🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Tư Tưởng Hồ Chí Minh Về Xây Dựng, Chỉnh Đốn Đảng Và Sự Vận Dụng Trong Xây Dựng Đảng Về Đạo Đức Hiện Nay Ebooks Nhóm Zalo Chịu trách nhiệm xuất bản: Q. GIÁM ĐỐC - TỔNG BIÊN TẬP PHẠM CHÍ THÀNH Chịu trách nhiệm nội dung: ỦY VIÊN HỘI ĐỒNG BIÊN TẬP – XUẤT BẢN TS. VÕ VĂN BÉ Biên tập nội dung: Trình bày bìa: Chế bản vi tính: Đọc sách mẫu: ThS. PHẠM NGỌC BÍCH TS. HOÀNG MẠNH THẮNG TS. VŨ THỊ HƯƠNG TRẦN PHAN BÍCH LIỄU LÊ HÀ LAN NGUYỄN THỊ HẰNG VŨ THỊ HƯƠNG BÙI BỘI THU Số đăng ký kế hoạch xuất bản: 892-2020/CXBIPH/5-295/CTQG. Số quyết định xuất bản: 4870-QĐ/NXBCTQG, ngày 16/04/2020. Nộp lưu chiểu: tháng 5 năm 2020. Mã ISBN: 978-604-57-5547-1. TẬP THỂ TÁC GIẢ LÊ KHẢ PHIÊU (Chủ biên) Thượng tướng, PGS.TS. NGUYỄN VĂN THÀNH PGS.TS. VŨ TRỌNG LÂM Thiếu tướng, PGS.TS. LÊ VĂN THẮNG TS. NGUYỄN VĂN TUÂN TS. NGUYỄN HỮU LẬP TS. NGUYỄN HUY PHƯƠNG TS. VŨ THỊ HƯƠNG TS. LÊ THỊ MINH THẢO TS. NGUYỄN HẢI THÀNH ThS. NGUYỄN THỊ HƯƠNG ThS. ĐỖ VĂN TRUNG ThS. VŨ SĨ ĐOÀN ThS. ĐẬU TRỌNG HẢO LỜI TỰA Trong toàn bộ di sản tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, phần về Đảng và xây dựng Đảng chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng và có nội dung rất phong phú, đặc sắc, toàn diện. Có thể nói, tất cả những điều Người nói và viết về Đảng và xây dựng Đảng cho đến nay vẫn còn nguyên giá trị; tựu trung đều toát lên một tinh thần nhất quán, sự quan tâm đặc biệt của Người: Phải hết sức coi trọng và thường xuyên chăm lo công tác xây dựng Đảng; “phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đày tớ thật trung thành của nhân dân”1. Hiện nay, trước những yêu cầu của tình hình mới, công tác xây dựng Đảng đang là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng và cấp bách, có ý nghĩa quyết định đối với toàn bộ sự nghiệp cách mạng nước ta và có ý nghĩa sống còn đối với Đảng. Đảng ta đã nhấn mạnh: xây dựng kinh tế là trung tâm, xây dựng Đảng là then chốt. Đặc biệt, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng (năm 2016), lần đầu tiên Đảng đề cập xây dựng Đảng về đạo đức: “Xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức”, điều đó thể hiện sự quyết tâm của toàn Đảng trong rèn luyện phẩm chất, đạo đức cách mạng theo tư tưởng Hồ Chí Minh, kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, thực dụng, xây dựng, chỉnh đốn Đảng, để “Đảng ta xứng đáng là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội”. 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.15, tr.622. Tôi hoan nghênh, trân trọng và đánh giá cao tập thể các nhà lãnh đạo, quản lý, nhà khoa học, dưới sự chỉ đạo của đồng chí Lê Khả Phiêu - Nguyên Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, đã dành nhiều tâm huyết, trách nhiệm, tổ chức nghiên cứu, biên soạn cuốn sách Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng và sự vận dụng trong xây dựng Đảng về đạo đức hiện nay. Với cách trình bày khoa học dựa trên một khối tư liệu phong phú và cập nhật, cuốn sách đã hệ thống hóa di sản tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về Đảng và xây dựng Đảng; tổng quan thực trạng đạo đức trong Đảng và công tác xây dựng Đảng về đạo đức trong thời gian qua; luận giải yêu cầu của sự cần thiết phải vận dụng tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong xây dựng Đảng về đạo đức hiện nay; từ đó đề xuất nhiệm vụ và các giải pháp vận dụng tư tưởng của Người nhằm xây dựng Đảng ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, là đạo đức, là văn minh, xứng đáng với niềm tin yêu của Nhân dân cả nước. Xin trân trọng giới thiệu với cán bộ, đảng viên và Nhân dân cả nước. Hà Nội, tháng 6 năm 2019 Nguyễn Phú Trọng TỔNG BÍ THƯ, CHỦ TỊCH NƯỚC NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM L LỜI NHÀ XUẤT BẢN à người sáng lập và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn yêu cầu Đảng phải tiêu biểu cho đạo đức và văn hóa, vì vậy, Người đặc biệt coi trọng xây dựng đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên của Đảng; thường xuyên yêu cầu Đảng phải tự xây dựng, chỉnh đốn nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn sự nghiệp cách mạng. Người nhấn mạnh: Là lực lượng duy nhất cầm quyền, Đảng Cộng sản Việt Nam phải chịu trách nhiệm trước lịch sử, trước nhân dân về sự bảo vệ toàn vẹn độc lập dân tộc, về sự phát triển của đất nước, về hiệu lực và hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước. Đảng cầm quyền vừa là người lãnh đạo, vừa là người đày tớ trung thành của Nhân dân. Trước yêu cầu của tình hình mới đòi hỏi Đảng phải đổi mới mạnh mẽ phương thức lãnh đạo nhằm giữ vững địa vị lãnh đạo đất nước, xã hội. Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng là sợi chỉ đỏ xuyên suốt, là “cẩm nang” đối với toàn Đảng, toàn dân, toàn quân trong quá trình xây dựng Đảng ngày càng trong sạch, vững mạnh, ngang tầm nhiệm vụ. 6 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... Trước tình trạng một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên của Đảng có những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, ngay từ Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII (tháng 01/1994), Đảng đã chỉ ra những biểu hiện của tình trạng này và coi đó là một trong bốn nguy cơ đối với cách mạng Việt Nam1. Các kỳ Đại hội Đảng và nhiều hội nghị Trung ương các khóa tiếp tục đánh giá thực trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên; xác định việc ngăn chặn và đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên là nhiệm vụ vừa cơ bản lâu dài, vừa có ý nghĩa cấp bách trong công tác xây dựng Đảng. Do đó, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng (năm 2016) đã đề cập nội dung xây dựng Đảng về đạo đức: “Tập trung thực hiện mục tiêu: “Xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức””2. Xây dựng Đảng về đạo đức, thực tế luôn gắn liền, nằm trong xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng, tổ chức nhưng nay được gọi tên, được đặt ngang hàng đã thể hiện ý chí của Đảng là đề cao, coi trọng đạo đức. Đây là một trong những điểm mới, rất căn bản và trọng yếu trong việc mở rộng nội dung xây dựng Đảng hiện nay. Có thể nói, việc đề cao nội dung xây dựng Đảng _______________ 1. Theo Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII, Hà Nội, 1994, tr.25. 2. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2016, tr.202. LỜI NHÀ XUẤT BẢN 7 về đạo đức thể hiện quyết tâm đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ Đảng, Nhà nước; là nhiệm vụ chính trị cấp bách, hệ trọng, phải được thực hiện nghiêm túc, chặt chẽ, dựa trên sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và sự tham gia tích cực của toàn thể nhân dân. Góp phần giúp cán bộ, đảng viên và Nhân dân hiểu sâu sắc hơn về vấn đề này, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật trân trọng giới thiệu cuốn sách Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng và sự vận dụng trong xây dựng Đảng về đạo đức hiện nay do đồng chí Lê Khả Phiêu - Nguyên Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam chủ biên, với sự tham gia nghiên cứu, đóng góp ý kiến của nhiều nhà lãnh đạo, quản lý, nhà khoa học uy tín. Cuốn sách được kết cấu gồm ba chương: Chương 1: Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng; Chương 2: Xây dựng Đảng về đạo đức và yêu cầu vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng hiện nay; Chương 3: Nhiệm vụ và giải pháp vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng vào xây dựng Đảng về đạo đức hiện nay. Đi từ phân tích, luận giải, làm sáng rõ nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng Cộng sản Việt Nam, về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, cuốn sách khái quát thực trạng đạo đức trong Đảng 8 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... và thực trạng công tác xây dựng Đảng về đạo đức thời gian qua; yêu cầu vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, từ đó đề xuất nhiệm vụ và những giải pháp vận dụng tư tưởng của Người vào xây dựng, chỉnh đốn Đảng về đạo đức hiện nay. Cuốn sách là tài liệu tham khảo, học tập hữu ích đối với cán bộ, đảng viên và Nhân dân gắn với việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh hiện nay. Trân trọng giới thiệu cuốn sách cùng bạn đọc. Tháng 8 năm 2019 NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT Chương 1 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG I- BỐI CẢNH LỊCH SỬ VÀ CƠ SỞ HÌNH THÀNH TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG 1. Bối cảnh lịch sử Những năm 1929 - 1930, kinh tế thế giới lâm vào khủng hoảng. Đứng trước nguy cơ đó, các nước tư bản đã thực hiện thắt chặt chi tiêu, bóp nghẹt dân chủ trong nước. Cùng với đó, chúng tăng cường bóc lột, vơ vét của cải, đàn áp dã man phong trào đấu tranh ở các nước thuộc địa. Đại hội lần thứ VI Quốc tế Cộng sản (diễn ra từ ngày 17/7 đến ngày 11/9/1928) đã kêu gọi những người cộng sản toàn thế giới đoàn kết lại chống nguy cơ chiến tranh đế quốc, ủng hộ phong trào yêu nước của các dân tộc thuộc địa. Mâu thuẫn giữa các dân tộc thuộc địa với chủ nghĩa đế quốc, thực dân ngày càng gay gắt, phong trào yêu nước và cách mạng ở các nước thuộc địa trở thành một nội dung lớn của thời đại. Ngày 01/9/1858, Việt Nam chính thức bị thực dân Pháp xâm lược. Với việc ký Hòa ước Giáp Thân 1884 (còn gọi là 10 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... Hòa ước Patơnốt) với triều đình phong kiến nhà Nguyễn ngày 06/6/1884, thực dân Pháp đã đặt ách thống trị và biến nước ta thành thuộc địa của Pháp. Mâu thuẫn giữa dân tộc Việt Nam với thực dân Pháp ngày càng gay gắt dẫn tới nhiều phong trào đấu tranh giành độc lập nổ ra. Từ cuối năm 1929, thực dân Pháp tiến hành nhiều biện pháp nhằm quân sự hóa nền kinh tế, xóa bỏ những quyền tự do, dân chủ, tăng cường đàn áp cách mạng, vây ráp, khủng bố, bắt hàng nghìn chiến sĩ cách mạng, phá vỡ nhiều tổ chức yêu nước của ta. Nêu cao tinh thần yêu nước, anh dũng đấu tranh nhưng “Các phong trào cứu nước từ lập trường Cần Vương đến lập trường tư sản, tiểu tư sản, qua khảo nghiệm lịch sử đều lần lượt thất bại”1. Cách mạng Việt Nam lúc này ví như “trong đêm tối, không có đường ra”. Nguyên nhân thất bại của các phong trào yêu nước đấu tranh chống thực dân Pháp giai đoạn này là thiếu cơ sở tư tưởng lý luận, học thuyết cách mạng dẫn đường; thiếu cương lĩnh, đường lối chính trị phù hợp, đúng đắn nên không thể thống nhất được lực lượng cả nước nhằm giải quyết triệt để những mâu thuẫn cơ bản và chủ yếu của xã hội. Các lãnh tụ khởi nghĩa hoặc chỉ nhìn thấy và dựa vào một bộ phận nhân dân, hoặc dựa vào nước ngoài, uy tín cá nhân và tổ chức độc lập của họ để chống kẻ thù xâm lược. Thất bại của Phan Bội Châu là dựa vào đế quốc để chống đế quốc, còn thất bại của Phan Chu Trinh là dựa vào đế quốc _______________ 1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1991, tr.109. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 11 để cải cách chống tay sai, chỗ dựa của chúng. Các phong trào dân chủ tư sản khi thì nặng về đấu tranh chính trị, thiên về ôn hòa, cải lương, khi thì đề cao vũ trang, bạo động nên chưa đủ khả năng kết hợp thành sức mạnh tổng hợp giành thắng lợi. Do không có đường lối chính trị đúng đắn dẫn đường nên các phong trào nổ ra lẻ tẻ ở các địa phương, không có sự thống nhất toàn quốc; thực dân Pháp, vì vậy, có điều kiện tiến hành đàn áp từng cuộc khởi nghĩa. Lực lượng tham gia phong trào đa số là nông dân yêu nước, căm thù giặc sâu sắc nhưng chưa được huấn luyện và trang bị đầy đủ. Trong khi đó, quân Pháp lực lượng không nhiều nhưng được huấn luyện, trang bị vũ khí hiện đại, đầy đủ, có điều kiện tấn công đàn áp các phong trào. Các lãnh tụ phong kiến, nông dân, tư sản hay tiểu tư sản yêu nước Việt Nam khi đó, do hạn chế lịch sử nên chưa nhận thức đúng tính chất và mâu thuẫn trong xã hội Việt Nam để giải quyết vấn đề độc lập dân tộc. Do thiếu đường lối đấu tranh đúng đắn nên các lãnh tụ khởi nghĩa không đủ sức phát huy sức mạnh toàn dân tộc chống thực dân Pháp xâm lược; không có điều kiện gắn kết cách mạng Việt Nam với cách mạng thế giới. Trong bối cảnh lịch sử đó, ngày 05/6/1911, Nguyễn Tất Thành - Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã ra nước ngoài tìm con đường cứu nước đúng đắn. Nguyễn Ái Quốc đã tìm hiểu về Cách mạng Tháng Mười Nga và các cuộc cách mạng khác trên thế giới, nghiên cứu chủ nghĩa Mác, tham gia Đảng Xã hội Pháp, hiểu được tư tưởng của V.I. Lênin về con đường giải phóng các dân tộc thuộc địa. Người đã tin theo V.I. Lênin và 12 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... Quốc tế Cộng sản, tham gia sáng lập Đảng Cộng sản Pháp, tìm thấy con đường giải phóng dân tộc đúng đắn, gắn nhiệm vụ giải phóng dân tộc với giải phóng giai cấp, giải phóng con người. Các công cuộc giải phóng vĩ đại đó chỉ có thể là sự nghiệp của chủ nghĩa cộng sản, của đảng cộng sản. Sau phong trào “Vô sản hóa” của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên từ năm 1928, chủ nghĩa Mác - Lênin được truyền bá rộng rãi vào phong trào công nhân và phong trào yêu nước Việt Nam. Trong hai năm 1928 - 1929, cả nước đã diễn ra rất nhiều cuộc đấu tranh của công nhân ở các nhà máy, xí nghiệp, nhất là ở Bắc Kỳ. Các cuộc bãi công của công nhân ở các thành phố, vùng mỏ, đồn điền, với cờ đỏ và các truyền đơn bước đầu đã thu hút sự tham gia đấu tranh của nông dân, các tầng lớp thị dân và có xu hướng cộng sản rõ hơn. Trong thời gian ngắn, ba tổ chức cộng sản: Đông Dương Cộng sản Đảng (tháng 6/1929), An Nam Cộng sản Đảng (tháng 7/1929), Đông Dương Cộng sản Đảng Liên đoàn (tháng 9/1929) ở Việt Nam được thành lập1. Ba tổ chức cộng sản tuy cùng theo chủ nghĩa Mác - Lênin và Quốc tế Cộng sản nhưng trong khi tuyên truyền, tranh thủ quần chúng và xây dựng tổ chức lại có sự phê phán lẫn nhau. Mỗi tổ chức cộng sản đều tìm phạm vi ảnh hưởng và cho mình là cộng sản chân chính, còn đảng kia là sai lầm, xa rời quần chúng. Do đó, tình trạng phân tán về tư tưởng và tổ chức lan rộng. Việc chấm dứt tình trạng chia rẽ, thống nhất các tổ chức đảng thành một đảng duy nhất đặt ra tất yếu, cấp bách hơn bao giờ hết. _______________ 1. Xem Đinh Xuân Lâm (Chủ biên), Nguyễn Văn Khánh, Nguyễn Đình Lê: Đại cương lịch sử Việt Nam, Nxb. Giáo dục, Hà Nội, 2001, tr.282-283. