Tự học tiếng Chăm

"Tự học tiếng Chăm 🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Tự học tiếng Chăm Ebooks Nhóm Zalo www.nguoicham.com Page 1 2/1/2012 Inrasara Tự học tiếng Chăm Nxb.Văn hóa Dân tộc - 2003 1 www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara www.nguoicham.com Page 2 2/1/2012 LỜI NÓI ĐẦU Cuốn Tự học tiếng Chăm được biên soạn để dạy khóa “bổ túc” tự nguyện cho khoảng 70 thanh niên Chăm làng Mỹ Nghiệp tỉnh Ninh Thuận vào mùa Thu năm 1975. Sau đó nó được dùng để hướng dẫn cho một số học sinh Chăm lưu trú ở thị xã Phan Rang. Vào năm 1984, Tự học tiếng Chăm được biên soạn lại và đã diễn trình trong một chuyên đề khoa học ở Ban biên soạn sách chữ Chăm – Thuận Hải (cũ) như là một tư liệu cần thiết phục vụ chương trình xóa mù chữ mẹ đẻ trong cộng đồng Chăm. Dự tính cuốn sách sẽ được Nhà xuất bản Giáo dục in vào cuối năm 1985, nhưng do sự bất cẩn của một nhân viên biên tập, bản thảo bị thất lạc. Cuốn sách được viết lại lần ba để thông qua Hội thảo (nghiệp dư ) của các nhân sĩ trí thức Chăm ở làng Mỹ Nghiệp góp ý vào năm 1989. Để ba năm sau, tư liệu này được dùng giảng dạy 2 khóa cho sinh viên nước ngoài tại Trường Đại học khoa học xã hội và nhân văn Tp Hồ Chí Minh. Như vậy, hơn một phần tư thế kỷ, khuôn mặt Tự học tiếng Chăm nhiều lần thay đổi: góp ý, sửa chữa, bổ sung, chỉnh lý. Cuốn sách được bố trí như sau: Chương I: Giới thiệu Bảng chữ cái và dấu âm tiếng Chăm với cả phần chuyển tự và phiên âm. Chuyển tự ở đây được tiếp nhận từ những thành tựu của các nhà nghiên cứu tiếng Chăm đi trước đồng thời qua thực tiễn giảng dạy, hướng dẫn tiếng Chăm và biên soạn Từ điển Chăm – Việt, Từ điển Việt – Chăm của người viết, với những thay đổi phù hợp. Riêng ở phần phiên âm, ở đây nên gọi là VIỆT HÓA thì đúng hơn; ghi như vậy chỉ với mục đích để người Việt và người Chăm biết tiếng Việt dễ học, chứ không là phiên âm đúng nghĩa của nó. Chương II: Các bài học. Với các phần: Âm vần và các ví dụ minh họa; bài học; từ vựng và ngữ pháp trong bài; và sau cùng: hai câu tục ngữ – châm ngôn Chăm. Chương III: Ngữ pháp tiếng Chăm. Giới thiệu cấu trúc cơ bản nhất của từ và câu tiếng Chăm với những Lưu ý cần thiết cho nói và viết tiếng – chữ Chăm. Chương IV: Từ vựng củng cố: Bao gồm vốn từ vựng rất căn bản trong sinh hoạt thường nhật nhưng đã bị lãng quên và được thay thế bằng tiếng Việt trong thế hệ trẻ Chăm ngày nay. Chương V: Bài đọc thêm: Gồm 18 bài văn xuôi, thơ – cả cổ điển lẫn hiện đại, bình dân lẫn bác học, hầu mở một cánh cửa nhỏ cho người học nhìn vào thế giới Văn chương – chữ nghĩa Chăm. Ngoài ra, Bản đồ dân cư Chăm tại Việt Nam, Bảng chữ cái Chăm cổ… cũng cần thiết có mặt trong cuốn sách. Đây không phải là công trình đầu tiên về dạy và học chữ và tiếng Chăm. Nó xuất hiện sau hơn mươi cuốn sách khác – quy mô có, sơ lược có – nên nó cố tránh những khuyết điểm của các người đi trước: hoặc cao, nặng quá hoặc thấp, nhẹ quá. Nhưng bởi đối tượng mà Tự học tiếng Chăm nhắm tới là đại đa số công chúng gồm nhiều thành phần, nhiều lứa tuổi, nhiều trình độ khác nhau cả trong lẫn ngoài cộng đồng Chăm, nên nó không thể tránh được cái điểm yếu riêng của nó. Người viết rất mong nhận được lời góp ý, chỉ giáo của người học lẫn các bậc hiểu biết. Tp.Hồ Chí Minh ngày 10.7.2001 Inrasara 2 www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara www.nguoicham.com Page 3 2/1/2012 BAÛNG CHÖÕ CAÙI VAØ DAÁU AÂM TIEÁNG CHAÊM Baûng