🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Bác Hồ Viết Di Chúc Hồi Ký (Thế Kỷ Ghi) Ebooks Nhóm Zalo BÁC HỒ VIẾT DI CHÚC Biên mục trên xuất bản phẩm của Thư viện Quốc gia Việt Nam Vũ Kỳ Bác Hồ viết Di chúc / Vũ Kỳ. - Tái bản. - H. : Chính trị quốc gia, 2018. - 220tr. ; 15cm 1. Hồ Chí Minh, 1890-1969, Lãnh tụ Cách mạng, chính trị gia, Việt Nam 2. Di chúc 3. Hồi kí 959.704092 - dc23 CTL0124p-CIP VŨ KỲ BÁC HỒ VIẾT DI CHÚC HỒI KÝ (Thế Kỷ ghi) NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT HÀ NỘI - 2018 VCUX LỜI GIỚI THIỆU Sau khi Bác qua đời, trong cuộc họp ngày 3 tháng 9 năm 1969, đồng chí Phạm Văn Đồng giới thiệu đồng chí Vũ Kỳ xin được chuyển đến Trung ương một tài liệu do Bác viết, để trong một chiếc phong bì to. Tại cuộc họp đó, đồng chí Vũ Kỳ báo cáo với Trung ương: Từ năm 1965, Bác Hồ bắt đầu suy nghĩ và viết sẵn một số điều dặn lại cho toàn Đảng, toàn quân, toàn dân phòng khi Bác qua đời. Bác dặn khi Bác mất thì chuyển tài liệu này cho Bộ Chính trị. Đúng ngày truy điệu đưa tiễn Bác, một phần những trang viết trong tài liệu đã được 5 Khi đó, đồng chí còn rất trẻ, trông rất thư sinh. Không ai nghĩ đó là một cán bộ đã từng hoạt động bí mật dày dạn ở Hà Nội, cùng một tổ công tác với đồng chí Trần Đăng Ninh, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Hoàng Văn Thụ, từng bị giam và bị tra tấn dã man trong nhà tù Hỏa Lò. Bí danh của đồng chí là Nguyễn Cần, sau này được Bác đặt tên là Kỳ trong tiểu đội vũ trang tuyên truyền: Trường, Kỳ, Kháng, Chiến, Nhất, Định, Thắng, Lợi. Toàn quốc kháng chiến bùng nổ. Những ngày cuối năm 1946 đầu năm 1947, khi Bác rời Hà Nội chuyển dần ra vùng tự do, ở mỗi điểm dừng chân: Ngã Tư Canh, Vạn Phúc, Xuyên Dương, Cần Kiệm, Chùa Một Mái... người thư ký ấy thường xuyên có mặt bên cạnh Bác. Thời kỳ đầu, vì Trung ương chưa bố trí được bác sĩ riêng cho Bác, cho nên đồng chí Vũ Kỳ vừa là thư ký, vừa là cần vụ, vừa chăm lo sức khỏe hằng ngày cho Người. 7 Trung ương công bố với tên gọi là Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bốn năm trời để viết một di chúc, lại chọn đúng dịp ngày sinh của mình, từ ngày 10 tháng 5 đến ngày 20 tháng 5, mỗi ngày dành đúng một tiếng, từ 9 giờ đến 10 giờ, để suy nghĩ và viết về ngày ra đi của mình, rất thanh thản, ung dung, Bác Hồ của chúng ta là như thế. Ngày đó, không ai biết việc làm này của Bác. Bác ghi vào đầu tài liệu bốn chữ: "Tuyệt đối bí mật". Chỉ riêng đồng chí Vũ Kỳ, thư ký của Bác, biết rõ việc làm này của Bác từ khi bắt đầu đến khi kết thúc. Cho đến ngày Bác đi xa, đồng chí Vũ Kỳ là người có vinh dự được làm người giúp việc gần gũi của Bác gần đúng một phần tư thế kỷ. Đồng chí được Trung ương và Bác chọn làm thư ký cho Bác từ cuối năm 1945, khi Bác từ Việt Bắc về Hà Nội, ở nhà số 48 phố Hàng Ngang. 6 Bác Hồ là một nhà chiến lược, một nhà tổ chức thiên tài, để lại cho chúng ta không chỉ một kho tàng lý luận và một tư tưởng lớn, một sự nghiệp lớn, mà quý giá hơn, là một cuộc đời, một con người, một nhân cách vĩ đại, mẫu mực. Và điều đó được biểu hiện nhiều nhất trong cuộc sống thường ngày, thậm chí trong những lúc chỉ có hai Bác cháu với nhau. Do đó, việc viết hồi ký về Bác Hồ của đồng chí Vũ Kỳ là một trách nhiệm chung trước lịch sử, trước Đảng và nhân dân. Đó còn là tình cảm thiêng liêng của một người thư ký tận tụy và trung thành với người thầy lớn của cách mạng Việt Nam. Được biết trong gần một phần tư thế kỷ giúp việc Bác Hồ, hầu như ngày nào đồng chí Vũ Kỳ cũng ghi nhật ký. Những sự kiện quan trọng được ghi chính xác tới từng phút. Đó là 8 một thuận lợi rất lớn cho việc viết lại những năm tháng được sống bên cạnh Bác Hồ, góp phần quan trọng làm nên thành công của tập hồi ký Bác Hồ viết Di chúc. Tập hồi ký là những trang viết chân thực, kể về một việc làm thiêng liêng của lãnh tụ, một bậc vĩ nhân do chính người thư ký riêng gần gũi kể lại đã làm xúc động lòng người. Tháng 5 năm 1989, nhân dịp kỷ niệm 99 năm ngày sinh của Bác kính yêu, Nhà xuất bản Sự thật đã xuất bản lần đầu tiên cuốn sách Bác Hồ viết Di chúc và tháng 9 năm đó, nhân kỷ niệm 20 năm ngày Bác đi xa, cũng là dịp Bộ Chính trị (khóa VI) công bố ngày mất và toàn văn Di chúc của Người, cuốn sách được xuất bản lần thứ hai, đã tạo nên sự xúc động lớn trong lòng bạn đọc cả nước. Kể từ đó, cuốn sách đã được xuất bản nhiều lần. 9 Chương I TÀI LIỆU "TUYỆT ĐỐI BÍ MẬT" Tôi nhớ mãi sáng tháng Năm ấy... Trời cao và trong xanh. Mây trắng lững lờ trôi trên bầu trời Ba Đình. Phía đầu hồi nhà sàn, chim nhảy chuyền cành, gọi nhau ríu rít. Đó là buổi sáng thứ hai, mồng 10 tháng 5 năm 1965 không thể nào quên. Khắp nơi trong cả nước đang sôi nổi thi đua lập thành tích mừng thọ Bác Hồ 75 tuổi. Bác Hồ vẫn ung dung như thường lệ. Từ 7 giờ sáng, tại phòng khách cạnh nhà ăn phía bên này hồ, Bác ngồi nghe đồng chí Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải 11 Nhằm phục vụ nhu cầu của đông đảo bạn đọc, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản cuốn sách Bác Hồ viết Di chúc, theo bản in năm 2004 mà đồng chí Vũ Kỳ đã chỉnh lý, bổ sung. Xin trân trọng giới thiệu cuốn sách cùng bạn đọc. Tháng 9 năm 2018 NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT 10 đến báo cáo về con đường chiến lược qua đất Lào. Bác chăm chú nghe, thỉnh thoảng hỏi thêm, rồi căn dặn một số vấn đề... Tôi theo Bác lên nhà sàn, báo cáo công việc chính trong tuần. Cành phượng là là trên mặt nước, nụ hoa đã nở đỏ. Đàn cá đớp động, đáy nước lung linh mây trời. Đúng 9 giờ, Bác Hồ ngồi chăm chú viết. Vấn đề chắc đã được suy ngẫm từ lâu. Phòng làm việc trên nhà sàn càng yên tĩnh. Gió mát dịu, thoang thoảng hương thơm của hoa vườn... Chính vào giờ phút đó, Bác Hồ đặt bút viết những dòng đầu tiên vào tài liệu "Tuyệt đối bí mật" để dặn lại cho muôn đời con cháu mai sau... Chọn đúng vào một ngày tháng Năm, nhân dịp ngày sinh của mình, chọn đúng vào lúc 9 giờ, giờ đẹp nhất của một ngày, 12 chọn đúng vào lúc sức khỏe tốt nhất trong những năm gần đây... để viết về ngày ra đi của mình, sao mà thanh thản, ung dung đến thế! Bác Hồ suy nghĩ về việc này từ đầu những năm 60, sau khi dự Hội nghị đại biểu các Đảng Cộng sản và công nhân quốc tế từ Mátxcơva trở về. Những bất đồng dẫn đến bất hòa giữa các Đảng anh em, nhất là trong việc đánh giá kẻ thù, càng làm cho Bác Hồ suy nghĩ nhiều. Đế quốc Mỹ không bỏ lỡ cơ hội, dấn sâu thêm bàn tay tội ác vào Việt Nam. Tháng 2 năm 1965, không quân Mỹ ồ ạt leo thang đánh phá miền Bắc. Tháng 3, quân