🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Cha Mẹ Độc Hại - Vượt Qua Di Chứng Tổn Thương Và Giành Lại Cuộc Đời Bạn Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn CHA MẸ ĐỘC HẠI Tác giả: Susan Forward Ph.D & Craig Buck Nhà xuất bản: NXB Thế Giới Chuyển ngữ: Nguyễn Thị Thanh Hằng Skybooks Copyright 2018 Cha mẹ độc hại - Vượt qua di chứng tổn thương và giành lại cuộc đời bạn TOXIC PARENTS: Overcoming Their Hurtful Legacy and Reclaiming Your Life by Susan Forward Ph.D. with Craig Buck (the "Author") Bản quyền tiếng Việt © 2018 Skybooks Được xuất bản theo hợp đồng chuyển nhượng bản quyền giữa Random House và Công ty TNHH Văn hóa và Truyền thông Skybooks Việt Nam, thương hiệu Sky Kids. Cảm ơn nhóm dịch cùng đồng hành: Nguyễn thị Thanh Hằng Phạm Thành Hoàng Dung Lê Thùy Dương Đào Thanh Hương https://thuviensach.vn Tác Giả SUSAN FORWARD PH.D. Giảng viên, nhà trị liệu tâm lý nổi tiếng. Chủ trì chương trình nói chuyện hằng ngày trên radio ABC 5 năm. Có nhiều đóng góp cho xã hội: nhà trị liệu nhóm, người hướng dẫn, tư vấn ở nhiều cơ sở y tế. Thành lập trung tâm điều trị lạm dụng tình dục tư nhân đầu tiên ở California. Tác giả nổi tiếng thế giới với nhiều tác phẩm: “Cha mẹ độc hại”; “Những người đàn ông ghét đàn bà và những người đàn bà yêu họ”; “Tình yêu ám ảnh”; “Loạn luân và sự tàn phá”; “Đồng tiền ma quỷ”; “Hăm dọa cảm xúc”; “Khi người yêu bạn là kẻ nói dối”; “Cha mẹ chồng/vợ độc hại”. CRAIG BUCK. Nhà làm phim truyền hình. Cộng tác với nhiều tạp chí và báo quốc ngữ, viết nhiều về hành vi con người. Đồng tác giả “Cha mẹ độc hại”. https://thuviensach.vn Bìa Gập Sau Dù mức độ độc hại của cha mẹ thế nào, bạn vẫn có nhu cầu sùng bái họ. Cho dù bạn hiểu ở một mức độ nào đó cha bạn đã sai khi đánh bạn, thì bạn vẫn tin ông ấy đang hành xử hợp lý. Và có thể những hiểu biết của bạn biết điều đó, nhưng lại không đủ để thuyết phục cảm xúc của bạn rằng bạn không phải chịu trách nhiệm trong chuyện này. Giống như khi một khách hàng khác của tôi bày tỏ: “Tôi nghĩ họ là những người hoàn hảo, vì thế khi họ đối xử tệ với tôi, tôi nhận ra mình là một kẻ tồi tệ.” https://thuviensach.vn Bìa Sau TRẺ CON CẦN PHẠM LỖI VÀ NHẬN BIẾT RẰNG MẮC SAI LẦM CŨNG KHÔNG PHẢI LÀ TẬN THẾ. Đó là cách chung xây dựng lòng tự tin để thử làm những điều mới mẻ trong đời. Cha mẹ độc hại đặt lên vai con cái những mục tiêu không khả thi, những kì vọng vô lý, và những quy tắc luôn thay đổi. Họ kỳ vọng con cái phải đáp ứng với mức độ trưởng thành (thứ chỉ có được thông qua những trải nghiệm cuộc sống) mà một đứa trẻ không thể nào có được ở tuổi của chúng. Trẻ con không phải là người lớn thu nhỏ, nhưng những bậc cha mẹ độc hại lại kì vọng chúng hành xử như vậy. Việc trẻ con có thể bị hủy hoại vì những lời nhục mạ của bạn bè, thầy cô, anh chị em, và các thành viên khác trong gia đình là quá rõ ràng, thế nhưng trẻ con yếu đuối nhất khi đứng trước cha mẹ chúng. Sau cùng thì cha mẹ chính là trung tâm vũ trụ của đứa nhỏ. Và nếu những bậc cha mẹ cái-gì cũng-biết này nghĩ xấu về mình thì chắc chắn là họ nghĩ đúng. Nếu mẹ lúc nào cũng nói “Mày là đồ ngu ngốc”, vậy thì mình là đồ ngốc. Nếu cha lúc nào cũng nói “Mày là đứa ăn hại” thì mình chính là đồ ăn hại. Đứa trẻ không có cơ sở nào để nghi ngờ những đánh giá này. Việc đánh đập chỉ chứng minh được tính ngăn chặn tạm thời, và cũng tạo nên trong lòng đứa trẻ những cảm giác mãnh liệt về sự tức giận, ảo tưởng được trả thù và căm ghét bản thân. Khá rõ ràng là những tổn thương https://thuviensach.vn thường xuyên về tinh thần, cảm xúc, và cơ thể gây ra do sự ngược đãi thân thể vượt xa mọi thứ lợi ích tạm thời nó có thể mang lại. Có rất nhiều kiểu người bạo hành trẻ em, nhưng tồi tệ hơn cả là những người dường như có con chỉ để ngược đãi chúng. Nhiều người trong số này có vẻ bề ngoài, nói năng và hành động như một con người, nhưng họ thực sự là những con quái vật - hoàn toàn không có cảm xúc. Những kẻ ấy là một thách thức đối với sự hiểu biết của chúng ta; không có một thứ logic nào có thể giải thích được cho hành vi của chúng. https://thuviensach.vn LỜI MỞ ĐẦU Ừ thì đúng là bố tôi đã từng đánh tôi, nhưng ông ấy chỉ làm vậy để đưa tôi vào khuôn phép. Tôi không nghĩ nó có liên quan đến thất bại hôn nhân của mình. - Gordon nói. Gordon, là một bác sĩ phẫu thuật chỉnh hình rất thành công, 38 tuổi, đến gặp tôi sau khi người vợ cùng anh chung sống sáu năm bỏ đi. Anh đã níu kéo trong tuyệt vọng nhưng vợ anh nói cô sẽ không trở về cho đến khi anh tìm được cách kiểm soát tâm trạng thất thường của mình. Cô hoảng sợ trước những cơn giận bất thình lình và khổ sở bởi những lời anh mắng nhiếc. Gordon biết mình nóng tính và thường hay cằn nhằn, nhưng anh vẫn thấy sốc khi vợ bỏ đi. Tôi đã gợi ý để Gordon nói về bản thân và định hướng anh bằng một số câu hỏi. Khi tôi hỏi về cha mẹ, Gordon mỉm cười và vẽ ra một bức tranh tươi sáng, đặc biệt là về cha của mình, một bác sĩ chuyên khoa tim mạch nổi tiếng miền trung tây: Nếu không phải vì ông ấy, tôi sẽ không thể trở thành bác sĩ. Ông ấy là người tuyệt vời nhất. Tất cả bệnh nhân đều coi ông ấy như thần y tái thế. Tôi hỏi anh về mối quan hệ với cha trong hiện tại. Anh cười gượng và nói: Quan hệ rất tốt...cho đến khi tôi nói với ông tôi đang suy nghĩ về việc tham gia nghiên cứu holistic medicine (quan niệm y học cho rằng cơ thể là một khối thống nhất). Có thể cô đang nghĩ rằng tôi muốn làm một kẻ giết người hàng loạt phải không? Tôi nói chuyện đó với ông cách đây ba tháng, và bây giờ mỗi lần nói chuyện ông lại mỉa mai rằng https://thuviensach.vn ông không cho tôi đi học y để trở thành người chữa bệnh bằng niềm tin. Mọi chuyện đã trở nên tồi tệ hơn vào ngày hôm qua. Ông đã có thái độ vô cùng giận dữ và cuối cùng ông nói tôi không còn là người trong nhà nữa. Có lẽ holistic medicine không phải là một ý hay. Khi Gordon miêu tả cha mình, một người rõ ràng không tuyệt vời như những gì anh muốn tôi nghĩ, tôi để ý thấy anh bắt đầu siết chặt tay rồi lại bỏ ra với vẻ bồn chồn. Khi anh nhận thấy tôi nhận ra việc anh đang làm, anh kìm lại bằng cách đan các ngón tay vào nhau để trên bàn giống như các giáo sư thường làm. Có lẽ đó là một cử chỉ mà anh học được từ cha mình. Tôi hỏi Gordon xem liệu cha anh có phải lúc nào cũng tàn nhẫn như vậy không. - Không, không hề. Ông ấy vẫn thường rầy la, thỉnh thoảng cũng có đánh đòn tôi giống như bao đứa trẻ khác. Nhưng tôi không cho đó là tàn nhẫn. Có điều gì đó trong cách anh nói từ “đánh đòn”, một vài cảm xúc tinh tế thay đổi trong giọng nói của anh khiến tôi chú ý. Tôi đã hỏi sâu hơn. Hóa ra, người cha thường “đánh đòn” anh hai hoặc ba lần một tuần bằng dây thắt lưng. Không cần nhiều lý do để khiến Gordon phải chịu những trận đòn roi: một câu nói khiêu khích, một phiếu báo điểm thấp, hoặc quên không làm công việc nhà nào đó, tất cả đều đủ lớn để trở thành “trọng tội”. Cha của Gordon cũng không đánh đòn vào những vị trí cụ thể; Gordon nhớ lại những lúc bị đánh vào lưng, chân, cánh tay, bàn tay và mông. Tôi hỏi Gordon mức độ tổn thương về mặt vật lý của những trận đòn roi đó. Gordon: Tôi không bị chảy máu hay gì cả. Ý tôi là mọi thứ đều ổn. Ông ấy chỉ muốn tôi vào khuôn phép. Susan: Nhưng anh đã rất sợ ông ấy, phải vậy không? https://thuviensach.vn Gordon: Tôi sợ phát khiếp, nhưng chẳng phải đó là cảm giác thông thường đối với cha mẹ hay sao? Susan: Gordon, đó có phải là cách anh muốn con mình cảm nhận về mình không? Gordon lảng tránh ánh mắt của tôi. Điều này có lẽ khiến anh cảm thấy khó chịu. Tôi kéo ghế lại gần và nhẹ nhàng tiếp tục: - Vợ anh là bác sĩ nhi khoa. Nếu cô ấy nhìn thấy một đứa trẻ tại phòng khám của mình mang những dấu vết trên người giống như những dấu vết anh có từ những trận đòn của cha, có phải cô ấy được luật pháp yêu cầu phải báo cho chính quyền không? Gordon không cần phải trả lời câu hỏi này. Đôi mắt anh ngấn nước trước hiện thực ấy. Anh thì thầm: - Tôi cảm thấy khó chịu quá. Hàng rào phòng thủ của Gordon đổ gục. Mặc dù đang phải chịu đựng nỗi đau cảm xúc cực kỳ lớn, lần đầu tiên trong đời Gordon hé lộ nguồn cơn cốt yếu dai dẳng đằng sau nỗi giận dữ của mình. Anh mang trong mình một ngọn núi lửa phẫn nộ đối với cha từ khi còn nhỏ, và bất cứ khi nào áp lực trở nên quá lớn, anh sẽ phun trào vào bất cứ ai thuận tiện cho việc đó, mà thường là vợ anh. Tôi biết điều chúng tôi cần phải làm: nhận thức và chữa lành cậu bé bị tổn thương trong anh. Trở về nhà tối hôm đó, tôi không ngừng nghĩ đến Gordon. Tôi nhớ đến đôi mắt ngấn nước khi anh nhận ra mình đã bị ngược đãi. Tôi nghĩ đến hàng ngàn người trưởng thành, cả nam và nữ, mà tôi đã làm việc cùng, những người có cuộc sống thường ngày bị ảnh hưởng - thậm chí là bị điều khiển - bởi những khuôn mẫu trong thời kỳ thơ ấu do các bậc cha mẹ bị tổn thương cảm xúc gây nên. Tôi nhận ra rằng có đến hàng triệu người không https://thuviensach.vn hề biết tại sao cuộc sống của họ không như ý muốn, và tôi có thể giúp họ. Đó là lúc tôi quyết định viết cuốn sách này. Vì sao cần nhìn lại? Câu chuyện của Gordon không hề hiếm gặp. Tôi đã tiếp hàng ngàn bệnh nhân trong suốt 18 năm với tư cách bác sĩ trị liệu, cả riêng tư lẫn theo nhóm trong bệnh viện, và đa số đều phải chịu đựng cảm giác tổn thương lòng tự trọng vì cha mẹ thường xuyên đánh đập, mắng mỏ, “đùa cợt” về sự ngu ngốc hay xấu xí của họ, làm họ ngợp trong lỗi lầm của bản thân hay lạm dụng tình dục, ép họ nhận quá nhiều trách nhiệm hay bảo vệ họ quá mức. Giống như Gordon, một số người đã tạo liên kết giữa cha mẹ với các vấn đề của họ. Đây là điểm mù cảm xúc phổ biến. Người ta thường gặp rắc rối trong việc nhìn nhận quan hệ giữa họ và cha mẹ, những người đóng một vai trò to lớn ảnh hưởng lên cuộc đời họ. Các xu hướng điều trị thường chủ yếu dựa vào phân tích những trải nghiệm đầu đời đã dịch chuyển từ “hồi đó” sang “bây giờ và ở đây”. Hướng tập trung chuyển sang kiểm tra và thay đổi hành vi, các mối quan hệ và vai trò hiện tại. Tôi nghĩ rằng có sự chuyển đổi này là do khách hàng từ chối dành ra một lượng lớn thời gian và tiền bạc cần cho nhiều liệu pháp trị liệu truyền thống nhưng thường cho kết quả tối thiểu. Tôi là một người cực kỳ tin tưởng ở các liệu pháp ngắn hạn tập trung vào thay đổi những khuôn mẫu hành vi không có lợi. Song kinh nghiệm dạy tôi rằng việc chữa trị các triệu chứng là không đủ; ta phải xử lý triệt để nguồn gốc của những triệu chứng đó. Liệu pháp có hiệu quả nhất khi nó giải quyết được hai thứ: thay đổi hành vi gây hại cho bản thân hiện tại và ngắt kết nối khỏi những tổn thương trong quá khứ. Gordon phải học những kỹ thuật giúp kiểm soát cơn phẫn nộ của mình, song để tạo nên những thay đổi lâu dài, để có thể đứng vững sau https://thuviensach.vn những căng thẳng thì anh ấy cũng phải nhìn lại và xử lý những vết thương thời thơ ấu. Cha mẹ là những người gieo hạt giống tinh thần và cảm xúc trong ta - những hạt giống sẽ trở thành chính ta sau này. Trong một số gia đình, có những hạt giống yêu thương, tôn trọng và độc lập. Nhưng trong nhiều gia đình khác, có những hạt giống sợ hãi, bổn phận hay tội lỗi. Nếu bạn nằm trong nhóm thứ hai, cuốn sách này dành cho bạn. Vào giai đoạn trưởng thành, những hạt giống nảy mầm thành những bụi cỏ dại vô hình làm ảnh hưởng xấu đến cuộc đời bạn theo cách bạn chưa bao giờ nghĩ đến. Chúng có thể làm hại các mối quan hệ, sự nghiệp hay gia đình bạn; chúng hạ thấp sự tự tin và lòng tự trọng của bạn. Tôi sẽ giúp bạn tìm ra đám cỏ dại đó và nhổ chúng đi. Cha mẹ độc hại là gì? Mọi bậc cha mẹ thỉnh thoảng đều có những thiếu sót. Tôi đã gây ra nhiều lỗi lầm kinh khủng với lũ trẻ nhà mình, mang đến cho chúng (và cả tôi) những nỗi đau lớn. Không bậc cha mẹ nào có thể dồi dào yêu thương mọi lúc. Việc thỉnh thoảng la mắng bọn trẻ cũng là việc hoàn toàn bình thường. Phụ huynh nào cũng có đôi khi kiểm soát con quá mức. Và hầu như các cha mẹ đều đánh đòn con mình, dù là rất hiếm khi đi chăng nữa. Liệu những lần mất kiểm soát ấy có khiến họ trở thành những người cha người mẹ tàn nhẫn hay không đủ tư cách không? Dĩ nhiên là không. Cha mẹ cũng là con người, và họ có hàng tá những vấn đề của riêng mình. Hầu hết con trẻ đều có khả năng đương đầu với đôi ba cơn giận của cha mẹ, miễn là chúng có được tình yêu thương và thấu hiểu đủ để bù đắp lại. Nhưng cũng có nhiều bậc cha mẹ mà những khuôn mẫu hành vi tiêu cực của họ đóng vai trò chính yếu và chủ đạo trong đời sống con trẻ. Đó là https://thuviensach.vn những bậc phụ huynh gây hại cho con mình. Khi tìm kiếm một cụm từ nhằm mô tả nền tảng phổ biến mà các bậc cha mẹ gây hại đều có, có một từ liên tục xuất hiện trong đầu tôi đó là “độc hại”. Giống như chất độc hóa học, những thiệt hại cảm xúc gây ra bởi cha mẹ sẽ lây lan suốt tuổi thơ đứa trẻ, cho đến khi trưởng thành, và nỗi đau cũng vậy. Có từ ngữ nào tốt hơn “độc hại” để mô tả những bậc cha mẹ đã giáng xuống đầu con mình những chấn thương, lạm dụng, những lời chê bai, và gần như họ còn tiếp tục làm điều đó khi con cái đã trưởng thành? Có một số ngoại lệ trong khía cạnh “liên tục” hay “lặp lại” của định nghĩa này. Lạm dụng tình dục hay thể xác có thể gây tổn thương vô cùng sâu sắc mà chỉ cần một lần thôi cũng đủ. Đáng tiếc là nuôi dạy con cái, một trong những kỹ năng quan trọng nhất của chúng ta, lại vẫn chỉ là những cố gắng dựa trên kinh nghiệm của người đi trước. Cha mẹ chúng ta học được nó từ những người không hẳn thành công lắm trong việc này: cha mẹ của họ. Rất nhiều cách thức được vinh danh qua thời gian, truyền từ đời này sang đời khác đều là những lời khuyên tồi, giả mạo sự khôn ngoan (bạn còn nhớ câu “yêu cho roi cho vọt” chứ?) Cha mẹ độc hại làm gì với bạn? Dù những đứa trẻ trưởng thành trong gia đình có cha mẹ độc hại bị đánh đập khi còn nhỏ hay bị bỏ mặc quá nhiều lần, bị lạm dụng tình dục hay đối xử như một đứa ngốc, bị bảo vệ thái quá hay đè nặng bởi tội lỗi, thì họ gần như đều cùng chịu đựng những triệu chứng giống nhau đến kinh ngạc: lòng tự trọng bị tổn thương dẫn đến những hành vi tự hủy hoại. Cách này hay cách khác, họ gần như đều cảm thấy mình vô dụng, không được yêu thương và không đủ tốt. Những cảm xúc này xuất phát từ một thực tế là trẻ em có cha mẹ độc hại thường tự trách mình vì sự lạm dụng của cha mẹ. Đôi khi sự lạm dụng dù có ý thức hay không vẫn sẽ khiến một đứa trẻ cảm thấy có lỗi vì đã làm điều gì đó “tồi tệ” và đáng phải chịu đựng cơn giận https://thuviensach.vn của cha; hơn là khiến nó chấp nhận sự thật khủng khiếp rằng cha - người bảo hộ của nó, không thể tin tưởng. Khi những đứa trẻ này trưởng thành, chúng tiếp tục mang gánh nặng tội lỗi và cảm giác không đủ tốt khiến chúng gặp khó khăn lớn trong việc tạo dựng hình ảnh tích cực của bản thân. Hậu quả của việc thiếu tự tin và tự trọng có thể lần lượt nhuốm màu lên mọi khía cạnh cuộc đời họ. Nhận ra mạch tâm lý của bản thân. Việc phát hiện ra cha mẹ bạn có độc hại, hay đã từng độc hại hay không chẳng bao giờ là điều dễ dàng. Rất nhiều người gặp khó khăn trong mối quan hệ với cha mẹ nhưng chỉ riêng điều đó không có nghĩa cha mẹ bạn là “kẻ hủy hoại cảm xúc”. Nhiều người cảm thấy sức chịu đựng của họ lên tới đỉnh điểm, và tự hỏi không biết mình bị ngược đãi hay chỉ là “quá nhạy cảm”. Tôi đã thiết kế bảng câu hỏi dưới đây để giúp bạn bước những bước đầu tiên trong quá trình tháo gỡ khó khăn. Một số câu hỏi trong đó có thể khiến bạn lo âu hoặc không thoải mái. Điều đó hoàn toàn bình thường. Thành thật với bản thân về việc cha mẹ ta đã khiến ta tổn thương như thế nào chưa bao giờ là việc dễ dàng. Dù nó có đau đớn đi chăng nữa đó cũng chỉ là một phản ứng cảm xúc hoàn toàn lành mạnh. Để đơn giản hóa, những câu hỏi dưới đây đại diện cho cả cha mẹ hoặc chỉ có thể áp dụng cho từng người cụ thể: cha hoặc mẹ. I. MỐI QUAN HỆ GIỮA BẠN VÀ CHA MẸ KHI CÒN NHỎ: 1. Cha mẹ bạn có nói rằng bạn tồi tệ hay vô tích sự không? Họ có gọi bạn bằng những cái tên xúc phạm không? Họ có liên tục bình phẩm bạn không? https://thuviensach.vn 2. Cha mẹ bạn có thường xuyên sử dụng việc đau đớn về thể xác để kỷ luật bạn không? Họ thường đánh bạn bằng thắt lưng, cành cây hay những đồ vật khác? 3. Cha mẹ bạn có say xỉn hay sử dụng thuốc không? Bạn có cảm thấy bối rối, không thoải mái, sợ hãi, đau đớn hay xấu hổ vì điều đó không? 