🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Lý Chiêu Hoàng - Một Đời Sóng Gió Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn Mục lục Lời Nói Đầu Chương I. Cuộc Đời Của Một Nữ Hoàng I. Buồn Vui Thân Phận Vua Bà 1. Bông Hoa Nhỏ Trong Cung Đình Triều Lý 2. Nỗi Buồn Nơi Cung Cấm 3. Hạnh Phúc Muộn Màng 4. Nỗi Oan Này Ai Tỏ Cùng Người Ii. Những Điều Thú Vị Về Lý Chiêu Hoàng Iii. Một Số Nghi Vấn Về Quãng Đời Sau Này Của Lý Chiêu Hoàng 1. Có Hai Bà Chiêu Hoàng, Một Thật, Một Giả 2. Lý Chiêu Hoàng Đã Trẫm Mình Tự Vẫn 3. Lý Chiêu Hoàng Đã Từng Đi Tu 4. Lý Chiêu Hoàng Có Công Tích Với Nhân Dân 5. Lăng Mộ Lý Chiêu Hoàng Ở Đâu? Chương Ii. Một Số Giai Thoại Về Lý Chiêu Hoàng 1. Mối Tình Trẻ Con 2. Ban Chiếu Nhường Ngôi Cho Chồng 3. Lần Gặp Gỡ Cuối Cùng 4. Mẹ Con Ta Đều Vì Nghĩa Lớn 5. Ba Điều Kiện Của Lý Chiêu Hoàng Chương Iii. Nơi Thờ Tự Và Niên Biểu Lý Chiêu Hoàng I. Nơi Thờ Tự 1. Đền Rồng (Long Miếu Điện) 2. Đền Yên Thành 3. Đình Giao Tự 4. Đình Thái Bình 5. Đình Tình Quang 6. Đình Hào Khê Ii. Niên Biểu Lý Chiêu Hoàng Chương Iv. Hình Ảnh Lý Chiêu Hoàng Trong Văn Thơ Văn Chầu Lý Chiêu Hoàng Bạch Vân Ca Thiên Nam Minh Giám Đại Nam Quốc Sử Diễn Ca Việt Sử Diễn Nghĩa Tứ Tự Ca Việt Sử Lục Bát Diễn Ca Hội Đền Tám Vua Triều Lý Thể Phách Tinh Anh https://thuviensach.vn Vịnh Lý Chiêu Hoàng Nhớ Lý Chiêu Hoàng Lý Chiêu Hoàng Nhường Ngôi Đêm Hoàng Cung Hoài Niệm Hoàng Thành Đại Việt Sử Thi Vương Triều Thay Đổi Câu Chuyện Của Một Nữ Hoàng Chùm Thơ Của Lê Thái Dũng Bình Thơ "Vịnh Lý Chiêu Hoàng" Lý Chiêu Hoàng Chiếc Ngai Vàng Mùa Xuân Lý Chiêu Hoàng Tài Liệu Tham Khảo https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Lời Nói Đầu Khởi nghiệp từ Lý Thái Tổ và truyền tới Lý Chiêu Hoàng, trải qua 216 năm tồn tại với 9 đời vua nối nhau trị vì, mặc dù có những thăng trầm, biến cố nhưng triều Lý là triều đại được sử sách đánh giá cao bởi "không có vua nào thất đức lớn, nhiều vua thánh hiền, lâu năm thái bình, từ thời tiền cổ đến khi ấy chưa có triều đại nào hơn. Đại ước cách thống trị của đời vua chỉ cần pháp độ chứ không cần người cho lắm, chính sự chuộng khoan hậu không chuộng sự bạo tàn, đương khi vô sự thì cứ theo sách cũ giữ chế độ cũ, tuy là vua còn nhỏ tuổi mà vẫn thống trị nổi thiên hạ" (Việt sử tiêu án) Nhà Lý có những đóng góp tích cực cho sự phát triển của đất nước và để lại dấu ấn sâu đậm trong xã hộ trên mọi phương diện văn hóa, tôn giáo, pháp luật, kinh tế, chính trị. Những dấu ấn lớn của triều Lý qua các công trình vật chất và tinh thần đến nay vẫn được lưu truyền, gìn giữ và được người đời ngợi ca, ngưỡng mộ. Một điều rất đặc biệt không thể không nhắc tới khi nói về triều Lý, đây chính là vương triều duy nhất có vua là nữ, đó là Lý Chiêu Hoàng, bà là vị vua thứ 9 và cũng là vụ vua cuối cùng của nhà Lý, đồng thời là nữ hoàng duy nhất trong lịch sử hơn 1000 năm tồn tại và phát triên của chế độ phong kiến Việt Nam. Dưới nhãn quan Nho giáo, những đánh giá về Lý Chiêu Hoàng của các sử gia phong kiến thường thiên về phê phán, chỉ trích nặng nề; bên cạnh đó những ghi chép về bà cũng không nhiều, vì vậy, để dựng lại một cách khái quát nhất về cuộc đời, sự nghiệp, vai trò và ảnh hưởng của nhân vật đặc biệt này là hết sức khó khăn. https://thuviensach.vn Cuốn sách "Lý Chiêu Hoàng, một đời sóng gió" được thực hiện với mong muốn qua các dấu ấn, câu chuyện lịch sử, giai thoại dân gian, truyền kỳ về Lý Chiêu Hoàng giúp người đọc hiểu và biết thêm những thông tin chính về vị vua nữ của một vương triều lớn trong lịch sử nước nhà. Bên cạnh đó xin giới thiệu một số bài thơ, truyện ngắn, kịch về Lý Chiêu Hoàng qua sáng tác của các tác giả với những cung bậc tình cảm, suy tư, hoài niệm đối với nữ nhân vật đặc biệt trong lịch sử dân tộc. Mặc dù có nhiều cố gắng nhưng do những hạn chế nhất định, đặc biệt là nguồn tư liệu than khảo, trích dẫn không nhiều nên việc biên soạn cuốn sách không tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong bạn đọc góp ý, phê bình. Hà Nội, 07/07/2010 https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Chương I. Cuộc Đời Của Một Nữ Hoàng https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com I. Buồn Vui Thân Phận Vua Bà Ở ngôi trong khoảng thời gian ngắn, vai trò và tầm ảnh hưởng không lớn nên những gì mà người đời biết về Lý Chiêu Hoàng chỉ như gió thoảng mây bay, nhất là khi nhà Lý buộc phải rời khỏi vũ đài chính trị để nhường chỗ cho một triều đại mới với hào khí oai hùng đang lên. Chính vì vậy ít người biết rõ rằng Lý Chiêu Hoàng còn có một cuộc đời đầy những nỗi niềm suy tư, vui buồn, sướng khổ đan xen. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 1. Bông Hoa Nhỏ Trong Cung Đình Triều Lý Lý Chiêu Hoàng tên thật là Lý Phật Kim, còn có tên khác là Lý Thiên Hinh, sinh tháng 9 năm Mậu Dần (1218), là con gái thứ hai của vua Lý Huệ Tông, mẹ là Thuận Trinh thái hậu Trần Thị Dung; sau khi ra đời bà được phong là Chiêu Thánh công chúa. Nhà Lý từ đời vua Lý Cao Tông (1175-1210) đã bắt đầu đi xuống, giặc cướp nổi lên khắp nơi; đến đời Lý Huệ Tông tình hình càng trầm trọng hơn, loạn lạc không dứt khiến vua phải nhiều phen bôn tẩu, quan lại chia bè kết cánh, các phe phái cát cứ đánh giết lẫn nhau. Để bình ổn xã hội, Lý Huệ Tông phải dựa vào thế lực của họ Trần và từ đó dòng họ này tìm cách tạo dựng vây cánh, thâu tóm quyền bính, khống chế triều đình. Tháng 10 năm Giáp Thân (1224) phe cánh họ Trần đứng đầu là Trần Thủ Độ lấy cớ vua mắc bệnh điên, ép Lý Huệ Tông phải nhường ngôi cho con gái, rồi đi tu ở chùa Chân Giáo nằm trong đại nội thành Thăng Long. Vậy là khúc quanh của lịch sử đã đưa đẩy Lý Phật Kim, một cô bé 7 tuổi bước lên sân khấu chính trị, mở đầu cho tấn bi kịch của đời mình. Được lập làm thái tử và ngay sau đó được truyền ngôi, trở thành nữ hoàng đầu tiên và cũng là duy nhất trong lịch sử Việt Nam với hiệu là Chiêu Hoàng, đặt niên hiệu là Thiên chương hữu đạo. Ở ngôi báu vào lúc ấu thơ, Chiêu Hoàng tất nhiên chưa có khả năng chấp chính, vua cha thì trở thành Huệ Quang đại sư, mẹ thì đang lo nghĩ cho quyền lợi của dòng họ, chị gái thì đã hạ giá lấy chồng, "vua là thân gái bé, nào có biết gì" (Việt sử tiêu án). Hết chỗ dựa ở cha, không nương nhờ được https://thuviensach.vn ở mẹ, Lý Chiêu Hoàng trở nên lạc lõng giữa triều đình tiếng là của mình mà sự thực đã nằm trong tay họ Trần. Nhằm đẩy mạnh kế hoạch "đảo chính cung đình", Trần Thủ Độ đưa cháu là Trần Cảnh mới 8 tuổi vào cung làm người hầu cận cho Lý Chiêu Hoàng; mặt khác "tự đem gia thuộc thân thích vào ở trong cung cấm... đóng cửa thành và các cửa cung, sai người coi giữ, các quan đến chầu không được vào" (Đại Việt sử ký toàn thư). Sau khi kiểm soát được hoàng cung, Trần Thủ Độ cho loan báo rằng nữ hoàng đã có chồng, đó chính là Trần Cảnh. Thế là chuyện chơi bời, đùa nghịch của con trẻ trở thành chuyện tình duyên và bị lợi dụng trong việc "mưu bá đồ vương" nơi cung cấm. Chuyện đến sẽ phải đến, vở kịch chuyển giao ngôi vị từ họ Lý sang họ Trần hạ màn vào ngày 11tháng Chạp năm Ất Dậu (1225), tại điện Thiên An, Lý Chiêu Hoàng xuống chiếu "nhường ngôi cho chồng", trong đó có đoạn viết: Trẫm là nữ chúa, tài đức đều thiếu, không người giúp đỡ, giặc cướp nổi lên như ong, giữ thế nào nổi ngôi báu nặng nề? Trẫm dậy sớm thức khuya, chỉ sợ không cáng đáng nổi, vẫn nghĩ tìm người hiền lương quân tử để cùng giúp chính trị, đêm ngày khẩn khoản, đến thế là cùng cực rồi... Nay trẫm suy đi tính lại một mình, duy chỉ có Trần Cảnh là người văn chất đủ vẻ, thực thể cách hiền nhân quân tử, uy nghi đường hoàng, có đủ tư chất thánh thần văn võ...Sớm hôm nghĩ chín từ lâu, nghiệm xem nên nhường ngôi báu để thuận lòng trời, cho xứng lòng trẫm..." (Đại Việt sử ký toàn thư). https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 2. Nỗi Buồn Nơi Cung Cấm Sau khi nhường ngôi cho chồng, Lý Chiêu Hoàng trở thành hoàng hậu Chiêu Thánh; ngỡ rằng từ đây cuộc đời bà chỉ có niềm hạnh phúc, vui lòng với bổn phận người vợ bên một bậc anh quân am hiểu rộng rãi, có tài thao lược là Trần Thái Tông. Thế nhưng điều băn khoăn, lo lắng nhất của Chiêu Thánh là không hiểu vì sao sau nhiều năm ở bên nhau mà hai người vẫn mãi chưa có con; đây chính là nguyên nhân dẫn đến một nỗi đau tình cảm của bà. Thái sư Trần Thủ Độ sợ vua không có người thừa tự đã nói thẳng với Trần Thái Tông rằng: Hoàng hậu Chiêu Thánh làm vợ đã hơn 10 năm mà không sinh nở thì làm sao có hi vọng về sự nối dõi sau này, phải chọn một hoàng hậu khác! Nói là làm, bằng uy quyền của mình Trần Thủ Độ ép vua Trần Thái Tông phải lấy bà Thuận Thiên, lúc này đang có mang ba tháng (Thuận Thiên là chị ruột của Chiêu Thánh vợ của Trần Liễu, là anh ruột Trần Thái Tông). Chính vì chuyện này mà Trần Thái Tông coi là "một điều nhục nhã, không xứng ở ngôi vua" (Đại Việt sử ký toàn thư) bèn bỏ kinh thành lên núi Yên Tử (nay thuộc Quảng Ninh) định xuất gia tu hành; còn Trần Liễu vì uất ức mà khởi binh làm loạn. Mặc dù mọi chuyện sau đó trở lại bình thường, Trần Thái Tông về Thăng Long, cuộc khởi loạn bị dẹp yên và Trần Liễu được tha tội nhưng chỉ có một người là chịu đau khổ nhất, đó chính là Chiêu Thánh. Tước hiệu Chiêu Thánh hoàng hậu bị phế, triều đình nhà Trần giáng bà xuống làm công chúa. Thế là trong ngót 20 năm phải làm công chúa lần thứ hai này, Chiêu Thánh sống âm thầm nơi thâm cung, một mình một bóng với nỗi hiu quạnh, khổ đau, buồn tủi. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 3. Hạnh Phúc Muộn Màng Những tưởng rằng Chiêu Thánh phải sống trong cảnh bị ruồng bỏ đến cuối đời, thế nhưng một điều bất ngờ đã đến với bà. Năm Mậu Ngọ (1258), sau chiến thắng chống Nguyên Mông xâm lược lần thứ nhất, vua Trần Thái Tông xuống chiếu gả bà cho Lê Tần (tức Lê Phụ Trần), một vị tướng có công lớn trong cuộc kháng chiến chống giặc vừa qua, ông vốn thuộc dòng dõi vua Lê Hoàn trước đây. Không biết vua Trần Thái Tông làm như vậy có ý gì, phải chăng ông muốn tìm cho Chiêu Thánh một nơi nương tựa khi xế bóng mãn chiều hay không còn muốn thấy bà ở lại nơi cung vàng điện ngọc, chỗ mà một thời đã thuộc về bà, thuộc về triều Lý? Chỉ biết rằng lệnh vua ban ra, ai nào dám chống, Chiêu Thánh chấp nhận lấy Bảo Gia Vương Lê Phụ Trần với một số điều kiện. Sau khi triều Trần chấp nhận các điều kiện đó, Chiêu Thánh mới đồng ý kết hôn cùng Lê Phụ Trần, lúc này bà đã 40 tuổi nhưng vẫn còn xuân sắc mặn mà. Chiêu Thánh sống hòa hợp bên Lê Phụ Trần, đó là những ngày tháng tốt đẹp nhất của cuộc đời bà. Chỉ một năm sau ngày cưới Chiêu Thánh sinh hạ một cậu con trai đặt tên là Lê Tông, còn có tên khác là Lê Phụ Hiền (Lê Tông sau được ban quốc tính và đổi tên là Trần Bình Trọng), tiếp đó bà sinh thêm một người con gái tên là Minh Khuê, còn có tên khác là Ngọc Khuê (sau được phong là Ưng Thụy công chúa). Vậy là hạnh phúc đã đến với Chiêu Thánh, tuy muộn màng nhưng dù sao đó cũng là kết thúc có hậu mà bà đáng được hưởng sau bao phen tủi hờn sầu thảm. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 4. Nỗi Oan Này Ai Tỏ Cùng Người Năm Mậu Dần (1278), bà Chiêu Thánh về thăm quê hương Cổ Pháp (nay thuộc huyện Từ Sơn, Bắc Ninh) dự lễ giỗ tổ; đến tháng 9 cùng năm bà mất tại đây, thọ 60 tuổi; tương truyền tóc vẫn đen nhánh, môi vẫn đỏ như son, đôi má vẫn một màu hoa đào. Nhân dân thương cảm táng bà ở bìa rừng Báng, phía tây Thọ Lăng Thiên Đức và lập đền thờ tưởng nhớ người phụ nữ đặc biệt này; ngôi đền có tên là Long miếu điện (thường gọi là đền Rồng). Sở dĩ Lý Chiêu Hoàng phải thờ riêng ở một ngôi điện nhỏ, không được thờ chung tại đền Đô (đền Lý Bát Đế) vì người ta cho rằng bà là người có tội, là đứa con bất hiếu đã làm mất ngôi vương triều Lý. Việc đổ lỗi không chỉ dừng ở đó, dân gian còn nại ra thuyết rằng ở Cổ Pháp có câu: "Tộ truyền bát diệp, diệp lạc âm sinh" nghĩa là truyền được 8 lá, lá rụng xuống rồi âm khí sinh ra, ý nói nhà Lý truyền ngôi được 8 đời, mất ngôi vì có vua đàn bà. Trên quan điểm Nho giáo, các sử sách phong kiến cũng có những nhận xét không mấy thiện cảm đối với Lý Chiêu Hoàng, như sách Việt sử tiêu án viết: "...Bà là chất âm mà ở dương vị, trái hẳn lẽ thường,... nhất sinh dâm cuồng, lấy chồng không vừa lứa đôi..."; việc bà lấy Lê Phụ Trần cũng bị coi là xấu xa: "...Chiêu Thánh vui thích sự gả đó, lại không được bằng người đàn bà thường dân còn có liêm sỉ,... là hoàng hậu mà lấy bầy tôi làm chồng, Phụ Trần là bầy tôi mà lấy bà hậu làm vợ; mẹ ấy con ấy, chị ấy em ấy, vợ ấy chồng ấy, vua ấy tôi ấy thật không bằng cầm thú". Thế là bao lời oán trách đều đổ hết lên người phụ nữ nhỏ bé đáng thương, trong khi người đời lại không chịu nhìn nhận rằng nhà Lý mất ngôi https://thuviensach.vn không phải lỗi của Lý Chiêu Hoàng, không phải do "thiên định" mà chính là do sự suy thoái nảy sinh từ đời Lý Cao Tông, làm chính sự đổ nát, lòng dân ly tán.., để rồi Lý Chiêu Hoàng khi mới 7 tuổi phải kế thừa một ngai vàng đã lung lay đến tận gốc rễ, cho dù một người khác ngồi lên đó cũng khó lòng cứu vãn được vương vị cho họ Lý. Rồi mặc cho người đời đánh giá, phán xét Lý Chiêu Hoàng vẫn gan góc đi hết cuộc đời gian khó của mình ở tuổi 60 và mang theo một nỗi oan lịch sử khó tỏ bày. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Ii. Những Điều Thú Vị Về Lý Chiêu Hoàng Sách sử viết về Lý Chiêu Hoàng không nhiều, chỉ một số dòng ghi chép ngắn gọn về cuộc đời của bà, chính vì vậy ít người biết rõ về một phụ nữ có số phận đặc biệt nhất trong lịch sử Việt Nam. * Lý Chiêu Hoàng là nữ hoàng duy nhất trong hơn 1000 năm tồn tại và phát triển của chế độ phong kiến Việt Nam, là trường hợp độc nhất vô nhị từ trước đến nay chưa từng có. * Lý Chiêu Hoàng tên thật là Lý Phật Kim, sau đổi là Lý Thiên Hinh, bà là con gái út của vua Lý Huệ Tông với tôn hiệu là Chiêu Thánh công chúa và cũng là phụ nữ duy nhất trong lịch sử được phong làm Thái tử. * Lý Chiêu Hoàng cũng là người ở ngôi Thái tử trong thời gian ngắn nhất. Sách Đại Việt sử ký toàn thư cho biết, tháng 10 năm Giáp Thân (1224) Lý Huệ Tông "xuống chiếu lập công chúa Chiêu Thánh làm Hoàng thái tử để truyền ngôi cho". Như vậy Lý Chiêu Hoàng được lập làm Thái tử và ngay sau đó được truyền ngôi, vì thế bà làm thái tử không đầy một ngày. * Lý Chiêu Hoàng lên ngôi tháng 10 năm Giáp Thân (1224) khi đó bà mới 7 tuổi, thuộc danh sách những vị vua trẻ trong lịch sử nước ta. * Lý Chiêu Hoàng làm vua hơn 1 năm, từ tháng 10 năm Giáp Thân (1224) đến tháng 12 năm Ất Dậu (1225) thì nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh (tức Trần Thái Tông). Bà là vị vua ở ngôi ngắn nhất trong số các vua triều Lý. https://thuviensach.vn *Lý Chiêu Hoàng là vua triều Lý đặt ít niên hiệu nhất và niên hiệu của bà là một trong những niên hiệu dài nhất có tới 4 chữ, sử chép rằng: "Chiêu Thánh lên ngôi, đổi niên hiệu là Thiên Chương Hữu Đạo" (Đại Việt sử ký toàn thư). *Chuyện hôn nhân của Lý Chiêu Hoàng và Trần Cảnh là một trong những nghi vấn của lịch sử. Chúng ta đều biết Trần Thủ Độ chính là người "đạo diễn" vở kịch "vợ nhường ngôi cho chồng", chuyển vương quyền từ tay họ Lý sang họ Trần một cách êm thấm. Tuy nhiên dường như không hề có lễ thành hôn của Lý Chiêu Hoàng, sử sách không có dòng nào ghi chép về điều đó, tất cả chỉ dựa trên thông tin của Trần Thủ Độ mà thôi. Sách Đại Việt sử ký toàn thư viết: "Trần Thủ Độ tự đem gia thuộc thân thích vào trong cung cấm, sai đóng cửa thành và các cửa cung, cử người coi giữ. Các quan đến chầu không được vào. Thủ Độ loan báo rằng: Bệ hạ đã có chồng rồi. Các quan đều nói được, xin chọn ngày vào chầu". *Lý Chiêu Hoàng là người duy nhất trong lịch sử 2 lần làm công chúa và lại là công chúa của hai triều đại khác nhau. Bà sinh tháng 9 năm Mậu Dần (1218), sau khi ra đời được phong làm Chiêu Thánh công chúa. Năm Đinh Dậu (1237) Trần Thủ Độ vin cớ bà không thể sinh con nên đã ép Trần Thái Tông phế ngôi hoàng hậu rồi giáng bà xuống làm công chúa. *Lý Chiêu Hoàng là người duy nhất trong lịch sử làm vua của một vương triều rồi lại làm hoàng hậu của một vương triều khác. Ngày 11 tháng 12 năm Ất Dậu (1225) bà nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh (tức Trần Thái Tông vị vua đầu tiên của nhà Trần) và trở thành hoàng hậu Chiêu Thánh. *Lý Chiêu Hoàng và Trần Thái Tông là đôi vợ chồng duy nhất trong lịch sử đều làm vua. *Lý Chiêu Hoàng là người mang một nỗi oan lịch sử, người đương thời cũng như các sách sử đều cho rằng bà là người có tội đã làm mất ngôi vương triều Lý. Sách Việt sử tiêu án cho rằng: "... bà là chất âm mà ở https://thuviensach.vn dương vị, trái hẳn lẽ thường"; Việt giám thông khảo tổng luận chê Chiêu Hoàng là "Vua đàn bà vì thế không gánh vác nổi cơ nghiệp..." Còn trong dân gian đặt ra câu: "Tộ truyền bát diệp, diệp lạc âm sinh" nghĩa là: truyền được 8 lá, lá rụng xuống rồi âm khí sinh ra, ý nói nhà Lý truyền ngôi được đời rồi mất ngôi vì có vua đàn bà. *Một việc xưa nay chưa từng có trong lịch sử là năm Mậu Ngọ (1258) Lý Chiêu Hoàng trở thành "phần thưởng" ban cho tướng có công. Chồng cũ của bà là Trần Thái Tông xét thấy tướng Lê Tần có công đầu trong cuộc kháng chiến chống quân Mông Cổ nên đã cho ban quốc tính, đổi tên là Lê Phụ Trần và đem Chiêu Hoàng gả cho vị tướng này coi như là một phần thưởng đặc biệt. *Lý Chiêu Hoàng lấy Lê Tần khi đã 40 tuổi nhưng từ đó cuộc đời bà mới thực sự có hạnh phúc; bà đã sinh ra được 2 người con, con trai là Lê Tông, con gái là Ngọc Khuê. Một điều thú vị là Lê Tông (còn có tên khác là Lê Phụ Hiền) sau này được ban quốc tính (họ vua) và đổi tên thành Trần Bình Trọng, một danh tướng nổi tiếng với câu nói bất hủ: "Ta thà làm quỷ nước Nam còn hơn làm vương đất Bắc", ông còn là phò mã triều Trần, được vua Trần Thái Tông gả công chúa Thụy Bảo làm vợ. Còn Ngọc Khuê sau này được gả cho Trạng nguyên Trần Cố (đỗ khoa thi năm Bính Dần 1266). *Lý Chiêu Hoàng là người duy nhất trong lịch sử trải qua 6 danh vị suốt cả cuộc đời thăng trầm: 1. Công chúa nhà Lý, 2. Thái tử, 3. Nữ hoàng, 4. Hoàng hậu, 5. Công chúa nhà Trần, 6. Phu nhân tướng quân. *Lý Chiêu Hoàng mất ngày 23 tháng 9 năm Mậu Dầu (1278) thọ 60 tuổi; điều đặc biệt kỳ lạ là khi đó tóc bà vẫn đen nhánh, môi đỏ như tô son, đôi má vẫn một màu hồng đào. *Lịch sử ghi chép về Lý Chiêu Hoàng với nỗi niềm bi kịch mà không nêu rõ công lao gì trong hơn 1 năm ở ngôi của bà. Thế nhưng trong nhân dân nhiều nơi rất trân trọng tôn bà làm Thành hoàng vì đã giúp dân xây https://thuviensach.vn dựng xóm làng, an cư lạc nghiệp như làng Tình Quang và làng Giao Tự (Gia Lâm, Hà Nội), làng Yên Thành (nay thuộc quận Ba Đình, Hà Nội)... *Lý Chiêu Hoàng là vị vua duy nhất không được thờ ở đền Đô bởi quan niệm "Nữ nhân ngoại tộc", bà đã làm dâu của họ Trần lại làm mất ngôi nên có tội với nhà Lý vì thế không được thờ cùng Lý Bát Đế. Nhân dân đã lập một ngôi đền thờ riêng cho bà ở gần đền Đô đặt lên là đền Rồng (Long miếu điện). Hàng năm vào dịp lễ hội đền Đô (15/3 âm lịch) người dân lại rước kiệu của bà từ đền Rồng về đền Đô để bà được gặp vua cha và các vị vua triều Lý. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Iii. Một Số Nghi Vấn Về Quãng Đời Sau Này Của Lý Chiêu Hoàng Những gì về Lý Chiêu Hoàng theo sử sách và giai thoại dân gian dường như đã rõ ràng, tuy nhiên xem xét kỹ một số dữ liệu, thông tin chúng ta sẽ thấy có những điểm khiến người đời có chút băn khoăn, nghi vấn về cuộc đời của bà sau khi bị truất ngôi hoàng hậu và bị giáng xuống làm công chúa. Những nghi vấn dưới đây có căn cứ; song chúng tôi cũng tạm nêu ra với mục đích tìm hiểu, tiếp cận đa chiều về lịch sử https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 1. Có Hai Bà Chiêu Hoàng, Một Thật, Một Giả Những nghi vấn này được một số nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử đặt ra như một hướng gợi mở để làm rõ thêm về thân thế của Lý Chiêu Hoàng, như trong bài "Bí ẩn về cuộc đời của Lý Chiêu Hoàng" đăng tải trên diễn đàn của CLB Hùng sử Việt, tác giả Đinh Ngọc Thu đã đưa ra những câu hỏi sau: Thật sự bà Chiêu Hoàng (còn gọi là Chiêu Thánh) có sống trong cung thêm 21 năm, đến khi bà được 40 tuổi thì được gả cho Lê Phụ Trần hay không? Có phải bà đã có với Lê Phụ Trần 2 người con như sách sử đã ghi lại? Như sử sách đã ghi, công chúa Chiêu Thánh có hai con với Lê Phụ Trần khi đã ngoài 40 tuổi, ở lứa tuổi này một người phụ nữ bình thường vào thời điểm hiện tại cho dù muốn có con cũng không phải dễ, huống hồ chi chuyện đó xảy ra đối với một người phụ nữ vào cái mốc thời gian cách nay gần 750 năm. Do vậy cũng có thể nghi vấn Thượng Vị hầu Tông và Ứng Thụy công chúa Khuê có phải là con của công chúa Chiêu Thánh. Thêm một điểm nghi vấn nữa, sử sách đã ghi lại rằng khi bà Chiêu Thánh mất ngày 23 tháng 9 năm Mậu Dần (1278), mái tóc bà vẫn đen, đôi môi vẫn đỏ và gương mặt trông vẫn còn đẹp. Mặc dù khi mất bà đã 60 tuổi nhưng bà Chiêu Thánh vẫn trẻ đẹp như còn thanh xuân. Như vậy, bà có phải là công chúa Chiêu Thánh người đã từng làm vợ vua Trần Thái Tông và là con vua Lý Huệ Tông với bà Trần Thị Dung khi xưa hay không? https://thuviensach.vn Theo những nguồn tin ở một số gia phả hoàng tộc họ Trần ghi lại, sau khi Chiêu Thánh bị giáng xuống làm công chúa, vì quá uất ức nên bà đã rời khỏi kinh thành mà không cho ai biết. Sau đó bà đi tu, lấy pháp danh Vô Huyền và sống cuộc sống "mai danh ẩn tích". Thời gian đầu, Trần Thủ Độ cho người đi tìm Chiêu Thánh nhiều lần nhưng không được. Trần Thủ Độ lo sợ bà vẫn còn hận ông ta với nhà Trần mà đứng ra tập hợp những người trong tôn thất nhà Lý rồi âm thầm kéo quân về triều đình đòi lại ngôi vua cho nhà Lý. Vì vậy, Trần Thủ Độ đã tìm một cung nữ có gương mặt giống bà, giả làm công chúa Chiêu Thánh rồi loan tin rằng công chúa Chiêu Thánh vẫn đang sống ở trong cung. Trần Thủ Độ dự tính, nếu công chúa Chiêu Thánh thật có cùng với tôn thất nhà Lý đưa quân về để giành lại ngôi vua thì ông sẽ cho triều đình và quần thần biết đó là "Chiêu Thánh giả" vì công chúa "Chiêu Thánh thật'' vẫn còn sống ở trong cung. Có nghĩa là dưới mắt mọi người thì "Chiêu Thánh giả" đã biến thành "Chiêu Thánh thật" và "Chiêu Thánh thật" lại là "Chiêu Thánh giả". Đây là cái kế mà Trần Thủ Độ đã dùng để giữ ngôi vua cho nhà Trần. Hai người con của Lê Phụ Trần với công chúa Chiêu Thánh như chính sử đã ghi, nếu như vậy thì không phải là con của bà Chiêu Thánh thật mà là con của Lê Phụ Trần với nàng cung nữ giả làm công chúa Chiêu Thánh. Có phải vì thế mà ngoài 40 tuổi "công chúa Chiêu Thánh" vẫn còn sinh được hai con, một gái một trai. Cũng vì lý do đó mà khi mất ở cái tuổi 60 nhưng "công chúa Chiêu Thánh" vẫn còn đẹp như một thiếu nữ với mái tóc đen huyền, đôi môi vẫn còn đỏ như sử sách ghi lại. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 2. Lý Chiêu Hoàng Đã Trẫm Mình Tự Vẫn Trái với ghi chép của chính sử về cái chết của Lý Chiêu Hoàng, hiện nay một số nơi như ở Đình Bảng (Bắc Ninh) vẫn truyền miệng về việc Lý Chiêu Hoàng sau khi rời bỏ kinh thành Thăng Long đã đi "mai danh ẩn tích" ở phương Nam, sau đó vì buồn đau bà đã trẫm mình tự vẫn ở Thanh Hóa, rồi thi hài bà được chuyển về quê hương. Khi về đến quê hương, trên đường đi qua một bãi đất thì kiệu rước thi hài bà không thể khiêng đi được nữa nên mọi người cho rằng đó là ý muốn của Lý Chiêu Hoàng nên đã táng bà tại đó và dựng ngay gần nơi bà yên nghỉ một ngôi miếu gọi là Long miếu để thờ bà (nay gọi là đền Rồng). Cũng có một câu chuyện truyền miệng mang nội dung tương tự nhưng kể thêm rằng khi được gả cho Lê Phụ Trần, bà Chiêu Thánh theo về sống ờ quê chồng tại đất Thanh Hóa (có sách nói hai vợ chồng về ở tại đất Bạch Hạc, nay thuộc tỉnh Phú Thọ), đến tuổi xế chiều bà đã trẫm mình tự vẫn, trong người bà có lá thư với nội dung viết rằng muốn thân xác mình sẽ trôi ngược trở về dòng sông Thiên Đức nơi đất cổ Pháp quê hương. Khi thi thể Chiêu Thánh trên đường xuôi về dòng sông Thiên Đức, qua nhiều vùng người dân đã vớt được xác nhưng đọc thấy bức thư trong người bà họ lại thả xuống. Những nơi vớt được xác bà, người dân quanh vùng đều lập miếu thờ. Chỉ đến khi về đến quê, thi thể bà mới dừng lại, người dân đã táng bà bên rừng Báng thuộc đất Đình Bảng. Đó chỉ là một trong những giả thiết khác về Lý Chiêu Hoàng, câu chuyện này cũng không thuyết phục vì không có tài liệu nào ghi chép. Hơn nữa, bà đã có những năm cuối đời hạnh phúc và bình an bên tướng quân Lê Phụ Trần và hai người con của mình nên chẳng có lý do gì để bà phải tự vẫn. https://thuviensach.vn Còn một thuyết khác thì cho rằng Lý Chiêu Hoàng bị nhà Trần sát hại vì sau khi bị chính chồng mình đem gả cho một bầy tôi lúc bà 40 tuổi, Lý Chiêu Hoàng đã về quê hương chiêu mộ quân lính, tập trận, định chống lại nhà Trần, nhưng không thành. Điều này cũng bị các nhà nghiên cứu bác bỏ vì không hề có căn cứ xác đáng, người đời chẳng mấy ai từng nghe hay đọc về điều này. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 3. Lý Chiêu Hoàng Đã Từng Đi Tu Chính sử không có ghi chép về việc Lý Chiêu Hoàng xuất gia tu Phật sau khi bị truất ngôi Hoàng hậu nhà Trần, nhưng từ bao đời này người dân làng Giao Tự (nay thuộc xã Kim Sơn, huyện Gia Lâm, Hà Nội) còn truyền tụng rằng ngôi chùa Linh Tiên của làng mình, xưa kia chính là nơi Lý Chiêu Hoàng về tu hành một thời gian. Bà trở về đây nương nhờ cửa Phật sau khi bị chồng là Trần Thái Tông (Trần Cảnh) giáng xuống làm công chúa. Một thuyết khác thì cho rằng khi Trần Thủ Độ ép công chúa Thuận Thiên (chị ruột của Chiêu Hoàng), vợ của Trần Liễu (anh ruột của Trần Thái Tông) khi đó đã có thai ba tháng về làm hoàng hậu. Còn Chiêu Hoàng bị giáng xuống làm công chúa. Trần Thái Tông tức giận bỏ lên núi Yên Tử, định xuất gia tu theo đạo Phật. Trần Thủ Độ liền đến thuyết phục Trần Thái Tông trở về kinh đô. Còn Chiêu Hoàng, vì quá đau buồn đã tự vẫn nhưng được cứu sống, sau đó bà đi tu ở một ngôi chùa bên hồ Tây. Có tài liệu thì viết rằng, sống với vua Trần nhiều năm mà đường con cái muộn mằn, Lý Chiêu Hoàng xin vua cho đi du ngoạn, đến chùa chiền lo giảng kinh thuyết pháp. Bấy giờ nghe nói trên Vân Tiêu có có vị thần rất linh thiêng. Chiêu Hoàng đến thăm cảnh chùa và vào điện cầu kinh, cẩn bạch để được ở lại nương cậy cửa chùa đến khi triều đình gả bà cho tướng Lê Tần (Lê Phụ Trần). https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 4. Lý Chiêu Hoàng Có Công Tích Với Nhân Dân Chính sử chỉ ghi chép về thời gian làm vua ngắn ngủi và cuộc đời với nhiều nỗi niềm bi kịch của Lý Chiêu Hoàng mà không nêu rõ bà có những công lao gì, nhưng trong dân gian bà được trân trọng, được tôn làm Thành hoàng ở một số vùng vì có công giúp dân, giúp làng. Theo cuốn "Lý Thái Hậu thực lục", bản thần tích chữ Hán và một số tài liệu khác cho biết: sống với vua Trần nhiều năm mà đường con cái muộn mằn, Chiêu Hoàng luôn có nỗi buồn mênh mông, cảm thấy như có điều gì đã định sẵn tự trời xanh. Bà thường than: "Rừng vàng biển bạc coi nhẹ như không, người con hiếu thảo với Tổ tông phải biết nối dòng giữ nước, việc ấy còn quý hơn cả biển bạc núi vàng". Bà dâng biểu tâu xin rời khỏi Hoàng cung và được nhà vua ưng thuận. Chiêu Hoàng đã đi nhiều nơi, đến đâu bà cũng bỏ tiền của lập đàn cúng tế, phát chẩn giúp người nghèo. Bà là người nhân hậu, sống từ bi, quảng đại, đã giúp dân một số vùng làm ăn sinh sống, mở mang làng xã, khuyên dân sống hòa thuận, chăm lo việc cấy cày, lễ bái. Vì thế sau khi bà qua đời nhân dân ghi nhớ công ơn đã lập đền miếu thờ phụng, cúng tế hàng năm như ở làng Yên Thành (huyện Vĩnh Thuận) thuộc kinh đô Thăng Long, làng Giao Tự (xã Kim Sơn, Gia Lâm)... https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 5. Lăng Mộ Lý Chiêu Hoàng Ở Đâu? Bên cạnh khu vực đền Đô có một quần thể di tích nổi tiếng với bề dày gần nghìn năm lịch sử, đó là Thọ Lăng Thiên Đức, nơi yên nghỉ của các nhà vua Lý, trong đó có Lý Chiêu Hoàng. Về việc lựa chọn nơi này, sử chép rằng vào tháng 2 năm Canh Tuất (1010), Lý Thái Tổ từ kinh đô Hoa Lư về thăm quê hương Cổ Pháp, khi đến khu rừng Báng, nơi cha mẹ mình từng nghỉ chân, ông "trông thấy cây cối xanh tốt, loài chim bay liệng, cảm động rớt nước mắt, sai đo mười dặm đất chọn làm cấm địa Sơn Lăng và chọn đây là nơi yên nghỉ của mình. Các vua Lý sau khi mất đều táng ở đó, gọi là Thọ Lăng Thiên Đức. Khu vực này nay thuộc thôn Cao Lâm, xã Đình Bảng, huyện Từ Sơn, Bắc Ninh. Thọ Lăng Thiên Đức có 8 đường cao và 8 dọc nước, từ trên cao nhìn xuống, tựa như những đầu rồng nên còn