🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Tư Tưởng, Lý Luận Với Đổi Mới Và Phát Triển Đất Nước Ebooks Nhóm Zalo Chịu trách nhiệm xuất bản GIÁM ĐỐC - TỔNG BIÊN TẬP PGS.TS. PHẠM MINH TUẤN Chịu trách nhiệm nội dung ỦY VIÊN HỘI ĐỒNG BIÊN TẬP - XUẤT BẢN TS. VÕ VĂN BÉ Biên tập nội dung: Trình bày bìa: Chế bản vi tính: Sửa bản in: Đọc sách mẫu: ThS. PHẠM THỊ KIM HUẾ ThS. NGUYỄN THỊ HẢI BÌNH ThS. NGUYỄN MINH HUỆ TRẦN THỊ THANH PHIỆT ThS. NGUYỄN TRƯỜNG TAM ThS. HOjNG NGỌC ĐIỆP ThS. TRỊNH THỊ NGỌC QUỲNH TRẦN PHAN BÍCH LIỄU PHẠM THÚY LIỄU LÂM THỊ HƯƠNG PHÒNG BIÊN TẬP KỸ THUẬT BAN SÁCH KINH TẾ VIỆT HÀ TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI VÀ PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC GS.TS. NGUYỄN XUÂN THẮNG TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI VÀ PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT Hà Nội - 2021 D LỜI NHj XUẤT BẢN ưới sự lãnh đạo của Đảng, hơn 90 năm qua, con thuyền cách mạng Việt Nam đã vượt qua những chặng đường khó khăn, gian khổ, nhiều thử thách cam go, đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. Những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử mà đất nước ta, dân tộc ta có được hôm nay là minh chứng sinh động, hùng hồn khẳng định rằng, sự lãnh đạo đúng đắn, sáng suốt của Đảng là nhân tố quan trọng hàng đầu, quyết định mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam; đường lối đổi mới của Đảng ta là đúng đắn, sáng tạo; con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của đất nước ta là phù hợp với thực tiễn Việt Nam và xu thế phát triển của thời đại. Công cuộc đổi mới toàn diện, đồng bộ của đất nước ta đang đặt ra nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn mới, phức tạp cần tiếp tục nghiên cứu, tổng kết và làm sáng tỏ; nắm vững nguyên tắc kế thừa và phát triển, kiên định và đổi mới, kết hợp nhuần nhuyễn giữa lý luận với thực tiễn để vận dụng, bổ sung, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, hoàn thiện hệ thống lý luận về đường lối đổi mới của Đảng, lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của Việt Nam trong bối cảnh mới. Nhằm cung cấp cho bạn đọc có thêm tư liệu nghiên cứu, tìm hiểu sâu sắc hơn về nền tảng tư tưởng của Đảng, lịch sử và truyền thống cách mạng Việt Nam và một số vấn đề lý luận căn cốt trong 5 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC sự nghiệp đổi mới, hội nhập và phát triển đất nước, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản cuốn sách Tư tưởng, lý luận với đổi mới và phát triển đất nước của GS.TS. Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Cuốn sách được biên soạn trên cơ sở tập hợp các phát biểu của GS.TS. Nguyễn Xuân Thắng tại các hội thảo khoa học, hội thảo kỷ niệm cùng một số bài viết đã được đăng trên các báo, tạp chí, sách... trong thời gian từ năm 2016 đến nay, và được kết cấu gồm 3 phần: Phần thứ nhất: Vững vàng trên nền tảng tư tưởng của Đảng; Phần thứ hai: Bản hùng ca của dân tộc và phát huy truyền thống lịch sử, văn hóa và cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng; Phần thứ ba: Cơ đồ dân tộc, khát vọng và tầm nhìn phát triển đất nước. Cuốn sách Tư tưởng, lý luận với đổi mới và phát triển đất nước là tài liệu quý, có giá trị khoa học và giáo dục, giúp các cấp ủy, tổ chức đảng các cấp quán triệt sâu sắc hơn về nền tảng tư tưởng, quan điểm chỉ đạo, nhận thức và tư duy lý luận của Đảng ta, chính sách, pháp luật của Nhà nước; giáo dục truyền thống yêu nước và đạo đức cách mạng, tinh thần trách nhiệm của cán bộ, đảng viên và nhân dân, nhất là thế hệ trẻ, trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, phấn đấu vì một nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa phồn vinh, hạnh phúc, cùng tiến bước, sánh vai với các cường quốc năm châu, thực hiện thành công tâm nguyện của Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại và ước vọng của toàn dân tộc ta. Trân trọng giới thiệu cuốn sách với bạn đọc. Tháng 5 năm 2021 NHj XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT 6 PHẦN THỨ NHẤT VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG CỦA ĐẢNG C. MÁC - NHj TƯ TƯỞNG THIÊN TjI, NHj CÁCH MẠNG VĨ ĐẠI* C ách đây 200 năm, ngày 5/5/1818, C. Mác - một nhân cách vĩ đại, nhà lý luận thiên tài, lãnh tụ vĩ đại của giai cấp công nhân và nhân dân lao động toàn thế giới đã chào đời tại Tơrivơ thuộc nước Phổ. C. Mác nổi bật về trí thông minh và lòng vị tha, yêu thương con người; đức tính giản dị và tấm lòng nhiệt huyết; ý chí vươn lên và năng lực lao động phi thường; lòng can đảm và sự khoan dung, độ lượng. Cuộc đời và những di sản tư tưởng của C. Mác đã đi vào lịch sử nhân loại với vị trí kiệt xuất trong hàng ngũ những vĩ nhân. Đúng như Ph. Ăngghen khẳng định: “Tên tuổi Người, sự nghiệp của Người sống mãi nghìn thu!”. C. Mác đã để lại cho chúng ta một kho tàng tri thức đồ sộ và phong phú ở nhiều mặt, trên nhiều lĩnh vực như: triết học, xã hội học, kinh tế học, lịch sử, pháp lý, chính trị, v.v.. Đó là kết quả của sự lao động quên mình, niềm say mê nghiên cứu khoa học, tiếp thu có phê phán, vượt qua cả __________ * Báo cáo đề dẫn tại Hội thảo khoa học quốc tế “Di sản tư tưởng của C. Mác và ý nghĩa thời đại” tổ chức ngày 04/5/2018 tại Hà Nội; bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị, số 5/2018; có chỉnh sửa. 9 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC những thiên tài xuất sắc trước đó, kể từ thời cổ đại Hy Lạp cho đến thời đại mà C. Mác sống. Đó còn là kết quả của sự tổng kết thực tiễn và khái quát lý luận về phong trào công nhân châu Âu cực kỳ sôi động lúc bấy giờ. Nhưng trên hết và trước hết, đó là sự sáng tạo tuyệt vời của một bộ óc thiên tài, một bậc vĩ nhân, có ảnh hưởng to lớn nhất trong mọi thời đại của nhân loại. 1. Trong di sản lý luận đồ sộ, sâu sắc của C. Mác, công lao to lớn và đầu tiên là ông đã xây dựng một thế giới quan và phương pháp luận mới, khoa học và cách mạng, đem lại cho nhân loại tiến bộ, nhất là cho giai cấp công nhân một công cụ vĩ đại để nhận thức và cải tạo thế giới. Đó là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Theo đó, C. Mác đã thực hiện một cuộc cách mạng trong toàn bộ quan niệm về lịch sử thế giới. Lần đầu tiên trong lịch sử, các quy luật phát triển của xã hội loài người được phát hiện, tích hợp và trình bày trong một hệ thống các quy luật: quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất; cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng; tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội, chứ không phải ngược lại; kinh tế, xét đến cùng, quyết định chính trị; sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội như một quá trình lịch sử - tự nhiên. Nhờ vậy, lần đầu tiên nhân loại có một học thuyết phát triển tương đối hoàn chỉnh. C. Mác chỉ ra rằng, lịch sử loài người trước hết là lịch sử phát triển của nền sản xuất xã hội; phương thức sản xuất vật chất quyết định các lĩnh vực khác của đời sống xã hội. Chính thực tiễn của chủ nghĩa tư bản châu Âu đương 10 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... thời đã được C. Mác mổ xẻ, phân tích, giải phẫu và minh chứng sâu sắc cho các quan điểm lý luận của mình. Vượt trên các cách giải thích khác lúc bấy giờ về lịch sử xã hội loài người, C. Mác đã kiên trì đi tìm và đã tìm ra “những điều bí ẩn của lịch sử”, “chủ thể của lịch sử” và “chìa khóa của lịch sử đích thực”. Theo ông, động lực thúc đẩy sự vận động của lịch sử không phải là sức mạnh siêu tự nhiên, cũng không phải là những tư tưởng hay ý chí của các vĩ nhân, mà chính là nền sản xuất vật chất, là những lợi ích vật chất và trong đó, chính quần chúng nhân dân mới là những người sáng tạo chân chính ra lịch sử. V.I. Lênin khẳng định: “Chủ nghĩa duy vật lịch sử của Mác là thành tựu vĩ đại nhất của tư tưởng khoa học. Một lý luận khoa học hết sức hoàn chỉnh và chặt chẽ đã thay cho sự lộn xộn và sự tùy tiện, vẫn ngự trị từ trước đến nay trong các quan niệm về lịch sử và chính trị”1. 2. Vận dụng chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử vào nghiên cứu phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, C. Mác đã vạch ra những quy luật kinh tế của xã hội tư bản chủ nghĩa, nhìn nhận chủ nghĩa tư bản trong cả quá trình phát sinh, phát triển và diệt vong của nó. Trong lời giới thiệu cho cuốn Tại sao Mác đúng, tác giả Terry Eagleton đã viết: “Các Mác là người đầu tiên nhận biết đối tượng lịch sử được biết đến là chủ nghĩa tư bản - chứng minh nó xuất hiện như thế nào, hoạt động theo quy luật nào và có thể đi đến chỗ kết thúc ra sao. Cũng giống như Newton đã __________ 1. V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva, 1980, t.23, tr.53. 11 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC phát hiện ra những sức mạnh vô hình được biết đến là luật vạn vật hấp dẫn, hay Freud đã chỉ ra hoạt động của một hiện tượng vô hình được gọi là vô thức, Các Mác đã khám phá cuộc sống hằng ngày của chúng ta để phát hiện một thực thể chưa từng được nhận biết gọi là phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa”1. Một trong hai phát kiến vĩ đại của C. Mác là việc phát hiện ra quy luật giá trị thặng dư được ví như “hòn đá tảng” trong toàn bộ học thuyết của C. Mác. Quy luật giá trị thặng dư là quy luật cơ bản, phổ biến của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa. C. Mác chỉ rõ mâu thuẫn cơ bản của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa là mâu thuẫn giữa tính xã hội hóa ngày càng cao của lực lượng sản xuất với tính tư nhân tư bản chủ nghĩa của việc chiếm hữu tư liệu sản xuất. Để tồn tại và vượt qua các cuộc khủng hoảng, các cú sốc trong sự phát triển, chủ nghĩa tư bản luôn phải tự điều chỉnh để điều hòa mâu thuẫn này. Điều đó cho thấy, phát kiến vĩ đại của C. Mác luôn đúng, ngay cả khi chủ nghĩa tư bản hiện đại bước vào thời đại toàn cầu hóa và chịu sự tác động mạnh mẽ của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. 3. Với hai phát kiến khoa học vĩ đại là chủ nghĩa duy vật lịch sử và học thuyết giá trị thặng dư, C. Mác đã đặt nền móng vững chắc cho việc hiện thực hóa tư tưởng về chủ nghĩa xã hội khoa học - học thuyết về sự nghiệp giải phóng giai cấp công nhân và giải phóng loài người khỏi mọi hình thức nô __________ 1. Terry Eagleton: Why Marx was right, Đinh Xuân Hà và Phương Sơn dịch. 12 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... dịch, áp bức, bóc lột và tha hóa. V.I. Lênin đã nhận định rằng, điểm cốt yếu của học thuyết Mác là soi sáng vai trò lịch sử toàn thế giới của giai cấp công nhân với tư cách là người xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa thay thế xã hội tư bản. Nhờ có thế giới quan duy vật biện chứng và phương pháp luận khoa học, C. Mác đã phát hiện ra quy luật phát triển của xã hội và lực lượng xã hội có thể đấu tranh xóa bỏ chế độ tư bản, xây dựng thành công xã hội mới, đó là giai cấp vô sản. C. Mác và Ph. Ăngghen đã chỉ cho giai cấp vô sản hiểu rõ rằng, trước hết họ phải tự mình vùng lên giải phóng khỏi ách thống trị của chế độ tư bản chủ nghĩa. Trong cuộc đấu tranh đó, giai cấp vô sản phải đoàn kết xung quanh mình tất cả những người lao động. V.I. Lênin khẳng định: “Học thuyết của Mác là học thuyết vạn năng vì nó là một học thuyết chính xác. Nó là một học thuyết hoàn bị và chặt chẽ; nó cung cấp cho người ta một thế giới quan hoàn chỉnh, không thỏa hiệp với bất cứ một sự mê tín nào, một thế lực phản động nào, một hành vi nào bảo vệ sự áp bức của tư sản”1. Đối với giai cấp công nhân và nhân dân lao động toàn thế giới thì học thuyết của Mác là vũ khí lý luận, vũ khí tư tưởng sắc bén trong cuộc đấu tranh chống áp bức, bóc lột cũng như trong sự nghiệp xây dựng xã hội tương lai tươi đẹp. Vận dụng những nguyên lý của chủ nghĩa Mác vào điều kiện lịch sử cụ thể ở nước Nga trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ __________ 1. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.23, tr.50. 13 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC nghĩa, bước đầu bắt tay xây dựng chủ nghĩa xã hội hiện thực, V.I. Lênin đã bổ sung, phát triển, tạo nên giai đoạn Lênin trong sự phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác và hình thành nên chủ nghĩa Mác - Lênin. Với thắng lợi của Cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười Nga vĩ đại năm 1917, chủ nghĩa xã hội từ một học thuyết trở thành một chế độ chính trị - xã hội hiện thực; chủ nghĩa Mác từ một “bóng ma ám ảnh châu Âu” đã được hiện thực hóa trong phong trào công nhân, mở ra một thời đại mới, thời đại quá độ lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới. Sự hình thành hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa đã tác động mạnh mẽ đến tiến trình phát triển của loài người, là chỗ dựa cho các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc đứng lên đấu tranh tự giải phóng, xóa bỏ ách thống trị của chủ nghĩa thực dân cũ và mới. Những thắng lợi to lớn của chủ nghĩa xã hội đã làm thay đổi bộ mặt thế giới, là minh chứng hùng hồn cho sức sống mãnh liệt, trường tồn của chủ nghĩa Mác - Lênin, học thuyết khoa học và cách mạng, nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho phong trào cộng sản và công nhân quốc tế. C. Mác không chỉ là nhà lý luận thiên tài mà còn là nhà cách mạng vĩ đại. Học thuyết do ông sáng lập là ngọn đèn pha soi sáng con đường cách mạng cho giai cấp vô sản và nhân dân lao động toàn thế giới. Sự ra đời của chủ nghĩa Mác và sau này là chủ nghĩa Mác - Lênin đã chấm dứt thời kỳ “mò mẫm như trong đêm tối” của hàng triệu nhân dân lao động sống dưới ách áp bức và bóc lột, tìm đường giải phóng cho mình. Lý luận của C. Mác được truyền bá rộng rãi trên toàn thế giới, có tầm ảnh hưởng sâu rộng đến mọi quốc gia, 14 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... dân tộc, đến các nền văn hóa - chính trị trong nhiều bối cảnh lịch sử khác nhau. 4. Kể từ khi ra đời đến nay, chủ nghĩa Mác đã trải qua hơn 170 năm. Thực tiễn đã có nhiều thay đổi; khoa học - kỹ thuật có những bước phát triển vượt bậc; phong trào công nhân trở nên rất đa dạng và có những thay đổi to lớn; chủ nghĩa tư bản với những thích nghi mới vẫn tồn tại, song những thách thức, khủng hoảng thuộc về bản chất nội tại của nó vẫn tiếp tục tiềm ẩn. Mặc dù các lực lượng thù địch dùng nhiều thủ đoạn chống phá, bôi nhọ, xuyên tạc, thậm chí tìm mọi cách phủ nhận, nhưng tư tưởng của C. Mác cùng với chủ nghĩa Mác - Lênin vẫn phát triển, vẫn tràn đầy sức sống, vẫn là thế giới quan, phương pháp luận khoa học của hàng triệu người trên trái đất. Nhiều giá trị của chủ nghĩa Mác - Lênin với phương pháp biện chứng duy vật, quan niệm duy vật về lịch sử, học thuyết về giá trị thặng dư, học thuyết hình thái kinh tế - xã hội, học thuyết về sứ mệnh lịch sử toàn thế giới của giai cấp công nhân, học thuyết về chủ nghĩa xã hội, v.v. vẫn mang sức sống trường tồn, vẫn tiếp tục tỏa sáng với chủ nghĩa nhân văn vì con người. Với tinh thần khoa học và khách quan, chúng ta cần phải đặt mình trong bối cảnh lịch sử cụ thể thời C. Mác lúc bấy giờ để nhìn nhận, đánh giá đúng những luận điểm của học thuyết Mác. Trọng trách của chúng ta hiện nay là cần học tập tầm nhìn chiến lược, phương pháp tư duy và bản lĩnh của V.I. Lênin và Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác vào điều kiện cụ thể, làm cơ sở để bổ sung, hoàn thiện chủ nghĩa Mác. Chúng ta có sứ mạng tiếp tục lan tỏa học thuyết Mác trên tinh thần của một học thuyết 15 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC phát triển, học thuyết cải tạo và thay đổi thế giới, học thuyết giải phóng con người, theo đó, tư duy và định hình cho đường lối phát triển của chúng ta phù hợp với bối cảnh và điều kiện mới. Điều phải hết sức tránh là đánh giá học thuyết Mác một cách giáo điều, chung chung; đặc biệt, vững vàng trên nền tảng tư tưởng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tiếp tục đấu tranh, bác bỏ những quan điểm sai trái, xuyên tạc học thuyết Mác - Lênin; vững tin vào sự nghiệp xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. 