chöõ caùi Chaêm (Inö Akhar) a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t K Kh G Gh Ng Ng C Ch J Jh Nh Nh Nhj T Th D Dh N N Ñ kaé khaé kaè khaè ngöé ngaé chaé shaé chaè shaè nhöù nhaé nhjaé taé thaé taè thaè nöé naé ñaé U } V W Y Z [ ] ; ' , . { / : " < > ? Z P P ph B bh M M bb Y R L V X S H A I U E ai O paé paé phaé paè phaè möé maé baé daé raé laé vaé xaé thaé haé aé ié ué eâ ai oâÉ 3 www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara www.nguoicham.com Page 4 2/1/2012 Daáu aâm (takai akhar, pauh) Nhoùm Daáu aâm Chuyeån töï Teân goïi I daáu aâm ñaët treân chöõ ^ % @ ! # a I ô m ng baø laêu takai kié poh thôé tuét kai möé poh ngöé II daáu aâm Ñaët döôùi chöõ ~ * ( * u ö w l takai kué takai köé takai kuaé takai klaé III daáu aâm ñaët tröôùc chöõ - = \ o ai r taèn tha taèn tha taèn tuaø takai kraé IV daáu aâm ñaët sau chöõ ~ ` i h takai kiaé poh chaønìh V daáu aâm ñaët tröôùc vaø treân - @ - $ e au taèn tha poh thôé taèn tha chroh ao VI A k poh kaé chöõ caùi duøng V ng poh ngöé mötai laøm phuï aâm G c poh chaé cuoái N t poh taé R n poh nöé O p poh paé P y poh daé K r poh raé C l poh laé 4 www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara www.nguoicham.com Page 5 2/1/2012 , v poh vaé M x poh xaé VII Daáu aâm keùp Chuyeån töï Teân goïi ^ Ô paø laêu poh thôé tapoâng } I takai kĭ Ùtuêt möê' taølaèm [ Im takai kĭ Ùtuêt möé lingiu $ Ông poh thôé poh ngöé # Ôm poh thôé tuêt möé ( lw takai klaé takai kwaé ) L~ takai klaé takai kué " aung chroh ao poh ngöé > aum chroh ao tuêt möé 5 www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara www.nguoicham.com Page 6 2/1/2012 Baøi 1 : aq^ {^ Vaàn : A ^ vaø ... ^ _a {^ tha moät w^ baø mang ':^ la-a laø a A a_ bA khaé phaân pA taè xeáp nuA tapaé thaúng, thaät iA chaèc khoân ,A vaêc soá phaän :'A alaêc röôïu G _jk oG thaùjk taùt c'G kaølaøjk trôû laïi, laïi 'G laùjk noùi, raèng N _t oN thaùt nguyeän yN maùt maùt n'wN talapaøt laïy R _n w%'R pìlaøn thaùng uwR papaøn (caùi) baøn uR paên caàm, naém O _p aiO kachaèp vöõng, khoûe bO khaêp yeâu /]O hadaêp bia (ñaù) _up ]O dauùp ñeám, keå oO thauùp loùt a'O kalauùp moái coù caùnh 6 www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara www.nguoicham.com Page 7 2/1/2012 Baøi hoïc: .'! Xalam Xin chaøo aiO a-;^ 'S Kachaèp karoâ laêj Maïnh khoûe khoâng aiO a-;^ Kachaèp karoâ Maïnh khoûe pu)A :fR ia^ Taøhlaè angaên Chaøka Toâi teân laø Jaka :fR ayY .I y.^ Angaên kami xaêng Möxa Teân toâi laø Mösa -b$L p/)A u;R g! Khoên taøhlaè paran Chaêm :~^ -w~@N s! ja PieâØt Nam Chuùng toâi laø daân toäc Chaêm nöôùc Vieät Nam -b$L p/)A wG uA Khoên taøhlaè paøjk paé than {# wG -\uF p'N paøjk proêng Taølaøt Chuùng toâi hoïc ôû tröôøng Ñaïi hoïc Ñaø Laït p/)A -p$A uA g=a)# Taøhlaè toïø paé Chakleêng Toâi ôû (laøng) Myõ Nghieäp u'S ayY rR u[)O Palaêj kami naên Pablap Laøng toâi laø Phöôùc Nhôn Töø vöïng vaø ngöõ phaùp: ñaïi töø nhaân xöng a&# tao, toâi kaêu ayY ta, toâi kami p/)A toâi taøhlaè /'&R toâi, tôù haluên =? anh aj /*^ maày hö k&^ noù nhu 7 www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara www.nguoicham.com Page 8 2/1/2012 -b$L ayY chuùng toâi khoên kami -b$L p/)A chuùng toâi khoên taøhlaè y-r$A k&^ chuùng noù mönoé nhu u-r$A =? caùc anh... panoé ai Trong tieáng Chaêm, ñaïi töø soá nhieàu cuõng coù caáu taïo nhö trong tieáng Vieät: -b$L ayY y-r$A + p/)A u-r$A =? Ngoaøi nhöõng ñaïi töø treân, trong tieáng Chaêm coøn