🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Truyện cổ Cố Đô Ebooks Nhóm Zalo T R U Y Ệ N C ࠜ C r Đ Ô $H&(IEN DF«C M Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Chào mӯng các bạn đón đӑc đầu sách tӯ dӵ án sách cho thiết bӏ di đӝng Ngu͛n: http://vnthuquan.net/ Tạo ebook: Nguyễn Kim Vӻ. MӨC LӨC Truyện 01 Truyện 02 Truyện 03 Truyện 04 Truyện 05 Truyện 06 Truyện 07 Truyện 08 Truyện 09 Truyện 10 Truyện 11 Truyện 12 Truyện 13 Truyện 14 Truyện 15 Truyện 16 Truyện 17 Truyện 18 T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Truyện 19 Truyện 20 Truyện 21 Truyện 22 Truyện 23 Truyện 24 Truyện 25 Truyện 26 Truyện 27 Truyện 28 Truyện 29 Truyện 30 Truyện 31 Truyện 32 Truyện 33 Truyện 34 Truyện 35 Truyện 36 nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 01 Ai đѭa Thành Thái lên ngôi? Sau ngày Kinh đô thành Huế thất thӫ (1885), vua Hàm Nghi xuất bôn, Kinh thành Huế giặc Pháp canh giӳ, ngai vàng bӓ trӕng. Cái ngai bӓ trӕng ấy trӣ thành mӝt cuӝc tranh chấp giӳa hai ông đại T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả thần có thế lӵc nhất là Nguyễn Hӳu Đӝ và Phan Đình Bình. Ông Đӝ là nhạc gia cӫa Ѭng Kӷ (con nuôi vua Tӵ Đӭc) và ông Bình là ông ngoại cӫa Bӱu Lân (con vua Dөc Đӭc). Ngѭӡi thì muӕn chàng rể cӫa mình làm vua, kẻ thì muӕn cháu ngoại cӫa mình đѭӧc ngӗi trên ngai vàng. Cuӝc tranh chấp đó cuӕi cùng Đӝ đã thành công. Ѭng Kӷ lên ngôi vӟi niên hiệu là Đӗng Khánh. Hậu quả cӫa sӵ việc ấy đã đѭa đến cái chết bi thảm cӫa Phan Đình Bình dѭӟi triều Đӗng Khánh. Không ngӡ ngӗi trên ngai vàng làm tay sai cho Pháp đѭӧc ba năm thì Đӗng Khánh ngӑa bệnh chết. Nam triều và thӵc dân Pháp lại loay hoay tìm ngѭӡi kế vӏ. Mӝt cuӝc vận đӝng đѭӧc chӑn làm vua diễn ra ráo riết. Trong mӝt ngôi nhà nhӓ trong Thành nӝi có mӝt cặp uyên ѭơng đang thì thầm đem chuyện tâm tình xen vào quӕc sӵ: Chàng là mӝt thanh niên Nam Bӝ, nàng là mӝt Công nӳ đài các. Muӕn làm xiêu lòng ngѭӡi yêu thӍnh thoảng cô Công nӳ lại tô điểm cho nhӳng lӡi thӓ thẻ mӝt cái thӣ dài buӗn bã ;hay sau nhӳng nө cѭӡi khuynh quӕc bằng nét mặt ӫ ê buӗn chán. Vẻ kiều mӷ cӫa ngѭӡi ngӑc lúc vui hӟn hӣ, lúc buӗn tái tê, đã khích đӝng đến tận đáy lòng chàng, chàng bӏ sắc đẹp thôi miên nên đã ngoan ngoãn theo mệnh lệnh hӗng nhan. Nàng Công nӳ trình bày hết mӑi khúc nôi và liếc mắt đѭa tình: - "Em cậy yên đó nghe!" Chàng gật đầu xúc đӝng: - "Đѭӧc em cӭ tin ӣ moa đi!" Nàng? Và chàng? - Nàng là bà Công nӳ Thiện Niệm, con Thoại Thai Vѭơng, em vua Dөc Đӭc, cô ruӝt cӫa Bӱu Lâm. - Chàng là Diệp Văn Cѭơng bí thѭ cӫa lãnh sӵ Pháp Reina. Thế rӗi mӝt toà lãnh sӵ đi qua Nam triều, ra vẻ mӝt phái viên cӫa Bảo hӝ, Diệp Văn Cѭơng hӓi các quan Nam triều về chuyện lӵa ngѭӡi kế vӏ thay vua Đӗng Khánh. Và chẳng để các quan Nam trả lӡi, Diệp Văn Cѭơng thản nhiên nói: - "Không hiểu ý kiến các cө lӟn thế nào còn quan lãnh sӵ hình nhѭ Ngài đã đӏnh chӑn con Đӭc Dөc Đӭc, con Đӭc Đӗng Khánh còn nhӓ tuәi quá!" Tuy rằng trong tâm đã ghi tên con Đӗng Khánh nhѭng đѭӧc tin quan lãnh sӵ đã để ý đến con vua Dөc Đӭc, các quan ai cũng dấu nӛi lòng và làm ra bӝ vui vẻ nói: - "Nếu quan lãnh sӵ đã quyết đӏnh nhѭ thế thì chúng tôi cũng vui lòng làm theo". Diệp Văn Cѭơng mӯng thầm, và sau nhӳng câu chuyện thѭӡng Cѭơng cáo tӯ trӣ về tòa lãnh sӵ. Về toà, gặp Reina, Cѭơng bắt ngay chuyện, nhѭng vẫn giӳ thái đӝ điềm tӍnh: - "Về việc lập vua mӟi, tôi đѭӧc tin rằng các quan An Nam đӏnh lӵa con vua Dөc Đӭc vì con vua Đӗng Khánh hãy còn nhӓ tuәi". Reina gật đầu nói: T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả - "Càng hay. Con vua Dөc Đӭc. Tӝi nghiệp vua Dөc Đӭc, tôi biết ngài nhiều khi còn là con con vua Tӵ Đӭc". Nhӳng lӡi nói cua Reina nhѭ có mӝt sӭc mạnh lạ lùng làm rung chuyển cả tâm hӗn Diệp Văn Cѭơng. Thế là con vua Dөc Đӭc là Bӱu Lâm đѭӧc tôn lên làm vua ngay trong nhӳng ngày tết. Tӯ Minh Ý hoàng hậu còn bӏ giam trong Khám đѭӡng cũng đѭӧc tha và đѭa vào ӣ bên cạnh Tӯ Dũ Thái hậu. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 02 Bàn tay tinh xảo Hӗi ӣ Huế, cӕ đạo Benigne Vachet thѭӡng đѭӧc chúa Hiền Nguyễn Phúc Tần (1648 - 1687) gӑi vào Vѭơng phӫ (tại Kim Long) hӓi nhӳng công việc có liên quan đến Tây dѭơng. Mӝt hôm ông nhận đѭӧc mӝt cái đӗng hӗ báo thӭc ӣ bên Tây gӱi qua, liền đѭa vào kính biếu Chúa và hѭӟng dẫn cách xӱ dөng cẩn thận. Cách mấy tháng sau, ngѭӡi thӧ bạc trong Vѭơng phӫ táy máy tháo tung đӗng hӗ ra xem, làm gãy mất mӝt bánh xe răng cѭa, thành ra đӗng hӗ không chạy đѭӧc nӳa. Chúa Hiền sai ngѭӡi bảo cӕ Vachet rằng đӗng hӗ tặng ông đӝ trѭӟc đã hӓng mất rӗi. Vachet lấy đӗng hӗ ra nhà trӑ xem hӓng chӛ nào để chӳa lại. Chӫ nhà trӑ ngѭӡi Thuận Hóa, cũng làm nghề thӧ bạc. Trѭӟc mắt anh ta, Vachet tháo đӗng hӗ ra xem, và chӍ bảo hѭ hӓng tại đâu: - Ӗ, gãy mất mӝt cái răng cѭa thế này, hèn gì đӗng hӗ chẳng chết! Ngѭӡi thӧ bạc xӭ Huế cầm lấy cái bánh xe gãy răng cѭa ngắm nghía giây lát rӗi nói: - Trӡi ơi, tѭӣng hӓng thế nào chӭ thế này thôi thì tôi chӳa đѭӧc ngay ! - Anh chӳa thế nào đѭӧc? Vachet trӕ mắt hӓi. - ChӍ làm mӝt cái bánh răng cѭa mӟi, giӕng hệt cái đã gãy thì khó khăn gì? Anh thӧ bạc quả quyết đáp. Vachet cho đó là mӝt ý nghĩ dại dӝt. Ông đã hết sӭc bình tӍnh giải thích mӝt cách cặn kẻ vӟi ngѭӡi thӧ bạc rằng: - Chuyện máy móc đâu phải là mӝt trò chơi. Phải biết ӣ bên Tây ngѭӡi ta có máy đúc, máy cѭa, máy bào, máy tiện, bao nhiêu công phu mӟi làm nên cái bánh xe này. Anh nghĩ sao mà dễ dàng vậy, đӯng có làm mất công, ngѭӡi ta cѭӡi cho! T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả - Vâng, tôi sẽ làm, ai cѭӡi thì cѭӡi! Anh thӧ bạc nói dӭt khoát. Cuӕi cùng anh thӧ bạc đã làm cho Vachet kinh ngạc. Ông đã tѭӡng thuật lại chuyện này nhѭ sau: "Tôi mất công giảng giải vì nhӳng lẽ gì anh ta sẽ không làm đѭӧc. Nhѭng anh không nghe. Thật sӵ tôi không tin rằng mӝt ngѭӡi thuӣ nay chѭa bao giӡ nói đến máy móc đӗng hӗ lại làm nәi cái bánh xe răng cѭa. Bảo rằng anh ta làm đѭӧc thành công thì chѭa hẳn đúng. Chẳng nhӳng anh làm đѭӧc cái bánh xe răng cѭa ấy thôi mà còn chế tạo đѭӧc mӝt cái đӗng hӗ mӟi nguyên vẹn mӟi kỳ. Khoảng 23 hay 24 ngày sau, anh đặt vào tay tôi hai cái đӗng hӗ giӕng nhau nhѭ đúc, đến nәi mắt tôi nhìn không thể phân biệt đѭӧc cái cũ vӟi cái mӟi làm. Giá nhѭ không phải chính mắt trông thấy thì tôi tѭӣng chӯng nhѭ mình nằm mӝng, không thể nào tin đѭӧc. Hai cái đӗng hӗ lại chạy đúng nhѭ nhau." Cӕ Vachet cuӕi cùng phải nhìn nhận rằng ngѭӡi Việt Nam thật có tѭ chất tӕt về kӻ thuật và khoa hӑc. ChӍ tiếc mӝt điều là cӕ Vachet không ghi tên tuәi và nơi ӣ cӫa ngѭӡi thӧ tinh xảo ấy ӣ đâu. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 03 Cao Bá Quát gặp Nguyễn Hàm Ninh Năm Tân Mão (1831) Cao Bá Quát đӛ Á nguyên trѭӡng thi Hà Nӝi. Năm sau (1832) ông vào kinh đô Huế thi Hӝi. Mӝt thầy mӝt trò quảy níp vào Kinh. Đѭӡng về xӭ Nghệ quanh quanh, đѭӡng về xӭ Huế nhѭ tranh hӑa đӗ... Khi đi gần đến sông Gianh (Linh Giang), ông Quát sӵc nhӟ vùng này có danh sĩ Nguyễn Hàm Ninh ( ngѭӡi làng Trung Ái, huyện Quảng Trạch, Quảng Bình) mӟi đӛ Giải nguyên trѭӡng Thӯa Thiên khoa mӟi rӗi. Ông có ý muӕn gặp mặt nói chuyện cho biết sӭc hӑc cӫa nhà danh sĩ ấy đӕi vӟi mình hơn kém thế nào. Trong lúc đó, chӧt thấy mӝt chàng thanh niên trạc đӝ 24, 25 tuәi cũng đang đi trên đѭӡng, ông bèn hӓi thăm: - Xin hӓi nhӡ bác, bác có biết làng ông thӫ khoa Nguyễn Hàm Ninh cách đây bao xa không? Ngѭӡi thanh niên nhìn ông Quát có vẻ dò xét rӗi nói: - Tôi biết, nhѭng bác hӓi thăm làng ông ấy để làm gì? - Vì tôi nghe ông ấy là danh sĩ - Ông Quát đáp - muӕn đѭӧc gặp mặt để xem có quả thật là danh sĩ T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả không? Ngѭӡi kia lại nhìn ông Quát hӓi: - Bác hẳn là mӝt vӏ tân khoa trên đѭӡng vào Kinh thi Hӝi? - Chính thế - Ông Quát đáp mӝt cách tӵ tin - tôi trông bác cũng có vẻ nho nhã, hẳn bác đã biết danh sĩ Bắc Hà là Cao Bá Quát, vӯa đӛ Á nguyên trѭӡng Hà Nӝi mӟi rӗi chӭ? - Mà danh sĩ ấy tӭc là ngѭӡi đang nói chuyện vӟi tôi đây? Ông Quát cѭӡi ha hả mà nói: - Phải rӗi đấy! Ngѭӡi kia cũng cѭӡi mà nói: - Rӭa là hay quá. Ta cùng vào Kinh luôn thể. Bác muӕn gặp ông Ninh không cần tìm đến nhà nӳa mà cӭ đi trên đѭӡng này, đi nhanh chân lên rӗi sẽ gặp ông ta, vì ông ta cũng vào thi Kinh. Ông Quát bèn đi nhanh chân, mong để gặp đѭӧc ngѭӡi muӕn gặp. Nhѭng đi đã khá lâu, vẫn chẳng thấy ai là Nguyễn Hàm Ninh cả, ông Quát chӧt hӓi ngѭӡi kia: - À, tôi quên hӓi bác vӟi Thӫ khoa Ninh, có là chӛ quen biết gì không? - Sao lại không! Ông Thӫ khoa Ninh là thầy hӑc cӫa tôi! - Thế à? Vậy chắc là bác có biết nhӳng thơ văn cӫa ông Thӫ khoa. Bác làm ơn thӱ đӑc cho tôi nghe mấy bài! - Thơ văn cӫa thầy tôi nhiều lắm, nhѭng xin thú thật, tôi chẳng nhӟ đѭӧc bài nào hết. Ông Quát buӗn bӵc: - Lạ chѭa! Hӑc trò mà lại chẳng thuӝc đѭӧc mӝt bài thơ nào cӫa thầy! - Thật đó mà! Vì tôi vô tâm. Bây giӡ trên quảng đѭӡng xa, nếu chúng ta muӕn lấy thơ văn làm vui bác nên ra đầu bài để cho tôi làm, rӗi xin nhӡ bác sӱa chӳa lại hӝ. Ông Quát liền ra đề thơ để ngѭӡi kia làm thì ngѭӡi kia làm rất nhanh và thơ rất xuất sắc khiến ônh Quát hết sӭc kinh ngạc. Ông thầm nghĩ: hӑc trò đã giӓi nhu thế thì chắc chắn Nguyễn Hàm Ninh là ngѭӡi có thӵc tài. Tӯ đó hai ngѭӡi cùng làm thơ xѭӟng hӑa quên cả nhӳng nhӑc mệt qua truông nhà Hӗ, qua đại trѭӡng sa cӫa đѭӡng vô Kinh. Vào đến Kinh cũng không thấy ông Ninh. Lúc cáo biệt ông Quát hӓi ông Ninh đâu, ngѭӡi kia bảo ông Quát chiều hôm sau đến phӕ ấy, nhà ấy sẽ gặp cả mình và cả tôn sѭ Nguyễn Hàm Ninh, vì nơi ấy là nơi mӛi lần vào Kinh ông Ninh đều đến ӣ trӑ. Đúng hẹn chiếu hôm sau tìm đến nơi hẹn thì mӟi vӥ lẽ rằng ông Thӫ khoa Nguyễn Hàm Ninh chính là ngѭӡi bạn đӗng hành cӫa mình đã xѭӟng hӑa vӟi nhau suӕt mấy hôm nay. Hai ông ôm nhau cѭӡi rũ rѭӧi và tӯ đó kết nên mӝt đôi bạn thân. T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 04 Cao Bá Quát Gia nhập thi xã Mạc Vân cӫa Tùng Thiện Vѭơng Bấy giӡ ӣ Huế, Tùng Thiện công (sau là Tùng Thiện Vѭơng) cùng vӟi nhiều thi bá đã dӵng lên Thi xã Mạc Vân. Tùng Thiện làm minh chӫ, nhà Tùng Thiện bên bӡ sông Lӧi Nông là trө sӣ cӫa Thi xã. Nhӳng ngѭӡi có chân trong Thi xã đều là nhӳng hoàng thân quӕc thích, danh công, cӵ danh nәi tiếng có tài thi ca nhѭ Tuy quӕc công Miên Trinh (Sau đѭӧc phong Tuy Lý Vѭơng), Tѭơng an công Miên Bӱu, Thӑ xuân công Miên Mӏnh, Hàm thuận công Miên Thӫ, Hoằng Hoá công Miện, Phan Thanh Giản, Hà Tôn Quyền, Trѭơng Đăng Quế, Nguyễn Đăng Giai, Nguyễn Văn Siêu v.v... ThӍnh thoảng các thi ông lại hӝi hӑp để cùng nhau xѭӟng hoa. thơ tӯ. Thơ văn truyền đi, tiếng tăm cӫa Thi xã vang lӯng cả bắc nam. Có thể sánh Mạc Vân vӟi hӝi Tao Đàn dѭӟi thӡi Lê Thánh Tông. Tӯ sau ngày đѭӧc phөc chӭc trӣ lại đất kinh kỳ, mӝt hôm ông Quát đѭӧc ngѭӡi ta đѭa cho xem nhӳng bài thơ xѭӟng hӑa ӣ trong Thi xã, ông liếc mắt đӑc qua và bắt đầu bӏt mũi lia lӏa, miệng trӑ trẹ ngâm hai câu: Ngán cho cái mNJi vô duyên, Câu th˯ Thi xã, con thuy͉n Ngh͏ An. Đem cái mùi thơ cӫa Thi xã mà ví vӟi mùi hôi nѭӟc mắm cӫa con thuyền Nghệ An thì thật là quá quắt. Nghe chuyện ấy các nhà thơ trong Thi xã căm giận Quát biết chӯng nào! Thế nhѭng hai ông Tùng, Tuy là nhӳng ngѭӡi có đӝ lѭӧng và biết trӑng tài vẫn không trách ông Quát. Không nhӳng thế hai ông còn tìm đến nhà ông Quát để mӡi ông gia nhập vào Thi xã. Song nhiều lần đến mà ông Quát không tiếp bằng cách thác lӡi là đi vắng. Mãi đến mӝt hôm Tùng Thiện đến bất chӧt vào lúc ông Quát đang cặm cөi làm nhӳng việc lặt vặt trong nhà (Vì ông nghèo không nuôi đѭӧc ngѭӡi giúp việc). Tӯ gặp Tùng, ông Quát nhận thấy đó là ngѭӡi có phẩm cách và tài ba nên ông tiếp đãi ân cần. Tӯ đó hai ngѭӡi thѭӡng đến chơi nhà nhau trò chuyện và kết thân. Thấy ông Quát túng thiếu, hai ông Tùng, Tuy thѭӡng đem tiền bạc đến giúp, nhiều khi hai ông còn tặng cho bạn nhӳng hàng tơ lөa vua ban phát cho hai ông. Trѭӟc thái đӝ lễ hiền hạ sĩ (Lễ trӑng bậc hiền, nhún nhѭӡng kẻ sĩ) cӫa hai ông Tùng Tuy, chu thần Cao Bá Quát sinh lòng cảm mӝ, tӯ ấy cùng hai ông đi lại thân mật và nhận lӡi mӡi gia nhập vào Thi xã Mạc Vân. T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Qua mӕi cảm tình gắn bó đó mà Cao Bá Quát đã đề bạt cho tập thơ Thѭơng Sơn cӫa Tùng Thiện Miên Thẩm, bài đề bạt ấy là mӝt bản Tuyên ngôn về thơ rất giá trӏ Lӏch sӱ Văn hӑc Việt Nam. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 05 Chết vì chӫ quan Hӗng Bảo là con trѭӣng cӫa vua Thiệu Trӏ. Năm 1842 Hӗng Bảo đѭӧc tháp tùng vua Thiệu Trӏ Bắc tuần nhằm mөc đích giúp Hӗng Bảo có cơ hӝi hiểu rõ dân tình ӣ miền Bắc để sau này lên ngôi trӏ vì, trѭӟc khi vua Thiệu Trӏ mất, Hӗng Bảo sinh hạ đѭӧc Ѭng Đạo, nhà vua rất mӯng, cho tә chӭc lễ Đại Khánh ngũ đại đӗng đѭӡng. Trong dӏp này vua Thiệu Trӏ đã ẳm Ѭng Đạo trình vӟi Thuận Thiên Thái Hoàng Thái Hậu (vӧ vua Gia Long). Việc ấy khiến Hӗng Bảo thêm hy vӑng sẽ đѭӧc kế vӏ sau này Hӗng Bảo nghĩ rằng thế nào mình cũng sẽ đѭӧc lên ngôi nên sinh ra kiêu ngạo. Nhân tết Nguyên đán, sӭ Tàu vào chầu, vua Thiệu Trӏ bèn ra cho Hӗng Bảo và Hӗng Nhậm câu đӕi: - "Bắc sӭ lai triều". Không cần suy nghĩ dài dòng. Hӗng Bảo đӕi ngay: - "Tây sơn phөc quӕc". Câu đӕi rất chӍnh nhѭng không ngӡ làm cho vua Thiệu Trӏ nәi giận đùng đùng. Oâng trӧn mắt lӟn tiếng rầy la Hӗng Bảo: - "Tây sơn phөc quӕc thì còn gì nhà Nguyễn nӳa để cho mày làm vua". Hӗng Bảo cúi đầu nhận cái tӝi thiếu suy nghĩ chín chắn cӫa mình. Nhѭng chӭng nào tật ấy. Trong nhӳng ngày Thiệu Trӏ đau yếu sắp tӯ giã cõi đӡi. Hӗng Bảo vẫn luôn vắng mặt. Có hôm nhà vua cho ngѭӡi đi tìm thì thấy Hӗng Bảo còn ngӗi trong sòng bạc. Vì thế cuӕi cùng vua Thiệu Trӏ đã để di chúc lại cho các đại thần rằng: - "Trong các con ta, Hӗng Bảo tuy lӟn nhѭng vì thӭ xuất, ngu đӝn, ít hӑc, chӍ ham vui chơi, không thể nӕi nghiệp lӟn đѭӧc. Hoàng tӱ thӭ hai là Hӗng Nhậm thông mẫn, ham hӑc, rất giӕng ta, đáng nӕi ngôi vua". Hôm triều thần hӑp nhau ӣ điện Cần Chánh (1847) đӑc di chiếu, Hӗng Nhậm đѭӧc nӕi ngôi, nghe thế Hӗng Bảo phẫn uất thә huyết hơn mӝt đấu, nằm vật vả giӳa điện đình. Lúc làm lễ đăng quang cho Hӗng Nhậm (Tӭc vua Tӵ Đӭc) mấy ngѭӡi phải đӥ Hӗng Bảo dậy, lúc ấy nghi lễ mӟi hoàn tất. T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Về sau Hӗng Bảo tìm mӑi cách liên lạc các cӕ đạo và ngѭӡi Tây phѭơng giúp sӭc để "đảo chánh" Tӵ Đӭc, nhѭng việc không thành, cuӕi cùng Hӗng Bảo bӏ giết. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 06 Chuyện ông phò mã Thân Công ra đi Vua Hàm Nghi rӡi Kinh thành Huế đѭӧc ba ngày thì có hai ngѭӡi hӑc trò tên là Nguyễn Văn Mai và Hoàng Thông tìm ra Quãng Trӏ đi theo vua. Đến Quãng Trӏ mӟi rõ Tôn Thất Thuyết đã phò vua lên Tân Sӣ rӗi. Lại nghe ngày mai quân Pháp lại cho tàu thӫy ra ngѭӧc sông Vĩnh Đӏnh đóng đӗn chặn đѭӡng hoạt đӝng cӫa quân Cần vѭơng. Hai anh hӑc trò thất vӑng phải lui về. Khi đi ngang qua Trạm Diên Sanh trӡi đã đӭng bóng hai anh hӑc trò gặp mӝt ông lão, tay cầm gậy tre, mình mặc áo đà, đầu đӝi nón sơn, vai mang mӝt cái ruӝt tѭӧng cùng vài ba ngѭӡi phө nӳ vӯa đi vӯa nói chuyện. Hai ngѭӡi nhìn kӻ thì đѭӧc biết ông lão là phò mã Thân Văn Di, chӗng bà công chúa Lại Đӭc - mӝt nhà thơ nәi tiếng xӭ Thần Kinh. Hoàng Thông chạy ra vái chào và hӓi: - "Thѭa bác, bác đi đâu mà trѭa nắng dӳ vậy? mӡi bác vào quán nghӍ chân mӝt chút!" Ông lão cáo tӯ mấy ngѭӡi đӗng hành rӗi vào quán. Vӯa ngӗi xuӕng ghế ông đã hӓi: - "Hai anh cũng đi mô mà nắng non rӭa?" - "Nghe vua ra Quãng Trӏ chúng cháu đi theo, không ngӡ ông tѭӟng đã đѭa vua lên Thѭӧng du rӗi! buӗn quá!" Ông liền bảo: - "Hai anh buӗn cũng phải. Nhѭng không sao. Hai anh còn trẻ tuәi, chѭa mang ơn nѭӟc ӣ nhà lại có mẹ già. Ngѭӡi ta lập thân duy trung vӟi hiếu, không đѭӧc hết đạo làm tôi thì hay hết đạo làm con. Nhà ta mấy đӡi mang ơn nѭӟc, không phải nhѭ các anh. Nay vua đi ra mà không mӝt ai đi theo thì lấy gì bảo ban thiên hạ. Ta là gia trѭӣng, tuәi đã 56 rӗi, không còn ѭ ӟc vӑng gì nӳa. Sӣ dĩ trì hӝi đến nay là vì có hai con dại, lo gӣi cho nhà ngoại nuôi nấng, sau khôn lӟn đi làm ruӝng mà ăn. Ta không còn mong chi nӳa nên ta đi!" Hai anh hӑc trò cảm đӝng rơi nѭӟc mắt. Mӝt anh nói giӑng lo lắng: - "Vua đã lên Thѭӧng du rӗi, sӧ bác tuәi già đi không kӏp!" Ông khoát tay nói dӭt khoát: - "Thân già há còn bôn tẩu đѭӧc sao. Sӵ thể ngày nay há có thể hiệu triệu ngѭӡi trung nghĩa mà mѭu T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả khôi phөc sao? Mất cả 13 tӍnh, há có thể lấy lại đѭӧc mӝt thành, mӝt tӍnh mà phөng sӵ xã tắc sao"? Ta cӭ tӯ tӯ đi, để cho khӓi phải phө lѭơng tâm ta, tìm mӝt cái chết có ý nghĩa là đӫ. Hai anh cӭ lui về chӟ có nghĩ sai lầm". Nói xong ông tӯ biệt ra đi. Hai anh hӑc trò chạy theo đѭa ông lên đѭӡng và hӓi "Trong ruӝt tѭӧng đӵng gì?" Ông nói "Vài ba cái áo cũ", "Trong ӕng tre đӵng gì" Ông nói: "Muӕi rang". Mӝt trong hia ngѭӡi hӑc trò ấy sau này trӣ thành nhà văn. Viết lại chuyện xѭa ông đã kết luận: "Nhӳng bậc trung thần nghĩa sĩ thuӣ xѭa ta thѭӡng nghe nói mà chѭa thấy ngѭӡi. Nay mӟi thấy mӝt. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 07 Công và tӝi Gia Long lên ngôi phải lo đӕi phó nhiều việc nên chѭa nghĩ đến việc xây lăng. Mãi đến tháng 2-1814 bà vӧ cả cӫa ông mất, ông mӟi sai đại thần Tӕng Phúc Khuông và Thѭơng thѭ bӝ binh Phạm Nhѭ Đăng đѭa thầy đӏa lý Lê Huy Thanh (con trai Lê Qúy Đôn - mӝt hӑc giả nәi tiếng) đi tìm cát đӏa. Cơm đùm gạo bӟi đi khắp cả vung Thӯa Thiên mӟi tìm đѭӧc phúc đӏa. Lê Duy Thanh thấy long mạch chạy tӯ núi Thiên Thӑ nhѭng thế đất mấp mô lên xuӕng đến năm cuӝn, ông phân vân không biết nên chӑn chӛ nào. Sau bảy lần tính toán, Thanh quyết lấy nәng gò bên kia hӗ. Tin tìm đѭӧc phúc đӏa bay về Kinh, Gia Long mӯng rӥ chӑn ngày lên tại chӛ xem xét lại. Quan quân đѭӧc lệnh dӑn sạch cây cӕi ӣ quanh vùng. Gia Long cѭӥi voi đến. Xem xét thӵc đӏa và nghe Lê Duy Thanh thuyết minh, Gia Long không bằng lòng chӛ đất đã chӑn, ông thúc voi lên đӗi Chánh Trung ngắm nghía rӗi mắng rằng: - "Thầy lӵa nơi kia, còn nơi này thầy để thầy chôn ông thân thầy phải không?". Duy Thanh quỳ lạy xin tha tӝi. Gia Long quyết đӏnh xây lăng tại đӗi Chánh Trung và lăng đѭӧc khӣi công ngày 22 tháng 3 năm Gia Long thӭ 13(1844). Duy Thanh bӏ đuәi về Bắc kỳ. Mӝt ngѭӡi có công lại hóa ra là ngѭӡi mắc tӝi. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Truyện 08 Cuӝc đӡi cӫa mӝt ông tѭӟng lӯng danh bắt đầu tӯ mӝt bài văn nhӓ Nguyễn Văn Chѭơng (1800-1874) xuất thân trong mӝt gia đình làm ruӝng và thӧ mӝc ӣ làng Chí Long huyện Phong Điền (cũ). Tuy cha mẹ nghèo nhѭng ông cũng đѭӧc theo hӑc liên tiếp vӟi ba thầy mà thầy nào trong mӝt thӡi gian cũng "hết chӳ". Chѭơng có óc thông minh và trí nhӟ khác thѭӡng. Khi các thầy đã hết chӳ, ông tӵ hӑc mӝt mình, ngày đêm miên man đӑc sách, nhất là sách Luận Ngӳ, Tả Truyện. Ông đӑc cả sách dạy võ, ham luyện võ thuật, nghiên cӭu binh thơ đӗ trận cùng nhӳng sách có thể ӭng dөng đѭӧc cho đӡi. Thấy ông có mӝt sӵ hiểu biết uyên bác, mӝt lӕi suy luận sâu sắc chѭa ai tӯng có (ӣ Phong Điền), cho nên ngѭӡi đѭơng thӡi cӭ nghĩ rằng ông gặp đѭӧc dӏ nhân truyền dạy cho nhӳng điều kiện tuyệt ấy chӭ ngѭӡi đӡi dễ gì có thể dạy cho ông đѭӧc nhѭ thế. Ông không thích lӕi hӑc văn cӱ nghiệp. Nhân khi vua Minh Mạng có chiếu chӍ chiêu mӝ nhӳng ngѭӡi có hӑc thӭc vào làm nha lại tại các phӫ, huyện, ông xin vào giӳ mӝt chân thơ lại nhӓ ӣ huyện Phong Điền. Lúc ấy ӣ huyện có xảy ra mӝt vө án khá bí ẩn khiến các quan lại không ai có thể khám phá ra đѭӧc. Nghe nói Nguyễn Văn Chѭơng có óc thông minh tuyệt vӡi, trí xảo thần diệu, hӑ bèn gӑi ông đến giao cho ông xét vө án. Quả nhiên ông đã tìm ra thӫ phạm. Văn Chѭơng đã dùng mӝt lӕi văn sắc bén, khúc chiết minh bạch để viết bản án. Đám quan lại đã trải qua nhiều trѭӡng ӕc cũng phải tấm tắc khen ngӧi. Bản án đó đѭӧc đѭa lên TӍnh rӗi TӍnh chuyển qua Bӝ. Bӝ xem qua thấy giá trӏ cái bản án này tѭơng đѭơng vӟi mӝt văn bằng đại hӑc cho nên tác giả bản án đѭӧc bә làm thơ lại ngay tại bӝ Hӝ Ӣ Kinh thành. Ӣ Bӝ Ông hӑc chѭa đầy ba tháng ông lại đã tinh thông cả toán tinh, toán diền. Vua Minh Mạng vӕn là ngѭӡi hӑc rӝng, biết trӑng nhân tài nghe tin các quan đӗn đại tài đӭc cӫa Chѭơng, nhà vua liền goiï vào bệ kiến. Mӟi trông thấy Chѭơng thân hình tráng kiện, mặt mũi khôi ngô, Minh Mạng mӯng rӥ khen rằng: - "Ngѭӡi này coi bӝ phẩm cách hơn ngѭӡi khen cho ai đã có mắt xét đѭӧc hiền tài, tiến cӱ cho ta mӝt ngѭӡi xӭng đáng". Vua truyền đem giấy bút bảo Văn Chѭơng làm mӝt tӡ sӟ ngay trѭӟc mặt vua. Văn Chѭơng hí hoáy viết mӝt lúc là xong ngay, rӗi dâng trình ngӵ lâm. Minh Mạng là ngѭӡi rất nghiêm khắc thế mà khi xem xong tӡ sӟ cũng phải buӝc miệng khen rằng: - "Chӳ tӕt, văn hay, dù bậc đại khoa cũng không hơn đѭӧc". Tӯ đó Văn Chѭơng đѭӧc bạt thӑ hàm Điển bӝ lãnh chӭc biên tu (Chánh thất phẩm cùng mӝt trật vӟi giáo tho, kinh lӏch) tại Nӝi các tӭc Văn phòng cӫa vua ӣ Nӝi điện, không bao lâu sau ông đѭӧc thăng lên đến Hӗng Lô Tӵ Khanh (Chánh tӭ phẩm cùng mӝt trật vӟi phӫ thӯa án sát) và vẫn làm việc ӣ T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Nӝi các. Đến năm ông 35 tuәi ông đѭӧc chuyển tӯ văn qua võ, ông phөc vө ba triều Minh Mạng, Thiệu Trӏ và Tӵ Đӭc... và trӣ thành mӝt ngѭӡi anh hùng chӕng thӵc dân Pháp tuy không may mắn nhѭng đáng cho lӏch sӱ vô cùng tín ngѭӥng. Vì tài trí và công lao cӫa Nguyễn Văn Chѭơng nên đến năm 1850, vua Tӵ Đӭc đã chuẩn phê cải tên cho ông là Nguyễn Tri Phѭơng. Đәi tên dӵa theo câu "Dõng thả tri phѭơng" có nghĩa là dõng mãnh và còn lắm mѭu lѭӧc. Mӝt công trình nhӓ cӫa mӝt ngѭӡi tài có giá trӏ hơn mӝt mảnh bằng lӟn cӫa mӝt kẻ bất tài. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 09 Điềm trӡi cho thắng trận Trѭӟc giӡ tấn binh ra Bắc tiêu diệt 29 vạn quân xâm lѭӧc Mãn Thanh, Nguyễn Huệ cho thiết lập đàn tại núi Bân ӣ Kinh đô Phú Xuân làm lễ đăng quan và tế trӡi đất. Đӭng trѭӟc ba quân đӝi ngũ chӍnh tề, gѭơm đao sáng lóa, Nguyễn Huệ bѭӟc lên đất Nam Giao nói lӟn: - Hӥi ba quân tѭӟng sĩ! Lần này ta đem quân ra Bắc Hà hӓi tӝi giặc Thanh đem lại yên vui cho trăm hӑ. Nếu điềm trӡi cho đại binh ta thắng trận, trӡi sẽ báo cho 200 đӗng tiền này sấp cả. Nhѭӧc bằng tiền có đӗng ngӱa, ấy là nghiệp lӟn cӫa quân ta còn nhiều trắc trӣ. Vậy ba quân hãy cùng ta coi cho tѭӡng điềm thắng bại đó. Nói rӗi Nguyễn Huệ sӱa lại lễ phөc, bѭӟc xuӕng bãi cӓ rӝng. Quân hӝ vệ khiêng tӟi mӝt hѭơng án khói trầm nghi ngút và mâm tiền đӗng nặng trĩu. Nguyễn Huệ chắp tay khấn vái rӗi bѭng mâm tiền, cung kính dâng cao lên đầu, hất tung trên bãi cӓ xanh. Tѭӟng lĩnh, quân sĩ đӭng ӣ hàng đầu chăm chú nhìn nhӳng đӗng tiền lӟn bằng miệng chén rơi tung tóe. Rӗi hӑ cùng kinh ngạc reo lên: - Sấp! Sấp! Sấp cả! Đại thắng rӗi...Đại thắng... - Quang Trung vạn tuế!... Nhiều ngѭӡi muӕn tӟi gần, lật hẳn lên coi cho tѭӡng tận, nhѭng e phạm vào quân lệnh bất nghiêm, nên đành đӭng im. Nguyễn Huệ tѭơi cѭӡi, hѭӟng xuӕng quân sĩ nói lӟn: - Hӥi ba quân! Các ngѭӡi: 200 đӗng tiền đều sấp. Thế là trӡi đã phù hӝ, báo điềm thắng trận cho ta. Vậy quân sĩ hãy nӭc lòng cùng ta đánh giặc. Chắc chắn giặc Thanh sẽ bӏ quét sạch trong nay mai. T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Hãy nәi trӕng, truyền lệnh xuất quân... Quân sĩ reo hò dậy đất, cơ nào đӝi ấy, rùng rùng tiến binh. Ai cũng vӳng mӝt niền tin chiến thắng. "Điềm trӡi" ấy, thӵc ra chӍ là mӝt mẹo nhӓ cӫa Quang Trung Nguyễn Huệ. Thuӣ ấy mӑi ngѭӡi còn nặng tin ӣ trӡi, phật, thần thánh... Ngѭӡi Huệ dӵa vào đó bí mật cho đúc 200 đӗng tiền mӝt mặt (toàn mặt sấp) xin âm dѭơng trong buәi lễ đăng quang nhằm cӛ vũ ba quân xong lên giết giặc. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 10 Khôn quá hóa dại Tӵ Đӭc đѭӧc xem là mӝt ông vua thông minh, có tâm hӗn thi sĩ. Ông đặt tên cho cái lăng cӫa mình là Khiêm Lăng, ý ông muӕn tӓ cho ngѭӡi đӡi thấy rằng ông rất khiêm tӕn. Nhѭng thật sӵ Ông rất kiêu, tӵ cao, tӵ đại. Có lần ngӗi trѭӟc mặt các ông Hoàng giáp Thám hoa, nhà vua đã biểu lӝ rằng: - Trẩm bất ѭng thí, nhѭӧc ӭng thí, tất trúng Trạng nguyên! (Trẫm không đi thi, nhѭng nếu đi thi tất Trẫm sẽ đӛ Trạng nguyên). Tuy tӵ nhận thế nhѭng ông cũng biết chắc không có mӝt ngѭӡi nào giӓi hơn mình công nhận rằng Tӵ Đӭc đáng đӛ Trạng nguyên. Nhѭ thế thì ông có thi thӕ tài năng đến mấy cũng không thể làm cho quần thần khuất phөc. Tӵ Đӭc bèn nảy ra mӝt "sáng kiến" cùng các ông đại khoa nhѭ Giao, Hàm, Đạt... làm mӝt bài luận rӗi rӑc phách gӣi qua Trung Quӕc, nhӡ vua Thanh lập mӝt ban giám khảo chấm giúp. Ít lâu sau, vua Tàu gӣi trả lại bài đã chấm. Tӵ Đӭc giӣ ra xem vӟi ý nghĩ thế nào mình cũng đӛ đầu. Nhѭng không ngӡ đầu cũng không phải Tӵ Đӭc, thӭ hai không, thӭ ba, thӭ tѭ, cũng không nӕt. ChӍ còn mӝt bài nӳa là bài thӭ năm sau cùng là cӫa Tӵ Đӭc. Ông đã đậu bét. Trên đầu bài cӫa ông có mӝt lӡi phê: - "Bài này tӓ ra tác giả là mӝt ngѭӡi hӑc rӝng, khí phách không phải là mӝt ngѭӡi thѭӡng, nhѭng mӝt ngѭӡi không có tài mấy!" Ý nghĩ cӫa nhӳng ngѭӡi có quyền cao chӭc trӑng thѭӡng có mӝt khoảng cách khá xa vӟi thӵc tế nhѭ thế. nhiều tác giả T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 11 Khuyên vua bӓ tính lѭӡi biếng Vua Tӵ Đӭc lúc còn nhӓ bӏ bệnh đậu mùa, mặt rә nói ngӑng. Tuy đѭӧc bà Tӯ Dũ chăm sóc nuôi dѭӥng tận tình, nhѭng ông thѭӡng đau yếu, hay lẫn tránh nhӳng hoạt đӝng mệt nhӑc. Tӯ khi ông lên ngôi, nhӳng buәi thiết triều quan trӑng thѭӡng bӏ bãi bӓ. Nhất là vào nhӳng ngày đông tháng giá. Công việc trӏ dân bӏ đình đӕn phiến tấu không dâng lên đѭӧc. Bӑn quan lại cơ hӝi thì nhân đó tranh thӫ thu vén cho mình, nhӳng ngѭӡi có mӝt chút tình vӟi dân vӟi nѭӟc thì lo lắng cho xã taÜc không vui. Tình hình đó ai cũng thấy nhѭng không ai dám khuyên can vua. Thấy tình hình kéo dài không әn, trong đám quan lại bӛng có mӝt ngѭӡi dám đӭng ra làm việc đó. Ngѭӡi ấy là ông Phạm Phú Thӭ ngѭӡi Quảng Nam, đӛ tiến sĩ giӳ chӭc Thӏ Đӝc trong viện Tập Hiền. Phạm gӱi cho Tӵ Đӭc mӝt tӡ sӟ xin trích mӝt đoạn nhѭ sau: "Kẻ hạ thần có nghe: sӵ siêng năng là đӭc cӫa thánh nhân nết tӕt cӫa quân tӱ. Xѭa vua Thuấn nӕi ngôi vua Nghiêu, thiên hạ đã thái bình mà vẫn chăm lo làm việc, không chút rӛi rảnh. Vua Văn Vѭơng cũng là bậc thánh, đӭc tӕt, đӫ làm phép tắc muôn nѭӟc, dậy mà còn chăm lo việc dân đến nӛi không rӛi ăn uӕng cho no. Hai vua ấy siêng năng là dѭӡng nào... Các liệt thánh (cӫa ta) cũng không kém gì vua Thuấn vua Văn. Bӣi vì sӵ trӏ an trong nѭӟc không tӟi thì lui, cho nên đấng nhân quân phải siêng lo luôn, rӛi đâu mà chơi nhӣi. Nay đӭc Hoàng Thѭӧng lên giӳ Thánh nghiệp bӕn biển theo về. Vậy mà kẻ hạ thần trӝm thấy công việc chӕn triều đình còn bề trễ, thần dân trong nѭӟc đang ngóng cә trông ơn vua. Lúc này chính là lúc Hoàng Thѭӧng chăm lo mӟi phải. Thế mà Ngài lên ngôi ba năm nay, nhân khi tiết hậu đәi thay, thѭӡng hay se mình, qua tiết thu đông càng thêm đau yếu. Các quan ngӵ y điều trӏ đã ra công chӳa chạy, các đìng thần đang sӟ thӍnh an, muӕn nói mà không dám cạn lӡi. Nay nhӡ phúc trӡi, Thánh thể đã mạnh khӓe. Ngài nên tӵ cѭӡng đӯng nên trể nhác, bắt chѭӟc theo đế vѭơng theo liệt thánh, còn e không thӓa lòng mong cӫa thiên hạ. Vả chăng về tiết mùa đông, mѭa nắng là sӵ thѭӡng. Thế mà chӕn đại đình vắng thấy nghi chầu, nơi hậu uyển thѭӡng nghe tiếng trӕng, trể nải nhѭ vậy, tôi e trӏ hoá càng lùi. Chӕn kinh diên không nơi giảng sách thì điều đѭӧc điều mất không biết xét vào đâu, mà lӡi nói lành càng ngày càng vắng vẻ. Bầy tôi ít thấy vào ra mắt, thì phận vua tôi xa cách, mà tình kẻ dѭӟi mӝt ngày mӝt sơ. Các quan phӫ huyện các nơi, chӵc dẫn kiến mãi mà không đѭӧc, ắt sӵ lӧi sӵ hại trong dân sao thấu tai Vua, mà dân chánh ngày mӝt kém đi. Phѭơng chi việc trong nѭӟc không phải chӍ mấy điều đó mà thôi. Vậy kẻ hạ thần cúi xin Hoàng Thѭӧng hãy nghĩ đến tiền nhân vì siêng năng mà làm nên thӏnh trӏ, rӗi Ngài nhӟ lấy mà đӯng quên, hãy gắng lấy mà đӯng trể, nѭӟc nhà đѭӧc yên әn dài lâu cũng bӣi đó mà ra. Kẻ hạ thần ngӗi thấp nói T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả cao, mình biết mình chắc có tӝi, ngӳa nhӡ lѭӧng thánh xét cho!" - Phạm Phú Thӭ. Sӟ ấy tâu lên vua Tӵ Đӭc đӑc qua giận tái mặt. Nếu mӝt ngѭӡi nào đó dám viết tӡ sӟ ấy chắc Tӵ Đӭc đã ra lệnh chém ngang lѭng vì tôi phạm thѭӧng. Nhѭng vӟi Phạm Phú Thӭ thì Tӵ Đӭc không dám làm nhѭ thế. Lúc còn làm Thái Tӱ, nhiều lần Tӵ Đӭc đã đѭa thơ nhӡ Phạm duyệt và nhà vua đã biết tài cӫa Phạm. Để cho khách quan, ông bảo đình thần hãy nghӏ tӝi Phạm. Bӑn nӏnh thần giá áo túi cơm đầu triều Tӵ Đӭc có dӏp lập công lấy lòng vua đùng đùng kết tӝi ông, hӑ bảo ông là nói vӟi vua mà dung nhiều lӡi quá đáng. Thế là Phạm bӏ tӝi đӗ, phát phӕi vào làm lính ӣ trạm Thӯa Nông (Nong bây giӡ). Tѭӣng nhѭ thế là thoa? đáng rӗi. Không ngӡ cái tin đó đến tai bà Tӯ Dũ - mẹ vua Tӵ Đӭc. Bà Tӯ Dũ hӓi con: "Ông Phạm dâng sӟ hặc cái tính lѭӡi biếng cӫa con thì әng đѭӧc lӧi gì?" Tӵ Đӭc đáp: - "Ông không đѭӧc lӧi gì nhѭng sao bề tôi lai nói vӟi vua quá đáng nhѭ thế?" - "Khi ngѭӡi ta thѭơng thì ngѭӡi ta mӟi giận. Mà đã giận thì nói quá lӡi. Còn nhӳng ngѭӡi bẩm bẩm dạ dạ để đѭӧc lòng vua chắc chi đã trung vӟi vua?" Tӵ Đӭc cúi đầu làm thinh, Bà Tӯ hӓi tiếp: - "Ông Phạm vô Thӯa Nông làm lính có buӗn không?" - Không nhӳng không buӗn mà trái lại ông rất vui. Con nghe nói chiều chiều rảnh việc ông hay thả thuyền trên sông Thӯa Nông ngâm thơ vӟi biệt hiệu là Nông Giang!". - "Thế thì ngѭӡi trѭӧng phu không phải vui ӣ chӭc tѭӟc đѭӧc ngѭӡi trên trӑng hay khinh mà cӕt ӣ việc làm chân chính!". Tӵ Đӭc sөp lạy mẹ. Sau đó Phạm Phú Thӭ đѭӧc triệu về Kinh khai phөc chӭc Hàn lâm viện điển tích, biệt phái đến sӣ tu thѭ. Về sau, Phạm Phú Thӭ trӣ thành mӝt đại thần nәi tiếng thӡi Tӵ Đӭc. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 12 Lá cӡ khăn gói Vì tình thế năm 1863 vua Tӵ Đӭc phải phê chuẩn Hòa ѭӟc 1862 nhѭӡng đӭt ba tӍnh Biên Hòa, Đӏnh Tѭӡng và Vĩnh Long cho Pháp, nhѭng ông vẫn tìm cách chuӝc lại. Tháng 6-1863 Tӵ Đӭc cӱ mӝt phái đoàn đem lễ vật sang Pháp và Y-Pha-Nho để điều đình xin chuӝc lại ba tӍnh đã mất. Phái đoàn T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả gӗm có cө Phan Thanh Giản làm chánh sӭ, cө Ngөy Khắc Đản, cө Phạm Phú Thӭ làm phó sӭ, và mӝt đoàn tùy tùng trong đó có viên đӝi trѭӣng Lѭơng Doãn. Phái đoàn rӡi Huế bằng tàu Écho, vào Sài Gòn chuyển qua tàu Européen để sang Pháp. Bӑn Pháp ӣ Sài Gòn cӱ mӝt sĩ quan ngѭӡi Pháp đi theo dẫn đѭӡng. Khi tàu sắp vào Kênh Suez viên quan Pháp cho sӭ đoàn biết: - Theo thӫ tөc quӕc tế, khi tàu cӫa mӝt vӏ sӭ thần ngoại quӕc đến mӝt hải cảng nào, thì hải cảng ấy phải bắn 19 phát súng lệnh để chào mӯng, và tàu phải thѭӧng quӕc kỳ cӫa mình lên để đáp lễ. Vậy xin đại sӭ thѭӧng quӕc kỳ cӫa nѭӟc Đại Nam lên cӝt tàu để đáp lễ cùng chính phӫ Ai Cập khi hӑ bắn súng chào. Nѭӟc ta lúc ấy chѭa có quӕc kỳ. Lá cӡ đuôi nheo thêu rӗng là kỳ hiệu cӫa nhà vua phái đoàn không đѭӧc phép dùng. Cө Phan bèn hӑp phái đoàn thảo luận. Phái đoàn hết sӭc bӕi rӕi, có ai ngӡ trong việc ngoại giao lại có cái lệ chào cӡ dӏ dạng nhѭ thế! Cӡ đâu mà treo bây giӡ. Ai nấy đều lấy làm nan giải. Trong khi các cө lӟn nәi tiếng mѭu lѭӧc cӫa triều đình Tӵ Đӭc đang bӭt tóc bӭt tai thì may có anh đӝi trѭӣng Lѭơng Doãn lên tiếng: - Bẩm ba cө lӟn, nѭӟc ta không có quӕc kỳ, mà việc này thì cấp bách, không thể không giải quyết ngay đѭӧc. Con thấy chiếc khăn gói cӫa cө chánh bằng lөa kiều cầu còn mӟi tinh, màu đӓ tѭơi đẹp quá ! Con xin đề nghӏ ba cө tạm dùng cái khăn gói làm cӡ treo đã. Sau về nѭӟc sẽ tâu lên Hoàng đế ngӵ tѭӡng. Vì không còn cách nào khác, ba vӏ sӭ thần đành chấp thuận lӡi đề nghӏ. Nhѭng khi đѭa "lá cӡ" cho viên quan Pháp treo thì y bảo: - Lá cӡ này không thể dùng đѭӧc bӣi lẽ nó giӕng lá quӕc kỳ cӫa Ai Cập, sӧ chính phӫ Ai Cập hiểu lầm. Vì thế phái đoàn lại phải thảo luận nӳa. Cө Phạm Phú Thӭ nói: - Thì ta thêu quách bӕn chӳ vàng "Đại Nam Khâm Sӭ" ӣ giӳa cái khăn thì hết lầm lẫn vӟi lá quӕc kỳ Ai Cập chӟ có khó khăn gì? Ai nấy đều khen là thần diệu. Thế là khӣi công ngay. Trong đoàn lính hӝ vệ có nhiều tay thӧ thêu lành, nên công việc không mấy chӕc thì hoàn tất. Thế là khi tàu cặp bến, 19 phát súng lệnh bắn chào thì chiếc khăn gói có thêu bӕn chӳ "Đại Nam Khâm Sӭ" thѭӧng trên đӍnh cӝt tàu Européen phấp phӟi vẫy chào đáp lễ. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 13 T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Lai lӏch nấm mӗ chung cӫa Thái Phiên và Trần Cao Vân Hai nhà yêu nѭӟc Thái Phiên và Trần Cao Vân cùng vӟi vua Duy Tân làm cuӝc khӣi nghĩa chӕng Pháp nhѭng không thành. Vua Duy Tân bӏ đày sang đảo Réunion, hai nhà yêu nѭӟc Trần Thái cùng hai đӗng chí Tôn Thất Đề và Nguyễn Khắc siêu bӏ lên đoạn đầu đài tại Cӕng Chém gần An Hòa ngày 16 tháng tѭ năm Bính Thìn (1916). Hiện nay hai cө nằm chung trong mӝt nấm mӗ gần chùa Châu Lâm và trѭӟc mặt chùa Tӯ Hiếu. Vì sao hai nhà yêu nѭӟc lại nằm chung mӝt nấm mӗ và lại chôn gần chùa, xin đӝc giả theo dõi lӡi tӵ thuật cӫa bà Trѭơng Thӏ Dѭơng - Quang Phөc đѭӧc hai cө Trần - Thái tin cẩn cho làm liên lạc vӟi vua Duy Tân nhѭ sau: - "Ngày 5/5 Ất Sӱu tôi và ngѭӡi cháu gӑi bằng dì là Đặng Khánh Di vӯa đi đến cầu Văn Căn, bӛng mӝt chiếc guӕc bӏ gãy đôi, tôi nghi hoặc có điều gì không hay chăng. Đến chùa Đại Trung gặp Ông trӏ sӵ chùa Nguyễn Hӳu Cảnh, Ông giөc tôi đi không do dӵ. Ba giӡ sáng ngày hôm sau (6/5) chúng tôi đi thẳng đến chӛ di hài hai cө. Ngѭӡi giӳ nấm mӗ ấy là Thӫ Tӷ, y có ngѭӡi con bӏ bệnh phung, làm chòi ӣ khít mӝ để giӳ. Ngѭӡi lạ tӟi nó bắt. Tӟi nơi tôi cho thằng Phung ba đӗng. Trả cho Thӫ Tӷ sáu đӗng và thuê năm ngѭӡi nӳa vӟi Thӫ Tӷ hai mѭơi bӕn đӗng. Tôi nói mӝ cӫa ông chú tôi xin dӡi. Hӕt cӕt lên, tôi lấy giấy tinh gói lại và bӓ vào hai thúng đầy. Để đó cho Thӫ Tӷ lo, tôi đi trѭӟc qua cӱa Chánh Tây ngӗi đӧi. Vì thế khi hӕt cӕt xong, bӑn làm thuê thấy vắng tôi thắc mắc hӓi. Thӫ Tӷ nói tôi thiếu tiền, phải qua trѭӟc mѭӧn tiền, anh em gánh qua bên ấy sẽ trả đӫ. Bӑn hӑ sinh nghi dùng dằn mãi không chӏu gánh. Nhѭng vì thiếu tiền nên cuӕi cùng cũng phải gánh. Nhận hài cӕt ӣ cӱa Chánh Tây, tôi trả tiền đӫ rӗi thuê hai chiếc xe kéo: mӝt chiếc chӣ cӕt, mӝt chiếc chӣ Ông Cảnh và thằng Di. Xe đi thẳng lên tháp hoà thѭӧng Kiết Ma gần chùa Chân Lâm. Tôi đặt cӕt lên bàn, thắp hѭơng ngӗi giӳ. Đến sáng ngày tôi thuê trùm Ngӳ mua hai tiểu sành cùng giấy tӡ, rѭӧu, rӱa sạch cӕt bӓ vào tiểu. Trãi qua chín năm mà hai di cӕt vẫn còn nguyên vẹn: Cӕt cө Thái vàng rӵc, bӓ vào tiểu sành còn dѭ, phải lấy bӟt giấy lót ra mӟi đѭӧc. Còn cӕt cө Trần kém hơn. Lúc lâm chung cө Thái mặc áo lѭơng, máu dính sát vào cӕt, gӥ ra nghe rạt rạt. Cө Trần bận áo vải dù, cũng dính sát vào cӕt. Tôi thuê ngѭӡi đào huyệt và đắp nấm mất bӕn đӗng. Tѭӣng bí mật nhѭ rӭa là yên. Không ngӡ chӯng mѭӡi mӝt ngày sau đѭӧc tin lính Phӫ Thӯa Thiên lên gác chӡ bắt nhӳng ngѭӡi yêu nѭӟc. Tin này Ông Cảnh báo cho tôi. Tôi thӯa đêm khuya thuê bӕn ngѭӡi hết mӝt đӗng sau đem chôn nơi khác, nhѭng để đánh lạc hѭӟng chӍ chôn chung mӝt mӝ. Nơi đã dӡi đi, tôi vẫn cho đắp lại bằng nấm tӱ tế, rào dậu kӻ càng, làm nhѭ không có ai đӝng chạm đến. Thế là nơi ấy có hai cái nấm mӗ mà không có cӕt ngѭӡi ! Đến năm 1956, tôi mӟi dӵng bia, trong T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả khắc hai hàng chӳ Hán "Trần Cao Qúy Công, Thái Duy Qúy Công - Cái bia ấy có thӯa mӝt chӳ "Duy" vì hӑ cө Thái không có chӳ lót" Đến nay nấm mӝ ấy vẫn còn. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 14 Mӝt anh hề và vua Tӵ Đӭc Sau ngày ba tӍnh miên Đông, rӗi ba tӍnh miên Tây vào tay giặc Pháp, bà Tӯ Dũ rất đau đӟn, ngày đêm khóc lóc không nguôi. Bà khóc vì mӝt phần đất nѭӟc bӏ mất, mӝt phần vì quê hѭơng Gò Công cӫa bà đã đәi chӫ. Vì thế mà suӕt ba năm vua Tӵ Đӭc không có mӝt tiếng cѭӡi. Thѭơng con bà Tӯ Dũ ra lệnh hễ ai làm cho vua cѭӡi đѭӧc mӝt tiếng bà sẽ hậu thѭӣng xӭng đáng. Nhѭng ai cũng biết vua Tӵ Đӭc là mӝt ngѭӡi rất nghiêm, nghiêm đến mӭc tàn nhẩn, nên chẳng ai dám đùa vӟi thần chết. Cuӕi cùng có đӝi Vung - mӝt kép hát có tài hát hay, hề giӓi cӫa đӝi Thanh Bình xin vào chӑc vua cѭӡi. Hôm ấy đӝi Vung đѭӧc các thái giám đѭa qua Đại Cung môn rӗi vào điện Càn Thành. Mӟi bѭӟc vào đӝi Vung thấy vua Tӵ Đӭc đang đi thơ thẩn trѭӟc điện, miệng ngậm điếu thuӕc lá. Đӝi Vung liền giӣ hầu bao lấy thuӕc ra vấn vấn. Vấn xong đӝi Vung sấn đến trѭӟc mặt vua Tӵ Đӭc và nói: - "Cho tӟ mӡi mӝt hơi!" Xѭa nay chѭa bao giӡ có mӝt ngѭӡi dám bạo gan đến trѭӟc mặt nhà vua làm mӝt cӳ chӍ binh dân nhѭ thế, cho nên nghe đӝi Vung xin mӗi thuӕc, vua Tӵ Đӭc phì cѭӡi, - "Mi táo gan hè!" Đӝi Vung sөp lạy: - "Dạ, vì Linh Bà bảo con vào làm hề cho Hoàng Thѭӧng cѭӡi!" Vua Tӵ Đӭc nhận ra mặt đӝi Vung liền bảo: - "May đӝi Thanh Bình chӍ có mӝt Vung, chӟ có hai Vung thì mi rөng đầu rӗi!" Đӝi Vung đѭӧc vua phán nhѭ thế vӝi vàng lui ra, hӓi đѭơng xin đến cung Thӑ Minh (nơi bà Tӯ Dũ ӣ) để lãnh thѭӣng. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Truyện 15 Mӝt lӡi nói đúng lúc làm sөp đӛ cả mӝt đám quyền thần Năm 1792 vua Quang Trung mất, nhѭӡng ngôi báu lại cho con là Quang Toản. Lúc ấy Quang Toản còn quá trẻ, mӑi quyền bính cӫa triều đình Tây Sơn đều lӑt vào tay Thái Sѭ Bùi Đắc Tuyên - câu ruӝt Quang Toản, Bùi không làm việc tại kinh thành Phú Xuân mà lại đem bӝ hạ trú đóng tại chùa Thiền Lâm (ӣ chân đӗi Quảng Tế ngày nay). Bá quan văn võ kể cả vua Quang Toản muӕn trình tâu gì vӟi quan Thái Sѭ Bùi thì phải thân hành lên chùa vào ban đêm (ban ngày quan thái sѭ bận đánh bạc và ngӫ). Bùi Đắc Tuyên là ngѭӡi ít hӑc, bất tài, thiếu thӵc tế mà lại có tính tàn bạo nên đã xúi giөc Quang Toản giết hại các công thần - nhӳng ngѭӡi đã giúp vua Quang Trung làm nên sӵ nghiệp lӟn. Trần Văn Kӹ (ngѭӡi làng Vân Cù huyện Phong Điền) là mӝt tín thần cӫa vau Quang Trung cũng không thoát khӓi sӵ kỳ thӏ cӫa quan thái sѭ. Dѭӟi triều đại Quang Trung, Trần Văn Kӹ luôn giӳ chӭc trung thӱ lệnh - mӝt nӝi thần luôn ӣ bên cạnh Quang Trung. Thế mà tӯ sau ngày Quang Trung mất Trần Văn Kӹ bӏ lӝt hết chӭc tѭӟc và đày ra làm lính ӣ trạm Hoàng Giang. Đẩy đѭӧc kӹ đi rӗi, Bùi Đắc Tuyên tiếp tөc đẩy Đai Tѭ Đӗ Võ Văn Dũng ra coi binh mã bӕn trấn ӣ miền Bắc. Trên đѭӡng ra Thăng Long Nhận chӭc, Võ Văn Dũng ghé lại trạm Hoàng Giang ngӫ qua đêm vӟi Trần Văn Kӹ. Đêm đó hai vӏ trung thần cӫa Tây Sơn không chӧp mắt đѭӧc hӑ đã sa lệ khi nhắc đến công nghiệp vĩ đại cӫa vua Quang Trung đang bӏ đe dӑa sөp đә. Khi đӑc đѭӧc ý nghĩ buông xuôi theo thӡi cuӝc cӫa bạn,Trần Văn Kӹ đã nói vӟi Võ Văn Dũng: "Quan thái sѭ Bùi Đắc Tuyên chӭc vӏ đã cao tӝt bӵc, trong tay nắm quyền làm oai làm phúc, lại đẩy ông ra ngoài, nếu có sӵ chẳng lӧi cho nhà nѭӟc, các ông phӓng còn giӳ đѭӧc đầu chăng? Bây giӡ chẳng sӟm liệu đi sau này ăn năn sao kӏp?". Trần Văn Kӹ là mӝt nӝi thần đѭӧc vua Quang Trung rất tín cẩn. Suӕt đӡi làm trung thѭ lệnh cho Quang Trung, tất cả nhӳng lӡi tâu gӱi cӫa Kӹ đều sáng suӕt, đúng đắn. Vì thế không nhӳng vua Quang Trung tin và trӑng Kӹ mà tất cả nhӳng trung thần cӫa triều Quang Trung cũng đều yêu kính Kӹ. Vì thế mà sau khi đѭӧc Kӹ thӭc tӍnh, Dũng thấy ngay con đѭӡng sӕng cӫa mình. Sáng hôm sau, Dũng không ra Thăng Long nӳa, mà bất thần thúc quân bản bӝ thần tӕc quay ngѭӧc về Phú Xuân. Đến nơi Dũng hӧp mѭu vӟi thái bảo Hoá làm cuӝc "đão chánh" bắt toàn bӝ phe cánh cӫa Bùi Đắc Tuyên, tӕng ngөc. Để tận diệt tay chân thân tín cӫa Bùi Đắc Tuyên, phe "đảo chính" đã cӱ ngѭӡi vào Qui Nhơn bắt luôn Đắc Trө Là con Bùi Đắc Tuyên đem về Phú Xuân thanh toán nӕt. Vua Quang Toản không thể ngăn chặn nәi, đành ôm mặt khóc mà thôi. Mӝt lӡi nói đúng lúc làm sөp đә cả mӝt đám quyền thần. T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 16 Mӝt ngày cѭӟi hai bà vӧ Nguyễn Thѭӧng Hiền, ngѭӡi làng Liên Bạt (Hà Đông) sinh năm 1867, năm 17 tuәi (1884) đӛ Cӱ nhân. Năm sau (1885) ông đi thi Hӝi đã trúng cách, chѭa kӏp truyền loa thì xảy ra biến cӕ Kinh Đô thất thӫ, ông phải bӓ về. Mãi đến năm Thành Thái 5 (1892) mӣ lại khoa thi ông vào thi Hӝi (chӍ vào kỳ Đình đôi) và ông đӛ Hoàng giáp. Ông nәi tiếng tài hoa, nếu không xảy ra biến cӕ năm 1885 thì có lẽ ông đã đӛ Hoàng giáp tӯ ấy (khoảng 18 tuәi). Đӛ xong ông lѭu lại Huế chӡ làm Toản tө quӕc sӱ quán các gia đình vӑng tӝc có con gái đang tuәi lấy chӗng hết sӭc trӑng vӑng ông. Ngѭӡi ta tìm mӑi cách để mӡi ông đến nhà yến tiệc mãn ngày thâu đêm. Ông cảm thấy bӏ quấy rầy quá thể. Tӯ chӕi không đѭӧc mà nhận lӡi cũng quá phiền. Ông bèn nghĩ ra mӝt cái kế: đi ăn ông ăn rất xấu, ăn xong giả đò đút thӭc ăn vào áo, vào xắc để cho ngѭӡi ta khinh đӯng ai thèm mӡi nӳa. Nhѭng kế ấy cũng không thành công nhѭng ông chӍ nhận lấy con gái Tôn Thất Thuyết. Giӳa lúc ấy thì ông anh cӫa ông mất sӟm, gia đình đã nhắm ӣ Thanh Hóa (nơi gia đình ông sinh sӕng) cho ông mӝt bà vӧ. Không thể tӯ chӕi vӟi ngѭӡi ông đã hӭa (con gái Tôn Thất Thuyết - ngѭӡi đã theo vua Hàm Nghi và đã xuất dѭơng cầu viện cӭu nѭӟc) và lại càng không đѭӧc tӯ chӕi vӟi ngѭӡi mà gia đình đã chӑn lӵa cho ông. Cuӕi cùng ông đã phải quyết đӏnh mӝt ngày cѭӟi luôn hai bà: mӝt bà chánh thất và mӝt bà á thất. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 17 Mӝt ngѭӡi biết lo cho dân Vua Minh Mạng đang ngӵ tại điện Cản Thành, nghe Võ Xuân Cẩn vӯa đi phát chuẩn ӣ Nghệ An về muӕn xin vào chầu, ông liền ra điện Văn Minh để tiếp. Minh Mạng hӓi: T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả - Dân tình Nghệ An thế nào? - Tâu nhӡ ơn nѭӟc, nay dân khӓi đói. Minh Mạng hӓi vӟi giӑng gay gắt: - Nghe ngѭӡi ta nói: có bӑn ăn cѭӟp đã thành án, mà lại đào, thӯa dӏp phát chẩn này, cũng chen vào vӟi lѭơng dân, đӭa lãnh gạo, đӭa lãnh tiền, thầy biết mà giả lơ, không cho bắt; việc ấy thật hѭ nhѭ thế nào? Võ Xuân Cẩn đӭng lên sẳn sàng chӏu tӝi, miệng tâu ngay thật: - Chúng tôi thiển nghĩ, triều đình ta có đӫ oai lӵc để bắt bӑn hung đӗ; bằng khi phát chuẩn nay mà làm luôn cả việc cầm phòng thì nhân tâm có thể ngӡ lầm rằng: Triều đình đã hết kế. Chúng tôi sӧ việc hay hoá dӣ, mất lòng tín nhiệm cӫa dân. Minh Mạng là mӝt ông vua luôn luôn cho rằng mình là "chính đại quang minh" nên khi nghe lӡi tâu ngay thật cӫa bề tôi ông rất cảm kích. Giӑng ông trӣ nên tình cảm, bảo Võ Xuân Cẩn: "Nhà ngѭơi nghĩ phải lắm. Đӕi vӟi ai bao giӡ cũng phải thӏ tin. Huӕng chi vӟi dân, cũng nhѭ cha mẹ đӕi vӟi con, há nӣ thӯa khi cơ cầu để thi hành pháp luật hay sao!". Khi quan thѭӧng tӯ về, Minh Mạng trӣ lại điện Càn Thành, ông nói vӟi Miên Thẩm: - "Võ Xuân Cẩn khá lắm. Ít ngѭӡi biết thѭơng dân và lo cho dân nhѭ thế". nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 18 Mӝt ông hoàng giáp làm bạn vӟi "mӝt cậu ấm tàng tàng" Ngày xѭa việc kén chӑn nhân tài đều qua các kỳ khảo hạch, các cuӝc thi Hѭơng, thi Hӝi và thi Đình. Thi Đình là lần thi cuӕi cùng tә chӭc ngay trѭӟc sân vua, nhà vua ra đề và chính tay vua chấm. Nhӳng ngѭӡi đѭӧc vào thi Đình là nhӳng ngѭӡi "ѭu tú" nhất trong thiên hạ, sau khi thi đӛ, hӑ sẽ ra gánh vác việc nѭӟc. Năm 1892 dѭӟi triều Thành Thái, vì nhà vua còn nhӓ tuәi nên các quan Phө chánh thay mặt vua ra đề thi Đình. Biết ý vua muӕn làm mӝt cái gì để cӭu nѭӟc, muӕn biết về tình hình thế giӟi và tìm đѭӧc ngѭӡi có hiểu biết về cái mӟi để giúp nѭӟc nên đã ra cái đề:"Thiên hạ thế nhi dĩ hӹ", sau đó hӓi tiếp việc thế giӟi: nѭӟc mạnh lấn nѭӟc yếu, các nѭӟc phải giao lân vӟi nhau nhѭ thế nào. Trѭӟc tình hình thế giӟi đang tranh chấp nhau đi tìm thӏ trѭӡng buôn bán và hoàn cảnh nѭӟc Việt Nam bӏ Pháp đô hӝ, ra đề nhѭ thế là đúng. Nhѭng tiếc thay sĩ tӱ lúc đó nặng về tӯ chѭơng, mù tӏt T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả việc thӡi sӵ và thế giӟi, trӯ Võ Phạm Hàm và Nguyễn Thѭӧng Hiền có đӑc Dinh Hoàn Chí Lѭӧc viết đѭӧc đôi trang, còn ngoài ra thấy đều ngậm bút, cӕ gắng hí hoáy viết dăm ba câu để nӝp cho đӫ quyển mà thôi. Trong đám sĩ tӱ ngậm bút ấy có mӝt ngѭӡi tӭc giận vӟi cái đề thi Đình, vì nó mà anh không đạt đѭӧc mӝng công danh. Y liền nghĩ đến việc trả thù. Mӝt thì ăn cả hai ngả về không, Y bèn ra khӓi sân vua và chạy thẳng qua toà Khâm sӭ Huế bên bӡ nam sông Hѭơng. Anh nhӡ mӝt ngѭӡi bạn báo vӟi Khâm sӭ: - "Năm nay đề thi Đình có nói đӝng đến thӡi thế!". Bӑn Khâm sӭ đã saÜn mӕi nghi ngӡ ông vua trẻ Thành Thái, nghe thế chúng liền cho ngѭӡi qua hӓi ngay. Các quan Phө Chánh thấy thế hoảng sӧ phải thay mӝt cái đề khác. Nhѭng đến nhѭ thế mà bӑn thӵc dân Pháp vẫn chѭa bằng lòng. Chúng buӝc nhà vua phải giáng hoặc cách chӭc các quan Phө Chánh đã dӵ ra cái đề thӡi thế không hӧp thӡi ấy thì chúng mӟi yên tâm. Khắp đất Thần Kinh xôn xao về việc này. Nguyễn Lӝ Trạch con mӝt vӏ quan to, hiểu biết rӝng nhѭng không thích việc cӱ nghiệp nghe nói đến cái đề có liên quan đến thӡi thế ấy ông đã làm bài "Thiên Hạ Đại Thế Luận" để nói lên sӵ hiểu biết cӫa mình trѭӡc thӡi thế. Ông đѭa bài này cho Nguyễn Thѭӧng Hiền vӯa đӛ Hoàng giáp xem. Nguyễn Thѭӧng Hiền đӑc xong và cho rằng trong đám đӛ đại khoa vӯa rӗi không có ngѭӡi nào làm đѭӧc mӝt góc bài ấy. đӑc xong, Nguyễn Thѭӧng Hiền nâng bút viết ngay mӝt bài đề hậu để tӓ lòng khâm phөc con ngѭӡi đã bӏ ngѭӡi đӡi lúc ấy cho là mӝt "cậu ấm tàng tàng". Thѭӧng Hiền còn tặng cho Lӝ Trạch mӝt câu đӕi: "Ngã đѭӡng huề mӻ tӱu, đăng cao sơn, tӭ cӕ màng nhiên, hӗi thӫ đông minh, khang nhật xuất; - Quân kim bàng thang giang, kiết mao ӕc, sә bôi túy hậu, nhӭt thân lѭơng lӝ, bạn hoa miên". Dӏch nghĩa: "...Ta thѭӡng mang rѭӧu tӕt lên núi cao, bӕn phía mênh mông, mӝt góc vӯng đông trӡi ló mặt; ...Ngѭӡi nay dӵa bӡ sông, kết nhà lá vài chung say quӷt, đầy mình sѭơng lạnh ngӫ cùng hoa". Tӯ đó hai ngѭӡi thân nhau. Mӝt ông Hoàng giáp làm bạn vӟi "Mӝt cậu ấm tàng tàng". Đến khi Lӝ Trạch mất (1898) toàn bӝ sách vӣ, tài liệu cӫa ông đѭӧc Nguyễn Thѭӧng Hiền cất giӳ cẩn thận. Nguyễn đã trao nhӳng bí thѭ này cho Phan Bӝi Châu, Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng mѭӧb đӑc... Các ông này mӣ mắt ra vӟi năm châu mӝt phần nhӡ tѭ tѭӣng cӫa Nguyễn Lӝ Trạch. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 19 Nhà hӑ Đӛ T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Ông Đӛ Huy Uyển là mӝt ngѭӡi hay chӳ nәi tiếng ӣ đất Nam Thành (Nam Đӏnh). Sau khi đӛ cӳ nhân năm Canh Tý (1840), sĩ tӱ đều tin là Uyển sẽ đӛ đầu khoa thi hӝi năm sau (1841). Gia đình ông cũng nghĩ nhѭ thế, thân sinh ông là cӳ nhân Đӛ Huy Cảnh làm tuần phӫ ӣ Trung Việt, nhân trong lúc về hầu vua Thiệu Trӏ đúng vào dӏp Kinh đô đang chuẩn bӏ mӣ thi Hӝi, gặp nhân viên hӝi đӗng sắp đi chấm thi, Huy Cảnh mau miệng nói: - Năm nay tôi có thằng con lӟn sắp đi thi Hӝi, các bác phải về xem lại sách mӟi chấm nәi văn nó, cú đӯng có hӗ đӗ mà cháu nó cѭӡi cho đấy! Câu nói trong lúc cao hӭng đã đến tai nhӳng ngѭӡi sẽ đӑc quyển khoa thi hӝi năm ấy (hai ngѭӡi giӳ vai trò quan trӑng là Trѭơng Đăng Quế và Phan Thanh Giản) mấy ông đều lấy làm phật ý. Khi vào thi Hӝi, các quyển thi đều rӑc phách, việc chấm bài rất chu đáo. Đến khi hӗi phách quyển cӫa Đӛ Huy Uyển bӕn kỳ cӝng lại đѭӧc 17 phân đáng đӛ đầu. Nhѭng hӝi đӗng sӵc nhӟ lӡi nói cӫa Huy Cảnh lonh chѭa hết giận nên dù không thể đánh hӓng đѭӧc nhѭng nhất quyết không cho Huy Uyển đӛ cao. Hӑ cӕ ý tìm trong quyển cӫa Huy Uyển nhӳng chӳ sơ sót để chӍ trích. Tìm mãi trong bài kim văn bӛng thấy có ba chӳ "đáp thiên khiển" nghĩa là: "Vua phải sӱa mình để tạ lӛi vӟi trӡi". Các quan dâng sӟ bẻ ba chӳ ấy là [khiếm trang] và chӍ cho Huy Uyển đӛ gần cuӕi bảng (chӍ hơn đѭӧc Phạm Xuân Quế ӣ Quảng Binh). Thấy tên mình suýt nӳa đӝi bảng, Đӛ Huy Uyển lấy làm nhөc, toan trả lại sắc Phó bảng để kho sau thi lại đӛ cao hơn, lúc ấy bạn bè mӟi cho ông hay vì thân sinh ông đã cao hӭng lӣ lӡi xúc phạm đến quan trѭӡng nên ông phải nhận lấy cái hậu quả ấy. Huy Uyển vӣ lẽ nên không trả nӳa. Sau đó Đӛ Huy Uyển làm quan đến chӭc biện lý bӝ hình. Con ông là Huy Liệu có thӵc tài, thận trӑng trong mӑi việc ӭng xӱ, đӛ Hoàng giáp. Huy Liêu nәi tiếng là ngѭӡi giӓi văn chѭơng và có khí tiết. Huy Liêu tӯng làm phө đạo cho vua Hàm Nghi. Hằng ngày ông vào Nӝi đӑc sách và dẫn nghĩa cho vua nghe, khi về thì ông lại ӣ trong nhà Tôn Thất Thuyết dạy cho Tôn Thất Đạm và Tôn Thất Thiệp hӑc. Khí tiết cӫa Huy Liêu có mӝt phần ảnh hѭӣng đến vua Hàm Nghi, Tôn Thất Đạm và Tôn Thất Thiệp. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 20 Nѭӟc nhӟp phải lấy máu mà rӱa T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Năm 1916, vua Duy Tân cùng các nhà yêu nѭӟc Thái Phiên và Trần Cao Vân tә chӭc khӣi nghĩa chӕng thӵc dân Pháp. Việc tuy không thành, vua bӏ đày sang đảo Rê-Uy-ni- Ông, Thái Phiên và Trần Cao Vân bӏ tӱ hình, nhѭng tinh thần yêu nѭӟc cӫa nhà vua và hai ông Thái, Trần vẫn sӕng mãi. Trong dân gian vẫn truyền tөng nhiều mẫu chuyện nói lên nәi ѭu tѭ mất nѭӟc cӫa ông vua trẻ và quyết tâm chӕng giặc ngoại xâm cӫa ông. Năm 1907 vua Thành Thái yêu nѭӟc nên bӏ giặc Pháp truất phế đày vào Vũng Tàu. Hoàng tӱ Vĩnh San lúc ấy mӟi 8 tuәi, giặc Pháp tôn ông lên làm vua, lấy niên hiệu là Duy Tân, để chúng nhân danh ông đè đầu cѭӥi cә bóc lӝt ngѭӡi Việt Nam. Chúng tѭӣng rằng nhà vua nhӓ tuәi, giặc nói gì ông cũng nghe. Nhѭng không ngӡ mӟi mӝt ngày ngӗi trên ngai vàng, bӝ mặt cӫa cậu bé 8 tuәi hoàn toàn thay đәi. Cậu bé Việt Nam 8 tuәi này tӓ ra không muӕn làm mӝt ông vua bù nhìn. Chẳng bao lâu sau, giặc phải làm mӝt nhà thӯa lѭơng ӣ Cӱa Tùng xa Kinh đô hàng trăm cây sӕ để cho Duy Tân ra đó chơi đùa, sao nhãng bӟt chuyện làm vua. Ӣ Cӱa Tùng, giӳa cảnh trӡi cao bể rӝng, vua Duy Tân không thể quên đѭӧc lý do vì sao vua cha bӏ đày, ông lại càng không quên trách nhiệm làm vua cӫa ông đӕi vӟi nәi khә cӵc lầm than cӫa dân. cӫa nѭӟc. Mӝt hôm ông ngӗi vӕc cát biển lên chơi, hai tay bẩn. Mӝt ông quan thӏ vệ bѭng nѭӟc đến cho ông rӱa tay. Vӯa thò tay vào nѭӟc rӱa lӓm bӓm, ông vӯa nhìn ông quan thӏ vệ hӓi rằng: - "Tay nhӟp lấy nѭӟc mà rӱa. Nѭӟc nhӟp lấy chi mà rӱa?" Ông quan sӧ quá, nhìn ông hai môi mấp máy mà không nói đѭӧc nên lӡi. Nhà vua thông cảm cho ngѭӡi quản gia tӝi nghiệp, ông tӵ trả lӡi: - "Máu!" Mӝt lần khác, mӝt ông quan đại thần ra thăm vua, thấy nhà vua có vẻ buӗn bӵc, ông liền bày cần câu đѭa vua đi ghe ra biển câu. Ra đến biển, vua mӟi buông câu thì lѭӥi câu đã bӏ mắc. Nhà vua vӯa lần gӥ câu vӯa hӓi dò ý ông quan đại thần đѭӧc nhà vua rất tin cậy, bằng mӝt câu đӕi: "Ng͛i trên n˱ͣc không ngăn đ˱ͫc n˱ͣc, Buông câu ra đã lͩ ph̫i l̯n!" Biết ý nhà vua muӕn hoạt đӝng cӭu nѭӟc, ông quan đại thần sӧ nguy hiểm cho vua bèn đӕi lại, khuyên vua không nên có ý nghĩ táo bạo ấy: S͙ng ͧ đͥi mà ngán cho đͥi, Nh̷m m̷t l̩i đ͇n đâu hay đó!" Biết đѭӧc tinh thần cầu an cӫa ông quan đại thần, tӯ đó vua Duy Tân không bao giӡ thә lӝ tâm tình vӟi ông này mӝt lần àno nӳa. Nhѭng ý muӕn cӭu nѭӟc cӫa nhà vua lại đѭӧc nhân dân đӏa phѭơng biết đến rất nhanh. Lúc ấy có ông Khóa Bảo - mӝt ngѭӡi hoạt đӝng yêu nѭӟc ӣ Quảng Trӏ - đã tìm T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả mӑi cách để đѭӧc đến gặp nhà vuạ.. Gặp nhau vua tôi rất mӯng. Ông Khóa đã kể hết nhӳng chuyện tai nghe mắt thấy về tӝi ác cӫa giặc Pháp bóc lӝt dân ta và nәi lầm than khә ải cӫa dân mình, nhà vua nghe chuyện và đã khóc. Nhӡ Ông Khóa Bảo mà đảng bí mật cӫa Thái Phiên và Trần Cao Vân biết đѭӧc vua Duy Tân đang muӕn hoạt đӝng cӭu nѭӟc. Hai Ông đã rất công phu, giả ngѭӡi đi câu hẹn gặp nhà vua và bàn vӟi nhà vua kế hoạch cӭu nѭӟc. Vua Duy Tân chấp nhận mӑi ý kiến cӫa hai nhà