4. Cha mẹ bạn có bị trầm cảm nặng nề vì những khó khăn về mặt cảm xúc hay tâm thần hoặc ốm đau thể chất không? 5. Bạn có phải chăm sóc cho cha mẹ vì những vấn đề của họ không? 6. Cha mẹ bạn có làm mọi thứ để bắt bạn giữ bí mật không? Bạn có bị quấy rối tình dục theo bất cứ cách thức nào không? 7. Bạn có sợ hãi cha mẹ trong một khoảng thời gian dài không? 8. Bạn có sợ phải bộc lộ sự giận dữ trước mặt cha mẹ không? II. CUỘC SỐNG TRƯỞNG THÀNH 1. Bạn có đang ở trong những mối quan hệ hủy hoại hay lạm dụng không? 2. Bạn có tin rằng nếu ở quá gần một ai đó, họ sẽ khiến bạn tổn thương và/hoặc bỏ rơi bạn không? 3. Trong cuộc sống nói chung, bạn có mong đợi những điều tồi tệ nhất từ người khác không? 4. Bạn từng có khoảng thời gian khó khăn trong việc nhận biết bản thân là ai, cảm xúc như thế nào và điều mình mong muốn là gì không? 5. Bạn có e sợ rằng nếu mọi người biết con người thật của bạn, họ sẽ không thích bạn nữa không? 6. Bạn có lo lắng khi đạt được thành công và sợ rằng ai đó sẽ phát hiện ra bạn là kẻ lừa đảo không? 7. Bạn có thường giận dữ hay buồn một cách vô cớ không? https://thuviensach.vn 8. Bạn có phải là người cầu toàn không? 9. Bạn có gặp khó khăn trong việc thư giãn và tận hưởng những khoảnh khắc vui vẻ không? 10. Mặc cho mọi ý muốn của bản thân, bạn có nhận ra mình đang hành xử “giống hệt cha mẹ” không? III. MỐI QUAN HỆ VỚI CHA MẸ KHI ĐÃ TRƯỞNG THÀNH 1. Có phải cha mẹ vẫn đối xử với bạn giống như khi còn nhỏ? 2. Có bao nhiêu quyết định chính trong cuộc sống của bạn dựa trên sự cho phép của cha mẹ? 3. Bạn có những cảm xúc hay phản ứng vật lý căng thẳng khi dành thời gian hoặc đoán trước là sẽ dành thời gian cùng cha mẹ không? 4. Bạn có e ngại bất đồng quan điểm với cha mẹ không? 5. Cha mẹ có thao túng bạn bằng đe dọa hay tội lỗi không? 6. Cha mẹ có thao túng bạn bằng tiền không? 7. Bạn có thấy mình có trách nhiệm trong việc cha mẹ cảm thấy thế nào không? Nếu họ không vui, bạn có cảm thấy đó là lỗi của bạn không? Có phải việc của bạn là khiến họ vui lên không? 8. Bạn có tin rằng dù mình làm gì chăng nữa, sẽ không bao giờ là đủ với cha mẹ không? 9. Bạn có tin rằng một ngày nào đó, bằng cách nào đó cha mẹ sẽ thay đổi tốt hơn không? Nếu bạn trả lời “có” dù chỉ một phần ba trong số những câu hỏi trên, thì cuốn sách này có thể giúp bạn. Dù rằng một vài chương có thể không liên quan đến tình trạng của bạn, nhưng quan trọng hơn bạn cần phải nhớ: mọi cha mẹ độc hại, bất kể bản chất lạm dụng của họ là gì, về cơ bản đều https://thuviensach.vn để lại những vết sẹo giống nhau. Ví dụ, cha mẹ bạn có thể không phải những kẻ nghiện rượu, song những hỗn loạn, sự mất ổn định và mất mát thời thơ ấu biểu hiện trong các gia đình ấy tương đương với gia đình có người nghiện rượu. Các nguyên tắc và kỹ thuật phục hồi đều tương tự nhau với mọi đứa trẻ trưởng thành nên tôi khuyến khích bạn đừng bỏ lỡ bất cứ chương nào. Giải phóng bản thân khỏi những tổn thương từ cha mẹ độc hại Nếu bạn là một đứa trẻ trưởng thành từ gia đình có cha mẹ độc hại, sẽ có nhiều điều bạn có thể làm để giải phóng bản thân khỏi tội lỗi hay những điều bạn đang nghi ngờ chính mình. Tôi sẽ thảo luận nhiều chiến lược đa dạng xuyên suốt cuốn sách này. Tất cả những gì tôi muốn là bạn hãy thực hành với một niềm hi vọng thật lớn. Không phải niềm hi vọng giả dối rằng cha mẹ bạn sẽ bất ngờ thay đổi, mà một hi vọng thực tế rằng bạn có thể thoát khỏi tâm lý bị ảnh hưởng mạnh mẽ và phá hoại từ cha mẹ mình. Bạn chỉ cần tìm thấy sự can đảm. Nó nằm ở ngay bên trong bạn. Tôi sẽ dẫn bạn đi theo một chuỗi những bước giúp bạn nhìn ra sự ảnh hưởng ấy một cách rõ ràng và xử lý nó, mặc dù hiện tại bạn đang có hay không những mâu thuẫn với cha mẹ, hay chỉ có quan hệ bề nổi, hoặc đã cả năm trời bạn chưa gặp lại họ, thậm chí cả hai đều đã mất. Có một điều kỳ lạ chính là việc nhiều người vẫn bị cha mẹ kiểm soát ngay cả khi họ đã mất. Bóng ma ám ảnh có thể không có thật theo giác quan siêu nhiên, mà nó thực sự tồn tại theo cảm nhận tâm lý. Những yêu cầu, kỳ vọng và cảm giác tội lỗi của cha mẹ có thể vương vấn rất lâu sau khi họ qua đời. Bạn có lẽ đã nhận ra sự cần thiết phải giải phóng bản thân khỏi sự ảnh hưởng của cha mẹ. Có thể bạn đã từng đương đầu với nó. Một trong những https://thuviensach.vn khách hàng của tôi đã hào hứng nói rằng: “Cha mẹ tôi không còn kiểm soát đời tôi được nữa...tôi ghét họ và họ cũng biết điều đó.” Song cô nhận ra rằng bằng cách thổi lên ngọn lửa giận dữ trong mình, cha mẹ cô vẫn đang thao túng cô, và cô đang bòn rút năng lượng từ các khía cạnh khác trong cuộc sống để đổ vào cơn giận. Đương đầu là một bước quan trọng trong việc loại trừ bóng ma ám ảnh của quá khứ và quỷ dữ của hiện tại, song nó không bao giờ được thực hiện bởi ngọn lửa giận dữ. CHẲNG PHẢI TÔI NÊN TỰ CHỊU TRÁCH NHIỆM CHO NGƯỜI MÀ TÔI TRỞ THÀNH Ư?” Cho đến giờ phút này, có thể bạn đang nghĩ: “Đợi một chút, Susan. Trong hầu hết các cuốn sách và các chuyên gia đều nói rằng tôi không thể đổ lỗi cho bất cứ ai về những vấn đề của mình.” Điều này thật nhảm nhí. Cha mẹ bạn có trách nhiệm với những gì họ đã gây ra. Dĩ nhiên, bạn chịu trách nhiệm cho cuộc sống trưởng thành của mình, song cuộc đời phần lớn được định hình bởi những trải nghiệm khi bạn còn chưa có quyền kiểm soát. Sự thật là: Bạn không chịu trách nhiệm cho những gì xảy ra khi bạn vẫn còn là một đứa trẻ không có khả năng tự vệ. Bạn chịu trách nhiệm trong việc bước những bước đi tích cực để làm gì đó ngay bây giờ! Cuốn sách này có thể giúp gì cho bạn? Chúng ta đang bắt đầu bước vào một hành trình quan trọng cùng nhau. Đó là hành trình của sự thật và khám phá. Tới cuối con đường bạn sẽ phát hiện ra mình chịu trách nhiệm với đời mình hơn bao giờ hết. Tôi không đưa ra một bảo đảm chắc chắn rằng các vấn đề của bạn sẽ biến mất một cách kỳ https://thuviensach.vn diệu chỉ sau một đêm. Song nếu bạn có can đảm và sức mạnh để làm theo những chỉ dẫn trong cuốn sách này, bạn sẽ có khả năng đòi lại từ cha mẹ quyền lực với tư cách là một người trưởng thành, và nhân phẩm với tư cách một con người. Công việc này đòi hỏi một cái giá về mặt cảm xúc. Khi bạn gỡ bỏ hàng rào phòng thủ xuống, bạn sẽ khám phá ra những cảm xúc giận dữ, lo âu, đau đớn, bối rối và đặc biệt là buồn bã. Việc phá hủy hình tượng để đời của cha mẹ có thể khiến bạn cảm thấy mất mát và bị bỏ rơi. Tôi muốn bạn tiếp cận những tài liệu trong cuốn sách này với nhịp độ của riêng mình. Nếu có bài tập nào khiến bạn khó chịu, hãy cho nó thêm thời gian. Điều quan trọng bạn cần làm ở đây là quá trình, không phải tốc độ. Để giải thích những khái niệm trong cuốn sách này, tôi đã đi sâu vào lịch sử nghề nghiệp của mình. Một số được phiên âm trực tiếp từ băng ghi âm, một số khác được xây dựng từ những ghi chú. Tất cả những lá thư trong cuốn sách này đều lấy từ tài liệu của tôi và được sao chép chính xác từ bản gốc. Các buổi trị liệu dù không được ghi chép lại nhưng vẫn còn sống động trong trí nhớ của tôi, và tôi đã nỗ lực viết lại nó theo đúng như cách nó đã xảy ra. Chỉ có tên và hoàn cảnh sự việc được thay đổi vì lý do pháp lý. Không có trường hợp nào được “kịch tính hóa” cả. Dù bạn sẽ thấy các câu chuyện nghe có vẻ giật gân, song thực tế chúng lại khá phổ biến. Tôi không cố đào xới tài liệu cốt tìm cho ra những trường hợp khiêu khích hay kịch tính nhất, thay vào đó tôi chọn những trường hợp có thể đại diện rõ nhất cho những câu chuyện tôi vẫn thường nghe hàng ngày. Các vấn đề tôi nêu trong cuốn sách không phải là những lỗi lầm của con người, đó chỉ là một phần của họ. Bởi vậy, tôi sẽ chia cuốn sách này làm hai phần. Trong phần đầu, chúng ta sẽ phân tích cách thức mà các loại cha mẹ độc hại khác nhau thực hiện. Sẽ khám phá ra vô số cách thức mà cha mẹ có thể làm tổn thương ta và có thể vẫn đang làm điều đó mỗi ngày. Hiểu biết này sẽ giúp bạn chuẩn bị cho phần thứ hai, nơi tôi sẽ cung cấp cho bạn những kỹ thuật hành vi đặc biệt để đảo chiều cán cân quyền lực trong mối quan hệ của bạn và cha mẹ độc hại. Quá trình giảm dần ảnh hưởng tiêu cực https://thuviensach.vn của cha mẹ cần có nhiều thời gian. Song đến cuối cùng nó sẽ giải phóng sức mạnh bên trong bạn, thứ đã bị che giấu sau nhiều năm, một con người độc đáo và đầy tình yêu thương mà bạn từng như thế. Chúng ta sẽ cùng nhau giải phóng con người đó và giúp bạn có thể tự tin làm chủ cuộc sống của mình. https://thuviensach.vn PHẦN 1 CHA MẸ ĐỘC HẠI https://thuviensach.vn CHƯƠNG 1 CHA MẸ THẦN THÁNH TRUYỀN THUYẾT VỀ CÁC BẬC PHỤ HUYNH HOÀN HẢO Người Hy Lạp cổ luôn cho rằng các vị thần tọa lạc trên đỉnh Olympia dõi mắt xuống trần thế và phán xét mọi tội lỗi mà người Hy Lạp mắc phải. Và nếu những vị thần đó không vui, họ sẽ trừng phạt người dân ngay lập tức. Họ không cần phải tử tế, không cần phải công bằng, không cần phải đúng, mà ngược lại họ còn cực kỳ vô lý. Với sở thích của mình, họ có thể biến bạn thành một tiếng vọng hoặc khiến bạn phải đẩy một tảng đá nặng vĩnh viễn. Và sự khó đoán của những vị thần quyền lực này đã gieo nỗi sợ hãi, bối rối vào những con chiên người trần mắt thịt của ngài. Không khác nhiều so với các mối quan hệ giữa cha mẹ độc hại và con cái của họ, các bậc phụ huynh ấy chính là một vị thần đáng sợ trong mắt con trẻ. Khi còn nhỏ, cha mẹ là tất cả với chúng ta. Nếu không có họ, chúng ta sẽ không được yêu thương, không được bảo vệ, không nhà cửa, không thức ăn; chúng ta sẽ phải sống trong tình trạng khủng hoảng liên tục và ta biết rằng ta không có khả năng tồn tại một mình. Họ là những người cung cấp tuyệt đối và mang đến cho chúng ta những thứ ta cần. Bởi không có ai phán xét họ nên ta luôn cho rằng họ là những bậc cha mẹ hoàn hảo. Giống như việc cả thế giới chỉ gói gọn quanh chiếc cũi, chúng ta phát triển nhu cầu duy trì hình ảnh hoàn hảo này như một hàng rào bảo vệ chống lại những điều ta không biết mà ta gặp ngày càng nhiều hơn. https://thuviensach.vn Chỉ cần ta tin rằng cha mẹ mình hoàn hảo, ta sẽ cảm thấy mình được bảo vệ. Trong hai đến ba năm đầu đời, chúng ta bắt đầu khẳng định sự độc lập của mình. Ta kháng cự việc huấn luyện đi vệ sinh và tận hưởng giai đoạn “khủng hoảng tuổi lên hai”. Ta liên tục nói “không” bởi câu nói đó cho phép ta có chút ít quyền điều khiển cuộc sống của mình, trong khi nói “có” đơn giản là chấp nhận phục tùng. Để xây dựng một danh tính độc nhất, một ý chí của riêng mình, điều đó sẽ khiến bản thân cảm thấy thật vất vả. Quá trình tách mình khỏi cha mẹ đạt đến đỉnh điểm vào tuổi dậy thì, khi ta chủ động đối đầu với các giá trị, thị hiếu và thẩm quyền thuộc về cha mẹ. Trong những gia đình tương đối ổn định, cha mẹ có thể chịu đựng được những lo âu do những thay đổi này gây ra. Hầu hết, họ sẽ cố gắng khoan dung. Nếu không khuyến khích một cách đúng đắn, sự chống đối của con trẻ sẽ ngày càng phát triển mạnh mẽ. Cách diễn đạt “đó chỉ là một giai đoạn trong đời” trở thành một sự bảo đảm tiêu chuẩn cho các bậc phụ huynh tâm lý, những người vẫn còn nhớ những năm tháng thiếu niên của mình và coi sự nổi loạn là một giai đoạn thông thường trong quá trình phát triển cảm xúc. Những cha mẹ độc hại thì không tâm lý được như vậy. Từ lúc dạy trẻ đi vệ sinh cho tới tuổi dậy thì, họ có xu hướng nhìn nhận việc nổi loạn hay những khác biệt riêng tư là sự tấn công cá nhân. Họ bảo vệ bản thân bằng cách củng cố thêm sự phụ thuộc và bất lực của những đứa trẻ. Thay vì khuyến khích sự phát triển lành mạnh, họ phá hoại một cách vô thức, thường là với niềm tin họ đang làm những gì tốt nhất cho con mình. Họ có thể vẫn dùng những câu như “điều đó tạo nên tính cách” hay “con bé cần học điều đúng đắn từ sai lầm”, song sự tiêu cực của họ thực sự gây tổn thương đến lòng tự trọng của đứa trẻ, phá hoại bất cứ sự độc lập nào mới chớm nở. Không cần biết các bậc phụ huynh ấy tin họ đúng đến đâu, nhưng những lời công kích như vậy thường gây bối rối cho trẻ, khiến chúng hoang mang vì sự thù địch, dữ dội và đột ngột của họ. https://thuviensach.vn Văn hóa và các tôn giáo của chúng ta gần như có chung quan điểm trong việc tán thành quyền lực tuyệt đối của cha mẹ. Việc bày tỏ sự giận dữ với chồng, vợ, người yêu, anh chị em, sếp và bạn bè được chấp nhận, song gần như chắc chắn là điều cấm kỵ khi đứng trước cha mẹ. Đã bao nhiêu lần bạn nghe câu “không được cãi lại mẹ” hay “sao con dám hét lên với bố?” Truyền thống Kitô giáo gìn giữ sự thiêng liêng trong cộng đồng một cách vô thức bằng cách gọi “Đức Chúa Cha” và hướng chúng ta “kính trọng cha mẹ của mình”. Ý tưởng này có mặt trong nhà trường, trong các nhà thờ và cả chính phủ (đáp lại giá trị truyền thống gia đình), thậm chí trong cả các tập đoàn. Theo lẽ thường, cha mẹ được nắm quyền kiểm soát chúng ta đơn giản vì họ đã mang đến cho ta sự sống. Những đứa trẻ nằm dưới sự kiểm soát của các bậc cha mẹ thần thánh, giống như những người Hy Lạp cổ đại, không bao giờ biết khi nào thì cơn giận dữ sẽ xảy ra, nhưng chúng biết rằng sớm muộn gì nó cũng sẽ đến. Nỗi sợ hãi này thường trở nên sâu sắc và lớn lên cùng sự trưởng thành cùng đứa trẻ. Cốt lõi của tất cả những người trưởng thành đã từng bị ngược đãi - thậm chí cả những người thành đạt - đều là một đứa trẻ cảm thấy mình bất lực và sợ hãi. Cái giá của việc cung phụng thánh thần Khi lòng tự trọng của một đứa trẻ bị tổn hại, sự phụ thuộc sẽ tăng lên, cùng với đó là niềm tin cha mẹ ở đây là để bảo vệ và chu cấp cho mình. Để những bạo hành cảm xúc hay thể chất trở nên có nghĩa với một đứa trẻ chỉ có cách làm chúng chấp nhận mình phải có trách nhiệm với hành vi của cha mẹ độc hại. Dù mức độ độc hại của cha mẹ thế nào, bạn vẫn có nhu cầu sùng bái họ. Cho dù bạn hiểu ở một mức độ nào đó cha bạn đã sai khi đánh bạn, thì bạn vẫn tin ông ấy đang hành xử hợp lý. Và có thể những hiểu biết của bạn https://thuviensach.vn biết điều đó, nhưng lại không đủ để thuyết phục cảm xúc của bạn rằng bạn không phải chịu trách nhiệm trong chuyện này. Giống như khi một khách hàng của tôi bày tỏ: “Tôi nghĩ họ là những người hoàn hảo, vì thế khi họ đối xử tệ với tôi, tôi nhận ra mình là một kẻ tồi tệ” Có hai giáo lý cốt lõi trong niềm tin về cha mẹ thần thánh: 1. “Tôi tệ hại còn cha mẹ thì tuyệt vời.” 2. “Tôi yếu đuối còn cha mẹ thì đầy sức mạnh.” Có những niềm tin mạnh mẽ có thể kéo dài sự phụ thuộc thể chất của bạn vào cha mẹ. Những niềm tin ấy giữ cho lòng trung thành tồn tại; nó giúp bạn tránh phải đối mặt với sự thật đau đớn rằng những bậc phụ huynh thần thánh thực ra đã phản bội bạn khi bạn đang ở trong trạng thái dễ bị tổn thương nhất. Bước đi đầu tiên hướng đến việc kiểm soát cuộc đời bạn là bạn tự mình đối mặt với sự thật ấy, điều ấy cần rất nhiều can đảm. Nhưng nếu bạn đang đọc cuốn sách này, bạn đã tạo cho mình một cam kết thay đổi. Chỉ riêng việc đó thôi cũng đã rất dũng cảm rồi. “Họ sẽ không bao giờ để tôi quên đi những sai lầm” Sandy, 28 tuổi, một cô gái tóc nâu nổi bật dường như “có tất cả”, lại hoàn toàn suy sụp khi lần đầu đến gặp tôi. Cô nói với tôi rằng cô không hạnh phúc với mọi thứ trong đời mình. Cô từng là người cắm hoa lâu năm tại một cửa hàng uy tín. Cô luôn mơ về một cửa tiệm nhưng cô lại bị thuyết phục rằng mình không đủ thông minh để làm nên