy”. Rồi tôi để nó lại một mình. Thường thì trẻ sẽ đến tìm tôi trực tiếp nói ra yêu cầu của nó và tôi vui vẻ giúp đỡ nó. Sự giận dỗi là một cái gì rất đáng chán nếu bạn không có bất cứ đối tượng nào để bộc lộ sự bất mãn của mình. Còn đây là năm điều quan trọng được tin là có thể chống lại cơn hờn giận của trẻ: 1. Tất cả mọi người - lớn cũng như bé - đều biết họ muốn gì. Họ chỉ cần suy nghĩ về điều đó cho đến khi mọi chuyện sáng ra. 2. Trẻ em cần học cách yêu cầu những điều chúng muốn một cách trực tiếp bằng lời nói. 3. Con người ta cần rất ít - thức ăn, chỗ trú ẩn, không khí, tình thương và luyện tập. 4. Tất cả những điều còn lại là những gì ta muốn và không phải lúc nào bạn cũng có được cái mình muốn! 5. Dù bạn cảm thấy vui hay buồn thì điều đó cũng không mảy may ảnh hưởng đến thế giới này. Vậy thì vì cớ gì bạn không vui lên? HUYỀN THOẠI VỀ SỰ NHÚT NHÁT Bạn có một đứa con nhút nhát trong nhà không? Phải sau khi đọc xong phần này có thể bạn muốn thay đổi điều đó! Bạn xem, nhút nhát cũng có một huyền thoại về nó đấy. Đó là một cái bẫy mà khi trẻ lỡ chân sa vào rồi sẽ không biết cách nào thoát ra. Trong khi nhút nhát có thể là một đặc điểm dễ thương ở trẻ thì nó lại là một hạn chế thực sự ở những giai đoạn sau của cuộc đời. Sự thật là người nhút nhát bỏ qua nhiều cơ hội trong đời. Cần phải hiểu tại sao trẻ trở nên nhát nhúa sợ hãi đủ thứ và làm cách nào giúp trẻ vượt qua đặc tính ấy? Nhát sợ được bắt đầu bởi sự pha trộn giữa một tai nạn nào đó với một điều kiện nhất định. Tất cả chúng ta đều có thể sa vào một tình huống có thật nào đó khiến chúng ta cứng lưỡi không nói năng được gì. Điều này cũng xảy ra với trẻ con nữa. Một lần tôi chứng kiến một thằng hề trên sân khấu đi đến gần một đứa trẻ dưới khán đài. Tên hề cúi xuống đứa bé, chắc là định chào hỏi nó, chỉ thế mà làm cho đứa bé sợ chết khiếp đi được! Nghệ sĩ Robin Williams nhớ lại một lần dẫn một đứa trẻ hai tuổi đến chơi ở khu giải trí Disneyland. Ông phát hiện ra rằng cậu bé hoàn toàn không muốn bắt tay với chú chuột Mickey. Lí do là dưới cái nhìn trẻ thơ thì Mickey của chúng ta trông giống một con CHUỘT khổng lồ cao hai mét. Công việc của chúng ta với tư cách là những người làm cha làm mẹ là giúp trẻ trải qua giai đoạn này. Sau cùng, những người mà bạn giới thiệu với con cái mình không phải là những kẻ nguy hiểm hoặc cũng không đáng sợ - thế nên không cần phải hành động như thể có gì bất bình thường. Đây là những bước bạn cần thực hiện: 1. DẠY CON BẠN TRỞ NÊN THÂN THIỆN CHAN HÒA VỚI NGƯỜI KHÁC Điều này hết sức đơn giản. Khi có một ai đó bắt chuyện với con bạn hoặc chào hỏi nó khi bạn đứng bên cạnh, bạn hãy giải thích cho trẻ những việc chúng cần làm. - Nhìn thẳng vào người đang nói chuyện với chúng. - Cất tiếng chào và gọi tên của người đối diện. Bạn cũng có thể giới thiệu người ấy với trẻ, kiểu như “Đây là chú Peter, (hoặc bác sĩ Brown) con chào chú đi nào!”. Khi ấy trẻ sẽ nhìn lên và nói “Chào chú Peter!”, như thế mọi chuyện sẽ ổn. Với trẻ dưới bốn tuổi làm như vậy là vừa đủ. Trẻ ở tuổi đó không muốn trở thành một trung tâm chú ý như khi chúng lớn hơn một chút đâu, hoặc cũng có thể là chỉ nên ép chúng làm một vài biểu hiện nho nhỏ như vậy. Cất tiếng chào và nhìn vào mắt người lạ đã là một sự khởi đầu tốt đẹp rồi! 2. CƯƠNG QUYẾT TRONG NHỮNG VIỆC TRẺ PHẢI LÀM! Cô bé ba tuổi Angela bị bố mẹ coi là hết sức nhút nhát. Nhà họ thường có nhiều khách khứa, mỗi lần như vậy cô bé bỗng trở nên rụt rè, núp sau váy mẹ và thường rất ngại ngùng bẽn lẽn khi có một người khách mới đến nhà lần đầu. Trái lại, với những người trong gia đình Angela là một cô bé hoạt bát, vui tươi nói véo von luôn miệng. Cô bé cũng có thái độ như vậy trong những buổi họp mặt với những đứa trẻ đồng trang lứa. Cha mẹ Angela tìm đến trao đổi với chúng tôi và quyết định làm một điều gì đó. Họ giải thích cho cô bé rất rõ ràng về việc cần nhìn vào mặt người đối diện và trả lời người đã nói với mình như thế nào. Khi có một người bạn của gia đình đến chơi, mà người này lại thường xuyên lui tới và Angiela lại rút vào vỏ ốc của mình không chào hỏi người ấy cha mẹ bảo cô bé đứng vào một góc phòng suy nghĩ cho đến khi cô bé sẵn sàng chào đón người khách. (“Góc nhà” ngày nay được nhiều bậc cha mẹ dùng như một kỹ thuật giúp trẻ suy nghĩ thấu đáo về một vấn đề - thay thế cho việc mắng chửi hay đánh đấm). Cô bé Angiela đứng ở góc phòng một lúc rỗi giãy lên đành đạch sau đó bị mang trở vào phòng riêng. (Lúc ấy cha mẹ cô tỏ ra vui vẻ vì đấy là một người bạn cũ và cảnh trên đã không diễn ra dưới cái nhìn phê phán của một người bạn mới. Vạn sự khởi đầu nan mà, cần phải dành thời gian và sự quan tâm cho một sự thay đổi. Khi Angiela đã bình tâm lại cô bé lại được mang trở lại góc phòng. Ngay lập tức cô mở miệng nói “Con đã sẵn sàng rồi” (Con bé có thể là khá bướng bỉnh nhưng không ngu ngốc). Nó bước ra khỏi góc của mình, dễ dàng như ăn bánh nhân táo rồi cất lời “Chào cô Maggie”, xong chạy đi và chơi đùa rất vui vẻ. Chẳng bao