được gọi là Bát Long, Bát Thủ, cùng chầu vào lăng Phát Tích, nơi an nghỉ của Lý Thánh Mẫu Minh Đức Hoàng Thái hậu Phạm Thị (tức bà Phạm Thị Ngà, mẹ vua Lý Thái Tổ). Tương truyền trước khi băng hà, Lý Thái Tổ đã dặn các quan rằng: "Khi ta mất, không được xây lăng to đẹp bằng gạch đá mà mộ chỉ cần đắp bằng đất để đỡ tốn tiền bạc của dân. Quân lính và thường dân nếu có thương nhớ vua thì cứ lấy đất đắp lên, càng cao càng quý. Khi mộ cao, cỏ mọc nhiều thì trâu bò sẽ có thức ăn trở nên béo khỏe, có sức để cày ruộng cho dân. Đây cũng là nơi vui chơi của trẻ mục đồng; càng gần với vua, các em càng nhớ tới công ơn của các vị tiền nhân, sẽ trở thành người tốt. https://thuviensach.vn Có thể thấy rằng, gọi là lăng, nhưng tất cả chỉ là những ngôi mộ đắp đất, thể hiện đức tính kiệm ước của các vua và hoàng tộc nhà Lý, không cho xây cất lăng mộ cầu kỳ tốn kém. Theo lời truyền dặn của Lý Thái Tổ, chỗ táng các đời vua Lý không xây lăng lớn mà chỉ xây mộ nhỏ, sau đó phủ đất lên trên. Cũng giống như mộ của các bậc tiên vương, mộ của Lý Chiêu Hoàng cũng đơn sơ, giản dị. Đến đầu thế kỷ XVIII, nhà Hậu Lê cho trùng tu nơi thờ phụng của các vua Lý trong đó có việc đắp lại toàn bộ lăng mộ vua Lý, mỗi lăng cao từ 15-20m so với mặt ruộng. Tấm bia Cổ Pháp điện đạo bi có đoạn ghi rõ: "Dân nước Nam phải đời đời ghi nhớ công đức triều Lý Bát đế, phải dựng lại miếu đền thờ cúng." * Ngoài lăng Lý Thái Tổ hình lòng chảo (còn gọi là Lăng Lòng Chảo), các lăng khác đều xây hình chóp nón được gọi bằng các tên dân dã như Lăng Cả (Lăng Lý Thái Tông), Lăng Hai (Lý Thánh Tông), Lăng Ông Voi (Lý Nhân Tông)... Lăng mộ Lý Chiêu Hoàng được gọi là Lăng Cửa Mả. Trải qua thời gian năm tháng, cây cỏ trên lăng đá lên xanh tươi tốt. Ruộng đất thuộc khu Sơn Lãng còn ghi trong sách "Đại Nam nhất thống chí" thời nhà Nguyễn: "... Khu đất rộng chừng trăm mẫu, cây cổ thụ um tùm, là cấm địa và là thang mộc ấp của nhà Lý. Ruộng Sơn Lăng được coi là ruộng công vĩnh viễn, giao cho dân xã sở tại chia nhau cầy cấy, nộp một phần hoa lợi để chi phí vào việc thờ phụng các vua nhà Lý, sửa sang và bảo vệ lăng tẩm. Dân Đình Bảng cho đến thời Lê vẫn được coi là dân thủ lệ, chuyên việc thờ phụng các vị vua nhà Lý,được miễn đi lính và lao dịch...". Tưởng chừng nơi yên nghỉ của Lý Chiêu Hoàng, nữ vương mà người đời mỗi khi nhắc đến đều tỏ lòng kính trọng và thương xót cuộc đời cay đắng của bà đã rõ ràng. Tuy nhiên một số tài liệu lại viết rằng mộ Lý Chiêu Hoàng nằm bên Hồ Tây của đất Thăng Long xưa. https://thuviensach.vn Trong bài viết "Rủ nhau chơi khắp Long Thành" của nhà văn, nhà nghiên cứu Lý Khắc Cung có đoạn viết: "Đến quãng cách chợ Bưởi chừng 200m, có một bãi rộng thuộc xóm Vạc, làng Yên Thái. Nơi đây, có một ngôi mộ khá lớn. Năm 1936 được dân làng xây lên bằng gạch, quét vôi trắng, được mọi người tới thắp hương. Các cụ già bảo đó là mộ Lý Chiêu Hoàng. Bên cạnh mộ là những hàng cây cao vút xếp thành hàng. Vị nữ vương này còn để lại dấu vết trong lòng dân". Một tác giả khác là Huỳnh Vô Thường trong bài "Một chuyến hành hương" cũng viết tương tự: "Trên một bãi hoang rộng thuộc xóm Vạc, làng Yên Thái có một ngôi mộ khá lớn. Mộ được xây gạch bốn phía, quét vôi trắng đã ngả màu và được nhân dân trong vùng đến thắp hương. Các cụ già xưa truyền nhau đó là ngôi mộ Lý Chiêu Hoàng. Bên cạnh là những hàng cây cao vút xếp thành hàng, phơ phất lá cành trong những đợt gió trang nghiêm từ ngàn xưa thổi về...". Tác giả Lý Khắc Cung trong cuốn sách "Hà Nội - Văn hóa và Phong tục", một lần nữa ông lại nhắc đến ngôi mộ Lý Chiêu Hoàng, trong chương II của cuốn sách có đoạn viết rằng: Một bên là Hồ Tây thơ mộng, một bên là thành Đại La có ngôi mộ Lý Chiêu Hoàng rậm rạp cây cối. Mấy làng Bưởi giấy nằm lọt thỏm vào giữa. Xung quanh có Văn Chỉ, vườn Bàng, miếu Đồng cổ, miếu Thụy Chương, đền Voi Phục, chùa Thiên Niên...". Tượng thờ Lý Chiêu Hoàng https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Chương Ii. Một Số Giai Thoại Về Lý Chiêu Hoàng Lý Chiêu Hoàng (1224 - 1225) tên húy là Lý Phật Kim, sau đổi là Lý Thiên Hinh, sinh tháng 9 năm Mậu Dần (1218) tại hoàng cung ở kinh đô Thăng Long. Nữ hoàng là con gái thứ 2 của Lý Huệ Tông, mẹ là bà hoàng hậu Trần Thị Dung (sau được phong là Thuận Trinh thái hậu). Lý Chiêu Hoàng lên ngôi tháng 10 năm Giáp Thân (1224), đến tháng 12 năm Ất Dậu (1225) nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh. Tháng 3 năm Mậu Dần (1278) bà về thăm quê hương Cổ Pháp và mất vào ngày 23 tháng 9 năm đó, ở ngôi hơn 1 năm, thọ 60 tuổi. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 1. Mối Tình Trẻ Con Sau khi Lý Huệ Tông nhường ngôi cho con gái thứ 2 vào tháng 10 năm Giáp Thân (1224) rồi đi tu, khi ấy nữ hoàng mới được 7 tuổi nên việc triều chính do Thái hậu Trần Thị Dung điều hành. Từ đấy họ Trần dần nắm giữ binh quyền và các chức vụ quan trọng trong triều. Lúc đó Trần Thủ Độ đang giữ chức Điện tiền chỉ huy sứ tính kế đoạt vương quyền về tay dòng họ mình, dưới sự đạo diễn của ông, một người cháu họ là Trần Cảnh, 8 tuổi được đưa vào cung làm Chánh thủ, có nhiệm vụ hầu hạ Lý Chiêu Hoàng. Vì cùng lứa tuổi nên Chiêu Hoàng chỉ thích gần gũi trò chuyện, trêu đùa với Trần Cảnh. Mỗi khi chơi đêm đều cho gọi Cảnh đến cùng chơi, thấy Cảnh ở chỗ tối thì chạy đến trêu chọc, hoặc nắm lấy tóc, hoặc đứng lên bóng. Có một hôm, Trần Cảnh bưng chậu nước đứng hầu, Chiêu Hoàng rửa mặt xong, lấy tay vốc nước té ướt cả mặt Cảnh rồi cười trêu, đến khi Cảnh bưng khăn trầu thì lấy khăn ném cho Cảnh. Trần Cảnh không dám nói gì, về bí mật kể lại với chú. Trần Thủ Độ nghe vậy liền nói: - Nếu thực như thế thì họ ta thành hoàng tộc hay bị diệt tộc đây? Lại đến một hôm, Lý Chiêu Hoàng lấy khăn trầu ném cho Cảnh, Cảnh lạy rồi nói: - Bệ hạ có tha tội cho thần không? Thần xin vâng mệnh. Lý Chiêu Hoàng cười và nói: https://thuviensach.vn - Tha tội cho ngươi. Nay ngươi đã biết nói khôn đó! Trần Cảnh lại về nói với Trần Thủ Độ. Sợ việc tiết lộ thì bị giết cả họ, Trần Thủ Độ bèn bàn gấp với em họ là Thái hậu Trần Thị Dung rồi tự đem gia thuộc thân thích vào trong cung cấm. Sau đó sai đóng cửa thành và các cửa cung, cử người coi giữ nghiêm ngặt, các quan xin vào chầu vua nhưng không được chấp thuận, tiếp đó Trần Thủ Độ loan báo rằng: Bệ hạ đã có chồng rồi. Các quan đều nghe theo, xin chọn ngày vào chầu. Thế là Trần Thủ Độ lấy dịp đó dựng nên cuộc hôn nhân giữa Lý Chiêu Hoàng và Trần Cảnh. Từ chuyện chơi bời của trẻ con thành chuyện tình duyên, rồi vợ nhường ngôi cho chồng cũng là lẽ hợp lý; triều chính chuyển giao sang tay họ Trần. Tất cả đều nằm trong mưu kế mà Trần Thủ Độ tính toán và được sự hậu thuẫn đắc lực, cực kỳ quan trọng của Thái hậu Trần Thị Dung, mẹ đẻ của Lý Chiêu Hoàng, cô ruột của Trần Cảnh. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 2. Ban Chiếu Nhường Ngôi Cho Chồng Sau khi ép Lý Huệ Tông nhường ngôi cho con gái, thế lực họ Trần trong triều đình nhà Lý, đứng đầu là Trần Thủ Độ tiến thêm một bước trong mưu đồ đoạt vương quyền về tay dòng họ mình bằng cách đưa cháu là Trần Cảnh vào hầu hạ Lý Chiêu Hoàng. Tiếp đó Trần Thủ Độ đem gia thuộc, thân thích vào trong cung cấm, sai đóng chặt cửa thành và cửa cung, cử người canh giữ rồi loan báo rằng nữ hoàng đã lấy chồng rồi, người đó chính là Trần Cảnh. Đến ngày 21 tháng 11 năm Ất Dậu (1225) với bàn tay "đạo diễn" của Trần Thủ Độ, Lý Chiêu Hoàng xuống chiếu nhường ngôi cho chồng, bài chiếu viết rằng: "Từ xưa nước Nam đã có đế vương trị thiên hạ. Nghĩ triều Lý ta vâng chịu mệnh trời, làm chủ bốn biển, các tiên thánh truyền nối hơn hai trăm năm, chỉ vì thượng hoàng có bệnh, không người nối dõi, thế nước gian nguy; đành sai trẫm nhận minh chiếu, cố gượng lên ngôi. Thật là từ xưa đến nay chưa có việc như thế bao giờ! Khốn nỗi trẫm là nữ chúa, tài đức đều thiếu, không có người giúp đỡ, phò tá, giặc cướp nổi lên như ong, giữ thế nào được ngôi báu nặng nề? Trẫm dậy sớm thức khuya, chỉ sợ không cáng đáng nổi, vẫn nghĩ tìm người hiền lương quân tử cùng giúp chính sự. Việc đó đêm ngày canh cánh bên lòng, đến nay đã gấp quá rồi. Kinh Thi có câu: "Quân tử hảo cầu, ngụ my tử phục, du tai du tai" https://thuviensach.vn (Quân tử tìm bạn tất, Tìm mãi không được, Thức ngủ khôn nguôi, Lâu thay, lâu thay). Nay trẫm suy đi tính lại một mình, duy chỉ có Trần Cảnh là người văn chất vẹn toàn, thực đúng tư cách hiền nhân quân tử, uy nghi đường hoàng, có phong tư của bậc thánh thần văn võ, dù đến Hán Cao Tổ, Đường Thái Tông cũng không hơn được, trẫm từng sớm hôm nghĩ kỹ, xét nghiệm từ lâu, nên nhường ngôi báu để thuận lòng trời, cho xứng lòng trẫm. Mong các khanh đồng lòng hết sức cùng giúp đỡ việc nước, để hưởng phúc thái bình. Vậy bố cáo cho thiên hạ để mọi người cùng biết". Ngày 11 tháng 12 năm Ất Dậu (1225) Lý Chiêu Hoàng mở hội lớn ở điện Thiên An, ngự trên ngai báu, các quan mặc triều phục vào chầu, lạy ở dưới sân. Sau đó Lý Chiêu Hoàng trút bỏ áo hoàng bào, chính thức mời Trần Cảnh lên ngôi hoàng đế. Đánh giá về sự kiện này, một số quan điểm trước đây cho rằng Lý Chiêu Hoàng là người có tội với vương triều Lý vì đã để mất ngai vàng về tay họ khác. Dân gian còn có câu: "Tộ truyền bát diệp, diệp lạc âm sinh" nghĩa là truyền được 8 lá, lá rụng xuống rồi âm khí sinh ra, ý nói nhà Lý truyền ngôi được 8 đời, mất ngôi vì có vua đàn bà. Trên quan điểm Nho giáo, các sử sách phong kiến có những nhận xét khắt khe đối với Lý Chiêu Hoàng nhưng người đời lại có cái nhìn nhân ái, khoáng đạt hơn về sự kiện này với những vần thơ như sau: Nhất sắc khuynh thành khởi chiến tranh Kỵ long đăng vị tự nhiên thành https://thuviensach.vn Giai do thiên mệnh nhân tâm thuận Bách quỹ đồng quy hướng đức danh. Nghĩa là: Nữ chúa nhường ngôi chẳng chiến tranh Rồng cưỡi nên ngôi việc tự thành Tất cả do trời lòng người thuận Trăm cõi theo về dậy đức danh. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 3. Lần Gặp Gỡ Cuối Cùng Sau khi nhường ngôi cho chồng, Lý Chiêu Hoàng trở thành hoàng hậu Chiêu Thánh; ngỡ rằng từ đây cuộc đời bà chỉ có niềm hạnh phúc với bổn phận người vợ. Thế nhưng đến năm 19 tuổi hoàng hậu vẫn chưa sinh con, Thái sư Trần Thủ Độ sợ vua không có người thừa tự đã nói thẳng với Trần Thái Tông rằng: - Hoàng hậu Chiêu Thánh làm vợ đã hơn 10 năm mà không sinh nở thì làm sao có hi vọng về sự nối dõi sau này, bệ hạ phải chọn một hoàng hậu khác! Nói là làm, bằng uy quyền của mình Trần Thủ Độ ép vua Trần Thái Tông phế ngôi vị hoàng hậu, giáng Chiêu Thánh xuống làm công chúa. Thế là trong ngót 20 năm phải làm công chúa lần thứ hai này, Chiêu Thánh sống âm thầm nơi thẳm cung, một mình một bóng với nỗi hiu quạnh, khổ đau, buồn tủi. Đầu năm Mậu Ngọ (1258) sau chiến thắng giặc Nguyên Mông, vua Trần Thái Tông mở hội tại chính điện, bình công ban thưởng cho quần thần và xuống chiếu gả Chiêu Thánh cho tướng Lê Tần (tức Lê Phụ Trần), người có công lớn trong cuộc chiến chống giặc vừa qua. Vậy là người vợ bị ruồng bỏ lại trở thành "phần thưởng" mà người chồng ban cho bề tôi của mình. Trước khi có quyết định kỳ lạ chưa từng có trong lịch sử này, Trần Thái Tông đã vào cung gặp lại người vợ đầu của mình sau 20 năm xa cách. Kinh ngạc, bất ngờ khiến Chiêu Thánh chỉ yên lặng ngồi nghe nhà vua tỏ ý buồn rầu, đau khổ vì để người vợ trong tình cảnh như vậy. Cuối cùng ông nói: https://thuviensach.vn - Nàng đã vì cơ nghiệp họ Trần mà hy sinh, chịu đựng. Nay duyên phận đã hết, chúng ta không cùng bên nhau đến bách niên giai lão, nhưng trẫm cũng không muốn nàng phải sống trong hiu quạnh. Ngừng một lát, vua nói tiếp: - Ta muốn nàng gả nghĩa với Lê Tần, người này là một tướng tài vốn thuộc dòng dõi nhà Lê ngày trước, ông ta oai dũng có thừa lại phong lưu mã thượng, nhiều mưu lược; trong cuộc phá giặc Thát Đát vừa rồi đã lập công lớn, từng hộ giá cứu trẫm. Mong nàng suy nghĩ kỹ, chớ phụ lòng trẫm. Nói rồi Trần Thái Tông đứng dậy ra khỏi cung, tâm hồn ông và mặc cảm về lỗi đạo vợ chồng dường như nhẹ bớt phần nào. Còn Chiêu Thánh vẫn ngồi lặng lẽ nhìn theo hình dáng người chồng bao năm mới thấy lại trong chốc lát và giờ đang khuất dần sau cánh rèm lụa vàng thêu phượng. Đó là lần gặp gỡ cuối cùng của hai con người mà số phận đã đưa họ đến với nhau và cũng chia lìa họ. Ở Từ Sem (Bắc Ninh) đến nay vẫn còn lưu truyền câu ca dao được cho là thác lời Chiêu Hoàng trách cứ Trần Cảnh về việc này: Trách người quân tử bạc tình Chơi hoa rồi lại bẻ cành bán rao! https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 4. Mẹ Con Ta Đều Vì Nghĩa Lớn Sau khi Trần Thái Tông rời khỏi cung điện nơi Chiêu Thánh ở thì có một người khách lại tìm đến, đó chính là mẹ của bà, người từng là Thuận Trinh hoàng hậu, vợ vua Lý Huệ Tông. Sau khi triều Lý chấm dứt nhà Trần thành lập, bà Thuận Trinh Trần Thị Dung trở thành vợ Thái sư Trần Thủ Độ, người có vai trò chính trong việc chuyển giao vương vị từ họ Lý sang tay họ Trần và bà được phong là Linh Từ quốc mẫu. Lần này vào cung, mục đích của bà Linh Từ cũng là nhằm thuyết phục con gái về cuộc hôn nhân mới mà triều Trần sắp đặt: - Hoàng thượng đã nói với con rồi, ta thấy con vẫn còn xuân sắc, cần có chỗ nương tựa khi xế bóng mãn chiều. Đừng vì việc cũ mà u uất, khổ đau trong cung cấm nữa. Chiêu Thánh nói: - Bây giờ con đã ở tuổi 40, mẹ còn nói đến chuyện đó làm gì. Còn việc Hoàng thượng đối với con thế nào, tình nghĩa ra sao, mẹ có nhớ chăng? - Mẹ hiểu lòng con, nhưng mẹ muốn con nghĩ đến sơn hà xã tắc, đến cơ nghiệp họ Trần mà chính con đã góp công gây dựng. Hoàng thượng có cái khó của Người, con đừng nên oán trách. Bản thân mẹ cũng mang những đau khổ, nhọc nhằn chứ có thoải mái gì hơn, con nên hiểu lòng mẹ. Mẹ con ta đều vì nghĩa lớn cả thôi. https://thuviensach.vn Thấy Chiêu Thánh trầm ngâm suy nghĩ, bà Linh Nhân nói tiếp: - Mẹ thấy Hoàng thượng cũng có lòng thành thực, qua tác thành duyên mới cho con để chuộc phần nào lỗi của mình. Con kết duyên với Lê Tần cũng là tiếp tục một nghĩa vụ lớn lao, người này rất xứng đáng, con đừng nên nghi ngại. Đó là tâm sự giữa hai người phụ nữ tại nội cung nhà Trần, những ngậm ngùi, thương cảm, trách móc, xót xa... được chôn vùi trong tim được họ phân trần, chia sẻ, gợi lại cùng nỗi niềm ngang trái. Nghe lời mẹ chân tình khuyên nhủ, Chiêu Thánh đã bằng lòng chấp thuận lấy tướng Lê Tần. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 5. Ba Điều Kiện Của Lý Chiêu Hoàng Năm Mậu Ngọ (1258), sau chiến thắng chống Mông Nguyên xâm lược lần thứ nhất, vua Trần Thái Tông đem vợ cũ là Chiêu Thánh gả cho tướng Lê Tần, phong ông tước Bảo Gia Vương và đổi tên thành Lê Phụ Trần. Không biết vua Trần Thái Tông làm như vậy có ý gì, phải chăng ông muốn tìm cho Chiêu Thánh một nơi nương tựa khi xế bóng mãn chiều hay không còn muốn thấy bà ở lại nơi cung vàng điện ngọc, chỗ mà một thời đã thuộc về bà, về triều Lý? Chỉ biết rằng lệnh vua ban ra, nào ai dám chống, lại có sự khuyên nhủ của mẹ nên Chiêu Thánh đồng ý lấy Bảo Gia Vương Lê Phụ Trần nếu nhà Trần thực hiện ba điều kiện của bà: - Xóa bỏ ngay lệnh truy sát, bức hại tôn thất nhà Lý. - Lăng miếu thờ các vị hoàng đế, công thần triều Lý phải được giữ gìn, chăm sóc chu đáo. - Dinh của Lê Phụ Trần phải chuyển ra xa Hoàng Thành. Sau khi triều Trần chấp nhận các điều kiện trên, Chiêu Thánh mới đồng ý kết hôn cùng Lê Phụ Trần, lúc này bà dù 40 tuổi nhưng vẫn còn xuân sắc mặn mà. Chiêu Thánh sống hòa hợp bên Lê Phụ Trần, đó là những ngày tháng tốt đẹp nhất của cuộc đời bà. Chỉ một năm sau ngày cưới, Chiêu Thánh sinh hạ một người con trai đặt tên là Lê Tông, còn có tên khác là Lê Phụ Hiền (sau được ban quốc tính và đổi tên là Trần Bình Trọng), tiếp đó bà sinh thêm một người con gái tên là Ngọc Khuê (sau được phong là Ưng Thụy quận chúa). https://thuviensach.vn Vậy là hạnh phúc đã đến với Chiêu Thánh, tuy muộn màng nhưng dù sao đó cũng là kết thúc có hậu mà bà đáng được hưởng sau bao phen tủi hờn, sầu thảm. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Chương Iii. Nơi Thờ Tự Và Niên Biểu Lý Chiêu Hoàng https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com I. Nơi Thờ Tự Chẳng biết có phải tạo hóa trêu ngươi hay định mệnh trớ trêu, Lý Chiêu Hoàng, vị nữ hoàng duy nhất trong lịch sử Việt Nam không chỉ có một cuộc đời đầy thăng trầm mà những nhìn nhận, đánh giá về bà cũng rất khác nhau. Ngày nay trên khắp đất nước chỉ có một số nơi thờ bà, dù không nhiều nhưng có thể thấy Lý Chiêu Hoàng vẫn sống mãi trong lòng nhân dân, được nhân dân hết lòng kính trọng và thờ phụng. Mỗi năm đến ngày giỗ bà, dân địa phương lại tổ chức nghi lễ long trọng làm lễ dâng hương, tưởng niệm. Dưới đây là một số di tích thờ riêng Lý Chiêu Hoàng hoặc bài vị của bà được phối thờ cùng một số vị danh nhân khác. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 1. Đền Rồng (Long Miếu Điện) Đền Rồng là nơi thờ Lý Chiêu Hoàng được nhiều người biết đến nhất, đền được xây dựng vào thế kỷ XIII sau khi vua bà mất và thường được gọi là đền Bà Chiêu, cách đó không xa về phía Nam là lăng mộ của bà. Ngôi đền được dựng trên đất của thôn Long Vĩ, làng Đình Bảng; người ta cho rằng vì bà là vị vua cuối cùng triều Lý nên chỉ được thờ ở phía Tây, nơi mặt trời lặn và thôn Long Vỹ là phía đuôi của con Rồng. Đền hiện nay thuộc phường Đình Bảng, thị xã Từ Sơn, Bắc Ninh. Trước đây đền chỉ là ngôi miếu nhỏ gọi là miếu Rồng, năm 1921 trong một đợt trùng tu, dân làng với ý nghĩ cấp tiến cho rằng miếu thờ không tương xứng Lý Chiêu Hoàng đã từng là một vị vua triều Lý, sau này bà đã góp công trong việc đánh bại quân Nguyên Mông, giúp dân an cư lạc nghiệp nên đã quyết định xây thành ngôi đền và miếu Rồng có tên là Long Miếu Điện từ đó. Đền Rồng gồm nhiều nhà, nhiều gian, cột xà... đều làm bằng gỗ lim quý giá, mái lợp ngói mũi hài cùng với sân rộng, hai bên sân có hai tòa giải vũ, phía ngoài lại có hai dãy nhà khách, mỗi dãy bốn gian, quanh đền có cây cối thâm u rợp bóng, cổng vào đền được đắp ba chữ "Long Miếu Điện", phía trong có tòa tiền đường 5 gian bề thế, trên đề 3 chữ *Lưu Ly điện". Phía sau đền là gian hậu cung, đặt tượng thờ Lý Chiêu Hoàng. Tượng bà đầu đội miện Kim Khôi, mình khoác áo long bào. Trước điện thờ có bức hoành phi "Hậu triều Lý thị" (vua cuối triều Lý), hai bên là 2 câu đối được sơn son thiếp vàng rực rỡ: https://thuviensach.vn 1. Tứ phương minh tích ngưỡng lưu quan, Bát diệp nghi quân thừa kế tự. Nghĩa là: Bốn phương tích rõ dài lâu sáng, Tám điện đón vua kế tiếp thờ. 2. Lý triều bát diệp hương bảo ngọc, Long miếu thiên thu sử kim biên. Nghĩa là: Tám vua triều Lý thơm ngọc quý, Miếu Rồng ngàn năm sử làng ghi. Trải qua bao năm tháng, đền Rồng vẫn đang được nhân dân thôn Long Vĩ hương khói, thờ phụng từ đời này qua đời khác và được trùng tu tái dựng nhiều lần, gần đây nhất là đại trùng tu toàn bộ ngôi đền vào năm 2007. Có một điều đặc biệt ngày ngày khách thập phương đến viếng đền, đông nhất là vào ngày giỗ của vua Bà (ngày 23/9 âm lịch hàng năm), đa