Xiêm La Quốc Lộ Trình Tập Lục

" Xiêm La Quốc Lộ Trình Tập Lục 🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Xiêm La Quốc Lộ Trình Tập Lục Ebooks Nhóm Zalo Mục lục XIÊM LA QUỐC LỘ TRÌNH TẬP LỤC (Gia Long cửu niên - 1810) Lời Tòa soạn 3 Lời giới thiệu 4 Một số quy ước khi đọc bản dịch 18 Lời tấu 20 I. Lục hành thượng lộ [Đường bộ mạn trên] 20 II. Lục hành hạ lộ [Đường bộ mạn dưới] 28 III. Nhai hải thủy trình [Đường thủy ven biển] 30 IV. Dương hải thủy trình [Đường thủy ngoài khơi] 51 V. Dương hải tung hoành chư sơn thủy trình [Đường thủy ngoài khơi ngang 53 dọc các núi] VI. Hải môn thủy trình [Đường thủy theo các cửa biển] 54 Thư mục 75 Nguyên văn Xiêm La quốc lộ trình tập lục 81 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 3 LÔØI TOØA SOAÏN Xieâm La quoác loä trình taäp luïc laø taäp taøi lieäu Haùn Noâm khaûo taû caùc tuyeán ñöôøng töø Vieät Nam (tröïc tieáp laø töø mieàn Nam) ñeán Xieâm La (Thaùi Lan), moät soá nöôùc khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ vaø caùc haûi ñaûo treân vònh Thaùi Lan. Ñaây voán laø taäp taøi lieäu thuyeát minh cho böùc ñòa ñoà nöôùc Xieâm, do Toáng Phöôùc Ngoaïn vaø Döông Vaên Chaâu bieân veõ vaø soaïn taäp, trong dòp hai oâng caàm ñaàu söù ñoaøn ngoaïi giao sang Xieâm vaøo naêm 1809, sau ñoù trôû veà vaø daâng leân vua Gia Long vaøo naêm 1810. Tuy nhieân, khoâng roõ vì moät lyù do naøo ñoù maø caùc taøi lieäu naøy hoaøn toaøn bò laõng queân cho ñeán gaàn 150 naêm sau, vaøo naêm 1959, moät hoïc giaû ngöôøi Hoa laø Giaùo sö Traàn Kinh Hoøa môùi phaùt hieän ñöôïc taäp Xieâm La quoác loä trình taäp luïc khi oâng tham gia saép xeáp laïi chaâu baûn trieàu Nguyeãn, theo chöông trình taøi trôï cuûa UNESCO cho Vieän Ñaïi hoïc Hueá. Nhaän thaáy ñaây laø moät taøi lieäu quyù hieám, coù giaù trò tham khaûo nhieàu maët, Giaùo sö Traàn Kinh Hoøa cuøng vôùi moät soá nhaø nghieân cöùu khaùc ñaõ tieán haønh coâng taùc khaûo cöùu, chuù giaûi vaø ñeán naêm 1966, Xieâm La quoác loä trình taäp luïc ñaõ ñöôïc in nguyeân vaên taïi Hoàng Koâng. Maëc duø vaäy, cuõng phaûi maát theâm gaàn 50 naêm nöõa, ñoäc giaû trong nöôùc môùi baét ñaàu bieát ñeán Xieâm La quoác loä trình taäp luïc qua baøi giôùi thieäu vaø trích dòch moät phaàn cuûa taùc giaû Phaïm Hoaøng Quaân treân taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån vaøo cuoái naêm 2011. Veà noäi dung, Xieâm La quoác loä trình taäp luïc khaûo taû caùc tuyeán haønh trình ñöôøng boä vaø ñöôøng thuûy töø mieàn Taây Nam Boä qua Campuchia ñeán Xieâm La, ñaëc bieät laø caùc tuyeán ñöôøng noäi ñòa cuûa Xieâm La cho ñeán bieân giôùi Myanmar, voøng xuoáng taän bôø taây cuûa baùn ñaûo Maõ Lai, cuøng caùc haûi ñaûo treân vònh Thaùi Lan. Haàu heát caùc loä trình ñieàu ñöôïc khaûo taû theo moät tieâu chí thoáng nhaát: xaùc ñònh phöông höôùng, khoaûng caùch, thôøi gian ñi, moâ taû chi tieát caùc ñoái töôïng ñòa lyù (nuùi non, soâng ngoøi, cöûa bieån, vuõng, vònh, ñaûo…), caûnh quan treân ñöôøng, caùc loaïi taøi nguyeân, vaät saûn… Caùc ñòa danh quan troïng ñöôïc ghi cheùp veà tình hình ñoàn truù quaân ñoäi cuûa caùc nöôùc sôû taïi, tình hình daân cö vaø sinh hoaït kinh teá, vaên hoùa… Chæ ñieåm qua sô khôûi ngaàn aáy noäi dung cuõng thaáy ñöôïc giaù trò tham khaûo cuûa Xieâm La quoác loä trình taäp luïc ñoái vôùi caùc ngaønh ñòa lyù, giao thoâng, lòch söû, daân toäc hoïc, ngoân ngöõ, quaân söï…, khoâng chæ rieâng cho Vieät Nam maø coøn nhieàu nöôùc khaùc ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Phaûi maát hôn 200 naêm sau khi hoaøn thaønh, taäp taøi lieäu quyù giaù naøy môùi ra maét baïn ñoïc qua baûn dòch vaø chuù giaûi cuûa nhaø nghieân cöùu Phaïm Hoaøng Quaân. Ñaùng tieác laø böùc ñòa ñoà keøm theo hieän vaãn chöa tìm thaáy. Ñöôïc bieát, taùc giaû Phaïm Hoaøng Quaân ñang chuaån bò taùi hieän laïi böùc ñòa ñoà döïa treân noäi dung cuûa Xieâm La quoác loä trình taäp luïc keát hôïp ñoái chieáu vôùi caùc baûn ñoà hieän ñaïi, ñeå taêng theâm giaù trò tham khaûo cuûa coâng trình. Taát nhieân, vôùi moät tö lieäu ñöôïc vieát baèng caû chöõ Haùn laãn chöõ Noâm, ñoái töôïng khaûo taû ña daïng, ñòa baøn laïi traûi roäng, lieân quan ñeán nhieàu quoác gia vôùi haøng traêm ñòa danh caàn phaûi xaùc ñònh vaø chuù giaûi, baûn dòch laàn ñaàu naøy seõ khoâng traùnh khoûi thieáu soùt, chuùng toâi raát mong nhaän ñöôïc söï goùp yù cuûa baïn ñoïc gaàn xa ñeå nhöõng laàn taùi baûn sau seõ toát hôn. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån 4 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục GIÔÙI THIEÄU XIEÂM LA QUOÁC LOÄ TRÌNH TAÄP LUÏC Baøi giôùi thieäu naøy ñöôïc vieát laïi treân cô sôû baøi vieát tröôùc ñaây coù tieâu ñeà “Xieâm La quoác loä trình taäp luïc - Khaûo saùt vaø trích dòch”, voán ñaõ ñaêng treân taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 6 (89). 2011, treân trang maïng ñieän töû Dieãn ñaøn ngaøy 20 thaùng 1 naêm 2012, vaø treân trang web cuûa Khoa Vaên hoïc vaø Ngoân ngöõ, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên Haø Noäi. Baøi vieát tröôùc ñaây goàm hai phaàn, phaàn “Khaûo saùt” vaø phaàn “Trích dòch”, rieâng phaàn “Khaûo saùt” töùc noäi dung nghieân cöùu cuõng ñaõ ñaêng treân taïp chí Xöa vaø Nay (soá 395+396, thaùng 1/2012). Baøi giôùi thieäu sau ñaây so vôùi tröôùc ñöôïc boå sung nhieàu ñoaïn vaø chænh söûa nhieàu choã, rieâng phaàn “Trích dòch” tröôùc ñaây cuõng ñaõ ñöôïc chænh lyù, söûa ñoåi nhieàu trong baûn dòch toaøn boä naøy. Trong quaù trình söu taäp caùc loaïi tö lieäu Trung Quoác lieân quan ñeán lòch söû Bieån Ñoâng, vaøo ñaàu naêm 2010 toâi tình côø baét gaëp moät taøi lieäu Haùn Noâm Vieät Nam ñöôïc xuaát baûn ôû Hoàng Koâng, mang tieâu ñeà Xieâm La quoác loä trình taäp luïc ((暹羅國路程集錄) do Toáng Phöôùc Ngoaïn (宋福玩) vaø Döông Vaên Chaâu (楊文珠) soaïn taäp, Lôøi taáu daâng saùch ñeà ngaøy muøng 10 thaùng 7 Gia Long cöûu nieân (09/8/Canh Ngoï, 1810). Thôøi ñieåm ra ñôøi cuûa saùch naøy sau Hoaøng Vieät nhaát thoáng dö ñòa chí (1806-Leâ Quang Ñònh) 4 naêm vaø tröôùc Gia Ñònh thaønh thoâng chí (1820-Trònh Hoaøi Ñöùc) 10 naêm, tuy nhieân, Hoaøng Vieät nhaát thoáng dö ñòa chí vaø Gia Ñònh thaønh thoâng chí ñeán nay ñaõ raát phoå bieán vaø haàu nhö laø taøi lieäu khoâng theå thieáu trong vieäc nghieân cöùu ñòa lyù lòch söû Nam Boä, rieâng Xieâm La quoác loä trình taäp luïc thì ít khi ñöôïc nhaéc ñeán, maëc duø saùch naøy coù ñeán gaàn nöûa phaàn noäi dung lieân quan ñeán ñòa lyù, ñòa danh vuøng Nam Boä ngoaøi caùc ghi cheùp veà Xieâm La. Taøi lieäu khaù ñaëc bieät naøy bò laån khuaát trong nhieàu chuïc naêm, ñöôïc phaùt hieän vaøo naêm 1959 roài ñöôïc in laïi nguyeân vaên Haùn Noâm vaøo naêm 1966. Tröôùc khi ñi vaøo baûn dòch Vieät vaên, phaàn vieát sau ñaây giôùi thieäu chung veà baûn in ôû nöôùc ngoaøi, veà noäi dung nguyeân taùc vaø moät soá nhaän ñònh cuûa chuùng toâi veà giaù trò lòch söû vaø giaù trò tham khaûo cuûa Xieâm La quoác loä trình taäp luïc. I. Giôùi thieäu baûn in naêm 1966 taïi Hoàng Koâng Xie âm La quo ác lo ä trình ta äp lu ïc la ø ta äp thö ù hai trong “Ño âng Nam A Ù sö û lie äu chuye ân san” do Ban Nghie ân cö ùu Ño âng Nam A Ù - Pho øng Nghie ân cö ùu Ta ân A Ù thuo äc Höông Ca ûng Trung Va ên ña ïi ho ïc xua át ba ûn na êm 1966 [Collected Records of Itineraries to Siam - Historical Material Series No. 2 - Southeast Asia Studies Section - New Asia Research Institute - The Chinese Universty of Hong Kong, Hong Kong, 1966]. Cô quan na øy, döô ùi sö ï ta ùc ño äng cu ûa Gia ùo sö Tra àn Kinh Ho øa [Ch’en Ching-ho/ 陳荆和], ña õ bie ân ta äp xua át ba ûn nhie àu ta øi lie äu ñòa ly ù va ø lòch sö û co ù xua át xö ù tö ø Vie ät Nam hoa ëc lie ân quan ñe án Vie ät Nam, series ve à ñòa ly ù ta äp 1 ba ét ña àu tö ø na êm 1962 vô ùi Ca án Trai thi ta äp cu ûa Trònh Hoa øi Ñö ùc, series ve à lòch sö û ta äp 1 ba ét ña àu tö ø na êm 1965 vô ùi Quo ác sö û di bie ân cu ûa Phan Thu ùc Tröïc.(1) Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 5 AÁn baûn Xieâm La quoác loä trình taäp luïc goàm ba phaàn: Phaàn I: Baøi khaûo cöùu baèng Trung vaên cuûa Traàn Kinh Hoøa (24 trang), baøi khaûo cöùu giaûn löôïc baèng Anh ngöõ (6 trang). Phaàn II: Noäi dung Xieâm La quoác loä trình taäp luïc cuûa Toáng Phöôùc Ngoaïn vaø Döông Vaên Chaâu, ñöôïc in laïi nguyeân vaên Haùn Noâm qua hình thöùc saép chöõ rôøi thay cho vaên baûn goác cheùp tay (64 trang). (Phaàn naøy ñöôïc sao chuïp vaø in ôû phaàn sau cuûa chuyeân ñeà naøy). Phaàn III: Caùc phuï luïc goàm baûng ñoái aâm ñòa danh, chuù thích veà moät soá ñòa danh vaø ñòa ñoà sô löôïc caùc ñòa danh tieâu bieåu do Traàn Kinh Hoøa vaø Moäc Thoân Toâng Caùt [Kimura Sokichi] bieân soaïn (30 trang). Trong baøi khaûo cöùu (Phaàn I) oâng Traàn Kinh Hoøa thuaät laïi raèng vaøo muøa heø naêm 1959, trong luùc saép xeáp phaân loaïi thö muïc chaâu baûn trieàu Nguyeãn taïi Hueá, oâng baét gaëp xaáp taøi lieäu coù tieâu ñeà Xieâm La quoác loä trình taäp luïc naèm laãn trong nhoùm hoà sô löu tröõ. Khi ñoái chieáu söû lieäu nhaø Nguyeãn qua Ñaïi Nam thöïc luïc chaùnh bieân ñeä nhaát kyû, Ñaïi Nam lieät truyeän sô taäp vaø söû lieäu Xieâm qua Bieân nieân söû hai ñôøi vua Rama I - Rama II [do Thaân vöông Ñaøm Long/ Prince Damrong bieân soaïn](2) xaùc ñònh nguoàn goác taøi lieäu naøy laø chaéc chaén. Keát quaû nghieân cöùu cuûa oâng Traàn Kinh Hoøa cho thaáy “Lôøi taáu” cuûa Toáng Phöôùc Ngoaïn vaø Döông Vaên Chaâu ñeà naêm Gia Long thöù chín (1810) ñaët ôû ñaàu taäp taøi lieäu Xieâm La quoác loä trình taäp luïc truøng khôùp vôùi nhöõng ghi cheùp trong söû Vieät vaø söû Xieâm. Caên cöù theo “Lôøi taáu” thì taäp taøi lieäu naøy voán laø vaên baûn ñöôïc keøm theo böùc ñòa ñoà Xieâm La cuõng do söù ñoaøn thöïc hieän, vaø khi veà daâng leân cuøng luùc, nhöng oâng Traàn noùi raèng, oâng khoâng tìm thaáy böùc ñòa ñoà. Baøi khaûo cöùu cuûa Traàn Kinh Hoøa trích luïc 6 ñoaïn trong Ñaïi Nam thöïc luïc chaùnh bieân ñeä nhaát kyû, 1 ñoaïn trong Ñaïi Nam lieät truyeän sô taäp vaø 3 ñoaïn trong Bieân nieân söû hai ñôøi vua Rama I - Rama II [dòch sang Trung vaên töø Thaùi ngöõ], nhöõng ñoaïn coù lieân quan tröïc tieáp ñeán xuaát xöù Xieâm La quoác loä trình taäp luïc tieâu bieåu nhö sau: Thaùng 11, naêm Kyû Tî, Gia Long thöù taùm (1809) “Phaät vöông môùi cuûa nöôùc Xieâm La sai beà toâi boïn Phi Nhaõ Só Xuù Ly Giaù Ba Ha ñeán daâng saûn vaät ñòa phöông vaø caùo tang Phaät vöông tröôùc…. Sai Toáng Phöôùc Ngoaïn, Phaïm Caûnh Giaûng, Döông Vaên Chaâu, Voõ Doaõn Thieáp sung laøm Chaùnh phoù söù hai söù boä sang Xieâm” (ÑNTL - Chaùnh bieân ñeä nhaát kyû, quyeån 39). Thaùng 5, naêm Canh Ngoï, Gia Long thöù chín (1810) “Boïn Toáng Phöôùc Ngoaïn vaø Phaïm Caûnh Giaûng töø nöôùc Xieâm trôû veà, daâng ñòa ñoà nöôùc Xieâm” (ÑNTL - Chaùnh bieân ñeä nhaát kyû, quyeån 40). “Na êm Gia Long thö ù chín, To áng Phöô ùc Ngoa ïn ñi sö ù Xie âm La trô û ve à, da âng ñòa ño à nöô ùc Xie âm” (Ña ïi Nam lie ät truye än sô ta äp - quye ån 14, Truye än To áng Phöô ùc Ngoa ïn).(3) “Tieåu lòch naêm 1172, Phaät lòch naêm 2353, naêm Ngoï, Hoaøng thöôïng leân ngoâi naêm thöù 2, thaùng 5 [Taây lòch 4/4 ñeán 2/5 naêm 1810]. Söù ñoaøn do Quoác vöông Vieät Nam Gia Long sai ñeán ñaõ tôùi thaønh Bangkok. Ñoaøn söù phaân hai 6 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục nhoùm, nhoùm thöù nhaát ñeán ñieáu tang Quoác vöông tröôùc,(4) mang theo leã phuùng goàm 100 taám luïa ‘Kwian Ko’ [Quaûng Chaâu], 100 taám vaûi traéng ‘Tang Kia’ [Ñoâng Kinh], 5 hoäp saùp ong, 5 hoäp ñöôøng caùt, 10 hoäp keïo döøa, 10 hoäp ñöôøng pheøn, taát caû caùc moùn ñeàu ñaët tröôùc linh vò.(5) Nhoùm söù ñoaøn thöù hai ra maét Taân vöông,(6) trình quoác thö, chuùc möøng Hoaøng thöôïng leân ngoâi, cuøng daâng leã vaät möøng taëng goàm 100 taám luïa, 100 taám luïa hoàng, 100 taám luïa nhieàu maøu, 100 taám vaûi traéng, 3,3kg kyø nam höông, 5kg nhuïc queá.(7) Quoác vöông tieáp quoác thö vaø tieáp ñaõi söù ñoaøn long troïng y theo thoâng leä ñaõ coù tröôùc ñaây. Quoác vöông ñaõ phaùi thuyeàn ngöï ñeán Samut Prakhan(8) ñeå tieáp nhaän quoác thö, rieâng phaùi 8 chieác thuyeàn roàng ñeå ñoùn söù ñoaøn vaø 8 chieác thuyeàn quaân leã theo hoä toáng. Veà ñeán kinh thaønh, ñoäi nhaïc leã cung ñình höôùng veà phía söù ñoaøn Vieät Nam cöû nhaïc ngheânh tieáp roài ñöa ñeán nghæ ôû nhaø khaùch.” (Bieân nieân söû hai ñôøi vua Rama I - Rama II ).(9) Trong moät ñoaïn khaùc, Bieân nieân söû hai ñôøi vua Rama I - Rama II noùi roõ hôn veà noäi dung quoác thö cuûa vua Gia Long gôûi Quoác vöông Xieâm, trong ñoù coù noäi dung yeâu caàu vua Rama II trieäu hoài caùc nhoùm quan quaân töø thôøi vua P’ya Taksin vaãn coøn ñoùng raûi raùc ôû ñaát Saøi Maït [Haø Tieân], ñeå phía Vieät Nam tieáp quaûn troïn veïn vuøng ñaát naøy, vua Rama II ñaõ chaáp thuaän yeâu caàu aáy baèng vaên thö hoài ñaùp gôûi ñeán vua Gia Long, giao cho söù ñoaøn mang veà. Nhìn chung, baøi khaûo cöùu cuûa oâng Traàn Kinh Hoøa taäp trung vaøo ba yù chính: 1. Chöùng minh taäp taøi lieäu mang tieâu ñeà Xieâm La quoác loä trình taäp luïc laø moät taøi lieäu do söù boä Vieät Nam thöïc hieän, ñuùng nhö thôøi ñieåm ñöôïc ñeà treân Lôøi taáu. Xaùc ñònh taøi lieäu naøy laø baûn thuyeát minh cho böùc ñòa ñoà Xieâm La cuõng do söù ñoaøn thöïc hieän cuøng trong thôøi gian ñi söù, phuø hôïp vôùi Lôøi taáu “veõ thaønh moät taäp ñòa ñoà vaø cheùp thaønh moät taäp loä trình ñöôøng thuûy ñöôøng boä, nay veà xin daâng leân.” 2. Khaùi quaùt boái caûnh chính trò ñöông thôøi cuûa Vieät Nam vaø Xieâm La, caùc quan heä ngoaïi giao höõu haûo vaø cuõng ngaàm ñeà caäp vaán ñeà taùc ñoäng nhaèm taêng cöôøng aûnh höôûng cuûa moãi nöôùc ñoái vôùi Cao Mieân trong khoaûng thôøi gian taïi vò cuûa vua Gia Long vaø vua Rama I, Rama II. 3. Toùm löôïc noäi dung chính vaên Xieâm La quoác loä trình taäp luïc, neâu vaøi ñaëc ñieåm cuûa taäp taøi lieäu, ñaùnh giaù ñaây laø söû lieäu quyù veà lónh vöïc giao thoâng ñöôøng boä ñöôøng thuûy thuoäc phaïm vi khu vöïc. Phaàn III cuûa baûn in, töùc caùc phuï luïc do Traàn Kinh Hoøa vaø hoïc giaû Nhaät Baûn Kimura Sokichi thöïc hieän, taäp trung vaøo vieäc ñoái chieáu caùc ñòa danh maø vaên baûn goác kyù aâm baèng chöõ Noâm vôùi ngoân ngöõ hieän nay, caùc ñòa danh thuoäc löu vöïc Soâng Haäu vaø vuøng bieån Caø Mau, Kieân Giang ñöôïc ñoái chieáu vôùi tieáng Vieät vôùi söï trôï giuùp cuûa Giaùo sö Böûu Caàm (Vieän Khaûo coå, Saøi Goøn),(10) caùc ñòa danh treân ñaát Cao Mieân, Xieâm La, Ñoà Baø ñöôïc ñoái chieáu vôùi tieáng Khmer, tieáng Thaùi, tieáng Maõ Lai. Caùc baûng ñoái chieáu naøy ñaõ ít nhieàu taïo thuaän lôïi trong vieäc dòch taøi lieäu sang tieáng Vieät, tuy nhieân coù nhieàu ñòa danh ñoái chieáu khoâng thích hôïp vaø nhieàu ñòa danh naèm ôû daïng toàn nghi, toång coäng caùc ñòa danh ñoái chieáu sai, ñaùnh daáu toàn nghi vaø boû troáng (khoâng ñoái chieáu) öôùc chöøng phaân nöûa toång soá. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 7 Nhö chuùng ta ñaõ bieát qua caùc coâng trình khaûo cöùu vaø hieäu khaùm caùc saùch An Nam chí löôïc, Haûi ngoaïi kyû söï, Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö…(11) cuûa Giaùo sö Traàn Kinh Hoøa, caùc coâng trình naøy cho thaáy oâng laø moät hoïc giaû uyeân baùc, nhieàu coâng trình khaùc cho thaáy oâng raát quan taâm vaø ñaõ goùp phaàn ñaùng keå nhaèm phaùt trieån hoïc thuaät trong lónh vöïc nghieân cöùu di saûn Haùn Noâm Vieät Nam, ñaëc bieät laø maûng saùch söû ñòa. Veà uy tín caù nhaân, oâng Traàn töøng giaûng daïy taïi Vieän Ñaïi hoïc Hueá, naêm 1959, khi Vieän Yeân Kinh Ñaïi hoïc Harvard taøi trôï chöông trình phieân dòch söû lieäu do Vieän Ñaïi hoïc Hueá toå chöùc, oâng Traàn ñöôïc cöû laøm Toång thö kyù, oâng cuõng kieâm nhieäm chuû trì vieäc thoáng keâ chaâu baûn trieàu Nguyeãn (töø thaùng 7 ñeán thaùng 12 naêm 1959). Veà vaên baûn Xieâm La quoác loä trình taäp luïc, theo oâng Traàn moâ taû, vaên baûn naøy ñöôïc cheùp theo loái chöõ khaûi (chaân), roõ raøng vaø chöõ vieát raát ñeïp [tieác laø noù khoâng ñöôïc minh hoïa moät vaøi trang aûnh chuïp], baûn goác cheùp tay maø oâng Traàn caên cöù ñeå saép chöõ thöïc hieän baûn in hieän nay toâi chöa tìm ñöôïc, veà vieäc naøy, coù theå oâng Traàn caàm baûn goác sang Hoàng Koâng ñeå khaûo cöùu vaø laøm caên cöù saép chöõ cho tieän vieäc xuaát baûn, cuõng coù theå oâng Traàn chæ sao chuïp ñeå laøm vieäc, raát tieác laø trong baøi giôùi thieäu ôû ñaàu baûn in, oâng Traàn khoâng noùi roõ vieäc naøy. Trong thôøi gian chôø ñôïi coù ñöôïc baûn goác ñeå boå chính, tröôùc maét, baûn dòch tieáng Vieät chæ döïa treân vaên baûn in laïi naêm 1966. II. Noäi dung taøi lieäu Xieâm La quoác loä trình taäp luïc Toaøn vaên Xieâm La quoác loä trình taäp luïc (sau ñaây vieát laø Taäp luïc) öôùc khoaûng 2 vaïn 8 ngaøn chöõ,(12) goàm Lôøi taáu vaø 6 phaàn cheùp veà 6 tuyeán haønh trình, toùm taét nhö sau : 1. Luïc haønh thöôïng loä [ñöôøng boä maïn treân] Töø doanh Nam Vang (Phnom Penh) khôûi haønh, ñeán Baùt Taàm Boân (Battambang), ñeán thaønh Voïng Caùc (Bangkok), ñeán Thöôïng Thaønh (Ayutthaya), ñeán caùc nôi giaùp giôùi Phuø Ma (Burma/ Myanma), ñeán bôø taây baùn ñaûo Maõ Lai qua ñaûo Phoå Caùt (Phuket), qua ñòa giôùi Ñoà Baø (Jawa-Malaysia) xuoáng cuø lao Cau (Penang) v.v… Caùc tuyeán ñöôøng boä naøy ghi cheùp hôn 30 ñòa danh. 2. Luïc haønh haï loä [ñöôøng boä maïn döôùi] Töø bôø bieån phía ñoâng Xieâm La, nôi hoøn Döông Khaûm (Ko Chang) khôûi haønh, ñeán thaønh Chaân Boân (Chantaburi), ñeán caùc nôi phía ñoâng nam ven bôø vònh Xieâm La. Ghi cheùp 14 ñòa danh. 3. Nhai haûi thuûy trình [ñöôøng thuûy ven bieån] Töø cöûa Ba Thaéc (Bassac) Soâng Haäu khôûi haønh, theo bôø bieån qua Hoøn Khoai, qua Raïch Giaù, Haø Tieân, Kompong Som, ven theo bôø bieån Xieâm La ñeán Long Nha (sau laø Singapore), qua bôø taây baùn ñaûo Maõ Lai, ñeán Penang, Phuket v.v… Ghi cheùp 195 ñòa danh (goàm cöûa bieån, thaønh traán ven bieån, vònh, ñaûo…), trong ñoù hôn 40 ñòa danh thuoäc Vieät Nam. 4. Döông haûi thuûy trình [ñöôøng thuûy ngoaøi khôi] Töø muõi Caø Mau nôi Hoøn Khoai (Poulo Obi) khôûi haønh, ñeán Phuù Quoác, ñeán hoøn Thieát Mieät (Ko Samet), ñeán hoøn Xæ Khoáng (Ko Si Chang), ñeán cöûa bieån 8 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục Baéc Nam (Mae Chaophraya), ñeán Saâm Loâ Ñoät (Khao Sam Roi Yot), ñeán Laùng Son (Mae Nam Langsuan), Luïc Khoân (Nakhon Sithamamarat), ñeán Phoå Caùt (Phuket) v.v… Ghi cheùp 25 ñòa danh. 5. Döông haûi tung hoaønh chö sôn thuûy trình [ñöôøng thuûy ngoaøi khôi ngang doïc caùc ñaûo] Goàm 9 tuyeán: - Töø Hoøn Khoai ñeán cuø lao Lieâu (Pulo Tioman). - Töø Coå Ong (Kas Rong) ñeán Xaây Gia (Mae Nam Chaiya). - Töø Thoát Noát kheùm (Samae San) ñeán Saâm Loâ Ñoät (Sam Roi Yot). - Töø Ban Caø Soûi (Bang Phaso /Chonburi) ñeán cöûa bieån Me Toân (Mae Nam Mae Klong). - Töø Phuù Quoác ñeán Thoå Chaâu (Pulo Pinjang). - Töø Coå Ong ñeán Hoøn Thaêng (Kas Tang). - Töø Thoå Chaâu ñeán Hoøn Thaêng (Kas Tang). - Töø Thoå Chaâu ñeán Hoøn Baø (Koh Wai). - Töø Hoøn Thaêng ñeán Hoøn Baø (Koh Wai). 6. Haûi moân thuûy trình [ñöôøng thuûy theo cöûa bieån] Ghi cheùp haønh trình theo caùc con soâng, töø cöûa bieån ñeán ñaàu nguoàn hoaëc ñeán nôi hôïp löu. Treân ñaát Vieät Nam cheùp caùc soâng lôùn nhoû thuoäc löu vöïc Soâng Haäu, baét ñaàu töø cöûa Ba Thaéc sang Raïch Giaù, gaàn 80 ñòa danh. Treân ñaát Cao Mieân vaø Xieâm La hôn 120 ñòa danh, haàu heát cheùp töø cöûa bieån ñeán ñaàu nguoàn. Haàu heát caùc loä trình ñöôïc ghi cheùp döïa treân caùc tieâu chí: xaùc ñònh khôûi ñieåm (moâ taû ñòa lyù töï nhieân, nhaân vaên) - phöông höôùng ñeán - tình traïng ñöôøng saù, quang caûnh hai beân ñöôøng (hoaëc soâng ngoøi, bôø bieån) - thôøi gian haønh trình - caùc ngaû reõ (thoâng tin gaàn gioáng nhö ñöôøng chính) - ñieåm ñeán. Phaàn ñöôøng thuûy chieám 9/10 noäi dung Taäp luïc. Veà ñòa lyù töï nhieân, cheùp sô löôïc ñòa hình caûnh quan, ñoäng thöïc vaät, khoaùng saûn, cheùp kyõ veà chieàu roäng, ñoä saâu caùc cöûa bieån. Veà ñòa lyù nhaân vaên, cheùp sô löôïc veà caùc di tích, kieán truùc, cö daân, sinh hoaït ñôøi soáng, cheùp roõ tình hình binh bò (caùc ñoàn aûi bieân phoøng, quaân soá). Haàu heát ñòa danh treân ñaát Vieät Nam vieát baèng chöõ Noâm, ñòa danh ôû Cao Mieân vaø Xieâm La phieâm aâm Noâm hoaëc chuyeån nghóa Noâm, danh vaät duøng laãn Haùn vaø Noâm. Veà taùc giaû Taäp luïc Toáng Phöôùc Ngoaïn ngöôøi goác Quyù huyeän, tænh Thanh Hoa [Toáng Sôn, Thanh Hoùa], laø “coâng thaàn Voïng Caùc”, trong nhoùm caùc töôùng theo Nguyeãn AÙnh sang Xieâm laàn thöù hai sau khi vieän binh Xieâm baïi traän. Theo ñeán Voïng Caùc tî naïn laàn naøy (thaùng 3 naêm 1785) goàm hôn 200 quan binh, ñi treân 5 thuyeàn. Quan vaên voõ cao caáp goàm 1 Thieáu phoù, 1 Chöôûng cô, 1 Löu thuû, 10 Cai cô. Toáng Phöôùc Ngoaïn laø 1 trong 10 Cai cô, ngang baäc Nguyeãn Vaên Thoaïi, cao hôn Nguyeãn Vaên Thaønh (Cai ñoäi) vaø Leâ Vaên Duyeät (Thuoäc noäi cai ñoäi). Thaùng 7 naêm 1787, theo Nguyeãn AÙnh trôû veà nöôùc, sau khi khoâi phuïc thaønh Gia Ñònh ñöôïc phong Trung quaân doanh Höõu tröïc veä uùy, laïi thaêng Tröôûng chi chi Chaùnh Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 9 tieàn, chi Höõu thuaän doanh Taû thuûy, naêm 1799, thaêng laøm Löu thuû,(13) naêm Taân Daäu (1801) thaêng Chöôûng cô.(14) Thaùng 11 naêm 1809, ñi söù nöôùc Xieâm, khoaûng ñaàu thaùng 7 naêm 1810 trôû veà, daâng ñòa ñoà nöôùc Xieâm. Thaùng 3 naêm 1811, thaêng Khaâm sai Chöôûng cô, laïi cöû laøm Chaùnh söù ñi söù sang Xieâm, mang quoác thö baøn vôùi vua Xieâm veà vieäc noäi boä Chaân Laïp. Naêm 1814, phuï traùch ngaønh giao thoâng vaän taûi. Naêm 1816, coù toäi bò caùch chöùc. (Toùm löôïc theo Ñaïi Nam thöïc luïc vaø Ñaïi Nam lieät truyeän). Bieân nieân söû Vieät Nam in ôû Siam (naêm 1900 vaø 1965) coù leõ nhaàm veà aâm ñoïc neân teân Toáng Phöôùc Ngoaïn ñöôïc vieát laø Toáng Phöôùc Vaøng.(15) Tieåu söû Döông Vaên Chaâu nhaát thôøi chöa söu tra ñaày ñuû, Ñaïi Nam lieät truyeän khoâng thaáy cheùp, Gia Ñònh thaønh thoâng chí - Thaønh trì chí cheùp Döông Vaên Chaâu vôùi töôùc Chaâu Quang haàu khi laøm Tham hieäp traán Haø Tieân naêm 1810. Ñaïi Nam thöïc luïc cheùp veà Chaâu hai ñoaïn, moät laø vieäc ñöôïc cöû laøm Phoù söù cuøng ñi vôùi Toáng Phöôùc Ngoaïn, luùc naøy ñöông chöùc Tham luaän thò noäi; hai laø, sau khi ñi söù veà Döông Vaên Chaâu ñöôïc caát nhaéc laøm Tham hieäp Haø Tieân cuøng vôùi Hieäp traán Nguyeãn Ñöùc Hoäi trôï lyù cho Traán thuû Nguyeãn Vaên Thieän. Khi Traán thuû Thieän cheát, Chaâu vaø Hoäi voán coù hieàm khích töø tröôùc boäc loä xung ñoät, daãn beø phaùi ñaùnh nhau laøm naùo ñoäng caû traán, caû hai bò baét giaûi veà Hueá, Chaâu bò xöû traûm quyeát, Hoäi bò xöû traûm giam haäu. III. Vaøi nhaän ñònh veà Xieâm La quoác loä trình taäp luïc Trong kho taøng di saûn Haùn Noâm Vieät Nam, loaïi taøi lieäu nhö Xieâm La quoác loä trình taäp luïc laø loaïi ñaëc bieät hieám thaáy. Veà tính chaát vaø muïc ñích ghi cheùp, Taäp luïc naøy khaùc haún Haûi trình chí löôïc ñöôïc vieát bôûi Phan Huy Chuù vaøo 23 naêm sau. Teân saùch Xieâm La quoác loä trình taäp luïc coù nghóa laø “Taäp hôïp ghi cheùp veà caùc con ñöôøng ôû nöôùc Xieâm La”, tuy nhieân, qua noäi dung Taäp luïc, thaáy raèng teân saùch naøy caàn phaûi ñöôïc hieåu theo nghóa roäng hôn, vì ngoaøi nhöõng tuyeán ñöôøng trong noäi ñòa Xieâm La coøn coù caùc tuyeán ñöôøng khôûi ñieåm töø Vieät Nam ñeán Xieâm La vaø nhieàu nôi khaùc trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Ñieàu caàn xaùc ñònh tröôùc tieân laø Taäp luïc naøy khoâng phaûi laø quyeån saùch du kyù maø laø taäp tö lieäu ñính keøm theo taäp ñòa ñoà, neân noäi dung khoâng gaàn vôùi vaên chöông maø gaàn vôùi khoa hoïc. Trang söû quaân söï trieàu Nguyeãn thôøi Gia Long seõ coù theâm tö lieäu veà coâng taùc tình baùo quoác ngoaïi qua caùc ghi cheùp trong Taäp luïc naøy chaêng? Ñaèng sau hoaït ñoäng tìm hieåu caùc ñaàu moái giao thoâng vaø thöïc löïc binh bò cuûa moät nöôùc khaùc, ngöôøi ta coù theå phaân tích taàm nhìn chieán löôïc cuûa vua Gia Long khi ñang keït ôû tình theá phaûi caûnh giaùc trong nguy cô tieàm aån coù theå ñoái ñaàu vôùi moät nöôùc ñaõ coù ôn vôùi mình. Cuoäc tieán coâng Haø Tieân vaø An Giang naêm 1833 vôùi löïc löôïng huøng haäu cuûa quaân Xieâm cho thaáy moái lo cuûa Gia Long laø coù cô sôû. ÔÛ moät phöông dieän khaùc, kieán thöùc ñòa lyù giao thoâng ôû Xieâm coøn laø moät nhu caàu raát caàn thieát nhaèm baûo ñaûm cho söï linh hoaït trong hoaït ñoäng quaân söï quoác teá cuûa Gia Long. Tröôùc ñaây, Nguyeãn AÙnh luùc tî naïn ôû Xieâm ñaõ töøng ñoùng vai troø tham möu vaø tröïc tieáp chæ huy quaân löïc rieâng cuûa mình giuùp vua Xieâm choáng traû cuoäc tieán coâng cuûa Mieán Ñieän vaøo naêm 1786.(16) 10 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục Gaàn thôøi ñieåm ghi cheùp Taäp luïc, vaøo thaùng 5 naêm 1809, nöôùc Xieâm laïi ñöa thö sang nhôø vua Gia Long trôï giuùp quaân löïc ñeå choáng Mieán Ñieän, vua hoïp baøn vôùi caùc quan vaø noùi: “Nöôùc ta cuøng vôùi nöôùc Xieâm giao hieáu vôùi nhau, nghóa khoâng theå khoâng cöùu ñöôïc. Nhöng quaân boä ñi theo thöôïng ñaïo, ngaøn khe muoân nuùi, laën treøo khoù nhoïc… Thuûy quaân ta voán ñaõ taäp quen, neáu duøng ñöôøng bieån thì tieän. Ñöôøng bieån coù 2 loái: Moät loái ñi töø Luïc Khoân Xa Gia Luïc [Luïc Khoân-Xaây Gia] ñeå hoäi vôùi quaân Xieâm thì chöùa löông ñoùng quaân neân ôû choã naøo?. Moät loái qua haûi ñaûo caùc nöôùc Chaø Vaø Hoàng Mao [qua eo bieån Malacca] thaúng tôùi nöôùc Mieán Ñieän thì phaûi möôïn ñöôøng ôû ngöôøi, neân noùi theá naøo?...”.(17) Tuy sau cuøng, do dieãn bieán chieán söï thuaän lôïi cho Xieâm, neân khoâng xaûy ra cuoäc chuyeån quaân trôï chieán, nhöng coù leõ nhöõng suy tính döï truø cuûa Gia Long veà phöông aùn giuùp Xieâm laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân khieán söù ñoaøn Toáng Phöôùc Ngoaïn kieâm laõnh nhieäm vuï ñieàu tra ñöôøng boä ñöôøng thuûy töø nöôùc ta ñeán nöôùc Xieâm vaø noäi ñòa Xieâm. Coù theå luøi laïi vaøi möôi naêm veà nieân ñaïi ñaùnh daáu thaønh töïu cuûa khoa kyõ thuaät veõ ñòa ñoà thôøi Nguyeãn neáu töø tröôùc ñeán nay chuùng ta laáy nieân ñieåm “Ñaïi Nam nhaát thoáng toaøn ñoà - 1838” laøm daáu moác. Ñòa ñoà nöôùc Xieâm duø khoâng coøn nhöng qua hôn 300 ñòa danh vaø söï moâ taû chi tieát veà khoaûng caùch treân moät ñòa baøn roäng lôùn ñöôïc ghi cheùp trong Taäp luïc cho thaáy quy moâ cuûa taäp ñòa ñoà naøy. Moät moâ taû ñòa lyù baèng vaên töï thaät söï coù giaù trò khi caên cöù vaøo noù ngöôøi ta coù theå phaùc daïng hieän traïng ñòa lyù moät caùch töông ñoái, ghi cheùp trong Taäp luïc coøn laïi coù theå ñaït ñöôïc ñieàu naøy. Hôn nöõa, trong taøi lieäu lòch söû nöôùc ta, nhö phaàn “Truyeän caùc nöôùc ngoaøi” trong Ñaïi Nam lieät truyeän hoaëc caùc chuyeân thö tuy coù moät soá ghi cheùp veà ngoaïi quoác ôû phaïm vi maáy nöôùc gaàn, coù quan heä qua laïi vôùi Vieät Nam nhö Ai Lao, Cao Mieân, Mieán Ñieän, Xieâm La v.v.., nhöng haàu heát ñeàu laø nhöõng ghi cheùp veà lòch söû toång quan, Taäp luïc naøy coù leõ laø taøi lieäu duy nhaát ghi cheùp khaù roõ veà ñòa lyù giao thoâng. Toáng Phöôùc Ngoaïn ôû Xieâm hôn hai naêm, xoâng pha gaàn 20 naêm chieán traän chuû yeáu treân maët traän ñöôøng thuûy, chuyeän gaëp moät ñaïo só giang hoà haønh tung bí hieåm vaø caùc tay laùi taøu saønh soûi… keå trong lôøi taáu e khoâng phaûi laø söï tình côø vaø cuõng nhôø vaäy maø ngöôøi ta coù theå hieåu vaø khoâng baát ngôø veà chaát löôïng cuûa Taäp luïc naøy. Nhö ñaõ noùi ôû treân, tuy noäi dung chính cuûa Taäp luïc laø “Taäp hôïp ghi cheùp veà caùc con ñöôøng ôû nöôùc Xieâm La”, nhöng do söï lieân laïc giao thoâng neân caùc vuøng ñòa lyù coù lieân ñôùi vôùi Xieâm cuõng laø ñoái töôïng mieâu thuaät. Ngoaøi ñaát Xieâm, moät phaàn chaâu thoå ñoàng baèng soâng Cöûu Long cuûa Vieät Nam, vuøng bieån nam vaø taây nam Vieät Nam, vuøng nam Cao Mieân, vuøng bieån Cao Mieân, baùn ñaûo Maõ Lai cuõng ñöôïc ñeà caäp, vì söï ghi cheùp maïch laïc naøy maø Taäp luïc ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu ngoaïi quoác xem laø moät taøi lieäu lòch söû giao thoâng mang tính khu vöïc. Ngoaøi muïc ñích quaân söï, tuyeán ñöôøng bieån trong vònh Xieâm La (Ao Thai), vaø tuyeán ñöôøng boä töø Xieâm sang Vieät Nam ngang qua Cao Mieân töø nhöõng naêm ñaàu trieàu Gia Long ñaõ laø tuyeán ñöôøng ngoaïi giao hôïp thöùc, moät chi tieát trong Ñaïi Nam thöïc luïc thuoäc thaùng 2 naêm 1807 cheùp: “Vua thaáy nöôùc Xieâm cuøng ta giöõ haäu vieäc giao haûo, haønh lyù ñi laïi, ñöôøng saù thoâng nhau, beøn sai quan Leã Boä baøn ñònh trình thöùc cuûa söù boä ñeå gôûi sang Xieâm. (Söù ta sang Xieâm, ñi ñöôøng thuûy thì 50 ngöôøi, ñöôøng boä thì 12 ngöôøi. Vaên thö ñi thì ñöa qua nöôùc Chaân Laïp [Cao Mieân] Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 11 chuyeån ñaït. Söù Xieâm thì ñi ñöôøng bieån ñeán Gia Ñònh roài vaøo Kinh; ñi ñöôøng thuûy thì 50 ngöôøi, ñöôøng boä thì 14 ngöôøi)”.(18) Chi tieát naøy cho thaáy vieäc quan heä ngoaïi giao cuõng goùp phaàn ñaùng keå, coù leõ ñaõ taïo neân tieàn ñeà khaù thuaän lôïi trong vieäc ñieàu tra ghi cheùp Taäp luïc. Taäp luïc naøy coøn mang voùc daùng Thuûy kinh chuù,(19) treân moät ñòa baøn heïp hôn. Nhöõng cöûa soâng beà ngang bao nhieâu taàm beà saâu maáy thöôùc caùch nay 200 naêm cuûa haøng loaït con soâng töø Taây Nam Boä Vieät Nam, ven bieån quanh co chaïy daøi cho ñeán khaép baùn ñaûo Maõ Lai laø söû lieäu thuoäc phaàn töï nhieân vaø moâi tröôøng, vaø ñaây coù leõ laø caùc ghi cheùp giaøu tính thöïc teá mang giaù trò tham khaûo laâu daøi ñaùng keå. Nhöõng doøng soâng ôû vuøng ñaát môùi Taây Nam Boä töø Soâng Haäu ñeán muõi Caø Mau luoân bò taùc ñoäng bôûi thuûy trieàu töø bieån vaø phuø sa töø nguoàn, coàn baõi treân soâng vaø nôi cöûa bieån cöù vaøi möôi naêm laïi ñoåi khaùc. Naêm 1810, Taäp luïc cheùp Ba Thaéc laø cöûa bieån chính cuûa Soâng Haäu: “Cöûa bieån roäng khoaûng 2 daëm, nöôùc saâu 8 thöôùc”,(20) cöûa Tranh Ñeà (Traàn Ñeà/Traán Di) khoâng thaáy noùi ñeán; Nam Kyø luïc tænh ñòa dö chí (1872) cheùp “Cöûa bieån Traán Di beà ngang 1.173 tröôïng, nöôùc lôùn saâu 10 thöôùc, nöôùc roøng xuoáng 4 thöôùc.