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 13 Thấy rõ yêu cầu bức thiết đó, với uy tín chính trị và vai trò, trách nhiệm trong Quốc tế Cộng sản, Nguyễn Ái Quốc đã triệu tập và chủ trì Hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản để thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong quá trình diễn ra Hội nghị, các đại biểu thống nhất nghiêm túc tự phê bình và từ nay sẽ gạt bỏ mọi thành kiến với nhau. Nguyễn Ái Quốc báo cáo với Quốc tế Cộng sản: “Với tư cách là phái viên của Quốc tế Cộng sản có đầy đủ quyền quyết định mọi vấn đề liên quan đến phong trào cách mạng ở Đông Dương, tôi nói cho họ biết những sai lầm và họ phải làm gì. Họ đồng ý thống nhất vào một đảng. Chúng tôi cùng nhau xác định cương lĩnh và chiến lược theo đường lối của Quốc tế Cộng sản”1. Vai trò, vị trí lãnh đạo duy nhất của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với cách mạng Việt Nam không ngừng được củng cố và phát triển trong thực tiễn lãnh đạo cách mạng của Đảng từ năm 1930 đến nay. Một đảng cách mạng chân chính bao giờ cũng được xây dựng trên một nền tảng tư tưởng lý luận khoa học. Trong quá trình xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam, Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã vận dụng sáng tạo học thuyết Mác - Lênin về Đảng Cộng sản, về xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Vai trò và vị trí lãnh đạo duy nhất của Đảng Cộng sản Việt Nam được quyết định bởi đường lối, cương lĩnh chính trị của Đảng đáp ứng đòi hỏi khách quan của lịch sử, xã hội và dân tộc ta. Nó còn xuất phát từ tổ chức, kỷ luật của Đảng, tính tiền phong, gương mẫu, đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên. _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.3, tr.13. 14 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... Vị trí và vai trò lãnh đạo của Đảng không ngừng được củng cố, phát triển từ trong bản chất cách mạng, khoa học và tư tưởng lý luận của Đảng, sự đúng đắn và ngày càng hoàn thiện cương lĩnh, đường lối chính trị, phương thức, năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, sự tu dưỡng, rèn luyện, phấn đấu của mỗi cán bộ, đảng viên. Vị trí lãnh đạo duy nhất của Đảng được bảo đảm vì ngoài lợi ích của giai cấp, dân tộc và nhân dân, Đảng Cộng sản Việt Nam không có lợi ích nào khác, mục đích cao nhất của Đảng là vì nước, vì dân. Bối cảnh lịch sử đã tạo dựng vị trí lãnh đạo duy nhất của Đảng Cộng sản Việt Nam và chính trí tuệ, năng lực lãnh đạo, tổ chức thực tiễn xây dựng, chỉnh đốn Đảng đã không ngừng khẳng định, củng cố vị trí đó. Để xứng đáng với vị thế và lòng tin cậy của Nhân dân đối với Đảng, xây dựng, chỉnh đốn Đảng là yêu cầu khách quan nhằm làm cho Đảng trong sạch, vững mạnh về mọi phương diện chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức, làm cho mỗi đảng viên của Đảng không ngừng nâng cao năng lực, phẩm chất đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp cách mạng. Với Chủ tịch Hồ Chí Minh - người sáng lập và rèn luyện Đảng ta trong gần 40 năm, xây dựng và chỉnh đốn Đảng là việc làm mang tính quy luật nhằm bảo đảm cho Đảng tồn tại và phát triển không ngừng. Do vậy, hơn bao giờ hết cần vận dụng có hiệu quả tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng vào xây dựng Đảng về đạo đức hiện nay. 2. Cơ sở hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng a) Cơ sở lý luận Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng có cội nguồn lý luận là những quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 15 về đảng cộng sản, học thuyết về đảng kiểu mới của V.I. Lênin, đặc biệt là những quan điểm về xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Cụ thể là: Thứ nhất, chủ nghĩa Mác - Lênin chỉ rõ sự cần thiết phải thành lập chính đảng vô sản ở mỗi nước. Theo quan điểm của C. Mác và Ph. Ăngghen trong tác phẩm Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản: giai cấp công nhân muốn thực hiện được sứ mệnh lịch sử của mình phải trải qua một quá trình cách mạng liên tục, không ngừng, phải có đảng cộng sản lãnh đạo và phải liên minh chặt chẽ với giai cấp nông dân. “Trong cuộc đấu tranh của mình chống quyền hợp nhất của các giai cấp hữu sản, giai cấp công nhân chỉ có thể hành động với tư cách là một giai cấp với điều kiện là nó tự tổ chức thành một chính đảng riêng, đối lập với tất cả các chính đảng cũ do các giai cấp hữu sản dựng lên”1. Trong cuộc đấu tranh giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản, nếu không có một tổ chức tự giác của giai cấp vô sản với tính cách là bộ tham mưu chiến đấu thì giai cấp vô sản không thể giành thắng lợi được. Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin chỉ rõ: “Để cho giai cấp vô sản đủ mạnh để chiến thắng trong giờ phút quyết định, cần phải - điều này Mác và tôi chủ trương từ năm 1847 - thành lập một đảng riêng biệt khác các đảng khác và đối lập với các đảng này, một đảng giai cấp tự giác”2. Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin còn chỉ rõ việc thành lập đảng cộng sản phải được thực hiện trong phạm _______________ 1, 2. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t.44, tr.683; t.37, tr.448. 16 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... vi quốc gia dân tộc chứ không phải trong từng khu vực. Bởi giai cấp vô sản tồn tại trong từng quốc gia, dân tộc, trước khi hoàn thành sứ mệnh với lịch sử thế giới, giai cấp vô sản phải hoàn thành sứ mệnh lịch sử với dân tộc mình. Mặt khác, mỗi quốc gia, dân tộc đều có những đặc điểm về truyền thống lịch sử, trình độ phát triển, văn hóa và tâm lý riêng. Trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, C. Mác và Ph. Ăngghen đã viết: “Cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản chống lại giai cấp tư sản, dù về mặt nội dung, không phải là một cuộc đấu tranh dân tộc, nhưng lúc đầu lại mang hình thức đấu tranh dân tộc”1. Kế thừa quan điểm này và thấu hiểu đặc điểm của ba dân tộc Đông Dương, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhất quán chủ trương thành lập ở mỗi nước một đảng cách mạng và ở Việt Nam, đảng đó là Đảng Cộng sản Việt Nam. Thứ hai, quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về quy luật ra đời đảng cộng sản. Chủ nghĩa Mác - Lênin khẳng định: Quy luật chung cho sự ra đời các đảng cộng sản là sự kết hợp, thâm nhập lẫn nhau giữa chủ nghĩa xã hội khoa học với phong trào công nhân. Sự kết hợp này là cần thiết và có lợi cho cả hai. V.I. Lênin chỉ rõ: “Tất cả các nước đều đã trải qua một thời kỳ trong đó phong trào công nhân và chủ nghĩa xã hội tách rời nhau, mỗi bên đi theo một ngả, và trong tất cả các nước sự tách rời này đã làm suy yếu chủ nghĩa xã hội và phong trào công nhân”; “trong tất cả các nước, chỉ có sự kết hợp giữa chủ nghĩa xã hội với phong trào công nhân mới xây dựng được một cơ sở _______________ 1. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.4, tr. 611. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 17 vững chắc cho cả hai. Nhưng trong mỗi nước, sự kết hợp ấy lại là một sản phẩm của lịch sử, lại được thực hiện bằng con đường đặc biệt, tùy theo điều kiện không gian và thời gian”1. Tiếp thu quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về quy luật ra đời của đảng cộng sản và tính đặc thù của phong trào cách mạng mỗi nước, Hồ Chí Minh đã đưa ra công thức mới về quy luật ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam khi bổ sung nhân tố phong trào yêu nước. Theo đó, sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam là sự vận dụng và phát triển sáng tạo lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin về đảng cộng sản vào điều kiện cụ thể của nước ta. Thứ ba, quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về bản chất và tính chất của Đảng. Chủ nghĩa Mác - Lênin xác định đảng cộng sản là đội tiền phong của giai cấp công nhân, mang bản chất của giai cấp công nhân, đồng thời chỉ rõ tôn chỉ, mục đích, nguyên tắc tổ chức sinh hoạt và hoạt động của đảng cộng sản. Trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, C. Mác và Ph. Ăngghen đã viết: “Về mặt thực tiễn, những người cộng sản là bộ phận kiên quyết nhất... là bộ phận luôn luôn thúc đẩy phong trào tiến lên; về mặt lý luận, họ hơn bộ phận còn lại của giai cấp vô sản ở chỗ là họ hiểu rõ những điều kiện, tiến trình và kết quả chung của phong trào vô sản”2. V.I. Lênin khẳng định, Đảng là đội tiền phong của giai cấp công nhân, là đội ngũ có tổ chức chặt chẽ nhất, giác ngộ nhất của giai cấp công nhân. Đảng chỉ kết nạp _______________ 1. V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, t.4, tr.470-471. 2. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.614-615. 18 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... vào trong đội ngũ của mình những người ưu tú nhất, tiên tiến nhất, giác ngộ nhất của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Tại Đại hội lần thứ II Đảng Công nhân dân chủ - xã hội Nga (tháng 7/1903), V.I. Lênin khẳng định: Không được lẫn lộn đảng, tức là đội tiền phong của giai cấp công nhân với toàn bộ giai cấp, và đảng là “đội tiên phong giác ngộ nhất của giai cấp vô sản”1. Chủ nghĩa Mác - Lênin chỉ ra rằng, giải phóng giai cấp vô sản phải gắn chặt với giải phóng mọi tầng lớp nhân dân lao động khác, giải phóng áp bức trong dân tộc và giữa các dân tộc. Trong lời tựa cho tác phẩm Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, xuất bản bằng tiếng Anh năm 1888, Ph. Ăngghen viết: “Lịch sử của cuộc đấu tranh giai cấp đó hiện nay đã phát triển tới giai đoạn trong đó giai cấp bị bóc lột và bị áp bức, tức là giai cấp vô sản, không còn có thể tự giải phóng khỏi ách của giai cấp bóc lột và áp bức mình, tức là giai cấp tư sản, nếu không đồng thời và vĩnh viễn giải phóng toàn xã hội khỏi ách bóc lột, áp bức, khỏi tình trạng phân chia giai cấp và đấu tranh giai cấp”2, “Giai cấp vô sản mỗi nước trước hết phải giành lấy chính quyền, phải tự vươn lên thành giai cấp dân tộc, phải tự mình trở thành dân tộc, tuy hoàn toàn không phải theo cái nghĩa như giai cấp tư sản hiểu”3. Khi bàn về cơ sở xã hội và công tác phát triển đảng, C. Mác và Ph. Ăngghen lưu ý: Các đại biểu của giai cấp khác vẫn có thể _______________ 1. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.36, tr.231. 2, 3. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.21, tr.523; t.4, tr.623-624. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 19 gia nhập đảng cộng sản với điều kiện họ phải thấm nhuần thế giới quan vô sản, đứng vững trên lập trường của giai cấp vô sản. Chỉ dẫn này rất có giá trị đối với Hồ Chí Minh - người đã tiến hành thành lập Đảng ở nơi giai cấp công nhân chiếm tỷ lệ nhỏ bé. Bằng cách mở rộng cơ sở xã hội của Đảng, Hồ Chí Minh đã xây dựng thành công Đảng Cộng sản Việt Nam - một chính đảng cách mạng mang bản chất giai cấp công nhân nhưng đồng thời mang tính dân tộc sâu sắc. Thứ tư, quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về vai trò của lý luận đối với hoạt động của đảng cộng sản. Chủ nghĩa Mác - Lênin chỉ rõ, lý luận và thực tiễn có mối quan hệ biện chứng với nhau, lý luận không có thực tiễn là lý luận suông, còn thực tiễn không có lý luận là thực tiễn mù quáng. Từ khi chủ nghĩa Mác - Lênin ra đời, đã trở thành hệ thống lý luận sâu sắc, toàn diện và triệt để, cách mạng và khoa học nhất, là tinh hoa, trí tuệ của nhân loại, vũ khí lý luận sắc bén của giai cấp công nhân và là một trong các yếu tố cấu thành đảng cộng sản. Vì vậy, đảng cộng sản chân chính phải lấy chủ nghĩa Mác - Lênin làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động. Theo V.I. Lênin: “Không có lý luận cách mạng thì cũng không thể có phong trào cách mạng”1 và “Chỉ đảng nào được một lý luận tiền phong hướng dẫn thì mới có khả năng làm tròn vai trò chiến sĩ tiền phong”2; “Chủ nghĩa Mác là lý luận của phong trào giải phóng của giai cấp vô sản”3. _______________ 1, 2. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.6, tr.30, 32. 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.3, tr.3. 20 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... Thứ năm, quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về các nguyên tắc xây dựng Đảng. Sức mạnh của Đảng luôn gắn liền với các nguyên tắc tổ chức, xây dựng Đảng. Chủ nghĩa Mác - Lênin trước hết đề cao nguyên tắc tập trung dân chủ. Tiếp thu quan điểm này, trong công tác xây dựng Đảng, Hồ Chí Minh chỉ rõ sự cần thiết phải sử dụng nguyên tắc và xử lý hài hòa mối quan hệ giữa hai mặt của nguyên tắc tập trung trên nền tảng dân chủ và dân chủ đặt dưới sự lãnh đạo của tập trung. Tiếp đó là nguyên tắc đoàn kết, thống nhất trong Đảng. Thấu hiểu sự cần thiết của nguyên tắc này, Hồ Chí Minh xác định Đảng Cộng sản Việt Nam “thực hành liên lạc với bị áp bức dân tộc và vô sản giai cấp thế giới, nhất là vô sản giai cấp Pháp”1. Người luôn giáo dục những người cộng sản Việt Nam tinh thần “Quan sơn muôn dặm một nhà/Bốn phương vô sản đều là anh em!”2, coi đoàn kết trong Đảng là hạt nhân để đoàn kết dân tộc, là điều kiện để thực hiện đoàn kết quốc tế. Hồ Chí Minh thường xuyên quan tâm xây dựng khối đoàn kết thực sự vững chắc trong Đảng Cộng sản Việt Nam. Thứ ba là nguyên tắc tự phê bình và phê bình. Kế thừa nguyên tắc này, Hồ Chí Minh đúc kết: “Mác, Ăngghen, Lênin, Xtalin dạy chúng ta rằng: “Tự phê bình là một thứ vũ khí sắc bén nhất của cách mạng”. Làm cách mạng mà không dùng cái vũ khí sắc bén nhất của cách mạng, hoặc chỉ dùng nó một cách qua loa, thì cách mạng thế nào”3. Thực tế, Người luôn sử dụng hữu hiệu “vũ khí” đó để xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam trong sạch, vững mạnh. _______________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.12, tr.670; t.7, tr.81. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 21 Ngoài ra, chủ nghĩa Mác - Lênin còn nhấn mạnh các nguyên tắc khác trong hoạt động và trong tổ chức, xây dựng Đảng như nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách; nguyên tắc kỷ luật nghiêm minh và tự giác... Đảng Cộng sản Việt Nam do Hồ Chí Minh sáng lập, giáo dục và rèn luyện đã tuân thủ nghiêm túc các nguyên tắc sinh hoạt và tổ chức của một đảng kiểu mới mà V.I. Lênin đã đề ra. Thứ sáu, quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về yêu cầu phải củng cố mối quan hệ máu thịt giữa dân với Đảng. Với tinh thần kế thừa và sáng tạo, Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh: “Một giây, một phút cũng không thể giảm bớt mối liên hệ giữa ta và dân chúng”1. Thứ bảy, quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về phương thức lãnh đạo của đảng cộng sản, về tiêu chí của đảng viên. Phương thức lãnh đạo của đảng mà V.I. Lênin đúc kết đã được Hồ Chí Minh vận dụng sáng tạo vào thực tiễn cách mạng Việt Nam. Những tiêu chí của đảng viên do chủ nghĩa Mác - Lênin xác định đã trở thành những chỉ dẫn quan trọng để lãnh tụ các đảng cộng sản trên thế giới lựa chọn và giáo dục đảng viên của đảng mình. Hồ Chí Minh đã mở đầu tác phẩm Đường kách mệnh bằng việc bàn về tư cách của người cách mạng. Trong các tác phẩm của Người, phẩm chất, tư cách của người cách mạng là một nội dung được nhiều lần đề cập. Thứ tám, quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về yêu cầu phải vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác. Kế thừa quan điểm này, _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.325. 