viễn chinh Mỹ bắt đầu đổ bộ lên Đà Nẵng. Lịch sử lại đặt dân tộc ta trước một thử thách cực kỳ nghiêm trọng, hơn bất cứ thời kỳ nào trước đó. 13 các nhà viết sử có lẽ phải dành nhiều trang cho sự kiện không ngẫu nhiên này. Bởi vì Hồ Chí Minh tìm đến Nguyễn Trãi trong bước ngoặt lịch sử của dân tộc đâu phải là một sự ngẫu nhiên. Cách nhau hơn 5 thế kỷ (1380 - 1890) mà sao có những trùng hợp kỳ lạ, y như cuộc hẹn gặp lịch sử đã định sẵn. Hai nhà chính trị và quân sự kiệt xuất, hai nhà thơ lớn, hai nhân cách lớn và bao trùm lên tất cả là sự gặp nhau ở lòng tin tuyệt đối vào sức mạnh to lớn của nhân dân, là tấm lòng tha thiết đối với hạnh phúc của nhân dân. Người đã từng nói: "Chở thuyền cũng là dân, lật thuyền cũng là dân", cũng chính là người đã mở đầu Bình Ngô đại cáo bằng một câu bất hủ: "Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân". Hôm nay, như hẹn gặp vĩ nhân của thời đại mới với chân lý: 15 Năm 1945 - 1946, vận mệnh dân tộc ta cũng đã ở thế "ngàn cân treo sợi tóc". Nhưng những tháng năm đó Bác Hồ mới ở tuổi 55, 56. Còn giờ đây, Bác đã tuổi 75, thuộc lớp người "xưa nay hiếm". "Ai đoán biết tôi sẽ sống và phục vụ Tổ quốc, phục vụ cách mạng mấy năm mấy tháng nữa?" 1. Bác Hồ hiểu rõ hơn ai hết tình hình sức khỏe của mình và sự nghiệp cách mạng lâu dài, gian khổ mà dân tộc cần phải vượt qua. Ngày 15 tháng 2 năm 1965, Bác Hồ về "thăm" Nguyễn Trãi ở Côn Sơn. Rồi đây, ___________ 1. Trích Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Các trích dẫn Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong cuốn sách này sẽ được in nghiêng và đều từ Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.15, tr.621-624. 14 "Gốc có vững cây mới bền, Xây lầu thắng lợi trên nền nhân dân"1. Bác Hồ thường nêu gương các vị anh hùng dân tộc đời trước để giáo dục các thế hệ ngày nay. Đặc biệt mỗi lần nhắc đến Nguyễn Trãi, Bác biểu lộ một tấm lòng ưu ái và khâm phục sâu sắc. "Cuộc chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta... nhất định thắng lợi hoàn toàn". Bác Hồ khẳng định đó là một điều chắc chắn. Và điều mong muốn cuối cùng của Bác là: "Toàn Đảng, toàn dân ta đoàn kết phấn đấu, xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, và góp phần xứng đáng vào sự nghiệp cách mạng thế giới". ___________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.5, tr.502. 16 Trong tình hình đất nước và thế giới đang có những diễn biến phức tạp, việc Bác Hồ quyết định viết rõ "những lời dặn lại" là rất cần thiết và đúng lúc. Và Bác Hồ của chúng ta đã làm việc đó đúng vào dịp tròn tuổi 75. Mở đầu bản viết, Bác ghi rõ: "Nhân dịp mừng 75 tuổi". Phía trên, bên trái, hơi chếch ra ngoài lề, Bác ghi thêm hàng chữ: "Tuyệt đối bí mật". Bác không muốn cho nhiều người biết việc làm của "một người sắp đi xa", ngại dẫn đến những suy nghĩ không có lợi. Ngày 10 tháng 5 năm 1965 ấy, Bác viết: "... Năm nay, tôi đã 75 tuổi. Tinh thần vẫn sáng suốt, thân thể vẫn mạnh khỏe. Tuy vậy, tôi cũng đã là lớp người "xưa nay hiếm". 17 Bác Hồ lại ung dung, thanh thản trở lại công việc hằng ngày của vị Chủ tịch nước, Chủ tịch Đảng, của người hoạt động không biết mệt mỏi cho phong trào giải phóng dân tộc, phong trào cộng sản và công nhân quốc tế. Ngay buổi chiều hôm ấy, vào lúc 14 giờ, đồng chí Lê Đức Thọ sang làm việc về thư trả lời Đảng Cộng sản Italia. Tiếp đó, 15 giờ 45 phút, đồng chí Nguyễn Duy Trinh sang báo cáo Bác về bài báo Unita. Buổi tối, từ 18 giờ đến 20 giờ 30 phút, Bác đến gặp Đoàn đại biểu Đảng Cộng sản Italia đang ở thăm và làm việc với Đảng ta đã được 10 ngày. Mặc dầu hôm ấy là một ngày làm việc bận rộn, cả việc chung và "việc riêng", Bác Hồ vẫn dành thời gian viết một bức thư đầy tình cảm thương yêu gửi đến các 19 Ai đoán biết tôi sẽ sống và phục vụ Tổ quốc, phục vụ cách mạng mấy năm mấy tháng nữa? Vì vậy, tôi để lại mấy lời này, chỉ nói tóm tắt vài việc thôi. Phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ Lênin và các vị cách mạng đàn anh khác, thì đồng bào cả nước và đồng chí trong Đảng khỏi cảm thấy đột ngột...". Bên ngoài, mặt trời đã lên cao. Nắng tháng Năm vàng óng như tơ, nhuộm đỏ rực những chùm hoa phượng vừa hé nở, khiến cả khu vườn quanh nhà Bác như được khoác màu áo mới. Đúng 10 giờ. Một giờ đã trôi qua, Bác gấp những tờ giấy "Tuyệt đối bí mật" lại, cẩn thận cho vào phong bì rồi để vào ngăn trên giá sách. 18 cháu thiếu nhi Trung Quốc, nhân dịp các cháu viết thư chúc thọ Bác. Sáng ngày 11 tháng 5 năm 1965, Bác dậy sớm hơn thường lệ, 5 giờ 45 phút đã đến tiễn biệt đoàn đại biểu Đảng Cộng sản Italia lên đường về nước. Trở về nhà sàn, thấy Bác rất vui. Cục Tác chiến vừa điện sang báo cáo với Bác tin chiến thắng đêm qua ở miền Nam. Quân chủ lực của Nam Bộ phối hợp với bộ đội địa phương mở cuộc tiến công vào hệ thống phòng thủ Sông Bé, chủ yếu vào thị xã Bà Rá, sân bay chi khu quân sự Phước Bình. Trong những năm này, đối với Bác Hồ, có lẽ không có niềm vui nào hơn là niềm vui nhận được tin chiến thắng từ các chiến trường, đặc biệt là từ chiến trường miền Nam. 20 Bác thường khen ngợi kịp thời các địa phương, các đơn vị và cá nhân lập công xuất sắc. Tháng trước, Bác đã gửi thư khen bộ đội không quân lập chiến công đầu, bắn rơi máy bay phản lực Mỹ và gửi tặng huy hiệu của Người cho các chiến sĩ lái máy bay. Hôm mồng 9 tháng 5 vừa rồi, Bác đã gửi tặng bằng khen cho cụ Hồ Văn Tính ở xã Nghĩa Tiến, huyện Nghĩa Đàn, tỉnh Nghệ An, về thành tích cả nhà dũng cảm tham gia bắn máy bay giặc Mỹ. Cứ mỗi lần đại biểu địa phương, các đơn vị tỏ ý lo lắng cho sức khỏe của Bác, Bác thường nói vui: "Các cô, các chú cứ diệt cho nhiều giặc Mỹ, bắn rơi thật nhiều máy bay Mỹ là Bác khỏe, Bác vui". Tháng Năm này, thi đua lập thành tích mừng thọ Bác Hồ 75 tuổi, đồng bào và chiến sĩ miền Nam đã kính dâng lên Bác 21 Đoàn kết là một truyền thống cực kỳ quý báu của Đảng và của dân ta. Các đồng chí từ Trung ương đến các chi bộ cần phải giữ gìn sự đoàn kết nhất trí của Đảng như giữ gìn con ngươi của mắt mình. Trong Đảng thực hành dân chủ rộng rãi, thường xuyên và nghiêm chỉnh tự phê bình và phê bình là cách tốt nhất để củng cố và phát triển sự đoàn kết và thống nhất của Đảng... Đảng ta là một đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân". Hoàn toàn không phải ngẫu nhiên mà trong một đoạn văn ngắn chỉ có 57 từ, Bác Hồ 23 một chiến công có ý nghĩa. Và đúng là Bác có vui hơn, khỏe hơn. Tôi để ý thấy có nhiều hoa hơn trong chiếc cốc thủy tinh vẫn để trên bàn làm việc của Bác. Đúng 9 giờ, Bác lại thong thả, ung dung lấy chiếc phong bì đựng tài liệu "Tuyệt đối bí mật" từ trên giá sách xuống, ngồi vào bàn, chăm chú viết. Bác không quên nhắc tôi tiếp tục theo dõi tin chiến thắng Bà Rá để báo cáo thêm với Bác. Hôm nay, Bác viết về Đảng, về đoàn kết, về đạo đức cách mạng. "... Trước hết nói về Đảng - Nhờ đoàn kết chặt chẽ, một lòng một dạ phục vụ giai cấp, phục vụ nhân dân, phục vụ Tổ quốc, cho nên từ ngày thành lập đến nay, Đảng ta đã đoàn kết, tổ chức và lãnh đạo nhân dân ta hăng hái đấu tranh tiến từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. 