🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Cuộc Đời Galilei Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn CÁC NHÂN VẬT: Galileo Galilei Andrea Sarti Bà Sarti, quản gia của Galilei, mẹ của Andrea Ludovico Marsili, một thanh niên con nhà giàu Priliu, quản trị viên Đại học Padua Sagredo, bạn của Galilei Virginia, con gái của Galilei Federzoni, thợ mài thấu kính, cộng sự của Galilei Đại thống lãnh Các ủy viên Hội đồng nước Cộng hòa Venedig Cosmo de Medici, Đại công tước Florenz Quan nội quản Nhà thần học Nhà triết học Nhà toán học Cung nhân đứng tuổi Cung nhân trẻ https://thuviensach.vn Nội thị của Đại công tước Hai bà sơ Hai người lính Một bà lão Giám mục to béo Hai học giả Hai tu sĩ Hai nhà thiên văn Tu sĩ gầy còm Hồng y già Linh mục Christopher Clavius, nhà thiên văn Tu sĩ nhỏ nhắn Hồng y Tòa án Tôn giáo Hồng y Barberini, sau trở thành Giáo hoàng Urban VIII Hồng y Bellarmin Hai tu sĩ thư ký Hai cô gái Filipo Mucius, học giả Gaffone, viện trưởng đại học Pisa https://thuviensach.vn Người hát ba-lát Vợ người hát ba-lát Vanni, nhà đúc sắt Một viên chức Một viên chức cấp cao Người theo dõi bố con Galilei Một tu sĩ Một nông dân Nhân viên biên phòng Thư ký trạm kiểm soát Đàn ông, đàn bà, trẻ con https://thuviensach.vn MỤC LỤC CÁC NHÂN VẬT: LỜI GIỚI THIỆU 1. GALILEO GALILEI, GIÁO SƯ TOÁN ĐẠI HỌC PADUA, QUYẾT CHỨNG MINH HỆ THỐNG VŨ TRỤ MỚI THEO THUYẾT KOPERNIKUS 2. GALILEI TRAO CHO NƯỚC CỘNG HÒA VENEDIG MỘT PHÁT MINH MỚI. 3. 10 THÁNG GIÊNG 1610: NHỜ ỐNG VIỄN KÍNH GALILEI PHÁT HIỆN TRÊN BẦU TRỜI NHỮNG HIỆN TƯỢNG CÓ THỂ CHỨNG MINH HỆ THỐNG KOPERNIKUS. TRƯỚC SỰ CẢNH BÁO CỦA NGƯỜI BẠN VỀ HẬU QUẢ CÓ THỂ XẢY RA DO NHỮNG NGHIÊN CỨU CỦA ÔNG, GALILEI KHẲNG ĐỊNH NIỀM TIN VÀO LÝ TRÍ CỦA CON NGƯỜI. 4. GALILEI RỜI CỘNG HÒA VENEDIG VỀ SỐNG DƯỚI TRƯỚNG TRIỀU ĐÌNH ĐẠI CÔNG TƯỚC FLORENZ. NHỮNG PHÁT HIỆN QUA VIỄN KÍNH CỦA ÔNG KHÔNG ĐƯỢC GIỚI BÁC HỌC TẠI ĐÓ CÔNG NHẬN. 5. KỂ CẢ BỆNH DỊCH HẠCH CŨNG KHÔNG LÀM GALILEI CHÙN BƯỚC. ÔNG TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU. 6. 1616: COLLEGIUM ROMANUM - VIỆN NGHIÊN CỨU CỦA VATICAN - CHỨNG THỰC NHỮNG PHÁT HIỆN CỦA GALILEI. 7. NHƯNG TÒA ÁN TÔN GIÁO GHI HỌC THUYẾT CỦA KOPERNIKUS VÀO DANH SÁCH CẤM (NGÀY 5 THÁNG BA 1616) https://thuviensach.vn 8. MỘT CUỘC TRÒ CHUYỆN 9. SAU TÁM NĂM IM LẶNG, ĐƯỢC CỔ VŨ BẰNG SỰ LÊN NGÔI CỦA GIÁO HOÀNG MỚI - VỐN LÀ MỘT NHÀ KHOA HỌC - GALILEI LẠI TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU TRÊN LÃNH VỰC BỊ CẤM: VẾT ĐEN MẶT TRỜI. 10. TRONG THẬP KỶ TIẾP THEO, THUYẾT CỦA GALILEI PHỔ BIẾN RỘNG TRONG DÂN CHÚNG. KHẮP NƠI NHỮNG NGƯỜI VIẾT ĐOẢN VĂN TRÀO PHÚNG VÀ HÁT BA-LÁT LẤY NHỮNG TƯ TƯỞNG MỚI LÀM ĐỀ TÀI. TẠI HỘI HÓA TRANG NĂM 1632, NHIỀU THÀNH PHỐ Ý CHỌN THIÊN VĂN LÀM ĐỀ TÀI CHO CÁC ĐOÀN DIỄU HÀNH CỦA PHƯỜNG HỘI. 11. 1633: TÒA ÁN TÔN GIÁO RA LỆNH GỌI NHÀ NGHIÊN CỨU NỔI TIẾNG THẾ GIỚI VỀ ROM. 12. GIÁO HOÀNG 13. NGÀY 22 THÁNG SÁU 1633, TRƯỚC TÒA ÁN TÔN GIÁO GALILEO GALILEI CHỐI BỎ THUYẾT CỦA MÌNH VỀ SỰ CHUYỂN ĐỘNG CỦA TRÁI ĐẤT. 14. 1633-1642. GALILEO GALILEI SỐNG TRONG MỘT NGÔI NHÀ Ở VÙNG QUÊ GẦN FLORENZ. ÔNG LÀ NGƯỜI TÙ CỦA TÒA ÁN GIÁO HỘI CHO TỚI KHI NHẮM MẮT. QUYỂN “DISCORSI”. 15. NĂM 1637, QUYỂN “DISCORSI” CỦA GALILEI VƯỢT BIÊN GIỚI Ý. GALILEI TRONG LỊCH SỬ BẠT https://thuviensach.vn NIÊN BIỂU Bertolt Brecht NIÊN BIỂU Galileo Galilei https://thuviensach.vn LỜI GIỚI THIỆU Bertolt Brecht sinh ngày 10/01/1898 tại Augsburg, mất ngày 14/08/1956 ở (Đông) Berlin. Brecht sáng tác vở Cuộc đời Galilei năm 1938-1939, lúc đang sống lưu vong ở Đan Mạch, khi được tin nhà Vật lý Otto Hahn(1) và các cộng sự đã tách thành công nguyên tử Uranium. Vở này trình diễn lần đầu năm 1943 tại nhà hát Zürich (Thụy Sĩ). Kịch bản thứ hai trình diễn năm 1947 tại nhà hát Coronet (Beverly Hills - Mỹ). Bertolt Brecht (1898-1956) là nhà soạn kịch mác xít kiêm đạo diễn Đức lỗi lạc. Ngoài kịch, ông còn trước tác nhiều lý luận về lý thuyết sân khấu, phê bình kịch nghệ và rất nhiều bài thơ trữ tình nổi tiếng. Song, có lẽ tên tuổi ông vẫn còn tương đối xa lạ ở Việt Nam. Năm 1974, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội, mới chỉ giới thiệu được bốn vở kịch Người mẹ, Vòng phấn Kapkazơ, Bà mẹ dũng cảm và những người con và Súng của bác Cara. Năm 1999, thêm vở Người hảo tâm thành Tứ Xuyên do Thái Kim Lan ở Đức dịch. Tuy Brecht qua đời đã hơn năm mươi năm nhưng những tác phẩm của ông vẫn giữ một vị trí quan trọng trong văn học Đức, những vở kịch “kinh điển” của ông được giảng dạy ở bậc trung học - bao gồm cả Tây Đức, trước khi nước Đức thống nhất - và thường xuyên được công diễn trên nhiều sân khấu lớn ở Đức và thế giới. https://thuviensach.vn Cuộc đời Galilei là một trong những vở “kinh điển” vừa được nhắc đến ở trên, đồng thời cũng là tác phẩm quan trọng bậc nhất của Brecht. Kịch dựng lại một số chặng đời của nhà khoa học Ý lỗi lạc Galileo Galilei, từ năm 1609 đến 1637, từ Padua tới Florenz (Florence), Rom và những năm cuối đời ở Florenz, về quan hệ và những cọ xát của ông với giới lãnh chúa, với Giáo hội Thiên Chúa giáo La Mã, với những con người bình thường và những quyết định của ông. Năm 1609, nhà toán học kiêm vật lý và thiên văn học Galilei là giáo sư đại học Padua, thuộc Cộng hòa Venedig (Venise), với đồng lương ít ỏi. Ông phải dạy tư để kiếm sống nên không có thì giờ học hỏi và nghiên cứu thêm. Nhờ cải tiến ống viễn kính, một sáng chế từ Hòa Lan, Galilei được tăng lương. Cũng nhờ ống viễn kính này mà Galilei có thể chứng minh được thuyết nhật tâm của Kopernikus: quả đất không phải là trung tâm vũ trụ và nó quay xung quanh mặt trời, một thuyết bị Giáo hội La Mã kết án là sai quấy, thậm chí “tà giáo”. Tuy bạn ông hết mực khuyên can hãy ở lại Venedig để có thể tự do tiếp tục nghiên cứu thêm phát kiến trên, vì thế lực Giáo hội ở Cộng hòa này không mạnh lắm, Galilei vẫn quyết định đi Florenz làm nhà toán học trong cung đình của đại công tước Cosmo. Ông hy vọng được trọng vọng hơn. Nhưng thế lực Giáo hội ở đây rất mạnh. Những vệ tinh của sao Mộc do Galilei phát hiện không được phép tồn tại, dù có thể thấy được rõ ràng qua ống viễn kính. Giáo hội khẳng định thuyết của Aristoteles: quả đất phải là trung tâm của vũ trụ đã được Chúa Trời an bài. Năm 1616, Tòa án Tôn giáo nghiêm cấm mọi nghiên cứu trái ngược với thần học. Galilei và các học trò đành rút vào những lĩnh vực vô hại như tìm hiểu về vật nổi. Khi Barberini, một Hồng y tương đối cởi mở trong việc nghiên cứu khoa học, lên ngôi Giáo hoàng Urban VIII, Galilei cho rằng đây là https://thuviensach.vn cơ hội thuận lợi nên lại tiếp tục lao vào lĩnh vực nghiên cứu bị cấm đoán. Vì những phát kiến này đe dọa uy quyền Giáo hội vốn được kiến lập đã hơn một nghìn năm, Galilei bị Tòa án Tôn giáo bắt giam, đe dọa dùng cực hình để buộc ông phải chối bỏ phát kiến mặt trời là trung tâm vũ trụ. Galilei đã quyết định như thế nào? Có thật ông đã hiên ngang quát vào mặt các quan tòa tôn giáo rằng “Dù sao trái đất vẫn cứ quay”, chứ không chịu khuất phục cường quyền, phủ nhận chân lý? Các học trò ông đã phản ứng thế nào trước quyết định của người thầy, tấm gương lớn của họ? Dân chúng, vốn luôn bị Giáo hội và các lãnh chúa chà đạp, đã phản ứng ra sao? Vở Cuộc đời Galilei có tất cả ba kịch bản, được tác giả sửa đổi theo diễn biến thời sự thế giới. Năm 1933, khi Hitler và đảng Quốc xã nắm chính quyền ở Đức, Brecht và gia đình trốn sang Đan Mạch. Một số văn nghệ sĩ nổi tiếng khác, như Thomas Mann - giải Nobel Văn chương 1929, cũng phải lánh nạn ở nước ngoài. Tác phẩm của họ bị đốt, bị cấm. Nhiều văn nghệ sĩ khác bị giam cầm. Năm 1938, Brecht hoàn thành kịch bản thứ nhất, mới đầu mang tên “Dù sao trái đất vẫn cứ quay” - sau đổi thành Cuộc đời Galilei - chỉ gồm mười ba cảnh. Brecht muốn qua đó nêu lên lòng tin rằng tuy nước Đức bị bạo quyền thống trị nhưng rồi sẽ tới thời đại mới. Vở này được trình diễn lần đầu năm 1943 tại Zürich (Thụy Sĩ). Năm 1939, sau khi Đan Mạch bị Đức chiếm, Brecht buộc phải trốn qua Thụy Điển, rồi Phần Lan, sang Liên Xô, từ đó qua Mỹ. Năm 1945, chấn động trước việc Mỹ thả bom nguyên tử xuống Hiroshima và Nagasaki, Brecht cùng với diễn viên điện ảnh và sân https://thuviensach.vn khấu nổi tiếng Charles Laughton gấp rút hoàn thành kịch bản thứ hai bằng tiếng Mỹ gồm mười lăm cảnh để công diễn tại Beverly Hills vào năm 1947. Ngay sau Thế chiến II, nhân loại khát khao được sống hòa bình, nhưng các siêu cường lại quyết liệt chạy đua chế tạo những vũ khí mới, có sức hủy diệt khủng khiếp hơn nữa. Tại Mỹ, có “Tòa án Tôn giáo” kiểu mới như Ủy ban McCarthy trù dập những nhà khoa học từ chối phục vụ các công trình này. Bản thân Brecht cũng đã từng phải ra điều trần trước Ủy ban nói trên vì những bài viết và phát biểu “thiên tả” của ông. Trước tình hình ấy, năm 1954-1956, kịch bản thứ hai được dịch ra tiếng Đức, với đôi chút thay đổi, cho nhà hát Berliner Ensemble (bấy giờ ở Đông Berlin, nơi Brecht đã chọn để định cư cho đến khi nhắm mắt). Câu hỏi của Brecht: “Nhà khoa học có trách nhiệm gì trước xã hội, trước nhân loại và phải hành xử thế nào” vẫn luôn nóng bỏng! Vì thế, Cuộc đời Galilei vẫn không hề mất tính thời sự! Nó vẫn là tác phẩm quan trọng bậc nhất của Brecht. Lê Chu Cầu https://thuviensach.vn 1. GALILEO GALILEI, GIÁO SƯ TOÁN ĐẠI HỌC PADUA, QUYẾT CHỨNG MINH HỆ THỐNG VŨ TRỤ MỚI THEO THUYẾT KOPERNIKUS(1). Vào năm một nghìn sáu trăm lẻ chín ánh sáng của kiến thức nhân loại bừng lên từ một ngôi nhà nhỏ ở Padua. Galileo Galilei tính toán ra rằng: vầng dương bất di dịch, còn địa cầu chuyển động. Phòng nghiên cứu trang bị sơ sài của Galilei ở Padua. Vào buổi sáng. Andrea, con trai bà quản gia, bưng vào một ly sữa và một ổ bánh mì. Galilei đang lau người, thở phù phù, vẻ hả hê Để sữa lên bàn, nhưng đừng gấp quyển sách nào lại đấy nhé. Andrea Mẹ cháu bảo mình phải trả tiền cho người giao sữa ngay. Nếu không ông ta sẽ làm một vòng tròn quanh nhà mình đấy(2), ông Galilei ạ. Galilei Andrea, cháu phải nói là ông ta vẽ một vòng tròn chứ! https://thuviensach.vn Andrea Tùy ý ông thôi. Nếu chúng ta không trả tiền ngay thì ông ấy sẽ vẽ một vòng tròn quanh nhà mình đấy, ông Galilei ạ. Galilei Còn ông Cambione, nhân viên tịch biên của tòa án, người luôn trực chỉ nhà mình, sẽ chọn lộ trình nào giữa hai điểm? Andrea cười Chọn đường thẳng ngắn nhất. Galilei Giỏi. Ta có cái này cho cháu. Tìm phía sau mấy tấm bảng các thiên thể ấy. Andrea lôi từ phía sau mấy tấm bảng các thiên thể một mô hình lớn bằng gỗ phỏng theo hệ thống vũ trụ Ptolemaeus(3). Andrea Cái gì thế này, hở ông? Galilei Đó là cái kính trắc tinh(5), giúp ta mường tượng các thiên thể quay quanh trái đất như thế nào, theo quan điểm của người xưa. Andrea Quay như thế nào ạ? Galilei Cháu thử tìm hiểu xem nào. Trước hết: cháu miêu tả nó đã. Andrea Ở giữa là một hòn đá nhỏ. Galilei Trái đất đấy. Andrea Chung quanh có nhiều lớp vỏ, lớp này bọc tiếp lớp kia. Galilei Bao nhiêu lớp cả thảy? Andrea Tám(4). Galilei Đó là những tầng pha lê. https://thuviensach.vn Andrea Ở các lớp vỏ có gắn những quả cầu tròn... Galilei Đó là các thiên thể. Andrea Lại có những tấm băng vẽ chữ. Galilei Chữ gì nào? Andrea Tên của các vì sao. Galilei Tên gì chẳng hạn? Andrea Trái cầu dưới cùng là mặt trăng, có ghi sẵn. Tiếp đến là mặt trời, phía trên. Galilei Bây giờ cho mặt trời chạy đi. Andrea quay các lớp vỏ Hay thật. Nhưng mà chúng ta bị nhốt kín trong này. Galilei lau người Phải, lần đầu tiên nhìn thấy mô hình này ta cũng cảm thấy thế. Có vài người cũng cùng cảm tưởng đó. Ông quăng cho Andrea cái khăn để nó chà lưng cho ông. Những là tường với vỏ bọc, và sự bất di bất dịch! Suốt hai nghìn năm qua loài người tin rằng mặt trời và mọi thiên thể quay vòng quanh mình. Giáo hoàng với các Hồng y, các lãnh