22 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Học tập chủ nghĩa Mác - Lênin là học tập cái tinh thần xử trí mọi việc, đối với mọi người và đối với bản thân mình; là học tập những chân lý phổ biến của chủ nghĩa Mác - Lênin để áp dụng một cách sáng tạo vào hoàn cảnh thực tế của nước ta”1. Hành động với tinh thần đó, Hồ Chí Minh đã trở thành một nhà mácxít sáng tạo. Thứ chín, quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về việc đề cao vai trò của đảng cộng sản trong việc giải phóng các nước thuộc địa. Tiếp thu quan điểm này, Đảng Cộng sản Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh đã thực hiện đường lối “chống đế quốc là nhiệm vụ hàng đầu”. Những quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về đảng cộng sản, đặc biệt là quan điểm về xây dựng, chỉnh đốn Đảng là cội nguồn lý luận của tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng Cộng sản Việt Nam, về xây dựng, chỉnh đốn Đảng và quyết định bản chất khoa học, cách mạng trong tư tưởng của Người. Đứng vững trên mảnh đất thực tiễn, Hồ Chí Minh đã rút ra từ kho tàng lý luận ấy những gì phù hợp với cách mạng Việt Nam và vận dụng nó một cách hết sức sáng tạo, thiết thực, hiệu quả vào công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng. b) Cơ sở thực tiễn * Thực tiễn thế giới Hồ Chí Minh là người đi nhiều nơi trên thế giới và hiểu biết thực tiễn sâu sắc. Người đã từng bước khảo sát và đưa ra những nhận định xác đáng về phong trào cách mạng ở nhiều _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.11, tr.611. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 23 nước trên thế giới. Tìm hiểu Cách mạng Tháng Mười Nga (năm 1917), Nguyễn Ái Quốc khẳng định: Cách mạng Tháng Mười Nga thắng lợi trước hết là nhờ có sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng Bônsêvích Nga và V.I. Lênin. Người rút ra kết luận: “Cách mệnh Nga dạy cho chúng ta rằng muốn cách mệnh thành công… phải có đảng vững bền, phải bền gan, phải hy sinh, phải thống nhất”1. Cách mạng Tháng Mười Nga thành công, đưa chủ nghĩa xã hội thành hiện thực và mở ra một kỷ nguyên mới trong lịch sử nhân loại, kỷ nguyên quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Đây không chỉ là một cuộc cách mạng vô sản điển hình mà còn là cuộc cách mạng giải phóng dân tộc khi nó không chỉ giải phóng nhân dân lao động nước Nga mà còn giải phóng các dân tộc thuộc địa của đế quốc Nga Sa hoàng. Thực tiễn đó chứng tỏ: Chỉ có đảng cộng sản theo chủ nghĩa Mác - Lênin lãnh đạo mới giải phóng thực sự các dân tộc bị áp bức và những người lao động trên thế giới khỏi ách nô lệ. Năm 1919, V.I. Lênin đã đứng ra thành lập Quốc tế Cộng sản (Quốc tế III), từ đó đã dẫn đến sự ra đời hàng loạt các đảng cộng sản trên thế giới và tác động mạnh đến Hồ Chí Minh về việc thành lập một chính đảng cách mạng ở Việt Nam. Dưới sự lãnh đạo của Lênin và ảnh hưởng của Quốc tế Cộng sản, hàng loạt đảng cộng sản ở các nước trên thế giới được thành lập và gia nhập Quốc tế Cộng sản. Riêng ở châu Á và khu vực Đông Nam Á, nhiều đảng cộng sản đã ra đời như: Đảng Cộng sản _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.2, tr.304. 24 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... Inđônêxia (năm 1920); Đảng Cộng sản Trung Quốc (năm 1921); Đảng Cộng sản Nhật Bản (năm 1922); Đảng Cộng sản Triều Tiên (năm 1925)… Lịch sử phong trào công nhân thế giới đều chỉ rõ sự cần thiết phải thành lập một chính đảng cách mạng của giai cấp công nhân. Đảng cộng sản phải được xây dựng vững mạnh về mọi mặt để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ. Điều đó đã góp phần hình thành và củng cố trong Hồ Chí Minh về việc thành lập một đảng cộng sản ở Việt Nam, về xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Thực tiễn phong phú và sôi động của phong trào cộng sản quốc tế đã tác động mạnh mẽ đến Hồ Chí Minh về việc xây dựng ở Việt Nam một đảng cách mạng chân chính để lãnh đạo giai cấp công nhân và nhân dân lao động đấu tranh giành độc lập dân tộc, xây dựng chế độ mới phù hợp với quy luật khách quan, xu thế thời đại và nguyện vọng của nhân dân. * Thực tiễn Việt Nam Thực tiễn Việt Nam đã chứng minh: Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời là do nhu cầu khách quan của xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX. Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, để duy trì sự thống trị, bóc lột và ngăn chặn sự phát triển của cách mạng ở thuộc địa, thực dân Pháp đã thực hiện chính sách ngu dân, bưng bít, bóp méo thông tin, chia rẽ nhân dân giữa các vùng làm cho trình độ dân trí, giác ngộ chính trị của quần chúng thấp, không hiểu được đâu là nguyên nhân cực khổ, ai là kẻ thù, ai là bạn và phải làm thế nào để giải phóng dân tộc. Chính sách chia rẽ vùng, miền đã làm cho nhân dân ta nghi kỵ lẫn nhau, rời rạc về mặt CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 25 tổ chức dẫn đến không đủ sức mạnh để giành thắng lợi trong các cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. Thực tiễn cho thấy, các phong trào yêu nước chống thực dân Pháp dưới sự lãnh đạo của các sĩ phu yêu nước mặc dù có sự phát triển mạnh mẽ, rộng khắp ở mọi miền đất nước nhưng đều thất bại. Một trong những nguyên nhân của sự thất bại đó là do hệ tư tưởng phong kiến đã lỗi thời, hệ tư tưởng tư sản cũng tỏ rõ bản chất hiếu chiến, xâm lược và phản động, đang xâm phạm nghiêm trọng đến quyền con người và quyền dân tộc cả ở các chính quốc và thuộc địa. Do vậy, các phong trào yêu nước chống thực dân Pháp của nhân dân ta chưa có được mục tiêu chính trị đúng đắn, chưa có phương pháp phù hợp trong tổ chức, tập hợp lực lượng và tiến hành đấu tranh cách mạng. Cùng với chính sách khai thác thuộc địa của thực dân Pháp, một giai cấp mới - giai cấp công nhân đã ra đời. Mặc dù ra đời muộn, số lượng hạn chế nhưng do là đối tượng bóc lột chủ yếu của chính sách khai thác thuộc địa, lại ra đời sau giai cấp tư sản dân tộc nên giai cấp công nhân Việt Nam không bị ảnh hưởng của tư tưởng xét lại, có tinh thần triệt để cách mạng, có chung kẻ thù là đế quốc, phong kiến, tay sai; chung mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Giai cấp công nhân Việt Nam là đại biểu trung thành cho lợi ích của cả dân tộc và là giai cấp duy nhất có khả năng lãnh đạo cách mạng. Như vậy, cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, thực tiễn cách mạng Việt Nam chẳng những đòi hỏi phải có một tổ chức tiền phong để giác ngộ, tập hợp và lãnh đạo quần chúng đấu tranh, 26 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... mà còn có đủ cơ sở xã hội để thành lập một đảng cách mạng chân chính - Đảng Cộng sản của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và cả dân tộc Việt Nam. Nhận thức rõ sự cần thiết phải có Đảng để lãnh đạo cách mạng, Hồ Chí Minh đã tiến hành chuẩn bị những điều kiện cần và đủ cho sự ra đời của Đảng. Theo đó, Người đã tập hợp những thanh niên yêu nước tiêu biểu nhất vào một tổ chức cách mạng với tên gọi Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên để tiến hành giác ngộ cho họ về chủ nghĩa Mác - Lênin và mục tiêu, con đường cách mạng Việt Nam. Trên cơ sở đó, thông qua phong trào “vô sản hóa” của những thanh niên yêu nước được Người giác ngộ để truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào phong trào công nhân và phong trào yêu nước Việt Nam. Đây chính là nguyên nhân tất yếu của sự ra đời các tổ chức cộng sản Việt Nam từ giữa đến cuối năm 1929: Đông Dương Cộng sản Đảng (tháng 6/1929); An Nam Cộng sản Đảng (tháng 7/1929); Đông Dương Cộng sản Liên đoàn (tháng 9/1929). Tuy nhiên, ngay sau đó, thực tế đã cho thấy việc cùng tồn tại ba tổ chức cộng sản trong một nước sẽ không có lợi cho cách mạng. Thực tế đó đã đặt ra cho Nguyễn Ái Quốc một nhiệm vụ trọng đại, cần phải sớm thống nhất ba tổ chức cộng sản thành một đảng chân chính, duy nhất - Đảng Cộng sản Việt Nam, đáp ứng kịp thời đòi hỏi bức thiết mà cách mạng Việt Nam đang đặt ra. Như vậy, thực tiễn thế giới và Việt Nam là yếu tố cơ bản, đầu tiên tác động đến việc hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng và xây dựng, chỉnh đốn Đảng Cộng sản Việt Nam. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 27 Mặt khác, trong quá trình xây dựng và hoạt động của Đảng, trước yêu cầu, nhiệm vụ của từng giai đoạn cách mạng đã giúp cho Hồ Chí Minh rút ra những luận điểm quan trọng trong việc chỉ đạo xây dựng, chỉnh đốn Đảng, phù hợp với đặc điểm, điều kiện cụ thể của cách mạng Việt Nam. c) Nhân tố chủ quan Hồ Chí Minh Tư tưởng là sản phẩm của từng cá nhân cụ thể. Để trở thành lãnh tụ của Đảng, của dân tộc, đồng thời là một nhà tư tưởng vĩ đại, Hồ Chí Minh là người có những phẩm chất cá nhân đặc biệt cao quý và sự trải nghiệm thực tiễn rất phong phú. * Những phẩm chất cao đẹp của Hồ Chí Minh Điều kiện đầu tiên để Hồ Chí Minh trở thành nhà tư tưởng lớn và lãnh tụ của Đảng, của dân tộc chính là Người có tấm lòng yêu nước, thương dân sâu sắc. Trong tâm thức của người Việt Nam, phẩm chất cao quý hàng đầu là lòng yêu nước, vì vậy đây chính là động lực lớn lao để Hồ Chí Minh phấn đấu và hy sinh trọn đời vì dân, vì nước. Người nói: “Lúc đầu, chính là chủ nghĩa yêu nước, chứ chưa phải chủ nghĩa cộng sản đã đưa tôi đi theo Lênin, tin theo Quốc tế thứ ba”1. Vì thế, Hồ Chí Minh trở thành người cộng sản vĩ đại, sáng lập và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt Nam, nhà tư tưởng kiệt xuất của cách mạng Việt Nam mà tư tưởng về xây dựng, chỉnh đốn Đảng là một bộ phận quan trọng hợp thành tư tưởng của Người. Hồ Chí Minh là người có trí tuệ sáng suốt, tầm nhìn sâu rộng. Trí tuệ giúp Người tìm ra lý luận tiên tiến và con đường _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.12, tr.563. 28 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... cứu nước đúng đắn, phù hợp với thực tiễn dân tộc. Ở Pari vào thời điểm tháng 7/1920 không chỉ có Nguyễn Ái Quốc là người Việt Nam duy nhất được đọc bản Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa của V.I. Lênin, nhưng chỉ có Người mới nhận ra: “Đây là cái cần thiết cho chúng ta, đây là con đường giải phóng chúng ta”1. Hồ Chí Minh khẳng định: “Bây giờ học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhưng chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mệnh nhất là chủ nghĩa Lênin”2, muốn cứu nước và giải phóng dân tộc không có con đường nào khác con đường cách mạng vô sản. Việc tìm ra một học thuyết đúng đắn để giải quyết sự bế tắc về đường lối phát triển của dân tộc chính là khẳng định của một tài năng lớn Hồ Chí Minh. Chính trí tuệ làm cho Hồ Chí Minh có sự độc lập, tự chủ trong tư duy và hành động. Đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, Hồ Chí Minh coi đây là “kim chỉ nam” cho hành động, là “cẩm nang thần kỳ” nhưng đó tuyệt nhiên “không phải kinh thánh”3, không phải là học thuyết giáo điều. Ngược lại, Người luôn chủ trương, phải dựa trên những dữ kiện mới của cuộc sống để bổ sung, phát triển nó. Người tiếp thu quan điểm về đảng cộng sản, về xây dựng, chỉnh đốn Đảng của các nhà kinh điển Mác - Lênin một cách sáng tạo chứ không sao chép. Nhờ đó, tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng có nhiều nội dung hết sức mới mẻ mà tiêu biểu là quan điểm về quy luật ra đời, về _______________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.12, tr.562; t.2, tr.289; t.7, tr.120. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 29 bản chất, các nguyên tắc tổ chức và sinh hoạt của Đảng Cộng sản Việt Nam… Trí tuệ giúp Hồ Chí Minh biến tư tưởng thành hiện thực cách mạng, thành nhà tổ chức thực sự tài ba. Thấy được sự cần thiết phải tổ chức một chính đảng cách mạng, ngay từ năm 1921, Hồ Chí Minh đã vượt qua muôn vàn gian khó để truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam và kiên trì chuẩn bị cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam cả về phương diện tổ chức lẫn tư tưởng chính trị. Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã nhận định: “cống hiến vô cùng quan trọng của Hồ Chí Minh là đã xây dựng thành công Đảng Cộng sản ở một nước thuộc địa, nửa phong kiến, kinh tế nông nghiệp lạc hậu, giai cấp công nhân nhỏ bé, nông dân chiếm đại bộ phận dân cư”1. Việc một đảng cách mạng non trẻ mới 15 tuổi đã lãnh đạo nhân dân giành thắng lợi trong Cách mạng Tháng Tám và tiếp tục giành thắng lợi trong hai cuộc kháng chiến bảo vệ độc lập dân tộc đã thể hiện tài năng tổ chức thực tiễn của Hồ Chí Minh. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Hồ Chí Minh thuyết phục nhân dân và nhân loại không chỉ bằng mục tiêu chân chính, trí tuệ xuất chúng mà còn bằng tấm gương đạo đức cao cả. Được khích lệ bởi tấm gương đạo đức của Người, lớp lớp cán bộ, đảng viên của Đảng đã tự nguyện chiến đấu, hy sinh cho sự nghiệp cách mạng và góp phần làm nên “pho lịch sử bằng vàng” của Đảng Cộng sản Việt Nam. Do sự thống nhất _______________ 1. Võ Nguyên Giáp: Tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường cách mạng Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr.155. 30 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... giữa hành động và tư tưởng, Hồ Chí Minh là một nhà tư tưởng bàn nhiều về đạo đức cách mạng. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, tư cách của người cách mạng và sự cần thiết phải xây dựng Đảng về đạo đức là những nội dung được Người hết sức coi trọng. * Hoạt động cách mạng của Hồ Chí Minh Nguyễn Tất Thành - Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh được coi “là một nhà hoạt động chính trị đã đi nhiều nhất, có vốn hiểu biết phong phú nhất về thực tế của các thuộc địa cũng như của các nước tư bản đế quốc chủ yếu trong những thập niên đầu thế kỷ XX”1. Những phẩm chất cao quý của Người do được tôi luyện trong hoạt động thực tiễn với bao thăng trầm càng đạt tới độ tinh tế, sâu sắc. Mặt khác, hoạt động phong phú đã giúp Người rút ngắn quá trình nhận thức của mình. Từ trong thực tiễn cách mạng, Hồ Chí Minh khẳng định: “Cách mệnh trước hết phải có cái gì? Trước hết phải có đảng cách mệnh”2 và đảng đó phải lấy chủ nghĩa Mác - Lênin làm cốt. Thực tiễn hoạt động cách mạng đã giúp Hồ Chí Minh nhận ra sự khác biệt lớn giữa xã hội thuộc địa phong kiến với xã hội tư bản phương Tây. Vì thế, quy luật ra đời của Đảng Cộng sản ở Việt Nam trong quan điểm của Người cũng có những điểm khác so với quy luật ra đời của các đảng cộng sản ở Tây Âu. _______________ 1. Hội đồng Trung ương chỉ đạo biên soạn giáo trình quốc gia các bộ môn khoa học Mác - Lênin: Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003, tr.27. 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.2, tr.289. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 31 Những năm hoạt động trong Đảng Cộng sản Pháp và trong Quốc tế Cộng sản đã làm cho tri thức về công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng của Người mang tầm quốc tế. Điều đó giúp Người vận dụng sáng tạo kinh nghiệm xây dựng Đảng của các nước trên thế giới vào thực tiễn Việt Nam và hình thành quan điểm về sự liên kết lực lượng trong phong trào cộng sản và công nhân thế giới. Nhờ đó, ngay từ buổi đầu thành lập Đảng, Hồ Chí Minh đã xác định: “Trong khi tuyên truyền cái khẩu hiệu nước An Nam độc lập, phải đồng tuyên truyền và thực hành liên lạc với bị áp bức dân tộc và vô sản giai cấp thế giới, nhất là giai cấp vô sản Pháp”1. Thực tiễn lãnh đạo và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt Nam trong 24 năm kể từ thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 cũng giúp Người hình thành tư tưởng về đảng cầm quyền - một nội dung mà sinh thời C. Mác, Ph. Ăngghen và V.I. Lênin ít có điều kiện thực tế để nghiên cứu. Như Hồ Chí Minh đã nói: “Từng bước một, trong cuộc đấu tranh, vừa nghiên cứu lý luận Mác - Lênin, vừa làm công tác thực tế”2, Người đã rút ra những kết luận mang tính chân lý về Đảng Cộng sản Việt Nam, về công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và lấy đó để soi sáng các hoạt động thực tiễn mà Người đã tổng kết: “Thực hành sinh ra hiểu biết, hiểu biết tiến lên lý luận, lý luận lãnh đạo thực hành”3. Thêm nữa, thực tiễn hoạt động cách mạng gian khổ như sự tù đày trong chế độ nhà tù của các lực lượng phản _______________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.3, tr.3; t.12, tr. 563; t.7, tr.120. 32 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... động, hiểu lầm của những người đồng chí cũng góp phần rèn luyện bản lĩnh cách mạng của Người. Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng là kết quả tổng hòa của những điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan, là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa lý luận Mác - Lênin và thực tiễn cách mạng phong phú thông qua bản lĩnh văn hóa, cách mạng của Hồ Chí Minh. II- CÁC GIAI ĐOẠN HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG Nhận thức luôn là một quá trình nên tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng cũng trải qua các giai đoạn tìm tòi, manh nha, phát triển và ngày càng hoàn thiện trên cơ sở nghiên cứu lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin cũng như hoạt động thực tiễn và nhân tố chủ quan của Người. Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng có thể chia làm các giai đoạn lớn sau đây: 1. Giai đoạn trước năm 1930 Đây là giai đoạn hình thành ý chí cứu nước, những quan điểm về đảng cộng sản, chuẩn bị các tiền đề và tổ chức thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam. Nguyễn Sinh Cung sinh ngày 19/5/1890 tại xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An, trong một gia đình nhà Nho yêu nước. Năm 1895, Người cùng gia đình vào sống ở Huế. Sau khi mẹ mất (tháng 02/1901), Người theo cha về quê nhà Kim Liên với tên gọi Nguyễn Tất Thành và theo học tại Trường tiểu học Pháp CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 33 Việt ở Vinh (tháng 9/1905), sau đó vào Huế, học ở Trường tiểu học Đông Ba (1906 - 1908), Trường Quốc học Huế (1908 - 1909), tham gia vào cuộc biểu tình chống thuế của nhân dân Thừa Thiên (tháng 4/1908). Tháng 5/1909, Người theo cha vào Bình Khê, Bình Định và dạy học ở Trường Dục Thanh, Phan Thiết (tháng 8/1910). Từ ngày 03/6/1911, Người được nhận vào làm phụ bếp trên tàu Đô đốc Latusơ Tơrêvin. Ngày 05/6/1911, với tên gọi Văn Ba, Người ra nước ngoài khởi nghiệp với đôi bàn tay trắng, với một ý chí quyết vượt khó khăn, “tìm cách giúp đồng bào”. Kế thừa truyền thống của dân tộc, quê hương, gia đình, Nguyễn Tất Thành sớm có kiến thức văn hóa, thông thạo chữ Hán, chữ quốc ngữ, tiếp xúc với văn hóa phương Đông và sách báo tiến bộ, nghe những từ “Tự do, Bình đẳng, Bác ái” của cuộc cách mạng tư sản Pháp. Từ tuổi thiếu niên, Người đã chịu nhiều ảnh hưởng tư tưởng của các bậc tiền bối yêu nước chống thực dân Pháp, trải qua những gian khổ và nhận biết nỗi khổ nhục của người dân mất nước, thấu hiểu nỗi thống khổ của đồng bào. Rất khâm phục ý chí cách mạng của các vị tiền bối nhưng với sự nhạy cảm và tư duy độc lập, Người muốn tìm con đường khác để giải phóng dân tộc, đưa đất nước phát triển. Hồ Chí Minh viết: “Nhân dân Việt Nam, trong đó có ông cụ thân sinh ra tôi, lúc này thường tự hỏi nhau: Ai là người sẽ giúp mình thoát khỏi ách thống trị của Pháp? Người này nghĩ là Nhật, người khác nghĩ là Anh, có người lại cho là Mỹ. Tôi thấy phải ra nước ngoài xem cho rõ. Sau khi xem xét họ làm ăn ra sao, tôi sẽ trở về giúp đồng bào tôi”1. _______________ 1. “Ba lần nói chuyện với Chủ tịch Hồ Chí Minh”, báo Nhân Dân, số ra ngày 18/5/1965. 34 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... Từ năm 1911, Văn Ba qua nước Pháp và nhiều thuộc địa châu Phi, châu Mỹ. Những năm 1912 - 1913, Người sống ở Mỹ và về nước Anh đầu năm 1914. Những năm tháng gian khổ đó, Người làm nhiều nghề như phụ bếp, quét tuyết, hầu bàn, thợ ảnh... để vừa kiếm sống, vừa tìm hiểu, xem xét. Qua những điều mắt thấy tai nghe, Người dành tình cảm thương yêu những người nghèo khổ, bị bóc lột. Người nhận thức rằng, bất cứ ở đâu dù màu da có khác nhau, trên đời này chỉ có hai giống người: giống người bóc lột và giống người bị bóc lột, và “cũng chỉ có một mối tình hữu ái là thật mà thôi: tình hữu ái vô sản”1. Nguyễn Tất Thành trở lại Pháp khi Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 bùng nổ và thành công, đã ảnh hưởng lớn đến quá trình tìm đường cứu nước của Người. Mặc dù lúc ấy chưa hiểu về nước Nga nhưng Người đã hướng sự chú ý tìm hiểu, tham gia các hoạt động ủng hộ nước Nga Xôviết. Đầu năm 1918, Nguyễn Tất Thành tham gia vào Đảng Xã hội Pháp, Người có dịp gần gũi và hoạt động với các nhà chính trị và văn hóa nổi tiếng ở Pháp như Mácxen Casanh, Pôn Vayăng Cuturiê, Lêông Bơlum… Thay mặt những người Việt Nam yêu nước ở Pháp, ngày 18/6/1919, Người gửi bản Yêu sách của nhân dân An Nam gồm 8 điểm đến Hội nghị Vécxây (Pháp) đòi Chính phủ Pháp thừa nhận các quyền tự do, dân chủ và quyền bình đẳng của dân tộc Việt Nam. _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.1, tr.287. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 35 Tại Pari, Nguyễn Ái Quốc được đọc Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa của V.I. Lênin đăng trên báo L’Humanité, số ra ngày 16 và 17/7/1920 của Đảng Xã hội Pháp. Người bị thu hút bởi những tư tưởng trong Luận cương về đòi hỏi các đảng cộng sản phải giúp đỡ thực sự phong trào cách mạng của các nước thuộc địa và phụ thuộc, cần phải đoàn kết giữa giai cấp vô sản ở các nước tư bản với nhân dân lao động thuộc địa chống kẻ thù chung là đế quốc, phong kiến. Sau này Nguyễn Ái Quốc kể lại: “Luận cương của Lênin làm cho tôi rất cảm động, phấn khởi, sáng tỏ, tin tưởng biết bao! Tôi vui mừng đến phát khóc lên. Ngồi một mình trong buồng mà tôi nói to lên như đang nói trước quần chúng đông đảo: “Hỡi đồng bào bị đọa đày đau khổ! Đây là cái cần thiết cho chúng ta, đây là con đường giải phóng chúng ta”1. Ngày 30/12/1920, Nguyễn Ái Quốc cùng những người theo Quốc tế Cộng sản tuyên bố thành lập Đảng Cộng sản Pháp. Nguyễn Ái Quốc là một trong những người sáng lập Đảng Cộng sản Pháp, đồng thời là người cộng sản Việt Nam đầu tiên. Đây là bước nhảy vọt, thay đổi về chất trong tư tưởng và lập trường chính trị của Người, mở ra con đường cứu nước đúng đắn cho cách mạng giải phóng dân tộc ở Việt Nam và có sức lôi cuốn lớp lớp người Việt Nam yêu nước tin tưởng đi theo. Trở thành người cộng sản đầu tiên của dân tộc Việt Nam, Nguyễn Ái Quốc đứng trên lập trường của giai cấp công nhân, quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin để xây dựng hệ _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.12, tr.562. 36 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... thống quan điểm về Đảng Cộng sản Việt Nam, về xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Từ năm 1921, Nguyễn Ái Quốc tham gia nhiều hoạt động của Đảng Cộng sản Pháp. Tháng 6/1921, Người họp bàn với một số nhà yêu nước Angiêri, Marốc, Tuynidi… đề nghị và được Đảng Cộng sản Pháp đồng ý thành lập Hội Liên hiệp thuộc địa. Nguyễn Ái Quốc được cử vào Ban Chấp hành và là Ủy viên thường trực của Ban Chấp hành. Tuyên ngôn của Hội do Người soạn thảo nhấn mạnh: “Chúng tôi xin nói với anh em rằng, công cuộc giải phóng anh em chỉ có thể thực hiện được bằng sự nỗ lực của bản thân anh em. “Hội Liên hiệp thuộc địa thành lập chính là để giúp đỡ anh em trong công cuộc ấy”… các bạn hãy nhớ lời kêu gọi của Các Mác: “Vô sản tất cả các nước, đoàn kết lại””1. Tuyên ngôn của Hội được viết rút gọn bằng tiếng Việt, in thành truyền đơn và bí mật gửi về Việt Nam. Hội Liên hiệp thuộc địa xuất bản báo Người cùng khổ (Le Paria), Nguyễn Ái Quốc làm chủ nhiệm, kiêm chủ bút từ số 1 đến số 15, viết 30 bài, tập trung vạch trần tội ác của chủ nghĩa thực dân và truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào các thuộc địa. Hội Liên hiệp thuộc địa là một hiện tượng đặc biệt trong lịch sử, là liên minh chống chủ nghĩa thực dân hoạt động ngay tại trung tâm chính trị của nước Pháp. Những năm 1921 - 1923, Nguyễn Ái Quốc tham gia các đại hội của Đảng Cộng sản Pháp, được Đảng Cộng sản Pháp cử đi Mátxcơva (Liên Xô) dự Đại hội lần thứ V Quốc tế Cộng sản và _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.2, tr.138-139. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 37 Đại hội lần thứ I Quốc tế Nông dân với tư cách là đại biểu chính thức của nông dân Đông Dương dự định họp vào tháng 10/1923. Người nói: “Đối với tôi, câu trả lời đã rõ ràng: trở về nước, đi vào quần chúng, thức tỉnh họ, tổ chức họ, đoàn kết họ, huấn luyện họ, đưa họ ra đấu tranh giành tự do, độc lập”1. Ở Liên Xô, Nguyễn Ái Quốc dự nhiều hội nghị quốc tế lớn. Người đọc tham luận tại Đại hội lần thứ I Quốc tế Nông dân (tháng 10/1923) khẳng định vai trò cách mạng của nông dân ở các thuộc địa trong công cuộc giải phóng dân tộc. Đầu năm 1924, Người tham gia lớp học ngắn hạn của Trường đại học Phương Đông. Ngày 23/01/1924, Nguyễn Ái Quốc tham gia lễ tang Lênin và viết bài “Lênin và các dân tộc thuộc địa”, đăng trên báo Sự thật, ngày 27/01/1924, khẳng định Lênin bất diệt sẽ sống mãi trong sự nghiệp của chúng ta. Người khẳng định: Nếu giai cấp vô sản phương Tây coi Lênin là một thủ lĩnh, một lãnh tụ, một người thầy thì các dân tộc phương Đông lại coi Lênin là một con người vĩ đại hơn nữa, cao quý hơn nữa. “Khi còn sống, Người là người cha, thầy học, đồng chí và cố vấn của chúng ta. Ngày nay, Người là ngôi sao chỉ đường cho chúng ta đi tới cuộc cách mạng xã hội. Lênin bất diệt sẽ sống mãi trong sự nghiệp của chúng ta”2. Ngày 23/6/1924, Nguyễn Ái Quốc dự Đại hội lần thứ V Quốc tế Cộng sản tại Mátxcơva. Tại đây, Người đã có bài phát biểu khẳng định tầm quan trọng của cách mạng thuộc địa. Người chỉ rõ: “Tất cả các đồng chí đều biết rằng, hiện nay nọc độc và sức sống của con rắn độc tư bản chủ nghĩa đang tập _______________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.1, tr.209, 257. 38 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... trung ở các thuộc địa hơn là ở chính quốc. Các thuộc địa cung cấp nguyên liệu cho các nhà máy; các thuộc địa cung cấp binh lính cho quân đội của chủ nghĩa đế quốc. Các thuộc địa trở thành nền tảng của lực lượng phản cách mạng”1. Do đó, “Cách mạng ở phương Tây muốn thắng lợi thì nó phải liên hệ chặt chẽ với phong trào giải phóng chống chủ nghĩa đế quốc ở các nước thuộc địa và các nước bị nô dịch”2. Người yêu cầu Đại hội giúp đỡ các dân tộc thuộc địa vì “họ còn thiếu tổ chức, thiếu người lãnh đạo. Quốc tế Cộng sản cần phải giúp đỡ họ tổ chức lại, cần phải cung cấp cán bộ lãnh đạo cho họ và chỉ cho họ con đường đi tới cách mạng và giải phóng”3. Thời gian ở Liên Xô, Nguyễn Ái Quốc đã viết nhiều bài cho các tờ báo. Trong bài viết “Cách mạng Nga và các dân tộc thuộc địa” đăng trên báo La Vie Ouvrière (Đời sống thợ thuyền), số 20, năm 1924, Người viết: “Chủ nghĩa tư bản là một con đỉa có một cái vòi bám vào giai cấp vô sản ở chính quốc và một cái vòi khác bám vào giai cấp vô sản ở các thuộc địa. Nếu người ta muốn giết con vật ấy, người ta phải đồng thời cắt cả hai vòi. Nếu người ta chỉ cắt một vòi thôi, thì cái vòi kia vẫn tiếp tục hút máu của giai cấp vô sản; con vật vẫn tiếp tục sống và cái vòi bị cắt đứt lại sẽ mọc ra”4. Từ những bài báo viết, Người biên soạn thành cuốn sách Bản án chế độ thực dân Pháp, xuất bản năm 1925 ở Pháp. Cuốn sách đề cập tội ác của thực dân Pháp, thức tỉnh các dân tộc thuộc địa, phương hướng đấu tranh, giải phóng các thuộc địa. Cũng trong thời gian ở Liên Xô, Nguyễn Ái Quốc có _______________ 1, 2, 3, 4. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.1, tr.296, 299, 311, 320. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 39 điều kiện so sánh cách mạng các nước, chứng kiến hiện thực xây dựng chủ nghĩa xã hội, thấy được sức mạnh đoàn kết quốc tế; có kiến thức lý luận, thực tiễn, tin tưởng vào con đường cách mạng vô sản và cách mạng giải phóng dân tộc. Nguyễn Ái Quốc khẳng định không thể áp dụng máy móc mà phải vận dụng sáng tạo học thuyết Mác vào điều kiện cụ thể của các thuộc địa. Người chỉ rõ: “Mác đã xây dựng học thuyết của mình trên một triết lý nhất định của lịch sử, nhưng lịch sử nào? Lịch sử châu Âu. Mà châu Âu là gì? Đó chưa phải là toàn thể nhân loại”1, vì vậy phải xem xét lại “cơ sở lịch sử của nó, củng cố nó bằng dân tộc học phương Đông”2. Với suy nghĩ đó, Người hướng về củng cố lý luận bằng thực tiễn cách mạng phương Đông. Ngày 11/11/1924, Người về đến Quảng Châu, “thủ đô” của chính phủ cách mạng Tôn Dật Tiên, Trung Quốc, nơi có nhiều người yêu nước Việt Nam đang hoạt động trong tổ chức Tâm tâm xã. Người dự định sẽ mở lớp huấn luyện chính trị cho những thanh niên yêu nước Việt Nam ở Quảng Châu và từ trong nước sang, từ đó lập ra tổ chức cách mạng của thanh niên; qua huấn luyện và chọn lọc tổ chức này tiến tới thành lập chính đảng vô sản ở Việt Nam. Đầu năm 1925, Nguyễn Ái Quốc bắt liên lạc với những thanh niên trong Tâm tâm xã. Qua tổ chức này, Nguyễn Ái Quốc đã gặp Phan Bội Châu tại nhà ông Hồ Ngọc Lãm và đàm luận về chuyện cứu nước. Phan Bội Châu đã giới thiệu cho Người danh sách 14 nhà yêu nước Việt Nam, tổ chức, giác ngộ _______________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.1, tr.510. 