22 dùng đến bốn chữ "thật". Chúng ta biết, trong cách nói, cách viết, Bác Hồ không bao giờ dùng câu thừa, chữ thừa. Những chữ "thật" lặp đi lặp lại ở đây không những không thừa một chữ nào mà lại chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng. Bác đã suy ngẫm trong suốt một thời gian dài về bốn chữ "thật" đó, chí ít là trong ba tháng kể từ buổi đến "thăm" Nguyễn Trãi ở Côn Sơn ngày 15 tháng 2 năm 1965, trước khi bắt tay viết Di chúc vào ngày 10 tháng 5 năm 1965. Điều đáng chú ý là trong một đoạn Di chúc ngắn mà có đến bốn chữ "thật" trên đây, Bác Hồ viết từ năm 1965, khi đất nước đang bước vào cuộc chiến đấu một mất một còn với kẻ thù hung bạo. Bác viết bốn chữ "thật" cho lúc bấy giờ và cho cả mai sau, khi đất nước hết chiến tranh, 24 bước vào xây dựng. Mà có lẽ chủ yếu là Bác viết cho mai sau. Chắc là Bác muốn như thế. "Đảng ta là một đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch...", còn nóng hổi tính thời sự biết bao trong Di chúc thiêng liêng của Bác Hồ. Ngay từ năm 1947, trong tác phẩm Sửa đổi lối làm việc, Bác đã từng dạy: "Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân. Vì muốn giải phóng cho dân tộc, giải phóng cho loài người là một 25 cán bộ cấp cao. Bác cũng biết rằng, những kẻ như vậy vẫn còn không ít trong hàng ngũ cán bộ, đảng viên của Đảng. Và Bác biết rõ muốn giải quyết vấn đề này không có cách nào khác là phải chỉnh đốn lại Đảng. Do đó mà trong Di chúc để lại, Bác đã căn dặn là sau khi cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước giành được thắng lợi hoàn toàn thì "việc cần phải làm trước tiên là chỉnh đốn lại Đảng". Càng đọc, càng ngẫm, càng thấy những lời căn dặn trong Di chúc sâu sắc biết nhường nào, càng thấy Bác Hồ vĩ đại biết nhường nào. Đó chính là tầm nhìn xuyên suốt lịch sử của một thiên tài. Ngày nay, chúng ta có thể khẳng định rằng, muốn công cuộc đổi mới giành được thắng lợi thì một trong những yếu tố quan trọng hàng đầu là mỗi cán bộ, đảng viên 27 công việc to tát, mà tự mình không có đạo đức, không có căn bản, tự mình đã hủ hóa, xấu xa thì còn làm nổi việc gì?"1. Ngay từ năm 1927, trong tác phẩm Đường cách mệnh, Bác đã dành hẳn một chương, chương đầu tiên, để nói về "Tư cách một người cách mệnh". Đúng 20 năm sau, năm 1947, trong tác phẩm Sửa đổi lối làm việc, Bác lại dành hẳn chương ba, để nói về "Tư cách và đạo đức cách mạng". Nhưng điều quan trọng ở đây, trong lời Di chúc thiêng liêng này, Bác muốn nhấn mạnh là phải thật sự. Trong đời mình, Bác đã rất đau xót khi y án tử hình hai trường hợp vi phạm đạo đức một cách nghiêm trọng đối với hai ___________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.292- 293. 26 của Đảng phải là một tấm gương thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Bởi nếu Đảng bị thoái hóa biến chất, không còn xứng đáng là người lãnh đạo nữa thì chẳng những không có đổi mới mà những thành quả cách mạng giành được sau mấy chục năm phấn đấu, hy sinh cũng chẳng còn. Sau ba chữ "thật" nói trên, trong Di chúc của mình, Bác lại ân cần dặn thêm một chữ "thật" thứ tư. Chữ "thật" cuối cùng này bao hàm cả ba chữ "thật" trước đó, là kết quả của ba chữ "thật" trước đó: "Phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân". Suốt 24 năm làm Chủ tịch nước, Bác Hồ luôn tự nhận mình chỉ là người đầy tớ của nhân dân. Bao giờ Bác cũng xem nhân dân là người thầy của mình và xem việc được phục vụ nhân dân là 28 niềm hạnh phúc, là mục đích cao cả nhất của cuộc đời mình. Ngày 17 tháng 10 năm 1945, ngay sau khi mới giành được chính quyền, trong Thư gửi Ủy ban nhân dân các kỳ, tỉnh, huyện và làng, Bác Hồ đã viết những lời bất hủ: "Chúng ta phải hiểu rằng, các cơ quan của Chính phủ từ toàn quốc cho đến các làng, đều là công bộc của dân, nghĩa là để gánh việc chung cho dân, chứ không phải để đè đầu dân như trong thời kỳ dưới quyền thống trị của Pháp, Nhật. Việc gì lợi cho dân, ta phải hết sức làm. Việc gì hại đến dân, ta phải hết sức tránh"1. ___________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.64-65. 29 Ngay trong cuộc sống hằng ngày, Bác cũng không dành cho mình một sự ưu đãi đặc biệt nào. Những ngày đầu mới giành được chính quyền, Bác cùng ăn cơm chung với anh em trong cơ quan ở Bắc Bộ Phủ, cũng một suất ăn bình thường như các đồng chí khác. Chỗ ngồi của Bác ở phía đầu bàn, Bác thường xuống muộn, ngồi vào chỗ của mình. Trở về Hà Nội lần thứ hai, sau kháng chiến chống thực dân Pháp, là Chủ tịch nước nhưng Bác không ở dinh Toàn quyền cũ, mà ở ngôi nhà của một người thợ điện cũ, chỉ có ba phòng nhỏ đơn sơ. Cho đến ngày 17 tháng 5 năm 1958 thì chuyển hẳn sang ngôi nhà sàn gỗ mà ngày nay đã đi vào huyền thoại trong cái huyền thoại chung đẹp đẽ của cuộc đời Bác Hồ... Bây giờ càng ngẫm càng thấy rõ 31 Ngày 12 tháng 5 năm 1965, tin thi đua lập thành tích mừng thọ Bác Hồ 75 tuổi dồn dập bay về Phủ Chủ tịch. Từ ngôi nhà sàn đơn sơ, Bác Hồ nhớ đến mọi miền Tổ quốc, đón nhận tình cảm thiết tha của toàn dân tộc. Nhưng, với bản tính khiêm tốn, bao giờ Bác cũng nhắc nhở mọi người rằng sự nghiệp cách mạng là sự nghiệp của quần chúng, không có một cá nhân anh hùng nào có thể giành được thắng lợi nếu không được sự tin yêu và ủng hộ của nhân dân. Bác thường nói: Có tập thể vĩ đại ấy mới có Đảng ta vĩ đại, mới có Cách mạng Tháng Tám thắng lợi, mới có sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước được cả thế giới đồng tình. Bác chỉ là người lính vâng lệnh quốc dân đứng ra gánh vác việc nước. Vì vậy, Bác từ chối sự tôn sùng đối với bản thân mình. 30 việc một vị Chủ tịch nước chọn chỗ ở của mình là một ngôi nhà sàn gỗ với hai phòng, mỗi phòng chỉ vẻn vẹn hơn 10 mét vuông, thật có ý nghĩa sâu sắc. Cũng như đôi dép lốp, chiếc quạt lá cọ, bộ quần áo kaki, những bữa cơm thanh đạm mang đậm đà mùi vị quê hương, đó chính là một tấm gương cho mọi thế hệ về đạo đức "cần kiệm liêm chính, chí công vô tư", điều cơ bản cần có trước hết của một cán bộ cách mạng. Ngày 18 tháng 1 năm 1949, nói chuyện trong buổi bế mạc Hội nghị cán bộ của Đảng lần thứ sáu, Bác lại nhắc nhở: "Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách, đạo đức. Muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt chước... 