coù hai ñaïi töø nhaân xöng mang tính thaân maät ñöôïc duøng cho caû soá ít vaø soá nhieàu: \pS mình, chuùng mình traèj yc@O baïn, caùc baïn mökaêuøp :{K x^ <;# n'# x^ \pS Athaên phaø urang, talang phaø traèj Phaàn thòt veà ngöôøi, phaàn xöông veà mình -r$ {^ i'R [I "aR {^ ps, Nao tha chaølaøn, baêng ikan tha taønaøo Ñi chung ñöôøng, aên caù chung ñaàm 8 www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara www.nguoicham.com Page 9 2/1/2012 Baøi 1: tieáp theo aq^ 1 }n(S Vaàn: A ... P aj ;P raj ñôøi n}P tapaj (con) thoû iP chaøj thaéng K an ,K van böõa :gK achan thaày chan :{K athaên thòt, haït C an iC chaøn löôùi :y^C aman saên usC panan loùt (loøng) , ao c, kaøo xui aw, kapaøo con traâu w'%p, paølitaøo laùc ` ah ,` vah caâu y]` mödah neáu /p` hataøh saùng # ang {# thang nhaø 'w# lapaøng hang '%i# lichaøng cuõng ! am ]! dam böôùc t! ñam ñaùm ;i! rachaøm giaøn 9 www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara www.nguoicham.com Page 10 2/1/2012 Baøi hoïc: .'! Xalam – Xin chaøo p/)A -p$A uA ;J rcK u\r# Taøhlaè toïø paé Raêm, nökaèn Panrang Toâi ôû Vaên Laâm, tænh Ninh Thuaän u'S ;J -p$A \a*` u'S u-'$ Palaêj Raêm toï' kröh palaêj Palao -{F u'S wL -gF thoêng palaêj Paèn Chong Laøng Vaên Laâm ôû giöõa Hieáu Thieän vaø Chung Myõ :sA u'S /^& ;J w%rR Anaé palaêj hu raêm pìnöøn Tröôùc laøng laø röøng raäm '%a&^A u'S rR /&^ [)# n\rR Likuù palaêj naên hu blang tanraên Sau laøng laø moät caùnh ñoàng -p$A nv~^ u'S ;J .I :~^ '%<^ Toïø taphia palaêj Raêm xaêng Ia Liu ÔÛ gaàn Vaên Laâm laø (laøng) Nghóa Laäp u'S .r# -p$A :n` pY u'S ;J Palaêj Xanöêng toïø atah tì palaêj Raêm Laøng Töø Laâm thì ôû caùch xa laøng Vaên Laâm u'S u'^ \wS a^ ;[` ;y*O Palaêj pala praèj ka rabah raböp mĭn y%R -r$ :n` n&A /'S n~R nao atah tué halaêj tian chaøng thuoân palaêj i# {&ZR u'S Queâ höông duø ngheøo khoå, nhöng khi ñi xa bao giôø loøng vaãn nhôù queâ Töø vöïng vaø ngöõ phaùp: Traïng töø chæ nôi choán -e$A ngoé treân, beân treân :'^ -]A ala, doá döôùi, beân döôùi \a*` kröh giöõa p'! taølaèm trong '%e%, lingiu ngoaøi :sA anaé tröôùc '%a&^A likuù sau nv~^ taphia gaàn, caän =iA cheè gaàn :n` atah xa www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 10 www.nguoicham.com Page 11 2/1/2012 Traïng töø chæ nôi choán duøng ñeå xaùc ñònh ñòa ñieåm khoâng gian xaûy ra haønh ñoäng, traû lôøi caâu hoûi “ñaâu, ôû ñaâu”. Trong tieáng Chaêm, chuùng luoân luoân ñaët tröôùc töø chæ nôi choán maø chuùng caàn xaùc ñònh: -p$A '%e%, u'S Toè lingiu palaêj ÔÛ ngoaøi laøng -r$ :sA k&^ Nao anaé nhu Ñi phía tröôùc haén t%` nv~^ c@O Ñih taphja kaêuøp Naèm caïnh nhau r` :-a$A t(^ r` w%;^ :-rF Nöh akoé ñua, nöh pìraø anong Chia ñaàu ñoäi, sôùt vai mang. yr%(M {^ u;R ]&# :pS .=? {^ n~R Mönuùjh tha paran daêu ataèj xaaj tha tian Ngöôøi ñoàng toäc nhö anh em moät loøng. www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 11 www.nguoicham.com Page 12 2/1/2012 Baøi 2: aq^ 2 Vaàn: Ö º^* º*... vaø e k r y Trong baûng chöõ caùi tieáng Chaêm, haàu heát maãu töï ghi phuï aâm ñeàu coù aâm chính baûn chaát laø A. Chæ coù 4 phuï aâm maø ôû töï thaân caùc maãu töï naøy mang aâm chính Ö: e ngö k nhö r nö y mö. Neân khi duøng caùc chöõ caùi naøy ñeå ghi aâm chính “ö” ta khoâng caàn ñaùnh daáu “*” ^ ö :y^ amö cha '!ye^ laêmmöngö cöûa bieån '%y^ limö naêm A öù yA möé baét yrA mönöù ñeû, sinh :rA anöù con öc yA möêc möïc yrA.