chuyện. Cô quá sợ hãi thất bại. https://thuviensach.vn Sandy cũng đã thử mang thai hơn hai năm trước nhưng không thành công. Khi chúng tôi nói chuyện, tôi bắt đầu nhận thấy chuyện khó mang thai khiến cô vô cùng oán giận chồng mình và cảm thấy thiếu thốn trong quan hệ giữa họ, dù thực tế là anh ấy có vẻ thấu hiểu và yêu thương cô chân thành. Một cuộc trò chuyện gần đây với mẹ cô càng làm trầm trọng thêm vấn đề: Chuyện mang thai trở thành nỗi ám ảnh đối với tôi. Trong lúc ăn trưa với mẹ, tôi nói với bà rằng tôi đang thất vọng như thế nào. Và bà đáp lại: “Chắc chắn là do lần phá thai trước đây. Chúa sẽ không tha thứ cho bất cứ tội lỗi nào.” Nghe đến đó tôi không thể ngừng khóc. Bà ấy không bao giờ để tôi quên đi chuyện đó. Tôi hỏi cô về chuyện phá thai. Sau vài phút ngượng ngập ban đầu, cô kể cho tôi nghe câu chuyện: Chuyện đó xảy ra khi tôi đang học cấp 3. Cha mẹ tôi là những tín đồ công giáo vô cùng mộ đạo, vì thế tôi học trong trường của nhà thờ. Tôi phát triển khá sớm, cho đến năm 12 tuổi, tôi đã cao 1.67m, nặng 58kg, và mặc áo ngực cỡ 36. Bọn con trai bắt đầu để mắt đến tôi, và tôi rất thích như vậy. Chuyện đó khiến cha tôi nổi điên. Lần đầu tiên ông trông thấy tôi đang hôn tạm biệt một chàng trai ông đã gọi tôi là con điếm, lớn đến nỗi xung quanh hàng xóm đều nghe thấy. Mọi thứ bắt đầu trượt dốc từ đó. Mỗi lần tôi đi chơi với một tên con trai, cha tôi lại nói tôi sẽ phải xuống địa ngục. Ông ấy chưa bao giờ ngừng việc đó lại. Tôi nhận ra đằng nào mình cũng là đồ bỏ đi, vậy nên năm 15 tuổi tôi đã ngủ với một anh chàng. Đen đủi là tôi lại có thai. Lúc bố mẹ tôi phát hiện ra, họ như phát điên. Rồi tôi nói với họ là tôi muốn phá thai; lúc này thì họ gần như mất trí. Họ đã la mắng tôi về “tội lỗi” này hàng nghìn lần. Nếu tôi chưa phải xuống địa ngục ngay thì tội lỗi này chính là thứ sẽ mang tôi xuống đó. Cách duy nhất để tôi buộc họ phải ký vào giấy chấp nhận phá thai là dọa sẽ tự tử. https://thuviensach.vn Tôi hỏi Sandy mọi chuyện tiếp diễn như thế nào sau khi phá thai. Cô ngồi phục xuống ghế với ánh mắt buồn bã khiến tim tôi nhói lên. Nó giống như đang từ mặt đất rơi xuống chín tầng địa ngục. Mặc dù cha tôi khiến tôi cảm thấy tệ hại từ trước đó rồi, nhưng bây giờ tôi thậm chí còn cảm thấy mình không có quyền được tồn tại. Càng xấu hổ vì tội lỗi bao nhiêu, tôi càng ra sức sửa chữa. Tôi chỉ muốn quay ngược lại thời gian, có lại những yêu thương mà tôi từng có khi còn nhỏ. Nhưng họ không bao giờ bỏ lỡ cơ hội đào bới lên những tội lỗi của tôi. Giống như bản thu âm bị hỏng chỉ lặp đi lặp lại chuyện tôi đã bôi tro trát trấu vào mặt họ. Tôi không thể đổ lỗi cho họ. Bởi lẽ ra tôi không nên làm những chuyện ngu xuẩn đó. Họ đã có những kỳ vọng đạo đức cao ở tôi mà tôi không làm được. Giờ tôi chỉ muốn sửa chữa sai lầm vì đã khiến họ tổn thương nên tôi luôn làm mọi thứ mà họ muốn. Điều đó khiến chồng tôi khó chịu nên tôi và anh ấy đã có nhiều lần cãi nhau lớn vì chuyện này. Nhưng tôi rất bất lực, tôi chỉ muốn họ tha thứ cho tôi. Khi lắng nghe người phụ nữ trẻ dễ thương này, điều khiến tôi đau lòng là những khổ đau mà cha mẹ đã gây ra cho cô và cái cách cô luôn phủ nhận trách nhiệm của họ đối với những đau khổ đó. Cô dường như thuyết phục tôi một cách tuyệt vọng rằng mọi điều xảy đến với cô đều là lỗi do cô. Việc tự đổ lỗi của Sandy được tạo nên từ những niềm tin tôn giáo bảo thủ của cha mẹ. Tôi biết công việc khó khăn của mình là giúp Sandy nhận ra một cách thực sự mức độ tàn nhẫn và ngược đãi về mặt cảm xúc mà cha mẹ đã làm với cô. Và đây chính là lúc cần phải phán xét về điều đó. SUSAN: Cô biết không? Tôi cảm thấy phẫn nộ thay cho cô. Tôi nghĩ cha mẹ cô đã đối xử tệ hại với cô và họ đã lạm dụng tôn giáo để trừng phạt cô. Tôi không nghĩ cô đáng phải chịu đựng chuyện đó. SANDY: Tôi đã phạm phải lỗi lầm không thể dung thứ. https://thuviensach.vn SUSAN: Nghe này, cô khi đó chỉ là một đứa trẻ. Có thể cô đã gây ra vài lỗi lầm, nhưng cô không cần trả giá cho chúng suốt đời. Đến cả nhà thờ còn cho cô chuộc tội và tiếp tục sống. Nếu cha mẹ cô tốt như những gì cô nói, họ đã thể hiện tình thương với cô rồi. SANDY: Họ đã cố gắng cứu rỗi linh hồn tôi. Nếu họ không yêu tôi nhiều đến thế, họ đã chẳng quan tâm đến tôi. SUSAN: Hãy cùng nhìn từ một bối cảnh khác. Sẽ ra sao nếu cô không phá thai? Và cô có một cô con gái nhỏ. Con bé bây giờ chắc cũng khoảng 16 tuổi, đúng không? Sandy gật đầu, cố nghĩ xem tôi sẽ nói gì tiếp theo. SUSAN: Giả sử con bé mang thai ngoài ý muốn. Liệu cô có đối xử với con như những gì cha mẹ cô đã làm với cô không? SANDY: Không, không bao giờ! Sandy nhận ra ngụ ý trong câu trả lời của mình. SUSAN: Cô sẽ yêu thương con bé nhiều hơn. Và cha mẹ cô lẽ ra cũng nên như vậy. Đó là thất bại của họ, không phải của cô. Sandy đã dành một nửa cuộc đời để dựng lên bức tường bảo vệ kiên cố. Những bức tường như vậy vô cùng phổ biến trong những đứa trẻ có cha mẹ độc hại. Song thứ chiếm nhiều nhất, vật liệu chính tạo nên bức tường của Sandy, là những viên gạch cứng đầu mang tên “phủ nhận”. Sức mạnh của phủ nhận https://thuviensach.vn Phủ nhận là cách thức bảo vệ tâm lý cổ xưa nhất và cũng quyền năng nhất. Nó sử dụng thực tế giả tạo để giảm thiểu, thậm chí phủ nhận hoàn toàn ảnh hưởng của những trải nghiệm đau khổ hiển hiện trong cuộc sống. Nó còn khiến ta quên đi những gì cha mẹ đã làm và cho phép ta tiếp tục tôn thờ họ. Cảm giác thanh thản đến từ việc phủ nhận thường chỉ là trạng thái tạm thời, còn cái giá phải trả cho nó lại quá đắt. Sự phủ nhận là thứ giúp đè nén áp lực cảm xúc trong ta: càng cố che đậy thì áp lực càng lớn. Sớm hay muộn, nó cũng đạt đến giới hạn và ta sẽ gặp phải những cơn địa chấn cảm xúc. Khi chuyện đó xảy ra, chúng ta phải đối mặt với những gì mình đã hết sức né tránh, và giờ đây ta phải đối mặt trong trạng thái cực kỳ căng thẳng. Nếu ta có thể xử lý sự phủ nhận này trước, ta có thể tránh được khủng hoảng bằng cách mở nắp van và để chúng tuôn ra dễ dàng. Đáng tiếc là sự phủ nhận của riêng bạn không phải là sự phủ nhận duy nhất mà bạn phải đương đầu. Cha mẹ bạn cũng có hệ thống phủ nhận của riêng họ. Khi bạn nỗ lực xây dựng lại sự thật về quá khứ của mình, đặc biệt khi sự thật đó phản ánh một cách tồi tệ về cha mẹ, cha mẹ bạn có thể sẽ khăng khăng “đâu có tệ đến thế”, “mọi chuyện không phải như con nghĩ”, hay thậm chí là “chuyện đó chưa từng xảy ra.” Những lời tuyên bố đó có thể rút cạn mọi nỗ lực xây dựng lại lịch sử cá nhân của bạn, khiến bạn phải tự đặt câu hỏi về những ấn tượng và ký ức của bản thân. Họ khiến bạn mất tự tin trong việc nhận thức thực tế, khiến cho việc xây dựng lại lòng tự trọng trở nên khó khăn hơn. Sự phủ nhận của Sandy lớn đến nỗi không những cô không nhìn ra thực tại của bản thân, mà còn không nhận thức được rằng có một thực tại khác cần khám phá. Tôi đồng cảm với nỗi đau của cô, song tôi buộc phải khiến cô xem xét đến khả năng rằng cô đã mang những hình ảnh lỗi về cha mẹ mình. Tôi cố gắng nói nhẹ nhàng nhất có thể: Tôi tôn trọng việc cô yêu thương cha mẹ mình và việc cô tin họ là những người tốt. Tôi nghĩ rằng họ đã làm nhiều điều tốt đẹp cho cô https://thuviensach.vn trong quá trình trưởng thành. Nhưng chắc chắn có một phần nào đó trong cô biết hay cảm nhận được những bậc cha mẹ đầy tình thương sẽ không tấn công vào phẩm giá và lòng tự trọng của con mình một cách liên tục như vậy. Tôi không muốn chia cắt cô và cha mẹ hay với tôn giáo của cô. Cô không cần phải từ mặt họ hay ngừng đến nhà thờ. Tuy vậy phần lớn khả năng chấm dứt cơn trầm cảm của cô phụ thuộc vào việc từ bỏ ảo tưởng cho rằng cha mẹ cô là hoàn hảo. Họ tàn nhẫn với cô. Họ làm tổn thương cô. Dù cô có làm gì đi chăng nữa thì mọi sự cũng đã xảy ra rồi. Dù họ có thuyết giảng cỡ nào thì cũng không thay đổi được quá khứ. Cô không thấy rằng họ đã khiến cô gái nhạy cảm trong cô tổn thương sâu sắc đến mức nào sao? Và việc đó vô ích như thế nào sao? “Phải”, Sandy nói không thành tiếng. Tôi hỏi rằng việc nghĩ đến nó có khiến cô sợ hãi không. Cô chỉ gật đầu, không nói nên lời về nỗi sợ hãi sâu thẳm trong mình. Dù vậy, việc cô đã không từ bỏ cũng đã rất can đảm rồi. Hi vọng trong vô vọng Sau hai tháng trị liệu, Sandy đã có một số tiến bộ song vẫn cố chấp tin tưởng vào hình tượng cha mẹ hoàn hảo của mình. Chỉ khi nào cô đập tan những ảo tưởng đó, cô mới dừng đổ lỗi cho bản thân về mọi điều bất hạnh trong đời. Tôi nói cô hãy mời cha mẹ cùng đến buổi trị liệu. Tôi hi vọng mình có thể khiến họ biết hành vi của mình ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc đời Sandy như thế nào; và mong muốn họ sẽ thừa nhận phần nào trách nhiệm, giúp cho Sandy dễ dàng hơn trong việc sửa chữa hình ảnh tiêu cực về bản thân. Chúng tôi gần như không có thời gian làm quen trước khi cha của cô ấy thốt lên: https://thuviensach.vn Cô không biết hồi nhỏ nó hư đốn thế nào đâu bác sĩ. Nó phát điên vì bọn con trai rồi còn liên tục quyến rũ chúng nó. Mọi rắc rối của nó ngày hôm nay đều bắt nguồn từ cái lần phá thai chết tiệt ấy. Tôi có thể trông thấy đôi mắt ngấn nước của Sandy. Tôi vội vàng bênh vực: Đó không phải là lý do khiến Sandy có nhiều vấn đề, và tôi không cần ông đọc danh sách tội lỗi của cô ấy. Chúng ta sẽ chẳng đi đến đâu nếu đó là tất cả những gì ông có thể làm ở đây. Hoàn toàn vô ích. Suốt buổi trị liệu, cha mẹ của Sandy đều lần lượt tấn công con gái mình, mặc dù tôi đã ra sức khuyên bảo. Đó là một tiếng đồng hồ dài dằng dặc. Sau khi họ rời đi, Sandy lập tức thay mặt họ xin lỗi tôi: Tôi biết là họ không tới đây vì tôi hôm nay, nhưng tôi hi vọng chị thích họ. Họ thực sự là những người tốt bụng, chỉ là hơi lo lắng khi ở đây thôi. Lẽ ra tôi không nên mời họ tới đây... Có thể nó khiến họ bực bội. Họ không quen lắm với những thứ như thế này. Nhưng họ thật lòng yêu thương tôi...hãy cho họ chút thời gian, rồi chị sẽ thấy. Buổi trị liệu này và một vài bài tập tiếp theo với cha mẹ của Sandy đã chỉ ra một cách rõ ràng suy nghĩ của họ hạn hẹp như thế nào đối với bất cứ thứ gì thách thức quan điểm của họ về các vấn đề của Sandy. Không ai sẵn sàng thừa nhận trách nhiệm với những vấn đề đó. Và Sandy thì tiếp tục thần tượng họ. “Họ chỉ đang cố giúp tôi mà thôi” Với nhiều đứa trẻ trưởng thành lớn lên trong gia đình có cha mẹ độc hại, phủ nhận là một quá trình đơn giản và vô thức thúc đẩy các sự kiện và https://thuviensach.vn cảm xúc nằm ngoài nhận thức chủ động, vờ như những sự kiện đó chưa bao giờ xảy ra. Song với những người khác, ví dụ như Sandy, lại có cách tiếp cận tinh tế hơn: hợp lý hóa. Khi chúng ta hợp lý hóa một sự việc, ta sẽ dùng “những lý do tốt” để xua đi những cảm giác đau đớn và không thoải mái. Dưới đây là một vài sự hợp lý hóa điển hình: • Cha tôi chỉ la rầy tôi vì mẹ tôi cũng hay cằn nhằn với ông ấy. • Mẹ tôi chỉ uống rượu vì bà cảm thấy cô đơn. Lẽ ra tôi nên ở nhà với bà nhiều hơn. • Cha tôi có đánh tôi, nhưng ông không cố ý làm tôi đau, ông ấy chỉ muốn giúp tôi tiến bộ. • Mẹ tôi không bao giờ để ý đến tôi vì bà đã quá bất hạnh. • Tôi chẳng thể nào đổ lỗi cho cha vì đã quấy rối tôi, bởi đàn ông thì cần tình dục nhưng mẹ tôi chẳng bao giờ ngủ với ông ấy cả. Những lời biện hộ trên có một điểm chung: chúng biến những điều không thể chấp nhận được thành có thể. Nhìn bề ngoài thì nó trông có vẻ hiệu quả, nhưng sâu bên trong bạn luôn hiểu rằng đâu mới là sự thật. “Ông ấy chỉ làm vậy vì…” Louise, một phụ nữ nhỏ bé tóc nâu nhạt đang trong độ tuổi trung niên, vừa ly hôn người chồng thứ ba. Chị đến trung tâm trị liệu vì con gái lớn của chị khăng khăng bắt chị đi, cô còn dọa sẽ cắt đứt quan hệ với Louise nếu chị không làm gì đó để kiểm soát cảm xúc hận thù trong mình. https://thuviensach.vn Lần đầu tôi gặp Louise, hình ảnh cứng rắn và biểu cảm mím chặt môi của chị đã nói lên tất cả. Chị giống như một ngọn núi lửa chứa đầy giận dữ. Tôi hỏi chị về chuyện ly dị và chị nói những người đàn ông trong đời chị đều bỏ chị mà đi; người chồng hiện tại của chị chỉ là một ví dụ mới nhất: Tôi luôn chọn sai người. Khi mới bắt đầu một mối quan hệ, cảm xúc thường rất hứng khởi, nhưng tôi biết nó sẽ không bao giờ kéo dài. Tôi chăm chú lắng nghe khi Louise trình bày về chủ đề mọi đàn ông đều khốn nạn. Rồi chị bắt đầu so sánh những người đàn ông trong đời mình với cha của chị: Chúa ơi, tại sao tôi không thể tìm được ai như cha mình? Ông ấy trông như một ngôi sao điện ảnh...ai cũng ngưỡng mộ ông. Ý tôi là ông ấy có sức quyến rũ thu hút mọi người về phía mình. Mẹ tôi hay bị ốm, nên ông thường đưa tôi ra ngoài...chỉ có ông và tôi. Đó là khoảng thời gian đẹp nhất của tôi. Ngoài cha tôi thì chẳng có ai làm như vậy cả. Tôi hỏi Louise xem cha chị còn sống không và chị trở nên căng thẳng: Tôi không biết. Một ngày kia ông bỗng nhiên biến mất. Tôi đoán lúc đó tôi khoảng mười tuổi. Mẹ tôi là một người chẳng ra gì nên ông mới bỏ đi. Không một lời nhắn hay một cuộc điện thoại, chẳng có gì hết. Lạy Chúa, tôi nhớ ông ấy. Khoảng một năm sau khi ông đi, tôi dám chắc là tôi có thể nghe thấy tiếng xe của ông về mỗi đêm...Tôi thật sự không thể đổ lỗi cho ông ấy. Cha tôi là một người tràn trề sức sống. Ai mà muốn chết dí một chỗ với một bà vợ bệnh tật và một đứa trẻ cơ chứ? Louise đã dành cả cuộc đời để chờ đợi người cha lý tưởng của chị quay về. Không thể đối mặt với sự vô tình và thiếu trách nhiệm của cha, Louise đã sử dụng kỹ năng hợp lý hóa mở rộng để giữ hình ảnh thần thánh https://thuviensach.vn của ông trong mắt mình - mặc cho nỗi đau không thể diễn tả bởi hành vi của ông gây ra cho chị. Sự hợp lý hóa cũng cho phép chị phủ nhận cơn thịnh nộ với người cha đã bỏ rơi chị. Đáng tiếc là cơn thịnh nộ ấy đã tìm được một lối thoát khác nhằm vào các mối quan hệ của cô với những người khác phái. Mỗi khi bắt đầu làm quen với một người đàn ông, mọi việc sẽ suôn sẻ một thời gian. Nhưng khi họ trở nên thân thiết hơn, nỗi sợ hãi bị bỏ rơi sẽ vượt ra ngoài tầm kiểm soát. Nỗi sợ luôn luôn biến thành thù hận. Chị không thể nhìn ra khuôn mẫu chung là từng người đàn ông đều rời bỏ chị vì một lý do: càng thân thiết thì chị càng trở nên hận thù. Thay vào đó, chị khăng khăng rằng lòng hận thù của chị xuất phát từ việc những người đàn ông đó luôn rời bỏ chị trước. Cơn giận ở nơi giận dữ được trao quyền Khi còn học cao học, một trong những cuốn sách tâm lý của tôi cung cấp một chuỗi các bức hình minh họa sinh động cách người ta thay thế các cảm xúc - thường là giận dữ. Bức hình đầu tiên là một người đàn ông đang bị sếp la mắng. Hiển nhiên, việc lớn tiếng lại với sếp không hề an toàn cho anh ta, vì thế anh ta thay thế cơn giận dữ của mình bằng cách la mắng vợ khi về nhà. Bức hình thứ ba thể hiện cô vợ đang la mắng bọn trẻ. Và những đứa trẻ đá vào một con chó, rồi con chó đó lại đi cắn một con mèo khác. Điều khiến tôi ấn tượng về chuỗi bức ảnh này là, mặc dù trông nó có vẻ ngây ngô và buồn cười, song nó lại chính xác một cách đáng ngạc nhiên về cách chúng ta chuyển đổi những cảm xúc mạnh từ một người lẽ ra nên nhận nó tới một đối tượng dễ dàng hơn. Quan điểm của Louise về đàn ông là một ví dụ hoàn hảo: “Đàn ông chỉ là những tên khốn hèn hạ...tất cả bọn họ. Chị chẳng thể tin ai được đâu. https://thuviensach.vn Họ lúc nào cũng động tay động chân với chị. Tôi phát ngán vì bị bọn đàn ông lợi dụng rồi.” Cha của Louise đã bỏ rơi chị. Nếu thừa nhận sự thật này, chị sẽ phải từ bỏ những tưởng tượng ấp ủ và hình ảnh thần thánh về ông mà lẽ ra chúng nên sớm biến mất. Thay vào đó, chị chuyển nỗi giận dữ và ngờ vực từ cha mình sang những người đàn ông khác. Vì không nhận thức được điều này, Louise liên tục lựa chọn những người đàn ông đối xử với cô theo cách khiến cô thất vọng và giận dữ. Miễn là cô có thể giải phóng cơn phẫn