" Về Vấn Đề Biến Động Chính Trị Tại Hồng Kông 🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Về Vấn Đề Biến Động Chính Trị Tại Hồng Kông Ebooks Nhóm Zalo Chịu trách nhiệm xuất bản GIÁM ĐỐC - TỔNG BIÊN TẬP PGS.TS. PHẠM MINH TUẤN Chịu trách nhiệm nội dung PHÓ GIÁM ĐỐC - PHÓ TỔNG BIÊN TẬP ThS. NGUYỄN HOÀI ANH Biên tập nội dung: ThS. CÙ THỊ THÚY LAN ThS. NGUYỄN THỊ HẢI BÌNH ThS. LÊ THỊ THANH HUYỀN ThS. VŨ THỊ MAI LIÊN ThS. NGUYỄN VIỆT HÀ Trình bày bìa: ĐƯỜNG HỒNG MAI Chế bản vi tính: NGUYỄN THỊ THÀNH GIANG Đọc sách mẫu: VŨ THỊ MAI LIÊN BÙI BỘI THU ___________________________________________________ Số đăng ký kế hoạch xuất bản: 2650-2022/CXBIPH/27-106/CTQG. Số quyết định xuất bản: 1557-QĐ/NXBCTQG, ngày 09/8/2022. Nộp lưu chiểu: tháng 8 năm 2022. Mã ISBN: 978-604-57-7955-2. ĐỒNG CHỦ BIÊN: PGS.TS. Trần Thọ Quang PGS.TS. Phạm Quốc Thành TS. Nguyễn Thị Thanh Vân THAM GIA BIÊN SOẠN: TS. Nguyễn Thu Hồng TS. Nguyễn Duy Quỳnh NCS. Nguyễn Thế Vinh NCS. Đỗ Huy Phú NCS. Dương Thùy Linh NCS. Trần Thị Thanh Tâm NCS. Nguyễn Thu Hà NCS. Đoàn Thị Mai Liên ThS. Cao Sơn Đông -4- Ngày 01/7/1997, Anh trao trả Hồng Kông cho Trung Quốc. Giữa Chính phủ Trung Quốc và Chính phủ Anh đã diễn ra nhiều phiên họp để tìm kiếm một giải pháp trong việc bàn giao và tương lai về chính trị, kinh tế cho vùng lãnh thổ này. Dưới thời thuộc Anh, từ chỗ ban đầu chỉ là một khu vực dân cư thưa thớt ven biển, Hồng Kông đã nhanh chóng trở thành một trong những trung tâm tài chính và cảng thương mại quan trọng bậc nhất thế giới; là một trong bốn “con rồng châu Á” (cùng với Hàn Quốc, Xingapo và vùng lãnh thổ Đài Loan - Trung Quốc) nắm giữ điểm số về chỉ số phát triển tài chính cao nhất và luôn được xếp hạng là khu vực kinh tế cạnh tranh cũng như tự do nhất thế giới trong nhiều năm. Là nơi giao thoa giữa văn hóa phương Đông và phương Tây, Hồng Kông còn liên tục được xếp hạng rất cao về chỉ số phát triển con người (HDI) và là một trong những vùng lãnh thổ có tuổi thọ trung bình cao nhất toàn cầu. Từ năm 1997, Hồng Kông trở thành một khu hành chính đặc biệt của Trung Quốc, phát triển theo mô hình “Một nước, hai chế độ“ với tình hình chính trị ổn định và ngày càng có những bước đột phá ngoạn mục về kinh tế. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, bất ổn chính trị cùng những thay đổi chính sách từ phía Bắc Kinh đã và đang làm thay đổi sự phát triển kinh tế, xã hội của đặc khu này. -5- Để giúp bạn đọc có góc nhìn đa chiều, sâu sắc hơn về vấn đề Hồng Kông, đặc biệt là những biến động chính trị trong thời gian gần đây, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản cuốn sách Về vấn đề biến động chính trị tại Hồng Kông do PGS.TS. Trần Thọ Quang, PGS.TS. Phạm Quốc Thành và TS. Nguyễn Thị Thanh Vân đồng chủ biên. Cuốn sách tập trung trình bày nguồn gốc, diễn biến biến động chính trị tại Hồng Kông, đặc biệt là từ ngày 30/6/2020, khi Trung Quốc áp dụng Luật an ninh quốc gia đối với Hồng Kông; cách đối diện, giải quyết của Bắc Kinh cũng như chính quyền Hồng Kông; dự báo hướng đi và xu hướng vận động của Hồng Kông trong tương lai. Trong quá trình biên soạn, các tác giả có sử dụng một số nguồn tư liệu từ các sách, báo nước ngoài. Để bạn đọc thuận tiện nghiên cứu và theo dõi, chúng tôi giữ nguyên nội dung bản dịch các tư liệu đó (kèm theo nguồn trích dẫn) và coi đây là quan điểm riêng của tác giả. Bên cạnh đó, do nội dung cuốn sách đề cập vấn đề chính trị khá nhạy cảm, hiện đang tiếp diễn, cần tiếp tục nghiên cứu, bàn thảo nên khó tránh khỏi còn hạn chế, thiếu sót. Chúng tôi rất mong nhận được những góp ý của bạn đọc để cuốn sách hoàn thiện hơn trong lần xuất bản sau. Trân trọng giới thiệu cuốn sách cùng bạn đọc. Tháng 12 năm 2021 NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT Hồng Kông được trao trả về Trung Quốc vào tháng 7/1997 theo chính sách “Một nước, hai chế độ”, đây là một cam kết mang tính pháp lý về mức độ tự trị cao được quy định trong Tuyên bố chung Anh - Trung Quốc năm 1984. Kể từ sau cuộc trao trả đó, “tiểu Hiến pháp” trên thực tế của Hồng Kông mang tên Luật cơ bản. Theo Luật cơ bản, Trung Quốc cam kết duy trì quyền tự trị, nhiều quyền tự do mà chính Đại lục cũng không có trong thời gian chuyển tiếp 50 năm, tới năm 2047. Mô hình “Một nước, hai chế độ” được thực hiện tương đối suôn sẻ trong thập niên đầu sau khi Hồng Kông trở về với Đại lục, tức là giai đoạn 1997-2007. Trong thời gian đó, do sự chênh lệch trình độ phát triển giữa Hồng Kông và Đại lục (Hồng Kông đã là nền kinh tế phát triển, “con Rồng” kinh tế của châu Á, thuộc nhóm các nền kinh tế mới công nghiệp hóa - NIEs; Trung Quốc ở trạng thái đang phát triển), Trung Quốc không can thiệp quá sâu vào Hồng Kông và để đặc khu này hoạt động gần giống như khi còn dưới sự kiểm soát của Anh. Với một xã hội ổn định và nền kinh tế năng động, nền kinh tế Hồng Kông hơn 20 năm sau khi trở về Trung Quốc đã trở nên ngày càng thịnh vượng, trong khi cơ chế chính trị của Hồng Kông phần lớn không thay đổi. -7- Tuy nhiên, trong những năm gần đây, khi tiềm lực trong nước và vị thế quốc tế gia tăng, Trung Quốc đã mất “kiên nhẫn chiến lược” đối với vấn đề Hồng Kông khi không thể “đợi” đến năm 2047 để thu hồi Hồng Kông hoàn toàn. Bằng nhiều cách thức khác nhau, Trung Quốc liên tục mở rộng quyền kiểm soát chính trị, can dự vào quá trình phát triển kinh tế, hạn chế quyền tự trị toàn diện của Hồng Kông, dù phần nào đó vẫn tiếp tục thúc đẩy quyền tự do về kinh tế để duy trì chức năng của thành phố này như một trung tâm tài chính bên ngoài và thành “trạm trung chuyển” của hàng hóa, các dòng đầu tư quốc tế vào Đại lục. Ngày 30/6/2020, Luật an ninh quốc gia đối với Hồng Kông (gọi tắt là Luật an ninh hay Luật an ninh quốc gia), sau khi được Ủy ban Thường vụ Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc Trung Quốc biểu quyết thông qua, đã chính thức đưa vào Luật cơ bản của Hồng Kông. Luật an ninh quốc gia được cho là có thể làm lung lay nguyên tắc “Một nước, hai chế độ”, từng bước loại bỏ cơ chế “người Hồng Kông quản lý Hồng Kông” và tính độc lập tư pháp của vùng lãnh thổ này. Những nỗ lực cứng rắn nhằm can dự sâu rộng vào chính trị nội bộ, kiềm chế sự phát triển của Hồng Kông đã tạo ra cuộc khủng hoảng chính trị, suy giảm nghiêm trọng năng lực phát triển, gây ra sự bất ổn và tổn hại đến niềm tin đã có từ lâu đối với quyền tự trị của đặc khu này. Giá trị chiến lược và vị thế khu vực của Hồng Kông có được là do quyền tự trị được tạo lập từ quá trình phát triển trước và sau năm 1997. Vị thế đặc biệt của Hồng Kông được tạo ra bởi sự hậu thuẫn của các nước Hoa Kỳ, Tây Âu, Nhật Bản và các nước tư bản lớn với việc dành cho Hồng Kông những ưu tiên cao nhất về lợi ích, chính sách. Đây là điều cốt lõi tạo nên sức sống cho nền kinh tế của Hồng Kông. Nó là nền tảng cho phép Hồng Kông đảm nhận vai trò then chốt với tư cách là một “phương tiện” hay “hành lang nền” để kết nối Đông - Tây, “cầu nối” để phương Tây vào Trung Quốc và đưa Trung Quốc ra với thế giới. Vì thế, vị thế của Hồng Kông với tư cách một cửa ngõ tài chính có thể đang gặp nguy hiểm, mắc kẹt giữa những nhu cầu, tính toán khác nhau của Chính phủ Trung Quốc với nhu cầu phát triển của các doanh nghiệp trong nước và quốc tế. Hồng Kông bằng vị thế hiện tại lẽ ra đã có thể đạt tới đỉnh cao mới của một trung tâm tài chính, dịch vụ hàng đầu thế giới. Nhưng những xung động chính trị thời gian qua khiến Hồng Kông nhanh chóng mất đi chức năng cửa ngõ về tài chính, dịch vụ, đầu tư. Vấn đề Hồng Kông đã và sẽ gây ra sức ép lớn đối với các tham vọng kinh tế toàn cầu của Trung Quốc, trở thành điểm nóng tạo nên xung động lớn trong đời sống quốc tế và khu vực. Đối với Việt Nam, hòa chung dòng chảy của mối quan hệ Đối tác hợp tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Trung Quốc, hợp tác giữa các địa phương của nước ta với Hồng Kông trong những năm gần đây đã đạt được nhiều kết quả tích cực trên tất cả các lĩnh vực, đặc biệt là kinh tế, thương mại. Theo đó, Việt Nam đã và đang chịu tác động đa chiều từ những biến động chính trị của Hồng Kông. Bối cảnh, tình hình chính trị của Hồng Kông cũng như mối quan hệ giữa Việt Nam với đặc khu này khiến việc nghiên cứu, đánh giá tình hình Hồng Kông trong thời gian qua và dự báo xu thế vận động trong thời gian tới có ý nghĩa hết sức cấp thiết. Theo đó, cuốn sách được xuất bản sẽ góp phần cung cấp thông tin, luận giải những vận động chính trị của Hồng Kông trong hiện tại và tương lai, nhìn nhận những tác động đối với an ninh, phát triển của đặc khu này, từ đó đưa ra một số định hướng chính sách đối với Việt Nam. Xin trân trọng gửi đến quý bạn đọc và mong nhận được phản hồi về nội dung cuốn sách. THAY MẶT TẬP THỂ TÁC GIẢ PGS.TS. Trần Thọ Quang  -11- -12- Theo quy định trong Tuyên bố chung Anh - Trung Quốc năm 1984, Hồng Kông đã được trao trả cho Trung Quốc vào tháng 7/1997. Trong thập niên đầu tiên, mô hình “Một nước, hai chế độ” được thực hiện tương đối suôn sẻ. Trung Quốc không can thiệp quá sâu vào Hồng Kông và để cho đặc khu này hoạt động gần giống như khi còn thuộc sự kiểm soát của Anh. Với một xã hội ổn định và nền kinh tế năng động, Hồng Kông đã trở nên ngày càng thịnh vượng, tiếp tục có vị thế vững chắc trong không gian kinh tế khu vực và thế giới. Cơ chế chính trị với tính tự trị cao của Hồng Kông phần lớn không thay đổi cho đến giai đoạn gần đây. Thời điểm 24 năm trước, Hồng Kông là viên ngọc quý khi trở về Trung Quốc sau hơn 155 năm dưới sự cai trị của thực dân Anh. Cụ thể, vào năm 1997, tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Hồng Kông chiếm 18% GDP Trung Quốc, đứng đầu trong số 31 tỉnh, thành phố của Trung Quốc, và gần gấp đôi GDP của tỉnh láng giềng đứng thứ hai là Quảng Đông - -13- trung tâm kinh tế có tổng lượng GDP lớn nhất Trung Quốc hiện nay với GDP khoảng 2.500 tỷ USD. Các trụ cột chính đóng góp cho GDP của Hồng Kông là tài chính, du lịch, logistics và dịch vụ hỗ trợ thương mại1. Thực tế lịch sử cho thấy, Hồng Kông từ lâu đã đóng vai trò then chốt vừa trực tiếp, vừa trung gian cho sự phát triển kinh tế của Trung Quốc. Vào đầu những năm 1980, các doanh nghiệp của Hồng Kông là những nhà đầu tư tiên phong trong công cuộc cải cách kinh tế và mở cửa của Trung Quốc. Và hơn 43 năm qua, Hồng Kông luôn là một cầu nối thương mại sống còn đối với hàng hóa xuất nhập khẩu của Trung Quốc. Trước tiên, Hồng Kông là một cửa ngõ tài chính thiết yếu, tạo thuận lợi cho dòng vốn ra vào Trung Quốc. Giao dịch chứng khoán ở Thượng Hải và Thâm Quyến có thể vượt trội Hồng Kông về quy mô giá trị vốn hóa thị trường, nhưng chủ yếu vẫn phục vụ thị trường trong nước bất chấp những nỗ lực cải cách mở cửa đang diễn ra, còn Sở giao dịch chứng khoán Hồng Kông là nơi huy động vốn hàng đầu thế giới cho các tổ chức phát hành của Hồng Kông, Trung Quốc và quốc tế. Các quyền tự do kinh tế của Hồng Kông theo Luật cơ bản thông qua năm 1992 có mức độ tin cậy cao về mặt pháp lý quốc tế. Những đặc trưng không thể thiếu để duy trì một trung tâm tài chính, dịch vụ, kết nối toàn cầu theo Luật cơ bản bao gồm: Điều 19: Bộ máy 1. Thông tấn xã Việt Nam: “Kinh tế Hồng Kông đối diện với nhiều khó khăn, thách thức nghiêm trọng”, https://news.vnanet.vn/FrontEnd/PostDetail. aspx?id=5298311. tư pháp độc lập; Điều 25: Bình đẳng trước pháp luật; Điều 27: Tự do ngôn luận, báo chí và xuất bản; Điều 109: Bảo vệ môi trường kinh tế và pháp lý để duy trì vị thế của Hồng Kông trong vai trò một trung tâm tài chính quốc tế; Điều 112: Không có các biện pháp kiểm soát ngoại hối và đồng đôla Hồng Kông (HKD) tự do chuyển đổi; Điều 116: Một khu vực hải quan tách biệt với Trung Quốc. Theo thiết chế chính trị Hồng Kông, các tòa án của Hồng Kông, Cơ quan tiền tệ Hồng Kông (HKMA) và Ủy ban chứng khoán và hợp đồng tương lai (SFC) được quốc tế đánh giá cao trong việc điều tiết minh bạch và tính pháp lý chặt chẽ, hiện đại. Ngoài các yếu tố mang tính thể chế này, môi trường pháp lý của Hồng Kông càng thuận lợi hơn khi đi kèm một cơ sở hạ tầng thị trường được tổ chức khoa học, các dịch vụ chuyên nghiệp, có kinh nghiệm trong việc hợp tác quốc tế, bao gồm dịch vụ kiểm toán và ngân hàng, các cơ quan tư vấn luật, trung tâm phân tích về giá trị tài sản, chính sách, chiến lược. Hồng Kông đóng vai trò như một nơi thử nghiệm quan trọng các biện pháp, chính sách thiết lập các mối liên kết của Trung Quốc với các thị trường vốn toàn cầu. Vì thế, Hồng Kông ngày càng giữ vị trí then chốt đối với Trung Quốc nhờ việc kết nối các thị trường tài chính trong và ngoài nước; tạo điều kiện thuận lợi cho các dòng vốn thông qua việc mang đến cho nhà đầu tư các kênh đáng tin cậy trong cả hoạt động đầu tư trực tiếp lẫn gián tiếp của nước ngoài, giúp họ tránh được các chính sách hạn chế ở Trung Quốc. Trong những ưu thế có được về mặt tài chính, yếu tố tự thân của Hồng Kông là cơ bản, nhưng sự ủng hộ của Hoa Kỳ và các nước phương Tây khác bằng cơ chế ưu đãi đặc biệt cũng là nhân tố quan trọng, tạo ra sự khác biệt giữa Hồng Kông và các địa bàn khác. Nhờ bối cảnh thuận lợi về mặt thể chế cho các nhà đầu tư, Hồng Kông đã giành được cho mình vị trí, tầm ảnh hưởng lớn trong việc xử lý các dòng chảy đầu tư ra và vào. Năm 2018, 60% đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) cho Trung Quốc được thông qua Hồng Kông. Năm 2019, con số này là 63,8%. Tương tự, phần lớn vốn đầu tư ra nước ngoài của Trung Quốc cũng đi qua hệ thống tài chính của Hồng Kông1. Nhiều năm qua, Hồng Kông là trung tâm tài chính lớn thứ ba thế giới, sau New York và London, là đường dẫn cho dòng chảy đầu tư khổng lồ ra và vào Trung Quốc, và hàng nghìn công ty nước ngoài. Các tập đoàn tài chính quốc tế quản lý khoảng 3.100 tỷ USD tài sản tại Hồng Kông. Trong đó, Hoa Kỳ có lợi ích trực tiếp tại Hồng Kông, khoảng 85.000 công dân Hoa Kỳ sinh sống ở đây. Trước chiến tranh thương mại2, Hoa Kỳ xuất khẩu hàng hóa trị giá 38 tỷ USD sang Hồng Kông 1. “Nguy cơ tấn công mạng đe dọa vị thế trung tâm tài chính của Hồng Kông (Trung Quốc)”, Thương báo (Hồng Kông), ngày 11/6/2021. 