chúa cùng bậc trí giả, các thuyền trưởng và thương nhân, cả các bà bán cá và lũ học trò đều tin rằng mình ngồi bất động trong quả cầu pha lê ấy. Nhưng mà Andrea này, bây giờ chúng ta xuất hành làm một cuộc đại viễn du. Vì thời đại cũ đã qua rồi, giờ là kỷ nguyên mới. Như thể loài người từ trăm năm nay vẫn ngóng đợi một điều gì đó sẽ xảy đến. Các thành phố thì chật chội, nên đầu óc người sống trong đó cũng như thế. Chứa toàn những điều mê tín. Tâm trí họ cứ mãi https://thuviensach.vn quẩn quanh âu lo vì nạn dịch hạch(5) Nhưng bây giờ đã tỏ tường: Vũ trụ đã là thế thì không thể bất di bất dịch được. Bởi mọi thứ đều chuyển động, chú bé ạ. Ta vẫn nghĩ rằng mọi sự bắt đầu từ khi có tàu bè. Từ ngàn xưa tàu bè chỉ dám men theo bờ biển, nhưng đột nhiên nó tách khỏi bờ, dong buồm ra khơi, tìm đến bao bờ bến lạ. Trên lục địa cũ người ta đồn đại: có những lục địa mới. Rồi từ khi tàu của chúng ta tới được những lục địa ấy thì họ cười kháo nhau rằng: biển cả đáng sợ trước đây hóa ra chỉ là một vũng nước thôi. Và thế là người ta thích thú tìm hiểu về nguyên do của mọi sự kiện: tại sao hòn đá rơi xuống khi ta thả nó ra, nếu ném lên cao thì nó sẽ bay như thế nào. Ngày nào cũng có điều mới mẻ được phát hiện. Ngay cả những cụ già trăm tuổi cũng bảo con cháu hét vào tai báo tin về những khám phá mới. Lắm thứ đã được khám phá nhưng vẫn còn cơ man điều còn phải phát hiện. Giới hậu sinh thế là còn khối việc để làm. Hồi còn trẻ, lúc ở Siena ta thấy mấy người thợ xây bỏ lối thao tác quen thuộc từ nghìn xưa khi di chuyển các khối đá granit, họ dùng một cách sắp xếp dây thừng mới và hợp lý hơn, mà chỉ sau có năm phút bàn bạc thôi. Ngay lúc đó ta hiểu rằng: thời đại cũ đã qua rồi, một kỷ nguyên mới đang bắt đầu. Chẳng bao lâu nữa loài người sẽ tìm biết rõ hơn về vùng đất mình ở, về cái thiên thể mình đang sống trên đó. Họ thấy những gì viết trong sách xưa bây giờ không đủ để giải đáp những thắc mắc của họ nữa. Bởi: nơi nào lòng tin thống trị được suốt nghìn năm qua thì bây giờ chính ở đó nỗi hoài nghi lại thắng thế. Ai cũng nói rằng: phải, điều này có ghi trong sách vở thật, nhưng nay hãy để tự chúng tôi đích thân chiêm nghiệm tận mắt. Những chân lý hằng được tôn https://thuviensach.vn vinh nay phải đem ra tái sát nghiệm; những gì chưa hề bị hồ nghi thì nay họ đặt thành nghi vấn. Thế là như có một luồng gió thổi tốc lên những vạt áo chùng thêu vàng thêu bạc của các lãnh chúa và giáo chủ, lộ ra những ống chân mập mạp hay khẳng khiu, không khác gì cẳng chân chúng ta. Giờ mọi sự đã tỏ tường: Bầu trời trống không. Thế là thiên hạ phá ra cười ngặt nghẽo. Nhưng mà nước sông nước suối giúp quay loại guồng mới chạy máy dệt; còn ở các xưởng đóng tàu, trong các hãng làm dây thừng và buồm thì cả hàng năm trăm bàn tay cùng đồng thời thao tác theo một quy trình mới. Ta tiên đoán rằng trước khi lìa đời ta sẽ được chứng kiến cảnh dân chúng đem những chuyện thuộc đề tài thiên văn học ra bàn cãi giữa chợ. Ngay cả lũ con trai của mấy bà bán cá cũng đổ xô đến trường học. Vì những thị dân nghiện điều mới lạ cũng sẽ thích nghe rằng theo môn thiên văn học mới thì quả đất đang quay. Chúng ta đã phải nghe mãi rằng các thiên thể bám dính vào mặt lõm vòm pha lê nên không thể rơi được. Bây giờ chúng ta mạnh dạn để chúng lửng lơ trong thinh không, chẳng tựa vào đâu cả, thế là chúng bay vút đi, y như các con tàu của chúng ta, không bị neo giữ, cứ thẳng đường ra khơi. Trái đất nhởn nhơ quay quanh mặt trời, các bà hàng cá, các thương nhân, lãnh chúa, hồng y, thậm chí cả giáo hoàng cũng xoay theo với nó. Chỉ qua một đêm mà vũ trụ thoắt mất đi trung tâm điểm của nó, để sáng ra nó có vô vàn tâm điểm. Giờ đây điểm nào cũng thành tâm điểm cả, nên hóa ra không còn đâu là trung tâm nữa. Vì bỗng dưng không gian thành mênh mông. https://thuviensach.vn Tàu bè của chúng ta ngày nay đi đến những nơi xa xôi, tinh tú di chuyển theo những quỹ đạo dài vô tận trong vũ trụ, ngay cả mới đây trong môn ‘Cờ Vua’ các quân tháp cũng đi vượt qua hết các ô. Có nhà thi hào từng nói gì nhỉ? “Ôi, sáng tinh mơ...” Andrea “Ôi, sáng tinh mơ của buổi sơ khai! Ôi, làn gió đến từ bờ biển mới!” Ông uống sữa đi chứ, kẻo người ta sắp tới đây bây giờ. Galilei Thế cháu đã hiểu điều ta nói hôm qua chưa? Andrea Điều gì cơ? Về sự quay của ông Kippernikus(6) ấy à? Galilei Phải. Andrea Cháu không hiểu. Sao ông lại muốn cháu hiểu? Cái đó khó quá, đến tháng Mười cháu mới đầy mười một tuổi cơ mà. Galilei Vì ta muốn cháu cũng hiểu. Để ai cũng có thể hiểu được điều đó nên ta mới ra sức làm việc và mua những quyển sách đắt tiền thay vì trả tiền cho ông bán sữa. Andrea Nhưng cháu quả có thấy buổi chiều mặt trời ở chỗ khác buổi sáng. Thành ra nó không thể nào đứng yên được! Không bao giờ. Galilei Mày thấy! Mày thấy cái gì? Mày chẳng thấy gì cả. Mày chỉ giương mắt nhìn thôi. Nhìn không phải là thấy. Ông đặt cái giá sắt đỡ chậu thau ở giữa phòng. Đây là mặt trời. Ngồi xuống. Andrea ngồi xuống một cái ghế. Galilei đứng sau lưng nó. Mặt trời ở đâu, bên phải hay bên trái? Andrea Bên trái. https://thuviensach.vn Galilei Nó sang bên phải bằng cách nào? Andrea Dĩ nhiên là khi ông bưng nó sang bên phải. Galilei Chỉ thế thôi à? Ông nâng cả thằng bé lẫn ghế lên, quay nửa vòng. Bây giờ mặt trời ở đâu? Andrea Bên phải. Galilei Có phải nó di động không? Andrea Không. Galilei Thế cái gì di động? Andrea Cháu. Galilei quát Sai! Đồ ngu! Cái ghế di động! Andrea Cháu với cái ghế chứ! Galilei Dĩ nhiên. Cái ghế là trái đất. Mày ngồi trên trái đất. Bà Sarti vào phòng để dọn giường, chứng kiến cảnh này Ông Galilei, ông làm gì với thằng cháu nhà tôi thế? Galilei Tôi dạy nó thấy, bà Sarti ạ. Bà Sarti Bằng cách kéo nó đi khắp phòng à? Andrea Thôi mẹ. Mẹ không hiểu đâu. Bà Sarti Thế à? Còn mày hiểu, chứ gì? Có một công tử muốn xin theo học. Ăn mặc rất bảnh bao, có thư giới thiệu. Đưa thư. Ông dạy vừa vừa kẻo thằng Andrea nhà tôi sẽ bảo rằng hai với hai là năm đấy. Nó lẫn lộn hết mọi điều ông dạy nó. Tối hôm qua nó đã https://thuviensach.vn chứng minh với tôi rằng trái đất quay chung quanh mặt trời. Nó cả quyết rằng một ông tên Kippernikus đã tính toán ra thế. Andrea Không phải ông Kippernikus đã tính toán thế sao, ông Galilei? Ông hãy nói cho mẹ cháu biết đi! Bà Sarti Sao cơ, thế ra ông đã bảo cháu điều vớ vẩn ấy à? Để rồi nó nói nhăng nói cuội như vẹt trong trường khiến các ông cha đến mách tôi, vì nó toàn nói những điều vô thần vô thánh. Ông nên xấu hổ mới phải, ông Galilei ạ. Galilei ăn sáng Bà Sarti ạ, trên cơ sở các nghiên cứu, sau khi tranh cãi kịch liệt, chúng tôi đã có những khám phá mà không thể giữ bí mật trước thế giới lâu hơn được nữa. Một thời đại mới đã mở ra, một thời kỳ vĩ đại, được sống trong đó là cả một sự thích thú. Bà Sarti Thế cơ đấy. Mong rằng trong thời đại mới này ta vẫn có thể trả được tiền cho người bán sữa, ông Galilei ạ. Chỉ vào thư giới thiệu. Tôi chỉ có một yêu cầu duy nhất thôi: xin ông đừng có mà lại từ chối người ta. Tôi nghĩ đến tiền sữa phải trả. Đi ra. Galilei cười Ít ra bà hãy để tôi uống hết sữa đã chứ! Quay qua Andrea. Thế nghĩa là hôm qua mình cũng hiểu nhau chút ít! Andrea Cháu chỉ nói để mẹ cháu ngạc nhiên thôi. Nhưng đâu có đúng. Ông chỉ xoay cái ghế với cháu sang một bên chứ không xoay thế này. Tay nó làm động tác xoay về phía trước. Nếu xoay thế thì cháu sẽ ngã xuống, hiển nhiên như thế. Tại sao ông không xoay ghế tới trước? Vì rõ ràng nếu trái đất quay như vậy thì cháu sẽ rơi khỏi trái đất ngay. Ông thấy chưa? Galilei Ta đã chứng minh cho cháu... https://thuviensach.vn Andrea Nhưng tối hôm qua cháu đã thấy rằng nếu trái đất quay như ông nói thì vào buổi tối đầu cháu sẽ quay xuống đất, hiển nhiên như thế. Galilei cầm quả táo trên bàn Đây là trái đất. Andrea Ông Galilei ơi, ông đừng lấy toàn những ví dụ như thế nữa. Với những ví dụ như thế thì ông luôn luôn đúng thôi. Galilei để táo lại chỗ cũ Được. Andrea Với ví dụ thì người ta lúc nào cũng đạt được ý muốn, nếu khôn. Khổ một nỗi là cháu không kéo nổi cái ghế với mẹ cháu như ông kéo cháu. Ông thấy cái ví dụ đó dở chưa? Còn nếu quả táo là trái đất thì sao? Chẳng sao hết. Galilei cười Mày không muốn biết mà. Andrea Ông cứ lấy trái táo đi. Tại sao ban đêm cháu lại không ngược đầu xuống dưới? Galilei Đây là trái đất, còn mày đứng ở đây. Ông bẻ một mảnh gỗ từ thanh củi đốt lò sưởi rồi cắm vào quả táo. Bây giờ trái đất quay. Andrea Lúc này đầu cháu quay xuống dưới. Galilei Tại sao? Nhìn kỹ vào! Đâu là cái đầu? Andrea chỉ vào quả táo Đây. Dưới này. Galilei Cái gì? Quay trái táo trở lại. Chẳng lẽ nó không cùng một chỗ à? Chẳng lẽ hai chân mày không còn ở phía dưới à? Chẳng lẽ mày đứng thế này, khi ta quay? Ông rút mảnh gỗ ra, xoay ngược lại. https://thuviensach.vn Andrea Không. Nhưng tại sao cháu không nhận thấy cái sự quay kia chút nào hết? Galilei Vì mày cùng quay! Mày với lớp không khí phía trên mày và mọi thứ trên quả địa cầu. Andrea Nhưng tại sao lại có vẻ như mặt trời chạy? Galilei lại quay quả táo có cắm mảnh gỗ Mày thấy trái đất phía dưới mày, nó không thay đổi, lúc nào cũng ở dưới và đối với mày nó không hề chuyển động. Nhưng bây giờ hãy nhìn lên phía trên mày. Lúc này trên đầu mày là cái đèn, nhưng bây giờ khi tao quay thì phía trên đầu mày là cái gì? Andrea quay theo Cái lò sưởi. Galilei Thế cái đèn ở đâu? Andrea Ở dưới. Galilei À đấy! Andrea Hay quá, mẹ cháu sẽ ngạc nhiên cho mà xem. Ludovico Marsili, một thanh niên ăn mặc ra dáng con nhà giàu, bước vào. Ludovico Xin chào ông. Tôi tên là Ludovico Marsili. Galilei đọc thư giới thiệu anh ta Anh trước ở Hòa Lan à? Ludovico Thưa ông Galilei, ở bên đó tôi được nghe nói nhiều về ông. Galilei Gia đình anh có nhiều cơ ngơi ở vùng Campagna à? Ludovico Mẹ tôi muốn tôi đi đây đi đó một chút để biết trên thế giới xảy ra chuyện gì ấy mà. https://thuviensach.vn Galilei Và bên Hòa Lan anh nghe nói rằng ở nước Ý này xảy ra chẳng hạn chuyện của tôi à? Ludovico Và bởi vì mẹ tôi mong muốn rằng tôi cũng làm quen với khoa học... Galilei Dạy riêng tại nhà: mỗi tháng mười Skudo(7). Ludovico Thưa vâng. Galilei Anh thích cái gì? Ludovico Thích ngựa ạ. Galilei Ra thế. Ludovico Về khoa học tôi không được sáng dạ, ông Galilei ạ. Galilei Ra thế. Trong trường hợp này thì phải mười lăm Skudo mỗi tháng. Ludovico Xin vâng, thưa ông Galilei. Galilei Tôi sẽ phải dạy anh vào buổi sớm vậy. Andrea, mày phải chịu thiệt thôi. Tất nhiên mày không được học. Mày hiểu rằng mày không trả tiền mà. Andrea Cháu đi ngay đây. Cháu xin quả táo được không? Galilei Lấy đi. Andrea đi ra. Ludovico Ông cần phải kiên nhẫn với tôi mới được. Cơ bản vì khoa học luôn không giống những gì đầu óc người bình thường vẫn nghĩ. Chẳng hạn ông hãy lấy cái ống kỳ khôi mà người ta bán ở https://thuviensach.vn Amsterdam này làm ví dụ. Tôi đã xem xét rất kỹ. Một cái vỏ bằng da màu lục và hai thấu kính, một cái thế này - tay hắn phác một thấu kính lõm, một cái thế này - phác một thấu kính lồi. Tôi nghe nói một cái phóng lớn, một cái thu nhỏ. Người nào nghiêm túc có lẽ cũng sẽ nghĩ rằng chúng cân bằng nhau. Thế là sai. Qua cái ống này người ta thấy mọi vật to gấp năm lần. Đó là khoa học của ông đấy. Galilei Người ta thấy cái gì lớn gấp năm lần? Ludovico Đỉnh tháp nhà thờ, chim bồ câu; hết thảy những gì ở xa. Galilei Anh đã tự mình thấy mấy cái đỉnh tháp nhà thờ lớn ra à? Ludovico Đúng thế, thưa ông. Galilei Và cái ống này có hai thấu kính à? Ông phác trên giấy. Có phải thế này không? Ludovico gật. Phát minh này đã có bao lâu rồi? Ludovico Tôi tin rằng mới vài ngày trước khi tôi rời Hòa Lan, chắc chắn là được đem ra bán chưa lâu. Galilei gần như thân thiện Tại sao anh lại phải học Vật lý? Sao không học nuôi ngựa? Bà Sarti vào mà Galilei không biết. Ludovico Mẹ tôi nghĩ rằng