5. C. Mác là một thiên tài nhưng ông vẫn bị quy định bởi chính những điều kiện lịch sử của thời đại mình. Chúng ta không thể đòi hỏi C. Mác suy nghĩ thay cho các thế hệ sau những vấn đề chưa đặt ra trong thời đại của ông. Chính sự hình thành tư tưởng của C. Mác cũng là một quá trình phát triển từ tinh thần dân chủ cách mạng sang lập trường cộng sản chủ nghĩa; từ thế giới quan duy tâm sang thế giới quan duy vật biện chứng. Mỗi nguyên lý trong học thuyết của C. Mác cũng luôn được ông bổ sung, phát triển bằng tổng kết thực tiễn phong trào công nhân và khái quát các thành tựu khoa học hiện đại. Sau này, V.I. Lênin, xuất phát từ những điều kiện thực tiễn cụ thể của thời đại mình đã bổ sung, phát triển lý luận của C. Mác. Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam đã có những vận dụng hết sức sáng tạo và bổ sung nhiều luận điểm mới cho chủ nghĩa Mác phù hợp với thực tiễn Việt Nam. Chẳng hạn, để giải quyết một trong những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam là đấu tranh giành độc lập dân tộc và giải phóng giai cấp, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam đã xác định phải tiến hành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân và tiếp theo là cách mạng xã 16 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... hội chủ nghĩa; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử của hơn 30 năm đổi mới một lần nữa khẳng định sức sống bền vững của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, tính đúng đắn của đường lối xây dựng chủ nghĩa xã hội của Đảng Cộng sản Việt Nam. Điều này nói lên rằng, nghiên cứu và vận dụng, bổ sung, phát triển tư tưởng của C. Mác phải dựa trên tinh thần biện chứng chứ không được giáo điều, xơ cứng; phải linh hoạt, tùy từng điều kiện thực tiễn lịch sử cụ thể của mỗi quốc gia, dân tộc. V.I. Lênin cũng từng nhận định: “Chúng ta không kỳ vọng rằng Mác hay những người theo chủ nghĩa Mác đều hiểu biết mọi mặt cụ thể của con đường tiến lên chủ nghĩa xã hội. Như thế sẽ là phi lý. Chúng ta chỉ biết phương hướng của con đường đó và những lực lượng giai cấp nào dẫn đến con đường đó; còn như về cụ thể và trên thực tế con đường đó ra sao, thì kinh nghiệm của hàng triệu con người sẽ chỉ rõ, khi họ bắt tay vào hành động”1. Thực tiễn cách mạng Việt Nam và thế giới đã chứng tỏ rằng: lúc nào, ở đâu những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin được vận dụng đúng đắn, sáng tạo thì ở nơi đó, lúc đó cách mạng vượt qua được những thử thách để tiến lên. Ngược lại, ở đâu và lúc nào, các nguyên lý ấy bị hiểu sai, vận dụng máy móc, giáo điều, xét lại, thì cách mạng gặp khó khăn, tổn thất, thậm chí thất bại. __________ 1. V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2006, t.34, tr.152-153. 17 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC 6. Chủ nghĩa tư bản hiện đại mặc dù có tiến bộ hơn so với chính nó vào thời điểm mà C. Mác nghiên cứu nhưng vẫn có những khiếm khuyết nội tại không thể tự mình khắc phục. Bất bình đẳng xã hội vẫn tồn tại và ngày càng gay gắt ở ngay các nước tư bản giàu có; chênh lệch giàu nghèo giữa các nước phát triển và đa số các nước đang phát triển ngày càng trầm trọng. Xung đột, khủng bố, bạo lực và bất ổn xã hội vẫn diễn ra ở nhiều nơi trên thế giới. Ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu đang trở thành thách thức lớn của nhân loại. Học giả Allen W. Wood thậm chí đã chỉ ra rằng, phần lớn mọi người đều cho rằng Mỹ là quốc gia giàu có nhất trên thế giới, nhưng đó cũng là quốc gia bất bình đẳng nhất trên thế giới: 400 người giàu nhất nước Mỹ sở hữu khối lượng tài sản cao hơn tổng số tài sản của 150 triệu người nghèo nhất. Những người giàu nhất chiếm 1% dân số nhưng lại sở hữu hơn 1/3 tổng lượng tài sản của toàn xã hội, vượt quá tổng lượng tài sản của những người có thu nhập thấp nhất nước Mỹ - đối tượng chiếm tới 95% dân số. Điều này càng chứng tỏ, lý luận của chủ nghĩa Mác về xã hội tư bản chủ nghĩa vẫn luôn đúng và lý tưởng cao đẹp của chủ nghĩa xã hội vẫn giữ nguyên giá trị khoa học, thực tiễn. Có ý kiến cho rằng, trong nền kinh tế tri thức và cách mạng công nghiệp lần thứ tư, sứ mệnh lịch sử hiện nay không còn thuộc về giai cấp công nhân mà là thuộc về một số tầng lớp, giai cấp khác; thậm chí thuộc về người máy... Nhờ lý luận của C. Mác, chúng ta thấy rõ, dù nền sản xuất hiện đại được tự động hóa, nhưng xét về nội dung kinh tế thì giai cấp công nhân hiện đại vẫn là người sản xuất ra của cải vật 18 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... chất chủ yếu cho xã hội và là những người phải được hưởng thụ xứng đáng các thành quả phát triển. Xét về khía cạnh tư tưởng - chính trị thì chỉ có giai cấp công nhân mới tập hợp được các giai tầng lao động khác do Đảng Cộng sản lãnh đạo để xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân. Do địa vị chính trị - xã hội của mình nên chỉ có giai cấp công nhân mới giải quyết được các vấn đề chính trị - xã hội trong quá trình xây dựng xã hội mới. Xét về nội dung văn hóa - tư tưởng, chỉ có giai cấp công nhân mới là lực lượng xác lập được các hệ giá trị mới, như: lao động, công bằng, dân chủ, bình đẳng, tự do... để thay thế cho hệ giá trị tư sản cũ. Do vậy, học thuyết của C. Mác và chủ nghĩa Mác - Lênin về vai trò, sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân hiện nay vẫn còn nguyên giá trị, ý nghĩa thời sự. Thực tế cho thấy, sự phát triển của lực lượng sản xuất dựa trên nền tảng tiến bộ khoa học - công nghệ đang đưa nhân loại tới những mô hình phát triển rất mới như công nghiệp 4.0 hay xã hội siêu thông minh 5.0 là phù hợp với học thuyết về sự thay thế, phát triển các hình thái kinh tế - xã hội của C. Mác. Những mục tiêu mà các mô hình này đặt ra như: mang đến cho con người một cuộc sống tiện nghi, không phân biệt về tuổi tác, sức khỏe, giới tính, địa lý, ngôn ngữ; bảo đảm phát triển bao trùm và bền vững, không để một ai bị tụt lại phía sau; giải phóng và phát triển con người... cũng chính là luận điểm căn bản mà C. Mác đã tiên lượng trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản cách nay hơn 170 năm, phù hợp với bản chất nhân văn cao đẹp của chủ nghĩa xã hội. Ý nghĩa thời đại của học thuyết Mác với những tiên lượng và 19 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC giá trị trường tồn của nó, là luận cứ khoa học đầy sức thuyết phục, luôn thôi thúc chúng ta xây dựng khát vọng và tầm nhìn phát triển hướng tới một xã hội hiện đại, nhân văn, bao trùm và bền vững, vì con người, lấy con người làm trung tâm, do con người và giải phóng con người như một giá trị cốt lõi, phổ quát nhất của nhân loại. Đúng như Terry Eagleton đã nhận định về Mác: “Quan niệm của Mác về tự nhiên và môi trường đáng ngạc nhiên là đã vượt xa thời đại mà ông đang sống. Không thể có người chiến sĩ kiên trung nào vì sự nghiệp giải phóng phụ nữ, hòa bình thế giới, chống chủ nghĩa phát xít và độc lập cho các nước thuộc địa như phong trào chính trị mà công trình của Mác đã sản sinh ra”1. C. Mác đã rời xa chúng ta và yên nghỉ tại nghĩa trang Haighết, Luân Đôn từ năm 1883, nhưng tư tưởng của ông vẫn còn sống mãi với nhân loại, bởi bản chất khoa học, cách mạng và nhân văn của những di sản tư tưởng của C. Mác và chủ nghĩa Mác - Lênin vẫn hoàn toàn đúng đắn và hơn nữa, lại luôn được bổ sung, phát triển bởi những người mácxít chân chính. __________ 1. Allyn Fives và Keith Breen (chủ biên): Triết học và sự tham gia chính trị: Nhìn từ lĩnh vực công, Nxb. Palgrave Macmillan, 2016 (theo nguồn phòng khai thác và phổ biến tin của Viện Thông tin khoa học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh). 20 C. SỨC SỐNG CỦA CHỦ NGHĨA MÁC TRONG THỜI ĐẠI NGjY NAY* Mác đã để lại cho nhân loại một kho tàng tri thức lý luận rất đồ sộ và phong phú trên nhiều lĩnh vực, nhưng điển hình nhất là triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kinh tế chính trị học mácxít và chủ nghĩa xã hội khoa học. Hơn 170 năm qua, chứng kiến nhiều thăng trầm của lịch sử nhân loại và chịu sự công kích, chống phá từ nhiều kẻ thù tư tưởng khác nhau, chủ nghĩa Mác vẫn tồn tại, đứng vững và luôn được bổ sung, phát triển bởi những người mácxít chân chính. Với sự sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, C. Mác đã thực hiện một cuộc cách mạng trong lịch sử triết học. Lần đầu tiên, các quy luật phát triển của xã hội loài người được giải thích một cách khoa học, khách quan, xuất phát từ các quy luật vận động và phát triển của nền sản xuất xã hội. Triết học Mác không hề hạ __________ * Báo cáo đề dẫn tại Hội thảo trao đổi lý luận thường niên lần thứ 8 giữa Đảng Cộng sản Việt Nam và Đảng Cộng sản Nhật Bản tổ chức ngày 16 và 17/10/2018 tại thành phố Cần Thơ; bài đăng trên Báo Nhân Dân, ngày 17/10/2018 và Tạp chí Cộng sản, số 913, tháng 11/2018; có chỉnh sửa. 21 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC thấp mà còn nhấn mạnh sự tác động trở lại của quan hệ sản xuất đối với lực lượng sản xuất; kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng; ý thức xã hội đối với tồn tại xã hội; chính trị đối với kinh tế,... Hơn nữa, triết học Mác luôn quan niệm: vấn đề không chỉ là giải thích thế giới mà quan trọng hơn là cải tạo thế giới bằng hoạt động thực tiễn, phục vụ con người. Kế thừa những người đi trước song vượt lên khỏi tư duy của chủ nghĩa “duy vật tầm thường” và chủ nghĩa “duy kinh tế”, C. Mác đã sáng tạo ra học thuyết khoa học biện chứng về phát triển1. C. Mác và người đồng sự chí cốt của ông, Ph. Ăngghen, đã phân tích rõ và chỉ ra mâu thuẫn cơ bản của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa: đó là mâu thuẫn giữa tính xã hội hóa ngày càng cao của lực lượng sản xuất với tính tư nhân tư bản chủ nghĩa của việc chiếm hữu tư liệu sản xuất. Chủ nghĩa tư bản càng phát triển, mâu thuẫn này không mất đi mà càng bộc lộ dưới nhiều hình thức khác nhau. Bằng chứng là, ngày nay nhiều quốc gia tư bản giàu có vẫn đứng trước rủi ro của các cuộc khủng hoảng kinh tế, khủng hoảng chu kỳ, cơ cấu, khủng hoảng mô hình phát triển, khủng hoảng thể chế. Chiến tranh thương mại, chiến tranh tiền tệ, các cú sốc tài chính,... tình trạng bất bình đẳng, phân hóa giàu nghèo, xung đột xã hội tiếp tục gia tăng và rất khó điều hòa trong bối cảnh toàn cầu hóa. Chính trị cường quyền, sự áp __________ 1. Xem Nguyễn Xuân Thắng: “Giá trị lý luận và sức sống của chủ nghĩa Mác trong thời đại ngày nay”, Chuyên san Hội đồng Lý luận Trung ương, 2018. 22 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... đặt của chủ nghĩa bảo hộ, chủ nghĩa dân tộc cực đoan đang tạo ra những bất bình trong cộng đồng quốc tế, dẫn đến nguy cơ xung đột ở nhiều nơi. Hệ thống quản trị toàn cầu vận hành trên những nguyên tắc lỗi thời đang không thể xử lý được những thách thức cấp bách của nhân loại như: ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu và nước biển dâng, xung đột sắc tộc, tôn giáo, chủ nghĩa khủng bố và nhiều vấn đề toàn cầu mới nảy sinh khác. Học thuyết Mác là vũ khí lý luận và tư tưởng sắc bén trong cuộc đấu tranh chống áp bức, bóc lột và bất công. Với việc phát hiện ra quy luật giá trị thặng dư, C. Mác đã chỉ ra bản chất, hình thức biểu hiện và cách thức mà nhà tư bản bóc lột người công nhân và nhân dân lao động. Giai cấp công nhân là giai cấp duy nhất có khả năng liên minh, đoàn kết với các giai tầng khác để thực hiện sứ mệnh lịch sử lật đổ sự thống trị của giai cấp tư sản, xây dựng một chế độ xã hội không còn người bóc lột người. Muốn vậy, trước hết, giai cấp công nhân phải tự mình đứng lên giải phóng chính mình1. Với lập luận đó ở thời đại của ông, C. Mác đã tạo ra một cuộc cách mạng trong lịch sử tư tưởng của chủ nghĩa xã hội, làm cho chủ nghĩa xã hội từ không tưởng trở thành thực sự khoa học; hình thành ở chủ nghĩa Mác lý luận về sự giải phóng: giải phóng con người, giải phóng giai cấp và giải phóng nhân loại. Sự giải phóng đó chỉ có thể tìm thấy ở chủ nghĩa xã hội, như trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản đã chỉ ra, một xã hội mà ở đó “... sự phát __________ 1. Xem Nguyễn Xuân Thắng: “Giá trị lý luận và sức sống của chủ nghĩa Mác trong thời đại ngày nay”, Tlđd. 23 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người”1. Ngày nay, khi nhân loại đang hướng về những mục tiêu phát triển bao trùm và bền vững, phát triển toàn diện con người, vì con người, lấy con người là trung tâm càng chứng tỏ rằng, lý luận của chủ nghĩa Mác để giải phẫu xã hội tư bản chủ nghĩa hiện đại vẫn đúng, lý tưởng cao đẹp của chủ nghĩa xã hội vẫn giữ nguyên giá trị thực tiễn; đồng thời càng khẳng định một trong những giá trị vĩ đại nhất của chủ nghĩa Mác là tư tưởng nhân văn vì con người, mà trước hết là vì những người lao động. C. Mác là một thiên tài, lý luận của ông tuy có tầm nhìn xa nhưng vẫn bị quy định bởi những điều kiện lịch sử cụ thể. Chúng ta không thể đòi hỏi C. Mác phải tiên lượng được hết, suy nghĩ và giải quyết thay cho các thế hệ sau những vấn đề chưa hề đặt ra trong thời đại của ông. Ph. Ăngghen đã từng lưu ý: “Lý luận của chúng tôi là lý luận của sự phát triển, chứ không phải là một giáo điều mà người ta phải học thuộc lòng và lắp lại một cách máy móc”2. Do vậy, những người mácxít phải biết tổng kết thực tiễn thời đại mình để vận dụng sáng tạo, bổ sung và phát triển lý luận của chủ nghĩa Mác phù hợp với từng điều kiện cụ thể của mỗi quốc gia, dân tộc. Tính lịch sử - cụ thể luôn là điểm then chốt trong phương pháp tiếp cận của học thuyết Mác. Bởi theo ông, lịch sử bắt __________ 1. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1995, t.4, tr.628. 2. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1999, t.36, tr.796. 24 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... đầu từ đâu thì tư duy bắt đầu từ đó; lý luận phải xuất phát từ thực tiễn, được tổng kết, khái quát từ thực tiễn. Bản thân C. Mác và Ph. Ăngghen cũng thường xuyên bổ sung, hoàn thiện lý luận của mình bằng thực tiễn hoạt động cách mạng. Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản ra đời năm 1848 là kết quả của sự kết hợp giữa nghiên cứu khoa học với việc tổng kết thực tiễn phong trào cách mạng của giai cấp công nhân châu Âu giữa thế kỷ XIX. Trong Lời tựa viết cho lần xuất bản Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản bằng tiếng Đức vào năm 1872, C. Mác và Ph. Ăngghen đã nhấn mạnh, bất cứ ở đâu và bất cứ lúc nào, việc áp dụng các nguyên lý trong Tuyên ngôn cũng phải tùy theo hoàn cảnh lịch sử đương thời. Đó chính là thái độ mẫu mực, cách ứng xử khoa học nhất đối với việc vận dụng và phát triển lý luận trong thực tiễn. Xuất phát từ thực tiễn cụ thể của bối cảnh nước Nga trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản từ tự do cạnh tranh chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, V.I. Lênin đã bổ sung, phát triển lý luận của C. Mác và hình thành nên chủ nghĩa Mác - Lênin. Thắng lợi của Cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười Nga vĩ đại mở đầu cho sự chuyển biến của chủ nghĩa xã hội từ học thuyết trở thành hiện thực, từ hiện thực của một nước trở thành hiện thực của một hệ thống thế giới, mở ra một thời đại mới, thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội. Chủ nghĩa Mác và tiếp nối là chủ nghĩa Mác - Lênin đã thực sự trở thành ngọn đèn pha rọi sáng, chấm dứt thời kỳ “mò mẫm như trong đêm tối” của hàng triệu nhân dân lao động và người dân ở các nước thuộc địa tìm đường giải phóng cho mình và cho dân tộc mình. Sự hình thành hệ thống các nước xã hội 25 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC chủ nghĩa với những thành tựu phát triển to lớn là chỗ dựa cho các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc đứng lên đấu tranh tự giải phóng, xóa bỏ ách thống trị của chế độ thực dân. Đồng thời, thực tiễn phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa và con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội ở những quốc gia mới giành được độc lập đã bổ sung, làm phong phú thêm hệ thống lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin trong thế kỷ XX. Với những giá trị tiến bộ, lý luận của Mác được truyền bá rộng rãi trên toàn thế giới, ảnh hưởng sâu rộng đến các quốc gia, dân tộc, các nền văn hóa, hệ tư tưởng của các đảng phái, phong trào xã hội và đến niềm tin, khát vọng của từng cá nhân. Dù ở các châu lục khác nhau, với những trình độ phát triển khác nhau, trong nhiều bối cảnh lịch sử, đặc thù, các đảng cộng sản và giai cấp công nhân ở mỗi nước đều có thể tìm thấy những căn cứ lý luận chung ở chủ nghĩa Mác về khả năng làm tăng thật nhanh lực lượng sản xuất lên; về kiểu tổ chức một mô hình xã hội công bằng, bình đẳng; về sự tự do, giải phóng con người, giải phóng giai cấp; về quan hệ giữa các dân tộc, quốc gia trên cơ sở của hòa bình, đoàn kết quốc tế,...1. Sự sụp đổ của mô hình chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu là tổn thất lớn đối với phong trào cách mạng thế giới, song đây không phải là sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội nói chung, lại càng không phải là sự sụp đổ của chủ nghĩa Mác - Lênin. Đó chỉ là sự sụp đổ của mô hình chủ nghĩa xã __________ 1. Xem Nguyễn Xuân Thắng: Báo cáo đề dẫn tại Hội thảo khoa học quốc tế “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản - Giá trị lý luận và thực tiễn trong thời đại ngày nay”, Hà Nội, tháng 02/2018. 26 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... hội giáo điều, xa dân, xa rời những nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, nhất là những nguyên tắc lịch sử - cụ thể, nguyên tắc thực tiễn và sự thiếu thích ứng với những thay đổi thường xuyên của đời sống chính trị - xã hội. Đó còn là hệ quả của những sai lầm về đường lối phát triển kinh tế - xã hội; sai lầm nghiêm trọng về đường lối chính trị và sự buông lỏng công tác chính trị - tư tưởng, công tác cán bộ của đảng cầm quyền trong quá trình cải tổ. Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận định: “Chủ nghĩa xã hội trên thế giới, từ những bài học thành công và thất bại cũng như từ khát vọng và sự thức tỉnh của các dân tộc, có điều kiện và khả năng tạo ra bước phát triển mới”1. Thực tiễn cải cách và phát triển của các nước xã hội chủ nghĩa hiện nay, những chuyển biến tích cực về niềm tin và thái độ đối với lý tưởng xã hội chủ nghĩa trong lòng các nước tư bản chủ nghĩa, cùng với nỗ lực không ngừng đấu tranh, tìm tòi con đường phát triển mới của các đảng cộng sản và công nhân trên thế giới là những minh chứng không thể bác bỏ sức sống mãnh liệt và giá trị của học thuyết Mác. Đảng Cộng sản Việt Nam đã vận dụng sáng tạo và bổ sung nhiều luận điểm mới cho chủ nghĩa Mác - Lênin xuất phát từ thực tiễn Việt Nam. Lãnh tụ Hồ Chí Minh là người đầu tiên đã vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của Việt Nam, kế thừa và phát __________ 1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc thời kỳ đổi mới (khóa VI, VII, VIII, IX, X), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010, tr.52. 27 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC triển các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, hình thành một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam. Người đã nghiên cứu sâu sắc bản Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa của Lênin, tiếp thu hợp lý tinh thần Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản trong bối cảnh lịch sử mới của cách mạng giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa và phụ thuộc. Người đã tìm thấy giá trị về quyền bình đẳng, quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc trong bản Tuyên ngôn Độc lập của nước Mỹ và Bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp. Người đã nghiên cứu chủ nghĩa tam dân của nhà cách mạng Tôn Trung Sơn và hiểu rằng khát vọng “dân tộc độc lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc” khó thể đạt và duy trì bền vững qua con đường cách mạng dân chủ tư sản. Bởi vậy, Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam đã xác định con đường tất yếu của cách mạng Việt Nam là tiến hành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân và tiếp theo là cách mạng xã hội chủ nghĩa để giải phóng dân tộc và giải phóng giai cấp, kiên định giương cao ngọn cờ độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành nền tảng tư tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam, là kim chỉ nam cho cách mạng Việt Nam kiên định mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Dưới sự lãnh đạo, dẫn dắt của Đảng Cộng sản Việt Nam - đội tiên phong của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và toàn dân tộc Việt Nam, đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và 28 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... của dân tộc, nhân dân Việt Nam đã liên tục giành thắng lợi vẻ vang trong công cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước, xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Thực tiễn thế giới và Việt Nam đã chứng tỏ rằng: lúc nào, ở đâu chủ nghĩa Mác được vận dụng đúng đắn, sáng tạo thì ở nơi đó, lúc đó tiến trình xây dựng chủ nghĩa xã hội vượt qua được những thử thách phát triển để tiếp tục đi lên. Ngược lại, ở đâu và lúc nào, chủ nghĩa Mác bị hiểu sai, vận dụng máy móc giáo điều, thì con đường đó gặp nhiều khó khăn, thậm chí thụt lùi, thất bại. Xuất phát từ thực tiễn phát triển của Việt Nam, phù hợp với quy luật và xu thế phát triển chung của nhân loại, Đảng Cộng sản Việt Nam đã khởi xướng công cuộc đổi mới, chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế. Công cuộc đổi mới là sản phẩm sáng tạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, nhân dân Việt Nam. Đó là chặng đường cách mạng mới của toàn Đảng, toàn dân tộc Việt Nam, mang tầm vóc và ý nghĩa phát triển to lớn vì mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Thành công của công cuộc đổi mới ở Việt Nam là biểu trưng cho sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong thời đại toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Trong thực tiễn lãnh đạo công cuộc đổi mới, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn coi trọng gắn kết hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, phát triển con người, 29 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ môi trường trong từng bước đi và từng chính sách phát triển. Với xuất phát điểm là một nước có thu nhập thấp, trong giai đoạn đầu, Việt Nam đã rất chú trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhanh nhằm xóa đói, giảm nghèo, tạo ra lực lượng vật chất dồi dào và phong phú hơn cho việc thực hiện phân phối và phân phối lại, đảm bảo công bằng xã hội. Hiện nay, Việt Nam đang cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ chiều rộng sang chiều sâu, thực hiện phát triển bao trùm và bền vững đất nước. Thực tiễn phát triển của thế giới và Việt Nam cho thấy, nếu chỉ chú ý đến tăng trưởng kinh tế mà thiếu quan tâm đến tiến bộ, công bằng xã hội thì không thể tạo lập được nền tảng cho tăng trưởng bền vững. Ngược lại, nếu chỉ quan tâm đến tiến bộ, công bằng xã hội mà thiếu đi nguồn lực vật chất làm điều kiện, tiền đề, thì có nguy cơ dẫn tới sự cào bằng trong nghèo khổ1. Vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, Đảng Cộng sản Việt Nam thống nhất nhận thức rằng, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế tổng quát của Việt Nam. Kinh tế thị trường là sản phẩm của văn minh nhân loại, có thể phát triển và thích ứng với nhiều hình thái xã hội khác nhau. Kinh tế thị trường phát triển đạt tới trình độ cao dưới chủ nghĩa tư bản song không đồng nhất với chủ nghĩa tư bản và cũng không đối lập với chủ nghĩa xã hội. __________ 1. Xem “Phát triển bền vững, thực hiện công bằng xã hội, nhìn từ thực tiễn đổi mới ở Việt Nam”, Phát biểu của đồng chí Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng tại Trường Đại học Tổng hợp La Habana, Cuba, tháng 3/2018. 30 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... Dù có những khiếm khuyết và mặt trái không thể phủ nhận, song thị trường vẫn chứng tỏ là một cơ chế huy động, phân bổ nguồn lực, thúc đẩy sáng tạo và phát triển tốt nhất hiện nay. Một quốc gia vận dụng các quy luật thị trường để phát triển kinh tế có thể chưa chắc thành công, song một quốc gia muốn thành công và phát triển bền vững thì dứt khoát không thể không phát triển kinh tế thị trường. Tự thân kinh tế thị trường không đưa đến chủ nghĩa xã hội, nhưng muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội thành công chắc chắn phải phát triển kinh tế thị trường1. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nền kinh tế vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường; là nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế2. Định hướng xã hội chủ nghĩa thể hiện ở việc phát triển kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, hướng vào con người, lấy con người làm trung tâm của sự phát triển, vì lợi ích của nhân dân, mọi người dân được tham gia và mọi người dân được hưởng lợi. Đây cũng chính là thuộc tính nhân văn, đặc trưng riêng có của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Hơn 30 năm qua, từ một nước kém phát triển, có thu nhập bình quân đầu người chỉ ở mức dưới 100 đôla Mỹ vào những năm đầu đổi mới, đến năm 2010, Việt Nam đã vượt __________ 1. Xem “Phát triển bền vững, thực hiện công bằng xã hội, nhìn từ thực tiễn đổi mới ở Việt Nam”, Tlđd. 2. Xem Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr.102. 31 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC qua ngưỡng thu nhập bình quân đầu người 1.000 đôla Mỹ, gia nhập nhóm nước có thu nhập trung bình thấp và đến năm 2018, GDP bình quân đầu người ước đạt 2.540 đôla Mỹ. Chỉ trong vòng hơn hai thập niên sau khi tiến hành đổi mới, khoảng 30 triệu người Việt Nam đã thoát khỏi cảnh đói nghèo. Tỷ lệ người nghèo đã giảm từ gần 60% vào đầu những năm 1990 xuống mức dưới 10% hiện nay1. Năm 2017, quy mô nền kinh tế Việt Nam đã vượt 220 tỷ đôla Mỹ, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa đạt trên 420 tỷ đôla Mỹ2. Cùng với thu nhập được nâng cao, đời sống vật chất, sức khỏe, giáo dục và tinh thần của nhân dân ngày càng được cải thiện. Từ chỗ bị bao vây, cô lập, cấm vận, Việt Nam đã có quan hệ đối ngoại rộng mở, trở thành thành viên tích cực và có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế. Những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử của hơn 30 năm đổi mới đã tiếp tục khẳng định: Sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng Cộng sản Việt Nam là nhân tố hàng đầu quyết định mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam; sự vững vàng, kiên định trên nền tảng tư tưởng của Đảng, vận dụng sáng tạo, đúng đắn chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là tiền đề và điều kiện tiên quyết nhất để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội mang bản sắc Việt Nam, của Việt Nam __________ 1. Xem Ngân hàng Thế giới: “Khởi đầu tốt nhưng chưa phải đã hoàn thành: Thành tựu ấn tượng của Việt Nam về giảm nghèo và những thách thức mới”, Hà Nội, 2012; Ngân hàng Thế giới: “Bước tiến mới: Giảm nghèo và thịnh vượng chung ở Việt Nam”, Hà Nội, 2018. 