^ mönöêcxa ngaãm nghó R ön 'eR langön ngan ]yR damön ngoït wrR paønöøn röøng raäm ` öh y` möh vaøng nr` tanöh ñaát r` nöh phaân # öng y# möêng töø 'r# lanöêng roäng yr# mönöng moät phaàn ^* ö /^* hö maày n\a^* takrö thích G öjk eG ngöùjk (caù) côm \a*G kröùjk ñaàm *` öh yn*` mötöh nöûa \a*` kröh giöõa !* öm \a*! kröm tre r! nöm daáu *O öp ;[*O raböùp cöïc www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 12 www.nguoicham.com Page 13 2/1/2012 Baøi hoïc: '%a&# :Ju&R Likaêu aêmpun Xin loãi =? /&^ /-p! o&R Aj hu hatoàm thuên Anh bao nhieâu tuoåi p/)A /&^ {^ u_` Taøhlaè hu tha pluh thalipaên thun {^'%uR o&R Toâi ñöôïc möôøi chín tuoåi =r rY {^ u_` p'%uR Naj ni tha pluh taølipaên Coâ naøy möôøi taùm :y^ p/)A .I {^ <;# Amö taøhlaè xaêng tha urang paèn li-ua wL '%:^( Cha toâi laø moät noâng daân :=yA p/)A fO i%` p'` Ameù taøhlaè ngaé chìh taølaøh Meï toâi deät thoå caåm =r rY yn(S :y^ Naj ni mötuj amö Coâ naøy moà coâi meï :=yA =r }w)S n'S pY p;^A Ameù naj paplaèj talaêj tì taøraøï Meï toâi buoân baùn ngoaøi chôï {# wG }pS wL ut~A Thang paøjk pataèj paèn pañiaé Nhaø tröôøng nghæ naéng (heø) -b$L p/)A =y ;,I u'S Khoên taøhlaè maj ravaêng palaêj Chuùng toâi veà thaêm queâ www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 13 www.nguoicham.com Page 14 2/1/2012 Töø vöïng vaø ngöõ phaùp: Soá töø {^ 1 tha – moät p(^ 2 tuøa – hai a#_ 3 klaêu – ba }^A 4 paù – boán '%y^ 5 limö – naêm rJ 6 naêm – saùu ni&` 7 tachuøh – baûy p'%uR 8 taølipaên – taùm {^'%uR9 thalipaên – chín {^ u_` 10 tha pluh – möôøi {^ u_` {^ 11 tha pluh tha – möôøi moät {^ u_` p(^ 12 tha pluh tuøa – möôøi hai p(^ u_` 20 tuøa pluh – hai möôi p(^ u_` '%y^ 25 tuøa pluh limö – hai möôi laêm {^ ;%n&` 100 tha rituh – moät traêm {^ ;%w&, 1000 tha ripaèu – moät nghìn {^ nyR 10000 tha tamön – möôøi nghìn {^ =h 100000 tha shaj – traêm nghìn {^ -aN 1000000 tha koât – moät trieäu {^ n%A 1000000000 tha tĭ ù – moät tæ Löu yù: 1. Caáu truùc soá töø trong tieáng Chaêm cuõng gioáng nhö trong tieáng Vieät 12540 = 12540 2. Soá töø trong tieáng Chaêm luoân ñöùng tröôùc danh töø a#_ <;# :rA Klaêu urang anöù Ba ñöùa con rJ n&A Naêm tué Saùu giôø /;S '%y^ w%e&R Haraêj limö pìnguèn Ngaøy 5 thöôïng tuaàn www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 14 www.nguoicham.com Page 15 2/1/2012 3. Soá töø thöù töï luoân ñöùng sau danh töø: -r$ p'J n&A ni&` Nao taølaèm tuék tachuøh Ñi luùc baûy giôø pI ]^ }^A Taèng da paù Ñöùng thöù tö a-o$N fO yp^ c%'^ fO yiA Kathoêt ngaé mötaø, kìlaø ngaé möchaèk Ngheøo laøm ra veû giaøu, daïi laïi ra veû khoân ;%w&A uA <;# "aA {# u'S \pS Ripuø paé urang ikaé thang palaêj traèj Baõo ôû xöù ngöôøi, buoäc nhaø laøng mình Baøi 3: aq^ 3 Vaàn: I Y vaø %... Y i rY ni naøy rwY nöpì thaùnh w%rY pìnì Baøni %A i ak%A kanhí vaøng (maøu) yc%A mökĭ Ø nhaø chuøa Baøni ic un%A patĭÙc bình (traø) %V ing b%V khĭng cöôùi ak%V kanhĭng quaên %G ijk ,%G vĭjØk theâu c'%G kaølĭjØk (con) lö %N it /y%N hamĭt nghe :r%N anĭt thöông %R in y%R mĭn nhöng y{%R möthĭn maém %O ip b%O khip chaët i%O chĭøp thöù Naêm iup at%O kañĭÙup gaép an%O katĭuùp nhaép www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 15 www.nguoicham.com Page 16 2/1/2012 %K in u'%K palin toâ '%K lĭn lôïi (raêng) %L in :y%L amĭn (caây) me p%L tĭØn phoá %, iu '%e%, lingiu ngoaøi x%, phìu (con) où %` ih /g%` hachih saïch u'%` palih löïa T im ;T rĭm moïi ykT mönhĭm deät S aêj oS thaêj ai yrS mönaêj taém Baøi hoïc: p/)A :rA '%aS g! Taøhlaè anöù likaêj Chaêm Toâi laø con trai Chaêm y.