40 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... họ lập ra nhóm Cộng sản đoàn (tháng 02/1925), gồm Lê Hồng Phong, Hồ Tùng Mậu, Lê Hồng Sơn,... Tháng 6/1925, Nguyễn Ái Quốc thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên gồm 9 người, trong đó có Lê Hồng Sơn, Hồ Tùng Mậu, Lê Hồng Phong, Lê Quảng Đạt, Lâm Đức Thụ và 4 người đang đi công tác quân sự. Đồng thời, Người tổ chức ra tờ báo Thanh niên, cơ quan ngôn luận chính thức của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Đây là sáng tạo có chủ đích của Nguyễn Ái Quốc để tiến tới xây dựng một đảng vô sản kiểu mới. Người giải thích, Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên là loại hình tổ chức tiền thân, chưa phải là tổ chức đảng cộng sản. Hội có nhiệm vụ truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, đưa lý luận vào phong trào cách mạng trong nước trước khi thành lập đảng kiểu mới của giai cấp công nhân. Cuối năm 1925, Nguyễn Ái Quốc mở các lớp huấn luyện chính trị, đào tạo cán bộ của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên để tuyên truyền chủ nghĩa Mác - Lênin về trong nước. Chương trình học tập gồm cả lý thuyết và thực hành về những vấn đề cơ bản về chủ nghĩa Mác - Lênin, nguyên tắc hoạt động cách mạng bí mật, kỹ năng thực hành vận động quần chúng. Những bài giảng của Người tại các lớp huấn luyện chính trị nêu trên được Bộ Tuyên truyền của Hội Liên hiệp các dân tộc bị áp bức ở Á Đông xuất bản thành cuốn Đường kách mệnh vào đầu năm 1927. Đường kách mệnh chỉ rõ cần phải học tập tinh thần bất khuất của cách mạng Mỹ, cách mạng Pháp nhưng không thể đi theo: “Cách mệnh Pháp cũng như cách mệnh Mỹ, nghĩa là cách mệnh tư bản, cách mệnh không đến nơi, tiếng là cộng hòa và CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 41 dân chủ, kỳ thực trong thì nó tước lục công nông, ngoài thì nó áp bức thuộc địa”1. Chỉ có cách mạng Nga là cách mạng đến nơi, là đã thành công, tổ chức ra Chính phủ công nông binh, phát đất cho dân cày, công xưởng cho thợ thuyền. Cách mạng Việt Nam sẽ đi theo con đường đó, làm cách mạng giải phóng dân tộc; sau khi cách mạng thắng lợi sẽ đi lên chủ nghĩa xã hội. Cách mạng muốn thắng lợi, “Trước hết phải có đảng cách mệnh, để trong thì vận động và tổ chức dân chúng, ngoài thì liên lạc với dân tộc bị áp bức và vô sản giai cấp mọi nơi. Đảng có vững cách mệnh mới thành công, cũng như người cầm lái có vững thuyền mới chạy. Đảng muốn vững thì phải có chủ nghĩa làm cốt, trong đảng ai cũng phải hiểu, ai cũng phải theo chủ nghĩa ấy. Đảng mà không có chủ nghĩa cũng như người không có trí khôn, tàu không có bàn chỉ nam”2. Tác phẩm còn chỉ rõ vai trò quan trọng của phương pháp cách mạng, cách mạng Việt Nam là một bộ phận của cách mạng thế giới. Tác phẩm đánh dấu bước ngoặt trong cuộc đời hoạt động cách mạng của Nguyễn Ái Quốc, đồng thời là một trong những văn kiện lý luận chính trị đầu tiên của Đảng ta, đặt nền tảng tư tưởng cho đường lối cách mạng Việt Nam thời kỳ sau. Đến Đường kách mệnh có thể khẳng định con đường cứu nước của Nguyễn Ái Quốc đã cơ bản hình thành. Tác phẩm Đường kách mệnh, báo Thanh niên và các tờ báo, nguyệt san bằng nhiều con đường khác nhau, bí mật chuyển về Việt Nam góp phần truyền bá mạnh mẽ chủ nghĩa Mác - Lênin _______________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.2, tr.296, 289. 42 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... và con đường cách mạng vào phong trào công nhân và phong trào yêu nước Việt Nam. Tháng 4/1927, Tưởng Giới Thạch đảo chính, chống Đảng Cộng sản Trung Quốc và khủng bố những người cách mạng Việt Nam ở Trung Quốc. Nguyễn Ái Quốc rời Quảng Châu đi Liên Xô. Được sự giúp đỡ của Quốc tế Cộng sản, Người qua Pháp, Đức, Thụy Sĩ, Italia… Từ tháng 7/1928, Người về Đông Bắc Xiêm hoạt động, dịch và phổ biến các tác phẩm của chủ nghĩa Mác - Lênin và các nhà cách mạng nổi tiếng trong phong trào công nhân quốc tế. Vào những năm 1928 - 1929, tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên lan rộng khắp ba kỳ. Giai cấp công nhân Việt Nam giác ngộ, trở thành lực lượng chính trị độc lập, phong trào phát triển nhanh lan rộng cả nước. Tư tưởng cách mạng của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên chiếm ưu thế và giữ vai trò chủ đạo. Trong vòng bốn tháng (từ tháng 6 đến tháng 9/1929), ở trong nước đã xuất hiện ba tổ chức cộng sản: Đông Dương Cộng sản Đảng, An Nam Cộng sản Đảng và Đông Dương Cộng sản Liên đoàn. Sự tồn tại ba tổ chức cộng sản đã dẫn đến nguy cơ chia rẽ lực lượng cách mạng Việt Nam. Ngày 27/10/1929, Quốc tế Cộng sản đã ra chỉ thị, nêu rõ: “Nhiệm vụ quan trọng nhất và cấp bách nhất của tất cả những người cộng sản Đông Dương là thành lập một đảng cách mạng có tính chất giai cấp của giai cấp vô sản, nghĩa là một Đảng Cộng sản có tính chất quần chúng ở Đông Dương. Đảng đó phải chỉ có một và là tổ chức cộng sản duy nhất ở Đông Dương”1. _______________ 1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, t.1, tr.614. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 43 Tuy nhiên bản chỉ thị này đến tháng 02/1930 mới đến tay Xứ ủy Nam Kỳ. Nhận thức rõ nguy cơ chia rẽ các lực lượng cách mạng, “với tư cách là phái viên của Quốc tế Cộng sản có đầy đủ quyền quyết định mọi vấn đề liên quan đến phong trào cách mạng ở Đông Dương”1, Nguyễn Ái Quốc gấp rút gửi thư triệu tập đại diện các tổ chức cộng sản bàn việc hợp nhất các tổ chức cộng sản. Nguyễn Ái Quốc soạn thảo các văn kiện: Chánh cương vắn tắt của Đảng, Sách lược vắn tắt của Đảng, Chương trình tóm tắt của Đảng và Điều lệ vắn tắt của Đảng cho Hội nghị hợp nhất. Với sự chuẩn bị chu đáo và chủ trì của Nguyễn Ái Quốc, Hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản diễn ra từ ngày 06/01 đến ngày 08/02/1930 tại Cửu Long, Hương Cảng (Trung Quốc). Hội nghị thống nhất xóa bỏ mọi chia rẽ, thành lập một đảng cộng sản duy nhất lấy tên là Đảng Cộng sản Việt Nam, thông qua Chánh cương vắn tắt của Đảng, Sách lược vắn tắt của Đảng, Chương trình tóm tắt của Đảng, Điều lệ vắn tắt của Đảng Cộng sản Việt Nam do Nguyễn Ái Quốc soạn thảo, định kế hoạch thống nhất các tổ chức đảng trong nước và dự kiến thành lập Ban Chấp hành Trung ương lâm thời. Hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản có ý nghĩa như Đại hội thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam. Nguyễn Ái Quốc đã chuẩn bị chu đáo về chính trị, tư tưởng và tổ chức, là người sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt Nam. Tại Hội nghị, Nguyễn Ái Quốc thể hiện rõ quan điểm: Thành lập _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.3, tr.13. 44 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... Đảng Cộng sản Việt Nam chứ không phải là Đảng Cộng sản Đông Dương vì đảng cộng sản mỗi nước trước hết phải thuộc về từng dân tộc, làm nhiệm vụ lãnh đạo nhân dân của dân tộc đó; đường lối, chủ trương của Đảng phải phù hợp với điều kiện của dân tộc đó. Nhấn mạnh nguyên tắc đoàn kết trong Đảng, Nguyễn Ái Quốc yêu cầu các đại biểu bỏ mọi thành kiến xung đột cũ, thành thật hợp tác để thống nhất các nhóm cộng sản Đông Dương, “định kế hoạch thực hiện việc thống nhất trong nước”1. Khẳng định sứ mệnh lịch sử của đảng cộng sản ở một nước thuộc địa là phải lãnh đạo nhân dân tiến hành cuộc cách mạng với hai nhiệm vụ là chống đế quốc và chống phong kiến, giành độc lập dân tộc phải là nhiệm vụ hàng đầu. Đây là sự khác biệt về mục tiêu chiến lược giữa đảng cộng sản ở các nước thuộc địa so với đảng cộng sản ở các chính quốc. Khẳng định bản chất giai cấp công nhân đồng thời cũng khẳng định cơ sở xã hội rộng rãi của Đảng Cộng sản Việt Nam, Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng đã thể hiện sự trưởng thành vượt bậc trong nhận thức của Nguyễn Ái Quốc về đảng cộng sản ở một nước phong kiến, thuộc địa. “Vào thời điểm ấy, hệ thống luận điểm của Hồ Chí Minh mới mẻ đến kỳ lạ, khó lòng tưởng tượng”2. Bằng việc sáng lập ra Đảng Cộng sản Việt Nam, Hồ Chí Minh đã mở ra một trang sử mới cho dân tộc Việt Nam. Từ đây, vận mệnh dân tộc gắn liền với vận mệnh _______________ 1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng Toàn tập, Sđd, t.2, tr.1. 2. Phạm Văn Đồng: Hồ Chí Minh - Tinh hoa và khí phách của dân tộc, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2012, tr.162. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 45 của Đảng Cộng sản Việt Nam. Tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng Cộng sản Việt Nam, về xây dựng, chỉnh đốn Đảng đã có mảnh đất thực tiễn để tiếp tục phát triển. 2. Giai đoạn từ năm 1930 đến năm 1945 Đây là giai đoạn tiếp tục phát triển các quan điểm về Đảng Cộng sản, vai trò của Đảng Cộng sản trong cách mạng giải phóng dân tộc, từng bước hình thành các quan điểm về xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam là cương lĩnh cách mạng giải phóng dân tộc phù hợp với xu thế phát triển của thời đại mới, thể hiện sự nhuần nhuyễn về quan điểm giai cấp, thấm đượm tinh thần dân tộc Việt Nam. Tuy nhiên, ở thời điểm mới ra đời, những luận điểm trong Cương lĩnh lại bị Quốc tế Cộng sản quy kết là “hữu khuynh, là cơ hội chủ nghĩa”, “chỉ lo đến việc phản đế, mà quên mất lợi ích giai cấp tranh đấu”1. Hội nghị lần thứ nhất (tháng 10/1930) của Đảng Cộng sản Đông Dương đã quyết định phải dựa vào các nghị quyết của Quốc tế Cộng sản để “làm cho Đảng thành Bônsơvích hóa”2. Sau này, thực tiễn cách mạng thế giới và trong nước đã chứng minh quan điểm của Nguyễn Ái Quốc là hoàn toàn đúng đắn. Tháng 7/1935, Đại hội lần thứ VII Quốc tế Cộng sản đã phê phán khuynh hướng “tả” trong phong trào cộng sản quốc tế và đưa ra những quan điểm mới phù hợp với quan điểm của Nguyễn Ái Quốc. Trong đó chỉ ra việc phải thành lập mặt trận _______________ 1, 2. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng Toàn tập, Sđd, t.2, tr.110, 112. 46 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... nhân dân rộng rãi chống phát xít và chiến tranh, đối với các nước thuộc địa và nửa thuộc địa, mặt trận dân tộc thống nhất chống đế quốc có tầm quan trọng đặc biệt. Dựa trên quan điểm chỉ đạo của Quốc tế Cộng sản, Hội nghị Trung ương tháng 11/1939 Đảng Cộng sản Đông Dương đã trở lại quan điểm đúng đắn của Nguyễn Ái Quốc tại Hội nghị thành lập Đảng và nhấn mạnh: “Đứng trên lập trường giải phóng dân tộc, lấy quyền lợi dân tộc làm tối cao, tất cả mọi vấn đề của cuộc cách mệnh, kể cả vấn đề điền địa cũng phải nhằm vào cái mục đích ấy mà giải quyết”1. Tháng 5/1941, Hồ Chí Minh chủ trì Hội nghị Trung ương 8 Đảng Cộng sản Đông Dương. Nghị quyết Hội nghị đã thể hiện một số quan điểm của Hồ Chí Minh về chủ trương, nhiệm vụ của Đảng trong giai đoạn lãnh đạo nhân dân giành chính quyền: “Cách mạng Đông Dương trong giai đoạn hiện tại là một cuộc cách mạng dân tộc giải phóng”2. Do đó, lúc này Đảng phải tiếp tục đặt nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên hàng đầu, lợi ích giai cấp phải đặt dưới lợi ích của dân tộc. Đảng Cộng sản Đông Dương chủ trương tôn trọng và thực thi đúng chính sách “dân tộc tự quyết” khi khẳng định: “Sự tự do độc lập của các dân tộc sẽ được thừa nhận và coi trọng”3. Trên cơ sở đó, Đảng vừa phải lãnh đạo mặt trận dân tộc thống nhất đặt trong khuôn khổ từng dân tộc, vừa phải tiến tới thành lập mặt trận chung của ba nước. Kết hợp hài hòa giữa quyền dân tộc tự quyết với sự đoàn kết ba dân tộc _______________ 1, 2, 3. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng Toàn tập, Sđd, t.6, tr.539; t.7, tr.119, 113. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 47 Đông Dương là quan điểm xuyên suốt của Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam. Nhiệm vụ trung tâm của Đảng Cộng sản Đông Dương lúc này là lãnh đạo nhân dân tiến hành khởi nghĩa vũ trang, đi từ khởi nghĩa từng phần tiến tới tổng khởi nghĩa. Muốn vậy, phải tích cực xây dựng lực lượng chính trị, lực lượng vũ trang và xây dựng căn cứ địa cách mạng. Để hoàn thành những nhiệm vụ nặng nề đó, Đảng cần phải nâng cao năng lực tổ chức và lãnh đạo, năng lực vận động, đoàn kết và tổ chức quần chúng. Nguyễn Ái Quốc viết thư kêu gọi đồng bào: “Trong lúc này, quyền lợi dân tộc giải phóng cao hơn hết thảy. Chúng ta phải đoàn kết lại đánh đổ bọn đế quốc và bọn Việt gian đặng cứu giống nòi ra khỏi nước sôi lửa bỏng”1. Nhận thức đúng đắn của Hồ Chí Minh về vai trò, nhiệm vụ của đảng cộng sản trong cách mạng giải phóng dân tộc đã giúp Đảng Cộng sản Đông Dương hoàn thành xuất sắc sứ mệnh lịch sử của mình. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám là thắng lợi của việc xây dựng một đảng cộng sản có đường lối đúng đắn, thống nhất về tư tưởng, vững mạnh về tổ chức và gắn bó chặt chẽ với quần chúng nhân dân. Công lao rèn luyện Đảng, xây dựng, chỉnh đốn Đảng trước hết thuộc về lãnh tụ Hồ Chí Minh. 3. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1969 Đây là giai đoạn phát triển các quan điểm về Đảng Cộng sản Việt Nam cầm quyền và hoàn thiện tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng. _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.3, tr.230. 48 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã đưa cách mạng Việt Nam sang một trang sử mới. Nhân dân ta từ thân phận nô lệ đã trở thành người làm chủ đất nước. Việt Nam từ một nước thuộc địa trở thành một nước độc lập. Đảng Cộng sản Đông Dương từ chỗ phải hoạt động bí mật, không hợp pháp trở thành một đảng cầm quyền và hoạt động công khai. Tuy nhiên, chính quyền cách mạng non trẻ cũng đứng trước muôn vàn khó khăn, thử thách. Đảng Cộng sản Đông Dương tiếp tục lãnh đạo Nhân dân vừa xây dựng chế độ mới, vừa tiến hành hai cuộc kháng chiến thần thánh để giành và bảo vệ độc lập dân tộc. Là nguyên thủ của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và lãnh tụ Đảng, Hồ Chí Minh tiếp tục rèn luyện và dìu dắt Đảng hoàn thành những trọng trách lớn trước dân tộc. Trong các tác phẩm tiêu biểu được viết ở giai đoạn này như: Sửa đổi lối làm việc (1947); Cần, kiệm, liêm, chính (1949); Báo cáo chính trị tại Đại hội đại biểu lần thứ II của Đảng (02/1951); Thường thức chính trị (1953); Đạo đức cách mạng (12/1958); Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân (1969)…, Hồ Chí Minh đã đưa ra một hệ thống các quan điểm toàn diện, sâu sắc về Đảng Cộng sản Việt Nam cầm quyền và từng bước hoàn thiện các quan điểm về xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Khẳng định quyền lãnh đạo duy nhất của giai cấp công nhân, Hồ Chí Minh cho rằng, công nhân là giai cấp lãnh đạo không phải do số lượng mà là do đặc tính cách mạng của họ. Đặc tính cách mạng của giai cấp công nhân là kiên quyết, triệt để, tập thể, có tổ chức, có kỷ luật. Đây cũng là “giai cấp tiền tiến nhất trong sức sản xuất, gánh trách nhiệm đánh đổ chế độ CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 49 tư bản và đế quốc, để xây dựng một xã hội mới, giai cấp công nhân có thể thấm nhuần một tư tưởng cách mạng nhất, tức là chủ nghĩa Mác - Lênin. Đồng thời, tinh thần đấu tranh của họ ảnh hưởng và giáo dục các tầng lớp khác”1. Vì vậy, “quyền lãnh đạo cách mạng chỉ do giai cấp công nhân nắm”2. Người luôn nhất quán trong việc chỉ rõ bản chất của Đảng Cộng sản Việt Nam là mang bản chất giai cấp công nhân nhưng cũng mang tính dân tộc sâu sắc. Do đó, Đảng Cộng sản Việt Nam “là đảng của giai cấp lao động, mà cũng là đảng của toàn dân”3. Nêu ra những nội dung trọng yếu về Đảng Cộng sản Việt Nam với tư cách là một đảng cầm quyền, theo Hồ Chí Minh, Đảng Cộng sản Việt Nam sau khi lãnh đạo quần chúng nhân dân giành được chính quyền phải tiếp tục lãnh đạo toàn xã hội và bộ máy nhà nước để hoàn thành sự nghiệp độc lập dân tộc, dân chủ và chủ nghĩa xã hội. Khi trở thành đảng cầm quyền, Đảng Cộng sản Việt Nam không được thay đổi mục tiêu, lý tưởng của mình mặc dù nhiệm vụ và phương pháp lãnh đạo có nhiều thay đổi. Khi trở thành đảng cầm quyền, Đảng cũng đứng trước những thách thức, khó khăn hết sức to lớn. Để khắc phục căn bệnh quan liêu, cũng như nguy cơ thoái hóa biến chất, Đảng Cộng sản Việt Nam phải quán triệt nguyên tắc: Đảng cầm quyền nhưng dân là chủ, đảng cầm quyền để dân làm chủ và đảng viên của Đảng phải vừa là người lãnh đạo, vừa là người đày tớ thật trung thành của Nhân dân. _______________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.8, tr.256, 257, 276. 