🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Triều đại Napoléon Ebooks Nhóm Zalo TRIEU flAI NAPOLEON • THE STORY OF CIVILIZATION (11 Volumes) Copyright © 1975 by Will Durant and Ariel Durant All rights reserved. Published by arrangement with the original Publisher, Simon & Schuster, Inc. ..... , TRIEU f>J;\I NAPOLEON DtrQ'C dich tu Book 2, "NAPOLEON ASCENDANT" cu.a Volume XI, THE AGE OF NAPOLEON, thu(k B9 THE STORY OF CIVILIZATION Vi¢n Giao D9c IRED nfun gifr quyen bien dich, xuat ban va phat hanh an ban tieng Vi¢t cu.a B9 sach Ljch SU' Van minh The gi6'i (gom 11 Volumes) cu.a tac gia Will & Ariel Durant theo HQ'P dong nhtrQ'Ilg quyen gifra Simon and Schuster va Vi¢n Giao D9c IRED. Ban quyen tac pham (gom 11 Phan/11 Volumes) da dtrQ'c bao h9. Bat CU' Sl,f xuat ban, phat hanh, sao chep hay trich dfo nao tll' b9 sach nay ma khong dtrQ'C St)' dong y tru&c bang van ban cu.a Vi¢n Giao D9c IRED deu la bat hQ'P phap va vi phi,1.m Lu�t Xuat ban Vi�t Nam, Lu�t Ban quyen Quoc te va Cong trO'C Bao h<) Quyen SO' hfru tri tu� Berne. , ..,, ,,,.., I. LICH ■ SU VAN MINH THE GIOI WILL & ARIEL DURANT PHAN XI VAN MINH THOI DAI NAPOLEON The Age of Napoleon TAP2 TRIEU DAI NAPOLEON Bui Xuan Linh di ch KHOA HQC XA HQI IRED NHA XUAT BAN INSTITUTE OF EDUCATION Doi lcri chia se tiY IRED Books Doi lcri tiY djch gia Danh m1;1c hinh anh Ty gia cac lo.;,.i den t� Chll'O'ng 1: Che d9 Tong tai: 11.11.1799 - 18.5.1804 I. Ban hien phap mcri 1. Cac Tong tai 2. Cac bo tm&ng 3. S\f d6n nh�n ban Hien phap II. Cac chien dich cua che do tong tai III. Tai thiet mrcrc phap: 1802-1803 1. BQ Lu�t Napoleon: 1801-1804 2. Ban Giao ucrc (Concordat) nam 1801 IV. Nhfrng neo ducrng vinh quang V. Am muu vi dc:ti: 1803-1804 Vl. Ducrng den de quoc: 1804 Chll'O'ng 2: De quoc mcri: 1804-1807 I. Dang quang: 2.12.1804 II. D¢ tam lien minh: 1805 III. Austerlitz: 2.12. 1805 IV. Ngucri l�p ban do: 1806-1807 V. Jena, Eylau, Friedland: 1806-1807 Vl. Tilsit: 25 thang Sau - 9 thang Bay nam 1807 xi xv XIX xxi 1 1 1 11 19 23 44 45 49 56 64 70 77 77 84 88 95 100 110 vii Chll'o-ng 3: VU'o-ng quoc Tran gian: 1807-1811 116 L Gia dinh Bonaparte 116 IL Chien tranh ban dao: Phan I (18.10.1807 - 21.8.1808) 133 III. Cham tinh tu & Erfurt: 27 thang chin - 14 thang mu&i nam 1808 140 IV. Chien tranh ban dao: Phan I (29.10.1808 - 16.11.1809) 146 V. Fouche, Talleyrand, va ntrO'C Ao: 1809 VI. Hon nhan va chinh tri: 1809-1811 Chll'o-ng 4: Con ngll'O'i Napoleon 165 I. Than the 165 IL Tinh than III. Tinh each IV. Vi tu&ng V. Nha cai tri VI. Nha triet h9c VIL Ong la ai? Chll'o-ng 5: Nll'o-c Phap thcri Napoleon: 1800-1815 I. Kinh te II. Nhfrng ngu&i thay III. Cac chien binh IV. D�lO due va 1� nghi V. Phu nhan Recamier VI. Ngmri Do Thai & Phap Chll'o-ng 6: Napoleon va ngh� thu;t I. Am nh�c II. HQ'p tuyen III. Gi&i h9a s1 IV. San khau viii 174 182 190 197 206 210 210 218 224 229 235 Chll'O'ng 7: Van Chll'O'Og v(ri Napoleon I. Nha kiem duy�t II. Phu nhan de Stael: 1799-1817 1. Nfr than bao ung cu.a Napoleon 270 2. Tac gia 274 3. Du khach 281 4. Am hieu Illl'O'C D(rc 287 5. Chien thang khong tr9n v�n 294 VI. Benjamin Constant: 1767-1816 299 VII. Chateaubriand: 1768-1815 310 1. Tuoi tre 310 2. S\f phat trien 318 3. Le Genie du christianisme (The Genius of Christianity) 325 4. Rene 330 5. Chateaubriand va Napoleon 332 Chll'O'ng 8: Khoa h9c va tri�t h9c tho-i Napoleon 339 I. Toan h9c va v�t ly 339 II. Y h9c 345 III. Sinh v�t h9c 349 1. Cuvier (1769-1832) 349 2. Lamarck (1744-1829) 353 III. Tinh than la gi? 358 IV. Tmang hQ'p ung hQ chu nghla bao thu 363 Chu thich 376 Phvlvc 389 Bang d�n 394 IX f>oi loi chia se tu' IRED Books Quy vi dang cam tren tay m(>t trong nhfrng t�p sach nam trong b(> "bien nien s&" do s(> ve cac nen van minh trai dai trong suot 2.500 nam ljch SU' cua nhan lo?i: "LJCH SU VAN MINH THE GIO'I - THE STORY OF CMLIZATION" - m9t trong nhfrng b(> sach ve ljch s& cac nen van minh thanh cong nhat va ph6 bien nhat tu tnr&c den nay tren the gi&i! Hau nhu ai trong chung ta cung mu6n tr& thanh con ngucri van minh, gia dinh nao cung muon tr& thanh gia dinh van minh, to chuc nao cung muon tr& thanh to chuc van minh, dat nu&c nao cung muon tr& thanh quoc gia van minh. Nhung the nao la "van minh", va lam sao chung ta c6 the tim hieu va h9c h6i tu cac nen van minh tren the gi&i tu co chi kim, tu Dong sang Tay m<)t each nhanh nhat va tr9n v�n nhat de lam giau van minh cua chinh minh, gia dinh minh, to chuc minh va dan t(>c minh? L&i dap nam & B9 sach LJCH SU VAN MINH THE GIO'I - THE STORY OF CMLIZATION cua tac gia Will & Ariel Durant ma IRED Books da ky cong mua ban quyen, to chuc bien djch, chu giai va Ian dau tien xuat ban tr9n b(> t?i Vi�t Nam. B(> sach nay d�c bi�t khong chi du<;rc viet cho gi&i nghien cuu, h9c thu�t hay gi&i thuc gia, ma con du<;rc viet cho d(>c gia d?-i chung nham giup dong dao m9i ngu&i c6 the tiep c�n v&i cac nen van minh tieu bieu trong ljch s& nhan lo?i. xi De hoan tat b9 The Story of Civilization bao gom 11 Phan nay (moi Phan gom 4-5 T�p sach), tac gia Will Durant & Ariel Durant da don moi . tam SU'C va lam viec . mi�t mai su6t gan n&a the ky (tu 1929 den 1975) de tc;to nen m9t the loc;ti m&i ma h9 g9i la "ljch s& tich hQ'p" (integral history) thong qua ngoi but "ke chuy�n" b�c thay, nham the hi�n m9t each sinh d9ng nhat nhfrng gi da g6p phan vao vi�c hinh thanh, phat trien va ca S\f suy tan cu.a cac nen van minh. Chung ta khong nhat thiet phai d9c tu dau den cuoi theo th6' t\l' tung Phan hay tung T�p hay tung ChuO'ng cu.a B9 sach nay, ma ngu&i d9c c6 the de dang ch9n d9c de tim hieu bat ky giai doc.in ljch s& hay bat ky nen van minh nao trong B9 sach ma minh quan tam, nhu the day m(>t cuon "tu die'n van minh" day nhfrng trai nghi�m mang le.ii cho chung ta nhfrng hieu biet co d9ng ve cac nen van minh trai dai trong ljch su nhan lac.ii. Chinh vi the, cong trinh truyen d&i nay da de dang di vao long ngu&i d9c tren khap the gi&i va mang trong minh tinh kinh dien & bat hu cu.a n6, b&i le hiem c6 ai danh tr9n CUQC d&i minh nhu ong ba Durant de lam ra bt) sach ljch s& van minh do s9 nhu v�y. Xuyen suot chieu dai 2.500 nam ljch s&, b9 sach mo ta van minh cu.a tung th&i de.ii khac nhau, the hi�n m9t quan ni�m tien b(> va hai hoa ve each d9c va each hieu ljch s&, v&i day du cac khia cc.inh khong chi bao gom cac CUQC chien tranh, t trong nhfrng b<) ghi chep ve Itch sl.1' van minh thanh cong nhat va pho bien dc,1i chung nhat tfr tnr&c den nay. Phan 10 cua b<) sach nay da dll'Q'C trao giai Pulitzer nam 1968 ve the loc,1i phi hll' cau; sau d6 tac gia b◊ sach da dll'Q'C Tong th6ng Gerald Ford trao huan chll'O'ng cao quy nhat cua Chinh phu My danh cho ca nhan, Huan chll'O'ng Tv do cua Tong th6ng nam 1977. B◊ "Lich SU' Van minh The gi&i" da thanh cong ngoai Sll'C tll'&ng tll'Q'ng, da dU'Q'C dich ra nhieu ngon ngfr' xuat ban O' nhieu nll'O'C tren the gi&i va la b<) sach khong the thieu & vo s6 cac thll' vi�n l&n nho tren khAp toan dm. Va nay, B9 sach da dll'Q'C IRED Books hoan tat vi�c mua ban quyen, to chfrc dich thu�t va chu giai tn;m b<) bang Tieng Vi�t danh rieng cho d9c gia Vi�t Nam de c6 the cung dll'Q'C trai nghi�m "bien nien sl.1'" nay cua nhan loc,1i. C6 the n6i, vi�c dich b<) sach nay ra tieng nll'O'C minh chinh la mong mu6n cua nhieu quoc gia de g6p phan giup ngll'cri dan nang cao kien thfrc va cam thuc ve cac nen van minh quan tn,mg nhat trong lich sl.1' nhan loc,1i, tu d6 rut ra bai h9c quy gia cho chinh minh va cho ca dan t(>c minh. Neu bc,1n dang cam tren tay t�p sach nay, thi c6 the n6i rang bc,1n dang cam tren tay m(>t "manh ghep bat bien" cua }ich SU'. Neu SU'U tam day du 11 Phan cua ca B9 sach nay, thi c6 the n6i rang b�n d9c dang chfra ca m(>t "kho tang lich sl.1' van minh nhan loc,1i" trong tu sach nha minh. B&i le, tat ca m9i thfr deu c6 the thay doi, nhll'ng lich SU' thi khong. Chinh vi the, du khong the tranh khoi nhfrng khuyet thieu nhat dinh, nhll'ng b◊ sach nay van se trll'crng ton ve m�t gia trj va song mai theo thcri gian T /M IRED Books GIAN TU' TRUNG xiii nai loi tu dich gia Cho den nay, chac d9c gia Vi�t Nam khong con xa l? lam v&i ten tuoi cua Will Durant va phu nhan cua ong la Ariel Durant, cung nhu b9 LJCH SU VAN MINH ma hai ong ba la dong tac gia.i Tru&c nam 1975, cuon Cau chuy�n Triet h9c noi tieng cua Will Durant da duQ'c Vi�n D?i h9c V?n H?nh xuat ban. Ve b9 LJCH SU VAN MINH, h9c gia Nguyen Hien Leda gi&i thi�u v&i ngu&i d9c qua ban luQ'c dich m9t so chuang ch9n l9c cua Phan I: Di san Phuang Dong va in thanh vai cuon rieng re: Lich si'r Van minh An D(), Lich SU' Van minh Trung Quoc ... Theo l&i Nguyen Hien Le thi "Tac pham l&n qua/ so d9c gia nu&c minh con it, du c6 ngu&i kien tam dich tr9n thi cung khong c6 nha nao xuat ban noi." Den nay sau gan nam muai nam, dat nu&c thong nhat, dan so phat trien va so ngll'&i d9c tang cao, dieu ki�n thfr nhat coi nhu th6a man; chi con ch& tam huyet, thl,l'c Ive, va S\f kien tri cua m9t nha xuat ban de dfrng ra to chfrc vi�c dich thu?t va an loat tr9n v�n cong trinh vI d?i va day tinh nhan ban nay. Va may man thay, v&i IRED Books (thu9c Vi�n Giao Dl)C IRED), nhfrng dieu ki�n thu?n lQ'i cho S\f xuat hi�n day du cua b9 sach da duQ'c thoa man. Trang 11 t�p cua bo su th] sau t�p dau Will Durant dung ten tac gia, tu t�p thu bay tro di hai Ong Ba ky ten chung: Will va Ariel Durant. 