^ :rA ayS w%rY Möxa anöù kamaêj Pìnì Möxa laø con gaùi Baøni w(@L g! /&^ ;-'^ :cy^ Poàn Chaêm hu raloâ akaømaø mĭn xaêng tha paran y%R .I {^ u;R Ngöôøi Chaêm coù nhieàu toân giaùo nhöng laø moät daân toäc y# /;S -p@` y-r$A ayY Möêng haraêj teàh mönoé kami nao Parí -r$ u;%A Ngaøy kia chuùng toâi ñi Phan Rí ,K rY =,` ny^ -\aF y"%R Van ni veh tamö Krong möĭn Hoâm nay gheù Tuy Phong chôi uc&` c%'G ,@A u\r# Pakuøh kìlaøjk vôé Panrang Ngaøy mai trôû laïi Phan Rang /pS rR y-r$A ayY -r$ Hataèj naên mönoé kami nao ;,I x&!yY :~^\n# ravaêng phuèmmi Iatrang Sau ñoù chuùng toâi seõ ñi thaêm xöù Nha Trang Töø vöïng vaø ngöõ phaùp: Traïng töø chæ thôøi gian \a^-p@` Krateàh /;S -p@` Haraêj teàh www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 16 www.nguoicham.com Page 17 2/1/2012 tröôùc hoâm kia hoâm kia a=\w( Kaproài /;S rY Haraêj ni hoâm qua hoâm nay uc&` Pakuèh a-p@` Kateàh ngaøy mai ngaøy moát <;A rY Uraé ni p/#_ pY rR Taøhlaèu tì naên baây giôø tröôùc ñoù /pS pY rR Hataèj tì naên '%,%A Liví sau ñoù laâu Löu yù: Traïng töø chæ thôøi gian laø traïng töø bieåu thò thôøi gian xaûy ra haønh ñoäng, traû lôøi cho caâu hoûi “khi naøo”, “bao giôø?” -w~@R * /-w~@R /'S Trong tieáng Chaêm, chuùng ñöôïc ñaët tröôùc hay sau caâu cuõng ñöôïc. Nhöng neáu chuùng ôû thôøi quaù khöù thì tröôùc noù coù töø y# -w~@R =? -r$ -\aF Pieàn ai nao Krong? Bao giôø anh ñi Tuy Phong k&^ =y y# -w~@R Nhu mai möêng pieàn? Noù ñeán khi naøo – k&^ =y y# a=\w( Nhu mai möêng kaproài Noù ñeán hoâm qua – k&^ =y '%,%A uiD Nhu mai livik pachôø Noù ñeán laâu roài g~T g^A g^A u=p wA i^A 'G wA '%"Y /iR a)J rY /iR a)J -p@` Chim chaù chaù Pataøj paè chaïø - laùjk paè li-i Hachaøn klaêm ni - hachaøn klaêm teàh Chim xanh xanh Luùa ñaày giaï - baûo ñaày thuùng Möa ñeâm naøy - möa ñeâm kia [I na%A '%,%A [I ,@A Baêng takí liví baêng vôé AÊn ít ñeå coøn ñöôïc aên laâu www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 17 www.nguoicham.com Page 18 2/1/2012 Baøi 4: aq^ 4 Vaàn U: ^& & ^& u a'^& kalu troïc /y^& hamu ñoàng &A u nu&A tapué saùch y'&A mölué laãn uc a'&A kaluéc oå gaø o&A thuêc yeân &# ung n&# tuêng buïng nu&# tapuêng boät &G uêjk '&G luéjk cuoái pr&G taønuèjk noïc &N ut [&N buêt (caây) vieát n'&N taluêt luøn &R un v&R phuên caây /'&R haluên tôù &O up k&O nhuêp nuùp (naáp) ui&O pachuèp giuùp &P uj c&P kuøj guøi cy&P lamuj nhoät &K un g&K chun voâi a&K kuên Khôme &L un j&L shuøn ñaåy q&L thuèn buïi &, aêu :o&, athaêu choù y'&, mölaêu maéc côû &M ujh :&M ujÙh oåi yr&M mönujÙh ngöôøi &` uh k&` nhuh hæ (muõi) ni&` tachuøh baûy &! um g&! chuêm hoân yk&! mönhuêm uoáng www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 18 www.nguoicham.com Page 19 2/1/2012 Baøi hoïc: /;S rY y-r$A p/)A -r$ :~^ \n#B -r$ -{F y-r$A p/)A /&^ -p! :]&NB =? rY u'S an&`B =r rR -p$A uA /y&^ '%-c$A* rcK u;%AB -p$A <;# '%aS -p@` u'S :~^ w%e&AB w%-yV -}# "r^ rcK pY yp%R :~^ \n# rR {^ p'! - p! -w$` w%-yV ], /&^ -n~I prPB -p$A y# -e$A uw&# [(@R -yF \n&R no(%A {~! y# :-v$,B y&^A aS g! -p$A =gA ,@A ;-'^ w%-yV a'R y'I w%yY: w%-yV -}# -a)F c%;P * -}# ;-yD * -}# pJBBB Haraêj ni mönoé taøhlaè nao Jatrang. Nao thoêng mönoé taøhlaè hu toàm adut. Aj ni palaêj Katuh. Naj naên toè paé Hamu Likoè, nökaèn Parí. Toè urang likaêj teàh palaêj Ja Pìnguè. Pìmoàng Poâ Inö Nökaèn tì mötìn Jatrang naên tha taølaèm toàm poøh pìmoàng dao hu tieâng taønöøj. Toè möêng ngoé papuèng