2. Chiến tranh thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc khởi đầu vào ngày 22/3/2018 khi Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump tuyên bố sẽ áp dụng mức thuế 50 tỷ USD cho hàng hóa của Trung Quốc để ngăn chặn những gì họ cho là hành vi thương mại không công bằng và hành vi trộm cắp tài sản trí tuệ (BT). trong năm 2018 và Hồng Kông có thặng dư thương mại lớn nhất trong số các đối tác của Hoa Kỳ; đầu tư nước ngoài của Hoa Kỳ ở Hồng Kông đạt tổng cộng 81 tỷ USD vào năm 2019. Nhiều công ty trong số 2.600 công ty khởi nghiệp tại Hồng Kông là do Hoa Kỳ sở hữu1. Ngoài ra, Hồng Kông là một cửa ngõ then chốt để thúc đẩy đầu tư gián tiếp nhanh chóng hơn vào thị trường Trung Quốc. Thông qua cơ chế kết nối Hồng Kông lần đầu tiên ra mắt vào năm 2014, các nhà đầu tư nước ngoài có khả năng tiếp cận lớn hơn tới thị trường chứng khoán và trái phiếu của Trung Quốc. Niềm tin vào môi trường điều tiết và các biện pháp bảo vệ của Hồng Kông đối với các quyền của nhà đầu tư đã mang lại uy tín quyết định cho thị trường chứng khoán Hồng Kông. Tính đến thời điểm hiện nay, vai trò sống còn của Hồng Kông chính là giữ vững vai trò một trung tâm tài chính thế giới. Hồng Kông có thị trường chứng khoán ưu thế vượt trội (dựa trên chỉ số Hang Seng và cổ phiếu H-share) và dịch vụ bảo đảm rủi ro tiền tệ - những yếu tố phần lớn chưa phát triển ở Trung Quốc nhưng lại có vai trò then chốt đối với các nhà đầu tư tài chính. Các đặc trưng về thể chế riêng biệt của Hồng Kông dưới vị thế tự trị của đặc khu hành chính mang đến một giải pháp thay thế thích hợp cho những hạn chế trong khuôn khổ thể chế và kinh tế của Trung Quốc, vốn vẫn đang là rào cản đối với các nhà đầu tư Trung Quốc và nước ngoài. 1. “Hồng Kông đang đánh mất sức hấp dẫn đầu tư nước ngoài do bất ổn chính trị”, Minh báo (Trung Quốc), ngày 08/12/2020. Đây là mối quan hệ cộng sinh, bảo đảm quyền tiếp cận nguồn vốn toàn cầu trong khi duy trì quyền tự kiểm soát ở mức độ cao. Trong 2 năm 2017 và 2018, Sở giao dịch chứng khoán Hồng Kông (HKEX) luôn đứng đầu danh sách IPO1 toàn cầu. Tổng cộng 160 công ty mới đã niêm yết trong 6 tháng đầu năm 2019 (trước các cuộc biểu tình), giúp HKEX thu được 37,2 tỷ USD, vượt cả các sở giao dịch chứng khoán New York và Nasdaq của Hoa Kỳ. Công ty Alibaba đã tạo được vốn dòng 11,3 tỷ USD khi niêm yết tại HKEX, giúp đợt phát hành này trở thành đợt IPO lớn nhất toàn cầu trong năm 2019, đồng thời khẳng định khả năng, uy tín của thị trường chứng khoán Hồng Kông. Điều đó cho thấy nền kinh tế Trung Quốc hiện vẫn chưa thể thiếu Hồng Kông2. Một điểm quan trọng nữa là do mức độ quốc tế hóa của đồng nhân dân tệ vẫn thấp nên hầu hết các khoản đầu tư ra nước ngoài là bằng đồng đôla Mỹ - loại tiền tệ mà Trung Quốc chỉ có thể kiếm được một cách hiệu quả nhất thông qua Hồng Kông nhờ sự trao đổi tự do giữa đồng đôla Mỹ và đồng đôla Hồng Kông (HKD) (điều khoản Hoa Kỳ cho phép). Khi các công ty Trung Quốc mở rộng đầu tư ra nước ngoài, phần lớn lượng tiền đó được chuyển qua. Cấp vốn bằng ngoại tệ ở 1. Tức cổ phiếu lần đầu tiên phát hành ra công chúng. 2. “Nguy cơ tấn công mạng đe dọa vị thế trung tâm tài chính của Hồng Kông (Trung Quốc)”, Tlđd, Hồng Kông sẽ làm giảm dòng vốn từ Trung Quốc chảy ra ngoài. Các thị trường tài chính của Hồng Kông cũng giảm nhu cầu sử dụng dự trữ trao đổi ngoại tệ của Trung Quốc và do đó hạn chế sự bất ổn trong tỷ giá hối đoái giữa đồng nhân dân tệ và đồng đôla Mỹ, Hồng Kông là một trong những nơi hiếm hoi mà đồng nhân dân tệ được giao dịch bên ngoài Trung Quốc đại lục, việc quốc tế hóa đồng nhân dân tệ đã đưa Hồng Kông trở thành trung tâm giao dịch quốc tế lớn nhất của đồng tiền này kể từ năm 2004, mang lại những dòng vốn khổng lồ từ Đại lục, phần lớn được đầu tư vào bất động sản. Kể từ năm 2008, nguồn vốn đầu tư lớn và dòng di cư mạnh của các gia đình giàu có từ Đại lục tới Hồng Kông đã khiến giá bất động sản tại đặc khu này tăng khoảng 320%, trong khi đó tiền lương tổng thể tăng chưa đến 50%. Hồng Kông hiện nay có giá nhà ở đắt đỏ nhất thế giới. Giá bất động sản cao cấp tại Hồng Kông gấp khoảng 4 lần so với Xingapo1. Như đã trình bày ở trên, giá trị chiến lược và vị thế khu vực của Hồng Kông có được là do quyền tự trị được tạo lập từ quá trình phát triển trước và sau năm 1997. Vị thế đặc biệt của Hồng Kông được tạo ra bởi sự hậu thuẫn cũng như những ưu đãi mà Hoa Kỳ, các nước Tây Âu, Nhật Bản dành cho đặc khu này. Đây là điều cốt lõi tạo nên sức sống của nền kinh tế Hồng Kông, là nền tảng cho phép Hồng Kông đảm nhận vai trò là 1. “Xu hướng chuyển dịch tài khoản ngân hàng dưới tác động của Luật an ninh quốc gia Hồng Kông”, Thời báo Hoàn cầu (Trung Quốc), ngày 17/12/2020. một “phương tiện” hay “hành lang nền” để kết nối Đông - Tây, là “cầu nối” để phương Tây vào Trung Quốc và đưa Trung Quốc ra với thế giới. Vì thế, Luật an ninh quốc gia về Hồng Kông và việc Hoa Kỳ cùng phương Tây áp dụng các biện pháp trừng phạt khiến cho Hồng Kông mắc kẹt trong thế trận cạnh tranh nước lớn, giữa những nhu cầu, tính toán của Chính phủ Trung Quốc với lợi ích của giới đầu tư, đặc biệt là Hoa Kỳ tại đây. Vấn đề Hồng Kông đã và sẽ gây ra sức ép lớn đối với các tham vọng kinh tế toàn cầu của Trung Quốc và trở thành điểm nóng mới tạo nên xung động lớn trong đời sống quốc tế, khu vực. Tuy hiện có nhiều tranh luận xoay quanh vấn đề vị thế của Hồng Kông, song các ý kiến đều thống nhất cho rằng Hồng Kông có vị trí rất lớn trong không gian kinh tế, chính trị của Trung Quốc, khu vực và thế giới. Vậy tại sao vai trò của Hồng Kông khó có thể thay thế? Có quan điểm cho rằng, Trung Quốc không phát triển theo mô hình tư bản chủ nghĩa, do đó địa vị của Hồng Kông là không thể thay thế với vai trò kết nối sâu Trung Quốc với thế giới tư bản. Quan điểm này có chút mơ hồ, bởi rất khó phân biệt các hoạt động kinh tế giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản trong bối cảnh hiện nay. Ví dụ: hoạt động thương mại là chủ nghĩa xã hội hay chủ nghĩa tư bản? Một phần lớn chức năng của Hồng Kông - trung tâm thương mại trước đây - đã được chuyển đến Đại lục. Thật khó để khẳng định rằng chức năng hiện nay của Hồng Kông - trung tâm tài chính - sẽ không bị chuyển đến Đại lục trong tương lai. Một quan điểm khác lại cho rằng, Hồng Kông đang sử dụng hệ thống pháp luật Anh, nếu không sử dụng hệ thống pháp luật này sẽ không thể xây dựng thành trung tâm tài chính, nhưng về quy mô, thị trường chứng khoán và trái phiếu của Trung Quốc đã vượt xa Hồng Kông về lượng giao dịch. Đối với các tổ chức tài chính và nhà đầu tư, điều quan trọng nhất là liệu họ có thể kiếm tiền hay không chứ không phải hệ thống pháp luật Anh hay hệ thống pháp luật châu Âu lục địa. Hơn 10 năm trước, người ta đã dự đoán Thượng Hải sẽ thay thế vị trí trung tâm tài chính của Hồng Kông. Điều này đã không xảy ra trong thập niên qua, và ngày càng ít nghe thấy dự đoán như vậy. Lý do duy nhất là bởi Đại lục mở cửa tài chính tương đối chậm và cũng khó thực hiện điều này trong tương lai gần. Trên thực tế, việc Đại lục mở cửa tài chính chậm là do cách tiếp cận tương đối thận trọng. Thử tưởng tượng nếu cổ phiếu loại A có tỷ lệ vốn nước ngoài rất cao thì cũng rất khó để giữ vững được thị trường trong cuộc khủng hoảng cổ phiếu vào năm 2015 cho dù có sự hỗ trợ của nhà nước. Nếu các ngân hàng có vốn đầu tư nước ngoài ồ ạt tiến vào Trung Quốc, rủi ro khủng hoảng nợ trong tương lai sẽ rất lớn. Việc có thể sử dụng Hồng Kông làm trung tâm tài chính ở bên ngoài, đồng thời thiết lập bức tường lửa về vốn giữa Hồng Kông và Đại lục là một trong những lý do chính khiến Trung Quốc không xảy ra khủng hoảng tài chính trong mấy chục năm qua. Theo ý nghĩa này, Hồng Kông rất quan trọng và khó thay thế. Tất nhiên, việc trở thành một trung tâm tài chính của Trung Quốc ở nước ngoài cũng mang lại lợi ích lớn cho Hồng Kông. Ví dụ: giá cổ phiếu trên Sở giao dịch chứng khoán Hồng Kông (HKEX) đã tăng 75 lần trong 20 năm qua và giá trị thị trường đã tăng từ 8,6 tỷ HKD năm 2000 lên gần 400 tỷ HKD năm 20201. Nhìn từ lịch sử, vai trò lớn nhất của Hồng Kông là bù đắp cho những gì Đại lục không có. Trong Chiến tranh lạnh, Hồng Kông là kênh trao đổi chính giữa Trung Quốc và thế giới phương Tây. Sau khi tiến hành cải cách mở cửa, Trung Quốc đã trở thành công xưởng của thế giới và Hồng Kông là trung tâm thương mại của Trung Quốc, các bến cảng ở Hồng Kông từng có lúc trở thành bến cảng container bận rộn nhất thế giới. Kể từ đầu thế kỷ trước, nhiều công ty Trung Quốc đã bắt đầu niêm yết trên sàn chứng khoán Hồng Kông, khiến vùng lãnh thổ này trở thành địa điểm quan trọng nhất để các công ty Trung Quốc đầu tư ra nước ngoài. Năm 2019, Tập đoàn Alibaba (Trung Quốc) niêm yết trên sàn chứng khoán Hồng Kông và đây là lần phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) lớn nhất thế giới trong năm 2019. Trong vài năm tới, có thể sẽ có nhiều công ty Trung Quốc niêm yết trên sàn chứng khoán Hoa Kỳ chuyển về Hồng Kông. Có thể dự đoán trong bối cảnh đọ sức nước lớn, Hồng Kông với tư cách là trung tâm tài chính quốc tế duy nhất của Trung Quốc sẽ ngày càng có vai trò quan trọng. Vai trò của Hồng Kông trong các giai đoạn lịch sử khác nhau chủ yếu được quyết định ở việc Đại lục có thể làm được điều họ muốn làm hay không. Khi Đại lục có thể làm 1. “Xu hướng chuyển dịch tài khoản ngân hàng dưới tác động của Luật an ninh quốc gia Hồng Kông”, Tlđd. được, vai trò của Hồng Kông sẽ giảm dần. Ví dụ: cùng với việc Đại lục xây dựng các cảng biển, vị thế là một trung tâm thương mại của Hồng Kông đang dần suy yếu. Hai mươi năm trước, Hồng Kông vẫn là cảng biển lớn nhất thế giới, nhưng năm 2019, lượng xuất và nhập container của Hồng Kông không còn nằm trong top 5 tại Trung Quốc. Cùng với việc Đại lục ngày càng có nhiều kinh nghiệm giao dịch với thế giới, vị thế trung gian của Hồng Kông suy giảm cũng là một thực tế không phải bàn cãi. Tháng 5/2020, sau khi giảm 98% giá trị trên thị trường chứng khoán trong 10 năm qua, Tập đoàn Li&Fung - nhà môi giới thương mại nổi tiếng của Hồng Kông - đã tuyên bố rút khỏi thị trường chứng khoán này1. Bối cảnh trên vừa là cơ hội vừa là sứ mệnh của Hồng Kông. Về cơ hội, Hồng Kông đang hướng đến thế giới đại dương phát triển, dựa vào thị trường khổng lồ của Trung Quốc để trao đổi với trong và ngoài nước, do đó có rất nhiều cơ hội kinh doanh. Về sứ mệnh, trước sự bắt kịp nhịp độ phát triển của Đại lục, ưu thế hàng đầu của Hồng Kông sẽ không thể duy trì quá lâu, đòi hỏi phải tìm kiếm điểm tăng trưởng mới. Vì vậy, thành phố nhỏ này cần liên tục chuyển đổi mô hình vận hành và phát triển. 1. “Xu hướng chuyển dịch tài khoản ngân hàng dưới tác động của Luật an ninh quốc gia Hồng Kông”, Tlđd. Nhìn lại những biến động chính trị tại Hồng Kông thời gian qua có thể thấy, những dấu hiệu đáng ngại đã xuất hiện từ năm 2003, khi Trung Quốc bắt đầu kiểm duyệt những người mua bán, trao đổi các tài liệu có nội dung chỉ trích Đảng Cộng sản Trung Quốc hay Chính phủ Trung ương, đặc biệt là những nội dung kêu gọi ly khai, thúc đẩy độc lập. Nhiều người trong số họ đã bị bắt bằng nhiều biện pháp hoặc giam giữ với những lý do khác nhau. Những biện pháp này được cho là để kiểm soát tiếng nói tự do. Việc các đặc vụ Đại lục hoạt động tại thành phố tự trị này là bất hợp pháp, nhưng vụ mất tích của 5 người bán sách ở Hồng Kông, vốn được biết đến với việc xuất bản các bài viết nói xấu lãnh đạo Trung Quốc vào năm 2014 đã khiến nhiều người chỉ trích Trung Quốc đã vượt qua giới hạn đỏ. Khi Lý Ba, một trong số những người -24- bán sách nói trên, biến mất khỏi Hồng Kông, vụ việc đã bị cộng đồng quốc tế lên án và dẫn tới các cuộc biểu tình dưới tên gọi là phong trào “cách mạng Ô dù”, nhiều người cho rằng quyền tự trị và luật pháp của thành phố đang bị xâm phạm. Sau đó, vào năm 2017, quyền tự trị của Hồng Kông đã bị lung lay khi chính quyền Trung Quốc bắt Tiêu Kiến Hoa, một nhà tài chính người Canađa gốc Hoa, tại khách sạn Four Seasons để đưa đến Trung Quốc xét xử. Những bí ẩn xoay quanh vụ mất tích của tỷ phú này đã làm dấy lên lo ngại về sự can thiệp của Trung Quốc. Người ta nghi ngờ rằng vụ Tiêu Kiến Hoa mất tích là một phần trong chiến dịch chống tham nhũng đang diễn ra ở Trung Quốc1. Từ năm 2014, Hồng Kông đã phải trải qua một hành trình đầy biến động để đối phó với chính sách “thu hồi thật”, “thu hồi sâu” của Chính phủ Trung ương. Như đã trình bày ở trên, theo thỏa thuận bàn giao năm 1997 với Anh, Trung Quốc đã đồng ý bảo đảm cho Hồng Kông một số quyền tự do nhất định, bao gồm quyền tự trị tư pháp và lập pháp trong 50 năm theo một dàn xếp được gọi là chính sách “Một nước, hai chế độ”. Mặc dù Trung Quốc vẫn tuyên bố tôn trọng các quyền đó, nhưng các điều khoản trong