2. Xem Tổng cục Thống kê: Thông cáo báo chí tình hình kinh tế - xã hội năm 2017, Hà Nội, 2017. 32 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... và do con người Việt Nam thực hiện, với khát vọng đưa Việt Nam trở thành một nước phát triển, theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào giữa thế kỷ XXI. C. Mác đã rời xa chúng ta nhưng tư tưởng của ông vẫn còn sống mãi cùng nhân loại, bởi bản chất khoa học, cách mạng, phát triển và nhân văn của tư tưởng đó vẫn hoàn toàn đúng đắn. Nhiều giá trị lý luận của chủ nghĩa Mác mang sức sống trường tồn vẫn tiếp tục tỏa sáng, như: phương pháp biện chứng duy vật, quan niệm duy vật về lịch sử, học thuyết hình thái kinh tế - xã hội, học thuyết phát triển, chủ nghĩa nhân văn vì con người, học thuyết về chủ nghĩa xã hội,... Thực tiễn cho thấy, cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất hiện đại, nhất là cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, thế giới đang tụ về những giá trị chung phù hợp với bản chất nhân văn cao đẹp của chủ nghĩa xã hội, như: đảm bảo phát triển bao trùm và bền vững, không để một ai bị tụt lại phía sau; phát triển toàn diện con người,... Bởi vậy, học thuyết Mác vẫn là luận cứ khoa học đầy sức thuyết phục, luôn thôi thúc chúng ta xây dựng khát vọng và tầm nhìn phát triển hướng tới một xã hội tiến bộ, công bằng và nhân văn, với những giá trị cốt lõi, phổ quát của nhân loại, như: vì con người, lấy con người làm trung tâm, do con người và giải phóng con người1. Với tinh thần khoa học và khách quan, chúng ta cần nghiên cứu, trao đổi để tiếp tục phát triển và vận dụng sáng __________ 1. Xem Nguyễn Xuân Thắng: Báo cáo đề dẫn Hội thảo khoa học quốc tế “Di sản tư tưởng của C. Mác và ý nghĩa thời đại” tổ chức ngày 04/5/2018 tại Hà Nội. 33 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC tạo chủ nghĩa Mác trong xây dựng khát vọng và tầm nhìn phát triển của chủ nghĩa xã hội hiện thực trong thế kỷ XXI. Chúng ta có sứ mệnh tiếp tục lan tỏa học thuyết Mác trên tinh thần của một học thuyết khoa học, cách mạng và phát triển; học thuyết cải tạo và thay đổi thế giới; học thuyết giải phóng con người; và đương nhiên, như chính học thuyết Mác đã chỉ ra, tư duy và định hình đường lối phát triển của chúng ta phải luôn thích ứng với sự thay đổi, phù hợp với bối cảnh và điều kiện mới để thành công. 34 P DI SẢN TƯ TƯỞNG PH. ĂNGGHEN: GIÁ TRỊ Vj SỨC SỐNG THỜI ĐẠI* h. Ăngghen - người bạn lớn, người đồng chí thân thiết, người đã cùng C. Mác sáng lập học thuyết khoa học, giải phóng và cách mạng của giai cấp công nhân và nhân loại tiến bộ trên toàn thế giới. Bằng cuộc đời hoạt động cách mạng phong phú với những cống hiến to lớn, đặc biệt xuất sắc của mình, cùng với C. Mác, Ph. Ăngghen đã trở thành lãnh tụ vĩ đại của giai cấp công nhân và nhân dân lao động trên toàn thế giới. 1. Ph. Ăngghen là người đồng sáng lập học thuyết Mác - học thuyết khoa học, cách mạng để giải phóng giai cấp công nhân và toàn nhân loại khỏi sự bất công, áp bức, bóc lột Xuất thân trong một gia đình tư sản nhỏ nhưng cả cuộc đời của Ph. Ăngghen lại gắn bó mật thiết với giai cấp công nhân và lý tưởng cộng sản. Với tư chất thông minh, nhạy __________ * Báo cáo đề dẫn tại Hội thảo khoa học “Di sản tư tưởng Ph. Ăngghen: Giá trị và sức sống thời đại” tổ chức ngày 27/11/2020 tại Hà Nội; bài đăng trên Báo Nhân Dân, ngày 28/11/2020; có chỉnh sửa. 35 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC cảm chính trị, khát vọng lớn lao muốn giải phóng nhân loại và phát triển toàn diện con người, Ph. Ăngghen đã cùng C. Mác dấn thân vào hoạt động thực tiễn, nghiên cứu lý luận để giải đáp những vấn đề cơ bản về sự phát triển và tiến bộ của nhân loại mà thời đại các ông đặt ra. Nếu như C. Mác là người sớm nhận thấy cần phải dựa vào lý luận triết học để hiểu sâu hơn bản chất của lịch sử, thì Ph. Ăngghen là người từ tổng kết thực tiễn đã góp phần cung cấp chất liệu để hình thành và hoàn thiện lý luận triết học ấy. Tuy nghiên cứu độc lập với nhau nhưng như một lẽ tự nhiên, hai ông đã gặp gỡ, nhất trí với nhau về lý tưởng, quan điểm lý luận và phương pháp tiếp cận khoa học. Năm 1843, C. Mác viết Góp phần phê phán triết học pháp quyền của Hêghen, còn Ph. Ăngghen viết Lược thảo phê phán khoa kinh tế chính trị. Năm 1845, C. Mác viết Luận cương về Phoiơbắc, trong khi Ph. Ăngghen viết Tình cảnh của giai cấp lao động ở Anh. Năm 1847, C. Mác viết Sự khốn cùng của triết học, còn Ph. Ăngghen viết Những nguyên lý của chủ nghĩa cộng sản. Trên nền tảng những điểm tương đồng và thống nhất đó, Ph. Ăngghen và C. Mác đã xây đắp nên mối quan hệ cộng sự vững chắc, một tình bạn, tình đồng chí vĩ đại để cùng nhau xây dựng một lý luận khoa học mới, một thế giới quan khoa học và nhân sinh quan mới mang hơi thở của thời đại. Sau cuộc gặp gỡ lịch sử vào tháng 8/1844, Ph. Ăngghen đã cùng với C. Mác bắt đầu viết chung các tác phẩm và từ đây, chúng ta đã có những công trình vĩ đại mà hai ông để lại cho đời sau, như: Gia đình thần thánh (1844), Hệ tư tưởng Đức (1845-1846)... 36 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... Là người dày công nghiên cứu lịch sử phát triển của nhân loại, tổng kết thực tiễn phong phú trong thời đại mình đang sống, đúc rút, khái quát thành lý luận, Ph. Ăngghen đã góp phần xây dựng, bổ sung và hoàn chỉnh chủ nghĩa Mác: Về triết học, Ph. Ăngghen đã bổ sung, không ngừng đấu tranh bảo vệ, phát triển và làm sâu sắc các nguyên lý duy vật biện chứng và duy vật lịch sử trên cơ sở tổng kết thực tiễn và khái quát các thành tựu của khoa học tự nhiên đương thời. Những đóng góp to lớn của Ph. Ăngghen về triết học được thể hiện nổi bật qua các tác phẩm xuất sắc như: Chống Đuyrinh (1876-1878), Biện chứng của tự nhiên (1873-1883), Lútvích Phoiơbắc và sự cáo chung của triết học cổ điển Đức (1886)... Về kinh tế chính trị học, Ph. Ăngghen đã tập trung phân tích, luận giải bản chất, quy luật vận động, biến đổi của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa. Những bài viết của ông như: Lược thảo phê phán khoa kinh tế chính trị, năm 1843; Góp phần phê phán chính trị - kinh tế học, năm 1844, được C. Mác coi là những tác phẩm kinh tế chính trị học xuất sắc về phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa. Ngoài những công trình khoa học viết chung với C. Mác, sau khi C. Mác mất, Ph. Ăngghen đã dồn tâm lực để sắp xếp, xử lý, biên tập quyển II, quyển III của bộ Tư bản - bộ sách đồ sộ mà Mác nung nấu cả đời nhưng chưa kịp hoàn thành. Việc bộ Tư bản sau khi hoàn thành thể hiện một sự nhất quán, hoàn chỉnh như chính của cùng một người soạn thảo đã cho thấy, không có ai hiểu C. Mác bằng Ph. Ăngghen và ngược lại. 37 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC Về chủ nghĩa xã hội khoa học, trong tác phẩm Tình cảnh của giai cấp công nhân Anh, Ph. Ăngghen là người đầu tiên khẳng định rằng, giai cấp công nhân không chỉ là một giai cấp đau khổ mà còn là giai cấp cách mạng. Chính địa vị kinh tế xã hội của giai cấp công nhân quy định địa vị lịch sử là giai cấp cách mạng của họ. Trong đấu tranh cách mạng, giai cấp công nhân sẽ từng bước giác ngộ rằng, đối với họ, không có con đường nào khác hơn để giải phóng chính mình là chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa xã hội chỉ trở thành sức mạnh khi nó là mục tiêu đấu tranh chính trị của giai cấp công nhân1. Năm 1848, được sự ủy nhiệm của tổ chức Liên đoàn những người cộng sản, Ph. Ăngghen đã cùng với C. Mác soạn thảo và công bố tác phẩm bất hủ Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử tư tưởng của nhân loại. Từ đây, chủ nghĩa xã hội đã phát triển từ không tưởng trở thành khoa học, chủ nghĩa Mác trở thành vũ khí lý luận sắc bén của giai cấp công nhân nhằm thực hiện sứ mệnh lịch sử giải phóng chính bản thân mình và giải phóng toàn nhân loại. Sau khi C. Mác qua đời, trước những biến đổi của tình hình thế giới, nhất là phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, Ph. Ăngghen đã phân tích, luận giải và bổ sung, phát triển nhiều luận điểm có ý nghĩa sâu sắc cả về lý luận và thực tiễn, trong đó có những vấn đề về phương pháp cách mạng, “con đường phát triển rút ngắn” ở các nước đi sau, __________ 1. Xem V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2005, t.2, tr.7-8. 38 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... chiến tranh và nghệ thuật quân sự, xây dựng chính đảng cách mạng và đấu tranh chống chủ nghĩa cơ hội, về nhà nước và giai cấp, dân tộc, tôn giáo; về đoàn kết quốc tế, bảo vệ môi trường, phát triển hài hòa, bền vững, tình yêu, hôn nhân gia đình và giải phóng phụ nữ trong tiến trình cách mạng xã hội chủ nghĩa... Nói cách khác, Ph. Ăngghen đã bổ sung, hoàn chỉnh học thuyết Mác, tiếp tục làm cho chủ nghĩa Mác trở thành cẩm nang toàn diện, vũ khí sắc bén của giai cấp công nhân và nhân dân lao động trên con đường đấu tranh giải phóng và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Với những cống hiến to lớn của Ph. Ăngghen, có thể khẳng định chắc chắn rằng, “chủ nghĩa Mác trên tất cả các phương diện cấu thành của nó, từ nội dung đến phương pháp, từ những mầm mống đầu tiên đến khi có một diện mạo trưởng thành, từ những luận chiến đanh thép để tự bảo vệ trước những đòn tấn công, xuyên tạc của kẻ thù cho đến những tổng kết thực tiễn đặc sắc và những dự báo khoa học về xã hội tương lai đều in đậm dấu ấn những đóng góp kiệt xuất của Ph. Ăngghen”1. 2. Ph. Ăngghen - lãnh tụ lỗi lạc của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế Không màng tiền tài, địa vị và danh vọng, Ph. Ăngghen đã dâng hiến toàn bộ sức lực, trí tuệ, nghị lực và trái tim __________ 1. Xem Hoàng Chí Bảo: “Cống hiến vĩ đại của Ph. Ăngghen trong lịch sử chủ nghĩa Mác và chủ nghĩa xã hội”, trong Kỷ yếu hội thảo khoa học: Giá trị tư tưởng của Ph. Ăngghen trong thời đại ngày nay, Nxb. Lý luận chính trị, Hà Nội, 2016, tr.26. 39 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC của mình cho cuộc đấu tranh chống áp bức, bất công vì tự do, hạnh phúc của giai cấp công nhân và toàn nhân loại. Cùng với C. Mác, Ph. Ăngghen đã nghiên cứu, tổng kết thực tiễn làm sáng tỏ sứ mệnh lịch sử toàn thế giới của giai cấp công nhân; luận chứng, làm sâu sắc các điều kiện, nguyên tắc, quy luật của cách mạng xã hội chủ nghĩa, xã hội cộng sản và con đường, biện pháp đi lên xã hội cộng sản ở những nước khác nhau. Không chỉ hoạt động trong lĩnh vực tư tưởng mang đến cho giai cấp công nhân vũ khí lý luận đấu tranh sắc bén, bản thân Ph. Ăngghen còn dành nhiều tâm sức để hoạt động thực tiễn và có đóng góp không nhỏ vào hoạt động của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế. Nỗ lực của C. Mác và Ph. Ăngghen đã góp phần đưa đến việc cải tổ Đồng minh những người chính nghĩa thành Liên đoàn những người cộng sản vào năm 1847. Đây là tổ chức công nhân quốc tế đầu tiên lấy chủ nghĩa Mác làm ngọn cờ tư tưởng, chính thức mở ra giai đoạn chủ nghĩa Mác thâm nhập vào phong trào công nhân. Ph. Ăngghen đã tích cực tham gia Hội liên hiệp công nhân quốc tế (Quốc tế I) do C. Mác sáng lập, tổ chức tuyên truyền chủ nghĩa xã hội khoa học, lãnh đạo phong trào công nhân quốc tế, đấu tranh khắc phục những ảnh hưởng tiêu cực của chủ nghĩa xã hội không tưởng và đấu tranh chống chủ nghĩa cơ hội, phản động trong phong trào công nhân. Sau khi C. Mác qua đời, trước yêu cầu mới, năm 1889, Ph. Ăngghen tham gia sáng lập và lãnh đạo Quốc tế xã hội chủ nghĩa (Quốc tế II), nhờ đó đã khôi phục tổ chức quốc tế của giai cấp công nhân sau khi Quốc tế I giải thể vào năm 1876, 40 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... tiếp tục giương cao ngọn cờ đấu tranh vì chủ nghĩa xã hội. Trong thời kỳ này, với vốn kiến thức uyên bác, với kinh nghiệm phong phú và uy tín của mình, Ph. Ăngghen tiếp tục là người chỉ dẫn, cố vấn tin cậy cho những người xã hội chủ nghĩa ở nhiều nước châu Âu, kể cả những người cách mạng ở Nga. Khi trung tâm cách mạng của thế giới dần dịch chuyển sang Nga, bằng sự am hiểu sâu sắc về lý luận và nhạy cảm chính trị, Ph. Ăngghen đặt nhiều niềm tin vào khả năng tiến triển của chủ nghĩa cộng sản ở Nga cũng như ở nhiều nước khác trên thế giới1. Cùng với C. Mác, Ph. Ăngghen đã đấu tranh không khoan nhượng chống lại những khuynh hướng cải lương và biệt phái (như Pruđông, Latxan, Bacunin...) để củng cố sự thống nhất trong phong trào cộng sản và công nhân quốc tế. Ph. Ăngghen là người đỡ đầu và có ảnh hưởng to lớn đối với Đảng Dân chủ - Xã hội Đức. Những nhà xã hội chủ nghĩa của Pháp, Áo, Anh, Hà Lan, Hunggari, Ba Lan, Tây Ban Nha, Italia, Nga và nhiều nước khác đều nhận được sự giúp đỡ của Ph. Ăngghen. Bằng những nỗ lực không biết mệt mỏi và những đóng góp cực kỳ xuất sắc cả về tư tưởng, lý luận và hoạt động thực tiễn nhằm thúc đẩy phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, Ph. Ăngghen đã được tôn vinh là một trong những lãnh tụ vĩ đại nhất của giai cấp công nhân và nhân dân lao động trên toàn thế giới. V.I. Lênin đã nói: Ph. Ăngghen là “bó đuốc sáng ngời” trong những trí tuệ anh __________ 1. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1995, t.22, tr.632. 41 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC minh, “là nhà bác học và người thầy lỗi lạc nhất của giai cấp vô sản hiện đại trong toàn thế giới văn minh”1. 3. Ph. Ăngghen - tấm gương mẫu mực về nhân cách, về tình đồng chí, tình bạn cao thượng của một lãnh tụ cách mạng chân chính Dù xuất thân và địa vị xã hội khác nhau, lý tưởng cao đẹp và khát vọng giải phóng con người, giải phóng giai cấp và giải phóng nhân loại đã đưa C. Mác và Ph. Ăngghen đi chung một con đường. Sự gặp gỡ và gắn bó giữa C. Mác và Ph. Ăngghen là sự kết hợp hài hòa giữa trí tuệ, tư tưởng, nghị lực phi thường và những nhân cách cao thượng. Ph. Ăngghen không những đã cùng với C. Mác xây dựng, sáng lập, bổ sung, phát triển chủ nghĩa Mác mà còn chia sẻ, giúp đỡ C. Mác và gia đình vượt qua những thử thách cam go trong cuộc sống2. Đúng như V.I. Lênin đã từng nói, “Từ ngày mà vận mệnh đã gắn liền C. Mác với Ph. Ăngghen thì sự nghiệp suốt đời của hai người bạn ấy trở thành sự nghiệp chung của họ”3. “Muốn đánh giá đúng đắn những quan điểm của Mác, tuyệt đối phải đọc những tác phẩm của người cùng tư tưởng và người cộng tác gần gũi nhất của Mác là Ph. Ăngghen. Không thể nào hiểu được chủ nghĩa Mác và trình bày đầy đủ được chủ nghĩa Mác, nếu không chú ý đến toàn bộ những tác __________ 1, 3. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.2, tr.3. 2. Xem Hoàng Chí Bảo: “Cống hiến vĩ đại của Ph. Ăngghen trong lịch sử chủ nghĩa Mác và chủ nghĩa xã hội”, Sđd, tr.26. 42 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... phẩm của Ăngghen”1. Qua 40 năm gắn bó, tình đồng chí, tình bạn mẫu mực của C. Mác và Ph. Ăngghen đã “... vượt xa tất cả những gì là cảm động nhất trong những truyền thuyết của đời xưa kể về tình bạn của con người”2. Tuy nhiên, từ trong suy nghĩ của bản thân và cả trước công luận, với tất cả sự khiêm nhường, Ph. Ăngghen chỉ nhận mình là “cây vĩ cầm thứ hai” bên cạnh C. Mác. Trong tác phẩm Lútvích Phoiơbắc và sự cáo chung của triết học cổ điển Đức (1888), Ph. Ăngghen bày tỏ: “Tôi không thể phủ nhận rằng trước khi cộng tác với Mác và trong 40 năm cộng tác với Mác, tôi đã góp một phần của riêng mình vào việc xây dựng, nhất là vào việc phát triển học thuyết ấy. Nhưng đại bộ phận những tư tưởng chỉ đạo cơ bản, nhất là trong các lĩnh vực kinh tế và lịch sử, và đặc biệt là việc trình bày những tư tưởng ấy thành những công thức chặt chẽ cuối cùng, đều là thuộc về Mác. Phần đóng góp của tôi - không kể có thể ngoại trừ một vài lĩnh vực chuyên môn - thì không có tôi, Mác vẫn có thể làm được. Nhưng điều mà Mác đã làm thì tôi không thể làm được. Mác đứng cao hơn, nhìn xa hơn, rộng hơn và nhanh hơn tất cả chúng tôi. Mác là một thiên tài. Còn chúng tôi may lắm cũng chỉ là những tài năng thôi. Nếu không có Mác thì lý luận thật khó mà được như ngày nay. Vì vậy, lý luận đó mang tên của Mác là điều chính đáng”3. Bằng chính sự khiêm nhường đó, Ph. Ăngghen đã thể __________ 1. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.26, tr.110. 2. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.2, tr.12. 3. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.21, tr.428. 43 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC hiện nhân cách cao đẹp của một người cộng sản mẫu mực, chân chính, là một trái tim vĩ đại trong những trái tim vĩ đại và là tấm gương đạo đức cách mạng mãi tỏa sáng cho đời sau. 4. Tiếp tục vận dụng, bổ sung, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin trong sự nghiệp đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa Xuất phát từ thực tiễn và luôn gắn với thực tiễn, học thuyết Mác là học thuyết mở, mang tính lịch sử - cụ thể, luôn đòi hỏi phải sáng tạo và đổi mới trong vận dụng. Bản thân C. Mác và Ph. Ăngghen đã thường xuyên bổ sung, hoàn thiện lý luận của mình bằng thực tiễn hoạt động cách mạng phong phú của các ông. Chính Ph. Ăngghen đã từng lưu ý: “Lý luận của chúng tôi là lý luận của sự phát triển, chứ không phải là một giáo điều mà người ta phải học thuộc lòng và lắp lại một cách máy móc”1. Đó chính là nguyên tắc và là phương pháp luận vững chắc, sắc bén để chúng ta bảo vệ, đồng thời tiếp tục vận dụng, bổ sung và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác trong bối cảnh mới. Hơn 170 năm qua kể từ khi Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản ra đời, dù trải qua những bước thăng trầm của lịch sử và chịu sự công kích, chống phá từ nhiều kẻ thù tư tưởng khác nhau, chủ nghĩa Mác vẫn đứng vững và có sức sống mãnh liệt bởi đó là một học thuyết khoa học, nhân văn, phát triển và giải phóng con người, học thuyết luôn được bổ sung, hoàn __________ 1. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.36, tr.796. 44 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... thiện bởi những người mácxít chân chính; và do đó, chúng ta có học thuyết Mác - Lênin tiếp tục là nền tảng tư tưởng cốt lõi để tư duy và định hình đường lối phát triển thích ứng với mọi sự thay đổi, phù hợp với mọi bối cảnh và điều kiện mới. Vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn cách mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, cái căn cốt nhất trong học tập chủ nghĩa Mác - Lênin là: học tập tinh thần, học tập lập trường, quan điểm và phương pháp của chủ nghĩa Mác - Lênin để áp dụng lập trường, quan điểm và phương pháp ấy mà giải quyết cho tốt những vấn đề thực tế trong công tác cách mạng1; là “... học tập những chân lý phổ biến của chủ nghĩa Mác - Lênin để áp dụng một cách sáng tạo vào hoàn cảnh thực tế của nước ta”2. Hơn 90 năm qua, Đảng Cộng sản Việt Nam lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, đã lãnh đạo đưa con thuyền cách mạng Việt Nam đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác, xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử trong gần 35 năm qua, một lần nữa, khẳng định sự vận dụng đúng đắn, sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin của Đảng ta trong công cuộc đổi mới, hội nhập và phát triển, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội của Việt Nam và do chính con người Việt Nam thực hiện. __________ 1. Xem Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, t.11, tr.95. 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.11, tr.611. 45 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC Kỷ niệm 200 năm ngày sinh Ph. Ăngghen, bằng luận giải sâu sắc những đóng góp, cống hiến to lớn của ông đối với sự nghiệp giải phóng nhân loại, giải phóng con người, chúng ta càng kiên định, vững vàng trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh mà Đảng ta đã lựa chọn; nâng cao trách nhiệm khoa học, tình cảm và sự ngưỡng mộ của những người đi theo lý tưởng xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa, kiên quyết đấu tranh, phản bác những quan điểm sai trái, xuyên tạc, lệch lạc, chỉ ra những cách hiểu sai, hiểu chưa đúng để bảo vệ giá trị khoa học và cách mạng của học thuyết Mác - Lênin. Trong không khí phấn khởi của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta trước sự thành công của đại hội đảng bộ các cấp, tiến tới và góp phần vào sự thành công của Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, chúng ta càng có niềm tin vững chắc vào con đường mà Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh và nhân dân ta đã lựa chọn, càng có thêm nguồn cảm hứng mãnh liệt để tiếp tục đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, đưa đất nước ta bước vào một giai đoạn phát triển mới, với khát vọng và tầm nhìn trở thành một nước phát triển, theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào giữa thế kỷ XXI. 46 TUYÊN NGÔN CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN: GIÁ TRỊ LÝ LUẬN Vj THỰC TIỄN TRONG THỜI ĐẠI NGjY NAY* T háng 02/1848, cách đây vừa đúng 170 năm, tác phẩm Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản do C. Mác và Ph. Ăngghen soạn thảo đã được công bố. Được sự ủy thác của “Liên đoàn những người cộng sản” - tổ chức quốc tế đầu tiên của giai cấp công nhân và các đảng cộng sản, C. Mác và Ph. Ăngghen đã thay mặt giai cấp công nhân, những người cộng sản và cả nhân loại tiến bộ trình bày toàn bộ những quy luật phát triển cơ bản của xã hội hiện đại; sứ mệnh lịch sử toàn thế giới của giai cấp công nhân; tính tất yếu bị phủ định của chủ nghĩa tư bản và tính tất thắng của chủ nghĩa cộng sản. __________ * Báo cáo đề dẫn tại Hội thảo khoa học quốc tế “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản - Giá trị lý luận và thực tiễn trong thời đại ngày nay” tổ chức ngày 26/02/2018 tại Hà Nội; in trong cuốn sách: Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Ban Tuyên giáo Trung ương Đảng, Hội đồng Lý luận Trung ương, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam: Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản - Giá trị lý luận và thực tiễn trong thời đại ngày nay, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2019; có chỉnh sửa. 47 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản là tác phẩm đánh dấu sự ra đời của chủ nghĩa Mác. Từ khi ra đời đến nay, thực tiễn đã có nhiều đổi thay, nhưng giá trị khoa học và sức sống vững bền của Tuyên ngôn với tư cách là cương lĩnh chính trị của giai cấp công nhân trên toàn thế giới vẫn còn nguyên giá trị. Thứ nhất, khẳng định giá trị lý luận và ý nghĩa thực tiễn của Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản đối với cách mạng thế giới và cách mạng Việt Nam. Giá trị lý luận vĩ đại của Tuyên ngôn thể hiện ở nhận thức khoa học về quy luật phát triển của xã hội loài người và định hướng tích cực về tương lai của chủ nghĩa cộng sản. Điều này đã được thực tiễn lịch sử xã hội loài người khẳng định suốt 170 năm qua. Về tổng thể, Tuyên ngôn là áng văn chứa đựng nhiều giá trị lý luận nền tảng. Triết học mácxít tìm thấy ở đây những giá trị nền tảng của chủ nghĩa duy vật lịch sử và một hình mẫu cho việc vận dụng phương pháp luận duy vật lịch sử vào phân tích giai cấp, nhà nước, đảng phái, dân tộc và nhiều vấn đề xã hội khác. Kinh tế chính trị mácxít tìm thấy ở đây phương pháp luận khoa học cho việc khám phá bí mật ẩn giấu đằng sau các quan hệ hàng hóa cũng như bí mật của giá trị thặng dư, nguồn gốc của bóc lột sức lao động sống trong nền sản xuất hàng hóa tư bản chủ nghĩa, v.v.. Chủ nghĩa xã hội khoa học tìm thấy những nguyên lý cơ bản nhất của mình trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, như phát hiện về “sứ mệnh lịch sử toàn thế giới của giai cấp công nhân hiện đại”; những nguyên lý, quy luật, biện pháp của cách mạng xã hội chủ nghĩa và con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội, v.v.. 48 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... Tuyên ngôn là lời tuyên bố về sự diệt vong không thể tránh khỏi của chủ nghĩa tư bản, đồng thời khẳng định sự tất thắng của chủ nghĩa cộng sản trên cơ sở tất yếu kinh tế quy định. Cho dù “Giai cấp tư sản đã đóng một vai trò hết sức cách mạng trong lịch sử”1, nhưng thắng lợi của nó trước chế độ phong kiến, vũ khí đại công nghiệp mà nó dùng để đánh bại giai cấp phong kiến, cũng chính là “vũ khí để tự giết mình”. C. Mác và Ph. Ăngghen đã chỉ ra, việc thủ tiêu chế độ sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa và cùng với nó là xóa bỏ toàn bộ chế độ tư bản chủ nghĩa đã được chuẩn bị một cách khách quan, bởi sự tác động của chính ngay các quy luật của nền kinh tế tư bản chủ nghĩa mà điển hình là quy luật giá trị thặng dư. Xu thế chung là không ngừng xã hội hóa lực lượng sản xuất trong kinh tế và dân chủ hóa trong chính trị - xã hội. Những xu thế ấy sẽ tích lũy những nhân tố, tiền đề, điều kiện cho một xã hội mới ra đời ngay trong lòng chủ nghĩa tư bản. Phủ định chủ nghĩa tư bản, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản là sứ mệnh mà lịch sử đã lựa chọn và trao cho giai cấp công nhân hiện đại. “Trong tất cả các giai cấp hiện đang đối lập với giai cấp tư sản thì chỉ có giai cấp vô sản là giai cấp thực sự cách mạng”2 vì họ gắn liền với sự phát triển không ngừng của sản xuất công nghiệp ngày càng hiện đại. Biện chứng và lôgíc phát triển của lịch sử loài người đã được khẳng định rõ trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản: “... cùng với sự phát triển của đại công nghiệp, chính cái nền tảng trên đó giai cấp tư sản đã sản xuất và chiếm hữu sản __________ 1, 2. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1995, t.4, tr.599, 610. 49 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC phẩm của nó, đã bị phá sập dưới chân giai cấp tư sản. Trước hết, giai cấp tư sản sản sinh ra những người đào huyệt chôn chính nó. Sự sụp đổ của giai cấp tư sản và thắng lợi của giai cấp vô sản đều là tất yếu như nhau”1. Giá trị thực tiễn của Tuyên ngôn đã được minh chứng sống động bằng Công xã Paris, thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại năm 1917; bằng sự ra đời và phát triển của hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa với những thành tựu to lớn không thể phủ nhận; bằng sự lớn mạnh của phong trào cộng sản và công nhân ở chính trong lòng các nước tư bản chủ nghĩa; bằng phong trào đấu tranh đòi độc lập dân tộc và đi lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn cầu và bằng sự thành công của mô hình chủ nghĩa xã hội hiện thực ở Trung Quốc, Việt Nam và Lào hiện nay. Thực tiễn đó đã chứng tỏ, Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản cùng với chủ nghĩa Mác - Lênin thực sự luôn là ngọn đuốc lý luận soi đường, dẫn lối cho các phong trào cách mạng ấy. Dù ở các châu lục khác nhau, với những trình độ phát triển khác nhau, các đảng cộng sản và giai cấp công nhân ở mỗi nước đều có thể tìm thấy những căn cứ lý luận về khả năng “làm tăng thật nhanh lực lượng sản xuất lên”; về kiểu tổ chức xã hội công bằng, bình đẳng để cho “... sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người”2; về quan hệ quốc tế giữa các dân tộc, quốc gia “trên cơ sở của hòa bình và lao động”... Những phác thảo khoa học ở tầm cao chiến lược trong Tuyên ngôn đã được thực tiễn cách mạng thế giới chứng minh là đúng đắn. __________ 1, 2. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.613, 628. 50 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... Tuyên ngôn cũng đề cập những biện pháp xây dựng chủ nghĩa xã hội cùng với lời dặn rất rõ ràng rằng, “Trong những nước khác nhau, những biện pháp ấy dĩ nhiên sẽ khác nhau rất nhiều”1 và trong thực tế thì “những biện pháp ấy sẽ vượt quá bản thân chúng”... Những chỉ dẫn này vừa chính xác, vừa giàu tính phương pháp luận. Thực tiễn của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội trên thế giới, đặc biệt là thực tiễn cải cách, mở cửa và đổi mới của các nước xã hội chủ nghĩa gần đây đã xác nhận những luận cứ khoa học mà C. Mác và Ph. Ăngghen đã nêu trong Tuyên ngôn. Đối với cách mạng Việt Nam, Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản có vị trí đặc biệt quan trọng. Lãnh tụ Hồ Chí Minh tiếp nhận tinh thần của Tuyên ngôn qua đọc và tiếp thu nội dung Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa của V.I. Lênin vào năm 1920 tại Pari. Đây là một trong những tác phẩm thể hiện đúng đắn, sinh động tinh thần của Tuyên ngôn trong bối cảnh lịch sử mới của các cuộc cách mạng giải phóng các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc. Theo đó, Hồ Chí Minh khẳng định: muốn cứu nước và giải phóng dân tộc không có con đường nào khác ngoài con đường cách mạng vô sản. Độc lập dân tộc gắn liền chủ nghĩa xã hội; từ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân tiến lên cách mạng xã hội chủ nghĩa, đó là con đường tất yếu của cách mạng Việt Nam theo tinh thần của Tuyên ngôn và chủ nghĩa Mác - Lênin trong thời đại mới. Những thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử của sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam hơn 30 năm __________ 1. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.627. 51 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC qua là minh chứng sống động thể hiện sự vận dụng, phát triển đúng đắn, sáng tạo tinh thần của Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản trong điều kiện mới. Sự thật lịch sử đó xác nhận tính khoa học, cách mạng và sáng tạo của các nguyên lý cơ bản trong Tuyên ngôn. Thứ hai, phê phán những quan điểm sai trái, thù địch để bảo vệ tư tưởng khoa học, cách mạng của Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản. Tuyên ngôn ra đời là kết quả nghiên cứu khoa học và hoạt động thực tiễn cách mạng trong phong trào cộng sản quốc tế của C. Mác và Ph. Ăngghen. Trong Tuyên ngôn, các nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác được trình bày khái quát, cô đọng ở tầm triết học nhưng cũng rất đầy đủ, chi tiết cả về mặt lý luận và về mặt thực tiễn1. Nội dung và hình thức của Tuyên ngôn hoàn chỉnh, chặt chẽ. Do vậy, việc nghiên cứu, đánh giá, vận dụng Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản phải khách quan, toàn diện, phải hiểu được thực chất tinh thần của mỗi nguyên lý, mỗi luận điểm trong tính chỉnh thể của nó. 170 năm qua, Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản và chủ nghĩa Mác luôn phải đối mặt với sự xuyên tạc, thậm chí hiểu sai, hiểu chưa đúng. Luận điểm nổi bật chung nhất của các kẻ thù của chủ nghĩa Mác là cố tình xuyên tạc cho rằng Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản đòi xóa bỏ tư hữu ngay lập tức và tất thảy mọi hình thức của sở hữu này. Thực tế, __________ 1. Xem C. Mác và Ph. Ăngghen: Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1976, tr.7. 52 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... Tuyên ngôn đã chỉ rõ: “Đặc trưng của chủ nghĩa cộng sản không phải là xóa bỏ chế độ sở hữu nói chung, mà là xóa bỏ chế độ sở hữu tư sản” - “... biểu hiện cuối cùng và đầy đủ nhất của phương thức sản xuất và chiếm hữu sản phẩm dựa trên những đối kháng giai cấp, trên cơ sở những người này bóc lột những người kia”1. Tuy nhiên, đó là một quá trình do lịch sử phát triển sức sản xuất quy định. Ph. Ăngghen đã từng khẳng định không thể thủ tiêu chế độ tư hữu ấy ngay lập tức, vì chúng ta: “... không thể làm cho lực lượng sản xuất hiện có tăng lên ngay lập tức đến mức cần thiết để xây dựng một nền kinh tế công hữu”2. Hoặc có luận điểm cho rằng, tư tưởng cơ bản, chủ đạo của Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản chỉ là tư tưởng về đấu tranh giai cấp; Tuyên ngôn đề cao giai cấp, xem nhẹ dân tộc (!). Hiểu như vậy là phiến diện, cắt xén hoặc tầm thường hóa Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản. Vì Tuyên ngôn đã viết rất rõ về quan hệ giữa giai cấp và dân tộc, giữa trách nhiệm dân tộc và nghĩa vụ quốc tế của giai cấp công nhân: “... giai cấp vô sản mỗi nước trước hết phải giành lấy chính quyền, phải tự vươn lên thành giai cấp dân tộc, phải tự mình trở thành dân tộc,...”3; “Cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản chống lại giai cấp tư sản, dù về mặt nội dung, không phải là một cuộc đấu tranh dân tộc, nhưng lúc đầu lại mang hình thức đấu tranh dân tộc. Đương nhiên là trước hết, giai cấp vô sản mỗi nước phải thanh toán xong giai cấp tư sản nước mình đã”4. __________ 1, 2, 3, 4. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.615, 469, 623-624, 611. 53 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC Trong Lời tựa cho bản tiếng Đức “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” xuất bản năm 1883, Ph. Ăngghen từng khẳng định lý tưởng cao cả về giải phóng xã hội, giải phóng cả nhân loại của giai cấp công nhân: “... hiện nay đã đến một giai đoạn mà giai cấp bị bóc lột và bị áp bức (tức là giai cấp vô sản) không còn có thể tự giải phóng khỏi tay giai cấp bóc lột và áp bức mình (tức là giai cấp tư sản) được nữa, nếu không đồng thời và vĩnh viễn giải phóng toàn thể xã hội khỏi ách bóc lột, ách áp bức và khỏi cuộc đấu tranh giai cấp...”1. Những năm gần đây, một số người còn cho rằng, những tư tưởng trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản chỉ phù hợp với thế kỷ XIX, cùng lắm là thế kỷ XX, không còn phù hợp trong thế kỷ XXI. Rằng trong kinh tế tri thức, cách mạng công nghiệp 4.0, sứ mệnh lịch sử hiện nay không còn thuộc về giai cấp công nhân mà là thuộc về một số tầng lớp, giai cấp khác... Những người này phủ nhận vị thế quyết định của sản xuất vật chất, tảng lờ thực tế là không chỉ giai cấp công nhân hiện đại mà còn rất nhiều tầng lớp lao động khác, cũng như thế kỷ XIX, “... bị giai cấp tư sản biến thành những người làm thuê được trả lương của nó”2. Trách nhiệm khoa học và cũng là tình cảm của chúng ta hiện nay, những người đi theo lý tưởng xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa, là đấu tranh với những tư tưởng sai trái, lệch lạc, chỉ ra những cách hiểu sai, hiểu chưa đúng để bảo vệ giá trị khoa học và cách mạng của Tuyên ngôn. __________ 1. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.21, tr.11-12. 2. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.600. 54 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... Thứ ba, tiếp tục vận dụng và phát triển tinh thần Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản trong bối cảnh mới. Trong Lời tựa viết cho bản tiếng Đức “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” xuất bản năm 1872, C. Mác và Ph. Ăngghen đã nói, bất cứ ở đâu, bất cứ lúc nào việc áp dụng các nguyên lý trong Tuyên ngôn cũng phải tùy theo hoàn cảnh lịch sử đương thời. Sau đó, việc bổ sung, phát triển nhiều tư tưởng của Tuyên ngôn được C. Mác, Ph. Ăngghen thực hiện không chỉ bằng các lời tựa viết cho các lần xuất bản Tuyên ngôn mà còn bằng rất nhiều công trình nghiên cứu đồ sộ. Đó chính là thái độ mẫu mực, cách ứng xử khoa học đối với một học thuyết khoa học của C. Mác, Ph. Ăngghen. Theo tinh thần đó, V.I. Lênin cũng từng nhận định: “Chúng ta không kỳ vọng rằng Mác hay những người theo chủ nghĩa Mác đều hiểu biết mọi mặt cụ thể của con đường tiến lên chủ nghĩa xã hội. Như thế sẽ là phi lý. Chúng ta chỉ biết phương hướng của con đường đó và những lực lượng giai cấp nào dẫn đến con đường đó; còn như về cụ thể và trên thực tế con đường đó ra sao, thì kinh nghiệm của hàng triệu con người sẽ chỉ rõ, khi họ bắt tay vào hành động”1. Tuyên ngôn nói riêng, chủ nghĩa Mác - Lênin nói chung là lý luận mang tính mở của sự phát triển. Nó có nhu cầu và khả năng thường xuyên nạp thêm năng lượng mới từ thực tiễn phong phú của cuộc sống. Từ đòi hỏi mới của thực tiễn cách mạng, từ sự soi rọi về tinh thần và phương pháp của Tuyên ngôn, có những điểm chúng ta cần phải nhận thức lại __________ 1. V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2006, t.34, tr.152-153. 55 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC và có những điểm chúng ta cần phải nghiên cứu bổ sung, phát triển, làm sâu sắc thêm. Thế giới ngày nay đã phát triển hơn cách đây 170 năm rất nhiều. Chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa tư bản, giai cấp công nhân hiện đại, giai cấp tư sản hiện nay đã có nhiều biến đổi, phát triển. Nhiều vấn đề chính trị - xã hội mà Tuyên ngôn từng đề cập nay cũng đã thay đổi phạm vi, tốc độ và mức độ ảnh hưởng. Hiện tượng quốc tế hóa thời Mác và toàn cầu hóa hiện nay, tuy giống nhau ở bản chất là “giai cấp tư sản tạo ra một thế giới theo hình ảnh của nó”, nhưng theo đó, xã hội hóa, dân chủ hóa cũng đạt tới một tầm vóc mới và làm chín muồi hơn nhiều tiền đề, điều kiện cho sự ra đời của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa với giai đoạn đầu là xã hội xã hội chủ nghĩa. Những vấn đề đặt ra trong mối quan hệ giữa giai cấp và dân tộc, giữa trách nhiệm dân tộc và nghĩa vụ quốc tế, giữa chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa quốc tế của giai cấp công nhân mà Tuyên ngôn đề cập, đến hôm nay vẫn còn nóng hổi và ngày càng phức tạp hơn. Thực tiễn cải cách, đổi mới ở các nước xã hội chủ nghĩa; sự phát triển của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, mối quan hệ giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản; mối quan hệ giữa lợi ích của giai cấp công nhân và lợi ích quốc gia, dân tộc; mối quan hệ giữa tính phổ biến và tính đặc thù của chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở mỗi nước; mối quan hệ giữa kinh tế thị trường và định hướng xã hội chủ nghĩa, v.v. trong bối cảnh mới đang đặt ra cho các nhà khoa học, các chính khách, các nhà quản lý nhiều vấn đề mới mẻ. 56 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... Bằng việc sử dụng phương pháp duy vật biện chứng về lịch sử của Tuyên ngôn và các phương pháp nghiên cứu hiện đại, từ những xu thế của thời đại, những dữ kiện lịch sử, từ thực tiễn của các quốc gia, các nhà khoa học tham gia Hội thảo hôm nay sẽ cung cấp cho chúng ta những kiến giải mới, cách nhìn mới góp phần khẳng định giá trị bền vững và tăng cường sức sống cho Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản trong thế kỷ XXI. Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản vẫn là cương lĩnh, là ngọn cờ chiến đấu của những người cộng sản. Những giá trị và thông điệp thời đại từ Tuyên ngôn vẫn là mục tiêu cao cả của toàn thể nhân loại hôm nay: Thực hiện sứ mệnh lịch sử toàn thế giới của giai cấp công nhân, thực hiện lý tưởng cộng sản chủ nghĩa là để cho “sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của mọi người”; để các quốc gia, dân tộc được độc lập, tự do, hòa bình, thịnh vượng và hạnh phúc. 57 DI SẢN CỦA V.I. LÊNIN: GIÁ TRỊ LÝ LUẬN Vj THỰC TIỄN ĐỐI VỚI CÁCH MẠNG THẾ GIỚI Vj VIỆT NAM* B ằng hoạt động lý luận và thực tiễn xuất sắc, V.I. Lênin đã bảo vệ, phát triển chủ nghĩa Mác trong giai đoạn lịch sử mới - giai đoạn đế quốc chủ nghĩa và cách mạng vô sản; lãnh đạo thành công cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại năm 1917, lập nên nhà nước công nông đầu tiên trên thế giới, đưa chủ nghĩa xã hội từ lý luận khoa học trở thành hiện thực sinh động, mở ra thời đại mới trong lịch sử nhân loại - thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội. Cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của V.I. Lênin là vô cùng vĩ đại, những đóng góp của Người cho giai cấp công nhân và những người lao động bị áp bức trên toàn thế giới là đặc biệt to lớn, mang ý nghĩa thời đại sâu sắc. V.I. Lênin phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác về khả năng thắng lợi của cách mạng vô sản trong giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, lãnh đạo thành công cuộc Cách mạng __________ * Báo cáo đề dẫn tại Hội thảo khoa học “Di sản của V.I. Lênin - Giá trị lý luận và thực tiễn đối với cách mạng thế giới và Việt Nam” tổ chức ngày 22/4/2020 tại Hà Nội; bài đăng trên Tạp chí Chủ nghĩa xã hội - Lý luận và hiện thực, số 2/2020; Tạp chí Cộng sản, số 940, tháng 4/2020; Báo Nhân Dân, ngày 23/4/2020; có chỉnh sửa. 58 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... Tháng Mười Nga, mở ra thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội. Phân tích quá trình phát triển mang tính lịch sử - tự nhiên của nhân loại trong thời đại tư bản chủ nghĩa, C. Mác và Ph. Ăngghen dự báo, cách mạng cộng sản chủ nghĩa “sẽ đồng thời xảy ra ở trong tất cả các nước văn minh, tức là ít nhất, ở Anh, Mỹ, Pháp và Đức”1. Theo quy luật chung, khi lực lượng sản xuất phát triển đến độ không thể tương dung với quan hệ sản xuất hiện tồn thì tất yếu sẽ nổ ra cuộc cách mạng xã hội nhằm thủ tiêu quan hệ sản xuất cũ, xác lập quan hệ sản xuất mới phù hợp hơn với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Tuy nhiên, khi phân tích bản chất của chủ nghĩa tư bản ở giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, V.I. Lênin thấy rằng, chủ nghĩa tư bản đã có những đặc điểm mới. Trong tác phẩm Chủ nghĩa đế quốc, giai đoạn tột cùng của chủ nghĩa tư bản, V.I. Lênin phát hiện ra quy luật phát triển không đều của chủ nghĩa tư bản và đưa ra dự báo: “Chủ nghĩa xã hội có thể thắng lợi trước hết là trong một số ít nước tư bản chủ nghĩa hoặc thậm chí chỉ trong một nước tư bản chủ nghĩa”2. Trên cơ sở phân tích hoàn cảnh cụ thể của nước Nga cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, V.I. Lênin nhận định, nước Nga đã trở thành nơi hội tụ cao độ những mâu thuẫn của thời đại và là khâu yếu nhất trong sợi dây chuyền của chủ nghĩa đế quốc __________ 1. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1995, t.4, tr.472. 2. V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2006, t.26, tr.447. 59 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC thế giới1. Từ đó, V.I. Lênin và những người mácxít Nga chân chính tích cực chuẩn bị các điều kiện cho cuộc cách mạng vô sản Nga. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Bônsêvích, đứng đầu là V.I. Lênin, giai cấp công nhân và nhân dân lao động Nga đã vùng dậy tiến hành cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại, lật đổ chính quyền tư sản phản động, lập nên nhà nước công nông đầu tiên trên thế giới; đưa chủ nghĩa xã hội khoa học từ lý luận trở thành hiện thực, mở đầu cho sự chuyển biến từ hiện thực của một nước trở thành hiện thực của một hệ thống thế giới, mở ra thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười Nga không phải là một sự “đẻ non”, càng không phải là kết quả của “ngẫu hứng chủ quan” hay là “một sự ăn may” như luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch. Thắng lợi đó là tất yếu khách quan, bởi chủ nghĩa đế quốc ở nước Nga đã bộc lộ những mâu thuẫn gay gắt chưa từng thấy mà bản thân nó không thể khắc phục được: Chế độ Nga hoàng trở nên quá thối nát, giai cấp tư sản Nga trở thành lực lượng cực kỳ phản động; giai cấp công nhân và nhân dân lao động Nga bị đẩy đến đường cùng, sẵn sàng vùng lên lật đổ ách áp bức, bóc lột. Đó còn là kết quả tất yếu của một quá trình xây dựng, chuẩn bị công phu, tự giác, lâu dài của V.I. Lênin và Đảng Bônsêvích Nga, một đảng cách mạng chân chính được vũ trang bởi học thuyết khoa học, cách mạng và phát triển của chủ nghĩa Mác do chính V.I. Lênin __________ 1. Xem Nguyễn Anh Thái (Chủ biên): Lịch sử thế giới hiện đại (tái bản lần thứ năm), Nxb. Giáo dục, Hà Nội, 2005, tr.10-11. 