(21) Trong cöûa bieån coù nhieàu chaàm buøn coàn caùt noåi ngaàm, dôøi ñoåi khoâng chöøng khoù beà ghi nhaän”;(22) Ñaïi Nam nhaát thoáng chí (1875) cheùp veà caùc soâng lôùn cuûa nöôùc ta khi noùi ñeán Soâng Haäu chæ neâu coù 2 cöûa Ñònh An vaø Traán Di…(23) Trong tình hình tö lieäu nhö vaäy, roõ raøng ghi cheùp cuûa Taäp luïc veà cöûa Ba Thaéc laø raát ñaùng quyù vì caùch nay khoaûng 40 naêm cöûa Ba Thaéc ñaõ maát haún, töùc soâng Cöûu Long chæ coøn taùm cöûa. Taäp luïc cheùp ñòa danh treân ñaát Vieät Nam toaøn baèng tuïc danh theo daïng chöõ Noâm, nhieàu chöõ laï, ngoaøi vieäc theâm tö lieäu cho caùc nghieân cöùu veà ngoân ngöõ, caùc daïng chöõ goác ñòa danh coøn laø nguoàn tham khaûo hay cho ngaønh ñòa danh hoïc, giuùp xaùc ñònh nhieàu ñòa danh goác Vieät hay goác Khmer, Maõ Lai khaù phöùc taïp ôû Nam Boä. Tyû nhö, qua Taäp luïc naøy coù theå bieát theâm moät teân khaùc cuûa ñaûo Phuù Quoác laø Hoøn Ñoäc [(石凡) (虫蜀)]. Hay qua töï daïng chöõ Noâm, ñòa danh Raïch Giaù(24) ñöôïc cheùp theâm maáy chöõ “nôi naøy coù nhieàu caây giaù”, nhöõng ghi cheùp daïng naøy laø yeáu toá giuùp xaùc ñònh töø nguyeân ñòa danh ñaùng tin caäy, chöõ “giaù moäc 架木” trong vaên baûn cho bieát ñaây laø loaïi caây thaân goã laâu naêm, khoûi phaûi laãn loän vôùi giaù treo ñoà hay giaù maàm ñaäu ñính keøm trong toâ huû tíu hoaëc ñoäng thaùi nhaáp nhaáp muoán ñaùnh nhau maø Huình-Tònh Paulus Cuûa cho cuøng nghóa trong Ñaïi Nam quaác aâm töï vò. Tröôøng hôïp teân goïi ñaûo Thoå Chaâu/ Thoå Chu cuõng ñaùng löu yù, coù theå xem Taäp luïc laø taøi lieäu coù nieân ñaïi sôùm ñaõ ghi nhaän teân ñaûo Thoå Chaâu (土硃), qua maët chöõ Haùn Noâm ta bieát ñöôïc teân goác vôùi nghóa goác cuûa noù (ñaát maøu ñoû son). Tröôùc kia, Thoå Chaâu voán coù teân tieáng Maõ Lai laø Poulo Panjang (Panjang coù nghóa: daøi, cao, xa) vaø caùc baûn ñoà haøng haûi do ngöôøi phöông Taây thöïc hieän tröôùc theá kyû 20 haàu heát ñeàu ghi nhaän theo teân Maõ Lai, rieâng baûn ñoà “Siam and the Malay Archipelago” trong The Time Atlas baûn in naêm 1897 coù leõ laáy thoâng tin raát saùt thöïc teá neân ñaõ caên cöù vaøo caùch goïi Thoå Chaâu/ Thoå Chu cuûa ngöôøi Vieät ñeå phieân aâm ñòa danh naøy laø To Chou. Ñòa danh ôû Xieâm La vaø caùc nôi duøng hai hình thöùc ghi nhaän, hoaëc kyù aâm nhö Langsuan thì vieát laø Laùng Son; hoaëc chuyeån nghóa nhö Penang/ Pinang (tieáng Maõ Lai nghóa laø caây cau) thì vieát laø cuø lao Cau, tröôøng hôïp naøy cuõng ñaëc 12 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục bieät vì caùc taùc giaû Taäp luïc ñaõ khoâng duøng caùch chuyeån nghóa ñaõ coù tröôùc cuûa ngöôøi Trung Hoa ñoái vôùi hoøn ñaûo naøy laø Taân Lang Döï.(25) Nhieàu teân ñoäng thöïc vaät, ñoà vaät duøng thaúng chöõ Noâm, nhö ñeå chæ daàu oâliu thì vieát laø “daàu traùm” maø khoâng vieát “caûm laõm du”, vieát “taøu, ghe” maø khoâng vieát “thuyeàn, ñónh” vaø ñeå chæ taøu lôùn cuûa phöông Taây thì phieân thaúng töø tieáng Maõ Lai goác Tamil “kapal” ñeå vieát laø “caáp baûn” maø khoâng vieát “haïm”. Hình nhö caùc taùc giaû Taäp luïc coá yù haïn cheá heát möùc trong vieäc duøng chöõ Haùn ñoái vôùi caùc loaïi caây, con vaø ñoà ñaïc. OÂng Traàn Kinh Hoøa ñaõ thaáy ngay raèng Taäp luïc naøy laø tö lieäu raát quyù veà lòch söû giao thoâng trong khu vöïc, ñieàu naøy ai cuõng phaûi thöøa nhaän. Toâi neâu theâm ñoâi ñieàu nhaèm laøm roõ hôn nhaän ñònh cuûa oâng Traàn. Neáu ñem so vôùi moät soá ghi cheùp cuøng tính chaát trong nhieàu bieân cheùp veà giao thoâng haøng haûi hoaëc coù lieân quan ñeán giao thoâng haøng haûi cuûa Trung Hoa thôøi Thanh nhö Chæ nam chính phaùp (khuyeát danh),(26) phaàn “Nam Döông kyù” trong Haûi quoác vaên kieán luïc (1730) cuûa Traàn Luaân Quyùnh,(27) Haûi ñaûo daät chí (1806) cuûa Vöông Ñaïi Haûi,(28) Haûi luïc (1820) do Taï Thanh Cao thuaät/ Döông Bænh Nam ghi v.v...(29) thì Taäp luïc naøy tuy ghi cheùp trong phaïm vi nhoû hôn nhöng caùc ñoái töôïng ñòa lyù ñöôïc ghi nhaän ñeàu khaù töôøng taän, khoâng quaù giaûn löôïc nhö caùc taøi lieäu Trung Hoa. Ñôn cöû nhö phaàn “Nam Döông kyù”, saùch naøy chæ cheùp theo lôøi thuaät laïi cuûa caùc thöông nhaân neân ñaïi khaùi sô löôïc, tuy ñeà caäp ñeán nhieàu nöôùc nhöng khoâng nôi naøo ñöôïc moâ taû hieän traïng ñòa lyù cuï theå, phöông höôùng haûi haønh caên cöù treân la baøn chia 12 cung [töùc moãi cung öùng vôùi goùc 30 ñoä cuûa la baøn hieän ñaïi], loä trình khoâng coù tuyeán ñöôøng ngaén. Taäp luïc ñöôïc nhöõng ngöôøi tröïc tieáp ñieàu khieån phöông tieän haûi haønh ghi cheùp neân khaù chính xaùc veà phöông höôùng, caùch ñònh phöông höôùng cho thaáy söï aùp duïng la baøn chia 24 cung, theo chieàu kim ñoàng hoà theo thöù töï: Tyù, Quyù, Söûu, Caán, Daàn, Giaùp, Maõo, AÁt, Thìn, Toán, Tî, Bính, Ngoï, Ñinh, Vò (Muøi), Khoân, Thaân, Canh, Daäu, Taân, Tuaát, Caøn, Hôïi, Nhaâm, voøng ñònh höôùng naøy moãi cung öùng vôùi goùc 15 ñoä cuûa la baøn hieän ñaïi, caùch tính naøy baét ñaàu töø cung Tyù öùng vôùi chaùnh baéc, öùng vôùi ñieåm 0 ñoä vaø 360 ñoä truøng, höôùng Tyù nhö moâ taû trong vaên baûn coù theå cheânh leäch trong khoaûng 15 ñoä (töø 352,5 ñoä ñeán 7,5 ñoä, xem theâm ñoà hình ôû phaøm leä baûn dòch). Theo caùc caåm nang ñi bieån cuûa Trung Hoa xöa nhö Thuaän phong töông toáng cuoái thôøi Minh, Chæ nam chính phaùp giöõa thôøi Thanh thì caùch xaùc ñònh phöông höôùng naøy goïi laø Thuûy la baøn, laø moät trong ba caùch xaùc ñònh theo kinh nghieäm ñi bieån truyeàn thoáng cuûa moät soá nöôùc phöông Ñoâng nhö Trung Hoa, Nhaät Baûn, Trieàu Tieân.(30) Taäp luïc phaân cheùp caùc tuyeán ñöôøng daøi baêng ngang/doïc bieån khôi vaø caùc tuyeán ñöôøng ngaén töø cöûa soâng/caûng naøy ñeán nôi khaùc laân caän, coù nhieàu ñoaïn ñöôøng ngaén chæ ñi maát nöûa canh [~17km]. Trong moâ taû ñòa lyù, vieäc dieãn taû sô saøi hay töôøng teá tuøy thuoäc vaøo möùc ñoä tieáp caän thöïc ñòa cuûa nhöõng ngöôøi ghi nhaän, moät ghi cheùp cuûa Vieät Nam tröôùc Taäp luïc chæ 4 naêm laïi coù veû sô löôïc ñaùng noùi, Hoaøng Vieät nhaát thoáng dö ñòa chí khi vieát veà beân ngoaøi ñaõ boäc loä söï lô mô chieáu leä: “…phía nam caùch Haø Tieân raát xa coù moät hoøn ñaûo lôùn, goïi laø hoøn Phuù Quoác, treân ñoù coù daân cö, töø ñaûo Phuù Quoác theo höôùng Taây baêng qua bieån thì ñeán thaønh Voïng Caùc”,(31) ñoaïn vaên naøy khoâng cho bieát töø ñaát lieàn ra Phuù Quoác bao xa vaø ñaõ ñònh höôùng töø Phuù Quoác ñeán Voïng Caùc khoâng chính xaùc, ñuùng ra phaûi theo höôùng taây baéc [sai leäch ñeán 45 ñoä], cuõng khoâng noùi ñi bao laâu thì tôùi. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 13 Trong luùc bieân dòch, chuùng toâi nhaän thaáy Taäp luïc coù nhöõng choã sai leäch, nhieàu nhaát laø veà maët chöõ Noâm, keá ñeán laø söï truøng laép hoaëc söùt meû caâu chöõ, keá ñeán nöõa laø söï sai leäch phöông höôùng. Caùc ñieåm sai leäch naøy, khoù theå nhaän xeùt do khaâu saép chöõ cuûa baûn in hay do ngöôøi cheùp baûn goác neân nhaát thôøi chuùng toâi chæ coù theå neâu ra vaø cho vaøo cöôùc chuù cuï theå ôû töøng tröôøng hôïp, ñoäc giaû quan taâm coù theå ñoái chieáu phaàn nguyeân vaên baûn in Haùn Noâm ôû cuoái saùch ñeå nghieân cöùu thaûo luaän. Töø naêm 1810, taøi lieäu Xieâm La quoác loä trình taäp luïc vaø ñòa ñoà Xieâm La ñöôïc daâng leân roài caát vaøo kho löu tröõ hay moät vaên phoøng ñaëc bieät naøo, coù theå vì lyù do tham khaûo haïn cheá maø noù ít ñöôïc bieát tôùi. Taøi lieäu naøy ñaùng ra phaûi ñöôïc caùc söû quan vaø ñaïi thaàn nhaø Nguyeãn tham khaûo vaøo vieäc bieân soaïn caùc vaán ñeà lieân quan, ít nhaát phaûi thaáy boùng daùng cuûa noù trong caùc laàn: 1. Naêm Töï Ñöùc thöù 5 (1852), Cô Maät Vieän phuïng soaïn Cao Mieân Xieâm La söï tích,(32) ñaây khoâng phaûi laø taäp truyeän coå tích nhö caùch noùi ngaøy nay, maø laø taäp saùch taäp hôïp söï kieän theo loái bieân nieân töø luùc khôûi ñaàu caùc moái quan heä thôøi caùc chuùa Nguyeãn cho ñeán heát trieàu Thieäu Trò (1847). 2. Naêm Töï Ñöùc thöù 29 (1876) sung caùc chöùc khaûo duyeät boä saùch “Khaâm ñònh Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc”, Nguyeãn Thoâng laø moät, sôû dó phaûi nhaéc ñeán rieâng caù nhaân Nguyeãn Thoâng vì sau coâng taùc ñoïc duyeät boä söû lôùn naøy oâng ñaõ thu hoaïch kieán thöùc nhaân dòp ñöôïc ñoïc nhieàu söû lieäu ñeå vieát rieâng boä Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc khaûo löôïc 7 quyeån.(33) Saùch naøy chæ daønh 2 quyeån ñeå noùi chuyeän chuyeân moân coâng vuï, 1 quyeån vieát veà lòch söû ñòa lyù An Nam vaø 4 quyeån veà lòch söû ñòa lyù maáy nöôùc gaàn. Troïn quyeån 6 noùi veà nöôùc Xieâm La, khoâng thaáy Nguyeãn Thoâng trích daãn hoaëc nhaéc ñeán Xieâm La quoác loä trình taäp luïc, maëc duø ñaõ trích luïc ñeán 13 nguoàn taøi lieäu Trung Hoa maø trong ñoù nhieàu saùch vieát sau naêm 1810 vaø khoâng xaùc thöïc nhö ghi cheùp cuûa Toáng Phöôùc Ngoaïn. 3. Ñaïi Nam lieät truyeän - Chính bieân sô taäp hoaøn thaønh naêm 1889.(34) Saùch naøy daønh 3 quyeån ñeå vieát veà ngoaïi quoác, phaàn vieát veà Xieâm La khaù nhieàu chi tieát nhöng vaãn khoâng thaáy boùng daùng Taäp luïc vaø cuoäc ñi söù cuûa Toáng Phöôùc Ngoaïn. Caùc söï kieän neâu treân ñaây voán coù quan heä maät thieát vôùi Taäp luïc ñang xeùt, nhöõng lyù do aån khuaát naøo ñoù hay chæ voâ tình bò boû queân maõi cho ñeán naêm 1959. Sau khi oâng Traàn Kinh Hoøa phaùt hieän vaø saép xeáp cho aán baûn Xieâm La quoác loä trình taäp luïc ra ñôøi naêm 1966, noù cuõng raát ít khi ñöôïc nhaéc ñeán, laàn ñaàu toâi thaáy teân saùch naøy trong phaàn “Thö muïc tham khaûo” cuûa oâng Taï Troïng Hieäp ñaët ôû cuoái saùch/baûn dòch Haûi trình chí löôïc in taïi Phaùp naêm 1994,(35) trong baûng thö muïc naøy noù ñöôïc ghi “Chen Ching-ho eùd., 1966, Xieâm La quoác loä trình taäp luïc de Toáng Phuùc (Phöôùc) Ngoaïn & Döông Vaên Chaâu, Xianggang, Zhongwen daxue, Xinyayanjiusuo”. Thö muïc ghi vaäy, nhöng khi ñoïc heát caû caùc chuù thích trong baûn dòch Haûi trình chí löôïc toâi khoâng thaáy coù daáu hieäu tham khaûo, khoâng nhaéc ñeán hoaëc trích daãn caâu naøo töø Taäp luïc naøy. Hình nhö oâng Taï Troïng Hieäp ñaõ khoâng maáy quan taâm hoaëc chöa kòp löu yù ñeán noù. Xieâm La quoác loä trình taäp luïc laïi ñöôïc nhaø söû hoïc tröù danh laø Tieán só Geoff Wade löu yù, baøi khaûo cöùu “A Maritime Route in the Vietnamese Text Xieâm-la-quoác loä-trình taäp-luïc (1810)” 14 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục cuøng vôùi baûn dòch Anh ngöõ Phaàn III cuûa Taäp luïc do G. Wade thöïc hieän ñaõ in trong moät tuyeån taäp do Giaùo sö Nguyeân Theá Anh vaø Yoshiaki Ishizawa bieân taäp xuaát baûn vaøo naêm 1999,(36) vaø vaøo naêm 2003 G. Wade laïi ñeà caäp ñeán noù trong moät coâng trình nghieân cöùu toång quan veà caùc nghieân cöùu coù heä thoáng cuûa phöông Taây ñoái vôùi lòch söû haøng haûi vuøng Ñoâng AÙ.(37) Qua caùc nghieân cöùu vaø nhaän ñònh cuûa Wade, Xieâm La quoác loä trình taäp luïc ñöôïc hoïc giôùi beân ngoaøi bieát ñeán nhö laø moät ghi cheùp mang tính chæ nam haøng haûi trong phaïm vi maø noù ñeà caäp. Tieáp ñeán, thaáy Taäp luïc naøy ñöôïc tham khaûo trong coâng trình nghieân cöùu “Töông quan Xieâm-Vieät cuoái theá kyû 18” cuûa nhaø nghieân cöùu Nguyeãn Duy Chính (Hoa Kyø).(38) Gaàn ñaây, Giaùo sö Nguyeãn Theá Anh cuõng ñeà caäp ñeán Xieâm La quoác loä trình taäp luïc trong baøi vieát baèng Anh ngöõ “Thai - Vietnamese Relations in the First Half of the Nineteenth Century as Seen Through Vietnamese Official Documents”, baøi vieát naøy in chung trong moät tuyeån taäp nghieân cöùu do Volker Grabowsky bieân taäp, xuaát baûn taïi Thaùi Lan (2011), vôùi ñoaïn vaên lieân quan: “And yet, in 1810 a memorial entitled Xieâm-La quoác loä-trình taäp-luïc (Collected Routes to the Country of Siam) and containing detailed descriptions of land and sea routes to Siam had been submitted to the Vietnamese Emperor (see Wade 1999)”.(39) Töø khi xuaát baûn, Xieâm La quoác loä trình taäp luïc ñöôïc vaøi hoïc giaû ngoaïi quoác vaø hoïc giaû ngöôøi Vieät haûi ngoaïi tham khaûo nghieân cöùu, trong khi ôû Vieät Nam hình nhö chöa ñöôïc nhaéc ñeán, moät phaàn cuûa Taäp luïc laïi ñaõ ñöôïc dòch sang Anh ngöõ tröôùc khi ñöôïc giôùi thieäu vaø dòch sang Vieät ngöõ, ñieàu naøy khieán chuùng ta coù theå noùi raèng, tö lieäu Haùn Noâm veà ñòa lyù lòch söû khaù ñaëc bieät naøy rôi vaøo tình traïng bò laõng queân ngay taïi nôi xuaát xöù cuûa noù suoát 200 naêm qua. Toùm laïi, Xieâm La (Thailand) laø quoác gia khaù gaàn guõi vôùi Vieät Nam veà maët ñòa lyù, trong lòch söû laïi coù quan heä laâu ñôøi. Theo Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö thì vaøo thôøi nhaø Lyù, naêm 1182 nöôùc Xieâm La baét ñaàu ñöa söù sang giao hieáu vôùi Ñaïi Vieät. Nguyeãn Traõi soaïn Dö ñòa chí (1438) vôùi noäi dung raát coâ ñoïng cuõng ñaõ ghi nhaän ñoâi ñieàu veà ñòa lyù vaø phong tuïc nöôùc Xieâm. Daàn veà sau vieäc tieáp nhaän thoâng tin qua laïi giöõa hai nöôùc ngaøy caøng taêng leân, moät maët töø phía chính quyeàn, maët khaùc qua caùc moái giao thöông, vaø nhöõng hieåu bieát veà nöôùc laùng gieàng naøy ñaõ in daáu khaù nhieàu trong thö tòch coå Vieät Nam. Vieäc toå chöùc bieân soaïn caùc boä saùch söû-ñòa trong thôøi Nguyeãn so vôùi caùc trieàu ñaïi tröôùc ñaõ tieán moät böôùc daøi ñaùng keå, boä söû bieân nieân Ñaïi Nam thöïc luïc ñaõ phaûn aùnh nhieàu maët vaø lieân tuïc caùc moái quan heä giöõa Vieät Nam vôùi Xieâm La töø ñaàu theá kyû 17 ñeán gaàn cuoái theá kyû 19, beân caïnh ñoù laïi coøn coù nhieàu saùch khaùc hoaëc ghi cheùp chung, hoaëc ghi cheùp rieâng veà Xieâm La. Nhö moät boå tuùc khaù hy höõu veà vieäc nghieân cöùu ngoaïi quoác theo moät chuû ñeà rieâng bieät, tyû nhö ngaøy nay ta goïi caùc ñeà taøi veà Ñoâng Nam AÙ hoïc hoaëc Thaùi Lan hoïc chaúng haïn, Xieâm La quoác loä trình taäp luïc nhö moät goùp maët quan troïng ñaùnh daáu söï tieán boä cuûa söû hoïc trieàu Nguyeãn, ngoaøi giaù trò chính cuûa noù laø taùc phaåm ñòa lyù giao thoâng khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Gia Ñònh, cuoái thaùng 12 naêm 2011 Caùi Beø, cuoái thaùng 12 naêm 2013 P H Q Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 15 CHUÙ THÍCH (1) Caùc aán phaåm cuûa cô quan naøy ñaïi löôïc nhö sau: Series veà ñòa lyù goàm taäp 1 neâu treân vaø caùc taäp tieáp theo laø, taäp 2 Thaäp luïc theá kyû chi Phi Luaät Taân Hoa kieàu [十六世紀之菲律賓華僑 - The Overseas Chinese in the Philippines during the Sixteenth century] cuûa Traàn Kinh Hoøa, 1963; taäp 3 Ba éc thuo äc thô øi ky ø ñích Vie ät Nam [北屬时期的越南 - Vietnam During the Period of Chinese Rule] cuûa Löõ Só Baèng, 1964; taäp 4 Thö øa Thie ân Minh Höông xa õ Tra àn thò chính pha û [承天明鄕社陳氏正譜 (khaûo cöùu cuûa Traàn Kinh Hoøa veà taäp gia phaû cuûa doøng hoï ñaïi thaàn Traàn Tieãn Thaønh, in keøm noäi dung gia phaû do Traàn Nguyeân Thöôùc cheùp)] . Series veà lòch söû taäp 1 Quo ác sö û di bie ân, taäp 2 Xie âm La quo ác lo ä trình ta äp lu ïc, nhöng ñeán naêm 1979 cô quan naøy laïi coù theâm (hoaëc ñoåi teân “söû lieäu chuyeân san” thaønh) “Söû lieäu tuøng san” vôùi taäp 1 Nguye ãn Thua ät va õng Ta ân nha ät ky ù, in naêm 1980 [toâi ñaõ giôùi thieäu baûn in saùch naøy trong baøi “Löôïc taû veà saùch Va õng sö ù Thie ân Ta ân nha ät ky ù vaø Va õng Ta ân nha ät ky ù” - taïp chí Nghie ân cö ùu va ø Pha ùt trie ån, soá 6 (71). 2008]. (2) Söû kyù caùc trieàu vua Rama I ñeán Rama IV (1782-1868) ban ñaàu do Chaophraya Thiphakorawong (1812-1870) thöøa leänh vua Rama V bieân soaïn, ñeán naêm 1901, Prince Damrong caûi chính nhieàu söû lieäu sai laïc trong hai trieàu Rama I, Rama II vaø bieân soaïn laïi phaàn naøy theo hình thöùc bieân nieân, ñöôïc xem nhö laø moät boä phuï theâm vaøo Söû kyù [Phraratchaphongsawadan Krung Ratanakosin Chabap Hosamuthaengchat: Ratchakan Thi I - Ratchakan Thi II. Samunakphim Khlang Witthaya, Bangkok, B.E. 2505 (1962)] (löôïc dòch nguyeân chuù cuûa Traàn Kinh Hoøa). Boå chuù, Prince Damrong töùc [Hoaøng thaân] Phraya Damrong Rajanubhab (1862-1943), laø con cuûa vua Rama IV, em khaùc meï vôùi Rama V, naêm 1892 giöõ chöùc Boä tröôûng Noäi chính, thöïc hieän nhieàu caûi caùch quan troïng. Töø naêm 1915 chuyeân taâm nghieân cöùu hoïc thuaät, trôû thaønh nhaø vaên hoùa lôùn, ngöôøi môû ñaàu cho neàn söû hoïc hieän ñaïi Thaùi Lan, ngöôøi saùng laäp Thö vieän Quoác gia, chuû tòch ñaàu tieân cuûa Vieän Haøn laâm khoa hoïc Hoaøng gia Thaùi Lan. Naêm 1929 ñöôïc phong töôùc vò Samdeeh (töôùc vò cao nhaát trong haøng thaân vöông), sau naêm 1932 soáng taïi Penang. Naêm 1943 hoïc troø cuûa oâng ñaõ xuaát baûn Phraya Damrong toaøn taäp, hôn 100 taäp. Naêm 1962, nhaân kyû nieäm 100 naêm ngaøy sinh, toå chöùc UNESCO ñaõ phong taëng Prince Damrong danh hieäu Danh nhaân vaên hoùa theá giôùi. (3) Hai ñoaïn ÑNTL vaø 1 ñoaïn Lieät truyeän ñöôïc oâng Traàn Kinh Hoøa daãn nguyeân vaên chöõ Haùn, caùc ñoaïn naøy toâi tra chieáu vaø söû duïng baûn dòch Vieät vaên cuûa Toå Phieân dòch Vieän Söû hoïc, baûn in Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2007. (4) Töùc söû goïi Rama I, vöông hieäu chính thöùc laø Phrabatsomdet Phraphutthayot Fa Chulalok [1782-1809]. Ñaïi Nam thöïc luïc (ñaõ daãn) cheùp laø “Phaät vöông”. (5) Veà teân goïi vaø troïng löôïng caùc leã phaåm naøy coù vaøi ñieåm caàn bieát theâm nhö sau: luïa Kwian Ko, “Kwian Ko” coù theå laø caùch kyù aâm cuûa ngöôøi Thaùi ñeå chæ ñòa danh Quaûng Chaâu; luïa Tang Kia, “Tang Kia” laø caùch kyù aâm cuûa ngöôøi Thaùi ñeå chæ ñòa danh Ñoâng Kinh (Haø Noäi), toâi xaùc ñònh ñieàu naøy caên cöù treân moät ñòa ñoà coå veõ khu vöïc Nam AÙ do ngöôøi Thaùi thöïc hieän, vò trí Ñoâng Kinh/Haø Noäi ghi laø Tang Kia (Royal Siamese Maps, 2004, tr.164). Ñôn vò “hap”, theo oâng Traàn, nguyeân vaên Thaùi ngöõ duøng ñôn vò “hap”, oâng dòch laø “hôïp/ 合” vaø öôùc tính 1 hap/hôïp töông ñöông 60kg, 100 caân Vieät. Toâi taïm dòch laø “hoäp” nhaèm theå hieän söï trang troïng kính caån. (6) Töùc söû goïi Rama II, vöông hieäu chính thöùc laø Phrabatsomdet Phraphutthaloetlanaphalai [1809-1824]. Ñaïi Nam thöïc luïc (ñaõ daãn) cheùp laø “Phaät vöông môùi”. (7) Theo oâng Traàn, nguyeân vaên Thaùi ngöõ duøng ñôn vò “chang”, oâng dòch laø “chöông” vaø öôùc tính 1 chang/ chöông = 600gr. Tuy nhieân, khi tham khaûo Puangthong Rungswasdisab (1995) [xem thö muïc], thaáy 1 chang = 1,66kg, toâi caên cöù theo Puangthong Rungswasdisab, dòch thaúng ra soá kg cho tieän ñoïc. Nguyeân vaên vieát “löôõng chöông/ 兩章”, “tam chöông/ 三章”, ñoåi ra laø 3,3kg vaø 5kg. Löu yù, caùc soá lieäu leã phaåm cheùp trong Bieân nieân Xieâm coù cheânh leäch so vôùi ghi cheùp trong Ñaïi Nam thöïc luïc. (8) Haûi caûng, cöûa soâng Menam Chaophraya, soâng lôùn, chaûy quanh kinh ñoâ Voïng Caùc. 16 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục (9) Ñoaïn vaên naøy do oâng Traàn chuyeån töø tieáng Thaùi sang tieáng Trung, toâi dòch theo baûn tieáng Trung cuûa oâng Traàn. (10) Trong baøi giôùi thieäu, oâng Traàn Kinh Hoøa toû lôøi caûm ôn Giaùo sö Böûu Caàm veà vieäc naøy, nhöng coù sô suaát laø vieát sai teân thaønh 寶錦 [Böûu Caåm]. (11) An Nam chí löôïc, Haûi ngoaïi kyû söï vaø “Thaønh trì chí” (trong Gia ñònh thaønh thoâng chí) coù theå xem baûn tieáng Vieät, rieâng Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö hieäu hôïp baûn ñöôïc saép chöõ in laïi nguyeân taùc chöõ Haùn, hieäu khaùm caån thaän, phaàn khaûo cöùu baèng Trung vaên vaø Hoøa vaên, baûn in Nhaät Baûn, 1984 (quyeån Thöôïng), 1986 (quyeån Haï). (12) Trong baøi khaûo cöùu, oâng Traàn cheùp sai laø “18 vaïn chöõ” (baûn in, tr. 16). (13) Ñaïi Nam lieät truyeän cheùp thieáu maáy chöõ, khoâng roõ Löu thuû ôû traán naøo. (14) Chi tieát naøy coù theå Ñaïi Nam lieät truyeän laàm, vì trong Lôøi taáu (1810) Toáng Phöôùc Ngoaïn vaãn coøn xöng laø Thuoäc noäi cai cô. Chaéc Lieät truyeän cheùp laàm naêm Taân Muøi (1811) ra Taân Daäu (1801). (15) Trong baøi vieát “Caùch ñaây hôn 100 naêm moät boä chính söû Vieät Nam baèng chöõ Haùn ñöôïc dòch sang chöõ Thaùi” cuûa taùc giaû Thawi Swangpanyangkoon (Chaâu Kim Quôùi) ñaêng trong taïp chí Xöa vaø Nay soá 110 thaùng 02 naêm 2002, taùc giaû giôùi thieäu moät quyeån söû Vieät Nam vieát baèng chöõ Haùn laø Vieät Nam söû kyù (khoâng roõ taùc giaû) ñaõ ñöôïc moät ngöôøi Vieät teân laø Nguyeãn Phöôùc Doõng dòch sang tieáng Thaùi, in vaø phaùt haønh naêm 1900 vôùi töïa ñeà Phoângxaûvañan Yuoân [Bieân nieân söû Vieät Nam]. [In laàn hai taïi Phraï Nakhon, Bangkok, 1965]. Toâi thaáy baûn dòch naøy phieân aâm sai teân rieâng raát nhieàu, teân Toáng Phöôùc Ngoaïn naèm trong ñoaïn vaên sau: “Nhöõng toaùn chaïy thoaùt gaëp nhau taïi Haø-Tieân ñeå leân ñöôøng sang Xieâm. Ñi vôùi chuùa Nguyeãn coù raát nhieàu ngöôøi nhö: Toân Thaát Vi, Toân Thaát Dueä, Haø Vaên Ñöa, Tröông Phöôùc Tröng, Nguyeãn Vaên Dinh, Toáng Phöôùc Vaøng, Tröông Ñöùc, Toáng Laõnh, Nguyeãn Vaên Thaønh, Haø Coâng Veä, Nguyeãn Töôøng, Toáng Doõng, Tröông Phöôùc Giai”. (16) ÑNTL, chính bieân ñeä nhaát kyû, quyeån 2. Caùc trích daãn töø Ñaïi Nam thöïc luïc ñeàu giöõ nguyeân vaên baûn dòch cuûa Toå Phieân dòch Vieän Söû hoïc, baûn in Nxb Giaùo duïc, 2007. (17) ÑNTL, chính bieân ñeä nhaát kyû, quyeån 38. (18) ÑNTL, chính bieân ñeä nhaát kyû, quyeån 31. (19) Thuûy kinh chuù, saùch vieát veà caùc con soâng lôùn nhoû ôû Trung Quoác vaø caùc nöôùc laân caän, cuûa Lòch Ñaïo Nguyeân (466-527), ñöôïc nhieàu taùc giaû ñôøi sau boå chuù, qua ñoù ngöôøi ta theo doõi ñöôïc söï thay ñoåi doøng chaûy hoaëc boài laáp cuûa caùc doøng soâng töø lòch söû ñeán hieän taïi. Phaàn lieân quan ñeán soâng ngoøi Vieät Nam ñaõ ñöôïc dòch sang tieáng Vieät [xem Thuûy kinh chuù sôù, Nguyeãn Baù Maõo dòch, Nxb Thuaän Hoùa - Trung taâm Vaên hoùa Ngoân ngöõ Ñoâng Taây, 2005]. (20) Daëm ~ 576m, thöôùc ~ 32cm, taàm ~ 8 thöôùc. (21) Tröôïng, coù thuyeát cho ~ 5 thöôùc, laïi coù thuyeát cho ~10 thöôùc, toâi seõ nghieân cöùu theâm veà caùc ñôn vò ño chieàu daøi [xích, taàm, tröôïng, thaùc, boä, lyù…] trong khoaûng ñaàu trieàu Nguyeãn [taïm goïi laø giai ñoaïn “tieàn Hoäi ñieån”] vaø seõ boå sung sau. (22) Nam Kyø luïc tænh ñòa dö chí, phaàn vieát veà tænh An Giang. Duy Minh Thò soaïn naêm Nhaâm Thaân (1872), Thöôïng Taân Thò dòch Quoác ngöõ, Ñaïi Vieät taïp chí xuaát baûn naêm 1944. (23) Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, quyeån 31, phuï luïc “Caùc soâng lôùn cuûa nöôùc ta”. Baûn Töï Ñöùc, Phaïm Troïng Ñieàm dòch, Ñaøo Duy Anh hieäu ñính, Vieän Söû hoïc - Nxb Thuaän Hoùa, 1992 (taäp 5, tr. 273). (24) Hoaøng Vieät nhaát thoáng dö ñòa chí (1806) cuûa Leâ Quang Ñònh cuõng cheùp töï daïng chöõ Noâm Raïch Giaù nhö Taäp luïc, nhöng khoâng chuù theâm veà caây giaù [quyeån 7, tôø 75a]. Baûn chöõ Haùn in keøm theo baûn dòch cuûa Phan Ñaêng, Nxb Thuaän Hoùa, 2005. (25) Caùc baûn ñoà theá giôùi do Trung Quoác in hieän nay vaãn goïi/ghi Penang laø Taân Lang Döï vaø thaønh phoá George Town laø Taân Thaønh (Thaønh Cau). (26) Thuaän phong töông toáng (Minh) vaø Chæ nam chính phaùp (Thanh) in chung trong Löôõng chuûng haûi ñaïo chaâm kinh, Höôùng Ñaït hieäu chuù, Trung Hoa thö cuïc xuaát baûn laàn 2, 1982 (laàn ñaàu 1961). [兩種海道針經/ Liangzhong Haidao Zhenjing]. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 17 (27) Xem theâm Phaïm Hoaøng Quaân, “Haûi quoác vaên kieán luïc - khaûo saùt vaø trích dòch”, taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 6 (77). 2009. (28) Haûi ñaûo daät chí, 6 quyeån (1806), Vöông Ñaïi Haûi [海島逸志,王大海/ Haidao Yizhi, Wang Dahai]. (29) Haûi luïc, 3 quyeån (1820), Taï Thanh Cao thuaät, Döông Bænh Nam ghi [海錄,謝清高-楊炳南/ Hai Lu, Xie Qinggao - Yang Bingnan]. (30) Hai caùch khaùc laø Ñôn chaâm (單針) vaø Phuøng chaâm (縫針), hai caùch naøy veà cô baûn cuõng töông töï Thuûy la baøn, vaãn laáy thieân can ñòa chi vaø caùc quaùi cho öùng vôùi phöông höôùng, nhöng caùch ghi cheùp coù nhieàu ñieåm khaùc so vôùi Thuûy la baøn. Tham khaûo Lôøi töïa cuûa Höôùng Ñaït trong baûn hieäu chuù Löôõng chuûng haûi ñaïo chaâm kinh, Trung Hoa thö cuïc xuaát baûn laàn 2, 1982 (laàn ñaàu 1961). (31) Hoaøng Vieät nhaát thoáng dö ñòa chí, baûn dòch trang 329, baûn chöõ Haùn quyeån 7, tôø 75a. (32) Baûn chöõ Haùn cheùp tay, Thö vieän KHXH phía Nam, KH: HNv-204. (33) Baûn chöõ Haùn cheùp tay, Phoøng Baûo quaûn-Vieän Nghieân cöùu Haùn Noâm Vieät Nam, KH: VHv 1319, Baûn dòch Vieän Söû hoïc - Nxb Vaên hoùa-Thoâng tin, Haø Noäi, 2009. (34) Baûn dòch, taäp 2, Vieän Söû hoïc - Nxb Thuaän Hoùa, 2006. (35) Baûn dòch song ngöõ Phaùp-Vieät töø nguyeân taùc chöõ Haùn saùch Haûi trình chí löôïc cuûa Phan Huy Chuù, Cahier d’Archipel 25. 1994. (36) Commerce et navigation en Asie du Sud-Est, XIVe-XIXe sieøcle = Trade and Navigation in Southeast Asia, 14th-19th centuries / Nguyeân Theâ Anh, Yoshiaki Ishizawa (eds.), Paris & Montreùal (Queùbec): I’Harmattan, 1998; Tokyo: Sophia University, c1999. (37) The Pre-Modern East Asian Maritime Realm: An Overview of European-Language Studies, Asia Research Institute. Working Paper No.16 / National University of Singapore, 2003. Noùi theâm, chuùng toâi ñaõ giôùi thieäu veà Tieán só Wade qua baûn dòch moät coâng trình nghieân cöùu cuûa oâng, xem “Minh thöïc luïc - moät nguoàn söû lieäu Ñoâng Nam AÙ”- taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 1, 2, 3 (78, 79, 80). 2010. (38) Nguyeãn Duy Chính, “Töông quan Xieâm - Vieät cuoái theá kyû 18”, taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 6 (55). 2007, soá 1 (56), 2 (57), 3 (58). 2008. (39) Southeast Asian Historiography Unravelling the Myths - Essays in honour of Barend Jan Terwiel. Edited by Volker Grabowsky, River Books Co., Ltd. Bangkok, 2011. [Baøi cuûa GS Nguyeãn Theá Anh, tr. 294-305, ñoaïn trích coù lieân quan taïi trang 294-295]. Lôøi caûm ôn Trong thôøi gian bieân dòch vaø tìm hieåu Xieâm La quoác loä trình taäp luïc, toâi ñaõ nhaän ñöôïc söï giuùp ñôõ hoaëc tö lieäu, hoaëc lôøi goùp yù raát quyù baùu cuûa anh em baïn beø ñoàng chí, bieát raèng ñoái vôùi caùc vò, ñaây chæ laø söï trôï giuùp voâ tö khoâng ñaùng keå. Nhöng toâi vaãn xin noùi ñoâi lôøi caûm taï gôûi ñeán caùc anh Nguyeãn Ngoïc Giao, anh Nguyeãn Duy Chính, anh Nguyeãn Baù Duõng, caùc baïn Toáng Phöôùc Khaûi, Buøi Phan Anh Thö, caùc thaønh vieân Quyõ Nghieân cöùu Bieån Ñoâng, Nhoùm nhöõng ngöôøi yeâu söû ôû Haø Noäi, cuøng caùc anh trong Ban bieân taäp taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån. Xin taát caû quyù vò nhaän Lôøi caûm ôn chaân thaønh cuûa toâi. Phaïm Hoaøng Quaân 18 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục MOÄT SOÁ QUY ÖÔÙC KHI ÑOÏC BAÛN DÒCH * Khoaûng caùch Canh ~ 60 lyù (lyù: dòch Vieät vaên laø daëm); Daëm (Thanh/ TQ) ~ 576m [töông ñöông 1/3 mile (daëm Anh: 1.609 m)]. Taàm ~ 8 xích (xích: dòch Vieät vaên laø thöôùc); Xích ~ 32 cm (cm: ngöôøi Vieät tröôùc ñaây ñoïc laø: phaân Taây). Thoán = 1/10 xích * Phöông höôùng Trong nguyeân vaên Xieâm La quoác loä trình taäp luïc, caùch ñònh/chæ höôùng phaàn nhieàu ghi theo quy öôùc cuûa heä ñoà hình La kinh, coøn goïi Thuûy la baøn, caùch tính naøy duøng ñôn töï goàm 12 ñòa chi, 8 thieân can (boû 2 can Maäu vaø Kyû), vaø 4 quaùi (Caøn Toán Khoân Caán), coäng 24 chöõ: Tyù, Quyù, Söûu, Caán, Daàn, Giaùp, Maõo, AÁt, Thìn, Toán, Tî, Bính, Ngoï, Ñinh, Vò (Muøi), Khoân, Thaân, Canh, Daäu, Taân, Tuaát, Caøn, Hôïi, Nhaâm, ñeå bieåu thò cho 24 höôùng. So vôùi La baøn heä nguyeân voøng [Baéc: 000 ñoä taêng theo chieàu kim ñoàng hoà ñeán 360 ñoä] moãi chöõ (chæ höôùng) coù khoaûng leäch goùc 15 ñoä. Thí duï: Tyù öùng vôùi chaùnh baéc, cuõng laø öùng vôùi ñieåm 0 ñoä vaø 360 ñoä truøng, höôùng Tyù nhö moâ taû trong vaên baûn coù theå cheânh leäch trong khoaûng 15 ñoä (töø 352,5 ñoä ñeán 7,5 ñoä), nhö ñoà hình döôùi ñaây: Trong nguyeân taùc khoâng thoáng nhaát caùch duøng töø ñònh höôùng, thí duï cuøng chæ höôùng chaùnh taây nhöng coù choã vieát laø “höôùng taây”, coù choã vieát laø “höôùng Daäu”. Ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp naøy, baûn dòch giöõ nguyeân vaên ñeå deã kieåm tra. * Ñòa danh Nhaèm löu giöõ maët chöõ nhöõng ñòa danh, baûn dòch ñöa taát caû töï daïng goác (haàu heát laø chöõ Noâm) xuoáng phaàn chuù thích. Ñoái vôùi caùc teân rieâng chöõ Noâm (ñòa Ñoà hình La kinh danh vaø vaät danh), Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 19 coù nhieàu chöõ laï maø caùc boä goõ (toâi) ñang duøng khoâng coù, caùc chöõ naøy seõ ñöôïc raùp töø caùc boä Thuû chöõ Haùn, theo caùch ñaët caùc boä thuû gaàn nhau trong ngoaëc ñôn ñeå chæ moät chöõ Noâm, raùp phaûi traùi: khoâng daáu ( ), raùp treân döôùi: daáu cheùo ( / ). Thí duï, chöõ hoøn trong nguyeân baûn ñöôïc vieát bôûi traùi thaïch phaûi hoaøn, seõ vieát (石丸); chöõ muõi trong nguyeân baûn ñöôïc vieát treân sôn döôùi moãi, seõ vieát (山/每)... * Danh töø chung töông öùng thöôøng gaëp trong nguyeân vaên hoaëc baûn dòch 漢 / 中文 Noâm / Vieät Thailand/ Cambodia (c) Malaysia English 灣, 海灣 vuõng, vònh ao telok bay, gulf 角 muõi laem tanjong, ujong cape, point, promontory 嶼, 島, 洲 hoøn, cuø lao, coàn ko, kas, koh (c), kaoh (c) pulau island, peak 山, 岡 nuùi khao, phnum (c) gunong moutain 河川, 江, 河, 水渠 soâng, raïch, taéc maenam, stung, khlong, preaek (c), stoeng (c) sungai, batang hari, batang air river, rivulet, water-course, stream 海門, 海口, 河口, 江口 cöûa bieån, cöûa soâng, vaøm maenam, prek (c), pieâm (c) kuala, muara river mouth, estuary 水路, 狹隘港口 kheùm (氵欠), thuøng (桶) channel 湖, 潭 ñaàm, ñìa, ao, hoà dam, baâng (c) lahar lake 城, 鎮, 邑 thaønh, traán, xöù, baûo muang, buri, nakhon, so roât (c) buruj urban, city, town, business district 社, 村 xoùm, thoân ban, phum (c) Village, settlement * Teân saùch, baøi vieát thöôøng gaëp ñöôïc vieát taét (trong baûn dòch) Taäp luïc: noäi dung Xieâm La quoác loä trình taäp luïc cuûa Toáng Phöôùc Ngoaïn vaø Döông Vaên Chaâu. Traàn baûn: baûn in, chaám caâu, baøi nghieân cöùu cuûa oâng Traàn Kinh Hoøa trong baûn in Xieâm La quoác loä trình taäp luïc naêm 1966 taïi Hoàng Koâng. Baûn T-S: baûng ñoái aâm caùc ñòa danh cuûa Traàn Kinh Hoøa vaø Kimura Sokichi trong baûn in Xieâm La quoác loä trình taäp luïc naêm 1966 taïi Hoàng Koâng. Baûn G.W: baøi nghieân cöùu, baûn dòch Anh ngöõ Phaàn III, caùc chuù thích cuûa Geoff Wade trong: A Maritime Route in the Vietnamese Text “Xieâm La quoáâc loä trình taäâp luïc” (1810). Royal Siamese Maps, 2004: Caùc baûn ñoà Siam vaø khu vöïc Nam AÙ do ngöôøi Thaùi soaïn veõ trong cuoái theá kyû 18 vaø theá kyû 19 in chung trong Royal Siamese Maps-War and Trade in Nineteenth Century Thailand, Santanee Phasuk and Philip Stott, River Books Co., Ltd, Bangkok, 2004. 20 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục XIEÂM LA QUOÁC LOÄ TRÌNH TAÄP LUÏC (Gia Long cöûu nieân - 1810) Toáng Phöôùc Ngoaïn - Döông Vaên Chaâu taäp LÔØI TAÁU Chaùnh söù Khaâm sai thuoäc noäi Cai cô, thaàn, Toáng Phöôùc Ngoaïn, Phoù söù Thò noäi Tham luaän, thaàn, Döông Vaên Chaâu, Chuùng thaàân daäp ñaàu cuùi ñaàu traêm laïy kính caån taâu: Vaâng meänh nhaän saéc sai ñi söù nöôùc Xieâm, tìm hieåu nhöõng ñieàu thaáy bieát veà nuùi soâng ñöôøng saù, gaëp ñöôïc Ñaïo nhaân laø thaày Thuïy(1) thuyeát minh höôùng daãn caùc ñöôøng thuûy ñöôøng boä töø cöûa bieån Ba Thaéc ñeán möông Xa Laùng,(2) töø nuùi non ñaàu nguoàn cho ñeán bieån caû ngoaøi khôi, toång quaùt caën keõ. Chuùng thaàn ñem nhöõng ñieàu aáy hoûi laïi Cai ñoäi Thaïnh, Thoâng ngoân Bieån, vaø [ngöôøi ôû] sôû Phuù Quoác laø Laùi An, Laùi Taâm, cuøng caùc löu daân kieàu ngöï(3) [ôû Xieâm], qua lôøi nhöõng ngöôøi naøy thì thaáy raèng phaàn lôùn gioáng nhau, sai bieät raát ít. Chuùng thaàn beøn toång hôïp choïn löïa caùc lôøi aáy laøm thaønh toaùt yeáu, vuïng veà veõ thaønh moät taäp ñòa ñoà vaø cheùp thaønh moät taäp loä trình ñöôøng thuûy ñöôøng boä, nay veà xin daâng leân. Nhöng chuùng thaàn ngu muoäi keùm coûi, lo laéng hoài hoäp, khoâng kìm ñöôïc run sôï, vaïn laàn mong Hoaøng thöôïng saùng suoát. Caån thaän taâu roõ, ngaøy muøng möôøi thaùng Baûy naêm Gia Long thöù chín [09/8/1810]. XIEÂM LA QUOÁC LOÄ TRÌNH TAÄP LUÏC Töø ñaàm Coå Coâng, ñaát thuoäc traán Haø Tieân, töø traán Haø Tieân trôû leân laø ñaát thuoäc thaønh Gia Ñònh, töø ñaàm Coå Coâng trôû xuoáng laø ñaát thuoäc nöôùc Xieâm La.(4) (I) LUÏC HAØNH THÖÔÏNG LOÄ [Ñöôøng boä maïn treân] Töø doanh Nam Vang [Phnom Penh],(5) ñöôøng boä chia hai ngaû, moät ngaû theo höôùng taây, hai beân nuùi röøng töøng lôùp taïp nhaïp, coù nôi ñoàng khoâng moâng quaïnh chæ coù lau saäy, nhieàu thuù döõ, ñi 6 ngaøy ñeán Luïc Khoân Uaát [Pursat?],(6) nôi naøy coù chuøa xöa xaây baèng ñaù, khoâng ngöôøi ôû. Töø Luïc Khoân Uaát ñöôøng ñi hai beân nuùi röøng lieân tieáp, caây coái sum sueâ, nhieàu thuù döõ, ñi 6 ngaøy ñeán xöù Baùt Taàm Boân [Battambang].(7) Nôi naøy tröôùc kia do Chieâu Chuøy Ca traán thuû.