lâu sau nó đã tiếp cận với Maggie một cách dễ dàng rồi còn khoe cả đồ chơi với người này và chuyện trò rất vui vẻ. Vấn đề tương tự như vậy khó có khả năng xảy ra lần nữa, và chỉ cần đứng ở góc nhà vài giây Angiela lập tức hiểu ra vấn đề. Kể từ đó Angela không còn là một cô bé nhút nhát nữa nó trở nên tự tin, thân thiện và dễ hòa đồng. Một trong những lí do làm cho trẻ trở nên nhút nhát ngay từ những ngày đầu là do một số người lớn tỏ ra quá quan tâm đến trẻ. Họ nghĩ trẻ xinh xắn, đáng yêu, dễ gây cảm tình và tỏ ra vồ vập hoặc quá nhiệt tình trong việc lôi cuốn trẻ. Một đứa trẻ nhận được nhiều sự quan tâm hơn từ trước đến giờ sẽ dễ cảm thấy cởi mở hơn. Nhưng khi chúng bắt đầu câu chuyện với người lớn, chúng sẽ cảm thấy người lớn ấy mà, đôi khi họ không nghĩ ra được cái gì hay ho hơn để nói. Cũng có những lúc trẻ sợ một vài người nào đó lúc không có bạn bên cạnh, hoặc khi có một cái gì đó không thích hợp xảy ra ví dụ như một người lớn có vẻ nguy hiểm, một tên say rượu, một người không quen biết hoặc một kẻ bằng trực giác trẻ cảm thấy là một nguy cơ lạm dụng tình dục. Những người như vậy không bao giờ được phép lảng vảng quanh con bạn, đó là nguyên tắc căn bản. Hãy quan tâm đến những phản ứng thái quá của con bạn và ngay khi có thể hãy cố tìm hiểu nguyên do. Sự thân thiện thực ra chỉ là vấn đề kết giao với mọi người, tỏ ra hòa hợp với họ và làm một sự thay đổi khi mọi việc chuyển biến quá dễ dàng. Bằng cách dạy con bạn chào hỏi, trao đổi ánh mắt và tự giới thiệu bản thân, bạn sẽ giúp chúng dễ dàng kết bạn, vui vẻ với mọi người và các kĩ năng xã giao của trẻ sẽ phát triển. Chúng sẽ có những thành công về mọi phương diện. Trong xã hội, trong trường học và trong sự nghiệp riêng: Cũng đáng để bạn bắt tay vào việc ngay với những đứa con nhỏ đấy chứ! CHƯƠNG NĂM CHAMẸ NGHIÊM KHẮC Cương quyết. Làm ngay tức thì. Trong khi làm việc với các gia đình tôi bao giờ cũng mở to mắt ra với nhiều khả năng khác nhau. Một trong những ngạc nhiên lớn nhất của tôi là khám phá ra rằng một số trẻ hạnh phúc nhất và ổn định nhất lại trưởng thành trong những gia đình của những bậc cha mẹ nguyên tắc dễ sợ (ấy là theo suy nghĩ của tôi). Bí quyết ở đây có vẻ như là những ông bố bà mẹ này tuy rất khó khăn nhưng hoàn toàn có thể lường trước được - họ kiên quyết đến nỗi con cái họ biết chính xác kỉ luật là gì và cách thức tránh xa bất cứ một rắc rối nào. Chính vì lẽ đó mà trẻ trong những gia đình này hiếm khi bị trừng phạt. Có lẽ điều quan trọng nhất là những đứa trẻ này biết chúng được yêu thương và đánh giá cao bởi vì cha mẹ đã nói với chúng như thế. Sự khước từ chưa bao giờ xảy ra: cũng có lúc những đứa trẻ này hoảng sợ, nhưng không bao giờ mất tinh thần và không bao giờ có cảm giác là chúng bị bỏ rơi. Một cách ngắn gọn, ở đây nội quy nghiêm ngặt cộng với một tình thương yêu hoàn toàn tích cực. Nếu thiếu đi một trong hai vế tôi không nghĩ là phương pháp này đạt được thành công. Tương phản với kiểu cha mẹ này là những gia đình khó khăn - nhưng - dễ dãi. Tôi đã gặp khá nhiều đứa trẻ có hạnh kiểm xấu, trốn thoát được hậu quả nhưng vẫn chịu nhiều đau khổ. Rõ ràng, những đứa trẻ này trông chờ vào việc có một ai đó choàng dây cương lên người chúng để ách chúng lại khi cần thiết, nhưng cha mẹ chúng lại hiểu lầm mong muốn thực sự của chúng. Họ nghĩ con họ cần thêm không gian, cần thêm tự do nhưng thực tế thì lại ngược lại. Nhu cầu trong khuôn khổ là một trong những bí mật mà các bậc cha mẹ cần biết. Khi những người làm công tác xã hội trao một đứa trẻ cho một người nhận nuôi sau khi gia đình của nó bị tan rã, họ đã phải học cách đưa ra những lời cảnh báo gia đình bố mẹ nuôi như sau: “Đứa bé này có thể hòa hợp và ổn định cuộc sống dễ dàng nhưng chắc chắn nó sẽ quậy phá rất ghê trong ba tháng đầu tiên để thử thách ông bà và gia đình của ông bà - xem xem gia đình này có đủ mạnh để giữ được nó hay không. Nó muốn biết liệu cuộc hôn nhân của ông bà, sức khỏe tâm thần của cha mẹ mới, tình thương và kỉ luật của ông bà có đủ mạnh không. Chỉ như thế nó mới cảm thấy thoải mái và có thể tiếp tục trưởng thành. Nói tóm lại, nó muốn biết chắc rằng gia đình này sẽ không tan vỡ như gia đình cũ của nó và sẽ thử thách điều này”. Gia đình bố mẹ nuôi là một ví dụ cực đoan. Nhưng tất cả bọn trẻ con đều giống nhau hết: chúng cần biết ai sẽ là người bảo ban, kiềm chế chúng. Chúng tôi biết được từ các công trình nghiên cứu là có ba loại phản ứng chính của cha mẹ đối với những trò phá phách của trẻ: dữ dội, thụ động và nghiêm khắc. Những ông bố bà mẹ dữ tợn sẽ dùng biện pháp tấn công, hoặc bằng lời hoặc hành động, để nhục mạ trẻ. Những ông bố bà mẹ dễ dãi, thụ động luôn cho phép trẻ “qua mặt mình” và chỉ lấy lại được sự kiểm soát khi ở “nước” cuối hoặc bị chiếu bí thì cuối cùng mới nổ ra một cơn bộc phát hoàn toàn bất ngờ. Những bậc phụ mẫu nghiêm khắc lại hành động ngược lại. Xin bạn hãy vui lòng xem tôi giải thích cặn kẽ hơn về ba loại cha mẹ trên. Cha mẹ hung dữ Những người này gần như lúc nào cũng sẵn sàng nổi xung với trẻ. Thường thì những cơn giận của họ không có dây mơ rễ má gì với cư xử của trẻ hết. Những ông bố bà mẹ này có lẽ không hài lòng với cuộc hôn nhân của họ, bất mãn với công việc, không vừa ý với cả loài người hoặc có thể họ đã làm cha mẹ ngoài ý muốn của mình (mà điều này thì bọn trẻ đâu có lỗi). Họ giải thoát những căng thẳng nêu trên bằng việc nhục mạ hoặc đàn áp trẻ. Một số đứa bé xử lí điều này bằng một cách rất thú vị. Chúng nhận ra rằng đó cũng là một kiểu yêu thương, dẫn đến lí luận rằng: “Ít nhất thì họ cũng quan tâm đến tôi đủ để la hét mắng mỏ và họ càng la to bao nhiêu thì càng chứng tỏ họ quan tâm đến con cái bấy nhiêu!”