cần một chút khoa học. Cả thế giới uống vang của bà với khoa học, ông ạ. Galilei Anh vẫn có thể chọn một tử ngữ hay thần học. Dễ hơn. Thấy bà Sarti. Được, sáng thứ Ba anh lại đây. https://thuviensach.vn Ludovico đi ra. Galilei Đừng nhìn tôi như thế. Tôi đã nhận dạy hắn rồi. Bà Sarti Vì ông trông thấy tôi đúng lúc đấy thôi. Ông quản trị viên đại học đang chờ ngoài kia. Galilei Đưa hắn vào, lão này quan trọng đấy. Có thể đáng giá 500 Skudo đấy. Được thế thì tôi chẳng cần phải dạy riêng nữa. Bà Sarti đưa người quản trị viên đại học vào. Galilei đã áo quần tề chỉnh, đang nguệch ngoạc vài con số lên một mẩu giấy. Galilei Chào ông, cho tôi vay một nửa Skudo. Đưa đồng tiền quản trị viên vừa móc trong bọc cho bà Sarti. Bà Sarti, bà bảo cháu Andrea nhờ người làm kính mài cho hai thấu kính; kích thước đây. Bà Sarti cầm mảnh giấy đi ra. Quản trị viên Tôi tới đây về chuyện ông yêu cầu tăng lương lên 1000 Skudo. Trường đại học rất tiếc không thể tán thành được. Ông biết rằng các thầy toán không thu hút sinh viên. Có thể nói toán là một nghệ thuật chẳng kiếm ra tiền. Không phải là nước Cộng hòa(8) không coi trọng nó hơn các ngành khác. Nhưng nó không đến mức cần như triết, cũng không hữu ích như thần học, tuy nó đem lại cho người sành điệu biết bao thú vị! Galilei cúi nhìn đống giấy Ông bạn thân mến ạ, với 500 Skudo tôi không đủ để sống. Quản trị viên Ơ kìa, ông Galilei, ông dạy mỗi tuần hai tiết, mỗi tiết hai giờ. Với danh tiếng khác thường của ông thì ông muốn có bao nhiêu học trò có thể trả tiền để được dạy riêng mà chẳng được. Ông không có học trò tư à? https://thuviensach.vn Galilei Thưa ông, tôi có quá nhiều! Tôi cứ phải dạy hoài, dạy mãi thì lấy lúc nào để học chứ? Chúa ạ, tôi không được thông minh sáng láng như các ngài trong khoa triết. Tôi dốt. Tôi chẳng hiểu gì hết. Thành ra tôi buộc phải trám các lỗ hổng trong túi kiến thức của mình. Khi nào tôi làm chuyện này đây? Khi nào thì tôi nghiên cứu? Thưa ông, môn khoa học của tôi còn thèm được hiểu biết! Về những vấn đề lớn nhất hiện nay chúng tôi không có gì hết, ngoài các giả thuyết. Song chúng tôi đòi mình phải có chứng cứ. Nhưng làm sao tôi tiến được đây, khi mà muốn đủ sống tôi cứ phải không ngừng nói đi nói lại, nhồi nhét vào bất cứ cái đầu bò nào có thể trả tiền rằng các đường thẳng song song cắt nhau ở vô cực? Quản trị viên Ông chớ quên rằng có thể nước Cộng hòa không trả ông nhiều bằng một số lãnh chúa, nhưng lại bảo đảm cho ông tự do nghiên cứu. Đại học Padua chúng tôi còn cho cả những người Tin Lành dự thính nữa kìa! Và chúng tôi cấp cả bằng tiến sĩ cho họ. Chúng tôi chẳng những đã không giao ông Cremonini(9) cho Tòa án Tôn giáo(10) khi Tòa án này đã chứng minh - đã chứng minh nhé, thưa ông Galilei - rằng ông ta đã có những phát biểu vô tín ngưỡng, mà chúng tôi còn chấp thuận tăng lương cho ông ta nữa. Cho tới tận bên Hòa Lan người ta còn biết rằng Venedig là nước Cộng hòa, ở đây Tòa án Tôn giáo không có quyền gì hết thảy. Như thế là cũng được việc chút ít cho ông rồi, vì ông là nhà thiên văn học, nghĩa là làm việc trong một ngành mà gần đây hơi thiếu sự tôn kính phải phép đối với lời răn dạy của Giáo hội. Galilei Các ông đã giao ông Giordano Bruno(11) cho Rom. Bởi vì ông ấy đã quảng bá học thuyết của Kopernikus. Quản trị viên Không phải vì ông ấy đã quảng bá học thuyết của Kopernikus; cũng xin nói thêm là học thuyết này sai, mà vì ông ấy không phải là người Venedig và không có công ăn việc làm ở đây. https://thuviensach.vn Ông đừng nên nhắc đến kẻ bị thiêu sống ấy. Nhân tiện xin nói thêm rằng tuy ông hoàn toàn tự do thật đấy, nhưng ông không nên oang oang gọi tên khắp nơi khắp chốn một kẻ đã bị Giáo hội nguyền rủa nghiêm khắc; ở đây cũng thế thôi, phải, ngay cả ở đây cũng thế. Galilei Sự bảo vệ tự do tư tưởng của các ông là thứ buôn bán lãi to, đúng không nào? Bằng cách chỉ ra ở nơi khác Tòa án Tôn giáo chế ngự và thiêu người nên ở đây các ông kiếm được giáo chức giỏi mà rẻ mạt. Các ông tưởng thưởng cho mình, nhân danh bảo vệ họ trước Tòa án Tôn giáo, bằng cách trả họ đồng lương chết đói. Quản trị viên Bất công quá! Bất công quá! Thử hỏi có thừa mứa thì giờ rảnh để nghiên cứu thì ích lợi gì cho ông, khi bất kỳ một tu sĩ vô học nào đó của Tòa án Tôn giáo đều có thể dễ dàng cấm đoán các tư tưởng của ông? Không hoa hồng nào không có gai, không lãnh chúa nào không có thầy tu, ông Galilei ạ! Galilei Nhưng tự do nghiên cứu phỏng ích gì khi không có thì giờ cho nó? Các kết quả nghiên cứu được dùng vào việc gì? Có thể lần nào đó ông trình cho các vị trong Hội đồng nước Cộng hòa những nghiên cứu này về định luật rơi - chỉ vào một chồng bản thảo - và hỏi họ xem chúng có đáng hơn vài Skudo không! Quản trị viên Giá trị của chúng nhiều hơn vô cùng, ông Galilei ạ. Galilei Không nhiều hơn vô cùng đâu, thưa ông, mà là 500 Skudo nữa. Quản trị viên Đồng Skudo chỉ đáng giá bằng cái nó mang lại thôi. Nếu cần tiền thì ông phải trưng ra chút gì khác cơ. Cho mớ kiến thức mà ông bán ra thì ông chỉ có thể đòi một số tiền bằng số tiền mà mớ kiến thức ấy đem lại được cho người mua nó. https://thuviensach.vn Chẳng hạn môn triết mà ông Colombe bán ở Florenz đem lại cho ngài Đại công tước ít nhất 10000 Skudo mỗi năm. Định luật rơi của ông quả có làm tung bụi(12) lên thật. Ở Paris và Prag(13) người ta vỗ tay hoan nghênh ông thật. Nhưng những vị vỗ tay đó không trả cho đại học Padua số tiền nó đã phải chi cho ông. Nỗi bất hạnh của ông chính là ngành học của ông đấy, ông Galilei ạ. Galilei Tôi hiểu: tự do buôn bán, tự do nghiên cứu. Nghĩa là tự do bán buôn sự nghiên cứu, phải thế không ạ? Quản trị viên Ấy chết, ông Galilei ơi! Sao lại nghĩ thế! Xin phép được nói rằng tôi không hoàn toàn hiểu những nhận xét đùa bỡn của ông. Theo tôi thì ngành giao thương phát đạt của nước Cộng hòa không đáng bị coi rẻ chút nào. Là quản trị viên lâu năm của đại học tôi lại càng không thể nào nói về sự nghiên cứu với cái giọng, nói xin lỗi, khinh bạc này được. Trong khi Galilei sốt ruột nhìn bàn làm việc của mình, muốn được ngồi vào đó ngay. Ông hãy nghĩ về hoàn cảnh chung quanh mà xem! Về chế độ nô lệ mà ở một số nơi khoa học phải thở dài dưới roi vọt của nó! Ở đó người ta đã cắt những tờ giấy da(14) của sách cổ để làm roi. Ở đó người ta không cần phải biết hòn đá rơi như thế nào mà chỉ cần biết Aristoteles đã viết gì về chuyện ấy. Có mắt chỉ để mà đọc thôi. Cần gì luật rơi mới, khi mà chỉ luật quỳ gối khom lưng là quan trọng? Ngược lại xin ông hãy nhớ cho nước Cộng hòa đã hân hoan biết mấy đón nhận những tư tưởng của ông, cho dù chúng táo bạo đến đâu đi nữa! Ở đây ông có thể nghiên cứu! Nơi đây ông có thể làm việc! Không ai giám sát ông, không ai áp bức ông! Thương nhân của chúng tôi biết loại vải lanh tốt hơn có ý nghĩa thế nào trong sự cạnh tranh với những đối thủ ở Florenz, họ nghe ông kêu gọi một “ngành Vật lý tốt hơn” với sự quan tâm, và ngành Vật lý đã hàm ơn biết mấy lời kêu gào đòi hỏi những máy dệt tân tiến hơn! Những thị dân xuất sắc nhất của chúng tôi quan tâm đến những nghiên cứu của ông, họ https://thuviensach.vn đến thăm ông, để được ông biểu diễn những phát kiến của mình, mà thời giờ của họ rất là quý báu. Xin ông đừng khinh thường sự giao thương, ông Galilei ạ. Nước Cộng hòa sẽ không cho phép ai quấy rầy, dù chỉ là mảy may, công việc của ông hay dung thứ những kẻ không phận sự làm khó dễ ông. Ông hãy thừa nhận đi, ông Galilei, rằng ở đây ông có thể làm việc được! Galilei tuyệt vọng Vâng. Quản trị viên Về chuyện vật chất thì như thế này: ông hãy làm một thứ gì đó hay ho như cái com pa tỷ lệ(15) nổi tiếng của ông, với nó người ta có thể - đếm ngón tay - kẻ dọc, vẽ ngang mà không cần tí kiến thức toán học nào, tính lãi mẹ lãi con của tiền vốn, sao chép lại sơ đồ mặt bằng bất động sản với tỷ lệ thu nhỏ hay phóng lớn và xác định được trọng lượng của đạn đại bác. Galilei Ba thứ lăng nhăng. Quản trị viên Những thứ đã khiến cho các ngài lãnh đạo thích thú và ngạc nhiên, đem lại bạc tiền mà ông lại gọi là lăng nhăng à. Tôi nghe nói rằng với cái dụng cụ này tướng Stefano Gritti còn rút được cả căn nữa cơ đấy! Galilei Đúng là một kỳ công! Tuy thế, ông Priuli ạ, ông đã khiến tôi phải suy nghĩ. Ông Priuli này, có thể tôi có cái gì đó thuộc loại ông vừa nói. Cầm lấy tờ giấy có phác họa. Quản trị viên Thế à? Đó có thể là một cách giải quyết. Đứng lên. Ông Galilei, chúng tôi biết ông là một nhân vật vĩ đại. Vĩ đại, nhưng không mãn nguyện, nếu tôi có thể nói như thế được. Galilei Phải, tôi không hài lòng, và đó là cái mà các ông sẽ trả cho tôi nếu các ông chịu suy nghĩ một chút! Vì tôi không hài lòng với tôi. Thế mà các ông lại lo để tôi được hài lòng với các ông. Tôi thừa https://thuviensach.vn nhận, thưa các ngài ở Venedig, rằng tôi thích được tự mình xoay xở và giải quyết thành công những vấn đề đặt ra trong công binh xưởng nổi tiếng cũng như trong xưởng đóng tàu và xưởng sản xuất đại bác của các ngài. Nhưng các ngài không để cho tôi có thì giờ theo đuổi những dự phóng xa thêm, những dự phóng đã thôi thúc tôi tại chính những cơ xưởng đó, vì chúng cần cho lãnh vực hiểu biết của tôi. Các ngài đã cột mõm con bò đang đạp lúa(16). Tôi nay 46 tuổi rồi mà chẳng làm được việc gì khiến mình hài lòng cả. Quản trị viên Vậy thì tôi không dám quấy rầy ông lâu thêm nữa. Galilei Cám ơn. Quản trị viên đi ra. Galilei đứng đó một lúc, xong lại bắt đầu làm việc. Rồi Andrea chạy về. Galilei đang làm việc Tại sao cháu không ăn táo đi? Andrea Để cháu còn chỉ cho mẹ xem quả đất quay chứ. Galilei Andrea này, ta phải yêu cầu cháu điều này: đừng nói với ai khác về ý nghĩ của bác cháu mình nhé. Andrea Sao thế ạ? Galilei Giới có quyền thế cấm. Andrea Nhưng đó là sự thật mà. Galilei Nhưng mà họ cấm. Trong vụ này còn thêm chuyện khác nữa. Các nhà Vật lý chúng ta vẫn chưa chứng minh được điều chúng ta cho là đúng. Ngay cả học thuyết của Kopernikus vĩ đại cũng chưa được chứng minh. Nó mới chỉ là giả thuyết. Đưa ta thấu kính. https://thuviensach.vn Andrea Nửa Skudo không đủ. Cháu phải để áo khoác lại thế chân đấy. Galilei Mùa đông mà không có áo khoác thì cháu làm sao? Ngừng. Galilei sắp xếp thấu kính trên tờ giấy có phác họa. Andrea Giả thuyết là gì ạ? Galilei Là điều mà người ta cho rằng có khả năng nhưng chưa được chứng minh. Cô Felice dưới kia, trước cái quán của người đan giỏ, áp con vào ngực, cho con bú chứ không phải nhận sữa từ thằng bé, điều này là giả thuyết bao lâu người ta không đi tới, nhìn và chứng minh. Trước các thiên thể thì chúng ta như con đom đóm mắt mờ chỉ thấy chút ít thôi. Những học thuyết cũ được tin theo cả nghìn năm nay đã rệu rã lắm rồi; những tòa nhà khổng lồ này còn ít gỗ hơn cả ở những cột chống chúng nữa. Chúng có nhiều định luật song không giải thích được mấy, trong khi những giả thuyết mới ít định luật mà lại giải thích được nhiều. Andrea Nhưng ông đã chứng minh hết cho cháu rồi còn gì. Galilei Mới chỉ chứng minh rằng có thể như thế thôi, cháu ạ. Cháu nên hiểu rằng giả thuyết thì rất hay và không có gì để bài bác nó cả. Andrea Cháu cũng muốn thành nhà Vật lý, ông Galilei ạ. Galilei Ta cũng nghĩ thế, trước vô vàn câu hỏi phải làm sáng tỏ trong lãnh vực của chúng ta. Đi tới cửa sổ nhìn qua các thấu kính. Hơi thích thú. Andrea, cháu hãy nhìn qua cái này xem. Andrea Lạy Đức Bà, mọi thứ sao gần thế! Chuông trên nhà thờ Campanile gần xịt. Cháu có thể đọc được cả những chữ bằng đồng: GRACIA DEI.