yêu nѭӟc và hӕi thúc hãy hành đӝng nhanh lên để giàng đѭӧc cơ hӝi tӕt. Vua Duy Tân cũng nhѭ hai nhàyêu nѭӟc Thái, Trần, tinh thần yêu nѭӟc, căm thù giặc có thӯa, nhѭng thiếu mӝt đѭӡng lӕi cӭu nѭӟc tiên tiến, thiếu mӝt phѭơng pháp tә chӭc thích hӧp nên cuӝc khӣi nghĩa hӗi tháng 5 năm 1916 đã thất bại, nhӳng ngѭӡi cầm đầu bӏ dìm trong biển máu. Lúc giặc vây bắt nhà vua tại mӝt căn nhà gần núi Thiên Thai, nhà vua vẫn bình tĩnh, saÜn sàng nhận mӑi sӵ đӕi xӱ tàn bạo cӫa kẻ thù. Bӑn giặc thấy mӝt vật gì cӗm cӝm bên hông giắt trong áo nhà vua, chúng loay hoay muӕn soát. Nhà vua hiểu ý, chӍ cái vật ấy và nói vӟi tên Khâm sӭ và tên chánh mật thám ngѭӡi Pháp rằng: - "Mấy Ông tѭӣng cái ni là súng lөc hả? Không phải mô. Tui mà có súng thì tui bắn mấy Ông chết hết rӗi, đây là cөc lѭơng khô thôi!" Bӑn giặc bӏ hạ nhөc nhѭng chúng cũng đѭӧc yên tâm. Tên Khâm sӭ đѭa vua Duy Tân về giam trong đӗn Mang Cá cӫa chúng. Trên đѭӡng đi, chúng hӓi nhà vua: - "Nhà vua có ân hận gì về cuӝc phiêu lѭu vӯa rӗi không?" Vua Duy Tân đáp mӝt cách thản nhiên: - "Có chӟ!" Tên Khâm sӭ mӯng rӥ hӓi tiếp nhѭ hӓi mӝt cậu hӑc trò: - "Ân hận nhѭ thế nào?" Vua Duy Tân đáp không mӝt chút ngại ngùng: - "Vì ta chѭa đánh đѭӧc ngѭӡi Pháp mà đã bӏ bắt!" Không khuất phөc đѭӧc ý chí cӫa vua Duy Tân, chúng bắt đem nhà vua về giam. Giặc Pháp làm áp lӵc, bắt triều đình và gia đình vào nhà giam thuyết phөc nhà vua hãy bӓ ý chí cӭu nѭӟc để chúng sẽ đѭa nhà vua trӣ lại ngai vàng. Vua Duy Tân nói rõ ý muӕn cӫa mình: - "Ta saÜn sàng trӣ lại ngai vàng, nhѭng muӕn ta trӣ lại, nѭӟc Pháp phải thi hành nhӳng điều khoản tӵ chӫ cӫa Việt Nam trong hòa ѭӟc 1884, nѭӟc Pháp bảo trӧ cho nѭӟc Việt Nam chӭ không phải bảo hӝ nѭӟc Việt Nam. Phải coi ta là mӝt ông vua trѭӣng thành, trên ta không có hӝi đӗng Phө chánh. Pháp không đѭӧc nhân danh ta làm nhӳng điều thuӝc quyền cӫa ta!" Điều kiện cӫa vua Duy Tân đѭa ra quá cao đӕi vӟi bӑn thӵc dân, vì thế chúng đã quyết đӏnh đày ông đến mӝt nơi xa xӭ là đảo Réunion tận bên trӡi châu Phi. Đến lúc Ông sắp lên đѭӡng, bӑn Pháp lại T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả cho ngѭӡi đến ban mӝt ân huệ cuӕi cùng. Tên tay sai Pháp thѭa: - "Thѭa ngài, chúng tôi biết trong nӝi khӕ, ngài còn mӝt sӕ tiền lӟn, ngài lại có mӝt tӫ sách tiếng Pháp rất nhiều. Ngài có cần lấy mӝt ít tiền cầm tay và sӕ sách để đӑc dӑc đѭӡng không?" Vua Duy Tân đáp: - "Ta làm gì có tiền, Tiền trong nӝi khӕ là tiền cӫa dân. Ta là ngѭӡi tù cӫa Pháp, Pháp không nuôi đѭӧc mӝt ngѭӡi tù sao mà cần phải cầm tiền theo. Còn nếu ngѭӡi Pháp biết điều, muӕn để cho tù nhân đӑc sách thì ngѭӡi hãy lấy cho ta bӝ sách cách mạng Pháp 1783 cӫa Michelet và phải lấy cho đӫ bӝ!" Tên tay sai đi gặp vua Duy Tân về trình bày lại vӟi Pháp, bӑn Pháp ngao ngán thӣ ra: - "Không thể nào thӓa hiệp đѭӧc vӟi con ngѭӡi này". Sau đó nhà vua vào Nam xuӕng tàu đi đày cùng mӝt chuyến vӟi vua cha sang đảo Réunion. Ba mѭơi năm sau, vua Duy Tân đã bӏ giết mӝt cách bất ngӡ. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 21 Ông hoàng trӑng nghề nông Hôm khánh thành chín cái đӍnh trѭӟc Thế Miếu, vua Minh Mạng nói vӟi hoàng tӱ thӭ mѭӡi là Miên Thẩm rằng: - Chín chӳ Hán ghi trên chín cái đӍnh này là miêu hiệu cӫa chín vӏ vua. Cái đӍnh chӳ Cao để ngay gian giӳa, còn tám cái kia (tӭc Nhơn, Chѭơng Anh, Nghӏ, Thuần, Duyên, Dө, Huyền) để tả hӳu tám gian. Vӏ vua nào ӣ ngôi mà băng (chết), nhà nѭӟc thӡ vào mӝt gian (trong Thế Miếu), ngày ấy đӡi cӫa vua mӟi đѭӧc hoàn toàn kết liễu. Miên Thẩm thѭa rằng: - Tâu, còn làm tôi hy sinh vӟi vua vӟi nѭӟc, con thấy bên Tàu, có hӑa hình vào Kỳ - lân - các; sao Việt Nam chӍ làm miếu để thӡ vua? Minh Mạng giảng giải vӟi con: - Nhà nѭӟc ta không hӑa hình, chӍ tạm tên nhӳng ngѭӡi có công, nhà nѭӟc vẫn có bài vӏ để tại tả hӳu tùng tӵ: Miên Thẩm lại thѭa: - Tâu, nhân dân bách tính ngoài dân cũng hy sinh cho vua, cho nѭӟc thì thế nào? Nhà nѭӟc nên lập T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả đài kӹ công để cho còn sӵ tích. Minh Mạng lại giải thích: - Sӵ tích đã biên vào liệt truyện, dầu là mӝt ngѭӡi đàn bà có tiết hạnh, nhà nѭӟc cũng không quên tên, huӕng hӗ là nhӳng ngѭӡi đã vì vua, vì nѭӟc mà quyên sinh thì nhà nѭӟc thӡ vào Trung nghĩa tӱ hoặc cho bảng vàng để nêu tên trong cả xӭ. Miên Thẩm vẫn không vui: - Tâu nhѭ thế vẫn còn chѭa thӓa! - Con còn muӕn chi nӳa kia? - Tâu, nhà nѭӟc còn nên nuôi cả quả phө, cô nhi cӫa nhӳng ngѭӡi này nӳa kia. - Lấy cӫa ӣ đâu cho đӫ? - Tâu, lấy cӫa nѭӟc cӫa dân: Vua Minh Mạng cѭӡi: - Ta tѭӣng lấy cӫa con kia, còn nhѭ lấy cӫa nѭӟc cӫa dân, thì quả phө cô nhi vẫn có khẩu phần, nhӳng làng có công điền, đã có quân cấp cho các hạng ấy! Nhân ngày khánh thành Cӳu ĐӍnh, phӫ Thӯa Thiên dâng lúa thә sản cӫa làng An Cӵu, vua Minh Mạng cắn mӝt hӝt rӗi khen: - Nhӡ trӡi lúa đã chắc lại ngӑt! Vua ban cho các quan mӛi ngѭӡi mӝt hạt. Ai cũng chép miệng lӵa lӡi khen cho vӯa ý vua. Có ngѭӡi khúm núm tâu: - Nhӡ ơn Hoàng đế năm nay đѭӧc mùa hơn cả mấy năm! Miên Thẩm lúc ấy mӟi mѭӡi bảy tuәi tính tình cѭơng trӵc đã biết ghét bӑn nӏnh thần, cho nên ông dám tâu nhӳng điều là cho niềm vui cӫa vua cha tiêu tan: - Tâu. Ngѭӡi ta nói năm nay đѭӧc mùa, mà ngoài dân chúng con thấy có ngѭӡi không áo, có kẻ không cơm? Hay là hӑ không có khẩu phần chăng? Vua Minh Mạng châu mày không them nhìn lại Tùng Thiện (lúc đó còn là mӝt hoàng tӱ chѭa xuất phӫ) vùa cѭӡi gằn,bảo: - "Mày tѭӣng có ruӝng đất là có cơm áo hay sao? Cơm áo là ӣ nơi hai tay, có phải ӣ đâu ruӝng đất? Lӡi quӣ mắng ấy cӫa Minh Mạng đã ảnh hѭӣng nhiều đến Tùng Thiện, dù chӍ là cách nói áp đảo cӫa ông vua cha. Sau khi xuất phӫ, Tùng Thiện đến là nhà bên bӡ sông Lӧi Nông. Bản thân ông đã rất trӑng nghề nông. Thơ Tùng Thiện mấy ngàn bài đều chan chӭa tình yêu đӗng ruӝng và nӛi thông cảm sâu sắc vӟi sӕ phận khә ải cӫa nhân dân lao đӝng. nhiều tác giả T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 22 Quận chúa A Mô (hay tiếng nói và sắc đẹp cӫa đàn bà) Để sӕng yên ӣ phѭơng Nam, Nguyễn Phúc Nguyên (tӭc chúa Sải) đã tích cӵc đắp thành lũy, trang bӏ vũ khí mӟi cho quân đӝi để khi cần thì có thể đѭơng đầu vӟi quân Trӏnh ӣ phía bắc. Mӝt trong nhӳng trӣ ngangѭӡi, khó vѭӧt qua cӫa chúa Nguyễn là vấn đề mua sắt, đӗng, diêm tiêu để đúc súng. Chúa Sải nhӡ bӑn thѭơng gia Hoà Lan, Bӗ Đào Nha, Tàu, Nhật... nhѭng bӑn này không thật lòng nên chúa không yên tâm. Cuӕi cùng chúa đã biết phát huy truyền thӕng cӫa phө nӳ Việt Nam, gả mӝt ngѭӡi con gái cho thѭơng gia Nhật tên là Araki Sôtarô (Hoàng mӝc tôn Thái lang). Thѭơng gia này vӯa làm chӫ mӝt cӱa hàng lӟn ӣ Hӝi An vӯa có tàu viễn dѭơng đi mua bán vӟi hải ngoại. Tӯ đó bà Quận chúa xӭ Đàng Trong ngày đêm tӍ tê vӟi chӗng. Araki Sôtarô không thể tӯ chӕi đѭӧc ngѭӡi đẹp nên ông đã thoa? mãn mӑi yêu cầu cӫa chúa Sải. Chúa Sải cần gì thì tàu cӫa Araki đi Aùo Môn, Quảng Đông và Trѭӡng Kỳ chӣ về ngay. Nhӡ thế mà quân đӝi cӫa chúa Nguyễn đѭӧc trang bӏ rất đầy đӫ, mӑi cuӝc tấn công cӫa quân Trӏnh ӣ phía bắc vào đều bӏ chặn đӭng. Theo nhà Đông phѭơng hӑc Đuy Mu Chi ê (Pháp) thì bà quận chúa xӭ Đàng Trong này tên là Amô. Trong mӝt chuyến về thăm quê chӗng, quận chúa bӏ giӳ lại ӣ Nhật bӣi nghiệm lệnh cӫa Mạc phӫ Đӭc xuyên cấm nhӳng ngѭӡi Nhật đi thông thѭơng hải ngoại. Vì thế mà đôi vӧ chӗng Việt Nhật này không trӣ lại đѭӧc đất Thuận Quảng. Năm 1845 bà mất ӣ Trѭӡng Kỳ và mai táng tại chùa Dainonji. Con cháu cӫa bà còn giӳ mӝt cái gѭơng soi cӫa bà đem ӣ nѭӟc Nam qua, bề ngang tấm gѭơng đo đѭӧc ba tấc rѭӥi, bề cao ngót bӕn tấc, chung quanh chạm trӛ và mạ vàng y nhѭ cӫa ngѭӡi Tây phѭơng. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 23 Răng cắn lѭӥi Vua Thiệu Trӏ (1841-1847) thăng hà, để di chiếu truyền ngôi cho con trѭӣng là Hӗng Bảo. Nhѭng triều đình do Trѭơng Đăng Quế cầm đầu, thấy Hӗng Bảo ham chơi cӡ bạc nên không tôn mà lập em là Hӗng Nhậm(con bà Tӯ Dũ) lên ngôi hoàng đế lấy niên hiệu là Tӵ Đӭc. T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Bất bằng vì sӵ phế lập trái di chiếu ấy, Hӗng Bảo tө nghĩa cùng mӝt sӕ quan lại, hoàng thân có mâu thuẫn vӟi Tӵ Đӭc lập mѭu đảo chánh. Chẳng may trong nӝi bӝ có ngѭӡi chѭa chi đã rắp tâm làm phản vào tӕ giác vӟi Tӵ Đӭc. Hӗng Bảo bӏ hạ ngөc và kết án tӱ hình(1854). Để chӭng tӓ mình là mӝt ông vua có lòng nhân, nặng tình cӕt nhөc, Tӵ Đӭc tha chết cho anh và Hӗng Bảo chӍ bӏ giam. Nhѭng mӝt ngày nӑ ngѭӡi ta khám phá thấy Hӗng Bảo chết thắt cә ӣ trong ngөc (1854). Dѭ luận đѭơng thӡi cho rằng đó là mӝt cái chết rất khả nghi, hӑ thông tin Hӗng Bảo có thể tӵ sát mà chết vì lệnh ám sát cӫa Tӵ Đӭc. Điều đó làm cho Tӵ Đӭc ăn ngӫ không yên. Mӝt hôm trong mӝt buәi dạ yến ӣ Đại Nӝi, đang nhai vua Tӵ Đӭc bәng nhăn mặt đau đӟn. Quan khách lấy làm lạ quay về phía nhà vua. Để đӥ thẹn vua ra ngay mӝt cái đề thơ "Răng cắn lѭӥi". Trong hàng các quan dӧ tiệc có ông Nguyễn Hàm Ninh (1808-1867) ngѭӡi Quảng Bình ӭng khẩu đӑc ngay bӕn câu thơ sau đây: "Sinh ngã chi s˯, nhͷ v͓ sinh, Nhͷ sinh chi h̵u, ngã vi huynh. B̭t t˱ c͡ng h˱ͧng chân cam v͓, Hà nh̳n t˱˯ng vong c͙t nhͭc tình?" Nghĩa là: "Thuͧ bác sinh ra chú chͷa sinh, Tͳ sinh ra chú bác làm anh. Ng͕t bùi ch̻ng d͋ cung chia s̓, C͙t nhͭc đang tâm nghi͇n đͱt tình?". Nghe qua vua vӛ tay khen hay, nhѭng nghĩ mӝt lúc, ông chau mày mà phán rằng: - "Văn chѭơng cӫa khanh thật lѭu loát. Trẩm thѭӣng mӛi câu mӝt lạng vàng. Song ý thơ sâu sắc và bí ẩn, Trẩm phạt mӛi chӳ mӝt roi". Sӣ dĩ phải phạt Hàm Ninh vì vua nghĩ rằng tác giả mѭӧn bӕn câu thơ trên để ám chӍ việc nhà vua đã đang tâm sát hại anh mình là Hӗng Bảo, giӕng nhѭ răng cắn lѭӥi. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 24 Sӵ thật làm chết ngѭӡi Năm 1812, Lê Duy Thanh (con trai Lê Qúy Đôn) tìm đѭӧc mӝt cuӝc đất tӕt để xây lăng cho Hoàng T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả hậu Hiếu Khѭơng. Khi khai huyệt, thấy xuất hiện đất ngũ sắc đѭӧc coi là mӝt điềm lành. Đình thần ai cũng trầm trӗ chúc mӯng vua, chӍ có Nguyễn Văn Thành đӭng im lặng. Gia Long hӓi: - Vì sao nhà ngѭơi lại im lặng? Thành đáp: - Việc nay không có gì lạ lắm. Trong huyệt mẹ tôi cũng có đất ngũ sắc mà màu còn tѭơi thắm hơn! Gia Long hơi ngѭӧng, mặt đanh lại. Thành không hiểu điều đó lại nói tiếp: - Tại Châu Ê có mӝt chӛ đất rất tӕt. Phạm Văn Nhơn và các quan khác hӓi: - Tại sao biết thế mà không tâu lên. Thành đáp: - Cuӝc đất thì tӕt nhѭng không nên táng vào đó e bӏ sét đánh! Gia Long lӝ vẽ buӗn, Hoàng Tӱ Đảm (sau này là vua Minh Mạng) mӟi lên tiếng rằng: ChӍ có mӝ Tây Sơn mӟi bӏ sét đánh vì đó là quân triều nguӷ còn nhѭ nay là đӡi thánh minh đѭӧc trӡi thѭơng. Trѭӟc mặt đấng quân thѭӧng sao ông lại dám thӕt ra nhӳng lӡi nói ấy? (Hoàng Tӱ muӕn nhắc đến mӝ cӫa Nguyễn Nhạc đã bӏ sét đánh ӣ Bình Đӏnh), Thành biết mình lӥ lӡi nên lui gót. Bӕn năm sau Thành bӏ tӝi. Nguyên do mӝt phần cũng vì câu chuyện cũ này. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 25 Sӵ tích chiếc áo dài cӫa phө nӳ Việt Nam Thuӣ xѭa phө nӳ Việt Nam tӯ Bắc xuӕng Nam đều mặc váy. Đến ngày nay chiếc váy đó chӍ còn rải rác ӣ mӝt sӕ vùng quê đӗng bằng sông Hӗng và vùng Thanh Nghệ. Chiếc áo dài đã trӣ thành biểu tѭӧng cӫa phө nӳ Việt Nam. Thế thì nó đã có tӵ bao giӡ? Nhѭ lӏch sӱ còn ghi, cuӝc Trӏnh, Nguyễn phân tranh kéo dài gần hai trăm năm. Ӣ miền Bắc vua Lê chúa Trӏnh trӏ vì. Ӣ miền Nam các chúa Nguyễn miệng vẫn nói thần phөc nhà Lê song thӵc chất hӑ đã lấy Phú Xuân làm thӫ phӫ cӫa Đàng Trong để cũng cӕ đӏa vӏ cho sӵ nghiệp "vạn đại dung thân". Năm 1744, trong dân gian miền Nam bӛng lѭu truyền mӝt câu sấm (có lẽ tӯ miền Bắc truyền vào): "Bát đại thӡi hoàn trung đô". Công nghĩa là "tám đӡi phải trӣ lại Trung đô" (tӭc là trӣ lại Kinh đô Thăng Long). Câu sấm ấy là cho T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Nguyễn Phúc Khoát giật mình, Nếu kể tӯ chúa Tiên (tӭc Nguyễn Hoàng) truyền đến đӡi Khoát thì đúng tám đӡi. Khoát lo lắng: "Gần hai trăm năm đánh nhau vӟi quân Trӏnh, chӏu đӵng biết bao nhiêu gian khә ác liệt để mӣ mang bӡ cӓi xuӕng tận Cà Mau mà giӡ này phải trӣ lại Trung đô nạp mình cho quân Trӏnh quar là mӝt đại hoạ!". Suӕt nhiều ngày đêm Khoát ăn không ngon ngӫ không yên. Cuӕi cùng ông đã triệu quần thần lại bàn phѭơng cách thoát nạn. Khoác nói giӑng buӗn rầu: - "Các tiên chúa đã đә máu xѭơng gây dӵng cho chúa tôi ta mӝt cơ nghiệp vinh quang nhѭ thế này, bây giӡ trӡi bắt ta phải trӣ lại Trung đô thần phөc bӑn Trӏnh, phải chăng chúa tôi ta không nhӳng sẽ đắc tӝi vӟi các tiên Chúa mà còn tӵ hӫy diệt mình...Các ngѭӡi có kế sách chi tiến lên để cӭu nạn không?" Triều thần cӫa Nguyễn Phúc Khoát khẩn khoản xin Chúa đѭӧc nghiên cӭu mӝt thӡi gian. Đӝ nӳa tháng sau hӑ đến trình bày vӟi Chúa rằng: - "Muôn tâu Chúa thѭӧng, muӕn khӓi "hoàn" Trung đô, Chúa phải xѭng vѭơng và dӵng mӝt tân đô". Phúc Khoác