. Thậm chí đứa trẻ ấy cũng có thể la hét lại (cũng là một cách đáp trả lại tình yêu) và chẳng bao lâu, cha mẹ và con cái lôi nhau vào cuộc chiến. Cả gia đình có thể áp dụng cung cách này, dùng cái mà người bên ngoài có thể thấy như một nguy cơ cho-tất-cả-các-bên nhưng thực ra lại là một kiểu cư xử thân mật mà tất cả những người tham gia sẽ thấy thiếu nếu nó không tiếp tục diễn ra. Cũng có những đứa trẻ ý thức được những kiểu nhục mạ nhau như vậy có tác dụng phá hoại về mọi phương diện, chúng trở nên thu mình khép kín và có biểu hiện xáo trộn về mặt cảm xúc. Hoặc, như chúng ta đã từng thấy, cố gắng sống như người ta đã gán cho chúng các danh hiệu rồi thực sự trở thành những kẻ phá hoại hoặc mất dạy đúng như người ta vẫn bảo chúng thế. Trong chừng mực mà sự vâng lời có được là do làm trẻ sợ hãi, những người cha mẹ hung dữ có thể lãnh nhận hậu quả. Thật vậy, đôi khi trẻ làm một cuộc lật đổ: nhiều ông bố bạo chúa một ngày kia đối mặt với một đứa con đủ mạnh để trả đũa và kết quả là nó làm cho ông bố đo ván. Nhưng người làm cha mẹ luôn vung cây gậy và chửi con cho đã, sẽ có một kết cục buồn thảm: con họ hoặc là tỏ ra quá khiếp nhược dễ bị lôi kéo hoặc là những kẻ nổi loạn và đối kháng với mọi người trên đời - hoặc là một kiểu pha trộn giữa hai loại trên. Cha mẹ thụ động Những người như vậy có mặt ở khắp mọi nơi! Cho phép tôi dùng một ví dụ điển hình để minh hoạ cho tuýp cha mẹ này nhé. Một lần tôi trò chuyện với một bà mẹ trẻ đến than phiền với tôi về việc con cái cô không chịu vâng lời. Những chuyện như thế xảy ra như cơm bữa nhưng trong câu chuyện của người mẹ này có một hoặc hai điểm bất thường khiến tôi phải chú ý. Thường thì khi cần tư vấn các cặp vợ chồng sẽ đem theo đối tượng than phiền của họ đến gặp tôi. Trên thực tế họ muốn cho tôi được mục sở thị khi yêu cầu, “Đấy con bé hay thằng bé này đây, xin hãy uốn nắn nó giùm tôi”. Nhưng người mẹ này không dẫn con đến “vì sợ làm cho nó khó chịu” mà cô ta cũng không cho chồng biết về chuyện đến gặp tôi nữa. Trong lúc chúng tôi trao đổi, cô thổ lộ cả can tràng ra về tất cả những chi tiết dính líu đến việc đứa nhỏ không vâng lời, có thể thấy rõ là cô đã trút cho tôi những lo lắng và căng thẳng quá sức khi có dịp được nói ra thành lời. Cô dường như quá bận tâm đến việc quẳng quách cái gánh nặng của mình đi trong khoảng nữa giờ đồng hồ, không để cho tôi có thể chen vào một câu. Rồi cũng đến lúc tôi có dịp để hỏi cô xử lí thế nào với đứa trẻ cứng đầu này, câu trả lời là cô rất nghiêm khắc nhưng đứa trẻ chỉ đơn giản là không chịu nghe lời cô thôi. Tôi yêu cầu người mẹ lần sau hãy dẫn đứa trẻ tới và giới thiệu nó với tôi. Đứa bé này hóa ra có tinh thần hợp tác và cư xử đúng như dự đoán của chúng tôi. Sau một vài phút “dàn cảnh” đứa bé bắt đầu tháo rời máy điện thoại và rèm cửa của tôi. Tôi yêu cầu người mẹ biểu diễn cho tôi cách thức cô vẫn làm để ngăn chặn nó. Người mẹ lập tức hạ giọng xuống, thì thầm bằng một giọng êm ái đầy lo âu, “Melissa yêu dấu của mẹ, sao con không dừng lại?”. Lẽ dĩ nhiên, đứa trẻ cứ tiếp tục công việc của nó “Làm ơn đi mà, tình yêu của mẹ, con lại đây, con gái ngoan của mẹ”. Tôi rất yêu mến và quý trọng thiếu phụ này, thật là một người mẹ đầy quan tâm và chỉ muốn làm điều gì tốt đẹp nhất cho con. Tuy vậy, quan điểm của cô về sự nghiêm khắc quả rất khác với quan điểm của tôi. Một vài phương pháp rèn luyện tính kiên quyết được mang ra áp dụng, những phương pháp ấy đã bắt trúng mạch và có thể thay đổi tính nhút nhát và thụ động của người mẹ: Chẳng bao lâu sau cô bé Melissa đã thôi không còn là một người quyền lực nhất trong nhà nữa! Hành vi đạo đức của trẻ không chỉ đòi hỏi ý muốn bất chợt của những người làm cha mẹ mà cái chính là tiến hành những công việc thực tế để cho cuộc sống trở nên dễ dàng hơn. Không giống như việc làm cha mẹ thời Victoria, chúng ta không cần một sự vâng lời mù quáng chẳng hạn như phải chải đầu cẩn thận trước khi ngồi xuống uống trà hay là ăn các món dành cho mình theo thứ tự bảng chữ cái! Chúng ta cần yêu cầu trẻ hợp tác với cha mẹ để làm cho cuộc sống trở nên dễ dàng hơn: “Thay quần áo trước khi con ra ngoài đi chơi”, “Đừng có đánh Susan nữa!”