32 Hô hào dân tiết kiệm, mình phải tiết kiệm trước đã. Đồng chí ta phải học lấy bốn đức cách mạng: cần, kiệm, liêm, chính"1. Đã từ lâu, hằng năm đến dịp sinh nhật, Bác Hồ thường dặn trước các địa phương, các cơ quan là không nên tổ chức chúc thọ linh đình. Ở Hà Nội, đúng ngày 19 tháng 5, Bác thường tránh đi một nơi khác để bớt những nghi lễ phiền phức, tốn kém... Bước vào tuổi 75, tuổi thượng thọ của một vị Chủ tịch nước, lãnh tụ tối cao của Đảng, của dân tộc, trong cơ quan Phủ Chủ tịch vẫn không thấy có sự chuẩn bị gì đặc biệt. Sáng sáng, mọi người vẫn thấy Bác Hồ dậy sớm như thường lệ, thong thả bước xuống cầu thang, vừa đi ___________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.6, tr.16. 33 căn dặn một số công việc cần thiết, đúng 9 giờ Bác lại ngồi viết tiếp tài liệu "Tuyệt đối bí mật". Hôm nay, Bác viết về thanh niên; về quyết tâm chống Mỹ, cứu nước; về kế hoạch xây dựng đất nước mai sau: "Đoàn viên và thanh niên ta nói chung là tốt, mọi việc đều hăng hái xung phong, không ngại khó khăn, có chí tiến thủ. Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng xã hội chủ nghĩa vừa "hồng" vừa "chuyên". Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết. Nhân dân lao động ta ở miền xuôi cũng như ở miền núi, đã bao đời chịu đựng gian khổ bị chế độ phong kiến và 35 vừa tập thể dục trên con đường nhỏ quanh hồ. Ai đã được một lần nhìn thấy Bác Hồ bước đi thấp thoáng dưới những tán dừa, những hàng cây bụt mọc, những cành dương liễu... trong một sáng tháng Năm của năm 1965 này, sẽ còn giữ lại mãi mãi những cảm nhận đẹp đẽ trong tâm hồn về một con người vĩ đại. Bộ quần áo màu gụ, mái tóc bạc phơ bay bay trong gió, khuôn mặt hồng hào với đôi mắt hiền từ và chòm râu trắng, làm cho Bác Hồ bước vào tuổi 75 đẹp như một ông tiên trong các truyện cổ tích. Và chính trong những ngày này, Bác Hồ bắt đầu viết những lời dặn lại cho mai sau. Sáng nay, sau khi thông qua điện mừng Đại hội đoàn kết nhân dân Á - Phi lần thứ IV tại Uynnơba, nước Cộng hòa Gana, xem một số báo mới trong ngày, 34 thực dân áp bức bóc lột, lại kinh qua nhiều năm chiến tranh. Tuy vậy, nhân dân ta rất anh hùng, dũng cảm, hăng hái, cần cù. Từ ngày có Đảng, nhân dân ta luôn luôn đi theo Đảng, rất trung thành với Đảng. Đảng cần phải có kế hoạch thật tốt để phát triển kinh tế và văn hóa, nhằm không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân. Cuộc kháng chiến chống Mỹ có thể sẽ kéo dài mấy năm nữa. Đồng bào ta có thể phải hy sinh nhiều của nhiều người. Dù sao, chúng ta phải quyết tâm đánh giặc Mỹ đến thắng lợi hoàn toàn. Còn non, còn nước, còn người, Thắng giặc Mỹ, ta sẽ xây dựng hơn mười ngày nay! Dù khó khăn gian khổ đến mấy, nhân dân ta nhất định sẽ hoàn toàn thắng lợi. 36 Đế quốc Mỹ nhất định phải cút khỏi nước ta. Tổ quốc ta nhất định sẽ thống nhất. Đồng bào Nam, Bắc nhất định sẽ sum họp một nhà. Nước ta sẽ có vinh dự lớn là một nước nhỏ mà đã anh dũng đánh thắng 2 đế quốc to - là Pháp và Mỹ; và đã góp phần xứng đáng vào phong trào giải phóng dân tộc...". Buổi chiều, ngay đầu giờ làm việc, Bác ký Lệnh số 49 thưởng Huân chương Lao động cho nữ đồng chí chuyên gia Liên Xô về múa balê đã có công giúp ta xây dựng Trường múa Việt Nam. Tiếp đó, Bác ký Lệnh số 50 thưởng Huân chương Lao động cho hai đồng chí chuyên gia Trung Quốc đã có công giúp Chính phủ ta xây dựng Nhà máy miến, mỳ chính Việt Trì. 37 Bác đã gửi điện mừng đến các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước Liên Xô nhân kỷ niệm 20 năm ngày chiến thắng phát xít Đức. Bức điện viết: "Cách đây 20 năm dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng Cộng sản và Chính phủ Liên Xô, sau nhiều năm chiến đấu oanh liệt, nhân dân và quân đội Liên Xô anh hùng đã giành được thắng lợi vô cùng vẻ vang: đánh bại bọn phát xít dã man, bảo vệ được Tổ quốc Xôviết, và cứu loài người khỏi thảm họa của chủ nghĩa phát xít... Chiến thắng đó đã tạo điều kiện thuận lợi cho nhân dân Việt Nam làm cuộc Cách mạng Tháng Tám thành công và thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Nhân dân Việt Nam và nhân dân thế giới luôn luôn ghi nhớ công lao vĩ đại đó của nhân dân Liên Xô". Cùng ngày, Bác viết bài Hai ngày kỷ niệm vẻ vang 39 Ký xong hai lệnh thưởng, Bác nói với các đồng chí có mặt lúc đó: "Chính phủ và nhân dân hai nước Liên Xô, Trung Quốc hết lòng giúp đỡ nhân dân ta xây dựng chủ nghĩa xã hội và chiến đấu chống đế quốc Mỹ xâm lược. Chúng ta phải biết ơn và ngày càng thắt chặt hơn nữa tình bạn chiến đấu mãi mãi vững bền giữa nhân dân Việt Nam và nhân dân hai nước anh em". Thấm nhuần tinh thần chỉ đạo của Bác, báo Nhân dân, cơ quan trung ương của Đảng ta, số ra ngày 6 tháng 5 năm 1965, đã đăng Xã luận quan trọng về bản Tuyên bố của Xôviết tối cao Liên Xô ủng hộ cuộc đấu tranh của nhân dân ta chống Mỹ xâm lược. Ngày 8 tháng 5 năm 1965, cùng với các đồng chí Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, 38 đăng trên trang nhất báo Nhân dân: "Mồng 7-5, kỷ niệm đại thắng Điện Biên Phủ của nhân dân ta. Mồng 9-5, kỷ niệm đại thắng của Liên Xô cùng các đồng minh đánh tan lực lượng phát xít Đức - Ý - Nhật"1. Bác nêu bật vai trò quyết định của Liên Xô trong sự nghiệp vẻ vang đó: "Liên Xô đã phải chịu gánh nặng nhất trong cuộc chiến tranh. Năm đầu, Liên Xô đã gặp những khó khăn không thể tưởng tượng. Lêningrát bị vây kín. Xtalingrát và nhiều thành phố lớn khác bị giặc phá tan tành... Nhưng dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng Cộng sản, quân và dân Liên Xô đã quyết tâm hy sinh tất cả để đánh thắng và đã thắng to. Cuối cùng, 507 sư đoàn phát xít đã bị Hồng quân tiêu diệt ___________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.14, tr.541.40 hoặc làm tan rã. Hồng quân đã giết, làm bị thương và bắt làm tù binh ngót 10 triệu binh sĩ phát xít. Tổng thống Mỹ Rudơven đã nói rằng: "Riêng người Nga đã tiêu diệt quân lính Đức và phá hoại vũ khí Đức nhiều hơn cả 25 nước đồng minh cộng lại". Người ghét cay ghét đắng cộng sản là Thủ tướng Anh Sớcsin cũng phải nhận rằng: "Đó là người Nga họ đã đập bẹp các guồng máy quân sự của phát xít Đức""1. Chúng ta biết, chính Bác Hồ là người đã đặt nền móng và dày công vun đắp cho tình hữu nghị vĩ đại này ngày càng phát triển tốt đẹp. Cũng chính vì vậy mà trong những năm gần đây, Bác Hồ suy nghĩ nhiều về ___________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.14, tr.541-542. 