phần xin phúc, cầu tự rất linh nghiệm. Đền Rồng Cung chính diện Đền Rồng https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 2. Đền Yên Thành Đền Yên Thành xưa nằm trên đất của một trong 8 làng thuộc tổng Yên Thành, huyện Vĩnh Thuận, kinh đô Thăng Long thời Lê (nay đền mang số nhà 28 phố Phan Huy ích, phường Nguyễn Trung Trực, quận Ba Đình, Hà Nội). Đền Yên Thành vốn là đình, được người dân trong vùng xây dựng làm nơi phụng thờ vua Bà Lý Chiêu Hoàng vào khoảng cuối thời Lê và đã được trùng tu nhỉều lần. Tại đền sau này còn có thêm ban thờ Mẫu. Ngôi đền được xây dựng trên một diện tích hẹp, quy mô kiến trúc vừa phải, quay hướng Đông, không có sân, kết cấu kiểu chữ "Đinh" gồm nhà tiền tế và hậu cung. Tòa tiền tế gồm có ba gian hai chái xây kiểu tường hồi bít đốc, mái lợp ngói ta, hai đốc mái có đắp nổi hình rồng, miệng ngậm bờ nóc, đuôi xoắn. Vì kèo đỡ mái làm theo kiểu "giá chiêng hạ kẻ, bẩy hiên". Mái chia "thượng tam - hạ tứ" (trên ba, dưới bốn) đặt trên hệ thống cột làm theo dáng "thượng thu, hạ thách" đứng trên các chân tảng đá xanh hình tròn. Hậu cung có ba gian chạy dọc về phía sau, một đầu nối với tiền tế tạo thành hình chữ "đinh" và được chia làm hai cung, gian ngoài rộng đặt ban thờ 8 vua triều Lý, hai gian cung cấm thờ Lý Chiêu Hoàng ngồi trong khám và hai thị nữ hầu vua bà... Tòa cung cấm có tường bao ngăn cách, mở hai cửa bức bàn ở giữa, hai cửa nhỏ hai bên làm làm lối ra vào cung. Trang trí trên kiến trúc của đền tập trung vào bốn đầu bẩy, hiên tiền tế được trang trí chạm nổi hình Rồng; diềm mái phía trước nhà tiền tế được trang trí hình hổ phù, hoa lá chữ triện... https://thuviensach.vn Trong đền có 4 bức hoành phi sơn son, 8 đôi câu đối ca ngợi công đức của thánh và phong cảnh của ngôi đền: 1. Long Đỗ quyết linh từ, hưởng báo tứ thời yên bất tuyệt, Mã cảnh di thắng tích, lưu phương thiên cổ thủy trương thanh. Nghĩa là: Đền thiêng ở cửa ngõ thành Long Đỗ, việc dâng lễ báo ân bốn mùa khói hương chẳng dứt, Thắng cảnh còn lại bên hồ cổ Ngựa, tiếng thơm lưu truyền ngàn thuở nước luôn trong. 2. Vạn cổ linh quang hồ thượng miếu Thiên thu thắng tích nữ trung vương. Nghĩa là: Muôn thuở rạng rỡ linh thiêng là tòa miếu bên bờ hồ (Cổ Ngựa), Nghìn năm di tích nổi danh (Ngài) là vị vua trong giới nữ. 3. Nùng lĩnh vân lai, điện hạ phúc uy khâm thánh đức, Yên Thành trấn trọng, nữ trung anh kiệt hiển thần long. Nghĩa là: Nùng lĩnh mây về, dưới điện phúc uy vang đức thánh, Yên Thành đất giữ, anh hùng nữ giới rạng công thần. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 3. Đình Giao Tự Đình Giao Tự nằm ở làng Giao Tự (tên Nôm là làng Chè) thuộc tổng Kim Sơn, huyện Gia Lâm, phủ Thuận An, trấn Kinh Bắc (nay thuộc xã Kim Sơn, huyện Gia Lâm, Hà Nội) thờ thành hoàng Lý Chiêu Hoàng. Tương truyền xưa kia nơi đây là đất thái ấp của bà. Chuyện kể rằng một lần vua Trần Anh Tông có lần đi kinh lý vùng Dâu đã đến làng Giao Tự. Đêm đó ông nằm mộng thấy bà Lý Chiêu Hoàng hiện về, sáng hôm sau vua thức giấc đã triệu dân làng đến kể lại giấc mộng của mình và ban cho dân làng 5 thỏi vàng, 5 nén bạc và truyền cho dân làng lập miếu thờ bà Lý Chiêu Hoàng. Một thuyết khác thì cho rằng ngôi đình đã có trước đời Trần Anh Tông bởi vào thời Thượng hoàng Trần Nhân Tông và Trần Anh Tông trị nước, quân Nguyên xâm lược nước ta. Vua Trần Anh Tông chỉ huy 5 vạn quân tiến đánh quân giặc, qua làng Giao Tự dừng chân, được Thành hoàng làng hiện trong giấc mơ xưng tự hiệu là Phật Kim xin âm phù giúp nước lập công. Bà được các triều vua đời sau phong tặng là: "Phật Kim Thượng Hoàng Thái Hậu linh ứng phụ quốc hiến hựu khang nhân chi thần". Thời Lê Thái Tổ, triều đình truy phong bà là "Hoàng Nga Uyển mỵ phu nhân, Hộ quốc bảo cảnh trinh nhấi từ đường Hoàng Hậu phu nhân linh ứng". Đến cuối thế kỷ XVII, một người dân làng là Đặng Quang Tiến, làm quan đến chức Đặc tiến kim tử Vinh lộc đại phu, tước Phương Đình hầu đã bỏ tiền bổng lộc để dân làng mua cải tạo miếu thành đình, lại hiến ruộng cho làng nên được bầu làm hậu thần. Tấm bia trụ dựng năm Vinh Trị thứ tư (1679) ở sân đình nói rõ điều đó. Chính vì vậy, khác với nhiều ngôi đình https://thuviensach.vn khác, đình Giao Tự có riêng một miếu thờ Hậu, tức thờ những người đã đóng góp nhiều công sức trong các đợt xây dựng và trùng tu đình, trong đó có Đặng Quang Tiến. Miếu thờ Hậu nằm ngay phía sau đình chính. Trước cổng đình có đắp hình hai võ tướng với voi và ngựa. Tam quan của đình với ba vào ra, bốn cột trụ trên đỉnh đắp hình tứ phượng, dọc thân gắn câu đối. Qua cửa tam quan đến một sân rộng lát gạch Bát Tràng, hai bên có hai dãy nhà giải vũ, mỗi bên chín gian. Kiến trúc tổng thể của đình dạng chữ "Công". Hiện tại, quy mô của đình gồm có đại đình 5 gian, tòa Thiêu hương và hậu cung. Giữa đại đình treo một bức hoành phi có bốn chữ Nho: "Thánh Cung vạn tuế", một nhang án thờ với các mảng chạm rồng, phượng, hổ, rùa, long mã... Ngoài ra trong đình còn có một cỗ kiệu bát cống và hai khám mui luyện, trong khám có bài vị Chiêu Hoàng (Lý Phật Kim). Khám thờ và bài vị đều là tác phẩm điêu khắc tinh xảo với các đề tài rồng, lá đề, phượng, mây, hoa, lá mang nét nghệ thuật thế kỷ XVII, XVIII. Bên cạnh đó còn một bộ long đình, một bộ bát bửu, một giá gươm, các hoành phi câu đối, choé sứ, bát hương, mâm đồng, đỉnh đồng, lư hương đồng, cây nến đồng. Đình Giao Tự còn giữ được một cuốn thần phả soạn năm Hồng Phúc thứ nhất đời Lê Thánh Tông, một cuốn "Lý Thái Hậu thực lục", 13 đạo sắc phong thần của các triều đại Hậu Lê, Tây Sơn và Nguyễn. Tấm bia dựng năm Chính Hòa thứ 11 (1690) đời Lê Hy Tông ghi việc triều đình sắc phong Lý Chiêu Hoàng là Trung đẳng phúc thần. Hàng năm, từ ngày 13 đến 15 tháng 3 âm lịch, người dân Giao Tự lại mở hội làng, theo lệ mỗi năm, mỗi giáp có một người gánh trưởng phải nuôi lợn thờ (nuôi trước một năm) để có đồ tế lễ. Mở đầu hội là lễ rước nước từ chùa Keo (làng Giao Tất) về làm lễ mộc dục. Ngày 14 nhập tịch, ngày 15 chính hội, tế lễ và rước cùng làng Đa Tiện. Trong hội có các trò chơi: đu https://thuviensach.vn quay, chọi gà, hát Quan họ,... đặc biệt có khúc hát văn ca ngợi Lý Chiêu Hoàng. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 4. Đình Thái Bình Đình Thái Bình nằm tại thôn Thái Đường (nay đổi là Thái Bình), xã Mai Lâm, huyện Đông Anh, Hà Nội. Sử liệu ở làng cho biết vào thời Lý, đất Thái Đường nằm ở bờ Bắc sông Đuống, tiện việc giao thương, các vua Lý đã lập một vườn hoa lớn tại đây, gọi là Hoa Lâm. Tại Hoa Lâm có lập Thái Đường (ngôi nhà thờ lớn) để thờ thân mẫu Lý Công Uẩn. Bà là người họ Phạm, quê ở Thái Đường. Hàng năm, tôn thất nhà Lý đều tụ họp về đây tổ chức ngày giỗ Tổ. Theo sử chép thì chính tại đây, Trần Thủ Độ đã cho "đặt bẫy" ở Hoa Lâm để giết hại tôn thất nhà Lý trong một buổi tế Tổ, sau sự kiện này người dân lập ban thờ trên nấm mồ chung của tôn thất nhà Lý, còn trên nền cũ của nhà Thái Đường thì dựngcđình làng. Đến thời Thành Thái (1889-1907) vì kiêng húy, Thái Đường đổi gọi là Thái Bình. Đình Thái Bình được khởi dựng từ lâu đời, trước đây nằm ở ven sông Đuống, sau bờ lở, sông chạy sát vào đình nên dân làng chuyển đình vào trong đê. Kiến trúc ngôi đình hiện nay được dựng vào năm Ất Tỵ (1905). Đình có 5 gian 2 dĩ, các cột cái, cột quân bằng gỗ lim một vòng tay ôm không hết. Ở các đầu dư chạm rồng ổ, rồng chầu, ở gian giữa, trước hậu cung có bộ "ván thượng" dân gian quen gọi là "màn giếng" trang trí rất cầu kỳ. Ở hàng tràm các ngôi đình phía Bắc, hiện chỉ có một hai nơi có bộ ván thượng này. Tại hậu cung đình Thái Bình, trên ban thờ đặt pho tượng của ba vị Thành hoàng làng, ở chính giữa là tượng vua bà Lý Chiêu Hoàng; hai bên là tượng Trần Thủ Độ và Trần Cảnh (Trần Thái Tông). Như vậy trên nền cũ ngôi https://thuviensach.vn điện thờ Phạm Quốc mẫu, người đã sinh ra vua đầu nhà Lý, sau lại trở thành nơi hương khói tưởng nhớ Lý Chiêu Hoàng, vị vua cuối cùng của nhà Lý, người đã kết thúc một cách êm đẹp một triều đại. Cạnh đó là Trần Cảnh, người đã dựng nên cơ nghiệp nhà Trần và Thái sư Trần Thủ Độ, người đã dẫn dắt nhiều sự kiện lịch sử giữa hai triều đại Lý - Trần. Dân Hoa Lâm coi những nhân vật ấy đều là người có công tạo nên những đổi thay, gây dựng thời hưng thịnh của đất nước. Ngày nay trong đình của thôn Thái Bình còn có đôi câu đối: Mạch tụ Quân vương truyền thánh địa. Tích lưu Lý mẫu quán danh phương. Giải thích vì sao có thờ phụng này kỳ lạ này, người làng cho biết từ lâu đã có sự truyền tụng rằng: "Dân ta vốn trọng sự đoàn kết, biết đặt quyền lợi tối cao của dân tộc lên trên hết. Thờ như vậy sẽ xóa đi nỗi thù hận của hai triều Lý - Trần". https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 5. Đình Tình Quang Đình Tình Quang nằm ở làng Tình Quang (tên Nôm là làng Vịa) xưa kia có tên gọi là Thượng Xá, nằm ven sông Thiên Đức (sông Đuống). Hiện nay thuộc phường Giang Biên, quận Long Biên, Hà Nội. Xua kia, sông ở cách xa làng, năm Bính Thìn (1856), nhà Nguyễn cho nắn dòng sông Thiên Đức từ Du Lâm về phía Nam, từ đó sông chia làng Tình Quang thành hai, làng ở bờ Nam là Vịa Lớn (chính là làng Tình Quang hiện nay), còn làng ở bờ Bắc là Vịa Con (nay là làng cống Thôn, xã Yên Viên). Tuy vậy, hai làng vẫn chung đình, chung chùa. Ngôi đình của làng được dựng vào năm đầu niên hiệu Vĩnh Trị (Bính Thìn, 1676) đời vua Lê Hy Tông. Năm Vĩnh Khánh thứ hai (Canh Tuất, 1730), đời Lê Đế Duy, phường trùng tu lần thứ nhất, năm Khải Định thứ chín (Giáp Tý, 1924) trùng tu lần thứ hai và gần đây nhất năm 1994 được trùng tu lớn. Đình thờ ba vị thành hoàng là Lý Bí, Đinh Điền (tướng của Đinh Bộ Lĩnh) và Lý Chiêu Hoàng - vị vua cuối cùng của nhà Lý. Đình Tình Quang nằm bên bờ sông Đuống, quay theo hướng Đông, nhìn ra sông, hướng về phía cố đô của nhà Lý; trước cửa đình là một hồ lớn theo phong thuỷ là tụ thuỷ, cầu mong hạnh phúc, phồn vinh. Từ ngoài vào là một nghi môn, ba cửa vào, ba đỉnh trụ đắp lân chầu biểu tượng cho trí tuệ, cho sức mạnh của đạo đức. Từ nghi môn vào tới sân gạch rộng, hai bên có hai dãy giải vũ, mỗi dãy ba gian. Đình chính được xây lớn, 5 gian 2 dĩ, lòng nhà chia 6 hàng chân cột. Ngôi đình to, bề thế với nét chạm hoa lá, rồng https://thuviensach.vn bay, phượng múa, mâỵ nước, rùa hạc... rất tinh tế và những cảnh dân dã, sinh động. Ba vị thành hoàng của đình Tình Quang là ba vị anh hùng của dân tộc, được các triều đại phong là Thượng đẳng thần và chiếu lệnh cho nhân dân nơi đây thờ phụng hương khói, ban cho quốc lễ để biểu dương công lao với nhiều đạo sắc phong. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com 6. Đình Hào Khê Đình Hào Khê xưa kia thuộc làng Hào Khê, xã Hán Lý, tổng Văn Hội, huyện Vĩnh Lại, phủ Hạ Hồng, xứ Hải Dương (nay là số nhà 292 Lạch Tray, phường Dư Hàng Kênh, quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng) nơi thờ thành hoàng là Lý Chiêu Hoàng, vua cuối cùng của triều Lý. Lễ hội làng diễn ra từ ngày 16 đến 18 tháng 1 âm lịch, sau lễ tế dâng hương Thành hoàng làng là các hoạt động vui chơi như đánh cờ. Ngoài ra vào cuối tháng 3 âm lịch còn có lễ hội chung giữa đình Hào Khê với đình Hán Lý thờ thành hoàng là Đường Cát đại vương, một vị tướng của Khúc Thừa Dụ có công đánh giặc Đường ở thế kỷ X và chùa Trông thờ Minh Không thiền sư, họ Nguyễn, tự Chí Thành. Như vậy ngày hội phải tế 3 vị, gồm hai thành hoàng và một thiền sư. Ở đây chỉ có tế nam, trang phục theo truyền thống gồm 3 mạnh bái, 16 bồi tế. Tên huý kiêng các từ: Minh, Lệ, Chiêu, Ứng. Hội kéo dài 16 ngày, từ 15 tháng 3 đến 1 tháng 4 âm lịch. Quy trình tế gồm ngũ tuần: Tuần nhất: Dâng hương hoa. Tuần nhị: Dâng đăng trà. Tuần tam: Dâng quả thực. Tuần tứ: Đọc chúc văn. Tuần ngũ: Lễ Tất. Sau lễ đức Thánh và nhị vị Đại vương là các trò vui dân gian kéo dài ba bốn ngày. Đặc biệt là lễ rước xuất Đông nhập Tây vào ngày 20 tháng 3. Lễ này có từ khi xây dựng tam quan. Cổng phía Bắc ghi 3 chữ Bắc địa đầu - nghĩa là làng Hán Lý ở phía bắc. Cổng phía Nam ghi 3 chữ Nam thiên động - làng Hào Khê là động ở phía nam. https://thuviensach.vn Đoàn rước gồm: Kiệu bát hương, kiệu Đức thánh, hai kiệu Thành hoàng, kiệu Thánh mẫu. Kiệu này do nữ thanh đồng khiêng. Đoàn rước đi qua cổng phía đông, đi quanh hai làng, về cổng phía tây... Lễ hội chung này kết thúc vào sáng 1 tháng 4 với đoàn rước Thành hoàng về các đình. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Ii. Niên Biểu Lý Chiêu Hoàng Niên biểu Lý Chiêu Hoàng là hệ thống các sự kiện lịch sử nổi bật liên quan đến Lý Chiêu Hoàng theo trình tự thời gian từ khi bà ra đời, trưởng thành, hoạt động... cho đến khi qua đời. Năm Mậu Dần (1218) Tháng 9, Lý Phật Kim con gái thứ hai của vua Lý Huệ Tông và Nguyên phi Trần Thị Dung ra đời, được phong hiệu là Chiêu Thánh công chúa. Năm Nhâm Ngọ (1222) Tháng 2, Lý Huệ Tông "chia nước làm 24 lộ, lộ chia cho công chúa ở, lấy các hoành nô thuộc lệ và quân nhân bản lộ, chia nhau làm giáp" (Đại Việt sử ký toàn thư). Năm Giáp Thân (1224) - Tháng 10, công chúa Chiêu Thánh được vua cha Lý Huệ Tông xuống chiếu lập làm Hoàng thái tử. - Cũng trong tháng 10, Lý Huệ Tông "xuất gia ở chùa Chân Giáo trong đại nội. Chiêu Thánh lên ngôi, đổi niên hiệu là Thiên Chương Hữu Đạo năm thứ 1, tôn hiệu là Chiêu Hoàng" (Đại Việt sử ký toàn thư). Năm Ất Dậu (1225) - Tháng 10, Lý Chiêu Hoàng "xuống chiếu tuyển con em của quan viên trong ngoài sung vào các sắc dịch trong nội, như lục hỏa thị cung ngoại, https://thuviensach.vn Chi hậu, Nội nhân thị nội, ngày đêm thay phiên nhau chầu hầu" (Đại Việt sử ký toàn thư). - Điện tiền chỉ huy sứ Trần Thủ Độ coi giữ mọi việc quân sự trong ngoài kinh thành đã cho một số người cháu của mình vào cung như Trần Bất Cập làm Cận thị thự lục cục chi hậu, Trần Thiêm làm Chi ứng cục, Trần Cảnh làm Chính thủ (Trần Cảnh sau là vua Trần Thái Tông). - Trần Thủ Độ cho quân phong tỏa Hoàng thành, "tự đem gia thuộc thân thích vào trong cung Cấm. Thủ Độ đóng cửa thành và các cửa cung, sai người coi giữ, các quan vào chầu không được vào. Thủ Độ loan báo rằng: Bệ hạ đã có chồng rồi!" (Đại Việt sử ký toàn thư). - Ngày 21 tháng 10, các quan vào chầu lạy mừng, Lý Chiêu Hoàng xuống chiếu nhường ngôi cho Trần Cảnh với lý do "trẫm là nữ chúa, tài đức đều thiếu, không người giúp đỡ, giặc cướp nổi lên như ong, làm sao mà giữ nổi ngôi báu nặng nề? Trẫm dậy sớm thức khuya, chỉ sợ không cáng đáng nổi" (Đại Việt sử ký toàn thư). - Ngày 12 tháng 12, Lý Chiêu Hoàng "mở hội lớn ở điện Thiên An, ngự trên sập báu, các quan mặc triều phục vào chầu, lạy ở dưới sân. Chiêu Hoàng bèn trút bỏ áo ngự mời Trần Cảnh lên ngôi hoàng đế. Đổi niên hiệu là Kiến Trung năm thứ 1, đại xá thiên hạ, xưng là Thiện Hoàng, sau đổi là Vân Hoàng. Bầy tôi dâng tôn hiệu là Khải Thiên Lập Cực Chí Nhân Chương Hiếu Hoàng đế" (Đại Việt sử ký toàn thư). Năm Bính Tuất (1226) - Tháng giêng, Trần Thái Tông (Trần Cảnh) "sách phong Chiêu Hoàng làm hoàng hậu, đổi gọi là Chiêu Thánh" (Đại việt sử ký toàn thư). - Cha của hoàng hậu Chiêu Thánh là Thượng hoàng Lý Huệ Tông bị phế, sử chép rằng: "Phế thượng hoàng nhà Lý ra ở chùa Chân Giáo, gọi là Huệ Quang đại sư" (Đại Việt sử ký toàn thư). https://thuviensach.vn - Ngày 10 tháng 8, cha của hoàng hậu Chiêu Thánh là Huệ Quang đại sư bị Trần Thủ Độ bức tử ở chùa Chân Giáo. - Trần Thủ Độ sai đưa linh cữu Huệ Quang đại sư "ra phường Yên Hoa để thiêu, chứa xương vào tháp chùa Bảo Quang, tôn miếu hiệu là Huệ Tông" (Đại Việt sử ký toàn thư). - Mẹ của hoàng hậu Chiêu Thánh là Trần Thị Dung bị giáng xuống làm "Thiên Cực công chúa, gả cho Trần Thủ Độ, cho châu Lạng làm ấp thang mộc" (Đại Việt sử ký toàn thư). - Nhà Trần đem các cung nhân và con gái họ hàng nhà Lý Huệ Tông gả cho các tù trưởng người dân tộc thiểu số. Năm Nhâm Thin (1232) - Tháng 6, nhà Trần "ban bố các chữ quốc húy và miếu húy. Vì Nguyên tổ tên húy là Lý, mới đổi triều Lý làm triều Nguyễn, vả lại cũng để dứt bỏ lòng mong nhớ của dân chúng đối với nhà Lý" (Đại Việt sử ký toàn thư). -Tháng 8, "Trần Thủ Độ giết hết tôn thất nhà Lý" (Đại Việt sử ký toàn thư). Năm Quý Tị (1233) Hoàng hậu Chiêu Thánh sinh con trai là Hoàng Thái tử Trịnh (vừa ra đời thì mất). Đại Việt sử ký toàn thư viết: "Hoàng thái tử sinh, tất phải chép rõ ngày, tháng, năm sinh; khi mất cũng thế. Đây chỉ chép khi mất, có lẽ là vừa mới sinh đã chết ngay, nên không chép ngày tháng sinh". Năm Đinh Dậu (1237) - Tháng 1, Hoàng hậu Chiêu Thánh bị phế làm công chúa vì lý do "không có con". https://thuviensach.vn - Chị của Chiêu Thánh là công chúa Thuận Thiên, vợ của Hoài Vương Trần Liễu (anh trai Trần Thái Tông) khi đó có thai 3 tháng được lập làm hoàng hậu Thuận Thiên. Trần Liễu tức giận đem quân nổi loạn. - Trần Thủ Độ dẹp được loạn, Trần Liễu xin hàng, được tha tội và được phong làm Yên Sinh Vương. Năm Mậu Thân (1248) Tháng 6, chị gái của Chiêu Thánh là hoàng hậu Thuận Thiên mất, được "truy tôn là Hiển Tử Thuận Thiên hoàng thái hậu" (Đại Việt sử ký toàn thư). Năm Đinh Tỵ (1257) - Tháng 12,công chúa Chiêu Thánh cùng triều đình, hoàng phi, cung nhân... nhà Trần rời khỏi kinh thành Thăng Long khi quân Nguyên Mông do tướng Ngột Lương Hợp Thai kéo sang xâm lược. - Ngày 24 tháng 12 quân Trần đánh bại quân Nguyên trong trận quyết chiến ở Đông Bộ Đầu Năm Mậu Ngọ (1258). - Ngày 1 tháng giêng, Trần Thái Tông ngự chính điện, định công phong tước cho những người có công phá giặc Nguyên Mông. Tướng Lê Phụ Trần được làm Ngự sử đại phu; vua còn đem vợ cũ là công chúa Chiêu Thánh gả cho viên tướng này. - Chồng Chiêu Thánh là Lê Phụ Trần được giữ chức Chánh sứ sang nước Nguyên. Năm Kỷ Mùi (1259) - Tháng giêng, "phu nhân Trần Thủ Độ là Linh Từ quốc mẫu Trần thị mất" (Đại Việt sử ký toàn thư). Bà chính là Trần Thị Dung, mẹ đẻ của https://thuviensach.vn Chiêu Thánh. - Tháng 6, chồng Chiêu Thánh là Lê Phụ Trần được giữ chức Thủy quân đại tướng quân. - Chiêu Thánh sinh con trai, đặt tên là Lê Tông (còn có tên khác là Lê Phụ Hiền, sau này được ban quốc tính là Trần Bình Trọng). Năm Tân Dậu (1261) Chiêu Thánh sinh con gái, đặt tên là Lê Thị Ngọc Khuê (Sau được phong làm Ứng Thụy công chúa Khuê và được gả cho Trạng nguyên Trần Cố). Năm Giáp Tuất (1274) Tháng 7, chồng Chiêu Thánh là Lê Phụ Trần được giữ chức Thiếu sư, kiêm Trừ cung giáo thụ. Năm Mậu Dần (1278) Tháng 3 Chiêu Thánh mất. Sách Đại Việt sử ký toàn thư chép: "Phu nhân Lê Phụ Trần là công chúa Chiêu Thánh Lý thị mất. Công chúa lấy Phụ Trần hơn 20 năm, sinh con trai là thượng vị hầu Tông, con gái là Ứng Thụy công chúa Khuê. Đến nay 61 tuổi thì mất". https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Chương Iv. Hình Ảnh Lý Chiêu Hoàng Trong Văn Thơ Là một vị vua của một vương triều lớn nên ít nhiều Lý Chiêu Hoàng đã để lại dấu ấn trong sử sách và tâm thức dân gian, vì vậy qua nhiều thể loại sáng tác như diễn ca, thơ văn, nhạc kịch và thậm chí cả trên phương diện tín ngưỡng, hình ảnh của bà đã được nhấc đến. Ở mỗi tác phẩm tác giả lại khai thác, mô tả hình ánh, tâm tư của bà ở những góc độ khác nhau và tùy theo giai đoạn lịch sử khác nhau mà những đánh giá, nhìn nhận đó cũng khác nhau. Xin được giới thiệu qua việc trích dẫn dưới đây một phần hoặc toàn bộ nội dung một số sáng tác đề cập tới Lý Chiêu Hoàng để bạn đọc suy tư, cảm nhận rộng hơn về bà, một nhân vật đặc biệt trong lịch sử nước nhà. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Văn Chầu Lý Chiêu Hoàng Bản này nói về Lý Chiêu Hoàng, thời vua cuối cùng của nhà Lý. Bản này được dùng trong hát thờ vào ngày tiệc đản. Bỉ: Thần Kim ngưỡng khải tấu thánh tôn Tọa thượng dương dương nghiễm nhược tồn Nguyện thỉnh pháp âm thi huệ lực Tùy cơ phó cảm nạp trần ngồn Miễu: Đời Đường thấy nhân Nghiêu đức Thuấn Muôn dân đều xướng thuận âu ca Nước sông đầy khắp hằng hà Địa sinh hiền thánh để ra trị đời Miền Kinh Bắc là nơi đại địa 10. Dấu chung linh đành để đế vương Ví dù có phép đông ngàn https://thuviensach.vn Dành dành tán lá rõ ràng một hoa Rầy nhân sử Lý ra kế vị Tám đời cùng chuyển vị đổi thay Lại còn thu cửu trăng cao Ngọc Hoàng sai chúa hiện vào Lý gia Hậu hậu tấu sinh ra thánh nữ Khí hào quang rực rỡ cung doanh Tư vâng ngọc chỉ giáng sinh. 20. Phong tu cốt cách thông minh hơn người So dưới đất trên trời ít có Bậc nữ trung phỏng độ một hai Vốn thiêng trí tuệ tính trời Vua trên yêu dấu quan đều sợ kinh Vẫn có ý dành gìn hiền tử Mới sắc phong thánh nữ truyền ngôi Tự lên ngôi báu trị đời Làu làu đuốc tuệ sáng nơi hải tần Cải nguyên hiệu gọi rằng có đạo 30. Lệnh truyền ra bá cáo thần dân https://thuviensach.vn Thông minh suốt trị xa gần Ân ra cõi rộng đức nhuần các lâu Có phen lại gối đầu hướng thuận Khắp trong triều ngoài thuận âu ca Nhân vui thư viện ngâm nga Khi nhàn lại dạo gót qua kinh thành Lại có lúc thương tình dữ ẩn Truyền bách quan ra ngụ xem hoa Hai trăm năm vận thái hòa 40. Nghĩ rằng dương vị đâu mà đảm đương Truyền hiền ý nhà đường pháp ứng Chiêu cầu hiền để chữ dấu thiêng Trong triều cho kẻ nhân hiền Họ Trần ấy khá xứng lên ngôi càn Khắp trên dưới bá quan văn vũ Kiếm ấn đem truyền thụ Trần gia Đã an sở tấu nước nhà Xe loan ấy đã lánh ra điện ngoài Mỗi tự đấy dạo chơi thong thả https://thuviensach.vn 50. Sạch lòng trần nhàn giá thanh cao Có phen thích tính tiêu dao Khi chơi nước trí, khi vào non nhân Truyền thể nữ theo chân hầu hạ Áo xiêm vàng hương xạ thoảng bay Hoàng bào long cổn đổi thay Sớm trưa dặm liễu, tháng ngày đường thâu Nào hay cảnh cùng người có ý Chốn Tây Hồ thú vị thảnh thơi Có phen dạo bước ra chơi 60. Sen đua mặt nước hoa cười trên cây Xem cổ thụ rồng bay trướng tán Nước Tây Hồ lai láng trong xanh Tây Hồ đấy nước rành rành Sâu nông tầng khắp ngàn hình có nơi Nào hay cảnh trêu ngươi thong thả Gió thoảng đưa nức cả mùi hoa Qúy xuân trong tiết tháng ba Ngọc Hoàng có chỉ truyền ra gọi về https://thuviensach.vn Gió đâu quyện xiêm nghê phấp phới 70. Trên chúa bà ngự chính châu cung Nổi cơn một trận đùng đùng Lừng vang mặt bể, mưa tuôn đầu ghềnh Bống phút hóa vô hình vô ảnh Người trần gian biết thánh thần đâu Tin nghe mấy kẻ theo hầu Quanh mình gió quyện ngất đầu mây vân Phép âm dương ai nghe được thấy Các thị hầu thẩy thẩy đều đi Thần thông cậy có thần uy 80. Đã thừa vân giá lại phi thủy trình Quần tiên dưới Động Đình đón rước Hóa phép màu dâng nước đều lên Đằng vân thời thượng giới tiên Nhưng mà cốt cách ưa lên cõi trần Khấp bốn cõi nhân dân cờ đảo Hóa phép thiêng ai có được hay Khi thời xa gia lên mây https://thuviensach.vn Khi thời ngự thủy ai hay có thần Khi giả dạng văn nhân hiện thế 90. Mắt trần ai dễ biết ai. Sẵn nơi được chốn an bài Mới làm hiển hiện cho người sợ kinh Đất lành lập cung đình một dãy Miếu cây đa hương lửa phụng thờ Đôi bên long hổ tranh đua Nước sông Trúc Bạch lững lờ Tô giang Long châu ấy là ngàn nhân trí Thú tâỵ còn ngụ ý sớm trưa Ai mà lịch sự quá ưa 100. Một giờ khôn vái nửa giờ khôn van Cũng có kẻ qua đường hữu ý Làm cho ngồi rồi chúa lại tha Danh thơm đồn khắp gần xa Rằng chưng có nghiệp tám tòa đế vương Đã nên đức nữ vương hóa phép Trong ngoài đâu cũng biết uy linh https://thuviensach.vn Có voi quốc bảo triều đình Quan trung công phẫn có tình yêu đương Đi qua miếu chẳng đường tác nghiệt 110. Phải ra tay cho biết phép thiêng Làm cho mặt cắm mình nghiêng Quản voi ấy đứng bên trên khấu đầu Rầy nhân bẩm long lâu số trước Quốc công bèn mở bước ra xem Hãy còn sự thấy quả nhiên Bấy giờ mới đến miều tiền khấn kêu Khấn rồi thấy voi liền đứng dậy Đức quốc công ngồi thấy cũng kinh Truyền cho tu bổ miếu đình 120. Sắc phong Thượng đẳng tối linh rõ ràng Ấy càng thấy phép tiên ứng hiện Trần Lể triều nức tiếng thần thông Sắc rồng chói chói vua phong Uy quyền danh vị sáng chưng rành rành Tư đản nhật an thành phụng sự https://thuviensach.vn Tiết xuân thu lễ quý dám sai Cửa thiền đã mở thần oai Cà sa thay đổi từ bi mở lòng Khi giá ngự long cung chốn ấy 130. Hóa chân hương cho thấy phép thiêng Tiếng vang đều được bình yên Ai mà cầu đảo hiển nhiên chuyển vần Cũng có kẻ lỡ chân nhiệm nhặt Các cô hầu theo bắt chẳng tha Có phen nhiễu hại dân gia Xuất thần nhập thánh ai mà chẳng kinh Chúa nghe nói lôi đình nổi giận Từ rày không được nhiễu nhân gian Đã vào ở chốn thuyền quan 140. Tu điều nhân phúc để yên mọi người Trong thôn ấp các nơi yên tĩnh Tứ dân đều hưng thịnh tài nguyên Độ cho quốc thái dân yên Kình nghê xuống bể, hổ lang về rừng https://thuviensach.vn Chốn đông ngàn có thần trên cửa Kỳ đức trinh rực rỡ uy nghi Kim thần ca tụng biểu thường nghi Duy nguyên giảng lâm thi cảnh phúc. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Bạch Vân Ca (Một dị bản của sấm Trạng Trình - Trích) Nguyễn Bỉnh Khiêm Ngôi trời để Lý vào thay, Tám cành hoa nở đến ngày dực phân, Chiêu Hoàng là ả Nữ quân, Thấp bề nhan sắc trao Trần Thái Tôn... https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Thiên Nam Minh Giám (Trích) Khuyết danh (Thế kỷ XVII) Nỗi Chiêu Hoàng dạ ngây khá ghét, Nhà chúa đâu lắm lét tôi ngươi? Khá khen, khá tiếc, khá cười, Giống thiêng bỗng cất cho người cớ sao? Chừng buồn nên lao đao phận quẹn, Mặt mũi nào chẳng thẹn nước non? Đành rằng quốc sắc chẳng khôn, Say ai lòng dạ nào còn tiếc ai? Hay ý trời xui lòng nàng muốn, Đưa cho Trần kẻo tốn sinh linh... https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Đại Nam Quốc Sử Diễn Ca (Trích) Lê Ngô Cát - Phạm Đình Toái Chiêu Hoàng là phận nữ nhi, Phấn son gánh việc gian nguy được nào! Xây vần cơ tạo khéo sao? Bỗng xui Trần Cảnh hiện vào hầu trong. Người yểu điệu, kẻ thư phong, Bén hơi rơm lửa, động lòng mưa mâỵ. Vẩy nước chậu, vắt khăn tay, Khi đêm đập bóng, khi ngày ngồi chung. Hoa đào đã dạn gió đông. Vua tôi phận đẹp, vợ chồng duyên may. Chiếu rồng ban xuống năm mây. Mừng rằng nữ chúa ngày nay có chồng Vì ai, đạt gánh giang san? https://thuviensach.vn Mà đem cố chúa gia oan nỡ nào! Chiêu Hoàng duyên trước làm sao? Gả đi bán lại, coi vào khó nghe! Phép nhà chẳng sửa buồng the, Vợ anh sao nỡ đem về hậu cung Bởi ai đầu mở hôn phong, Khiến nên một đạo khuê phòng thẹn riêng! https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Việt Sử Diễn Nghĩa Tứ Tự Ca (Trích) Hường Nhung, Hường Thiết Truyền đến Huệ Tôn, Không có con trai, Con gái Chiêu Hoàng, Thừa thống nối ngôi Có tin Trần Cảnh, Lịch sự lạ dường, Vào hầu Chiêu Hoàng, Chiêu Hoàng rất thương Thủ Độ bày mưu, Chiêu Hoàng nhường vị, Trần Cảnh lên ngôi, Trần bèn nối Lý... https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Việt Sử Lục Bát Diễn Ca (Trích) Tâm Không Vĩnh Hữu Thăng long thủ phủ vang rền Sáng soi truyền mãi một tên muôn đời Thấm nhuần Pháp Phật ngời ngời Hai trăm năm thịnh đến hồi suy vi Chiêu Hoàng ấn kiếm trên tay Nhường trao quyền bính từ nay cho chồng Sang trang sử mới nhà Trần Vương triều biến chuyển, núi sông trở mình Là vương nắm cả triều đình Thái Tông - Trần Cảnh anh minh, đức hiền... https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Hội Đền Tám Vua Triều Lý (Trích) Hoàng Cầm Hỡi ơi Chiêu Thánh sao không nói Người ta lo dựng nghiệp lâu dài Ai lo việc cưới chồng công chúa mồ côi Ví như không có Trần Thủ Độ Mắt dại Vua Bà biết chọn ai Quân cờ chí chát đêm Kinh Bắc Máy ngón tay tính nước vào ra Vân vê nhẵn nhụi cạnh ngà Tròn lăn cung cấm trẻ con chơi. https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Thể Phách Tinh Anh (Trích) Hoàng Cầm Thiên Thai sông Đuống lạnh lùng Bóng em không lướt thuyền không hướng chèo Chùa Dâu Phật tích cheo leo Mắt em không chớp ai theo mình về? Chiêu Hoàng giận núi hờn khe Trầu têm cánh phượng lỡ thề tử sinh Lý cây đa... lý huê tình Nguyệt cầm long phím dỗ dành ai ca? https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Vịnh Lý Chiêu Hoàng Vương Sinh Tạt nước đùa vui, tưởng giỡn chơi Ai ngờ duyên nợ buộc nhau rồi! Thâm cung réo rắt lời ong bướm Bí sử ngậm ngùi tiếng lệ rơi Tác hợp, thân vàng trao thế tộc Chia lìa, phận bạc gửi bề tôi Lý triều rực rỡ bao năm đó Tan nát vì... Tình, Chiêu Thánh ôi! https://thuviensach.vn LÝ CHIÊU HOÀNG - MỘT ĐỜI SÓNG GIÓ Lê Thái Dũng www.dtv-ebook.com Nhớ Lý Chiêu Hoàng Trần Anh Trang Kể làm chi ngai vàng Kể làm chi điện ngọc Có bền đâu quyền lực Bao đế vương lụi tàn Rừng Báng cũng chẳng còn Rừng Sặt cũng đã hết Sông Tiêu Tương cạn dòng Chỉ còn trong câu hát Tám đời vua thịnh trị Cũng bay vèo thời gian Bao mưu ma trước quỷ Tự nhiên rồi cũng tan Chấm dứt một vương triều Lại có vương triều mới https://thuviensach.vn Chỉ có một tình yêu Nối liền hai triều đại https://thuviensach.vn