. Như vậy, khi một đứa trẻ không có tinh thần hợp tác, cha mẹ nó thấy ngay là cuộc sống trở nên khó khăn hơn. Những người bản tính nhẹ nhàng, mềm yếu sẽ hiểu ngay ra rằng họ phải là những người nhượng bộ. Tuy vậy họ càng muốn bỏ cuộc và thôi không cấm cản những trò nghịch ngợm của thằng lỏi Damian bao nhiêu thì họ lại càng cảm thấy giận dữ, mệt mỏi vì những rắc rối nó gây ra bấy nhiêu và cố gắng lập lại trật tự. Có thể là một giờ sau việc không nghe lời cha mẹ hoặc một tuần sau, cái rắc rối tương tự lại được lặp lại và khi chuyện ấy xảy ra, bậc cha mẹ bất thình lình không dung thứ chuyện phạm thượng ấy nữa. Những cảm xúc bị dồn nén bấy lâu nay bùng nổ, họ nói không tiếc lời và kỉ luật trẻ bằng một cách thức mà trong thâm tâm cả cha mẹ và con cái đều hiểu rằng họ đã ra ngoài vòng kiểm soát của lí trí. Chẳng có gì đáng để bạn ngạc nhiên: những đứa trẻ bị tổn thương nhiều nhất lại chính là từ trong những gia đình dưới sự cầm cân nẩy mực của những ông bố bà mẹ thuộc loại này: nhút nhát, yếu đuối, họ chịu đựng một thời gian rồi đùng một cái tất cả bùng nổ để giải thoát những ức chế bấy lâu nay, và hậu quả của những vụ “nổ bình hơi” như vậy thật khó mà lường hết được. Nếu bạn có bao giờ cảm thấy mình có thể là một nguy hiểm đối với sự an toàn của trẻ hoặc của bản thân, khi bạn “bùng nổ” xin bạn hãy đọc chương 8 của cuốn sách này để tìm ra những biện pháp an toàn hơn. Trong lúc viết cuốn sách này tôi cứ vấn vương một ý nghĩ rằng có thể bạn, người đang đọc cuốn sách này cũng có những cảm nghĩ tồi tệ, nhận ra chính mình đang được miêu tả ở đây. Nếu như bạn có một vấn đề nào đó trong mối quan hệ với con cái xin hãy nhượng bộ, nhượng bộ, nhượng bộ và trước khi bùng nổ bạn cần biết vài điều sau: - Có khoảng một phần ba những người làm cha mẹ từng trải qua động thái này, đặc biệt là khi con họ còn bé và khi mới bắt đầu thu lượm những kinh nghiệm làm cha mẹ. - Đây hoàn toàn không phải là một vấn đề lớn, chẳng qua chỉ là việc các năng lượng xúc cảm của bạn đi lệch phương và điều này có thể sửa chữa được. Như vậy làm cha mẹ mà tỏ ra quá hung dữ hoặc quá yếu đuối đều không dẫn tới đâu - còn lại cái gì đây? Cuối cùng (với một hiệu kèn trompet) chúng ta tuyên bố kiểu CHA MẸ NGHIÊM KHẮC lên ngôi. Đó là những bậc phụ mẫu có quan điểm rõ ràng, kiên định, có chủ kiến và trong thâm tâm là những người tự tin và thoải mái. Con cái của họ học được từ những cái Mama hoặc Papa của chúng nói và làm nhưng cùng lúc đó chúng lại không bị làm nhục, mắng mỏ hay đánh đập. Một sự nghiêm nghị quyết đoán không phải là một điều bạn thấy hàng ngày và có thể bạn không có nhiều tấm gương để noi theo. Nếu cha mẹ bạn là những người hung hăng, thì quả là rất khó cho bạn trong cố gắng trở thành một người kiên định. Điều quan trọng là hãy nhìn đức tính này như một nghệ thuật mà bạn phải dày công mới có được chứ không phải bạn sinh ra đã có sẵn. Điều đó có nghĩa là bạn có thể dành thời gian để tập luyện. Bao giờ cũng có những tia sáng cuối đường hầm. Một nửa của đức tính quyết đoán hay kiên định này là ở trong con người bạn, trong thái độ sống của bạn. Hãy nhìn bảng so sánh sau: Cha mẹ “ủy mị” hạ thấp giá trị của mình Tôi là người sau chót được kể đến trong gia đình. Tôi phải làm cho con tôi lúc nào cũng được hạnh phúc nếu không tôi chỉ là một người bố/ mẹ tồi. Cha mẹ “nghiêm túc” quyết định điều quan hệ đối với họ. Tôi cũng quan trọng như tất cả những thành viên khác trong gia đình. Trẻ con là rất quan trọng nhưng chúng cũng phải phù hợp và quan tâm đến những người khác. Tôi không nên thất vọng trước khả năng “sáng tạo” tự nhiên của con cái. Tôi chẳng làm được trò trống gì, thực thế, nhưng lũ con của tôi thì có thể làm được một cái gì đó oanh liệt, biết đâu đấy. Bạn đời của tôi cũng là một điều cần quan tâm nhưng không quan trọng bằng lũ trẻ. Cuộc sống có phần nào giống như một cuộc vật lộn. Tôi chỉ cầu mong hai tiếng bình an; tôi ưu tiên tất cả cho trẻ để mua lấy cuộc sống yên bình, lặng lẽ. Sự thương hại sẽ không kéo dài lâu. Thất vọng là một phần của sự trưởng thành; trẻ thường không biết rõ các đường đi nước bước. Tôi cần hạnh phúc, vui tươi và khỏe mạnh để làm một người cha/mẹ đúng nghĩa - ngoài ra tôi cũng có những việc khác làm cho bản thân mình chứ. Bạn đời và cuộc hôn nhân của tôi vô cùng quan trọng. Con cái (gần như) chiếm vị trí thứ hai. Sống là một thách thức và là niềm vui. Nhiều lúc tôi cũng mệt mỏi, nhưng tôi phải làm gương cho trẻ và tôi chính là người đứng mũi chịu sào. Sẽ dễ dàng hơn cho một cuộc chạy đường trường nếu trẻ biết chúng đang đứng ở đâu. Phần thứ hai của đức tính kiên định là nằm trong hành động: điều mà bạn làm trong cây đời xanh tươi của cuộc sống. Đây là những cách thức bạn có thể dùng để uốn nắn đưa một đứa trẻ thường ngỗ ngược không vâng lời hay chậm trễ trong việc thực hiện yêu cầu của bạn vào nề nếp. Xác định rõ ràng trong suy nghĩ của bạn. Đó không phải là một yêu cầu, cũng không phải việc mở ra một cuộc tranh luận, chỉ là một đề nghị mà bạn thấy mình nên làm, chính con bạn cũng có lợi ích từ việc học hỏi để thực hiện đề nghị đó. HÃY THIẾT LẬP MỐI QUAN HỆ TỐT VỚI CON CÁI Hãy tạm dừng việc bạn đang làm lại một lát, đến gần con bạn và khiến nó phải nhìn lên. Đừng vội đưa ra lời chỉ dẫn cho đến khi nó nhìn bạn. TỎ RA THẬT RÕ RÀNG CHÍNH XÁC Bạn hãy nói, “Bố muốn con làm việc này... ngay bây giờ. Con đã hiểu rõ chưa?”