(8) [Töø Nam Vang] moät ngaû theo höôùng nam,(9) hai beân heo huùt lau saäy röøng taïp, coù ngöôøi Cao Mieân ôû, ñi 10 ngaøy thoâng ñeán xöù Baùt Taàm Boân. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 21 Töø Baùt Taàm Boân ñöôøng chia hai ngaû, moät ngaû theo höôùng nam, hai beân nuùi röøng töøng lôùp taïp nhaïp, coù nôi heo huùt lau saäy, coù ngöôøi Cao Mieân ôû, ñi 5 ngaøy ñeán möông Bang Cöông [Prachinburi].(10) Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 200 suaát, daân soáng ngheà laøm ruoäng, coù nhieàu sa nhaân, baïch khaáu. Töø möông Bang Cöông hai beân ñöôøng thoaùng ñaõng lau saäy, daân cö vaø röøng taïp, ñi 1 ngaøy ñeán möông Baéc Niu [Paetriu].(11) Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 1.000 suaát, daân cö ñoâng ñuùc, coù phoá chôï buoân baùn. Töø möông Baéc Niu ñöôøng loä khoaùng ñaõng, hai beân lau saäy, röøng taïp, ruoäng nöông, ñi 2 ngaøy ñeán thaønh Voïng Caùc [Bangkok].(12) [Töø Baùt Taàm Boân] moät ngaû theo höôùng taây,(13) hai beân nuùi röøng lau saäy töøng cuïm töôi toát, nhieàu thuù döõ, ñi 10 ngaøy ñeán möông Coå Laïc [Khorat/Korat]. (14) Möông naøy coù quan Laøo traán thuû,(15) quaân soá khoaûng 3.000 suaát, daân Laøo, Xieâm vaø Cao Mieân sinh soáng ñoâng ñuùc, laøm ngheà laáy caùnh kieán, saùp ong, sa nhaân, baïch khaáu, ngaø voi, söøng teâ. Vuøng naøy khoâng coù muoái, coù moät khoaûnh ñaát coù moû muoái, cöù laáy ñaát naøy ñem nöôùng saáy laøm thaønh muoái maø aên. Töø möông naøy ñöôøng chia hai ngaû, moät ngaû höôùng ñoâng nam, hai beân laø röøng lau saäy töøng cuïm töôi toát, ñi 3 ngaøy ñeán möông Bang Cöông; moät ngaû höôùng taây, nuùi röøng quanh co, caây coû taïp nhaïp, nhieàu coïp voi, ñi 5 ngaøy ñeán möông Saûo Haøi [Saohai].(16) Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 100 suaát, giaùp ñòa giôùi Laøo, daân ôû ñaây chuyeân ngheà saên thuù röøng. Töø möông Saûo Haøi ñöôøng ñi quanh co, hai beân laø röøng tre vaø caây taïp xanh toát, coù ñoaïn heo huùt lau saäy, ñi 2 ngaøy ñeán Thöôïng Thaønh [Ayutthaya],(17) coøn goïi laø thaønh Lieân Hoa. Thaønh xaây hình baùt giaùc, sau thaønh coù thaùp, maët ngoaøi laø soâng daøi bao quanh, tröôùc maët thaønh coù hai coàn caùt nhoû, phía ñoâng nam thaønh laø soâng lôùn, coù chuøa Phaät to, tuïc goïi laø Tam Baûo Töï,(18) coù moät töôïng Phaät raát lôùn, phía ngoaøi doøng soâng ñaát ñai baèng phaúng, chuøa Phaät nhieàu voâ keå. Töø Thöôïng Thaønh ñöôøng ñi luùc thoaùng luùc taïp, lau saäy raäm raïp, chen laãn ruoäng ñoàng, ñi 1 ngaøy ñeán thaønh Voïng Caùc, chuøa Sa Côù(19) ôû gaàn soâng phía sau thaønh, ñoaïn ñöôøng naøy muøa haï muøa thu möa ngaäp nöôùc, lau saäy moïc ñaày khoâng theå ñi laïi, ñeán muøa ñoâng xuaân naéng raùo, ñoát lau saäy thì coù theå ñi ñöôïc. Thaønh xaây nhö hình ruøa, daøi khoaûng 2 daëm, roäng khoaûng 1 daëm, maët tröôùc höôùng taây nam, maët sau höôùng ñoâng baéc, trong thaønh coù 2 khu, Phaät Vöông(20) ôû khu giöõa, Nhò Vöông(21) ôû khu beân phaûi, cuøng vôùi caùc ngoâi chuøa Phaät toâ son ñaép vaøng raát laø röïc rôõ. Phoá chôï vaø daân cö ôû tröôùc maët thaønh, phía bôø taây soâng lôùn laø thaønh cuõ do Phi Nhaõ Taùc [P’ya Taksin](22) xaây döïng tröôùc kia, maët tröôùc ñaõ xaây xong, maët sau coøn dang dôû, töø luùc Phi Nhaõ Taùc cheát, thaønh vaãn ñeå vaäy ñeán nay, thaønh roäng khoaûng 1 daëm, toâ son ñaép vaøng, daân cö phoá chôï gaàn beân. Töø Tam Baûo Töï ôû Thöôïng Thaønh phaûi qua soâng lôùn, soâng roäng 30 taàm, nöôùc saâu khoaûng 1 taàm 3 thöôùc, beán soâng höôùng veà nam, ñöôøng chia hai ngaû, ñöôøng phía treân vaø ñöôøng phía döôùi. Töø Tam Baûo Töï qua soâng. Ñi ñöôøng treân, hai beân khoaùng ñaõng, lau saäy raäm raïp, ñi 1 ngaøy ñeán möông Suûa Phaân [Suphanburi].(23) Möông naøy coù quan 22 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục Xieâm Chieâu Möông traán thuû,(24) quaân soá khoaûng 300 suaát, daân cö ruoäng ñaát sung tuùc, mua baùn caùc loaïi saùp ong, daàu traùm, toâ moäc. Töø möông Suûa Phaân hai beân ñöôøng ruoäng ñoàng nuùi röøng lau saäy töøng choøm taïp nhaïp, ñi 3 ngaøy ñeán möông Baéc Lieät [Pakphraek].(25) Möông naøy coù quan Chieâu Möông traán thuû, quaân soá khoaûng 600 suaát, daân cö ñoâng ñuùc, laøm ngheà laáy toâ moäc, daàu raùi. Töø möông Baéc Lieät ñöôøng chia hai ngaû, moät theo höôùng taây, hai beân nuùi röøng töøng khoaûng taïp nhaïp, nhieàu voi coïp, ñi 3 ngaøy ñeán ñòa giôùi Phuø Ma [Burma/ Myanma];(26) moät ngaû theo höôùng nam, hai beân nuùi röøng lau saäy töøng choøm taïp nhaïp, ñi 3 ngaøy ñeán möông Me Naêm Noi [Sai Yot Noi].(27) Nôi naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 1.000 suaát. Töø Tam Baûo Töï qua soâng. Ñi ñöôøng döôùi, hai beân thoaùng ñaõng, daân cö ruoäng ñoàng, ñi 2 ngaøy ñeán soâng lôùn, soâng roäng 20 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, qua soâng laø ñeán möông Luïc Khoân Xaây Só [Nakhon Chaysi],(28) coù quan Xieâm Chieâu Möông traán thuû, quaân soá khoaûng 200 suaát, daân cö ñoâng ñuùc, laøm ruoäng nöông, laøm ñöôøng caùt. Töø möông Luïc Khoân Xaây Só ñöôøng chia hai ngaû, moät ngaû theo höôùng taây baéc, hai beân daân cö ruoäng ñoàng, ñi 2 ngaøy ñeán möông Suûa Phaân; moät ngaû theo höôùng taây nam, hai beân daân cö ruoäng ñoàng, lau saäy röøng taïp, ñi 2 ngaøy ñeán thaønh Laïc Phi Ngoõa [Ratburi],(29) thaønh naøy coù quan Chieâu Möông traán thuû, quan naøy thuoäc toâng toäc vua Xieâm, quaân soá khoaûng 1.000 suaát, daân cö ñoâng ñuùc. Phía taây nam thaønh ñöôøng chia hai ngaû, moät ngaû höôùng taây, hai beân daân cö ruoäng ñoàng, lau saäy röøng taïp, ñi 2 ngaøy ñeán möông Baéc Lieät; moät ngaû höôùng nam, phaûi qua soâng lôùn, soâng roäng khoaûng 21 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc, qua bôø beân kia ñöôøng ñi quanh co, hai beân daân cö ruoäng ñoàng, lau saäy röøng taïp, ñi 2 ngaøy ñeán möông Phaïp Phi [Phetburi],(30) coù quan Xieâm Chieâu Möông traán thuû, quaân soá khoaûng 3.000 suaát, tích tröõ nhieàu luùa gaïo, daân cö ñoâng ñuùc, ruoäng ñoàng baùt ngaùt, coù ngheà laøm ñöôøng thoát noát, ñi qua soâng nhoû, roäng khoaûng 7 taàm, nöôùc saâu 1 thöôùc, qua bôø beân kia ñöôøng chia hai ngaû, moät ngaû höôùng ñoâng, hai beân daân cö ñoàng ruoäng, lau saäy röøng taïp, ñi nöûa ngaøy ñeán bôø bieån xoùm Baêng Kieàu [Pak Thale],(31) daân cö ñoâng ñuùc, canh taùc ruoäng nöông vaø laøm ñöôøng thoát noát; moät ngaû höôùng nam ñöôøng saù quanh co, hai beân röøng nuùi nguùt ngaøn, beân taây loä coù daân cö, canh taùc ven caùc söôøn ñoài, laøm ñöôøng thoát noát, beân trong laø ñöôøng röøng daãn leân ñoài nuùi, lau saäy raäm raïp, nhieàu voi coïp, [theo ñöôøng lôùn] ñi 5 ngaøy ñeán Taø Naøo Thuøng [Prachuap Khiri Khan].(32) Töø bôø bieån cho ñeán thöôïng nguoàn, lau saäy nguùt ngaøn, nuùi röøng töøng choøm taïp nhaïp, coù nhieàu toâ moäc, ñi 3 ngaøy ñeán ñòa giôùi Phuø Ma. Nôi naøy naêm xöa Tieàn Duõng quaän coâng truù ñoùng thuûy quaân, tuyeån boä binh tieán ñaùnh giaëc Phuø Ma.(33) Tö ø Ta ø Na øo Thu øng hai be ân ñöô øng nu ùi rö øng sum sue â, nhie àu voi co ïp, ñi 2 nga øy ñe án möông lô ùn Ban Ta ø Phan [Bang Saphan],(34) co ù sô û Pha ân thu û coi vie äc khai tha ùc va øng.(35) Tö ø möông lô ùn Ban Ta ø Phan ñöô øng sa ù quanh co, hai be ân nu ùi rö øng tö øng cho øm ta ïp nha ïp, nhie àu thu ù dö õ, ñi 3 nga øy ñe án möông Chie âm Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 23 Bo ân [Chumphon],(36) co ù quan Xie âm tra án thu û, qua ân so á khoa ûng 300 sua át, da ân cö ruo äng ño àng, la øm ca ùc nghe à xe û va ùn ño ùng ghe, la øm than cu ûi, da àu ra ùi. Tö ø Chie âm Bo ân ñöô øng sa ù quanh co, hai be ân nu ùi rö øng tö øng cho øm ta ïp nha ïp, nhie àu thu ù dö õ, ñi 2 nga øy ñe án xo ùm La ùng Son [Lang Suan],(37) ga àn bô ø bie ån, da ân cö ruo äng nöông, la øm ca ùc nghe à xe û va ùn ño ùng ghe, than cu ûi, la áy da àu ra ùi, ca ùc loa ïi ma ây (thie át ña èng, thu ûy ña èng). Töø xoùm Laùng Son ñöôøng saù quanh co, hai beân nuùi röøng töøng choøm taïp nhaïp, nhieàu thuù döõ, ñi 2 ngaøy ñeán möông Xaây Gia [Chaiya],(38) möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 700 suaát, daân cö ruoäng nöông, laøm caùc ngheà nhö daân ôû Laùng Son. Töø Xaây Gia ñöôøng saù quanh co, hai beân nuùi röøng töøng choøm taïp nhaïp, ñi 5 ngaøy ñeán möông Luïc Khoân [Nakhon Sithammarat],(39) coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 3.000 suaát, daân cö ruoäng nöông, laøm caùc ngheà nhö daân Chieâm Boân, nôi naøy coù loaïi truùc vaèn laøm oáng khoùi (ñieáu huùt thuoác). Töø möông Luïc Khoân hai beân ñöôøng nuùi röøng töøng choøm taïp nhaïp, nhieàu thuù döõ, ñi 4 ngaøy ñeán Soùng Seû [Songkhla],(40) coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 3.000 suaát, daân cö ruoäng nöông, phoá chôï mua baùn taáp naäp, cho ñeán Möông Say [Muang Saiburi](41) vaø möông Xa Laùng [Chalang (Ujong Salang Phuket)].(42) Töø Soùng Seû ñöôøng thuûy ñeán bieån Nöôùc Ngoït [Thale Luang],(43) nhaäp vaøo con soâng phía nam, cho ñeán thöôïng nguoàn. Con ñöôøng phía taây hai beân hoang vaéng, lau saäy um tuøm, ñi 2 ngaøy ñeán Möông Say, möông naøy coù quan Ñoà Baø traán thuû, quaân soá khoaûng 3.000 suaát,(44) daân cö ruoäng ñoàng, phoá chôï thoâng thöông ñeán Soùng Seû vaø Hoøn Cau [Penang],(45) ñeán caùc möông Xa Laùng… Töø Möông Say ñöôøng saù hai beân lau saäy um tuøm, ñi nöûa ngaøy ñeán bôø bieån, ñi ñöôøng thuûy 1 canh ñeán cuø lao Cau [Penang],(46) nôi naøy nuùi quanh ñaát roäng, coù quan Hoa Lang traán thuû,(47) daân cö ñoâng ñuùc, ñaát vöôøn troàng hoà tieâu, mua baùn caùc vaät phaåm cuûa con chieân Hoøa Lang [giaùo daân],(48) coù cheá taïo 6 chieác caáp baûn (thuyeàn)(49) ñeå phoøng ñaûng cöôùp. Töø bôø taây bieån Nöôùc Ngoït coù soâng nhoû aên thoâng ñeán möông Ta Lung [Phatthalung],(50) coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 3.000 suaát, daân cö ruoäng nöông daøi ñeán nuùi röøng thöôïng nguoàn, lau saäy um tuøm taïp nhaïp. Töø Me Naêm Loït [Mae Nam Khirirat - (Suratthani)](51) ñöôøng theo höôùng taây ñeán thöôïng nguoàn, ñöôøng quanh co, hai beân nuùi röøng lau saäy töøng choøm taïp nhaïp, nhieàu voi coïp, ñi 6 ngaøy ñeán möông Cua Thuøng Cua Baù [Takua Thung-Suwan Khuha],(52) coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 1.000 suaát, xöù naøy coù nhieàu moû nhoâm, moû thieác, ruoäng ñaát cö daân cuõng gioáng nhö ôû möông Chieâm Boân. Töø Cua Thuøng Cua Baù theo höôùng taây, hai beân ñöôøng caây coû töøng choøm taïp nhaïp, coù nhieàu thuù döõ, ñi nöûa ngaøy thì ñeán bôø bieån, theo ñöôøng thuûy 1 canh 24 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục ñeán möông Xa Laùng [Thalang], möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 3.000 suaát, daân cö ruoäng vöôøn, mua baùn nhoän nhòp, ôû ñaây coù loaïi truùc vaèn laøm oáng huùt thuoác. CHUÙ THÍCH 1. Ñaïo só naøy coù theå mang hoï Saøi/ Thaùi teân Thuïy, nhöng trong chöõ Noâm, Saøi cuõng ñoïc laø Thaày [oâng thaày], xeùt thaáy caùc nhaân vaät ñöôïc keå trong noäi dung tôø taáu ñeàu khoâng cheùp hoï maø chæ ghi chöùc vuï, nghieäp vuï vaø teân, neân coù theå hieåu oâng Ñaïo naøy laø thaày Thuïy, theo caùch goïi thaày chuøa, thaày phaùp, thaày cuùng… khaù phoå bieán ôû vuøng Taây Nam Boä. 2. Möông 茫, aâm Noâm töø chöõ Muang (tieáng Thaùi, Maõ) nghóa vuøng/ khu vöïc haønh chính; Xa Laùng, töùc Chalang/ Thalang, cuõng goïi Ujong Salang, thuoäc ñaûo Phuket (Siam). 3. “Laùi” 梩, chöõ Noâm, nghóa laø ngöôøi laùi taøu, ñoàng nghóa vôùi taøi coâng, ñaø coâng, thuyeàn tröôûng. Trong caâu yù noùi hai ngöôøi thuyeàn tröôûng teân An, teân Taâm. Cuïm töø “caùc löu daân kieàu nguï” chæ nhöõng ngöôøi Vieät ôû laïi Thaùi Lan ñôït ñaàu, sau vuï tî naïn cuûa Nguyeãn AÙnh (theo Ngöôøi Vieät ôû Thaùi Lan 1910-1960, Nguyeãn Vaên Khoan chuû bieân, Nxb Coâng an Nhaân daân, 2008). Theo Thaùi Vaên Kieåm, naêm 1780, 2 söù giaû laø Cai cô Tham, Cai cô Tính do chuùa Nguyeãn phaùi tôùi cuøng Maïc Thieân Töù, Toân Thaát Xuaân ñeán caàu vieän tröôùc ñoù (1776) vaø caùc thuoäc haï, gia quyeán ñeàu vò vua Xieâm saùt haïi vì nghi laøm noäi giaùn. Soá Vieät kieàu ñònh cö ôû Bangkok töø tröôùc cuõng bò nghi ngôø, vua Xieâm leänh cho ñöa hoï ra ôû caùc tænh xa kinh ñoâ (Lòch söû bang giao giöõa Vieät Nam vaø Thaùi Lan, trong Ñaát Vieät trôøi Nam, 1960). 4. Coå Coâng, töùc Kas Kong/ Koh Kong/ Kaoâh Koâng. Nguyeân baûn vieát ñaàm, ñuùng ra laø vònh, cuõng laø teân ñaûo, Kas Kong / Koh Kong. Vònh vaø ñaûo naøy thuoäc tænh Koh Kong, Campuchia. Vaøo thôøi ñieåm ghi cheùp Taäp luïc [1810], nôi naøy vaãn do nhaø Nguyeãn kieåm soaùt. Nguyeân hoài naêm 1757, vua Chaân Laïp laø Naëc Toân (Outey II) daâng ñaát naêm phuû ñeå taï ôn Maïc Thieân Töù, daõy ñaát vaø caùc ñaûo ven bieån töø Koh Kong (giaùp ñòa giôùi Xieâm La) cho ñeán Haø Tieân naèm trong naêm phuû aáy, sau Thieân Töù khoâng töï giöõ noåi neân hieán cho chuùa Nguyeãn, ñeán thôøi Töï Ñöùc, moät phaàn vuøng ñaát naøy ñöôïc giao laïi cho Cao Mieân. 5. Nam Vang, doanh, 南榮營, Phnom Penh, nay laø thuû ñoâ Campuchia. Trong thôøi ñieåm bieân cheùp Taäp luïc, vua Cao Mieân Ang Chan II ñaët kinh ñoâ ôû Udong [Phsar Uodong], caùch Phnom Penh khoaûng 130km veà phía baéc. Taäp luïc goïi “doanh” ñoái vôùi Nam Vang vì nôi naøy ñang do nhaø Nguyeãn kieåm soaùt. Theo Khaâm ñònh Ñaïi Nam hoäi ñieån söï leä: “Naêm Gia Long thöù 9 (1810), vua Cao Mieân laø Naëc OÂng Chaân [Ang Chan II] daâng bieåu noùi: ‘thuoäc quan nöôùc aáy laø boïn Ñeâ Ñoâ Minh giöõ ñaát Boâng Suy ñeå laøm phaûn. Laïi coù töôùng nöôùc Xieâm laø Phi Nhaõ Long, Man Buùt giuùp söùc, theá nöôùc nguy ngaäp, xin vieän trôï’. Phuïng chæ, chuaån cho Toång traán Gia Ñònh laø Nguyeãn Vaên Nhaân, laøm Kinh löôïc thaønh Nam Vang ñeå baûo hoä… (caån aùn: laàn naøy Nguyeãn Vaên Nhaân ñoùng quaân ôû La Bích, töôùng nöôùc Xieâm laø boïn Phi Nhaõ Long ôû Baéc Taàm Boân sôï khoâng daùm ñoäng, roài daãn quaân lui. Naëc OÂng Chaân töï cho nöôùc aáy môùi ñònh, tình nghóa chöa yeân, xin löu quaân laïi ñeå hoä veä, beøn sai Nguyeãn Vaên Nhaân ñem 1.000 lính ñoàn Uy Vieãn ñeán ñoùng thuù.” (Boä Leã, quyeån 132, Bang giao, Cöùu vieän. Baûn dòch Vieän Söû hoïc, 1993, Taäp 8, tr. 403). 6. Luïc Khoân Uaát 六坤鬱, baûn ñoái aâm cuûa Traàn Kinh Hoøa vaø Kimura Sokichi [sau ñaây goïi taét baûn ñoái aâm theo caùch Traàn Kinh Hoøa vaø Kimura Sokichi laø Baûn T-S] toàn nghi laø chæ vuøng Pursat, caên cöù loä trình vaø höôùng ñi thì coù veû hôïp lyù. Nhöng xeùt theo aâm nghóa thì “Luïc Khoân” do aâm Noâm töø “nakhon” [tieáng Thaùi], gaàn nhö ñoàng nghóa vôùi “buri” vaø “muang”, nghóa laø “thaønh phoá, thò traán, khu vöïc”, “Uaát” caän aâm vôùi Udong. Theo ñòa ñoà Khmen Nai Ni/ The Khmer Within (veõ trong khoaûng 1794-1850) thaáy giöõa Phnom Penh vaø Battambang coù moät thaønh lôùn laø Don Kor, ñaây laø ñòa ñieåm hôïp vôùi loä trình hôn caû (töø Phnom Penh ñi 6 ngaøy tôùi Don Kor, töø Don Kor ñi 6 ngaøy tôùi Battambang) [xem Royal Siamese Maps, 2004, tr. 117]. 7. Baùt Taàm Boân, 八尋奔, Battambang, nay laø tænh cuûa Campuchia, giaùp bieân giôùi Thaùi Lan. Vaøo thôøi ñieåm bieân cheùp Taäp luïc, Battambang gaàn nhö laø thuoäc ñòa cuûa Xieâm, ngöôøi ñöùng ñaàu Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 25 vuøng ñaát naøy luùc ñoù laø Chaophraya Aphaiphubet Baen maëc duø laø quan Cao Mieân nhöng do vua Xieâm phong töôùc vaø boå nhieäm. 8. Chieâu Chuøy Ca 昭錘卡, chöõ Chuøy gaàn vôùi töï daïng vaø aâm Thuøy 陲, chöõ Ca do sai töø chöõ Bieän 卞, Ñaïi Nam lieät truyeän, quyeån 31 “Cao Mieân truyeän”, Ñaïi Nam thöïc luïc, Cao Mieân kyû löôïc, Cao Mieân Xieâm La söï tích, Traán Taây kyû löôïc ñeàu coù cheùp veà söï kieän coù lieân quan ñeán Chieâu Thuøy (Chuøy) Bieän. Theo söû Vieät, naêm 1779 Naëc (OÂng) AÁn leân ngoâi vua Chaân Laïp, Chieâu Thuøy Moâ giöõ quyeàn phuï chính, Hoà Vaên Laân laõnh nhieäm vuï baûo hoä. Naêm 1783, Chaân Laïp bò Ñoà Baø taán coâng, Naëc AÁn chaïy sang Xieâm, vua Xieâm cho Naëc AÁn truù, sai Chieâu Thuøy Bieän trôû veà giöõ nöôùc. Chieâu do phieân aâm Noâm töø chöõ Chao, Chao vieát taét cuûa Chaophraya, laø ngöôøi ñöùng ñaàu moät möông (vuøng/ tænh). Söû Vieät cheùp Naëc AÁn hay Naëc OÂng AÁn töùc Ang Eng (taïi vò 1779-1796), Chieâu Thuøy Moâ töùc Chao Mu, Chieâu Thuøy Bieän/Beân töùc Chao Baen. Theo Leâ Höông (1970), do tranh giaønh quyeàn löïc, Beân gieát Mu, sau Beân ñöôïc vua Xieâm phong laøm Chao coi vuøng Battambang vaø Angkor. 9. Caùch ñònh höôùng naøy [hoaëc saép chöõ] coù khi sai, töø Phnom Penh theo höôùng nam khoâng theå ñeán Battambang. 10. Bang Cöông, möông, 邦疆茫, Baûn T-S cho öùng vôùi Prachinburi, nhöng thaáy khoâng hôïp phöông höôùng. 11. Baéc Niu, möông, 北 �� 茫, Baûn T-S aâm sai laø Baéc Nao, vaø cho öùng vôùi Paetriu (nay goïi Chachoengsao), nhöng tính theo daëm ñöôøng thì thaáy khoâng hôïp. 12. Voïng Caùc, thaønh, 望閣城, Bangkok, kinh ñoâ cuûa Vöông quoác Siam baét ñaàu töø naêm 1782, do vua Rama I chuû tröông xaây döïng. 13. Ñuùng phaûi laø höôùng taây baéc. 14. Coå Laïc, möông, 古落茫, Baûn T-S cho öùng vôùi Khorat/ Korat [Nakhon Ratchasima]. 15. Thôøi ñieåm bieân cheùp Taäp luïc, taïi Vöông quoác Laøo thuoäc trieàu vua Oupahat Chaophraya Anou (1805-1828), luùc naøy (1810) Chaophraya Anou ñang thaàn phuïc Xieâm La, ñeán naêm 1825 môùi coù cuoäc chieán lôùn giöõa hai nöôùc. Ñoaïn vaên naøy vieát “coù quan Laøo traán thuû taïi Khorat” khoâng coù nghóa laø Khorat thuoäc söï quaûn lyù cuûa Laøo, maø coù nghóa Xieâm La duøng quan traán thuû ngöôøi Laøo. 16. Saûo Haøi, möông, 稍諧茫, Saohai [thuoäc Saraburi]. 17. Thöôïng Thaønh, 上城, Ayutthaya, kinh ñoâ coå cuûa Thaùi Lan (töø naêm 1350 ñeán 1767). Ayutthaya cuõng laø teân vöông quoác, teân thôøi ñaïi, teân tröôøng phaùi ngheä thuaät coå. Trung Hoa phieân aâm laø A Du Ñaø Na. 18. Tam Baûo Töï, 三寶寺, Baûn T-S cho öùng vôùi chuøa [Wat Vihara] Phra Mangalapabitra, xaây döïng hoài theá kyû 16. Nhöng caên cöù vaøo moâ taû kyõ hôn ôû Phaàn VI cuûa Taäp luïc thì thaáy chuøa naøy öùng vôùi Wat Raja Burana. 19. Sa Côù Töï, 沙據寺, phieân aâm teân chuøa [Wat] Saket. 20. Phaät Vöông, töùc Rama I, vöông hieäu chính thöùc laø Phrabatsomdet Phraphutthayot Fa Chulalok [1782-1809]. Goác laø quyù toäc Thaùi, töøng laøm Chao, teân Chakri, söû Vieät thöôøng cheùp vôùi teân ñöôïc phieân aâm laø Chaát Tri (luùc chöa leân ngoâi). 21. Nhò Vöông, em cuûa vua Rama I, söû Xieâm goïi laø Hoaøng thaùi ñeä Krompharatchawang Bawon Sathanmongkhon. Söû Vieät thöôøng cheùp vôùi teân Soâ Sy. 22. Phi Nhaõ Taùc, 丕雅作, töùc P’ya Taksin/ Phraya Taksin, ngöôøi goác Hoa [Quaûng Ñoâng], coù coâng lôùn trong vieäc ñaùnh traû caùc cuoäc xaâm laán cuûa ngöôøi Burma, laøm vua nöôùc Xieâm töø naêm 1770 ñeán 1782, döïng kinh thaønh Thonburi. Söû Trung Hoa cheùp vôùi teân Trònh Chieâu hoaëc Trònh Tín hoaëc vieát theo caùch phieân aâm laø Phi Da Ñaït Tín. Söû Vieät cheùp vôùi teân Trònh Quoác Anh hoaëc Trònh Sinh. 23. Suûa Phaân, möông, (口數) 吩茫, Suphanburi, thaønh phoá, caùch Bangkok 105km veà phía taây baéc. Baûn T-S aâm laø Soå Phaân. 26 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 24. Chieâu Möông, töùc phieân aâm Noâm cuûa töø Chao Muang, danh töø chung, chæ vò quan ñöùng ñaàu tænh/ thaønh. 25. Baéc Lieät, möông, 北列茫, Baûn T-S cho öùng vôùi Pakphraek, thuoäc Kanchanaburi. 26. Phuø Ma, 浮麻, phieân aâm töø Burma. Trong söû Vieät coù 2 caùch goïi teân nöôùc Myanma, hoaëc Phuø Ma, hoaëc Dieán/ Mieán Ñieän. 27. Me Naêm Noi, möông 楣 �� 茫, Baûn T-S aâm Noi laø Nôi vaø khoâng ñoái chieáu. Me Naêm Noi tieáng Thaùi coù nghóa laø “doøng soâng nhoû”, teân naøy chæ thò traán [möông] Sai Yot Noi, caïnh soâng Khwae Noi. 28. Luïc Khoân Xaây Só, möông, 六坤 �� 士茫, Nakhon Chaysi, gaàn Samut Sakhon. 29. Laïc Phi Ngoõa, thaønh, 落丕瓦城, Ratburi. 30. Phaïp Phi, möông, 乏丕茫, Phetchaburi [hoaëc vieát Phetburi]. 31. Baêng Kieàu, traïm/ xoùm, 冰橋站, Pak Thale. Nguyeân vaên voán laø chöõ “traïm”, Baûn T-S aâm sai laø “xoùm”. Nhöng nhieàu khaû naêng chöõ “xoùm/ 坫” bò in sai thaønh “traïm/ 站”, vì xeùt thaáy ñi keøm nhieàu ñòa danh khaùc ñeàu vieát “xoùm”. 32. Taø Naøo Thuøng, 斜芾桶, Baûn T-S cho öùng vôùi möông Utai Tani, nôi caùch phía baéc Bangkok 219km. Tuy nhieân theo loä trình thì thaáy noùi ñang ñi veà höôùng nam, theo daëm ñöôøng thaáy öùng vôùi Prachuap Khiri Khan, vaø töø nôi naøy ñi 2 ngaøy thì môùi ñeán ñöôïc Bang Saphan. Taø Naøo coù leõ aâm Noâm töø Tavoy (Muang Thawai), moät ñòa danh lòch söû nay thuoäc Laøo, vuøng Tavoy laø daõy ñaát chaïy daøi giaùp giôùi Suphaburi, Ratburi, Phetburi cuûa Siam. 33. Tieàn Duõng quaän coâng, töùc goïi taét Tieàn quaân Duõng quaän coâng Nguyeãn Vaên Thaønh. Taäp luïc nhaéc chuyeän naêm 1786, theo ÑNTL, chính bieân ñeä nhaát kyû, quyeån 2: “Bính Ngoï, naêm thöù 7 [1786] (Leâ - Caûnh Höng 47, Thanh Caøn Long 51), muøa xuaân, thaùng Gieâng, vua truù ôû haønh taïi Voïng Caùc. Thaùng 2, Dieán Ñieän do ba ñöôøng tieán binh xaâm laán ñaát Saøi Naëc nöôùc Xieâm. Vua Xieâm töï ñem quaân choáng cöï, xin vua giuùp keá hoaïch. Vua noùi: ‘Dieán Ñieän caát quaân töø xa laïi, chôû löông ñi haøng ngaøn daëm, keå ñaõ meät roài. Toâi xin giuùp söùc, ñaùnh choùng haún ñöôïc!’ Vua Xieâm tieán binh ngay. Vua töï ñem quaân cuûa mình trôï chieán, sai Leâ Vaên Quaân vaø Nguyeãn Vaên Thaønh ñi tröôùc, duøng oáng phun löûa ñeå ñaùnh. Quaân Dieán Ñieän sôï chaïy, cheát khoâng keå xieát, bò baét 500 ngöôøi. Vua Xieâm thaùn phuïc, trôû veà ñem vaøng luïa ñeán taï, laïi muoán giuùp quaân cho vua thu phuïc Gia Ñònh”. Ñòa danh Saøi Naëc (baûn dòch ÑNTL khoâng chuù thích) coù theå aâm Noâm töø Chainat, nôi caùch phía baéc Bangkok 194km. Theo Hall thì cuoäc chieán Siam - Burma taïi vuøng naøy ñaõ baét ñaàu töø 1785, laán caán bieân giôùi vuøng Tavoy keùo daøi nhieàu naêm. Siam chieám vuøng Mergui vaø Tavoy ñeán naêm 1792 thì traû laïi cho Burma. David K. Wyatt thì ghi nhaän cuoäc chieán ñaõ xaûy ra vaøo naêm 1784, naêm naøy vua Burma laø Bodawhpaya ñem 10 vaïn quaân, chia laøm 5 caùnh taán coâng Siam, vua Rama I phaûi ñieàu 7 vaïn quaân choáng traû, naêm 1785 quaân Siam thaéng lôùn, quaân Burma phaûi ruùt veà bôø bieån maïn taây [Tavoy], nhöng caùc naêm sau vaãn thöôøng xuyeân taäp kích vaøo ñaát Siam. Coù leõ ÑNTL cheùp nhaàm naêm, hoaëc traän ñaùnh cuûa Nguyeãn Vaên Thaønh laø moät chieán dòch trong cuoäc chieán nhieàu naêm giöõa hai nöôùc naøy. 34. Ban Taø Phan, möông lôùn, 班斜潘大茫, Bang Saphan, nguyeân vaên vieát Ban Taø Phan Ñaïi, töùc Ban Saphan Yai [nôi hieän nay goïi Bang Saphan], ñeå phaân bieät vôùi moät nôi caùch khoaûng 45km veà phía nam laø Ban Saphan Noi (nhoû) [coøn goïi laø Ban Nong Khong]. 35. Nguyeân vaên vieát : “phaân thuû kim hoä/分守金戶”, cuõng coù theå hieåu laø “coù ñoàn phaân thuû, coù daân khai thaùc vaøng”, cuõng coù theå laø caùch goïi sôû thu thueá. 36. Chieâm Boân, möông, (示占) 奔茫, Chumphon/Chumporn. 37. Laùng Son, xoùm, �� (扌崙) 坫, Lang Suan. 38. Xaây Gia, möông, �� 加茫, Chaiya. 39. Luïc Khoân, möông, 六坤茫, Nakhon Sithammarat. 40. Soùng Seû, möông, 㳥 �� 茫, Songkhla, coøn goïi Singora, thaønh/ traán phía nam hoà/ bieån Nöôùc Ngoït [Thale Luang], nay laø tænh lî cuûa tænh Songkhla. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 27 41. Möông Say, 茫醝, Sai Buri, coøn goïi Talu Ban. 42. Xa Laùng, möông, 車 �� 茫, Chalang/ Thalang (Ujong Salang - Phuket). 43. Nöôùc Ngoït, bieån, 渃 �� , Thale Luang, [cuõng goïi hoà (Lake) Songkhla]. 44. Möông Say (Sai Buri) hieän nay thuoäc laõnh thoå Siam. Trong thôøi ñieåm ghi cheùp Taäp luïc, ñaây laø vuøng ñeäm, nôi giaùp giôùi giöõa Xieâm La vaø caùc tieåu quoác Kedah, Perak, Kelantan vaø Trengganu [söû Vieät goïi chung chung laø Ñoà Baø], laø nôi thöôøng xaûy ra giao tranh neân ñòa giôùi baát oån, coù theå moät tieåu quoác Ñoà Baø naøo ñoù chieám ñöôïc ñaát Möông Say, nhöng söû Siam vaø söû Maõ Lai phaàn cheùp veà caùc tieåu quoác Kedah, Perak, Kelantan vaø Trengganu [nay laø caùc bang thuoäc Lieân bang Malaysia] khoâng cho thaáy vieäc chieám ñoùng cuûa Jawa treân vuøng Sai Buri, maø ngöôïc laïi, ñòa giôùi Siam coøn laán saâu xuoáng phía nam, chieám caùc vuøng Kedah, Kelantan vaø Trengganu. Chi tieát “quan Ñoà Baø traán thuû, quaân soá khoaûng 3.000” taïi Sai Buri coù leõ laø ghi cheùp nhaàm. 45. Hoøn Cau, (石丸) 橰, Penang, cuõng vieát cuø lao Cau, xem döôùi. 46. Cuø lao Cau, 岣嶗橰, Penang, ñaây laø tröôøng hôïp chuyeån nghóa ñòa danh, trong tieáng Maõ Lai, “Penang” hay “Pinang” coù nghóa laø “caây cau”, tröôùc thôøi ñieåm ghi cheùp Taäp luïc, ngöôøi Trung Hoa ñaõ duøng caùch chuyeån nghóa ñoái vôùi ñaûo naøy, goïi/vieát laø “檳榔嶼/ Taân Lang döï”. 47. Hoa Lang, 花郎, chæ chung ngöôøi phöông Taây, ôû ñaây chæ ngöôøi Anh. 48. Hoøa Lang , 和郎, chæ ngöôøi Haø Lan. 49. Caáp baûn (thuyeàn), 給板, phieân aâm töø tieáng Maõ Lai goác Tamil “kapal” nghóa laø: thuyeàn, ñónh, haïm quaân duïng. 50. Ta Lung, möông, 些壟茫, Phatthalung, nôi xuaát xöù loaïi hình muùa roái boùng truyeàn thoáng ñaëc bieät Nang Ta Lung (roái boùng cuûa xöù Ta Lung). 51. Me Naêm Loït, 楣 �� (氵律), Baûn T-S cho öùng vôùi Mae Nam Khirirat - (Suratthani). 52. Cua Thuøng Cua Baù, möông, (魚孤) 桶 (魚孤) 播茫, Takua Thung- Suwan Khuha. Baûn T-S phoûng ñoaùn laø Takuapa. Tuy nhieân, xeùt theo haønh trình töø Takuapa phaûi theo höôùng nam ñi 2 ngaøy [khoaûng 90km] môùi ñeán bôø bieån Tha Nun ñeå theo ñöôøng thuûy qua Ban Mai [phía baéc Phuket], Taäp luïc laïi cheùp theo höôùng taây ñi nöûa ngaøy [khoaûng hôn 20km] thì ñeán bôø bieån, ñeå theo ñöôøng thuûy qua Tha Lang [trung Phuket], theo loä trình naøy thì Cua Thuøng laø phieân aâm töø teân thò traán/ quaän Takua Thung, Cua Baù neáu ñuùng laø phieân töø Takuapa thì Taäp luïc ñaõ ghi sai loä trình, neáu laø phieân aâm hang ñoäng thieân nhieân Suwan Khuha (caùch Takua Thung khoaûng 20km veà höôùng taây baéc) thì phuø hôïp loä trình. Theo ñòa ñoà coå “Muang Nakhon Si Thammarat” (Royal Siamese Maps, 2004, tr.147), hai ñòa danh naøy ñöôïc ghi nhaän laø Takaotung vaø Takao Pa. 28 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục (II) LUÏC HAØNH HAÏ LOÄ [Ñöôøng boä maïn döôùi] Töø hoøn Döông Khaûm [Ko Chang],(1) cöûa bieån Ñoàng Lôùn [Paknam Khlong Yai/Laem Sok],(2) ñi ñöôøng thuûy vaøo soâng ñeán xoùm Leâ Löu [Tha Chet],(3) leân bôø ñi ñöôøng boä, laïi qua soâng lôùn, soâng roäng khoaûng 15 taàm, nöôùc saâu 5 thöôùc, maøu ñoû, qua bôø beân taây ñöôøng ñi hai beân thoaùng ñaõng ruoäng nöông, ñi 2 daëm(4) ñeán möông Ñoàng Lôùn. Töø möông Ñoàng Lôùn, ñöôøng theo höôùng taây baéc, caùch möông khoaûng 1 daëm laø soâng, coù caàu qua, caàu daøi khoaûng 16 taàm, qua caàu ñeán loä, hai beân loä nuùi röøng töøng choøm taïp nhaïp, ñi 1 ngaøy ñeán Soâng Vieân [Khlung],(5) soâng roäng khoaûng 70 taàm, nöôùc saâu 12 thöôùc. Töø Soâng Vieân qua bôø beân kia, ñöôøng theo höôùng taây baéc, hai beân nuùi röøng töøng choøm taïp nhaïp, ñi 1 ngaøy ñeán soâng lôùn Chaân Boân [Mae Nam Chantaburi],(6) soâng roäng khoaûng 30 taàm, nöôùc saâu 5 thöôùc, qua soâng laø ñeán thaønh Chaân Boân [Chantaburi].(7) Töø thaønh Chaân Boân, ñöôøng theo höôùng taây, hai beân nuùi röøng töøng choøm taïp nhaïp hoang vaéng, ñi 1 ngaøy ñeán xoùm Phoù Uyeån [Na Yai Am],(8) phía ñoâng baéc loä coù Nuùi Ngoïc [Khao Thalai], Phaät Vöông haèng naêm sai quan ñeán laáy ngoïc, xöù naøy ñaát goø baèng phaúng bao quanh moät vuøng, nhieàu ngöôøi Ñöôøng [Hoa], daân troàng caây thuoác laù, hoà tieâu. Tö ø xo ùm Pho ù Uye ån ñe án Khe ùm No ï [Kaeng Hangmaew](9) la ø nguo àn so âng, so âng ro äng khoa ûng 14 ta àm, nöô ùc sa âu 1 thöô ùc, qua bô ø be ân kia, ñöô øng theo höô ùng ta ây, hai be ân nu ùi rö øng töôi to át, ñi 1 nga øy ñe án so âng lô ùn Pha ät Se û [Pak Nam Prasae],(10) so âng ro äng khoa ûng 16 ta àm, nöô ùc sa âu 4 thöô ùc, qua bô ø be ân kia, ñöô øng sa ù quanh co, nu ùi rö øng töôi to át, ñi mo ät nga øy ñe án nguo àn so âng Ba øn Tra êm [Wang Chang].(11) Töø nguoàn soâng Baøn Traêm ñöôøng theo höôùng taây baéc, hai beân nuùi röøng töøng choøm taïp nhaïp, ñi 1 ngaøy ñeán soâng lôùn Loâ Ñoán [Khlong Yai],(12) soâng roäng khoaûng 7 taàm, nöôùc saâu 1 thöôùc, qua soâng thì ñeán möông Loâ Ñoán [Nong Yai].(13) Töø möông Loâ Ñoán ñöôøng theo höôùng taây baéc, quanh co, hai beân nuùi röøng hoang vu, lau saäy ruoäng nöông, ñi 2 ngaøy ñeán xoùm Baêng Kha Soûi [Bang Plasoi/ Chonburi].(14) Töø Baêng Kha Soûi, ñöôøng theo höôùng baéc, hai beân hoang vaéng, lau saäy röøng taïp, daân cö ruoäng nöông, ñi 1 ngaøy ñeán möông Baéc Nieâu [Paetriu],(15) laø giaùp vôùi ñöôøng treân. CHUÙ THÍCH 1. Döông Khaûm, hoøn, 楊坎 (石丸), Ko Chang. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 29 2. Ñoàng Lôùn, haûi moân, 仝吝海門, cöûa bieån Paknam Khlong Yai/ Laem Sok, Ñoàng Lôùn chuyeån nghóa töø tieáng Thaùi teân soâng Khlong Yai (Khlong = soâng, Yai = lôùn). [Baûn T-S aâm Ñoàng Laân vaø khoâng ñoái chieáu]. 3. Leâ Löu, xoùm, 黎劉坫, xoùm naøy coù theå laø nôi nay öùng vôùi thò traán Tha Chet (?). 4. Nguyeân vaên laø chöõ “canh/ 更”, sai töø chöõ “lyù/ 里” hai chöõ gaàn gioáng neân coù theå saép chöõ sai, trong Taäp luïc naøy, ñôn vò “canh” chæ aùp duïng cho ñöôøng thuûy, toâi ñaõ hieäu ñính, ñoåi laø “lyù”, dòch laø “daëm”. 5. Vieân, soâng, 員江, soâng Khlung. 6. Chaân Boân, soâng lôùn, 眞奔大江, Mae Nam Chantaburi. 7. Chaân Boân, thaønh, 眞奔城, tænh lî Chantaburi. 8. Phoù Uyeån, xoùm, 付宛坫, ñòa danh naøy öùng vôùi nôi nay laø thò traán Na Yai Am/ Nong Khla. Baûn ñoà cuûa Cuïc baûn ñoà Boä Toång tham möu QÑNDVN (1990) ghi laø Nong Khia. 9. Kheùm Noï, (氵欠)(口怒), Kaeng Hangmaew. 10. Phaät Seû, soâng lôùn, 佛 �� 大江, Mae Nam Prasae. 11. Baøn Traêm, soâng, 盤 �� 江, Ban Phe/ Khao Laem Ya. 12. Loâ Ñoán, soâng lôùn, 爐燉大江, Khlong Yai. 13. Loâ Ñoán, möông, 爐燉茫, thò traán Nong Yai. 14. Baêng Caø Soûi, xoùm, 冰 �� 坫, Bang Plasoi, teân goïi cuõ, nay laø thaønh phoá/ tænh lî Chonburi. [Caø, Baûn T-S aâm Kha]. 15. Baéc Nieâu, möông, 北 (扌芾) 茫, Paetriu, teân goïi cuõ, nay laø thaønh phoá Chachoengsao. 30 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục (III) NHAI HAÛI THUÛY TRÌNH [Ñöôøng thuûy ven bieån] Töø cöûa bieån Ba Thaéc,(1) cöûa roäng khoaûng 2 daëm, nöôùc saâu 8 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, theo höôùng Thaân [240 ñoä], bôø bieån quanh co, thuûy trình 1 canh ñeán cöûa bieån Myõ Thanh,(2) cöûa naøy roäng 25 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp, caùch khoaûng 1 daëm veà höôùng ñoâng phía ngoaøi bieån laø baõi buøn, daøi roäng ñoä chöøng 2 daëm, tuïc goïi laø coàn Muõi AÙo,(3) coàn naøy luùc nöôùc trieàu daâng nhìn khoâng thaáy, trieàu ruùt thì thaáy. Töø cöûa bieån Myõ Thanh ñi theo höôùng Vò [210 ñoä], ven bôø laø röøng ngaäp, beân trong laø ruoäng muoái, daân laøm ngheà ñaùnh caù, thuûy trình 4 canh ñeán cöûa bieån Gaønh Haøo,(4) cöûa naøy roäng khoaûng 30 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp vaø döøa nöôùc Tö ø cö ûa bie ån Ga ønh Ha øo theo höô ùng Vò [210 ño ä], bô ø bie ån la ø rö øng nga äp, thu ûy trình 2 canh ñe án cö ûa bie ån Bo à Ñe à,(5) cö ûa na øy ro äng 30 ta àm, nöô ùc sa âu 4 thöô ùc, hai be ân la ø rö øng nga äp va ø dö øa nöô ùc. Tö ø cö ûa Bo à Ñe à ñi theo höô ùng Tha ân [240 ño ä], bô ø bie ån la ø rö øng nga äp, thu ûy trình 1 canh ñe án cö ûa bie ån Ra ïch Go ác,(6) cö ûa na øy ro äng khoa ûng 16 ta àm, nöô ùc sa âu 4 thöô ùc, hai be ân la ø dö øa nöô ùc, da ân co ù nghe à la øm to âm kho â. Töø cöûa Raïch Goác ñi theo höôùng Thaân [240 ñoä], bôø bieån laø röøng ngaäp, ñi 1 canh ñeán nuùi Hoøn Khoai,(7) phía baéc nuùi/ hoøn coù daân sinh soáng, laøm ngheà ñoát than, daàu raùi, laøm röøng. Nuùi cao nhieàu töøng [taàng], caây coái xanh toát, coù khe nöôùc, gieáng ñaù. Moät hoøn phuï nhö quaû nuùi nhoû ôû höôùng ñoâng, tôï nhö ruøa vaøng, tuïc goïi laø Hoøn Lao,(8) trong phuï theâm moät nuùi ñaù nhoû, tôï nhö voi naèm, tuïc goïi Hoøn Khoâ.