41 Tôi tin chắc rằng các đảng anh em và các nước anh em nhất định sẽ phải đoàn kết lại". Ngay sáng hôm ấy, trên đường từ nhà sàn xuống nhà ăn, Bác nhắc tôi kiểm tra lại thư Bác gửi các cháu thiếu nhi Liên Xô hôm thứ bảy tuần trước và thư Bác gửi các cháu thiếu nhi Trung Quốc thứ hai tuần này. Bác muốn vun đắp tình hữu nghị anh em, tinh thần quốc tế vô sản chân chính, không chỉ cho thế hệ đã qua, thế hệ hôm nay mà cả thế hệ mai sau. Chiều tối 13 tháng 5, từ 18 giờ 30 đến 19 giờ 30, Bác Hồ gặp gỡ thân mật các đồng chí cán bộ miền Nam mới ra, có cả một số đồng chí Liên khu V. Phần đông các đồng chí không được khỏe. Bác nhắc các cơ quan phục vụ cần chú ý tăng cường bồi dưỡng cho anh em. 43 mối bất hòa giữa một số đảng anh em, trong đó nổi lên là sự bất hòa nghiêm trọng giữa Đảng Cộng sản Liên Xô và Đảng Cộng sản Trung Quốc. Do đó, sáng 13 tháng 5 năm 1965, khi viết tiếp tài liệu "Tuyệt đối bí mật", trong phần: "Về phong trào cộng sản thế giới", Bác Hồ đã dặn lại những lời tâm huyết: "Là một người suốt đời phục vụ cách mạng, tôi càng tự hào với sự lớn mạnh của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế bao nhiêu, thì tôi càng đau lòng bấy nhiêu vì sự bất hòa hiện nay giữa các đảng anh em! Tôi mong rằng Đảng ta sẽ ra sức hoạt động, góp phần đắc lực vào việc khôi phục lại khối đoàn kết giữa các đảng anh em trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin và chủ nghĩa quốc tế vô sản, có lý có tình. 42 Sáng thứ sáu, 14 tháng 5, từ 6 giờ, khi cán bộ, nhân viên cơ quan nhà nước còn đang bận rộn việc gia đình thì Bác Hồ với bộ quần áo bà ba nâu quen thuộc, đã đến tận cánh đồng xã Xuân Phương, thuộc huyện Từ Liêm thăm hỏi việc làm ăn và động viên khen ngợi bà con xã viên đang thu hoạch một vụ chiêm thắng lợi. Khó mà quên được niềm vui chung của Bác Hồ và bà con nông dân hôm ấy, nhất là cảnh các cháu gái, lực lượng lao động chính vào tuổi "bẻ gãy sừng trâu", má đỏ hây hây, mồ hôi lấm tấm, tíu tít trả lời Bác Hồ về vụ gặt được mùa. Bác đi từ thửa ruộng này đến thửa ruộng khác, đến tận nơi thăm hỏi từng người, tránh cho bà con đỡ mất việc. Cho đến lúc nắng gắt, lưng áo đã đẫm mồ hôi, Bác Hồ mới vẫy chào bà con ra về. Hàng trăm xã viên 44 đang gặt lúa ở các thửa ruộng cạnh đó, nghe tin Bác Hồ đến, vội vàng chạy ùa sang, cũng vừa kịp lưu luyến tiễn Bác. Bác đi xa rồi mà mọi người vẫn còn như vừa qua một giấc mơ. Những người mới đến hỏi những người may mắn được đứng gần Bác, rằng Bác có khỏe không? Bác hỏi những câu gì? Bác dạy những điều gì? Bác đi giày hay đi dép cao su? Bác có khen lúa năm nay của làng ta tốt không? Bác có vui không?... Nhiều người trách xã, trách huyện sao không thông báo cho nhân dân biết để mọi người cùng được đến đón Bác. Họ "ghen" với những người được hạnh phúc đón Bác sáng nay. Nhưng một bà cụ liền giơ tay phân bua: "Thì tôi cũng có biết trước gì đâu. Đang gặt thì nghe tiếng reo hò: "Bác Hồ đến! Bà con ơi! Bác Hồ đến!". Thế rồi Bác hiện ra trước mặt tôi, râu tóc bạc trắng, 45 Gần 10 giờ, Bác mới về tới nhà, kịp tham gia cuộc họp Bộ Chính trị bàn về công tác đào tạo cán bộ. Như vậy là từ 9 giờ sáng đến 10 giờ sáng nay, Bác không viết tiếp được "lời dặn lại" như đã định. Tuy nhiên, buổi đi thăm đồng bào gặt lúa đã làm cho Bác rất vui, như trẻ lại vài tuổi. Bác Hồ kỳ diệu như thế đó. Nhìn Bác ngồi làm việc trên nhà sàn, ta có cảm tưởng đó là một nhà hiền triết với vầng trán rộng, cặp mắt sáng chứa đầy suy tư trí tuệ. Nhưng khi Bác ở giữa quần chúng như sáng nay, ta thấy Bác đúng là một cụ già hiền từ, gần gũi với mọi người, hiểu thấu niềm vui, nỗi buồn của từng gia đình, từng cảnh ngộ. Ai ai cũng cảm thấy Bác Hồ là người của chính mình, của địa phương mình. Phải có sự gắn bó với nhân dân như thế nào, một sự gắn bó tự nhiên 47 nét mặt hiền từ như một ông tiên vừa giáng trần". Đó chính là bà cụ được Bác Hồ thăm hỏi đầu tiên trong buổi đi thăm sáng nay. Biết bà cụ có hai con đang chiến đấu ở chiến trường, Bác an ủi, động viên: "Ở hậu phương ta cố gắng sản xuất cho thật nhiều thóc gạo để bộ đội ăn no, đánh thắng. Giặc Mỹ nhất định thua. Các con cụ sẽ trở về với cụ. Nhân dân ta hãy chịu khó, chịu khổ, hy sinh thêm vài năm nữa...". Không ai biết được rằng những lời Bác nói với đồng bào trong buổi gặt lúa hôm nay, chính là điều mà vừa mới hôm qua Bác đã dặn lại trong Di chúc: "Cuộc kháng chiến chống Mỹ có thể sẽ kéo dài mấy năm nữa. Đồng bào ta có thể phải hy sinh nhiều của nhiều người. Dù sao, chúng ta phải quyết tâm đánh giặc Mỹ đến thắng lợi hoàn toàn". 46 như không khí, như đất trời và với tấm lòng thật sự nhân ái bao la mới có thể tạo nên sự đồng cảm sâu sắc đến như thế. Lãnh tụ và quần chúng chan hòa làm một. Và khi đó, sức mạnh được tăng lên gấp bội. Đavít Hambớtstam, một nhà báo Mỹ đã viết: "Đó là sức mạnh của ông Hồ, vì ông là người Việt Nam của quần chúng và bởi thế cho nên ông không thích dinh thự và đồng phục của thống chế, của các vị tướng. Ông thường mặc bộ quần áo giản dị, một phong cách mà người phương Tây đã chế giễu trong nhiều năm. Cho đến một ngày nọ họ mới hiểu và nhận ra rằng, chính cái giản dị ấy, cái khả năng hòa mình vào nhân dân ấy là cơ sở cho sự thành công của ông. Địa vị càng cao, ông càng giản dị, trong sạch hơn. Hình như 48 ông luôn luôn giữ được những giá trị vĩnh viễn của người Việt Nam". Nghe kể lại, sáng nay, khi mọi người đã về hết để đề phòng máy bay giặc đến đánh phá, giữa cánh đồng ngoại thành bao la, có một lão nông tóc bạc, cứ chống cuốc hết đứng nhìn theo dấu chân Bác Hồ trên ruộng lúa lại ngước mắt nhìn lên bầu trời tháng Năm xanh ngắt mà thốt lên sung sướng: "Phải chăng dân ta đang được sống lại thời Nghiêu - Thuấn". Cái thời Nghiêu - Thuấn xa xôi ngày xưa vua và dân là một, vua đi cày cùng với dân có thật hay không thì tôi không biết... Nhưng nước Việt Nam từ ngày có Cụ Hồ Chí Minh về làm Chủ tịch nước, đến nay vừa tròn 20 năm, thì toàn dân tộc đã được sống những ngày hạnh phúc thật sự. Trước hết, đó là quyền được làm người, được làm dân một 49 Chưa đầy nửa tháng sau ngày Độc lập mồng 2 tháng 9 năm 1945, chính Người đã gửi thư cho học sinh cả nước với những lời lẽ thắm thiết nhân ngày tựu trường: "Các em hãy nghe lời tôi, lời của một người anh lớn lúc nào cũng ân cần mong mỏi cho các em được giỏi giang. Trong năm học tới đây, các em hãy cố gắng, siêng năng học tập, ngoan ngoãn, nghe thầy, yêu bạn. Sau 80 năm giời nô lệ làm cho nước nhà bị yếu hèn, ngày nay chúng ta cần phải xây dựng lại cơ đồ mà tổ tiên đã để lại cho chúng ta, làm sao cho chúng ta theo kịp các nước khác trên hoàn cầu. Trong công cuộc kiến thiết đó, nước nhà trông mong chờ đợi ở các em rất nhiều. Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có 51 nước độc lập, tự do, sau gần 100 năm bị nô lệ. Và cội nguồn của niềm hạnh phúc lớn đó chính là do dân tộc ta, như sự sắp xếp của lịch sử, may mắn được gặp gỡ vị lãnh tụ kính yêu của mình. Chính là vào cái đêm trước của cách mạng đó, khi hàng triệu con người đang quằn quại trong cảnh đói rét thì Hồ Chí Minh xuất hiện như một ngôi sao sáng giữa bầu trời. Lịch sử càng tiến bước, ngôi sao càng tỏa sáng. Trong phiên họp đầu tiên của Hội đồng Chính phủ ngày 3 tháng 9 năm 1945, Bác Hồ đã kêu gọi: "... Mười ngày một lần, tất cả đồng bào chúng ta nhịn ăn một bữa. Gạo tiết kiệm được sẽ góp lại và phát cho người nghèo"1. ___________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.7.50 bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em"1. Chính Người đã viết những câu bất hủ trong Thư gửi Ủy ban nhân dân các kỳ, tỉnh, huyện và làng, ngày 17 tháng 10 năm 1945: "Chúng ta phải hiểu rằng, các cơ quan của Chính phủ từ toàn quốc cho đến các làng, đều là công bộc của dân, nghĩa là để gánh việc chung cho dân, chứ không phải để đè đầu dân như trong thời kỳ dưới quyền thống trị của Pháp, Nhật. Việc gì lợi cho dân, ta phải hết sức làm. Việc gì hại đến dân, ta phải hết sức tránh. ___________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.34-35.52 Chúng ta phải yêu dân, kính dân thì dân mới yêu ta, kính ta"1. Trong một buổi gặp gỡ các nhà báo đầu năm 1946, Người đã tuyên bố: "Tôi tuyệt nhiên không ham muốn công danh phú quý chút nào. Bây giờ phải gánh chức Chủ tịch là vì đồng bào ủy thác thì tôi phải gắng sức làm, cũng như một người lính vâng mệnh lệnh của quốc dân ra trước mặt trận. Bao giờ đồng bào cho tôi lui, thì tôi rất vui lòng lui. Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành. Riêng phần tôi thì làm một cái nhà nho nhỏ, nơi có non xanh, nước biếc để câu cá, ___________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.64-65. 53 tĩnh và ung dung, hết sức tự tin và thanh thản... Chắc chắn là không ai biết cả. Nếu có thì cũng không phải là thời điểm này, thời điểm sức khỏe Bác Hồ tốt nhất trong những năm gần đây... Sáng nay, nhìn Bác bước đi nhanh nhẹn từ thửa ruộng này sang thửa ruộng khác, nhìn Bác nói cười với đông đảo bà con nông dân mà lòng tôi đau như cắt khi nghĩ đến chỉ lát nữa thôi, Bác Hồ kính yêu của chúng ta lại trở về ngôi nhà sàn đơn sơ, tiếp tục viết "những lời dặn lại" để chuẩn bị "đi gặp cụ Các Mác, cụ Lênin và các vị cách mạng đàn anh khác...". Trưa nay, có lẽ do niềm vui được gặp đồng bào buổi sáng, và do đi lại hoạt động nhiều nên Bác ngủ ngon hơn. Trong giấc ngủ, có hương thơm của hoa vườn và tiếng chim ca thánh thót. Bác tỉnh giấc vào lúc 13 giờ. 55 trồng hoa, sớm chiều làm bạn với các cụ già hái củi, em trẻ chăn trâu, không dính líu gì với vòng danh lợi"1. Chính Người, với cương vị Chủ tịch nước, mặc dầu bận trăm công nghìn việc, chẳng quản tuổi già sức yếu, sáng nay đã ra tận cánh đồng lúa chín, hòa vui cảnh gặt hái với quần chúng nông dân. Lẽ nào trái tim vĩ đại đó sắp ngừng đập rồi sao mà Người đã viết "những lời dặn lại" cho con cháu. Toàn Đảng, toàn quân, toàn dân, hàng triệu chiến sĩ đang chiến đấu trên khắp các mặt trận, các cháu thanh niên và nhi đồng, bầu bạn khắp nơi trên thế giới, có hay chăng, con người có tên là Hồ Chí Minh, là Bác Hồ, đang chuẩn bị vĩnh biệt chúng ta, một sự chuẩn bị kỹ càng, hết sức bình ___________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.187.54 Chiều nay, Bác dành gấp đôi thời gian, từ 14 giờ đến 16 giờ cho tài liệu "Tuyệt đối bí mật". Bác viết tiếp trong mục mà Bác cho là việc riêng: "...Cuối cùng, tôi để lại muôn vàn tình thân yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể bộ đội, cho các cháu thanh niên và nhi đồng. Tôi cũng gửi lời chào thân ái đến các đồng chí, các bầu bạn, và các cháu thanh niên nhi đồng quốc tế. Điều mong muốn cuối cùng của tôi là: Toàn Đảng toàn dân ta đoàn kết phấn đấu, xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, và góp phần xứng đáng vào sự nghiệp cách mạng thế giới". Đúng hẹn, đồng chí Lê Duẩn sang gặp, cũng vừa lúc Bác đánh máy xong tài liệu 56 "Tuyệt đối bí mật" vào lúc 16 giờ ngày 14 tháng 5 năm 1965. Nhưng Bác đánh máy dòng chữ "Hà-nội ngày 15 tháng 5 năm 1965" trước chữ ký Hồ Chí Minh. 17 giờ, anh Cả sang cùng ăn cơm với Bác, báo cáo cụ thể về chuyến đi công tác ngày mai. 18 giờ, các đồng chí Bộ Chính trị và một số đồng chí Ủy viên Trung ương tranh thủ vào chúc thọ Bác, vì được biết chương trình của Bác sáng mai đi công tác khoảng một tháng. Một bó hoa tươi được đặt trang trọng giữa bàn. Bác Hồ đứng dậy thân mật hỏi: - Bác muốn biết ai đứng ra tổ chức cuộc gặp mặt hôm nay? Hoặc cơ quan nào, đoàn thể nào? Đồng chí Lê Duẩn tủm tỉm cười, đưa mắt nhìn sang đồng chí Phạm Văn Đồng, 57 - Thưa Bác! Có ạ. Tôi vừa trả lời vừa ra hiệu để các đồng chí phục vụ chuyển kẹo bánh ra. Bác vui vẻ giơ cao tay mời tất cả mọi người ăn kẹo, ăn bánh, và dặn nhớ để phần cho các thím và các cháu ở nhà nữa... Tất cả cười vang, đầm ấm, chan hòa. Lễ sinh nhật lần thứ 75 của một vị Chủ tịch nước diễn ra như thế đó. 19 giờ 30, Bác đến dự mít tinh của thiếu nhi Thủ đô chào mừng kỷ niệm lần thứ 24 ngày thành lập Đội Thiếu niên Tiền phong Việt Nam. Chính tại đây, giữa vòng vây yêu thương của các cháu nhỏ, Bác Hồ vui sống một ngày tháng Năm đáng ghi nhớ. 21 giờ, Bác về tới Phủ Chủ tịch. Xe đỗ ở phía sau nhà ăn. Hai Bác cháu thong thả bước đi trên con đường nhỏ ven hồ. 59 đồng chí Phạm Văn Đồng nhìn sang đồng chí Trường Chinh. Đồng chí Trường Chinh đứng dậy hướng về phía Bác Hồ: - Thưa Bác! Nhân dịp kỷ niệm sinh nhật lần thứ 75 của Bác, chúng tôi thay mặt Trung ương Đảng, Quốc hội, Chính phủ, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam xin kính chúc Bác mạnh khỏe, sống lâu. Mọi người vỗ tay nhiệt liệt hưởng ứng lời phát biểu của đồng chí Chủ tịch Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Bác xúc động đứng dậy nói: - Bác cảm ơn các chú đã có lòng, nhưng trong lúc toàn dân ta đang kháng chiến gian khổ, mọi công việc hết sức khẩn trương mà lại tổ chức chúc thọ một cá nhân là không nên. Rồi Bác hỏi: - Chú Kỳ xem có gì chiêu đãi không? 