11 Nguyen tac tieng Anh gom 11 Phan in thanh 11 t�p kho Ion, moi t�p tren dv6'i 1.000 trang. Ban dich tieng Phap cua nha Rencontre, Thl)y ST, gom 32 cu6n. xv Trong dQ1: ra mat Ian dau nay, IRED Books se gi&i thi�u Phan cuoi,i tfrc Phan XI cua be) sach: Van minh th&i d?i Napoleon ma chung toi chia lam bon t�p: 1. D�i Cach m�ng Phap 2. Trieu d�i Napoleon 3. Van minh Anh quoc, 1789 - 1812 4. Au h;c va Thcri d�i Napoleon Ca.ch trinh bay cua cac tac gia ti�n lqi & ch6 ngucri d9c c6 the d9c theo chieu d9c mc)t m�ch tfr t�p 1 den t�p 4 de tim hieu ve chau Au vao thcri cua Napoleon, ho�c ta.ch rieng tfrng t�p de d9c theo chieu ngang nhu each ma ch(mg toi gi&i thi�u & tren, trong d6 m6i t�p la m{>t chu de dm;rc trinh bay day du, c6 l&p lang. TtrO'ng t\l', nhin trong tong the 11 phan cua be) su, ngtrcri d9c cung thay minh c6 quyen lay ra phan nao dang quan tam nhat, thich thu nhat, de d9c tru&c, nhtr m()t tac pham hoan chinh. N6i ve Ca.ch m�g Phap, c6 le hau het chung ta deu lien ttr&ng den khi the soi noi, nhfrng ky v9ng ma n6 gqi len, nhfrng S\f tan b�o trong qua trinh di�n tien; rung nhtr nhfrng thanh qua ve cac m�t chinh tri, xa hc)i, van hoa va anh hu&ng cua n6 doi v&i ca the gi&i ke ru khi ra dcri nam 1789. Tfr hon hai tram nam nay, bat CU' CUQC each m�g nao tren the gi&i nham l�t do che de) quan chu va phong kien, ho�c mang mau sac dau tranh giai cap, rung lam ngum ta nghi den Ca.ch m�g Phap. M�c du c6 y dinh viet den t�n the ky XX, Ong Ba Durant da phai n6i lai tu bi�t a cu6i Phan X: Thai dc;1i Rousseau (in nam 1967) vl khong du thai gian. Tuy nhien sau d6 ho da xuat ban them m(>t Phan nO'a, Phan XI: Van minh thai dc;1i Napoleon, vao nam 1975. Ngoai ra Ong Ba con de 19i nhieu ghi chep cha Phan XII: Thai dc;1i Darwin va dan y cha Phan XIII: Thai d9i Einstein, ma neu du'Q'c xuat ban se keo dai b(> sach den t�n nam 1945. xvi Ch(mg toi xin mll'Q'n l&i cua cac Giao SU' Crane Brinton va Robert Lee Wolff (cung & Trll'&ng D?i h9c Harvard) va John B. Christopher (Trm:rng D?i h9c Rochester) khi n6i ve cu(>c Cach m?ng Phap trong b(> Van minh Tay phu:ongi ma chung toi lay lam tam dac: Khong m(>t cu(>c each m?ng vi d?i nao trong th&i c�m kim, ke ca cu(>c Cach m?ng Hoa Ky, da xay ra trong bau khong khi tll'ng bll'ng nhll' v�y ca. Du c6 tu tu&ng tv do, ngay nay khong ai c6 the nghI ve each m?ng v&i m(>t cam tinh nhu v�y. Nhfrng cu(>c each m?ng cua the ky xx da khong m& man m(>t the gi&i tot dt:p cho tat ca nhan lo?i. Chung deu thoat thai tll' nhfrng that b?i va tuy�t VQng ... nhu nU'O'C Due ... hay t?i nhfrng quoc gia "thu(>c dia" ch�m tien phai duO'ng dau v&i cac tr& Ive de bU'&c kip nhfrng cu&ng quoc tien tien "de quoc". Trai l?i, CUQC Cach m�mg Phap bung no t?i m(>t trong nhfrng quoc gia tien b9 nhat bay gi&, vao th&i binh, va trong bau khong khi tin ttr&ng va hy VQng. [Day la]... M<'.)t phong trao day tinh each truyen giao Ian r<'.)ng nhll' m<'.)t sach phuc am loi cu6n nhieu tin do, du chi la nhfrng nh6m thieu s6, tc;ti mQi nll'O'C Tay phll'ang . ... Ngoai ra, cu(>c Ca.ch m?ng Phap con quan tr9ng d6i v&i cac nha SU' hQC va xa h<'.)i h9c muon tim m9t so dinh lu�t tong quat cua each m?ng. TU' d6 den nay, m9i nha each mc;tng nhu dang Carbonari & Y dau the ky XIX, hay Lenin va Trotsky dau the ky XX, va Ben Bella & Algerie m&i day ... deu da nghien CU'U Ca.ch m?ng Phap rat ky lu&ng. Nhfrng ngu&i tim hieu each m?ng khac nhau da tim thay O' Ca.ch m?ng Phap 1rn)t cai mau mvc gan nhu dien hinh hay co dien, v&i vo so tai li�u, van ki�n lich Crane Brinton et al, Van minh Tay phuong, ban djch cua Nguyen Van Luong. B9 Van hoa Giao d1,1c & Thanh nien xuat ban, Sai gen, 1974. xvii SU' c6 dau c6 duoi ro rang, c6 tien trinh, c6 d<)ng h,rc, c6 tang tru&ng, d� mo ta va phan tich. So v&i nhfrng bien co thcri nay, CUQC Cach m9-ng Phap hau nhu qua xa xua nhung thvc ra thi khong xa 19- gi lam doi v&i nhfrng tinh cam, nhfrng thanh kien, nhfrng ly tu&ng cua chung ta. Thvc ra, CUQC each m9-ng Phap van con tiep di�n, va vi V?Y kh6 ma xet m<)t each hoan toan khach quan duc;rc. Giai do9-n ljch sll' day hung kh&i, dau thuO'ng va huy hoang nay chi c6 mucri nam nhung chua day cac nhan v�t va S\f ki�n quan tr9ng cung nhfrng lien h� den }ich SU', van hoa co d9-i thcri Hy - La duc;rc the hi?n qua ngoi but tai hoa nhung sue tich cua Ong Ba Durant. Do d6, de ti�n vi�c tra CU'U cua b9-n d9c, chung toi da dua vao m<)t so ClfO'C chu. Ngoai ra, trong nguyen tac c6 chfra nhieu tieng Phap. Trucrng hc;rp nay chung toi khong dua xuong ClfO'C chu ma chuyen sang tieng Vi�t ngay ben c9-nh va d�t trong ngo�c vuong. Nhu thucrng 1�, chung toi xin hoan nghenh g6p y cua b9-n d9c ve m9i sai s6t chac kh6ng sao tranh khoi de hoan thi�n cuon sach them nfra trong Ian tai ban. Thang Chin 2019 Dich gia BUI XUAN LINH xviii Danh ml)C hinh anh Hinh 1. Hoang de Napoleon trong thu phong t?,i Di?n Tuileries 2 Hinh 2. D� nhat Tong tai Napoleon Bonaparte 4 Hinh 3. Emmanuel-Joseph Sieyes 7 Hinh 4. Joseph Fouche (H9a si v6 danh) 15 Hinh 5. Talleyrand (Pierre-Paul Prud'hon) 17 Hinh 6. Louis Charles Desaix 33 Hinh 7. Trang dau B9 Dan lu�t, an ban lan dau (1804) 46 Hinh 8. Cong tu&c d'Enghien 66 Hinh 9. Le dang quang Napoleon 78 Hinh 10. Giao hoang Pius VII 81 Hinh 11. Do doc Anh Horatio Nelson 92 Hinh 12. Cu9c g?p g5' cua Napoleon va Fran�ois II sau tr� Austerlitz 94 Hinh 13. Thong che Ney 104 Hinh 14. Sa hoang Aleksandr I (G. Dawe, 1817) 110 Hinh 15. Joseph-Bonaparte, Vua Tay Ban Nha (Francois Gerard, 117 khoang 1808) Hinh 16. Lucien Bonaparte, em trai Napoleon 119 Hinh 17. Louis Bonaparte 121 Hinh 18. Hortense, Hoang h�u Ha Lan va Thai tl1' 123 Hinh 19. Eugene de Beauharnais 126 Hinh 20. Letizia Ramolino, m<; cua Napoleon 131 Hinh 21. Johann Wolfgang von Goethe nam 79 tu6i 143 Hinh 22. Christoph Martin Wieland 145 Hinh 23. Thong che Lannes 153 Hinh 24. Josephine trong phong khach ci'.ia minh & Malmaison 157 Hinh 25. Marie-Louise, ngm:'ri vq thu nhi cua Napoleon, Hoang h�u 160 Phap xix Hinh 26. Napoleon Vll'Q1: qua day Alps 185 Hinh 27. Napoleon tren ngoi Hoang de 191 Hinh 28. Dong tien vang 20 franc v&i hinh tj D� nhat Tong tai, 1803 206 Hinh 29. TU'Q'ng Napoleon & Cherbourg-Octeville 208 Hinh 30. Phu hi�u cua De che 217 Hinh 31. Phap quoc H9c vi�n 222 Hinh 32. Phu nhan Recamier 236 Hinh 33. TU'Q'ng Venus de Medici 250 Hinh 34. Bt) ru ma bang dong cua nha th& St. Mark 251 Hinh 35. Nha th& Madeleine, Paris 252 Hinh 36. Khai hoan mon Etoile 252 Hinh 37. Quang trn&ng Vendome 254 Hinh 38. Jacques-Louis David, chan dung tl_l' h9a 256 Hinh 39. Cupid va Psyche 259 Hinh 40. Cong ly va baa thu duoi theo tt)i ac 261 Hinh 41. Di�n vien Talma trong vai Cinna trong mt)t bi lqch cua 263 Racine Hinh 42. Ben trong Nha hat Comedie-Franc;aise 265 Hinh 43. Phu nhan de Stael 272 Hinh 44. B9 tieu thuyet 6 t?p Delphine cua Phu nhan de Stael 279 Hinh 45. Chateaubriand 312 Hinh 46. Dam tang Atala 324 Hinh 47. Chan dung Nha toan h9c Gaspard Monge 341 Hinh 48. Pierre-Simon Laplace 343 Hinh 49. Jean-Nicolas Corvisart 345 Hinh 50. Tll'Q'ng Cuvier & Bao tang vi�n Montbeliard 349 Hinh 51. Tll'Q'ng Lamarck cua Leon Pagel tc;ti Vll't phtrO'ng each quen thu(>c nham tra cac m6n nQ' cua chinh phu qua nhfrng dQ't giam gia tien t� dtrQ'C l�p di l�p 19-i; nhtrng khai ni�m cho rang trong qua khu hang hoa re hO'n ngay nay c6 le xuat phat tll' long yeu men m(>t th&i xa xtra; ve m�t lao d(>ng bo ra de kiem tien mua ch{mg thi thtr&ng la mac hO'n. N6i chung, v&i nhieu ngo9-i 1� va sai bi�t gifra cac quoc gia, chung ta c6 the tinh ty gia cua m(>t s6 tien t� ch�m Au vao nam 1789 v&i dong do la My vao nam 1970 nhtr sau: Crown, 6,25$ Lira, 1,25$ Ducat, 12,50$ Livre, 1,25$ Florin, 2,50$ Louis d'or, 25,00$ Franc, 1,25$ Mark, 1,25$ Groschen, 14 cent Pound, 25,00$ Guilder, 5,25$ Shilling, 1,25$ Guinea, 26,25$ Sou, 5 cents Gulden, 5,00$ Thaler, 5,25$ Kreuzer, 1/2 cent xxi Chu'dng 1 Che d9 Tong tai: 11.11.1799 - 18.5.1804 I. Ban hien phap moi 1. Cac Tong tai Ngay 12.11.1799 cac vi Tong tai lam th&i - Napoleon, Sieyes, va Roger Ducos - da h9p nhau & Di�n Luxembourg de xay dvng l?i mr&c Phap v&i sv giup dcr cua hai uy ban tu cac h<)i dong cu. Sieyes va Ducos, nguyen la thanh vien cua H<)i dong Chap chinh,i da c6 nha & day; Napoleon, Josephine, Eugene, Hortense va tuy tung cilng d9n ve day vao ngay 11.11. Nhfrng ngll'&i chien thang trong coup d'etat ( cu<)c dao chinh) doi m�t v&i canh quoc gia dang lam vao tinh trc;J.ng xao tr<)n ve kinh te, chinh trj, ton giao, va dc;J.o due. Nong dan lo sq dong hQ Bourbon quay lc;J.i se huy bo cac van tv ru<)ng dat cua hQ. Cac thll'O'ng gia va nha san xuat thay Sl)' thinh Vll'Q'ng cua h9 dang bi de d9a vi cac cang bien bi phong toa, dll'&ng sa bi bo be, va n?n Cll'O'p dU'CYng hoanh hanh. Cac nha tai chinh lll'crng Iv vi�c dau m vao trai phieu cua m9t chinh phu von hay bi l?t do trll'&c day; gi& day, khi tinh the keu doi vi�c thi hanh phap lu?t, cac c6ng trinh cong chanh va te ban, Ngan kho chi con van v�n 1. 