(9) Nôi Hoøn Khoai naøy ghe taøu caùc nöôùc qua laïi thöôøng gheù laáy cuûi laáy nöôùc, sau ñoù ñònh höôùng ñi veà caùc nôi. Phía taây baéc nuùi, bieån roäng khoaûng 2 daëm, bôø bieån laø röøng ngaäp, tuïc goïi laø muõi Taåu Coác.(10) Phía ñoâng baéc nuùi, bieån roäng khoaûng 2 daëm, bôø bieån laø röøng ngaäp, tuïc goïi laø muõi Taåu Coø.(11) Töø Hoøn Khoai theo höôùng Caøn [315 ñoä], beân bôø toaøn röøng ngaäp, thuûy trình 1 canh röôõi ñeán hai cöûa bieån Baõi OÂng, Ñaàm Cuøng.(12) Cöûa roäng khoaûng 1 daëm, nöôùc saâu 8 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp. Cöûa naøy chia hai doøng, moät doøng höôùng Daàn [60 ñoä], aên thoâng Ñaàm Cuøng, töùc laø raïch Ñaàm Cuøng; moät doøng höôùng Hôïi [330 ñoä], aên thoâng ñaïo Long Xuyeân, töùc laø raïch Baõi OÂng. Töø cöûa Ñaàm Cuøng theo höôùng Nhaâm [345 ñoä], bôø bieån laø röøng ngaäp, thuûy trình 1 canh ñeán cöûa bieån OÂng Ñoác,(13) cöûa roäng 30 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, hai beân laø döøa nöôùc. Ra ngoaøi bieån, theo höôùng Thaân [240 ñoä], thuûy trình khoaûng 1 canh, phía ngoaøi laø nuùi hoøn nhieàu lôùp, caây coái töôi toát, caùc hoøn nhoû vaây quanh nhieàu ñaù nhoïn hieåm, tuïc goïi laø Hoøn Chuoái,(14) khoâng coù ngöôøi ôû, ghe taøu khoâng theå döøng ñaäu. Phía nam nuùi, caùch ra bieån khoaûng 2 daëm, coù daõy ñaù nhoû [Hoøn Böông/ Buoâng/ Ile Rocky]. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 31 Töø cöûa bieån OÂng Ñoác, bôø bieån laø röøng ngaäp, thuûy trình 1 canh ñeán nuùi nhoû [hoøn] Ñaù Baïc,(15) nuùi naøy gaàn bôø bieån röøng ngaäp, coù suoái nhoû chaûy ñeán ngoïn cuøng, daân cö ruoäng ñaát, nhieàu caù saáu, nhieàu muoãi. Töø hoøn Ñaù Baïc ñeán Baõi Nai,(16) thaúng theo höôùng Tyù, bôø bieån laø röøng ngaäp, thuûy trình 2 canh ñeán cöûa bieån Thöù Chín, Thöù Möôøi,(17) cöûa roäng khoaûng 5 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc, ra bieån khôi phía taây thuûy trình 2 canh ñeán hoøn Coå Troân [Nam Du],(18) hoøn naøy coù nhieàu nuùi/ hoøn lôùn nhoû thaønh nhoùm phuï caän, phía ñoâng hoøn coù nuùi nhoû, tuïc goïi laø Hoøn Maøu,(19) nôi xuaát saûn loaïi ñaù ñen duøng ñeå thöû vaøng, ghe thuyeàn qua laïi thöôøng hay döøng ñaäu. Töø raïch Thöù Möôøi theo höôùng Söûu [30 ñoä], bôø bieån laø röøng ngaäp, thuûy trình 1 ngaøy ñeán hai cöûa bieån Cöûa Lôùn, Cöûa Beù,(20) cöûa naøy chia hai doøng, moät doøng höôùng Maõo [90 ñoä] roäng khoaûng 90 taàm, nöôùc saâu 10 thöôùc, hai beân laø döøa nöôùc, tuïc goïi laø Cöûa Lôùn, aên thoâng qua cöûa bieån Myõ Thanh; moät doøng höôùng Söûu [30 ñoä] roäng khoaûng 70 taàm, nöôùc saâu 8 thöôùc, hai beân laø döøa nöôùc, tuïc goïi laø Cöûa Beù, aên thoâng vaøo Laùng Sen,(21) cho ñeán soâng lôùn Caàn Thô.(22) Töø Cöûa Beù theo höôùng taây, bôø bieån laø döøa nöôùc vaø röøng ngaäp, thuûy trình 3 khaéc [~ 45 phuùt] ñeán cöûa bieån Raïch Soûi,(23) cöûa roäng khoaûng 7 taàm, nöôùc saâu 1 thöôùc 5 taác, hai beân laø röøng ngaäp. Töø cöûa bieån Raïch Soûi theo höôùng Canh [255 ñoä], bôø bieån laø röøng ngaäp, thuûy trình 1 canh ñeán cöûa bieån Raïch Giaù,(24) cöûa roäng khoaûng 20 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp, coù nhieàu caây giaù, ngoaøi cöûa veà höôùng nam [ñuùng ra laø taây nam?] ra bieån 1 canh ñeán Hoøn Tre,(25) hoøn naøy nuùi quanh röøng lôùp, tre truùc um tuøm. Töø Raïch Giaù theo höôùng Thaân [240 ñoä], bôø bieån laø röøng ngaäp, thuûy trình 1 canh ñeán cöûa bieån Vaøm Raêng,(26) cöûa roäng khoaûng 18 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp, daân laøm ngheà ñaùnh caù vaø laøm maém caùi,(27) laáy saùp ong. Töø cöûa Vaøm Raêng theo höôùng Khoân [225 ñoä], bôø bieån laø röøng ngaäp, thuûy trình 1 canh ñeán nuùi Hoøn Ñaát,(28) nuùi naøy caây coái sum sueâ, daân troàng caây thuoác laù, laøm daàu raùi, ñoát than, laáy toå ong. Töø bôø bieån Hoøn Ñaát theo höôùng Vò [210 ñoä], thuûy trình ngoaøi khôi khoaûng nöûa canh ñeán hoøn Sôn Raùi,(29) hoøn naøy töøng lôùp chaäp chuøng, caây coái sum sueâ, nhieàu ngöôøi daân sinh soáng, laøm caùc ngheà daàu raùi, than cuûi, laáy haûi saâm. Töø Hoøn Ñaát theo höôùng Thìn [120 ñoä], ra khôi nöûa canh ñeán Hoøn Tre. Töø Hoøn Ñaát theo höôùng Tuaát [300 ñoä], bôø bieån laø röøng ngaäp, thuûy trình 1 canh ñeán cöûa bieån Vaøm Raày,(30) cöûa roäng khoaûng 10 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp, daân laøm ngheà ñaùnh caù vaø laáy toå ong. Töø Vaøm Raày theo höôùng taây, bôø bieån laø röøng ngaäp, thuûy trình 1 canh ñeán Hoøn Choâng,(31) nuùi naøy ñaù nhoïn lôûm chôûm chaäp chuøng, phía ñoâng nuùi laø röøng taïp buøn laày, tuïc goïi laø Vònh Boàn,(32) coù con soâng, phía taây soâng laø nuùi, phía ñoâng soâng laø röøng ngaäp, soâng roäng khoaûng 8 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, hai beân nhieàu 32 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục daân cö ruoäng ñaát, ngoaøi bieån phía taây nam nhieàu nuùi hoøn xuùm xít, tuïc goïi laø Hoøn Hoä,(33) nuùi voøng quanh xaây töøng, caây coái sum sueâ. Töø Hoøn Choâng bôø bieån nuùi voøng chaäp chuøng quanh co, caây coái sum sueâ, thuûy trình 1 canh ñeán Baõi ÔÙt,(34) ôû ñaây coù ngöôøi Ñöôøng [Hoa] sinh soáng, laøm ruoäng vöôøn, caây troàng taïp nhaïp. Töø Baõi ÔÙt theo höôùng baéc, bôø bieån nuùi voøng chaäp chuøng, caây coái xanh toát, thuûy trình 1 canh ñeán Raïch Haøu,(35) hai beân soâng laø nuùi ñaù taûng, caây coái xanh toát, soâng roäng khoaûng 8 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc, nhieàu ngöôøi Ñöôøng [Hoa] sinh soáng, canh taùc ruoäng vöôøn. Töø Raïch Haøu theo höôùng baéc, bôø bieån nuùi non hieåm trôû chaäp chuøng, thuûy trình nöûa canh ñeán cöûa bieån Haø Tieân,(36) cöûa roäng khoaûng 2 daëm, hai beân phaûi traùi coù nuùi lôùn nuùi nhoû, tuïc goïi laø hoøn Suù Lôùn ôû beân ñoâng, coøn hoøn Suù Nhoû(37) ôû beân taây. Cöûa bieån naøy chia ba doøng, moät doøng, giöõa doøng töø ngoaøi bieån höôùng vaøo bôø taây, doøng chaûy gaàn sau löng hoøn Suù Lôùn, aên thoâng soâng lôùn Haø Tieân; moät doøng, giöõa doøng töø bieån vaøo theo höôùng taây nam, laø cöûa giöõa, aên thoâng soâng lôùn Haø Tieân, hai beân gaàn hai hoøn Suù Lôùn-Nhoû, cöûa naøy roäng khoaûng 40 taàm, nöôùc saâu 5 thöôùc,(38) aên thoâng soâng lôùn Haø Tieân, ghe thuyeàn thöôøng ra vaøo; moät doøng, giöõa doøng töø beân traùi ngoaøi bieån vaøo theo höôùng ñoâng nam, gaàn hoøn Suù Nhoû, aên thoâng ñeán traán Haø Tieân, roäng khoaûng 70 taàm, nöôùc caïn, ghe thuyeàn khoâng ra vaøo ñöôïc. Beân trong cöûa bieån, ba doøng chaûy hôïp nhau nhaäp vaøo soâng lôùn Haø Tieân, ñeán giöõa moät ñaàm roäng khoaûng 1 daëm, löôïn moät ñoaïn bao quanh bôø taây, treân bôø taây laø goø ñaát lôùn, töùc laø traán Haø Tieân. Traán naøy coù quan Kinh [töùc quan trieàu Nguyeãn] traán giöõ, nhieàu saéc daân cö truù, phoá chôï saàm uaát, caùc saéc daân sinh soáng ñoâng ñuùc, ghe buoân cuûa ngöôøi Ñöôøng [Hoa] neo ñaäu. Phía sau traán veà höôùng taây nam coù ngoïn nuùi cao xanh toát, beân nuùi coù thaùp, tuïc goïi nuùi naøy laø Nguõ Hoå Sôn (五虎山), trong nuùi nhieàu coïp döõ. Phía ñoâng traán caùch soâng lôùn laø khoaûnh röøng ven bôø vaø nuùi cao, röøng caây xaây töøng [laù] sum sueâ, beân bôø soâng laø khoaûnh röøng, tuïc goïi laø Toâ Chaâu (蘇洲), ngöôøi Ñöôøng, ngöôøi Ñoà Baø(39) vaø ngöôøi Hoa Lang(40) ñeàu laäp phoá xaù ôû ñoù, coù ba boán gieáng nöôùc. Ñaèng sau traán phía taây nam ven bôø bieån nuùi oâm voøng che nhieàu lôùp, caây coái sum sueâ, tuïc goïi laø nuùi Muõi Nai.(41, 42) Ngoaøi cöûa bieån ra khôi theo höôùng nam, nuùi hoøn xuùm xít, caây coái sum sueâ, nhieàu tre truùc, tuïc goïi laø Hoøn Tre.(43) Töø traán Haø Tieân theo höôùng taây cho ñeán Muõi Nai, bôø bieån bìa röøng quanh co, nuùi gaäp gheành caây coái töøng choøm xanh toát, thuûy trình 2 canh ñeán nuùi Gaønh Baø [Keùp],(44) röøng caây töôi toát, ngöôøi Ñöôøng [Hoa] sinh soáng, troàng caây thuoác laù, ngoaøi coù cuø lao lôùn, nuùi nhoû phuï theo moät daõy, tuïc goïi laø Hoøn Tai [Koh Antay].(45) Töø Gaønh Baø theo höôùng Thaân [240 ñoä], bôø bieån laø röøng nuùi cho ñeán Vònh AÙch [Kep Baech],(46) thuûy trình 2 canh ñeán cöûa bieån Caàn Boät [Kampot],(47) phía ñoâng cöûa naøy coù nuùi, phía taây cöûa laø röøng caây baõi caùt, cöûa roäng khoaûng 15 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, coù ñoàn Phaân thuû,(48) ngöôøi Cao Mieân sinh soáng. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 33 Töø cöûa bieån Caàn Boät theo höôùng Vò [210 ñoä], bôø bieån nuùi voøng, caây röøng sum sueâ, thuûy trình 1 canh ñeán nuùi lôùn, ñaây laø daõy nuùi huøng vó ôû Cao Mieân, töøng töøng lôùp lôùp, caây coái sum sueâ. ÔÛ höôùng nam laø nôi bieån lôùn bao quanh coù moät cöûa, tuïc goïi laø cöûa Cöûa Döông,(49) cöûa roäng khoaûng 7 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, ñöôøng ñi quanh co, coù ngöôøi cuûa sôû Thuû ngöï ñaët ñoàn Phaân thuû. Nuùi naøy tuïc goïi laø sôû Phuù Quoác,(50) coøn goïi Hoøn Ñoäc,(51) nhieàu traâu röøng, daân cö ñoâng ñuùc, chuyeân ñi laáy huyeàn thaïch,(52) traàm höông, toå ong, haûi saâm, caùc thöù maây thuûy ñaèng, thieát ñaèng, long ñaèng vaø laøm caùc ngheà ñaùnh caù, nöôùc maém. Phía taây laø ngoïn nuùi cao, hình tôï thuoång saét, tuïc goïi laø Hoøn Sieâu [Koh Seh],(53) hoøn naøy troâng ngang nuùi Taø Lang [Taly - Koh Thmei].(54) Töø nuùi Taø Lang theo höôùng Tuaát [300 ñoä], bôø bieån caây röøng töôi toát, thuûy trình 1 canh ñeán ñaàm Xaø Hoùt [Phum Prek],(55) ñaàm roäng khoaûng 8 daëm, trong coù cöûa soâng, tuïc goïi laø cöûa raïch Sa UÙc/ Uaát [Prek Krong Smach],(56) roäng khoaûng 20 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân laø röøng ruù, ngöôøi Man canh taùc ruoäng nöông, laøm caùc ngheà laáy traàn hoaøng, thieát ñaèng, thuûy ñaèng, tuïc goïi nôi naøy laø muõi Sa UÙc/ Uaát.(57) Töø Xaø Hoùt theo höôùng nam, bôø bieån laø nuùi röøng voøng veïo quanh co, caây coái töôi toát, ñeán cöûa bieån Huùc Caø Ba [Tiek Sap],(58) cöûa roäng khoaûng 30 taàm, nöôùc saâu 8 thöôùc, hai beân nuùi cao röøng thaúm, coù quan Xieâm traán thuû,(59) daân soáng baèng ngheà röøng, xaû vaùn, daàu raùi, ñoát than, thuûy ñaèng, thieát ñaèng. Ngoaøi cöûa ra bieån phía nam coù ba daõy nuùi, chaäp chuøng hieåm trôû, caây coái sum sueâ, chia bieån thaønh 3 loái qua, tuïc goïi laø Hoøn Than [Koh Ta Kiev],(60) ngoaøi ba daõy nuùi laø moät vònh cong, laø baõi caùt coù khe nöôùc, ghe buoân qua laïi coù theå döøng nghæ, laáy cuûi laáy nöôùc. Töø Hoøn Than theo höôùng Taân [285 ñoä], bôø bieån quanh co nuùi choàng nhieàu lôùp, caây coái töôi toát, thuûy trình 2 canh ñeán vònh Suûng Keø [vònh Ream],(61) caùch moät khoaûng ngoaøi bieån laø nuùi, voøng quanh hieåm trôû, caây coái töôi toát, tuïc goïi laø Hoøn Lang,(62) Hoøn Soûi.(63) Töø Suûng Keø theo höôùng Canh [255 ñoä], bôø bieån nuùi cao nhieàu lôùp, uoán löôïn quanh co, caây coái töôi toát, thuûy trình 3 canh ñeán daõy nuùi daøi, tuïc goïi laø cuø lao OÂng Mai [Koh Rung Samloem].(64) Töø cuø lao OÂng Mai, bôø bieån laø nuùi cao chaäp chuøng quanh co hieåm trôû, caây coái töôi toát, thuûy trình 2 canh ñeán ñaàm Vònh Thôm [Kompong Som],(65) tieáp ñeán ñaàm Sa Haøo [Phnum Sralau - cöûa soâng Kampong Saom],(66) ñaàm roäng ñi khoaûng 1 canh, coù daân Cao Mieân canh taùc ruoäng nöông, nôi naøy coù caùc loaïi traàn hoaøng, sa nhaân, baïch khaáu. bôø beân taây laø nuùi cao hieåm trôû, caây chen trong ñaù, tuïc goïi laø muõi Traéc AÛnh [Ta Meak].(67) Töø Traéc AÛnh bôø bieån nuùi non oâm voøng, thaâm u kyø thuù, roäng khoaûng 30 daëm, tuïc goïi laø Vònh Thôm, coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 300 suaát, daân soáng baèng ngheà röøng, phía ngoaøi bieån veà höôùng nam laø ba daõy nuùi, ngoïn cao voøng veïo truøng ñieäp traéc trôû, tuïc goïi laø hoøn Coå Ong [Kas Rong],(68) caây coái töôi toát, vuøng bieån naøy coù ñoài moài, haûi saâm. 34 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục Töø Coå Ong theo höôùng ñoâng baéc [ñuùng laø taây baéc] laø daõy nuùi daøi, ñaù taûng caây taïp, tuïc goïi laø hoøn So Ñuõa [Koh Manou?],(69) ngoaøi bieån gaàn bôø laø nuùi nhoû, tuïc goïi laø hoøn Thaày Boùi [Koh Ta Team?].(70) Töø Vònh Thôm theo höôùng Thaân [240 ñoä], bôø bieån nuùi voøng, röøng caây töôi toát, thuûy trình 3 canh ñeán Hoøn Traøm [Koh Samit],(71) ngoaøi coù nuùi daøi, tuïc goïi laø Hoøn Ngang [Koh Sdach?](72) trong gaàn bôø bieån ôû höôùng taây baéc laø nuùi röøng töôi toát, sinh nhieàu loaïi maây (thieát ñaèng, thuûy ñaèng, long ñaèng), caây traøm. Töø Hoøn Traøm theo höôùng Thaân [240 ñoä], bôø bieån nuùi voøng, röøng caây töôi toát, ñeán ba nuùi nhoû, tuïc danh laø Hoøn Taùo [Koh Putsa?],(73) trong coù hai ñöôøng bieån thoâng qua, nhieàu ñaù hieåm nhaáp nhoâ. Töø Hoøn Taùo theo höôùng Vò [210 ñoä], nuùi voøng chaäp chuøng quanh co, caây röøng töôi toát, thuûy trình 1 canh ñeán ñaàm Coå Coâng [Kas Kong],(74) bôø ñaàm phía ñoâng baéc laø röøng ruù, khoaûng giöõa ñaàm coù nhaùnh soâng, soâng roäng khoaûng 15 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, tuïc goïi soâng naøy laø raïch Baø Söï [Preaek Trapeang Rung],(75) daân cö ñoâng ñuùc, laøm ngheà xeû vaùn, ngoaøi cöûa soâng coù nuùi nhoû. Giöõa ñaàm coù ñoaïn cong, ñaàm roäng khoaûng 1 daëm, nöôùc saâu 2 thöôùc, ghe thuyeàn coù theå qua laïi gaàn meù nuùi, khoaûng naøy nöôùc saâu 4 thöôùc, phía ngoaøi nuùi voøng traéc trôû, röøng caây töôi toát, bôø taây baéc ñaàm laø röøng ruù, coù cöûa, cöûa roäng chöøng 12 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, phía ñoâng nam coù goø nhoû, nhieàu caây döông, coù ngoâi mieáu xöa, tuïc goïi laø mieáu Hoaéc Nhieân,(76) caùc ghe caøo,(77) ghe chôû ong, ñoài moài, toå yeán thöôøng hay gheù cuùng laïy. Töø mieáu Hoaéc Nhieân ôû ñaàm Coå Coâng theo höôùng Tuaát [300 ñoä], bôø bieån laø röøng ngaäp, thuûy trình 2 canh ñeán cöûa bieån Lai Muoàng [Kas Muol],(78) cöûa roäng khoaûng 60 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc, hai beân laø röøng caây töôi toát. Töø cöûa bieån Lai Muoàng theo höôùng taây, bôø bieån laø röøng ngaäp, thuûy trình 1 canh ñeán cöûa bieån La Khoáng [Snom Crabeu],(79) cöûa roäng khoaûng 60 taàm, nöôùc saâu 8 thöôùc, phía taây cöûa coù nuùi, phía ñoâng cöûa laø röøng ngaäp, ngoaøi khôi laø hoøn lôùn, nuùi non töøng lôùp hieåm trôû, caây coái sum sueâ, coù sinh ñoài moài, tuïc goïi laø hoøn Coå Coát [Ko Kut],(80) phía taây laø nuùi, boán ngoïn taùch rôøi, tuïc goïi laø Muø U, Hoøn Cau, Hoøn Reã, Hoøn Höông,(81) bieån phía trong laïi coù hai ngoïn nuùi hình nhö [tranh] sôn thuûy, tuïc goïi laø Hoøn Cau, Hoøn Nai,(82) moät daõy phuï theo cao thaáp lôùn nhoû, ñaù hieåm nhaáp nhoâ, ghe thuyeàn khoâng theå neo ñaäu.(83) Töø cöûa bieån La Khoáng theo höôùng taây, bôø bieån nuùi röøng töøng lôùp töôi toát, thuûy trình 1 ngaøy ñeán cöûa bieån Ñoàng Lôùn [Paknam Khlong Yai/ Laem Sok],(84) cöûa roäng khoaûng hôn 1 daëm, nöôùc saâu 7 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp, ngoaøi cöûa coù baõi caùt vôùi röøng ngaäp, ngoaøi bieån khôi phía nam laø nuùi, cao voùt huøng vó, töøng lôùp hieåm trôû, caây coái xanh toát, coù nhieàu daân sinh soáng, laøm ruoäng raãy, ñoát than, daàu raùi, tuïc goïi laø hoøn Döông Khaûm [Ko Chang],(85) phía tröôùc nuùi/ hoøn laø moät daõy 3 nuùi/ hoøn nhoû, tuïc goïi laø Hoøn Chuoái [Ko Mai Si Yai],(86) quanh ngoaøi hoøn laø ñaù hieåm nhaáp nhoâ, ghe thuyeàn raát sôï. Töø cöûa bieån Ñoàng Lôùn theo höôùng nam, bôø bieån quanh co, nuùi voøng nhieàu lôùp, caây röøng xanh toát, thuûy trình 2 canh ñeán ngoaøi khôi cöûa bieån Döông Khaûm. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 35 Töø cöûa Döông Khaûm theo höôùng Tuaát [300 ñoä], bôø bieån quanh co nuùi röøng töøng choøm taïp nhaïp, thuûy trình 3 canh ñeán cöûa bieån Vieân [Mae Nam Bang Kradan],(87) cöûa roäng khoaûng 170 taàm, nöôùc saâu 8 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, ngoaøi bieån khôi phía nam coù 3 nuùi nhoû, tuïc goïi laø Hoøn Vieân. Töø Hoøn Vieân theo höôùng taây, bôø bieån laø röøng taïp, thuûy trình 4 canh ñeán 3 nuùi nhoû caùch bôø, tuïc goïi laø Hoøn Saõi [?].(88) Töø ba nuùi Hoøn Saõi theo höôùng Canh [255 ñoä] bôø bieån laø röøng taïp, thuûy trình 4 canh ñeán cöûa bieån Chaân Boân [Laem Singh - Chanthaburi],(89) cöûa roäng khoaûng 70 taàm, nöôùc saâu 5 thöôùc, phía taây cöûa coù nuùi, tuïc goïi laø nuùi Boån Ñaàu Coâng,(90) phía ñoâng cöûa laø röøng ngaäp, coù quan Xieâm phaân ñoàn traán thuû, ngoaøi cöûa coù nuùi nhoû, tuïc goïi laø hoøn Lao Lôùn [?],(91) trong cöûa coù nuùi nhoû, tuïc goïi laø hoøn Lao Nhoû [?].(92) Töø cöûa bieån Chaân Boân theo höôùng Thaân [240 ñoä], bôø bieån laø röøng ruù taïp nhaïp, thuûy trình 2 canh ñeán cöûa bieån Baéc Nam Khieám Noï [Tha Sala (Tha Mai)],(93) cöûa roäng khoaûng 20 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, khoaûng trong bieån ngoaøi bôø laø röøng caây töøng choøm taïp nhaïp, laïi coù nhieàu ñaù hieåm nhaáp nhoâ. Töø cöûa bieån Baéc Nam Khieám Noï nuùi röøng töøng choøm taïp nhaïp, thuûy trình 2 canh ñeán Caø Bieân Thuøng [Ao Khung Kraben, cöûa soâng Pra Sai],(94) thuøng roäng khoaûng 2 daëm, nöôùc saâu 5 thöôùc, phía ñoâng thuøng nuùi cao traéc trôû, döôùi nuùi coù gieáng, ngoaøi khôi coù nuùi nhoû, nhieàu ñaù hieåm nhaáp nhoâ. Töø Caø Bieân Thuøng theo höôùng Thaân [240 ñoä], bôø bieån laø röøng taïp, thuûy trình 1 canh ñeán cöûa bieån Phaät Seû [Mae Nam Prasae],(95) cöûa roäng khoaûng 14 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc 5 taác, hai beân laø baõi caùt soûi. Töø cöûa bieån Phaät Seû theo höôùng Khoân [225 ñoä], bôø bieån laø röøng ruù, thuûy trình 1 canh ñeán cöûa bieån Ba Sí [Laem Thoraphim?],(96) cöûa roäng khoaûng 40 taàm, nöôùc saâu 6 thöôùc, hai beân nhieàu caây döông, ngoaøi bieån caùch bôø coù 3 hoøn nuùi, tuïc goïi laø Hoøn Khoai [Ko Man Nai, Ko Man Klang, Ko Man Nok],(97) nôi naøy nhieàu haûi saâm. Töø Ba Sí theo höôùng Vò [210 ñoä], bôø bieån röøng caây töøng choøm taïp nhaïp, thuûy trình nöûa canh ñeán 3 nuùi nhoû caùch bôø, tuïc goïi laø hoøn Thuø Löu [Ko Thalu],(98) nhieàu ñaù hieåm nhaáp nhoâ bao quanh, roäng daøi chöøng 2 daëm, ghe thuyeàn khoâng theå ñeán gaàn, caùch ra ngoaøi khôi veà höôùng nam laø nuùi nhoû, coù hang nhoû, tuïc goïi laø Hoøn Tai [?],(99) laïi theâm moät daõy ñaù hieåm ba ngoïn, tuïc goïi laø Ba Hoøn Loä [?].(100) Töø hoøn Thuø Löu theo höôùng Vò [210 ñoä], nuùi voøng nhieàu lôùp, caây röøng xanh toát, thuûy trình nöûa canh ñeán cöûa bieån Baøn Traêm [Ban Phe],(101) cöûa roäng khoaûng 15 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân nuùi röøng xanh toát. Töø cöûa bieån Baøn Traêm nuùi voøng nhieàu lôùp, caây röøng töôi toát, thuûy trình nöûa canh ñeán hoøn Thieát Mieät [Ko Samet],(102) caùch phía trong bôø gaàn ngoïn nuùi cao coù kheùm nöôùc(103) roäng khoaûng 1 daëm, saâu 32 thöôùc, nuùi naøy huøng vó hieåm trôû, töøng lôùp chaäp chuøng, caây coái xanh um, coù suoái nöôùc, ghe thuyeàn qua laïi thöôøng gheù laáy cuûi laáy nöôùc, töø nuùi ra khôi coù nhieàu ñaù hieåm nhaáp nhoâ, tuïc goïi laø Laùng Muõi Thieát Mieät, ghe thuyeàn qua laïi phaûi raát caån thaän. 36 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục Töø kheùm Thieát Mieät theo höôùng Tuaát [300 ñoä], bôø bieån nuùi röøng xanh toát, thuûy trình khoaûng 2 canh ñeán cöûa bieån Loâ Ñoân [Mae Nam Rayong],(104) cöûa roäng khoaûng 14 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc, hai beân laø röøng caây, baõi caùt soûi. Töø cöûa bieån Loâ Ñoân theo höôùng Thaân [240 ñoä], ñoaïn cong quay höôùng Vò [210 ñoä], bôø bieån laø röøng caây taïp, thuûy trình 3 canh ñeán kheùm Thoát Noát [Samae San],(105) kheùm roäng chöøng 200 taàm, nöôùc saâu 12 thöôùc, hai beân laø nuùi röøng, ñaù hieåm nhaáp nhoâ, phía ñoâng baéc bôø coù khoái ñaù lôùn hai ngoïn, tuïc goïi laø Hoøn Khoâ [?],(106) ngoaøi bieån khôi phía taây coù 3 daõy nuùi, caùch khoaûng doïc ngang, caây coái sum sueâ, saûn sinh toå yeán, ñoài moài. Trong nuùi coù 4 kheùm dính nhau phaân ra 4 höôùng, moät kheùm ñoå ra bieån phía nam; moät kheùm ñoå ra bieån phía taây nam; moät kheùm ñoå ra bieån phía taây; moät kheùm ñoå ra bieån phía taây baéc, hai beân nuùi laø baõi caùt soûi, khoâng coù ngöôøi ôû, phía bieån ñoâng bôø nuùi oâm voøng, traéc trôû chaäp chuøng, daân laøm ngheà laáy haûi saâm thöôøng ñeán laáy. Töø kheùm Thoát Noát theo höôùng taây [270 ñoä], ñeán ñoaïn cong quay höôùng Tuaát [300 ñoä], bôø bieån nuùi quanh chaäp chuøng, röøng caây töôi toát, thuûy trình nöûa canh ñeán nuùi Haäu Phuû [Ko Yo],(107) nuùi hieåm trôû, caùch bôø, hình troâng nhö caùi söøng nghieâng, trong coù ñaù nhoïn xuyeân qua, tuïc goïi laø nuùi Haäu Phuû. Töø nuùi Haäu Phuû theo höôùng Hôïi [330 ñoä], bôø bieån nuùi voøng hieåm trôû, thuûy trình nöûa canh ñeán Lieät Ñòa Thuøng [Ao Sattahip],(108) thuøng naøy nhieàu nuùi laém ngoïn lôùp lang quay voøng, caây röøng sum sueâ, bieån chia caû traêm ngaû, giöõa caùc ngaû laø ñaàm, tuïc goïi laø thuøng Lieät Ñòa, coù daân sinh soáng, laøm ngheà röøng. Töø Lieät Ñòa Thuøng theo höôùng Nhaâm [345 ñoä], bôø bieån nuùi voøng quanh co, röøng caây töôi toát, thuûy trình 1 canh ñeán Vònh Taây [Ao Ban Sare],(109) caùch ngoaøi khôi bieån phía taây chöøng 3 daëm coù baõi ñaát lôùn, daïng nhö nuùi xaây töøng voøng quanh chaäp chuøng, caây coái sum sueâ, bao quanh laø ñaù hieåm lôùn nhoû nhaáp nhoâ, tuïc goïi laø hoøn Coå Traøm [Ko Khram Yai],(110) ghe thuyeàn khoù theå ñaäu gaàn. Töø Coå Traøm, caùch ngoaøi khôi phía taây baéc chöøng 30 daëm coù nuùi, xaây töøng chaäp chuøng, caây coái sum sueâ, tuïc goïi laø hoøn U Lang [Ko Lin].(111) Töø Vònh Taây theo höôùng Tuaát [300 ñoä], bôø bieån quanh co, röøng caây töøng choøm taïp nhaïp, thuûy trình 1 canh ñeán xoùm Nam Yeâu [Pattaya],(112) coù daân soáng ngheà röøng, caùch ngoaøi bieån khôi phía taây chöøng 40 daëm coù nuùi, nhieàu nuùi nhoû phuï theo, caây coái xanh toát, tuïc goïi laø Hoøn Laùng [Ko Lan],(113) saûn sinh ñoài moài. Töø xoùm Nam Yeâu theo höôùng Hôïi [330 ñoä], bôø bieån quanh co, röøng caây töøng choøm taïp nhaïp, thuûy trình 1 canh ñeán baõi Na Loâ [Khao Pho Bai],(114) coù daân soáng baèng ngheà röøng. Töø Na Loâ theo höôùng Tyù [baéc], bôø bieån röøng caây töøng choøm taïp nhaïp, thuûy trình 1 canh ñeán vònh Baêng Moâng [Ao Bang Lamung],(115) coù daân soáng ngheà röøng. Tö ø Ba êng Mo âng theo höô ùng Tha ân [240 ño ä], bô ø bie ån nu ùi rö øng tö øng cu ïm ta ïp nha ïp, thu ûy trình 1 canh ñe án nu ùi Sa Mo ùc [Laem Soummuk],(116) nu ùi na øy tra éc trô û, ca ây co ái xanh to át, tu ïc go ïi la ø mu õi Sa Mo ùc, da ân canh ta ùc ruo äng nöông va ø nghe à rö øng. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 37 Töø bôø bieån Sa Moùc theo höôùng taây khoaûng 42 daëm coù ngoïn nuùi, xaây töøng chaäp chuøng, caây coái xanh toát, nhieàu nuùi nhoû phuï theo, tuïc goïi laø hoøn Xæ Khoáng [Ko Si Chang],(117) trong nuùi coù khe ngoøi, muøa heø muøa thu möa nhieàu thì coù nöôùc, ñoâng xuaân naéng nhieàu thì khoâ caïn, ghe thuyeàn coù theå laáy ñöôïc nöôùc coøn ñoïng trong caùc gieáng ñaù. Töø Sa Moùc theo höôùng Söûu [30 ñoä], bôø bieån laø röøng ruù, thuûy trình 1 canh ñeán vònh Baêng Hieán [Si Racha],(118) coù daân ôû, laøm ngheà ñaùnh caù. Töø Baêng Hieán theo höôùng Hôïi [330 ñoä], bôø bieån laø röøng ruù, thuûy trình 1 canh ñeán Baêng Caø Soûi [Bang Plasoi, Chonburi],(119) coù daân ôû, laøm ngheà ñaùnh caù, buoân baùn. Töø Baêng Caø Soûi theo höôùng Tuaát [300 ñoä], bôø bieån laø röøng ruù, thuûy trình 2 canh ñeán cöûa bieån Baéc Nieâu [Paetriu],(120) coøn goïi laø cöûa bieån Baêng Coâng [Mae Nam Pakong],(121) cöûa roäng khoaûng 60 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, hai beân laø röøng ruù, coù ñoàn Phaân thuû, cö daân laøm ngheà chaèm laù döøa nöôùc. Töø cöûa bieån Baéc Nieâu theo höôùng taây, bôø bieån laø röøng ruù, thuûy trình 2 canh ñeán cöûa bieån Baéc Nam [Mae Nam Chao Phraya],(122) cöûa roäng khoaûng 1 daëm röôõi, hai beân laø röøng ruù. Töø cöûa bieån Baéc Nam theo höôùng Thaân [240 ñoä], bôø bieån laø röøng ruù, thuûy trình 2 canh ñeán cöûa bieån Traø Chieân [Mae Nam Tha Chin],(123) cöûa roäng khoaûng 60 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, luoàng nöôùc chính töø giöõa cöûa chaûy thaúng theo höôùng ñoâng, hai beân laø röøng ruù, coù ñoàn Phaân thuû, daân soáng baèng ngheà ñaùnh caù. Töø cöûa bieån Traø Chieân theo höôùng Khoân [225 ñoä], bôø bieån laø röøng ruù, thuûy trình 3 canh ñeán cöûa bieån Me Toân [Mae Nam Mae Klong],(124) cöûa roäng khoaûng 60 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, luoàng nöôùc chính töø giöõa cöûa uoán khuùc roài theo höôùng ñoâng, hai beân laø röøng ruù, coù ñoàn Phaân thuû, daân soáng baèng ngheà ñaùnh caù. Cöûa naøy boán muøa(125) nöôùc ngoït, töø cöûa bieån cho ñeán ñaàu nguoàn daân ñeàu ñöôïc nhôø. Töø cöûa bieån Me Toân theo höôùng Vò [210 ñoä], bôø bieån laø röøng ruù, thuûy trình 2 canh ñeán cöûa bieån Baèng Lieãm [Ban Leam],(126) cöûa roäng 19 taàm, nöôùc saâu 1 thöôùc, hai beân laø röøng ruù. Töø cöûa bieån Baèng Lieãm theo höôùng Thaân [240 ñoä], bôø bieån laø röøng ruù, thuûy trình 2 canh ñeán xoùm Bieät Kieàu [Puk Tian],(127) beân xoùm coù suoái nhoû thoâng ñeán xoùm Thuø Löu [Bang Ban Thalu],(128) daân soáng ngheà ruoäng nöông vaø laøm ñöôøng thoát noát, ngheà ñaùnh caù. Ngoaøi khôi bieån phía nam coù baõi caùt, daøi roäng chöøng 1 daëm, tuïc goïi laø coàn Lieãm Suûng [Ko Kolam?].(129) Töø Thuø Löu theo höôùng Vò [210 ñoä], bôø bieån quanh co, nuùi röøng töøng choøm taïp nhaïp, thuûy trình 1 canh ñeán soâng nhoû Möông Trang [Mae Nam Pran Buri],(130) bôø phía taây coù moät ngoïn nuùi cao, xaây töøng chaäp chuøng, caây coái xanh toát, ngoaøi khôi theâm 2 nuùi cuøng saùnh, tuïc goïi laø hoøn So Ñuõa [Ko Sadao-Ko Khi Nok],(131) laø nôi coù toå yeán. Töø Möông Trang theo höôùng nam, bôø bieån nöûa phaàn laø röøng tre, nuùi voøng chaäp chuøng, caây coái xanh toát, thuûy trình 1 canh ñeán baõi Saâm Loâ Ñoät [Sam Roi 38 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục Yot],(132) bôø taây laø nuùi cao traéc trôû, caây coái xanh toát, coù nhieàu deâ nuùi tuï taäp, beân nuùi coù khe gieáng. Ngoaøi khôi nuùi voøng chaäp chuøng, caây coái xanh toát, khoaûng giöõa kheùm(133) höôùng nam ngoaøi bieån laïi coù moät baõi caùt daøi ñeán ngoïn nuùi ven bôø, ghe thuyeàn ñi qua phaûi caån thaän. Töø kheùm Saâm Loâ Ñoät theo höôùng nam, bôø bieån nuùi voøng chaäp chuøng, caây coái töôi toát cho ñeán soâng nhoû Möông Khoâi [Sam Phraya - Kui Puri],(134) ngoaøi khôi coù nuùi, tuïc goïi laø hoøn Khaûo Ñen [Pak Khao Daeng],(135) lieàn ñeán nuùi ñaù, nuùi cao hieåm trôû chaäp chuøng, tuïc goïi laø muõi Moâng Lai [Khao Ta Mong Lai],(136) bôø bieån nuùi xaây töøng, caây coái taïp nhaïp, thuûy trình 2 canh ñeán Taø Naøo Thuøng [Ao Manao],(137) trong thuøng coù suoái nhoû, nguoàn suoái laø nuùi röøng xanh toát, ngoaøi thuøng, phía bieån khôi coù nuùi nhoû, phía nam soâng coù 3 ngoïn nuùi, tuïc goïi laø moû Hoa Lang Sôn [Khao Ruam Muak?],(138) bôø taây coù nuùi, beân nuùi coù gieáng, röøng taïp coù nhieàu caây toâ moäc. Töø Taø Naøo Thuøng theo höôùng ñoâng [90 ñoä], khuùc quanh theo höôùng nam, bôø bieån laø röøng taïp, thuûy trình 1 canh ñeán cöûa bieån Möông Maïi [Ban Mae?],(139) cöûa roäng 20 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc, hai beân laø röøng taïp, ñeán ngoïn cuøng khoâng coù ngöôøi ôû, ngoaøi khôi veà höôùng ñoâng chöøng 2 daëm coù 3 nuùi nhoû, tuïc goïi laø Hoøn EÙn [?],(140) coù nhieàu yeán laøm toå. Töø Hoøn Yeán(141) ra bieån phía ñoâng chöøng 2 daëm laø nuùi hoøn truøng ñieäp, caây ñaù phöùc taïp, tuïc goïi laø hoøn Coù Chan [Ko Chan],(142) laø nôi coù nhieàu toå yeán. Töø Möông Maïi theo höôùng Toán [135 ñoä], bôø bieån nuùi röøng quanh co, thuûy trình 3 canh ñeán daõy nuùi cao Me Laâm Phieân [Khao Mae Ramphung],(143) nuùi naøy xaây töøng chaäp chuøng, caây coái töôi toát, beân nuùi coù khe suoái nhoû. Töø Me Laâm Phieân theo höôùng Khoân [225 ñoä], bôø bieån quanh co, nuùi röøng töøng choøm taïp nhaïp, thuûy trình nöûa canh ñeán cöûa bieån Ban Taø Phan Lôùn [Ban Saphan],(144) cöûa roäng khoaûng 50 taàm, nöôùc saâu 1 thöôùc, hai beân laø röøng taïp, coù ñoàn Phaân thuû, coù ngöôøi ñeán ñaøo vaøng.(145) Töø cöûa bieån Ban Taø Phan Lôùn theo höôùng Thìn [120 ñoä], bôø bieån röøng caây töôi toát, thuûy trình nöûa canh ñeán cöûa bieån Ban Taø Phan Nhoû [Ban Saphan Noi],(146) cöûa roäng khoaûng 30 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc. Töø cöûa bieån Ban Taø Phan Nhoû theo höôùng Tî [150 ñoä], bôø bieån laø nhöõng choøm caây röøng taïp nhaïp, thuûy trình 1 canh ñeán nuùi Ñaát Ñoû [Khao Khieo],(147) röøng caây töôi toát, beân nuùi coù khe suoái nhoû, ngoaøi khôi laø daõy nuùi vôùi hai nuùi ñaù nhoû phuï theo, tuïc goïi laø hoøn Thuø Löu [Ko Thalu],(148) laø nôi coù toå yeán. Töø Ñaát Ñoû theo höôùng Thaân [240 ñoä], bôø bieån quanh co, nuùi röøng töøng choøm taïp nhaïp, thuûy trình 1 canh ñeán soâng nhoû Phi Thieâu [Khlong Pathiew],(149) hai beân bôø soâng laø röøng ruù, coù quan Xieâm traán thuû, daân soáng ngheà ruoäng nöông, ngoaøi bieån khôi nuùi chaäp chuøng, caây coái sum sueâ, tuïc goïi laø hoøn Coù Vöôøn [Ko Viang],(150) phía trong coù hai nuùi nhoû, tuïc goïi laø hoøn Nuùi Phaät [Ko Ran Pet?].(151) Töø nuùi Coù Vöôøn ra ngoaøi khôi chöøng 5 daëm coù 3 ngoïn nuùi, tuïc goïi laø Hoøn Yeán [?],(152) coù nhieàu toå yeán. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 39 Töø soâng nhoû Phi Thieâu theo höôùng Tî [150 ñoä], bôø bieån laø röøng, thuûy trình 1 canh ñeán ngoïn nuùi lôùn hieåm trôû, xaây töøng chaäp chuøng, caây coái xanh toát, tuïc goïi laø muõi Hoøn Yeán [Laem Thaen?],(153) ngoaøi khôi nhieàu ñaù hieåm nhaáp nhoâ, cho ñeán phía ñoâng chöøng 1 daëm ñeán moät nuùi nöõa, tuïc goïi laø Hoøn Yeán [?].(154) Töø Hoøn Yeán ra khôi phía ñoâng thuûy trình 2 canh ñeán hai nuùi lôùn, caây coái xanh toát, tuïc goïi laø hoøn Coù Nghieäm [Ko Ngam Yai],(155) hoøn naøy xaây töøng chaäp chuøng hieåm trôû.(156) Töø muõi Hoøn Yeán theo höôùng Thaân [240 ñoä], bôø bieån laø röøng ruù, thuûy trình 1 canh ñeán cöûa bieån Chieâm Boân [Paknam Chommporn],(157) cöûa roäng 17 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân bôø laø röøng taïp, ngoaøi cöûa coù nuùi, tuïc goïi laø hoøn Kim Sôn [Ko Lak Ngam?].(158) Töø hoøn Kim Sôn ra bieån khôi veà phía ñoâng chöøng 2 daëm laø nhoùm nhieàu nuùi taùch bieät, tuïc goïi laø hoøn Sa Mieät [Ko Samet],(159) quanh voøng hieåm trôû, ñaù taûng taïp nhaïp, coù nhieàu toå yeán. Töø cöûa bieån Chieâm Boân theo höôùng Tî [150 ñoä], bôø bieån quanh co röøng taïp, thuûy trình 1 canh ñeán moät nuùi hieåm trôû chaäp chuøng, caây coái xanh toát, tuïc danh laø muõi Boån Ñaàu Coâng Sôn [Laem Thian?].