nộ vào đàn ông nói chung, cô sẽ không phải cảm thấy giận dữ cha mình. Sandy, người chúng ta đã gặp ở đầu chương này, lại chuyển cơn giận và sự thất vọng mà cô cảm nhận về cha mẹ và cách đối xử của họ trong thời gian cô mang thai và phá thai sang chồng mình. Cô không cho phép bản thân tức giận với cha mẹ - điều đó đe dọa đến sự tôn thờ của cô đối với họ. Trách gì người đã khuất Cái chết không chấm dứt sự sùng bái đối với cha mẹ độc hại. Thực tế, nó còn trở nên mạnh mẽ hơn. Nếu việc nhận thức được những mối nguy hại mà các bậc cha mẹ độc hại còn sống gây nên đã khó khăn, thì việc buộc tội cha mẹ khi họ đã mất còn khó khăn gấp bội. Có một nhất trí chung mạnh mẽ trong xã hội chống lại việc chỉ trích người đã khuất. Kết quả là, cái chết truyền đạt một kiểu hình ảnh thần thánh thậm chí cho cả những kẻ bạo hành tồi tệ nhất. Sự sùng bái đối với cha mẹ đã khuất gần như là tự động xảy ra. Đáng tiếc rằng, mặc dù cha mẹ độc hại được bảo vệ bằng sự thiêng liêng của nấm mồ, nhưng người còn sống lại bị mắc kẹt với những di hài cảm xúc. “Trách gì người đã khuất” có thể là lòng trân trọng biết ơn, song https://thuviensach.vn nó thường ngăn cản việc tìm ra giải pháp thực tế cho các mâu thuẫn với người cha mẹ đã không còn. “Con sẽ mãi là thất bại bé nhỏ của cha” Valerie, một nhạc công chuyên nghiệp với dáng người mảnh khảnh đang ở độ tuổi cuối ba mươi được một người bạn chung giới thiệu đến tôi. Người bạn này lo lắng rằng sự thiếu tự tin của Valerie đang ngăn cản cô theo đuổi những cơ hội trong sự nghiệp ca hát của mình. Khoảng mười lăm phút trong buổi trị liệu đầu tiên, Valerie thừa nhận sự nghiệp của cô đang ở giai đoạn chông chênh: Tôi chưa từng có một công việc ca hát nào khoảng một năm nay - thậm chí ở những quán bar chơi piano. Tôi đang làm việc tạm thời ở một văn phòng để trả tiền thuê nhà. Tôi không biết nữa. Chắc đó là mơ ước viển vông của tôi mà thôi. Hôm trước tôi mới đi ăn cùng bố mẹ mình, chúng tôi cùng nói về vấn đề mà tôi đang gặp phải, và rồi ba tôi nói: “Đừng lo. Con sẽ mãi là thất bại bé nhỏ của cha.” Tôi chắc là ông ấy không biết điều ông vừa nói ra gây tổn thương cho tôi đến mức nào, nhưng những lời đó như xé nát tim tôi. Tôi nói với Valerie rằng bất cứ ai cũng sẽ cảm thấy đau đớn trong tình huống đó. Cha của cô thật nhẫn tâm và đã buông những lời nói xúc phạm. Cô trả lời: Tôi nghĩ là chuyện đó không mới. Đời tôi giống như túi rác của gia đình. Tôi bị đổ lỗi vì tất cả mọi thứ. Nếu cha mẹ tôi có vấn đề, đó là lỗi của tôi. Cha tôi giống như cái máy thu âm bị hỏng. Dù vậy, khi tôi làm bất cứ thứ gì để làm ông vui, ông sẽ tỏa ra niềm tự hào rồi đi khoe khoang với bạn hữu của mình. Trời ạ, thật tốt khi được ông ấy công nhận, nhưng đôi lúc tôi thấy cảm xúc của mình lên xuống thất thường. https://thuviensach.vn Valerie và tôi đã nói chuyện rất thân thiết trong các tuần tiếp theo. Cô chỉ mới bước đầu liên hệ cường độ cơn giận và nỗi buồn của mình với người cha. Thế rồi ông ấy mất vì một cơn đột quỵ. Đó là một cái chết bất ngờ - đột ngột và không báo trước, không ai có thể kịp chuẩn bị. Valerie bị ngợp bởi tội lỗi vì những cảm xúc giận dữ cô đã trút lên cha trong các buổi trị liệu. Tôi ngồi trong nhà thờ trong khi cha tôi đang được ca tụng, và tôi nghe được nhiều lời tán dương cả cuộc đời ông đã sống một cách tuyệt vời như thế nào, rồi tôi cảm thấy mình thật bất hiếu khi cố đổ lỗi cho ông vì những vấn đề của bản thân. Tôi chỉ muốn chuộc lại nỗi đau tôi gây ra cho ông. Tôi liên tục nghĩ về việc tôi yêu ông nhiều và tôi đã luôn cư xử không ra gì với ông trước đó. Tôi không muốn nói thêm về những điều tồi tệ... điều đó chẳng còn quan trọng nữa. Nỗi đau của Valerie có thể khiến cô đi chệch hướng một thời gian, song đến cuối cùng cô vẫn phải nhìn nhận rằng cái chết của cha cô không thể thay đổi thực tế về cách ông đã đối xử với cô suốt thời ấu thơ cho đến khi trưởng thành. Cho tới nay, Valerie đã tham gia trị liệu gần sáu tháng. Tôi rất mừng khi nhìn thấy sự tự tin của cô tăng dần một cách vững chắc. Cô vẫn đang chật vật để đưa sự nghiệp ca hát của mình qua giai đoạn khởi đầu, nhưng lý do không phải là thiếu nỗ lực nữa. Ngưng sùng bái một cách mù quáng Cha mẹ thần thánh tạo ra luật lệ, đưa ra những phán xét, và gây ra nỗi đau. Khi bạn tôn thờ họ, dù còn sống hay đã mất, bạn đang đồng thuận với việc sống dưới sự chỉ đạo của họ. Bạn đang chấp nhận cảm xúc đau khổ https://thuviensach.vn như một phần của cuộc sống, thậm chí còn hợp lý hóa rằng chúng tốt cho bạn. Đã đến lúc dừng lại. Khi bạn ngưng sùng bái các bậc cha mẹ độc hại một cách mù quáng, khi bạn tìm được can đảm để nhìn họ một cách thực tế, bạn có thể bắt đầu cân bằng quyền lực trong mối quan hệ với họ. https://thuviensach.vn CHƯƠNG 2 “KHÔNG CỐ Ý KHÔNG CÓ NGHĨA LÀ KHÔNG ĐAU ĐỚN” Những bậc cha mẹ chưa trọn vẹn Trẻ em có những quyền bất khả xâm phạm - quyền được cung cấp thức ăn, quần áo, được che chở và bảo vệ. Song hành cùng những quyền lợi về thể chất, trẻ em cũng có quyền được nuôi dưỡng về mặt cảm xúc, được tôn trọng và đối xử theo những cách cho phép chúng phát triển cảm nhận về lòng tự trọng. Trẻ em cũng có quyền được dẫn dắt bởi những giới hạn dạy dỗ thích hợp của cha mẹ để có cách cư xử đúng, để mắc lỗi và chịu kỷ luật mà không bị bạo hành về mặt thể chất hay tâm lý. Cuối cùng, trẻ em có quyền được là trẻ em. Chúng có quyền dành những năm tháng đầu đời để chơi đùa, nghịch ngợm mà không phải chịu trách nhiệm về bất cứ hậu quả nào. Một cách tự nhiên khi trẻ lớn lên, các bậc cha mẹ đầy tình thương sẽ nuôi dưỡng sự trưởng thành trong chúng bằng cách trao cho chúng những trách nhiệm và công việc nhất định trong gia đình, nhưng không bao giờ cướp đi tuổi thơ của chúng. Chúng ta học cách hòa hợp với thế giới như thế nào https://thuviensach.vn Trẻ em tắm mình trong những thông điệp thành lời và không lời giống như miếng bọt biển - nghĩa là khá bừa bãi. Chúng lắng nghe cha mẹ, xem cách cha mẹ làm và bắt chước hành vi của họ. Bởi vì trẻ không có nhiều thông tin ở thế giới bên ngoài, nên những gì chúng học ở nhà về bản thân và những người khác trở thành chân lý phổ quát được khắc sâu vào tâm trí. Những hình mẫu của cha mẹ là trung tâm cho sự phát triển về nhận thức danh tính của trẻ - đặc biệt là khi trẻ phát triển bản dạng giới. Mặc dù có những thay đổi lớn trong vai trò của cha mẹ trong hai mươi năm trở lại đây, song có những nhiệm vụ áp dụng cho cha mẹ ngày nay cũng áp dụng cho cha mẹ của bạn: 1. Họ phải cung cấp các nhu cầu thiết yếu về thể chất cho con cái. 2. Họ phải bảo vệ con cái khỏi những tổn hại thể chất. 3. Họ phải đáp ứng nhu cầu được yêu thương, chú ý và thể hiện tình cảm của con. 4. Họ phải bảo vệ con khỏi những tổn thương về tâm lý. 5. Họ phải đưa ra những chỉ dẫn về đạo đức và phép tắc cho con cái. Rõ ràng, danh sách này còn có thể dài hơn nữa, nhưng năm hình thức trách nhiệm này là nền tảng của các bậc cha mẹ phù hợp. Cha mẹ độc hại mà chúng ta sẽ bàn đến sau đây hiếm khi vượt qua mục đầu tiên trong danh sách. Hầu hết trong số họ đều đang (hoặc đã từng) có những khiếm khuyết đáng kể về khả năng ổn định cảm xúc hoặc sức khỏe tâm lý. Họ không những không đáp ứng được nhu cầu của trẻ, mà trong nhiều trường hợp họ còn mong đợi và yêu cầu con cái phải chăm sóc cho mình. Khi cha mẹ áp đặt những trách nhiệm của bản thân lên con cái, vai trò trong gia đình trở nên không rõ ràng, bị bóp méo hay đảo lộn. Một đứa trẻ bị ép buộc phải trở thành cha mẹ của chính mình, hay thậm chí cha mẹ của cha mẹ, chúng sẽ không có ai để bắt chước, học hỏi và ngưỡng mộ. Thiếu https://thuviensach.vn đi hình mẫu của cha mẹ vào giai đoạn quan trọng trong phát triển cảm xúc, nhân cách của đứa trẻ sẽ phải lênh đênh giữa một biển thù địch hỗn loạn. Les, 34 tuổi, ông chủ một cửa hàng thể thao, đến gặp tôi vì anh là một người nghiện việc và điều đó khiến anh đau khổ. Cuộc hôn nhân của tôi thất bại thảm hại vì tôi chỉ biết lao đầu vào công việc. Tôi thường không có mặt ở nhà hoặc mang công việc về nhà làm. Vợ tôi phát ngán vì phải sống với một con robot, và cô ấy đã bỏ đi. Giờ đây mọi chuyện lại lặp lại với một người phụ nữ mới bước vào đời tôi. Tôi ghét điều đó. Thật sự đấy. Nhưng tôi không biết làm cách nào để thoát khỏi tình trạng này. Les nói với tôi anh ấy gặp vấn đề trong việc bày tỏ cảm xúc dưới bất kỳ hình thức nào, đặc biệt là các cảm xúc dịu dàng, thương yêu. “ ‘Niềm vui’ là từ không có trong từ điển của tôi” anh nói xen lẫn chút cay đắng. Tôi ước gì mình biết cách làm cho bạn gái vui, nhưng mỗi khi bắt đầu nói chuyện, tôi lại luôn lái sang chủ đề công việc, và rồi nàng lại giận dỗi. Có lẽ vì công việc là thứ duy nhất tôi không làm hỏng. Les tiếp tục hơn nửa tiếng nữa, cố thuyết phục tôi là anh đã phá hỏng các mối quan hệ như thế nào: Những người phụ nữ mà tôi hẹn hò lúc nào cũng phàn nàn rằng tôi không dành nhiều thời gian hay tình cảm cho họ. Và đúng là như vậy. Tôi là một người bạn trai tồi và cũng là một người chồng tồi. Tôi ngăn anh lại và nói: “Và anh cũng có một hình ảnh tồi nữa. Có vẻ như thời điểm anh cảm thấy thoải mái nhất là khi làm việc. Tại sao vậy?” Đó là thứ mà tôi biết cách làm...và tôi làm khá tốt. Tôi làm việc khoảng 75 giờ một tuần...và làm việc điên cuồng như vậy từ khi còn nhỏ. Chị biết đấy, nhà tôi có ba anh em và tôi là anh cả. Tôi đoán là https://thuviensach.vn mẹ tôi gặp vài biến cố gì đó vào năm tôi lên tám. Kể từ đó, gia đình chúng tôi lúc nào cũng chìm trong bóng tối. Mẹ tôi luôn mặc áo choàng tắm và chẳng nói gì nhiều. Những ký ức đầu đời của tôi về mẹ là bà cầm trên tay cốc cà phê, tay bên kia là điếu thuốc, mắt dán vào tivi xem phim truyền hình. Bà chỉ thức dậy rất lâu sau khi chúng tôi đi học về. Vậy nên, việc của tôi là cho hai đứa em ăn, làm đồ ăn trưa cho chúng rồi đưa chúng ra xe buýt. Khi chúng tôi về nhà, bà ấy hoặc là đang nằm dài trên ghế dài hoặc đang chìm trong giấc ngủ trưa ba tiếng đồng hồ. Trong khi lũ bạn tôi chơi đá bóng thì tôi phải ở nhà nấu bữa tối hay dọn dẹp nhà cửa. Tôi ghét chuyện đó, nhưng phải có ai đó làm việc nhà chứ. Tôi hỏi Les về cha của anh. Bố tôi thường xuyên đi công tác, và về cơ bản là bố mẹ tôi đã bỏ nhau. Ông ấy chủ yếu ngủ ngoài phòng khách...Đó là một cuộc hôn nhân khá kỳ cục. Ông ấy đưa mẹ đến gặp một số bác sĩ, nhưng họ cũng không thay đổi được gì, nên ông cũng bỏ mặc bà. Tôi nói với Les mình cảm thấy đồng cảm với tuổi thơ cô đơn của anh. Les gạt đi bằng một câu nói: Tôi không có thời gian thương hại bản thân, tôi còn quá nhiều việc phải làm. Những kẻ đánh cắp tuổi thơ Khi mới chỉ là một cậu bé, Les đã phải gồng gánh trách nhiệm lẽ ra thuộc về cha mẹ. Bởi vì anh buộc phải trưởng thành quá nhanh và quá sớm nên tuổi thơ của anh đã bị đánh cắp. Trong lúc bạn bè cùng trang lứa chơi đùa với nhau thì Les phải ở nhà thực hiện nhiệm vụ của cha mẹ. Để giữ cho https://thuviensach.vn gia đình được trọn vẹn, Les phải trở thành một người lớn thu nhỏ. Anh có rất ít cơ hội để vui chơi hoặc sống vô tư. Vì nhu cầu của chính mình bị gạt đi, nên anh đã học được cách đương đầu với nỗi cô đơn và sự thiếu thốn về mặt cảm xúc bằng cách phủ nhận bản thân mình không có những nhu cầu đó. Anh ở đó là để chăm sóc người khác. Anh là người không quan trọng. Nỗi buồn càng nhân đôi khi không những phải chăm sóc cho em trai mình, mà anh còn phải chăm lo cho cả mẹ mình. Khi cha cùng ở đây, hiếm khi ông đi làm về trước bảy giờ tối và hầu như không về nhà cho đến gần nửa đêm. Khi đi ngang qua phòng tôi, ông luôn nói rằng: “Đừng quên làm hết bài tập về nhà, và để mắt đến mẹ mày. Nhớ cho bà ấy ăn uống đầy đủ. Bảo mấy em giữ trật tự...và để xem mày có thể làm gì để mẹ mày cười được không.” Tôi dành rất nhiều thời gian để tìm cách làm mẹ vui vẻ. Tôi đã chắc rằng mình có thể làm gì đó và mọi chuyện lại trở lại như cũ...bà sẽ khỏe lại. Nhưng dù tôi có làm gì đi chăng nữa thì cũng chẳng có gì thay đổi cả. Tôi thực sự suy sụp. Ngoài trách nhiệm giữ gìn nhà cửa và chăm sóc các em, vốn đã quá sức với bất cứ đứa trẻ nào, thì Les còn được kỳ vọng sẽ trở thành bác sĩ tâm lý cho mẹ mình. Đây chính là công thức của thất bại. Những đứa trẻ bị vướng vào sự đảo ngược vai trò khó hiểu như trên thường liên tục thất bại. Việc thực hiện các chức năng như người lớn là bất khả thi vì chúng chưa phải là người lớn. Song chúng không hiểu vì sao mình làm hỏng việc, chúng chỉ cảm thấy kém cỏi và tội lỗi vì điều đó. Trong trường hợp của Les, điều thúc đẩy anh làm việc nhiều giờ trong tuần hơn cần thiết nhằm phục vụ hai mục đích: nó giúp anh không phải đối mặt với cô đơn và những mất mát tuổi thơ cũng như cuộc sống trưởng thành, và nó cũng củng cố niềm tin lâu dài của anh rằng anh làm bao nhiêu cũng không đủ. Trong tưởng tượng của Les, nếu anh có thể làm đủ số giờ, anh sẽ chứng minh được mình có giá trị, là một người hoàn thiện, anh có thể làm việc một cách trơn tru. Thực chất, anh vẫn đang cố làm cho mẹ vui. https://thuviensach.vn Khi nào thì chuyện này dừng lại? Les đã không nhận ra cha mẹ anh tiếp tục sử dụng năng lượng độc hại của mình để kiểm soát anh khi đã trưởng thành. Tuy nhiên, vài tuần sau này, mối dây liên hệ giữa những khó khăn trong đời sống trưởng thành với tuổi thơ đã trở nên rõ ràng hơn. Tôi thấy câu nói “càng nhiều thứ thay đổi thì càng nhiều thứ vẫn y như cũ” thật sự rất chính xác. Tôi đã ở Los Angeles (L.A) sáu năm nay, nhưng cha mẹ vẫn không rời mắt khỏi tôi, và tôi cũng chẳng có cuộc sống riêng tư của mình. Họ gọi cho tôi vài lần một tuần, đến độ tôi thấy sợ nghe điện thoại. Đầu tiên, cha tôi sẽ nói: “Mẹ con đang phiền muộn lắm...con có thể bớt chút thời gian về thăm mẹ không? Con biết con có ý nghĩa như thế nào với bà ấy mà.” Và rồi đến lượt mẹ nghe điện thoại, nói tôi là cuộc sống của bà, và bà không biết mình còn sống được bao lâu nữa. Bạn sẽ nói gì nếu ở trong tình huống đó? Quá nửa số lần tôi đều sẽ lên máy bay ngay lập tức...nó đánh bại cảm giác tội lỗi của việc không về thăm họ. Nhưng nó chẳng bao giờ đủ. Chẳng có gì đủ với họ. Tôi cũng phải tiết kiệm tiền mua vé máy bay. Có lẽ tôi không bao giờ nên chuyển đến L.A. Tôi nói với Les rằng đó là tình huống điển hình đối với những đứa trẻ bị buộc phải tráo đổi vai trò cảm xúc với cha mẹ, do đó họ luôn mang theo cảm giác tội lỗi tột cùng, họ phải gánh trách nhiệm quá mức đến tuổi trưởng thành. Là người lớn, họ bị mắc kẹt trong cái vòng luẩn quẩn về việc nhận trách nhiệm cho mọi thứ, những thất bại không thể tránh khỏi, cảm giác tội lỗi và không đủ tốt, rồi sau đó nỗ lực nhiều lần hơn nữa. Đây là một quá trình hút cạn năng lượng dẫn đến cảm giác thất bại ngày càng mạnh. Được thúc đẩy từ khi còn là một cậu bé bởi kỳ vọng của cha mẹ, Les đã học được từ sớm rằng muốn bản thân được đánh giá tốt trước hết dựa https://thuviensach.vn vào những gì anh làm được cho các thành viên trong gia đình. Khi đã trưởng thành, những yêu cầu ngày càng cao của cha mẹ đã biến thành con quỷ xấu xa ở bên trong, thúc đẩy anh tới địa phận nơi anh cảm thấy mình có giá trị - đó là làm việc. Les không có thời gian cũng như hình mẫu phù hợp để học hỏi về cách cho và nhận tình yêu. Anh ấy lớn lên với sự thiếu thốn trong việc nuôi dưỡng đời sống tình cảm của mình, vì vậy cách đơn giản của anh ấy là dập tắt cảm xúc của bản thân. Và cuối cùng, thật không may anh ấy nhận ra mình không thể kích hoạt lại chúng, ngay cả khi anh rất muốn. Tôi khẳng định với Les rằng tôi hiểu cảm giác kiệt sức và hoang mang của anh về việc anh không có khả năng mở lòng với bất kỳ ai, nhưng tôi cũng thuyết phục anh hãy thả lỏng một chút. Không có ai dạy anh những điều đó khi còn nhỏ, và chúng không phải những thứ có thể dễ dàng tự học được. “Giống như việc anh kỳ vọng