200 franc de chi dung. Ton giao & trong the doi nghjch thll'&ng xuyen: trong so 8.000 linh ml_lc Cong giao t?i Phap c6 den 6.000 ngll'&i tu choi ky vao ban Dan hien Giao sI,ii va doc SU'C chong doi nha nU'O'C m<)t each am tham Directoire executif ii Constitution civile du clerge. Will va Ariel Durant Hlnh 1: Hoang de Napoleon trong thu phong tr,1i Dien Tuileries. Tranh cua Jacques Louis David, 1812 ho�c c6ng khai. Nen giao d1_1c c6ng, sau khi rut khoi Giao h9i, dang lam canh suy b�i m�c cho bao l&i tuyen bo va ke ho�ch hoanh trang. Gia dinh, c<)t tr1_1 chu yeu cua tr�t tv xa h9i, bi lung lay tnr&c tinh tr�ng tv do tv t�i va canh ly di ph6 bien, vi�c ket hon tuy hung, va sv n6i lo�n cua con cai. Tinh than dan chung, von c6 long yeu nu&c va long can dam dang t&i dinh diem hiem hoi hoi nam 1789, cung dang chet dan trong m<)t dan t9c dang chan chlf&ng each m�ng va chien tranh, 2 Che do Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 hoai nghi m9i nha lanh dc;lo, va yem the tnr&c nhfrng hy v9ng cua chinh h9. Day la tinh huong khong doi hoi chinh tri ma can den thu�t tri mr&c, va cung khong can den CUQC tranh lu�n dan chu ung dung trong nhfrng h(>i nghi r(>ng l&n, ma (nhu Marat da tien doan va thuc gi\lc) can m(>t che d9 d(>c tai - van can sv ket hc;rp cua nhfrng vi�n canh r(>ng l&n, tu duy khach quan, S\f lao d9ng khong m�t moi, tai XU' tri, va y chi chi huy mi;lnh me. Haan canh nay can c6 m(>t ngu&i nhu Napoleon. Tc;li CUQC h9p dau tien, Ducos de nghi vi tu&ng ba mucri tuoi ngoi vao ghe chu t9a. Bonaparte xoa diu Sieyes bang each de m6i ngu&i luan phien nhau chu t9a, va de nghj ong nay dung dau vi�c S0i;ln thao m9t ban hien phap m&i. Vj ly thuyet gia luong tuoi nay lui ve thu phong cua minh va de cho Napoleon (Ducos cung chieu theo) ban hanh nhfrng sac l�nh duc;rc tinh toan nham bao dam tr�t tv trong chinh quyen, kha nang thanh toan cua Ngan kho, S\f kien nh�n gifra cac phe phai, va vi�c gay long tin c�y ncri m9t dan t9c van bj phien nao tru&c nhfrng V\1 tiem quyen doc;lt vj. M9t trong nhfrng d9ng thai dau tien cua vi Tong tai ducrng quyen la bo b9 dong phl,ic nha binh qua m9t ben va ch9n m?c b9 do dan sv khiem ton; ong ay sap thanh m9t b�c thay di�n xuat. Ong loan bao y cua minh rang, ngay sau khi chinh phu m&i duc;rc thanh l�p, ong se de xuat nhfrng dieu khoan xac l�p hoa binh v&i Anh va Ao. Trong nhfrng thang ngay ban dau, tham v9ng be ngoai cua ong khong phai la day nu&c Anh den ch6 dau hang ma la binh djnh va cung co nu&c Phap. Th&i gian nay ong la ngu&i ma theo nhu Pitt g9i, Ngu&i con cua each m?ng - san pham cua each m?ng va ngu&i bao v� n6, ngu&i cung co nhfrng lc;ri ich kinh te cua n6; nhung ong cung to r6 y muon tr& thanh ngu&i cham dut each m?ng - ngu&i chfra lanh CUQC xung d9t n9i b9, ngu&i thiet l�p S\f thjnh vuqng va hoa binh cua n6. Ong lam vui long gi&i tu san - S\f ung h9 cua h9 van can cho uy quyen cua ong - bang vi�c bat bu9c 1:17,lc xuat (17.11.1799) 3 Will va Ariel Durant Hinh 2: Be nhat Tong tai Napoleon Bonaparte (Jean Auguste Dominique Ingres, 1803-1804) 38 ngll'cri bi xem la moi nguy doi v&i an ninh chung; day la che d<) d9c tai dfr d9i, lam day len nhieu tieng ri ram hO'n la tan thll'&ng; chang bao lau sau, ong dieu chinh sac l�nh de dll'a l�nh tn,1c xuat nay ve cac dnh1. Ong bai bo thu thue sung cong, von chiem 20% den 30%, ma H<)i dong Chap chinh da danh vao tat ca cac thu nh�p cao hO'n muc binh thll'&ng. Ong rut dieu lu�t von khien cho cac cong dan tieu bieu bi canh chung nhll' nhfrng con tin va se bi ph�t hay tr\lC xuat neu 4 Che a¢> Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 phc;tm t<)i chang chinh quyen dia phuO'ng. Ong tran an nhfrng ngu&i Cong giao & Vendee bang each m&i cac nha lanh dc;to cua h9 d\l' h<)i nghi dua ra cac bao dam chung to thi�n chi cua minh, va ky ket v&i h9 (24.12) m<)t thoa u&c huu chien van se cham dut nhfrng CUQC chien tranh ton giao trong m<)t th&i gian. Ong ban l�nh tat ca cac nha th& Cong giao van da duc;rc thanh hien tru&c nam 1793 gi& day phai phl,lc hoi nghi thuc sung bai theo Cong giao vao m9i ngay tnx ngay decadi [ ngay cuoi tuan theo lich C<)ng hoa - ND] 2• Ngay 26 thang Mu&i hai hay khong lau sau d6, ong cho tri�u hoi nhfrng nc;tn nhan ma cac phe phai dac thang cua Cach mc;tng da trl,lc xuat, bao gom: nhfrng ngu&i t\f do chu nghia tru&c day cua Quoc h<)i ke ca Lafayette; nhfrng thanh vien cua H<)i dong Bao ani bi v6 hi�u h6a, nhu Barere; nhfrng ngu&i bao thu bi tn_1c xuat b&i CUQC dao chinh ngay 18 thang Fructidorii nhu Lazare Carnot, la ngu&i quay ve v&i c6ng vi�c nh9c nhan & Be) Chien tranh. Bonaparte phl,lC hoi cac quyen dan S\f cho nhfrng nha quy t9c CU' XU' le de), va cho nhfrng than quyen on hoa cua emigre ( dan luu vong). Ong cham dut nhfrng le h<)i nuoi du&ng long cam thu nhu le ky ni�m V\l hanh quyet Louis XVI, V\l tn,ic xuat nhfrng ngu&i Girondin, va V\l Sl,lp do cua Robespierre. Ong c6ng bo d\l' dinh cai tri vi quyen lc;ri kh6ng phai cua m<)t phe phai bat ky - Jacobin, tu san, hay bao hoang - ma d?i di�n cho toan the quac gia. "Neu cai tri vi quyen lc;ri cua m<)t dang phai", 6ng tuyen ba, "thi s&m mu<)n gi cung bi 1� thu(k vao h9. H9 se kh6ng bao gi& khien duc;rc t6i lam dieu d6. Toi la ngu&i quoc gia" 3• Va dan t<)c Phap di den ch6 xem 6ng nhu the - gan nhu tat thay m9i ngu&i ngoc;ti tru nhfrng tu&ng linh ghen ti va nhfrng ngu&i Jacobin kien dinh. ChI m&i den ngay 13 thang Mu&i m<)t, c6ng lu�m da dut khoat quay sang ung h<) 6ng. "M9i CUQC each ID?ng tru&c day", vi dc;ti SU nu&c Pho viet cho i Comite de salut public. ii Thang Muoi hai theo ljch C¢,ng hoa Phap. 5 Will va Ariel Durant chinh phu minh ngay horn ay, "da gqi len nhieu ng& VlfC va SQ' hai. Rieng CUQC each m�mg nay, nhU' toi c6 the chung thl)'c, da lam phan chan tinh than va danh thuc nhfrng hy v9ng soi noi nhat cua m9i ngll'cri"4• Ngay 17 thang MITai m9t, thj trll'crng chung khoan (Bourse) rO'i xuong con 11 franc; ngay 20 tang len 14; ngay 21 tang len 205• Khi Sieyes mang den cho cac vj Tong tai khac xem ke hoc;ich cua ong ve ban "Hien phap nam thu VIII" (1799), h9 thay ngay ba d& trll'O'C day cua Ca.ch mc;ing da mat phan l&n Sl)' ngU'&ng m9 doi v&i Dang cap Thu ba von da gqi cam hung cho t�p sach mong day thach thuc cua ong m9t th�p ky trll'&c. Gier day ong hoan toan chac chan la khong c6 ban hien phap nao c6 the duy tri lau dai nha nU'O'C neu nhfrng CQi nguon cua ca hai nam trong y chi hay thay doi cua dam dong thieu hieu biet va day cam xuc. Luc ay, nU'O'C Phap hau nhU' khong c6 tnrcrng trung h9c, va baa chi trong nll'O'C la CO' quan cua tinh than be phai soi noi, lam tam tri cong chung bi meo m6 thay vi hieu dung chuy�n. Ban hien phap m&i cua ong m9t m?t nham baa v� nha nU'O'C khoi bi tac d9ng b&i Sl)' dot nat cua dan chung, m?t khac la khoi S\J' cai trj d9c doan. NhITng ong chi thanh cong m9t mra. Napoleon xem lc;ii cac de nghi cua Sieyes va dong y phan l&n vi chinh ong cung khong m?n ma lam v&i che d9 dan chu. Ong khong che d�y y kien cua minh rang dan chung khong dm;rc trang bi de dU'a ra quyet dinh khan ngoan ve cac ung vien hay chinh sach; h9 rat d� bi cuon theo suc me hO?C ca nhan, nhfrng bai di�n van hung hon, nhfrng tcr baa bi mua chu9c ho?c nhfrng linh ml)c luon hIT&ng ve Roma. Ong nghI, ngay ca chinh dan chung cung nh�n thay h9 thieu kha nang dap ung nhfrng van de cua chinh phu; h9 se lay lam hai long neu toan b9 ban hien phap m&i dU'Q'C trinh cha h9 xem nen chap nh�n hay bac bo trong m9t CUQC trll'ng cau dan y. Sieyes gicr day cung trinh bay lc;ii triet ly chinh tri cua minh dva tren cau cham ngon cO' ban: "Long tin xuat phat tu dU'&i; quyen hanh 6 Che d(> Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 Hlnh 3: Emmanuel-Joseph Sieyes (Jacques-Louis David, 1817) xuat phat tu tren"6• Ong bat d�u bang m9t cai cui chao g9n gang tnr&c che d<) dan chu. M9i ngrn:ri dan Phap tuoi tu 21 tr& len se bau 1/10 so lu<;rng cua h9 thanh cac nhan sI cap xa (commune); cac nhan sI nay se bau ra cac nhan sI cap tinh (departement) cung chiem 1/10 so luqng cua h9; roi den lu<;rt nhfrng nhan sI nay se tiep t9c bau 1/ 10 so lu<;rng cua minh thanh cac nhan sI cap quoc gia. T&i day, che d9 dan chu cham dfrt: cac vien chuc dia phuO'ng se du<;rc bo nhi�m tu cac nhan sI cap xa, chu khong phai duqc bau; cac vien chfrc cap tinh 7 Will va Ariel Durant se dU'Q'C b6 nhi�m tu cac nhan sI cap tinh; cac vien ch&c cap quoc gia thi tu cac nhan sI cap quoc gia. M9i sv b6 nhi�m deu dU'Q'C chinh quyen trung U'O'ng thvc hi�n. Chinh quyen nay se bao gom (1) m(>t Conseil d'Etat, hay Tham chinh Vi�n, thrn:rng gom 25 ngrn:ri do qu6c trrn:rng b6 nhi�m, c6 quyen de xuat nhfrng lu�t 1� m&i cha (2) m9t Tribunat (Uy h◊i Phap che) gom 100 vi Phap che uy vien c6 quyen thao lu?n cac bi�n phap dU'Q'C de nghi nay, va trinh cac khuyen cao cua minh len (3) m(>t Corps Legislatif, hay H◊i dong L?p phap, gom 300 ngrn:ri, c6 quyen bac bo hay ban hanh thanh lu?t nhll'ng kh6ng thao lu?n cac dv lu?t dU'Q'C trinh len nay (4) m(>t Senat hay Thll'Q'ng vi�n, thll'&ng gom c6 So ngll'&i c6 dau 6c chin chan, c6 quyen bac bo lu�t 1� nao xet thay vi hien, b6 