(17) https://thuviensach.vn Galilei Thấu kính này sẽ đem lại cho chúng ta 500 Skudo. https://thuviensach.vn 2. GALILEI TRAO CHO NƯỚC CỘNG HÒA VENEDIG MỘT PHÁT MINH MỚI. Không phải mọi việc làm của vĩ nhân đều là vĩ đại mà Galilei thích ăn ngon. Hãy nghe mà chớ phiền lòng về sự thật của ống viễn kính. Tại bến tàu, ở Đại công binh xưởng của Venedig. Các vị trong Hội đồng nước Cộng hòa, đứng đầu là Đại thống lãnh. Về phía Galilei có Sagredo - bạn ông - và Virginia Galilei - con gái ông, mười lăm tuổi - bưng một cái gối nhung, trên đặt một ống viễn kính dài khoảng 60 cm bọc da đỏ thắm. Galilei đứng trên một cái bục. Sau lưng ông là một cái giá để gắn ống viễn kính, do người thợ mài thấu kính Federzoni phụ trách. Galilei Thưa ngài Đại thống lãnh, thưa các ngài trong Hội đồng nước Cộng hòa! Là giáo sư toán tại đại học Padua của quý ngài, kiêm giám đốc Đại công binh xưởng ở Venedig, tôi luôn luôn coi trách nhiệm của mình không những chỉ là làm tròn sứ mạng dạy học cao cả mà còn qua những phát minh thiết thực đem lại cho nước Cộng hòa Venedig những lợi ích khác thường. Hôm nay, với niềm vui sâu sắc và tất cả sự khiêm tốn cần thiết, tôi xin được trình bày cách sử dụng và chuyển giao đến quý ngài một dụng cụ hoàn toàn mới, đó là https://thuviensach.vn ống viễn kính hay kính viễn vọng của tôi, được hoàn thành tại Đại công binh xưởng nổi tiếng thế giới của quý ngài, dựa trên những nguyên lý cơ bản tối cao của khoa học và đạo Cơ Đốc, thành quả mười bảy năm nghiên cứu cần cù của người đầy tớ trung thành của quý ngài. Galilei rời bục, lại đứng cạnh Sagredo. Mọi người vỗ tay. Galilei cúi đầu đáp lễ. Galilei nói khẽ với Sagredo Chỉ mất thì giờ! Sagredo khẽ đáp Bác sẽ trả được nợ cho hàng thịt đấy, ông bạn già ạ. Galilei Phải, sẽ có tiền cho họ. Lại nghiêng người đáp lễ. Quản trị viên bước lên bục Thưa ngài Đại thống lãnh, thưa các ngài trong Hội đồng nước Cộng hòa! Một lần nữa quyển sách bách khoa về nghệ thuật lại có thêm một trang được vinh dự viết với những nét chữ của Venedig. Người ta lịch sự vỗ tay. Nơi đây, bậc trí giả nổi tiếng thế giới trao cho quý ngài, và chỉ cho quý ngài thôi, một cái ống nhìn có thể bán rất chạy; nó có thể được chế tạo rồi tung ra thị trường bất cứ lúc nào quý ngài muốn. Tiếng vỗ tay mạnh hơn. Hẳn quý ngài nhận thấy rằng nhờ dụng cụ này mà khi xảy ra chiến tranh chúng ta biết được số lượng và loại tàu địch cả hai giờ trước khi chúng biết về ta, thành ra chúng ta - do biết lực lượng của địch - có thể quyết định truy kích, giao tranh hay rút lui? Vỗ tay nhiệt liệt. Và bây giờ, thưa ngài Đại thống lãnh, thưa các ngài trong Hội đồng nước Cộng hòa, ông Galilei yêu cầu quý ngài nhận từ tay ái nữ xinh đẹp của ông cái dụng cụ ông đã phát minh, sản phẩm qua trực giác của ông. Nhạc trỗi lên. Virginia bước tới, cúi đầu, trao ống viễn kính cho quản trị viên, ông này đưa cho Federzoni. Federzoni đặt nó lên https://thuviensach.vn giá rồi chỉnh. Đại thống lãnh và các ông trong Hội đồng nước Cộng hòa bước lên bục, nhìn qua ống. Galilei nói khẽ Tôi không bảo đảm được với bác là sẽ đứng nổi suốt buổi hội hóa trang này. Họ nghĩ rằng vớ được một món lăng nhăng béo bở, nhưng mà nó giá trị hơn nhiều. Tối hôm qua tôi đã hướng cái ống này, nhìn lên mặt trăng. Sagredo Bác thấy cái gì? Galilei Nó không tự phát ra ánh sáng. Sagredo Sao cơ? Các ủy viên Hội đồng Tôi nhìn thấy được các công sự ở Santa Rosita, ông Galilei ạ. Ở đó họ đang ăn trưa trên thuyền. Cá chiên. Thấy mà thèm. Galilei Bác phải biết rằng thiên văn học giậm chân tại chỗ từ nghìn năm nay vì không có kính thiên văn. Một ủy viên Hội đồng Ông Galilei ơi! Sagredo Người ta gọi bác kìa. Một ủy viên Hội đồng Với kính này nhìn cái gì cũng thấy rõ mồn một. Tôi sẽ phải bảo đám đàn bà nhà tôi đừng có mà lên sân thượng tắm nữa. Galilei Bác có biết dải Ngân hà từ đâu ra không? Sagredo Không. Galilei Tôi biết đấy. https://thuviensach.vn Một ủy viên Hội đồng Thứ này có thể bán được với giá 10 Skudo đấy, ông Galilei ạ. Galilei nghiêng mình. Virginia đưa Ludovico tới gặp cha Bố ơi, anh Ludovico muốn chúc mừng bố. Ludovico bối rối Xin chúc mừng ông. Galilei Tôi đã cải tiến cái ống này. Ludovico Thưa vâng. Tôi có thấy. Ông làm cái vỏ màu đỏ. Ở Hòa Lan thì vỏ màu lục. Galilei quay sang Sagredo Thậm chí tôi tự hỏi với cái ống này hẳn mình có thể chứng minh một học thuyết nào đấy chứ nhỉ. Sagredo Bác chớ nên nóng vội. Quản trị viên Thế là số tiền 500 Skudo của ông được chấp thuận rồi đấy, ông Galilei ạ. Galilei không buồn nhìn quản trị viên, tiếp tục nói với Sagredo Dĩ nhiên tôi rất nghi ngờ mọi kết luận quá hấp tấp. Đại thống lãnh, mập mạp và giản dị, lại gần Galilei, tìm cách bắt chuyện với vẻ trang trọng song vụng về. Quản trị viên Thưa ông Galilei, đây là ngài Đại thống lãnh. Đại thống lãnh bắt tay Galilei. Galilei Phải rồi, 500 Skudo! Ngài Đại thống lãnh hài lòng chứ ạ? Đại thống lãnh Rất tiếc là chúng tôi ở nước Cộng hòa lúc nào cũng cần phải có cớ để đòi những người cầm quyền chấp thuận https://thuviensach.vn điều gì đấy cho các bậc trí giả của mình. Quản trị viên Mặt khác, nếu không thì lấy gì để động viên họ, phải thế không, thưa ông Galilei? Đại thống lãnh mỉm cười Chúng tôi cần có cớ. Đại thống lãnh và quản trị viên đưa Galilei tới gặp các ủy viên Hội đồng; họ vây quanh ông. Virginia và Ludovico chậm rãi đi ra chỗ khác. Virginia Em làm thế có đúng không? Ludovico Anh thấy đúng. Virginia Anh làm sao thế? Ludovico Ồ, đâu có chuyện gì. Cái vỏ màu xanh lục có thể cũng tốt không kém. Virginia Em nghĩ rằng mọi người đều rất hài lòng về bố. Ludovico Còn anh tin rằng mình bắt đầu hiểu chút ít về khoa học rồi. https://thuviensach.vn 4. GALILEI RỜI CỘNG HÒA VENEDIG VỀ SỐNG DƯỚI TRƯỚNG TRIỀU ĐÌNH ĐẠI CÔNG TƯỚC FLORENZ. NHỮNG PHÁT HIỆN QUA VIỄN KÍNH CỦA ÔNG KHÔNG ĐƯỢC GIỚI BÁC HỌC TẠI ĐÓ CÔNG NHẬN. Cái cũ: Ta như thế này từ xửa từ xưa. Cái mới: Anh không đúng nữa, xin mời anh đi. Tại nhà Galilei ở Florenz. Bà Sarti dọn phòng làm việc, chuẩn bị buổi tiếp khách. Andrea đang lo thu dẹp các bản đồ thiên văn. Bà Sarti Kể từ khi chúng tôi định cư sống mãn nguyện ở cái đất Florenz lắm kẻ ngợi ca này thì ngày nào cũng thấy cảnh khom lưng chào và nịnh bợ tâng bốc. Dân cả xứ này kéo tới nhòm vào cái ống kính để ở đây, thế là tôi cứ phải lau chùi nền nhà mãi. Làm sao cũng chẳng được! Mấy phát hiện này hay ho ở chỗ nào thì hẳn chỉ có các vị chức sắc lo phần hồn mới biết nổi. Tôi đã từng phục dịch suốt bốn năm cho giám mục Filipo mà chưa hề lau sạch hết bụi trong thư viện ngài. Sách toàn bằng da thuộc, chất cao lên đến trần nhà, nào có phải loại thơ ca vớ vẩn đâu. Còn ngài giám mục do https://thuviensach.vn ngồi miệt mài trên mớ chữ nghĩa đó nên chai cả mông và mọc mụn nhọt tính ra cũng đến cả ký lô chứ không ít. Một vị thông thái đến thế hẳn phải thông hiểu mọi sự chứ nhỉ? Hôm nay sắp có đông khách đến tham quan, hẳn lại sẽ lỏng chỏng đến mức mai này tôi không mặt mũi nào nhìn lão bán sữa nữa. Tôi biết rất rõ cần phải làm gì nên đã khuyên ông chủ trước tiên phải bày sẵn bữa ăn tối mời khách, một miếng thịt cừu trông cho tươm tất, trước khi để họ ghé mắt vào ống kính. Nhưng nhất định không là không! Bà nhại giọng Galilei. “Tôi đã chuẩn bị sẵn thứ khác cho các ngài ấy rồi.” Có tiếng gõ cửa dưới nhà. Bà Sarti nhìn qua lỗ hổng ở cửa sổ Chết thật, Đại công tước đã đến kia rồi! Mà ông Galilei vẫn còn đang ở trường đại học! Bà chạy xuống cầu thang, mở cửa mời Cosmo de Medici, Đại công tước vùng Toscana(1), Quan nội quản(2) và hai cung nhân. Cosmo Ta muốn xem ống viễn kính. Quan nội quản Có lẽ chúa công nên kiên nhẫn chờ đến khi ông Galilei và các vị khác từ trường đại học trở về. Với Bà Sarti. Ông Galilei muốn các nhà thiên văn kiểm chứng những ngôi sao được đặt tên là “sao Medici” ông mới tìm thấy. Cosmo Họ không tin ống viễn kính, nhất định không. Nó ở đâu? Bà Sarti Thưa ở trên lầu, trong phòng làm việc ạ. ‘Đại công tước’ tí hon hất hàm, chỉ cầu thang, Bà Sarti gật. Thế là cậu leo lên. Quan nội quản già lụ khụ Xin chúa công cẩn thận cho! Với Bà Sarti. Phải lên trên đó à? Chỉ vì quan thái bảo bị ốm nên tôi phải https://thuviensach.vn tháp tùng. Bà Sarti Ngài không phải lo có chuyện gì xảy ra cho Đại công tước đâu. Con trai tôi ở trên đó mà. Cosmo lên tới nơi Xin chào. Hai cậu bé cúi đầu trịnh trọng chào nhau. Ngừng một lúc. Rồi Andrea trở lại công việc của mình. Andrea nói giống y thầy Galilei của nó Ở đây lúc nào cũng láo nháo, cứ như là chuồng bồ câu vậy. Cosmo Nhiều khách lắm à? Andrea Giẫm cả lên chân nhau, trố mắt ngó mà chẳng hiểu gì hết thảy. Cosmo Thế đấy. Có phải...? Chỉ vào ống viễn kính. Andrea Phải, chính nó đấy. Nhưng chớ có đụng đến. Cosmo Còn cái này? Chỉ vào mô hình hệ thống Ptolemaeus bằng gỗ. Andrea Đó là hệ thống Ptolemaeus. Cosmo Nó cho thấy mặt trời quay thế nào, phải không nhỉ? Andrea Phải, người ta bảo thế. Cosmo ngồi xuống ghế, ôm mô hình trong lòng. Thầy giáo của ta bị ốm nên ta đi sớm được. Ở đây thoải mái nhỉ. Andrea bồn chồn, uể oải và do dự đi quanh, nghi ngại nhìn cậu bé lạ mặt, rồi cuối cùng nhịn không được cám dỗ, bèn lôi ra từ https://thuviensach.vn sau đống bản đồ một mô hình bằng gỗ thứ hai mô tả hệ thống Kopernikus. Nhưng đúng ra thì nó phải như thế này cơ. Cosmo Thế này là thế nào? Andrea chỉ vào mô hình trong lòng Cosmo Người ta ngỡ là thế này, nhưng - chỉ vào mô hình trong tay mình - nó là thế này. Trái đất xoay quanh mặt trời, ngài hiểu không? Cosmo Ngươi nghĩ thế thật à? Andrea Dĩ nhiên. Đã được chứng minh rồi mà. Cosmo Thật à? Ta muốn biết tại sao họ nhất định không chịu để ta gặp ông già. Hôm qua ông còn đến ăn chiều mà. Andrea Có vẻ như ngài không tin vào hệ thống mới, đúng không? Cosmo Có chứ! Andrea đột nhiên chỉ vào mô hình trong lòng Cosmo Trả lại đây, ngay cái này ngài cũng không hiểu đâu! Cosmo Ngươi cần gì tới hai cái. Andrea Trả đây. Có phải đồ chơi cho trẻ con đâu. Cosmo Ta sẵn sàng trả lại cho ngươi, nhưng ngươi phải lễ phép hơn một chút, hiểu không? Andrea Mày là một thằng đần, lễ với phép! Đưa đây, không thì có chuyện ngay. Cosmo Đừng có mà đụng tới, biết chưa! Hai đứa đánh nhau rồi vật nhau trên sàn nhà. https://thuviensach.vn Andrea Tao sẽ cho mày biết phải làm thế nào với một mô hình. Đầu hàng đi! Cosmo Bây giờ thì nó gãy làm hai rồi. Tại mày vặn tay ta. Andrea Mình sẽ thấy ai đúng, ai sai. Nói: trái đất quay, không thôi tao cú đầu. Cosmo Không đời nào. Ái, mày là đồ tóc đỏ(3)! Ta sẽ dạy cho mày biết thế nào là lễ phép. Andrea Tóc đỏ à? Tao mà là đồ tóc đỏ à? Chúng lại vật nhau. Dưới nhà Galilei và vài ông giáo sư đại học vừa đi vào. Theo sau là Federzoni. Quan nội quản Thưa các ông, một trận cảm xoàng đã khiến quan thái bảo, ngài Suri, không tháp tùng Đại công tước tới đây được. Nhà thần học Hy vọng không cảm nặng. Quan nội quản Không đâu. Galilei vẻ thất vọng Đại công tước không tới đây à? Quan nội quản Chúa công đang ở trên lầu. Tôi không dám làm mất thì giờ của các ông. Triều đình tha thiết được biết ý kiến của trường đại học lừng danh về cái dụng cụ khác thường của ông Galilei và về những ngôi sao mới tuyệt vời. Họ lên lầu. Hai đứa nhỏ nằm yên. Chúng đã nghe thấy tiếng lao xao nói chuyện dưới nhà. Cosmo Họ tới rồi. Để ta đứng lên chứ! https://thuviensach.vn Chúng vội đứng dậy. Khách khứa trong khi đi lên lầu Không, không, mọi chuyện ổn cả. Khoa Y tuyên bố rằng những vụ xảy ra ở khu phố cổ hoàn toàn không phải là bệnh dịch hạch. Những khí độc từ đất bốc lên nhất định phải đông lại khi mà trời trở lạnh như bây giờ. Cái tệ hại nhất trong những trường hợp này bao giờ cũng là sự hoảng loạn. Vào mùa này không có bệnh gì khác ngoài những đợt cảm cúm thông thường. Không có gì để hoài nghi cả. Mọi sự đều ổn hết. Chào nhau ở trên lầu. Galilei Thưa ngài Đại công tước, trước sự hiện diện của ngài, tôi rất sung sướng được phép giới thiệu với các vị trong đại học của ngài những điều mới. Cosmo cúi đầu hết sức trịnh trọng trước mọi người, kể cả trước Andrea. Nhà thần học nhìn mô hình Ptolemaeus bị gãy trên sàn Hình như có cái gì bị gãy đôi. Cosmo vội cúi nhặt rồi lễ phép đưa mô hình cho Andrea. Trong khi đó Galilei len lén cất mô hình kia đi. Galilei đứng cạnh ống viễn kính Như ngài từng rõ, giới thiên văn học chúng tôi lâu nay gặp nhiều khó khăn trong việc tính toán. Chúng tôi cứ phải sử dụng một hệ thống cổ xưa, tuy thống nhất với triết học nhưng tiếc thay hình như không phù hợp với những dữ kiện ta được biết ngày nay. Theo hệ thống cũ mang tên Ptolemaeus, những chuyển động của các tinh tú được xem là vô cùng rối rắm. Chẳng hạn sao Kim phải di chuyển theo quỹ đạo này. Ông vẽ quỹ đạo ngoại luân(4) của sao Kim theo hệ thống Ptolemaeus lên bảng. Thế nhưng dù đã giả thuyết rằng những chuyển động phức tạp đó là đúng, chúng tôi cũng không làm sao tính toán và ước đoán đúng được vị trí các tinh tú. Chúng tôi không tìm thấy các vì sao này https://thuviensach.vn ở những điểm mà lẽ ra chúng phải di chuyển đến. Thêm vào đó còn có những chuyển động khác của tinh tú mà hệ thống Ptolemaeus không lý giải được. Chẳng hạn những chuyển động tôi vừa khám phá ở các vì sao nhỏ xoay quanh sao Mộc. Xin quý vị hãy vui lòng quan sát các vệ tinh của sao Mộc này, nay mang tên là sao Medici, chúng ta bắt đầu chứ ạ? Andrea chỉ vào cái ghế đặt trước ống viễn kính Mời quý ngài ngồi đây. Nhà triết học Cám ơn cậu bé. Tôi e rằng mọi chuyện không đơn giản như thế đâu. Thưa ông Galilei, trước khi thử ống viễn kính nổi tiếng của ông chúng tôi xin được thảo luận về một đề tài thú vị: những hành tinh này có hiện hữu không? Nhà toán học Một cuộc thảo luận hình thức thôi mà. Galilei Tôi lại nghĩ rằng quý ngài hãy cứ nhìn qua ống viễn kính rồi sẽ tự thấy được thuyết phục hay không. Andrea Xin mời. Nhà toán học Dĩ nhiên, dĩ nhiên. Chắc chắn là ông biết rằng theo quan điểm học thuyết cũ thì không thể có sao quay quanh một tâm nào khác hơn là quả đất, cũng không thể có sao nào không có điểm tựa trên bầu trời, phải thế không ạ? Galilei Vâng. Nhà triết học Và, hãy bỏ qua khả năng có những ngôi sao như thế, mà xem ra Nhà toán học hoài nghi - ông nghiêng mình trước Nhà toán học - tôi xin được khiêm cung đặt ra câu hỏi với tư cách một triết gia: những ngôi sao đó có cần không? Aristotelis divini universum(5)... https://thuviensach.vn Galilei Chúng ta tiếp tục bằng ngôn ngữ bình thường có được không ạ? Bạn tôi, ông Federzoni, không hiểu tiếng La tinh. Nhà triết học Có cần ông ấy hiểu chúng ta không? Galilei Cần chứ ạ. Nhà triết học Tôi xin lỗi. Tôi cứ nghĩ ông ấy là thợ mài thấu kính cho ông. Andrea Ông Federzoni là thợ mài thấu kính và là một nhà bác học. Nhà triết học Cám ơn cậu bé. Nếu ông Galilei muốn thế... Galilei Tôi muốn thế. Nhà triết học Thế thì biện luận sẽ kém phần hay ho, nhưng đây là nhà của ông. Hình ảnh vũ trụ của Aristoteles thần thánh với những tinh cầu cùng tấu nhạc một cách thần bí, những vòm pha lê, những quỹ đạo của các thiên thể, độ nghiêng quỹ đạo của mặt trời, những bí mật của các bảng về vệ tinh, mục lục sao chi chít của nam bán cầu và sự tạo dựng ngời sáng thiên cầu là một tòa nhà ngăn nắp và xinh đẹp khiến ta phải ngần ngại khi làm xáo trộn sự hài hòa ấy. Galilei Nếu các ngài thấy được qua ống viễn kính này những ngôi sao mà các ngài cho là vừa không thể có, vừa không cần thiết thì sao nào? Nhà toán học Người ta có thể thử trả lời rằng ống viễn kính của ông cho thấy cái không thể có, nghĩa là nó không nhất thiết là thứ ống viễn kính đáng tin cậy, được không ạ? Galilei Ngài muốn ám chỉ gì chứ ạ? https://thuviensach.vn Nhà toán học Thưa ông Galilei, tốt nhất ông cứ cho chúng tôi biết lý do khiến ông cho rằng ở tầng cầu cao nhất của bầu trời bất di bất dịch có những ngôi sao có thể tự do chuyển động. Nhà triết học Lý do, ông Galilei ạ, lý do. Galilei Lý do ư? Còn lý do gì nữa khi các ngài chỉ cần nhìn vào ngay chính các ngôi sao kia và xem các ghi chép của tôi là đủ rõ rồi? Thưa ngài, tranh luận thế thì quả là vô vị. Nhà toán học Nếu biết chắc ông không bị khích động thêm nữa thì người ta có thể dám bảo rằng cái thấy được trong ống viễn kính của ông và cái trên bầu trời là hai thứ khác nhau. Nhà triết học Ông nói như thế là không được lịch sự lắm đấy. Federzoni Các vị này cho rằng chúng ta vẽ các sao Medici trên thấu kính! Galilei Các ngài quy kết chúng tôi lừa bịp ư? Nhà triết học Làm sao chúng tôi dám thế? Trước sự hiện diện của Đại công tước! Nhà toán học Cái dụng cụ của ông, người ta muốn gọi là đứa con hay là đứa học trò của ông tùy ý, chắc chắn đã được làm hết sức khéo, không nghi ngờ gì nữa! Nhà triết học Và thưa ông Galilei, chúng tôi hoàn toàn tin chắc rằng ông hoặc bất kỳ ai khác sẽ không dám lấy cái tên tôn kính của dòng họ đang trị vì gắn cho những ngôi sao mà sự hiện hữu của chúng còn trong vòng hoài nghi. Mọi người cúi đầu thật thấp trước Đại công tước. https://thuviensach.vn Cosmo đưa mắt tìm các cung nhân Có gì không ổn với các ngôi sao chăng? Cung nhân đứng tuổi với Đại công tước Thưa chúa công, các ngôi sao thì đều ổn cả. Các vị đây chỉ tự hỏi là chúng có thật hay không thôi. Nghỉ. Cung nhân trẻ Nghe nói là nhìn qua ống viễn kính này người ta có thể thấy từng cái bánh xe của sao Đại hùng. Federzoni Đúng thế, và mọi chi tiết của chòm Kim ngưu. Galilei Các ngài có định xem hay không? Nhà triết học Có chứ, có chứ. Nhà toán học Có chứ. Nghỉ. Đột nhiên Andrea quay người, đi suốt căn phòng như tượng gỗ. Bà Sarti chụp nó lại. Bà Sarti Con làm sao thế? Andrea Họ là những kẻ ngu xuẩn. Giật khỏi tay mẹ, chạy đi. Nhà triết học Một đứa bé tội nghiệp. Quan nội quản Thưa Đại công tước, thưa các vị, tôi xin phép được nhắc rằng bốn mươi lăm phút nữa buổi khiêu vũ sẽ bắt đầu. Nhà toán học Việc gì mà phải rào trước đón sau chứ? Sớm hay muộn thì ông Galilei cũng sẽ phải làm bạn với thực tế thôi. Những https://thuviensach.vn vệ tinh quanh sao Mộc của ông sẽ đâm thủng vỏ trái cầu thôi. Quá dễ hiểu mà. Federzoni Rồi các vị sẽ ngạc nhiên cho mà xem: không có vỏ trái cầu nào cả. Nhà triết học Thưa ông, quyển sách học nào cũng trả lời ông rằng có. Federzoni Thế thì phải làm sách học mới. Nhà triết học Thưa Đại công tước, các đồng nghiệp kính mến của tôi và tôi dựa trên thẩm quyền của chính ngài Aristoteles thần thánh, chứ không phải của ai thấp kém hơn. Galilei gần như khúm núm Thưa quý ngài, tôn kính thẩm quyền Aristoteles là một chuyện, còn nhận định sự kiện rành rành trước mắt lại là chuyện khác. Quý ngài bảo rằng theo Aristoteles có những vỏ pha lê trong vũ trụ và do đó một số chuyển động không thể có được, vì các tinh tú sẽ phải xuyên thủng các vỏ ấy. Thế nhưng nếu chính quý ngài cũng quan sát thấy những chuyển động đó thì sao đây? Hẳn điều ấy sẽ khiến quý ngài phải công nhận rằng không bao giờ có các vỏ pha lê đó cả? Tôi không tha thiết mong mỏi gì hơn là xin quý ngài hãy tin vào chính mắt mình. Nhà toán học Ông Galilei thân mến, tôi vẫn giữ thói quen đọc Aristoteles, dù có thể ông cho như thế là lỗi thời, và ông cứ an tâm rằng tôi vẫn tin vào mắt mình. Galilei Tôi đã quá nhiều lần chứng kiến các vị thuộc mọi phân khoa khác nhắm mắt trước nhiều dữ kiện hiển nhiên và làm như không có chuyện gì xảy ra. Tôi trình những gì đã ghi chép thì họ chỉ mỉm cười, tôi mang ống viễn kính đến để họ tự thẩm định thì họ lại https://thuviensach.vn trích dẫn lời Aristoteles. Nhưng ông ta làm gì có ống viễn kính vào thời đó! Nhà toán học Đã hẳn là không rồi, đương nhiên. Nhà triết học cao giọng long trọng Nếu Aristoteles, vốn là thẩm quyền tối cao không những được giới bác học thời cổ đại mà cả các giáo hoàng công nhận, lại bị đem ra bôi tro trát trấu ở đây thì tôi thấy tiếp tục cuộc bàn cãi này là chuyện thừa thãi vô ích. Tôi từ chối mọi tranh luận nhảm không thực chất. Chấm hết. Galilei Sự thật là con đẻ của từng thời đại, chứ không phải của kẻ nắm thẩm quyền. Những gì chúng ta chưa hiểu biết hết thì nhiều vô cùng, xin hãy cố làm giảm bớt từng chút những điều chưa hiểu biết ấy! Việc gì mà cứ phải tự cho mình là khôn là giỏi thay vì cố làm bớt cái dốt của mình đi một chút! Tôi thật may mắn có được trong tay dụng cụ mới này, nó cho phép ta ghé mắt nhìn xem được một góc bé xíu của vũ trụ. Quý ngài hãy thử đi! Nhà triết học Thưa Đại công tước, thưa quý vị, tôi thực tình lo không biết chúng ta sẽ còn đi tới tận đâu nữa. Galilei Với tư cách nhà nghiên cứu khoa học, tôi nghĩ chúng ta không có nhiệm vụ phải lo trước rằng sự thật sẽ đưa ta đến tận đâu. Nhà triết học phát cáu Ông Galilei ạ, sự thật dĩ nhiên có thể đưa đẩy ta đến bất cứ chốn nào khó ngờ trước được. Galilei Thưa Đại công tước! Suốt mấy đêm nay trên khắp đất Ý người ta chĩa ống viễn kính lên nhìn sao. Các vệ tinh của sao Mộc không làm giá sữa hạ xuống thật. Thế nhưng từ xưa đến nay chưa ai nhìn thấy chúng, mà chúng thì hiện hữu từ ngàn xưa. Thế là kẻ thường dân sẽ rút ra kết luận rằng trên đời có thể còn bao thứ khác nữa chưa biết, chỉ cần họ chịu mở mắt ra nhìn thôi! Chúa công https://thuviensach.vn cần phải lên tiếng xác định với thần dân rằng quả đúng như thế thật. Không phải những chuyển động của vài tinh tú xa vời làm toàn dân xứ Ý chú tâm theo dõi mà chính điều ý thức mới rằng những học thuyết trước giờ được xem như vĩnh cửu bất biến nay bị lung lay, và ai cũng rõ rằng có quá nhiều học thuyết loại đó. Xin quý ngài đừng buộc chúng tôi tiếp tục bảo vệ những học thuyết không còn đứng vững nữa. Federzoni Quý ngài là các nhà sư phạm, đúng ra có nhiệm vụ làm lung lay mọi học thuyết có sẵn mới phải. Nhà triết học Tôi yêu cầu ông Galilei đừng để người của mình dám góp lời khuyên răn trong một buổi thảo luận khoa học như thế này. Galilei Thưa Đại công tước! Công việc của tôi trong Đại công binh xưởng của Venedig đã tạo dịp cho tôi tiếp xúc hằng ngày với họa đồ viên, thợ xây dựng và thợ làm công cụ. Họ từng dạy cho tôi cách tìm giải pháp mới. Do ít kiến thức, họ phần nhiều chỉ dựa vào ngũ quan nên họ thường táo bạo, dám thử nghiệm ngay để xem sẽ đi đến đâu. Nhà triết học Ối trời! Galilei Cũng tương tự các thủy thủ cách đây một thế kỷ đã ra khơi dù không biết rồi sẽ có bờ bến nào để mà dạt vào được hay không. Hình như ngày nay muốn kiếm những kẻ ham mạo hiểm, như những người xưa kia từng làm lừng danh đất Hy Lạp, ta phải tìm đến các xưởng đóng tàu họa may còn gặp được. Nhà triết học Theo những gì chúng ta được nghe ở đây thì tôi hết còn nghi ngờ rằng ông Galilei sẽ tìm được trong các xưởng đóng tàu những kẻ hâm mộ mình. https://thuviensach.vn Quan nội quản Thưa Đại công tước, tôi hết sức lo ngại khi thấy buổi mạn đàm vô cùng bổ ích này kéo hơi dài. Đại công tước phải nghỉ ngơi chốc lát trước buổi khiêu vũ chứ. Được ra hiệu, Đại công tước cúi chào Galilei. Triều đình quen cách ứng xử chóng vánh. Bà Sarti đón trước Đại công tước, dâng mời một đĩa bánh ngọt Đại công tước dùng thử một cái bánh hình nhẫn chứ ạ? Cung nhân đứng tuổi dẫn Đại công tước đi ra. Galilei chạy theo Quả tình các ngài chỉ cần ghé mắt nhìn vào cái dụng cụ ấy thôi mà! Quan nội quản Về những điều ông khẳng định thì Đại công tước sẽ không quên hỏi ý kiến nhà thiên văn vĩ đại nhất hiện còn sống của chúng ta, đó là linh mục Christopher Clavius, trưởng thiên văn trường đại học thuộc Tòa thánh ở Rom. https://thuviensach.vn 3. 