58 Đêm tháng Năm trong lành, yên tĩnh. Dạ hương thơm ngát. Tôi đưa Bác lên nhà sàn. Bác giao chiếc phong bì to cho tôi và dặn: - Chú cất giữ cẩn thận, sang năm, mồng 10 tháng 5 nhớ đưa lại cho Bác. Rồi Bác bảo tôi: - Chú chuẩn bị sẵn sàng, sáng sớm mai ta lên đường! 60 Chương II TỪ HÀ NỘI ĐẾN QUẢNG CHÂU - DƯƠNG CHÂU Sáng 15 tháng 5 năm 1965, đúng 5 giờ, tôi có mặt ở nhà sàn để đón Bác. Bác đã chuẩn bị xong. Thực ra cũng chẳng có gì. Tất cả các đồ đạc của vị Chủ tịch nước trong chuyến đi ra nước ngoài thu gọn vào trong một chiếc va ly nhỏ. Bác vẫn mặc bộ quần áo nâu quen thuộc, nhưng bên ngoài mặc thêm chiếc áo kaki. Chiếc Pôpêda cũ đã đợi sẵn bên kia hồ, phía đầu hồi nhà ăn, dưới giàn nho. Bác bắt tay đồng chí Cẩn, người nấu ăn, đồng chí Cần, người phục vụ, dặn trong thời 61 khẩu đội cao xạ ngày đêm trực chiến. Bác khẽ gật đầu nói: - Bác có biết! Chú nhớ nhắc chú Tài, chú Tính cố gắng quan tâm tốt đời sống của các chiến sĩ. Rồi đột nhiên Bác hỏi: - Hôm qua có nơi nào bắn rơi máy bay địch không? Tôi báo cáo: - Thưa Bác! Hôm nay đế quốc Mỹ vẫn thực hiện ngừng ném bom trên toàn miền Bắc. Tại Kỳ họp thứ hai Quốc hội khóa III nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Bác đã nghiêm khắc cảnh cáo Giônxơn đang giở đủ mọi mánh khóe để hòng lừa bịp dư luận thế giới. Bác khẳng định: "Nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một, không ai được xâm phạm đến 63 gian Bác đi công tác xa, nên bố trí thay nhau về thăm gia đình. Xe chuyển bánh qua cổng đỏ, rẽ phải rồi theo đường Phan Đình Phùng. Sáng tháng Năm này, Hà Nội có vẻ yên tĩnh, tuy từ vài tháng nay đã mang đậm màu sắc chiến tranh. Từ khi máy bay giặc Mỹ đánh phá ác liệt Hàm Rồng (Thanh Hóa) ngày 3, ngày 4 tháng 4 năm 1965 và đánh phá sân bay Vinh (Nghệ An) ngày 8 tháng 5 năm 1965, thì hầu như ngày nào Hà Nội cũng có kéo còi báo động. Hầm hào trên đường phố ngày một nhiều. Ở những nơi tập trung đông người, đều có xây hầm tập thể chắc chắn. Bác rất quan tâm về phòng tránh, sơ tán. Xe qua cầu Long Biên. Tôi báo cáo với Bác là trên đỉnh 7 nhịp cầu đều có các 62 quyền thiêng liêng ấy của nhân dân ta. Đế quốc Mỹ phải tôn trọng Hiệp nghị Giơnevơ, phải rút khỏi miền Nam Việt Nam! Phải chấm dứt ngay những cuộc tiến công vào miền Bắc. Đó là biện pháp duy nhất để giải quyết vấn đề chiến tranh ở Việt Nam... Đó là câu trả lời của nhân dân và Chính phủ ta cho đế quốc Mỹ"1. Ý chí của Bác Hồ cũng là ý chí của toàn thể nhân dân Việt Nam. Xe đến sân bay Gia Lâm. Chiếc IL-14-628 đã đợi sẵn. Bác bắt tay đồng chí lái trẻ rồi nhanh nhẹn bước lên cầu thang máy bay. Đúng 6 giờ sáng ngày 15 tháng 5 năm 1965, máy bay cất cánh. Chưa đầy 3 tiếng ___________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.14, tr.532-533. 64 sau, 8 giờ 44 phút, đến Quảng Châu. Thế mà trước đây, từ Quảng Châu về Pác Bó, Bác Hồ phải đi mất 17 năm trời, từ cuối năm 1924 đến đầu năm 1941. Trong cuộc đời hoạt động của mình, cũng như ở Pari và Mátxcơva, Quảng Châu là nơi đã để lại dấu ấn sâu sắc đối với Bác. Tại đây, Bác đã sáng lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Cũng tại đây, lớp cán bộ cách mạng đầu tiên của Đảng đã được tập hợp, đào tạo. Một sự trùng hợp tuyệt đẹp. Năm 1965 này, kỷ niệm lần thứ 75 ngày sinh của mình, Bác Hồ lại có mặt ở Quảng Châu đúng dịp kỷ niệm 40 năm ngày thành lập tổ chức tiền thân của Đảng (1925-1965). Đây là sự trùng hợp ngẫu nhiên phù hợp với bước đi của lịch sử. Tình hữu nghị Việt Nam - Trung Quốc được Bác Hồ đặt 65 sông Hoàng Phố. Đồng chí Lê Văn Lương, đồng chí Xuân Thủy đang nghỉ ở đây cũng đến dự. 15 giờ, Tỉnh ủy mời Bác lên nhà nghỉ Bạch Vân Sơn. Tại đây một buổi biểu diễn văn nghệ được tổ chức để đón chào Bác Hồ. 7 giờ ngày chủ nhật, 16 tháng 5, Bác trở lại Quảng Châu để chuẩn bị đi Trường Sa. Hiện Chủ tịch Mao Trạch Đông đang có mặt ở Trường Sa và có lời mời Bác. Chiếc IL-18-412 cất cánh lúc 8 giờ 30 và 9 giờ 45 phút đã tới nơi. Cùng đi có Bí thư Thứ nhất Tỉnh ủy Quảng Đông. 11 giờ, Chủ tịch Mao Trạch Đông mời cơm thân mật Bác tại nhà riêng ở Trường Sa. Buồng ăn nhỏ, ở giữa kê một chiếc bàn tròn, chung quanh có mấy chiếc ghế. Bữa cơm diễn ra trong không khí thân mật, cởi mở. Sau đó Bác Hồ và Chủ tịch 67 nền móng cách đây hơn 40 năm ngày càng phát triển. Đầu năm 1930, Đảng Cộng sản Việt Nam được thành lập. Ngày 27 tháng 3 năm 1935, khai mạc Đại hội Đảng lần thứ nhất. Cả hai sự kiện lịch sử này của Đảng ta đều diễn ra trên đất Trung Quốc anh em. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược và cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Đảng Cộng sản và nhân dân Trung Quốc đã dành cho nhân dân Việt Nam sự giúp đỡ to lớn, có hiệu quả. Chính vì vậy mà khi trở lại Quảng Châu, Bác Hồ cảm thấy như ở nhà, và các đồng chí ở Quảng Châu đón Bác như đón một người bạn thân thiết. 10 giờ 30, Tỉnh ủy Quảng Châu mở tiệc chiêu đãi Chủ tịch Hồ Chí Minh ở nhà khách trên một hòn đảo đẹp giữa 66 Mao Trạch Đông còn làm việc riêng với nhau đến 1 giờ chiều. Khi chia tay, Chủ tịch Mao Trạch Đông tiễn Bác rất quyến luyến. Tôi đi phía sau Bác, ngước nhìn lên mái đầu bạc phơ của Bác lồng lộng dưới bầu trời Trường Sa mà trong lòng trào lên một niềm tự hào lớn lao. Cái cảm giác đau xót khi đọc đến đoạn cuối trong Di chúc mà tối hôm kia Bác trao lại cho tôi cất giữ: "Cuối cùng, tôi để lại muôn vàn tình thân yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể bộ đội, cho các cháu thanh niên và nhi đồng" như tan biến đi, nhường chỗ cho một cảm giác thanh thản, nhẹ nhàng. Bởi một con người như Bác không bao giờ mất. Bác đi xa là để mãi mãi còn lại với non sông đất nước, mãi mãi còn lại với dân tộc. Thế mà trong đêm 14 tháng 5 năm 1965, ngồi một mình trong phòng vắng, 68 đọc đi đọc lại bản Di chúc, mỗi lần đọc đến câu: "Cuối cùng, tôi để lại muôn vàn tình thân yêu..." là tôi không sao cầm được nước mắt. Tôi muốn chạy ngay sang nhà anh Phạm Văn Đồng, chỉ cách chỗ tôi làm việc một khoảng sân. Tôi muốn chạy đến từng đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị mà kêu to lên rằng: "Các đồng chí ơi! Bác chuẩn bị vĩnh biệt chúng ta rồi. Các đồng chí hãy làm mọi cách để giữ Bác lại". Nhưng tôi cũng hiểu ngay đó chỉ là ảo tưởng. Vì làm sao mà cưỡng lại được cái quy luật khắc nghiệt của thời gian. Còn bây giờ thì