Dược lý học tâm thần, hóa liệu pháp trong một số rối loạn tâm thần ở trẻ em và thanh thiếu niên

Liệu pháp hóa dược (hóa liệu pháp) có vai trò đặc biệt quan trọng trong các phương pháp chữa bệnh tâm thần. Largactil (chlorpromazin) là thuốc hướng thần xuất hiện đầu tiên (Charpentier, Laboratoires Lavoisier, Paris, 1950) đã gây một biến động sâu sắc về phương thức chăm sóc bệnh nhân tâm thần và mở ra kỷ nguyên các thuốc hướng thần (các thuốc chữa bệnh tâm thần).
Chỉ trong vòng mười năm (1950-1960), đã xuất hiện đủ các hạng mục thuốc để điều trị hầu hết các bệnh tâm thần với hiệu quả vượt hơn hẳn so với các thời kỳ trước kia, tạo cơ sở để ra đời và phát triển hết sức mạnh mẽ một chuyên ngành mới là khoa dược lý học tâm thần. Môn học này đã đạt được những thành tựu rất quan trọng trong nhiều lĩnh vực:
Nghiên cứu và tổng hợp các thuốc hưởng thần đặc hiệu nhằm vào các triệu chứng mục tiêu rất đa dạng (loạn thần, trầm cảm, hưng cảm, lo âu, ám ảnh). Các thuốc thế hệ mới khắc phục được các hạn chế và nhược điểm của thuốc thế hệ cũ. Sự xuất hiện các thuốc tác dụng kéo dài đã cải thiện đáng kể tâm lý dùng thuốc của người bệnh, làm cho việc tuân thủ điều trị dễ dàng hơn. Các thuốc chống trầm cảm làm cho các pha bệnh ngắn lại rõ ràng, cường độ các triệu chứng giảm nhẹ hẳn, thời gian thuyên giảm giữa hai pha dài ra. Điểm hết sức độc đáo là các muối lithium và một số thuốc điều chỉnh khí sắc vừa có tác dụng chữa bệnh vừa có tác dụng dự phòng tái diễn các pha hưng – trầm cảm;
– Nghiên cứu làm rõ cơ chế tác dụng của thuốc trên các phần não khác nhau, liên quan với các chất dẫn truyền thần kinh, các receptor đặc hiệu khác nhau, góp phần làm sáng tỏ nhiều vấn đề về sinh lý học thần kinh;
– Các kết quả thu được trong nghiên cứu tác dụng của các thuốc hướng thần cùng với dịch tễ học tâm thần đã góp phần quan trọng vào việc nghiên cứu bệnh căn, bệnh sinh nhiều rồi loạn tâm thần;
– Các nghiên cứu dược lý học đã tạo điều kiện phát triển ngành công nghiệp sản xuất các thuốc hưởng thần và một hệ thống phân phối dược phẩm toàn cầu;
– Hàng trăm loại thuốc hướng thần được sử dụng có hiệu quả đã làm thay đổi hẳn phương thức chăm sóc người bệnh tâm thần bệnh nhân ổn định nhanh, không cần nằm viện dài ngày, cho phép giải tỏa các cơ sở bệnh viện tập trung lớn và tổ chức một hệ thống dịch vụ tâm thần tại cộng đồng, thực hiện nền tâm thần học cộng đồng, cuộc cách mạng thứ hai trong tâm thần học;
– Liệu pháp hóa học là tổng hòa các biện pháp chăm sóc nhiều chiều, không đối lập với các liệu pháp tâm lý và các liệu pháp khác mà luôn luôn kết hợp trong cùng một mục đích là cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Môn tâm thần hóa dược được dạy từ cuối những năm 1960 cho các thầy thuốc đa khoa học định hướng chuyên khoa tâm thần, mỗi khóa học 20 giờ. Nội dung giảng dạy môn này giới hạn ở kiến thức sử dụng các thuốc hướng thần thường dùng ở Việt Nam.