10 THÁNG GIÊNG 1610: NHỜ ỐNG VIỄN KÍNH GALILEI PHÁT HIỆN TRÊN BẦU TRỜI NHỮNG HIỆN TƯỢNG CÓ THỂ CHỨNG MINH HỆ THỐNG KOPERNIKUS. TRƯỚC SỰ CẢNH BÁO CỦA NGƯỜI BẠN VỀ HẬU QUẢ CÓ THỂ XẢY RA DO NHỮNG NGHIÊN CỨU CỦA ÔNG, GALILEI KHẲNG ĐỊNH NIỀM TIN VÀO LÝ TRÍ CỦA CON NGƯỜI. Ngày 10 tháng Giêng một nghìn sáu trăm mười Galileo Galilei thấy chẳng có thượng giới đâu cả. Phòng làm việc của Galilei ở Padua. Buổi tối. Galilei và Sagredo - khoác áo măng tô dày - đứng trước ống viễn kính. Sagredo nhìn qua ống kính, nói khe khẽ Vành hình lưỡi liềm hoàn toàn không đều, nham nhở, lồi lõm. Trên vùng tối, gần cái https://thuviensach.vn vành tỏa sáng, có những điểm sáng. Chúng lần lượt hiện ra. Ánh sáng tỏa ra từ những điểm này, lan rộng rồi hòa vào cái vùng sáng lớn hơn. Galilei Bác nghĩ các điểm sáng này là gì? Sagredo Không thể nào thế được. Galilei Có đấy. Chúng là núi đấy. Sagredo Trên một ngôi sao à? Galilei Những trái núi khổng lồ đấy. Mặt trời mọc, dát ánh sáng vàng lên các đỉnh núi, trong khi chung quanh, trên các triền núi là đêm tối. Điều bác vừa thấy chính là ánh sáng từ những đỉnh cao nhất tỏa xuống các thung lũng. Sagredo Nhưng thế thì mâu thuẫn với mọi thiên văn học từ hai nghìn năm nay. Galilei Đúng thế. Cái mà bác thấy thì chưa một ai thấy cả, ngoài tôi ra. Bác là người thứ hai đấy. Sagredo Nhưng mặt trăng không thể là trái đất với núi non, thung lũng, cũng như trái đất không thể là một ngôi sao được. Galilei Mặt trăng có thể là trái đất với núi non, thung lũng, còn trái đất có thể là một ngôi sao chứ. Nó là một thiên thể bình thường, một trong hàng nghìn thiên thể. Bác nhìn lần nữa mà xem. Bác có thấy cái phần mờ tối của mặt trăng giờ thành tối hoàn toàn không nào? Sagredo Không. Bây giờ chú ý kỹ thì tôi thấy trên đó có ánh sáng nhạt, màu tro. https://thuviensach.vn Galilei Theo bác thì cái đó là thứ ánh sáng gì nhỉ? Sagredo ??? Galilei Ánh sáng của trái đất đấy. Sagredo Bác lại nói nhăng. Làm sao mà trái đất, một vật thể trọc với núi non, rừng rậm và sông nước, lại tỏa sáng được? Galilei Như mặt trăng tỏa sáng thôi. Bởi vì hai ngôi sao này được mặt trời chiếu rọi cho nên chúng tỏa sáng. Mặt trăng như thế nào đối với trái đất của chúng ta thì trái đất của chúng ta đối với mặt trăng cũng y như thế. Khi thì nó thấy trái đất của chúng ta như lưỡi liềm, khi là nửa hình tròn, khi tròn đầy, khi không là gì hết. Sagredo Nếu thế thì không có khác biệt nào giữa mặt trăng và trái đất à? Galilei Hẳn là không. Sagredo Không đầy mười năm trước có một người bị thiêu ở Rom. Ông ta tên là Giordano Bruno, cũng đã nói những điều y như thế. Galilei Phải. Và chúng ta thấy rồi đấy. Bác nhìn tiếp đi, bác Sagredo. Cái bác thấy chính là không có khác biệt nào giữa bầu trời và trái đất cả. Hôm nay là ngày 10 tháng Giêng 1610. Loài người ghi vào nhật ký: khai tử thượng giới! Sagredo Thật đáng sợ. Galilei Tôi còn phát hiện thêm một điều. Có thể còn đáng ngạc nhiên hơn nữa cơ. Bà Sarti bước vào Có ông quản trị viên. https://thuviensach.vn Viên quản trị ào vào. Quản trị viên Xin lỗi đã đến vào lúc khuya khoắt thế này. Tôi rất cám ơn nếu được nói chuyện riêng với ông. Galilei Ông Sagredo có thể nghe mọi chuyện mà tôi được nghe, ông Priuli ạ. Quản trị viên Nhưng có thể ông sẽ không được thoải mái khi ông đây biết được chuyện gì đã xảy ra. Chuyện này, tiếc thay, hoàn toàn không ai lại ngờ được. Galilei Thưa ông, ông Sagredo vốn quen gặp những chuyện không ngờ trước sự có mặt của tôi. Quản trị viên Tôi e thế thật, tôi e thế thật. Chỉ vào ống viễn kính. Đó chính là cái dụng cụ nổi tiếng của ông. Ông có thể vất nó đi được đấy. Nó chẳng đáng gì cả, hoàn toàn không. Sagredo bồn chồn bước quanh Sao thế? Quản trị viên Ông có biết rằng người ta có thể mua tại mỗi góc đường nước Ý phát minh này của ông - mà ông gọi là thành quả của mười bảy năm nghiên cứu - với vài Skudo, và nó được sản xuất tại Hòa Lan không? Lúc này đây một tàu hàng Hòa Lan đang dỡ xuống bến cảng 500 ống viễn kính! Galilei Thật thế à? Quản trị viên Thưa ông, tôi thật không thể hiểu nổi sự thản nhiên của ông. Sagredo Cái gì làm ông phiền não mới được chứ? Ông nên biết rằng chính với cái dụng cụ này mà trong mấy ngày qua ông Galilei đã có những khám phá làm đảo lộn thế giới thiên thể. https://thuviensach.vn Galilei cười Ông Priuli thử ngó qua ống viễn kính mà xem. Quản trị viên Ông nên biết rằng đối với tôi thì khám phá ra rằng mình là người đã giúp ông Galilei được tăng lương gấp đôi vì cái đồ bỏ đi đó là quá đủ. Hoàn toàn ngẫu nhiên mà các ủy viên Hội đồng nước Cộng hòa - vốn tin rằng cái dụng cụ này chắc chắn sẽ chỉ được chế tạo tại nước Cộng hòa thôi - khi nhìn qua nó lần đầu lại không thấy ở góc đường gần đó nhất một người bán hàng rong được phóng lớn bảy lần đang bán cũng thứ kính này với giá rẻ mạt. Galilei cười to. Sagredo Thưa ông Priuli thân mến, có thể tôi không đánh giá được giá trị bán buôn của dụng cụ này, nhưng giá trị của nó cho triết học thì không lường nổi, rằng... Quản trị viên Cho triết học! Ông Galilei là nhà toán học, liên quan gì đến triết học chứ? Ông Galilei, ông đã từng phát minh cho thành phố Venedig này một máy bơm nước chạy tốt và hệ thống ống tưới nước của ông cũng thế. Giới dệt vải cũng ca ngợi máy móc của ông; làm sao tôi lại có thể ngờ được chuyện này cơ chứ? Galilei Xin ông Priuli chớ vội nói thế. Đường biển vẫn luôn còn là xa xôi, không an toàn và tốn kém. Chúng ta thiếu một thứ đồng hồ tin cậy được trên bầu trời. Một thứ bảng chỉ đường cho ngành hàng hải. Bây giờ tôi có cơ sở để cho rằng với ống viễn kính người ta có thể nhận biết rõ rệt một số vì sao có những chuyển động rất đều đặn. Như thế những bản đồ thiên văn mới biết đâu sẽ tiết kiệm cho ngành hàng hải hàng triệu Skudo đấy, ông Priuli ạ. Quản trị viên Thôi đi ông ơi. Tôi đã nghe ông quá nhiều rồi. Ông đã trả ơn lòng thân thiện của tôi bằng cách biến tôi thành trò cười cho cả thành phố. Người ta sẽ mãi nhớ về tôi là quản trị viên đã mắc lừa một ống viễn kính vô giá trị. Ông tha hồ cười. Ông https://thuviensach.vn được thêm 500 Skudo rồi. Nhưng tôi có thể nói với ông rằng, và đây là lời của một kẻ chân thật: tôi kinh tởm thế giới này! Ông ta đi ra, đóng cửa lại. Galilei Có thể nói rằng khi nổi giận thì ông ta đáng mến. Bác nghe chứ: ông ta kinh tởm một thế giới ở đó người ta không buôn bán được. Sagredo Bác có biết trước về cái dụng cụ chế tại Hòa Lan này không? Galilei Dĩ nhiên là có nghe nói. Nhưng mà tôi đã thiết kế cho lũ keo kiệt trong Hội đồng nước Cộng hòa một cái tốt gấp đôi. Nhân viên tịch biên của tòa án mà tìm đến căn phòng này thì tôi làm việc thế nào được chứ? Mà con bé cháu Virginia quả tình sắp cần đến quần áo cưới để về nhà chồng, nó không được sáng dạ lắm. Tôi lại thích mua sắm sách nữa chứ, không chỉ về Vật lý và tôi còn thích ăn ngon. Tôi thường nảy ra nhiều ý tưởng khi được ăn ngon. Thật là một kỷ nguyên băng hoại! Họ trả lương tôi không bằng trả cho một gã đánh xe ngựa chở rượu vang cho họ. Bốn Klafter(1) củi cho hai lần giảng dạy về toán. Bây giờ tôi moi được của họ 500 Skudo, nhưng hiện nay tôi vẫn còn thiếu nợ, vài món đã hai mươi năm rồi. Nếu có được năm năm rảnh rang nghiên cứu thì có thể tôi sẽ chứng minh được hết thảy! Tôi còn chỉ cho bác xem vài thứ khác nữa. Sagredo ngập ngừng tiến lại ống viễn kính Tôi cảm thấy có chút gì như lo sợ, bác Galilei ạ. Galilei Bây giờ tôi chỉ cho bác một trong những đám tinh vân lóng lánh, trắng như sữa của dải Ngân hà. Bác cho tôi biết nó từ đâu mà có nhé! https://thuviensach.vn Sagredo Toàn những sao! Cơ man là sao. Galilei Riêng chòm sao Orion đã có 500 định tinh rồi. Đó là những vũ trụ, vô vàn vũ trụ khác, những tinh tú xa xôi mà kẻ bị thiêu(2) đã nói tới. Ông ta không nhìn thấy chúng nhưng cho rằng chúng hiện hữu! Sagredo Nhưng dù cho trái đất là một ngôi sao đi nữa thì còn phải lâu lắm mới chứng minh được điều Kopernikus khẳng định rằng nó quay quanh mặt trời. Trong vũ trụ không ngôi sao nào có một ngôi sao khác quay quanh nó. Còn mặt trăng thì vẫn luôn quay quanh trái đất. Galilei Bác Sagredo này, từ hôm kia tôi đã tự hỏi mình rồi. Kia là sao Mộc. Ông chỉnh ống viễn kính. Gần nó có tới bốn ngôi sao nhỏ hơn, chỉ thấy được qua ống kính thôi. Hôm thứ hai tôi có thấy, nhưng không chú ý đặc biệt tới vị trí của chúng. Hôm qua tôi xem lại. Tôi dám thề rằng cả bốn sao đã đổi vị trí. Tôi ghi nhớ các vị trí đó. Bây giờ chúng lại đứng chỗ khác. Cái gì thế này? Hôm qua tôi còn thấy bốn sao cơ mà. Nhường chỗ. Bác ngó xem! Sagredo Tôi thấy có ba sao thôi. Galilei Sao thứ tư đâu? Biểu đồ đây. Chúng ta phải tính xem chúng có thể đã di động như thế nào. Họ hồi hộp ngồi xuống bàn, làm việc. Sân khấu trở nên tối, nhưng vẫn thấy được sao Mộc và bốn vệ tinh nơi chân trời hình tròn phía xa. Khi trời trở sáng, họ vẫn còn ngồi đó, trùm áo măng tô mùa đông. Galilei Thế là đã chứng minh rồi. Sao thứ tư chỉ có thể ở sau lưng sao Mộc nên ta không thấy nó. Thế là nay bác có một ngôi sao với một ngôi sao khác quay quanh nó rồi đấy. https://thuviensach.vn Sagredo Còn cái vỏ pha lê mà sao Mộc gắn chặt vào đó thì sao? Galilei Phải, bây giờ cái vỏ ấy đâu? Sao Mộc gắn chặt vào một cái vỏ thế nào được khi có những sao khác quay quanh nó? Nghĩa là không có chỗ tựa trong bầu trời, nghĩa là không có chỗ để gắn vào trong vũ trụ! Nghĩa là có một mặt trời khác! Sagredo Bác hãy từ từ. Bác suy nghĩ vội quá. Galilei Sao, vội à? Bạn ơi, phấn khởi lên! Bạn đã thấy cái chưa một ai thấy cả. Họ có lý! Sagredo Ai cơ? Những người theo học thuyết Kopernikus à? Galilei Và người kia(3)! Cả thế giới chống lại họ, mà họ đúng. Phải cho thằng Andrea xem mới được! Ông mừng quýnh lên, chạy ra cửa, gọi. Bà Sarti ơi! Bà Sarti! Sagredo Bác Galilei, bác nên bình tĩnh! Galilei Bác Sagredo, bác phải phấn khởi lên chứ! Bà Sarti! Sagredo quay ống viễn kính Bác có thôi gào ầm ĩ như một gã điên không nào? Galilei Bác có thôi đứng ì như phỗng ở đó không, khi mà chân lý được phát hiện? Sagredo Tôi không đứng như phỗng, mà tôi đang run vì sợ rằng đó có thể là chân lý. Galilei Bác nói sao? Sagredo Bác mất trí rồi ư? Có thật bác không còn biết mình sẽ gặp phải chuyện gì, nếu điều bác thấy là đúng? Để mà gào to https://thuviensach.vn khắp đầu đường xó chợ rằng: trái đất là một ngôi sao và không phải trung tâm của vũ trụ. Galilei Đúng thế, và rằng không phải toàn cái vũ trụ bao la với mọi tinh tú quay chung quanh trái đất nhỏ xíu của chúng ta, như mọi người đã tưởng. Sagredo Rằng trong cái vũ trụ ấy chỉ có toàn tinh tú thôi! Thế Chúa ở đâu? Galilei Ý bác muốn nói gì chứ? Sagredo Chúa! Chúa ở đâu? Galilei nổi cáu Không ở nơi đó! Tương tự như nếu ở nơi đó có sinh vật và những sinh vật nọ đi tìm Chúa ở trên trái đất này thì cũng sẽ không tìm thấy Người vậy! Sagredo Thế thì Chúa ở đâu? Galilei Tôi là nhà thần học à? Tôi là nhà toán học. Sagredo Nhưng trước hết bác là người. Cho nên tôi hỏi bác: Chúa ở nơi nào trong hệ thống vũ trụ của bác? Galilei Trong chúng ta hoặc không ở đâu cả. Sagredo hét lên Như người bị thiêu nọ đã nói ư? Galilei Như người bị thiêu nọ đã nói! Sagredo Vì thế mà ông ta bị thiêu! Chưa đầy mười năm trước! Galilei Vì ông ta không chứng minh được điều gì hết thảy. Vì ông ta chỉ khẳng định thôi! Bà Sarti ơi! https://thuviensach.vn Sagredo Bác Galilei, tôi xưa nay biết bác luôn là người khôn ngoan. Trong mười bảy năm ở Padua và ba năm ở Pisa(4) bác đã kiên nhẫn dạy dỗ hàng trăm học trò hệ thống Ptolemaeus mà Giáo hội đã công bố và Kinh Thánh, chỗ dựa của Giáo hội, đã xác nhận là đúng đắn. Bác cho nó là sai theo thuyết của Kopernikus, nhưng bác vẫn dạy. Galilei Vì tôi không chứng minh được gì khác. Sagredo không tin Bác cho rằng có khác biệt à? Galilei Khác nhiều chứ! Bác nghe đây! Tôi tin con người, nghĩa là tôi tin vào lý trí của họ! Thiếu niềm tin này thì tôi sẽ không đủ sức để sáng dậy ra khỏi giường. Sagredo Vậy thì tôi muốn nói với bác thế này: tôi không tin họ. Bốn mươi năm sống với con người đã thường xuyên dạy tôi rằng con người không đến nổi với lý trí. Chỉ cho họ thấy cái đuôi sao chổi màu đỏ, gây cho họ một nỗi sợ mơ hồ thì họ sẽ bỏ nhà chạy đến gãy chân ngay. Nhưng nếu nói với họ một câu phải lẽ rồi ra sức chứng minh cho họ thì họ sẽ cười vào mũi bác. Galilei Điều bác nói sai hoàn toàn và là phỉ báng. Tôi không hiểu nổi làm sao bác, vốn tin những điều như thế, lại có