Luật an ninh quốc gia mới lại cho thấy không phải vậy. Trên thực tế, việc thu hồi Hồng Kông thiếu triệt để khiến Hồng Kông luôn là vấn đề nhức nhối của Trung Quốc trong suốt 24 năm qua. Trung Quốc dường như 1. Thông tấn xã Việt Nam: “Trung Quốc tiếp tục trừng trị phe đối lập tại Hồng Kông”, https://news.vnanet.vn/FrontEnd/PostDetail.aspx?id=5316682. chưa bao giờ chấp nhận các điều khoản bàn giao năm 1997 và đã từng bước theo đuổi một cách có hệ thống việc thay đổi tất cả các quyền và quy tắc dân chủ mà người dân Hồng Kông được hưởng, đồng thời áp đặt những tiêu chuẩn đối với người dân Hồng Kông giống như với người dân Đại lục. Để thúc đẩy việc thu hồi hoàn toàn Hồng Kông, Trung Quốc đã tiến hành một loạt động thái trước khi ban hành Luật an ninh quốc gia, bao gồm: nỗ lực thông qua Luật an ninh lần đầu tiên (năm 2003), cải cách giáo dục (năm 2012), bác bỏ quy chế phổ thông đầu phiếu hay sự trỗi dậy của phong trào “Chiếm trung tâm” (năm 2014), vụ những người bán sách mất tích (năm 2015), bác bỏ tư cách của các nhà lập pháp (năm 2016-2017), Dự luật dẫn độ (năm 2019). Trong những năm gần đây, trước tiềm lực trong nước và vị thế quốc tế gia tăng vô cùng mạnh mẽ, Trung Quốc đã mất “kiên nhẫn chiến lược” đối với vấn đề Hồng Kông. Trung Quốc đã không thể “đợi” đến năm 2047 để thu hồi Hồng Kông hoàn toàn như quy định của Luật cơ bản. Bằng nhiều cách thức khác nhau, một mặt, Trung Quốc liên tục mở rộng quyền kiểm soát chính trị, can dự vào nền kinh tế cũng như quyền tự trị toàn diện của Hồng Kông; mặt khác, một phần nào đó vẫn tiếp tục thúc đẩy quyền tự do về kinh tế để duy trì chức năng của thành phố này như một trung tâm tài chính bên ngoài và một “trạm trung chuyển” của hàng hóa, các dòng đầu tư quốc tế vào Đại lục. Ngày 30/6/2020, Luật an ninh quốc gia áp dụng cho Hồng Kông được biểu quyết thông qua và chính thức bổ sung vào Luật cơ bản của Hồng Kông. Chính phủ Trung Quốc, chính quyền Hồng Kông và phe “ủng hộ Bắc Kinh” ở Hồng Kông cho rằng phong trào biểu tình kéo dài cao điểm từ hơn một năm trước đó (tính từ khi Dự luật dẫn độ có kế hoạch thông qua), và làn sóng đấu tranh, thậm chí là phản kháng lúc âm ỉ, lúc mạnh mẽ suốt từ phong trào “cách mạng Ô dù” năm 2014, là những diễn biến phức tạp, khó lường tại đặc khu. Nguy cơ bạo lực leo thang, có chính phủ nước ngoài hậu thuẫn khiến thanh thế của thế lực “Hồng Kông độc lập” gia tăng là mối nguy cơ mới rất lớn đối với an ninh, phát triển của Hồng Kông nói riêng, Trung Quốc nói chung. Cho nên, Luật an ninh quốc gia sẽ là công cụ để ổn định xã hội Hồng Kông và Bắc Kinh cho rằng đây là phương án bắt buộc, cần thiết nhằm đáp ứng các yêu cầu hiện tại và lâu dài. Toàn bộ tiến trình lập pháp chỉ mất hơn một tháng, do Ủy ban Thường vụ Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc Trung Quốc chủ trì, bỏ qua quyền của cơ quan lập pháp Hồng Kông, không tiến hành tham vấn rộng rãi nhân dân Hồng Kông. Vì thế, khi ban hành văn bản luật này, Trung Quốc vấp phải sự công kích mạnh mẽ của phái dân chủ ở Hồng Kông. Luật an ninh quốc gia có tính chất “khắc nghiệt” hơn so với Dự luật dẫn độ; làm “xói mòn” Điều 23 Luật cơ bản; làm “lung lay” nguyên tắc “Một nước, hai chế độ”, “người Hồng Kông quản lý Hồng Kông” cũng như tính độc lập tư pháp của Hồng Kông. Nội dung cơ bản của Luật an ninh quốc gia gồm các điểm cốt lõi sau: một là, các tội phạm ly khai, lật đổ nhà nước, khủng bố và câu kết với các phần tử nước ngoài để gây nguy hiểm cho an ninh quốc gia bị phạt tù với mức án cao nhất là chung thân; hai là, các công ty hoặc nhóm vi phạm Luật an ninh quốc gia sẽ bị phạt và có thể bị đình chỉ hoạt động; ba là, làm hư hại một số phương tiện giao thông và thiết bị được coi là hành động khủng bố; bốn là, bất kỳ ai bị kết án vi phạm Luật an ninh quốc gia sẽ không được tham gia bất kỳ cuộc bầu cử nào của Hồng Kông; năm là, sẽ thành lập một cơ quan an ninh của Chính phủ Trung ương tại Hồng Kông. Hoạt động của cơ quan an ninh quốc gia mới và nhân viên của cơ quan này do Chính phủ Trung ương chỉ định. Bộ máy cơ quan an ninh mới sẽ hoạt động độc lập, bao gồm nhiều lực lượng, không thuộc thẩm quyền giám sát và không phải báo cáo chính quyền địa phương; sáu là, cơ quan chức năng có thể theo dõi và giám sát điện thoại những người bị nghi ngờ là gây nguy hiểm cho an ninh quốc gia; bảy là, Luật an ninh quốc gia áp dụng cho cả cư dân thường trú và cư dân không thường trú tại Hồng Kông; tám là, việc quản lý các tổ chức phi chính phủ và cơ quan thông tấn báo chí nước ngoài ở Hồng Kông sẽ được tăng cường. Như vậy, điểm cốt yếu của Luật an ninh quốc gia là cơ sở để các cơ quan an ninh, tình báo quân đội và công an Trung Quốc công khai mở văn phòng và hoạt động tại đặc khu Hồng Kông dưới dạng thức “bảo đảm an ninh”, “hướng dẫn và hỗ trợ” cảnh sát Hồng Kông thực thi luật pháp tại đặc khu. Trước đây, lực lượng công an, quân đội Trung Quốc không có quyền hành pháp tại Hồng Kông. Văn bản Luật an ninh quốc gia đã trao cho chính quyền Trung Quốc đại lục quyền hạn và không gian rất lớn để áp dụng luật pháp ở Hồng Kông. Hơn nữa, nội dung đã cho thấy Luật an ninh quốc gia lấn át không ít quyền hạn của Luật cơ bản. Tiếp đó, ngày 07/7/2020, để thực hiện Luật an ninh quốc gia, Trung Quốc đã khai trương Văn phòng Bảo vệ an ninh quốc gia của Chính phủ Trung ương tại Đặc khu hành chính Hồng Kông (HKSAR). Theo Luật an ninh quốc gia mới ban hành, Văn phòng này chịu trách nhiệm phân tích và đánh giá những diễn biến liên quan tới công tác bảo vệ an ninh quốc gia ở Hồng Kông, đưa ra các ý kiến và đề xuất về những chiến lược lớn và chính sách quan trọng; đồng thời giám sát, hướng dẫn, điều phối và hỗ trợ đặc khu đảm nhận các nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia. Ngoài ra, Văn phòng trên còn thu thập và phân tích tin tình báo, các thông tin về an ninh quốc gia, xử lý các hành động vi phạm đe dọa đến an ninh quốc gia. Những nỗ lực cứng rắn của Chính phủ Trung ương Trung Quốc nhằm can dự sâu rộng vào chính trị nội bộ, từ đó kiềm chế Hồng Kông đã tạo ra cuộc “khủng hoảng” hay chí ít là những biến động chính trị rất lớn, làm suy giảm nghiêm trọng năng lực và động lực phát triển, gây ra sự bất ổn và tổn hại đến niềm tin đã có từ lâu đối với quyền tự trị của đặc khu này. Nhìn lại thực tế cho thấy, diễn biến chính trị tại Hồng Kông như đã phân tích đến từ nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng yếu tố rất cơ bản là do chính sách của Chính phủ Trung ương Trung Quốc. Nếu tính từ thời điểm phát triển mạnh mẽ (đầu những năm 2000) đến nay, một Trung Quốc trỗi dậy và liên tục tìm kiếm sự hiện diện ở khắp nơi trên thế giới đã lựa chọn theo đuổi một chính sách tham vọng, quyết liệt trong nhiều vấn đề. Điển hình là Trung Quốc đã sử dụng các phương thức vỗ về, gây sức ép, tạo sự phụ thuộc kinh tế, đe dọa, thậm chí có hành động vi phạm chủ quyền và nhiều phương thức khác nhằm gia tăng sức ảnh hưởng trên toàn cầu. Từ chính sách vi phạm Công ước của Liên hợp quốc về Luật biển (UNCLOS) năm 1982 trong tranh chấp ở Biển Đông, tranh chấp lãnh thổ với Ấn Độ, đe dọa sáp nhập vùng lãnh thổ Đài Loan bằng cách sử dụng vũ lực nếu hòn đảo này tuyên bố độc lập, mở rộng quyền kiểm soát đối với Hồng Kông, tranh chấp với Nhật Bản trên quần đảo Senkaku - theo cách gọi của người Nhật, trong khi Trung Quốc gọi là Điếu Ngư - cho tới việc mở rộng sự hiện diện của hải quân ở khu vực Ấn Độ Dương, ở bất kỳ đâu Trung Quốc cũng chứng tỏ sự chủ động, quyết liệt. Và cao điểm của những nỗ lực của Trung Quốc nhằm chấm dứt quyền tự trị của Hồng Kông là việc ban hành Luật an ninh quốc gia được đánh giá là “hà khắc” tại đặc khu vào ngày 30/6/2020. Việc “cưỡng chế” thi hành Luật này đã dẫn tới một cuộc giằng co bế tắc giữa Trung Quốc và Hồng Kông, giữa Hồng Kông và thế giới cũng như giữa Trung Quốc với phần còn lại. Quyết định của Trung Quốc trong việc áp đặt Luật này bị nhiều quốc gia phương Tây đánh giá là đi ngược lại “tiểu Hiến pháp” (Luật cơ bản) của đặc khu; cách thức thông qua Luật an ninh quốc gia hầu như không nhận được sự đồng tình của các đại diện Hội đồng Lập pháp Hồng Kông bởi nó trái với những thông lệ trong quá khứ, đồng thời gợi nhớ đến những luật lệ từng được thiết lập để duy trì trật tự ở các vùng lãnh thổ đặc biệt. Cụ thể, căng thẳng bắt đầu khi Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc Trung Quốc ủy quyền cho Ủy ban Thường vụ soạn thảo Luật an ninh quốc gia. Động thái này trực tiếp vi phạm Điều 18 Luật cơ bản của Hồng Kông - có hiệu lực sau khi Anh trao trả Hồng Kông cho Trung Quốc vào năm 1997. Luật cơ bản vốn là công cụ hạn chế Trung Quốc áp dụng luật quốc gia đối với đặc khu, ngoại trừ các vấn đề về quốc phòng và ngoại giao. Do vậy, việc ban hành đạo luật mới đã làm xáo trộn cục diện chính trị ở Hồng Kông, hạn chế mức độ tự trị cao mà khu vực thuộc địa cũ của Anh được hưởng theo nguyên tắc “Một nước, hai chế độ” kể từ khi được trao trả về cho Trung Quốc đại lục quản lý. Luật mới này còn gây tranh cãi khi mang lại cho Trung Quốc quyền tư pháp chưa từng có đối với Hồng Kông, trong đó có thẩm quyền xét xử các vụ án, tiến hành xét xử bí mật mà không cần có bồi thẩm đoàn và thẩm quyền vận hành cơ quan an ninh quốc gia. Việc ban hành Luật an ninh quốc gia đánh dấu một nấc thang đặc biệt trong “quá trình thu hồi lần thứ hai” để Hồng Kông về sâu hơn, thực chất hơn với Trung Quốc (lần thu hồi thứ nhất năm 1997 được đánh giá là chưa triệt để, chưa sâu rộng, chưa toàn diện). Đây cũng là diễn biến quan trọng nhất, mở ra thời kỳ mới của những xung động chính trị, kinh tế cao điểm của Hồng Kông, có tác động mạnh mẽ đến đặc khu hành chính này cũng như Trung Quốc, khu vực và thế giới. Nhiều ý kiến cho rằng, sau này, nền chính trị cũng như số phận của Hồng Kông sẽ có thay đổi lớn. Luật an ninh quốc gia mới thể hiện sự mất kiên nhẫn của Trung Quốc1 trong suốt nhiều thập niên qua đã lên đến đỉnh điểm, khi phong trào biểu tình quy mô lớn liên tục nổ ra (tính từ năm 2014 đến nay), Trung Quốc cuối cùng đã phải sử dụng biện pháp cứng rắn để xử lý khủng hoảng. Sau này, những người bảo vệ pháp luật vốn tự hào về hệ thống luật pháp mạnh mẽ và các tòa án độc lập ở Hồng Kông sẽ không còn được hưởng đặc quyền như vậy nữa. Những điểm chính trong các biến động này sẽ có tác động sâu rộng đến cuộc sống ở đặc khu với 7,5 triệu dân, làm lung lay dữ dội vị thế trung tâm tài chính hàng đầu thế giới của Hồng Kông. Câu hỏi đặt ra là: Tại sao Trung Quốc lại muốn làm như vậy? Và câu trả lời là: Trung Quốc đã lưu ý tới Điều 23 Luật cơ bản của Hồng Kông, trong đó quy định thành phố phải ban hành luật an ninh quốc gia để cấm các hành vi “phản quốc, ly khai, nổi loạn và lật đổ” Chính phủ Trung ương Trung Quốc, nhưng trên thực tế, Hồng Kông không ban hành được luật riêng. Ý định của Trung Quốc bị thúc đẩy bởi các cuộc biểu tình ở Hồng Kông vào năm 2019 và càng được củng cố bởi lời đề nghị mà vị quan chức hàng đầu của Bắc Kinh tại Hồng Kông - Chủ nhiệm Văn phòng liên lạc của Chính phủ Trung ương Lạc Huệ Ninh đưa ra về sự cần thiết ban hành Luật an ninh quốc gia mới nhằm chống lại những người biểu tình bạo lực và các phần tử ủng hộ độc lập. Trước đó, 1. Thông tấn xã Việt Nam: “Liệu kinh tế Hong Kong có thể bừng sáng trở lại trong năm 2021?”, https://news.vnanet.vn/FrontEnd/PostDetail.aspx?id= 5244086. mặc dù Điều 23 Luật cơ bản đã bảo vệ các quyền cơ bản của người dân Hồng Kông và ngăn chặn Chính phủ Trung ương có hành động hạn chế các quyền như tự do ngôn luận và tự do báo chí, song Trung Quốc vẫn tìm cách ban hành một điều luật vào năm 2003 nhằm thay đổi các quyền tự do này, dẫn đến các cuộc biểu tình quy mô lớn trên đường phố, khiến Giám đốc An ninh Diệp Lưu Thục Nghi phải từ chức vì không thể kiểm soát được tình hình. Luật an ninh quốc gia mới hiện nay được cho là sẽ thay đổi hệ thống lập pháp Hồng Kông bằng cách trực tiếp ban hành quy định mới. Người dân Hồng Kông coi đây là hồi kết của nguyên tắc “Một nước, hai chế độ” vốn mang lại cho họ quyền tự trị dưới hình thức hạn chế, và đó là lý do tại sao Luật an ninh quốc gia mới gây ra nhiều lo ngại và nỗi thất vọng bởi nó đồng nghĩa với sự chấm dứt quyền tự trị của Hồng Kông. Các nước phương Tây cũng phản ứng rất mạnh mẽ trước sự ra đời của Luật an ninh quốc gia bởi họ lo ngại Luật này sẽ xóa bỏ các quyền tự do trên diện rộng, một yếu tố thiết yếu bảo đảm vị thế trung tâm tài chính toàn cầu của Hồng Kông. Khi Hồng Kông trở về Trung Quốc, Trung Quốc hứa hẹn cho phép thành phố này được tự chủ ở mức độ cao trong 50 năm theo nguyên tắc “Một nước, hai chế độ”. Tuy nhiên, các nhà hoạt động dân chủ tỏ ra nghi ngờ và chỉ ra rằng Trung Quốc đang ngày càng thắt chặt sự “kìm kẹp” đối với thành phố cảng sôi động này. Về phần mình, Trung Quốc vẫn luôn phản đối sự can thiệp của các yếu tố nước ngoài vào công việc nội bộ. Vốn được Chính phủ Trung ương ủng hộ bổ nhiệm, nhà lãnh đạo Hồng Kông Lâm Trịnh Nguyệt Nga đã gọi những người phản đối Luật an ninh quốc gia mới và làn sóng chống đối Luật này là “kẻ thù của nhân dân”. Lâm Trịnh Nguyệt Nga cáo buộc những người ủng hộ độc lập thông đồng với các thế lực nước ngoài và phá hoại an ninh Hồng Kông. Để biện minh cho Luật an ninh quốc gia, Trung Quốc đã so sánh việc ban hành Luật này với việc “cài đặt phần mềm diệt virus”, khẳng định rằng Luật mới chỉ nhằm vào một nhóm nhỏ những kẻ gây rối và