bản thân chơi một bản piano concerto trong khi còn không biết nốt đô trung ở chỗ nào.” Tôi nói với Les. “Anh có thể học hỏi, nhưng anh cần thời gian để nắm bắt những kiến thức cơ bản, luyện tập và thậm chí thất bại một hoặc hai lần.” “Nếu tôi không quan tâm đến họ, thì ai sẽ làm đây?” “Gửi Abby Em đang ở trong một gia đình tồi tệ. Chị có thể giúp em ra khỏi đây không? Tuyệt Vọng”. https://thuviensach.vn Lời nhắn này được một thân chủ của tôi, Melanie, viết khi mới 13 tuổi. Giờ đây khi đã 42 tuổi và là một nhân viên kế toán thuế đã ly hôn, Melanie đến gặp tôi vì chứng trầm cảm nghiêm trọng. Nếu vài tháng gần đây những giấc ngủ chập chờn không quấy nhiễu cô khiến cô không rất gầy, thì lẽ ra cô sẽ khá xinh đẹp. Cô khá cởi mở và dễ dàng bộc lộ về bản thân. Lúc nào tôi cũng cảm thấy vô cùng tuyệt vọng. Cứ như thể cuộc đời tôi đã vượt ra ngoài tầm kiểm soát. Tôi không thể vượt qua khó khăn. Tôi cảm thấy như thể đang chôn mình xuống một cái hố ngày qua ngày lại càng sâu thêm. Tôi bảo cô nói rõ hơn. Cô cắn môi rồi quay đi khi trả lời: Trong tôi trống rỗng vô cùng... Tôi nghĩ mình không còn cảm thấy kết nối với người khác trong đời sống. Tôi đã hai lần kết hôn, và tôi sống với rất nhiều đàn ông, nhưng tôi chẳng thể tìm được người đàn ông cho đời mình. Tôi chỉ toàn chọn những gã lười chảy thây hoặc khốn nạn. Và dĩ nhiên việc nói thẳng với họ tùy thuộc ở tôi. Tôi luôn nghĩ mình có thể thay đổi họ. Tôi cho họ mượn tiền, cho họ đến ở trong nhà mình, tôi thậm chí còn tìm việc cho vài người trong số đó. Những việc đó hoàn toàn vô ích mà tôi lại quá ngu ngốc để nhận ra. Họ không yêu tôi, dù tôi có cố gắng làm gì chăng nữa. Một trong số đó từng đánh tôi trước mặt các con tôi. Một gã khác thì lấy trộm xe của tôi. Ông chồng đầu tiên thì cư xử không ra gì. Ông thứ hai thì nát rượu bê tha. Cơ bản là vậy. Melanie không nhận ra cô đang mô tả hành vi kinh điển của tính cách “đồng phụ thuộc”. Ban đầu, thuật ngữ đồng phụ thuộc được sử dụng chủ yếu để mô tả đối tác của một kẻ nghiện rượu hoặc thuốc. Đồng phụ thuộc được sử dụng để thay thế cho enabler (người trợ giúp) - một người có cuộc sống vượt ra ngoài tầm kiểm soát vì họ nhận trách nhiệm “cứu vớt” một người khác phụ thuộc về mặt tình cảm. https://thuviensach.vn Song vài năm trở lại đây, khái niệm đồng phụ thuộc đã mở rộng ra bao gồm tất cả những ai tự ngược đãi bản thân trong quá trình cứu rỗi hay nhận trách nhiệm cho bất kỳ người nào nghiện ngập, lạm dụng, cưỡng ép hay phụ thuộc quá mức. Melanie bị thu hút bởi những kẻ rắc rối. Cô tin rằng mình đủ tốt để trao đi, để yêu, để lo lắng, để giúp đỡ, để bao bọc, và giúp họ nhìn ra lỗi lầm của họ, rồi từ đó họ sẽ yêu cô. Nhưng không. Những kẻ đòi hỏi và tự cho mình là trung tâm mà cô lựa chọn không có khả năng yêu thương người khác. Do đó, thay vì tìm thấy tình yêu mà cô hằng khao khát, cô lại nhận được sự trống rỗng. Cô cảm thấy mình bị lợi dụng. Tôi phát hiện ra thuật ngữ đồng phụ thuộc không mới với Melanie. Cô đã tiếp xúc với nó khi tham dự hội thảo của Al-Anon (Chương trình 12 bước cho các thành viên trong gia đình của người nghiện rượu) trong giai đoạn hôn nhân với người chồng nghiện rượu. Cô chắc chắn mình không phải đồng phụ thuộc mà chỉ không gặp may với đàn ông. Cô đã làm mọi thứ có thể để giúp Jim cai rượu. Cuối cùng cô đành phải rời bỏ anh ta vì cô phát hiện anh ta đã ngủ với một phụ nữ gặp trong quán bar. Melanie lại bắt đầu tìm kiếm người đàn ông khác dành cho mình. Cô đổ lỗi các vấn đề của mình cho những người đàn ông từng đi ngang đời cô, nhưng cô lại nhìn nhận mỗi người là một sai lầm riêng biệt. Cô không nhìn thấy khuôn mẫu tổng thể được ghép lại theo cách cô lựa chọn bạn đời. Cô nghĩ rằng mình đang tìm kiếm một người đàn ông trân trọng một phụ nữ biết cho đi, biết quan tâm, yêu thương và giúp đỡ. Hiển nhiên sẽ có một người đàn ông nào đó ngoài kia yêu một người phụ nữ như vậy. Cô nghĩ đồng phụ thuộc là cao thượng. Melanie không biết rằng thứ cô gọi là “trao đi và giúp đỡ” đang hủy hoại cô. Cô trao đi cho tất cả mọi người, ngoại trừ chính mình. Cô không biết rằng thực ra mình đang duy trì hành vi vô trách nhiệm của những người đàn ông trong đời mình bằng cách chứa chấp họ. Khi Melanie nói về tuổi thơ của cô, mọi chuyện trở nên rõ ràng hơn, cái khuôn mẫu cứu rỗi https://thuviensach.vn những gã đàn ông rắc rối bắt nguồn từ bản sao mối quan hệ giữa cô và cha mình: Gia đình tôi rất kỳ lạ. Cha tôi là một kiến trúc sư thành công, nhưng ông lại dùng tâm trạng thất thường để kiểm soát mọi người trong nhà. Ông khó chịu từ những chuyện nhỏ nhặt...ví dụ nếu ai đó đỗ xe vào chỗ của ông hay khi tôi cãi nhau với anh trai. Ông chỉ bước vào phòng, đóng cửa, thả mình lên giường rồi khóc. Cứ như một đứa trẻ vậy! Rồi mẹ tôi trở nên tuyệt vọng và tự sát trong bồn tắm, tôi là người duy nhất chăm sóc cha. Tôi chỉ ngồi đó nghe ông khóc nức nở, cố gắng tìm ra điều gì đó mình có thể làm để giúp ông cảm thấy tốt hơn. Nhưng không quan trọng tôi làm được gì, quan trọng là chờ đợi cho nó qua đi. Tôi đưa cho Melanie danh mục tôi đã sắp xếp và hỏi cô xem mục nào mô tả cảm xúc và hành vi của cô. Đó là một danh sách những tính cách chính của kiểu người đồng phụ thuộc. Tôi phát hiện ra nó khá hữu ích qua nhiều năm giúp các thân chủ xác định xem họ có phải người đồng phụ thuộc hay không. Nếu bạn nghĩ thuật ngữ này có thể phù hợp với mình, hãy thử đọc qua danh sách bên dưới. Danh mục tính cách đồng phụ thuộc Tuy tôi sử dụng đại từ “anh ta” song nó cũng đại diện cho kẻ rắc rối thuộc giới tính còn lại. Tôi biết có nhiều người đàn ông ở trong mối quan hệ đồng phụ thuộc với vợ hay người yêu rắc rối của mình. 1. Giải quyết vấn đề hay xoa dịu nỗi đau cho anh ta là điều quan trọng nhất trong đời tôi - dù việc ấy phải đánh đổi về cảm xúc vô cùng lớn. 2. Cảm xúc tích cực của tôi phụ thuộc vào sự chấp thuận của anh ta. https://thuviensach.vn 3. Tôi bảo vệ anh ta khỏi những hậu quả do hành vi của anh ta gây ra. Tôi nói dối hộ anh ta, bao bọc anh ta và không bao giờ nói điều gì xấu về anh ta. 4. Tôi cố gắng hết sức để khiến anh ta làm theo ý mình. 5. Tôi không để ý đến cảm nhận của bản thân hay thứ tôi muốn. Tôi chỉ quan tâm cảm nhận của anh ta và điều anh ta muốn. 6. Tôi sẽ làm bất cứ điều gì để tránh bị anh ta từ chối. 7. Tôi sẽ làm mọi thứ để tránh làm anh ta tức giận. 8. Tôi có đam mê nhiều hơn trong một mối quan hệ sóng gió và đầy biến cố. 9. Tôi là người cầu toàn và tôi tự đổ lỗi cho bản thân vì mọi sai lầm. 10. Phần lớn thời gian tôi cảm thấy giận dữ, không được ghi nhận và bị lợi dụng. 11. Tôi vờ như mọi việc đều ổn trong khi nó đang là một mớ bòng bong. 12. Những khó khăn trong việc khiến anh ta yêu tôi kiểm soát toàn bộ cuộc đời tôi. Melanie trả lời “đúng” tất cả các mục trên. Cô kinh ngạc khi nhận ra mình thực sự là một người đồng phụ thuộc. Để giúp cô thoát khỏi những khuôn mẫu này, tôi nói rằng cô cần tạo lập kết nối giữa sự đồng phụ thuộc của cô trong mối quan hệ của cô và cha. Tôi yêu cầu cô nhớ lại cảm xúc của mình khi cha cô khóc. Ban đầu nó khiến tôi sợ vì tôi tưởng cha sắp chết và rồi ai sẽ làm cha của tôi đây? Rồi sau đó tôi bắt đầu thấy hổ thẹn vì đã nghĩ về ông như https://thuviensach.vn vậy. Phần lớn thời gian tôi cảm thấy cực kỳ có lỗi - đó là lỗi của tôi khi cãi nhau với anh trai hay bất cứ việc gì khác. Tựa như tôi thực sự đã khiến ông thất vọng. Tệ nhất là khi tôi cảm thấy bất lực vì không thể làm ông vui. Giờ thì ông đã mất được 4 năm, tôi đã 42 tuổi và có hai con, song kỳ lạ thay tôi vẫn cảm thấy tội lỗi. Melanie bị buộc phải trở thành người chăm sóc cho cha mình. Cả cha và mẹ cô đều đặt trách nhiệm của người lớn lên vai cô. Vào thời điểm trong đời cô cần một người cha mạnh mẽ để cho cô sự tự tin, thì cô lại đang phải chăm nom một người cha trẻ con chưa lớn. Mối quan hệ tình cảm đầu tiên và sâu sắc nhất của Melanie với một người đàn ông là với cha mình. Là một đứa trẻ, cô bị choáng ngợp bởi cả nhu cầu của người cha lẫn cảm giác tội lỗi khi không thể đáp ứng những nhu cầu đó. Cô chưa bao giờ ngừng cố gắng bù đắp cho việc cô không có khả năng khiến ông vui, thậm chí khi ông không ở bên. Cô chỉ tìm kiếm những người đàn ông mang lại rắc rối để chăm sóc. Gu đàn ông của cô được quyết định bởi nhu cầu cần xoa dịu cảm giác tội lỗi, và bằng cách lựa chọn người thay thế cha mình, cô duy trì cảm xúc thiếu thốn mà cô đã trải nghiệm khi còn bé. Tôi hỏi Melanie rằng mẹ cô có trao cho cô tình thương hay sự chú ý mà cô không bao giờ nhận được từ cha hay không. Mẹ tôi đã cố gắng, nhưng bà ấy đau ốm quanh năm. Bà luôn phải đến gặp bác sĩ và phải nằm trên giường vì bệnh viêm đại tràng. Họ kê cho bà thuốc an thần và bà uống thuốc như ăn bỏng ngô vậy. Tôi nghĩ bà nghiện thứ đó, tôi không biết nữa. Bà luôn ở trong trạng thái không nhận thức. Chỉ có người giúp việc trong nhà nuôi dạy chúng tôi. Mẹ tôi có mặt ở đó, nhưng bà lại không thực sự hiện hữu ở đó. Khi tôi khoảng mười ba tuổi, tôi viết một bức thư tới Abby. Điều tệ hại nhất là mẹ tôi đã tìm thấy nó. Cô nghĩ là bà sẽ đến hỏi tôi điều gì khiến tôi thất vọng như vậy phải không? Nhưng không, tôi đoán tôi chẳng quan trọng với bà. Gần như tôi chẳng hề tồn tại. https://thuviensach.vn Đứa con vô hình Những bậc cha mẹ chỉ tập trung năng lượng vào cảm xúc và sức khỏe của bản thân thường gửi đi một thông điệp vô cùng mạnh mẽ tới con cái rằng: “Cảm xúc của con không quan trọng. Chỉ có cha mẹ mới là người cần được quan tâm.” Nhiều đứa trẻ bị tước đi thời gian dành cho bản thân, sự chú ý và quan tâm, dần dần cảm thấy mình như người vô hình - như thể chúng không tồn tại trên đời. Để trẻ phát triển được nhận thức về lòng tự trọng - nhận thức rằng chúng quan trọng và không chỉ tồn tại vô nghĩa - chúng cần sự xác nhận của cha mẹ về những nhu cầu và cảm xúc của mình. Song nhu cầu cảm xúc của cha Melanie quá lớn khiến ông chưa bao giờ nhận ra nhu cầu của con gái. Cô đã ở bên khi ông khóc, nhưng ông không hề đáp lại. Melanie biết mẹ cô đã tìm thấy lá thư cô gửi đến Abby, song bà chưa bao giờ hỏi cô về chuyện đó. Thông điệp từ cha mẹ tới Melanie quá mạnh mẽ và rõ ràng: cô không tồn tại với họ. Melanie học được cách định nghĩa bản thân dựa vào cảm xúc của cha mẹ thay vì của chính mình. Nếu cô khiến họ cảm thấy vui, cô là một đứa trẻ ngoan. Còn nếu cô khiến họ buồn, cô là một đứa trẻ hư. Kết quả là, Melanie gặp khó khăn khi xác định nhận thức giới tính của bản thân trong giai đoạn trưởng thành. Vì những suy nghĩ, cảm xúc và nhu cầu độc lập của cô chưa bao giờ được khuyến khích, cô thực sự không biết mình là ai hay nên mong đợi điều gì từ những mối quan hệ tình ái. Không giống như nhiều người trưởng thành tôi đã làm việc cùng, Melanie đã có liên hệ những cơn giận dữ của mình với cha mẹ trước khi đến gặp tôi. Sau đây, chúng ta sẽ tập trung vào phân tích cơn giận và đối mặt với cảm giác bị bỏ rơi sâu sắc của cô. Cô sẽ học được cách đặt ra những giới hạn cho việc hết lòng trao đi vì người khác và tôn trọng những quyền lợi, nhu cầu và cảm xúc của bản thân. Cô sẽ học cách hiện hữu trở lại. https://thuviensach.vn Cha mẹ biến mất Cho tới nay chúng ta đã nói về những bậc phụ huynh thiếu vắng cảm xúc. Việc thiếu vắng sự hiện hữu thể chất cũng để lại những hậu quả của nó. Lần đầu tôi gặp Ken, 22 tuổi, tại một nhóm những người trẻ trưởng thành lạm dụng ma túy và chất kích thích trong bệnh viện. Cậu khá gầy, tóc đen và có ánh mắt sắc lạnh. Hiển nhiên trong nhóm gặp đầu tiên của chúng tôi, cậu ấy là người ăn nói lưu loát và cực kỳ thông minh, song cậu cũng vô cùng tự ti. Cậu khó có thể ngồi yên suốt 90 phút, rất dễ bị kích động. Tôi bảo cậu ở lại sau khi cho nhóm nghỉ để kể với tôi một chút về bản thân. Không tin tưởng động cơ của tôi, cậu tỏ ra cứng rắn và khôn lỏi, tuy nhiên sau vài phút bắt đầu nhận ra tôi không có động cơ ngầm bên trong, rằng tôi thật lòng quan tâm đến việc chữa lành nỗi đau cho cậu, Ken bắt đầu nhẹ nhàng kể với tôi. Từ trước tới nay tôi đã ghét trường lớp, vì chẳng biết phải làm gì nên tôi nhập ngũ khi mới mười sáu. Đó là lúc tôi bắt đầu nghiện ngập. Dù sao thì đời tôi cũng chẳng ra gì từ trước rồi. Tôi hỏi cha mẹ cậu nghĩ gì về việc cậu nhập ngũ. Nhà tôi chỉ có mẹ và tôi. Bà chẳng vui vẻ gì với chuyện đó, nhưng tôi nghĩ bà thấy sung sướng khi thoát được tôi. Tôi lúc nào cũng gây chuyện và khiến bà khổ sở. Bà là một người nhu nhược. Bà để tôi làm mọi thứ tôi muốn. Tôi hỏi cha cậu ở đâu trong suốt quãng thời gian đó. Ông bà già nhà tôi ly dị năm tôi lên tám. Mẹ tôi suy sụp vì chuyện đó. Tôi luôn nghĩ bố tôi là kiểu người hiện đại bắt kịp xu thế, chị biết https://thuviensach.vn không? Ông luôn làm mấy trò “bố và con trai” với tôi. Chúng tôi xem thể thao cùng nhau trên tivi, và ông ấy còn dẫn tôi đi xem trực tiếp một lần. Trời ạ, quá là hay! Ngày ông ấy dọn đi, tôi khóc hết nước mắt. Ông nói với tôi là sẽ chẳng có gì thay đổi, và ông sẽ vẫn qua nhà cùng tôi xem tivi, ông sẽ gặp tôi mỗi chủ nhật và chúng tôi vẫn là hai người bạn thân. Tôi đã tin ông ấy, như một con lừa ngu ngốc. Trong vài tháng đầu, tôi gặp ông rất nhiều...nhưng sau đó chỉ một tháng một lần...sau đó là hai tháng...sau đó gần như là chẳng bao giờ nữa. Một vài lần tôi gọi cho ông, ông nói ông đang bận lắm. Một năm sau khi ông đi, mẹ tôi nói ông đã cưới một phụ nữ có ba con và chuyển ra nước ngoài sống. Hiểu được chuyện này quá khó với tôi, ông giờ đã có gia đình mới. Tôi đoán ông ấy thích họ hơn, vì ông vội vàng quên tôi nhanh thế cơ mà. “Lần này mọi chuyện sẽ khác” Vẻ ngoài bất cần của Ken đổ sụp nhanh chóng. Cậu ấy rõ ràng không hề dễ chịu khi nói về cha mình. Tôi hỏi về lần cuối cùng cậu gặp cha. Khi đó tôi mười lăm tuổi, và đó là một sai lầm lớn. Tôi phát ngán với mấy tấm thiệp mừng Giáng sinh, vậy nên tôi định làm ông bất ngờ. Chúa ơi, tôi phấn khích vô cùng. Tôi đi nhờ xe tới chỗ ông suốt 14 tiếng đồng hồ. Khi tới đó...tôi nghĩ mình sẽ được chào đón nồng nhiệt lắm đây. Ý tôi là ông ấy rất thân thiện, nhưng cuối cùng chẳng có gì. Một lát sau tôi bắt đầu cảm thấy ngớ ngẩn vô cùng. Hai chúng tôi như hai người xa lạ. Ông ấy thì nô đùa cùng ba đứa nhóc còn tôi thì ngồi đó như một người không quen biết. Đêm đó sau khi rời khỏi ngôi nhà ấy, tôi đã say bí tỉ. Tôi vẫn nghĩ về ông ấy rất nhiều. Chắc chắn là tôi không muốn ông ấy biết tôi ở đây. Ngay khi ra khỏi đây, tôi sẽ cố một lần nữa. Lần này mọi chuyện sẽ khác...sẽ là một cuộc nói chuyện giữa hai người đàn ông. https://thuviensach.vn Khi cha Ken bỏ rơi con trai mình, ông đã để lại một khoảng trống sâu thẳm trong lòng cậu. Ken sụp đổ hoàn toàn. Cậu cố gắng đối mặt bằng cách thể hiện sự giận dữ cả ở trường và ở nhà. Thực chất cậu đang ra sức gọi cha, như thể nhu cầu về kỷ luật của bản thân có thể đưa cha cậu quay trở lại. Song cha của Ken dường như không đáp lại tiếng gọi đó. Trong khi đối mặt với bằng chứng rõ ràng rằng cha cậu không còn muốn là một phần trong cuộc đời cậu nữa, Ken tiếp tục ôm giấc mơ một ngày nào đó có thể dành lại tình yêu của cha. Trong quá khứ, hi vọng đã giúp cậu vượt qua nỗi thất vọng, từ đó cậu tìm đến ma túy. Tôi nói với cậu rằng tôi lo chuỗi sự kiện này sẽ tiếp tục kiểm soát cuộc đời sau này của cậu, trừ khi tôi và cậu cùng nhau phá bỏ khuôn mẫu đó. Một cách vô thức, Ken vẫn hợp lý hóa việc cha cậu bỏ rơi cậu bằng cách đổ lỗi. Khi còn nhỏ, cậu cho rằng đó là do những khuyết điểm của bản thân khiến cha cậu bỏ đi vội vàng như vậy. Với kết luận ấy thì hiển nhiên sẽ đi kèm với cảm giác tự căm ghét bản thân. Cậu trở thành một thanh niên không có mục tiêu hay phương hướng trong cuộc đời. Dù rất thông minh, song cậu vẫn đau khổ và không mấy vui vẻ ở trường học và tìm đến quân đội là giải pháp cho