boâÊn moêng truên, tathuik sjam möêng apho. Muù kaêj Chaêm toïø cheé vôé raloâ pìmoàng kalaên mölaêng pìmì: pìmoàng Poâ Klong Kìraøj, Poâ Rameâ, Poâ Taèm... Hoâm nay chuùng toâi ñi Nha Trang. Ñi vôùi chuùng toâi coøn coù vaøi ngöôøi baïn. Anh baïn naøy ôû Tuaán Tuù. Coâ kia queâ Trì Ñöùc, Phan Rí. Coøn caäu noï ôû laøng Nghóa Laäp. Thaùp Baø ôû thaønh phoá Nha Trang laø moät trong nhöõng ngoâi thaùp coå coù tieáng. Töø treân ñænh ñoài nhìn xuoáng, caûnh quang thaät ñeïp vaø huøng vó. Ngoaøi Thaùp Baø, toå tieân ngöôøi Chaêm xöa coøn löu laïi nhieàu ngoïn thaùp khoâng keùm phaàn xinh ñeïp: Thaùp Poâ Klong Girai, Poâ Rameâ, Poâ Daêm… Töø vöïng vaø ngöõ phaùp: Ñaïi töø chæ ñònh vaø ñaïi töø baát ñònh Ñaïi töø chæ ñònh, coù: rY ni rR naên naøy noï, ñoù -p@` teàh uaR pakaên kia khaùc Ñaïi töø chæ ñònh luoân luoân ñöùng sau danh töø: <;# rY urang ni ngöôøi naøy nu&A -p@` tapué teàh cuoán saùch kia Ñaïi töø baát ñònh: laø ñaïi töø duøng ñeå chæ soá löôïng toaøn boä, khoâng tröø moät ai hay moät caùi gì. \c@O kraêuøp moïi www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 19 www.nguoicham.com Page 20 2/1/2012 :w%` apìh taát caû -p! /-p! toàm, hatoàm caùc, nhöõng ;T rĭm moïi vaø vò trí cuûa chuùng luoân luoân ñöùng tröôùc danh töø: \c@O -w$` {# kraêuøp poøh thang moïi caên nhaø :w%` \pS apìh traèj moïi ngöôøi a-nD pY w%e&R * g[&K pY a)J Kateâ tì pìnguèn, Chabuên tì klaêm Leã Kateâ vaøo thöôïng tuaàn, leã Chabun vaøo haï tuaàn o&^'&^ "r^ ;rJ * fO \w&A /;S na)J "r^ '%y&^A Thulu inö ranaêm, ngaé pruè haraêj taklaêm inö limuù Caàn cuø ngöôøi khoâng öa, kheùo ñaõi ñöa ngöôøi laïi thích Baøi 5: aq^ 5 Vaàn: Ô D vaø @... D ô apD katôø hoaïn uiD pachôø roài @A ôù g@A chôé nuùi yb@A mökhôé nhieàu, khaù @V ông j@V shôøng vaïc (con) a'@V kalông baøi thaàn chuù @G ôêjk /@G hôêjk hôõi! n@G tôjk kình (traâu) @N ôt - aêt o@N thaêt töôi a@N kôt oâng coá @R ôn - aên w@R pôøn vöôøn '%y@R limaên meàm @O ôp - aêp .@O xaêp tieáng, lôøi ;t@O rañaêp quen aêup c@O kaèup hoï haøng ng@O tachaêup taäp trung @P ôj y@P môj em ;/@P rahôj maùt meû www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 20 www.nguoicham.com Page 21 2/1/2012 @K ôn - aên u@K paên bay /c@K hakaèn troáng @L aên n@L taên tôùi .R Ñoâng Baéc :\c%` Ñoâng Nam www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 64 www.nguoicham.com Page 65 2/1/2012 w-]$O Taây Baéc =r;nY Taây Nam }^A :p%` p'%uR :-a~I boán phöông taùm höôùng www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 65 www.nguoicham.com Page 66 2/1/2012 ÑO LÖÔØNG a@K U p&A a@K caân i^A giaï aiD giaï lôùn :-n$A gaùo (ñong gaïo) t%V oáng tre (ñong gaïo) -nR taán u` chieàu ngang cuûa baøn tay :*# c-'@` töø ñaàu ngoùn tay caùi ñeán cuoái khôùp xöông cuoái cuûa noù g-[^ töø ñaàu ngoùn caùi ñeán cuoái ngoùn troû gc! – gang: töø ñaàu ngoùn caùi ñeán ñaàu ngoùn giöõa (ño ñeàn ñaøi) – töø ñaàu ngoùn caùi ñeán ñaàu ngoùn aùp uùt (ño nhaø cöûa) – töø ñaàu ngoùn caùi ñeán ñaàu ngoùn uùt (ño raïp ñaùm tang) g-aF -?