50 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... Yêu cầu Đảng Cộng sản Việt Nam phải tuân thủ các nguyên tắc sinh hoạt và tổ chức của một đảng kiểu mới như tập trung dân chủ; tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách; giữ vững kỷ luật và đoàn kết, thống nhất trong Đảng, thực hiện nguyên tắc tự phê bình và phê bình... để xây dựng Đảng trở thành “một đảng to lớn, mạnh mẽ, chắc chắn, trong sạch, cách mạng triệt để”1. Khẳng định tầm quan trọng của đội ngũ cán bộ và chỉ ra những nội dung cơ bản trong công tác cán bộ của Đảng như đánh giá, huấn luyện, sử dụng, cất nhắc, bồi dưỡng cán bộ, yêu thương, chăm sóc cán bộ... với mục tiêu xây dựng đội ngũ cán bộ đủ đức, đủ tài để phục vụ sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Xác định các nội dung chủ yếu trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, Người viết: “Về tư tưởng, nhất định phải học tập lý luận Mác - Lênin”2. “Về đường lối chính trị, Đảng chống khuynh hướng “tả” và khuynh hướng “hữu””3. Về mặt tổ chức, Đảng có hệ thống tổ chức đảng thống nhất từ Trung ương đến cơ sở; trong Đảng “phải có kỷ luật rất nghiêm”. Hồ Chí Minh còn chỉ rõ sự cần thiết phải xây dựng Đảng về đạo đức, củng cố mối quan hệ giữa Đảng với dân. Đặc biệt, Người luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thường xuyên đổi mới, xây dựng và chỉnh đốn Đảng. Nhấn mạnh tầm quan trọng đặc biệt của đạo đức cách mạng, chỉ ra những phẩm chất đạo đức cách mạng tiêu biểu của cán bộ, đảng viên cũng như các nguyên tắc để thực hiện _______________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.7, tr.41; t.8, tr.279, 280. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 51 như nói đi đôi với làm, nêu gương sáng về đạo đức; “xây” đi đôi với “chống” và tu dưỡng đạo đức suốt đời. Người chỉ rõ sự nguy hại của chủ nghĩa cá nhân, những biến tướng đa dạng của nó và cách thức sửa chữa như: phải giáo dục toàn Đảng về lý tưởng cộng sản chủ nghĩa, thực hành tự phê bình và phê bình, khuyến khích nhân dân thật thà phê bình cán bộ, kỷ luật đảng phải nghiêm minh, công tác kiểm tra của Đảng phải chặt chẽ. Người viết: “Chủ nghĩa cá nhân trái ngược với đạo đức cách mạng, nếu nó còn lại trong mình, dù là ít thôi, thì nó sẽ chờ dịp để phát triển, để che lấp đạo đức cách mạng, để ngăn trở ta một lòng một dạ đấu tranh cho sự nghiệp cách mạng”1. Như vậy, trong giai đoạn 1945 - 1969, Hồ Chí Minh đã đề cập những vấn đề trọng yếu của một đảng cầm quyền, về xây dựng, chỉnh đốn Đảng và đề ra hệ thống các biện pháp thiết yếu để xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam trong sạch, vững mạnh. Là người trực tiếp thành lập và rèn luyện Đảng trong 39 năm, Hồ Chí Minh đã đưa ra những chỉ dẫn hết sức quan trọng về công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Đó là một hệ thống các quan điểm độc lập, sáng tạo và là một bộ phận quan trọng hợp thành tư tưởng Hồ Chí Minh. Trải qua một thời gian dài hình thành và phát triển, tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng đã ngày càng hoàn thiện, đáp ứng những yêu cầu của thực tiễn và góp phần củng cố sức mạnh tổng hợp của Đảng Cộng sản Việt Nam. _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.8, tr.602. 52 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... III- KHÁI NIỆM, NỘI DUNG, NGUYÊN TẮC VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG THEO QUAN ĐIỂM CỦA HỒ CHÍ MINH 1. Khái niệm về xây dựng, chỉnh đốn Đảng theo quan điểm của Hồ Chí Minh Quan điểm của Hồ Chí Minh về xây dựng, chỉnh đốn Đảng được hình thành, bổ sung, hoàn thiện là một quá trình lâu dài, gắn liền với tiến trình cách mạng, chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng trong toàn bộ di sản tư tưởng Hồ Chí Minh. Quan điểm này được hình thành, phát triển trong quá trình Hồ Chí Minh tiếp thu bản chất cách mạng, khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin và vận dụng sáng tạo vào điều kiện cụ thể của Việt Nam. Từ thực tiễn hoạt động, Hồ Chí Minh cho rằng, Đảng Cộng sản Việt Nam vừa là người lãnh đạo cách mạng, vừa là người đày tớ thật trung thành của Nhân dân, thực hiện đường lối đó một cách có hiệu quả nhất, luôn giữ vai trò đại diện cho giai cấp công nhân, vì quyền lợi chung của nhân dân lao động. Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, khi các phong trào yêu nước nổ ra liên tiếp thất bại, cách mạng Việt Nam rơi vào tình trạng khủng hoảng về con đường giải phóng dân tộc. Nguyễn Tất Thành - Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã sớm nhận thấy con đường do những thế hệ cha anh đi trước mở ra sẽ không giải phóng được dân tộc, mà một trong những nguyên nhân dẫn đến thất bại của các phong trào yêu nước là do thiếu đường lối chỉ đạo đúng đắn và quyết tâm kháng chiến. Ngày 05/6/1911, trên con tàu Đô đốc Latusơ Tơrêvin, tại cảng Sài Gòn, người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành đã rời Tổ quốc, quyết CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 53 tâm ra đi thực hiện hoài bão giải phóng nước nhà khỏi ách nô lệ của thực dân, đế quốc. Sau thời kỳ hoạt động thực tiễn sôi nổi ở nhiều nước, chính chủ nghĩa yêu nước cùng với những năm tháng tìm tòi không mệt mỏi về lý luận và hoạt động trong phong trào công nhân quốc tế, người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành bất chấp mọi hiểm nguy, đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, tham gia thành lập Đảng Cộng sản Pháp và trở thành nhà hoạt động quốc tế xuất sắc. Hồ Chí Minh đã xem chủ nghĩa Mác - Lênin như “kim chỉ nam” cho sự nghiệp cứu nước, giải phóng dân tộc. Từ phương pháp tiếp cận đúng đắn, khoa học trong kế thừa và phát triển học thuyết Mác - Lênin, đồng thời bám sát thực tiễn cách mạng Việt Nam và thế giới, Hồ Chí Minh đã có những luận điểm sáng tạo góp phần làm phong phú thêm chủ nghĩa Mác - Lênin trong vấn đề cách mạng giải phóng dân tộc. Người vận dụng sáng tạo và truyền bá lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin vào phong trào công nhân và phong trào yêu nước Việt Nam, chuẩn bị về lý luận cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam. Với các tác phẩm Bản án chế độ thực dân Pháp và Đường kách mệnh, đặc biệt là việc xuất bản tờ báo Thanh niên ra ngày 21/6/1925, Người đã chuẩn bị về đường lối chính trị để tiến tới thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam. Tác phẩm Đường kách mệnh đã đặt lên hàng đầu vai trò soi sáng của lý luận khi Nguyễn Ái Quốc dẫn luận điểm nổi tiếng của Lênin: “Không có lý luận cách mệnh, thì không có cách mệnh vận động... Chỉ có theo lý luận cách mệnh tiền phong, đảng cách mệnh mới làm nổi trách nhiệm cách mệnh 54 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... tiền phong”1. Quan điểm đó làm sáng tỏ nhận thức về sự cần thiết phải xây dựng một đảng cách mạng được trang bị lý luận tiền phong, có đường lối chính trị đúng đắn và tổ chức, kỷ luật chặt chẽ, đủ sức đảm đương vai trò lãnh đạo và đưa cách mạng đến thắng lợi: “Trước hết phải có đảng cách mệnh, để trong thì vận động và tổ chức dân chúng, ngoài thì liên lạc với dân tộc bị áp bức và vô sản giai cấp mọi nơi. Đảng có vững cách mệnh mới thành công, cũng như người cầm lái có vững thuyền mới chạy. Đảng muốn vững thì phải có chủ nghĩa làm cốt, trong đảng ai cũng phải hiểu, ai cũng phải theo chủ nghĩa ấy. Đảng mà không có chủ nghĩa cũng như người không có trí khôn, tàu không có bàn chỉ nam”2. Năm 1930, Đảng Cộng sản được thành lập, cùng với đó là Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng ra đời. Yêu cầu đặt ra là phải bảo đảm và giữ vững sự lãnh đạo của Đảng; chăm lo xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức. Năm 1935, Đại hội lần thứ I của Đảng đánh dấu sự khôi phục hệ thống tổ chức của Đảng từ Trung ương đến địa phương, từ trong nước ra ngoài nước; đẩy mạnh cuộc vận động thu phục quần chúng, thống nhất phong trào đấu tranh cách mạng của công nhân, nông dân và các tầng lớp nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng. Căn cứ vào thực tiễn và yêu cầu của cách mạng, Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng nhiệm vụ xây dựng và chỉnh đốn Đảng. Người nhấn mạnh đến các nguyên tắc xây dựng và chỉnh đốn Đảng: nguyên tắc tổ chức là tập trung dân _______________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.2, tr.279, 289. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 55 chủ, coi đây là nhiệm vụ then chốt, có ý nghĩa sống còn của Đảng, quyết định sự thành công của cách mạng. Phải phòng và chống nguy cơ sai lầm về đường lối, bệnh quan liêu và sự thoái hóa, biến chất của cán bộ, đảng viên; Đảng phải thường xuyên tự đổi mới, tự chỉnh đốn, nâng cao trình độ, năng lực lãnh đạo; giữ vững truyền thống đoàn kết, thống nhất trong Đảng, bảo đảm tính dân chủ và kỷ luật trong sinh hoạt đảng; thường xuyên phê bình và tự phê bình, đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân; chăm lo xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên trong sạch, có phẩm chất, năng lực, có sức chiến đấu cao; bồi dưỡng, đào tạo các thế hệ kế tục sự nghiệp cách mạng của Đảng và của dân tộc. Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, hoàn cảnh lịch sử trong nước và thế giới thay đổi, Đảng Cộng sản Đông Dương trở thành đảng cầm quyền, trong khi đó, tình hình kinh tế, chính trị, xã hội trong nước rơi vào khủng hoảng trầm trọng: sản xuất trì trệ, ngân khố quốc gia trống rỗng, nạn đói năm 1945 làm gần 2 triệu người chết chưa khắc phục xong, hơn 90% dân số mù chữ, tệ nạn xã hội còn rất phổ biến, các thế lực phản động ra sức hoạt động chống phá... Vận mệnh dân tộc nguy nan như “ngàn cân treo sợi tóc”. Bối cảnh đó càng đặt cách mạng Việt Nam và Đảng trước yêu cầu và nhiệm vụ mới, đòi hỏi phải nâng cao hơn nữa năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu, đặt ra những yêu cầu nhiệm vụ ngày càng cao đối với công tác xây dựng Đảng. Nếu đảng viên không thật sự vững vàng về chính trị, tư tưởng, không thống nhất cao về ý chí và hành động, không trong sạch về đạo đức; nếu Đảng không chặt chẽ 56 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... về tổ chức, không được Nhân dân ủng hộ thì không thể đủ sức lãnh đạo đưa đất nước tiến lên. Khi cả nước bước vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và can thiệp Mỹ, Hồ Chí Minh đã khởi xướng việc đổi mới cách thức lãnh đạo của Đảng cho phù hợp với điều kiện thực tế. Vì vậy, Hồ Chí Minh nêu ra phương thức lãnh đạo với ba chuẩn mực tiêu biểu: “1. Phải quyết định mọi vấn đề một cách cho đúng. Mà muốn thế thì nhất định phải so sánh kinh nghiệm của dân chúng. Vì dân chúng chính là những người chịu đựng cái kết quả của sự lãnh đạo của ta. 2. Phải tổ chức sự thi hành cho đúng. Mà muốn vậy, không có dân chúng giúp sức thì không xong. 3. Phải tổ chức sự kiểm soát, mà muốn kiểm soát đúng thì cũng phải có quần chúng giúp mới được”1. Theo Hồ Chí Minh, hệ thống chuẩn mực này bảo đảm cho phương thức lãnh đạo của Đảng mang tính khoa học, khách quan, chặt chẽ, nghiêm ngặt và tránh sự tùy tiện, chủ quan. Năm 1949, tại Hội nghị cán bộ lần thứ sáu của Đảng, Hồ Chí Minh yêu cầu phải “chấn chỉnh bộ máy chính quyền từ dưới lên trên, bắt đầu từ xã; dưới làm lên trên, trên làm xuống dưới, tự nhiên mọi việc sẽ thành”2; phải “chỉnh đốn các đoàn thể quần chúng” và “muốn làm được những việc trên, trước hết phải chỉnh đốn nội bộ Đảng”, bởi vì, “Đảng ví như cái máy _______________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.325; t.6, tr.15. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 57 phát điện, các công việc trên ví như những ngọn đèn, máy mạnh thì đèn sáng”1. Theo Hồ Chí Minh, chỉnh đốn Đảng tác động mạnh mẽ đến toàn bộ cục diện chính trị và nâng cao vai trò lãnh đạo tiên phong của Đảng. Đáp ứng những yêu cầu lịch sử giai đoạn 1952 - 1954, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết tác phẩm Thường thức chính trị, gồm 50 bài viết, ký bút danh Đ.X., đăng trên nhiều số báo Cứu quốc trong năm 1953. Thường thức chính trị đã trình bày cụ thể, rõ ràng và bao quát nhiều quan điểm về chính trị: vấn đề giai cấp, nhà nước, cách mạng, các chế độ xã hội, kinh tế, Đảng và một số vấn đề khác, trong đó vấn đề xây dựng, chỉnh đốn Đảng có giá trị lý luận và thực tiễn sâu sắc. Trong tác phẩm, Hồ Chí Minh trích lời của V.I. Lênin: “Chỉ có lý luận tiên tiến, Đảng mới có thể thực hiện vai trò chiến sĩ tiên tiến”2; đồng thời, Người nhấn mạnh: Đối với công cuộc kháng chiến và kiến quốc, lý luận là rất quan trọng. Không hiểu lý luận thì như người mù đi đêm. Lý luận làm cho quần chúng giác ngộ, bày cho quần chúng tổ chức, động viên quần chúng để đấu tranh cho đúng. Nhờ lý luận mà quần chúng hiểu rõ nguyên nhân vì sao mà cực khổ, thấy rõ đường lối đấu tranh để giải phóng mình, hiểu rõ phương pháp đấu tranh. “Có lý luận soi đường thì quần chúng hành động mới đúng đắn, mới phát hiện được tài năng và lực lượng vô cùng tận của mình”3. Ngoài ra, Hồ Chí Minh cho rằng: “Mọi công việc Đảng đều do đảng viên làm. Mọi nghị _______________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.6, tr.15; t.8, tr.279, 277. 