nói: - "Ta cũng đã suy nghĩ điều đó nhѭng tӯ lâu ông cha ta tuy chѭa xѭng Vѭơng nhѭng đã làm Chúa tể đất trӡi Nam và đất Phú Xuân đã là Kinh đô Đàng Trong!" - "Nhѭng chѭa chính thӭc!" - Mӝt quan đại phu đáp, Phúc Khoát vẫn phân vân: - "Việc làm lễ để chính thӭc chẳng khó khăn gì. Song dù có chính thӭc đi nӳa cũng không cải đѭӧc mệnh trӡi!"" Quan đại phu đáp: - "Muӕn thӵc sӵ có mӝt vѭơng quӕc mӟi để đәi mạng trӡi thì phải thay đәi lễ nhạc, thay đәi văn hoá!" Phúc Khoát hӓi: - "Việc quan trӑng nhất phải thay đәi văn hóa là cái gì?" - "Muôn tâu chúa thѭӧng - quan đại phu đáp - là thay đәi trang phөc!" Phúc Khoát gật đầu mӯng rӥ: - "Thế thì ta giao cho nhà ngѭơi thӵc hiện việc đó!" Tӯ đó Phúc Khoát lên ngôi vӟi niên hiệu là Võ Vѭơng, lấy Phú Xuân làm Đô thành. Trong triều đәi lễ nhạc, ngoài dân gian thay đәi phong tөc. Để phân biệt vӟi phө nӳ miền Bắc mặc váy, phө nӳ miền Nam phải mặc quần có đáy (hai ӕng) giӕng nhѭ đàn ông. Chӫ trѭơng cӫa Võ Vѭơng đã gây ra mӝt cuӝc "khӫng hoảng" về trang phөc ӣ Phú Xuân. Quần chúng phө nӳ không tán thành và đã tӓ ý phản đӕi quyết liệt: "Không đi thì chͫ không đông, Ĉi thì ph̫i m˱ͫn qu̯n ch͛ng sao đang." T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Phản đӕi nhѭng không thay đәi đѭӧc "ýVѭơng", tӯ đó phө nӳ miền Nam phải mặc quần hai ӕng. Vӟi con mắt phong kiến, Võ Vѭơng thấy phө nӳ mặc quần hai ӕng trông "khêu gӧi" quá, ông bèn giao cho triều thần nghiên cӭu tham khảo cái áo dài cӫa ngѭӡi Chàm (giӕng nhѭ áo dài phө nӳ Việt Nam ngày nay, nhѭng không xẻ nách) và áo dài cӫa phө nӳ Thѭӧng Hải (xẻ đến đầu gӕi) để "chế" ra cái áo dài cӫa phө nӳ Việt Nam. Chiếc áo dài đầu tiên giӕng nhѭ áo dài ngѭӡi Chàm và có xẻ nách. Cũng nhѭ văn hóa Việt Nam phát triển ӣ Huế. Chiếc áo dài cӫa phө nӳ Việt Nam có đӫ cả hai yếu tӕ cӫa phѭơng Bắc và phѭơng Nam. Vua chúa ngày xѭa vì quyền lӧi giai cấp và huyết thӕng, hӑ đã có nhӳng chӫ trѭơng phản truyền thӕng, phản dân tӝc và đã bӏ quần chúng đấu tranh loại bӓ. "Quần hai ӕng" và "áo dài" cӫa phө nӳ Việt Nam tuy xuất phát cùng ӣ trong mөc đích ấy, nhѭng may thay, nó đã thӯa kế đѭӧc cái đẹp cӫa phө nӳ phѭơng bắc cũng nhѭ phѭơng Nam, phù hӧp vӟi dáng ngѭӡi Việt Nam, nên nó đã đѭӧc chấp nhận và trӣ nên mӝt tài sản văn hóa cӫa ngѭӡi phө nӳ Việt Nam. Dѭӟi con mắt cӫa thế giӟi hễ thấy phө nӳ mặc áo dài, dù đӭng trên diễn đàn nào, không cần giӟi thiệu, hӑ cũng đều biết đó là phө nӳ Việt Nam. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 26 Ta không thө sắc Mầm mӕng phân tranh giӳa hai hӑ Trӏnh Nguyễn đӡi Lê Trung Hѭng đã có tӯ ngày Nguyễn Hoàng vào trấn giӳ Thuận Quảng (1558), nhѭng cho mãi đến khi con cӫa Nguyễn Hoàng là Nguyễn Phúc Nguyên tә chӭc xong việc phòng thӫ ӣ Phѭơng Nam, hӑ Nguyễn mӟi ra mặt chӕng nhau thật sӵ vӟi Trӏnh. Để có thể diệt trӯ âm mѭu chӕng đӕi cӫa hӑ Nguyễn, hӑ Trӏnh bày mѭu ép vua Lê sắc phong cho Nguyễn Phúc Nguyên chӭc Thái Phó, tѭӟc Thөy quận công lãnh Thuận Quảng Tiết Đӝ Sӭ và sau đó sẽ triệu Nguyên về Thăng Long chuẩn bӏ đi đánh Mạc. Nếu Nguyên về thì nhân đó bắt giết đi, nếu không về là mắc tӝi phản nghӏch hӑ Trӏnh sẽ có cӟ đѭa đại binh vào đánh Nguyễn. Nhận đѭӧc sắc phong, chúa Nguyễn rất bӕi rӕi bèn hӑp triều thần hӓi mѭu kế đӕi phó vӟi Trӏnh. Đào Duy Tӯ đã dâng kế và đѭӧc chúa Nguyễn chuẩn y. Tӯ cho làm mӝt cái mâm đӗng hai đáy, khoãng giӳa để sắc thѭ đã nhận lần trѭӟc, trên mâm sắp phẩm vật đem ra Thăng long tạ Ơn hӑ Trӏnh. Lại Văn Khuông đѭӧc cӱ làm chánh sӭ chuyến này. Để giúp cho Khuông hoàn thành nhiệm vө, Tӯ nghĩ saÜn mѭӡi điều vấn đáp để dặn sӭ giả phòng khi T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả ӭng đӕi. Đến Kinh, Văn Khuông vào yết kiến dâng lễ vật làm ra vẻ rất cung kính. Trӏnh Tráng hӓi câu gì Văn Khuông đều đáp trôi chảy minh bạch, các bӝ hạ nhà Chúa ai cũng phải khâm phөc. Chúa hậu đãi Khuông lắm, truyền báo đến dӏch xá nghӍ ngơi. Văn Khuông đi thăm Kinh thành chӡ xem Chúa Trӏnh có dạy bảo thêm điều gì nӳa không. Khuông bӛng nhӟ đến mӝt cái cẩm nang mà Đào Duy Tӯ trao cho liền mӣ ra xem và sau đó cả đoàn tùy tùng cùng vӟi Văn Khuông lẻn trӕn về Nam bằng đѭӡng thӫy. Thấy sӭ đoàn Đàng Trong đӝt ngӝt trӕn về, Chúa Trӏnh hết sӭc nghi hoặc. Chúa sai soạn phẩm vật, thấy mâm hai đáy liền cho tách mâm thì thấy tӡ sắc trѭӟc kèm theo mӝt cánh thiếp trên có viết bӕn hàng chӳ đen, nét bút già giặn, đẹp đẽ: "Mâu nhi vô d͓ch M͓ch phi ki͇n tích Ái l̩c tâm tr˱ͥng L͹c lai t˱˯ng đ͓ch". Nghĩa là: "Cái xà mâu không có m̭u, Tìm không th̭y ḓu. Yêu r˯i c̫ lòng ru͡t, Sͱc đ͇n thì cùng đánh". Chúa Trӏnh Tráng đӑc không hiểu và cả Triều thần cũng không biết ra sao. Sau Trӏnh Tráng phải nhӡ đến quan Trạng Phùng Khắc Khoan. Khắc Khoan đӑc xong tӡ thiếp trӧn mắt nói ngay: - "Đây là kiểu chơi chӳ nếu không phải Đào Duy Tӯ thì không ai ӣ Thuận Quảng có thể làm đѭӧc nhѭ thế này". Trӏnh Tráng nóng ruӝt giөc Phùng giải thích. Phùng cầm tӡ thiếp giơ ra trѭӟc mặt nói: - "Chӳ mâu không có nách tӭc là cái phẩy thì thành chӳ dѭ (ta); chӳ mӏch mà không có chӳ kiến thì còn chӳ bất (không); chӳ átmà rơi mất lòng ruӝt (tӭc là chӳ lâm) thì còn là chӳ thө (nhận) chӳ lӵc vӟi chӳ lai đӏch nhau thành chӳ sắc. Cái thiếp này có nghĩa là "Ta không nhận sắc". Nghe xong Trӏnh Tráng biết mình bӏ lӯa, đùng đùng nәi cơn thӏnh nӝ ra lӏnh cho ngѭӡi tìm bắt Văn Khuông, nhѭng may thay Văn Khuông đã theo lӡi dặn cӫa Đào Duy Tӯ xa chạy cao bay rӗi. Để trӯng phạt hӑ Nguyễn. Trӏnh Tráng đӏnh đѭa đại quân vào đánh Thuận Quảng. Không ngӡ lúc ấy ӣ Cao Bằng và Hải Dѭơng có loạn, Trӏnh Tráng đành ngậm đắng nuӕt cay hӫy bӓ cuӝc nam chinh này. Đoàn sӭ giả hoàn thành nhiệm vө và về Thuận Hoá an toàn đѭӧc Chúa Nguyễn trӑng thѭӣng, "mѭu sĩ" Đào Duy Tӯ đѭӧc thăng chӭc làm Cái Hạp. Tӯ đó; hӑ Nguyễn ӣ Đàng Trong không chӏu sắc phong cӫa triều đình Lê Trӏnh nӳa. Cuӝc nӝi chiến bắt đầu. T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 27 Thua nhau vì mӝt chӳ hòa Đầu năm Mậu thìn (1868) sĩ tӱ ba miền Trung Nam Bắc tập trung về Kinh đô Huế dӵ thi Hӝi. Hӑ hӑp mặt ӣ khu vӵc nhà trӑ gần Trѭӡng Thi ӣ phѭơng Ninh Bắc (thuӝc đӏa phận Phú Xuân) đoán xem đầu bài văn sách sẽ ra về vấn đề gì. Nhiều ngѭӡi đoán già đoán non phát biểu huyên thuyên nhѭng thiếu cơ sӣ không đѭӧc các sĩ tӱ nghe theo. Cuӕi cung có ông Vũ Duy Tuân (sinh năm 1840) có hiểu biết về tinh hình trong nѭӟc phát biểu ý kiến: - Theo ngө ý, năm nay quân Pháp, ngoài nhӳng hành đӝng khiêu khích ra, hӑ còn xây thành đắp lũy ӣ các nơi, xây soái phӫ ӣ Gia Đӏnh, đặt binh trại rãi rác chung quanh Kinh Thành, có ý dòm ngó Triều đình ta, tôi chắc kỳ văn sách khoa nầy thế nào Đӭc Kim thѭӧng cũng hӓi về công thӫ chi sách (Kế sách đánh hay hòa), anh em nghĩ sao? Các sĩ tӱ nghe có lý vӛ tay tán đӗng. Hӑ bàn nhau nếu đầu bài ra đúng nhѭ thế thì sẽ nhất tề luận theo thế công, nhất quyết xin vua Tӵ Đӭc nhất quyết đánh để tӓ lòng bất khuất cӫa sĩ phu. Hôm vào thi văn sách, quả nhѭ lӡi hӑ Vũ đã dӵ đóan, đề ra: "Quân xâm lăng hiện nay càng ngày càng thêm gây hấn, đӗn lũy dӵng lên khắp dân gian, vậy nay mình đánh hay nên hoà?" sĩ tӱ mӯng rӥ, khâm phөc sӵ đoán cӫa hӑ Vũ, hӑ cùng làm bài xin Triều đình khӣi thế công. Trong quyển văn cӫa Vũ Duy Tuân có câu: - "Triều đình ӫng bách vạn chi tinh binh, khiến nghĩa bất vi vô dũng dã" (Triều đình hiện có hàng trăm vạn lính tinh nhuệ, theo việc nghĩa thì nên đánh quân xâm lăng, thế mà không đánh thật là không dũng cảm chút nào?). Đӑc bài ấy quan duyệt quyển là Phan Đình Bình đệ lên cho vua Tӵ Đӭc đӑc. Nhà vua buӗn rầu châu phê bên cạnh câu văn trên rằng: - "Kim nhật thӍnh chiến, minh nhật thӍnh chiến, chiến nhi bất thắng, tѭơng trí trẩm ѭ hà đӏa?" (Hôm nay xin đánh, ngày mai xin đánh, nếu đánh mà thua, thì đặt trẫm ngӗi ӣ nơi nào?). Các khảo quan căn cӭ lӡi châu phê nhѭ thế mà chấm bài. Nhӳng ngѭӡi đề nghӏ đánh phần lӟn hӓng. Riêng Vũ Duy Tuân là mӝt bậc tài trí không thể hӓng nhѭng chӍ đӛ đѭӧc cái Phó bảng. Trong đám sĩ tӱ có cӱ nhân Dѭơng Khuê, khi hӑp bàn thì dạ dạ vâng vâng mӝt lòng xin đánh, nhѭng đến lúc vào trѭӡng lại viết xin hòa. Làm bài trúng ý quan trѭӡng nên hӑ Dѭơng đӛ Tiến sĩ. Điều đó đã làm cho các sĩ tӱ phẫn nӝ, hӑ kết án hӑ Dѭơng là bӝi ѭӟc. Đến hôm sau hӑ Dѭơng vinh quy, các sĩ tӱ đón T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả đѭӡng đánh. May sao hӑ Dѭơng biết trѭӟc ôm áo mão vua ban trӕn ra khӓi Kinh thành trong đêm nên tránh đѭӧc mӝt cuӝc làm nhөc. Mặc dầu chӍ đӛ Phó bảng, trong con mắt các sĩ tӱ hӑ Vũ vẫn là ngѭӡi chiến thắng về sĩ khí, danh dӵ hơn hӑ Dѭơng đӛ Tiến sĩ nhiều. Kỳ thi xong, các sĩ tӱ hӑp nhau cә vũ hӑ Vũ nhiệt liệt. Hӑ tặng Vũ Duy Tuân câu đӕi: Minh đình sách v̭n kim tam đ͙i, Giáp đ͏ thâu nhân ch͑ nh̭t hòa. (Triều đình hӓi về kế sách thì ông đӕi đáp đѭӧc mӑi điều; thế mà giáp đệ chӍ đӛ Phó bảng thua ngѭӡi khác chӍ tại mӝt chӳ hòa (Vì ông cӭ xin đánh). Vũ Duy Tuân quả cảm, cѭơng trӵc: Ông làm quan đến chӭc Ngӵ sӱ Đô sát viện. Ông đѭӧc các quan, triều thần kính phөc, nể vì. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 28 Tìm đѭӧc bạn thơ rѭӧu trong trѭӡng thi Nguyễn Hàm Ninh tuy hӗi ấy phẩm hàm còn nhӓ, nhѭng là kẻ bầy tôi phẩm hạnh nhất cӫa vua Minh Mạng. Lúc tiễn Nguyễn đi Hà Nӝi chấm thi (khoa Ất Dậu 1825), Tùng Thiện Vѭơng con thӭ mѭӡi cӫa Minh Mạng có tặng mӝt câu thơ: "Th̫ng ˱ͣc l˱˯ng viên tích du lͷ, Giang s˯n xͱ xͱ hͷu đ͉ danh". Nghĩa là "Nếu nhӟ đến nhӳng bạn thơ rѭӧu ngày xѭa vui chơi vӟi nhau ӣ vѭӡn Lѭơng Viên thì trong đất nѭӟc ta đâu đâu cũng có ngѭӡi thi đӛ", đại ý nói rằng hễ gặp ai hay thơ hay rѭӧu trong đám sĩ tӱ ӭng thi khoa này thì nên lấy đӛ để đem về Kinh cùng nhau chén tạc chén thù câu xѭӟng câu hӑa cho vui. Khoa ấy sĩ tӱ Hà Nӝi có mӝt ngѭӡi thi cӱ hoài không đӛ vì tӝi quen viết chӳ thảo, không đúng trѭӡng qui. Nếu phải ngӗi viết cho chân phѭơng đúng thể lệ thì hết giӡ, vì thế mà thi hoài không đӛ. Anh đã đӏnh không thèm thi cӱ nӳa, nhѭng ngѭӡi đӡi gièm pha cho rằng nhà anh phúc bạc nên đến khoa Ất Dậu anh quyết tâm thi cho đậu. Anh vào trѭӡng cắm trại vӯa ngӗi uӕng rѭӧu vӯa ung dung viết bài, viết mӝt cách thong thả kӻ lѭӥng. Viết xong nghe trӕng đánh nӝp quyển anh cũng không nӝp, khi mӑi ngѭӡi nӝp quyển xong ra T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả khӓi trѭӡng anh vẫn nằm ôm quyển, mӍm cѭӡi tӵ bảo mình: "Ta cӭ nằm yên chắc chi cũng có ngѭӡi tӟi nhận quyển cho ta!". Chiều hôm ấy, sau khi các thí sinh đã về hết, quan giám sát đi hết các vi trong trѭӡng xem còn ai lảng vảng đấy nӳa không? Chӧt thấy mӝt ngѭӡi đang nằm ôm quyển rên hѭ hӱ, quan giám sát liền đến dắt đѭa về nhà thập đạo đang có đӫ mặt các quan trѭӡng. Hӓi ra mӟi ngѭӡi ấy tên là Nguyễn Văn Siêu, quê ӣ Sơn Tây, viết bài xong thì bӏ ngӝ gió đau bөng không đi nӝp quyển đѭӧc, đành xin chӏu hӓng, không hề trách gì phận, giận gì duyên. Nghe thế Nguyễn Hàm Ninh, nhӟ lӡi dặn cӫa Tùng Thiện Vѭơng nhảy ra xin nhận quyển cho Nguyễn Văn Siêu. Hàm Ninh nói vӟi Siêu: - "Anh là Nguyễn mà tôi đang tìm đây!" Bài cӫa Nguyễn Văn Siêu rất giӓi đáng lẽ phải đѭӧc xếp đӛ giải nguyên, nhѭng vì chӳ viết ngѭӧng ngập không đều nên phải sếp xuӕng Á nguyên (nghĩa là đӛ cӱ nhân thӭ hai). Năm sau Nguyễn Văn Siêu vào Huế thi Hӝi, Nguyễn Hàm Ninh đã đón về chơi nhà Tùng Thiện Vѭơng và báo cho Vѭơng biết Nguyễn Hàm Ninh đã hoàn thành hai sӭ mạng mà Vѭơng đã ӫy thác cho mình, tình bạn cӫa nhӳng ngѭӡi nәi tiếng thơ văn bắt đầu tӯ ấy. Nguyễn Văn Siêu và Tùng Thiên Vѭơng là hai trong bӕn ngѭӡi văn tài quán thế, đѭӧc vua Tӵ Đӭc nhắc đến trong câu thơ: "Văn nh˱ Siêu Quát vô Ti͉n Hán, Thi đáo Tùng, Tuy th̭t Th͓nh Ĉ˱ͥng". nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 29 Tiếng trӕng kêu oan Vào mӝt buәi sáng yên ắng dѭӟi thӡi Tӵ Đӭc, trӕng Đăng Văn (nơi đặc Tỳ Bà Viện hiện nay) bӛng nәi lên ba tiếng thật mạnh rӗi kéo theo mӝt hӝi giөc giã rӝn ràng. Sӕng ӣ Kinh thành ngѭӡi dân cấm không đѭӧc đánh trӕng để cho nhà vua dӵ trong Đại Nӝi khӓi nghe nhầm vӟi trӕng Đăng Văn. Mӛi lần nghe trӕng giөc trong Thành ra đến ngoài phӕ ai ai cũng cảm thấy rӧn ngѭӡi và thӕt lên: - Ôi lại có ngѭӡi bӏ Oan đang đến xin minh oan! Trӕng Đăng Văn treo ӣ ty Tam pháp - mӝt cơ quan gӗm đại diện bӝ Hình, Viện Đô Sát và Đại Lý Tӵ chuyên nhận đơn khiếu nại cua nhӳng ngѭӡi bӏ bӝ máy nhà nѭӟc xӱ oan. Ty chӍ làm việc ba ngày trong mӝt tháng (ngày 6, 16 và 26). Hôm ấy không phải ngày hӑp nên ngѭӡi thѭӡng trӵc cӫa ty liền T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả ra "tiếp dân". Vào phòng treo trӕng ngѭӡi thѭӡng trӵc thấy mӝt ngѭӡi đàn bà nѭӟc mắt sөt sùi trên đầu đӝi mӝt lá đơn miệng không ngӟt kêu van: - Bẩm lạy ba toà quan lӟn! Bẩm lại ba tòa...! Ngѭӡi thѭӡng trӵc gặn hӓi thì đѭӧc biết ngѭӡi đàn bà ấy tên Nguyễn Thӏ Tӗn vӧ thӫ khoa Bùi Hӳu Nghĩa vӯa chèo ghe bầu tӯ Nam Bӝ ra xin minh oan cho chӗng. Theo