không làm xói mòn các quyền hợp pháp đã giúp Hồng Kông trở thành trung tâm tài chính nhộn nhịp cũng như không ảnh hưởng đến các quyền hay lợi ích của nhà đầu tư. Trái lại, phản ứng về việc Luật mới được thông qua và thực thi, nhận thức về mối đe dọa và cảm giác bất an của người dân Hồng Kông lại rõ ràng đến mức nhiều người lo sợ về quyền lợi trong tương lai của họ và đã lên kế hoạch rời khỏi vùng lãnh thổ này để đến các quốc gia khác, nơi họ được chào đón. Nhằm tìm kiếm nơi sinh sống an toàn, những người chạy trốn khỏi Hồng Kông bắt đầu tham vấn các chuyên gia nhập cư, luật sư, đại lý bất động sản và các cổng thông tin để được giúp đỡ và hướng dẫn. Những yêu cầu như vậy đã xuất hiện ở Malaixia, Ôxtrâylia, Anh, Thái Lan, Canađa và Philíppin. Trong số này, Ôxtrâylia được ưa thích nhất và là nơi những người Hồng Kông giàu có muốn di cư tới. Phản ứng của người dân Hồng Kông với Luật mới này khiến người ta nhớ lại cuộc di cư mà thành phố này từng chứng kiến vào năm 1997, khi được bàn giao từ Anh về cho Trung Quốc đại lục. Hồng Kông rốt cuộc có thể sẽ phải chịu thiệt hại vì những người tài năng hoặc những người có tài sản lớn sẽ di cư đến những nơi tươi sáng hơn. Tình trạng thoái vốn cũng sẽ xảy ra vì những người giàu sẽ đem tiền đầu tư vào nơi định cư mới của họ. Các nước Anh, Ôxtrâylia, Hoa Kỳ và vùng lãnh thổ Đài Loan sẵn sàng trải thảm đỏ cho những người Hồng Kông quyết định chọn những điểm đến này là nơi sinh sống. Trào lưu di cư này sẽ là một trong những tác nhân dẫn tới sự sụt giảm về vị thế là trung tâm tài chính lớn ở châu Á của Hồng Kông. Bởi vậy, không có gì đáng ngạc nhiên khi Trung Quốc cáo buộc rằng các quốc gia chào đón những người Hồng Kông di cư là đang can thiệp vào công việc nội bộ của Trung Quốc. Lập trường của Trung Quốc về Hồng Kông cần phải được xem xét trong bối cảnh rộng hơn liên quan đến tham vọng trở thành siêu cường duy nhất (vượt Hoa Kỳ), mà Trung Quốc đã ấp ủ từ lâu. Hồng Kông chỉ là một ví dụ thể hiện ý định và mục tiêu của Trung Quốc. Nhờ kiểm soát tốt và sớm dịch bệnh trong khi toàn thế giới tập trung chiến đấu với đại dịch COVID-19, Trung Quốc đã tận dụng thời cơ phô trương sức mạnh trên nhiều mặt trận khác nhau. Mong muốn hướng sự chú ý của dư luận trong nước sang các vấn đề bên ngoài Trung Quốc vì lo sợ những bất ổn nảy sinh từ bên trong có thể là một lời giải thích khác cho hành động quyết liệt của Trung Quốc. Tiếp sau Luật an ninh quốc gia, ngày 11/3/2021, Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc Trung Quốc đã biểu quyết thông qua “Quyết định về hoàn thiện hệ thống bầu cử ở Đặc khu hành chính Hồng Kông” với 2.895 phiếu tán thành, 1 phiếu trống, không có phiếu phản đối1. Quyết định này tổng cộng có 9 điều, trong đó trọng điểm là: Ủy ban bầu cử Hồng Kông (gồm 1.500 người ở 5 lĩnh vực) có trách nhiệm bầu chọn các ứng cử viên cho chức vụ trưởng đặc khu hành chính, một số thành viên của Hội đồng Lập pháp, đề cử các ứng cử viên trưởng đặc khu hành chính và ứng cử viên nghị sĩ Hội đồng Lập pháp... Trọng tâm của việc thay đổi Ủy ban bầu cử là thành phần và trao quyền. Về mặt số lượng, ủy ban này sẽ được mở rộng từ 1.200 lên 1.500 ủy viên, đồng thời tăng thêm một lĩnh vực mới. Quyết định nêu rõ Hồng Kông sẽ thành lập một “Ủy ban bầu cử có tính đại diện rộng rãi, phù hợp với tình hình thực tế của Đặc khu hành chính Hồng Kông, phản ánh lợi ích chung của xã hội”. Ủy ban bầu cử Hồng Kông trước đây gồm 1.200 thành viên, chức năng chính là đề cử và bầu chọn các ứng cử viên cho chức vụ trưởng đặc khu. Các thành viên đến từ 4 lĩnh vực chính (bao gồm kinh doanh và tài chính; các lĩnh vực chuyên môn; lao động, dịch vụ xã hội; tôn giáo), mỗi lĩnh vực có 300 thành viên và các chính trị gia. Lĩnh vực thứ 5 mới được bổ sung theo Quyết định này sẽ bao gồm đại biểu tham dự Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc khu vực Hồng Kông, Ủy viên Chính Hiệp toàn quốc 1 “Một số vấn đề liên quan đến việc hoàn thiện chế độ bầu cử của Hồng Kông”, Thời báo Hoàn cầu (Trung Quốc), ngày 30/3/2021. khu vực Hồng Kông và các thành viên ở Hồng Kông có liên quan đến các tổ chức đoàn thể có tính toàn quốc. Quyết định còn nêu rõ trưởng đặc khu hành chính Hồng Kông do Ủy ban bầu cử bầu và Chính phủ Trung ương bổ nhiệm. Các ứng cử viên cho chức vụ trưởng đặc khu phải được trên 188 thành viên của Ủy ban bầu cử cùng đề cử và trên 15 thành viên từ mỗi lĩnh vực trong số 5 lĩnh vực nêu trên tham gia đề cử. Ủy ban bầu cử bầu chọn ứng cử viên trưởng đặc khu bằng cách bỏ phiếu kín (mỗi người một phiếu), ứng cử viên trưởng đặc khu phải được hơn một nửa tổng số thành viên của Ủy ban bầu cử ủng hộ. Trước đây, một số lượng lớn các thành viên của Ủy ban bầu cử là các nhân sĩ ủng hộ chính quyền, cuộc bầu cử trưởng đặc khu luôn bị chỉ trích là một “cuộc bầu cử vòng tròn nhỏ”. Kế hoạch cải cách của Bắc Kinh dường như đã khiến vòng tròn này trở nên nhỏ hơn. Quyết định quy định: số lượng nghị sĩ Hội đồng Lập pháp Hồng Kông mỗi khóa là 90 người được bầu thông qua ba phương thức: bầu cử Ủy ban bầu cử, bầu cử nhóm chức năng và bầu cử trực tiếp cấp quận. Hội đồng Lập pháp ban đầu có tổng cộng 70 ghế, trong đó 35 ghế được bầu trực tiếp ở khu vực và 35 ghế được bầu từ khu vực bầu cử chức năng. Trong khu vực bầu cử chức năng có 5 ghế “ủy viên hội đồng siêu quận” được đề cử và ứng cử bởi các ủy viên hội đồng quận, được những cử tri không có quyền bầu cử ở các khu vực bầu cử chức năng khác bầu ra và được coi là một trong những ghế nghị sĩ thông qua bầu cử trực tiếp; các ghế khác do phe ủng hộ chính quyền chiếm ưu thế. Theo cơ chế ban đầu, nếu phe ủng hộ dân chủ có thể nhận được hơn 1/3 số phiếu bầu, sẽ cấu thành “thiểu số then chốt” trong Hội đồng Lập pháp, có khả năng lật ngược các dự luật gây tranh cãi lớn mà các nhà chức trách muốn thúc đẩy. Ngoài ra, số ghế tăng lên đồng nghĩa với việc tỷ lệ bầu cử trực tiếp giảm xuống. Quyết định còn quy định thành lập Ủy ban thẩm tra tư cách ứng cử viên Hồng Kông, phụ trách việc thẩm tra và xác nhận tư cách các ứng cử viên cho Ủy ban bầu cử, các ứng cử viên cho chức vụ trưởng đặc khu và các ứng cử viên cho Hội đồng Lập pháp. Hiện chưa rõ Ủy ban thẩm tra này sẽ do ai hoặc cơ quan nào chịu trách nhiệm, nếu phán đoán theo phạm vi thẩm tra thì quyền lợi của Ủy ban này tương đối lớn. Ban đầu, đối với việc đề cử chức vụ trưởng đặc khu, quyền lực của Chính phủ Trung ương ở giai đoạn cuối cùng mới có chỗ để phát huy. Tuy nhiên, thông qua cơ chế thẩm tra, Chính phủ Trung ương có thể kiểm soát trực tiếp việc bổ nhiệm nhân sự trong hệ thống chính trị của Hồng Kông trong tương lai. Theo quan điểm của Trung Quốc, do có nhiều lỗ hổng trong hệ thống bầu cử Hồng Kông, một số lực lượng chống đối đã không thừa nhận rằng Hiến pháp và Luật cơ bản đã tạo nên trật tự hành pháp của Hồng Kông, câu kết với các thế lực thù địch phương Tây để thâm nhập bộ máy quản lý của Hồng Kông, đặc biệt là Ủy ban bầu cử trưởng đặc khu, Hội đồng Lập pháp và Hội đồng địa phương. Trang mạng phân tích chính trị nổi tiếng của Xingapo đã nhấn mạnh đây là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia, làm cho cơ chế “Một nước, hai chế độ” không được thực hành đầy đủ và chính xác, ảnh hưởng đến sự phát triển ổn định của Hồng Kông1. Quyết định trên là một biện pháp mạnh mà Quốc hội Trung Quốc áp đặt đối với Hồng Kông kể từ sau khi Luật an ninh quốc gia mới tại Hồng Kông được ban hành hồi tháng 6/2020. Động thái này nhằm tăng cường sự kiểm soát của Chính phủ Trung ương đối với Hồng Kông, đánh dấu thể chế chính trị của Hồng Kông bước sang một giai đoạn mới. Căn cứ theo đó, Ủy ban Thường vụ Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc Trung Quốc được trao quyền sửa đổi Phụ lục 1 “Các biện pháp bầu trưởng đặc khu” và Phụ lục 2 “Các biện pháp bầu và thủ tục biểu quyết của Hội đồng Lập pháp” trong Luật cơ bản Hồng Kông. Sau đó, chính quyền Hồng Kông sẽ sửa đổi luật địa phương của Hồng Kông theo các Phụ lục 1 và Phụ lục 2 đã sửa đổi. Quyết định này của Chính phủ Trung ương Trung Quốc cho thấy mục tiêu hướng tới sự “hoàn thiện” hệ thống bầu cử của Hồng Kông và bảo đảm “người Hồng Kông quản lý Hồng Kông, lấy những người yêu nước làm chủ thể”. Ngay sau khi Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc Trung Quốc biểu quyết về quyết định có liên quan, Trưởng Đặc khu hành chính Hồng Kông Lâm Trịnh Nguyệt Nga đã ra tuyên bố cho biết “kiên định ủng hộ và cảm ơn chân thành” đối với quyết định của Chính phủ Trung ương. Tuy nhiên, các chuyên gia phân tích 1. “Cải cách bầu cử ở Hồng Kông - Cơ hội hay thách thức” (Bản dịch của Thông tấn xã Việt Nam), ngày 09/4/2021, The Straits Times (Xingapo), https:// news.vnanet.vn/FrontEnd/PostDetail.aspx?id=5380096. chính trị cho rằng quyết định này đã làm suy yếu cam kết về “Một nước, hai chế độ” và làm tổn hại rất lớn đến tiến trình dân chủ của Hồng Kông. Phó Chủ tịch Hiệp hội nghiên cứu Hồng Kông và Ma Cao toàn quốc, Giáo sư danh dự của Đại học Trung Văn Hồng Kông Lưu Triệu Giai cho rằng, sau các động thái lập pháp của Chính phủ Trung ương, Đặc khu hành chính Hồng Kông hiện đang phải đối mặt với 5 hoạt động chống phá chính quyền đáng chú ý, cụ thể như sau: Một là, các thế lực thù địch trong và ngoài nước không ngừng thách thức chủ quyền quốc gia, bao gồm cả việc chất vấn và phủ nhận chủ quyền quốc gia đối với Hồng Kông, quyền quản lý toàn diện của Chính phủ Trung ương đối với Hồng Kông và công khai thách thức Chính phủ Trung ương cũng như thẩm quyền của Luật cơ bản. Những thế lực này còn công khai hoặc ngầm đưa ra chủ trương chia rẽ đất nước, phủ nhận thực tế rằng Hồng Kông là lãnh thổ vốn có của Trung Quốc từ thời cổ đại, công khai hoặc bí mật xúi giục các hành động lật đổ quyền lực nhà nước, lợi dụng phương tiện truyền thông trong và ngoài nước để xuyên tạc chủ trương “Một nước, hai chế độ”…; cầu cứu các thế lực bên ngoài can thiệp các vấn đề của Hồng Kông, nỗ lực “quốc tế hóa” vấn đề Hồng Kông và yêu cầu các nước phương Tây áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Trung Quốc đại lục và đặc khu Hồng Kông. Hai là, các thế lực thù địch trong và ngoài nước tiếp tục phá hoại và bóp méo giá trị của nhà nước pháp quyền ở Hồng Kông, bao gồm cả việc phủ nhận sự phù hợp của Hiến pháp quốc gia tại Hồng Kông và không thừa nhận Hiến pháp quốc gia và Luật cơ bản cùng tạo thành trật tự hành pháp của Hồng Kông, cố tình hiểu sai Hiến pháp quốc gia và Luật cơ bản. Ba là, các thế lực thù địch trong và ngoài nước tấn công nhánh hành pháp. Mặc dù cho đến nay, phe đối lập vẫn chưa thể giành được quyền kiểm soát tại Hội đồng Lập pháp, nhưng không thể loại trừ hoàn toàn khả năng lực lượng này sẽ giành được quyền lực thống trị tại Hội đồng Lập pháp trong tương lai. Ngay cả khi không chiếm đa số ghế trong Hội đồng Lập pháp, phe đối lập vẫn cố ý không thừa nhận vị trí trưởng đặc khu, làm giảm uy tín, vai trò quản trị của đặc khu, không ngừng kích động và vận động quần chúng chống lại chính quyền. Bốn là, các thế lực thù địch trong và ngoài nước đã cản trở việc xử lý các vấn đề kinh tế và đời sống của người dân. Trong một thời gian dài, Hồng Kông đã mắc kẹt trong hàng loạt mâu thuẫn sâu sắc về kinh tế - xã hội, đời sống của người dân chưa được quan tâm và giải quyết triệt để. Nguyên nhân là do các thế lực thù địch đã biến những vấn đề chính trị thành những vấn đề “quan trọng nhất” của Hội đồng Lập pháp, gạt ra ngoài lề các nghiên cứu, nghị quyết giải quyết các vấn đề kinh tế - xã hội và đời sống của người dân, cản trở việc xây dựng và thực hiện các chính sách liên quan, làm cho những vấn đề đó ngày càng nghiêm trọng hơn, gây nên sự bất bình của người dân đối với chính quyền. Năm là, các thế lực thù địch trong và ngoài nước không ngừng kích động các cuộc đấu tranh chính trị để gây chia rẽ xã hội. Các lực lượng này và những người ủng hộ họ tập trung vào việc đạo đức hóa, cực đoan hóa và đối lập hóa các vấn đề chính trị, thậm chí cả các vấn đề phi chính trị, cản trở mọi sự thỏa hiệp và thương lượng. Do đó, Chính phủ Trung ương cho rằng, để đạt được mục tiêu chiến lược “người yêu nước quản lý Hồng Kông”, cần phải thực hiện các cải cách toàn diện cần thiết đối với chế độ bầu cử của Hồng Kông, coi trọng các vấn đề như phương thức bầu cử, hoạt động bầu cử và kinh phí, đánh giá tư cách ứng cử viên, những cam kết của các nghị sĩ trước khi nhậm chức, việc kiểm tra, giám sát các nghị sĩ sau khi hoàn thành chức trách..., trong đó quan trọng nhất là vấn đề thẩm tra tư cách ứng cử viên, tránh để lực lượng chống đối lọt vào danh sách ứng cử viên. Bên cạnh việc ban hành Luật an ninh quốc gia, sửa các luật cũ để gia tăng can dự vào Hồng Kông, tính từ thời điểm ngày 30/6/2020 đến tháng 6/2021, lực lượng cảnh sát an ninh Hồng Kông, Trung Quốc đã tiến hành 107 vụ bắt giữ theo Luật mới và khởi tố 57 người, trong đó đa phần bị từ chối bảo lãnh1. Vụ án đầu tiên, liên quan tới Đồng Anh Kiệt2, sẽ được xét xử mà không có bồi thẩm đoàn. Theo báo chí phương Tây, các thẩm phán an ninh được Trung Quốc lựa chọn kỹ càng rất có thể sẽ kết tội bị cáo với án phạt tù từ 3 năm đến chung thân. Phương Tây đánh giá: Luật an ninh quốc gia rõ ràng sẽ khiến Hồng Kông phải xóa bỏ truyền thống pháp quyền của mình. Nếu người Hồng Kông không muốn bị “dẫn độ” sang Trung Quốc đại lục thì Chính phủ Trung ương chỉ cần đưa 1. “Hồng Kông sau 1 năm áp dụng Luật an ninh quốc