@K töø cuøi choû ñeán khôùp xöông coå tay au(A mJ töø cuøi choû ñeán ñaàu xöông cuûa naém tay /R p'J töø cuøi choû ñeán ñaàu ngoùn giöõa (ño ñeàn ñaøi) /R \a*` töø cuøi choû ñeán ñaàu ngoùn aùp uùt (ño nhaø cöûa) /R '%e%, töø cuøi choû ñeán ñaàu ngoùn uùt (ño raïp ñaùm tang) w%;^ töø khôùp xöông vai ñeán cuoái ngoùn giöõa :-a~I töø cuøi choû tay naøy ñeán ñaàu ngoùn tay kia nu^ :aL saûi tay (ñeå ño nhaø cöûa) nu^ nr` ;%]^ böôùc chaân (ñeå ño ñaát laøm nhaø) KINH TEÁ – CHÍNH TRÒ – XAÕ HOÄI Boä tröôûng g\aY Cai trò u\aI Caûi caùch }w%;&, Caûi tieán }n-cA Caùn boä gaK Canh phoøng b%A gc^ Caûnh giaùc n]@N Caûnh saùt n=a c)I Caàm quyeàn uR .An^ Caáp baäc -w~^ Buoân baùn }w)S n'S www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 66 www.nguoicham.com Page 67 2/1/2012 Caïnh tranh y;~A yw)` Chaáp haønh gO fO Chi nhaùnh g-[~@V Chæ huy uR :-a$A Chieám höõu -nA yA Chinh phuïc n%;%]^ Chænh ñoán iy~@R Chính quyeàn iaK Chuû hoä -}# {# Chuû nhieäm cr(@K Chuû quyeàn :-g$, -c$R Chuû tòch -}# pY Chuû tröông .r# i-;^ Chöùc vuï ir# \w&A Chöùng cöù a.R Chöùng minh thö /;A :fR iY Coâng chuùng xO u;Y Coâng nghieäp ;-[$, i=\yA Coâng nhaân ;cS Coâng ty w&A \a! Coâng vaên /;A /K&# Cô quan u&x^ iaK Cuùng teá y-'~@V'z` Cö truù y-p$A Cöû tri w(@C ;(` -}A Cöûa haøng a)@V Cöùu thöông -pF uo` Danh hieäu e~^ Danh saùch -'$` :fR Ñaúng caáp wIp^ Daân cö w(@C y-p$A Daân soá :-a$A w(@C Daân toäc u;R www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 67 www.nguoicham.com Page 68 2/1/2012 Daân trí :zN u;R Dieãn vaên naq^ Du lòch ;` c)I Dö luaän <;# -t! Döï thaûo p;A p/_, Döï tröõ =gA gc^ Ñaïi bieåu ;^a'^ Ñaïi hoäi -bW -\uF Ñaïi söù -c$R -\uF Ñaøm phaùn =w~ }]` Ñaøn aùp }yb&! Ñaáu giaù }-g$` -]W Ñaáu tranh }-g$` y;qA Ñòa phaän gsK nr` Ñieàu leä ax^ :pN Ñoâ hoä i# }\aI Ñoái ngoaïi y'%e%, Ñoái noäi yp'! Ñoàng chí :]&N oN Ñoàng phuïc {^ ug^ Ñöông chöùc \a*` ir# Giaù -]W Giaùm ñoác cr(@K c)I Haøng hoùa ax^ Haøng nguõ pO Hoà sô /;A \uR Hoä khaåu uw` yf^ Hoäi ñoàng cr&! =w~ Hoäi nghò -kW =w~ Hôïp ñoàng /;A nsO Hôïp leä m@O :p@N Höõu nghò ',R Höõu ích /rT www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 68 www.nguoicham.com Page 69 2/1/2012 Keâ khai =b ;pA Keá hoaïch {&aA ;pA Keát naïp }ny^ Khaùng chieán y;qA Khieáu naïi :-,$, Khoaûn ;x^ Khoâi phuïc }n\a&# Khôûi coâng \n&R Khôûi nghóa -\wA y{&` Kyø haïn c(@R Kyù keát .;A }c(@R Kyû luaät :pN u]^ Kieåm tra ;` -yF Kieán nghò }o&, n-cA Kieåu maãu =.p` Kinh teá a%R -n@A Lai taïo }gy@N Laõi 'w^ Laõnh ñaïo uR :-a$A Laõnh tuï ;^uR :-a$A Lao ñoäng a&'%N Laät ñoå }w)@A Leõ phaûi ctY m@O Leä phí -i~@R :p@N Lí lòch v&R v%A Lí thuyeát :aC .r# Lí töôûng ./p` Lòch söû .Aa=; Lòch söï ;&uA Luaät :p@N Löông thöïc nRfR Löu truù -p$A ](^ Löu tröõ ;y%A ;pA www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 69 www.nguoicham.com Page 70 2/1/2012 Maëc caû }-u$` }-]W Maët traän [)# y{&` Môû roäng }[G Mua baùn wS) n'S Mua chòu w)S n[A Mua maët w)S \p@` Ngaân khoá c'I u;~A Nguyeân lieäu a]^ n-y$, Quan traø \c&^ a]zN Quoác kyø \c! -pA Quoác ca \c! :-}$` Quyeàn löïc .An^ Só quan /'&, w%'# Taøi nguyeân a]^ yrA Taêng giaù }t%A -o^ Taán coâng w'%R Theá chaáp }pI Thu nhaäp f` v~A Thuû kho i# c'I Thuû quyõ {&-[R Thö kí p%aK Thöông maïi aA pJr# Tænh tröôûng cr(@K rcK Toaøn quyeàn -a)$` -c$R Toå quoác wI.^ Toäi phaïm .p&`;a^ Toång coäng /;&# Trang sö n\a*# Trò an }tO rcK Tröng baøy u;# Töôùng u-\rF Töôùng lón auA'%z^ UÛy thaùc -}A i, www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 70 www.nguoicham.com Page 71 2/1/2012 Öôùc löôïng ;.