. Bạn cần chắc chắn là bạn có được từ nó câu trả lời “có” hay “không”. NẾU TRẺ VẪN KHÔNG VÂNG LỜI, BẠN HÃY LẶP LẠI MỆNH LỆNH CỦA MÌNH MỘT LẦN NỮA Bạn đừng tranh luận, lí sự, nổi giận, hay hoảng hốt. Bạn chỉ cần điều chỉnh hơi thở, hãy hít thở một cách chậm rãi và hít thật sâu rồi bạn sẽ bình tĩnh hơn. Cái bạn ra hiệu cho trẻ chính là cái bạn kiên quyết duy trì mà thậm chí không cần phải làm lớn chuyện. Đây chính là bước quyết định và điều có nghĩa nhất chính là việc bạn không làm gì cả. Xin bạn chớ lao đầu vào một cuộc tranh luận hoặc cãi vã, cũng đừng để máu nóng bốc lên, bạn chỉ cần đơn giản lặp lại mệnh lệnh của mình đối với trẻ. GẦN GŨI VỚI TRẺ Nếu có chuyện gì xảy ra khiến trẻ không hoàn thành được nhiệm vụ. Khi nhiệm vụ đã được trẻ thực hiện xong cũng đừng khen ngợi ồn ào quá. Chỉ cần nói “Tốt lắm”, và mỉm cười với trẻ là đủ. Tiến trình này gọi là quá trình đào tạo lại. Thời gian trong thời hiện đại là thời gian tiêu thụ, trong vài lần đầu có thể bạn nghĩ “Trời đất, thật dễ ợt, mình chỉ cần mua vài món đồ chơi”. Không hẳn thế đâu, thời gian đầu trẻ ở giai đoạn này sẽ được đền đáp hàng ngàn lần. Việc theo đuổi trò cút bắt này khá đơn giản. Khi đứa trẻ phát hiện ra là bạn không bỏ cuộc, hãy bồi thêm cho nó một thất bại nhỏ thú vị nữa hoặc là để trẻ đi chệch ra ngoài mục đích, trẻ sẽ đơn giản nhượng bộ bạn. Bạn sẽ tin tưởng rằng chẳng bao lâu bạn sẽ có được một tiếng nói có sức nặng và một tư thế để nói “Bố muốn nói đến công việc” đối với con bạn. Giọng nói này hoàn toàn khác với giọng nói mà bạn dùng để thảo luận, trêu đùa, khen ngợi hoặc chơi đùa với con cái. Trẻ sẽ nhận ra ngay cái kiểu nói ấy có nghĩa là “Làm ngay bây giờ đi!”. Và chúng sẽ làm theo! Thật là một cảm giác tuyệt vời đối với con bạn. Một khi trẻ đã hiểu cha mẹ mình là những người kiên định, thật là tuyệt vời khi điểm lại việc bạn đã quen để cho mọi việc trở nên khó khăn đối với bạn như thế nào. Ví dụ, sau đây là một kịch bản trước giờ đi ngủ khá hay của người Úc. Những cái tên ở đây đã được thay đổi để bảo vệ cho những người vô tội. Bây giờ là giờ đi ngủ Cheryl. Cheryl bốn tuổi (hoặc bảy tuổi hoặc mười tuổi). Mẹ Gần đến giờ đi ngủ rồi Cheryl. Tốt nhất là bắt đầu sửa soạn thôi. Con đã dọn dẹp đồ chơi lại chưa? Nhanh lên Cheryl, con không muốn gây nên một rắc rối nào nữa, phải không? Coi nè, mẹ sẽ giúp con cất búp bê đi. Này cất những món đồ chơi này đi. Mẹ thì mẹ vứt hết đi bây giờ đấy. Cheryl, con muốn mẹ phải chạy ngang chạy dọc khắp nhà à? Con thật hư hỏng, quậy phá! Con (đối với mẹ) Bà ấy nói là “gần” - có nghĩa là còn chưa đến lúc. Vẫn còn thời gian mà. Phải! Tốt lắm! Mẹ sẽ chơi trò chơi với con. Cứ làm đi! Thách đấy! Phải. Con thích thế. Như thế vui lắm. Phải, con là như thế đấy. Con không biết tại sao nhưng con thích đánh nhau lắm đặc biệt là khi có mẹ tham gia. Tất nhiên câu trả lời của đứa trẻ không được phát ra thành lời. Nếu bà mẹ biết được bà có thể không vui lòng tham gia vào trò chơi này. Một quá trình tương tự có thể xuất hiện trong nhiều tình huống. Các bước chính là: Mâu thuẫn trong nỗi sợ của cha mẹ: họ có vẻ miễn cưỡng và vô hi vọng khi lần đầu tiên họ “đề nghị” con cái hợp tác. Họ viện đến lí lẽ và kĩ năng tranh luận mà không biết rằng điều này được trẻ sử dụng để “câu giờ!”. Họ bỏ ra nhiều công sức để đấu tranh với trẻ, những cậu bé hoặc cô bé khoái được chỉ huy và thích thú khi có thể điều khiển người lớn. Cha mẹ trở nên ngán ngẩm và một khi mất hết kiên nhẫn họ thẳng tay trừng phạt bằng một tình cảm tiêu cực hơn và sử dụng những ngôn từ mạ lị mà họ muốn dùng cho bõ tức. Thật đáng buồn là những chuyện như vậy xảy ra hàng ngày. Nhưng dù sao thì cũng vẫn còn có những tín hiệu tốt vì rằng vẫn có cách để thoát khỏi những chuyện này. CÓ MỘT CÁCH GIÚP BẠN VỪA GIẬN DỮ VỪA THƯ GIÃN CÙNG MỘT LÚC - GIẢ VỜ! Một hôm, thầy giáo dạy môn khoa học của chúng tôi được mời ra ngoài lớp học. Khi ấy chúng tôi là một bọn nhóc khoảng mười ba tuổi. Vắng chủ nhà gà vọc niêu tôm, lũ tiểu quỷ chúng tôi bèn đổ nước lã vào mấy chai lọ thí nghiệm rồi dán cái nhãn “High Moon” phía sau băng ghế. Mặc dầu tôi thường là một đứa trẻ rụt rè, nhút nhát nhưng hôm ấy tôi lao ra khỏi phòng thí nghiệm bắn súng giả như điên vào những đứa trẻ khác, bỗng bất thình lình khuôn mặt của bọn bạn học thay đổi và chúng đứng ngay tắp lự. Một tiếng gầm vang lên phía sau lưng tôi, thầy giáo đã trở lại lớp học tựa như một vị hung thần. Tôi quay lại ngồi vào bàn học của mình gần như nhờ vào một phép màu nào đó, thậm chí còn không dám ngước lên khỏi trang sách nữa. Khi nhìn lên tôi đã bắt gặp một cảnh tượng thật kì lạ. Thầy giáo nhìn bao quát cả lớp im lặng đang như trong nhà thờ với nụ cười ngoác đến tận mang tai. Tôi nhận ra