gia”, Tlđd. 2. Thông tấn xã Việt Nam: “Trung Quốc tiếp tục trừng trị phe đối lập tại Hồng Kông”, https://news.vnanet.vn/FrontEnd/PostDetail.aspx?id=5316682. cảnh sát mật và nhân viên an ninh đến thành phố này để hoạt động công khai. Luật an ninh quốc gia trên thực tế đã thay thế Luật cơ bản - vốn được xem là “tiểu Hiến pháp” của Hồng Kông với tuyên bố không một cơ quan nào của Chính phủ Trung ương có thể can thiệp vào công việc nội bộ của đặc khu hành chính này. Theo Luật an ninh quốc gia, Văn phòng bảo vệ an ninh quốc gia đã được thành lập để chỉ đạo, kiểm tra và giám sát các quan chức địa phương với ngân sách hơn 1 tỷ USD cho giai đoạn 2020-2021. Trong vòng một vài tuần, các quan chức và nhân viên Trung Quốc đã nhanh chóng di chuyển đến khách sạn Metropark ở vịnh Causeway - nơi xuất phát điểm của hầu hết các cuộc biểu tình. Sau đó, Văn phòng này được mở rộng nhanh đến mức tiếp quản thêm khách sạn Island Pacific vào tháng 4/2021. Chỉ 11 giờ sau khi Luật an ninh quốc gia bắt đầu có hiệu lực vào ngày 30/6/2020, cảnh sát Hồng Kông đã bắt giữ hơn 9.000 người vì có hành vi vi phạm trật tự công cộng liên quan đến các cuộc biểu tình chống dẫn độ trong năm 2019. Kể từ đầu năm 2020, họ cũng đã viện dẫn các biện pháp hạn chế liên quan tới đại dịch COVID-19 để từ chối phê duyệt tất cả các đơn xin biểu tình1. Trong khi đó, ở một diễn biến khác, các nhà dân chủ ở Hồng Kông đã thăm dò bằng các phương thức khác nhau để duy trì phong trào dân chủ ngoài những cuộc biểu tình trên đường phố. Nguồn cổ vũ lớn cho họ chính là kết quả cuộc bầu cử Hội đồng cấp quận ngày 24/11/2019 với việc những ứng cử viên ủng hộ quyền biểu tình giành được 57% số phiếu phổ thông, 1. “Hồng Kông sau 1 năm áp dụng Luật an ninh quốc gia”, Tlđd. tương đương 391 ghế trên tổng số 452 ghế1. Họ đã tổ chức một cuộc bầu cử sơ bộ để gia tăng cơ hội giành quá bán trên tổng số 70 ghế Hội đồng Lập pháp trong cuộc bầu cử lẽ ra diễn ra vào ngày 06/9/20202. Các nhóm nghề nghiệp bao gồm bác sĩ, người làm công tác xã hội, viên chức, luật sư, giáo viên, kế toán, thanh tra viên, kiến trúc sư và nhân viên tài chính đã thành lập các nghiệp đoàn mới với tốc độ chưa từng có. Điều mà Chính phủ Trung ương xem là mối đe dọa an ninh quốc gia và cần được giải quyết thông qua Luật mới chính là hoạt động tập thể phi bạo lực, vốn đã trở thành tâm điểm trong năm 2020. Văn phòng các vấn đề Hồng Kông và Ma Cao của Quốc vụ viện Trung Quốc lên án cuộc bầu cử sơ bộ vì cho rằng cuộc bầu cử này đã biến Hồng Kông thành căn cứ cho các cuộc “cách mạng màu”, cũng như các hoạt động xâm nhập và lật đổ chống lại nhà nước. Chủ nhiệm Văn phòng liên lạc của Chính phủ Trung ương tại Hồng Kông Lạc Huệ Ninh phát biểu rằng phe đối lập sẽ không bao giờ được phép nắm giữ một nửa cơ quan lập pháp để nắm quyền điều hành. Trung Quốc bày tỏ quan điểm tương tự về các cuộc đình công và tẩy chay nhằm mục tiêu làm tê liệt chính quyền Hồng Kông và giành quyền quản lý đặc khu hành chính này. Các cuộc tổng đình công vào ngày 05/8/2019 bị lên án là vi phạm nghiêm trọng trật tự công cộng và luật pháp, thách thức nguyên tắc cơ bản “Một nước, hai chế độ”. 1. “Cải cách bầu cử ở Hồng Kông - Cơ hội hay thách thức”, Tlđd. 2. Do đại dịch COVID-19, cuộc bầu cử Hội đồng Lập pháp Hồng Kông khóa VII đã bị hoãn và dự kiến sẽ diễn ra vào ngày 19/12/2021 (BT). Luật an ninh quốc gia và việc cải cách hệ thống bầu cử chính là phương tiện giúp Chính phủ Trung ương hoàn thành mục tiêu sau cùng. Các vụ bắt giữ và biện pháp hỗ trợ chỉ mang tính chất minh họa. Một trong những mục tiêu đặc biệt là nhân vật Lê Chí Anh, chủ tờ Apple Daily - ấn phẩm duy nhất ủng hộ dân chủ. Ngày 10/8/2020, 200 cảnh sát đã vây quanh tòa soạn báo, bắt giữ Lê Chí Anh cùng 2 con trai và 4 quản lý cấp cao. Lê Chí Anh chính thức bị buộc tội và bị từ chối bảo lãnh theo Luật an ninh quốc gia. Ngày 17/5/2021, cảnh sát đã phong tỏa khối tài sản trị giá 64 triệu USD của ông, bao gồm 70% cổ phần tờ báo này. Đây là lần đầu tiên một công ty niêm yết trở thành mục tiêu của Trung Quốc1. Cùng thời điểm với Lê Chí Anh, một nhân vật khác là Châu Đình - biểu tượng cho phong trào phản kháng của giới trẻ Hồng Kông - cũng đã bị bắt giữ, buộc tội và bị từ chối bảo lãnh vào cuối năm 20202. Làn sóng trấn áp lớn nhất tính đến nay tại Hồng Kông là vụ bắt giữ 53 người tổ chức và ứng cử viên trong cuộc bầu cử sơ bộ ngày 06/01/2021. Trong số đó, 47 người bị buộc tội vào ngày 28 tháng 02 và phần lớn bị từ chối bảo lãnh. Những người này tổ chức cuộc bầu cử sơ bộ để tránh phải chia sẻ số phiếu bầu cho các ứng cử viên ủng hộ dân chủ, song họ đã 1. Thông tấn xã Việt Nam: “Trung Quốc tiếp tục trừng trị phe đối lập tại Hồng Kông”, Tlđd. 2. Thông tấn xã Việt Nam: “Trung Quốc tiếp tục trừng trị phe đối lập tại Hồng Kông”, Tlđd. bị buộc tội câu kết nhằm lật đổ quyền lực nhà nước. Những người bị bắt giữ bao gồm các cựu nghị sĩ ủng hộ dân chủ và các nhà vận động dân chủ mới như nhân vật Hoàng Chi Phong1. Hội đồng Lập pháp được thành lập để bảo đảm các nhà dân chủ luôn nằm trong nhóm thiểu số bằng cách chỉ cho phép bầu cử trực tiếp đối với một nửa số ghế. Để ngăn chặn viễn cảnh lực lượng đối lập giành được đa số ghế, 12 ứng cử viên đã bị loại ngay từ đầu, sau đó hoãn cuộc bầu cử vào cuối tháng 7/2020, và cuối cùng là toàn bộ những nhân vật có triển vọng của phe dân chủ đã bị bắt giữ vào đầu năm 2021. Nhân vật Lâm Cảnh Nam - một trong số 47 ứng cử viên trong cuộc bầu cử sơ bộ bị buộc tội theo Luật an ninh quốc gia - thậm chí còn phải chịu cảnh chuỗi bán lẻ Abou Thai của mình bị cảnh sát bao vây và bị hải quan thu giữ một lượng hàng hóa trị giá 51.500 USD vào tháng 4/2021 với lý do thiếu nhãn an toàn. Hai phát thanh viên và cũng là hai nhà hoạt động dân chủ Đàm Đắc Chí và Doãn Diệu Thăng, biệt danh “Giggs”, đã bị buộc tội xúi giục nổi loạn và bị giam giữ không bảo lãnh vì khuyến khích các cuộc biểu tình chống chính phủ thông qua các chương trình được nhiều người yêu thích. Ngoài ra, giới chức cũng đã viện dẫn Luật trật tự công cộng để bắt giữ toàn bộ các chính trị gia và các nhà hoạt động ủng hộ dân chủ, bao gồm Lý Trụ Minh - cha đẻ của nền dân chủ 1. “Đàn áp Hồng Kông - Trung Quốc sẽ bị “gậy ông đập lưng ông”?” (Bản dịch của Thông tấn xã Việt Nam), project-syndicate.org (Claremont, California 08/3), ngày 10/3/2021, https://news.vnanet.vn/FrontEnd/PostDetail. aspx?id=5330161. Hồng Kông. Họ bị kết án từ 8 đến 18 tháng tù giam vì tổ chức và tham gia một cuộc tụ họp mà không được chính quyền cho phép. Rất nhiều nhân vật như Lê Chí Anh, Hoàng Chi Phong và Châu Đình đã bị kết án vì nhiều lần tụ họp biểu tình mà không được phép trong các năm 2019 và 2020. Phần lớn những chính trị gia hay nhà hoạt động dân chủ này vẫn đang phải sống lưu vong1. Đặc khu Hồng Kông vốn không có tù nhân chính trị thì nay lại đầy rẫy các nhà hoạt động dân chủ thuộc nhiều thế hệ bị giam giữ. Đặc khu này từng là sự lựa chọn của những người tị nạn đến từ Trung Quốc đại lục thì nay lại chứng kiến những người tị nạn lũ lượt rời đi. Để chấm dứt tình trạng di cư này, tháng 4/2021, chính quyền Hồng Kông đã trao cho Giám đốc Cơ quan di trú quyền lực không giới hạn nhằm cấm bất kỳ ai nhập cảnh hoặc rời khỏi thành phố mà không có lệnh của tòa án. Biện pháp này cũng nhằm mục đích cách ly những kẻ thù chưa lộ diện2. Việc giam lỏng các nhà lãnh đạo đối lập đã lộ diện là chưa đủ. Họ lo ngại rằng vẫn còn hàng triệu kẻ gây rối giấu mặt khác; đằng sau mỗi cuộc biểu tình luôn có một đội quân gồm các mục sư, bác sĩ và nghệ sĩ tình nguyện. Năm 2019, tổng số người tuần hành tại Hồng Kông đã lên tới con số 1 triệu người vào ngày 09 tháng 6, 2 triệu người vào ngày 16 tháng 6 và 1,7 triệu người vào ngày 18 tháng 8. Mặt trận nhân quyền 1. “Đàn áp Hồng Kông - Trung Quốc sẽ bị “gậy ông đập lưng ông”?”, Tlđd. 2. “Liên minh Công đoàn Hồng Kông giải thể sau 31 năm tồn tại”, Tạp chí Đa chiều (Trung Quốc), ngày 20/9/2021. dân sự, nhà tổ chức các cuộc tuần hành ôn hòa, đang phải đối mặt với cuộc điều tra của cảnh sát liên quan tới các khoản tài trợ nhận được. Ngoài ra còn có 1,6 triệu người đã bỏ phiếu cho các ứng cử viên Hội đồng cấp quận ủng hộ dân chủ vào ngày 24/11/2019 và 610.000 người tham gia cuộc bầu cử sơ bộ từ ngày 11 đến 12/7/2020. Nhiều thành viên Hội đồng cấp quận cho đến nay vẫn là những nhân vật bí ẩn. Vấn đề là làm thế nào để ngăn chặn ít nhất 1/5 dân số Hồng Kông - tương đương 1,6 triệu cử tri - phá hỏng sự kiện này. Khi đã thiết lập trật tự an ninh một cách vững chắc ở Hồng Kông, Trung Quốc sẽ đạt được mục tiêu của mình và biến đặc khu này trở thành một thành phố thực sự của Trung Quốc. Điều này không chỉ chấm dứt các quyền tự do mà Hồng Kông từng được hưởng, mà còn giúp Bắc Kinh chuyển sang đây toàn bộ mô hình chống tham nhũng kiểu Đại lục với các chiến dịch diễn ra theo định kỳ nhằm buộc tội, xét xử những kẻ tham nhũng1. Việc phần lớn của cải tập trung trong tay một số người đã khiến tình trạng tham nhũng ở Hồng Kông nặng nề hơn phần còn lại của Trung Quốc. Để xóa bỏ mọi thách thức đối với chế độ, Trung Quốc cần nỗ lực đưa trung tâm tài chính quốc tế Hồng Kông trở thành một thành phố của Đại lục. Phiên bản của chủ nghĩa tư bản trong thế kỷ XIX do Anh đề xuất là Hồng Kông sẽ trở thành một thành phố tư bản. 1. Thông tấn xã Việt Nam: “Xung quanh kế hoạch cải tổ Hồng Kông”, ngày 16/3/2021, https://news.vnanet.vn/FrontEnd/PostDetail.aspx?id=5339422. Nếu nói Hồng Kông mang đặc điểm của chủ nghĩa tư bản, thì đây chính là chủ nghĩa tư bản trong thế kỷ XIX chứ không phải chủ nghĩa tư bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Chính phủ Trung Quốc đã áp dụng nguyên tắc tài chính cứng nhắc và thiếu cơ sở vững chắc trong việc điều tiết phân phối thu nhập. Khoảng cách về chi phí lao động giữa Hồng Kông và Đại lục khiến Hồng Kông không thể phát triển ngành sản xuất chế tạo. Nếu những người trẻ tuổi không thể làm trong các ngành dịch vụ cao cấp như tài chính, y tế và pháp luật, thì chỉ có thể làm trong một số ngành dịch vụ cấp thấp, khiến kỹ năng và thu nhập của họ không được cải thiện trong thời gian dài. Ngành dịch vụ cấp cao thường đòi hỏi trình độ rất cao, nhưng sự cạnh tranh đằng sau chất lượng giáo dục lại chủ yếu bắt nguồn từ nguồn lực tài chính và mối quan hệ của phụ huynh. Do đó, vấn đề phân tầng xã hội ở Hồng Kông diễn ra rất nghiêm trọng, một người muốn vượt qua tầng lớp của mình là vô cùng khó khăn. Các ngành dịch vụ cấp cao như pháp luật và tài chính có thu nhập tương đối cao thường được tuyển dụng trên toàn cầu, điều này làm tăng thêm mức độ cạnh tranh khi tìm kiếm việc làm. Hơn 20 năm trước, sinh viên Hồng Kông có tiếng Anh giỏi hơn và tầm nhìn quốc tế hơn các sinh viên đến từ các trường đại học hàng đầu của Đại lục. Tuy nhiên, ngày nay, sinh viên Đại lục đã vượt lên trong những phương diện này, cộng thêm sự hiểu biết vốn có về Đại lục, khiến sự cạnh tranh việc làm trên lĩnh vực tài chính và pháp luật ngày càng trở nên khốc liệt hơn. Năm 2019, lý do chính khiến 10 trong số 12 người đứng đầu kỳ thi giành Chứng chỉ Giáo dục của Hồng Kông (HKCEE) đã chọn học ngành y là bởi so với tài chính và pháp luật, việc làm của bác sĩ ít phải đối diện hơn với cạnh tranh đến từ bên ngoài. Song, điều khắc nghiệt nhất ở Hồng Kông không phải là vấn đề phân phối thu nhập, mà là vấn đề phân phối của cải trước tác động của giá nhà ở tăng cao. Giá nhà ở Hồng Kông hiện cao nhất thế giới, trung bình khoảng 7,04 triệu HKD/căn hộ. Với mức giá này, dựa trên thu nhập trung bình của hộ gia đình, một gia đình cần 21 năm không chi tiêu gì mới có thể mua được nhà1. Giá nhà ở cao ảnh hưởng rất lớn tới phân phối của cải. Dưới áp lực kép của phân phối thu nhập và phân phối của cải tại một thành phố hiện đại, giàu có bậc nhất châu Á, chúng ta rất dễ cảm nhận được sự tuyệt vọng của những người trẻ tuổi khi họ không nhìn thấy lối thoát về kinh tế. Quay trở lại thời điểm 10 năm trước, vấn đề mà xã hội Hồng Kông quan tâm nhất không phải là cuộc bầu cử theo hình thức phổ thông đầu phiếu gây nhiều tranh cãi sau này, mà là “quyền bá chủ bất động sản”. Mặc dù giá nhà chưa bằng một nửa so với hiện nay nhưng hầu hết người dân đều nghĩ rằng nhà ở là vấn đề quan trọng nhất của Hồng Kông, thay vì đặt vấn đề chính trị lên hàng đầu như hiện nay. Vào thời điểm đó, ở Hồng Kông rất thịnh hành phong trào tẩy chay “quyền bá chủ bất động sản”, như không đến các sàn giao dịch của các 1. The National Interest: “Tương lai nào cho Hồng Kông” (bản dịch của Thông tấn xã Việt Nam), ngày 24/6/2021, https://news.vnanet.vn/ FrontEnd/PostDetail.aspx?id=5516215. công ty bất động sản. Điều thú vị là dù giá nhà hiện nay tăng rất nhiều so với khi đó, nhưng hầu như không nghe thấy cụm từ “quyền bá chủ bất động sản”. Lý do rất đơn giản, dù sớm hay muộn người ta đều sẽ đặt một câu hỏi: nếu “quyền bá chủ bất động sản” là nguyên nhân của nhiều vấn đề, thì lý do “quyền bá chủ bất động sản” chưa được giải quyết là gì? Quả thực, giá nhà cao không chỉ do vấn đề kinh tế. Hồng Kông không thiếu đất, quỹ đất phục vụ cho mục đích ở chỉ chiếm 7% diện tích của đặc khu và chi phí xây dựng nhà chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong giá nhà. Vì sao một xã hội giàu có như vậy không thể xây dựng nhiều nhà hơn và những ngôi nhà lớn hơn để đáp ứng nhu cầu của người dân? Đây rõ ràng là một vấn đề chính trị. Giá nhà là sự phân phối