Nguyễn Trung Trực – Anh hùng dân chài

Vị anh hùng quốc gia kháng Pháp hồi thế kỷ vừa qua, Nguyễn Trung Trực, đã là một nhân vật lịch sử được toàn thể dân tộc Việt Nam kính mến. Hầu hết các tỉnh lỵ ở miền Nam tự do đều có đường Nguyễn Trung Trực, bệnh viện Nguyễn Trung Trực… Riêng đối với đồng bào ở Tân An, Long Xuyên, Rạch Giá, Hà Tiên Phú Quốc, uy danh của cụ Nguyễn đã ngang hùng với các vị thành hoàng.
Chúng tôi thiết nghĩ: cụ Nguyễn được tôn sùng như thế vì hai lẽ:
– Cụ xuất thân là một thợ chùi, một dân đờn điền nhưng rất có tài về quân sự, biết áp dụng chiến lược sát với hoàn cảnh sông rạch chằng chịt, đồng ruộng bùn lầy, núi đời hiểm trở… lập được nhiều chiến công hiển hách.
Lòng yêu nước, khi khái của cụ thật hiếm có ở những năm từ 23 đến 30 tuổi, tuổi của cụ bài hoạt động.
Lòng yêu nước ấy, khi khái ủy đã động viên được bao nhiêu gia trẻ bé lớn, kể cả các bà lão, các linh mà từ, các hương chức làng, và lần đầu tiên, đồng bào ở ven biển vịnh Xiêm La đã góp phần xương mẫu với cụ trong công cuộc chống giữ không riêng gì địa phương nhỏ bé xa với mỗi khi thúc của mình, mà là lãnh thổ của toàn thể dân tộc. một cách có ý thức.
Để tạo hoàn thành thiên khảo cứu này, chúng tôi đã gặp nhiều khó khăn trong việc sưu tầm và chọn lọc tài liệu.
Những sách của người Pháp phần lớn chỉ có giá trị về miêu biểu, về địa điểm. Những tài liệu truyền khẩu thì sống động hơn, tuy nhiên lắm khi kém khoa học. Chúng tôi cố gắng dung hòa những tài liệu ủy và đặt dấu nghi ngờ khi gặp những chi tiết chưa thõa mãn.