nhi�m cac thanh vien cua Uy h◊i Phap che va H(>i dong L?p phap, tuyen d1_mg cac thanh vien m&i cho chinh CO' quan minh tu nhfrng vi nhan sI quoc gia, va chap thu�m cac thanh vien m&i dU'Q'C b6 dl,lng cho CO' quan nay b&i (s) vi grand electeur (d9-i Tuyen de hau). Day la ten Sieyes de nghi cho vi quoc trll'&ng nhll'ng Napoleon bac bo ten g9i nay cung nhll' sv m6 ta ch&c danh cua n6. Trong khi Sieyes tiep tl,lc m6 ta thi 6ng hinh dung ngll'&i gifr chfrc V\l nay la m9t nhan V?t hanh phap thuan tuy, chuyen thi hanh lu?t 1� ma kh6ng c6 quyen tham gia ban cai hay dong y, va m(>t bu nhin c&ng nhac chuyen tiep d6n cac phai doan, cac nha ngo9-i giao, va chu t9a cac buoi l� chinh thfrc. Ong cam thay minh kh6ng c6 tai cho nhung nghi 1� nhll' v�y; trai 19-i, dau 6c 6ng ding day nhfrng dv an ma 6ng quyet bien thanh lu?t cang s&m cang tot cho m(>t quoc gia dang keu doi tr�t tv, dU'&ng hU'&ng, va S\f lien tl,lC. "Vi D9-i Tuyen de hau cua 6ng", Napoleon bao Sieyes, "la 6ng vua kh6ng-lam-gi-ca, va th&i d?i cua roisfaineants (vi vua an khong ngoi roi) nhll' the da qua roi. Ai c6 con tim va kh6i 6c l?i muon phl,lC tung ke c6 CUQC song l& d& nhU' V?Y v&i cai gia 8 Che do Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 6 tri�u franc va m<)t can h<) trong Cung di�n Tuileries? Sao? Bo nhi�m nhfrng ngucri khac lam vi�c, con ban than minh thi kh6ng lam gi? Vi�c nay kh6ng the chap nh?n du9'c" 7• Ong doi quyen duQ'c de xu&ng vi�c l?p phap, ban hanh cac sac l�nh, bo nhi�m cac chuc V\l trong chinh quyen trung uCYng kh6ng nhfrng tll' cac nhan sI qu6c gia ma con tll' bat cu dau 6ng thay c6 nang h1c san sang. ChuCYng trinh tai thiet d&i s6ng chinh tri, kinh te va xa h<)i cua 6ng can duQ'c bao dam m<)t nhi�m ky mucri nam. Va 6ng kh6ng mu6n duQ'c g9i la "Dc;ti Tuyen de hau'\ nghe c6 hD'i hu&m nu&c Pho ma la "D� nhat Tong tai",ii v6n mang huCYng vj La Ma co dc;ti. Sieyes thay ban hien phap cua minh rCYi vao che d<) quan chu, nhung duQ'c xoa dju b&i chuc Chu tich ThuQ'ng vi�n va cac dien trang beo b&. Ong va Ducos dong y tll' chuc Tong tai, va duQ'c thay the, theo yeu cau cua Napoleon (12.12.1799), b&i Jean-Jacques Cambaceres trong chuc D� nhi Tong tai va Charles-Franc;ois Lebrun la D� tam Tong tai. Se sai lam neu xem hai ngu&i nay chi la nhfrng c6ng chuc ngoan ngoan. M6i ngtr&i deu c6 kha nang da dtrQ'C thu thach. Cambaceres, tll'ng la B<) trtr&ng Ttr phap du&i th&i H<)i dong Chap chinh, gi& day la c6 van phap lu�t cho Napoleon. Ong chu t9a cac buoi h9p cua ThuQ'ng vi�n, va (trong luc vi D� nhat Tong tai vang m�t) cua Tham chinh Vi�n. Ong d6ng vai tro chu dc;to trong vi�c dien che b9 Lu?t Napoleon. Ong hCYi phu phiem, va t\f hao ve nhfrng bfra ti�c thjnh soc;tn ma 6ng thet dai; nhung tinh binh tinh va th?n tr9ng cua 6ng da Cll'U vi D� nhat Tong tai khoi nhfrng sai lam gay ra b&i cCYn hang hai boc dong. Ong canh bao Napoleon khong nen gay thu v&i Tay Ban Nha va nen tranh ntr&c Nga nhu Tuyen de hau (Prince-Elector): Tieng de chi mot trong cac vliong hau Due thuoc De qu6c La Ma Than thanh c6 quyen bau hoang de. 11 Tong tai (consul): Chuc Vl,J cao nhat thoi C(>ng hoa La Ma. Moi nam c6 hai vi Tong tai dl1Q'c bau len, voi nhi�m ky mot nam. 9 Will va Ariel Durant m◊t nam mo chan n�m.i Lebrun tITng la thll' ky cua Rene de Maupeou trong no l\fC ngan ngl.l'a S\f pha san cua nll'O'C Phap dll'&i trieu Bourbon; ong da d\f phan vao cong vi�c l?p phap tai chinh trong Qu6c h(>i va H◊i d5ng Chap chinh; gi& day phai bat dau v&i m(>t Ngan kh6 tr6ng rong, ong da giup to chfrc l?i cong tac tai chinh cho chinh phu m&i. Napoleon danh gia cao pham chat cua nhfrng ngrn=ri nay; khi tr& thanh hoang de, ong bo nhi�m Lebrun lam Tong trll'&ng Ngan kho (archtreasurer) va Cambaceres lam D?i chll'&ng an (archi-chancelier)ii, va h9 v�n trung thanh v&i ong cho den cuoi. M�c du tin chac rang tinh the cua nll'&c Phap doi hoi nhfrng quyet dinh s&m sua va th\fc thi nhanh ch6ng cac chinh sach nhll'ng trong nam dau S\f nghi�p cai tri, Napoleon chi d� trinh nhfrng de nghi cua minh len Tham chinh Vi�n, lang nghe nhfrng l&i chi trich va ung h9 chung, va tich C\fC tham gia vao vi�c thao lu�n. Day la vai tro m&i me doi v&i ong; ong da quen ra l�nh han la ban thao, va gi& day suy tll' cua ong thll'&ng Vll'Q't qua l&i n6i: nhll'ng ong h9c hoi nhanh ch6ng va lam vi�c C?t l\fC, luc ()' trong ding nhll' ngoai H(>i dbng, de phan tich cac van de va tim ra giai phap. Cho den gi& ong chi la "Cong dan - Tong tai," va t\l' cho phep minh & dll'&i quyen ngll'&i khac8• Cac lanh d?o cua H(>i dbng - nhll' Portalis, Roederer va Thibaudeau - la nhfrng ngll'&i ban linh, khong d� bi sai khien; va cac hbi ky cua h9 chfra day nhfrng l&i kinh tr9ng ve thai d9 s6t sang lam vi�c cua tj Tong tai. Ta hay nghe Roederer: Luon den dung gic'r h9p, keo dai buoi h9p them nam ho�c sau tieng ... luon tr& l�i v&i cau h6i, "Nhtr v�y c6 hqp le khong? "Nam mo chan n�m"; Anh ngO': "mattress grave". Wi thi sT fXtc Heinrich Heine (1797-1856) n6i ve canh phai nam li�t gilfong vl b�nh t�t cua mlnh trong su6t tam nam cu6i doi. ii 0c;1i chlfong an: chu'c vi nay duoc Napoleon d�t dl,(a tren chu'c vi Erz kanzler cua De qu6c La Ma Than thanh (theo Encyclopaedia Britannica, an ban thu 11: https://theodora.com/encyclopedia/c/chancellor.html). IO Che de;> Tong tai: 11.11.1799 - 18.5.1804 Nhtr v�y c6 hfru ich khong? ... dtra moi van de ra phan tich chinh xac va ti mi, thu dm;rc thong tin ve phap ly trtr&c day, ve cac lu�t 1� cua Louis XIV va Friedrich D;;ti de ... Khong bao gi& H9i dong ngtrng CUQC h9p ma cac thanh vien khong biet dtr9'C nhieu hO'n ngay horn trtr&c - neu khong phai qua kien th(rc xuat phat tll' ong, chi it cung qua nhfrng CUQC khao ClfU ma ong bat 119 thvc hi�n ... Dieu cho thay d�c diem lfU vi�t cua ong doi v&i tat ca b9n h9 ... [la] SlfC m;;tnh, tinh linh ho;;tt, va sv kien dinh doi v&i nhfrng van de ong quan tam. Toi khong bao gi& thay ong m�t moi. Toi khong bao gi& nh�n ra tinh th�n ong thieu cam h&ng ngay ca khi CO' the m�t nhoai ... Chtra tung c6 ai cong hien tr9n v�n cho cong vi�c dang lam, hay cong hien th&i gian cua minh nhieu hO'n cho nhfrng vi�c se lam9• Trong nhfrng ngay ay ngm:ri ta c6 le da yeu men Napoleon. 2. Cac bo tniong Ben qmh vi�c bien soc,tn phap lu�t de dieu hanh nu&c Phap, 6ng con cham lo den c6ng vi�c cai tri von con kh6 khan hO'n nfra. Ong phan chia c6ng vi�c cho tam b◊, va ch9n nhfrng ngu&i c6 nang h,rc nhat ma 6ng c6 the tim dtrQ'c de dung dau cac b◊ nay, bat ke dang phai hay qua khfr cua h9; m9t so la nhfrng ngu&i Jacobin, m9t so la Girondin, va so khac bao hoang. Trong m◊t ho�c hai tru&ng hQ'p 6ng cho phep sv yeu men ca nhan Ian at phan doan thvc ti�n; do d6 6ng da c& Laplace lam B◊ tru&ng N◊i V\l, nhung s&m nh�n ra nha toan - thien van h9c vI dc,ti dang dua "tinh than cua phep vi phan vao chinh quyen" 10 nen chuyen 6ng nay sang ThtrQ'ng vi�n va giao b◊ n9i V\l cho em minh la Lucien. Cong vi�c thiet yeu va hau nhu tuy�t v9ng cua B◊ N(>i V\l la phvc hoi kha nang thanh toan va sinh h,rc cua cac xa hay khu d6 thi nhu nhfrng te bao nen tang cua CO' the chinh trj. Napoleon da t\1' bay to y kien ve hoan canh cua chung trong bfrc thu g&i Lucien ngay 25.12.1799: 11 Will va Ariel Durant TIT nam 1790, 36.000 lang xa dta phuO'ng giong nhu 36.000 co gai mo coi. La nhfrng ngu&i thua ke cac quyen phong kien cu, chung [cac xa] bi bo be ho�c llfa g�t... b&i cac thanh vien duqc uy trt & thanh pho cu.a H9i nghi Quoc u&c ho�c H9i dong Chap chinh. M9t nh6m m&i cac thi tru&ng, h◊i tham, hay uy vien h◊i dong thanh pho thu&ng khong gi khac hO'n la m9t hinh thuc tr9m cu&p m&i: h9 cu&p con dm'mg vong, cu&p con duc'Yng mon, cu&p g6, cu&p nha th&, va m6c tui tai san cu.a xa ... Neu h� thong nay ton t�i mu&i nam nfra, cac quan the dta phuO'ng se ra sao? H9 se thua hu&ng khong gi khac hO'n nhfrng khoan nq, vase bt pha san t&i muc phai nh& Clf dan CU'U te'1. a day Napoleon dang trong tam tr�ng van thO' nen hO'i ph6ng d�i. S\l' th?t la neu dm;rc phep, cac xa cilng muon t\l' ch9n lay cac vien chuc cua minh, nhlf & Paris. Nhlfng Napoleon kh6ng thich ket qua da xay ra nhlf & Paris. Ve phan cac xa nho hO'n, "Ca.ch m�ng", theo danh gia cua cac su gia m&i day nhati, "chi phat hi�n dU'Q'C m<)t it dan lang c6 giao d\IC va trau gioi van h6a tll'O'ng doi day du de c6 dU'Q'C y thuc ve S\f liem chinh va c6ng ich" 12; va thmYng thi nhfrng nha cai tri dll'Q'C ch9n & dia phtrO'ng nhlf the, giong nhlf nhfrng ngm}i dll'Q'C m&i ve tu Paris, da cho thay S\f bat tai ho�c tham nhilng ho�c ca hai. Do d6 Napoleon vfm lam ngO' trll'&c nhfrng l&i keu g9i ve quyen t\l' tri cua xa. Quay ve v&i h� thong tong tai La Ma hay nhfrng vien quan doc cu6i trieu Bourbon, 6ng thich bo nhi�m - hay bao B◊ N<)i V\l bo nhi�m - m9t tinh trll'&ng ve m6i tinh, m9t qU?Il trll'O'Ilg ve m6i qu?n, va m9t xa trll'O'ng ve m6i xa; ngll'&i dm;rc bo nhi�m se chju trach nhi�m v&i cap tren cua minh, va cuoi cung v&i chinh phu trung trO'ng. "Tat ca cac tinh trll'&ng" dll'Q'C bo nhi�m nhtr the" deu la nhfrng ngll'&i c6 nhieu kinh nghi�m, va phan l&n rat c6 nang l\fc" 13• Bat lu?n the nao h9 cilng giup Napoleon nam dll'Q'C quyen hanh sau r9ng. Tue la moi nhat so voi thoi cua cu6n sach nay (khoang dau th�p nien 1970). 