của cải, vì vậy, sự biến động của giá nhà là sự phân phối lại của cải. Điều này ảnh hưởng ít nhất đến lợi ích của hai nhóm người là nhóm người sở hữu đất và nhóm người sở hữu nhà. Trong 10 năm qua, do không có quyền lực thực chất, chính quyền đặc khu không thể vượt qua những trở ngại về quyền lợi, theo đó ít có hành động thực chất trong vấn đề đất đai. Điều này đã làm xói mòn hơn nữa cơ sở quyền lực của chính quyền đặc khu và tạo ra một vòng luẩn quẩn. Từ ý nghĩa này, chính quyền đặc khu cần phải có cơ sở quyền lực rộng rãi hơn để phá vỡ xiềng xích của những lợi ích có sẵn. Chỉ riêng phân phối thu nhập và phân phối của cải đã đủ để khiến một xã hội nảy sinh nhiều vấn đề cần giải quyết. Tuy nhiên, kinh tế thường không phải là toàn bộ vấn đề, nếu chúng ta nghĩ rằng sau khi trở về Đại lục, chỉ cần kinh tế phát triển tốt, tư tưởng của người Hồng Kông sẽ tự nhiên được giải phóng; hoặc nhìn thấy các cuộc biểu tình là đã cảm thấy sự ghen ghét và đố kỵ của người Hồng Kông đối với sự phát triển của Đại lục, khiến tư tưởng của họ mất đi sự cân bằng,… thì đó đều là những ý kiến chủ quan. Vì ngoài kinh tế, sự khác biệt về ý thức hệ phương Đông - phương Tây và không gian chính trị mang bản sắc của Hồng Kông cũng là những vấn đề rất quan trọng. Phần lớn người dân Hồng Kông đều lớn lên và được giáo dục theo kiểu phương Tây. Một mặt, họ hiểu biết rất hạn chế về Đại lục, mặt khác ý thức hệ của họ quả thực đã bị phương Tây hóa. Các phương tiện truyền thông chính của Hồng Kông chủ yếu sử dụng tiếng địa phương và tiếng Anh, cơ bản không sử dụng tiếng phổ thông. Tình hình này sẽ rất khó tạo ra sự khác biệt mạnh mẽ về ý thức hệ và bản sắc ở các khu vực khác nhau. Nhìn chung, càng là người trẻ tuổi, thì bản sắc chính trị dựa trên sự phân biệt giữa Đại lục và Hồng Kông sẽ càng mạnh mẽ và cấp tiến hơn. Một mặt là do mối liên hệ giữa những người trẻ tuổi với Đại lục càng ít thì càng dễ lý tưởng hóa hơn, mặt khác là do cảm giác bất lực của những người trẻ tuổi khi đối diện với giá nhà ở cao và sẵn sàng phá vỡ mọi thứ để làm lại từ đầu. Những người Hồng Kông trên 40 tuổi đã chứng kiến sự cất cánh của nền kinh tế đặc khu và có nhiều cơ hội phát triển trong quá trình trưởng thành, nhiều người đã tích lũy được của cải và tương đối trân trọng môi trường xã hội ổn định. Điều này cũng tương tự như tình hình ở Đại lục trong giai đoạn 1960-1980. Tuy nhiên, những người trẻ tuổi hơn, sinh ra trong môi trường tương đối sung túc nhưng không có quá nhiều cơ hội, lại thường muốn lật đổ mọi thứ để khởi đầu lại. Đó cũng là động lực thúc đẩy họ tham gia tích cực hơn vào tiến trình chính trị của Hồng Kông trong thời gian qua. Vào cuối những năm 1960, Hồng Kông cũng từng xuất hiện tình trạng bất ổn xã hội, nhưng sau khi lên cầm quyền năm 1971, Thống đốc Hồng Kông Murray MacLehose đã thúc đẩy một loạt kế hoạch cải cách kinh tế - xã hội, bao gồm kế hoạch xây nhà ở 10 năm, phát triển các thị trấn mới, thành lập Ủy ban độc lập chống tham nhũng, xây dựng tàu điện ngầm... Những kế hoạch này được thực hiện đã làm thay đổi hoàn toàn diện mạo của Hồng Kông, giảm thiểu đáng kể các mâu thuẫn trong xã hội. Tất nhiên, môi trường hiện nay phức tạp hơn nhiều so với khi đó. Song, cho dù là trong quá khứ hay tương lai, với vai trò là cầu nối giữa phương Đông và phương Tây, Hồng Kông sẽ mãi là hòn ngọc phương Đông đáng được trân trọng và giữ gìn. Việc mở cửa với thế giới sẽ giúp Trung Quốc đại lục và đặc khu Hồng Kông tiếp tục phát triển thịnh vượng và hùng mạnh. Tựu trung lại, những biến động chính trị mạnh mẽ diễn ra ở Hồng Kông trong thời gian gần đây là do: Một là, Trung Quốc đã chủ động chuyển hoạt động sản xuất từ Hồng Kông sang Đại lục ngay sau khi được bàn giao; và trong suốt 24 năm qua, hoạt động của các ngành khác cũng dịch chuyển theo, trong đó có các ngành dịch vụ. Nổi bật trong số đó là dịch vụ hàng hải và hậu cần. Nhiều hoạt động công nghệ cao đã chuyển sang Thâm Quyến. Một số dịch vụ chuyên nghiệp cũng phát triển mở rộng tại các thành phố ở Đại lục, làm suy yếu những lợi thế độc quyền mà Hồng Kông có được vào thời điểm bàn giao. Tất cả những điều này khiến cơ hội việc làm dành cho giới trẻ Hồng Kông dần ít đi và môi trường kinh tế suy giảm sức hấp dẫn. Hai là, dòng người từ Trung Quốc đại lục không ngừng đổ sang Hồng Kông sau khi bàn giao lãnh thổ bằng một chủ trương được tính toán cụ thể, từ đó dẫn đến sự thay đổi về văn hóa và ngôn ngữ của đặc khu. Dòng người này tiếp tục gia tăng sau biểu tình năm 2003, khi trung bình mỗi ngày có tới 150 người Trung Quốc đại lục được cấp phép chính thức di cư sang Hồng Kông theo Chương trình nhập cư của Chính phủ Trung ương. Hiện có hơn 1,5 triệu người Đại lục sống và làm việc ở Hồng Kông, chiếm khoảng 20% trong tổng số 7,5 triệu dân, trong khi đó con số này trước năm 1997 là không đáng kể1. Điều này dẫn đến sự gia tăng cạnh tranh về cơ hội việc làm, nhà ở và môi trường giáo dục giữa người Hồng Kông bản địa và người Đại lục - nhiều người trong số họ làm việc trong lĩnh vực tài chính, là các chủ doanh nghiệp giàu có, con em các quan chức và gia đình quyền thế tại Đại lục. Đồng thời, dòng người nhập cư từ Đại lục còn dẫn đến các căng thẳng, xung đột về văn hóa. Thực tế cho thấy, người dân 1. “Liệu Hồng Kông (Trung Quốc) có tái bùng phát làn sóng di cư mới”, Báo Liên hợp buổi sáng (Hồng Kông), ngày 05/7/2021. Đại lục hòa nhập không tốt với cộng đồng xã hội vốn mang đậm phong cách tư bản hiện đại của Hồng Kông. Ngoài người di cư, khách du lịch từ Đại lục cũng ồ ạt đến Hồng Kông. Tính từ năm 2015 tới nay, trung bình có trên 50 triệu lượt người tới Hồng Kông du lịch mỗi năm, gấp gần 7 lần dân số Hồng Kông. Mặc dù điều này tốt cho nền kinh tế Hồng Kông, nhưng lại làm gia tăng sức ép đối với các cơ sở công cộng như các hệ thống y tế và giao thông vận tải cũng như phát sinh nhiều vấn đề phức tạp khác. Dòng người Đại lục di cư sang đã phá vỡ cấu trúc nền nếp, lối sống, bản sắc riêng của Hồng Kông vốn được định hình qua 155 năm tồn tại dưới dấu ấn của tư bản Anh. Đó là lý do quan trọng thúc đẩy mạnh mẽ sự trỗi dậy của “chủ nghĩa bản địa” ở Hồng Kông trong thời gian qua. Sự hỗn loạn đang diễn ra ở Hồng Kông phần nào phản ánh một cuộc khủng hoảng về bản sắc giữa cộng đồng dân cư cũ và mới. Các vấn đề kinh tế - xã hội này giúp lý giải tại sao các nỗ lực của Chính phủ Trung ương Trung Quốc nhằm áp đặt quyền kiểm soát đối với Hồng Kông trong những năm gần đây lại gặp phải sự phản đối quyết liệt như vậy. Năm 2012, người dân Hồng Kông đã phản đối thành công kế hoạch đưa ra một chương trình cải cách về giáo dục lòng yêu nước của Chính phủ Trung Quốc tại các trường học. Năm 2014, những người biểu tình thuộc phong trào “Chiếm trung tâm”, phong trào “cách mạng Ô dù” đã đòi quyền tự bầu chọn trưởng đặc khu hành chính mà không cần có sự chấp thuận của Trung ương. Tuy nhiên, kết quả đã không đạt được như mong muốn. Và đến năm 2019, một phản ứng đặc biệt dữ dội đã xuất hiện tại Hồng Kông nhằm chống lại nỗ lực thông qua Dự luật dẫn độ (sau đó đã bị rút lại). Phản ứng này nhanh chóng biến thành một cuộc biểu tình quy mô lớn hơn chống lại giới lãnh đạo và hệ thống chính trị Hồng Kông kéo dài suốt hơn một năm qua. Ba là, theo “phiên bản” được xây dựng từ thế kỷ XIX, Hồng Kông sẽ trở thành một thành phố tư bản. Tuy nhiên, Chính phủ Trung ương đã áp dụng nguyên tắc tài chính cứng nhắc và thiếu cơ sở vững chắc trong việc điều tiết phân phối thu nhập. Ngoài ra, việc Chính phủ Trung ương cố gắng phổ quát “giá trị Đại lục” khiến người dân Hồng Kông hết sức bất bình. Bốn là, có những nguồn gốc xã hội khác khiến Hồng Kông xuất hiện tranh chấp chính trị: (1) Hồng Kông còn nhiều hạn chế về cơ cấu kinh tế, thiếu động lực nội sinh và ngoại sinh để phát triển kinh tế mà chủ yếu dựa vào bất động sản và tài chính. (2) Xã hội Hồng Kông thiếu tính bao dung và linh hoạt của một xã hội hội nhập. Giữa các tầng lớp xã hội của Hồng Kông thiếu sự trao đổi, đặc biệt là khi những người trẻ tuổi không có không gian trưởng thành thì xã hội sẽ ngày càng mất đi sức sống. Ở Đại lục, một trong những con đường để mọi người có thể thay đổi địa vị xã hội là học đại học; nhưng ở Hồng Kông, người trẻ tuổi học đại học cũng chưa chắc có thể thay đổi được địa vị xã hội của mình. (3) Cục diện cạnh tranh ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương đã thay đổi. Trong bốn con rồng châu Á, hiện nay, GDP bình quân đầu người của Xingapo đã đạt 64.600 USD và có sự chênh lệch không nhỏ với Hồng Kông1. Hệ thống chính trị Hồng Kông được thiết kế thiếu tính thể chế và đồng thuận chính trị. Điều này có thể được minh chứng bằng những ví dụ sau: Nền chính trị Hồng Kông hiện nay liên quan đến bốn bên là Chính phủ Trung ương; chính quyền đặc khu; phe yêu nước; phe “đối lập” và các lực lượng quốc tế. Do đó, nhiều người Hồng Kông nói rằng bên thực sự nắm quyền ở Hồng Kông không phải là trưởng đặc khu mà là “quận Tây”. Còn ở phe “đối lập”, “Câu lạc bộ đua ngựa”- nơi tập trung nhiều “tinh hoa chính trị” theo hướng dân chủ, thúc đẩy tự trị lâu dài của Hồng Kông - luôn là nơi quyết định rất nhiều vấn đề. Một vấn đề khác là, người Anh đã cai trị Hồng Kông hơn 150 năm và có nhiều chính sách ăn sâu bám rễ tại đây. Trước khi rời Hồng Kông vào năm 1997, họ đã cấp quyền được định cư cho hàng trăm nghìn hộ gia đình với số lượng hiện tại ước tính khoảng 3 triệu người (bằng 50% số người Hồng Kông bản địa)2. Số người này được quyền định cư ở Anh trong điều kiện có những biến động. Hiện nay, chỉ có người Anh mới biết danh sách này và sau khi Luật an ninh quốc gia được công bố, Anh tuyên bố đã sẵn sàng cho 3 triệu người này 1. “Hứa hẹn về cục diện mới cho Hồng Kông sau cải cách bầu cử”, Tân Hoa Xã (tại Hồng Kông), ngày 16/9/2021. 2. “Liệu Hồng Kông (Trung Quốc) có tái bùng phát làn sóng di cư mới”, Tlđd. định cư dài hạn. Như vậy, Anh đã để lại “nút thòng” khi rời khỏi Hồng Kông. Năm là, Hồng Kông sánh ngang với Paris và Singapore về mức độ chi phí sinh hoạt đắt đỏ nhất thế giới. Tuy vậy, khi giá bất động sản đã tăng hơn 3 lần trong chưa đầy một thập niên - một căn hộ ở đây có giá trung bình khoảng 1,2 triệu USD - thì tiền lương lại không theo kịp. Gần một nửa số căn hộ cho thuê ở Hồng Kông có mức giá hơn 2.550 USD/tháng, tương đương 122% mức lương trung bình ở địa phương. Vì vậy, hầu hết cư dân thành phố không thể sở hữu nhà riêng; khoảng 44,7% cư dân thành phố - tương đương 3,3 triệu người - đang sống trong các khu nhà ở công cộng. Tính đến cuối tháng 6/2020, khoảng 256.100 đơn đăng ký mua căn hộ trợ giá đã được gửi tới cơ quan quản lý nhà ở Hồng Kông. Nhưng thời gian chờ mua được nhà trung bình là 5,4 năm. Tiêu chuẩn được mua nhà ở công cộng cũng bị hạn chế, như ngưỡng đăng ký mua căn hộ dành cho một người là lương tháng đạt 11.830 HKD (khoảng 1.500 USD/tháng, hay 18.000 USD/năm) và tài sản ròng tối đa đạt 257.000 HKD (khoảng 32.760 USD). Tại nơi có nền kinh tế 25 năm liên tục được xếp hạng tự do nhất thế giới, Hồng Kông có khoảng 20% dân số đang sống dưới ngưỡng nghèo. Chính quyền Hồng Kông tỏ ra chậm chạp trong việc giải quyết nhu cầu này. Họ đã thừa nhận rằng sẽ không đạt được mục tiêu xây dựng 280.000 căn hộ mới vào năm 2027 khi hiện vẫn còn thiếu 43.000 căn hộ nữa mới tạm đủ nhu cầu. Vấn đề nằm ở chỗ, chính quyền Hồng Kông vẫn chưa làm hết sức có thể để khắc phục tình hình. Chẳng hạn, chỉ 7% quỹ đất của thành phố được dành cho xây dựng nhà ở, trong khi tới 60% quỹ đất được dành cho quy hoạch công viên quốc gia hoặc các khu vực cây xanh khác. Bên cạnh đó, chính sách của chính quyền Hồng Kông rõ ràng thường ưu tiên lợi ích của giới tinh hoa hơn nhu cầu của những người dân nghèo1. 