rằng thầy giáo chỉ đóng vai giận dữ và lúc này đang sung sướng bởi kết quả ngay tức thời ông nhận được. Điều này quả là mới mẻ đối với tôi. Tôi biết khi người lớn giận dữ họ thường không kiểm soát được bản thân và làm cho những người xung quanh hoảng sợ, thế là tất cả mọi chuyện cứ nháo nhào náo loạn hết. Lúc ấy tôi đã quyết định rằng tôi thích cái kiểu mới mẻ này hơn và tôi sẽ thực hiện trong tương lai. Nếu bạn nóng lòng muốn trở nên kiên quyết và cứng rắn hơn với con cái thì có một cuốn sách sẽ có ích cho bạn có tên là: “Thách thức kỉ luật” của tác giả James Dobson. Dobson là một người khác đấy, ông đã từng bảo mấy thằng nhóc hư hỏng là những tên khủng bố trên đường phố và đã kể lại ông dùng món “Kẹp vai Dobson” vật ngã chúng nằm đau điếng dưới đất như thế nào. Cách thức của Dobson khá cứng rắn nhưng nếu bạn là người yếu đuối, nhu nhược thì nó sẽ có tác dụng làm cho bạn trở nên cân bằng hơn. Với những đứa trẻ lớn hơn và trẻ vị thành niên có một cuốn sách mới rất hay có tên là “Tình yêu cứng rắn” chắc chắn sẽ giúp ích được nhiều cho các bậc cha mẹ. Cả nhân loại đã làm việc rất tích cực về vấn đề kỉ luật trong suốt ba mươi hay bốn mươi năm qua, vì thế bạn đâu đơn độc. Cho đến thế kỉ 20 này, trẻ con cũng chưa phải là một vấn đề lớn: hai phần ba số trẻ đã chết; số còn lại được coi là một hậu quả không có gì nghiêm trọng trừ khi chúng lớn lên đến tuổi thanh niên và được xếp loại như những người lớn. Bạo lực là tiêu chuẩn của các phương tiện của quyền lực. Có những giai đoạn những đứa trẻ bảy tuổi đầu được đưa xuống làm việc ở những hầm mỏ không có hệ thống thông hơi hoặc đứng làm việc ở các nhà máy mười tiếng một ngày. Tình trạng của trẻ con ngày nay đã được cải thiện nhiều. Thập kỉ 50 và 60 của thế kỉ 20 là kỉ nguyên tuyệt vời để trẻ con trở thành người lớn. Giống như tất cả các trào lưu thời thượng, quả lắc quay hơi nhanh thế nên giới trẻ tìm thấy mình với những hành trang rắc rối của việc trở thành người quan trọng nhất trong gia đình. Không cần phải nói ra cũng biết đó cũng chẳng phải là điều tốt đối với họ. Cuối cùng, con lắc quay chậm lại. Chúng ta học được cách trao tặng cả tình yêu dịu dàng và tình yêu thương nghiêm khắc và thế là con cái chúng ta bắt đầu chứng tỏ một sự thăng bằng. Vâng, đấy là câu chuyện về những bậc cha mẹ kiên định. Nó bắt đầu từ quyết định rằng bạn với tư cách là cha mẹ có quyền và con bạn cần sự kiểm soát của bạn (ngay cả khi con bạn có thể không đồng ý). Điều này, rốt cuộc, chỉ làm cho cuộc đời bình yên hơn cho mỗi người và có nhiều thời gian hơn để đón nhận niềm vui. Không đe dọa với các mâu thuẫn Dùng biện pháp thương lượng khi trẻ lớn hơn và giỏi giang hơn Dùng “khổ nhục kế” để làm cho trẻ cư xử tốt, so sánh trẻ với những đứa khác Sự lựa chọn của bạn: Dành cho trẻ một sự “âu yếm tích cực” Kiên định Làm cho trẻ hiểu rõ những yêu cầu và mệnh lệnh nghiêm túc, lập ra luật lệ và thực hiện nghiêm túc Dùng biện pháp nhục mạ để uốn nắn, dạy dỗ trẻ hung hăng, la hét om sòm, đánh đập một cách giận dữ Đây là bốn lựa chọn của các bậc cha mẹ trong đối xử với con cái - đừng dùng bảng này để cảm thấy mình có lỗi. Bạn hãy tự nhắc nhở mình - “ta cần có một sự lựa chọn”. LÀM CHA VỚI SỰ ỦNG HỘ CỦA BẠN ĐỜI Nhiều việc trong đời sẽ được thực hiện một cách dễ dàng hơn khi có một người ủng hộ, nâng đỡ bạn, một trong những việc đó là nuôi dạy con cái. Không có gì phải nghi ngờ, nuôi con cái nên người đòi hỏi người ta một quyết tâm, sự kiên trì chịu đựng và mục đích rõ ràng để có thể đứa trẻ đi đúng hướng. Không có gì làm cho bạn cảm thấy dễ chịu hơn khi biết rằng bạn có sự hậu thuẫn quý báu của người bạn đời. Hầu hết mọi người cảm thấy đôi chút ngại ngần trước sự ủng hộ ấy, bởi vì người ta muốn tránh việc để chuyện dạy con đi theo LỐI MÒN. Vậy cái gì là LỐI MÒN? Có thể tóm gọn trong một câu ngắn ngủi: - Chờ đến lúc bố mày về rồi sẽ được một trận! Đó không phải là một sự dàn xếp vui vẻ - Mẹ chỉ có một mình lại bị áp đảo, dồn hết vai trò duy trì kỉ luật cho Cha, người khi về đến nhà chỉ muốn được nghỉ ngơi vậy mà lại phải đóng vai ngáo ộp với con cái, những đứa trẻ này đến lượt mình sẽ lại trốn thoát bằng những chuyện làm người mẹ đau đớn hơn và vân vân. Sự ủng hộ là rất quan trọng nhưng nó cần được tiến hành một cách chu đáo. Ở đây có một quy luật đơn giản: khi bạn ủng hộ một ai đó, bạn không cần thiết phải ra mặt. Các mối quan hệ sẽ trở nên đơn giản hơn nếu người ta quan hệ với nhau một cách thẳng thắn, trực tiếp. Một khi câu chuyện diễn ra tay ba mọi việc sẽ trở nên dễ lẫn lộn, xáo động hơn. Đây là một câu chuyện minh họa cho việc người ta nên giữ một khoảng cách như thế nào. Cậu bé Peter, mười ba tuổi đang có chuyện mắc mớ với mẹ cậu là Marjorie về việc vứt bừa bộn quần áo dơ. Cậu ta đâm to tiếng, bắt đầu thề thốt và nói năng một cách quá trớn. Cha cậu bé nghe thấy cuộc cãi vã đã bước vào can thiệp. Ông bảo con, “Này! Con cần nói năng với mẹ bằng một giọng bình thường, và phải thu xếp chuyện này với mẹ ngay”. Ông