12 Che d¢ Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 Ng�ch cong chuc - toan the b(> may hanh chinh - & mr&c Phap thcri Napoleon it dan chu nhat nhll'ng hi�u qua nhat trong ljch s&, c6 le tnr thcri co La Ma. Dan chung phan doi h� thong nay nhITng n6 to ra la each chinh don hc;rp le doi v&i chu nghfa ca nhan ham lc;ri nO'i ngITcri dan; nha Bourbon trung hll'ng va cac che d9 d)ng hoa tiep noi van gifr h� thong nay vi n6 giup dat nU'O'C duy tri S\f lien tl_lC CO' ban va an tang qua m(>t the ky roi ren ve chinh tri cung nhll' van h6a. "Ngay nay nll'O'C Phap song", Vandal viet vao nam 1903, "trong cai khung chinh quyen va dll'&i nhfrng lu�t 1� dan S\f ma Napoleon truyen lc;ti cho n6". Van de tr\fc tiep hO'n la vi�c phl_lc hoi Ngan kh6. Theo tien c& cua Tong tai Lebrun, Napoleon giao B9 Tai chinh cho Martin-Michel Gaudin, ngll'cri da tll'ng tll' choi chuc V\l nay dll'&i th&i H(>i dong Chap chinh va von noi tieng c6 nang l\fc va trung th\fc. Vi�c 6ng dam nh�n b9 nay da bao dam c6 dm;rc S\f ung h9 cua c<)ng dong tai chinh doi v&i chinh phu m&i. Nhfrng khoan vay quan tr9ng xuat hi�n nham CU'U nha nll'O'C: m<)t ong chu ngan hang ung trll'O'C 500.000 franc bang vang, va kh6ng doi tien lai. Chang bao lau Ngan kho c6 dll'Q'C 12 tri�u franc de tra cho cac khoan chi phi hoc;tt d<)ng va (lu6n lu6n la moi quan tam hang dau doi v&i Napoleon) nu6i dU'&ng va lam hai long Quan d(>i, von c6 quan phl_lc ngheo nan va tll' lau kh6ng dll'Q'C tra lll'O'ng. Ngay l�p t(rc, Gaudin chuyen quyen dinh gia tai san va thu thue tll' cac vien ch(rc dja phll'O'ng sang chinh phu trung ll'O'ng; tham nht1ng ()' dia phll'O'ng trong cac qua trinh nay la chuy�n day tai tieng lau nay. Ngay 13.2.1800, Gaudin hQ'p nhat cac dO'n vi tai chinh khac nhau thanh Phap quoc Ngan hang, huy d<)ng von bang each ban cac co phan va dll'Q'C trao quyen phat hanh giay bc;tc. Chang bao lau, vi�c quan ly th�m tr9ng cua ngan hang da khien cac trai phieu cua n6 dll'Q'C U'a chu<)ng va tin tll'&ng nhll' tien m�'tt. Dieu nay t\l' ban than n6 la m9t CUQC each m�ng. Ngan hang khong phai la m9t thiet che cua nha nll'&c; n6 van con trong tay cua cac Will va Ariel Durant ttr nhan nhtrng dtrqc h�u thu§.n va phan nao bi kiem soat b&i cac khoan thu nh�p cua chinh phu g&i & day; va m(>t vi B9 trtr&ng Ngan kho, Barbe-Marbois, dtrqc sung vao B9 Tai chinh de canh gifr va quan ly cac quy nha nlfO'C O' ngan hang. Phan kh6 chiu nhat cua vi�c cai tri la ngan ngua, phat hi�n, va trung ph;;it t(>i ac cung nhtr bao v� cac vien chfrc chinh phu khoi bi am sat. Joseph Fouche dung la ngmYi danh cho cong vi�c nay. Ong da c6 nhieu kinh nghi�m ve m9i hinh thfrc xau xa doi b;;ii; va nhtr ke thi quan ma nhfrng ngtrCYi bao hoang li�t vao danh sach can bao thu, Napoleon c6 the d\fa vao ong nay de bao v� minh nhtr rao chan vfrng chac nhat chong l;;ii toan tinh ph1,1c hoi gia t(>c Bourbon. Trong khi Gaudin chieu chuc)ng cac ong chu nha bang, Fouche t�p hqp nhfrng ngtrCYi Jacobin vao hang ngii v&i hy v9ng vi D� nhat Tong tai se la dfra con th�t S\f cua Cach m;;ing bao v� gi&i binh dan chong l;;ti cac dang cap quy tQC va tang lfr, va bao v� nlfO'C Phap ch6ng l;;ii cac the l\fc phan d(>ng. Napoleon nghi kJ. va e sq Fouche nen duy tri l\fC ltrqng gian di�p rieng c6 nhi�m Vl,l baa gom ca vi�c do tham vi B◊ trtr&ng Canh sat nay; nhtrng ong boi r6i rat lau trlfO'C khi thay the ong nay. Ong lam vi�c nay m(>t each de d�t vao nam 1802, ph1,1c hoi ong ta vao nam 1804, va gifr ong ta den nam 1810. Ong danh gia cao vi�c Fouche chi yeu cau cung cap ngan quy khiem ton va nham mat lam nga vi�c vi B(> trtr&ng ranh manh tai trq phan nao cho l\fc ltrqng cua minh bang nhfrng khoan tien tich thu tu cac song b;;ic va tu d6ng g6p cua cac nha tho14• M(>t l\fc ltrqng hien binh rieng canh phong cac dtrCYng ph6, c&a hang, van phong, va nha &, va c6 le de chia se thu nh�p tu cac khu ph6 cua n6. Vi�c bao v� ca nhan - th�m chi nhfrng ke t9i ph;;im trlfO'C canh sat, lu�t phap va nha nlfO'C khong dtrqc quan tam nhieu & Phap nhtr & Anh vao thCYi bay gi&, nhtrng m◊t s6 ciing dtrQ'C htr&ng b◊ may tlf phap hi�u qua va vi�c xet XU' ttrang doi khong bi anh htr&ng cua qua cap. Khi giao nganh cai tri nay cha nha lu�t h9c Andre-Joseph Abrimal, Napoleon 14 Che do Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 n6i: "Cong dan, toi khong biet ong, nhll'ng toi dll'Q'C bao ong la ngll'&i chinh tnyc nhat trong t�p the cac quan toa, va day la ly do toi b6 nhi�m ong lam B9 trU'&ng TU' phap"15 • Khong bao lau sau nU'O'C Phap c6 day cac toa an thu(>c nhieu d�mg khac nhau v&i cac boi tham doan l&n nho, cac tham phan hoa giai (justice of the peace), nhan vien chap hanh & toa an, uy vien cong to, nguyen dO'n, cong chung vien, lu�t SU' bi�n h9 ... Hinh 4: Joseph Fouche (Hoa sT v6 danh) Vi�c bao v� nha nll'O'C tfll'O'C cac nha nll'O'C khac GU'Q'C giao cho B9 Chien tranh dU'&i quyen cua TIT&ng Louis-Alexandre Berthier, B9 Hai quan dU'&i quyen cua Denis Decres va Be) Ngo?i giao dll'&i quyen cua con ngucri bat kha di�t Talleyrand. 15 Will va Ariel Durant Gi& day ong da bon mu'O'i lam tuoi, noi danh la ngll'&i c6 cung each tao nha, tri tu� sac sao nhll'ng dc;io due sa d9a. Lan cuoi cung chung ta g�p ong (14.7.1790) c& hanh Thanh le Missa tc;ii Le h<)i Champ-de-Mars; ngay sau d6 ong viet cho con moi m&i nhat cua minh, Adelaide de Filleul, Nfr Ba tll'&c de Flahaut: "Hy v9ng em cam thay dll'Q'C la horn qua anh da dang lcri nguy�n cau va l&i the trung thanh len vi than nao. Chi c6 em la vi Hfru the Toi thll'Q'ng (Supreme Being) ma anh ton th&, va se mai ton th&"16• Ong c6 m<)t dua con v&i Nfr Ba tu&c, nhll'ng lang l�ng den d\f dam cll'&i cua nang nhll' ngll'cri mang qua bieu cho co dau m◊t each vo tinh17• Le.mg dam me sac d�p ph\l nfr cua ong dll'O'ng nhien di cung v&i S\f khao khat tien bc;ic, vi sac d�p song nh& n6. Do bac bo dc;io due Kito giao cung nhll' than h9c Cong giao, 6ng dieu chlnh tai hung bi�n cua minh sang nhfrng phia nao c61Q'i, va nh�m dll'Q'C lcri chuc mung d�p de cua Carnot: Talleyrand mang theo minh m9i t�t xau cua che d9 cu, ma khong c6 dtrQ'C lay m9t due tinh cua che dQ m&i. Ong ta khong c6 nhfrng nguyen tac co dinh; ong ta thay doi chung nhtr thay ao 16t, va chap nh�n chung tuy theo htr&ng gi6 m6i ngay - m9t triet gia khi triet h9c la mot; gi& day la m(>t con ngtr&i c(mg hoa vi dieu nay can thiet de tr& thanh bat CU' cai gi; ngay mai ong ta se tuyen bo ung h9 che d9 quan chu tuy�t doi neu c6 the tn,ic lQ'i QlfQ'C n6. Toi khong muon ong ta v&i bat CU' gia nao. Mirabeau dong y: "Vi tien Talleyrand c6 the ban linh hon cua minh - va ong ta lam dung, vi cmg ta se doi phan lay vang"18• Tuy nhien, cung c6 gi&i hc;in doi v&i nhfrng man dong dll'a cua Talleyrand. Khi dam dong dan ch(mg tong khu Nha vua va Hoang h�u ra khoi Cung di�n Tuileries va d\fng len nen d<)c tai vo san, ong kh6ng chiu nhun minh trll'&c nhfrng ngucri chu m&i, ma len thuyen sang Anh (17.9.1792). T;;ti day ong nh�n dll'Q'C nhieu kieu tiep d6n khac nhau: nhi�t tinh tu Joseph Priestley va Jeremy Bentham, George Canning va Charles James Fox19; l�mh lung tu nhfrng nha quy t<)c von nh& lc;ii vi�c 16 Che dQ Tong tai: 11.11.1799-18.5.1804 Hlnh 5: Talleyrand (Pierre-Paul Prud'hon) 6ng da tham gia Ca.ch mc:mg. Thang Ba nam 1794, khi long khoan dung cua Anh da qm, Talleyrand dll'Q'C l�nh r&i khoi nll'O'C nay trong vong 24 gi&. Ong giong buom sang Hoa Ky, s6ng tho�ii mai v&i tai san cung nhfrng khoan dau tll' cua minh, quay ve Phap (thang Tam nam 1796), va tr& thanh B9 trll'&ng Ngoc:li giao dll'&i th&i H9i dong Chap chinh (thang Bay nam 1797). Trong tll' each nay ong da tich c6p them cua cai cho minh bang nhieu each khac nhau, t&i muc c6 the ky gITi 3 tri�u franc vao cac ngan hang Anh va Due. Thay trll'O'C S\f 17 Will va Ariel Durant svp do cua H(>i dong Chap chinh, ong xin tu chfrc (20.7.1799), va nhan nha ch& cho Napoleon g9i lc:ti ong ve nhi¢m s&. Vi Tong tai da khong d<;ri lau; ngay 22.11.1799, Talleyrand lc:ti tr& thanh Ministre des relations exterieures (B(> tnr&ng Ngoc:1.i giao). Bonaparte nh�n ra ong dang gia & cha nhll' trung gian gifra m(>t nha cai tri m&i noi va nhfrng ong vua mvc nat. Xuyen suot nhfrng CUQC each mc:1.ng cua minh, Talleyrand v�n gifr lc:ti trang ph\J.C, cung each CU' XU', loi n6i nang va tinh than cua gi&i quy t(>c cu: ve duyen dang ung dung (m�c du ban chan bi v�o ), thai d(> diem tinh khong nao n(mg, tri thong minh xao quy¢t cua ngu&i biet rang khi can ong ta c6 the giet chet bc:tn bang m(>t l&i n6i di dom. Ong la ngu&i lam vi�c cham chi, nha ngoc:1.i giao khan ngoan sac sao c6 the n6i bang l&i le thanh lich khi t thong di�p da giup Napoleon tranh du<;rc nhfrng dieu tuy�t doi van gay nguy hiem. Du du&i bat CU' ng9n CO' nao, ong cung muon song hoang toang, quyen ru [phv nfr] tuy thich, va hai nhfrng trai b& nhat tu m9i cai cay. Khi tj Tong tai hoi ong lam each nao c6 the tich luy m<)t gia tai l&n nhu v�y, ong tra l&i ng9t x&t: "Toi mua co phieu vao ngay 17 thang Brumaire (SuO'ng mu), va ban chung vao ba ngay sau"21• Day chi m&i la bu&c dau; trong vong 