(160) Töø nuùi Boån Ñaàu Coâng theo höôùng Khoân [225 ñoä], bôø bieån quanh co, röøng caây töôi toát, thuûy trình 1 canh ñeán soâng nhoû Sa Vó [Khlong Savi],(161) hai beân laø röøng ruù, daân soáng ngheà röøng. Töø soâng nhoû Sa Vó theo höôùng Toán [135 ñoä], bôø bieån quanh co, röøng nuùi töøng choøm töôi toát, thuûy trình 2 canh ñeán nuùi hieåm Chaâm Hieån [Laem Pracham Hiang],(162) nuùi naøy traéc trôû xaây töøng chaäp chuøng, caây coái sum sueâ, ngoaøi bieån khôi laïi coù nuùi lôùn nhoû naêm ba ngoïn, tuïc goïi laø Hoøn Yeán [Swalow Is.],(163) maáy hoøn naøy ñaù thoâ caây taïp, nhieàu yeán laøm toå. Töø nuùi Chaâm Hieån theo höôùng Thaân [240 ñoä], bôø bieån oâm voøng quanh co, röøng caây töôi toát, thuûy trình 2 canh ñeán nhoùm nuùi lôùn nhoû, tuïc goïi laø hoøn Phì Thaïc [Ko Phithak/ Phitak],(164) nuùi naøy hieåm trôû, ñaù nhoïn xaây töøng, caây coái nhieàu loaïi xanh toát, nhieàu chim yeán laøm toå. Töø Phì Thaïc theo höôùng Khoân [225 ñoä], bôø bieån nuùi röøng töøng choøm taïp nhaïp, thuûy trình nöûa canh ñeán soâng nhoû Laùng Son [Mae Nam Lang Suan],(165) hai beân laø röøng, cö daân laøm ngheà röøng, ngoaøi cöûa soâng ra bieån khôi chöøng 2 daëm coù nhieàu ñaù hieåm nhaáp nhoâ, chu vi chöøng 3 daëm, tuïc goïi laø hoøn Raïng Laùng Son [Ko Kangsua].(166) Töø hoøn Laùng Son theo höôùng Tî [150 ñoä], bôø bieån quanh co röøng taïp, thuûy trình 4 canh ñeán moät nuùi hieåm, nuùi naøy xaây töøng chaäp chuøng, caây coái xanh toát, tuïc goïi laø hoøn Hoa Lang [Laem Si],(167) nhieàu coïp döõ, voi vaø teâ giaùc. Töø muõi nuùi Hoa Lang theo höôùng Canh [255 ñoä], bôø bieån quanh co, caây röøng taïp nhaïp, thuûy trình 1 canh ñeán cöûa bieån Xaây Gia [Chaiya],(168) cöûa roäng khoaûng 16 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân laø röøng ruù, trong cöûa coù daân soáng 40 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục ngheà ruoäng nöông, ngoaøi cöûa xa khôi phía ñoâng thuûy trình chöøng 1 ngaøy coù baõi ñaát lôùn nuùi cao hieåm trôû, tuïc goïi laø hoøn La Ngaøn [Ko Pha Ngan],(169) nuùi naøy quanh co xaây töøng chaäp chuøng caây coái xanh toát, nhieàu daõy nuùi nhoû phuï theo, coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 500 suaát, coù daân soáng ngheà ruoäng nöông, nhieàu chim yeán laøm toå. Töø cöûa bieån Xaây Gia theo höôùng Ñinh [195 ñoä], bôø bieån laø röøng ruù, thuûy trình 2 canh ñeán cöûa bieån Me Naêm Loät [Mae Nam Khirirat],(170) cöûa roäng khoaûng 40 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân laø röøng ruù, daân soáng ngheà ruoäng nöông, ngoaøi cöûa xa khôi caùch phía ñoâng chöøng 3 daëm coù nuùi nhoû, tuïc goïi laø hoøn Coù Traäp [Ko Prap],(171) hoøn naøy xaây voøng hieåm trôû, coù nhieàu chim yeán laøm toå. Töø cöûa bieån Me Naêm Loät xa khôi caùch phía baéc chöøng 3 daëm coù baõi caùt, baõi naøy daøi roäng ñoä 1 daëm, tuïc goïi laø coàn Me Naêm Loät [?].(172) Töø cöûa bieån Me Naêm Loät theo höôùng Tî [150 ñoä], bôø bieån röøng caây töøng choøm taïp nhaïp, thuûy trình 1 ngaøy ñeán kheùm An Thoân [Ko Ang Thong],(173) kheùm roäng khoaûng 1 daëm, nöôùc saâu 16 thöôùc, ngoaøi kheùm coù nuùi lôùn, tuïc goïi laø hoøn Soá Moái [Ko Samui],(174) nuùi/ hoøn naøy xaây töøng chaäp chuøng, caây coái xanh toát, coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 500 suaát, daân soáng ngheà ruoäng nöông, troàng caây boâng vaûi, bôø phía trong daân cö ñoâng ñuùc, soáng theo ruoäng ñaát, ngheà röøng. Töø kheùm An Thoân theo höôùng Ñinh [195 ñoä], bôø bieån quanh co, röøng caây töøng choøm taïp nhaïp, thuûy trình 2 ngaøy ñeán cöûa bieån Luïc Khoân [Nakhon Si Thammarat],(175) cöûa roäng khoaûng 20 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân laø röøng ruù, daân soáng ngheà ruoäng nöông. Töø cöûa bieån Luïc Khoân theo höôùng nam, bôø bieån laø röøng ruù, thuûy trình 2 canh ñeán cöûa bieån Baïc Pha Naêng [Pak Phanang],(176) cöûa roäng khoaûng 20 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc, hai beân laø röøng ruù, daân soáng ngheà ruoäng nöông, nguoàn soâng naøy thoâng vaøo bieån Nöôùc Ngoït [Thale Luang/ Lampam Lake],(177) ngoaøi cöûa xa khôi veà phía baéc coù 2 nuùi nhoû, tuïc goïi laø hoøn Khoâ Naêng Ñoâi [Ko Nang Doy].(178) Töø Baïc Pha Naêng theo höôùng Bính [165 ñoä], bôø bieån laø röøng taïp, thuûy trình 1 ngaøy ñeán baõi caùt, daøi roäng chöøng 2 daëm, ôû giöõa bieån caùch bôø 1 daëm, tuïc goïi laø coàn Muõi Taåu [?],(179) coàn naøy luùc trieàu daâng nhìn khoâng thaáy, luùc trieàu xuoáng môùi thaáy, ghe taøu ñi qua phaûi caån thaän. Töø Muõi Taåu theo höôùng nam, bôø bieån quanh co, nuùi röøng töøng choøm taïp nhaïp, thuûy trình 3 canh ñeán cöûa bieån Soùng Seû [Mae Nam Songkhla],(180) cöûa roäng khoaûng 50 taàm, nöôùc saâu 6 thöôùc, phía baéc cöûa nuùi voøng, phía nam cöûa laø baõi caùt, ngoaøi khôi veà phía ñoâng coù 2 nuùi nhoû caùch nhau, tuïc goïi laø Hoøn Meøo - Hoøn Chuoät [Ko Maeo - Ko Nu].(181) Töø cöûa bieån Soùng Seû ngoaøi khôi bôø bieån laø baõi caùt daøi nhieàu caây taïp, thuûy trình 2 ngaøy ñeán ñaàm Taø Neâ [Pattani],(182) ñaàm naøy roäng chöøng 3 daëm, nöôùc saâu 20 thöôùc, phía ñoâng nam ñaàm laø nuùi röøng xanh toát, phía taây baéc ñaàm laø röøng ruù taïp nhaïp, coù quan Ñoà Baø traán thuû.(183) Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 41 Töø ñaàm Taø Neâ theo höôùng Toán [135 ñoä], bôø bieån nuùi voøng hieåm trôû, chaäp chuøng quanh co, caây coái xanh toát, thuûy trình 2 ngaøy ñeán cöûa bieån Caùt Caéc Taêng [Sungei Kelantan],(184) ngoaøi khôi nhieàu nuùi/ hoøn, nhieàu chim yeán laøm toå, coù quan Ñoà Baø traán thuû.(185) Töø cöûa bieån Caùt Caéc Taêng theo höôùng Bính [165 ñoä], bôø bieån laø baõi caùt daøi caây röøng töøng choøm taïp nhaïp xanh toát, thuûy trình 1 ngaøy röôõi ñeán cöûa bieån Tang Caø Laùo [Sungei Trengganu],(186) ngoaøi khôi coù nuùi lôùn nhoû cuïm naêm cuïm ba, caây coái sum sueâ, coù quan Ñoà Baø traán thuû.(187) Töø Tang Caø Laùo theo höôùng Bính [165 ñoä], bôø bieån caùt daøi, caây röøng töøng choøm taïp nhaïp, thuûy trình 1 ngaøy ñeán cöûa bieån Long OÂn [Kuala Dungun],(188) phía nam cöûa laø nuùi cao hieåm trôû, caây röøng taïp nhaïp, coù quan Ñoà Baø traán thuû. Töø cöûa bieån Long OÂn theo höôùng Tî [150 ñoä], bôø bieån caùt daøi, thuûy trình 1 ngaøy ñeán cöûa bieån Ma Maêng [Sungei Kemaman],(189) ngoaøi khôi coù nuùi, tuïc goïi laø Hoøn Boâng [?].(190) Töø cöûa bieån Ma Maêng theo höôùng Ñinh [195 ñoä], bôø bieån caùt daøi, thuûy trình 1 ngaøy ñeán cöûa bieån Toaøn Haõn [Kuantan?],(191) coù quan Ñoà Baø traán thuû. Töø cöûa bieån Toaøn Haõn theo höôùng Thìn [120 ñoä], nuùi voøng quanh co, caây coái taïp nhaïp, thuûy trình 1 ngaøy ñeán moät nuùi lôùn, traéc trôû chaäp chuøng, caây coái xanh toát, tuïc goïi laø muõi Ba Loä [Tanjong Agas].(192) Töø muõi Ba Loä theo höôùng Vò [210 ñoä], bôø bieån laø baõi caùt daøi vaø röøng caây, thuûy trình 2 ngaøy ñeán moät nuùi lôùn hieåm trôû chaäp chuøng, caây coái xanh toát, tuïc goïi laø Muõi Lieâu [?].(193) Töø Muõi Lieâu theo höôùng Söûu [30 ñoä], ra khôi thuûy trình 1 ngaøy ñeán Lieâu [Pulau Tioman?],(194) ñaây laø vuøng ñaát roäng lôùn, ñaëc saûn cau vò,(195) coù quan Ñoà Baø traán thuû. Töø Muõi Lieâu theo höôùng Thaân [240 ñoä], bôø bieån caùt daøi, thuûy trình 2 ngaøy ñeán cöûa bieån Long Nha [Tekong Besar - Singapore],(196) coù quan Ñoà Baø traán thuû. Töø cöûa bieån Long Nha theo höôùng Canh [255 ñoä], bôø bieån caùt daøi, caây röøng töøng choøm xanh toát, thuûy trình 1 ngaøy röôõi ñeán cöûa bieån Khoán Thieän [Johor?],(197) coù quan Ñoà Baø traán thuû. Töø Khoán Thieän theo höôùng Taân [285 ñoä], bôø bieån caùt daøi, nuùi non hieåm trôû, caây coái xanh toát, thuûy trình 1 ngaøy ñeán cöûa bieån Thieän Taêng [Pontian Keehil],(198) coù quan Ñoà Baø traán thuû. Töø cöûa bieån Thieän Taêng theo höôùng Tuaát [300 ñoä], bôø bieån nuùi cao lieàn baõi caùt, caây coái xanh toát, thuûy trình 3 ngaøy ñeán cöûa bieån Caâu Caùn [Kelanang?],(199) coù quan Ñoà Baø traán thuû. Töø cöûa bieån Caâu Caùn theo höôùng Tyù [360 ñoä], cöûa bieån caùt daøi, bôø bieån nuùi non hieåm trôû quanh co, thuûy trình 4 ngaøy ñeán cuø lao Cau [Penang],(200) hoøn naøy laø nôi ñaát roäng, nuùi non hieåm trôû chaäp chuøng, caây coái xanh toát, coù quan cuûa 42 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục thaønh Hoa Lang traán thuû, daân cö mua baùn nhoän nhòp, coù cheá taïo 6 chieác taøu caáp baûn ñeå phoøng caùc ñaûng cöôùp, taøu buoân caùc nöôùc thöôøng xuyeân gheù vaøo.(201) Töø cuø lao Cau ra khôi thuûy trình 1 ngaøy röôõi ñeán hoøn Xa Laùng [Chalang/ Ujong Salang (Phuket)],(202) hoøn naøy ñaát ñai roäng lôùn, voøng veïo quanh co, caây coái xanh toát, coù quan Xieâm xaây thaønh traán thuû, quaân soá khoaûng 3.000 suaát, daân cö mua baùn nhoän nhòp, phoá chôï ñuû thöù vaät saûn. CHUÙ THÍCH 1. Ba Thaéc, cöûa bieån, �� 忒海門, cuõng laø teân Soâng Haäu, goác töø tieáng Khmer Baøsaøk (neak Taø Baøsaøk), ngöôøi Phaùp vieát Bassac. Trong caùc hieäp öôùc quoác teá/ vuøng hoaëc phaân ñònh ranh giôùi Vieät Nam - Campuchia, duøng teân “Toânleù Bassac” ñeå chæ Soâng Haäu, hoaëc duøng song song hai teân. Veà thuaät ngöõ, vaên baûn Haùn Noâm Vieät Nam xöa phaàn nhieàu duøng töø “haûi moân” hoaëc “haûi khaåu” nghóa laø “cöûa bieån” ñeå chæ “cöûa soâng”, giôùi khoa hoïc ngaøy nay thoáng nhaát duøng töø “cöûa soâng (estuary/ river mouth)”, nhöng ñeå theo gaàn nguyeân vaên, toâi dòch laø “cöûa bieån”, xin hieåu nhö “cöûa soâng”. Trong lòch söû, ñòa danh cöûa Ba Thaéc ñöôïc ghi nhaän laø teân chính cuûa cöûa Soâng Haäu trong Hoaøng VIeät nhaát thoáng dö ñòa chí-1806), Gia Ñònh thaønh thoâng chí-1820, ñòa ñoà Ñaïi Nam nhaát thoáng toaøn ñoà-1834, Nam Kyø luïc tænh ñòa dö chí-1872..., caù bieät thaáy treân ñòa ñoà Ñaïi Nam toaøn ñoà-1838 - phuï baûn in trong saùch Haûi trình chí löôïc - ghi teân cöûa bieån naøy laø cöûa Ba Xuyeân (coù leõ do naêm 1836 ñoåi teân phuû Ba Thaéc thaønh phuû Ba Xuyeân). Ñaëc bieät, treân baûn ñoà An Nam ñaïi quoác hoïa ñoà in phuï luïc trong Dictionarium Annamitico-Latinum (1838) cuûa Aj. L. Taberd laïi vieát chöõ Quoác ngöõ laø “Cöõa Ba Thaéc”, cöûa Traán Di ñöôïc vieát laø “Cöõa Cha Vang”, cöûa Ñònh An ñöôïc vieát laø “Cöõa Vam Raây”. Caùc töø ñieån ñòa danh vaø saùch ñòa lyù töï nhieân Vieät Nam hieän nay vieát laø Baùt Xaéc hoaëc Ba Saéc. Ba Thaéc laø moät trong chín cöûa cuûa soâng Mekong, moät trong ba cöûa Soâng Haäu, naèm giöõa cöûa Ñònh An vaø cöûa Tranh Ñeà (Traàn Ñeà), thuoäc huyeän Long Phuù, tænh Soùc Traêng. Cöûa soâng naøy bò boài laáp khoaûng naêm 1970. 2. Myõ Thanh, cöûa bieån, 美清海門. Trong Taäp luïc vaø nhieàu saùch ñòa dö, baûn ñoà xöa ñeàu vieát laø Myõ Thanh 美清, caùc saùch vaø baûn ñoà ngaøy nay vieát laø Myõ Thaïnh, ñaây coù leõ laø tröôøng hôïp loãi sô suaát veà chính taû Quoác ngöõ hoài ñaàu chuyeån ngöõ. Soâng chaûy treân ñòa baøn tænh Soùc Traêng. 3. Coàn Muõi AÙo, 崑 (山/每) (魚幻), chöõ Muõi vieát treân Sôn döôùi Moãi, chöõ AÙo phaûi Ngö traùi AÛo. 4. Gaønh Haøo, cöûa bieån, 䃄蠔海門, teân soâng, baûn ñoà Taberd-1838 (xem thö muïc) ghi laø “Gaønh haøu”, Tröông Vónh Kyù-1875 (xem thö muïc) cuõng ghi “Gaønh-haøu”, nay vieát Gaønh Haøo, cuõng laø teân thò traán ngaøy nay, thuoäc tænh Baïc Lieâu nôi giaùp ñòa giôùi huyeän Ñaàm Dôi tænh Caø Mau. 5. Boà Ñeà, cöûa bieån, 菩 (艹/是) 海門, teân soâng, aên thoâng qua soâng Cöûa Lôùn, treân ñòa baøn huyeän Ngoïc Hieån, tænh Caø Mau ngaøy nay. 6. Raïch Goác, cöûa bieån, 瀝㭲海門, soâng nhoû, Nam Kyø luïc tænh ñòa dö chí-1872 vieát laø “Raïch Coác”, Tröông Vónh Kyù ghi “Raïch-coùc”, Baûn ñoà tieáp hôïp 12 maûnh 1964 (VNCH) vieát Raïch Goùc, ñoái vôùi maët chöõ naøy, aâm Noâm ñoïc ñöôïc 3 caùch Goác, Goùc vaø Coùc (khoâng ñoïc Coác). Soâng chaûy treân ñòa baøn huyeän Ngoïc Hieån, tænh Caø Mau ngaøy nay. 7. Hoøn Khoai, (石丸) 芌, Poulo Obi, Poulo Ubi, Pulo Hubi theo tieáng Indo vaø Malai, Ubi coù nghóa laø khoai/ cuû khoai. Hoøn Khoai laø teân ñaûo lôùn nhaát trong cuïm ñaûo Hoøn Khoai, nay thuoäc xaõ Taân AÂn, huyeän Ngoïc Hieån, tænh Caø Mau, cuïm ñaûo naøy goàm 5 ñaûo nhoû: Hoøn Khoai, Hoøn Sao, Hoøn Goø (coøn goïi Hoøn Goã, Hoøn Töôïng), hoøn Ñoài Moài vaø hoøn Ñaù Leû, cuøng vôùi 5 ñaûo raát nhoû khaùc. 8. Hoøn Lao (石丸) 牢, coù theå sau naøy goïi laø Hoøn Sao. Haûi ñoà Nhaät Baûn vieát “Hon Sao”. Baûn in cuûa oâng Traàn Kinh Hoøa (sau ñaây goïi taét laø Traàn baûn) chaám caâu sai neân ñoïc laø “Hoøn Lao Noäi”: “tuïc danh Hoøn Lao Noäi, thöû höõu phuï tieåu thaïch sôn”, nay hieäu ñính laïi laø “tuïc danh Hoøn Lao, noäi thöû höõu phuï tieåu thaïch sôn”. 9. Hoøn Khoâ, (石丸) 枯, haûi ñoà Nhaät Baûn vieát ‘Hon Go’, töùc Hoøn Goø/ Hoøn Goã/ Hoøn Töôïng. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 43 10. Muõi Taåu Coác, (山/每) 藪鵒. 11. Muõi Taåu Coø, (山/每) 藪 ��. Hai muõi Taåu Coø vaø Taåu Coác coù leõ do quaù trình boài laáp laán bieån ñaõ nhaäp laïi thaønh thaønh muõi Caø Mau. 12. Baõi OÂng-Ñaàm Cuøng, 罷翁 - 潭窮, teân hai cöûa bieån, Baõi OÂng nay goïi muõi OÂng Trang, Ñaàm Cuøng nay goïi cöûa Baûy Haïp/ Haùp. 13. OÂng Ñoác, cöûa bieån, 翁督海門. 14. Hoøn Chuoái, (石丸) 桎, Fausse Poulo Obi. 15. Hoøn Ñaù Baïc, (石丸) �� 泊. 16. Baõi Nai, �� 狔, coù theå laø baõi caùt ngoaøi Muõi Traøm. Nghi Traàn baûn saép sai chöõ tung/ tuùng 縱 ra thaønh chöõ toaïi/ tuïy 繸 roài laïi chaám caâu sai neân ñoïc laø Baõi Nai Tuïy: “töï Ñaù Baïc sôn dó chí Baõi Nai Tuïy, höôùng Tyù, haûi nhai laâm taåu”. Chöõ Toaïi/ Tuïy nguyeân daïng chöõ Haùn trong tröôøng hôïp naøy e khoâng phaûi möôïn laøm Noâm, nay taïm hieäu ñính, söûa chöõ vaø chaám caâu laïi, chôø xeùt theâm “töï Ñaù Baïc sôn dó chí Baõi Nai, tuùng höôùng Tyù, haûi nhai laâm taåu”, bôø bieån ñoaïn naøy thaúng höôùng baéc nam, hieäu ñính ñeå dòch cho hôïp laø “thaúng höôùng baéc (Tyù)”. 17. Thöù Chín-Thöù Möôøi, cöûa bieån, 次 �� - 次 �� 海門. 18. Coå Troân, 古 ��, quaàn ñaûo Nam Du [Pulo Damar Group], Ñaïi Nam nhaát thoáng chí (baûn Duy Taân) vieát laø Coå Loân Döï 古 �� 嶼 , (Baûn T-S aâm Coå Son). Moät hoøn nhoû phía ñoâng baéc ñaûo lôùn Nam Du ñöôïc haûi ñoà Nhaät Baûn vieát theo kieåu khoâng daáu laø “Hon colon”, baûn ñoà VNCH (1962) ghi laø “Hoøn Cuû Troøn”, baûn ñoà Vieät Nam in hieän nay vieát laø “Coû Lôùn”. Coù theå Coå Troân hoaëc Coå Loân laø teân xöa cuûa hoøn Nam Du hieän nay. Coù ñieàu laán caán laø treân haûi ñoà Nhaät Baûn, ñaûo PHU-QUOC laïi ñöôïc môû ngoaëc ghi theâm laø (KOH TRON), raát gaàn vôùi caùch phieân aâm Coå Troân, chöa tìm ra nguyeân nhaân söï truøng laëp naøy. Ngaøy nay ngöôøi daân soáng laâu naêm treân ñaûo Nam Du vaãn goïi ñaûo naøy laø Cuû Tron hoaëc Cuû Troøn. 19. Hoøn Maøu/ Maøo/ Mau, (石丸)(木茅), (Baûn T-S aâm laø Maøo), haûi ñoà Nhaät Baûn vieát laø Hoøn Mau, baûn ñoà ngaøy nay cuõng vieát Hoøn Mau. 20. Cöûa Lôùn - Cöûa Beù, cöûa bieån, �� 吝 - �� 閉海門, töùc cöûa soâng Caùi Lôùn vaø soâng Caùi Beù. 21. Laùng Sen, �� 蓮. 22. Caàn Thô, 芹苴Ù, chöõ Thô naøy nhieàu töï ñieån chöõ Noâm ñoïc aâm Thö. 23. Raïch Soûi, cöûa bieån, 瀝 �� 海門, nay cuõng laø teân phöôøng, phöôøng Raïch Soûi thuoäc thò xaõ Raïch Giaù. 24. Raïch Giaù, cöûa bieån, 瀝架海門, ñòa danh Raïch Giaù ñöôïc ghi nhaän gaàn vôùi teân goïi thöïc teá trong daân gian, caây giaù coøn coù teân laø traøm boâng traéng, ong huùt maät töø loaïi boâng traéng naøy cho loaïi saùp traéng (baïch laïp), laø saûn vaät quyù phaûi tieán kinh. Theo Ñoaøn Noâ (xem thö muïc) thì “ngöôøi Khmer goïi con Raïch Giaù laø Kra-mul-so (raïch saùp traéng)”. 25. Hoøn Tre, (石丸) 椥, daân quanh vuøng coøn goïi laø Ñaûo Ruøa, caùch Raïch Giaù 30km, nay laø xaõ Hoøn Tre, thuoäc huyeän Kieân Haûi, tænh Kieân Giang. 26. Vaøm Raêng, 汛 ��, nay goïi laø Vaøm Raùng, giöõa Ba Theâ vaø Soùc Xoaøi. 27. Nguyeân vaên vieát “水塵鰔 thuûy traàn haøm”, nghi laø ñeå chæ maém caùi, taïm dòch, chôø xeùt theâm. 28. Hoøn Ñaát, (石丸) 坦. 29. Hoøn Sôn Raùi, (石丸) 山獺, töùc Hoøn Raùi [Tamassou], Trònh Hoaøi Ñöùc vieát laø Maõnh Hoûa Döõ, Tröông Vónh Kyù vieát “Hoøn Daàu-raùi töùc Maûnh-hoûa döï”. Baûn T-S aâm sai laø Sôn Thaùt Hoøn, do Noâm möôïn Haùn (cuøng maët chöõ 獺, Haùn aâm Thaùt, Noâm aâm Raùi). Theo Baûn G.W daãn The U.S. Department of Defense Joint Operation Graphic (Ground) map 48-10 ghi teân ñaûo naøy laø Hon Hai (Lai Sôn). Hoøn Raùi mang ñòa danh haønh chính laø Laïi Sôn töø naêm 1876, nay laø moät xaõ thuoäc huyeän Kieân Haûi, tænh Kieân Giang. Chöõ Laïi 懶 trong tröôøng hôïp ñòa danh naøy coù leõ do ban ñaàu cheùp sai töø chöõ Raùi. 30. Vaøm Raày, cöûa bieån, 汛喍海門, (Baûn T-S aâm sai laø Vaøm Saøi, Baûn G.W sai theo Baûn T-S), aâm Noâm ñuùng laø Raày, Baûn ñoà tieáp hôïp 12 maûnh 1964 (VNCH) vieát laø Vaøm Raày, baûn ñoà hieän nay 44 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục vieát laø Vaøm Raày, coù khi vieát Vaøm Raây. Tröông Vónh Kyù ghi laø “Vaøm Ray töùc soâng An Thôùi”. Nay thuoäc huyeän Hoøn Ñaát, tænh Kieân Giang. 31. Hoøn Choâng, (石丸) 蔠, nay goïi muõi Hoøn Choâng, (Baûn G.W vieát sai laø Hoøn Choàng),Trònh Hoaøi Ñöùc vieát “Kích Sôn tuïc goïi laø nuùi Hoøn Choâng”. Nay thuoäc huyeän Kieân Löông, tænh Kieân Giang. 32. Vònh Boàn, 泳湓, nay goïi laø vònh Ba Traïi, höôùng ñoâng baéc tieáp lieàn vònh Caây Döông. 33. Hoøn Hoä, (石丸) 户, Hoä coù theå kyù aâm sai töø chöõ Heo, theo moâ taû thì ñang noùi veà quaàn ñaûo Baø Luïa, trong ñoù Hoøn Heo laø lôùn nhaát. 34. Baõi ÔÙt, �� , Trònh Hoaøi Ñöùc vieát “Chaâu Nham tuïc danh Baõi ÔÙt”. Töùc laø caûnh “Chaâu Nham laïc loä”, moät trong Haø Tieân thaäp caûnh. 35. Raïch Haøo/ Haøu, 瀝蠔, coù theå laø teân khaùc cuûa soâng nhoû Taø Saêng, gaàn ñoù coù ñòa danh Hoøa Haàu. Khu vöïc nhaø maùy xi maêng Haø Tieân ngaøy nay. 36. Haø Tieân, cöûa bieån, 河僊海門. 37. Hoøn Suù Lôùn, Suù Nhoû, (犭臭) 吝, (犭臭â) 乳, vôùi caùch vieát naøy, ñoïc ñuùng aâm laø Xuù, chöõ nhoû vieát sai laø vuù. 38. Hieäu khaùm, ôû Phaàn VI Taäp luïc vieát: roäng 30 taàm, saâu 4 thöôùc. 39. Ñoà Baø, trong Taäp luïc naøy vaø söû Vieät xöa noùi chung, töø Ñoà Baø ñeå chæ chung ngöôøi Jawa ôû caùc tieåu quoác treân baùn ñaûo Maõ Lai vaø vuøng Nam Ñaûo. Taäp luïc duøng chöõ Noâm laï, [Ñoà: ngoaøi Vi 囗, trong Giaû 者; Baø: ngoaøi Vi 囗 trong Ba 巴] khaùc vôùi caùch vieát cuûa ngöôøi Trung Hoa laø 闍婆. 40. Hoa Lang, 花娘, chæ chung ngöôøi Phaùp vaø ngöôøi phöông Taây. Nhöõng ñoaïn khaùc trong Taäp luïc cuõng rieâng coù chöõ Hoøa Lan [和郎] ñeå chæ ngöôøi Haø Lan. Traàn baûn chuù: Thoâng thöôøng söû saùch trieàu Nguyeãn goïi ngöôøi Phaùp laø “Phuù Laõng Sa nhaân”, nhöng Taäp luïc naøy goïi ngöôøi Phaùp laø “Hoa Lang nhaân”. Hoäi truyeàn giaùo Ba Leâ nguyeân ban ñaàu laäp cô sôû truyeàn giaùo Seminaire de Saint Joesph taïi kinh ñoâ Xieâm A Du Ñaø Na [Ayutthaya], ñeán naêm 1765, thaønh Ayutthaya bò Mieán Ñieän taán coâng, Giaùm muïc Kerherve môùi dôøi tröôøng naøy ñeán Caûng Khaåu [Haø Tieân]. Maïc Thieân Töù giuùp söùc xaây döïng cô ngôi môùi taïi Hoøn Ñaát, caùch Haø Tieân 15km veà phía taây baéc. Naêm 1769, do loaïn Traàn Thaùi neân cô sôû bò huûy. Sau ñoù, Giaùm muïc Pigneau vaø Giaùm muïc Morvan laäp laïi cô sôû khaùc taïi Haø Tieân, khaùnh thaønh naêm 1775. 41. Muõi Nai, (山/每) 狔, myõ danh “Loäc Tró thoân cö”, trong Haø Tieân thaäp caûnh. 42. Ñoaïn vieát veà cöûa Haø Tieân naøy töông tôï nhö ñoaïn moâ taû caûnh quan Haø Tieân ôû Phaàn VI. 43. Hoøn Tre, (石丸) 椥, töùc Hoøn Ñoác trong quaàn ñaûo Haø Tieân (quaàn ñaûo Haûi Taëc/ Iles des Pirates), haûi ñoà Nhaät Baûn coù ghi teân caùc hoøn “Hon Tre”, “Hon Tre Lôùn”; baûn ñoà tieáp hôïp 12 maûnh VNCH ghi Hoøn Tre Naém, baûn ñoà ngaøy nay khoâng thaáy ghi teân Hoøn Tre maø ghi teân khaùc. Phaàn ñeá cuûa coät moác chuû quyeàn (truï beâ toâng) caém treân Hoøn Ñoác ghi: “Quaàn ñaûo Haûi Taëc goàm coù caùc ñaûo sau: Hoøn Keøo Ngöïa, Hoøn Kieán Vaøng, Hoøn Tre Lôùn, Hoøn Tre Vinh, Hoøn Guøi, Hoøn UÏ, Hoøn Giang, Hoøn Chô Rô, Hoøn Ñöôùc Non, Hoøn Boâ Daäp, Hoøn Ñoài Moài…”, döôùi coù laïc khoaûn: “Phaùi boä quaân söï thò saùt vaø nghieân cöùu, ñeán vieáng quaàn ñaûo ngaøy 28/7/1958, döôùi söï höôùng daãn cuûa Haûi quaân Vieät Nam”. 44. Gaønh Baø, nuùi, 䃄妑山, Kep/ Krong Keâb/ Kep-sur-Mer, nay thuoäc tænh Kampot, Campuchia. Trònh Hoaøi Ñöùc vieát “Tieân Cô chuûy [muõi Tieân Cô] tuïc goïi Gaønh Baø”, Tröông Vónh Kyù vieát “Hoøn Gaønh-baø (En caracteøres chinois) Tieân-cô-doác sôn”. 45. Hoøn Tai, (石丸) ��, Koh Tonsay/ Kaoh Tonsay/ Kas Antoy/ Hoøn Antay, nay thuoäc vuøng bieån Campuchia. Haûi ñoà Nhaät Baûn ghi laø Peaked I., caùch goïi naøy caän aâm vôùi Kep Beach, xem döôùi. 46. Vònh AÙch, 泳厄, Kep Beach, baûn ñoà Taberd ghi laø “Vuõng Toâm”, Baûn T-S phoûng ñònh (toàn nghi)) laø “Veal Sbau?”. 47. Caàn Boät, cöûa bieån, 芹浡海門, Kampot, caûng, cöûa soâng Kossla. Cuõng coù khi ñoïc Caàn Voït. 48. Ñoàn Phaân thuû, töùc do sôû Thuû ngöï thuoäc traán Haø Tieân quaûn lyù, trong thôøi ñieåm ghi cheùp, ñaát Caàn Boät coøn do nhaø Nguyeãn kieåm soaùt. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 45 49. Cöûa Döông, nguyeân vaên cheùp Cöûa Döông moân �� 楊門, neáu dòch saùt phaûi laø “cöûa Cöûa Döông”, hoaëc “cöûa Döông Moân”, treân dòch Cöûa Döông cho deã ñoïc. Haûi ñoà Nhaät Baûn ghi laø “Duong Dong”, nay goïi laø cöûa Döông Ñoâng, cuõng laø teân raïch Döông Ñoâng. 50. Phuù Quoác, 富國, teân ñaûo coù töø thôøi Maïc Cöûu; “Ñaïi Nam nhaát thoáng toaøn ñoà” ghi laø 富國 [Phuù Quoác]; baûn ñoà Taberd ghi laø “Cuø lao Phuù quoác”; treân baûn ñoà “Siam and the Malay Archipelago” trong taäp The Times atlats (1895) ñaûo naøy ñöôïc ghi teân chính laø “Koh Tron” vaø teân phuï laø “(Phu Quoc)”; treân haûi ñoà Nhaät Baûn, ñaûo naøy ñöôïc ghi teân chính laø “PHU-QUOC” vaø teân phuï laø “(KOH TRON)”. 51. Hoøn Ñoäc, (石丸) (虫蜀), Taäp luïc cho thaáy teân goïi naøy nhö laø moät teân khaùc cuûa ñaûo Phuù Quoác, tröôøng hôïp naøy coù theå hoài ban sô laáy teân moät baõi treân ñaûo ñeå goïi, xeùt thaáy phía ñoâng ñaûo Phuù Quoác, khoaûng giöõa daõy nuùi Haøm Ninh coù ñòa danh ñöôïc haûi ñoà Nhaät Baûn ghi laø “Bai Doc”, baûn ñoà tieáp hôïp 12 maûnh VNCH (1964) ghi laø Baõi Ñoác, baûn ñoà ngaøy nay ghi laø Baõi Boån. Theâm moät laán caán khaùc nöõa laø, Tröông Vónh Kyù, 1875 (ñd) trong muïc Iles, khu vöïc vònh Siam ghi nhaän 4 nhoùm ñaûo, goàm: 1) Phuù-quoác; 2) Les iles des Pirates; 3) Les iles Ba-luïa; 4) Pulo-Damar, trong 4 nhoùm naøy, nhoùm thöù 2 Les iles des Pirates roõ nghóa laø quaàn ñaûo Cöôùp Bieån (Haûi Taëc), nhöng baûn dòch cuûa oâng Nguyeãn Ñình Ñaàu (Phaàn VI, Cuø lao) thì laïi dòch laø “Quaàn ñaûo Hoøn Ñoäc”. Chôø xeùt theâm. 52. Huyeàn thaïch, moät loaïi ñaù (hoùa thaïch) do nhöïa caây bò choân vuøi laâu naêm hoùa thaønh, maøu ñen, aùnh thuûy tinh. Trònh Hoaøi Ñöùc (1820) vaø Duy Minh Thò (1872) ñeàu coù cheùp veà loaïi ñaù naøy ôû Phuù Quoác, Tröông Vónh Kyù (1875) cheùp trong phaàn VIII, Produits laø “Jais de Phuù-quoác”. 53. Hoøn Sieâu, (石丸) 鉊, Koh Seh/ Koh Sek/ Kaoh Ses. Ba ûn T-S aâm sai laø Hoøn Minh (do töï daïng, chöõ Sieâu 鉊 Noâm gaàn gioáng chöõ Minh 銘 Haùn). Haûi ñoà Nhaät Baûn (1934) ghi laø “(Water I.) Tian Moi” [Tieân Moái], Taäp ñòa ñoà Theá giôùi (Tröông Kyø Quaân, 1964) ghi laø “I. A’ Leou”, baûn ñoà tieáp hôïp 12 maûnh VNCH (1964) ghi laø Hoøn Nöôùc. Baûn ñoà Vieät Nam in ngaøy nay coù khi ghi laø Coâ Xeùt. 54. Taø Lang, 斜郎, Kok Thmei/Kaoh Thmei. Baûn T-S phoûng ñònh (toàn nghi)) laø “Phuù Du?”, phoûng ñònh ñuùng. Haûi ñoà Nhaät Baûn ghi laø “Phu Du (Middle I.)”; baûn ñoà tieáp hôïp 12 maûnh VNCH (1964) ghi laø Phuù Döï; baûn ñoà Vieät Nam in ngaøy nay coù khi ghi laø Coâ Thmaây, coù khi ghi laø Koh Sramaoh, Coâ Cra bay. Teân Taø Lang do aâm Noâm töø Taly, teân baõi bieån phía ñoâng Kaoh Thmei. 55. Xaø Hoùt, ñaàm, 蛇唿潭, ñuùng ra phaûi goïi vònh, nay öùng vôùi vuøng vònh nhoû Phum Prek, Baûn T-S khuyeát (khoâng ñoái chieáu). 56. Sa UÙc/ Uaát, raïch, 沙郁瀝, Prek Krong Smach. Baûn T-S khuyeát. 57. Sa UÙc/ Uaát, muõi, 沙郁â (山/每). Baûn T-S khuyeát. 58. Huùc Caø Ba, cöûa bieån, 旭 �� 巴海門, Tröông Vónh Kyù, 1875, ghi laø cöûa Caø-ba, Trònh Hoaøi Ñöùc vieát “Caûng Höông UÙc nôi ñòa giôùi phía taây traán [Haø Tieân], phaùt nguyeân ôû nuùi Ca Ba, Cao Mieân.” Baûn T-S. aâm laø Huùc Kha Ba vaø khoâng ñoái chieáu. 59. Vaøo thôøi ñieåm ghi cheùp, vuøng bôø bieån töø nôi naøy [cho ñeán ñòa giôùi Thaùi Lan ngaøy nay] vaãn döôùi söï kieåm soaùt cuûa Xieâm La, nay thuoäc laõnh thoå Campuchia. 60. Hoøn Than, (石丸) (口難), Koh Ta Kiev/ La Baie I., trong nhoùm ñaûo Bay I., Rieâm Bay. Baûn ñoà tieáp hôïp 12 maûnh VNCH (1964) ghi laø Hoøn Vuõng. Baûn T-S khuyeát. 61. Suûng Keø, vònh 寵棋泳, vònh Ream thuoäc Sihanouk Ville. Suûng/ Truõng Keø laø nôi sinh Maïc Thieân Tích. Chöõ Noâm 棋 coù theå ñoïc Kyø, Côø, Keø, nhöng ñòa danh naøy ñoïc laø Truõng Keø, Baûn T-S aâm laø Suûng Côø (khoâng chính xaùc). 62. Hoøn Lang, (石丸) 榔, coù theå chæ caùc hoøn Mangrove I. (Paletuviers I.). Baûn T-S aâm sai laø Hoøn Raøng vaø khoâng ñoái chieáu. Baûn G.W cuõng vieát Hoøn Raøng vaø khoâng xaùc ñònh vò trí cuï theå. 63. Hoøn Soûi, (石丸) ��, coù theå chæ hoøn Square R. (Carre R.). Baûn T-S khuyeát. 64. Cuø lao OÂng Mai, 岣嶗翁 ��, Koh Rung Samloem. 46 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 65. Vònh Thôm, 泳 ��, Kompong Som. Trònh Hoaøi Ñöùc vieát laø caûng Höông UÙc. 66. Sa Haøo, ñaàm, 沙豪潭, vuøng Phnum Sralau - cöûa soâng Kampong Saom. Baûn T-S khuyeát. 67. Muõi Traéc AÛnh, (山/每) (日/一/夕) 影, öùng vôùi vuøng muõi Ta Meak. Chöõ Noâm laï, gaàn gioáng chöõ Traéc 昃, khoâng roõ chöõ gì, Baûn T-S aâm laø Traéc. 68. Coå Ong, hoøn, 古蜂, Kas Rong, Koh Rung. Baûn T-S khuyeát. 69. Hoøn So Ñuõa, (石丸) (��/芻) ��, coù theå chæ Koh Manou, baûn ñoà tieáp hôïp 12 maûnh VNCH ghi laø Hoøn Giöõa, chôø xeùt theâm. Baûn T-S khuyeát. 70. Hoøn Thaày Boùi, 柴貝, coù theå chæ Koh Ta Team, chôø xeùt theâm. Baûn T-S khuyeát. 71. Hoøn Traøm, (石丸) 檻, Koh Samit. Baûn T-S aâm sai laø Hoøn Ham vaø khoâng ñoái chieáu. 72. Hoøn Ngang, (石丸) 昂, coù theå chæ Koh Sdach, chôø xeùt theâm. Baûn T-S khuyeát. 73. Hoøn Taùo, (石丸) 棗, coù theå chæ Koh Putsa, chôø xeùt theâm. Baûn T-S khuyeát. 74. Coå Coâng, ñaàm, 古公潭, Kas Kong/ Koh Kong. Nguyeân baûn vieát ñaàm, ñuùng ra laø vònh, cuõng laø teân ñaûo (Kas Kong I). Haûi trình naøy ñònh höôùng sai, hoaëc saép chöõ sai, ñuùng ra töø Hoøn Taùo phaûi theo höôùng Nhaâm (345 ñoä) môùi ñeán ñöôïc ñaàm Coå Coâng. 75. Baø Söï, raïch, 妑事瀝, coù theå chæ soâng Preaek Trapeang Rung, hoaëc soâng Chai teng. Baûn T-S khuyeát. 76. Nguyeân vaên ghi Hoaùt Nhieân, 豁然, teân ngöôøi, Traàn baûn chuù: (ôû Phaàn VI): Söû nhaø Nguyeãn cheùp laø Hoaéc Nhieân, daãn Ñaïi Nam thöïc luïc tieàn bieân quyeån 11, “thaùng 2 naêm Ñinh Daäu, Hoaéc Nhieân laø ngöôøi Thanh, ñaàu ñaûng cöôùp bieån, ñaët saøo huyeät ôû vuøng naøy, bò Maïc Thieân Töù ñem quaân ñeán gieát, deïp ñaûng cöôùp”. (Boå chuù) Trònh Hoaøi Ñöùc cuõng coù cheùp vieäc naøy trong Thaønh trì chí. Thöïc luïc, Trònh Hoaøi Ñöùc vaø vaøi saùch khaùc ñeàu cheùp hoï Hoaéc, Taäp luïc cheùp laàm hoï, vì trong caùc hoï ngöôøi Trung Hoa, coù hoï Hoaéc, khoâng thaáy coù hoï Hoaùt. Tuïc ñi bieån thöôøng cuùng laïy 2 daïng quyû thaàn, moät laø thaàn phuø hoä, laø choã döïa tinh thaàn, kính maø cuùng; hai laø cuùng vaùi coâ hoàn caùc ñaûng, ñeå ñöøng bò quaáy phaù, sôï maø cuùng. Hoaéc Nhieân chaéc thuoäc loaïi hai. 77. Nguyeân baûn laø chöõ caøo 搞, nghi laø Baûn T-S saép chöõ sai töø chöõ cau 槔. 78. Lai Muoàng, haûi moân, 淶椚海門, caûng Kas Muol [hoaëc vieát Rai Woung], nôi tuï hoäi cuûa 2 cöûa soâng Kep vaø soâng Chai Areng, nay thuoäc laõnh thoå Campuchia. Chöõ 椚 coù theå ñoïc theo caùc aâm muoàng hoaëc mun, muøn, Baûn T-S aâm sai laø moân vaø khoâng ñoái chieáu, Baûn G.W cuõng khoâng ñoái chieáu. 79. La Khoáng, haûi moân, 羅控海門, Snom Crabeu/ Krabei. 80. Coå Coát, hoøn, 古骨 (石丸), Ko Kut (Baûn T-S). 81. Muø U (木戊)(木烏), Hoøn Cao 槁, Hoøn Reã ��, Hoøn Höông 香õ, chæ nhoùm ñaûo Koh Mak. 82. Hoøn Cau 橰, Hoøn Nai 狔, chöõ Cau khaùc Hoøn Cao trong nhoùm ñaûo Koh Mak. Chæ hai ñaûo Phrao Nai, Phrao Nok trong vònh Khlong Thian phía nam Ko Chang. 83. Vuøng bieån trong ñoaïn naøy laø nôi giaùp giôùi Campuchia - Thaùi Lan ngaøy nay, Lai Muoàng, La Khoáng thuoäc Campuchia, Coå Coát vaø caùc hoøn khaùc thuoäc vuøng bieån Thaùi Lan. 84. Ñoàng Lôùn, haûi moân, 仝吝海門, Paknam Khlong Yai/Laem Sok/Ao Trat. Baûn T-S vaø Baûn G.W khoâng ñoái chieáu. 85. Döông Khaûm, hoøn, 杨坎 (石丸), Ko Chang (Baûn T-S). 86. Hoøn Chuoái, (石丸) 桎, Ko Mai Si Yai? 87. Vieân, cöûa bieån, 員海門, vuøng vònh Bang Kradan - Tha Chet - Khlung. Baûn G.W cho öùng vôùi Me Nam Wen, vaø Hoøn Vieân cho öùng vôùi caùc ñaûo Ko Chik Nok, Ko Chik Klang. 88. Hoøn Saõi, (石丸) 仕, Baûn G.W cho coù theå laø caùc ñaûo Ko Nang Ram, Ko Proet vaø Ko Kwang ôû phía ñoâng nam Laem Singh. Nhöng xeùt theo loä trình thì töø Bang Kradan ñeán caùc ñaûo naøy maát 4 canh (hôn 100km), vaø töø caùc ñaûo naøy ñi 4 canh nöõa môùi tôùi Laem Singh. Theo moâ taû thì nôi goïi laø Hoøn Saõi naèm giöõa Bang Kradan - Laem Singh, ñoaïn vaên naøy nghi coù nhaàm laãn vì khoaûng caùch taêng gaáp 6 laàn so vôùi thöïc ñòa. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 47 89. Chaân Boân, cöûa bieån, 真奔海門, Chanthaburi (Baûn T-S), Me Nam Chanthaburi/Laem Singh. 90. Boån Ñaàu Coâng, nuùi, 本頭公山,(?) Baûn T-S khoâng ñoái chieáu, Baûn G.W cho coù theå laø Khao Map Wa Krok, caùch Laem Singh 16km veà phía ñoâng baéc. Phoûng ñònh cuûa G.W khoâng phuø hôïp, vì lôøi vaên vieát nuùi naøy ôû phía taây cöûa soâng, vaø khoâng caùch xa ñeán vaäy. Boån Ñaàu Coâng hay OÂng Boån laø moät caùch goïi toân xöng nhaø haøng haûi Trònh Hoøa (Minh, Trung Hoa) trong tín ngöôõng daân gian. Ñoái vôùi di daân ngöôøi Hoa, trong caùc ngoâi mieáu thôø thaàn phuø hoä ngöôøi ñi bieån sau thôøi Minh thöôøng coù gian thôø Boån Ñaàu Coâng, hoaëc chính hoaëc phuï. Vieäc gaén teân Boån Ñaàu Coâng vaøo moät ñòa ñieåm coù hai lyù do, moät laø ghi daáu nôi ñoaøn haûi thuyeàn Trònh Hoøa coù gheù qua, hai laø chæ ñôn thuaàn vì muïc ñích tín ngöôõng xuaát hieän sau thôøi Minh. Nuùi Boån Ñaàu Coâng trong ñoaïn vaên naøy coù theå laø nôi Trònh Hoøa coù gheù qua. 91. Hoøn Lao Lôùn, (石丸) (鳥牢) 大, Baûn G.W cho öùng vôùi Ko Chuta. 92. Hoøn Lao Nhoû, (石丸) (鳥牢) 小. 93. Baéc Nam Khieám Noï, cöûa bieån, 北喃欠怒海門, Tha Sala, baûn in Taäp luïc khoâng nhaát quaùn, coù choã vieát khaûm 坎, coù choã vieát kheùm 㳄, chöõ khieám 欠 nghi saép chöõ sai töø chöõ kheùm. 94. Caø Bieân Thuøng, �� 邊桶, Ao Khung Kraben (Baûn T-S), cöûa soâng Pra Sai. 95. Phaät Seû, cöûa bieån, 佛 �� 海門, Mea Nam Prasae (Baûn T-S). 96. Ba Sí, cöûa bieån, �� 趐海門, Baûn G.W phoûng ñònh laø Leam Thoraphim. 97. Hoøn Khoai, (石丸) 芌, Baûn T-S vaø Baûn G.W xaùc ñònh laø 3 ñaûo Ko Man Nai, Ko Man Klang, Ko Man Nok. Tieáng Thaùi khoai phaùt aâm laø manh, ñaây coù theå laø tröôøng hôïp chuyeån nghóa. 98. Thuø Löu, hoøn 讐榴 (石丸), Baûn G.W cho laø Ko Thalu vaø hai nôi gaàn ñoù coù theå laø Ko Pla Tin, Ko Kudi. 99. Hoøn Tai, (石丸) ��, [?]. 100. Ba Hoøn Loä, �� (石丸) 路, [?]. 101. Baøn Traêm, cöûa bieån, 盤 �� 海門, Ban Phe/ Khao Laem Ya. 102. Thieát Mieät, hoøn, (氵切)( 氵蔑)(石丸), Ko Samet (Baûn T-S). 103. Kheùm 㳄, ôû nhieàu choã trong vaên baûn naøy hoaëc vieát Khieám 欠 hoaëc vieát Khaûm 坎. 104. Loâ Ñoân, cöûa bieån, 爐燉海門, Khlong Yai? (Baûn T-S); Me Nam Rayong. 105. Thoát Noát, kheùm, 説訥㳄, Samae San. 106. Hoøn Khoâ, (石丸) 枯, Baûn G.W phoûng ñoaùn laø Ko Samae San (cao 57m) hoaëc Khao Nong Phak Bung (cao 125m). 107. Haäu Phuû, nuùi, 后府山, Ko Yo. 108. Lieät Ñòa Thuøng, 列地桶, Ao Sattahip. 109. Vònh Taây, 泳西, Ao Ban Sare. 110. Coå Traøm, hoøn, 古檻 (石丸), Ko Khram hoaëc coøn goïi Ko Khram Yai. Baûn T-S vaø Baûn G.W aâm sai laø Coå Haïm. 111. U Lang, hoøn, 幽郎 (石丸), Ko Lin (Baûn T-S), Ko Luam (Baûn G.W). 112. Nam Yeâu, xoùm, 南夭坫, Pattaya. 113. Hoøn Laùng, (石丸) ��, Ko Lan (Baûn T-S). 114. Na Loâ, baõi, 那 (日盧) ��, Baûn T-S khoâng ñoái chieáu, Baûn G.W cho öùng vôùi Khao Pho Bai. 115. Baêng Moâng, vònh, 冰蒙泳, Ao Bang Lamung. 