thể yêu khoa học được. Chỉ người chết mới không chịu thay đổi trước lý lẽ. Sagredo Làm sao bác lại có thể nhầm lẫn sự tinh ranh ghê tởm của họ với lý trí được chứ! Galilei Tôi không nói về sự tinh ranh của họ. Tôi biết họ gọi lừa là ngựa khi cần bán, còn ngựa là lừa khi muốn mua. Đó là sự tinh ranh của họ. Buổi chiều trước hôm đi xa một bà lão dứt khoát đặt trước mõm con lừa thêm một bó cỏ, lúc mua hàng dự trữ người chèo thuyền nghĩ đến giông bão và khi trời đứng gió, đứa nhỏ sẵn sàng https://thuviensach.vn đội mũ khi chứng minh cho nó thấy được rằng trời có thể mưa, tất cả những người này là hy vọng của tôi, tất cả họ đều chấp nhận lý lẽ. Phải, tôi tin vào sức mạnh nhẹ nhàng mà lý trí chi phối con người. Về lâu về dài họ không cưỡng nổi lý trí. Không ai có thể nhìn tôi buông rơi hòn đá - thả viên đá rơi xuống nền - một hồi rồi nói: viên đá không rơi. Không ai làm nổi như thế cả. Sức lôi cuốn của một điều được minh chứng là rất mạnh. Phần đông chịu theo, về lâu dài thì tất cả. Suy nghĩ là một trong những thú vui lớn nhất của loài người. Bà Sarti bước vào Ông có cần gì không, ông Galilei? Galilei lại đứng ghi chép cạnh ống viễn kính, rất vui vẻ Có, tôi cần cháu Andrea. Bà Sarti Andrea à? Nó đang ngủ. Galilei Bà không đánh thức nó dậy được à? Bà Sarti Ông cần nó có chuyện gì? Galilei Tôi muốn cho nó xem một chuyện mà nó sẽ thích lắm. Nó nên xem cái này; ngoài hai chúng tôi đây thì chưa ai được thấy cả, từ khi có trái đất. Bà Sarti Lại thấy gì đó qua ống viễn kính của ông chứ gì? Galilei Gì đó qua ống viễn kính của tôi, bà Sarti ạ. Bà Sarti Vì thế mà tôi phải đánh thức nó giữa đêm à? Ông có điên không đấy? Tối đến nó cần phải ngủ. Tôi không nghĩ tới chuyện đánh thức nó đâu. Galilei Dứt khoát không? https://thuviensach.vn Bà Sarti Dứt khoát không. Galilei Bà Sarti, vậy thì có thể bà giúp tôi vậy. Thế này bà ạ, có một câu hỏi nảy sinh mà chúng tôi không thể thống nhất nổi với nhau, có lẽ vì chúng tôi đọc sách quá nhiều. Đó là câu hỏi về bầu trời, liên quan đến tinh tú. Nó như thế này: nên cho rằng sao lớn xoay quanh sao nhỏ hay sao nhỏ quanh sao lớn? Bà Sarti ngờ vực Ông Galilei ạ, tôi thật không biết ông như thế nào nữa. Đó là một câu hỏi nghiêm chỉnh hay ông lại muốn giễu tôi? Galilei Một câu hỏi nghiêm túc. Bà Sarti Vậy thì ông có câu trả lời nhanh thôi: tôi dọn bữa ăn cho ông hay ông dọn cho tôi? Galilei Bà dọn cho tôi. Hôm qua bị cháy khét. Bà Sarti Tại sao cháy khét? Tại vì đang lúc nấu mà tôi phải đem giày cho ông. Tôi có đem giày cho ông không? Galilei Chắc là có. Bà Sarti Bởi vì ông là người có học và trả tiền cho tôi. Galilei Tôi hiểu. Tôi hiểu, không có gì khó khăn cả. Chào bà Sarti. Bà Sarti cười vui đi ra. Galilei Những con người như thế này không hiểu nổi chân lý ư? Họ chộp lấy ngay ấy chứ! Tiếng chuông lễ sáng sớm bắt đầu rung lên. Virginia mặc măng tô đi vào, tay cầm nến có chụp che gió. https://thuviensach.vn Virginia Bố ạ. Galilei Sao, đã dậy rồi à? Virginia Con đi lễ sớm với bà Sarti. Anh Ludovico cũng đi luôn. Đêm qua trời thế nào, hở bố? Galilei Sáng. Virginia Cho con ngó được không? Galilei Để làm gì? Virginia không biết trả lời sao. Có phải đồ chơi đâu. Virginia Thưa bố, vâng. Galilei Vả lại ống viễn kính là một nỗi thất vọng tràn trề, rồi con sẽ được nghe nói khắp mọi nơi. Ngoài phố chỉ bán có 3 Skudo thôi và đã được phát minh ở Hòa Lan rồi. Virginia Bố không thấy gì thêm mới trên bầu trời với ống kính này à? Galilei Không có gì mới cho con cả. Chỉ có vài ba vệt đục đục phía trái một ngôi sao lớn, chắc là bố sẽ phải tập trung chú ý vào mấy vệt này vậy. Nói với Sagredo. Có thể tôi sẽ lấy tên của Đại công tước xứ Florenz đặt cho nó là “sao Medici(5)”. Lại nói với Virginia. Virginia ạ, chắc con sẽ thích vì có thể chúng ta sẽ dọn đi Florenz. Bố đã viết thư về đó, hỏi xem Đại công tước có cần bố làm nhà toán học trong triều đình(6) không. Virginia rạng rỡ Ở triều đình hả bố? Sagredo Bác Galilei! https://thuviensach.vn Galilei Ông bạn thân mến, tôi cần có nhiều thì giờ rảnh và yên tĩnh. Tôi cần tìm bằng chứng. Và tôi muốn có những xoong thịt. Ở chức vụ này tôi sẽ không phải ra sức nhồi nhét cho học trò học tư về hệ thống Ptolemeaus nữa, mà sẽ có thì giờ, thật nhiều thì giờ để soạn bằng chứng, bởi vì những gì tôi có hiện giờ không đủ. Đó chẳng là gì hết cả, chỉ vài ba thứ chắp vá vụn vặt! Với bấy nhiêu đó tôi không thể nào ra trình bày trước toàn thiên hạ được. Chưa có nổi một bằng chứng duy nhất về một thiên thể nào đó quay quanh mặt trời. Nhưng mà tôi sẽ trưng ra được bằng chứng, bằng chứng cho mọi người, từ bà Sarti lên tới Giáo hoàng. Mối lo ngại duy nhất của tôi là triều đình không chấp nhận. Virginia Bố ạ, dĩ nhiên người ta sẽ chấp nhận bố với những tinh tú mới và mọi thứ. Galilei Con đi lễ đi. Virginia đi ra. Galilei Tôi hiếm khi viết thư cho các nhân vật có chức có quyền. Đưa ông Sagredo một lá thư. Bác nghĩ tôi viết thế này có được không? Sagredo đọc to đoạn cuối bức thư Galilei vừa đưa “Bởi thế tôi không mong mỏi gì hơn là được ở gần ngài, vầng thái dương đang lên cao, soi sáng kỷ nguyên mới này.” Đại công tước Florenz mới có chín tuổi mà! Galilei Chính thế. Tôi thấy rằng bác cho bức thư của tôi là quỵ lụy quá chứ gì? Tôi tự hỏi nó có đủ quỵ lụy chưa, chứ đừng quá khách sáo, như thể tôi thiếu lòng trung thành thật sự. Ai đó đã có công chứng minh thuyết của Aristoteles có thể sẽ viết một lá thư ý tứ hơn, chứ tôi thì không. Người như tôi chỉ có thể bò lết để đạt tới một https://thuviensach.vn địa vị tạm gọi là xứng đáng. Bác biết rằng tôi coi khinh những kẻ đầu óc tầm thường, không làm no nổi bao tử mà. Bà Sarti và Virginia đi qua hai người để dự lễ sớm. Sagredo Đừng đi Florenz, bác Galilei ạ. Galilei Tại sao không? Sagredo Vì ở đó các cha cố thống trị. Galilei Ở triều đình Florenz họ cũng là các nhà trí giả có tiếng tăm. Sagredo Tay sai cả thôi. Galilei Tôi sẽ túm cổ lôi họ đến trước ống viễn kính. Các tu sĩ cũng là người như mình thôi, bác Sagredo ạ. Họ cũng mê mải đi tìm chứng cứ biện minh. Đừng quên điều này: chính Kopernikus từng buộc họ phải tin những con số ông ta đưa ra, còn tôi chỉ đòi hỏi họ phải tin những gì chính mắt họ nhìn thấy. Khi Sự thật ở vào thế yếu không tự bảo vệ được thì Sự thật cũng phải ra mặt tiến công chứ. Tôi sẽ túm cổ lôi họ, gí mắt họ bắt phải nhìn qua ống kính này. Sagredo Bác Galilei ạ, tôi thấy bác đang dấn bước vào một con đường đáng sợ đấy. Chính vào lúc con người nhận chân Sự thật thì bóng đêm của tai ương phủ chụp xuống ngay. Khoảnh khắc ta tưởng tin cậy được khả năng phán đoán của con người cũng là khoảnh khắc bị lóa mắt lầm lẫn. Người đời muốn ám chỉ ai khi nói đến kẻ mắt mở thao láo mà đi? Họ ám chỉ kẻ đi thẳng đến bờ vực thẳm sẽ là nơi chôn mình. Giới nắm quyền làm sao có thể để cho một kẻ biết sự thật sống thong dong, dù đó chỉ là sự thật về những tinh tú ở xa tít mù tắp. Có phải bác đinh ninh là Đức Giáo hoàng sẽ chịu https://thuviensach.vn nghe bác trình bày sự thật nếu bác tuyên bố ngài nhầm, còn ngài không chịu nghe nếu bác nói ngài sai ư? Bác cho rằng ngài sẽ đơn giản ghi vào nhật ký: ngày 10 tháng Giêng năm 1610 - Thượng giới bị dẹp bỏ ư? Sao bác lại nhất quyết muốn đi khỏi Cộng hòa Venedig, với hành trang là sự thật mới khám phá và cái ống viễn kính này, để đưa chân vào bẫy mà giới quý tộc và cố đạo đã giăng sẵn? Trong nghiên cứu khoa học bác luôn ngờ vực thận trọng bao nhiêu thì ngược lại trong mọi sự tạo dịp cho họ tác oai tác quái bác lại càng cả tin như đứa bé con bấy nhiêu. Bác không tin vào Aristoteles nhưng lại tin cậy Đại công tước Florenz. Lúc nãy khi thấy bác ngồi quan sát các tinh tú mới tìm ra tôi cứ tưởng như đang thấy bác quằn quại trên giàn thiêu rừng rực lửa, và khi nghe bác nói bác tin vào các chứng cứ, tôi như ngửi thấy mùi thịt người cháy khét lẹt. Tôi say mê khoa học nhưng tôi còn quý bác, người bạn của tôi, hơn nhiều. Bác Galilei ơi, hãy nghe tôi, đừng đi Florenz nữa! Galilei Họ mà nhận là tôi đi ngay. Trên màn sân khấu hiện lên trang cuối của bức thư: “Tôi lấy tên dòng họ Medici cao quý đặt cho những tinh tú mới khám phá ra chính là vì tôi biết rằng người ta thường lấy tên các vị thần và anh hùng đặt cho tinh tú để tỏ lòng thần phục ngưỡng mộ, còn trong trường hợp này, ngược lại, chính cái tên Medici cao quý sẽ bảo đảm cho nhân loại không bao giờ quên các tinh tú kia. Chỉ xin ngài ghi nhớ cho rằng tôi là một trong những đầy tớ trung kiên và thành kính nhất, lấy việc xuất thân là thần dân của ngài làm điều vinh dự vô song. Bởi thế tôi không mong mỏi gì hơn là được ở gần ngài, vầng thái dương đang lên cao, soi sáng kỷ nguyên mới này. Galileo Galilei” https://thuviensach.vn 5. KỂ CẢ BỆNH DỊCH HẠCH CŨNG KHÔNG LÀM GALILEI CHÙN BƯỚC. ÔNG TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU. a Một buổi sáng sớm, Galilei đang cúi xem những ghi chép bên ống viễn kính. Virginia bước vào, tay cầm túi xách - loại dùng khi đi xa. Galilei Virginia! Có chuyện gì thế, con? Virginia Tu viện đóng cửa rồi, chúng ta phải về ngay thôi, bố ạ. Ở Arcetri có năm vụ bị dịch hạch. Galilei gọi Bà Sarti ơi! Virginia Con đường “phố Chợ” này cũng đã bị chặn lại từ tối hôm qua rồi. Con nghe nói ở khu phố cổ có hai người chết, ba người nằm ngắc ngoải trong nhà thương. Galilei Thêm một lần nữa họ ém nhẹm mọi sự cho tới giây phút cuối. Bà Sarti bước vào Cháu làm gì ở đây? Virginia Dịch hạch rồi, bà ơi! Bà Sarti Lạy Chúa! Tôi phải lo thu xếp ngay. Ngồi xuống. https://thuviensach.vn Galilei Bà đừng thu xếp gì cả, mà hãy lo coi chừng Virginia với thằng Andrea! Còn tôi phải đi gom bản thảo. Ông vội vàng chạy lại bàn làm việc, hối hả gom góp giấy tờ. Andrea cũng vừa chạy tới. Bà Sarti khoác áo măng tô cho nó, rồi đi lấy ít khăn trải giường và đồ ăn. Viên nội thị của Đại công tước bước vào. Nội thị Vì bệnh dịch hoành hành nên Đại công tước đã rời thành phố, đi về hướng Bologna. Nhưng ngài đòi phải tạo điều kiện để ông Galilei cũng được đưa đến nơi an toàn. Trong hai phút nữa sẽ có xe bốn bánh đậu trước cửa. Bà Sarti nói với Virginia và Andrea Hai đứa ra ngay đi. Đây, cầm theo cái này. Andrea Nhưng tại sao mới được chứ? Mẹ không cho biết tại sao thì con sẽ không đi đâu. Bà Sarti Vì dịch hạch, con ạ. Virginia Chúng cháu đợi bố. Bà Sarti Ông Galilei xong chưa? Galilei lấy khăn bàn bọc ống viễn kính Bà đưa Virginia và Andrea lên xe ngựa đi. Tôi ra ngay. Virginia Không, chúng con không đi nếu không có bố. Bố mà còn thu ghém sách vở nữa thì chẳng bao giờ xong được đâu. Bà Sarti Xe đến rồi kìa. Galilei Virginia, nghe bố, nếu các con không lên xe ngồi thì người xà ích sẽ cho xe chạy luôn đấy. Dịch hạch đâu phải chuyện https://thuviensach.vn đùa. Virginia phản kháng trong khi Bà Sarti dẫn cô và Andrea ra Bà giúp bố cháu thu gói sách, không thì bố sẽ không ra đâu. Bà Sarti từ cửa nhà gọi vào Ông Galilei ơi! Người đánh xe không chịu đợi đâu. Galilei Bà Sarti ạ, tôi nghĩ tôi không nên đi. Mọi thứ còn lộn xộn lắm, bà nên biết rằng những ghi chép của ba tháng qua sẽ chỉ là giấy lộn đáng vất đi nếu tôi không tiếp tục làm việc thêm một hay hai tối nữa. Mà bệnh dịch thì đâu đâu cũng có. Bà Sarti Ông Galilei! Ra ngay đi! Ông điên rồi. Galilei Bà phải đi trước với Virginia và Andrea. Tôi đi sau. Bà Sarti Trong một giờ nữa sẽ chẳng còn ai được đi khỏi nơi đây. Ông phải đi thôi! Lắng nghe. Xe chạy kìa! Tôi phải giữ nó lại. Chạy đi. Galilei đi tới đi lui. Bà Sarti quay lại, mặt nhợt nhạt, thiếu mất cái đãy. Galilei Sao bà còn đứng đó? Cái xe với hai đứa nhỏ sẽ chạy mất bây giờ. Bà Sarti Chúng đi rồi. Người ta phải níu chặt Virginia trên xe đấy. Ở Bologna sẽ có người lo cho hai đứa. Nhưng lấy ai lo chuyện ăn uống cho ông? Galilei Chỉ vì chuyện nấu nướng cho tôi mà ở lại thành phố