58 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... quyết Đảng đều do đảng viên chấp hành. Mọi chính sách của Đảng đều do đảng viên thấu đến quần chúng. Mọi khẩu hiệu, mọi kế hoạch của Đảng đều do đảng viên cố gắng thực hiện”1. Cán bộ là gốc của mọi công việc, trong đó đạo đức là gốc của người cách mạng, Hồ Chí Minh luôn chú trọng đến phẩm chất đạo đức và sự gương mẫu của những người cách mạng. Mọi đảng viên vừa phải nâng cao tinh thần trách nhiệm trước nhân dân, trước Đảng, vừa phải ngăn ngừa và kiên quyết chống lại chủ nghĩa cá nhân. Nếu lợi ích của Đảng và lợi ích của cá nhân mâu thuẫn với nhau, thì lợi ích cá nhân phải tuyệt đối phục tùng lợi ích của Đảng. Năm 1954, sau chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, Hiệp định Giơnevơ được ký kết đánh dấu thắng lợi to lớn của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, miền Bắc Việt Nam được giải phóng và bắt đầu bước vào thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Thực tiễn cách mạng lúc này đã đặt ra nhiều thử thách mới cho Đảng. Trước tình hình đó, Hồ Chí Minh yêu cầu xây dựng một xã hội hoàn toàn mới, chưa từng có trong lịch sử dân tộc ta, thay đổi triệt để những nếp sống, thói quen, ý nghĩ, thành kiến, lối quan hệ sản xuất cũ, xóa bỏ giai cấp bóc lột, xây dựng quan hệ sản xuất mới không có bóc lột và áp bức. Muốn lãnh đạo nhân dân đạt được mục tiêu đề ra, Đảng phải thật sự vững mạnh. Trước yêu cầu đó, Hồ Chí Minh chủ trương tiến hành nhiều đợt học tập chính trị để quán triệt đường lối, quan điểm của Đảng trong toàn Đảng, từ trên xuống dưới. Nhờ đó, phong _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.8, tr.281. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 59 trào “ba xây, ba chống” sau này được phát động rộng khắp trong toàn Đảng, toàn dân, trở thành một cuộc vận động nhằm chỉnh đốn Đảng, củng cố đội ngũ cán bộ, đảng viên trước những nhiệm vụ cách mạng mới. Tháng 5/1968, khi xem xét lại những điều đã viết trong bản Di chúc tháng 5/1965, Hồ Chí Minh nhận thấy “cần phải viết thêm mấy điểm”1. Điểm quan trọng nhất trong mấy điểm trên ấy là “trước tiên là chỉnh đốn lại Đảng, làm cho mỗi đảng viên, mỗi đoàn viên, mỗi chi bộ đều ra sức làm tròn nhiệm vụ đảng giao phó cho mình, toàn tâm toàn ý phục vụ nhân dân”2. Ngày 2/9/1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra đi để lại lời Di chúc cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta với cả tấm lòng yêu nước, thương dân vô hạn. Lời dặn của Người về công tác xây dựng Đảng là “kim chỉ nam” cho cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn Đảng hiện nay: “Đảng ta là một Đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân”3. Có thể thấy trong tư duy của mình, Hồ Chí Minh coi chỉnh đốn Đảng là một nhiệm vụ tất yếu, thường xuyên để Đảng hoàn thành vai trò là người chiến sĩ tiên phong trước giai cấp, dân tộc và nhân dân. Chỉnh đốn Đảng được Hồ Chí Minh coi là nhiệm vụ cấp bách và lâu dài. Khi cách mạng trong giai đoạn _______________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.15, tr.616, 622. 60 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... gặp khó khăn, thì việc chỉnh đốn Đảng để cán bộ, đảng viên củng cố lập trường quan điểm, bình tĩnh, sáng suốt, không tỏ ra bị động, lúng túng, bi quan. Ngay cả khi cách mạng trên đà thắng lợi cũng cần phải chỉnh đốn Đảng để xây dựng những quan điểm, tư tưởng cách mạng khoa học, ngăn ngừa chủ nghĩa cá nhân, tự mãn và rơi vào căn bệnh “kiêu ngạo cộng sản” - theo cách nói của V.I. Lênin. Việc xây dựng và chỉnh đốn Đảng là hai mặt của quá trình thống nhất biện chứng, tác động qua lại lẫn nhau, mặt này lấy mặt kia làm tiền đề, điều kiện tồn tại của mình. Trong xây dựng có chỉnh đốn, chỉnh đốn về thực chất có xây dựng. Chỉnh đốn Đảng nhằm nâng cao năng lực của mỗi đảng viên, mỗi chi bộ để đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của nhiệm vụ thời đại. Muốn chỉnh đốn Đảng thì trước hết “mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đày tớ thật trung thành của nhân dân”1. Để việc chỉnh đốn lại Đảng có kết quả, Đảng “cần phải động viên toàn dân, tổ chức và giáo dục toàn dân, dựa vào lực lượng vĩ đại của toàn dân”2. Trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến việc “phải giữ gìn sự đoàn kết nhất trí của Đảng như giữ gìn con ngươi của mắt mình”3, theo Người, sự đoàn kết nhất trí trong Đảng, trước hết phải được xây dựng trên cơ sở cùng mục đích, lý tưởng thống nhất. _______________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.15, tr.622, 617, 622. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 61 Thống nhất từ tư tưởng đến hành động, những người cộng sản xác định rõ vai trò, trách nhiệm và nghĩa vụ của mình trước Đảng, trước dân tộc để phấn đấu, hy sinh. Hồ Chí Minh thường xuyên giáo dục và căn dặn các đảng viên rằng: “Đảng ta vĩ đại, vì ngoài lợi ích của giai cấp, của nhân dân, của dân tộc, Đảng ta không có lợi gì khác”1, đối với Đảng và nhân dân, chúng ta có nhiệm vụ vẻ vang là: “Suốt đời làm người con trung thành của Đảng, người đầy tớ tận tụy của nhân dân”2. Sự đoàn kết, thống nhất về mục đích, lý tưởng của Đảng là vấn đề cơ bản, cốt lõi bảo đảm cho sự đoàn kết vững chắc, song sự đoàn kết, thống nhất ấy phải được xây dựng, bồi đắp trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, muốn có sự đoàn kết nhất trí trong Đảng, phải thực hành dân chủ phổ biến, đề cao tự phê bình và phê bình và giữ nghiêm kỷ luật của Đảng từ trung ương xuống cơ sở. Khi đã làm tốt điều này, không chỉ thực hiện đúng các nguyên tắc của Đảng mà còn là những yếu tố chính trị tinh thần góp phần đưa cách mạng đến thắng lợi. Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên nhắc nhở đảng viên: “Muốn đoàn kết tốt thì phải phê bình, tự phê bình, phê bình và tự phê bình để đi đến đoàn kết hơn nữa”3, đó là cách tốt nhất để “củng cố và phát triển sự đoàn kết và thống nhất của Đảng”. Tự phê bình và phê bình không chỉ là công việc nhất thời khi cần mới thực hiện mà phải được tiến hành thường xuyên, liên tục trong công tác sinh hoạt hằng ngày ở mọi cấp bộ đảng và đối với mọi đảng viên. _______________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.12, tr.402; t.13, tr.68; t.10, tr.590. 62 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... Đảng viên ở cương vị lãnh đạo, giữ chức vụ càng quan trọng càng phải gương mẫu và thường xuyên, nghiêm chỉnh tự phê bình một cách trung thực, phải biết lắng nghe phê bình thẳng thắn của cấp dưới, của đảng viên, của quần chúng nhân dân để khắc phục, sửa chữa những sai lầm, thiếu sót. Vì tầm quan trọng của vấn đề này, trong tác phẩm Sửa đổi lối làm việc, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dành riêng phần thứ nhất nói về “phê bình và sửa chữa”, trong đó Người nhấn mạnh: “Mỗi cán bộ, mỗi đảng viên, mỗi ngày phải tự kiểm điểm, tự phê bình, tự sửa chữa như mỗi ngày phải rửa mặt. Được như thế thì trong Đảng sẽ không có bệnh mà Đảng sẽ mạnh khỏe vô cùng”1. Là người sáng lập và rèn luyện Đảng, với tinh thần cách mạng và nhãn quan chính trị sắc bén, Hồ Chí Minh đã lý giải sâu sắc, thuyết phục về việc xây dựng, chỉnh đốn Đảng là một tất yếu khách quan: Một là, xuất phát từ vị trí, chức năng và phương thức tồn tại của Đảng. Xây dựng, chỉnh đốn Đảng được hình thành bởi quá trình phát triển liên tục của sự nghiệp cách mạng. Đảng lãnh đạo Nhân dân đánh đổ đế quốc, phong kiến, xây dựng chế độ dân chủ mới, tạo điều kiện tiến dần lên chủ nghĩa xã hội nhằm giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp và giải phóng con người. Sự nghiệp cách mạng do Đảng lãnh đạo là một quá trình, bao gồm nhiều giai đoạn, nhiều thời kỳ; ở mỗi giai đoạn, mỗi thời kỳ có những mục tiêu, nhiệm vụ cụ thể và những yêu cầu riêng. _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.279. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 63 Trước diễn biến của điều kiện khách quan, bản thân Đảng phải tự chỉnh đốn, tự đổi mới để vươn lên làm tròn trách nhiệm trước giai cấp và dân tộc. Việc xây dựng, chỉnh đốn Đảng không bao hàm ý định chủ quan của Hồ Chí Minh. Sinh thời, mỗi khi cách mạng chuyển giai đoạn, bắt đầu triển khai thực hiện nhiệm vụ mới, Hồ Chí Minh bao giờ cũng đề ra chủ trương, biện pháp phù hợp nhằm đáp ứng tốt cho nhiệm vụ cách mạng, trong đó trước hết phải xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Chủ trương đó vừa khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng, vừa thể hiện khả năng nhạy bén làm chủ thời cuộc của Đảng. Đảng lớn lên, trưởng thành gắn liền với quá trình phát triển của đất nước và dân tộc, Đảng thực sự đã là “một cơ thể sống” luôn tự hoàn thiện và phát triển. “Đảng có vững cách mệnh mới thành công, cũng như người cầm lái có vững thuyền mới chạy”1. Sự lãnh đạo của Đảng là tất yếu và có ý nghĩa quyết định đối với thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Yêu cầu của nhiệm vụ cách mạng đối với Đảng đặt ra yêu cầu phải xây dựng, chỉnh đốn Đảng, vừa giúp cho việc thực hiện vai trò đó một cách hiệu quả nhất, vừa để bảo đảm giữ vững vai trò lãnh đạo. Hai là, xuất phát từ thực tiễn của sự nghiệp cách mạng. Thực tiễn sinh động luôn luôn thay đổi không ngừng, phức tạp, đặc biệt trong bối cảnh các thế lực thù địch luôn tìm cách chống phá, lật đổ, tiêu diệt chủ nghĩa xã hội và con đường phát triển do Đảng lãnh đạo. Là một chiến sĩ cách mạng có bề dày tôi luyện trong thực tiễn, Hồ Chí Minh luôn xuất phát từ yêu cầu _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.2, tr.289. 64 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... thực tiễn để xác định xu hướng, cách thức, phương pháp xây dựng Đảng cho phù hợp. Theo Hồ Chí Minh, Đảng sống trong xã hội, là một bộ phận hợp thành cơ cấu của xã hội thì mỗi cán bộ, đảng viên đều chịu ảnh hưởng, tác động của môi trường xã hội, cả cái tốt và cái xấu, cả cái tích cực và cái tiêu cực. Trong hoàn cảnh xã hội thuộc địa nửa phong kiến, kinh tế nông nghiệp là chủ yếu, trình độ sản xuất lạc hậu mà tiến dần lên chủ nghĩa xã hội như Việt Nam, việc xây dựng, chỉnh đốn Đảng càng phải được chú ý quan tâm đặc biệt. Hồ Chí Minh nhận thấy, cách mạng luôn biến chuyển, đặt ra yêu cầu và nội dung ngày càng cao, quy mô ngày càng rộng, phạm vi tác động ngày càng sâu sắc, nhiệm vụ thêm nặng nề, phức tạp. Ngoài ra, theo Hồ Chí Minh, xây dựng, chỉnh đốn Đảng là để không bị tụt hậu trước những chuyển biến đó, bồi dưỡng thêm phẩm chất và năng lực để Đảng xứng tầm và chủ động trước thời cuộc. Vai trò lãnh đạo của Đảng vì thế mà luôn được giữ vững. Xây dựng, chỉnh đốn Đảng còn là nhu cầu tự hoàn thiện của cán bộ, đảng viên, bởi cán bộ là vốn quý của Đảng. Xây dựng và chỉnh đốn giúp cho Đảng củng cố và phát triển đội ngũ cán bộ vừa “hồng”, vừa “chuyên”, tránh được việc cán bộ bị suy thoái, biến chất. Từ đó, góp phần làm cho Đảng trong sạch, vững mạnh hơn. Xây dựng, chỉnh đốn Đảng không chỉ là nhiệm vụ mà còn là nghĩa cử thiêng liêng, cao đẹp của lớp lớp thế hệ đi sau đối với thế hệ trước. Bởi “máu đào” của các anh hùng, liệt sĩ, quần chúng nhân dân đã hy sinh làm cho lá cờ Đảng thêm đỏ chói, sự hy CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 65 sinh anh dũng của họ là sự chuẩn bị cho đất nước “đơm hoa kết trái” độc lập, tự do. Ba là, xuất phát từ yêu cầu về văn hóa, đạo đức đối với Đảng và đối với sự nghiệp cách mạng. Theo Hồ Chí Minh, xây dựng, chỉnh đốn Đảng là cơ hội để mỗi cán bộ, đảng viên tự rèn luyện, tu dưỡng tốt hơn, luôn hoàn thành tốt các nhiệm vụ mà Đảng và Nhân dân giao phó. Thông qua đó, mỗi cán bộ, đảng viên của Đảng quyết tâm suốt đời đấu tranh cho sự nghiệp của Đảng, cho cách mạng, tuyệt đối trung thành với Đảng, với Nhân dân; giữ vững kỷ luật Đảng, luôn gương mẫu thực hiện tốt các chủ trương, đường lối của Đảng; đặt lợi ích của Đảng, của Nhân dân lên trên hết, toàn tâm, toàn ý phục vụ Nhân dân, vì Đảng, vì dân mà hy sinh; ra sức học tập chủ nghĩa Mác - Lênin, gương mẫu tự phê bình và phê bình để nâng cao tư tưởng chính trị, đạo đức nhằm hoàn thiện bản thân và các cán bộ, đảng viên trong cơ quan, đơn vị. Đối với Hồ Chí Minh, văn hóa vừa là mục tiêu, vừa là động lực của Đảng, của sự nghiệp cách mạng. Hiểu theo nghĩa rộng, văn hóa là sự nghiệp cách mạng; hiểu theo nghĩa hẹp, văn hóa là một trong bốn mục tiêu cơ bản của cuộc cách mạng (kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội). Chức năng của văn hóa thể hiện qua: chức năng định hướng, lãnh đạo “văn hóa soi đường cho quốc dân đi… phải đem văn hóa lãnh đạo quốc dân để thực hiện độc lập, tự cường, tự chủ”1; chức năng đào tạo “xúc tiến công tác _______________ 1. Hồ Chí Minh: Về công tác văn hóa văn nghệ, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1971, tr.72. 66 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... văn hóa để đào tạo con người mới và cán bộ mới cho công cuộc kháng chiến kiến quốc”1; chức năng kết nối “văn hóa là sợi dây có khả năng nối liền sự hiểu biết lẫn nhau giữa các quốc gia dân tộc”; chức năng sửa đổi “văn hóa có tác dụng sửa đổi tham nhũng, lười biếng, phù hoa, xa xỉ, sửa xã hội cũ, xây xã hội mới”2. Góc độ nào đó có thể thấy, xây dựng Đảng là xây dựng con người hợp thành Đảng, là xây dựng văn hóa đảng. Hồ Chí Minh coi đạo đức là nền tảng, là gốc rễ của người cán bộ cách mạng. Đạo đức giúp người cán bộ khi gặp khó khăn, gian khổ, thất bại cũng không sợ sệt, rụt rè, lùi bước, không công thần, không quan liêu, không kiêu ngạo; lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ, giữ vững tinh thần, khiêm tốn khi gặp thuận lợi, thành công. Đạo đức cách mạng là gốc của đảng cách mạng. Nếu không có đạo đức cách mạng, Đảng không có sức mạnh, không hoàn thành được sứ mệnh lịch sử trước giai cấp và dân tộc. Để Đảng xứng đáng là một đảng cách mạng chân chính, Đảng là đạo đức, là văn minh, tiêu biểu cho trí tuệ, danh dự, đại diện cho dân tộc và thời đại, thì Đảng phải thường xuyên xây dựng và chỉnh đốn. Chỉ có như vậy, Đảng mới trường tồn, chèo lái con thuyền cách mạng Việt Nam vượt qua những khó khăn, thử thách, vững bước tiến lên phía trước. Theo Hồ Chí Minh, xây dựng, chỉnh đốn Đảng, không chỉ làm cho mỗi cán bộ, đảng viên hiểu rõ, hiểu đúng và thực hành tốt quan điểm, đường lối của Đảng; mà còn giúp cho cán bộ, đảng viên phải tự nhìn lại mình, phát huy mặt tốt, _______________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 7, tr.40; t.9, tr.222. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 67 loại bỏ mặt xấu vốn có trong mỗi con người. Trong cuốn sách Cần kiệm liêm chính, gồm bốn bài báo với bút danh Lê Quyết Thắng, đăng trên báo Cứu quốc, số ra tháng 5, 6/1949, Hồ Chí Minh viết: “Trời có bốn mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông. Đất có bốn phương: Đông, Tây, Nam, Bắc. Người có bốn đức: Cần, Kiệm, Liêm, Chính. Thiếu một mùa, thì không thành trời. Thiếu một phương, thì không thành đất. Thiếu một đức, thì không thành người”1. Hồ Chí Minh cho rằng, mỗi người, nhất là những người có vị trí ảnh hưởng đối với xã hội, đối với cộng đồng phải luôn phấn đấu, tu dưỡng, rèn luyện và thực hành theo bốn đức: cần, kiệm, liêm, chính; thiếu một đức tính cũng không thành người. Những lời dạy của Hồ Chí Minh về vai trò của cần, kiệm, liêm, chính đối với sự phát triển toàn diện con người cho đến nay vẫn còn nguyên giá trị. Đây là những cơ sở khoa học, cách mạng để Đảng vận dụng trong chỉ đạo xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên vừa có đức, vừa có tài, vượt qua mọi cám dỗ, khó khăn để phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân. Cán bộ, đảng viên không phải là thần thánh, họ là con người, họ cũng có hai mặt tốt - xấu, thiện - ác thường xuyên đấu tranh với nhau. Trong môi trường có điều kiện tốt, cán bộ, đảng viên nỗ lực tu dưỡng, phấn đấu, rèn luyện thì mặt tốt, mặt thiện sẽ đẩy lùi mặt xấu, mặt ác. Từ đó, họ sẽ trở thành người tốt, làm gương _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.6, tr.117. 