116. Sa Moùc, nuùi, 沙沐山, Laem Soummuk (Baûn T-S). 117. Xæ Khoáng, hoøn, 侈控 (石丸) Ko Si Chang (Baûn T-S). 118. Baêng Hieán, vònh, 冰憲泳, gaàn Ban Ang Sila (Baûn T-S). 119. Baêng Caø Soûi , 冰 �� , Bang Plasoi [Chonburi], Baûn T-S aâm laø Baêng Kha Soûi. 120. Baéc Nieâu, cöûa bieån, 北 �� 海門, Paetriu, Baûn T-S aâm sai laø Baéc Nao. 48 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 121. Baêng Coâng, cöûa bieån, 冰公海門, Mae Nam Pakong (Baûn T-S). 122. Baéc Nam, cöûa bieån, 北南海門, Mae Nam Chao Phraya (Baûn T-S). 123. Traø Chieân, cöûa bieån, 搽 �� 海門, Mae Nam Tha Chin (Baûn T-S). 124. Me Toân, cöûa bieån, 楣樽海門, Mae Nam Mae Klong (Baûn T-S). 125. Nguyeân vaên: “Thöû moân töù thôøi thuûy cam /此門四時水甘”, choã chöõ 時 [thì / thôøi ~ muøa] daùn laáp moät mieáng giaáy nhoû maøu vaøng, do tî huùy (Traàn baûn nguyeân chuù); do ñöôïc ñoïc baûn goác neân Traàn Kinh Hoøa coù chuù thích naøy. Thì laø chöõ huùy teân vua Töï Ñöùc, ñieàu naøy cho thaáy baûn goác Taäp luïc ñaõ töøng ñöôïc ñoïc kieåm qua hoaëc tham khaûo trong thôøi Töï Ñöùc hoaëc caùc trieàu sau Töï Ñöùc. 126. Baèng Lieãm, cöûa bieån, 朋歛海門, Ban Leam, (Baûn T-S). Baûn T-S vaø Baûn G.W aâm sai laø Baøng Lieãm. 127. Bieät Kieàu, xoùm, 別橋坫, Puk Tian. 128. Thuø Löu, xoùm, 讐榴坫, Baûn G.W phoûng ñònh laø Bang Ban Thalu. 129. Lieãm Suûng, coàn, 歛寵 (土昆), Baûn G.W phoûng ñònh Ko Kolam. 130. Möông Trang, 茫莊, Mae Nam Pran (Pran Buri), ñòa ñoà “Muang Nakhon Si Thammarat” (Royal Siamese Maps, 2004, tr. 147) ghi ñòa danh naøy laø Paknam Pran. 131. So Ñuõa, hoøn, (��/芻) ��, Baûn G.W xaùc ñònh laø hai hoøn Ko Sadao, Ko Khi Nok. 132. Saâm Loâ Ñoät, baõi, 參爐突 ��, Sam Roi Yot (Baûn T-S), coøn vieát Sam Roi Yod. 133. ÔÛ baûn in nguyeân taùc saép chöõ khieám 欠, do sai töø chöõ Kheùm (氵欠), kheùm caän nghóa vôùi vuõng. 134. Möông Khoâi, 茫 (山/瑰), Sam Phraya, Kui Puri. 135. Khaûo Ñen, hoøn, 考顛 (石丸), ñòa ñoà “Muang Nakhon Si Thammarat” (Royal Siamese Maps, 2004, tr. 147) veõ ngoaøi khôi Sam Roi Yod boán hoøn ñaûo, tieâu danh Pak Khao Daeng, ôû ñaây Taäp luïc ñaõ phieân aâm Khao Daeng ra aâm Noâm laø Khaûo Ñen. 136. Moâng Lai, muõi, 蒙萊, Khao Mong Lai (Baûn T-S), Khao Ta Mong Lai. 137. Taø Naøo Thuøng, 斜芾桶, Ao Manao. 138. Hoa Lang Sôn, muõi, 花郎山 (山/每), Baûn G.W phoûng ñònh laø Khao Ruam Muak. 139. Möông Maïi, 茫賣, Ban Mae? (Baûn G.W). 140. Hoøn EÙn, (石丸)(燕鳥), khoâng xaùc ñònh ñöôïc. Baûn G.W cho coù theå laø moät trong caùc ñaûo nhoû Hin Kong Nok, Hin Chuang, Hin Kong Nai thuoäc nhoùm ñaûo Ko Chan. 141. Hoøn Yeán/ EÙn, (石丸)燕, hieäu khaùm, cuõng laø ñòa danh Hoøn EÙn, nhöng caùch vieát khoâng thoáng nhaát, luùc vieát Yeán (燕) luùc vieát EÙn (燕鳥). 142. Hoøn Coù Chan, (石丸) 固滇, Ko Chan (Baûn G.W). 143. Me Laâm Phieân, 楣林番, Khao Mae Ramphung (Baûn T-S). 144. Ban Taø Phan, ñaïi haûi moân, 班斜潘大海門, Ban Saphan (Baûn T-S). 145. Traàn baûn chuù, caâu naøy maát ñoaïn sau. 146. Ban Taø Phan, tieåu haûi moân, 班斜潘小海門, Ban Saphan Noi (Baûn T-S). 147. Ñaát Ñoû Thoå Sôn, 坦赭土山, Khao Khieo, Baûn G.W phoûng ñònh laø Ko Lang. 148. Thuø Löu, hoøn, 讐榴 (石丸), Ko Thalu (Baûn G.W). 149. Phi Thieâu, soâng nhoû, 非燒小江, Khlong Pathiew. 150. Coù Vöôøn, hoøn, 固園 (石丸), Ko Viang. Baûn G.W phieân sai laø Coù Vöôøng, xaùc ñònh laø Ko Viang. 151. Nuùi Phaät, hoøn, �� 佛 (石丸), Ko Ran Pet? (Baûn G.W). 152. Hoøn Yeán/ EÙn, (石丸)燕ø, hieäu khaùm, cuõng laø ñòa danh Hoøn EÙn, nhöng chöõ EÙn vieát thieáu boä Ñieåu, laëp laïi söï baát nhaát nhö ôû chuù thích 141. 153. Hoøn Yeán, muõi, (石丸) 燕 (山/每), Laem Thaen? (Baûn T-S). Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 49 154. Hoøn Yeán, (石丸) 燕 [?]. 155. Coù Nghieäm, hoøn, 固驗 (石丸), Ko Ngam Yai (Baûn G.W). 156. Ñoaïn vaên treân coù caâu laäp laïi, coù nôi ngaét caâu sai, ñaõ ñieàu chænh, nhöng maáy ñòa danh Hoøn Yeán, Hoøn EÙn vaãn giöõ nhö baûn in, chôø xeùt theâm. 157. Chieâm Boân, haûi moân, (礻占) 奔海門, Paknam Chumporn. 158. Kim Sôn, hoøn, 金山 (石丸), Ko Lak Ngam? (Baûn G.W). 159. Sa Mieät, hoøn, 沙 (氵蔑) (石丸), Ko Samet (Baûn T-S). Ñòa ñoà “Muang Nakhon Si Thammarat” (Royal Siamese Maps, 2004, tr. 147) veõ moät ñaûo lôùn phía ñoâng Chumporn, tieâu danh Ko Samet, phuø hoïp vôùi moâ taû trong Taäp luïc. 160. Boån Ñaàu Coâng Sôn, 本頭公山, chöa xaùc ñònh ñöôïc, Baûn G.W phoûng ñònh laø Laem Thian. 161. Sa Vó, soâng nhoû, 沙尾小江, Khlong Savi (Baûn T-S). 162. Chaâm Hieån Sôn, 針顯山, Laem Pracham Hiang (Baûn G.W). 163. Hoøn Yeán, (石丸) 燕, Baûn G.W phoûng ñònh laø moät hoøn trong nhoùm ñaûo Swalow. 164. Phì Thaïc, hoøn, 肥碩 (石丸), Ko Phitak (Baûn T-S), (Baûn G.W). 165. Laùng Son, soâng nhoû, �� (木崙) 小江, Khlong Lang Suan (Baûn T-S). 166. Hoøn Raïng Laùng Son, (石丸) (石朗) �� (木崙), Baûn G.W xaùc ñònh laø caùc hoøn Hin Haeng, Hin Si Phayat, Hin Folkon. Ñòa ñoà “Muang Nakhon Si Thammarat” (Royal Siamese Maps, 2004, tr. 147) veõ ngoaøi khôi vuøng naøy nhieàu ñaûo, coù moät ñaûo tieâu danh Ko Kangsua, nghi laø Taäp luïc kyù aâm hoøn naøy. 167. Hoa Lang, hoøn, 花郎 (石丸), Laem Si (Baûn T-S), Laem Sui (Baûn G.W). 168. Xaây Gia, cöûa bieån, �� 加海門, Chaiya (Baûn T-S). 169. La Ngaøn, hoøn, 羅 �� (石丸), Ko Pha Ngan (Baûn T-S). 170. Me Naêm Loät, cöûa bieån, 楣 �� (氵律) 海門, Mae Nam Khirirat (Baûn T-S). 171. Coù Traäp, hoøn, 固蟄 (石丸), Ko Prap (Baûn T-S). 172. Me Naêm Loät, coàn, 楣 �� (氵律) [?]. 173. An Thoân, kheùm, 安村㳄, Ko An Thong, theo ñòa ñoà “Muang Nakhon Si Thammarat” (Royal Siamese Maps, 2004, tr. 147). 174. Soá Moái, hoøn, 數䋦 (石丸), Ko Samui, theo ñòa ñoà “Muang Nakhon Si Thammarat” (Royal Siamese Maps, 2004, tr. 147). 175. Luïc Khoân, cöûa bieån, 六坤海門, Ao Nakhon Si Thammarat. 176. Baïc Pha Naêng, cöûa bieån, 泊坡能海門, Mae Nam Pak Phanang (Baûn T-S), (Baûn G.W). 177. Nöôùc Ngoït, bieån 渃 �� (氵變), Thale Luang/Lampam Lake (Baûn T-S), (Baûn G.W). 178. Khoâ Naêng Ñoâi, hoøn, 枯能堆 (石丸), Ko Nang Doy, theo ñòa ñoà “Muang Nakhon Si Thammarat” (Royal Siamese Maps, 2004, tr. 147). Baûn T-S khoâng xaùc ñònh, Baûn G.W phoûng ñònh laø Ko Kra vaø Hin Sung. 179. Muõi Taåu, coàn, (山/每) 藪 (土昆) [?]. 180. Soùng Seû, cöûa bieån, 㳥 (鳥仕) 海門, Songkhla (Baûn T-S). 181. Hoøn Meøo - Hoøn Chuoät, (石丸) 猫 (石丸) ��, Ko Maeo - Ko Nu (Baûn T-S). Theo Baûn G.W, Hoøn Maeo cao 33m, Hoøn Nu cao 69m. Ñòa ñoà “Muang Nakhon Si Thammarat” (Royal Siamese Maps, 2004, tr.147) veõ hai hoøn cao thaáp gaàn nhau, chæ ghi teân Ko Nu. Tieáng Thaùi Maeo nghóa laø Meøo, Nu nghóa laø Chuoät. 182. Taø Neâ, ñaàm , 斜泥潭, Ao Pattani (Baûn T-S). 183. Taø Neâ/ Pattani, quoác gia coå, teân soâng, teân caûng. Saùch söû Trung Hoa ghi cheùp vôùi teân Ñaïi Neâ (大呢) hoaëc caùc aâm töông caän, thôøi Daân Quoác ñeán nay phieân aâm laø Baéc Ñaïi Nieân (北大年). Thôøi ñieåm 1810 Taäp luïc cheùp laø quan Ñoà Baø traán thuû töùc nôi naøy khoâng thuoäc cöông vöïc Xieâm, nay thuoäc Thaùi Lan. 50 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 184. Caùt Caéc Taêng, cöûa bieån, 吉蛒增海門, Sungei Kelantan (Malaysia). Baûn T-S phoûng ñònh laø Sungei Kelantan, Baûn G.W xaùc ñònh laø Sungei Kelantan, caû hai baûn aâm laø Caùt Raên Taêng. 185. Caùt Caéc Taêng/ Kelantan, quoác gia coå, saùch söû Trung Hoa ghi cheùp vôùi teân Caáp Lan Ñan (急蘭丹) hoaëc caùc aâm töông caän, nay aâm laø Caùt Lan Ñan (吉蘭丹). 186. Tang Caø Laùo, cöûa bieån, 桑 �� 咾海門, Kuala Trengganu (Malaysia). Baûn T-S phoûng ñònh laø Sungei Trengganu, Baûn G.W xaùc ñònh laø Sungei Trengganu, caû hai baûn aâm sai laø Tang Kha Laûu. 187. Tang Caø Laùo/ Trengganu, quoác gia coå, saùch söû Trung Hoa ghi cheùp vôùi teân Ñinh Cô Noâ (丁機奴) hoaëc caùc aâm töông caän, nay aâm laø Ñinh Gia Noâ (丁加奴). 188. Long OÂn, cöûa bieån, 龍温海門, Kuala Dungun. Baûn T-S phoûng ñònh laø Sungei Dungun, Baûn G.W xaùc ñònh laø Kuala Dungun. 189. Ma Maêng, cöûa bieån, 麻 �� 海門, Kemaman? 190. Hoøn Boâng, (石丸)芃 [?]. 191. Toaøn Haõn, cöûa bieån, 全罕海門, Kuantan? 192. Muõi Ba Loä, (山/每) �� (石路), Tanjong Agas? 193. Muõi Lieâu, (山/每) 繚, Baûn T-S, Baûn G.W aâm sai laø Muõi Lieãu. 194. Lieâu, 繚, ñaây laø ñaûo, coù leõ nguyeân vaên hoaëc baûn in vieát thieáu chöõ cuø lao, ôû Phaàn IV cuûa Taäp luïc vieát ñuùng laø cuø lao Lieâu. Baûn G.W phoûng ñònh laø Pulau Tioman. 195. Cau vò, chöõ Noâm laï , vò = thöïc + vò (飠未), chöa roõ laø gioáng cau gì, chôø xeùt theâm. 196. Long Nha, cöûa bieån, 龍牙海門, nghóa roäng laø teân cöûa bieån goïi theo teân quaàn ñaûo Long Nha (Lingga Is.), theo nghóa heïp, chæ nôi sau naøy laø ñaûo quoác Singapore. 197. Khoán Thieän, cöûa bieån, (口困) 善海門, chöa xaùc ñònh ñöôïc, coù theå chæ vuøng Johor (caûng Saùi Thoá, muõi Tuas). 198. Thieän Taêng, cöûa bieån, 善僧海門, Pontian Keehil? 199. Caâu Caùn, cöûa bieån, (虫句) 幹海門, Kelanang? 200. Cuø lao Cau, 岣嶗橰, Penang (Baûn T-S). 201. Taøu caáp baûn, 給板艚, phieân aâm töø tieáng Maõ Lai goác Tamil “kapal”, kapal/ caáp baûn laø loaïi taøu lôùn, töông ñöông chöõ haïm (艦). 202. Xa Laùng, hoøn, 車 �� (石丸), Chalang/Ujong Salang (Phuket) (Baûn T-S). Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 51 (IV) DÖÔNG HAÛI THUÛY TRÌNH(*) [Ñöôøng thuûy ngoaøi khôi] Töø Hoøn Khoai theo höôùng Nhaâm [345 ñoä] ra khôi, thuûy trình 2 ngaøy ñeán hoøn Coå Toân [Pulo Damar Group].(1) Töø hoøn Coå Toân theo höôùng Caøn [315 ñoä] ra khôi, thuûy trình 1 ngaøy ñeán sôû Phuù Quoác. Töø sôû Phuù Quoác theo höôùng taây, ra khôi thuûy trình 1 ngaøy ñeán Hoøn Than [Koh Ta Kiev]. Töø Hoøn Than theo höôùng Taân [285 ñoä], ra khôi thuûy trình 1 ngaøy ñeán nuùi Coå Ong [Kas Rong]. Töø nuùi Coå Ong theo höôùng taây, ra khôi 1 ngaøy ñeán ñaàm Coå Coâng [Kas Kong]. Töø ñaàm Coå Coâng theo höôùng Tuaát [300 ñoä], ra khôi 1 ngaøy ñeán nuùi Coå Coát [Ko Kut]. Töø nuùi Coå Coát theo höôùng Taân [285 ñoä], ra khôi thuûy trình 1 ngaøy ñeán Hoøn Chuoái nuùi Döông Khaûm [Ko Mai Si Yai - Ko Chang]. Töø Hoøn Chuoái nuùi Döông Khaûm theo höôùng Caøn [315 ñoä], ra khôi thuûy trình 1 ngaøy ñeán hoøn Thieát Mieät [Ko Samet]. Töø hoøn Thieát Mieät theo höôùng Tuaát [300 ñoä], ra khôi thuûy trình 1 ngaøy ñeán kheùm Thoát Noát [Samae San]. Töø kheùm Thoát Noát theo höôùng Hôïi [330 ñoä], ra khôi thuûy trình 1 ngaøy ñeán hoøn Xæ Khoáng [Ko Si Chang]. Töø hoøn Xæ Khoáng theo höôùng Nhaâm [345 ñoä], ra khôi thuûy trình nöûa ngaøy ñeán cöûa bieån Baéc Nam [Mae Nam Chao Phraya]. Töø cöûa bieån Baéc Nam theo höôùng nam, ra khôi thuûy trình 1 ngaøy ñeán cöûa bieån Baèng Lieãm [Ban Leam]. Töø Baèng Lieãm ra khôi,(2) thuûy trình 1 ngaøy ñeán Saâm Loâ Ñoät [Sam Roi Yod]. Töø Saâm Loâ Ñoät theo höôùng nam thuûy trình 2 ngaøy ñeán cöûa bieån Phi Thieâu [Khlong Pathiew]. Töø cöûa bieån Phi Thieâu theo höôùng Ñinh [195 ñoä], ra khôi thuûy trình 1 ngaøy ñeán cöûa bieån Laùng Son [Paknam Lang Suan]. Töø cöûa bieån Laùng Son theo höôùng nam, ra khôi thuûy trình 1 ngaøy ñeán cöûa bieån Xaây Gia [Paknam Chaiya]. Töø cöûa bieån Xaây Gia theo höôùng Tî [150 ñoä], ra khôi thuûy trình 2 ngaøy ñeán cöûa bieån Luïc Khoân [Nakhon Si Thammarat]. Töø cöûa bieån Luïc Khoân theo höôùng Tî [150 ñoä], ra khôi thuûy trình 2 ngaøy ñeán cöûa bieån Soùng Seû [Mae Nam Songkhla]. Töø cöûa bieån Soùng Seû theo höôùng Thìn [120 ñoä], ra khôi thuûy trình 2 ngaøy ñeán cöûa bieån Taø Næ [Pattani].(3) * Töø phaàn naøy trôû ñi, nhöõng ñòa danh ñaõ coù ôû caùc phaàn tröôùc, xin khoâng chuù laïi. PHQ. 52 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục Töø cöûa bieån Taø Næ theo höôùng Toán [135 ñoä], ra khôi thuûy trình 1 ngaøy ñeán cöûa bieån Ma Maêng [Sungei Kemaman].(4) Töø cöûa bieån Ma Maêng theo höôùng Thìn [120 ñoä], ra khôi thuûy trình 1 ngaøy ñeán Caùt Caéc Taêng [Sungei Kelantan]. Töø cöûa bieån Caùt Caéc Taêng theo höôùng Thìn [120 ñoä], ra khôi thuûy trình 2 ngaøy ñeán cöûa bieån Toaøn Haõn [Kuantan?]. Töø cöûa bieån Toaøn Haõn theo höôùng Thìn [120 ñoä], ra khôi thuûy trình 3 ngaøy ñeán cuø lao Lieâu.(5) Töø cuø lao Lieâu theo höôùng Vò [210 ñoä], roài ñeán höôùng taây [270 ñoä], höôùng Tyù [Baéc ~ 0 ñoä] ñeå ñeán möông Xa Laùng [Chalang], thuûy trình cuõng gioáng nhö thuûy trình ven bieån [xem Phaàn III, tröôùc]. CHUÙ THÍCH 1. Coå Toân, hoøn, 古 (口尊) (石丸), ñaûo lôùn thuoäc quaàn ñaûo Nam Du [Pulo Damar Group]. ÔÛ Phaàn III vieát laø Coå Troân 古 ��. 2. Taäp luïc khoâng cheùp höôùng la baøn. 3. ÔÛ Phaàn III vieát Taø Neâ 斜泥, ñaây vieát Taø Næ 斜 ��. 4. ÔÛ Phaàn III vieát laø Ma Maêng 麻 ��, ñaây vieát laø Ma Maøng 麻恾, caû hai caùch aâm Noâm ñeàu gaàn aâm goác laø Kemaman, ôû ñaây thoáng nhaát ñoïc Ma Maêng. 5. ÔÛ Phaàn III vieát Muõi Lieâu roài ñeán Lieâu (thieáu chöõ cuø lao). Chi tieát naøy giuùp ñònh vò ñòa danh naøy. Baûn T-S vaø Baûn G.W ñeàu khoâng xaùc ñònh ñöôïc nôi naøy (Lieâu vaø Muõi Lieâu) nay öùng vôùi ñòa danh naøo. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 53 (V) DÖÔNG HAÛI TUNG HOAØNH CHÖ SÔN THUÛY TRÌNH [Ñöôøng thuûy ngoaøi khôi ngang doïc caùc nuùi] Töø Hoøn Khoai, theo höôùng Khoân [225 ñoä] baêng qua bieån khôi 4 ngaøy ñeâm ñeán cuø lao Lieâu [Pulo Tioman].(1) Töø Coå Ong [Kas Rong] theo höôùng taây baêng qua bieån khôi, xuoâi theo gioù ñoâng, caùnh buoàm quay höôùng baéc, thuûy trình 2 ngaøy ñeâm ñeán cöûa bieån Xaây Gia [Mae Nam Chaiya]. Töø kheùm Thoát Noát [Samae San] theo höôùng taây baêng qua bieån khôi, xuoâi theo gioù ñoâng, caùnh buoàm quay höôùng baéc, thuûy trình 1 ngaøy ñeán Saâm Loâ Ñoät [Sam Roi Yot]. Töø Ban Caø Soûi [Bang Plasoi/Chonburi] theo höôùng taây baêng qua bieån khôi, xuoâi theo gioù ñoâng, caùnh buoàm quay höôùng baéc, thuûy trình 2 ngaøy ñeán cöûa bieån Me Toân [Mae Nam Mae Klong]. Töø Phuù Quoác theo höôùng Thaân [240 ñoä] baêng qua bieån khôi, xuoâi theo gioù ñoâng, caùnh buoàm quay höôùng baéc, thuûy trình 1 ngaøy ñeán hoøn Thoå Chaâu [Pulo Pinjang].(2) Töø Coå Ong theo höôùng Thaân [240 ñoä] baêng qua bieån khôi, xuoâi theo gioù ñoâng, caùnh buoàm quay höôùng baéc, thuûy trình nöûa ngaøy ñeán Hoøn Thaêng [Koh Tang]. Töø hoøn Thoå Chaâu theo höôùng Nhaâm [345 ñoä] baêng qua bieån khôi, xuoâi theo gioù ñoâng, thuûy trình 2 ngaøy ñeán Hoøn Thaêng [Koh Tang]. Töø hoøn Thoå Chaâu theo höôùng nam baêng qua bieån khôi, xuoâi theo gioù ñoâng, thuûy trình 1 ngaøy ñeán Hoøn Baø [Koh Wai]. Töø Hoøn Thaêng theo höôùng nam baêng qua bieån khôi, xuoâi theo gioù ñoâng, thuûy trình 1 canh ñeán Hoøn Baø [Koh Wai].(3) CHUÙ THÍCH 1. Ñòa danh naøy khoù xaùc ñònh, döïa vaøo phöông höôùng vaø thôøi gian haønh trình, phoûng ñònh laø Pulo Tioman, nay thuoäc vuøng bieån Malaysia. 2. Thoå Chaâu, 土硃, Pulo Pinjang, Poulo Panjang. Panjang tieáng Maõ Lai coù nghóa daøi, cao, xa. Ñaûo naøy ñöôïc ghi nhaän raát sôùm treân caùc baûn ñoà haøng haûi phöông Taây, vôùi nhieàu caùch vieát, tieâu bieåu nhö: Panian (Southeast Asia, John Seller, 1675; Map of Siam 1686), Paniang (Siam, Vincenzo Coronelli/Jean Baptiste Nollin, 1687), To Chou (Siam and the Malay Archipelago, The Times Atlas, 1897). 3. Ñoaïn cuoái naøy toâi nghi cheùp sai hoaëc saép chöõ sai, döïa theo haûi trình thì Hoøn Baø chæ coù theå laø caùch goïi Poulo Wai [hoaëc vieát laø Hoøn Way, Ñaûo Vai, thuoäc vuøng bieån Campuchia (Hieäp ñònh 1982), baûn ñoà Vieät Nam in cuõng coù khi vieát sai laø “Ñaûo Voi”], ñaûo naøy naèm ôû phía nam Hoøn Thaêng vaø phía baéc ñaûo Thoå Chaâu, neân töø Thoå Chaâu phaûi theo höôùng taây baéc ñeå ñeán, vaø töø Hoøn Thaêng theo höôùng nam ñeán Hoøn Baø laø ñuùng nhöng khoâng phaûi 1 canh maø phaûi maát khoaûng 3 canh (hôn 90km). 54 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục (VI) HAÛI MOÂN THUÛY TRÌNH [Ñöôøng thuûy theo caùc cöûa bieån](1) 1. Cöûa bieån Ba Thaéc �� 忒海門 Cöûa bieån roäng khoaûng 2 daëm, nöôùc saâu 8 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, ngoaøi bieån coù baõi caùt daøi roäng khoaûng 3 daëm, tuïc goïi laø coàn Muõi AÙo, coàn naøy luùc nöôùc bieån daâng ñaày thì khoâng thaáy, luùc nöôùc haï thì thaáy, [vaøo trong laø] soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø röøng ngaäp nöôùc, ñi 2 canh thì ñeán baõi coàn ñaát daøi roäng khoaûng 1 daëm, röøng caây töôi toát, tuïc goïi laø cuø lao Nai.(2) Töø cuø lao Nai soâng daøi uoán moät ñoaïn, hai beân bôø laø röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình nöûa canh thì ñeán moät baõi röøng, coàn baõi naøy roäng khoaûng 3 daëm, caây coái raäm raïp, nhieàu coïp döõ, tuïc goïi laø cuø lao Dung,(3) beân taây soâng coù con kinh nhoû, tuïc goïi laø vaøm Traø OÂn,(4) aên thoâng ñeán cöûa bieån Myõ Thanh, ghe daøi ñi ñöôïc. Töø cuø lao Dung theo soâng lôùn, soâng daøi cong, hai beân bôø röøng caây raäm raïp töôi toát, thuûy trình 1 canh ñeán ba baõi coàn,(5) caùc baõi coàn caùch nhau daøi khoaûng 4 daëm, röøng caây taïp töôi toát, tuïc goïi laø cuø lao Ba Muõi,(6) caùch beân ñoâng laø khoaûng ruoäng, tuïc goïi laø Baõi Luùa,(7) coù daân cö caøy caáy, nhieàu ñaûng cöôùp. Töø cuø lao Ba Muõi soâng lôùn daøi uoán khuùc, hai beân laø röøng taïp, cö daân canh taùc ruoäng vöôøn, thuûy trình 1 canh ñeán moät baõi ñaát daøi, tuïc goïi cuø lao Daøi,(8) treân laø röøng taïp, cö daân canh taùc ruoäng vöôøn. Töø cuø lao Daøi soâng lôùn daøi cong moät ñoaïn ñeán moät baõi ñaát, roäng khoaûng 1 daëm, coù röøng caây taïp vaø vöôøn cau, tuïc goïi laø cuø lao Maây.(9) Töø cuø lao Maây thuûy trình 1 canh coù moät nhaùnh reõ ôû phía bôø ñoâng baéc, tuïc danh laø vaøm Caùi Voàn,(10) nôi naøy coù quan Phaân thuû do quan Thuû ngöï ôû Kinh laäp, soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø cö daân canh taùc ruoäng vöôøn daøy ñaëc, thuûy trình 2 ngaøy ñeán vaøm OÁc Nha Maân.(11) Nôi naøy doøng chaûy thoâng qua Soâng Tieàn. Töø Caùi Voàn soâng lôùn roäng uoán löôïn, hai beân bôø cö daân canh taùc ruoäng luùa vöôøn cau daøy ñaëc, thuûy trình 2 canh ñeán moät baõi lôùn, roäng khoaûng 1 daëm, cö daân canh taùc ruoäng vöôøn chen laãn röøng caây taïp, tuïc goïi laø cuø lao Toâ Chaâu,(12) cö daân canh taùc ruoäng luùa vöôøn cau daøy ñaëc [caâu naøy truøng yù caâu tröôùc]. Beân bôø taây soâng laø moät nhaùnh, tuïc goïi laø vaøm Caàn Thô,(13) coù quan ôû Kinh ñaët Phaân thuû, cö daân phoá chôï saàm uaát, soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø daân cö ruoäng vöôøn röøng caây chen laãn, soâng ñoå vaøo Laùng Sen,(14) roài chaûy ra Cöûa Beù.(15) Töø vaøm Caàn Thô soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø daân cö ruoäng vöôøn röøng caây chen laãn, thuûy trình 1 canh ñeán vaøm Bình Thuûy,(16) vaøm naøy aên thoâng qua hoøn OÂ Moân.(17) Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 55 Töø Bình Thuûy soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø ruoäng vöôøn röøng caây chen laãn, thuûy trình 2 canh ñeán hoøn OÂ Moân. Beân bôø ñoâng soâng lôùn laø moät nhaùnh, tuïc goïi laø Lai Vung,(18) aên thoâng qua Soâng Tieàn. Giöõa soâng lôùn laø baõi ñaát, tuïc goïi laø cuø lao Lai Vung, daân cö ruoäng vöôøn röøng caây chen laãn. Töø Lai Vung soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø daân cö ruoäng vöôøn röøng caây chen laãn, thuûy trình 1 canh ñeán vaøm Laáp Voø,(19) coù daân cö ruoäng vöôøn röøng caây chen laãn, aên thoâng qua Soâng Tieàn. Töø soâng lôùn OÂ Moân, beân bôø taây daân cö ruoäng vöôøn röøng caây chen laãn, thuûy trình 1 canh ñeán raïch Baèng Taêng,(20) raïch naøy hai beân bôø ruoäng vöôøn röøng caây chen laãn, chaûy ñeán nôi ngoïn cuøng.(21) Töø raïch Baèng Taêng soâng lôùn tieáp tuïc uoán löôïn, hai beân bôø ruoäng vöôøn röøng caây chen laãn, thuûy trình 1 canh ñeán raïch Thoát Noát,(22) raïch naøy nhö moät soâng lôùn, trong coù baõi ñaát, daân cö ruoäng vöôøn röøng caây chen laãn, tuïc goïi laø cuø lao Lai Vung.(23) Töø Thoát Noát soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø daân cö ruoäng vöôøn röøng caây chen laãn, thuûy trình 1 canh ñeán raïch Ba Raùch,(24) raïch naøy aên thoâng sang soâng lôùn Chaân Sum.(25) Töø raïch Ba Raùch soâng lôùn tieáp tuïc uoán löôïn, hai beân bôø daân cö ruoäng vöôøn röøng caây chen laãn, thuûy trình 1 canh ñeán raïch Chaét Caø Ñao,(26) raïch naøy aên thoâng sang raïch Maïc Caàn Nhöng.(27) Töø Chaét Caø Ñao soâng lôùn uoán löôïn, hai beân bôø daân cö ruoäng vöôøn röøng caây chen laãn, thuûy trình 1 canh ñeán raïch Maïc Caàn Nhöng, raïch naøy aên thoâng sang raïch Ba Raùch.(28) Töø Maïc Caàn Nhöng soâng lôùn uoán löôïn, hai beân bôø daân cö ruoäng vöôøn röøng caây chen laãn, thuûy trình 1 canh ñeán raïch Chaâu Ñoác,(29) nôi ñaây coù cö daân vaø ñaët quan Phaân thuû, raïch naøy aên thoâng qua soâng lôùn Chaân Sum. Tö ø ra ïch Cha âu Ño ác ñe án Nam Vang, so âng da øi uo án löô ïn, hai be ân bô ø la ø rö øng ta ïp, co ù ba õi ña át rö øng tu ïc go ïi la ø cu ø lao Ke át,(30) bô ø so âng be ân ta ây co ù mo ät nha ùnh a ên tho âng ñe án Ba ùt Ta àm Bo ân, ca ùc nha ùnh re õ höô ùng nam, höô ùng ba éc ñe àu ñe án ngo ïn cu øng. 2. Cöûa bieån Myõ Thanh - 美清海門 Cöûa bieån roäng khoaûng 25 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, taâm cöûa höôùng veà phía nam, phía ñoâng ngoaøi bieån coù baõi caùt, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc. Doøng soâng uoán löôïn, hai beân bôø laø döøa nöôùc, doøng chaûy ñeán ngaõ ba Coå Coø(31) chia laøm hai nhaùnh, moät nhaùnh theo höôùng ñoâng baéc aên thoâng qua soâng lôùn Ba Thaéc; moät nhaùnh chaûy theo höôùng taây nam, hai beân bôø laø döøa nöôùc, thuûy trình 2 ngaøy ñeán ngaõ ba Caùi,(32) laïi chaûy voøng veà thoâng vaøo laùng roäng ñeán ñaïo Long Xuyeân. 3. Cöûa bieån Gaønh Haøu - 䃄 (石侯) 海門 Cöûa bieån roäng khoaûng 30 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình 1 ngaøy ñeán ñaïo Long Xuyeân. 56 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 4. Cöûa bieån Boà Ñeà - 菩 (艹/是) 海門 Cöûa bieån roäng 30 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình 3 ngaøy thoâng ñeán Ñaàm Chim,(33) roài ñeán Long Xuyeân. 5. Cöûa bieån Raïch Goác - 瀝㭲海門 Cöûa bieån roäng khoaûng 16 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình 3 ngaøy ñeán ñaïo Long Xuyeân. 6. Cöûa bieån Baõi OÂng Ñaàm Cuøng - 罷翁潭窮海門 Moät cöûa maø phaân laøm hai nhaùnh, moät nhaùnh höôùng veà baéc, tuïc goïi laø cöûa Baõi OÂng, cöûa naøy roäng khoaûng 1 daëm, nöôùc saâu 8 thöôùc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng caây ngaäp nöôùc, thuûy trình 1 ngaøy ñeán Ñaàm Chim; moät nhaùnh höôùng veà taây, tuïc goïi laø cöûa Ñaàm Cuøng, cöûa naøy roäng khoaûng 4 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø döøa nöôùc, thuûy trình 1 ngaøy nhaäp vaøo Ñaàm Dôi Ñaàm Cuøng,(34) roài ñeán ñaïo Long Xuyeân. 7. Cöûa bieån OÂng Ñoác - 翁篤海門 Cöûa bieån roäng khoaûng 30 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø röøng ngaäp nöôùc vaø döøa nöôùc, thuûy trình 1 ngaøy thì soâng chia laøm hai nhaùnh, choã naøy tuïc goïi laø ngaõ ba Saøi Khoa/Thaày Khoùa,(35) nhaùnh chaûy theo höôùng baéc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø döøa nöôùc, chaûy ñeán ngoïn cuøng, daân cö ruoäng vöôøn saàm uaát; nhaùnh chaûy theo höôùng ñoâng, soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø döøa nöôùc, thuûy trình 2 canh, soâng laïi chia laøm hai nhaùnh, tuïc goïi laø ngaõ ba Ñoàng Côø.(36) Ngaõ ba Ñoàng Côø, moät nhaùnh theo höôùng baéc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø döøa nöôùc, coù cö daân ruoäng vöôøn, chaûy ñeán ngoïn cuøng; nhaùnh theo höôùng ñoâng, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø döøa nöôùc, thuûy trình 1 canh thì chia laøm hai nhaùnh, choã naøy tuïc goïi laø ngaõ ba Raïch Laïp.(37) Ngaõ ba Raïch Laïp, moät nhaùnh theo höôùng ñoâng nam, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø döøa nöôùc, daân cö ñoâng ñuùc, thuûy trình 2 ngaøy thoâng ñeán Ñaàm Chim; nhaùnh theo höôùng ñoâng baéc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø döøa nöôùc, cö daân canh taùc ruoäng vöôøn, thuûy trình nöûa canh thì chia laøm hai nhaùnh, ñaây laø ñaïo Long Xuyeân. Ñaïo Long Xuyeân coù quan Muïc thuû, chöùa nhieàu luùa gaïo, daân cö phoá chôï sung tuùc, daân chuyeân laøm caùc ngheà laáy maät/saùp ong, deät chieáu boâng, loâng chim, caù khoâ, toâm khoâ, vuøng naøy coù nhieàu muoãi, ñóa, caù saáu, raén [蛇 (魚密) ?], aùc ngö. Ngaõ ba Long Xuyeân, moät nhaùnh theo höôùng nam, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng caây vaø döøa nöôùc, aên thoâng ñeán cöûa bieån Gaønh Haøu; moät nhaùnh theo höôùng ñoâng baéc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø döøa nöôùc, thuûy trình 1 ngaøy ñeán Traïi Caù,(38) hai beân bôø cö daân laøm ngheà caù. Töø Traïi Caù soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø caây coû töôi toát laø laø maët nöôùc, thuûy trình 1 canh ñeán Laùng Bieån,(39) laùng naøy roäng khoaûng 2 daëm, nöôùc caïn, Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 57 muøa heø muøa thu möa nhieàu, ghe thuyeàn coù theå qua laïi ñöôïc, muøa ñoâng muøa xuaân naéng nhieàu nöôùc caïn, ghe khoâng ñi ñöôïc. Laùng naøy nhieàu muoãi, ñóa vaø caù ñoàng caùc loaïi. 8. Cöûa Lôùn Cöûa Beù, hai cöûa - �� 閉二海門 Cöûa chia hai nhaùnh, moät nhaùnh soâng phía ñoâng, tuïc goïi laø Cöûa Lôùn, roäng khoaûng 90 taàm, nöôùc saâu 10 thöôùc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø döøa nöôùc, thuûy trình moät ñoaïn ñeán Caùi Taét,(40) aên thoâng qua Cöûa Beù. Tö ø Ca ùi Ta ét so âng da øi uo án löô ïn, hai be ân bô ø la ø dö øa nöô ùc, thu ûy trình nö ûa nga øy ñe án nga õ ba Ca ùi Ta øu,(41) so âng chia hai nha ùnh, mo ät nha ùnh theo höô ùng nam, so âng da øi uo án löô ïn, hai be ân bô ø la ø dö øa nöô ùc va ø rö øng ca ây, cha ûy ñe án ngo ïn cu øng; mo ät nha ùnh theo höô ùng ño âng, so âng da øi uo án löô ïn, hai be ân bô ø lau sa äy ra äm ra ïp, thu ûy trình 1 nga øy ñe án Ba õi Xa øo,(42) nôi na øy pho á chô ï da ân cö buo ân ba ùn ño âng ñu ùc. Töø cöûa bieån, moät nhaùnh soâng chaûy theo höôùng baéc, tuïc goïi laø Cöûa Beù, roäng khoaûng 70 taàm, nöôùc saâu 8 thöôùc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø röøng caây vaø döøa nöôùc, thuûy trình moät ñoaïn ñeán Caùi Taét, aên thoâng qua Cöûa Lôùn. Töø Caùi Taét soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø döøa nöôùc, daân ôû laãn trong röøng caây, thuûy trình nöûa ngaøy, soâng chia ra hai nhaùnh, choã naøy tuïc danh laø Ngaõ Taét Ñoàng Tranh,(43) moät nhaùnh chaûy theo höôùng taây baéc, soâng nhoû chaûy löôïn 3 khuùc, hai beân bôø laø döøa nöôùc, thuûy trình 1 canh ñeán xoùm Ñoàng Tranh, nôi naøy cö daân laøm ruoäng vaø laøm ngheà laáy toå ong. Töø xoùm Ñoàng Tranh soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø döøa nöôùc, chaûy ñeán ngoïn cuøng; moät nhaùnh chaûy theo höôùng ñoâng nam, soâng lôùn daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø döøa nöôùc, röøng caây raäm raïp, thuûy trình 2 canh ñeán xoùm Caùi Ñuoác,(44) xoùm naøy daân cö laøm ruoäng treân cao, laøm ngheà caù vaø laáy toå ong. Töø Caùi Ñuoác soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø döøa nöôùc vaø röøng taïp, thuûy trình 1 ngaøy ñeán Cöûa Khaâu,(45) choã naøy hai beân bôø nhieàu caây maän, caønh nhaùnh giao nhau cong queïo khoù ñi. Töø Cöûa Khaâu soâng daøi uoán hai ñoaïn, hai beân bôø lau saäy laø laø maët soâng cho ñeán Xoùm Laùng,(46) nôi naøy hai beân bôø daân cö ñoâng ñuùc, coù ngheà laøm nöôùc maém. Töø Xoùm Laùng hai beân bôø lau saäy sen suùng töôi toát, thuûy trình 1 ngaøy ñeán ngaõ ba Sôn Chieát,(47) töø ngaõ ba Sôn Chieát soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø röøng taïp, cho ñeán... (caâu naøy maát ñoaïn sau)(48) daân cö laøm ruoäng vöôøn, thuûy trình 1 ngaøy ñeán vaøm Caàn Thô. Vaøm naøy coù quan Thuû ngöï, daân cö ñoâng ñuùc, coù phoá chôï buoân baùn. 9. Cöûa bieån Raïch Soûi - 瀝 �� 海門 Cöûa roäng khoaûng 7 taàm, nöôùc saâu 1 thöôùc 5 taác, soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình 1 ngaøy thì soâng chia laøm hai nhaùnh, nôi naøy cö daân coù ngheà laøm toâm khoâ, moät nhaùnh chaûy theo höôùng taây aên thoâng vôùi Raïch Giaù; moät nhaùnh chaûy theo höôùng baéc, hai beân bôø laø röøng ngaäp nöôùc, chaûy ñeán ngoïn cuøng. 58 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 10. Cöûa bieån Raïch Giaù - 瀝架海門 Cöûa bieån roäng khoaûng 20 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân bôø laø röøng caây ngaäp nöôùc, coù nhieàu caây giaù, thuûy trình moät ñoaïn ñeán ñaïo Kieân Giang, nôi naøy coù quan Kinh traán giöõ, hai beân bôø coù cö daân laøm ruoäng vaø phoá chôï. Phía ñoâng baéc soâng coù goø ñaát, cö daân troàng caây thuoác laù vaø vaøi gioáng caây khaùc, cuøng laøm ngheà laáy maät ong, deät chieáu boâng. Töø ñaïo Kieân Giang soâng daøi uoán löôïn, phoá chôï ruoäng nöông, thuûy trình nöûa canh thì chia laøm hai nhaùnh, moät nhaùnh soâng chaûy theo höôùng baéc cho ñeán ngoïn cuøng, daân Cao Mieân sinh soáng, caây coái töôi toát; moät nhaùnh soâng chaûy theo höôùng ñoâng, soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø röøng caây ngaäp nöôùc, thuûy trình 2 canh ñeán Raïch Soûi. 11. Cöûa bieån traán Haø Tieân - 河僊鎭海門 Cöûa bieån roäng khoaûng 2 daëm, hai beân traùi phaûi laø hai nuùi lôùn nhoû, tuïc goïi laø hoøn Suù Lôùn ôû beân ñoâng vaø hoøn Suù Nhoû ôû beân taây, cöûa bieån chia laøm ba nhaùnh, moät nhaùnh, giöõa doøng ñoå ra bieån theo höôùng taây, doøng chaûy gaàn sau löng hoøn Suù Lôùn, cöûa naøy roäng khoaûng 40 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc, aên thoâng soâng lôùn Haø Tieân; moät nhaùnh, giöõa doøng ñoå ra bieån theo höôùng taây nam, giöõa hai hoøn, cöûa naøy roäng khoaûng 30 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, aên thoâng soâng lôùn Haø Tieân, ghe thuyeàn thöôøng ra vaøo; moät nhaùnh, giöõa doøng ñoå ra bieån theo höôùng ñoâng nam, roäng khoaûng 70 taàm, nöôùc caïn, ghe thuyeàn khoâng ra vaøo ñöôïc, cuõng aên thoâng soâng lôùn Haø Tieân. Be ân trong cö ûa bie ån, ba do øng cha ûy hô ïp nhau nha äp va øo so âng lô ùn Ha ø Tie ân, ñe án giö õa mo ät ña àm ro äng khoa ûng 1 da ëm, löô ïn mo ät ñoa ïn bao quanh bô ø ta ây, tre ân bô ø ta ây la ø go ø ña át lô ùn, tö ùc la ø tra án Ha ø Tie ân. Tra án na øy co ù quan Kinh tra án giö õ, nhie àu sa éc da ân cö tru ù, pho á chô ï sa àm ua át, ghe buo ân cu ûa ngöô øi Ñöô øng [Hoa] neo ña äu. Phía sau tra án ve à höô ùng ta ây nam co ù ngo ïn nu ùi cao, be ân nu ùi co ù tha ùp, tu ïc go ïi nu ùi na øy la ø Ngu õ Ho å Sôn, trong nu ùi nhie àu co ïp dö õ. Phía ño âng tra án ca ùch so âng lô ùn la ø khoa ûnh rö øng ven bô ø va ø nu ùi cao, rö øng ca ây xa ây ta àng sum sue â, khoa ûnh rö øng nga äp nöô ùc co ù ba õi ca ùt, tu ïc go ïi la ø To â Cha âu, ngöô øi Ñöô øng, ngöô øi Ño à Ba ø va ø ngöô øi Hoa Lang ñe àu la äp pho á xa ù ô û ño ù, co ù ba bo án gie áng nöô ùc. Ña èng sau tra án phía ta ây nam ven bô ø bie ån nu ùi o âm vo øng che nhie àu lô ùp, ca ây co ái sum sue â, tu ïc go ïi la ø Mu õi Nai. Töø choã ñaàm Haø Tieân nhaäp doøng soâng, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình 1 ngaøy, soâng chia hai nhaùnh, tuïc goïi laø ngaõ ba Saøi Maïc,(49) moät nhaùnh chaûy veà taây, soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø röøng ngaäp nöôùc, chaûy ñeán ngoïn cuøng, nuùi röøng sum sueâ; moät nhaùnh chaûy veà ñoâng baéc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø ruoäng nöông khoaùng ñaõng, chen röøng caây taïp, thuûy trình 1 ngaøy ñeán nuùi Chaân Sum,(50) nuùi naøy coù soùc cuûa ngöôøi Cao Mieân, canh taùc ruoäng nöông, laøm ngheà laáy toå ong, haùi sa nhaân, baïch khaáu. Töø Chaân Sum soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø soùc cuûa ngöôøi Cao Mieân, ruoäng treân nuùi chen laãn röøng taïp, thoâng ñeán vaøm Chaâu Ñoác, nôi naøy ñaët Thuû ngöï, coù quan Kinh traán giöõ, hai beân bôø cö daân laäp phoá chôï mua baùn. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 59 12. Cöûa bieån Raïch Lôùn - 瀝 �� 海門 [Prek Ka Ky] (ñaát Cao Mieân)(51) Cöûa roäng khoaûng 7 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø röøng ngaäp nöôùc, chaûy ñeán ngoïn cuøng, thoâng ñeán soùc ngöôøi Cao Mieân. 13. Cöûa bieån Vònh AÙch - 泳厄海門 [Kep Beach] Cöûa roäng khoaûng 7 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc 5 taác, soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình 1 ngaøy ñeán xoùm Bang Caø Ñang [Kandal],(52) aên thoâng cöûa bieån Caàn Boät. 14. Cöûa bieån Caàn Boät - 芹浡海門 [Prek Kampot] Cö ûa ro äng khoa ûng 50 ta àm, nöô ùc sa âu 3 thöô ùc, phía ba éc cö ûa co ù nu ùi, phía ta ây cö ûa la ø rö øng nga äp nöô ùc, so âng da øi uo án löô ïn, hai be ân bô ø la ø rö øng ta ïp, co ù so ùc ngöô øi Man, la øm ruo äng va ø nghe à ñi rö øng, thu ûy trình 1 canh thì so âng chia hai nha ùnh, mo ät nha ùnh cha ûy ve à ba éc, hai be ân bô ø la ø so ùc ngöô øi Man, ruo äng nöông la ãn rö øng tre, so âng cha ûy ñe án ngo ïn cu øng, nôi rö øng ta ïp; mo ät nha ùnh so âng cha ûy ve à ño âng, so âng da øi uo án löô ïn, hai be ân bô ø la ø rö øng nga äp nöô ùc, co ù so ùc ngöô øi Man, la øm ruo äng va ø nghe à ñi rö øng, thu ûy trình 1 canh ñe án xo ùm Bang Ca ø Ñang, xo ùm na øy nhie àu sa éc da ân sinh so áng, la øm ruo äng va ø nghe à ñi rö øng, a ên tho âng qua cö ûa bie ån Vònh A Ùch. 15. Cöûa bieån Sa UÙc - 沙郁海門 [Prek Krong Smach] Cöûa roäng khoaûng 20 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, coù soùc ngöôøi Man, laøm ruoäng vaø ngheà ñi röøng, thoå saûn coù traàn hoaøng, tuïc goïi nôi naøy laø vònh Sa UÙc.(53) 16. Cöûa bieån Huùc Caø Ba - 旭 �� 海門 [Prek Tiek Sap] Cöûa roäng khoaûng 30 taàm, nöôùc saâu 8 thöôùc, hai beân nuùi non truøng ñieäp, caây coái sum sueâ, soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø röøng taïp, thuûy trình 1 canh ñeán möông Huùc Caø Ba. Möông naøy coù quan Xieâm La ñoùng Thuû ngöï, daân cö röøng taïp cho ñeán ngoïn cuøng, nuùi röøng töôi toát.(54) 17. Cöûa bieån Vònh Thôm - 泳 �� 海門 [Prek Kamgpong Saom] Cöûa roäng khoaûng 7 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, daân cö laøm ruoäng vaø ngheà ñi röøng.(55) 18. Cöûa bieån Phì Thaéc - 肥忒海門 [Prek Piphot] Cöûa roäng khoaûng 7 taàm, nöôùc saâu 5 thöôùc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, coù soùc ngöôøi Man, laøm ngheà ñi röøng vaø ñoùng ghe ñeå baùn.(56) 19. Cöûa bieån Sa Ngao - 沙敖海門 [Prek Snakung] Cöûa roäng khoaûng 5 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân nuùi röøng töôi toát, coù soùc ngöôøi Man, laøm ngheà ñi röøng, haùi traàn hoaøng, caùc loaïi [töông töï], soâng chaûy ñeán ngoïn cuøng.(57) 60 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 20. Cöûa bieån Baø Söï - 妑事海門 [Preaek Trapeang Rung] Cöûa roäng khoaûng 7 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân nhieàu caây döông, coù baõi caùt, soâng daøi uoán 3 khuùc ñeán soùc Man, daân laøm ngheà ñi röøng, chaûy ñeán ngoïn cuøng. 21. Cöûa bieån Coå Coâng - 古公海門 [Prek Kas Kong] Cöûa roäng khoaûng 20 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình nöûa ngaøy ñeán ñaàm Lai Muoàng [Kas Muol], ñaàm roäng khoaûng 1 daëm, nöôùc saâu 1 thöôùc. Töø ñaàm Lai Muoàng soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, soâng chia laøm hai nhaùnh, giöõa soâng coù baõi caùt röøng caây ngaäp nöôùc, thuûy trình 2 canh ñeán möông Coå Coâng, soâng chia laøm hai nhaùnh. Taïi möông naøy coù quan Xieâm La traán thuû, quaân soá khoaûng 100 suaát, cö daân laøm ngheà röøng vaø mua baùn, moät nhaùnh chaûy veà taây,(58) soâng daøi uoán löôïn, hai beân röøng nuùi xanh toát, thuûy trình ñeán sôû cuõ Hoaéc Nhieân. Hoài tröôùc coù ngöôøi Taøu teân laø Hoaéc Nhieân ngang ngöôïc chieám giöõ ñaàm Coå Coâng, tuï taäp beø ñaûng cöôùp boùc caùc thuyeàn buoân, sau bò quan Traán thuû Haø Tieân ñaùnh deïp ñaûng cöôùp, cheùm cheát y;(59) moät nhaùnh chaûy veà ñoâng,(60) soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, cö daân laøm ruoäng vaø ngheà ñi röøng, thuûy trình nöûa canh ñeán sôû cuõ Chaâu Khoa Suùc [Prek Kaoh].(61) Hoài tröôùc quan Tieâm La laø Chaâu Khoa Suùc ñöôïc vua Xieâm ñieàu ñeán traán thuû möông Coå Coâng, cai trò gaét gao, daân chuùng oaùn gheùt, nhoùm ngöôøi laïi gieát y.(62) 22. Cöûa bieån Lai Muoàng - 淶捫海門 [Prek Kas Muol] Cöûa roäng khoaûng 60 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, soâng daøi uoán moät ñoaïn ñeán Caùi Taét [丐 ��](63) nhaäp vaøo ñaàm aên thoâng ñeán cöûa bieån La Khoáng [Snom Crabeu]. Ñaàm Caùi Taét roäng khoaûng 1 daëm, boán phía laø röøng ngaäp nöôùc, phía ñoâng ñaàm naøy thoâng ñeán ñaàm Coå Coâng, phía baéc ñaàm laø nuùi röøng sum sueâ, phía nam ñaàm laø röøng ngaäp nöôùc, moät nhaùnh chaûy veà taây, hai beân bôø laø röøng ngaäp nöôùc, chaûy ñeán ngoïn cuøng. 23. Cöûa bieån La Khoáng - 羅控海門 [Prek Snom Crabeu/Krabei] Cöûa roäng khoaûng 60 taàm, nöôùc saâu 8 thöôùc, hai beân laø röøng caây ngaäp nöôùc, soâng daøi uoán moät ñoaïn ñeán moät baõi buøn, tuïc goïi laø cuø lao Caåm [Koh Lam Dam],(64) röøng caåm sum sueâ. Töø cuø lao Caåm soâng chia hai nhaùnh, moät nhaùnh chaûy veà taây, thoâng ñeán thöôïng nguoàn, hai beân nuùi röøng xanh toát, giöõa soâng coù khoái ñaù gioáng hình voi naèm; moät nhaùnh chaûy veà ñoâng, aên thoâng vaøo nuùi röøng. 24. Cöûa bieån Ñoàng Lôùn [Paknam Khlong Yai/Laem Sok] (ñaát Xieâm) Cöûa roäng hôn 1 daëm, nöôùc saâu khoaûng 7 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, soâng daøi uoán löôïn, thuûy trình nöûa canh thì soâng chia hai nhaùnh, moät nhaùnh veà höôùng ñoâng baéc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình 2 canh ñeán möông Ñoàng Lôùn [Trat].(65) Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 100 suaát, daân cö ñoâng ñuùc, coù phoá chôï, nhieàu ruoäng nöông, vöôøn tieâu. Töø möông Ñoàng Lôùn soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng tre, coù soùc ngöôøi Man, Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 61 laøm ngheà ñi röøng, ñoát than, daàu raùi caùc loaïi, soâng chaûy ñeán ngoïn cuøng; moät nhaùnh veà höôùng ñoâng, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng taïp, thuûy trình 1 canh ñeán xoùm Leâ Löu [Tha Chet], xoùm naøy ngöôøi Xieâm, ngöôøi Cao Mieân sinh soáng, laøm ngheà ñi röøng, soâng chaûy ñeán ngoïn cuøng. 25. Cöûa bieån Hoøn Vieân [Mae Nam Bang Kradan] Cöûa roäng khoaûng 170 taàm, nöôùc saâu 8 thöôùc, phía ñoâng cöûa laø nuùi röøng sum sueâ, phía taây cöûa laø röøng taïp nhaïp ngaäp nöôùc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình 2 canh thì soâng chia hai nhaùnh, moät nhaùnh höôùng veà taây, aên thoâng vaøo soâng lôùn Chaân Boân [Mae Nam Chantha Buri]; moät nhaùnh höôùng veà baéc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, coù soùc ngöôøi Man laãn ruoäng nöông vaø röøng taïp, cho ñeán ngoïn cuøng. 26. Cöûa bieån Chaân Boân [Mae Nam Chantha Buri] Cöûa roäng khoaûng 70 taàm, nöôùc saâu 5 thöôùc, phía taây cöûa laø nuùi, tuïc goïi laø nuùi Boån Ñaàu Coâng, phía ñoâng cöûa laø röøng ngaäp nöôùc, coù quan Xieâm ñaët ñoàn Phaân thuû, soâng daøi uoán moät ñoaïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, soâng chia laøm hai nhaùnh, moät nhaùnh veà höôùng baéc, loøng soâng roäng khoaûng 200 taàm, soâng daøi uoán moät ñoaïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình nöûa canh ñeán soâng nhoû Caùi Taét [?],(66) aên thoâng ñeán cöûa bieån Baéc Nam Kheùm Noï [Tha Sala (Tha Mai)]. Töø Caùi Taét höôùng veà ñoâng laø soâng lôùn, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình 1 canh ñeán ngaõ ba, caùc doøng cuøng thoâng nhaäp soâng lôùn Chaân Boân, phía ñoâng soâng coù moät nhaùnh, tuïc goïi laø Caùi Taét, ñoå vaøo Cöûa Vieân. Töø Caùi Taét soâng lôùn uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình nöûa canh thì chia hai nhaùnh, giöõa doøng coù baõi, röøng ngaäp nöôùc töôi toát, tuïc goïi laø cuø lao Saáu [?],(67) hai nhaùnh hôïp laïi. Töø cuø lao Saáu soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình nöûa canh ñeán Caùi Taét, ñoå vaøo Baéc Nam Kheùm Noï. Töø Caùi Taét soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, nöûa ngaøy ñeán thaønh Chaân Boân. Thaønh naøy coù Chieâu Möông traán thuû, quaân soá khoaûng 200 suaát, cö daân laäp phoá chôï mua baùn. Töø thaønh Chaân Boân soâng lôùn uoán löôïn, cho ñeán ngoïn cuøng, hai beân laø daân cö vaø röøng taïp; phía taây thaønh coù nuùi, saûn sinh loaïi ngoïc naêm maøu, phía baéc thaønh coù goø ñaát lôùn, ngöôøi Taøu khaù ñoâng, troàng caây thuoác laù. 27. Cöûa bieån Baéc Nam Kheùm Noï [Tha Sala (Tha Mai)] Cöûa roäng khoaûng 20 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, phía baéc cöûa coù nuùi, phía ñoâng cöûa laø baõi caùt, soâng daøi uoán moät ñoaïn ñeán baõi buøn, tuïc goïi laø cuø lao Seû [?].(68) Töø cuø lao Seû soâng uoán moät ñoaïn roài chia hai nhaùnh, moät nhaùnh höôùng veà baéc, hai beân daân cö ruoäng nöông cho ñeán thöôïng nguoàn laø soùc ngöôøi Man; moät nhaùnh chaûy veà ñoâng nam, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp maën, phía 62 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục bôø ñoâng laø soâng nhoû, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng taïp, chaûy ñeán ngoïn cuøng. Töø soâng nhoû höôùng veà nam, soâng lôùn uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, ñoå vaøo soâng lôùn Chaân Boân. 28. Cöûa bieån Phaät Seû [Mae Nam Prasae] Cöûa roäng khoaûng 40 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc 5 taác, hai beân laø baõi caùt, röøng caây töôi toát, soâng daøi uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng nöông chen laãn röøng taïp, thuûy trình nöûa ngaøy thì soâng chia hai nhaùnh, moät nhaùnh höôùng veà ñoâng, soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø daân cö, ruoäng nöông vaø röøng taïp, thuûy trình 1 canh ñeán möông Phaät Seû [Muang Prasae]. Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 100 suaát, cö daân laøm ngheà ñi röøng; moät nhaùnh höôùng veà baéc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø daân cö ruoäng nöông daøi ñeán thöôïng nguoàn röøng nuùi. 29. Cöûa bieån Ba Sí [Mae Nam Laem Thoraphim?] Cöûa roäng khoaûng 40 taàm, nöôùc saâu 6 thöôùc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng taïp, daân laøm ngheà ñi röøng, soâng chaûy ñeán ngoïn cuøng. 30. Cöûa bieån Baøn Traêm [Mae Nam Ban Phe] Cöûa roäng khoaûng 15 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân laø nuùi vôùi nhöõng thöûa röøng taïp, soâng daøi uoán löôïn, cho ñeán ngoïn cuøng, daân laøm ruoäng vaø ngheà ñi röøng. 31. Cöûa bieån Loâ Ñoân [Mae Nam Khlong Rayong] Cöûa roäng khoaûng 14 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc, hai beân laø röøng caây baõi caùt, soâng daøi uoán löôïn, thuûy trình 1 canh ñeán möông Loâ Ñoân [Muang Rayong]. Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 300 suaát, daân cö ñoâng ñuùc, phaàn lôùn laøm ruoäng vaø ñi röøng. Töø möông Loâ Ñoân soâng daøi uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng vöôøn chen laãn röøng taïp, cho ñeán ngoïn cuøng trong röøng nuùi. 32. Cöûa bieån Baêng Coâng [Mae Nam Bang Pakong] Cöûa roäng khoaûng 60 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, daân laøm ngheà keát laù döøa,(69) thuûy trình 3 ñoaïn ñeán Caùi Taét, theo höôùng taây ñoå vaøo cöûa bieån Baéc Nam [Paknam Chao Phraya]. Töø soâng lôùn Caùi Taét, soâng daøi uoán löôïn, hai beân daân cö vaø röøng taïp, thuûy trình 1 ngaøy ñeán möông Baéc Nieâu [Paetriu]. Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 1.000 suaát, daân cö phoá chôï ruoäng nöông sung tuùc, phía ñoâng soâng coù suoái nhoû, aên thoâng vaøo röøng nuùi, coù daân laøm thôï moäc. Töø möông Baéc Nieâu soâng lôùn chia hai nhaùnh, moät nhaùnh veà ñoâng baéc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø döøa nöôùc vaø röøng taïp, daân laøm ruoäng nöông vaø ngheà ñi röøng, thuûy trình 1 ngaøy ñeán möông Bang Cöông [Prachin Buri].(70) Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 100 suaát. Töø möông Bang Cöông soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng taïp cho ñeán ngoïn cuøng; moät nhaùnh veà taây baéc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø laø röøng taïp vaø cö daân, thuûy trình 2 ngaøy ñeán möông Xa Ñoäc [Nakhon Nayok].(71) Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 100 suaát. Töø möông Xa Ñoäc soâng chaûy ñeán röøng nuùi thöôïng nguoàn. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 63 33. Cöûa bieån Baéc Nam [Paknam Chao Phraya] Cö ûa ro äng khoa ûng 1 da ëm röô õi, nöô ùc sa âu 4 thöô ùc, ngoa øi cö ûa co ù 2 luo àng nöô ùc, mo ät luo àng höô ùng ve à phía nam bie ån lô ùn, mo ät luo àng höô ùng ve à phía ta ây bie ån lô ùn, giö õa cö ûa phía ngoa øi bie ån co ù ba õi ca ùt bu øn, hai be ân bô ø cö ûa la ø rö øng ca ây nga äp nöô ùc, so âng da øi uo án mo ät ñoa ïn ñe án sô û Pha ân thu û Ba éc Nam [Prakan],(72) co ù quan Xie âm tra án thu û, da ân cö pho á chô ï sung tu ùc. Tö ø möông Ba éc Nam [Samut Prakan](73) so âng lô ùn uo án mo ät ñoa ïn ñe án Ca ùi Ta ét Ngoa ïi [?],(74) phía ta ây ba éc so âng co ù khu tha ønh ba èng ga ïch mô ùi xa ây dö ïng. Tö ø Ca ùi Ta ét Ngoa ïi höô ùng ve à ño âng la ø so âng lô ùn, ñi khoa ûng 1 da ëm ñe án ra ïch Sa ùm Ño àn [Khlong Samrong].(75) Tö ø ra ïch na øy so âng da øi uo án löô ïn, hai be ân bô ø la ø da ân cö va ø rö øng ta ïp, thu ûy trình 1 nga øy ñe âm thì so âng chia hai nha ùnh, tu ïc go ïi la ø nga õ ba Ba êng Ha ï [Phrapradaeng],(76) mo ät nha ùnh höô ùng ve à nam ño å va øo bie ån lô ùn; mo ät nha ùnh höô ùng ve à ño âng, so âng da øi uo án löô ïn, hai be ân bô ø la ø da ân cö va ø rö øng ta ïp, thu ûy trình 1 canh ñe án ña äp Nöô ùc Ngo ït [?].(77) Tö ø ña äp Nöô ùc Ngo ït so âng da øi uo án löô ïn, hai be ân la ø rö øng nga äp nöô ùc, thu ûy trình 2 canh ñe án xo ùm Ba êng Phi [Bang Phli].(78) Tö ø xo ùm Ba êng Phi so âng da øi uo án löô ïn, hai be ân la ø rö øng nga äp nöô ùc, thu ûy trình 1 canh ñe án xo ùm Ba êng Ca ø Ño ång [Bang Saotong],(79) phía bô ø ba éc so âng co ù suo ái nho û, hai be ân bô ø da ân cö va ø rö øng ta ïp, thu ûy trình 1 nga øy ñe án so âng lô ùn, a ên tho âng cö ûa bie ån Ba êng Co âng [Bang Pakong]. Tö ø so âng lô ùn Sa ùm Ño àn, do øng cha ûy uo án löô ïn, hai be ân la ø cö da ân va ø rö øng ta ïp, thu ûy trình 2 canh ñe án Ca ùi Ta ét No äi [?],(80) co ù quan Xie âm ño ùng ño àn Pha ân thu û. Tö ø Ca ùi Ta ét No äi so âng da øi uo án löô ïn, hai be ân da ân cö ruo äng vöô øn, thu ûy trình nö ûa canh ñe án tha ønh Vo ïng Ca ùc [Bangkok], tha ønh na øy xa ây nhö hình ru øa, da øi khoa ûng 2 da ëm, ro äng khoa ûng 1 da ëm, ma ët tröô ùc höô ùng ta ây nam, ma ët sau höô ùng ño âng ba éc, sau tha ønh co ù so âng nho û bao quanh, a ên tho âng so âng lô ùn. Trong tha ønh la ø no äi tha ønh co ù hai khu, Pha ät Vöông ô û khu giö õa, Nhò Vöông ô û khu be ân pha ûi, cha ïm ve õ va øng son rö ïc rô õ, vo â cu øng my õ le ä, chu øa Pha ät nhie àu vo â ke å, da ân cö pho á chô ï sung tu ùc. Tröô ùc tha ønh la ø so âng lô ùn, be ân bô ø ta ây so âng la ø khu tha ønh cu õ do Phi Nha õ Ta ùc [Piya Taksin] xa ây ca át, tha ønh hình ru øa, ma ët tröô ùc ña õ xa ây xong, ma ët sau co øn dang dô û, sau khi Phi Nha õ Ta ùc che át, tha ønh va ãn ñe å va äy ñe án nay. Phía ta ây tha ønh la ø so âng nho û, tu ïc go ïi la ø ra ïch Ba êng Lu õng [Khlong Bang Lampu],(81) do øng cha ûy uo án löô ïn, hai be ân la ø cö da ân, ruo äng nöông khoa ùng ña õng, lau sa äy rö øng ta ïp chen la ãn, thu ûy trình 1 nga øy tho âng ñe án so âng lô ùn Tra ø Chie ân [Mae Nam Tha Chin]. Töø thaønh Voïng Caùc, hai beân bôø soâng lôùn cö daân ñoâng ñuùc, phoá chôï mua baùn treân soâng, tuïc goïi laø Caùi Ghe [?].(82) Soâng uoán moät ñoaïn, beân bôø taây coù soâng nhoû, tuïc goïi laø raïch Möôøng Coùc Noi [Bangkok Noi],(83) raïch naøy doøng chaûy uoán löôïn, hai beân laø cö daân vöôøn ruoäng, soâng chia hai nhaùnh, moät nhaùnh höôùng nam, doøng chaûy uoán löôïn, chaûy bao quanh thaønh cuõ [cuûa Phi Nhaõ Taùc], roài nhaäp vaøo raïch Baêng Luõng; moät nhaùnh höôùng taây baéc, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân laø cö daân vöôøn ruoäng, cho ñeán xoùm Luaân Nhaâm [?],(84) thuûy trình 1 ngaøy ñeán soâng lôùn Traø Chieân [Mae Nam Tha Chin]. 64 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục Töø soâng lôùn Möôøng Coùc Noi, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng vöôøn, soâng chia laøm hai nhaùnh, giöõa doøng coù baõi, coù daân cö ruoäng vöôøn, cho ñeán nôi hôïp löu, tuïc goïi laø ngaõ ba Caø La Si [Khlong Bang Kruai].(85) Töø Caø La Si soâng daøi uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng vöôøn, thuûy trình nöûa ngaøy ñeán Baéc Lieät Caùi Taét [Pakkret].(86) Töø soâng lôùn Caùi Taét doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng vöôøn, thuûy trình 3 canh ñeán moät baõi röøng, tuïc goïi laø cuø lao Daøi [?],(87) doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng vöôøn, thuûy trình 2 canh ñeán ñoàn Phaân thuû Baêng Sai [Bang Sai Haï]; phía taây baéc coù moät soâng nhaùnh, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng vöôøn, thuûy trình nöûa ngaøy, soâng chia hai nhaùnh, tuïc goïi laø ngaõ ba Só Cuùc [Sam Chuk],(88) moät nhaùnh höôùng veà baéc, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng vöôøn, thoâng ñeán raïch Ma Ha Saâm [Khlong Maha Sam].(89) Töø ngaõ ba Só Cuùc höôùng veà taây, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng vöôøn, thuûy trình 1 ngaøy ñeán ngaõ ba Chiu Chít [Nong Yasai?],(90) nhaùnh höôùng veà taây baéc doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng vöôøn, cho ñeán ngoïn cuøng nôi xoùm Ta Lang [Don Ched].(91) Töø ngaõ ba Chiu Chít höôùng veà taây nam doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng nöông, thuûy trình 1 ngaøy ñeán soâng lôùn Suûa Phaân Möông [Mae Nam Suphanburi]. Töø ñoàn Phaân thuû Baêng Sai soâng lôùn uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng nöông, thuûy trình 1 canh ñeán baõi nhoû, tuïc goïi laø cuø lao Nhoû [?].(92) Töø cuø lao Nhoû soâng daøi uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng nöông, thuûy trình 2 canh ñeán Thöôïng Thaønh [Ayutthaya], coøn goïi laø thaønh Lieân Hoa, thaønh xaây nhö hình ruøa, roäng khoaûng 2 daëm, ôû phía ñoâng con soâng sau thaønh coù ngoâi chuøa, tuïc goïi laø Tam Baûo Töï [Wat Raja Burana], coù töôïng Phaät lôùn baèng ñoàng, phía ngoaøi con soâng bao quanh thaønh naøy voâ soá chuøa Phaät, goùc phía ñoâng thaønh coù thaùp, phía taây baéc thaønh coù 3 coàn caùt nhoû. Töø Tam Baûo Töï soâng lôùn chia laøm 3 nhaùnh. Moät nhaùnh veà höôùng taây, bao quanh thaønh, thuûy trình 1 canh ñeán ngaõ ba soâng nhoû Ma Ha Saâm [Khlong Ma Ha Sam],(93) laïi chia laøm hai nhaùnh, nhaùnh höôùng veà baéc thoâng ñeán ngaõ ba Baïc Loâ [Khlong Pa Sak],(94) coøn moät nhaùnh bao quanh Thöôïng Thaønh. Töø Tam Baûo Töï moät nhaùnh [nhaùnh thöù 2] höôùng veà ñoâng baéc, chia laøm hai nhaùnh, moät bao quanh doøng giöõa, thuûy trình 2 canh thoâng ñeán ngaõ ba Baïc Loâ, moät nhaùnh bao quanh doøng ngoaøi, thuûy trình 3 canh thoâng ñeán ngaõ ba Baïc Loâ. Töø ngaõ ba Baïc Loâ ngay Thöôïng Thaønh laø soâng nhoû, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng nöông röøng taïp, thuûy trình 1 ngaøy ñeán xoùm Ha La Dòch [Sara Buri].(95) Töø bôø soâng phía taây baéc soâng Ha La Dòch ñi ñöôøng boä nöûa ngaøy ñeán nuùi Sa Baïc [Khao Sung],(96) nuùi naøy coù ngoâi chuøa lôùn, treân lôïp ngoùi ñoàng, beân trong chaïm veõ ñaép vaøng sôn son cöïc kyø myõ leä, cö daân laøm ruoäng vaø ngheà ñi röøng. Töø xoùm Ha La Dòch soâng daøi uoán löôïn, hai beân daân cö vaø röøng taïp, thuûy trình 1 ngaøy ñeán möông Saûo Haøi [Saohai], coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 100 suaát. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 65 Töø möông Saûo Haøi soâng daøi uoán löôïn, hai beân daân cö vaø röøng taïp, cho ñeán ngoïn cuøng nôi giaùp ñòa giôùi Phuø Ma [Burma]. Töø Thöôïng Thaønh, soâng lôùn choã ngaõ ba Ma Ha Saâm doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng nöông, thuûy trình nöûa ngaøy ñeán raïch Hoá Ta Phan [Bang Pahan],(97) raïch naøy höôùng veà nam, aên thoâng ñeán ngaõ ba Só Cuùc. Töø Hoá Ta Phan laø soâng lôùn, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng nöông röøng tre, thuûy trình nöûa ngaøy ñeán raïch Tha Boäi Sa [San Phaya],(98) phía ñoâng baéc soâng coù nhaùnh soâng nhoû, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng nöông, thuûy trình 1 ngaøy ñeán thaønh Söûu Möu Di [Singburi].(99) Töông truyeàn thaønh naøy laø nôi xöa kia Ngoä Khoâng bieán hoùa ñaùnh nhau vôùi yeâu tinh, cho ñeán nay yeâu khí vaãn coøn, Phaät Vöông caám khoâng cho mang pheøn chua giaám chua vaøo trong thaønh. Töø thaønh Söûu Möu Di cho ñeán thöôïng nguoàn laø nuùi röøng sum sueâ, khoâng coù ngöôøi ôû. Töø raïch Tha Boäi Sa höôùng veà taây laø soâng lôùn, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân bôø daân cö ruoäng nöông, nöôùc saâu 1 thöôùc 5 taác, thuûy trình 1 ngaøy ñeán möông Xaøi Naác [Chai Nat],(100) möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 100 suaát, daân cö ruoäng nöông daøy ñaëc. Töø möông Xaøi Naác soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø daân cö ruoäng nöông röøng tre vaø nhieàu caây daàu, thuûy trình 1 ngaøy ñeán xoùm Tha Khaéc [Phayuha Khin],(101) xoùm naøy daân coù ngheà ñuùc saét khoái, tuïc goïi laø Thieát Tha Khaéc.(102) Töø xoùm Tha Khaéc theo höôùng taây nam, ñi ñöôøng boä 1 ngaøy ñeán möông U Theø [Uthaithani].(103) Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 1.000 suaát, daân cö ñoâng ñuùc, ruoäng ñoàng khoaùng ñaõng. Töø Tha Khaéc soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø cö daân vaø röøng tre, thuûy trình 3 ngaøy ñeán möông Luïc Khoân Sa Uyeån [Nakhon Sawan].(104) Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 1.000 suaát, daân cö ñoâng ñuùc, canh taùc ruoäng nöông. Phía baéc soâng coù moät nhaùnh, doøng chaûy uoán löôïn, daân cö röøng taïp, thuûy trình 4 ngaøy ñeán möông Phì Chít [Phichit],(105) nôi naøy khoâng coù quan binh, coù ngöôøi ôû. Töø möông Phì Chít soâng daøi uoán löôïn, röøng caây taïp moïc töøng choøm, thuûy trình 3 ngaøy ñeán möông Phì Só Loïc [Phitsanulok].(106) Möông naøy ôû bôø ñoâng soâng, coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 1.000 suaát, daân cö ñoâng ñuùc. Töø Phì Só Loïc soâng daøi uoán löôïn, hai beân nuùi röøng xanh toát, thuûy trình 2 ngaøy ñeán möông Phì Xôi [Phichai],(107) möông naøy khoâng coù quan binh. Töø Phì Xôi soâng daøi uoán löôïn, hai beân nuùi röøng töøng choøm töôi toát, thuûy trình 2 ngaøy ñeán möông Laïp Le [Laplea].(108) Möông naøy khoâng coù quan binh, Phaät Vöông tröôùc kia sinh ôû nôi naøy. 66 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục Töø Luïc Khoân Sa Uyeån höôùng veà taây soâng daøi uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng nöông, nhieàu röøng caây giaû tî, thuûy trình 6 ngaøy ñeán möông Cam Phieân [Kamphaengphet].(109) Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 1.000 suaát, coù daân cö ruoäng nöông. Töø möông Cam Phieân soâng daøi uoán löôïn, hai beân bôø daân cö vaø röøng taïp, thuûy trình 3 ngaøy ñeán möông La Hieån [Rahaeng, hoaëc goïi Tak].(110) Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 100 suaát. Töø möông La Hieån soâng chia hai nhaùnh, moät nhaùnh veà höôùng taây baéc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø nuùi röøng töøng choøm töôi toát, thuûy trình 7 ngaøy ñeán möông Luïc Khoân Luõng [Lambang],(111) möông naøy coøn coù teân laø Saù Ñoàn,(112) coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 1.000 suaát, giaùp ñòa giôùi Phuø Ma [Burma]. Möông naøy thuoäc söï quaûn lyù cuûa möông Xöông Maïi [Chiang Mai].(113) Töø möông La Hieån moät nhaùnh soâng höôùng veà taây, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân bôø laø nuùi röøng töøng choøm töôi toát, thuûy trình 6 ngaøy ñeán möông Xöông Maïi [Chiang Mai]. Möông naøy Lao Vöông [vua Laøo] traán thuû, quaân soá khoaûng 5.000 suaát, daân cö ñoâng ñuùc, giaùp ñòa giôùi Phuø Ma. 34. Cöûa bieån Traø Chieân [Mea Nam Tha Chin] Cöûa roäng khoaûng 60 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, luoàng nöôùc giöõa cöûa phía ngoaøi thaúng veà höôùng ñoâng, hai beân laø röøng caây ngaäp nöôùc, coù ñoàn Phaân thuû [Samut Sakhon],(114) daân laøm ngheà ñaùnh caù, doøng soâng uoán löôïn moät ñoaïn thì ñeán raïch Caùi Taét, soâng naøy aên thoâng raïch Baêng Luõng [Khlong Bang Luang]. Töø Caùi Taét laø soâng lôùn, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình nöûa canh [canh vaên baûn saép nhaàm chöõ khuùc] ñeán möông Traø Chieân [Ban Tha Chin], möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 100 suaát, daân cö ñoâng ñuùc, phía nam soâng coù moät nhaùnh, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö canh taùc, ñoàng ruoäng khoaùng ñaõng, cuøng laøm ngheà caù. Tö ø möông Tra ø Chie ân so âng lô ùn, do øng cha ûy uo án löô ïn, hai be ân bô ø da ân cö ruo äng nöông, thu ûy trình 1 nga øy ñe án möông Lu ïc Kho ân Sai Só [Nakhon Chaisi]. Möông na øy co ù quan Xie âm tra án thu û, qua ân so á khoa ûng 2.000 sua át, da ân cö ño âng ñu ùc, phía ño âng so âng co ù mo ät so âng nha ùnh, do øng cha ûy uo án löô ïn, hai be ân bô ø la ø da ân cö, cho ñe án xo ùm Lo ân Ño án,(115) a ên tho âng ra ïch Möô øng Co ùc Noi [Bangkok Noi].(116) Töø möông Luïc Khoân Sai Só laø soâng lôùn, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân bôø daân cö ruoäng nöông, thuûy trình 2 ngaøy ñeán möông Suûa Phaân [Suphan Buri],(117) möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 3.000 suaát, daân cö ñoâng ñuùc. Phía ñoâng nam soâng coù moät soâng nhaùnh, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng nöông, aên thoâng ñeán raïch Chiu Chít roài ñoå vaøo ngaõ ba Só Cuùc. Töø möông Suûa Phaân soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø nuùi röøng, daân soáng chen trong röøng taïp, thuûy trình 3 ngaøy ñeán möông Thuïc A Phi [Thong Pha Phum],(118) ñeán ñòa giôùi Phuø Ma. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 67 35. Cöûa bieån Me Toân [Mea Nam Mea Klong] Cöûa roäng khoaûng 60 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, luoàng nöôùc giöõa cöûa phía ngoaøi voøng veïo roài höôùng veà ñoâng, hai beân laø röøng caây ngaäp nöôùc, coù ñoàn Phaân thuû, soâng daøi uoán moät ñoaïn ñeán möông Me Toân [Samut Songkhram]. Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 200 suaát, daân cö ñoâng ñuùc. Phía ñoâng nam möông coù moät soâng nhaùnh aên thoâng vôùi soâng lôùn Traø Chieân. Töø möông Me Toân laø soâng lôùn, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng nöông, thuûy trình 1 canh ñeáân raïch An Phuû Oa [Amphawa],(119) raïch naøy hai beân bôø nhaø daân ñoâng ñuùc, laøm ruoäng laøm vöôøn, laø ñaát ñai cuûa doøng hoï Phaät Vöông, nhieàu nhaø giaøu coù. Tö ø ra ïch An Phu û Oa so âng da øi uo án löô ïn, hai be ân da ân cö pho á chô ï sa àm ua át, hai be ân bô ø so âng la ø pho á no åi, tu ïc go ïi la ø Ca ùi Phe ù, thu ûy trình nö ûa nga øy ñe án tha ønh La ïc Phi [Ratburi].(120) Tha ønh na øy co ù quan tra án thu û, quan thuo äc do øng to äc vua Xie âm, qua ân so á khoa ûng 7.000 sua át, da ân cö ño âng ñu ùc, ruo äng nöông pho á chô ï sa àm ua át. Töø thaønh Laïc Phi laø soâng lôùn, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng nöông, thuûy trình 6 ngaøy ñeán möông Baéc Lieät [Pakphraek, coøn goïi Kanchanaburi]. Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 600 suaát, coù daân cö, ruoäng nöông. Phía taây baéc möông, soâng lôùn reõ moät nhaùnh, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân nuùi röøng töøng choøm töôi toát, thuûy trình 2 ngaøy ñeán möông Caên Möu Di [Chang Plai Muont],(121) töø ñaây soâng chaûy ñeán ngoïn cuøng, giaùp ñòa giôùi Phuø Ma. Töø möông Caên Möu Di höôùng veà ñoâng theo ñöôøng boä 1 ngaøy ñeán xöù Tha Ñinh Ñieân [?].(122) Töø möông Baéc Lieät laø soâng lôùn, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân nuùi röøng töøng choøm töôi toát, thuûy trình 1 ngaøy soâng chia hai nhaùnh, moät nhaùnh veà höôùng nam, soâng daøi uoán löôïn, hai beân nuùi röøng töøng choøm töôi toát, thuûy trình 1 ngaøy ñeán möông Me Naêm Ban Xuy [Suan Phueng],(123) ñeán ñòa giôùi Phuø Ma; moät nhaùnh veà höôùng taây baéc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân nuùi röøng töøng choøm töôi toát, thuûy trình 1 ngaøy ñeán möông Me Naêm Noi [Sai Yot Noi].(124) Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 1.000 suaát. Töø Me Naêm Noi soâng daøi uoán löôïn, hai beân nuùi röøng töøng choøm töôi toát, cho ñeán ngoïn cuøng, giaùp ñòa giôùi Phuø Ma. 36. Cöûa bieån Baèng Lieãm [Mae Nam Ban Laem] Cöûa roäng khoaûng 19 taàm, nöôùc saâu 1 thöôùc, hai beân laø röøng caây ngaäp nöôùc, soâng daøi uoán löôïn, daân cö ruoäng nöông, thuûy trình 1 canh ñeán möông Phaïp Phi [Phetburi]. Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 3.000 suaát, tích tröõ nhieàu thoùc luùa, daân ôû ñaây laøm ruoäng vaø coù ngheà laøm ñöôøng thoát noát. Töø Phaïp Phi cho ñeán thöôïng nguoàn, nuùi röøng töøng choøm töôi toát. 68 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 37. Cöûa bieån Mang Trang [Mae Nam Pran Buri] Cöûa roäng khoaûng 6 taàm, nöôùc saâu 1 thöôùc, hai beân nuùi röøng töøng choøm töôi toát, soâng daøi uoán löôïn, cho ñeán thöôïng nguoàn. Möông naøy [nguyeân vaên cheùp thieáu teân möông, yù noùi möông Mang Trang] khoâng coù quan binh, khoâng coù daân cö, röøng nhieàu toâ moäc. 38. Cöûa bieån Möông Khoâi [Mae Nam Sam Phraya - Kui Puri] Cöûa roäng khoaûng 5 taàm, nöôùc saâu 1 thöôùc, soâng daøi uoán löôïn, hai beân nuùi röøng töøng choøm töôi toát, khoâng coù daân cö, röøng nhieàu toâ moäc. 39. Cöûa bieån Möông Maïi [Mae Nam Ban Mae?] Cöûa roäng khoaûng 20 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc, hai beân laø nuùi röøng, soâng daøi uoán löôïn, cho ñeán thöôïng nguoàn, röøng nhieàu toâ moäc. 40. Cöûa bieån Ban Taø Phan Lôùn [Mae Nam Ban Saphan] Cöûa roäng khoaûng 50 taàm, nöôùc saâu 1 thöôùc, hai beân laø nuùi röøng sum sueâ, coù ñaët sôû Phaân thuû Kim hoä [sôû thueá?], soâng daøi uoán löôïn, thuûy trình 1 canh soâng chia hai nhaùnh, giöõa doøng coù coàn caùt, qua coàn caùt hai nhaùnh hôïp laïi, soâng daøi uoán löôïn, hai beân nuùi röøng töôi toát, khoâng coù daân cö, röøng nhieàu toâ moäc. 41. Cöûa bieån Ban Taø Phan Nhoû [Mae Nam Ban Saphan Noi] Cöûa roäng khoaûng 30 taàm, nöôùc saâu 4 thöôùc, hai beân laø röøng taïp, coù ñaët sôû Phaân thuû Kim hoä [sôû thueá?], soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng taïp, thuûy trình 1 canh soâng chia hai nhaùnh, giöõa doøng coù coàn caùt, qua coàn caùt hai nhaùnh hôïp laïi, soâng daøi uoán löôïn, hai beân daân cö vaø röøng taïp, thuûy trình 2 canh soâng chia hai nhaùnh, hai beân uoán löôïn nuùi röøng töøng lôùp, cö daân coù ngheà laøm daàu raùi, ñoát than, laáy maây nöôùc [thuûy ñaèng], maây saét [thieát ñaèng], xeû vaùn goã. 42. Cöûa bieån Phi Thieâu [Mae Nam Khlong Pathiu] Cöûa roäng khoaûng 7 taàm, nöôùc saâu 1 thöôùc 5 taác, soâng daøi uoán löôïn, thuûy trình 2 canh ñeán möông Phi Thieâu. Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 100 suaát, daân cö vaø nuùi röøng töøng lôùp taïp nhaïp, cho ñeán thöôïng nguoàn, cö daân laøm nhieàu ngheà nhö ôû Ban Taø Phan. 43. Cöûa bieån Chieâm Boân [Chumphon, Mae Nam Khlong Yai] Cöûa roäng khoaûng 17 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân laø röøng caây ngaäp nöôùc, soâng daøi uoán löôïn, thuûy trình 1 canh ñeán möông Chieâm Boân. Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 300 suaát, daân soáng ngheà ruoäng nöông vaø caùc ngheà röøng nhö daân ôû Ban Taø Phan, phía nam möông soâng reõ moät nhaùnh, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö, nuùi röøng töøng lôùp taïp nhaïp cho ñeán ngoïn cuøng. Töø Chieâm Boân soâng lôùn uoán löôïn, hai beân laø daân cö röøng taïp, cho ñeán ngoïn cuøng, nuùi röøng xanh toát. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 69 44. Cöûa bieån Sa Vó [Mae Nam Khlong Sawi] Cöûa roäng khoaûng 7 taàm, nöôùc saâu 1 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, soâng daøi uoán löôïn, daân cö vaø röøng taïp, soâng chaûy ñeán ngoïn cuøng. 45. Cöûa bieån Laùng Son [Mae Nam Langsuan] Cöûa roäng khoaûng 12 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc, hai beân laø nuùi röøng vaø daân cö canh taùc ruoäng nöông, cuõng laøm theâm ngheà röøng nhö daân Chieâm Boân. 46. Cöûa bieån Xaây Gia [Mae Nam Chaiya] Cöûa roäng khoaûng 16 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, daân cö canh taùc ruoäng nöông, soâng daøi uoán 3 ñoaïn roài chia laøm hai nhaùnh, moät nhaùnh höôùng veà taây, soâng daøi uoán löôïn, hai beân nuùi röøng töøng lôùp taïp nhaïp, chaûy ñeán ngoïn cuøng; moät nhaùnh höôùng veà nam, hai beân nuùi röøng taïp nhaïp, daân cö chen laãn, thuûy trình 1 ñoaïn ñeán möông Xaây Gia. Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 7.000 suaát, daân cö ñoâng ñuùc, laøm ngheà röøng nhö daân ôû Chieâm Boân. Töø Xaây Gia soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø daân cö vaø röøng taïp, soâng chaûy ñeán ngoïn cuøng. 47. Cöûa bieån Me Naêm Loät [Mae Nam Khirirat] Cöûa roäng khoaûng 40 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, soâng daøi uoán löôïn, daân cö vaø röøng taïp, soâng chaûy ñeán ngoïn cuøng. Choã naøy töø giöõa soâng trôû veà bôø baéc thuoäc möông Xaây Gia, töø giöõa soâng trôû veà bôø nam laø thuoäc möông Luïc Khoân, nôi naøy baùn nhieàu ngaø voi. 48. Cöûa bieån Luïc Khoân [Paknam Muang Nakhon (Sithammarat)] Cöûa roäng khoaûng 20 taàm, nöôùc saâu 3 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, daân cö laøm ruoäng nöông, soâng daøi uoán löôïn, thuûy trình 1 canh ñeán möông Luïc Khoân [Nakhon Sithammarat]. Möông naøy coù thaønh xaây baèng gaïch, quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 3.000 suaát, daân cö ñoâng ñuùc, laøm ngheà röøng nhö daân ôû Chieâm Boân. Töø thaønh Luïc Khoân soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø daân cö vaø röøng taïp, cho ñeán ngoïn cuøng. 49. Cöûa bieån Baïc Pha Naêng [Mae Nam Pak Phanang] Cöûa roäng khoaûng 20 taàm, nöôùc saâu 2 thöôùc, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, soâng daøi uoán löôïn, thuûy trình 1 ngaøy soâng chia hai nhaùnh, tuïc goïi laø ngaõ ba Baéc Lieät [Ban Pakphraek],(125) moät nhaùnh höôùng veà taây, soâng daøi uoán löôïn, hai beân daân cö vaø röøng taïp, cho ñeán ngoïn cuøng; moät nhaùnh höôùng veà nam, soâng uoán 3 ñoaïn, hai beân bôø nhieàu döøa nöôùc, daân cö laøm ruoäng nöông, ñeán ñoàn Phaân thuû, töø ñaây soâng nhoû laïi, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân bôø lau saäy röøng taïp, thuûy trình 1 ngaøy ñeán cöûa bieån Ao La Oa.(126) 50. Cöûa bieån Ao La Oa [Mae Nam Hua Sai] Cöûa roäng khoaûng 4 taàm, nöôùc saâu 1 thöôùc, tuïc danh laø Caùi Söùc [?],(127) hai beân laø röøng ngaäp nöôùc, thuûy trình 2 ñoaïn, soâng chia hai nhaùnh, moät nhaùnh 70 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục höôùng veà taây baéc aên thoâng vôùi ngaõ ba Baéc Lieät; moät nhaùnh veà höôùng taây nam, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân bôø lau saäy xanh toát, chaûy ñoå vaøo bieån Nöôùc Ngoït [Thale Luang/Lampam Lake]. 51. Cöûa bieån Soùng Seû [Paknam Songkhla] Cöûa roäng khoaûng 50 taàm, nöôùc saâu 6 thöôùc, phía baéc cöûa nuùi röøng töøng lôùp, phía nam cöûa baõi caùt chaïy daøi ñeán bôø bieån, soâng daøi uoán löôïn, cho ñeán möông Soùng Seû, coù quan Chieâu Möông traán thuû, quaân soá khoaûng 3.000 suaát, daân cö ñoâng ñuùc, coù phoá chôï ruoäng nöông. Töø möông Soùng Seû soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng ngaäp nöôùc vaø döøa nöôùc, daân canh taùc ruoäng nöông, giöõa doøng soâng laø hai coàn caùt lôùn nhoû caùch ra 2 khu, thuûy trình 2 ngaøy ñeán bieån Nöôùc Ngoït. Bieån naøy roäng, ñi quanh phaûi maát 1 ngaøy, beân trong coù nuùi Nguõ Haønh [?], treân nuùi coù toå yeán, phía ngoaøi bieån ñaát baèng phaúng khoaùng ñaõng, lau saäy nhieàu, daân laøm ruoäng laøm vöôøn, coù voi coïp sinh soáng. Töø bieån Nöôùc Ngoït höôùng veà taây coù moät nhaùnh soâng nhoû, doøng chaûy uoán löôïn, hai beân daân cö ruoäng nöông, thuûy trình 1 ñoaïn ñeán möông Ta Lung [Phatthalung].(128) Möông naøy coù quan Xieâm traán thuû, quaân soá khoaûng 2.000 suaát, daân cö mua baùn nhoän nhòp. Töø möông Ta Lung soâng daøi uoán löôïn, cho ñeán ñaàu nguoàn, nuùi röøng töôi toát. Töø bieån Nöôùc Ngoït höôùng veà nam, coù moät nhaùnh soâng nhoû, soâng daøi uoán löôïn, hai beân laø röøng taïp, daân Ñoà Baø sinh soáng, thuûy trình 3 ngaøy ñeán thöôïng nguoàn. Töø thöôïng nguoàn höôùng veà taây nuùi röøng roäng lôùn töøng töøng lôùp lôùp, ñi ñöôøng boä 2 ngaøy ñeán möông Baêng Sai, möông naøy coù quan Ñoà Baø traán thuû, quaân soá khoaûng 3.000 suaát, daân cö ñoâng ñuùc, phoá chôï mua baùn nhoän nhòp. CHUÙ THÍCH 1. ÔÛ phaàn naøy, nhöõng ñòa danh ñaõ coù ôû caùc phaàn tröôùc khoâng chuù laïi. 2. Cuø lao Nai, 岣嶗狔, coù leõ nhaàm teân, vì cuø lao Nai gaàn cuø lao Maây, töø cöûa bieån vaøo phaûi qua cuø lao Dung môùi tôùi cuø lao Nai. Cuø lao Nai coøn coù teân Loäc Chaâu, Ñoân Ngaõi Chaâu. Theo TVK, teân Khmer laø Koh Proes (Proøs/Proes: con nai) [caùc teân goïi baèng tieáng Khmer daãn nguoàn “Theo TVK” laø döïa vaøo “Di caûo Tröông Vónh Kyù” do Vöông Hoàng Seån daãn trong Töï vò tieáng Vieät mieàn Nam]. 3. Cuø lao Dung, 岣嶗 (山/容), coøn coù teân cuø lao Hoå, Hoå Chaâu (虎洲) vaø sau coøn coù teân chöõ Haùn laø Huyønh Dung Chaâu (黄榕洲). Theo TVK, teân Khmer laø Koh Tun. 4. Traø OÂn, vaøm, 茶温汛, Taäp luïc cheùp nhaàm ñòa danh, ñuùng phaûi laø vaøm kinh Caùi Coân, vì soâng Traø OÂn khoâng aên thoâng cöûa Myõ Thanh, vaøm Traø OÂn naèm phía ñoâng baéc, soâng naøy aên thoâng soâng Coå Chieân. 5. Taäp luïc vieát “thuûy trình nhaát canh chí tam chaâu/水程一更至三洲”, Traàn baûn hieåu sai laø ñòa danh Tam Chaâu. 6. Cuø lao Ba Muõi, 岣嶗 �� (山/每). 7. Baõi Luùa, 罷穭, Baûn T-S aâm sai laø Baõi Luõa. Baõi Luùa coøn coù teân baõi Baø Luùa, baõi Hoaèng Traán, Taân Doanh Chaâu. 8. Cuø lao Daøi, 岣嶗曳. 9. Cuø lao Maây, 岣嶗 ��. 10. Caùi Voàn, vaøm 丐盆汛, teân chöõ Haùn laø Boàn Giang. Vaøm, do bieán aâm töø chöõ Paêm/Peùam, nghóa cöûa bieån, cöûa soâng, cöûa raïch, tieáng mieàn Nam, thöôøng duøng trong tröôøng hôïp cöûa Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 71 soâng, cöûa raïch, cöûa kinh. Khi noùi vaøm laø chæ vò trí cöûa soâng, thí duï vaøm Caùi Voàn coù khoâng gian ñòa lyù nhoû heïp hôn so vôùi soâng Caùi Voàn. 11. OÁc Nha Maân, vaøm, 喔牙斌汛, teân Khmer laø Preâk Okna Maún. OÁc Nha (Okna) laø teân moät chöùc quan cuûa Cao Mieân, theo maët chöõ trong Taäp luïc ñuùng ra phaûi ñoïc OÁc Nha Baân, nhöng ñaõ quen ñoïc Maân, laïi löôït boû chöõ OÁc neân nay goïi raïch Nha Maân, raïch naøy aên thoâng vôùi raïch Sa Ñeùc taïi ngaõ ba Coàn OÂng Chim. 12. Cuø lao Toâ Chaâu, 岣嶗蘇洲. 13. Caàn Thô, vaøm, 芹苴汛. 14. Laùng Sen, �� 蓮, coøn goïi ngaõ ba Lung Sen, gaàn Noâng tröôøng Quyeát Thaéng. 15. Cöûa Beù, �� 閉, töùc soâng Caùi Beù. 16. Bình Thuûy, vaøm, 平水汛. 17. OÂ Moân, hoøn, 烏門 (石丸), chöõ “hoøn” nhaàm, ñuùng phaûi laø “raïch”. 18. Lai Vung, raïch, 萊 �� 瀝, teân chöõ Haùn laø Cöôøng Oai Giang. 19. Laáp Voø, vaøm, 垃圩汛, Baûn T-S ñoaùn vaø ñoïc sai laø Laïp Vu, coù ñaët nghi vaán. 20. Baèng Taêng, raïch, 朋增瀝, ÑNNTC cheùp laø Baøn Taêng (盤增), nay vieát laø Baøng Taêng. 21. Ngoïn cuøng: khoâng aên thoâng vôùi kinh raïch naøo khaùc. 22. Thoát Noát, raïch, 説訥瀝, trong baûn dòch Hoaøng Vieät nhaát thoáng dö ñòa chí, Phan Ñaêng aâm sai laø raïch Thuyeát Noùi. 23. Cuø lao Lai Vung, 岣嶗萊 ��. 24. Ba Raùch, raïch, �� 瀝, cuõng goïi Ba Raïch, Ba Laùch, laø teân goïi chung ba con raïch nhoû hôïp nhau thaønh kinh Raïch Giaù, coù ñoaïn laïi goïi kinh Long Xuyeân, tuøy theo ñieåm aên thoâng. Theo TVK, ngöôøi Cao Mieân goïi laø Cumnik prek Kramuon sa. 25. Chaân Sum, 真森, coøn vieát Chan Sum, Chaân Ruøm, Chaân Röng, Chôn Giuøm, ñòa danh lieân quan nhieàu vôùi lòch söû hoï Maïc ôû Haø Tieân. 26. Chaét Caø Ñao, raïch, (口質) (木奇) 刀瀝, Baûn T-S aâm laø Chaét Kha Ñao. Baûn ñoà hieän nay ghi laø kinh Chaét Caàn Ñao. 27. Maïc Caàn Nhöng, raïch, 莫勤仍瀝, coøn goïi laø Maëc Caàn Ñaêng, Caàn Ñaêng (芹簦). Baûn ñoà hieän nay ghi laø kinh Maëc Caàn Döng. 28. Ñoaïn vaên naøy coù leõ bò dö, chæ neâu loä trình ngöôïc laïi so vôùi ñoaïn treân. 29. Chaâu Ñoác, raïch, 朱篤瀝. 30. Cuø lao Keát, 岣嶗結. 31. Ngaõ ba Coå Coø, 我 �� 古 ��. 32. Ngaõ ba Caùi, 我 �� 丐. 33. Ñaàm Chim, 潭 ��. 34. Ñaàm Dôi Ñaàm Cuøng, 潭Ù (鳥夷) 潭窮õ, Ñaàm Dôi Baûn T-S aâm sai laø Ñaàm Di. Taäp luïc nhaäp chung hai ñòa danh caùch nhau khaù xa, treân thöïc ñòa, soâng Ñaàm Dôi vaø Ñaàm Cuøng (soâng Ñoàng Cuøng - ñaàm Ñoàng Cuøng - ngoïn Ñoàng Cuøng) caùch nhau bôûi soâng Baûy Haïp. 35. Ngaõ ba Saøi Khoa/Thaày Khoùa, 我 �� 柴科. 36. Ngaõ ba Ñoàng Côø, 我 �� (土童) 棋. 37. Ngaõ ba Raïch Laïp, 我 �� 瀝笠, theo höôùng moâ taû, coù leõ laø nôi nhaùnh soâng OÂng Ñoác aên thoâng vôùi soâng Baûy Haïp, Raïch Laïp nghi laø moät teân xöa cuûa Raïch Haïp (soâng Baûy Haïp). 38. Traïi Caù, 寨 �� . 39. Laùng Bieån, �� . 40. Caùi Taét, 丐 ��. 41. Ngaõ ba Caùi Taøu, 我 �� 丐艚. 72 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 42. Baõi Xaøo, (氵罷) (氵敲), Baûn T-S aâm laø Baõi Xao, ñòa danh naøy ñaõ quen ñoïc Baõi Xaøu, hoaëc Baõi Xaøo. Theo TVK, teân Khmer laø Sroch Baøy Chau. 43. Ngaõ Taét Ñoàng Tranh, 我 ��(土童) 楨, (nghi vaên baûn sai, ngaõ ba Ñoàng Tranh hôïp lyù hôn). 44. Xoùm Caùi Ñuoác, 坫丐 ��. 45. Cöûa Khaâu, �� 丘. 46. Xoùm Laùng, 坫 ��. 47. Ngaõ ba Sôn Chieát, 我 �� 山折. 48. Traàn baûn chuù. 49. Ngaõ ba Saøi Maïc, 我 �� 柴莫, nhieàu saùch vieát chöõ Maït (末). 50. Chaân Sum, nuùi, 真森山. 51. Raïch Lôùn, cöûa bieån, 瀝 �� 海門, cöûa soâng Ka Ky, Thoâng quoác dieân caùch haûi chöõ vieát laø Caø Ki haûi moân [(木奇) (木已) 海門], töø ñaây laø ñaát Campuchia. 52. Bang Caø Ñang, xoùm, 邦 �� 當坫, Bang Caø Ñang aâm töø Kandal. Baûn T-S aâm laø Bang Kha Ñöông. 53. Taäp luïc vieát nhaàm laø Haûi Sa UÙc, vònh Sa UÙc töùc vònh Veal Renh. 54. Huùc Caø Ba, theo TVK, cheùp cöûa bieån Caø Ba, teân Khmer laø Peùam Preâk Bec (vaøm Soâng Teû). Bec/bek cuõng laø Tiek theo caùch vieát treân baûn ñoà Campuchia ngaøy nay. 55. Vònh Thôm, Thoâng quoác dieân caùch haûi chöõ cheùp laø Vònh Tham (貪). 56. Cöûa bieån Phì Thaéc, 肥忒海門. ÔÛ Phaàn III Taäp luïc khoâng cheùp cöûa naøy. Thoâng quoác dieân caùch haûi chöõ cheùp Phì Phaït (肥伐), Tröông Vónh Kyù cuõng vieát Phì Phaït, Thöôïng Taân Thò vieát Phì Phoït, xeùt caùc caùch phieân aâm thaáy Phì Phoït gaàn vôùi teân goác. 57. Thoâng quoác dieân caùch haûi chöõ cheùp 6 cöûa soâng treân ñaát Cao Mieân coù cöûa Sa Ngao vaø cöûa Sa Haøo, theo thöù töï: Caàn Boät, Caø Ky, Sa Haøo, Vònh Tham (Thôm), Phì Phaït, Sa Ngao. Taäp luïc khoâng cheùp cöûa Sa Haøo. 58. Töùc laø (soâng) Stoeng Mecsek. 59. Hoaéc Nhieân, Taäp luïc vieát Hoaùt Nhieân, caên cöù ÑNNTC (phaàn Luïc tænh Nam Vieät, tænh Haø Tieân - Cuø lao Coå Coâng), Ñaïi Nam thöïc luïc tieàn bieân (quyeån 11, naêm 1767, thaùng 3), Gia Ñònh thaønh thoâng chí ñính chính laø Hoaéc Nhieân. (Xem theâm chuù thích ôû Phaàn III). 60. Töùc laø (soâng) Stoeng Kaoh Pao. 61. Traàn baûn tuy chuù roõ veà nhaân vaät Chaâu Khoa Suùc (xem döôùi) nhöng Baûn T-S khoâng ñoái chieáu ñòa ñieåm sôû cuõ Chaâu Khoa Suùc, caên cöù thuûy trình vaø teân goïi bieán aâm, xaùc ñònh laø thò traán Prek Kaoh, haï löu Stoeng Kaoh Pao. 62. Chaâu Khoa Suùc, 朱科滀, Traàn baûn chuù: Chaâu Khoa coøn vieát Chieâu Khoa (昭科), laø dòch aâm töø tieáng Xieâm Chao Krom [teân chöùc quan traán thuû], Suùc laø teân ngöôøi. Söû Vieät chöa thaáy ñeà caäp söï vieäc lieân quan ñeán Chaâu Khoa Suùc. Ñaây laø chi tieát trong söï kieän naêm 1771 vua Xieâm Trònh Chieâu [Taksin] taán coâng Cao Mieân vaø Haø Tieân. 63. Caùi Taét, 丐 ��, ñòa danh naøy xuaát hieän laëp laïi nhieàu laàn, khoù xaùc ñònh. Caùc taùc giaû Taäp luïc duøng nhö nghóa con raïch nhoû thoâng hai doøng lôùn. 64. Cuø lao Laåm/Caåm, 岣嶗 (木藍), Baûn T-S aâm laø Laåm vaø khoâng ñoái chieáu. Nghi laø Caåm, teân gioáng caây laâu naêm, coù theå chæ Koh Lam Dam. 65. Möông Ñoàng Lôùn, töùc thaønh phoá Trat, beân bôø (soâng) Khlong Yai, Taäp luïc laáy teân soâng, teân cöûa bieån [Ñoàng Lôùn] goïi cho thaønh phoá Trat, soâng Khlong Yai naèm saâu trong (vònh) Ao Trat, khaùc vôùi trò traán Khlong Yai ven bieån phía nam. Treân baûn ñoà coå Xieâm 1858 [Royal Siamese Maps, 2004, tr. 164] cöûa bieån Ñoàng Lôùn ñöôïc ghi laø Paknam Tung Yai. 66. Caùi Taét, 丐 ��. 67. Cuø lao Saáu, 岣嶗 ��, Baûn T-S aâm laø cuø lao Taåu. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 73 68. Cuø lao Seû, 岣嶗 (鳥仕). 69. Nguyeân vaên vieát 民居作椰葉 (daân cö taùc gia dieäp), nghóa: daân laøm (ngheà) laù döøa, khoâng roõ coâng vieäc vaø saûn phaåm naøy, cuõng coù theå caâu vaên bò thieáu maát ñoaïn sau. Taïm dòch: daân laøm ngheà keát laù döøa. 70. Nhaùnh soâng töø ngaõ ba Paetriu, ñoaïn chaûy ñeán möông Bang Cöông coù teân Mae Nam Prachin. 71. Xa Ñoäc, möông, 車 �� 茫, Nakhon Nayok. 72. Sôû Phaân thuû Baéc Nam, 北喃分守, Prakan. 73. Möông Baéc Nam, 北喃茫, Samut Prakan. 74. Caùi Taét Ngoaïi, 丐 �� 外. 75. Saùm Ñoàn, raïch, 懴吨瀝, Khlong Samrong. 76. Ngaõ ba Baêng Haï, 我 �� 冰嗄. 77. Ñaäp Nöôùc Ngoït, 撘渃 ��. 78. Baêng Phi, xoùm, 冰飛坫. 79. Baêng Caø Ñoång, xoùm, 冰 �� 董坫. 80. Caùi Taét Noäi, 丐 �� 内. 81. Baêng Luõng, raïch, 冰隴瀝, Khlong Bang Lampu. 82. Caùi Ghe, 丐 ��, nguyeân vaên vieát Caùi Pheù 丐 (舟費), ngôø laø sai. Coù leõ taùc giaû duøng chöõ Caùi Taøu 丐艚 hoaëc Caùi Ghe ñeå chæ moâ hình chôï noåi treân soâng. 83. Möôøng Coùc Noi, raïch, �� 瀝, Bangkok Noi. 84. Luaân Nhaâm, xoùm, (口崙) �� 坫. 85. Ngaõ ba Caø La Si, 我 �� 羅痴, Khlong Bang Kruai. 86. Baéc Lieät Caùi Taét, 北咧丐 ��, Khlong Pakkret. 87. Cuø lao Daøi, 岣嶗曳. 88. Ngaõ ba Só Cuùc, 我 �� 士菊. 89. Ma Ha Saâm, raïch, 麻呵參瀝, Khlong Ma Ha Sam. 90. Ngaõ ba Chiu Chít, 我 �� (口昭) 哳. 91. Ta Lang, xoùm, 些郎坫, Baûn T-S aâm Taø Lang. 92. Cuø lao Nhoû, 岣嶗 ��. 93. Ngaõ ba soâng nhoû Ma Ha Saâm, 我 �� 麻呵參小江. 94. Ngaõ ba Baïc Loâ, 我 �� 泊 (山盧). 95. Ha La Dòch, xoùm, 呵羅役坫, Sara Buri. ÔÛ Phaàn I, Baûn T-S xaùc ñònh Saohai töùc Sara Buri, nhöng ñaây laø hai nôi gaàn nhau, Taäp luïc vieát caùch moät ngaøy ñöôøng soâng, thöïc ñòa chæ khoaûng 30km ñöôøng soâng. 96. Sa Baïc, nuùi, 沙 (土白) 山. 97. Hoá Ta Phan, raïch, 唬些潘瀝, Baûn T-S aâm laø Hoâ Ta Phan. 98. Tha Boäi Sa, raïch, 他悖沙瀝, Baûn T-S aâm laø Tha Boät Sa. 99. Söûu Möu Di, thaønh, (土丑)(口謀)咦城. 100. Xaøi Naác, möông, 喍 �� 茫, Baûn T-S aâm laø Saøi Naëc. 101. Tha Khaéc, xoùm, 他克坫. 102. Thieát Tha Khaéc, 鐵他克. 103. U Theø, möông, 幽 �� 茫, Uthaithani. Baûn T-S aâm laø U Thì. 104. Luïc Khoân Sa Uyeån, möông, 六坤沙碗茫, Nakhon Savan. 105. Phì Chít, möông, 肥哳茫, Phichit. Baûn T-S aâm laø Phì Chieát. 106. Phì Só Loïc, möông, 肥士 �� 茫, Phitsanulok. Baûn T-S aâm laø Phì Só Loäc. 74 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 107. Phì Xôi, möông, 肥嗟茫, Phichai. Baûn T-S aâm laø Phì Sai. 108. Laïp Le, möông, 蠟 (鳥離) 茫, Laplea. Traàn baûn chuù: hieän nay nôi naøy laø trung taâm Uttaradit. 109. Cam Phieân, möông, 甘番茫, Kamphaengphet. 110. La Hieån, möông, 羅顯茫, Rahaeng/Tak. 111. Luïc Khoân Luõng, möông, 六坤隴茫, Lambang. Nhaùnh soâng töø Rahaeng theo höôùng taây baéc ñeán Lambang goïi laø Khlong Wang. 112. Saù Ñoàn, möông, (口詫) 吨茫. Baûn T-S aâm laø Thaùc Ñoàn. 113. Xöông Maïi, möông, 昌賣茫, Chiang Mai, nguyeân taùc saép chöõ Maïi nhaàm laø Thöôûng (賞). 114. Möông (thaønh phoá) ôû cöûa soâng Khlong Tha Chin. 115. Loân Ñoán, xoùm, 崙扽坫. Baûn T-S aâm laø Loân Thoân. 116. Möôøng Coùc Noi, raïch, �� 瀝 . 117. Suûa Phaân, möông , �� 吩茫, Baûn T-S aâm laø Soâ Phaân. 118. Thuïc A Phi, möông, 蜀阿丕茫. 119. An Phuû Oa, raïch, 安庯鍋瀝, Khlong Amphawa, ôû phía taây baéc Samut Songkhram, Amphawa cuõng laø teân thò traán beân soâng. Baûn T-S aâm laø An Phoá Oa. 120. Laïc Phi, thaønh, 落丕城. ÔÛ Phaàn I vieát laø Laïc Phi ngoõa thaønh (落丕瓦城). 121. Caên Möu Di, möông, 根 (口謀) 咦茫, ñoái chieáu doøng chaûy vaø nguoàn soâng, thaáy ñòa danh naøy öùng vôùi moät nôi treân baûn ñoà coå ghi laø Chang Plai Muont (Theo Royal Siamese Maps, 2004, tr. 147). 122. Tha Ñinh Ñieân, xöù, 他丁顛處. 123. Me Naêm Ban Xuy, möông, 楣 �� 班笞茫. 124. Me Naêm Noi, möông, 楣 �� 茫 . 125. Ngaõ ba Baéc Lieät, 我 �� 北烈 . 126. Ao La Oa, cöûa bieån, 泑羅喎海門, (tuïc danh Caùi Söùc). 127. Caùi Söùc, cöûa bieån, 丐飭海門, cöûa Ao La Oa tuïc danh Caùi Söùc khoâng thaáy cheùp ôû Phaàn III, ñaây laø moät vònh (Ao) nhoû naèm khoaûng giöõa ñoaïn ñöôøng ven bieån töø Hua Sai ñeán Ranot (baéc Songkhla), chöa tìm ra teân goác. 128. Ta Lung, möông, 些 (龍/耳) 茫, Phatthalung, Baûn T-S aâm Taø Lung. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 75 THÖ MUÏC Saùch tham khaûo 1. Quoác Söû Quaùn, Ñaïi Nam thöïc luïc chính bieân ñeä nhaát kyû (1821), Nguyeãn Ngoïc Tænh dòch, Ñaøo Duy Anh hieäu ñính, Vieän Söû hoïc - Nxb Giaùo duïc, 2007, (Taäp 1). 2. Quoác Söû Quaùn, Ñaïi Nam lieät truyeän chính bieân sô taäp (1889), Ngoâ Höõu Taïo-Ñoã Moäng Khöông dòch, Cao Huy Giu hieäu ñính, Vieän Söû hoïc - Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 2005, (Taäp 2). 3. Quoác Söû Quaùn, Ñaïi Nam nhaát thoáng chí (baûn Töï Ñöùc), Phaïm Troïng Ñieàm dòch, Ñaøo Duy Anh hieäu ñính, Vieän Söû hoïc - Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 1992. 4. Quoác Söû Quaùn, Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, Luïc tænh Nam Vieät (baûn Duy Taân), Tu Trai Nguyeãn Taïo dòch, Nha Vaên hoùa - Boä Quoác gia Giaùo duïc xuaát baûn, Saøi Goøn, 1959. 5. Nguyeãn Thôøi Thoa, Ñoã Baù Hoàng, Toâ Ngoïc Huyeàn, Cao Mieân theá thöù Cao Mieân kyû löôïc (~ 1840), baûn chöõ Haùn cheùp tay, Phoøng Baûo quaûn Vieän Nghieân cöùu Haùn Noâm, KH: A-382, A-1290. 6. Cô Maät Vieän, Cao Mieân Xieâm La söï tích (1852), baûn chöõ Haùn cheùp tay, Thö vieän Vieän KHXH phía Nam, KH: HNv-204. 7. Khoâng roõ taùc giaû, Thoâng quoác dieân caùch haûi chöû (~1840), baûn chöõ Haùn cheùp tay, Thö vieän Vieän KHXH phía Nam, KH: HNv-190. 8. Leâ Quang Ñònh, Hoaøng Vieät nhaát thoáng dö ñòa chí (1806), baûn chöõ Haùn vaø baûn dòch cuûa Phan Ñaêng, Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 2005. 9. Trònh Hoaøi Ñöùc, Gia Ñònh thaønh thoâng chí (1820), baûn chöõ Haùn vaø baûn dòch cuûa Ñoã Moäng Khöông-Nguyeãn Ngoïc Tænh, Ñaøo Duy Anh hieäu ñính, Vieän Söû hoïc - Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 1999. 10. Trònh Hoaøi Ñöùc, Gia Ñònh thaønh thoâng chí (1820), Lyù Vieät Duõng dòch, Huyønh Vaên Tôùi hieäu ñính, Nxb Toång hôïp Ñoàng Nai, 2006. 11. Doaõn Uaån, Traán Taây kyû löôïc (1849), baûn chöõ Haùn cheùp tay, Thö vieän Vieän KHXH phía Nam, KH: HNv-203. 12. Duy Minh Thò, Nam Kyø luïc tænh ñòa dö chí (1872), Thöôïng Taân Thò dòch Quoác ngöõ, Ñaïi Vieät taïp chí xuaát baûn naêm 1944. 13. Tröông Vónh Kyù P.J.B., Petit cours de Geùographie de la Basse Cochinchine (1875), Tieåu giaùo trình ñòa lyù Nam Kyø, Nguyeãn Ñình Ñaàu löôïc dòch, Nxb Treû, TPHCM, 1997. 14. Nguyeãn Thoâng, Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc khaûo löôïc, 7 quyeån (1876), baûn chöõ Haùn cheùp tay, Phoøng Baûo quaûn-Vieän Nghieân cöùu Haùn 76 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục Noâm Vieät Nam, KH: VHv-1319, Baûn in, Ñoã Moäng Khöông dòch, Leâ Duy Chöôûng hieäu ñính, Vieän Söû hoïc - Nxb Vaên hoùa-Thoâng tin, Haø Noäi, 2009. 15. Phan Huy Chuù, Haûi trình chí löôïc (1833), baûn dòch Phaùp-Vieät, Phan Huy Leâ-Claudine Salmon vaø Taï Troïng Hieäp, Cahier d’Archipel 25, Paris, 1994. 16. Ñaëng Xuaân Baûng, Söû hoïc bò khaûo (~1876), baûn chöõ Haùn cheùp tay, Phoøng Baûo quaûn-Vieän Nghieân cöùu Haùn Noâm Vieät Nam, KH: A-1490. Baûn chöõ Vieät, Ñoã Moäng Khöông dòch, Ñoã Ngoïc Toaïi hieäu ñính, Vieän Söû hoïc-Nxb Vaên hoùa-Thoâng tin, Haø Noäi, 1997. 17. Nguyeãn (Vaên) Sieâu, Phöông Ñình dö ñòa chí (1900), Ngoâ Maïnh Nghinh dòch, Cô sôû Baùo chí vaø xuaát baûn Töï Do, Saøi Goøn, 1960. 18. Sôû Cuoàng (Leâ Dö), “Xieâm kinh löõ thöù kieán vaên luïc” (1909-1912), Nam Phong taïp chí (phaàn Haùn vaên), soá 48, 49 naêm 1922. 19. UÛy ban KHXHVN - Ban Ñoâng Nam AÙ, Thö tòch coå Vieät Nam vieát veà Ñoâng Nam AÙ (phaàn Xieâm), baûn ñaùnh maùy, UÛy ban KHXH Vieät Nam - Ban Ñoâng Nam AÙ (Taøi lieäu löu haønh noäi boä), Haø Noäi, 1977. 20. UÛy ban KHXHVN - Ban Ñoâng Nam AÙ, Thö tòch coå Vieät Nam vieát veà Ñoâng Nam AÙ (phaàn Cam-Pu-Chia), baûn ñaùnh maùy, UÛy ban KHXH Vieät Nam - Ban Ñoâng Nam AÙ (Taøi lieäu löu haønh noäi boä), Haø Noäi, 1977. 21. Boä Ngoaïi giao - UÛy ban Bieân giôùi Quoác gia, Nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán chuû quyeàn bieån, ñaûo cuûa Vieät Nam treân Bieån Ñoâng, Haø Noäi, 2010. 22. Boä Ngoaïi giao - UÛy ban Bieân giôùi Quoác gia, Bieân giôùi treân ñaát lieàn Vieät Nam-Caêmpuchia, Haø Noäi, 2010. 23. Boä Ngoaïi giao - UÛy ban Bieân giôùi Quoác gia, Caùc ñieàu öôùc quoác teá Vieät Nam ñaõ kyù vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc veà phaân ñònh bieân giôùi treân ñaát lieàn vaø treân bieån, Haø Noäi, 2010. 24. Boä Ngoaïi giao - UÛy ban Bieân giôùi Quoác gia, Vaên baûn phaùp lyù lieân quan ñeán coâng taùc bieân giôùi laõnh thoå Vieät Nam, Haø Noäi, 2010. 25. Löu Vaên Lôïi, Nhöõng ñieàu caàn bieát veà Ñaát, Trôøi, Bieån Vieät Nam, Nxb Thanh nieân, Haø Noäi, 2007. 26. Nguyeãn Hoàng Thao (chuû bieân), Coâng öôùc Bieån 1982 vaø chieán löôïc bieån cuûa Vieät Nam, Nxb Chính trò Quoác gia, Haø Noäi, 2008. 27. Ña øo Duy Anh, Ña át nöô ùc Vie ät Nam qua ca ùc ñô øi, Nxb Khoa ho ïc, Ha ø No äi, 1964. 28. Thaùi Vaên Kieåm, Ñaát Vieät trôøi Nam, Nxb Nguoàn Soáng, Saøi Goøn, 1960. 29. Traàn Thanh Phöông, Minh Haûi ñòa chí, Nxb Muõi Caø Mau, 1985. 30. Sôn Nam, Tìm hieåu ñaát Haäu Giang, Phuø Sa, Saøi Goøn, 1959. 31. Sôn Nam, Lòch söû khaån hoang Mieàn Nam (1973), Nxb Treû, TP Hoà Chí Minh, 2009. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 77 32. Nguyeãn Vaên Haàu, Thoaïi Ngoïc Haàu vaø nhöõng cuoäc khai phaù mieàn Haäu Giang, Höông Sen, Saøi Goøn, 1972. 33. Phan Khaùnh, Nam Boä 300 naêm laøm thuûy lôïi, Nxb Noâng nghieäp, Haø Noäi, 2004. 34. Hoäi Khoa hoïc Lòch söû Vieät Nam, Löôïc söû vuøng ñaát Nam Boä Vieät Nam, Nxb Theá giôùi, 2008. 35. Hoaøng Chaát, Nguyeãn Ñieàn, et’, Töø ñieån Khoa hoïc Traùi ñaát vaø thieân vaên hoïc Anh-Vieät / English-Vietnamese Dictionary of Earth Science and Astronomy, Nxb Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät, Haø Noäi, 2005. 36. Tieáu Vaên Kinh [Thuyeàn tröôûng Haïng Nhaát], Soå tay haøng haûi - Masters’ and Deck Officers’ Handbook, (taäp 1), Nxb Giao thoâng Vaän taûi, Haø Noäi, 2010. 37. Buøi Ñöùc Tònh, Löôïc khaûo nguoàn goác ñòa danh Nam Boä, Nxb Vaên ngheä TPHCM, 1999. 38. Leâ Trung Hoa, Ñòa danh hoïc Vieät Nam, Nxb KHXH, Haø Noäi, 2011. 39. Nguyeãn Vaên Khoan (chuû bieân), Ngöôøi Vieät ôû Thaùi Lan 1910-1960, Nxb Coâng an Nhaân daân, Haø Noäi, 2008. 40. Leâ Höông, Söû Cao Mieân, Khai Trí, Saøi Goøn, 1970 41. D.G.E. Hall, Ñoâng Nam AÙ söû löôïc, Nguyeãn Phuùt Taán dòch, Khai Trí, Saøi Goøn, 1968. 42. Nick Ray, et’, Cambodia, Published by Lonely Plannet, Singapore, 2010. 43. China Williams, et’, Thailand, Published by Lonely Plannet Publications Pty Ltd, Hongkong, 2009. 44. Simon Richmond, et’, Malaysia, Singapore & Brunei, Published by Lonely Plannet Publications Pty Ltd, Hongkong, 2009. 45. David K. Wyatt, Thailand A Short History, Yale University Press-New Haven and London, United States of America by Edwards Brothers Inc, Ann Arbor, Michigan, 1984. 46. David Chandler, A History of Cambodia (Fourth Edition), Silkworm Books, Bangkok, 2008. 47. Geoff Wade, “A Maritime Route in the Vietnamese Text Xieâm-la-quoác loä trình taäp-luïc (1810)”. Commerce et navigation en Asie du Sud-Est, XIVe-XIXe sieøcle = Trade and Navigation in Southeast Asia, 14th 19th centuries, Nguyeân Theâ Anh, Yoshiaki Ishizawa (eds.), Paris & Montreùal (Queùbec): I’Harmattan, 1998; Tokyo: Sophia University, c1999. 48. Geoff Wade, The Pre-Modern East Asian Maritime Realm: An Overview of European - Language Studies, Asia Research Institute. Working Paper Series, No.16, National University of Singapore, 2003. 78 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 49. Thongchai Winichakul, et’, Southeast Asian Historiography Unravelling the Myths - Essays in Honour of Barend Jan Terwiel, Edited by Volker Grabowsky, River Books Co., Ltd., Bangkok, 2011. 50. David Joel Steinberg, et’, In Search of Southeast Asia - A Modern History, Praeger Publishers, United States of America, 1971. 51. Puangthong Rungswasdisab, War and Trade: Siamese Interventions in Cambodia, 1767-1851, University of Wollongong Thesis Collection - Department of History and Politics - 1995. 52. 海國聞見錄, (1730) 陳倫炯撰, 周憲文校點, 屬 “臺灣文獻叢刊”, 第二六種, 臺北臺灣銀行經濟研究室編印, 1958 [Haûi quoác vaên kieán luïc, (1730) Traàn Luaân Quyùnh soaïn, Chu Hieán Vaên hieäu ñieåm, thuoäc “Ñaøi Loan Vaên Hieán tuøng san”, taäp 26, Ñaøi Baéc: Ñaøi Loan ngaân haøng kinh teá nghieân cöùu thaát, 1958]. 53. 兩種海道針經, 向達校注, 中華書局, 1982 [Liangzhong Haidao Zhenjing/ Löôõng chuûng haûi ñaïo chaâm kinh, Höôùng Ñaït hieäu chuù, Trung Hoa thö cuïc xuaát baûn laàn 2, 1982 (laàn ñaàu 1961)]. 54. 海島逸志, 王大海 [Haidao Yizhi, Wang Dahai/Haûi ñaûo daät chí (1806), Vöông Ñaïi Haûi, baûn vieát, Thö vieän Ñaïi hoïc Waseda, KH: 儿 2-2020-3]. 55. 海錄, 謝清高-楊炳南 [Hai Lu, Xie Qinggao-Yang Bingnan/Haûi luïc (1820), Taï Thanh Cao thuaät, Döông Bænh Nam ghi, baûn vieát, Thö vieän Ñaïi hoïc Waseda. KH: 儿 2-2020]. 56. 抱一(黄炎培), 暹羅國考, 南風雜誌 (漢文部分)第四十八册, 啓定第五年 (1922) [Baõo Nhaát (Hoaøng Vieâm Boài), “Xieâm La quoác khaûo”, Nam Phong taïp chí (phaàn Haùn vaên), soá 48 naêm 1922]. 57. 邱新民, 東南亞古代史地論叢, 南洋學會叢書之八, 南洋學會出版, 新加坡, 1969. [Khaâu Taân Daân, Ñoâng Nam AÙ coå ñaïi söû ñòa luaän tuøng, Nam Döông hoïc hoäi tuøng thö, taäp 8, Nam Döông xuaát baûn xaõ, Singapore, 1969]. 58. 許雲樵, 南洋史, 星洲世界書局有限公司印行, 新加坡, 1961 [Höùa Vaân Tieàu, Nam Döông söû, Tinh Chaâu theá giôùi thö cuïc höõu haïn coâng ty aán haønh, Singapore, 1961]. 59. 劍橋東南亞史, 中國社會科學出版社, 北京, 1995 [Kieám Kieàu Ñoâng Nam AÙ söû, Trung Quoác Xaõ hoäi Khoa hoïc xuaát baûn xaõ, Baéc Kinh, 1995. Baûn dòch Trung vaên töø The Cambridge History of Southeast Asia, Cambridge University Press, 1992]. Saùch coâng cuï 60. AJ.L. Taberd, Dictionarium Anamitico - Latinum / Nam Vieät Döông hieäp töï vò (1838), Nxb Vaên hoïc-Trung taâm Nghieân cöùu Quoác hoïc (in chuïp), Haø Noäi, 2004. 61. Huình-Tònh Paulus Cuûa, Ñaïi Nam quaác aâm töï vò (1895), Khai Trí (in chuïp), Saøi Goøn, 1974. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 79 62. Vöông Hoàng Seån, Töï vò Tieáng Vieät Mieàn Nam, Nxb Vaên hoùa, Haø Noäi, 1993. 63. Linh muïc An-toân Traàn Vaên Kieäm, Giuùp ñoïc Noâm vaø Haùn Vieät, Hoäi Baûo toàn di saûn chöõ Noâm Hoa Kyø-Nxb Ñaø Naüng, 2004. 64. Nguyeãn Ñình Tö, Töø ñieån ñòa danh haønh chính Nam Boä, Nxb Chính trò Quoác gia, Haø Noäi, 2008. 65. Ñinh Xuaân Vònh, Soå tay ñòa danh Vieät Nam, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi, 2002. 66. Nguyeãn Döôïc-Trung Haûi, Soå tay ñòa danh Vieät Nam, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2003. 67. Lutfi Abas (Profesor Madya, Universiti Malaya) et’, Kamus Bahasa, Malaysia-Tionghoa-Inggeris (Maõ-Hoa-Anh ngöõ vaên töø ñieån), Sin Chew Jit Poh (Malaysia) & The Shanghai Book Co., Shanghai, 1982. 68. 丁詧盦-葛綏成編輯, 中外地名辭典, 上海中華書局印行, 民國十九年 [Ñinh Saùt Am - Caùt Tuy Thaønh bieân taäp, Trung ngoaïi ñòa danh töø ñieån, Thöôïng Haûi Trung Hoa thö cuïc aán haønh, Daân Quoác thöù 19 (1930)]. Baûn ñoà 1. Santanee Phasuk and Philip Stott, Royal Siamese Maps-War and Trade in Nineteenth Century Thailand, River Books Co., Ltd, Bangkok, 2004. 2. Thomas Suaùrez, Early Mapping of Southeast Asia, Periplus Editions (HK) Ltd., Singapore, 1999. 3. Taäp baûn ñoà haønh chính Vieät Nam - Administrative Atlas, Nxb Baûn ñoà, Haø Noäi, 2003. 4. Taäp baûn ñoà giao thoâng ñöôøng boä Vieät Nam, Nxb Baûn ñoà, Haø Noäi, 2004. 5. Tröông Kyø Quaân (chuû bieân), Taäp ñòa ñoà theá giôùi, cuoán 1 - Caùc nöôùc Ñoâng AÙ, Vieän Nghieân cöùu Quoác phoøng-Sôû Nghieân cöùu Ñòa lyù Trung Quoác xuaát baûn, Ñaøi Baéc, 1965. [張其昀 (主編), 世界地圖集第一册-東亞諸國, 國防研究院-中國地學研究所出版, 臺北, 1965]. 6. Thailand Atlas (Roadway 10th Edition), Groovy Map Co., Ltd, Bangkok, 2010. 7. Richard Andree, Times (London, England) The Times Atlas, House Square, London, E.C. 1895. (colophon:) Cassell & Company. Limited, Belle Sauvage Works, London, E.C. Baûn kyõ thuaät soá “Siam and the Malay Archipelago” xem: David Rumsey Historical Map Collection http://www.davidrumsey. com/luna/servlet/detail/RUMSEY~8~1~31742~1150657:Siam-and-the Malay-Archipelago----w. 8. Tieåu Daõ Cöông Nhaát [Boä tröôûng Thuûy loä] (chuû bieân), Haûi ñoà “Vònh Xieâm La - Gulf of Siam”. Tyû leä 1: 300.000. Boä Thuûy loä san haønh, Chieâu Hoøa thöù 9 (1934) [暹羅海灣, 日本水路部部長小野彊一 (主編) 昭和 9年3月27日,水路部刊行]. 80 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 8 (106) . 2013 - Xiêm La quốc lộ trình tập lục 9. “Bilingual Road Map Of Thailand” (9th Edition), Scale 1: 1.200.000, Thinknet Co., Ltd, Bangkok, 2012. 10. “Cambodia Road Map”, Scale 1: 750.000. Phnom Penh, khoâng ghi naêm. 11. “Cambodia Islands”, Scale 1: 250.000, Ba ûn ño à Tin tö ùc qua ân ño äi Hoa Ky ø, 1967. 12. “Vietnam-Cambodia-Laos Travel Map”, Scale 1: 1.400.000, Verlag Wolfgang Kunth GmbH & Co. KG 2012/2013, Printed in Germany, 2012. 13. Nha Ñòa dö Quoác gia Vieät Nam, Baûn ñoà Vieät Nam - Löôïc ñoà hình theå vaø ñöôøng saù. Tyû leä 1: 2.000.000, in laàn 3, Ñaø Laït, 1962. 14. Nha Ñòa dö Quoác gia Vieät Nam, “Published by the National Geographhic Service of Viet Nam”, (baûn ñoà tieáp hôïp 12 maûnh). Tyû leä 1: 500.000, in laàn thöù 1, Ñaø Laït, 1964. 15. Nam phaàn Vieät Nam (Map Information as of 1965/ Baûn ñoà Tin töùc naêm 1965), Tyû leä 1: 50.000, Nha Ñòa dö Quoác gia Vieät Nam aán haønh laàn thöù 4, Ñaø Laït, 1971. 16. The National Geographic Magazine, “Southeast Asia”, Scale 1: 6.000.000. National Geographic Society, Washington D.C., 1968. 17. “Baûn ñoà haønh chính Vieät Nam-Laøo-Cam Pu Chia”, tyû leä 1: 1.750.000, Cuïc Baûn ñoà-Boä Toång tham möu QÑNDVN, Ñaø Laït, 1990. 18. “Baûn ñoà haønh chính Vieät Nam-Laøo-Campuchia”, tyû leä 1: 1.750.000, Xí nghieäp Baûn ñoà Ñaø Laït, 2004. 19. “Baûn ñoà haønh chính Vieät Nam-Laøo-Cam Pu Chia”, tyû leä 1: 2.400.000, Nxb Baûn ñoà, 2010. 20. “Caùc nöôùc ASEAN”, tyû leä 1: 7.000.000, Nxb Baûn ñoà, 2010. 21. Taï Ngoïc Lan-Ñoaøn Ñình Kieân, “Ñoàng baèng soâng Cöûu Long”, tyû leä 1: 500.000, Nxb Baûn ñoà-Chi nhaùnh taïi TPHCM, 2008. """