này thì bác đúng là điên!... Cầm những bản thảo trong tay. Bà Sarti! Bà đừng nghĩ rằng tôi khùng. Tôi không thể bỏ rơi những kết quả đã https://thuviensach.vn quan sát này được. Kẻ thù của tôi lắm quyền nhiều thế, tôi phải thu thập bằng chứng cho một số khẳng định của mình. Bà Sarti Ông không cần phải xin lỗi. Nhưng như thế là rồ dại. b Trước ngôi nhà của Galilei ở Florenz. Galilei bước ra, nhìn xuống dưới dốc đường. Có hai bà sơ đi ngang qua. Galilei hỏi họ Các sơ làm ơn cho biết tôi có thể mua sữa ở đâu được ạ? Sáng nay bà giao sữa không tới, còn bà quản gia của tôi đi mất rồi. Một bà sơ Chỉ phía dưới phố là còn có tiệm mở thôi. Bà sơ kia Ông ở trong con đường kia ra à? Galilei gật Chính là con đường nhỏ đó đấy. Hai bà sơ làm dấu thánh giá, lẩm bẩm kinh “Kính mừng” rồi bỏ chạy. Một người đàn ông đi ngang. Galilei hỏi ông này Có phải ông là người làm bánh vẫn giao bánh mì cho chúng tôi không? Ông này gật. Ông có thấy bà quản gia của tôi không? Chắc là bà ấy bỏ đi từ chiều hôm qua. Sáng sớm nay không thấy đâu nữa. Người đàn ông lắc đầu. Một cánh cửa sổ đối diện mở ra, một bà nhìn ra ngoài. Người đàn bà kêu lên Chạy đi ông ơi! Bên nhà đó có bệnh dịch đấy! https://thuviensach.vn Galilei Bà có biết gì về bà quản gia của tôi không? Người đàn bà Bà quản gia của ông đã ngã quỵ phía trên kia kìa. Chắc bà ấy đã biết mình bị bệnh rồi. Nên bà ấy mới bỏ đi. Chẳng thèm đếm xỉa đến ai! Đóng cửa sổ lại. Có mấy đứa bé đi xuống dốc. Thấy Galilei, chúng vừa chạy vừa la. Galilei quay đi, hai người lính mặc giáp trụ bằng sắt chạy tới. Lính Vào trong nhà ngay! Họ cầm giáo dài đẩy Galilei vào trong nhà rồi đóng sầm cửa lại. Galilei ở cửa sổ Mấy chú có thể cho biết chuyện gì đã xảy ra với bà quản gia của tôi không? Lính Người ta đem bà ấy ra đồng cỏ rồi. Người đàn bà lại xuất hiện nơi cửa sổ Hết cả con đường phía sau bị nhiễm dịch. Tại sao mấy chú không chặn nó lại? Hai người lính căng dây chặn ngang đường. Người đàn bà Thế này thì cũng không ai vào nhà tôi được nữa! Các chú đâu cần phải chặn ở đây. Ở đây mọi người khỏe mạnh cả. Khoan! Khoan! Nghe tôi nói đã! Chồng tôi còn ngoài phố, thế là ông ấy không vào nhà được nữa rồi! Mấy người không khác gì thú vật! Mấy người không khác gì thú vật! Người ta nghe vẳng tiếng bà kêu khóc. Hai người lính kéo đi. Một bà lão xuất hiện ở một cửa sổ khác. Galilei Phía sau chắc là đang cháy. https://thuviensach.vn Bà lão Nếu nghi có bệnh dịch hạch thì người ta không chữa cháy nữa đâu. Người ta chỉ còn nghĩ đến dịch hạch thôi. Galilei Họ thờ ơ, cụ ạ! Đó là cả hệ thống chính quyền của họ mà. Họ đốn chúng ta như chặt cái cành chết của cây vả, không còn đậu nổi trái nữa. Bà lão Ông chớ nói thế. Chỉ tại họ bất lực đấy thôi. Galilei Cụ ở nhà một mình à? Bà lão Vâng. Con trai tôi có viết một mảnh giấy báo tin. Đội ơn Chúa, nó đã nghe tin từ chiều hôm qua rằng có những ai ở phía sau kia bị chết, nên không về nhà. Ở khu này tối hôm qua có mười một vụ. Galilei Tôi tự trách mình đã không kịp thời bảo bà quản gia đi. Tôi có việc cần làm gấp nên phải nán lại, còn bà ấy đâu có lý do gì để ở lại cơ chứ. Bà lão Chúng tôi cũng đâu có đi được. Ai chịu chứa chúng tôi? Ông chẳng nên tự trách làm gì. Tôi có thấy bà ấy. Sáng sớm nay bà ấy ra đi, khoảng gần bảy giờ. Bà ấy bị nhiễm bệnh rồi, nên khi thấy tôi mở cửa lấy bánh mì vào nhà thì bà ấy đi vòng xa để tránh. Hẳn bà ấy không muốn rằng nhà ông bị người ta niêm phong. Nhưng mà họ sẽ biết cả thôi. Nghe có tiếng rung. Galilei Tiếng gì thế, hở cụ? Bà lão Họ mong dùng tiếng rung để xua đi những đám mây chứa mầm mống dịch hạch đấy. Galilei cười lớn. https://thuviensach.vn Bà lão Thế mà ông còn cười được! Một người đàn ông từ trên đi xuống, thấy đường bị chăng dây. Galilei Này ông kia! Đường bị chặn rồi, mà trong nhà tôi chẳng còn gì ăn cả. Người đàn ông đã chạy đi. Galilei Nhưng các người đâu thể nào để mặc tôi chết đói ở đây được! Ông kia ơi! Này ông kia! Bà lão Có thể rồi họ sẽ mang đồ ăn, thức uống gì tới cho mình. Bằng không thì tôi sẽ để trước cửa nhà ông một bình sữa, nếu như ông không sợ; nhưng phải đợi đến tối đã. Galilei Này! Này! Có ai nghe tôi gọi không? Andrea đột nhiên xuất hiện bên sợi dây chắn đường. Mặt mũi tèm lem nước mắt. Galilei Andrea! Sao cháu lại về đây? Andrea Cháu về lâu rồi. Cháu gõ cửa mà ông không mở. Người ta bảo cháu, rằng... Galilei Thế cháu không đi à? Andrea Có. Nhưng giữa đường cháu nhảy xuống. Chị Virginia đi tiếp. Cháu không vào được à? Galilei Không, cháu không vào được. Cháu hãy tới nhà dòng của các bà Ursulinerin(1). Có thể mẹ cháu cũng ở đấy. Andrea Cháu đã tới đó, nhưng họ không cho cháu vào gặp mẹ. Mẹ cháu bị nặng lắm. https://thuviensach.vn Galilei Cháu có phải chạy xa lắm không? Cháu đi đã ba ngày rồi còn gì. Andrea Cũng mất bấy nhiêu ngày đấy, ông ạ. Ông đừng giận cháu. Có lần họ đã túm được cháu. Galilei bó tay, không biết phải làm gì Đừng khóc nữa. Cháu biết không, trong mấy ngày qua ta đã tìm được khá nhiều thứ. Có muốn ta kể cháu nghe không? Andrea vừa khóc thút thít vừa gật. Nghe cho kỹ kẻo không hiểu đâu. Cháu còn nhớ ta đã chỉ cho cháu một hành tinh là sao Kim không? Đừng lắng nghe cái âm thanh ấy, chẳng có gì cả đâu. Cháu còn nhớ không? Cháu có biết ta đã trông thấy gì không nào? Sao Kim trông giống như mặt trăng! Ta đã thấy nó khi thì nửa hình cầu, khi hình lưỡi liềm. Cháu nghĩ sao? Với một quả cầu nhỏ và một nguồn sáng ta có thể chỉ cho cháu thấy tất cả. Điều đó chứng tỏ rằng cả hành tinh này cũng không tự phát ra ánh sáng. Nó quay quanh mặt trời, theo một vòng tròn đơn giản, tuyệt chưa? Andrea thút thít Dĩ nhiên, và đúng như thế. Galilei nói khẽ Không phải ta giữ mẹ cháu ở lại đâu. Andrea lặng thinh. Galilei Dĩ nhiên, nếu ta không ở lại thì đã không xảy ra nông nỗi này. Andrea Nay thì họ phải tin ông chứ, nhỉ? Galilei Bây giờ ta đã thu thập đủ bằng chứng rồi. Cháu biết không, sau vụ này ta sẽ đi Rom và chỉ cho họ thấy. Có hai người đeo khẩu trang, cầm sọt và gậy dài từ phía trên đi xuống. Họ móc bánh mì vào gậy đưa lên cho Galilei rồi đến bà lão ở cửa sổ. https://thuviensach.vn Bà lão Phía bên kia có một bà với ba đứa con. Mấy chú cũng nhớ đưa cho họ. Galilei Còn tôi không có gì để uống cả. Trong nhà không có nước. Hai người kia nhún vai. Mai mấy chú có tới không? Một người tiếng nói bị hãm lại vì tấm khẩu trang Hôm nay ai biết được chuyện của ngày mai? Galilei Nếu mấy chú tới, mấy chú làm ơn móc đưa lên đây cho tôi một quyển sách mỏng tôi cần để làm việc được không? Cũng người ấy cười như bị ngạt Làm như thể mọi sự phụ thuộc cả vào một quyển sách. Có bánh mì ăn là mừng rồi đó ông. Galilei Thằng nhỏ dưới kia là học trò tôi, nó sẽ đợi ở đây, trao sách để mấy chú móc vào gậy đưa lên cho tôi. Nói với Andrea. Andrea, đó là tấm bản đồ với chu kỳ của sao Thủy mà ta đã phát hành. Cháu chạy tới trường lấy cho ta được không? Hai người kia đã đi rồi. Andrea Thưa ông Galilei, được ạ. Để cháu đi lấy cho. Đi ra. Cả Galilei cũng rời khỏi sân khấu. Bà lão bên nhà đối diện đi ra, đặt trước cửa nhà Galilei một bình sữa. https://thuviensach.vn 7. NHƯNG TÒA ÁN TÔN GIÁO GHI HỌC THUYẾT CỦA KOPERNIKUS VÀO DANH SÁCH CẤM (NGÀY 5 THÁNG BA 1616) Galilei là khách ở Rom, trong dinh một Hồng y. Người ta mời ông dê béo, rượu nồng, và chỉ có một ước muốn nhỏ nhoi thôi. Tại dinh Hồng y Bellarmin ở Rom đang có buổi khiêu vũ. Ở tiền sảnh, nơi hai tu sĩ giữ chức thư ký đang chơi cờ Vua và ghi chú về khách khứa, Galilei được một nhóm nhỏ các ông các bà đeo mặt nạ hóa trang vỗ tay chào đón. Ông đi với con gái là Virginia và hôn phu của cô, Ludovico Marsili. Virginia Anh Ludovico ạ, em không nhảy với ai khác đâu. Ludovico Cái kẹp vai em bị tuột rồi. Galilei “Hỡi nàng Thais(1), Đừng vì ta mà vuốt lại dải yếm kia hơi lệch. Có những chỗ xộc xệch, dưới sâu hơn, khiến ta và bao người được nhìn thỏa mắt https://thuviensach.vn Dưới ánh nến lung linh Trong căn phòng, đầy người, chật ních Họ nghĩ đến những phút giây trong vườn tối đợi chờ.” Virginia Bố sờ tim con xem. Galilei đặt tay lên nơi trái tim cô Nó đập. Virginia Con muốn mình đẹp. Galilei Con phải đẹp, nếu không họ sẽ nghi ngờ ngay, không tin rằng trái đất quay. Ludovico Nó đâu có quay. Galilei cười. Cả Rom ai ai cũng kháo chuyện về ông thôi. Kể từ tối nay, thưa ông, người ta sẽ quay ra nói về con gái của ông. Galilei Người ta bảo rằng ở Rom vào mùa xuân con người dễ đẹp. Ngay như ta cũng phải ra dáng một chàng Adonis trẻ đẹp, đẫy đà. Nói với hai người thư ký. Tôi cần chờ ngài Hồng y ở đây. Với con gái và hôn phu. Cứ vui chơi thoải mái đi nhé. Trước khi ra phòng khiêu vũ ở phía sau, Virginia chạy trở lại. Virginia Bố ơi, ông thợ làm tóc ở Via del Trionfo ưu tiên tiếp con trước, bắt bốn bà khách phải đợi. Ông ta vừa nghe là biết tên bố ngay. Đi. Galilei nói với hai thư ký đang chơi cờ Sao các ông vẫn chơi cờ Vua kiểu cũ được nhỉ? Gò ép lắm, chật chội vướng víu lắm. Bây giờ người ta chơi kiểu mới là cho mọi quân lớn đi được hết bàn cờ. Quân tháp đi như thế này - chỉ - quân giám mục đi thế này, quân đam đi thế này, thế này. Chỗ trống nhiều, tính toán được nhiều nước. https://thuviensach.vn Thư ký một Như thế không tương ứng với số lương ít ỏi của chúng tôi, ông ạ. Chúng tôi chỉ có thể đi như thế này thôi. Đi một nước ngắn. Galilei Ngược lại, ông bạn ạ, ngược lại! Ai sống xa hoa, người ấy được trả cả tiền mua ủng lớn! Phải theo thời chứ các ông. Đừng cứ men bờ biển mãi, cũng phải có lần liều dong buồm ra khơi xa chứ. Hồng y già ở cuối màn 6 đi băng ngang sân khấu, có tu sĩ theo hầu, nhìn thấy Galilei, vẫn đi qua, rồi lưỡng lự quay lại chào ông. Galilei ngồi xuống. Từ phòng khiêu vũ có tiếng các thiếu niên ngâm khúc đầu bài thơ nổi tiếng của Lorenzo di Medici về sự vô thường: “Tôi nhìn thấy hoa hồng tàn lụi Lá rơi héo úa Phai màu trên đất lạnh, nên hiểu rằng Lòng kiêu ngạo của tuổi trẻ mới hão huyền sao!” Galilei Có phải đây là lễ hội lớn ở Rom không? Thư ký một Hội hóa trang đầu tiên sau những năm dịch hạch đấy. Các dòng họ lớn của Ý đều có mặt ở đây hôm nay: Orsini, Villani, Nuccoli, Soldanieri, Cane, Lecchi, Estensi, Colombini... Thư ký hai ngắt lời Các Hồng y giáo chủ Bellarmin và Barberini tới kìa. Các Hồng y Bellarmin và Barberini vào. Họ cầm que gắn mặt nạ con cừu và bồ câu che trước mặt. https://thuviensach.vn Barberini chỉ Galilei “Mặt trời mọc rồi lặn, rồi trở về lại chỗ cũ.” Salomo(2) đã nói, thế còn ông Galilei nói sao? Galilei Thưa Đức giáo chủ, khi còn bé như thế này - đưa tay làm dấu - tôi đứng trên thuyền và nói: bờ biển chạy. Ngày nay tôi biết rằng bờ biển đứng yên, còn tàu chạy. Barberini Khôn lắm, khôn lắm. Hồng y Bellarmin này, cái ta thấy - chẳng hạn như bầu trời quay - không nhất thiết là đúng, hãy lấy ví dụ thuyền và bờ. Còn cái đúng, đó là trái đất quay, thì ta lại không cảm nhận được! Hay. Nhưng mà các nhà thiên văn của chúng ta khó nhai mấy cái vệ tinh sao Mộc của ông này lắm. Đáng buồn là tôi cũng đã từng học chút ít thiên văn, Hồng y Bellarmin ạ. Nó bám miết vào người như bệnh ghẻ. Bellarmin Ta phải theo thời đại thôi, Hồng y Barberini ạ. Nếu những bản đồ thiên văn dựa trên giả thuyết mới tạo thuận lợi cho sự đi biển của các thủy thủ của chúng ta thì họ nên dùng các bản đồ ấy. Chúng ta chỉ không bằng lòng những học thuyết khiến Kinh Thánh bị hiểu là sai thôi. Ông vẫy chào về phía phòng khiêu vũ. Galilei Nhân nói về Kinh Thánh. Salomo có câu: “Kẻ nào giữ lại thóc cho riêng mình, kẻ ấy sẽ bị nhân dân nguyền rủa.” Barberini “Bậc hiền giả không phô trương kiến thức của mình.” Cũng của Salomo. Galilei “Ở đâu có bò thì chuồng phải bẩn. Nhưng bò khỏe đem lại nhiều lợi nhuận.” Barberini “Người biết làm chủ lý trí của mình thì giỏi hơn kẻ đánh chiếm được cả một thành phố.” https://thuviensach.vn