Năm nay (2010), khoa Tâm lý học – giáo dục học Trường Đại học Sư phạm Hà Nội yêu cầu giảng môn này 45 giờ với kiến thức lý thuyết dược lý học tâm thần hiện đại, hệ thống, liên thông và phát triển, giúp sinh viên có trình độ hành nghề tại các cơ sở đào tạo, nghiên cứu và thực hành tâm lý trong các trung tâm chăm sóc và các tổ chức xã hội, tâm lý học đường. Cuốn sách này như vậy, được biên soạn với nội dung chủ yếu sau đây:
– Đại cương về sự phát triển các thuốc chữa bệnh tâm thần và sự ra đời môn dược lý học tâm thần bao gồm: kiến thức chung rất tóm tắt về dược lý học, giải phẫu thần kinh và sinh lý thần kinh (tóm tắt phần liên quan đến cơ chế tác dụng của các thuốc hướng thần).
– Phân loại các thuốc hướng thần các thuốc an thần kinh, thuốc binh thần-chống lo âu, thuốc chống trầm cảm, các thuốc điều chỉnh khí sắc.
– Các thuốc hướng thần thường dùng ở Việt Nam.
Hệ thống kiến thức trình bày trong cuốn sách này có thể dùng làm tài liệu tham khảo để giảng dạy cho sinh viên đại học và học viên sau đại học, cũng như các đối tượng khác như bác sỹ đa khoa, chuyên viên tâm lý lâm sàng… Bệnh nhân, gia đình bệnh nhân cũng có thể tìm thấy một số kiến thức muốn hiểu biết về các vấn đề của họ.
Nội dung của chương 3 có một số bài được biên soạn để giảng dạy trong các môn tâm bệnh học trẻ em và thanh hiểu niên, tâm lý lâm sàng và tâm lý học học đường với các phần sau đây:
– Chức năng của chuyên viên tâm lý học đường, mối quan hệ của họ với học sinh, sinh viên có khó khăn tâm lý và các vấn đề tâm bệnh, với gia đình họ và với các thành viên khác của êkip điều trị (bác sỹ tâm thần, các chuyên viên điều trị tâm lý, tâm-vận động. chỉnh âm, giáo dục đặc biệt và cán sự xã hội) cũng như đối với nhà trưởng,
– Liệu pháp hóa dược trong một số tâm bệnh lý thường gặp ở học sinh và sinh viên;
– Kiến thức và kỹ năng để nhận dạng các rối loạn tâm lý và phân định các cấu trúc loạn thần, tâm căn, ranh giới, nhất là các triệu chứng mục tiêu của từng loại thuốc,
– Hướng dẫn làm một bilan (cân bằng) tâm lý, phân loại các mức độ rối loạn tâm lý nặng nhẹ và lập đề án can thiệp;
– Những trường hợp có nguyên nhân rõ có thể nhận biết được sẽ có phần trình bày chi tiết hơn về các biện pháp phòng bệnh, nhất là phần tư vấn cho gia đình bệnh nhân và bệnh nhân;
– Phần liệu pháp hóa dược được biên soạn giúp cho các chuyên viên thực hành lựa chọn trong số các biện pháp điều trị, liệu pháp nào thích hợp hơn cả và/hay kết hợp cùng với các liệu pháp khác (được trình bày ngắn gọn hơn).
Trong chương 4, có phần trình bày một vài kết quả thu được của chúng tôi trong việc điều trị một số rối loạn tâm thần ở trẻ em và thanh thiếu niên, đồng thời cũng báo cáo phần hạn chế của thuốc hướng thần và nhấn mạnh vai trò của liệu pháp tâm lý trong một số trường hợp.
. Tuy đã có mấy chục năm thực hành, giảng dạy và nghiên cứu về sử dụng các thuốc hướng thần trong lâm sàng tâm thần học và cũng có sẵn một số sách bảo tham khảo cập nhật về vấn đề này, nhưng việc biên soạn cuốn sách này không thể tránh khỏi thiếu sót, rất mong được sự góp ý của các độc giả quan tâm đến môn học này.
Các tác giả