60 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... bổ sung, phát triển và vận dụng sáng tạo vào điều kiện đặc thù của nước Nga. V.I. Lênin bổ sung, phát triển sáng tạo lý luận của chủ nghĩa Mác về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội Sau Cách mạng Tháng Mười Nga, một vấn đề vừa có tính cơ bản, vừa có tính cấp bách đặt ra cho V.I. Lênin và Đảng Bônsêvích Nga là quản lý và phát triển đất nước, đưa nước Nga - một quốc gia lạc hậu đi lên chủ nghĩa xã hội. Trọng trách lịch sử tiếp tục đặt lên vai lãnh tụ V.I. Lênin là phải vận dụng sáng tạo lý luận của chủ nghĩa Mác trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội hiện thực đầu tiên của nhân loại ở Nga. Những năm đầu sau Cách mạng Tháng Mười Nga, Chính sách cộng sản thời chiến được áp dụng như một biện pháp tình thế (từ năm 1918 đến năm 1921) để đáp ứng yêu cầu cấp bách của cuộc nội chiến chống thù trong, giặc ngoài, bảo vệ chính quyền Xôviết non trẻ. Tuy nhiên, khi nước Nga Xôviết bước vào thời kỳ hòa bình, xây dựng đất nước, chính sách đó không còn phù hợp, trở thành lực cản đối với sự phát triển; gây đình đốn sản xuất; đẩy đất nước lâm vào khủng hoảng kinh tế - xã hội và có nguy cơ dẫn đến khủng hoảng chính trị. Nhận thức được điều đó, bằng trí tuệ và bản lĩnh của những người cộng sản, tháng 3/1921, tại Đại hội Xôviết toàn Nga lần thứ X, V.I. Lênin và Đảng Bônsêvích Nga đưa ra một quyết định mang tính lịch sử, đó là thay thế Chính sách cộng sản thời chiến bằng Chính sách kinh tế mới (NEP), 61 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC chuyển trọng tâm của cách mạng vào chăm lo phát triển kinh tế và văn hóa, thực hiện một cuộc cải cách có tính tổng thể về mô hình và con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội với tinh thần: phải lùi lại, phải đi đường vòng, “bắc những chiếc cầu nhỏ vững chắc” để quá độ lên chủ nghĩa xã hội1. Với những biện pháp cải cách sâu sắc và mạnh mẽ, Chính sách kinh tế mới chủ trương phát triển kinh tế hàng hóa nhiều thành phần; thay chế độ trưng thu lương thực thừa bằng trưng mua và chính sách thuế lương thực; mở rộng trao đổi hàng hóa giữa thành thị và nông thôn, giữa công nghiệp và nông nghiệp; cho thương nhân được tự do hoạt động; áp dụng chế độ hạch toán kinh tế; quan tâm đến lợi ích thiết thân của người lao động, khuyến khích lợi ích cá nhân. Với tư duy khoa học và biện chứng của chủ nghĩa Mác, V.I. Lênin đã thấy rõ, muốn phát triển chủ nghĩa xã hội ở nước Nga thành công, phải học tập, kế thừa thành tựu của chủ nghĩa tư bản; phải “Dùng cả hai tay mà lấy những cái tốt của nước ngoài...”2. V.I. Lênin nêu rõ, người cộng sản cũng phải học cách buôn bán, học cách tổ chức lãnh đạo, quản lý, phải biết làm giàu trí tuệ của mình “bằng sự hiểu biết tất cả những kho tàng trí thức mà nhân loại đã tạo ra”3. Tổng thể những biện pháp đó là nhằm khai thác, phát huy mọi nguồn lực, mọi thành phần kinh tế để phát triển sản xuất, “đưa chủ nghĩa xã hội vào cuộc sống hàng ngày”4; xây dựng mô hình __________ 1. Xem V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.44, tr.189. 2. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.36, tr.684. 3. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.41, tr.362. 4. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.45, tr.358. 62 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... chủ nghĩa xã hội hiện thực bằng thực tiễn sinh động: từ sản xuất, trong sản xuất và phát triển sản xuất. Trong điều kiện nước Nga lúc bấy giờ, việc thực hiện Chính sách kinh tế mới không phải là một tiến trình suôn sẻ. Ngay trong hàng ngũ các đảng viên cộng sản, không ít người nghi ngờ rằng đó là sự “thỏa hiệp” với chủ nghĩa tư bản, là nguy cơ khôi phục chủ nghĩa tư bản ở Nga, phản bội sự nghiệp cách mạng theo di huấn của C. Mác. Phân tích thực tiễn, V.I. Lênin nhận thấy, trong một quốc gia lạc hậu quá độ lên chủ nghĩa xã hội, kết cấu kinh tế nhiều thành phần là tất yếu khách quan1. Điều đó không mâu thuẫn với lý luận của chủ nghĩa Mác. Trong tác phẩm Phê phán cương lĩnh Gôta, C. Mác chỉ ra rằng, do vừa thoát thai từ xã hội tư bản chủ nghĩa nên xã hội trong thời kỳ quá độ về mọi phương diện - kinh tế, đạo đức, tinh thần - còn mang những dấu vết của xã hội cũ mà nó đã lọt lòng ra2. Đó là đặc điểm khách quan trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, nhất là đối với những nước tiểu nông, lạc hậu. Thực tế đã chứng minh, nhờ Chính sách kinh tế mới, nước Nga Xôviết đã nhanh chóng khôi phục kinh tế, ổn định xã hội, nâng cao đời sống nhân dân, từ đó chứng tỏ sức sống và những ưu việt của chủ nghĩa xã hội. Đáng tiếc là, sau khi V.I. Lênin mất, chính sách này không được thực hiện đầy đủ. Hơn 100 năm qua, chủ nghĩa xã hội hiện thực trên thế giới trải qua nhiều biến cố, thăng trầm. Trong quá trình __________ 1. Xem V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.43, tr.248. 2. Xem C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.19, tr.33. 63 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC tồn tại và phát triển của mình, Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa đã đạt được nhiều thành tựu vĩ đại, song từ những năm 70 của thế kỷ XX lâm vào trì trệ, rơi vào khủng hoảng trầm trọng và cuối cùng, chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ. Đây là tổn thất to lớn đối với phong trào cách mạng thế giới, song rõ ràng đó không phải là sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội nói chung, càng không phải là sự sụp đổ của chủ nghĩa Mác - Lênin. Đó chỉ là sự sụp đổ của một mô hình chủ nghĩa xã hội hiện thực mang nhiều khiếm khuyết, như kế hoạch hóa tập trung, quan liêu, duy ý chí, giáo điều, xa dân, xa rời những nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, nhất là nguyên tắc lịch sử - cụ thể, buông lỏng vai trò lãnh đạo của đảng tiên phong, không thích ứng với những thay đổi diễn ra thường xuyên của đời sống kinh tế, chính trị, xã hội. Đó còn là hệ lụy từ những sai lầm nghiêm trọng về đường lối chính trị, tư tưởng và công tác cán bộ của đảng cầm quyền trong quá trình cải tổ. Thất bại đó khiến chúng ta càng thấy được ý nghĩa to lớn của việc chuyển từ Chính sách cộng sản thời chiến sang Chính sách kinh tế mới, với những chỉ dẫn kinh điển quý báu của V.I. Lênin cho công cuộc cải cách, đổi mới của chủ nghĩa xã hội hiện thực để vượt qua trì trệ, khủng hoảng và tiếp tục hồi sinh, phát triển sau này. V.I. Lênin là tấm gương mẫu mực trong cuộc đấu tranh bảo vệ, bổ sung và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác Trong bối cảnh chủ nghĩa tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa và sự phân rã của Quốc tế II, V.I. Lênin đã 64 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... kiên trì, quyết liệt đấu tranh với các trào lưu cơ hội tấn công, xuyên tạc chủ nghĩa Mác. Người đã viết hàng loạt tác phẩm nổi tiếng, như Làm gì? (năm 1902), Một bước tiến, hai bước lùi (năm 1904), Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán (năm 1909), Chủ nghĩa đế quốc, giai đoạn tột cùng của chủ nghĩa tư bản (năm 1916), Nhà nước và cách mạng (năm 1917), Cách mạng vô sản và tên phản bội Cau-xky (năm 1918)... Qua đây, V.I. Lênin chỉ rõ bản chất của những kẻ cơ hội là “dễ dàng thừa nhận mọi công thức và rời bỏ mọi công thức cũng dễ dàng như thế”1; họ thừa nhận khẩu hiệu bảo vệ Tổ quốc và chủ nghĩa ái quốc tư sản; họ thừa nhận đấu tranh giai cấp nhưng về bản chất là phủ nhận chuyên chính vô sản, phủ nhận bạo lực cách mạng, ca tụng con đường cải lương, ủng hộ những cải cách nhỏ, nhất thời trong khuôn khổ của chủ nghĩa tư bản; họ chỉ thừa nhận chủ nghĩa Mác ở đầu lưỡi, họ khoác áo mácxít để chôn vùi chủ nghĩa Mác; họ hô hào, ủng hộ công nhân đấu tranh nhưng với điều kiện không được phá hủy bộ máy nhà nước tư sản và thay bằng nhà nước vô sản..., nghĩa là công nhân cứ đấu tranh nhưng tuyệt đối không được giành thắng lợi (!)2. Bằng trí tuệ uyên bác, kinh nghiệm thực tiễn cách mạng phong phú và niềm tin tuyệt đối vào chủ nghĩa Mác cùng phương pháp luận chiến sắc sảo, V.I. Lênin đã vạch trần, bác bỏ các quan điểm sai lầm, phản động của chủ nghĩa cơ hội để bảo vệ tính khoa học, cách mạng và sự trong sáng của chủ nghĩa Mác. __________ 1. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.6, tr.239. 2. Xem V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.37, tr.328-330. 65 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC Chiến thắng về tư tưởng, lý luận của V.I. Lênin và những người cộng sản Nga chân chính trước chủ nghĩa cơ hội là điều kiện, tiền đề quan trọng để chủ nghĩa Mác thực sự là ngọn cờ tư tưởng, lý luận dẫn tới thắng lợi tất yếu của Cách mạng Tháng Mười Nga. Theo V.I. Lênin, bảo vệ chủ nghĩa Mác phải gắn liền với việc giải quyết các nhiệm vụ chính trị thực tiễn ở tầm chiến lược và sách lược của cách mạng. Sau khi Cách mạng Tháng Mười Nga thành công, V.I. Lênin chỉ rõ, những người làm cách mạng “phải chứng minh trên thực tế rằng họ không những có khả năng lật đổ bọn bóc lột, mà còn có khả năng tự tổ chức, huy động hết thảy để tự bảo vệ lấy mình”1. V.I. Lênin cho rằng, “cách mạng phải biết tự bảo vệ” để chống lại sự phản kháng của các thế lực tư sản, áp bức và bóc lột luôn tìm mọi cách giành lại “thiên đường đã mất”; phải kiên quyết chống chủ nghĩa cơ hội, phản động nhằm bảo vệ thành quả cách mạng và xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. V.I. Lênin khẳng định, để bảo vệ thành quả cách mạng, không chỉ cần tăng cường sức mạnh quân sự, quốc phòng, mà quan trọng hơn, phải tự mình sáng tạo ra những quan hệ kinh tế mới, sáng tạo ra một xã hội mới2, có nền kinh tế phát triển hiện đại, năng suất cao; văn hóa, dân trí cao; một nhà nước kiểu mới, một nền chính trị dân chủ thu hút đông đảo nhân dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội. Đó không chỉ __________ 1. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.38, tr.166. 2. Xem V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.39, tr.15. 66 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... là việc phải thường xuyên đấu tranh chống các luận điệu, hành vi thù địch từ bên ngoài mà còn phải thường xuyên phòng, chống những tật bệnh và sự suy thoái từ trong nội bộ, nhất là tệ quan liêu, tham nhũng, hối lộ, bệnh kiêu ngạo cộng sản. V.I. Lênin cảnh báo: “Không ai có thể tiêu diệt được chúng ta, ngoài những sai lầm của bản thân chúng ta. Toàn bộ vấn đề là ở chữ “nếu” này. Nếu chúng ta do sai lầm mà gây ra sự chia rẽ thì tất cả sẽ sụp đổ”1. Lịch sử ghi nhận V.I. Lênin như một nhà cải cách đầu tiên trong tiến trình xây dựng và hoàn thiện chủ nghĩa xã hội hiện thực. Chính trong bối cảnh chủ nghĩa tư bản từ tự do cạnh tranh chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, từ thực tiễn đấu tranh và lãnh đạo cách mạng Nga, V.I. Lênin đã vận dụng, bổ sung, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác một cách toàn diện trên cả ba bộ phận cơ bản cấu thành: triết học, kinh tế chính trị học và chủ nghĩa xã hội khoa học, hình thành nên chủ nghĩa Mác - Lênin. Đó là cống hiến đặc biệt xuất sắc mang giá trị thời đại của V.I. Lênin cho nhân loại tiến bộ trên toàn thế giới. Lý luận về dân tộc và dân tộc thuộc địa của V.I. Lênin là chỉ dẫn quý báu cho các dân tộc bị áp bức trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc Khi chủ nghĩa tư bản phát triển thành chủ nghĩa đế quốc, đẩy mạnh việc xâm chiếm thuộc địa, tiến hành các cuộc chiến tranh đế quốc thì vấn đề dân tộc thuộc địa trở thành __________ 1. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.42, tr.311. 