các vấn đề của mình. Khi giải pháp này không hiệu quả, cậu chuyển sang ma túy với mong muốn tuyệt vọng rằng nó có thể lấp đầy sự trống rỗng bên trong và xoa dịu nỗi đau. Cha của Ken có thể là một người cha tốt trước khi ly dị, nhưng sau đó lại hoàn toàn tệ hại khi không thể mang đến cho con trai ông thậm chí một chút liên lạc tối thiểu mà cậu vô cùng mong mỏi. Việc đó khiến cho sự phát triển cảm nhận về giá trị và tình yêu thương của Ken bị suy yếu. Chẳng có cuộc ly hôn nào vui vẻ. Ly dị luôn là một nỗi đau không thể tránh khỏi cho tất cả mọi người trong gia đình, dù nó có thể là hành động tốt nhất trong hoàn cảnh đó. Nhưng việc cần thiết là cha mẹ phải nhận ra họ ly dị bạn đời của mình chứ không phải gia đình. Cả cha và mẹ phải có trách nhiệm duy trì kết nối với con cái dù có sự chia rẽ trong cuộc sống riêng của https://thuviensach.vn họ. Tờ giấy xác nhận ly hôn không phải là tấm bằng cho phép cha mẹ ruồng bỏ con cái của mình. Sự ra đi của cha mẹ tạo nên mất mát tổn thương và sự trống rỗng trong lòng con cái. Hãy nhớ trẻ em luôn cho rằng nếu có điều gì tiêu cực xảy ra trong gia đình thì đó là lỗi của chúng. Đặc biệt, con cái của những cặp vợ chồng ly hôn thường dễ rơi vào niềm tin này. Những bậc phụ huynh biến mất khỏi cuộc đời con mình càng củng cố cảm nhận về sự vô hình và phá hoại lòng tự trọng của con, khiến chúng mang nặng những cảm giác này cho tới khi trưởng thành. Những điều họ không làm gây tổn thương hơn cả Dễ dàng để nhận ra sự bạo hành khi cha mẹ đánh đập trẻ hay buộc chúng phải nghe những lời mắng nhiếc không ngớt. Song những cặp cha mẹ độc hại hay chưa hoàn thiện thường rất khó định nghĩa và để hiểu về họ. Khi một cặp cha mẹ gây ra những tổn hại thông qua sự thiếu sót thay vì nghĩa vụ - qua những điều họ không làm thay vì những gì họ làm - thì kết nối các vấn đề ở tuổi trưởng thành của con với kiểu cha mẹ độc hại này rất khó có thể nhận thấy. Bởi những đứa trẻ của các bậc cha mẹ này thường phủ nhận những kết nối đó, nên công việc của tôi trở nên đặc biệt khó khăn. Có một thực tế là nhiều cặp cha mẹ gặp quá nhiều rắc rối đến mức họ làm dấy lên lòng thương hại của con trẻ. Bởi vì những cặp đôi này thường cư xử như những đứa trẻ tuyệt vọng hay vô trách nhiệm, nên những đứa con trưởng thành của họ lại cảm thấy phải có trách nhiệm bảo vệ. Họ lao đến phòng thủ cho cha mẹ, như một nạn nhân xin lỗi cho kẻ phạm tội. Dù cho đó là “họ không cố ý gây ra bất cứ tổn hại nào”, hay “họ đã làm những gì tốt nhất có thể”, thì những lời biện hộ đó cũng che lấp đi sự thật rằng các bậc phụ huynh đó đã từ bỏ trách nhiệm với con cái mình. https://thuviensach.vn Thông qua việc từ bỏ, cha mẹ độc hại đã đánh cắp những hình mẫu tích cực của con, mà không có nó việc phát triển sức khỏe cảm xúc sẽ cực kỳ khó khăn. Nếu bạn là con của những cặp cha mẹ chưa hoàn thiện, bạn có thể đã trưởng thành mà không nhận ra bản thân có cảm giác trách nhiệm với họ. Việc mạo hiểm ở bên cạnh những bậc cha mẹ có cảm xúc thất thường dường như là một cách sống, không phải một lựa chọn. Nhưng thực ra bạn có một lựa chọn. Bạn có thể bắt đầu quá trình thấu hiểu lần đầu tiên mình đã bị bắt ép trưởng thành quá sớm, rằng bạn bị đánh cắp đi tuổi thơ giống như bao đứa trẻ khác. Bạn có thể nỗ lực để nhận ra rằng nhiều năng lượng trong cuộc sống của mình đã phí phạm vào những trách nhiệm bị đặt sai chỗ. Hãy bắt đầu với bước đầu tiên này và bạn sẽ tìm ra một nguồn năng lượng mới đột nhiên có sẵn trong bạn - nguồn năng lượng mà bạn đã tiêu tốn đến kiệt quệ cho cha mẹ độc hại trong đời mình, nhưng cuối cùng nó có thể được sử dụng để giúp bạn trở nên yêu thương và có trách nhiệm với bản thân hơn. https://thuviensach.vn CHƯƠNG 3 “TẠI SAO HỌ KHÔNG ĐỂ CHO TÔI ĐƯỢC SỐNG CUỘC ĐỜI CỦA CHÍNH MÌNH?” Người kiểm soát Hãy lắng nghe một đoạn hội thoại tưởng tượng giữa một người con trưởng thành và bậc phụ huynh thích kiểm soát của mình. Tôi có thể đảm bảo với bạn rằng cuộc đối thoại này sẽ không bao giờ xảy ra, nhưng nếu như hai người này có thể thành thật bộc bạch những cảm xúc được giấu kín ở trong lòng mình, họ sẽ nói ra những điều như dưới đây: NGƯỜI CON ĐÃ TRƯỞNG THÀNH: Tại sao mẹ lại đối xử với con như vậy? Tại sao mọi việc con làm đều sai? Tại sao mẹ lại không thể đối xử với con như người lớn cơ chứ? Có gì khác biệt đối với cha không nếu như con không trở thành bác sĩ? Con cưới ai đâu có ảnh hưởng gì đến mẹ? Khi nào mẹ mới buông tha cho con? Tại sao mẹ lại cư xử như thể mọi quyết định mà con thực hiện đều giống như đang tấn công vào mẹ vậy? NGƯỜI MẸ THÍCH KIỂM SOÁT: Mẹ không thể diễn tả nổi nỗi đau khổ mà mẹ cảm thấy khi con cố tách ra khỏi mẹ. Mẹ muốn con cần tới mẹ. Mẹ không thể chịu được cái suy nghĩ sẽ mất con. Con là toàn bộ cuộc đời của mẹ. Mẹ sợ rằng con sẽ phạm phải những sai lầm https://thuviensach.vn khủng khiếp, nó sẽ khiến tâm can mẹ như bị xé nát ra nếu chứng kiến con bị tổn thương. Mẹ thà chết chứ không muốn cảm thấy mình là một bà mẹ thất bại. “Bởi Vì Điều Đó Là Tốt Cho Con” Kiểm soát không nhất thiết là một từ xấu. Nếu như một người mẹ ngăn đứa con mới chập chững biết đi của mình chạy lung tung ngoài đường, ta sẽ không gọi đó là một bà mẹ thích kiểm soát, mà ta gọi là là người cẩn thận. Bà thực hiện sự kiểm soát phù hợp với thực tế, được thúc đẩy bởi nhu cầu cần được bảo vệ và dìu dắt của đứa con của mình. Sự kiểm soát phù hợp trở thành kiểm soát quá đà khi mà một người mẹ thực hiện hành động ngăn cản này với đứa con của mình vào mười năm sau đó, rất lâu sau khi đứa trẻ hoàn toàn có thể tự sang đường một mình. Những đứa trẻ không được khuyến khích hoạt động, thử nghiệm, khám phá, làm chủ, và đối mặt với thất bại, thường cảm thấy vô dụng và không thích đáng. Bị kiểm soát quá độ bởi các bậc phụ huynh hay lo lắng, sợ hãi, những đứa trẻ này tự chúng cũng thường trở thành người hay lo lắng và sợ hãi. Điều đó khiến cho chúng khó có thể trưởng thành. Khi chúng lớn lên trong thời niên thiếu và tuổi trưởng thành, rất nhiều trong số đó không bao giờ bỏ được nhu cầu cần đến sự dẫn dắt và kiểm soát của cha mẹ mình. Kết quả là, các bậc cha mẹ sẽ tiếp tục xâm lấn, thao túng, và thường xuyên thống trị cuộc sống của chúng. Nỗi sợ hãi của việc không được cần đến đã thúc đẩy rất nhiều những bậc cha mẹ thích kiểm soát duy trì cảm giác về sự bất lực ở con cái họ. Những bậc cha mẹ này có một nỗi sợ hãi không hề lành mạnh về “hội chứng chiếc tổ trống” là cảm giác không thể tránh được về sự mất mát mà tất cả các bậc cha mẹ đều phải trải nghiệm khi đứa con của họ cuối cùng cũng rời xa nhà. Cái tôi của các bậc cha mẹ hay kiểm soát phần nhiều bị https://thuviensach.vn trói buộc trong vai trò của người làm cha làm mẹ nên họ cảm thấy bị phản bội và bị bỏ rơi khi đứa trẻ trở nên độc lập. Điều khiến cho một bậc phụ huynh thích kiểm soát trở nên độc đoán là sự thống trị thường xuyên tới từ vỏ bọc của mối quan tâm. Những lời kiểu như: “Đó là để tốt cho con”, “Ta chỉ làm điều này vì con” và “Chỉ bởi vì ta yêu con rất nhiều” đều mang cùng một ý nghĩa: “Bố/mẹ làm như vậy là bởi bố/mẹ sợ rằng sẽ không còn con của những ngày trước.” Sự Kiểm Soát Trực Tiếp Chẳng có gì là lạ về sự kiểm soát trực tiếp. Nó công khai, hiển nhiên, và có thể thấy ngay được. “Hãy làm theo những gì ta nói nếu không ta sẽ không bao giờ nói chuyện với con nữa”; “Hãy làm theo lời ta nói nếu không ta sẽ cắt tiền chi tiêu của con”; “Nếu như con không nghe theo lời ta con sẽ không còn là thành viên của cái nhà này nữa”; “Nếu như con không nghe theo lời ta con sẽ khiến ta lên cơn đau tim.” Chẳng có gì là mơ hồ ở đây hết cả. Sự kiểm soát trực tiếp thường bao gồm sự đe dọa và làm nhục. Những cảm xúc và nhu cầu của bạn cần phải phụ thuộc vào cha mẹ bạn. Bạn bị kéo vào một cái hố không đáy của tối hậu thư. Quan điểm của bạn không có giá trị; các nhu cầu và khao khát của bạn là không thích đáng. Sự mất cân bằng về mặt quyền lực vô cùng lớn. Michael, một chuyên gia quảng cáo 36 tuổi đầy hấp dẫn, ưa nhìn, đã mang đến một ví dụ hoàn hảo về điều này. Anh ta đến gặp tôi bởi cuộc hôn nhân kéo dài sáu năm của mình đang có nguy cơ tan vỡ. Nguyên do từ “một cuộc chiến” gay go giữa vợ anh và cha mẹ mình. Vấn đề thật sự bắt đầu kể từ khi tôi chuyển tới California. Tôi nghĩ rằng mẹ tôi cho đó chỉ là một sự chuyển đi tạm thời. Nhưng khi tôi bảo với bà mình đang yêu và dự định kết hôn, bà nhận ra tôi muốn ổn https://thuviensach.vn định cuộc sống ở đây. Đó là khi bà bắt đầu gây sức ép để buộc tôi quay về nhà. Tôi yêu cầu Michael kể cho tôi nghe về “việc gây sức ép.” Sự kiện tồi tệ nhất diễn ra khoảng một năm sau đám cưới. Chúng tôi dự định tới Boston để dự tiệc kỷ niệm ngày cưới của cha mẹ tôi thì vợ tôi bị nhiễm cúm nặng. Cô ấy ốm lắm. Tôi không muốn bỏ mặc cô ấy, nên tôi gọi cho mẹ và báo mình sẽ không đến được. Đó là lần đầu tiên bà ấy khóc. Rồi bà bảo với tôi, “Nếu con không tham dự lễ kỷ niệm của cha mẹ, mẹ sẽ chết cho con xem.” Vì thế tôi đã nhượng bộ và đến Boston. Tôi đến đó vào buổi sáng của ngày diễn ra buổi tiệc, và ngay khi tôi lên máy bay, họ bắt đầu bảo tôi nên ở lại cả tuần. Tôi không nói có mà cũng chẳng nói không, nhưng tôi rời đi vào sáng ngày hôm sau. Một ngày sau đó tôi nhận được cuộc gọi của cha tôi: “Con đang giết mẹ con đấy. Bà ấy khóc suốt cả đêm. Ta sợ rằng bà ấy sẽ bị đột quỵ mất.” Họ muốn tôi làm cái gì bây giờ? Li dị với vợ tôi, quay về Boston, và trở về căn phòng cũ của tôi ư? Cha mẹ của Michael có thể giật dây anh từ khoảng cách ba ngàn dặm. Tôi hỏi đã bao giờ cha mẹ anh giờ chấp nhận vợ anh chưa. Michael bỗng nhiên nổi giận. Không bao giờ! Bất cứ khi nào họ gọi điện thoại cho tôi, họ không bao giờ hỏi thăm về cô ấy. Thực ra, họ chưa bao giờ nhắc tới cô ấy, cứ như thể họ đang cố giả vờ cô ấy không hề tồn tại. Tôi hỏi Michael anh đã từng thẳng thắn trao đổi vấn đề này với cha mẹ mình hay chưa, thì anh có vẻ xấu hổ khi trả lời rằng: Tôi ước gì mình đã làm như vậy. Tôi luôn mong vợ mình chấp nhận những sự công kích từ cha mẹ tôi. Khi cô ấy than phiền về điều đó, tôi đã luôn yêu cầu cô ấy phải thông cảm với họ. Trời ạ, tôi đúng là một https://thuviensach.vn thằng ngốc! Cha mẹ tôi đang cố cô lập vợ tôi, và tôi cứ để mặc cho họ làm tổn thương cô ấy. Tội của Michael nằm ở chỗ anh đã trở nên độc lập. Đáp lại sự độc lập ấy, cha mẹ anh trở nên dữ dội, và tấn công bất ngờ với những chiến thuật mà họ biết tốt nhất: rút lại tình yêu của mình và dự đoán về bi kịch. Cũng giống như hầu hết các bậc cha mẹ thích kiểm soát khác, cha mẹ của Michael đã luôn xem mình là trung tâm. Họ cảm thấy bị đe dọa bởi hạnh phúc của Michael thay vì nhìn nhận nó như một sự ghi nhận về kỹ năng làm cha mẹ của mình. Lợi ích của Michael không quan trọng đối với họ. Theo họ, anh không chuyển tới California để phát triển sự nghiệp mà anh chuyển tới đó để trừng phạt họ. Anh không hề kết hôn vì tình yêu, mà anh kết hôn để chọc tức họ. Vợ anh không bị ốm bởi vì cô ấy nhiễm phải vi-rút, mà cô ấy ốm để hành hạ họ. Cha mẹ của Michael luôn buộc anh phải lựa chọn giữa họ và vợ mình. Và họ khiến cho mọi lựa chọn đều trở thành quyết định tất cả-hoặc-không gì cả. Với các bậc cha mẹ kiểm soát trực tiếp, không hề có sự trung lập, nếu như đứa con đã trưởng thành của họ cố gắng giành lại một chút quyền kiểm soát từ cuộc đời mình, anh ta sẽ phải trả giá bằng cảm giác tội lỗi, tuyệt vọng, và một cảm giác sâu sắc về sự bất hiếu. Khi Michael lần đầu đến gặp tôi, anh nghĩ rằng cuộc hôn nhân của anh là vấn đề chính. Anh không mất nhiều thời gian để nhận ra cuộc hôn nhân của mình hoàn toàn là nạn nhân của cuộc chiến giành quyền kiểm soát được bắt đầu kể từ khi anh rời khỏi nhà. Cuộc hôn nhân của con cái có thể trở thành một sự đe dọa vô cùng lớn đối với các bậc cha mẹ thích kiểm soát. Họ nhìn nhận người yêu thương của con như một đối thủ cạnh tranh trong tình cảm của con với họ. Điều này dẫn đến một cuộc chiến khủng khiếp giữa cha mẹ và nửa kia của con mình, và người con đã trưởng thành sẽ bị giằng xé trong việc phân bố tình cảm của bản thân. https://thuviensach.vn Một vài bậc cha mẹ sẽ tấn công mối quan hệ mới với sự chỉ trích, mỉa mai, và dự đoán về sự đổ vỡ. Những người khác, như trong trường hợp của Michael, sẽ từ chối chấp nhận người bạn đời hay thậm chí là phớt lờ sự tồn tại của người này. Và còn có những người khác sẽ hành hạ người bạn đời mới của con cái họ. Cũng chẳng có gì là lạ khi những “chiến lược” kiểu này lại có thể tạo ra những biến động khiến cuộc hôn nhân tan vỡ. “TẠI SAO TÔI PHẢI BÁN MÌNH CHO CHA MẸ?” Tiền bạc vẫn luôn là thứ ngôn ngữ chính của quyền lực, khiến nó trở thành thứ công cụ hợp lý của các bậc cha mẹ thích kiểm soát. Nhiều bậc cha mẹ độc hại sử dụng tiền bạc để giữ con cái mình ở thế phụ thuộc. Kim tới gặp tôi với rất nhiều mối lo âu. Ở tuổi 41 cô đang bị thừa cân, không hài lòng với công việc của mình, đã li dị và có hai đứa con đang ở trong độ tuổi thiếu niên. Cô cảm thấy bế tắc: cô muốn giảm cân, đón nhận một vài thách thức trong công việc, và tìm kiếm một hướng đi cho cuộc đời mình. Cô cho rằng các vấn đề của mình đều có thể được giải quyết một khi cô tìm thấy “Mr. Right”. Trong quá trình trị liệu, sự việc trở nên rõ ràng hơn. Kim tin rằng cô chẳng là gì nếu không có được một người đàn ông chăm sóc cho mình. Tôi hỏi cô về ý tưởng đó được xuất phát từ đâu. À, dĩ nhiên là không phải từ chồng tôi rồi. Tôi toàn phải chăm lo cho anh ta thì đúng hơn. Chúng tôi gặp nhau khi tôi vừa mới tốt nghiệp đại học. Anh ấy hai mươi bảy tuổi, vẫn sống với bố mẹ, và thực sự lúng túng trong việc quyết định hướng đi của cuộc đời mình. Nhưng bởi ở anh ấy có sự nhạy cảm và lãng mạn nên đã khiến tôi thấy rung động. Cha tôi luôn phản đối chúng tôi, nhưng tôi nghĩ rằng ông trong thâm tâm ông lại thấy hài lòng bởi vì tôi đã lựa chọn một người không thể https://thuviensach.vn bên mình dài lâu. Khi tôi khăng khăng cưới anh ấy, cha tôi nói ông sẽ hỗ trợ chúng tôi trong một thời gian, và nếu như mọi chuyện trở nên tệ hơn nữa, ông sẽ nhận chồng tôi vào làm ở công ty của ông. Mọi người sẽ thấy ông là một con người tuyệt vời khi làm những điều này, nhưng nhờ đó ông cũng có được sự khống chế lớn đối với chúng tôi. Cho dù đã kết hôn, tôi vẫn là đứa con gái bé bỏng của cha. Cha cứu chúng tôi khỏi cảnh kinh tế túng quẫn, nhưng đổi lại ông sẽ là người chỉ dẫn chúng tôi phải sống đời mình như thế nào. Tôi đã là bà nội trợ và chăm sóc các con và rồi... Kim bật khóc ngay giữa câu. “Và rồi sao?” tôi hỏi. Cô nhìn xuống nền nhà và nói tiếp: Và rồi... tôi vẫn cần cha chăm sóc cho mình. Tôi hỏi Kim rằng liệu cô có nhìn thấy mối liên hệ nào giữa mối quan hệ của mình với cha và sự phụ thuộc của cô vào đàn ông mới khiến cuộc đời mình trở nên ổn thỏa hay không. Không cần phải nghi ngờ về việc cha tôi là con người quyền uy nhất trong cuộc đời tôi. Ông từng rất đáng kính khi tôi còn nhỏ, nhưng từ khi tôi bắt đầu có chính kiến của riêng mình, ông đã thể hiện rằng mình không thể chấp nhận được điều đó. Ông quát tháo và giận dữ nếu tôi dám phản đối. Ông gọi tôi bằng những từ ngữ kinh khủng. Ông rất ồn ào và đáng sợ. Khi tôi ở tuổi vị thành niên, ông bắt đầu sử dụng tiền bạc để khống chế tôi. Đôi khi ông vô cùng hào phóng, khiến tôi cảm thấy thật sự được yêu thương và an toàn. Nhưng những khi khác ông làm nhục tôi bằng cách khiến tôi phải khóc lóc và van xin vì những thứ như vé xem phim cho tới sách giáo khoa. Tôi không bao giờ biết rõ mình đã phạm lỗi gì. Tôi chỉ biết rằng tôi đã dành rất nhiều thời gian cố gắng luận ra cách để làm vừa lòng ông. Không có ngày nào lại giống với ngày nào hết. Ông luôn khiến cho mọi việc ngày càng trở nên khó khăn hơn. https://thuviensach.vn Đối với Kim mà nói, việc cố