lệ thѭӡng, bà Tӗn bӏ trói ngay, và trong lúc lá đơn cӫa bà đệ lên đѭӧc vua châu phê thì bà bӏ nhӕt vào mӝt nơi đã quy đӏnh để đề phòng chuyện chӗng bà có tӝi mà vẫn đến kêu oan làm rӕi loạn chӕn triều nghi. Đӑc lá đơn vua Tӵ Đӭc biết có ngѭӡi đang bӏ trói ngӗi chӡ minh oan nên ông phê ngay và cho trӵc thần chuyển xuӕng Ty Tam Pháp kӏp thӡi xét nghӏ. Nӝi vө đѭӧc kể đàu đuôi ra sau: Bùi Hӳu Nghĩa là thӫ khoa trѭӡng Gia Đӏnh khoá năm 1835, năm 1836 ông ra Huế thi Hӝi nhѭng không đӛ ông lui về làm tri phӫ Phѭӟc Long(Biên Hoà). Vӕn là mӝt nhà nho liêm khiết, trung thӵc, ông không chӏu luӗn cúi và tѭ vӏ mӝt ngѭӡi nào. Bӑn con ông cháu cha ӹ lại quyền thế hà hiếp nhân dân thѭӡng bӏ Ông trӯng tri đích đáng. Lúc bấy giӡ có tên em vӧ cӫa bӝ chánh Truyện hay hӕng hách, ông cũng không nể nang. Mӝt hôm nhân mӝt cӱ chӍ vô lễ cӫa hắn ông cho lính đánh mӝt trận nên thân. Nhѭ thế cũng chѭa vӯa, ông đánh thêm năm roi nӳa để gӱi về phө huynh cảnh cáo hành vi không biết dạy con cái. Bӕ chánh Truyện cảm thấy tri phӫ Bùi làm thế là dằn mặt mình, hắn giận lắm và quyết tâm trả thù cho thật đã đӡi. Thế rӗi cơ hӝi để bӕ chánh Truyện đѭӧc hả giận đã đến. Nguyên đӏa phѭơng cӫa tri phӫ phө trách có rạch Lang Thé thuӝc đất Trà Vang - nơi vua Thế Tә lúc bӏ quân Tây Sơn đuәi chạy đã đến ẩn và đѭӧc đӏa phѭơng che chӣ nuôi sӕng. Khi thành công lên ngôi nhà vua nhӟ ơn xѭa đã tha thuế rạch Lang Thé cho dân đӏa phѭơng. Quyền lӧi đó đѭӧc duy trì qua nhiều đӡi. Đến đӡi Tӵ Đӭc bӑn Hoa kiều thấy nguӗn lӧi lӟn liền đem tiền đút lót cho tәng đӕc Uyển và Bӕ Chánh Truyện để đѭӧc đӝc quyền đắp đập khai thác. Bӏ cѭӟp mất nguӗn sӕng, dân đӏa phѭơng thảo đơn kiện lên cӱa phӫ Phѭӟc Long. Bùi Hӳu Nghĩa nghӏ xét và trong mӝt buәi nói chuyện vӟi dân, ông có bảo: - Rạch Lang Thé vua Thế Tә cho các ngѭơi không lấy thuế, các ngѭơi cӭ giӳ lấy. Nay có ai lӟn hơn vua Thế Tә phê giấy bán rạch ấy thì các ngѭơi hãy cam chӏu. Con nếu ai nhӓ hơn vua đӭng ra phê giấy bán rạch ấy thì có chem đầu nó cũng không sao! Đѭӧc tri phӫ đӭng về phía mình, nhân dân đӏa phѭơng nәi lên chӕng ngѭӡi Hoa kiều vӯa đến chiếm rạch Lang Thé. Hai bên giành nhau, tám ngѭӡi Hoa kiều bӏ đánh chết. Nhiều ngѭӡi dân bӏ bắt khai rằng sӣ dĩ có cuӝc tranh đấu ấy vì lӡi xӳ cӫa tri phӫ Bùi. Bӕ chánh Truyên căn cӭ vào đó cho lính bắt đóng gông Bùi Hӳu Nghĩa và giải về Gia Đӏnh. Tәng đӕc Uyển và Bӕ chánh Truyện cò dâng sӟ về Kinh đô buӝc cho Bùi vao tӝi chết vì đã kích dân làm loạn và giết ngѭӡi. Đӭng trѭӟc nӛi oan cӫa chӗng, bà Nguyễn Thӏ Tӗn không ngại đѭӡng xa nguy hiểm chèo ghe bầu ea T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Huế đánh trӕng Đăng Văn để xin minh xét cho chӗng. Khi sӵ thӵc đѭӧc phanh phui, vua Tӵ Đӭc phê: "Tha tӝi tӱ hình cho Bùi Hӳu Nghĩa, song phải quân tiền hiệu lӵc, lập công chuӝc tӝi". Nghe có ngѭӡi đàn bà thѭơng chӗng đến thế, bà Tӯ Dũ - mẹ vua Tӵ Đӭc - cho ngѭӡi mӡi bà thӫ khoa vào Nӝi khen ngӧi và ban cho mӝt tấm biển đề "Liệt phө khả gia". Cӭu đѭӧc chӗng bà thӫ khoa chèo đò trӣ lại quê nhà. Ít lâu sau, có lẽ vì mệt nhӑc sau mӝt chuyến đi dài trên biển, bà thӫ khoa ngoa. bӏnh và mất ӣ Biên Hoà. Ӣ xa nghe tin Vӧ mất ông Bùi Hӳu Nghĩa rất đau khә. Hôm về nhà ông làm mӝt bài văn tế, trong bài văn có mấy câu nhắc đến sӵ việc bà thӫ khoa đã ra đến Huế đánh trӕng Đăng Văn để kêu oan cho ông. "Nơi kinh quӕc mấy hӗi trӕng dóng, biên bạch này, oan ӭc nӑ, đấng hiền lѭơng mắt thấy hẳn đau lòng; Chӕn tӍnh đѭӡng mӝt tiếng thét vang, hẳn hòi lẽ chánh lӡi nghiêm, lũ bằng đằng tay nghe đều mất vía". nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 30 Trѭӟc mặt vua chê vua khù khӡ mà không bӏ phạt Tӵ Đӭc là mӝt ông vua hay chӳ, giӓi thơ và tӵ cho mình là giӓi hơn thiên hạ. Không hiểu thế nào, trong mӝt buәi hӑp các quan, nhà vuavui cѭӡi kể lại rằng: - Đêm qua Trẫm nằm chiêm bao thấy mình bật ngâm hai câu thơ, thơ là chӳ Hán nhѭng cӭ mӛi câu lại chen vào hai chӳ tiếng nôm thật lạ lùng. Nhà vua ngâm: "Viên trung oanh chuy͋n kh͉ khà ngͷ, Dã ngo̩i đào hoa ḽm ṱm r˯i". Nghĩa là: Trong v˱ͥn ti͇ng oanh hót kh͉ khà, ngoài đ͛ng hoa đào nͧ ḽm ṱm. Các quan bàn tán khen ngӧi hai câu thơ ấy lạ thật, Chu Thần Cao Bá Quát thấy đó là mӝt dӏp trêu vua Tӵ Đӭc chơi, ông bèn tâu: - Muôn tâu bệ hạ, hai câu thơ ấy không có gì lạ. Đó là hai câu tam tӭ trong mӝt bài thơ mà hạ thần đã đѭӧc nghe. Vua Tӵ Đӭc hӓi toàn bài thơ nhѭ thế nào. Chu Thần liền ӭng khẩu đӑc ngay: T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả "B̫o mã tây phong hu͇ch hoác l̩t, Huênh hoang nhân t͹ thác đ͉ h͛i. Viên trung oanh chuy͋n kh͉ khà ngͷ, Dã ngo̩i đào hoa ḽm ṱm khai. Xuân nh̵p b̭t văn s˱˯ng l͡p b͡p, Thu thiên ch͑ ki͇n vNJ bài nhà. Khù khͥ thi tͱ đa nhân thͱc, Kh͏nh kh̩ng t˱˯ng lai v̭n lú tài". Nghĩa là: "Ng͹a báu theo gió tây hu͇ch hoác l̩i, Huênh hoang ng˱ͥi t͹ theo v͉. Trong v˱ͥn ti͇ng oanh hót kh͉ khà, Ngoài đ͛ng hoa đào nͧ ḽm ṱm. Ngày xuân ch̻ng th̭y s˱˯ng xuân r˯i l͡p b͡p, Trͥi thu ch͑ th̭y m˱a bài nhài. Khù khͥ câu th˯ đã nhi͉u ng˱ͥi bi͇t, Còn kh͏ng kh̩ng đem h͗i các nhà văn h͕c". Quả thật Chu Thần đã bӏa ra bài thơ này để trêu chӑc vua Tӵ Đӭc chơi, nhất là hai câu cuӕi, cái ý ngạo mạn cӫa ông bӝc lӝ không cần che giấu. Nhà vua biết mình bӏ trêu chӑc ӭc lắm, nhѭng ông không có bằng chӭng gì để quӣ phạt Chu Thần đѭӧc, ngѭӧc lại ông cũng phải băm bөng khen cái tài biện bác cӫa Chu Thần. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 31 Tӯ "Khuê phө thán" đến "Tiếng gӑi bên trӡi" Báo Nam Phong (tập IV, sӕ 21, tr. 229-230) đăng mѭӡi bài thơ Khuê Phө Thán vӟi tên tác giả là Nguyễn Thӏï Phi (Do Phan Sơn Đại sao lөc) đã làm cho ngѭӡi đӑc hết sӭc cảm đӝng. Tác giả "Nӳ Lѭu Văn Hӑc" là ông Sӣ Cuӗng Lê Dѭ (tr. 60-63) cho rằng mѭӡi bài thơ này là nӛi lòng cӫa bà Nguyễn Hoàng Phi - mӝt trong nhӳng bà phi vӧ vua Thành Thái, đӕi vӟi ngѭӡi chӗng vì yêu nѭӟc mà bӏ lѭu đày. Nhѭng thӵc sӵ có đúng nhѭ thế không? T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Lúc ấy ӣ Huế còn nhiều bà phi vӧ vua Thành Thái ngѭӡi ta đã đến hӓi thì đѭӧc biết cũng có nhiều bàgiӓi thơ văn nhѭng hӑ thích làm thơ chӳ Hán chӭ không có ai giӓi thơ nôm đến có thể sáng tác đѭӧc mѭӡi bài thơ trên. Nhѭ thế rõ ràng đã có mӝt nhàyêu nѭӟc nào đó đã mѭӧn hoàn cảnh và tâm sӵ gia đình ông vua yêu nѭӟc Thành Thái để tӓ chí mình. Vậy ngѭӡi ấy là ai? Có ngѭӡi mách vӟi nhà thơ Vân Đài rằng tên tác giả mѭӡi bài thơ Khuê Phө Thán là mӝt nhà thơ xӭ Huế tên thật là Phang Quӕc Quang hiệu là Thѭӧng Tân Thӏ, sinh năm 1880, cө đã vào miền Nam sau khi vua Thành Thái bӏ đày, và đến dạy hӑc ӣ xã Tam Bình, quận Tùng Liên tĩnh Vĩnh Long (cũ). Vào Khoảng năm 1943, chӏ Vân Đài đã tìm đến thăm Thѭӧng Tân Thӏ, hӓi về mѭӡi bài Khuê Phө Thán. Cө Thѭӧng Tân Thӏ phàn nàn rằng: - "Nếu tôi biết sӵ thể ra nhѭ ri thì tôi không cho con tôi (tӭc là Phan Đại Sơn) đăng báo làm chi! bây chӯ ngѭӡi ta cӭ lôi tên tuәi mình ra ngѭӡi ta hӓi, mà mình thì không muӕn trả lӡi!" Chӏ Vân Đài: - "Cũng tại cө khi cho đăng lên báo cө không để tên thật cӫa cө, lại để tên Nguyễn Thӏ Phi nên ngѭӡi đӡi lầm tѭӣng là phải!" Thѭӧng Tân Thӏ: - Vӟi tui mѭӡi bài thơ Khuê Phө Thán này ra đӡi, chẳng qua chӍ là mӝt lúc cảm cái thân thế vô duyên cӫa kẻ cùng đӗ, nên mѭӧn cảnh mѭӧn tình mӝt hoàng phi thất thế để để nói tâm sӵ mình. Tui không dè ngѭӡi đӡi lại để ý đến. Ba chӳ Nguyễn Thӏ Phi tӭc là mӝt bà phi nhà hӑ Nguyễn chӟ không có chi khó hiểu. Vậy mà có ngѭӡi nghĩ là Nguyễn Thӏ Phi. Nguyên văn cӫa tôi cũng có chӛ in sai lạc đi, nhѭ câu: Ѭӟm hӓi tӯ đây qua tӟi đó, Đѭӡng đi non nѭӟc đӝ bao dài... Ngѭӡi ta cӭ in lầm là "bao đài". Hôm ấy Thѭӧng Tân Thӏ đã cho chӏ Vân Đài xem thêm mӝt sӕ tác phẩm cӫa ông. Sau khi tӯ giả Thѭӧng Tân Thӏ, chӏ Vân Đài về khách sạn ӣ lại và đã làm 10 bài thơ hӑa 10 bài Khuê Phө Thán. Tӯ khi 10 bài Khuê Phө Thán ra đӡi, nhiều ngѭӡi yêu nѭӟc đã vӏn vào đó mà làm 10 bài hӑa để tӓ chí mình. Riêng ӣ Huế có Hoài Nam Nguyễn Trӑng Cẩn (1900 - 1947) tác giả tập "Tiếng cuӕc canh khuya" (xuất bản năm 1937) cũng làm 10 bài hӑa vӟi tӵa đề chung là Tiếng Gӑi Bên Trӡi. Mѭӡi bài Khuê Phө Thán thì nhiều ngѭӡi đã đӑc, nhѭng "Tiếng Gӑi Bên Trӡi" thì ít ngѭӡi biết, chúng tôi xin sao lөc đăng dѭӟi đây để đӑc giả ngâm nga cho vui. Tiếng gӑi bên trӡi Xã t̷c khôn nhìn nͷa vͫ con! Trăm năm h͇t tính cu͡c vuông tròn. T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Nguy͉n x˱a vàng đá trôi dòng n˱ͣc, H͛n cNJ mây m˱a cách m̭y non. Mù m͓t ven trͥi tin nh̩n l̩c, G̵p gh͉nh đ̭t khách vó câu von. Ph̯n s̯u, ph̯n gi̵n, ph̯n trông nhͣ, M̷t đã mòn thêm ru͡t l̩i mòn. M̷t mòn bên Á l̩i bên Âu, Mà n˱ͣc non nhà có th̭y đâu? Ki͇n c͗ trêu ng˱ͥi khi lͩ b˱ͣc, M˱a ngâu giͭc khách m̭y c˯n s̯u... Ṱc lòng muôn d̿m đôi hàng l͏, Chi͇c bóng năm canh m͡t đƭa d̯u. Tr˱ͣng phͭng kìa ai chͥ đͫi đó? Ṱm lòng th͝ thͱc su͙t canh thâu. Th͝n thͱc canh thâu đͱng l̩i ng͛i, Càng không yên gi̭c ru͡t càng sôi. Nghìn năm c˯ nghi͏p còn đâu đó? M̭y cu͡c tang th˱˯ng s͹ đã r͛i. Th˱˯ng k̓ ng̵m ngùi khi t͹a g͙i, Bi͇t con tr̹n tr͕c lúc n̹m nôi. Nào con, nào vͫ, nào ai đó? Mình lu͙ng than mình, mình hͩi ôi! Hͩi ôi!vi͏c c̫ b̭n h˯n t˱˯ng, Ĉ͋ l̩i cho ai m͡t ṱm th˱˯ng! Mây m̷t lͥ mͥ che đ͑nh Ng͹, Sóng lòng cu͛n cu͡n ḽp dòng H˱˯ng. Non sông x˱a nhͷng ngoài muôn d̿m, Trͥi đ̭t nay đành khep m͡t ph˱˯ng! Nhͭc nhͭc, vinh vinh, âu cNJng th͇, Tan tan, hͫp hͫp v̳n c˯ th˱ͥng. C˯ th˱ͥng tan hͫp gác bên vai, Hͫp bͧi vì ai, tan bͧi ai? Hͫp gi͙ng c˯n mây xây tr˱ͣc m̷t, Tan nh˱ tr̩n gió tho̫ng ngoài tai. T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả G˱˯ng sa xu͙ng đ̭t không tròn nͷa, Bóng gi͕t bên đèn d͍ hoá hai. Thôi n͗ tình chi cho m͏t xác, Qu̫n bao tình v̷n l̩i tình dài. Tình dài tình v̷n k͋ sao cùng, Hai l̓ công t˱ đ͝ l͡n chung. Vì n˱ͣc đã quen thân v̩n th̿ng, Không nhà đành phͭ b̩n tam tùng. Ĉ͑nh chung m͡t cu͡c, m˱a tan tác, Chăn g͙i đôi n˯i, nguy͏t l̩nh lùng. Mu͙n l̿ng đ͋ xem trͥi đ̭t chuy͋n, Sóng c͛n đâu đã d̵y lung tung. Lung tung ng͕n sóng v͟ quanh thành, Kh̷c kho̫i lòng riêng su͙t m̭y canh. C͗ ng̵m h˯i s˱˯ng tuông t̫ lá, Lan theo ng͕n gió ph̭t ph˯ mành. Ĉ͋ ai g͙i ch͇ch lòng bao n̫, Vì n˱ͣc hoa trôi ph̵n đã đành. Nông n͟i ki͇p này thôi đã v̵y, Còn duyên hay nͫ ki͇p lai sinh? Ki͇p lai sinh có nͫ gì không? Tr̫ h͇t cho tròn vͣi núi sông. Xao xác trͥi Nam trăm lNJ ki͇n, Ch˯i v˯i b͋ B̷c m͡t m͑nh h͛ng. R͛ng n̹m b͇n c̩n khôn phun n˱ͣc, Ph˱ͫng m̷c giây đăng khó r̵t lòng. Nghƭ đ͇n tôi con thêm th́n, h͝... L̩i mang ḽy ti͇ng "đͱc ông ch͛ng". Cái "đͱc ông ch͛ng" b̩c l̷m chăng? Tình kia ch˱a thoa? d̩ ch˱a b̹ng. Ngu͛n ân dòng ái đôi đ˱ͥng cách, Núi th̫m non s̯u m͡t d̫i dăng. Các d̩ tr˱ͥng xe sông khó ḽp, Ĉá tinh v͏ ng̵p b͋ khôn ngăn. T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả G˱˯ng th͉ m͡t m̫nh chia đôi ng̫, S͹c nhͣ nguy͉n x˱a th́n vͣi trăng. Th́n vͣi trăng già vͣi núi non! Trăng bao nhiêu tu͝i núi bao hòn? Trăng toan mͧ m̿t vì mây ám, Núi mu͙n quay đ̯u sͫ đá mòn. Chim Vi͏t lìa rͳng ôm t͝ khóc, Ng͹a H͛ quen l͙i th̻ng đ˱ͥng bon. Trăm năm thân th͇ mong gì nͷa... Xã t̷c khôn nhìn nͷa vͫ con! nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 32 Vẽ rӗng bằng chân Rӗng là mô típ trang trí phә biến ӣ kinh đô Huế. Trong các kiến trúc cӫa triều Nguyễn, nếu Phөng tѭӧng trѭng cho phái nӳ nhѭ các bà Thái hậu, các bà công chúa thì rӗng là biểu tѭӧn cӫa phái nam, cӫa vua. Nhѭng muӕn phân biệt con rӗng cӫa vua và con rӗng cӫa phái nam phải cấu tạo con rӗng cӫa vua có năm móng, không phải vua thì chӍ có bӕn móng. Vì thế mà khi muӕn vẽ rӗng 5 móng, triều đình phải rất thận trӑng, phải tìm cho đѭӧc hoa. sĩ giӓi nhất và phải dùng nhӳng chất liệu, nhӳng phѭơng tiện tӕt nhất để thể hiện. Khải Đӏnh là mӝt ông vua suӕt mѭӡi năm ngӗi trên ngai vàng chӍ lo xây lăng, cung An Đӏnh và điện Kiến Trung. Các công trình đã chӏu ảnh hѭӣng nặng nề cӫa kiến trúc châu Âu, có nhiều mảng tѭӡng lӟn nên Khải Đӏnh đã phải xӱ dөng nhiều hӑa sĩ, điêu khắc làm tranh tѭӧng hoành tráng. Mӝt trong nhӳng hӑa sĩ bӏ trѭng dөng là ông Cӱu Tánh. Mӝt hôm Khải Đӏnh lên xem thӧ xây lăng thì thấy Cӱu Tánh đang nằm ngӱa trên mӝt cái giàn tre, trên thân hình chӍ đӝc nhất có mӝt cái quần đùi, hai chân quắp hai cái cӑ vẽ nhúng vào phẩm vẽ rӗng năm móng ẩn mây trang trí cái trần điện Khải Thành. Thấy vua mà không chӏu ăn mặt đàng hoàng đến phӫ phөc phөc chào vua đã là mắc tӝi khi quân, lại còn dùng hai chân mà vẽ rӗng năm móng nӳa, quả thật Cӱu Tánh không thể tránh đѭӧc tӝi chết. Khải Đӏnh đӭng dѭӟi dòm lên nói nhѭ quát vào mặt Cӱu Tánh: T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả - "Vì răng mi dám dùng chân mà vẽ rӗng năm móng? Mi không biết khi quân rӭa là chết à?" Cӱu Tánh vẫn nằm ngӱa, mắt nhìn lên trần điện Khải Thành hai chân vẫn ngúy ngoáy bệt phẩm vẽ lia lӏa, miệng nói vӟi xuӕng đất vӟi Khải Đӏnh: - "Dạ bẩm Hoàng thѭӧng mô dám! Vì vẽ bӭa rӗng ẩn mây ni lӟn mà khoảng cách giӳa tay vӟi mắt lại quá gần không thể điều chӍnh xa gần đậm lạt đѭӧc, nên thần phải dùng chân!". Khải Đӏnh nghe có lý nên phải dӏu giӑng nói: - "May mà chӍ có mӝt Cӱu Tánh, chӭ có đến hai đӭa thì tau phải lấy cái đầu mi!". Cӱu Tánh tӫm tӍm cѭӡi và hình nhѭ cái đầu rӗng vӯa vẽ xong dѭӟi cái trần nhà đang nhìn Khải Đӏnh và nhe răng cѭӡi. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 33 Vì lӧi cho dân... đắng cay muôn phần Năm 1301, sau khi thắng quân Nguyên, vua Trần Nhân Tôn nѭӟc Đại Việt sang thăm Chiêm Quӕc. Vua nѭӟc Chiêm lúc ấy là Chế Mân đã tә chӭc Nghi Lễ đón vua Trần vô cùng trӑng thể. Sau chín tháng trò chuyện, thăm viếng bàn bạc ngoại giao giӳa hai nѭӟc, vua Trần đã quyết đӏnh gả công chúa Huyền Trân yêu quí cӫa nѭӟc Đại Việt cho Chế Mân - mặc dù vua nѭӟc Chiêm đã lӟn tuәi và đã có nhiều vӧ. Khi cái tin vua Trần hӭa gả công chúa Huyền Trân cho Chế Mân đѭa về đến Kinh đô Thăng Long, quần thần và dân trăm hӑ vô cùng xao xuyến. Công chúa Huyền Trân thì hoảng hӕt, vật vả ngѭӡi mӝt cách thảm thiết. Phần thì công chúa lo đi làm vӧ vua Chiêm ӣ xӭ lạ quê ngѭӡi, phần thì công chúa đau đӟn phải xa lìa ngѭӡi yêu là Trần Khắc Chung - mӝt vӏ tѭӟng trẻ cӫa nѭӟc Đại Việt. Suӕt mấy năm liền, công chúa cӭ ẩn mình trong cung, nәi khә tâm da diết cӫa công chúa không thể nào diễn tả cho hết đѭӧc. Trong lúc đó quần thần và dân trăm hӑ chѭa hiểu đѭӧc dөng ý cӫa vua Trần đã dùng thơ văn chế nhạo việc gả bán cӫa nhà vua. Dѭ luận chӕng lại việc gả công chúa Huyền Trân cho Chế Mân đã vѭӧt biên giӟi lan tận tai vua Chiêm, vua Chiêm không ngạc nhiên và cũng không bӓ ý đӏnh cѭӟi Huyền Trân. Năm 1306, vua Chiêm cho ngѭӡi sang Thăng Long xin vua Trần thӵc hiện lӡi hӭa cũ và thông báo cho nѭӟc Đại Việt biết nếu cѭӟi đѭӧc công chúa Huyền Trân thì vua Chiêm sẽ cắt hai châu Ô, Lý (là đất cũ cӫa nѭӟc Đại Việt) trả về cho nѭӟc Đại Việt làm quà sính lễ. Công chúa Huyền Trân vӕn đã hiểu đѭӧc nәi thao thӭc cӫa vua cha về đất nѭӟc: Hai châu Ô, Lý cӫa Đại Việt đã lӑt vào tay nhà Tần T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả rӗi nhà Hán tӯ xa xѭa và lệ thuӝc Chiêm Thành, cho nên nghe tin ấy công chúa Huyền Trân đang đau khә bәng dѭng bà trӣ nên vui tѭơi. Bà hiểu đѭӧc dөng ý cӫa vua cha dùng tình cảm giao hảo giӳa hai nѭӟc mà tiết kiệm đѭӧc máu xѭơng cӫa trăm hӑ, Bà chӏu hy sinh tình riêng để nhận lӡi ra đi. Khi Bà sang đến Chiêm Quӕc thì đӗng bào ӣ hai châu Hoan, Aùi (Thanh Hóa, Nghệ An ngày nay) cũng rầm rӝ kéo nhau vào tiếp nhận hai châu Ô, Lý. Châu Ô đәi thành châu Thuận, châu Lý đәi thành châu Hóa. Đӗng bào thѭӡng gӑi chung là Thuận Hoá. Ngѭӡi đӡi sau biết ơn bà đã làm nhiều thơ văn ca ngӧi sӵ hy sinh cӫa bà. Sau này, các điệu ca Huế nәi tiếng Nam Bình, Nam Ai ra đӡi cũng xuất phát tӯ cuӝc ra đi cӫa Bà Huyền Trân. Mấy câu ca kết thúc bài Nam Bình "Nѭӟc non ngàn dặm ra đi" thật thấm thía: "D̿n m͡t lͥi Mân quân, Nay chuy͏n đà nh˱ nguy͏n. Ĉ̿ng vài phân, Vì lͫi cho dân. Tình đem l̩i mà cân, Ĉ̷ng cay muôn ph̯n." nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 34 Vì sӱa mӝt nét chӳ mà mang hӑa vào thân Cao Bá Quát có tài hӑc mà chẳng đѭӧc dùng, quan tӍnh Bắc Ninh thấy thế liền mật tấu về Kinh, nên năm 1841, ông đѭӧc sung chӭc Hành tẩu bӝ Lễ. Nhân gặp khoa thi Hѭơng, ông đѭӧc cӳ đi làm sơ khảo trѭӡng Thӯa Thiên. Trong khi chấm văn, ông thấy có mӝt quyển văn hay mà viết phạm mӝt chӳ húy; chӳ ấy đáng lẽ phải bӟt nét (tӍnh hoạch) mà thí sinh lại sơ suất không bӟt. Đúng phép thì quyển văn dù hay đến đâu mà đã viết phải mӝt chӳ phạm vào quӕc húy là phải đánh bӓ, nếu phạm vào trӑng húy thì lại còn phải tӝi là khác, ông Quát vӕn là ngѭӡi phóng đạt nên ông cho rằng nhӳng luật lệ ấy là quá khắc nghiệt cӫa trѭӡng qui loại bӓ. Vì lòng thѭơng tài, trong tâm trí ông bәng nảy ra ý nghĩ rằng phải sӱa hӝ để cӭu quyển văn có giá trӏ này. Nhѭng khӕn thay ӣ chӕn quan trѭӡng chӍ có mӵc son chӭ không có bút mӵc xạ thì làm sao chӳa hӝ cho đѭӧc? Ngӯng mӝt lát rӗi ông lấy mӝt mảnh giấy, hơ lên trên ngӑn đèn để lấy muӝi khói, rӗi T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả gӧt sạch bút son, dầm quện vào cái muӝi ấy thay làm mӵc để chӳa. Đoạn, ông cӭ cho điểm vào quyển ấy để láy nhѭ thѭӡng, nhѭng sau đó ngѭӡi ta phát hiện ra việc sӱa bài này. Ngѭӡi đѭӧc Cao Bá Quát cӭu ấy là Phạm Gia Hanh. Ông Quát bӏ cách chӭc và phát phôi đi Đà Nẵng. Theo Đại Nam liệt truyện cӫa Quӕc sӱ quán triều Nguyễn thì không phải ông Quát sӱa mӝt quyển mà chính ông cùng vӟi bạn đӗng sӵ là Phan Nhạ đã dùng muôi đèn chӳa nhӳng 24 quyển văn, trong đó có 5 quyển đѭӧc đӛ. Việc vӥ lӣ, quan giám sát Trѭӡng thi là Hӗ Trӑng Tuấn dàn hặc, ông Quát bӏ ghép vào tӝi tӱ hình. Vua Thiệu Trӏ là ngѭӡi sính văn chѭơng đã có sẵn cảm tình vӟi ông Quát nên nhà vua đã gia ân giảm án cho ông thành "giam để chӡ xӱ giảo". Nhѭng sau ông Quát đѭӧc ân xá và khӣi dөng trӣ lại. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 35 Vùng dậy tìm lӕi sӕng Sau ngày thất thӫ kinh đô bӑn giặc Pháp chiếm đóng Huế, đӗng bào bӏ sѭu cao thuế nặng vô cùng đau khә. Dân gian đã phải ta thán: "Tͳ ngày Tây l̩i đ͇ đô, S˱u cao thu͇ n̿ng bi͇t chͳng mô h͗i trͥi. Còn lo m͡t n͝i kh͝ đͥi, Quan trên ͽ th͇ nhi͉u lͥi hi͇p dân". Đó cũng là tình trạng chung cӫa cả nѭӟc. Đến đầu năm 1908 phong trào chӕng thuế ӣ các tӍnh phía Nam bùng nә. Ngӑn lӱa khán sѭu, chӕng thuế ӣ Huế - Thӯa Thiên có dӏp sáng lên. Đặc biệt ӣ hai làng Gia. Lê Chánh và Công Lѭơng (xã Thӫy Vân ngày nay). Ông Khóa Nӕi (Tên thӵc là Nguyễn Hoàng Chi) giả làm ngѭӡi buôn quế loan truyền mӝt tӡ Thông tri mang nӝi dung nhѭ sau: "Ĉáng yêu thay dân t͑nh Qu̫ng Nam! Ĉáng kính thay dân t͑nh Qu̫ng Nam! Ĉáng h͕c thay dân t͑nh Qu̫ng Nam! Giặc Pháp mѭӧn tiếng bảo hӝ, ngѭӧc đãi dân ta thật đã quá lắm. Hàng năm nӝp xong sѭu thuế rӗi, mình không còn chiếc áo lành, bөng không đѭӧc ăn cơm no đi nӟi khác tìm ăn, khә hết chӛ nói. Nếu không mӝt phen đӭng dậy tӓ tình kêu nài thì sѭu thuế vẫn còn tăng mãi. Dân ta mѭӡi nhà đã đến chín nhà rӛng không. Khó lòng gánh chӏu đѭӧc. Nếu cӭ ngӗi mà đӧi chết, chi bằng vùng dậy mà tìm T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả lӕi sӕng!" Bạn ông Khoá Nӕi là Lê Đình Mӝng - ngѭӡi làng Gia. Lê - đӭng lên lãnh đạo nông dân hӝi hӑp dân chúng phát đӝng phong trào chӕng thuế ӣ Huế - Thӯa Thiên. Nghe tin đó, thӵc dân Pháp vӝi phái Ông Phӫ doãn Thӯa Thiên là Trần Trạm - mӝt ngѭӡi nәi tiếng thanh liêm, cùng Phó quản Trần Phán đem theo mӝt đӝi lính khӕ xanh, có tri huyện Phú Vang Trần Hӳu Chí dẫn đѭӡng chèo đò về Công Lѭơng - Gia. Lê vӟi ý đӏnh hiểu dө dân chúng không nên có nhӳng hành vi chӕng thuế nhѭ hạt Quảng Nam sẽ mang hӑa vào thân. Dân chúng đón hӓi: - "Lúc ni mà Ông Phӫ doãn đi mô rӭa?" - "Quan binh đi hành hạt, sao dân không ra nghênh đón mà hӓi chi khiếm lễ rӭa?" - "Dân đói kém đang đӏnh kéo nhau lên Phӫ, lên Huyện xin sâu, xin thuế, dân tình đâu có ӣ nhà mà quan Phӫ doãn đi hành hạt?" - "Ai cho phép dân đi?" - "Cái bөng đói bắt đi!" Sau mӝt hӗi tranh cãi bӛng có mӝt ngѭӡi đӭng trên cầu Gia. Lê ném mӝt cөc đất vào thuyền do Trần Phán chӍ huy. Dân chúng tѭӣng Lê Đình Mӝng ra hiệu lệnh ùa xuӕng nѭӟc đӏnh bắt trói Trần Trạm. Nhѭng may sao có ý kiến cho rằng Ông là ngѭӡi tӕt chӍ bӏ bӑn thӵc dân lӧi dөng thôi nên hӑ bӓ Ông vô thúng ngӗi. Bӑn Trần Phán và Trần Hӳu Chí hạ lệnh nә súng. Dân chúng nghe súng nә càng sôi máu, hӑ dùng đất rang ném lại bӑn quan binh nhѭ mѭa. Ông Nguyễn Cѭӡng - Ngѭӡi Công Lѭơng, bӏ bắn chết tại chӛ. D6an đѭa ra sau lấy lá Thầu Dầu đắp kín chuẩn bӏ khiêng đi đấu tranh chӭ không chôn. Tên Trần Phán hung hăng nhất bӏ trói ngoé, nhӳng tên lính đã gây nӧ máu bӏ trói và bӏ nhận nѭӟc. Sáng hôm sau (10-04-1908), dân hai làng Công Lѭơng - Gia. Lê đã gánh Ông Trần Trạm và khiêng xác Nguyễn Cѭӡng vào Huế đấu tranh. Dân sáu huyện Thӯa Thiên hay tin cũng kéo vào. Đoàn ngѭӡi đi đấu tranh có nhӳng nét rất đặc biệt: tóc cắt ngắn, áo quần rách tả tơi, mang bӏ nhѭ ngѭӡi đi xin và hӑ gӑi nhau là đӗng bào. Bӑn Pháp đã xua lính ӣ Mang Cá lên đàn áp đẫm máu cuӝc đấu tranh. Tuy vậy, trѭӟc khí thế cӫa quần chúng, bӑn thӵc dân đã phải giảm sѭu, hạ thuế. Và tӯ đó làm gì có hại cho dân, chúng cũng phải cân nhắc. nhiều tác giả Truyện cә cӕ đô Truyện 36 T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Vua sáng tôi hiền Phan Huy Ích (1750-1822) là mӝt danh sĩ Bắc hà, ông có mӕi liên hệ đặc biệt vӟi nhӳng ngѭӡi văn hӑc nӛi tiếng. Oâng là hӑc trò Ngô Thì Sĩ, em rể Ngô Thì Nhậm. Thân sinh ông là Phan Cẩn, em ruӝt ông là Phan Huy Oân, ba cha con đều đӛ đại khoa, cùn làm quan mӝt triều. Đó là mӝt trѭӡng hӧp hiếm có. Sau khi đӛ tiến sĩ (1775), ông đѭӧc Trӏnh Sâm ӫy nhiệm vào Thuận Quảng trao ấn kiếm và phong tѭӟc cho Nguyễn Nhạc - Thӫ lĩnh Tây Sơn - làm Lѭu thú Quảng Nam tѭӟc Cung quận công. Ngӗi trên gác Triêu Dѭơng bên bӡ Nam sông Hѭơng, Huy Ích đѭӧc toàn quyền làm nhӳng việc hệ trӑng (Triêu Dѭơng các thѭӧng thө cơ nghi). Làm việc xong ông tranh thӫ đi tham quan các danh thắng ӣ Huế nhѭ chùa Thiên Mө, đӗi Hà Khê, Phӫ Cam, Phӕ Lӳ (Bao Vinh)... Ông viết: "Xuân Thành s˯n thͯy đa giai c̫nh, Công h̩ th˱ͥng cung phóng tăm kǤ". Nghĩa là: Non n˱ͣc thành Phú Xuân nhi͉u c̫nh đ́p, R͟i vi͏c công th˱ͥng đi xem c̫nh l̩. Trѭӟc đó vào cuӕi năm 1786, ông vào Nghệ An theo lệnh vua Lê đánh dẹp Nguyễn Hӳu ChӍnh, nhѭng ông không có tài cung kiếm nên bӏ ChӍnh bắt sӕng. May nhӡ có Nguyễn Kim Khuê là chӛ quen biết cũ hết sӭc cӭu gӥ ông mӟi thoát chết và đѭӧc trӣ về Thăng Long. Tháng 4-1788, Nguyễn Huệ đѭa quân ra Bắc lần thӭ hai, Phan Huy Ích cùng mӝt sӕ danh sĩ Bắc Hà đѭӧc Nguyễn Huệ vӡi vào Phú Xuân giúp phong trào Tây Sơn. Ông đѭӧc Nguyễn Huệ cho dӵ lễ tấn tôn trên đӍnh núi Bân. Sau ngày đại thắng quân Thanh, Phan Huy Ích đѭӧc vua Quang Trung cӱ cùng Ngô Thì Nhậm lo việc ngoại giao vӟi nhà Thanh. Nhiệm vө thật khó khăn, ngày đêm lo nghĩ làm sao cho tròn khiến mawys Ích thêm sâu và tóc bạc sӟm. Thế mà nhӳng nhân sĩ không phөc vө Tây Sơn vẫn còn gièm pha ông đӫ điều. Nhiệm vө đang làm thì bәng ngѭӡi em ông làm phản bӏ trӑng tӝi. Nhӳng ngѭӡi đã tӯng gièm pha ông lại có dӏp hù doa. Ông cho là "Quang Trung là ngѭӡi rất cѭơng quyết sẽ giết ông nhѭ giết Võ Văn Nhậm, giết Nguyễn Hӳu Chĩnh, ông hãy liệu mà xa chạy cao bay", nào là "Quang Trung tӯ nay sẽ không còn tin dùng ông nӳa tận tuӷ vӟi Tây Sơn vô ích". Phan Huy Ích nơm nӟp lo sӧ. Nhѭng mặc cho nhӳng lӡi gièm pha, tӯ Bắc thành ông viết mӝt tӡ biểu xin tạ tӝi vӟi Quang Trung. Khi gӱi tӡ biểu đi rӗi ông chuẩn bӏ mӑi việc để chӡ nhận tӝi. Nhѭng không ngӡ, chẳng bao lâu sau ông nhận đѭӧc Chiếu cua vua Quang Trung truyền ra rằng: - "Tính ngѭӡi ta thiện ác khác nhau, cha còn chѭa vӯa lòng đѭӧc vӟi con,huӕng chi anh đӕi vӟi em, việc đã không dính líu đến, thì còn có hiềm nghi gì!" T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Cũng trong tӡ Chiếu ấy, vau Quang Trung cho Phan Huy Ích vào Phú Xuân triều kiến. Khi vào chầu, vua Quang Trung mӡi Phan Huy Ích đến gần căn dặn ân cần xem nhѭ không có chuyện gì xảy ra. Lúc ấy Phan quá cảm đӝng ông đã cӣi mӣ tâu bày vӟi vua. Khi ӣ triều về ông đã làm bài thơ nay: Gia môn hà gia s͹, Phong c̫nh phát ninh c˱. Thân ph̵n t͛n hình tích, Uyên thông, giͷ chi͇u th˱. Xu th˱˯ng v˱u d͓ch nh˱ͫc, Úy l̩ cánh ôn nh˱. C̫m kích đàn trung t͙, Quân thi͉u, mông my m˯. Nghĩa là: Gia đình sao nhi͉u vi͏c, Tình c̫nh mu͙n yên không xong. Ph̵n làm tôi đã có ḓu v͇t, Ĉ̭ng sáng su͙t l̩i ban chi͇u th˱. Khi tͣi lui càng th̭y sͫ hãy, Lͥi an ͯi l̩i ôn t͛n. C̫m kích tác thành xin gi̫i h͇t, Trong m˯, văn v̻n nh̩c quân thi͉u. Mặc dầu cuӝc đӡi cua Phan Huy Ích đã có nhӳng biến cӕ mâu thuẫn vӟi Nguyễn Huệ - Quang Trung nhѭ thế, nhѭng Nguyễn Huệ - Quang Trung đã thấy đѭӧc Phan là ngѭӡi tӕt và tin dùng ông nhѭ thѭӡng. Vì đѭӧc tin dùng nên tӯ ấy Phan Huy Ích đã hết sӭc trung thành vӟi sӵ nghiệp cӫa Quang Trung. Khi Quang Trung mất,Phan Huy Ích đã khóc: "Tao tái c˯ duyên nan tái đ̷c, Tùng kim cô lͷ nh̩n th̯n cô". (Nghĩa là: Duyên may gặp gӥ khó có mӝt lần nӳa, tӯ nay ӣ quê ngѭӡi, thần nhѭ chiếc nhạ lẻ bầy!) Dѭӟi thӡi Quang Toản ông vẫn phөc vө tӕt cho Tây Sơn. Khi Nguyễn Ánh làm chӫ đất Phú Xuân (1801) ông bӏ bắt đѭa về Bắc Thành và bӏ đѭa ra trѭӟc Văn Miếu đánh đòn vì tӝi đã trung thành vӟi Tây Sơn. Sau đó Nguyễn Ánh cho ngѭӡi thu phөc ông, mӡi ông ra làm quan nhѭng ông không làm. Cho đến lúc chết ông vẫn tѭӣng nhӟ đến ngѭӡi anh hùng dân tӝc đã hiểu ông và tin dùng. HẾT Lӡi cuӕi: Cám ơn bạn đã theo dõi hết cuӕn truyện. T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net Truyện cә cӕ đô nhiều tác giả Nguӗn: http://vnthuquan.net Phát hành: Nguyễn Kim Vӻ. Nguӗn: thuyhu Đѭӧc bạn: TSAH đѭa lên vào ngày: 22 tháng 2 năm 2004 T̩o Ebook: Nguyễn Kim Vỹ Ngu͛n truy͏n: vnthuquan.net