1. “Nỗi lo trung và dài hạn của kinh tế Hồng Kông”, Thương báo (Hồng Kông), ngày 23/12/2020. Những diễn biến quan trọng, phức tạp tại Hồng Kông tác động rất lớn đến môi trường an ninh, phát triển của bản thân đặc khu này, cụ thể như sau: Một là, các cuộc biểu tình quy mô lớn liên tiếp diễn ra tại Hồng Kông trong thời gian qua, khiến Chính phủ Trung ương Trung Quốc và chính quyền Hồng Kông buộc phải tìm cách trấn an các doanh nghiệp và thị trường bằng việc đề cập các bảng xếp hạng quốc tế vẫn có tên thành phố này trong danh sách các trung tâm tài chính hàng đầu. Động thái đó là để ứng phó với các tác động đến tình hình phát triển kinh tế của Hồng Kông. Trung Quốc cho rằng tác động của các cuộc phản kháng chưa thể làm nền kinh tế và thị trường tài chính Hồng Kông tê liệt. Tuy nhiên, trên thực tế, rủi ro về một cuộc khủng hoảng kinh tế và tài chính là hết sức rõ nét. Nếu không có một giải pháp chính trị, tình trạng bất ổn chính trị leo thang có thể -60- khiến nhà đầu tư mất niềm tin và châm ngòi cho việc tháo chạy quy mô lớn khỏi Hồng Kông. Tin tức về việc các doanh nghiệp tài chính di chuyển tài sản từ Hồng Kông sang Xingapo đã bắt đầu lộ rõ. Tài khoản vốn và tài chính của Hồng Kông ghi nhận dòng tài sản ròng chảy ra ngoài là 13,2 tỷ USD trong quý III/2019 (thời điểm bắt đầu có các cuộc biểu tình quy mô lớn), 21,6 tỷ USD trong quý IV/2019 và 39,8 tỷ USD trong 6 tháng đầu năm 20201. Dòng vốn chảy ra ngoài với tốc độ ngày càng tăng có thể châm ngòi cho một cuộc khủng hoảng tài chính mới, kéo theo những ảnh hưởng đến tỷ giá cố định giữa đồng đôla Hồng Kông và đồng đôla Mỹ. Vị thế thương mại đặc biệt của Hồng Kông phụ thuộc vào sự thừa nhận của quốc tế. Quyết định của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump ký ban hành Đạo luật nhân quyền và dân chủ Hồng Kông (năm 2019) về bản chất mang tính biểu tượng chính trị là chủ yếu. Tuy nhiên, nó lập tức khiến vị thế của Hồng Kông thêm phần phức tạp và làm suy giảm tức thì sự sống động của thị trường đặc khu. Đạo luật này quy định hằng năm phải đánh giá mức độ tự trị của Hồng Kông. Rõ ràng, Trung Quốc phải đối mặt với thực tế mới rằng những lựa chọn của họ nhằm củng cố khuôn khổ thể chế của Hồng Kông theo hướng giảm bớt tính tự trị có thể dẫn đến những hậu quả vượt ngoài tầm kiểm soát. Mức độ tự trị cao của Hồng Kông vốn được quy định trong Luật cơ bản và được biết đến là 1. “Xu hướng chuyển dịch tài khoản ngân hàng dưới tác động của Luật an ninh quốc gia Hồng Kông”, Thời báo Hoàn Cầu (Trung Quốc), ngày 17/12/2020. khuôn khổ “Một nước, hai chế độ”. Theo đó, nó đòi hỏi quốc tế phải thừa nhận rằng Hồng Kông được trao vị thế thương mại đặc biệt, tách biệt với Trung Quốc. Liên minh châu Âu và Hoa Kỳ khi mất niềm tin và xóa bỏ ưu đãi sẽ mang đến những hậu quả không thể lường trước đối với vị thế quốc tế của Hồng Kông trong lĩnh vực tài chính và thương mại. Trung Quốc đại lục có thể bị ảnh hưởng nếu vị thế trung tâm tài chính của Hồng Kông suy yếu, trong khi hiện ngày càng có nhiều công ty ở Trung Quốc đại lục coi Hồng Kông như một bước đệm để hoạt động ở nước ngoài vì được hưởng lợi từ các quy chế ưu đãi mà các nước dành cho Hồng Kông. Theo chính quyền Hồng Kông, số công ty lớn của Trung Quốc đại lục có trụ sở khu vực ở Hồng Kông đã tăng gấp gần 2 lần trong 5 năm, lên mức 216 công ty vào năm 2019. Trong đó có các “ông lớn” như Alibaba Group và Tencent, đều đang niêm yết tại Sở giao dịch chứng khoán Hồng Kông. Cũng trong năm 2019, hơn 1.300 công ty của Hoa Kỳ với 85.000 người đang hoạt động ở Hồng Kông, tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài lên tới 86,5 tỷ USD. Tuy nhiên, điều này có thể thay đổi nhanh chóng, nhất là khi các công ty đa quốc gia ở Trung Quốc và Hồng Kông cũng đang tìm kiếm điểm đến an toàn hơn ở châu Á. Trong đó, các lĩnh vực dịch vụ và sản xuất của Xingapo đã nhận được cam kết đầu tư tài sản cố định trị giá 12,4 tỷ đôla Xingapo (SGD), tương đương khoảng 8,48 tỷ USD, trong quý I/2020. Trong số cam kết này có 2,2 tỷ SGD của các nhà đầu tư địa phương và 10,2 tỷ SGD của các nhà đầu tư nước ngoài. Dẫn đầu những cam kết đầu tư nước ngoài là các công ty của Hoa Kỳ với tổng giá trị 8,6 tỷ SGD, cao hơn so với con số 5,7 tỷ SGD của cả năm 2019, phần nhiều trong số này dịch chuyển từ Hồng Kông và Trung Quốc đại lục. Lượng ngoại tệ của các ngân hàng có trụ sở tại Xingapo cũng đã tăng vọt lên gần 10 tỷ SGD trong 4 tháng đầu năm 2020 - một dấu hiệu cho thấy người dân thường xuyên theo dõi sát sao “sức khỏe” của nền kinh tế châu Á. Trong 6 tháng đầu năm 2020, Xingapo đã vượt Hồng Kông lên vị trí thứ năm về Chỉ số trung tâm tài chính toàn cầu. Hai là, sức ép chính trị của Trung Quốc đối với các doanh nghiệp làm xói mòn các quyền tự do kinh tế của Hồng Kông. Các công ty đang hoạt động ở Hồng Kông ngày càng phải chịu tác động từ những hoạt động gây ảnh hưởng và sức ép chính trị của Trung Quốc. Những thách thức này đã có từ trước và không đợi đến các cuộc biểu tình gần đây, cụ thể: Năm 2011, Cơ quan xếp hạng tín nhiệm Moody’s phải ra hầu tòa và bị phạt vì đưa ra dự báo về tình hình tài chính của một số công ty Trung Quốc; năm 2019, Cục Hàng không dân dụng Trung Quốc (CAAC) đã cấm tất cả máy bay của Cathay Pacific bay vào hoặc bay qua không phận Trung Quốc nếu hãng này không sa thải các nhân viên ủng hộ hoặc tham gia biểu tình; bốn công ty kiểm toán hàng đầu thế giới (Big4) bao gồm KPMG, Ernst & Young, Deloitte và PricewaterhouseCoopers cũng phải chịu sức ép vì ủng hộ một số nhân viên tham gia các cuộc phản kháng. Các tập đoàn và công ty lớn ở Hồng Kông đã bị buộc phải đăng quảng cáo trên trang nhất các tờ báo địa phương về việc công khai cam kết ủng hộ chính quyền. Ngay cả các ngân hàng có trụ sở tại Anh như HSBC và Standard Chartered cũng phải làm theo số đông. Đó là những tín hiệu chính trị bất lợi đối với cộng đồng doanh nghiệp và đặt ra dấu hỏi về sự độc lập thể chế, tính tự do hàng đầu thế giới của không gian kinh tế Hồng Kông. Mặt khác, số lượng du khách đến Hồng Kông trong thời gian diễn ra biểu tình sau khi công bố Dự luật dẫn độ tội phạm từ tháng 6 đến tháng 9/2019 đã giảm hơn 3,78 triệu lượt người so với cùng kỳ năm 2018 (nguyên nhân chủ yếu là do các nước nhận thấy môi trường chính trị bất ổn, thiếu an toàn tại Hồng Kông). Thiệt hại kinh tế ước tính sẽ lên tới hơn 18,3 tỷ HKD (tương đương 2,34 tỷ USD)1. Hiện nay, ngành du lịch Hồng Kông đã cho thấy rõ sự suy giảm trầm trọng, gây thiệt hại đặc biệt lớn cho nền kinh tế. Ba là, các biện pháp cứng rắn của Chính phủ Trung ương làm giảm sút hiệu lực hoạt động của bộ máy tư pháp độc lập của Hồng Kông. Cho đến nay, bộ máy tư pháp của Hồng Kông đã tìm mọi cách xoay xở để giữ gìn danh tiếng về tính độc lập tư pháp của mình sau Dự luật dẫn độ. Song, Luật an ninh quốc gia đã làm gia tăng thêm sức ép đối với khả năng hoạt động độc lập của bộ máy tư pháp. Chính phủ Trung ương có thể can thiệp vào các phán quyết của tòa án, và cụ thể hơn là việc diễn giải Luật cơ bản có thể chuyển sang thuộc thẩm quyền của Chính phủ Trung ương thay vì các tòa án của Hồng Kông. 1. Thông tấn xã Việt Nam: “Xung quanh kế hoạch cải tổ Hồng Kông”, ngày 16/3/2021, https://news.vnanet.vn/FrontEnd/PostDetail.aspx?id=5339422. Bốn là, vị trí then chốt của nhiều yếu tố làm nên thành công của Hồng Kông sẽ đổ vỡ. Trước hết phải nói tới vị trí đặc biệt của sân bay quốc tế Hồng Kông (hay còn gọi là sân bay Chek Lap Kok). Đây là sân bay dân dụng chính của đặc khu (được xây dựng trên hòn đảo nhân tạo lớn rộng 12,48 km2 với 90 cổng lên máy bay và là một trong những sân bay chở khách bận rộn nhất thế giới, kết nối hơn 220 điểm đến; đồng thời là trung tâm kết nối Đông - Tây quan trọng nhất của châu Á và cũng là sân bay châu Á kết nối sâu rộng nhất với Hoa Kỳ. Trong 20 năm liên tiếp, sân bay được xếp hạng top 5 trong danh sách những sân bay có dịch vụ hải quan và trải nghiệm ăn uống tốt nhất thế giới. Là một sân bay mạnh về việc trung chuyển các chuyến bay trên thế giới nên sân bay quốc tế Hồng Kông có đầy đủ những dịch vụ tiện nghi để phục vụ du khách trong thời gian chờ, bao gồm chỗ nghỉ ngơi, ăn uống, giải trí như các câu lạc bộ thể thao, rạp chiếu phim IMAX và những khu vực ăn uống với đủ loại các món ăn từ Á đến Âu. Với 120 hãng hàng không hoạt động, năm 2018, sân bay đã vận chuyển được 5,1 triệu tấn hàng hóa và 74,7 triệu lượt khách. Năng suất dự tính theo kế hoạch vào năm 2025 là 87 triệu lượt khách trong và ngoài nước và 9 triệu tấn hàng hóa quốc tế. Tuy nhiên, trước tác động của các cuộc biểu tình, năm 2019, sân bay quốc tế Hồng Kông đã giảm 17 triệu lượt khách và hàng vạn chuyến bay so với năm 2018. Đặc biệt, nếu Hoa Kỳ và các nước thân Hoa Kỳ rút các điều khoản ưu tiên dịch vụ và kết nối, sân bay quốc tế Hồng Kông sẽ mất ưu thế hoàn toàn trong cuộc cạnh tranh với các sân bay quốc tế của Xingapo, Hàn Quốc, Nhật Bản tại khu vực. Bên cạnh đó, nằm giữa đảo Hồng Kông và bán đảo Cửu Long, Victoria là cảng biển nước sâu tự nhiên lớn nhất thế giới. Sở dĩ cảng này phát triển mạnh mẽ bởi có sự hậu thuẫn truyền thống của ngành vận tải biển nước Anh trước đây, tiếp đó là quyền ưu tiên nhóm 1 (miễn thuế, vào luồng ưu tiên khi hàng hóa xuất phát từ cảng này) của Hoa Kỳ. Các nước phương Tây khác cũng dành cho cảng Victoria chính sách tương tự. Cảng Victoria bao gồm hai khu vực là khu vực du lịch và khu vận chuyển hàng hóa với khoảng 26 triệu lượt khách và hơn 20 triệu container hàng hóa ra vào cảng mỗi năm. Từ năm 1979 đến nay, Victoria luôn nằm trong top 5 cảng đông đúc nhất thế giới, trở thành “tâm não” điều khiển nhịp đập của toàn bộ nền kinh tế Hồng Kông. Thế nhưng, sang năm 2019, trước tác động của các cuộc biểu tình, Victoria tụt hạng 2 bậc xuống bậc 7 và có thể mất hoàn toàn ưu thế khi lộ trình tước quyền ưu đãi vận tải biển của Hoa Kỳ và các nước được thực hiện. Cảng Victoria, sân bay quốc tế Hồng Kông và thị trường tài chính sẽ là “tử huyệt” khi các chính sách của Hoa Kỳ và các nước phương Tây khác được thực hiện. Năm là, Hồng Kông còn có một nền tảng để thành công và duy trì vị thế đó là chính sách neo tỷ giá đồng đôla Hồng Kông với đồng đôla Mỹ, được Hoa Kỳ ủng hộ từ năm 1973. Chính sách neo tỷ giá, mà trên thực tế là đặt ra giới hạn giao dịch trong khoảng từ 7,75 HKD đến 7,85 HKD (đổi lấy 1 USD), đã giúp duy trì sự ổn định kinh tế Hồng Kông trong vài thập niên qua - nhất là trong thời kỳ khủng hoảng. Nếu giới hạn giao dịch này có nguy cơ bị phá vỡ, thì Ngân hàng Trung ương của thành phố (Cơ quan tiền tệ Hồng Kông, HKMA) sẽ có nhiệm vụ mua hoặc bán đồng đôla Mỹ ở mức cần thiết nhằm bảo vệ chính sách neo tỷ giá. Đây là điểm vô cùng quan trọng nhằm bảo đảm sự ổn định và vị thế nền kinh tế, trung tâm tài chính thế giới của Hồng Kông. Trước biến động của cuộc chiến tranh thương mại Hoa Kỳ - Trung Quốc và biến động của Hồng Kông thời gian qua, nguy cơ chính sách neo tỷ giá bị xóa bỏ, HKMA đã chi hàng tỷ đôla Hồng Kông trong năm 2019 để mua, bán đồng đôla Mỹ, vận động chính giới và các cơ quan chức năng của Hoa Kỳ nhằm bảo vệ chính sách này. Trên thực tế, HKMA vẫn có đủ nguồn tài chính dự trữ để bảo vệ chính sách neo tỷ giá trong một thời gian, song nếu diễn ra các bất ổn chính trị, thì chính sách này có thể bị phá vỡ bởi Hoa Kỳ. Trong trường hợp đó, niềm tin vào đồng đôla Hồng Kông sẽ sụt giảm, và cùng với đó, danh tiếng là một bến cảng an toàn trước sự bất ổn kinh tế khu vực của Hồng Kông cũng sẽ đi xuống. Sau khi Luật an ninh quốc gia ra đời, giới hạn “chịu đựng” của Hoa Kỳ bị vượt qua, nếu Chính phủ Hoa Kỳ ngừng duy trì chính sách này, cùng với rút việc công nhận vị thế đặc biệt của Hồng Kông, thì vị thế tài chính của Hồng Kông có nguy cơ bị đổ vỡ. Sáu là, quyết tâm của những người biểu tình tại Hồng Kông và đặc biệt là sự ủng hộ rộng rãi của xã hội dành cho họ khiến cho Chính phủ Trung ương hết sức lo ngại. Trên khắp thành phố, nhiều nhóm người có chuyên môn đã tổ chức các cuộc biểu tình liên tiếp, bao gồm nhân viên y tế, người làm công tác xã hội, nhà báo, công chức, luật sư, thành viên phi hành đoàn, giáo viên, kế toán, điều tra viên, kiến trúc sư, nhân viên ngành tài chính và nhiều người khác. Các cuộc thăm dò khác nhau đều cho thấy rằng đa số người dân ủng hộ các cuộc biểu tình. Sự ủng hộ này của xã hội một phần đã trở thành động thái chính trị mới khi trong cuộc bầu cử Hội đồng cấp quận vào ngày 24/11/2019, những ứng cử viên bảo vệ 5 yêu sách của người biểu tình đã giành được 57% tổng số phiếu bầu, tương đương 391/452 ghế, chiếm đa số ở 17/18 hội đồng quận, trong khi phe ủng hộ chính quyền chỉ giành được 60 ghế và các ứng cử viên độc lập chiếm các ghế còn lại1. Điều đó khiến Chính phủ Trung Quốc lo ngại rằng chính đời sống dân chủ về chính trị đang đẩy Hồng Kông vượt ra khỏi tầm kiểm soát của Chính phủ Trung ương và thể hiện năng lực dẫn dắt yếu kém của chính quyền Lâm Trịnh Nguyệt Nga - người đứng đầu chính quyền Hồng Kông được Trung ương ủng hộ. Bảy là, năm 1997, trong một cuộc thăm dò theo sát ý kiến người dân Hồng Kông do các nhà nghiên cứu thuộc trường Đại học Hồng Kông tiến hành, 47% số người được hỏi tự hào nhận mình là công dân Trung Quốc. Nhưng kể từ đó trở đi, con số này ngày một giảm. Năm 2012, chính quyền Hồng Kông tìm cách đưa chương trình giáo dục lòng yêu nước vào 1. “Cách giải quyết những mâu thuẫn Hồng Kông”, Minh báo (Trung Quốc), ngày 24/02/2021. các trường tiểu học và trung học, nhưng chương trình dự thảo đã vấp phải sự phản đối dữ dội của người dân địa phương và buộc phải hủy bỏ. Năm 2014, phong trào “cách mạng Ô dù” kéo dài 79 ngày đã lôi kéo hàng trăm nghìn người đổ ra đường biểu tình phản đối việc Trung Quốc từ chối cho phép người dân Hồng Kông trực tiếp bỏ phiếu bầu trưởng đặc khu. Tính đến tháng 6/2019, chỉ có 27% số người được hỏi trong cuộc thăm dò theo sát dư luận tự hào nhận mình là công dân Trung Quốc. Sau khi công bố Luật an ninh quốc gia Hồng Kông, điều tra nhanh cho thấy, 37,2% người dân Hồng Kông được hỏi đang cân nhắc chuyển ra nước ngoài1. Ngay lập tức các nước Anh, Hàn Quốc, Nhật Bản, Đức và vùng lãnh thổ Đài Loan, vốn có mối quan hệ mật thiết với Hồng Kông, đã đề nghị hỗ trợ các đối tượng này. Riêng Anh sẵn sàng tiếp nhận 3 triệu người Hồng Kông định cư lâu dài. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo Trung Quốc không nhận trách nhiệm về những thay đổi này trong dư luận. Thay vào đó, họ cho rằng các cường quốc phương Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ, đã tìm cách chia rẽ Hồng Kông và Đại lục. Những tuyên bố của Chính phủ, các chính trị gia Hoa Kỳ ủng hộ các cuộc biểu tình mới đây chỉ củng cố luận điểm cho rằng Hoa Kỳ đang tìm cách kích động tâm lý cực đoan ở Hồng Kông. Trung Quốc đánh giá rằng khi các phần tử cực đoan ở Hồng Kông trở nên ngày càng bạo lực, thì các lực lượng phương Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ, sẽ can thiệp 1. “Hồng Kông: “Một nước, hai chế độ” có còn được duy trì?”, ThinkChina.sg, ngày 05/3/2021. ngày càng công khai. Một số lực lượng cực đoan chống Trung Quốc ở Hoa Kỳ đang cố gắng biến Hồng Kông thành một chiến trường mới cho cuộc ganh đua Hoa Kỳ - Trung Quốc… Họ muốn biến quyền tự trị ở mức độ cao của Hồng Kông thành nền độc lập trên thực tế, với mục tiêu cuối cùng là kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc và ngăn chặn sự phục hưng vĩ đại dân tộc Trung Hoa. Trung Quốc không lo sợ việc một cuộc đàn áp đối với Hồng Kông sẽ gây ra sự phản kháng của phương Tây. Thay vào đó, họ coi sự phản kháng như vậy là một thực tế đã tồn tại từ trước - một thực tế hữu ích trong việc giải thích lý do vì sao tình trạng hỗn loạn lại xảy ra ở Hồng Kông trong thời gian đầu. Trong nhận định của Trung Quốc, sự thù địch của phương Tây chỉ bắt nguồn từ sự trỗi dậy của Trung Quốc, và do đó việc điều chỉnh chiến lược Hồng Kông của Trung Quốc nhằm chi phối phản ứng của các cường quốc phương Tây. Tám là, việc Hồng Kông mất trạng thái đặc biệt sẽ tác động sâu rộng lên thương mại toàn cầu, đồng thời thay đổi cách vận hành của các doanh nghiệp nước ngoài cũng như chính Trung Quốc. Với hệ thống tư pháp độc lập và thượng tôn pháp luật khá mạnh mẽ đã tồn tại thời gian qua, Hồng Kông là cửa ngõ cho các doanh nghiệp nước ngoài muốn làm ăn với Trung Quốc mà không cần bận tâm về các rủi ro chính trị hay luật pháp. Do đó, Trung Quốc dựa vào “cửa ngõ” này để giao dịch với các nước khác, ngay cả trong những thời điểm khó khăn về môi trường hợp tác quốc tế. Nhiều doanh nghiệp Đại lục huy động vốn bằng cách niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán Hồng Kông. Vì vậy, lợi ích kinh tế, thương mại của Trung Quốc tại Hồng Kông có thể bị thiệt hại nặng nề nếu chính quyền Hoa Kỳ theo đuổi phương án tước trạng thái đặc biệt của Hồng Kông. Tất nhiên, bản thân các doanh nghiệp Hoa Kỳ cũng có nguy cơ bị tổn hại bởi quyết định này, nhưng những thiệt hại kinh tế đó chỉ tác động nhỏ tới Hoa Kỳ. Nền kinh tế Hồng Kông liên tục được đánh giá là tự do nhất thế giới kể từ năm 1995 (theo Chỉ số tự do kinh tế toàn cầu do Quỹ Di sản - The Heritage Foundation - của Hoa Kỳ đánh giá). Hồng Kông có được vị thế như vậy nhờ các mức thuế không đáng kể, thêm vào đó là những khu vực miễn thuế, dòng vốn tự do và chế độ pháp trị minh bạch, khung quy định hiệu quả và cởi mở với hoạt động thương mại toàn cầu. Theo thống kê, có hơn 1.300 công ty Hoa Kỳ đang hoạt động ở Hồng Kông, chiếm phần lớn trong số các nhà đầu tư tại đặc khu này, theo đó mối đe dọa đối với trạng thái thương mại đặc biệt của thành phố “có thể ảnh hưởng tới lòng tin thương mại”. Luật an ninh quốc gia được đưa ra vào tháng 6/2020, trong bối cảnh nền kinh tế thành phố đang chao đảo sau các cuộc biểu tình kéo dài nhiều tháng trước đó, chiến tranh thương mại Hoa Kỳ - Trung Quốc gia tăng cùng những tác động mạnh mẽ của đại dịch COVID-19. Tổng sản phẩm nội địa (GDP) của Hồng Kông giảm 7,3% trong hai quý đầu năm 2021. Động thái của Trung Quốc sẽ khiến tình hình tồi tệ hơn, nhất là làm trầm trọng hơn quan hệ Hoa Kỳ - Trung Quốc trong bối cảnh đại dịch COVID-19 đang tiếp tục diễn biến phức tạp ở Hoa Kỳ. Ở góc độ nghiên cứu khác có thể thấy những tác động cụ thể như sau: Theo số liệu tăng trưởng kinh tế quý III, IV/2020 và quý I, II/2021 mà Đặc khu hành chính Hồng Kông công bố, GDP giảm 3,5% so với năm 2019, tốc độ suy giảm đã thu hẹp đáng kể, tình hình kinh tế chuyển biến tích cực hơn so với kỳ vọng. Trên cơ sở đó, chính quyền Hồng Kông thông báo tốc độ suy giảm kinh tế của cả năm 2020 là 6,1%, lạc quan hơn mức giảm 8 - 9% như dự báo trước đó. Theo phân tích, nền kinh tế Hồng Kông đã có những cải thiện tương đối lạc quan trong đầu năm 2021 dưới tác động từ việc nền kinh tế Trung Quốc đại lục phục hồi tăng trưởng nhanh, cộng thêm tình hình dịch COVID-19 cơ bản ổn định và hoạt động của thị trường tài chính khởi sắc. Kể từ khi xảy ra bất ổn xã hội từ giữa năm 2019 đến nay, nền kinh tế Hồng Kông đã liên tục hứng chịu những tác động dây chuyền. Sau khi Luật an ninh quốc gia về Hồng Kông được ban hành và có hiệu lực vào tháng 6/2020, tình hình xã hội của Hồng Kông cơ bản được kiểm soát, nhưng dịch COVID-19 vẫn tiếp diễn khiến Hồng Kông trở thành “hòn đảo cô độc” và dự kiến tình trạng này sẽ tiếp tục kéo dài thêm một thời gian. Do đó, ngay cả khi tốc độ suy giảm của nền kinh tế đã được thu hẹp nhất định trong quý III/2020 thì vẫn khó thay đổi cục diện cơ bản suy thoái kinh tế của Hồng Kông. Có thể khẳng định, nếu sự trao đổi giữa Hồng Kông và Trung Quốc đại lục không phục hồi về mức bình thường như trước đây, nền kinh tế Hồng Kông sẽ không thể có được sự khởi sắc mang tính cơ bản. Đối với Hồng Kông, nhiệm vụ cấp bách trước mắt là phải nhanh chóng kiểm soát dịch bệnh, đẩy nhanh phục hồi sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, vấn đề nhận được sự quan tâm cao độ của các giới trong xã hội Hồng Kông hiện nay là Hồng Kông cần phải dự báo và chuẩn bị tốt cho sự phát triển trong dài hạn của hòn đảo này. Tháng 3/2021, Trung Quốc đại lục đã công bố Quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm lần thứ 14 (Quy hoạch 5 năm lần thứ 14, giai đoạn 2021-2025), trong đó xác định rõ mục tiêu phát triển đến năm 2035, nếu Hồng Kông không có kế hoạch phát triển đồng bộ tương ứng thì sẽ đánh mất cơ hội phát triển quan trọng. Nhìn từ bài học kinh nghiệm trong 24 năm qua của Hồng Kông, do nhiều nguyên nhân khác nhau nên hàng loạt cơ hội lớn từ sự phát triển của đất nước dường như đã bị Hồng Kông bỏ qua. So với Ma Cao, những nỗ lực của Hồng Kông trong việc hòa nhập xu thế phát triển chung của Trung Quốc, bắt kịp “chuyến xe tốc hành” phát triển và tranh thủ cơ hội phát triển của đất nước đều không đáng kể. Thứ nhất, kết cấu của nền kinh tế Hồng Kông đơn nhất và già cỗi, thực trạng các ngành dịch vụ truyền thống chiếm trên 90% nền kinh tế nên rất dễ bị tác động và ảnh hưởng của môi trường bên ngoài. Mặc dù đại dịch COVID-19 không ảnh hưởng quá lớn đến ngành tài chính của Hồng Kông, nhưng số người làm việc trong ngành tài chính Hồng Kông tương đối hạn chế, chưa đến 300.000 người. Hơn nữa thị trường tài chính Hồng Kông chủ yếu tập trung vào các dịch vụ ngân hàng truyền thống và thị trường chứng khoán, trong khi các thị trường tài chính khác tương đối yếu, cần phải tăng cường. Thứ hai, dân số Hồng Kông đang bị già hóa nghiêm trọng, kết cấu nguồn nhân lực hết sức mất cân đối, lao động kỹ năng thấp chiếm tỷ trọng khá nhiều, trong khi nguồn nhân lực chất lượng cao lại thiếu hụt trầm trọng, hoàn toàn không thể đáp ứng yêu cầu cải cách nền kinh tế. Thứ ba, các ngành công nghiệp sáng tạo, khoa học công nghệ, công nghiệp hàng đầu của Hồng Kông dường như bị bỏ trống, điều này làm cho nền kinh tế Hồng Kông không thể chuyển đổi nâng cấp, chỉ có thể đứng nhìn từng đối thủ vượt qua mình. Thứ tư, Hồng Kông không khai thác tốt ưu thế “Một nước, hai chế độ”. Ngược lại, “Hai chế độ” đã bị một số thế lực lấy làm lý do để cản trở sự trao đổi hợp tác giữa Hồng Kông và Đại lục. Thứ năm, cho dù là trong quá trình phát triển kinh tế ở Hồng Kông hay hợp tác với Trung Quốc đại lục, giới doanh nhân Hồng Kông vẫn tồn tại tư tưởng “đánh nhanh rút nhanh”, đó là một vấn đề nghiêm trọng, thiếu đi tầm nhìn rộng, hợp tác cùng thắng, dẫn đến ngành bất động sản thu về lợi nhuận nhanh của Hồng Kông liên tục bùng nổ, trong khi những ngành khoa học công nghệ đòi hỏi đầu tư vốn lớn và mang lại hiệu quả sau một thời gian tương đối dài lại không được xem trọng. Việc thiết kế hình chữ Y của cầu vượt biển nối Hồng Kông - Chu Hải - Ma Cao không những không mang lại nhiều lợi ích cho Hồng Kông, mà việc thu hồi vốn đầu tư xây dựng cũng trở thành vấn đề khó khăn. Có thể dự đoán, nếu chính quyền và các giới trong xã hội Hồng Kông không chú ý giải quyết những vấn đề trên, từng bước thay đổi quan điểm, nỗ lực hợp tác, áp dụng những biện pháp trung hạn và dài hạn mang tính hệ thống, thì dù có thể tạm thời chuyển biến tích cực sau khi đại dịch COVID-19 chấm dứt, nền kinh tế Hồng Kông vẫn sẽ rất khó để thoát khỏi tình trạng suy thoái. Bên cạnh đó, biến động chính trị cùng với đại dịch COVID-19 đã gây tổn thương nặng nề cho các ngành nghề của Hồng Kông. Một kết quả khảo sát cho thấy, gần 40% giới trẻ được phỏng vấn có ý định đến khu vực khác ở bên ngoài Hồng Kông để làm việc1. Ngày 14/3/2021, Viện Nghiên cứu và đổi mới thanh niên thuộc Trung tâm Nghiên cứu thanh niên của Liên đoàn Thanh niên Hồng Kông (HKFYG) đã công bố báo cáo nghiên cứu liên quan đến “Chuẩn bị cho việc thất thoát nhân tài thanh niên của Hồng Kông”. Báo cáo nhấn mạnh nếu thất thoát 25% nhân tài trong 5 năm tới, Hồng Kông sẽ không thể đáp ứng được yêu cầu về nhân tài cho sự tăng trưởng trong tương lai. Các ngành công nghệ cao cũng được dự báo sẽ thiếu hụt nhân tài đáng kể. 1. “Liệu Hồng Kông (Trung Quốc) có tái bùng phát làn sóng di cư mới”, Tlđd. Trong thời gian từ ngày 16 tháng 01 đến ngày 02/02/2021, Viện Nghiên cứu và đổi mới thanh niên Hồng Kông đã phỏng vấn 1.135 người trong độ tuổi từ 34 tuổi trở xuống, có học vị thạc sĩ trở lên, trong đó 45% trong số họ đang làm việc trong bốn lĩnh vực trụ cột hoặc năm ngành nghề tiềm năng, bao gồm tài chính, logistics, chuyên môn, du lịch, sáng tạo văn hóa, công nghệ thông tin… Theo đó, 24,2% số người được phỏng vấn cho biết có ý định đến các khu vực ngoài Hồng Kông để làm việc trong 5 năm tới, trong đó tỷ lệ lựa chọn đến Anh chiếm nhiều nhất. Trong số tỷ lệ gần 25% này có 30% người được hỏi đang hoạt động trong các ngành nghề chuyên môn, 41,5% cho rằng sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống ở các khu vực bên ngoài tương đối tốt. Về phương diện lên kế hoạch nhập cư liên quan đến ổn định xã hội và chính trị, tỷ lệ người được phỏng vấn lần lượt chiếm 36,7% và 34,9%, chỉ có 12,4% lựa chọn đến khu vực bên ngoài làm việc vì lý do thu nhập lý tưởng1. Viện Nghiên cứu và đổi mới thanh niên Hồng Kông căn cứ vào Báo cáo dự báo nguồn nhân lực năm 2027 của Cục Lao động và phúc lợi Hồng Kông đã nhấn mạnh, nguồn cung nhân lực trong độ tuổi từ 15-34 tuổi sẽ giảm từ 1,12 triệu người năm 2017 xuống còn 980.000 người vào năm 2027, giảm khoảng 12,5%, trong đó xấp xỉ 35.000 người có trình độ đại học và sau đại học2. 1. “Liệu Hồng Kông (Trung Quốc) có tái bùng phát làn sóng di cư mới”, Tlđd. 2. “Liệu Hồng Kông (Trung Quốc) có tái bùng phát làn sóng di cư mới”, Tlđd. Tốc độ tăng trưởng bình quân hằng năm về nhu cầu nhân lực của giai đoạn 2017-2027 vào khoảng 0,3%, trong đó nhu cầu liên quan đến công nghệ cao tăng trưởng nhiều nhất, đạt mức 4,3%1. Theo Viện Nghiên cứu và đổi mới thanh niên Hồng Kông, mặc dù tình trạng thất thoát nhân tài của Hồng Kông chưa ảnh hưởng đến nhu cầu trước mắt, nhưng dự báo sẽ có tác động rõ nét trong vòng 5 năm tới2. Ngoài ra, kết quả khảo sát cũng phản ánh: khoảng 55% số người được phỏng vấn sẵn sàng quay lại làm việc, 19% cho rằng sẽ cân nhắc quay trở lại Hồng Kông nếu có cơ hội phát triển sự nghiệp tốt hơn3. Bên cạnh đó, 12,6% cho biết sẽ cân nhắc quay trở lại Hồng Kông sau khi nhận được tư cách định cư lâu dài hoặc nhập tịch nước ngoài, 40% cho biết sẽ quay lại nếu thu nhập hấp dẫn, có cơ hội phát triển lý tưởng, hoặc tình hình chính trị - xã hội ổn định trở lại… Ngoài ra, 16% cho biết sẽ ở lại nước ngoài làm việc4. Hai Ủy viên kinh tế của Viện Nghiên cứu và đổi mới thanh niên Hồng Kông là Lưu Hán Diệu và Phạm Thừa Hy cho rằng Hồng Kông có thể thu hút nhân tài quay trở lại, 1. Tổng cục Thống kê (Trung Quốc): Báo cáo về vai trò của lao động nhập cư đối với kinh tế Hồng Kông, ngày 23/3/3021. 2. “Nguy cơ thất thoát nhân tài tại Hồng Kông (Trung Quốc) 5 năm tới”, Báo Liên hợp buổi sáng (Hồng Kông), ngày 15/3/2021. 3. “Nguy cơ thất thoát nhân tài tại Hồng Kông (Trung Quốc) 5 năm tới”, Tlđd. 4. “Nguy cơ thất thoát nhân tài tại Hồng Kông (Trung Quốc) 5 năm tới”, Tlđd. cũng như tận dụng tốt nhân tài khắp nơi trên thế giới để giảm nhẹ ảnh hưởng do thất thoát nhân tài gây nên. Họ còn đề xuất kiến nghị: chính quyền Hồng Kông nên thông qua Văn phòng Kinh tế và thương mại để tăng cường duy trì liên lạc với nhân tài trẻ của Hồng Kông, cho phép cộng đồng doanh nghiệp sử dụng nền tảng này để tuyển dụng nhân tài theo nhu cầu trên cơ sở quay trở lại Hồng Kông làm việc hoặc làm việc từ xa; chính quyền Hồng Kông cũng nên đưa ra “Chương trình thực tập tại doanh nghiệp cho sinh viên tốt nghiệp ở nước ngoài”. Người đứng đầu Ủy ban kinh tế của Viện Nghiên cứu và đổi mới thanh niên Hồng Kông Huyên Ngạn Huân cho rằng các doanh nghiệp Hồng Kông nên tích cực sử dụng công nghệ để cải thiện việc quản lý quy trình công tác, thúc đẩy vận hành từ xa nhiều công việc hơn; đồng thời cải thiện văn hóa doanh nghiệp hiện có, tăng cường mức độ chủ động và linh hoạt trong sắp xếp, bố trí công việc cho nhân viên. Bên cạnh đó, như trình bày ở trên, ngày 14/7/2020, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã ban hành sắc lệnh hành pháp, chấm dứt những ưu đãi thương mại đối với Khu hành chính đặc biệt Hồng Kông (Trung Quốc) ngay sau khi Chính phủ Trung Quốc ban hành Luật an ninh quốc gia tại Hồng Kông từ cuối tháng 6/2020. Ngoài việc gây thêm căng thẳng trong quan hệ Hoa Kỳ - Trung Quốc, động thái trên của Hoa Kỳ cũng tạo ra các cuộc thảo luận sôi nổi trên diễn đàn chính trị Hồng Kông. Tổng thống D. Trump phát biểu trong một cuộc họp báo rằng Hồng Kông sẽ “không có đặc quyền, không được đối xử đặc biệt về kinh tế và không có xuất khẩu công nghệ """