làm vừa lòng cha mình cũng giống như tham gia vào một cuộc thi chạy mà cha cô luôn là người di chuyển vạch về đích. Cô càng cố gắng chạy, thì ông lại càng dịch vạch đích ra xa hơn và cô không thể giành được chiến thắng. Ông sử dụng tiền bạc để ban thưởng lẫn trừng phạt mà không có tính hợp lý hay nhất quán. Ông vừa hào phóng lại vừa keo kiệt về tiền bạc, giống như cách ông thể hiện tình yêu và sự ưa thích. Thông điệp hỗn loạn của ông làm cô bối rối. Sự phụ thuộc của cô gắn liền với sự chấp thuận của ông. Sự hỗn loạn này tiếp tục được duy trì trong cả quãng thời gian trưởng thành của Kim. Tôi khuyến khích chồng mình đến làm việc cho cha tôi. Đó hoàn toàn là một sai lầm! Giờ đây ông thực sự nắm chúng tôi trong lòng bàn tay. Mọi việc phải được thực hiện theo cách của ông - từ việc lựa chọn một ngôi nhà cho tới việc dạy bọn trẻ đi vệ sinh. Ông khiến cuộc đời Jim trở thành địa ngục tại công ty, vì thế nên cuối cùng Jim cũng nghỉ việc. Cha tôi xem điều này như một ví dụ khác về sự vô dụng của anh ấy, dù cho Jim đã kiếm được một công việc khác ngay sau đó. Cha tôi đã công kích tôi về điều này và đe dọa sẽ ngừng giúp đỡ chúng tôi, nhưng rồi ông đã thay đổi ý kiến. Vào Giáng sinh, ông mua tặng tôi một chiếc ô tô mới. Khi ông trao cho tôi chìa khóa, ông nói: “Con không muốn chồng con giàu có như cha ư?” Cha của Kim sử dụng quyền lực kinh tế của mình một cách độc đoán và tiêu cực trong vỏ bọc hào hiệp. Ông sử dụng nó để biến mình thành người không thể thiếu được trong mắt Kim và tiếp tục hạ thấp chồng cô ấy. Theo cách đó ông tiếp tục kiểm soát cô lâu dài sau khi cô đã rời khỏi “tổ”. “CON KHÔNG THỂ LÀM ĐƯỢC ĐIỀU GÌ NÊN HỒN À?” https://thuviensach.vn Nhiều bậc cha mẹ độc hại kiểm soát đứa con đã trưởng thành của mình bằng cách đối xử với họ như thể họ là kẻ vô dụng và không đủ năng lực, ngay cả khi điều này hoàn toàn không đúng với thực tế. Martin, một người đàn ông hói, gầy, 43 tuổi và là chủ tịch của một công ty vật liệu xây dựng nhỏ, đến gặp tôi với tâm trạng vô cùng hoảng hốt. Anh nói: Tôi thật sự rất sợ. Có điều gì đó đang xảy ra với tôi. Tôi thường xuyên có những cơn giận dữ nằm ngoài tầm kiểm soát. Tôi vẫn luôn là một người không ưa bạo lực, nhưng vài tháng gần đây, tôi quát tháo vợ con mình, đóng sầm cửa lại, và vào ba tuần trước, tôi tức giận đến nỗi đã đấm tay vào tường. Tôi thực sự sợ rằng tôi sẽ khiến người khác bị thương. Tôi khen anh ấy về việc lường trước sự việc và sự can đảm để tới trị liệu trước khi vấn đề vượt khỏi tầm tay. Tôi hỏi anh muốn tấn công ai khi mà anh đấm tay vào tường. Anh cười cay đắng: Đơn giản thôi - đó là ông già tôi. Dù tôi có cố gắng đến đâu, ông ấy luôn khiến tôi cảm thấy rằng bất kỳ việc gì tôi làm đều là sai cả. Chị có tin được rằng ông ấy kéo tôi xuống nước ngay trước mặt nhân viên của tôi hay không. Khi Martin nhận thấy tôi không hiểu, anh bèn giải thích: Cha tôi đưa tôi vào công cuộc kinh doanh của mình mười tám năm trước, và rồi ông ấy nghỉ hưu vài năm sau đó. Vì thế mà tôi tiếp quản công ty trong mười lăm năm. Nhưng cứ mỗi cuối tuần cha tôi lại tới và bắt đầu kiểm tra sổ sách, sau đó chê bai về cách tôi điều hành công ty. Ông ấy đi theo tôi tới văn phòng và quát tháo về việc tôi làm hỏng công ty của ông ấy như thế nào. Ông ấy làm như vậy ngay trước mặt các nhân viên của tôi. Điều đáng mỉa mai ở đây là, tôi đã đổi mới doanh nghiệp này. Tôi đã làm tăng gấp đôi lợi nhuận chỉ trong có ba https://thuviensach.vn năm qua, nhưng ông lại phủ nhận điều ấy. Chẳng lẽ cha tôi không bao giờ thấy thỏa mãn hay sao? Martin đã phải thường xuyên vượt qua muôn vàn khó khăn để chứng tỏ bản thân mình. Anh đã có được những bằng chứng cụ thể về thành tích lợi nhuận - nhưng những bằng chứng này trở nên mờ nhạt trước sự chê trách của cha anh. Tôi gợi ý với Martin rằng có thể cha anh cảm thấy bị đe dọa bởi thành công anh đang có. Cái tôi của cha anh dường như gắn chặt với việc đã xây dựng nên công ty đó, nhưng giờ đây thành quả của ông đã bị làm cho lu mờ bởi thành tựu của con trai mình. Tôi đặt câu hỏi với Martin, trong những thời điểm xúc động kia anh còn cảm thấy gì khác ngoài sự giận dữ có thể hiểu được này hay không. Chắc chị biết là có. Tôi thật sự rất xấu hổ khi nói với chị điều này, nhưng mỗi khi ông bước chân vào văn phòng, tôi luôn cảm thấy mình như là một đứa trẻ lên hai. Tôi thậm chí không thể trả lời các câu hỏi cho ra hồn. Tôi bắt đầu nói lắp, xin lỗi, và cảm thấy sợ hãi. Ông ấy trông rất mạnh mẽ, mặc dù tôi cũng cao to ngang ngửa ông, vậy mà tôi lại cảm thấy mình chỉ bằng có một nửa. Ông có cái ánh nhìn lạnh lùng và cái giọng đầy phê phán. Tại sao ông lại không thể đối xử với tôi như là một người lớn kia chứ? Cha của Martin sử dụng việc kinh doanh để khiến Martin cảm thấy mình nhỏ bé, nhờ đó cha anh cảm thấy tốt đẹp hơn về bản thân mình. Khi người cha ấn vào đúng “công tắc”, Martin trở thành đứa trẻ vô dụng trong lớp vỏ của một người trưởng thành. Phải mất một thời gian, nhưng cuối cùng Martin cũng nhận ra bản thân anh phải từ bỏ hi vọng rằng cha mình sẽ thay đổi. Martin giờ đây đang nỗ lực cố gắng để thay đổi cách mà anh đối diện với cha mình. Sự chuyên chế của người thao túng https://thuviensach.vn Còn có một dạng thức khác của sự kiểm soát, mặc dù tinh tế và kín đáo hơn so với sự kiểm soát trực tiếp nhưng nó lại mang tính tổn hại lớn hơn: sự thao túng. Những người thao túng có được điều mình muốn mà không cần phải hỏi xin điều đó, và họ cũng không bao giờ gặp phải rủi ro bị cự tuyệt vì đã bộc bạch về ham muốn của họ. Tất cả chúng ta đều thao túng người khác ở nhiều mức độ khác nhau. Chỉ một số rất ít trong chúng ta mới có đủ tự tin để yêu cầu mọi điều mà ta muốn trong cái thế giới này, bởi vậy nên chúng ta phát triển những phương thức gián tiếp để đòi hỏi. Ta không đòi người bạn đời của mình một ly rượu, mà ta hỏi rằng có chai rượu nào đã khui rồi hay không; chúng ta không yêu cầu các vị khách của mình rời đi vào tối muộn, mà ta chỉ thể hiện một cái ngáp; chúng ta không thể hỏi xin một người lạ hấp dẫn số điện thoại, mà ta tạo ra những câu chuyện phiếm. Những đứa trẻ cũng thao túng các bậc phụ huynh nhiều như những bậc phụ huynh làm với con cái. Bạn đời, bạn bè, và họ hàng đều thao túng lẫn nhau. Những người làm kinh doanh kiếm sống bằng sự thao túng. Thực ra chẳng có gì xấu xa về điều này cả, đó chỉ đơn giản là một trạng thái bình thường trong việc giao tiếp của nhân loại. Nhưng khi nó trở thành một thứ công cụ nhất quán để kiểm soát, sự thao túng có thể trở thành phá hoại, đặc biệt là trong mối quan hệ cha mẹ-con cái. Bởi vì những bậc cha mẹ thích thao túng quá thành thạo trong việc che giấu động cơ thực sự của mình, khiến cho con cái họ sống trong một thế giới của sự bối rối. Họ biết rằng họ đang bị thao túng, nhưng họ không biết phải làm sao để thoát ra. “TẠI SAO BÀ ẤY CỨ LUÔN PHẢI GIÚP CƠ CHỨ?” Một trong những hình thức phổ biến nhất của sự thao túng là “người giúp đỡ.” Thay vì buông tha, người giúp đỡ tạo dựng ra các tình huống để khiến bản thân ông-hay-bà ta “được cần đến” trong sự bỏ mặc, người giúp https://thuviensach.vn đỡ tạo ra các tình huống để khiến cho mình “được cần đến” trong cuộc sống của đứa con đã trưởng thành của họ. Sự thao túng này thường ngụy trang dưới dạng lòng tốt nhưng lại là một sự trợ giúp không được mong muốn. Lee, 32 tuổi, là một người thân thiện, mặt tàn nhang, cựu vận động viên tennis nghiệp dư có thành tích rất tốt với tư cách là một tay vợt chuyên nghiệp ở một câu lạc bộ đồng quê. Bất kể có một cuộc sống xã hội năng động, sự ghi nhận về mặt chuyên môn, và một công việc tốt, cô ấy vẫn thường trải qua những cơn trầm cảm sâu. Mối quan hệ của cô và mẹ chiếm trọn thời gian trong buổi trị liệu đầu tiên của chúng tôi: Tôi đã rất cố gắng để có được vị trí của mình vào ngày hôm nay, nhưng mẹ tôi không cho rằng tôi có thể tự buộc dây giày cho mình. Cả cuộc đời bà bao quanh lấy tôi, và việc này còn trở nên tồi tệ hơn nữa kể từ khi cha tôi mất. Bà luôn mang thức ăn tới căn hộ của tôi bởi bà cho rằng tôi không ăn uống đủ. Đôi khi, tôi về nhà và thấy bà đang ở đó dọn dẹp “như một ân huệ.” Bà thậm chí còn sắp xếp lại quần áo và đồ đạc của tôi! Tôi hỏi Lee có bao giờ có yêu cầu mẹ cô ngừng làm những việc này lại hay chưa? Luôn luôn. Cô ngẩng lên với khuôn mặt đầy nước mắt và khóc, “Có gì là sai đối với một người mẹ giúp đỡ đứa con gái mà mình yêu thương kia chứ?” Tháng trước tôi được mời tham dự một giải đấu ở San Francisco. Mẹ tôi cứ nói đi nói lại về việc nơi ấy xa như thế nào và tôi không thể tự lái xe suốt cả quãng đường đến đó được. Bà xung phong đi cùng tôi. Khi tôi bảo bà không cần phải làm vậy, bà hành xử như thể tôi đang cố tước đoạt của bà một kỳ nghỉ miễn phí. Vì thế mà tôi đồng ý. Tôi đã thực sự trông đợi dịp này để được ở một mình, nhưng tôi còn nói được gì nữa bây giờ? https://thuviensach.vn Khi Lee và tôi cùng làm việc với nhau trong quá trình trị liệu, cô bắt đầu nhìn ra những cảm giác của mình về thẩm quyền đã bị hủy hoại bởi người mẹ ra sao. Nhưng bất kỳ khi nào Lee cố gắng bày tỏ sự thất vọng của mình, cô lại bị choáng ngợp bởi cảm giác tội lỗi bởi mẹ cô luôn tỏ ra yêu thương và quan tâm đến cô. Lee đã không ngừng gia tăng giận dữ đối với mẹ của mình, và bởi cô không thể bộc lộ nó ra, cô phải cố nén nó vào trong lòng, nên cuối cùng, nó tìm được lối ra như là sự trầm cảm. Và căn bệnh trầm cảm của cô lại càng củng cố cho cái vòng lặp này. Mẹ cô không bao giờ bỏ lỡ một cơ hội để nói những điều như: “Nhìn xem con buồn như thế nào này. Để mẹ nấu một bữa trưa nhỏ, làm con vui lên một chút nhé.” Trong những dịp hiếm hoi khi Lee có đủ dũng khí để nói với mẹ cô về cảm nhận của mình, mẹ cô sẽ tỏ ra đau đớn với đầy nước mắt. Lee luôn cảm thấy tội lỗi và cố gắng xin lỗi, nhưng mẹ cô sẽ ngắt lời bằng những câu nói: “Đừng bận tâm đến mẹ, mẹ sẽ ổn thôi.” Lee đồng ý với tôi rằng nếu như mẹ cô trực tiếp hơn trong việc đòi hỏi những gì mình muốn, Lee sẽ không giận dữ đến vậy. Chị nói đúng. Nếu như bà chỉ cần nói rằng: “Mẹ rất cô đơn, mẹ nhớ con, mẹ muốn con dành nhiều thời gian bên mẹ hơn” thì ít nhất tôi cũng biết được là mình đang đối mặt với cái gì. Tôi sẽ có một vài chọn lựa. Nhưng đối với tình hình hiện tại, giống như là bà đang cướp đoạt cuộc đời tôi vậy. Khi Lee nói mình không có quyền lựa chọn, cô đã phản ánh điều mà nhiều người con đã trưởng thành của những bậc cha mẹ thích thao túng đang có. Sự thao túng đẩy con người ta vào chân tường. Không chỉ có vậy, họ cần phải làm tổn thương người khác - những người mà “chỉ cố gắng để tỏ ra tử tế.” Đối với hầu hết mọi người, việc nhượng bộ sẽ dễ hơn cả. THỜI ĐIỂM ĐỂ SẦU MUỘN https://thuviensach.vn Các bậc cha mẹ thích thao túng luôn tận dụng vài ngày trong những dịp lễ tết để lan tỏa tội lỗi như thể đó là niềm vui vào lễ Giáng sinh. Những kỳ nghỉ lễ có khuynh hướng làm sâu sắc thêm bất cứ mâu thuẫn gia đình nào đang tồn tại. Thay vì cảm thấy vui mừng trong ngày lễ, nhiều người nhận thấy họ đang kinh sợ sự gia tăng căng thẳng trong gia đình mà những kỳ nghỉ lễ thường mang đến. Một trong những khách hàng của tôi, Fred, một nhân viên bán hàng siêu thị 27 tuổi, và là người trẻ nhất trong số bốn anh chị em, kể cho tôi nghe một câu chuyện kinh điển về sự thao túng của mẹ cậu: Mẹ tôi luôn quan trọng hóa về việc tất cả chúng tôi cần về nhà vào dịp lễ Giáng sinh. Năm ngoái, tôi giành chiến thắng trong một cuộc thi trên đài phát thanh và được nhận vé đi Aspen miễn phí trong kỳ nghỉ lễ. Tôi thật sự rất hào hứng bởi bản thân tôi không đủ khả năng chi trả cho một chuyến đi như vậy. Tôi thích trượt tuyết, và đây là một cơ hội tuyệt vời để tôi có thể đưa bạn gái mình đến nơi lí tưởng ấy. Chúng tôi đã làm việc vô cùng vất vả, chuyến đi này giống như là thiên đường vậy. Nhưng khi tôi thông báo tin này với mẹ, bà nghe tin như thể có người vừa mới mất. Bà trợn ngược mắt lên và môi bà bắt đầu run rẩy như sắp khóc đến nơi. Rồi bà nói: “Được thôi, con yêu. Các con cứ đi nghỉ vui vẻ. Có thể chúng ta sẽ không có bữa tiệc Giáng sinh vào năm nay”. Những lời ấy khiến tôi cảm thấy mình như một kẻ tồi tệ. Tôi hỏi Fred cậu có tiếp tục thực hiện chuyến đi hay không. Vâng, tôi vẫn đi. Nhưng đó là thời điểm kinh khủng nhất trong đời tôi. Tôi ở trong một tâm trạng tồi tệ đến mức liên tục cãi cọ với bạn gái của mình. Tôi dành ra nửa số thời gian của chuyến đi để nói chuyện điện thoại với mẹ, và cả các anh trai, và chị gái tôi nữa... Tôi liên tục nói xin lỗi. Nhưng đáng ra, tôi không nhất thiết phải đau khổ như vậy. Tôi thực sự ngạc nhiên vì Fred rốt cuộc vẫn thực hiện chuyến đi ấy. Tôi đã thấy nhiều người phải đi một quãng đường xa hơn nhiều để tránh https://thuviensach.vn cảm giác tội lỗi hơn là hủy bỏ một chuyến đi. Các bậc cha mẹ thích chi phối là những bậc thầy về cảm giác tội lỗi, và mẹ của Fred không phải là một ngoại lệ. Dĩ nhiên là họ vẫn tổ chức tiệc tối mà không có tôi. Nhưng mẹ tôi đau khổ đến nỗi bà làm cháy món gà quay lần đầu tiên trong suốt bốn mươi năm qua. Tôi nhận được ba cú điện thoại của chị tôi để báo với tôi rằng tôi đã phá hỏng truyền thống gia đình như thế nào. Anh trai cả của tôi kể với tôi việc mọi người đều rất buồn vì tôi không có ở đó. Và một người anh khác của tôi đã trách cứ tôi. Anh ấy bảo: “Chúng ta là tất cả những gì mà bà có. Chú nghĩ là bà còn tận hưởng được bao nhiêu lễ Giáng sinh nữa kia chứ?” Cứ như thể là tôi bỏ rơi bà khi bà đang hấp hối trên giường bệnh vậy. Như thế có công bằng không, Susan? Bà ấy thậm chí còn chưa tới sáu mươi tuổi, sức khỏe bà rất tốt. Tôi cá là anh ấy nói nguyên câu đó theo lời mẹ tôi. Để tôi nói cô nghe, tôi không còn dám bỏ lỡ một kỳ Giáng sinh nào nữa. Thay vì bày tỏ trực tiếp cảm xúc của mình với Fred, mẹ của Fred đã lợi dụng những người con khác làm việc này cho mình. Đây là một chiến lược cực kỳ hiệu quả của nhiều bậc cha mẹ thích thao túng. Hãy nhớ rằng, mục tiêu chủ yếu của họ là tránh sự đối đầu trực tiếp. Thay vì tự mình buộc tội Fred, mẹ cậu lại đóng vai kẻ bị hành hạ trong bữa tối đêm Giáng sinh. Bà không thể lên án Fred một cách mạnh mẽ hơn nếu bà nói thẳng điều đó với cậu. Tôi giải thích với Fred chính mẹ và các anh chị của cậu tự mình lựa chọn một kỳ lễ Giáng sinh đau khổ. Fred không phải là người chịu trách nhiệm. Không có ai khác ngoài lựa chọn của bản thân đã ngăn cản họ khỏi việc nâng cốc uống mừng Fred trong sự vắng mặt của cậu và có một buổi tối vui vẻ. Cho tới khi Fred còn tiếp tục tin rằng mình là một người tồi tệ bởi cậu dám làm một điều gì đó vì bản thân, mẹ cậu sẽ vẫn tiếp tục kiểm soát cậu thông qua cảm giác tội lỗi. Fred cuối cùng cũng hiểu ra được điều này và https://thuviensach.vn giờ đây đã chủ động hơn trong việc đối phó với mẹ mình. Dù cho bà nhìn nhận sự quyết đoán mới mẻ ở con trai mình như là một dạng “trừng phạt,” Fred đã đẩy cán cân quyền lực tới vị trí cân bằng. Bất kỳ một sự nhượng bộ nào cậu đưa ra cũng là một nhượng bộ của sự lựa chọn, chứ không phải là sự đầu hàng. “TẠI SAO CON KHÔNG THỂ GIỐNG NHƯ CHỊ MÌNH THẾ?” Nhiều bậc cha mẹ độc hại so sánh một đứa con này với con đứa khác để khiến đứa trẻ ấy cảm thấy mình làm chưa đủ tốt nên chưa thể giành được sự yêu mến của cha mẹ. Điều này sẽ thúc đẩy người con thực hiện bất cứ điều gì cha mẹ muốn nhằm dành lại tình cảm của cha mẹ. Kỹ thuật chia rẽ-và-chế ngự này thường được thực hiện với những đứa con trở nên hơi độc lập quá, làm đe dọa sự cân bằng của cấu trúc gia đình. Dù có ý thức hay vô thức, những bậc cha mẹ này thao túng một mối quan hệ anh chị em bình thường không có tính cạnh tranh thành một sự ganh đua tàn nhẫn, khiến chúng ngăn chặn sự phát triển gắn kết lành mạnh của tình anh em. Tác động gây ra sẽ đi