cố tình nhìn vào mắt Peter “Được chứ?”, “Dạ”. Người cha bỏ đi nhưng vẫn để mắt quan sát. Như vậy cậu bé buộc phải tiếp tục giải quyết vấn đề quần áo với mẹ. Nguyên tắc ở đây là - một đứa trẻ đang có vấn đề rắc rối gì đó với mẹ cần phải giải quyết cho xong chuyện đó. Khi người cha can thiệp, ông ta phải đảm bảo là đứa trẻ được tôn trọng và để cho nó tự mình thu xếp vấn đề. Theo cách này mọi chuyện sẽ trở nên đơn giản. Nhu cầu có một sự ủng hộ có thể xuất hiện khi có chuyện liên quan với cả bọn con trai và bọn con gái. Tuy nhiên, dường như ở một số giai đoạn nhất định nào đó các cậu bé bước vào những cuộc thử thách giới hạn với một tinh thần hợp tác - và như vậy người cha được trao cho trọng trách “mang cây thập tự”. Nhưng nhờ có sự hỗ trợ nên ông sẵn sàng cho cả các cô bé lẫn cậu bé. Cả các ông bố và bà mẹ đều cần hài hòa giữa sự cứng rắn và mềm mỏng. Bạn không thể “bù đắp thiếu sót” cho một người làm cha/mẹ quá cứng rắn hoặc quá nhu nhược - mỗi một người phải trở thành một người toàn vẹn đối với con cái. Có một cách cũ kĩ nữa tầm thường đến mức không thể tin nổi cách đây đã 30 năm, đó là cần có một sự kết hợp giữa một người cha cứng rắn với một người mẹ rất mực dịu dàng như thể một người cố gắng bù đắp cho sự khắc nghiệt của người kia. Một chuyện như vậy đâu có diễn ra một cách tốt đẹp, bởi vì một đứa trẻ sẽ không có kinh nghiệm ứng xử để cân bằng giữa bố và mẹ. Giống như tất cả những chuyện khác trong nghề làm bố mẹ, bạn sẽ tìm ra một cách thức nào đó phù hợp với bạn. Bạn sẽ biết là bạn đang đi đúng hướng khi con bạn nói, “Như thế không công bằng! Cả bố và mẹ đều chống lại con!” - nhưng lại không có vẻ bị rối loạn trong phần lớn thời gian. TRẺ VÀ VIỆC NHÀ - DẠY TRẺ CÓ TINH THẦN TRÁCH NHIỆM Đây là một phương pháp khéo léo, một công đôi việc vừa giúp bạn giảm bớt gánh nặng những việc lặt vặt trong nhà vừa giúp con bạn từng bước chuẩn bị cho cuộc sống độc lập sau này. Ở Úc, trẻ em rất dễ trở thành những kẻ lười biếng, ỷ lại. Chúng ta thường lấy làm ngạc nhiên khi nghe chuyện các cô cậu thanh niên - vào độ tuổi 20 - vẫn sống với bố mẹ và được bố mẹ chúng hầu hạ cơm ăn nước uống, thậm chí cả chuyện giặt giũ nữa! Rất nhiều những đứa trẻ người Úc vẫn là con trẻ (với cái nghĩa là chúng không chịu trách nhiệm về chuyện ăn uống và chăm sóc bản thân) cho đến khi chúng đã ngoài 20 tuổi. Điều này đặc biệt đúng với các chàng thanh niên sức dài vai rộng. Có thể là bạn đọc của tôi cũng đã kết hôn với một người như thế. Trên phạm vi toàn thế giới, từ Nepal đến New Guinea và Nicaragua, việc thiếu niên phải có trách nhiệm với bản thân và với những người xung quanh là một điều hết sức bình thường. Chúng thường được các bậc phụ huynh quan tâm, để mắt đến một cách sát sao. (Không bị bỏ lơi là như một số trẻ em phương Tây sinh trưởng trong những gia đình giàu có) tùy theo độ tuổi, trẻ được giao những công việc hàng ngày mà chúng thực hiện một cách vui vẻ và với một ý thức tự hào rõ rệt. Cũng có lúc cho bọn trẻ chơi đùa, nhưng đó chỉ là một khúc nhạc dạo thôi. Kết quả của việc trẻ có bổn phận và trách nhiệm góp công sức trong gia đình thể hiện ở chỗ tuổi thơ của trẻ trôi qua một cách êm đềm và trẻ dễ dàng bước vào tuổi trưởng thành. Điều này đúng với hầu hết các nền văn hóa trên thế giới. Làm sao mà chúng ta lại có cái ý nghĩ rằng tuổi thơ là “một phòng chờ” trước khi cuộc sống thực sự bắt đầu? Chúng ta có thể tạo ra những tiền đề tốt hơn trong việc giúp trẻ sẵn sàng tự phục vụ bản thân vào tuổi trưởng thành không? Tất nhiên là có và một trong những cách đó là hãy giao việc cho trẻ làm. Bạn có thể bắt đầu từ rất sớm, từ lúc trẻ được một tuổi rưỡi, hai tuổi, khi trẻ đã có thể làm được những việc vặt. Hãy làm cho những việc nho nhỏ hãy có một cái gì thật đặc biệt chưa từng có để tạo hứng thú. Các việc vặt trong nhà tăng dần lên từ tháng này sang tháng khác. Hãy chọn những công việc thông thường và dễ dàng liên quan đến việc tự chăm sóc bản thân và một số việc phục vụ cho lợi ích chung của mọi người trong gia đình. Ví dụ vào tuổi lên ba, trẻ có thể sắp đặt bàn ăn và mang bát đĩa của chúng bỏ vào bồn rửa bát sau khi ăn xong. Nếu không giao nhiệm vụ ấy cho trẻ, chúng sẽ dễ dàng nghĩ đó là nhiệm vụ của bạn khi chúng lớn hơn một chút. Hãy nhắc nhở và theo sát trẻ, cùng lúc đó hãy tỏ ra tôn trọng nhân cách trẻ để cho chúng tự ghi nhớ công việc của mình. Hãy ngợi khen và tự hào về trẻ nhưng đừng quá lời - điều này cũng không có gì nghiêm trọng nhưng cần dự đoán các khả năng. Công việc nhà một phần lớn sẽ giúp trẻ có được ý thức tự đánh giá bản thân và điều quan trọng là bạn phải biết ngợi khen và đánh giá đúng những nỗ lực của chúng. Tuy vậy, có một điều khác cũng quan trọng đó là việc ghi nhớ rằng lòng tự trọng thật sự bắt nguồn từ sự đóng góp cho cái chung. Không biết rõ vị trí của mình và không có sự đóng góp trẻ có thể tự cho mình là “cái rốn của vũ trụ” - một ý thức thổi phồng bản thân và xa rời những bậc sinh thành. Biện pháp thông thường và