14 thang sau khi tr& lc:ti nh?m chfrc ong da c(>ng them 15 tri¢u franc nfra. Ong dau CO' chfrng khoan nh& thong tin "n◊i gian" va thu th�p nhfrng "mieng ngon" tu cac Cll' Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 do "merdei mang VO' h,1a"23, 6ng dung m9t tu it c6 mui trong tieng Phap hO'n tieng Anh tuO'ng duO'ng cua n6. Ban than Napoleon dung tren m9i S\f mua chu9c, vi 6ng da c6 du<;rc Ngan kho Phap, va nu&c Phap. 3. St,f d6n nh�n ban Hien phap Ban Hien phap m&i g�p phai nhieu chi trich khi dm;rc c6ng bo (15.12.1799) v&i lcri le thu hut cam tinh, "n6 duc;rc xay d\l'ng tren nhfrng nguyen ly dich th\l'c ve chinh the d?i di�n, tren nhfrng quyen thieng lieng ve s& hfru, binh dang, va t\l' do. Nhfrng quyen h?n ma n6 l?p nen se m?nh me va on dinh, vi ch(mg phai nham de bao dam cac quyen cua c6ng dan va quyen lc;ri cua nha nu&c. H&i cac c6ng dan! Ca.ch m?ng du<;rc l?p nen m9t each ch�t che v&i nhfrng nguyen ly khai sinh ra n6; n6 da hoan tat"24• Day la nhung lcri le hao ph6ng, nhung ducrng nhu Napoleon xem chung cung thich dang vi ban Hien phap cho phep m9i dan 6ng tru&ng thanh duc;rc quyen bo phieu trong cac giai do?n dau cua CUQC bau cu; n6 doi hoi nhieu S\f bo nhi�m hO'n nfra tu cac "nhan si" do cac CU' tri l\fa ch9n tr\fc tiep hay gian tiep. Ban Hien phap m&i xac nh?n quyen SO' hfru cac tai san ma gi&i n6ng dan va tu san da mua nhu la thanh qua cua Ca.ch m?ng; n6 xac nh?n vi�c bai bo cac lo?i thue phong kien va thue th?p phan dong cho gi&i giao si. Ve m�t ly thuyet, va tuy theo ban chat, n6 thiet l?p S\l' binh dang cua m9i c6ng dan tru&c phap lu?t va vi�c h9 du tu each tham gia vao m9i nganh nghe ca trong chinh tri, kinh te ho�c trong van h6a. N6 d\fng len m9t chinh quyen trung UO'ng m?nh me de kiem soat t9i ac, cham dut n�m VO chinh phu, tham nhung, va vi�c hanh chinh kem coi, dong thcri bao v� nu&c Phap ch6ng l?i nhfrng the l\l'C ngo?i bang. Va n6 ket thuc CUQC Ca.ch ID?ng bang each khien cho Ca.ch ID?ng nhu m('>tfait acommpli (vi�c da roi), m9t m\lc dich duc;rc th\l'c hi�n i Merde: NghTa den trong tieng Phap la phan. Will va Ariel Durant trong nhfrng gicri h9-n t\f nhien, m<)t hinh thuc to chuc xa h<)i m&i bat r� trong chinh quyen on djnh, vi�c hanh chinh hi�u qua, quyen tv do cha ca dan t9c, va phap lu�t vfrng ben. Tuy nhien ngu&i ta van cu than phien. Nhfrng ngu&i Jacobin cam thay h9 bi phcrt I& trong ban "Hien phap nam thu VIII" - cha rang "chinh the d9-i di�n" ma n6 dua ra la S\f dau hang theo th6i d9-o due gia cua Cach m9-ng tru&c gi&i tu san. Nhieu tu&ng linh tv hoi sao s6 ph�n khong ch9n m<)t ngu&i trong b9n h9 thay vi ga ngu&i Corse nho be de nam quyen chinh trj t6i cao; "khong c6 m<)t vien tu&ng nao trong b9n h9 khong am muu ch6ng 19-i t6i" 25• Cac tin do Cong giao than th& rang ban Hien phap da xac nh�n vi�c Cach m9-ng tjch bien tai san cua Giao h<)i; phien lo� noi len & Vendee (1800). Nhfrng ngu&i baa hoang bvc d9c vi Napoleon lo cung c6 dja vi cua ong thay vi g9i Louis XVIII ve de phlJc hoi nen cai tri cua dong h9 Bourbon. Do phe baa hoang kiem soat phan lcrn baa chi26, h9 tung ra chien dich ch6ng l�i vi�c chap thu�n che de) m&i; Napoleon dap 19-i (17.1.1800) bang vi�c d6ng dra 60 trong s6 73 t& baa dtrO'ng th&i & Phap v&i ly do chung duqc tai trq b&i vang cua ngo9-i bang. Bao chi cap tien cung bi giam b&t va t& Moniteur tr& thanh cO' quan chinh thuc cua chinh quyen. Cac ky gia, van s1, triet gia cao bu<)c S\f tan cong vao quyen tv do baa chi nay; va gi& day Phu nhan de Stael, sau khi tll' bo hy v9ng d6ng vai Egeriai, bat dau CUQC tan cong m9-nh me suot d&i vao Napoleon nhu nha d<)c tai da d6ng dinh nen tv do cua Phap len th�p gia. Napoleon tv v� bang phtrO'ng each uy nhi�m cha t& Moniteur. Ong da khong tieu huy tv do; tv do da bi lam tieu tan b&i sv can den chinh phu t�p trung trong th&i chien tranh, b&i nhfrng CUQC bau CU' gian l�n cua ngu&i Jacobin, b&i sv chuyen che cua dam dong dan chung, va b&i nhfrng VlJ Egeria: Ten mot nu than trong than tho;;ii La Ma, vo cua Vua Numa Pompilius va giu dia vi co van cho 6ng nay. Ngay nay tu Egeria duoc dung de chi nu co van. 20 Che do Tong tai: 11.11.1799 - 18.5.1804 dao chinh trien mien trong nhfrng nam th&i H9i dong Chap chinh; va nhfrng gi con lc;ti cua n6 da bi keo le trong vilng bun mua chu9c chinh tri va thoi nat ve dc;to due. Quyen tl_Y do ma cmg dong dinh tren th?p gia la cai tl_l' do VO phap nai dam dong, cai tl_Y do cu&p cua giet ngu&i cua b9n t9i phc;tm, cai tl_Y do doi tra cua b9n tuyen truyen, cai tl_Y do nhan hoi 19 cua dam tham phan, cai tty do bien thu cua hc;tng tai phi�t, cai tty do chiem the d9c quyen cua b9n thuang nhan. Chang phai Marat da tll'ng chu truang - chang phai H9i dong Bao an da tung ap dt_mg - chinh sach d9c tai nhu la phuang each duy nhat de khac phvc tinh tn;mg h6n 10<;1.n cua m9t xa h9i von b6ng nhien duQ'c thich ph6ng khoi S\f giam h9 cua ton giao, S\f thong tri cua giai cap, va che d9 chuyen quyen cua nha vua, va bi bo m�c cho ban nang th6i thuc va cho dam dong hanh d9ng b<;10 nguQ'c? Phai tim ra m9t vai ky lu?t de tai l?p nen tr?t tl_Y von la dieu ki�n tien quyet cua t\t' do27• Gia day n6ng dan khong can nhieu ly le nhu V?Y de quyet dinh ung h9 ban Hien phap. H9 da c6 duQ'c manh dat, va am tham hoan nghenh bat cu chinh phu nao de b�p phe Jacobin. a day, m�c du quyen lQ'i kinh te doi ch9i nhau nhung gi&i v6 san er thanh pho dong y v&i nhfrng ngu&i dan cay tren canh dong. Ngu&i dan trong cac khu nha t?p the - c6ng nhan t<;1.i nha may, nhan vien cua hi�u, ngu&i ban rong ngoai pho - nhfrng ngu&i giong nhu gi&i sans-culotte tung chien dau vi banh mi va quyen ll_YC, da mat long tin vao CUQC Ca.ch m<;1.ng da tung nang h9 len, quang h9 xuong, va bo h9 lc;ti v&i hy v9ng da bi tu&c ma'.t; m<)t phep l<;1 v�n con khuay dc)ng h9 - ngu&i anh hung cua chien tranh; va ngu&i chinh phvc nu&c Y han khong the t� hc;ti han H9i dong Chap chinh. Con ve phan nhfrng ngu&i tu san - cac 6ng chu ngan hang, thuang gia, doanh nhan - lam sao h9 c6 the bac bo mc)t ngu&i da hoan toan chap nh?n tinh chat thieng lieng cua quyen s& hfru va tl_Y do kinh doanh? V&i 6ng ta, hQ da thang CUQC each mc;tng va ke thua nu&c Phap. Cho den nam 1810 6ng la ngu&i cua h9. 21 Will va Ariel Durant T\1' tin d?i da s6 se ung h9 minh, Napoleon dua ban Hien phap m&i ra trung dm dan y (24.12.1799). Chung ta khong biet CUQC trung c:iu dan y nay c6 bi quan ly hay kiem che nhu rat nhieu CUQC tham do cong lu?m tru&c hay sau d6 kh6ng. Ket qua dem phieu chinh thuc cho thay 3.011.107 phieu chap thu�n ban hien phap, 1.562 phieu ch6ng28• C6 duQ'c nhfrng phieu thu�n nay sau lung, Napoleon cung v&i gia dinh va cac sI quan ph\l ta chuyen tu di�n Luxembourg dong due den Cung di�n hoang gia Tuileries r9ng rai (19.2.1800). Ong bien vi�c chuyen nha nay thanh m9t dam flfO'C long tr9ng, ph6 trlfO'ng v&i ba ngan binh sI, cac tu&ng linh cu&i ngl,l'a, cac vi b9 tru&ng va Tham chinh Vi�n ngoi trong xe ngl,l'a, va vi D� nhat Tong tai ngoi trong m9t chiec xe do sau con ngl,l'a trang keo di. Day la vi d\l d:iu tien trong nhieu S\1' ph6 truO'ng ma Napoleon hy v9ng dung de gay an tlfQ'ng v&i c6ng chung Paris. Ong giai thich v&i ngu&i thu ky: "Bourrienne, cuoi cung toi nay chung ta se ngu trong Cung di�n Tuileries. Anh phong luu hem ta: anh khong bi bu(>c phai lam b(> lam tich, ma c6 the di den day theo ca.ch cua anh. Tuy nhien, ta phai di thanh doan i S\l' dO'n gian la phu hQ'p; nhung trong thanh pho l&n, trong cung di�n, vi Quoc tru&ng phai loi cuon S\l' chu y bang m9i ca.ch c6 the dU'Q'C, nhtrng van can th�n tr9ng"29• Trinh tl,1' nghi 1� duQ'c hoan tat m9t each hoan hi, chi tru m9t luu y gay kh6 chiu: tren m9t trong nhfrng phong nghi cua linh gac ma Napoleon di qua de tien vao san cua Cung di�n, 6ng c6 the thay cau viet r6 to v&i rn)i dung "Ngay 10.8.1792 Hoang gia Phap bi thu tieu, va se kh6ng bao gi& duQ'c phl)c hoi"3°. Khi h9 di qua cac can phong da c6 th&i ph6 truO'ng ve giau c6 cua dong h9 Bourbon, vi uy vien Tham chinh Vi�n Roederer nh�n xet v&i vi D� nhat Tong tai, "General, cela est triste" (Tu&ng quan, nhin the nay buon qua); Napoleon da 22 Che d(l Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 tra l&i, "Oui, comme la gloire" (Dung roi, gi6ng nhtr vinh quang thoi)31• De dung lam nO'i lam vi�c v6'i Bourrienne, ong da chc;m m<)t can phong r<)ng 16'n chi bai tri toan sach. Khi duc;rc chi can phong ngu va chiec giu&ng cua nha vua, ong tu ch6i su dt_mg, chi thich ngu thu&ng xuyen cung Josephine hO'n. Tuy nhien, t6i horn ay, khong phai khong kieu hanh, ong n6i v&i vc;r minh, "Nao, nang Creolei be bong, hay den nam tren chiec giu&ng cua nhfrng ngu&i chu chung ta"32• II. Cac chien djch cua che d(> tong tai Napoleon da thiet l�p tr�t t\1' trong nu6'c va nhfrng dieu ki�n hua h�n S\f h6i sinh ve kinh te; the nhung v�n con van de nu6'c Phap bi cac ke thu bao vay trong CUQC chien ma nu6'c Phap da bat dau vao ngay 20.4.1792. Dan t9c Phap mong moi hoa binh, nhung khong chju tu bo cac lanh tho da duc;rc sap nh�p trong th&i Cach m�mg nhu Avignon, Bi, ta ngc;tn song Rhein, Basel, Geneve, Savoie, va Nice. Hau het cac vung dat nay duc;rc bao gom trong cai ngu&i Phap