67 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC vấn đề chính trị thực tiễn cơ bản, cấp bách đối với các đảng cộng sản và công nhân. Vì thế, V.I. Lênin đã dành nhiều công sức nghiên cứu vấn đề này và hình thành lý luận khoa học về con đường giải phóng các dân tộc thuộc địa, thể hiện trong một số tác phẩm, như Về cương lĩnh dân tộc của Đảng công nhân dân chủ - xã hội Nga (năm 1913), Về quyền dân tộc tự quyết (năm 1914), Cách mạng xã hội và quyền dân tộc tự quyết (năm 1916), Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa (năm 1920)... Xuyên suốt trong các tác phẩm đó là tinh thần: các dân tộc hoàn toàn bình đẳng; các dân tộc được quyền tự quyết; liên hợp công nhân tất cả các dân tộc lại. Theo V.I. Lênin, cách mạng vô sản ở chính quốc phải gắn liền với cách mạng giải phóng dân tộc thuộc địa; và để giải quyết triệt để vấn đề dân tộc, cách mạng giải phóng dân tộc thuộc địa phải vận động theo quỹ đạo của cách mạng vô sản. Giải phóng dân tộc thuộc địa không chỉ là trách nhiệm, nghĩa vụ mà còn là điều kiện bảo đảm cho sự thắng lợi của cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân và những người cộng sản ở chính quốc. Trong điều kiện mới, việc thực hiện cương lĩnh dân tộc phải gắn liền với phong trào cách mạng thế giới và chủ nghĩa quốc tế của giai cấp công nhân. Khẩu hiệu “Vô sản toàn thế giới liên hiệp lại!” đã được V.I. Lênin phát triển thành khẩu hiệu “Vô sản toàn thế giới và các dân tộc bị áp bức đoàn kết lại!”, trở thành khẩu hiệu hành động chung của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và các dân tộc bị áp bức trên toàn thế giới. 68 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... Thông qua việc lãnh đạo sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước Nga Xôviết cũng như sáng lập và lãnh đạo Quốc tế Cộng sản (tháng 3/1919), V.I. Lênin đã làm hết sức mình vì sự nghiệp giải phóng các dân tộc thuộc địa và xem đó là một trong những mục tiêu, nhiệm vụ có tính sống còn của cách mạng xã hội chủ nghĩa. Được soi sáng bởi chủ nghĩa Lênin, với niềm cảm hứng mãnh liệt từ tấm gương Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại, với sự giúp đỡ có hiệu quả từ Quốc tế Cộng sản do V.I. Lênin sáng lập, nhân dân lao động ở nhiều nước thuộc địa đã thức tỉnh, vùng dậy đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc, thực dân cũ và mới để giành độc lập, tự do. Nhiều quốc gia, dân tộc sau khi tự giải phóng khỏi xiềng xích của đế quốc, thực dân đã lựa chọn con đường xã hội chủ nghĩa, góp phần tạo nên ba dòng thác vĩ đại của phong trào cách mạng thế giới trong thế kỷ XX. Đồng thời, qua thực tiễn phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa và từ quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội, các chính đảng cộng sản, công nhân đã bổ sung nhiều luận điểm, quan điểm có giá trị vào kho tàng lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, trong đó có những luận điểm ghi đậm dấu ấn của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong bối cảnh mới của thời đại và xuất phát từ thực tiễn cách mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, chủ nghĩa cộng sản thâm nhập vào châu Á dễ dàng hơn là ở châu Âu; cách mạng giải phóng dân tộc ở thuộc địa có thể nổ ra và giành thắng lợi trước cách mạng vô sản ở chính quốc; độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội; thực hiện đồng thời cách mạng xã hội chủ nghĩa và cách mạng dân tộc 69 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC dân chủ nhân dân ở hai miền đất nước Việt Nam... Những tìm tòi, sáng tạo đó đã góp phần bổ sung, phát triển, làm phong phú thêm và khẳng định sức sống của chủ nghĩa Mác - Lênin trong thời đại mới. Di sản của V.I. Lênin là ánh sáng soi đường cho cách mạng Việt Nam trong thời đại Hồ Chí Minh Trong hành trình tìm đường cứu nước, từ một người yêu nước, Nguyễn Ái Quốc đã trở thành một người cộng sản. Bước ngoặt ấy đến khi Người được tiếp cận Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa (năm 1920) của V.I. Lênin. Người viết: “Luận cương của Lênin làm cho tôi rất cảm động, phấn khởi, sáng tỏ, tin tưởng biết bao! Tôi vui mừng đến phát khóc lên. Ngồi một mình trong buồng mà tôi nói to lên như đang nói trước quần chúng đông đảo: “Hỡi đồng bào bị đọa đày đau khổ! Đây là cái cần thiết cho chúng ta, đây là con đường giải phóng chúng ta!”. Từ đó tôi hoàn toàn tin theo Lênin, tin theo Quốc tế thứ ba”1. Chủ tịch Hồ Chí Minh tin theo V.I. Lênin, tin theo Cách mạng Tháng Mười Nga và lựa chọn con đường cách mạng vô sản không chỉ xuất phát từ tình cảm, sự kính trọng V.I. Lênin và lòng yêu mến, ngưỡng mộ Cách mạng Tháng Mười Nga do V.I. Lênin lãnh đạo. Điều quan trọng là, từ hành trình tìm đường cứu nước, nghiên cứu thực tiễn chính trị và tư tưởng, __________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, t.12, tr.562. 70 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... lý luận hàng chục năm ở nhiều nước, Người nhận thấy: “cách mạng” có nhiều thứ, “chủ nghĩa”, “học thuyết” cũng có nhiều nhưng chỉ có Cách mạng Tháng Mười Nga là thành công “đến nơi” và chủ nghĩa Lênin là “chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mệnh nhất”1. Chỉ theo con đường Cách mạng Tháng Mười Nga và theo chủ nghĩa Mác - Lênin mới có thể giải đáp được những yêu cầu khách quan của lịch sử dân tộc, đó là độc lập cho dân tộc và ấm no, tự do, hạnh phúc cho nhân dân. Từ đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định, “Muốn cứu nước và giải phóng dân tộc không có con đường nào khác con đường cách mạng vô sản”2. Chỉ có giải phóng giai cấp vô sản thì mới giải phóng được dân tộc; đồng thời, không thể giải phóng được giai cấp vô sản nếu không giải quyết được vấn đề độc lập dân tộc. Độc lập dân tộc gắn liền và dựa trên cơ sở bảo đảm các quyền con người, như quyền được sống, quyền bình đẳng, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc. Cách mạng Việt Nam chỉ có một con đường tất yếu là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội; cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân gắn liền với cách mạng xã hội chủ nghĩa. Kiên định, vững vàng giương cao ngọn cờ “độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội” - một cách tiếp cận hoàn toàn mới, chưa hề có tiền lệ trong lịch sử, kết quả của sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn cách mạng Việt Nam, trở thành phương châm lãnh đạo của Đảng Cộng sản __________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.2, tr.289. 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.12, tr.30. 71 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC Việt Nam và là con đường duy nhất đúng đưa cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc và sự nghiệp phát triển đất nước đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. Bản lĩnh, trí tuệ và đổi mới, kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh - Đảng ta nhất định sẽ lãnh đạo nhân dân ta thành công trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa Kiên định và vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh phù hợp với thực tiễn đất nước cùng với nhận thức sâu sắc về những quy luật phát triển tất yếu, khách quan, Đảng ta đã tiến hành công cuộc đổi mới, chuyển từ cơ chế tập trung quan liêu, bao cấp sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế; tiếp tục vững bước đi trên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Từ thực tiễn công cuộc đổi mới, Đảng ta đã không ngừng bổ sung, hoàn thiện nhận thức, lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Trên cơ sở đó, đề ra các chủ trương về hoàn thiện toàn diện, đồng bộ thể chế phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; tập trung đổi mới mạnh mẽ mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế để nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh; hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển 72 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... bền vững, gắn tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, con người, giải quyết các vấn đề xã hội, bảo vệ tài nguyên, môi trường; xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam; phát huy tinh thần yêu nước, khát vọng phát triển, kết hợp sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc với sức mạnh thời đại; kiên quyết, kiên trì bảo vệ độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ đất nước đi đôi với giữ vững môi trường hòa bình, ổn định để phát triển; chủ động, tích cực hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng; giữ vững độc lập, tự chủ, bảo đảm lợi ích quốc gia, dân tộc trên hết và trước hết trên cơ sở tôn trọng luật pháp quốc tế, bình đẳng, cùng có lợi. Qua 90 năm xây dựng và trưởng thành, với kinh nghiệm và bản lĩnh vững vàng của một đảng cách mạng chân chính, Đảng ta luôn nhận thức rõ yêu cầu phải tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh; luôn nâng cao năng lực lãnh đạo, năng lực cầm quyền và sức chiến đấu của Đảng; tăng cường mối quan hệ mật thiết với nhân dân, dựa vào nhân dân để xây dựng Đảng; xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là đội ngũ cán bộ cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ, đáp ứng yêu cầu giải quyết những khó khăn, thách thức, những vấn đề lý luận và thực tiễn mới, phức tạp nảy sinh trong tiến trình đổi mới. Đặc biệt, trong nhiệm kỳ Đại hội XII của Đảng, công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” được Đảng ta triển khai quyết liệt, đồng bộ, bài bản, đi vào 73 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC chiều sâu, có bước đột phá và đạt nhiều kết quả nổi bật. Nhờ đó, tình trạng tham nhũng, tiêu cực, lãng phí từng bước được kiềm chế và đẩy lùi, được cán bộ, đảng viên và nhân dân hoan nghênh, đánh giá cao, đồng tình ủng hộ, góp phần tạo nên dấu ấn nổi bật trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng của nhiệm kỳ Đại hội XII. Sau 35 năm đổi mới, 30 năm thực hiện Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, nhất là 10 năm gần đây, “Đất nước đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử,... chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay”1. Việt Nam đã vươn lên trở thành nước đang phát triển, thuộc nhóm quốc gia có mức thu nhập trung bình. Quy mô, trình độ nền kinh tế được nâng lên. Văn hóa, xã hội, con người phát triển toàn diện; đời sống vật chất và tinh thần của mọi người dân được cải thiện, ngày càng trở nên phong phú; khối đại đoàn kết toàn dân tộc không ngừng được củng cố vững chắc. Chính trị, xã hội ổn định; quốc phòng - an ninh được tăng cường; độc lập, chủ quyền được giữ vững; vị thế, uy tín và hình ảnh của đất nước ngày càng được nâng cao trên trường quốc tế. Những thành tựu rất đáng tự hào đó là sản phẩm kết tinh sức sáng tạo của Đảng và nhân dân ta, tiếp tục khẳng định: Con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là phù hợp với thực tiễn đất nước và xu thế phát triển của thời đại; __________ 1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XII của Đảng (Tài liệu sử dụng tại Đại hội chi bộ, đảng bộ cơ sở), Hà Nội, tháng 02/2020. 74 Phần thứ nhất: VỮNG VjNG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG... đường lối đổi mới của Đảng ta là đúng đắn, sáng tạo; sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng là nhân tố hàng đầu quyết định thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) tiếp tục là ngọn cờ tư tưởng, ngọn cờ chiến đấu, ngọn cờ quy tụ, tập hợp, cổ vũ toàn Đảng, toàn dân ta; là nền tảng để Đảng ta tiếp tục phát triển hệ thống lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, hoàn thiện đường lối xây dựng, phát triển đất nước trong thời kỳ mới1. * * * Kỷ niệm 150 năm Ngày sinh của vị lãnh tụ thiên tài V.I. Lênin (22/4/1870 - 22/4/2020) là dịp để chúng ta tôn vinh cuộc đời, sự nghiệp và những cống hiến vĩ đại của Người cho giai cấp công nhân, nhân dân lao động và các dân tộc bị áp bức trên toàn thế giới. Đây cũng là dịp để chúng ta tiếp tục nghiên cứu nhằm hiểu sâu sắc hơn trí tuệ, bản lĩnh, nhân cách của V.I. Lênin trong việc bảo vệ, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội hiện thực ở nước Nga Xôviết; để khắc ghi những bài học kinh nghiệm quý báu trong tiến trình xây dựng chủ nghĩa xã hội hiện thực trên thế giới. Từ đó, chúng ta có thêm bản lĩnh để kiên định và vận dụng, phát triển sáng tạo __________ 1. Phát biểu của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng bế mạc Hội nghị Trung ương 11 khóa XII, ngày 12/10/2019. 75 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; kiên định đường lối đổi mới; có ý chí, quyết tâm và khát vọng mãnh liệt vượt qua mọi khó khăn, thử thách, để làm nên kỳ tích phát triển Việt Nam, với tầm nhìn đưa nước ta trở thành một nước phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa, sánh vai với các cường quốc năm châu như sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại hằng mong muốn. 76 CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA Vj CHỦ NGHĨA Xà HỘI HIỆN THỰC - GIÁ TRỊ LỊCH SỬ Vj Ý NGHĨA THỜI ĐẠI* C ách đây 100 năm, ngày 07/11/1917 đã nổ ra cuộc Cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười Nga, một sự kiện lịch sử làm rung chuyển thế giới, đánh dấu bước ngoặt vĩ đại trong tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại. Sự thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười Nga đã khai sinh ra chủ nghĩa xã hội hiện thực. Một thế kỷ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội đã diễn ra với rất nhiều thăng trầm: có cả những thành tựu to lớn đã đạt được ở mỗi nước và cả những đổ vỡ, thất bại. Nhưng cũng chính từ thực tiễn thăng trầm đó, mỗi nước trên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội hiện thực đã đúc rút ra nhiều bài học kinh nghiệm quý báu cho mình. Với cách mạng Việt Nam, Cách mạng Tháng Mười Nga __________ * Báo cáo đề dẫn tại Hội thảo khoa học “Cách mạng Tháng Mười Nga và chủ nghĩa xã hội hiện thực (1917-2017) - Giá trị lịch sử và ý nghĩa thời đại” tổ chức ngày 26/10/2017 tại Hà Nội; bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị, số 11/2017; in trong cuốn sách: Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Ban Tuyên giáo Trung ương, Hội đồng Lý luận Trung ương, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam: 100 năm Cách mạng Tháng Mười Nga và Chủ nghĩa xã hội hiện thực (1917-2017) - Giá trị lịch sử và ý nghĩa thời đại, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2018; có chỉnh sửa. 77 TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI Vj PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC và lịch sử thăng trầm của chủ nghĩa xã hội hiện thực trên thế giới luôn có ý nghĩa thiêng liêng và sâu sắc đặc biệt. Mỗi lần kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười Nga không chỉ là một lần chúng ta bày tỏ lòng biết ơn đối với nhân dân Liên Xô và đối với lãnh tụ V.I. Lênin vĩ đại, mà còn là dịp để chúng ta nhìn nhận đầy đủ, sâu sắc hơn về quá khứ, hiện tại và tương lai của chủ nghĩa xã hội trên thế giới; về giá trị, sức sống của chủ nghĩa Mác - Lênin và thực tiễn vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội; về những thuận lợi và khó khăn, những thời cơ và thách thức, những bài học lịch sử từ những thành công và sai lầm, thất bại; về mục tiêu, con đường xã hội chủ nghĩa và tiền đồ của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam... Thời gian càng lùi xa càng cho phép chúng ta đánh giá, nhìn nhận rộng hơn, đa chiều, sâu sắc hơn và khách quan hơn về ý nghĩa lịch sử, tầm vóc thời đại của Cách mạng Tháng Mười, cũng như địa vị, vai trò của chủ nghĩa xã hội hiện thực đối với tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại. Thứ nhất, giá trị thời đại, ý nghĩa mở đường và tinh thần khai sáng cho một thế kỷ phát triển của cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917. Cho đến nay, các nhà tư tưởng lớn và nhiều nhà khoa học trên thế giới đều khẳng định về giá trị của Cách mạng Tháng Mười Nga. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười Nga đã đập tan ách áp bức, bóc lột của chế độ phong kiến và chủ nghĩa tư bản ở nước Nga, đưa giai cấp công nhân và quần chúng nhân dân lên nắm chính quyền; biến ước mơ, nguyện vọng hàng nghìn năm của quần chúng lao động về một chế độ 78