rất xa. Bên cạnh việc hình tượng bản thân của đứa trẻ sẽ bị hủy hoại, sự so sánh tiêu cực tạo ra sự oán giận và ganh ghét giữa các anh chị em mà có thể bôi đen mối quan hệ của họ suốt cả cuộc đời. Nổi loạn với một nguyên nhân Khi các bậc cha mẹ độc hại kiểm soát chúng ta theo những cách mãnh liệt, hăm dọa, tạo ra cảm giác tội lỗi, hay theo cách làm tê liệt về mặt cảm xúc, chúng ta thường phản ứng theo một trong hai cách sau: đầu hàng hoặc https://thuviensach.vn nổi dậy. Cả hai kiểu phản ứng này đều gây ra sự ức chế tâm lý, cho dù sự nổi loạn có vẻ mang đến điều hoàn toàn ngược lại. Sự thật là, nếu như ta nổi loạn nhằm phản ứng với cha mẹ chúng ta, chúng ta cũng sẽ bị kiểm soát như là khi ta nghe lời. Jonathan, 55 tuổi, là chủ của một công ty phần mềm máy tính có bề ngoài sáng sủa, khỏe khoắn. Trong buổi trị liệu đầu tiên của chúng tôi, anh gần như nói lời xin lỗi vì cảm xúc hoảng loạn và cô đơn mãnh liệt của mình: Lúc này, đừng bắt đầu cảm thấy thương tôi. Tôi có một ngôi nhà xinh đẹp. Tôi có một bộ sưu tập xe hơi. Tôi có đủ loại tài sản. Tôi thực sự có một cuộc đời rất ổn. Nhưng có những lúc tôi cảm thấy rất, rất cô đơn. Tôi có quá nhiều, và tôi không thể chia sẻ với một ai. Đôi khi tôi có cái cảm giác tồi tệ về sự mất mát vì những gì tôi có thể có trong một mối quan hệ yêu đương, thân mật. Tôi sợ rằng tôi sẽ chết già trong cô đơn mất. Tôi hỏi Jonathan việc đã bao giờ anh nghĩ tới một lí do nào đó khiến bản thân mình gặp khó khăn như thế trước các mối quan hệ hay không. Mỗi khi tôi thân cận một phụ nữ...hay thậm chí là sắp kết hôn với một ai đó, tôi cảm thấy hoảng sợ và chạy trốn. Tôi không biết tại sao...tôi ước gì tôi có thể biết được. Mẹ tôi không bao giờ để tôi nghe được kết cục của nó. Tôi hỏi Jonathan về sức ép đến từ mẹ mình. Bà bị ám ảnh về việc tôi kết hôn. Bà tám mươi mốt tuổi, sức khỏe của bà rất tốt, và bà có rất nhiều bạn, nhưng tôi cảm thấy như thể bà dành cả ngày để lo lắng về đời sống yêu đương của tôi vậy. Tôi thật sự yêu bà, nhưng tôi không thể chịu nổi việc ở bên bà vì điều này. Bà sống vì hạnh phúc của tôi. Bà làm tôi ngộp thở bởi sự quan tâm. Giống như tôi không thể gỡ bà ra khỏi người tôi vậy. Bà cứ luôn bảo tôi phải sống https://thuviensach.vn đời mình như thế nào... luôn luôn là vậy. Ngay cả việc bà sẽ hít thở hộ tôi nếu như có thể, bà cũng sẽ làm. Câu nói cuối cùng của Jonathan là sự diễn đạt tuyệt vời về sự “sự hợp nhất.” Mẹ anh vướng bận với anh đến nỗi bà quên rằng bà kết thúc từ đâu và anh bắt đầu từ đâu. Bà “hợp nhất” cuộc đời mình với cuộc đời của anh. Jonathan trở thành một “sự kéo dài” của bà, như thể cuộc đời anh là cuộc đời của bà. Jonathan cần phải giải phóng mình khỏi sự kiểm soát ngột ngạt ấy, vì thế mà anh nổi dậy. Anh chối bỏ bất cứ điều gì bà mong muốn ở anh, bao gồm cả những điều anh cũng khao khát, như là kết hôn. Có lẽ bởi Jonathan đã quá tập trung vào việc chống lại sự kiểm soát của mẹ mà quên đi những khát khao thật sự của bản thân. Việc anh không tuân theo mơ ước của mẹ quan trọng đến mức anh tước đi khỏi chính bản thân mình mối quan hệ với một người phụ nữ mà anh mong muốn. Khi làm điều này, anh tự tạo ra cho mình một ảo tưởng rằng anh “là người đàn ông của chính mình”, nhưng trên thực tế nhu cầu nổi loạn của anh đã vượt qua ý chí tự do của chính anh. Tôi gọi điều này là “cuộc nổi loạn tự đánh bại.” Đây là mặt đối lập với sự đầu hàng. Cuộc nổi dậy lành mạnh là một hành động tích cực của sự tự do lựa chọn. Nó tăng cường sự phát triển cá nhân và cá tính. Cuộc nổi dậy tự đánh bại là một phản ứng chống lại bậc phụ huynh thích kiểm soát, một hành động mà mục tiêu của nó là nhằm cố gắng biện giải cho kết cục không mấy thỏa mãn. Đây hiếm khi là điều mà ta mong muốn. Kiểm soát từ dưới mồ Một thành viên trong nhóm của tôi từng nói: “Cha mẹ tôi đều đã mất, vì thế họ không còn quyền hành gì với tôi nữa.” Một người khác phát biểu: “Họ có thể đã chết, bạn thân mến, nhưng họ vẫn còn sống trong đầu bạn!” https://thuviensach.vn Cả việc nổi dậy tự đánh bại và sự đầu hàng đều có thể tồn tại rất lâu sau khi cha mẹ đã qua đời. Nhiều người tin rằng một khi cha mẹ thích kiểm soát đã mất thì họ sẽ được tự do, nhưng “sợi dây rốn” tâm lý không chỉ có độ dài xuyên lục địa mà còn vươn ra từ dưới nấm mồ nữa. Tôi đã chứng kiến hàng trăm người trưởng thành tuyệt đối trung thành với những yêu cầu của cha mẹ mình và chấp nhận những thông điệp tiêu cực cả sau khi cha mẹ họ đã mất từ lâu. Eli, 60 tuổi, một doanh nhân vô cùng thành công với trí tuệ phi thường và một óc hài hước đáng kinh ngạc, đã đưa ra một đánh giá vô cùng tinh tế về hoàn cảnh của mình: “Tôi là một cầu thủ dự bị trong cuộc đời của chính tôi.” Khi tôi gặp Eli lần đầu tiên, dù đã là một triệu phú từ lâu, ông vẫn sống trong căn hộ một phòng, lái chiếc xe cũ nát, và sống lối sống của một người đàn ông hầu như không thể kiếm sống. Ông rất hào phóng với hai cô con gái đã lớn của mình nhưng lại bị ám ảnh với việc chi li từng đồng cho chính bản thân. Tôi vẫn nhớ vào một ngày nọ khi ông tới gặp tôi sau giờ làm việc. Tôi hỏi ngày hôm đó của ông như thế nào và ông bật cười và kể với tôi việc suýt mất một thương vụ trị giá 18 triệu đô vì trễ một cuộc họp. Mặc dù thường đúng giờ, Eli đã lái lòng vòng quanh tòa nhà những hai mươi phút chỉ để tìm một chỗ đỗ xe trên phố nhằm tránh việc phải trả phí đỗ xe trong tòa nhà. Ông đã đánh cược 18 triệu đô chỉ vì 5 đô la tiền phí gửi xe! Khi chúng tôi đào sâu vào gốc rễ của nỗi ám ảnh trong ông trước việc tiết kiệm tiền bạc, nó trở nên rõ ràng rằng tiếng nói của cha ông, dù cho tận mười hai năm sau cái chết của ông ấy, vẫn còn vang vọng trong tâm trí Eli: Cha mẹ tôi là những người nhập cư nghèo. Tôi lớn lên trong sự nghèo khổ. Những người sống quanh tôi, đặc biệt là cha tôi, dạy tôi phải biết lo lắng trước mọi điều. Ông vẫn thường nói, “Ngoài kia là một thế giới tàn nhẫn, nếu như con không cẩn thận, con sẽ bị ăn tươi nuốt sống.” https://thuviensach.vn Ông khiến tôi cảm thấy tôi chẳng có gì để trông đợi ngoại trừ nguy hiểm, và ông không dừng lại ngay cả khi tôi đã kết hôn và kiếm được rất nhiều tiền. Ông luôn đưa ra lời cảnh báo ở cấp độ ba về việc chi tiêu của tôi. Và khi tôi lỡ kể với ông về việc đó, phản ứng cơ bản của ông là: “Đồ ngốc! Con đã lãng phí tiền vào những thứ xa xỉ. Con nên tiết kiệm từng xu mới phải. Thời điểm khó khăn sẽ tới, vẫn luôn là như vậy, và rồi con sẽ cần đến số tiền đó.” Đến mức tôi thấy sợ hãi khi tiêu từng hào một. Cha tôi không bao giờ nghĩ cuộc đời là để tận hưởng, ông chỉ nhìn nhận nó là thứ mà chúng ta phải chịu đựng. Cha của Eli đã đưa những khủng hoảng và khó khăn của cuộc đời mình vào cuộc đời của con trai ông. Khi Eli trở nên thành công, ông nghe thấy lời nhắc nhở của cha mỗi khi ông cố gắng tận hưởng trái ngọt nhờ sự lao động của mình. Lời dự đoán về tai họa của cha ông hình thành nên một vòng lặp bất tận trong đầu Eli. Ngay cả khi Eli có thể tự mình mua những món đồ phục vụ cho niềm vui của chính mình, tiếng nói của cha vẫn ngăn ông khỏi việc tận hưởng nó. Sự thiếu tin tưởng của cha ông vào tương lai cũng ảnh hưởng tới suy nghĩ của ông về phụ nữ. Khi ta thành công, phụ nữ sẽ không thể tránh khỏi bị hấp dẫn trước ta vào một ngày nào đó. Sự nghi ngờ của ông đối với phụ nữ đã trở thành một sự hoang tưởng. Và con trai ông cũng đã quán triệt những quan điểm này: Tôi chẳng có gì ngoài vận rủi với phụ nữ. Và tôi không bao giờ có thể tin tưởng họ. Vợ tôi li dị với tôi bởi tôi liên tục chỉ trích cô ấy về sự phung phí. Điều ấy thật là lố bịch. Chỉ bằng việc cô ấy có mua một cái túi xách đã có thể khiến tôi nghĩ đến phiên tòa phá sản. Khi tôi làm việc cùng với Eli, sự việc trở nên rõ ràng rằng tiền bạc không phải là vấn đề duy nhất giữa ông và vợ mình. Ông cũng gặp khó khăn trong việc bộc lộ những cảm xúc, đặc biệt là sự âu yếm, và cô ấy cảm https://thuviensach.vn thấy điều này ngày càng đáng thất vọng. Vấn đề này cũng tồn tại trong cuộc sống độc thân của ông. Như ông bày tỏ: Mỗi khi tôi hẹn hò với một phụ nữ, tôi lại nghe thấy tiếng nói của cha mình, “Đàn bà chỉ thích lừa lọc đàn ông. Họ sẽ lấy đi của con tất cả những gì con có nếu như con thiếu khôn ngoan để cho phép họ làm vậy.” Tôi đoán rằng đó là lý do vì sao mà tôi luôn hẹn hò với những người phụ nữ không phù hợp. Tôi biết là họ không thể tài giỏi hơn tôi được. Tôi luôn thực hiện vô số lời hứa về việc chăm sóc họ về mặt tài chính hoặc hỗ trợ họ trong kinh doanh, nhưng tôi không bao giờ làm theo. Tôi nghĩ mình nên lừa dối họ trước khi họ lừa dối tôi. Chẳng lẽ tôi không thể tìm được một người phụ nữ mà tôi có thể tin tưởng hay sao?” Đây là một người đàn ông thông minh, sâu sắc nhưng lại cho phép thứ quyền lực nằm dưới nấm mồ kiểm soát mình, mặc dù ông hiểu rõ những gì đang diễn ra. Ông chính là tù nhân của nỗi sợ hãi và thiếu niềm tin của cha mình. Eli rất cố gắng trong quá trình trị liệu. Ông đón nhận những rủi ro và thúc ép bản thân chấp nhận những hành vi mới. Ông bắt đầu đối mặt với những nỗi sợ hãi của bản thân. Cuối cùng, ông đã mua một căn hộ cao cấp sang trọng - một bước tiến lớn đối với ông. Ông vẫn còn cảm thấy tội lỗi về điều này, nhưng ông đã học được cách chịu đựng tội lỗi. Tiếng nói ở trong đầu ông sẽ vẫn luôn còn đó, nhưng ông đã học được cách làm giảm âm lượng của nó xuống. Eli vẫn còn chật vật với sự thiếu tin tưởng của ông vào phụ nữ, nhưng ông đã học được cách nhìn nhận sự thiếu tin tưởng này như một sự kế thừa từ cha mình. Ông đang rất nỗ lực để tin tưởng người phụ nữ mà ông đang hẹn hò, sử dụng sự tin tưởng như một thứ vũ khí để đạt được sự kiểm soát đối với cuộc đời mình. Tôi sẽ luôn ghi nhớ cái ngày ông bước vào văn phòng của tôi và kể với tôi ông đã phải chiến đấu chống lại một cơn ghen vào đêm trước và bỏ https://thuviensach.vn đi với một cảm giác về sự chiến thắng. Ông nhìn tôi với đôi mắt ngấn nước và nói: “Chị biết đấy, Susan, đơn giản là không có gì trong thực tế hiện tại của tôi có thể biện minh cho sự sợ hãi của tôi hồi trước.” “TÔI CẢM THẤY NHƯ KHÔNG THỞ NỔI” Barbara, 39 tuổi, cao, mảnh mai, là nhạc sĩ sáng tác nhạc nền cho các chương trình truyền hình, đến gặp tôi trong cơn trầm cảm nghiêm trọng. Tôi tỉnh dậy giữa đêm và cảm thấy trống rỗng, gần như là cái chết đến từ bên trong. Tôi là một tài năng âm nhạc, chơi các bản concerto của Mozart khi mới năm tuổi, và nhận được học bổng Julliard ở tuổi mười hai. Sự nghiệp của tôi rất thành công, nhưng tôi chết dần chết mòn ở bên trong. Tôi từng nhập viện để điều trị bệnh trầm cảm vào sáu tháng trước. Tôi nghĩ rằng tôi sẽ đánh mất chính mình. Tôi không biết phải tìm đến ai nữa. Tôi hỏi Barbara sự việc nào đã khiến cho cô phải nhập viện, và cô đã kể với tôi rằng cô mất cả cha lẫn mẹ chỉ trong vòng ba tháng. Tôi cảm thấy đau lòng thay cho cô, nhưng cô nhanh chóng can ngăn tôi khỏi sự cảm thông: Cũng không sao cả. Chúng tôi đã không nói chuyện với nhau trong vài năm rồi, vì thế tôi cảm thấy như tôi đã mất họ từ trước đó. Tôi bảo cô kể cho tôi nguyên nhân dẫn đến sự chia cắt này. Khi Chuck và tôi chuẩn bị kết hôn vào bốn năm trước, cha mẹ tôi muốn đến và ở lại với chúng tôi để giúp đỡ việc chuẩn bị đám cưới. Đó là tất cả những gì tôi cần...để họ giám sát tôi như hồi tôi còn là một đứa trẻ. Họ luôn can thiệp vào đời tư của tôi...tôi luôn bị hỏi han về việc tôi đang làm gì, cùng với ai, đi đâu...Và khi tôi đề nghị thuê https://thuviensach.vn phòng khách sạn cho họ vì Chuck và tôi đang phải chịu đủ mọi căng thẳng trước lễ cưới, họ thật sự nổi điên. Họ nói nếu như khi họ tới và không được ở với tôi, họ sẽ không bao giờ nói chuyện với tôi nữa. Lần đầu tiên trong đời, tôi chống đối lại họ. Đó chính là một sai lầm. Họ đã không tới dự đám cưới, rồi họ nói với cả gia đình tôi khốn nạn ra sao. Giờ thì chẳng còn ai thèm nói chuyện với tôi nữa. Vài năm sau đám cưới của tôi, mẹ tôi bị chuẩn đoán mắc bệnh ung thư không thể mổ được. Bà bắt mọi người trong nhà phải thề sẽ không được báo với tôi khi bà mất. Tôi đã không biết gì cho tới khi tình cờ gặp một người bạn của gia đình và nghe được lời chia buồn, khi đó bà đã mất được năm tháng. Đó là cách mà tôi biết được tin mẹ mình mất. Tôi về thẳng nhà và gọi cho cha mình. Tôi đã nghĩ chúng tôi có thể cứu vãn mọi việc. Nhưng ông đã khiến tôi hoàn toàn gục ngã bởi câu nói đầu tiên khi nhấc máy: “Bây giờ thì mày hạnh phúc rồi chứ, mày đã giết mẹ mày đấy!” Ông ra đi ba tháng sau đó với những nỗi đau khổ của mình. Mỗi khi nghĩ về họ tôi lại nghe thấy lời cha buộc tội tôi và điều đó khiến tôi cảm thấy mình như một kẻ giết người. Họ vẫn cứ bóp nghẹt tôi với lời buộc tội của mình cho dù lúc này họ đã nằm dưới lòng đất. Làm thế nào để xua chúng khỏi đầu óc mình, khỏi cuộc đời tôi đây? Giống như Eli, Barbara cũng bị kiểm soát từ trong lòng đất. Suốt nhiều năm cô cảm thấy mình phải chịu trách nhiệm vì đã bức tử cha mẹ mình, và chính điều này đã làm tổn hại đến sức khỏe tâm thần của cô, và gần như hủy hoại cuộc hôn nhân của cô. Cô trở nên tuyệt vọng trong việc thoát khỏi cảm giác tội lỗi của bản thân. Kể từ khi họ mất, tôi rất muốn tự tử. Đó dường như là cách duy nhất để dập tắt những tiếng nói cứ liên tục vang lên trong đầu tôi “Mày đã giết cha mày. Mày đã giết mẹ mày.” Tôi đã gần như tự vẫn, nhưng chị có biết điều gì ngăn tôi lại không? https://thuviensach.vn Tôi lắc đầu. Cô mỉm cười lần đầu tiên trong suốt một giờ đồng hồ nói chuyện của chúng tôi và trả lời: Tôi sợ rằng tôi sẽ phải gặp lại họ. Việc họ hủy hoại cuộc đời tôi trên thế giới này cũng đã đủ tồi tệ lắm rồi; tôi sẽ không để cho họ có cơ hội hủy hoại bất cứ điều gì mà tôi có thể tìm thấy ở thế giới bên kia đâu. Cũng giống như hầu hết những người con đã trưởng thành của các bậc cha mẹ độc hại khác, Barbara có thể nhận biết được một vài tổn thương mà cha mẹ cô đã gây ra cho cô. Nhưng điều đó là chưa đủ để giúp cô chuyển những cảm giác về trách nhiệm của cô sang họ. Cần phải có một vài hành động để cô chấp nhận rằng hành vi độc ác của cha mẹ mình hoàn toàn là trách nhiệm của họ, và cuối cùng chúng tôi cũng làm được. Cha mẹ cô đã mất, nhưng Barbara phải mất thêm một năm nữa để khiến những suy nghĩ về họ để cho cô được yên. Không có cái tôi riêng biệt Nếu những bậc cha mẹ cảm thấy bản thân mình tốt đẹp, họ sẽ thấy không cần thiết phải kiểm soát những người con đã trưởng thành của mình. Nhưng những bậc cha mẹ độc hại mà chúng ta gặp gỡ trong chương này hành động dựa trên một cảm giác sâu sắc về sự bất mãn với cuộc đời mình và nỗi sợ hãi bị bỏ rơi. Sự độc lập của con cái đối với họ cũng giống như việc bị mất đi chân tay. Khi đứa trẻ lớn lên, việc các bậc cha mẹ này cần phải giật dây để giữ cho con cái bị lệ thuộc vào mình càng trở nên quan trọng hơn nữa. Cho tới khi mà các bậc cha mẹ độc hại còn có thể khiến con trai hay con gái họ cảm thấy mình như một đứa trẻ, thì họ vẫn duy trì được quyền kiểm soát. Và điều ấy khiến những người con đã trưởng thành của các bậc cha mẹ thích kiểm soát thường có một cảm giác rất mơ hồ về bản thân. Họ gặp phải khó khăn trong việc nhìn nhận bản thân như những thực thể tách biệt https://thuviensach.vn với cha mẹ mình. Họ không thể phân biệt được nhu cầu của bản thân với nhu cầu của cha mẹ. Họ cảm thấy bất lực. Tất cả các bậc cha mẹ đều kiểm soát con cái họ cho đến khi những đứa trẻ này có được sự kiểm soát về chính cuộc đời mình. Trong những gia đình bình thường, sự biến chuyển diễn ra ngay sau thời kỳ thanh thiếu niên. Trong những gia đình độc hại, sự chia rẽ lành mạnh này bị trì hoãn trong nhiều năm - hoặc là mãi mãi. Nó chỉ có thể diễn ra sau khi bạn thực hiện những thay đổi cho phép bạn có được quyền tự chủ với chính cuộc đời mình. https://thuviensach.vn