tiệm tiến này sẽ giúp cho những giai đoạn phát triển sau của trẻ trở nên dễ dàng hơn. Sau một khoảng thời gian tham gia vào những công việc chung trong gia đình trẻ sẽ không còn cảm thấy đó là những nhiệm vụ nặng nề nữa mà coi đó là thói quen, là một phần trong cuộc sống. Mục tiêu của bạn là hướng dẫn con sao cho đến năm 18 tuổi nó có thể điều hành mọi việc trong gia đình “gần xuất sắc” như bạn. Một tuần nấu cho cả nhà ăn ít nhất một bữa, có trách nhiệm đối với các mặt sinh hoạt khác trong gia đình. Nếu như việc chia sẻ công việc giữa bọn trẻ với nhau tạo cho chúng một bầu không khí mà chúng thích thú, tán thưởng thì cũng khiến cho chúng cảm thấy khó chịu ở một khía cạnh nào đó. Một lần nữa bạn cần có quan điểm thực tế - hãy để cho mọi việc xảy ra giống như trong cuộc sống của những người đã trưởng thành. Còn chuyện học hành thì sao? Có thể có một số điều chỉnh vào những lúc trẻ học thi căng thẳng. Nhưng nhìn chung học tập và việc nhà đơn giản là “công việc hàng ngày” và bạn tuyệt đối không nên ngăn cản con mình góp một tay với bạn. Bạn hãy nhớ rằng mục đích của bạn là làm cho con mình giỏi giang ở tất cả những lĩnh vực cơ bản trong cuộc sống - nấu ăn, lau chùi, dọn dẹp, giặt giũ, nuôi súc vật, tính toán tiền bạc, phân bố thời gian, vâng, cả những việc ấy trẻ cũng cần thành thạo như là khả năng thương lượng và một tinh thần hợp tác. Khi các con bạn trưởng thành và rời khỏi vòng tay chở che của cha mẹ, chúng đã được trang bị đầy đủ để có thể tự lo cho bản thân. Trong thực tế, chúng chắc chắn sẽ rời gia đình sớm hơn để trốn thoát công việc! CHƯƠNG SÁU MÔ HÌNH GIAĐÌNH Cha ư? Cha là ai? Cái gì có trong đầu bạn khi bạn nghe vang lên hai tiếng “gia đình”? Những người ở các thế hệ trước sẽ xuất hiện hình ảnh một đại gia đình gồm 30, 40 người - các bà dì, ông chú, anh chị em họ và cả những người dây mơ rễ má xa xôi với nhau. Những người trong họ tộc thường thích sống ở cùng một khu vực và họp mặt với nhau nhiều lần trong một năm, nếu không phải là hàng tuần vào những bữa ăn tối chủ nhật. Cái mà ngày nay chúng ta đang có không đúng nghĩa về một gia đình chút nào. Chúng ta không có những gia đình thật sự kể từ ngày xe hơi được chế tạo và anh em ruột thịt bắt đầu phân tán đi tứ phương. Một gia đình gồm có hai vợ chồng, ba đứa con và một con chó săn nòi Labrador lông vàng chỉ là một tiểu gia đình - và đó là lí do tại sao gia đình ngày nay lại không có một cơ chế bền vững và thực hiện ý nghĩa cơ bản của nó. Và còn nữa, cả bức tranh gia đình trên cũng đã thay đổi. Một gia đình người Úc thông thường ngày nay thường chỉ có một bố hoặc mẹ, hoặc là một gia đình rổ rá cặp lại nơi có đủ “con anh, con em, con chúng ta”. Điều này không hẳn là một cái gì tồi tệ, nhưng nó làm cho cuộc sống trong gia đình thay đổi rất nhiều. Tất cả những điều này ảnh hưởng như thế nào đến trẻ con? Phải, chúng ta khám phá ra rằng kết cấu trong gia đình của bạn là một điều hết sức quan trọng và bạn có thể thay đổi cấu trúc của nó để biến nó thành một mái ấm cho tất cả các thành viên. Vậy xin bạn hãy vui lòng đọc tiếp! Đây là một bản kế hoạch mà tôi, Steve Biddulph, đề nghị lên các cấp có thẩm quyền đối với những chính sách về gia đình. Xin hãy dùng một ví dụ. Một số người đổ lỗi hoàn toàn cho những mặt tiêu cực trong xã hội về việc các gia đình bị tan vỡ. - “Con đi đâu vậy anh bạn trẻ Merv?” - “Đi đá bóng ấy mà mẹ!” - “Được mà đừng có về nhà quá trễ nghe con!” Nhìn bề ngoài thì điều đó là đúng, nhưng trong lòng ta vẫn dấy lên một câu hỏi vậy thì cái gì đã khiến cho các gia đình tan vỡ. Bạn đã bao giờ đặt chân đến đại bản doanh của những bọn hooligan chưa? Hoặc đã từng đi vi hành ở những vùng như Ulster và Soweto chưa? Mức độ thu nhập của người dân là một điều tối quan trọng cho một sự khởi đầu. Thu nhập dưới mức sống bình quân trong xã hội thì không ai có thể xoay xở để nuôi dạy những đứa con hạnh phúc. Tuy vậy, dù bạn có mức thu nhập cao hơn thì cũng vẫn có những sự thay đổi từ vật chất sang các lãnh vực tinh thần khác của con người: Giáo dục, sự phát triển của cộng đồng, các cách thức hòa nhập, kĩ năng trở thành một thành viên một tổ chức và hợp tác với những người khác, và nổi bật hơn cả là những nhu cầu cấp thiết cho một cuộc sống gia đình lành mạnh. Điều này dưới góc độ tiền bạc là rất rẻ. Một trong những người bạn của tôi tổ chức nhóm tự - giúp - mình giữa những người đã từng đổ vỡ. Nếu anh ấy giữ được hai người tránh xa bệnh viện trong vòng một năm anh ấy sẽ tự trả lương cho mình. Trong thực tế người bạn của tôi còn gặt hái được nhiều hơn thế. Hàng ngàn năm qua loài người sống ở thôn quê hoặc những thành phố nhỏ bé yên bình. Khi quá trình đô thị hóa bắt đầu xuất hiện cách đây vào khoảng 200 năm trước người ta vẫn duy trì nếp sống sinh hoạt với tất cả họ hàng nội ngoại ở trong một vùng. Vì thế mà đơn vị gia đình có vẻ giống như ví dụ sau đây: Chị em của bà nội cùng chồng con họ Bà nội (có 9 con 3 chết khi sanh và lúc còn nhỏ) Ông nội (quan tâm đến gia đình)