g9i la "cac bien gi6'i t\1' nhien" cua qu6c gia h9; va Napoleon, trong lcri tuyen th� khi len nam quyen, da cam ket bao v� chung - song Rhein, r�ng Alpes, r�ng Pyrenees, va cac bien - chu yeu la quay lc;ti VO'i cac bien gi6'i cua XU' Gaule co. Ngoai ra, ntrO'C Phap da chiem Ha Lan, Y, Malta, va Ai C�p. Li�u Phap c6 muon tu bo nhfrng CUQC chinh ph\IC nay nhu cai gia phai tra cho hoa binh, hay se s6'm bac bo bat cu nha lanh dc;to nao thuO'ng thuyet vi�c giao lc;ti cac m6i lc;ri l(>c nay? Tinh each cua ngu&i Phap da ket hc;rp v6'i tinh each cua Napoleon trong m9t chinh sach kieu hanh v6'i chu nghia dan t9c va chua day chien tranh. M(>t 16i thoat ra khoi s6 ph�n nay da duc;rc de nghi v6'i Napoleon trong buc thu de ngay 20.2.1800 tu m9t ngu&i ma hau het nhfrng emigre va bao hoang cong nh�n la nha cai tri hc;rp phap cua nu6'c Phap, Louis XVIII: Creole: Nguoi g6c da trang (Tay Ban Nha, Bo Dao Nha, Phap ... ) sinh ra t�i cac thuoc dia cua chau Au. 23 Will va Ariel Durant THUANGAf, Du each XU' S\f be ngoai cua 119 c6 the nao chang nfra, nhfrng ngll'&i nhll' ngai khong bao gi& khien ngll'&i ta cam thay kinh SQ'. Ngai da chap nh�n dia vi t9t dinh, va toi cam O'n ngai da lam the. Ngai biet hO'n bat ky ai can c6 bao nhieu SU'C m?nh va quyen l\fC de bao dam h?nh phuc cho m9t quoc gia VI d?i, Xin hay CU'U nU'O'C Phap khoi canh b?O l\fC, va ngai se hoan thanh U'O'C muon dau tien cua long toi. Hay phl)C hoi vua cua nll'O'C Phap cho n6, va cac the h¢ tll'O'ng lai se ban phuc lanh cho ky &c ve ngai. Ngai se luon & vi the qua can thiet cho dat nll'O'C de toi c6 the tra het, bang nhfrng chieu chi quan tr9ng, m6n n9' cua gia dinh toi va cua chinh toi. LOUIS33 Napoleon khong tra l&i cho l&i keu g9i nay. Lam sao 6ng c6 the trao lc;ti ngai vang cho ngll'&i da tung hfra v&i nhfrng ke trung thanh v&i minh la se theo duoi vi�c ph\lc hoi chinh minh cung v&i vi�c phl,IC hoi nguyen trc;tng nhll' trll'O'C each mc;tng? Dieu gi se xay den cho nhfrng ngll'&i nong dan da dU'Q'C giai ph6ng hay cho nhfrng ngll'&i da mua tai san cua Giao h9i? Dieu gi se xay den cho Napoleon? Nhfrng ngll'&i bao hoang van ngay ngay am ffiU'U l�t do 6ng cung da bao trU'O'C h9 se lam gi doi v&i ke m&i noi dam chO'i tro vua chua ma kh6ng c6 dau thanh hay dong d6i34• Yao ngay L� Giang sinh nam 1799, horn sau cu9c trll'ng cau dan y thua nh�n quyen cai trj cua 6ng, Napoleon da viet cho Anh hoang George III: Dll'Q'C y chi cua dan tQC Phap keu g9i nam gifr ch&c V\l cao nhat trong nen c9ng hoa, toi thiet nghT se la dieu dung dan, khi dam nh�n ch&c V\l cua minh, khi chinh tay toi thong bao cho B¢ h? S\f ki¢n nay. Le nao khong c6 ket CUQC cho chien tranh ma, trong tam nam qua, da lam chuyen dich m9i khu V\fC tren hoan cau? Chang le khong c6 each nao de chung ta c6 the hieu nhau? Lam the nao 24 Che de) Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 ma hai quoc gia sang suot nhat chau .Au, ca hai deu m,;mh me va hung h?U hO'n S\f an toan va nen d9c l?p cua h9 can den, bang long hy sinh thanh qua thtrO'ng mc;i.i cua h9, S1.,1' thinh vm;mg trong ntr&c cua h9, va hc;i.nh phuc cua nhan dan h9, cho nhfrng giac mO' ve S\f vI dc;i.i tm:mg ttrQ'ng? Lam the nao ma h9 khong hinh dung dtrQ'C rang hoa binh la vinh quang vI dc;i.i nhat cung nhtr nhu cau vI dc;i.i nhat cua h9? Nhfrng tinh cam nhtr the khong the xa lc;i. v&i tam long cua B� hc;i., vi ngai cai tri m9t dan t9c tv do v&i m\lc dich duy nhat la lam cho n6 hc;i.nh phuc. Xin B� hc;i. tin rang khi de C?P den van de nay, y muon thanh th?t cua toi la dong g6p m9t phan thvc te ... doi v&i m9t nen hoa binh quang dc;i.i ... So ph?n cua m9i qu6c gia van minh tuy thu9c vao vi�c cham dut CUQC chien v6n dang loi keo ca the gi&i vao35• George III ngh1 mt)t ong vua phai tra l&i cho ke thu dan la kh6ng xung dang; ong giao l�i vi�c nay cho Huan rn&c Grenville, ong nay g&i cho Talleyrand mt)t buc thlf ngan l&i le gay gat to cao nhfrng CUQC xam lll'Q'C cua nll'O'C Phap va tuyen bo nU'O'C Anh kh6ng the thU'O'ng lll'Q'ng ngo�i tr& qua nhfrng ngU'CYi thut)c dong h9 Bourbon, van phai dU'Q'C phl)C hoi nhU' la dieu ki�n tien quyet cho bat cu nen hoa binh nao. Mt)t buc thlf khac cua Napoleon g&i Hoang de Franz II cung nh?m dll'Q'C cau tra l&i tU'O'ng tv tu vi quan Chm7rng an cua nU'O'C Ao, Nam tll'O'C Franz von Thugut. C6 le m�t trai cua cac thlf ru nay da khong dll'Q'C de y den; Napoleon khong can phai dll'Q'C bao cho biet la cac chinh khach can nhac l&i le bang each dem nhfrng khau sung. Tren thvc te, mt)t d�o quan Ao da chiem 1� mien bac nll'O'C y va da tien den Nice, con mt)t dc,io quan Phap bi quan Anh va Tho Nhl Ky vay ham & Ai C�p gan di den ch6 phai dau hang hay bi tieu di�t. Kleber, vi tU'&ng dung cam va 16i lc,ic, nhlfng lc,ii la nha ngoc,ii giao khong thanh cong, khong mong dQ'i Cll'U vi�n, va cong khai chia se sv that v9ng v&i cac binh s1 cua 6ng. 25 Will va Ariel Durant Theo l�nh ong, Tu&ng Desaix ky ket & al-'Aris [Anh, El 'Arish] (24.1.1800) v&i ngu&i Tho va vien tu l�nh Anh & dja phuCYng thoa thu�n cho phep quan Phap ra di an toan va tr�t t\f cung v&i vu khi, quan trang va "nhfrng danh d\f chien tranh" tren cac con tau do Tho cung cap de dua h9 ve Phap; trong khi d6 quan Phap se giao l<;ti cho Tho nhfrng phao dai da rung bao v� ngu&i Au chau chong l<;ti S\f noi d�y cua Ai C�p. Khi cac phao dai nay da duc;rc giao n9p thi c6 l�nh tfr Chinh phu Anh tfr choi chap nh�n nhfrng dieu ki�n cua vi�c di tan, va nhan m�mh rang quan Phap phai giao n9p vu khi va dau hang nhu nhfrng tu binh chien tranh. Kleber tfr choi va yeu cau tra l<;ti cac phao dai; quan Tho khong dong y, va tien ve Cairo. Kleber cam dau 10.000 quan cua minh ra doi m�t v&i 20.000 quan Tho tren canh dong Helioupolis. Ong V\fC d�y nhu� khi cua binh si v&i thong di�p dCYn gian: "0 Ai C�p cac b<;tn khong c6 gi hCYn la dat du&i chan. Neu chi lui m◊t bu&c, cac b<;tn coi nhu tieu"36• Sau hai ngay giao tranh (ngay 20 va 21.3.1800), long can dam dien cuong cua quan Tho phai chiu thua tru&c nhCrng chien thu�t c6 ky lu�t cua quan Phap va nhfrng ngu&i chien thang quay ve Cairo de l<;ti ch& cfru vi�n m Phap. Napoleon khong the g&i quan den frng Cll'U m9t khi ngu&i Anh con lam ba chu Dia Trung Hai. Nhung ong phai lam dieu gi d6 doi v&i vi�c vi tu&ng 71 tuoi la Nam tu&c von Melas da dan 100.000 quan Ao thi�n chien nhat dac thang tien qua mien bac nu&c Y den Milano. Napoleon c& Massena ra ch�n ong ta l<;li; Massena bi danh bc,ii, phai dua quan si vao tru an trong thanh Genova. Melas de m9t 11,l'c luc;rng & l<;ti bao vay ong ta, bo tri nhfrng phan d◊i khac canh gifr cac ng9n deo tren day Alpes de chong d& nhfrng CUQC tan cong tU' Phap, va thang tien d9c theo mien duyen hai Riviera cua Y cho den khi d◊i quan tien phong cua ong den duc;rc Nice (thang Tu nam 1800 ). Tinh the da bi dao nguqc doi v&i Napoleon: thanh pho nO'i ong bat dau CUQC chinh phvc XU' Lombardia gi& day nam trong tay cua quoc gia ong tfrng danh b<;ti - trong khi be) ph�n Che 09 Tong tai: 11.11.1799 - 18.5.1804 ll'U tu nhat cua D?O quan yi noi tieng cua ong bi co l�p trong canh dam mau dang mon moi ki�t sue, khong dll'qc giup d&, va tuy�t v9ng & Ai C�p. Day la th& thach quan tr9ng nhat ma Napoleon tung g�p phai. Ong d�t vi�c cai tri sang m(>t ben va tr& l?i thanh vi Tong tl1' l�nh, huy d(>ng tien b?c, binh s1, v�t li�u, va tinh than, to chuc cong tac h�u can, nghien Cll'U cac ban do, g&i chi thi cha cac tll'&ng 11nh. Ong uy thac cha Moreau - ke trgc tinh nhat trong cac ke thu cua ong trong quan d(>i - D?o quan song Rhein v&i nhfrng chi thi tan nhan: Vll'Q't qua song Rhein, m& dU'&ng di xuyen qua cac SU' doan cua Thong che Krug roi g&i 25.000 ngll'&i trong so binh s1 cua ong Vll'Q't qua Deo San Gottardo tien vao Y de tang CU'O'ng cho D9,0 quan dg bi ma Napoleon hua se ch& h9 & gan Milano. Moreau thgc hi�n hau het cac nhi�m V\l nay m(>t each anh hung, nhll'ng cam thay, c6 the dung, rang trong vi the nguy hiem cua minh ong chi c6 the danh cho vi chi huy 15.000 ngll'&i. Trang tat ca cac chien dich cua vi ru&ng v1 d?i nhat lich s&, chien djch nam 1800 nay dll'Q'C len ke ho?ch tinh vi nhat nhll'ng l?i dll'Q'C thl)'c hi�n t� h?i nhat. DU'&i quyen chi huy trgc tiep cua minh ong chi c6 40.000 ngll'&i, phan l&n ngll'&i nh�p ngu chll'a dll'Q'C t6i luy�n trong chien tr�n. Dong quan gan Dijon, dang le h9 phai di chuyen ve hll'&ng nam qua vung Alpes Maritimes den Nice de tan c6ng trgc di�n Melas nhll'ng do quan so qua it va chll'a c6 kinh nghi�m va th�m chi neu Melas bi danh b?i trong m(>t cu(>c giao chien nhll' v�y 6ng ta cung van c6 m(>t chien tuyen dll'Q'C bao v� de rut lui qua mien bac nll'O'C y den thanh Mantova dU'Q'C phong thu kien co. Thay vi v�y, Napoleon chu trll'O'ng dll'a quan s1 va khi tai qua Deo San Bernardo de vao Lombardia, ket hQ'p v&i so quan ma ong mong Moreau se g&i xuong, cat dut cac tuyen lien 19,C cua Melas, Vl1'9't qua cac phan d(>i Ao canh gifr chien tuyen ay, va bat kip d?O quan hon lo?Il cua vi anh hung gia i Armee d'Italie. Will va Ariel Durant khi n6 tu Riviera va Genova v(>i va thao lui ve Milano. Luc ay ong se tieu di�t n6 hay la bi tieu di�t; tot nhat la ong muon bao vay n6, ngan