^ Vaên thö ;^iaK Vieân chöùc aK Xuaát binh -}A w(@C CAÙC PHAÏM TRUØ KHAÙC Boå ích y/rT Boä phaän ux^ Boài döôõng }[+A Boån phaän oR uiR Ca nhaïc v'%V Cam keát t(R ugO Caûm töôûng {#a^ Can thieäp u)R'^ Cao caáp -c)F ir# Caên baûn /iN Caáp cöùu , \wS :fR y]&N ]&# ;^ ='( :~^ c)@K /-w~@R aG {Y n@L /# -w$` c[A Töø vöïng: gS : chaøng; =;P: gaày raïc, moûi moøn; =gABBB =gA : môùi ñoù maø ñaõ; y]&N: yeâu ñöông; :;~I z@N: cua loät; -nA: caäy; -.W: möôïn tieáng Vieät, xoùm; c)@K: meät löû; /#: bôø cao (soâng, möông) Chuyeån töï: SUON (Ca dao) Suon cei dahlak jiông rwak Raiy rup dahlak ñô gai payông Urang caik möyut caik jiông Drei yôu ariông mat jauh ginraung Urang caik möyut caik taum Drei tok di saum ev brei angan Möyut yôu ra lwai ia glôr www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 77 www.nguoicham.com Page 78 2/1/2012 Habôr kac si tôl hang blauh gabbak. Dòch: Nhôù anh em nhöõng muoän phieàn Thaân ñaø gaày raïc nhö hình caây que Ngöôøi yeâu nhau môùi ñaáy ñöôïc ñaõ an beà Mình nhö con cua loät laïi queø caøng ñoâi Ngöôøi yeâu nhau môùi ñaáy ñöôïc neân ñoâi Mình sao nhö keû laï phaûi caäy ngöôøi goïi teân Tình ñaâu maõi loäi nöôùc trieàn mieân Bieát bao giôø trôøi nheù cho ñöôïc vin vaøo bôø... 4 :-p$` yp(@R :, i&A pr&A p'J ny^ x&! w%g! -}# /;T y` ;# fO wr@A cR g@A aC np^ g@A -}# fO w%-yV ;# fO wr@A cR :~^ aC np^ g@A -}# ;@O w%-yV yaC a-'F i(^ -'^ ;A rY /&^ -}# /;T y` pY g@A yaC a-'F i(^ tS ;A rY /&^ u'S /;T y` pY g@A Chuyeån töï: ADAUH MÖDWÔN Av juk danuk dalam Tamö bhum Bicam Po Harim Möh Rang ngap banôk gan côk Kal tada côk Po rôp bomong Rang ngap banôk gan ia Kal tada côk Po rôp bomong Mökal Kalaung jwa lo Rak ni hu Po Harim Möh di côk Mökal Kalaung jwa ñei Rak ni hu palei Harim Möh di côk. Dòch: TUÏNG CA AÙo ñen, oâi luõng saâu Vaøo ñaát Ma Laâm thaêm Po Harim Möh Ngöôøi ñaáp ñaäp ngang nuùi www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 78 www.nguoicham.com Page 79 2/1/2012 San söôøn nuùi, Ngaøi döïng ngoïn thaùp Ngöôøi ñaáp ñaäp sang soâng Phaû nuùi baèng, Ngaøi xaây ngoïn thaùp Xöa ñaát Kalong vaéng laïnh Hoâm nay nuùi coù Po Harim Xöa ñaát Kalong hiu quaïnh Hoâm nay nuùi coù xoùm thoân. 5 aq^ ;%=r`:-p$` :, i&A – :, -i$ gsA [&A -\uF – gsA [&A .%N ny^ y'%o%N – nw~A -tF =r ;[` -'^ =? – p(%M -'^ y%A oS '%/%A – oS /&^ :, o&^ – :, uo` gsA [&A n'@` pY -;F :rA g! Chuyeån töï: KADHA RINAIH ADAUH Av juk – av jau Canak bbuk praung – canak bbuk xit Tamö Mölithit – tabiak Ñaung Nai Rabbah to nai – dwis lo mik. Thei lihik – thei hu Av thu – av pathah Canak bbbuk talôh Di raung nök Cam. Dòch: AÙo ñen – aùo tím Buùi toùc lôùn – buùi toùc nhoû Vaøo Phan Thieát – ra Ñoàng Nai Khoå laém coâ – toäi laém chuù Ai maát – ai ñöôïc AÙo khoâ – aùo öôùt Buùi toùc xoå Treân löng ngöôøi Chaêm. 6 aq^ ;%=r` :-p$` w%'R iR – w%'R -bF www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 79 www.nguoicham.com Page 80 2/1/2012 /y&^ ar&^ – /y&^ -qF /y&^ y-;F – /y&^ w%;A /y&^ /'S {~! – /y&^ /'S jA i# Z^ a^)A u'^ ;%nA – u'^ u=p n-;~I -r$ =y n(S :~^ – w&` bA u=p noA :y^ k&^ ](A U :y^ k&^ }i(A :=yA k&^ t(^ w^ =y wA -nV w(S -'^ Z# – w(S -'^ g@A oS =y :~@A i# 'G w~A /S Töø vöïng: y-;F: phöông Nam; -nV: kho nhoû trong nhaø; w%;A: phöông Baéc Chuyeån töï: KADHA RINAIH ADAUH Bilan hajan – Bilan khaung Hamu kanu – hamu dhaung Hamu möraung – hamu birak Hamu halei siam – hamu halei jhak Jang o klak Pala ritak – pala padai. Tarieng nau mai Twei ia – buh khak Padai tathak Amö nhu ywak – amö nhu pajwak Amaik nhu ñwa Ba mai bak tong Bwei lo ong – bwei lo côk Thei mai iôk Jang lac biak hei. Dòch: ÑOÀNG DAO Muøa möa – muøa naéng Ruoäng caïn – ruoäng saâu Ruoäng phía Nam – ruoäng beân Baéc www.nguoicham.com Tu hoc tieng Cham- Inrasara 80 """