68 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... cho quần chúng nhân dân, đóng góp cho Đảng, cho cách mạng. Ngược lại, trong một môi trường xã hội nhiều điều xấu, không lành mạnh, cán bộ, đảng viên buông thả, thiếu ý chí phấn đấu thì mặt ác, mặt xấu chi phối, kiềm chế mặt tốt, mặt thiện và lúc đó, họ trở thành người bị tha hóa, biến chất, có hại cho Đảng, cho dân, thậm chí trở thành tội phạm. Mặc dù Đảng có những cán bộ, đảng viên luôn tận tụy đóng góp, hy sinh cho cách mạng, nhưng theo Hồ Chí Minh, do điều kiện khó khăn, mà nhiều cán bộ, đảng viên chưa được đào tạo bài bản nên tư tưởng và trình độ chính trị còn yếu kém, thậm chí một số không nhỏ cán bộ, đảng viên có biểu hiện lệch lạc trong tư duy và hành động, như bệnh quan liêu, không nắm vững chính sách kháng chiến, tự lực cánh sinh; nạn tham ô và nhiều khuyết điểm khác. Để mỗi cán bộ, đảng viên luôn giữ gìn phẩm chất đạo đức tốt đẹp của mình, giác ngộ lý tưởng cách mạng, vững vàng trong mọi điều kiện, môi trường xã hội khác nhau thì cùng với sự tự giác rèn luyện, phấn đấu, họ còn cần đến sự giúp đỡ, kiểm soát, quản lý từ phía Đảng. Vì vậy, xây dựng, chỉnh đốn Đảng không thể buông lỏng việc thắt chặt công tác kiểm tra, quản lý cán bộ, đảng viên. Xây dựng, chỉnh đốn Đảng nếu không được đặt đúng vị trí, ngang tầm mà lại buông lỏng kiểm soát, quản lý thì rất dễ làm cho một bộ phận cán bộ, đảng viên bị thoái hóa, biến chất về đạo đức và lối sống, dẫn đến tha hóa cả về chính trị. Hồ Chí Minh viết: “Đảng không phải là một tổ chức để làm quan phát tài. Nó phải làm tròn nhiệm vụ giải CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 69 phóng dân tộc, làm cho Tổ quốc giàu mạnh, đồng bào sung sướng”1. Hồ Chí Minh cũng chỉ ra một loạt bệnh đã phát sinh trong cán bộ, đảng viên. Đó là những bệnh trái ngược với đạo đức cách mạng, như tham lam, lười biếng, kiêu ngạo, hiếu danh, thiếu kỷ luật, óc hẹp hòi, óc địa phương, óc lãnh tụ, hữu danh vô thực, quan liêu, bàn giấy, xa dân, ham danh vị, chủ quan, hình thức, ích kỷ, hủ hóa, hay nói chữ, lụp chụp cẩu thả,... Người cho rằng, nguồn gốc chung của tất cả những thứ bệnh đó là do “chủ nghĩa cá nhân” mà ra: “Chủ nghĩa cá nhân là như một thứ vi trùng rất độc, do nó mà sinh ra các thứ bệnh rất nguy hiểm”2. Trong điều kiện Đảng trở thành đảng cầm quyền thì việc xây dựng, chỉnh đốn Đảng được Hồ Chí Minh coi là công việc càng phải tiến hành thường xuyên, liên tục hơn. Bởi với một nhãn quan đặc biệt nhạy bén về chính trị, Hồ Chí Minh đã nhìn nhận rõ tính hai mặt vốn có của quyền lực: quyền lực có sức mạnh to lớn để cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới nếu biết sử dụng đúng; mặt khác, quyền lực cũng có sức phá hoại ghê gớm nếu người nắm quyền lực bị thoái hóa, biến chất, đi vào con đường ham muốn quyền lực, chạy theo quyền lực, tranh giành quyền lực; lợi dụng quyền lực để lạm quyền, lộng quyền, đặc quyền, đặc lợi, biến quyền lực của Nhân dân thành đặc quyền của cá nhân... Vì vậy, Đảng phải đặc biệt quan tâm đến việc chỉnh đốn và đổi mới để ngăn chặn, đẩy lùi và liên tục tẩy trừ mọi tệ nạn do thoái hóa, _______________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.289, 295. 70 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... biến chất gây ra, trong điều kiện Đảng lãnh đạo chính quyền nhà nước. Nhận thức rõ sự tác động qua lại giữa vai trò lãnh đạo của Đảng và môi trường xã hội, cũng như nhân cách của cán bộ, đảng viên, Hồ Chí Minh đi đến một kết luận mang tính triết lý và thực tiễn sâu sắc, có giá trị to lớn trong việc xây dựng, đổi mới, chỉnh đốn Đảng: “Một dân tộc, một đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”1. Chân lý ấy phản ánh đúng thực tiễn không chỉ phù hợp với cách mạng Việt Nam mà còn bao gồm nhiều đảng cộng sản trên thế giới. Đây chính là lời cảnh tỉnh sâu sắc đối với đảng cộng sản cầm quyền, đối với mỗi đảng viên cộng sản, nhất là đảng viên cộng sản có chức, có quyền, giữ các vị trí then chốt trong bộ máy nhà nước. Từ nhu cầu giải phóng dân tộc theo con đường cách mạng vô sản tới việc vận dụng sáng tạo và phát triển học thuyết Mác - Lênin, Hồ Chí Minh vừa là người sáng lập, vừa là người giáo dục và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt Nam trong gần 40 năm (1930 - 1969). Hồ Chí Minh kết hợp chặt chẽ giữa nhận thức lý luận và hoạt động tổng kết thực tiễn, xác lập nên một hệ thống các quan điểm, tư tưởng để xây dựng Đảng Cộng sản từ khi còn là một nước thuộc địa nửa phong kiến, kinh tế lạc hậu với các đặc điểm văn hóa truyền thống phương Đông. Những quan điểm, tư tưởng đó có tính quy luật, liên quan mật _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.15, tr.672. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 71 thiết tới sự hình thành bản chất của Đảng Cộng sản, tới công tác xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, nhất là trong điều kiện Đảng trở thành đảng cầm quyền. Trong toàn bộ hệ thống quan điểm đó, Hồ Chí Minh có những sáng kiến đặc biệt, phản ánh mối quan hệ giữa tính phổ biến và tính đặc thù của quá trình hình thành đảng vô sản kiểu mới trong điều kiện từng nước; quan điểm về sự thống nhất giữa tính dân tộc, tính nhân dân của Đảng với bản chất giai cấp công nhân. Những quan điểm này là minh chứng cho sự sáng tạo trong tư duy của Hồ Chí Minh, góp phần cụ thể hóa việc vận dụng lý luận Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của đất nước. Việc phát triển, xây dựng, chỉnh đốn Đảng theo tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành nhu cầu tự hoàn thiện, làm trong sạch đạo đức của mỗi cán bộ, đảng viên. Hồ Chí Minh còn thẳng thắn chỉ rõ rằng: “Một Đảng mà giấu giếm khuyết điểm của mình là một Đảng hỏng. Một Đảng có gan thừa nhận khuyết điểm của mình, vạch rõ những cái đó, vì đâu mà có khuyết điểm đó, xét rõ hoàn cảnh sinh ra khuyết điểm đó, rồi tìm kiếm mọi cách để sửa chữa khuyết điểm đó. Như thế là một Đảng tiến bộ, mạnh dạn, chắc chắn, chân chính”1. Nhìn một cách tổng quát, xây dựng, chỉnh đốn Đảng mang tính quy luật và là nhu cầu tồn tại, phát triển của bản thân Đảng, làm cho Đảng xứng đáng là một đảng cách mạng chân chính lãnh đạo sự nghiệp cách mạng to lớn của giai cấp và dân tộc - _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.301. 72 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... một đảng “là đạo đức, là văn minh”1, một đảng tiêu biểu cho trí tuệ, danh dự, lương tâm của dân tộc và thời đại, đây chính là điểm sáng tạo đúng đắn và khoa học trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Việc chỉnh đốn và đổi mới sự lãnh đạo của Đảng là nhằm làm cho Đảng thực sự trong sạch, vững vàng về các mặt chính trị, tư tưởng, đạo đức và tổ chức; làm cho đội ngũ cán bộ, đảng viên không ngừng nâng cao phẩm chất và năng lực trước những yêu cầu, đòi hỏi ngày càng cao, ngày càng phức tạp của nhiệm vụ cách mạng. Đổi mới, chỉnh đốn sẽ làm cho toàn Đảng trở thành một khối thống nhất về nhận thức và tư tưởng, làm cơ sở cho sự thống nhất về hành động, đủ sức chèo lái con thuyền cách mạng Việt Nam vững vàng tiến về phía trước. 2. Nội dung xây dựng, chỉnh đốn Đảng theo quan điểm của Hồ Chí Minh Xây dựng, chỉnh đốn Đảng là nhiệm vụ cấp bách, thường xuyên, liên tục và toàn diện của Đảng. Nghiên cứu có hệ thống các giai đoạn hình thành và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng và chỉnh đốn Đảng, có thể thấy, quan điểm Hồ Chí Minh về xây dựng và chỉnh đốn Đảng tập trung ở bốn nội dung: chính trị, tổ chức, đạo đức và tư tưởng. Hồ Chí Minh không xem nhẹ bất cứ nội dung nào mà luôn có sự phối hợp, xây dựng trên cả bốn mặt. a) Xây dựng, chỉnh đốn Đảng về chính trị Theo Hồ Chí Minh, xây dựng Đảng về chính trị, thực chất _______________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.12, tr.403. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 73 là nâng cao trình độ lý luận cho mỗi cán bộ, đảng viên của Đảng. Do đó, ngay từ khi mới ra đời, Đảng đã chú trọng đến nội dung xây dựng Đảng về chính trị. Trong tác phẩm Đường kách mệnh và Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng, Hồ Chí Minh đều khẳng định, Đảng phải lấy chủ nghĩa Mác - Lênin làm “cốt”, là nền tảng tư tưởng và “kim chỉ nam” cho mọi hoạt động của mình. Xa rời chủ nghĩa Mác - Lênin, không thể đưa một đảng cách mạng đến thành công. Thấu hiểu điều đó hơn ai hết, Hồ Chí Minh đã khẳng định: “… Bây giờ học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhưng chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mệnh nhất là chủ nghĩa Lênin”1. Theo Hồ Chí Minh, chủ nghĩa Mác - Lênin không những là “kim chỉ nam” mà còn là “mặt trời soi sáng” con đường chúng ta đi đến thắng lợi cuối cùng, đi tới chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. Trả lời phỏng vấn của nhà báo Pháp Sáclơ Phuốcniô ngày 15/7/1969, Hồ Chí Minh khẳng định: “Chúng tôi giành được thắng lợi đó là do nhiều nhân tố, nhưng cần phải nhấn mạnh rằng… chúng tôi giành được những thắng lợi đó trước hết là nhờ cái vũ khí không gì thay thế được là chủ nghĩa Mác - Lênin”2. Hồ Chí Minh luôn căn dặn cán bộ, đảng viên không bao giờ được quên rằng, mục đích cuối cùng của Đảng là tiến lên chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. Lập trường kiên định của Đảng là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Mục tiêu của Đảng là mục tiêu, là lập trường của giai cấp công nhân, _______________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.2, tr.268; t.15, tr.589-590. 74 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... của nhân dân lao động và của toàn thể dân tộc. Nếu rời bỏ mục tiêu đó, lập trường đó, Đảng sẽ dao động và không sớm thì muộn, sẽ xa rời chủ nghĩa Mác - Lênin, xa rời lý tưởng cộng sản chủ nghĩa. Là người sáng lập và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt Nam, Hồ Chí Minh luôn dành sự quan tâm đặc biệt cho công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Hồ Chí Minh có hàng trăm bài báo, bài viết đề cập công tác xây dựng Đảng, trong đó có xây dựng Đảng về chính trị. Với Hồ Chí Minh, xây dựng, chỉnh đốn Đảng trước hết là nâng cao sức mạnh chiến đấu, nâng cao năng lực và trí tuệ của Đảng, làm cho Đảng luôn xứng đáng với vai trò “một Đảng cầm quyền”1, luôn “xứng đáng là người lãnh đạo, là người đày tớ thật trung thành của nhân dân”2, một lòng một dạ phục vụ giai cấp, phục vụ Nhân dân, xây dựng Tổ quốc. Xây dựng, chỉnh đốn Đảng là làm cho Đảng ngày càng trở nên trong sạch, vững mạnh về chính trị, đặc biệt là giữ gìn chính trị nội bộ của Đảng; trước hết là xây dựng đường lối chính trị đúng đắn dựa trên học thuyết Mác - Lênin được vận dụng sáng tạo vào điều kiện cụ thể của Việt Nam, đáp ứng được đòi hỏi của thực tiễn cách mạng Việt Nam, phù hợp với xu thế của thời đại. Theo Hồ Chí Minh, phương pháp biện chứng của chủ nghĩa Mác cung cấp một thế giới quan khoa học, là một vũ khí cách mạng mang lại hạnh phúc cho nhân loại. Nhưng Người cũng chỉ ra rằng: “Mác đã xây dựng học thuyết của mình trên một triết lý nhất _______________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.15, tr.622. CHƯƠNG 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG... 75 định của lịch sử, nhưng lịch sử nào? Lịch sử châu Âu. Mà châu Âu là gì? Đó chưa phải là toàn thể nhân loại”1. Hồ Chí Minh cũng nhấn mạnh, trong tư duy, phương pháp cách mạng phải cứng rắn về nguyên tắc và đường lối chiến lược, linh hoạt về biện pháp đấu tranh, mềm dẻo về sách lược, vừa có khả năng tập hợp huy động toàn dân, vừa tranh thủ được sự đồng tình ủng hộ của các lực lượng cách mạng, tạo thành một sức mạnh tổng hợp, chiến thắng bè lũ bán nước và cướp nước. Phải nhận thức trong điều kiện đảng cầm quyền, sự sai lầm về đường lối của Đảng và các căn bệnh quan liêu, mệnh lệnh, xa dân sẽ là nguy cơ của đảng cầm quyền. Hồ Chí Minh từng chỉ ra: ... Bệnh quan liêu là nguy cơ lớn nhất của đảng cầm quyền, là nguyên nhân của nhiều căn bệnh khác. Quan liêu dẫn tới chủ quan, mệnh lệnh, hấp tấp, khi gặp khó khăn thì dễ dao động, ngả nghiêng… Đối với cán bộ, đảng viên, công chức, bệnh quan liêu dẫn tới chỉ biết dùng mệnh lệnh, không biết giải thích, tuyên truyền, “không sát công việc thực tế, không theo dõi và giáo dục cán bộ, không gần gũi quần chúng”2. Vì vậy, phải tránh nguy cơ sai lầm về đường lối chính trị và thói quan liêu, xa dân. Hai điều đó sẽ dẫn tới thất bại của Đảng. Đường lối chính trị của Đảng phải thấm sâu vào mọi cán bộ, đảng viên và Nhân dân, làm cho mọi người đều nắm vững đường lối của Đảng tạo ra sự nhất trí cao trong Đảng và đồng thuận trong xã hội. _______________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.1, tr.509-510; t.7, tr.357. 76 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG, CHỈNH ĐỐN ĐẢNG... Một vấn đề quan trọng trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng về chính trị mà Hồ Chí Minh thường xuyên nhấn mạnh là bảo đảm tính đúng đắn của đường lối chiến lược, sách lược của cương lĩnh cách mạng qua từng thời kỳ khác nhau. Theo Hồ Chí Minh, xây dựng cương lĩnh, đường lối chiến lược, sách lược là sự cụ thể hóa chủ nghĩa Mác - Lênin vào những điều kiện lịch sử cụ thể của cách mạng Việt Nam. Trong suốt quá trình hoạt động của mình, Đảng phải luôn bảo đảm tính đúng đắn của cương lĩnh, đường lối chính trị, dù là trong giai đoạn cách mạng xã hội chủ nghĩa hay trong cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân. Với quan niệm này, Người luôn nhắc nhở, mỗi khi đất nước nảy sinh những vấn đề cần phải được giải đáp về lý luận, thì Đảng phải đứng trên “lập trường, quan điểm, phương pháp của chủ nghĩa Mác - Lênin” để tổng kết những kinh nghiệm thực tiễn và trên cơ sở đó, định ra đường lối, phương pháp và những bước đi cụ thể thích hợp với thực tiễn cách mạng nước ta. Theo quan điểm của Hồ Chí Minh, nội dung xây dựng Đảng về chính trị bao gồm: xây dựng và phát triển hệ tư tưởng chính trị; xây dựng đường lối chính trị; củng cố lập trường chính trị; bảo vệ chính trị; xây dựng và thực hiện nghị quyết; nâng cao bản lĩnh chính trị;... Trong các nội dung trên, theo Hồ Chí Minh, đường lối chính trị là một vấn đề cốt lõi trong sự tồn tại và phát triển lâu dài của Đảng. Hồ Chí Minh nhắc nhở nguy cơ sai lầm về đường lối chính trị gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với vận mệnh của Tổ quốc,