tôi lại nghĩ sống hay chết chưa phải là điều quan trọng. Thiếu gì người muốn sống mãi với tượng đồng bia đá, nhưng lại chết rất sớm trong lòng nhân dân. Nhưng có người đi vào cái chết một cách bình thản, không muốn đúc tượng, 69 nhiệt liệt ủng hộ cuộc kháng chiến của nhân dân ta. Mãi đến 18 giờ, bà con mới lưu luyến chia tay Bác Hồ. 8 giờ sáng hôm sau, 17 tháng 5, máy bay chở Bác đi Bắc Kinh. 11 giờ 20 đến nơi. Các đồng chí Lưu Thiếu Kỳ, Chu Ân Lai, Đặng Tiểu Bình, Chu Đức... ra tận cầu thang máy bay đón Bác. Các đồng chí bố trí cho Bác về nghỉ ở khu Ngọc Tuyền Sơn. Phong cảnh nơi đây thật đẹp. Từ bao lơn của ngôi nhà kiến trúc theo kiểu cổ nhưng lại mang dáng dấp hiện đại, có thể nhìn thẳng ra con suối lớn uốn lượn quanh co trước mặt. Xung quanh là ruộng lúa tốt tươi. Ở giữa thủ đô lớn mà có một biệt khu như thế này thật là tuyệt. Buổi chiều, từ 15 giờ 30 đến 16 giờ 30, hai vợ chồng đồng chí Chu Đức, hai vợ 71 làm bia thì lại vĩnh viễn còn mãi với non sông đất nước. 15 giờ 30, bạn bố trí cho Bác đi Bạch Hạc Tuyền, nơi nghỉ mát nổi tiếng của Hồ Nam. Nhân dân địa phương "phát hiện" ra Bác Hồ, đi theo rất đông. Trong phút chốc, tôi cảm thấy như mình đang ở quê nhà. Đúng như nhiều người thường nói, Bác Hồ không chỉ là của Việt Nam. Bác trở lại con người Bác Hồ như vốn có: thân mật, hoạt bát. Bác nói chuyện với hết nhóm này đến nhóm khác, giải thích về cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân Việt Nam, về gương chiến đấu dũng cảm của nhân dân và bộ đội Việt Nam, đặc biệt là của đồng bào và chiến sĩ miền Nam Việt Nam. Mọi người chăm chú nghe Bác nói, nhiều gương mặt biểu lộ sự căm thù đối với đế quốc Mỹ và 70 chồng đồng chí Trần Nghị cùng đi bách bộ với Bác. Đồng chí Nhữ Thế Bảo, bác sĩ của Bác và tôi nhìn mọi người đi bên nhau, trò chuyện thân mật dưới các rặng cây tỏa bóng mát mà cảm thấy lòng ấm áp, chan chứa tình người, tình đồng chí, tình bạn. 17 giờ, các đồng chí Lưu Thiếu Kỳ, Chu Ân Lai, Đặng Tiểu Bình đến làm việc với Bác, cho tới 19 giờ 30 thì ăn cơm tối. 20 giờ 30 bắt đầu xem phim. Ngày 18 tháng 5 năm 1965, vừa sáng sớm, các đồng chí bác sĩ Trung Quốc đã sang thăm hỏi sức khỏe Bác: - Thưa Chủ tịch! Tối qua Chủ tịch ngủ có được ngon không? Bác Hồ thân mật trả lời: - Thú thật là tôi cũng không biết nữa. Chỉ biết là tôi cảm thấy rất khỏe. 72 Rồi Bác vừa cười vừa chỉ sang tôi, nói vui với các bác sĩ Trung Quốc: - Muốn biết tôi ngủ có ngon hay không xin hỏi đồng chí này sẽ rõ. Các đồng chí nhìn tôi chờ đợi. Tôi trả lời: - Đêm qua Bác Hồ ngủ rất ngon. Quả là sau hai ngày với những cuộc đi thăm thú vị, những cuộc tiếp xúc thân mật đầy ý nghĩa với nhân dân, với những người bạn chiến đấu thân thiết, trên một chặng đường hàng nghìn cây số, đêm qua Bác đã ngủ một giấc ngủ ngon ít có. Không khí thân tình sáng nay làm tôi nhớ đến buổi sáng mùa hè ở Mátxcơva, cách đây 6 năm. Dạo đó, theo lời mời của bạn, Bác sang nghỉ hè ở Liên Xô. Từ Bắc Kinh, chiếc TU-104 đưa Bác qua Iếchcútxcơ, Nôvôxibiếcxcơ, 73 Đoàn Chủ tịch Xôviết tối cao và Chính phủ Liên Xô đã đến dự. Đồng chí Xôcôlốp, Đại sứ Liên Xô ở Việt Nam và đồng chí Nguyễn Văn Kỉnh, Đại sứ Việt Nam ở Liên Xô cũng đều có mặt. Sáng sớm ngày 4 tháng 7 năm 1959, các đồng chí bác sĩ Liên Xô đến khám bệnh cho Bác. Vừa bước vào phòng, các đồng chí đã hỏi: - Thưa Chủ tịch! Chủ tịch thấy sức khỏe của mình so với vài năm trước đây ra sao? Bác cười chỉ sang tôi: - Tôi mải lo công việc, cho nên không để ý đến sức khỏe của mình. Nếu các đồng chí muốn biết thì xin hỏi đồng chí này sẽ rõ. Bác tỏ ý thoái thác không muốn khám bệnh, sợ làm phiền đến mọi người. Nhưng các đồng chí bác sĩ cho biết hôm nay đến 75 Xvéclốpxcơ. Tại các sân bay đều có các đồng chí Bí thư Thứ nhất Tỉnh ủy ra đón. 2 giờ chiều, máy bay đến Mátxcơva. Đồng chí Vôrôsilốp đã cùng một số đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị, Đoàn Chủ tịch Xôviết tối cao và Chính phủ Liên Xô ra sân bay đón Bác. Sau đó, đồng chí Vôrôsilốp đưa Bác về nghỉ ở điện Kremli. Mặc dầu trước khi bắt đầu chuyến đi này, Bác đã gửi điện đề nghị các đồng chí Liên Xô để Bác đi nghỉ như một người "du lịch" bình thường, miễn tất cả các hình thức tiếp đón, nhưng các đồng chí Liên Xô chỉ thực hiện được "một nửa" yêu cầu của Bác. Ngay khi Bác vừa đến Mátxcơva, đồng chí Vôrôsilốp tổ chức một bữa ăn thân mật tại nhà riêng mời Bác. Đồng chí Micaian và một số đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị, 74 khám sức khỏe cho Bác là theo chỉ thị của đồng chí Vôrôsilốp. Lúc này Bác mới nhớ ra là hôm qua, trong bữa ăn, đồng chí Vôrôsilốp có nói với Bác nửa đùa nửa thật: - Đồng chí cần phải khám sức khỏe, đó là ý kiến của Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô. Bác cũng vui vẻ trả lời: - Nếu Trung ương đã "chỉ thị" thì tôi xin chấp hành. Đồng chí Vôrôsilốp vừa nói hôm trước, hôm sau các thầy thuốc đã thực hiện nhiệm vụ của mình. Còn bây giờ là ở Bắc Kinh. Hôm nay, trong lúc ăn sáng, Bác phát hiện trong khu nhà ở của Bác có sự chuẩn bị khác thường. Bác liền bảo tôi đi nắm tình hình. Chỉ một lát sau tôi về báo cáo với Bác: 76 - Thưa Bác! Họ đang chuẩn bị cho sinh nhật Bác. Bác liền gặp đồng chí có trách nhiệm, nói nghiêm túc: - Tôi sang đây vào dịp này là để tránh việc chúc thọ ở trong nước. Vì vậy, tôi yêu cầu các đồng chí cũng không tổ chức chúc thọ tôi ở đây. Khi đồng chí Diệp Kiếm Anh đến, Bác cũng trao đổi với đồng chí Diệp về việc này. Đồng chí Diệp cười thanh minh: - Không! Chúng tôi có tổ chức chúc thọ gì đâu! Chúng tôi hiểu Hồ Chí Minh lắm chứ! Từ 8 giờ đến 10 giờ, đồng chí Diệp Kiếm Anh dẫn Bác đi xem triển lãm các vũ khí Trung Quốc trong khu quân sự tuyệt mật. 11 giờ, khi Bác vừa bước vào nhà ăn thì gặp ngay một quang cảnh đông vui, 77 Có lẽ cảm thấy như thế vẫn chưa thỏa đáng với sinh nhật lần thứ 75 của Chủ tịch Hồ Chí Minh, cái tuổi mà ngay một cụ già bình thường cũng phải làm lễ thượng thọ, nên các đồng chí Trung Quốc tổ chức bữa cơm chiều rất thân tình và trịnh trọng. 18 giờ, khi Bác bước vào nhà ăn thì thấy hầu hết các đồng chí trong Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Trung Quốc và các phu nhân đều đang có mặt đông đủ. Đáng chú ý là suốt bữa ăn chuyện trò thân mật không ai nói một câu chúc thọ nào, nhưng tình cảm thì tràn đầy... Buổi tối, có biểu diễn ca múa mà lý do là để chào mừng chiến thắng của nhân dân miền Nam Việt Nam anh hùng. Buổi biểu diễn đã gây xúc động mạnh mẽ, đặc biệt là tiết mục "Rừng dừa căm thù". 79