ch�m du&ng thao lui, va bw)c vi tu&ng cua n6 - v&i m9i S\f kinh tr9ng duqc tuan thu - giao n9p l?i toan b9 mien bac nu&c Y. C9ng hoa Cisalpina, niem kieu hanh cua cac chien dich dau tien cua Napoleon, se duqc khoi phl,lc du&i S\f phl,lC tung nu&c Phap. M9t ngay n9 (17.3.1800), Napoleon bao Bourrienne trai tam ban do r9ng l&n cua nu&c Y len san nha. "Ong nam len n6 va bao toi cung lam the". Tren vai diem ong cam nhfrng chiec kim c6 dau do, tren nhfrng diem khac ong cam kim dau den. Sau khi xoay chuyen nhfrng cay kim theo nhieu each phoi hqp khac nhau, ong hoi ngu&i thu ky, "Anh nghI ta se danh Melas & dau? ... a day, trong nhfrng dong bang cua [song] Scrivia," va ong hu&ng mat ve ve San Giuliano37• Ong biet minh dang danh ClfQ'C m9i th(r - tat ca cac chien thang ve quan sv Ian chinh tri - len m9t tr�n danh, nhung long kieu hanh da nang d& ong. "Ca.ch day ban nam," ong nhac l?i v&i Bourrienne, "chang phai ta da day lui nhfrng doan quan Sardegnai va Ao bang m9t d?o quan nho be chang? Chung ta se l?i lam the. M�t tr&i gi& day chieu sang chung ta cung chinh la anh nang da chieu sang Arco le va Lodi. Ta tin c�y vao Massena. Ta hy v9ng anh ta se kien tri chong C\f & Genova. Nhung neu cai d6i bu9c anh ta phai dau hang, ta se chiem l?i Genova va dong bang song Scrivia. Th�t vui thich khi ta tr& ve nu&c Phap than yeu cua ta, "ma belle France!"38 (nu&c Phap xinh d�p cua ta!). Ong tang cu&ng chuan bi phong xa, khong bo qua bat cu chi tiet v�t vanh nao. Ong ve ban do du&ng di va vi�c v�n chuyen tu Dijon den Geneve; di thuyen tren ho Villeneuve; di bang ngva, la, xe ch& phao, xe ghe dai, ho�c di b9 den Martigny; tu d6 den chan Deo St. Pierre; roi di tren nui qua 30 d�m du&ng doi khi chi r(mg o,g met, thu&ng men theo i Anh, Sardinia 28 Che do Tong tai: 11.11.1799- 18.5.1804 nhfrng V\l'C sau tuyet phu ben tren, va ra'.t d@ g�p canh tuyet, dat, hay da l&; roi tien vao Valle d' Aosta. Tren moi do�m dll'&ng Napoleon cho bo tri sin lll'O'ng thl,l'c, quan ao, va phll'O'ng ti�n V?n chuyen cho binh linh; & nhieu diem cac thQ' m(>c, thQ' d6ng yen ngl,l'a, va cac cong nhan khac tuc trl,l'C sin de sua chfra; va hai lan tren dll'&ng di m9i binh s'i deu dll'Q'C kiem tra xem c6 dU'Q'C trang bi hQ'p thuc khong. Ong gui tien cho cac tu si song trong cac trc;im dung chan tren dinh nui de h9 chuan bi banh mi, pho-mat, va rll'Q'U vang nham lam cho binh linh phan kh&i. M�c du tat ca nhfrng S\f chuan bi nay van con nhieu thieu s6t nhITng nhfrng ngIT&i linh di ngh'ia V\1 dIT&ng nhll' van chiu dl,l'ng dll'Q'C v&i long kien tri dll'Q'C gQ'i len b&i long can dam tham l�mg cua nhfrng ngll'&i linh ky C\fU. Napoleon r&i Paris ngay 6.5.1800. Ong wa m&i khuat dc;ing thi nhfrng ke bao hoang, Jacobin, va cac thanh vien trong gia dinh Bonaparte da bat dau ban chuy�n thay the ong trong trll'&ng hQ'p 6ng khong chien thang tr& ve. Sieyes va nhfrng ngIT&i khac thao lu?n ve cac pham chat cua Carnot, Lafayette va Moreau de ch9n ra vj D� nhat Tong tai m&i; va cac anh em cua Napoleon la Joseph va Lucien de nghj minh nhll' nhfrng ngtr&i thua ke hien nhien ngai vang. Georges Cadoudal quay ve tu Anh qu6c de khuay d(>ng CUQC n6i d?y cua nhfrng ngll'&i Chouansi. Cu9c chc;im tran & Deo San Bernardo bat dau vao ngay 14 thang Nam. "Tat ca chung toi tien d9c theo nhfrng loi mon cua de, ngll'&i va ngl,l'a tung ngIT&i m(>t," Bourrienne ke lc;ii. "Nhfrng khau phao dll'Q'C thao ra, va nhfrng cay sung, d�t trong nhfrng than cay khoet rong, dll'Q'C keo bang day thung ... Khi len t&i dinh ... ch(mg toi ngoi len tu yet va trtrQ't xu6ng"39• KY. binh cung xu6ng ngl,l'a, vi m(>t cu trll'Q't chan cua nhfrng con ngl,l'a thieu kinh nghi�m cung c6 the dU'a ca ngll't SU' doan thanh cong Vll'Q't Chouans: Nhung nguoi noi d�ytheo phe bao hoang chong lc;!i phe cong hoa o vung Bretagne, Maine, Normandie, ... thoi Cach m,_mg Phap. Will va Ariel Durant qua ng9n deo, den ngay 20 thang Nam CUQC vuc;rt deo hoan tat va D?O quan d\f bi an toan tren dat Y. Napoleon nan l?i Martigny - m<)t tr?m dung chan nam gifra du&ng di tu ho Geneve den ng9n deo - cho den khi nhin thay ki�n quan nhu cuoi cung duqc chuyen di. Roi ong di ng\fa den chan deo, leo len dinh. T?i day ong dung l?i cam D'n cac tu sI da giup binh sI khoe khoan tuO'i tinh, roi ong truc;rt xuong d6c trong chiec ao choang n�ng ne, va bat kip d?o quan cua minh & Aosta vao ngay 21 thang Nam. Tu&ng Lannes da chien thang cac phan d<)i quan Ao g�p tren du&ng di. Ngay 2 thang Sau Napoleon tien vao Milano lan thu hai v&i tu each ke chien thang l\fC luqng don tru cua Ao()' day. Dan chung Y chao mung ong nhu tru&c day; nu&c C<)ng hoa Cisalpina dm;rc han hoan ph\lc hoi. Sau khi da cai d?o ru Islam giao, nha chinh ph\lc keu g9i tri�u t?p h9i nghi cac chuc sac trong giao h9i Cong giao Milano, bao dam v&i h9 long trung thanh cua ong d6i v&i Giao h9i, va cho biet sau khi quay ve Paris ong se hoa giai nu&c Phap v&i Giao h9i. Sau khi da bao v� san sau cua minh nhu the, ong ranh tay l?p ke ho?ch chi tiet cho chien dich cua minh. Ca hai vi chi huy deu vi ph?m nguyen tac hang dau cua chien luc;rc - khong phan chia cac h,rc luc;rng san c6 den muc vuqt qua kha nang tai hc;rp nhanh ch6ng. Nam tu&c von Melas, trong khi d6ng cung d?o quan chinh & Alessandria (gifra Milano va Genova), da de nhfrng dO'n vi don tru & Genova, Savona, Gavi, Acqui, Torino, Tortona, va nhfrng diem khac c6 the bi quan Phap tan cong. D9i quan h?u v�, trong khi rut lui ru Nice ve ket hc;rp v&i ong da bi 20.000 quan Phap quay r6i du&i sv chi huy cua Suchet va Massenat - ngu&i da thoat khoi Genova. Trang so 70.000 quan Ao tung vuc;rt qua r�mg Appennini tu Lombardia den Liguria, chi con 40.000 ngu&i c6 san trong tay de Melas doi dau v&i Napoleon. M<)t phan trong so cac binh sI nay duc;rc ong gITi di chiem l?i Piacenza trong tru&ng hc;rp can phai thoat ve Mantova neu d?O quan 30 Che dQ Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 chinh cua ong bi danh b�i. Napoleon cung phan chia hyc hY<;rng cua minh ra m<)t each nguy hiem: 32.000 quan dll'qc ong de l�i Stradella bao v� Piacenza, 9.000 & Ticino, 3.000 & Milano va 10.000 d9c song Po va song Adda. Ong hy sinh d�o quan thong nhat cua minh v&i mong muon kh6a ch�t m9i con dll'&ng thoat than cua binh linh Melas. Cac tll'&ng linh cua ong da hqp tac CU'U van chinh sach ng6 C\lt nay de tranh chuy�n Napoleon khong chuan bi gi cho tr�n danh chinh. Ngay g thang Sau, Lannes dan dau 8.000 quan ra khoi Stradella, va ch�m tran v&i 18.000 quan Ao dang di ve Piacenza. Trong tr�n danh tai h�i & Casteggio, quan Phap bi day luim�cduLannes,ngll'&idaymau, vanchiendautronghangngu quan tien phong; nhll'ng m<)t l\fC lll'qng m&i gom 6.000 quan Phap da lqp th&i den chuyen b�i thanh thang & gan Montebello. Hai ngay sau, Napoleon vui sll'&ng d6n mITng m<)t trong nhfrng vi tll'&ng dll'gc 6ng yeu quy nhat, Tll'&ng Louis Desaix tr& ve tll' Ai C?p, "ngll'&i c6 le sanh ngang v&i Moreau, Massena, Kleber, va Lannes ve tai quan S\f nhll'ng Vll'Q't han tat ca b9n h9 ()' S\f hoan hao hiem c6 nO'i tinh cach"40• Ngay 13 thang Nam, Napoleon CU' 6ng ve phll'O'ng nam den Novi dan theo 5.000 quan de kiem tra tin don Melas va binh linh cua 6ng ta dang tron ve Genova, nO'i m<)t h�m d<)i Anh c6 the da giup h9 thoat than ho�c cung co l\fC lll'qng v&i lll'O'ng th\l'C va quan nhu. Do d6, d�o quan chinh cua Napoleon lc;ti cang tieu giam them nfra khi tr�n danh quyet djnh den vao ngay 14 thang Sau. Chinh Melas la ngll'&i ch9n dja diem. Gan Marengo, ng6i lang nam tren con dll' da lao ve phia trll'&c, thet len rang se bao thu cho vi chi huy. Tuy nhien, h9 v�n vap phai sue khang C\f hau nhll' khong the lay chuyen. Thay the, Napoleon ra l�nh cho Kellermann dU'a toan b(> ll!c lll'Q'ng kY. binh den ung Cll'U. Kellermann va binh linh gi�n dfr tan cong vao m;;m Sll'O'n quan Ao m(>t each dien di;ti, cat l\fC lll'Q'ng dich lam doi va bu(>c 2.000 quan phai dau hang; TU'&ng von Zach, chi huy 33 Will va Ariel Durant thay cho Melas vang m�t, bi bat lam tu binh, da giao n9p thanh guO'm cua minh cho Napoleon. Melas, duc;rc tri�u h6i tu Alessandria, da t&i qua tr� nen khong the thay doi C\}C di�n; ong quay ve tong hanh dinh ma coi long tan nat. Napoleon khong the vui mung hoan toan vi chju ton that ca nhan rat l&n b&i cai chet cua vi tu&ng t�n t\IY Desaix va nhieu sI quan khac ttong s6 6.000 ngu&i Phap n�m chet tren canh d6ng Marengo. Vi�c 8.000 quan Ao bi tieu di�t vao ngay horn ay cfmg khong an ui ong duc;rc vi d6 chi la ti 1� nho trong s6 quan Ao tham chien neu so v&i s6 binh Sl Phap tu tr�ni. Ngay 15 thang Sau, Nam tu&c von Melas, khi thay dam tan quan cua minh khong con c6 the tiep t\IC chien dau nfra, da yeu cau Napoleon ve nhfrng dieu khoan huu chien. Nhfrng dieu khoan nay kha tram tr9ng: tat ca quan Ao phai hoan toan rut khoi Liguria, Piemonte va toan be) xu Lombardia & phia tay song Mincio va tinh Mantova; hQ phai giao cho Phap tat ca cac phao dai trong nhfrng vung da giao n<)p; quan Ao duqc phep ra di v&i tat ca danh d\f chien tranh, nhung chi theo tien de) cac phao dai duc;rc giao vao tay ngu&i Phap. Melas chju khuat ph\lc tru&c cac dieu ki�n nay, v6n khien cho tat ca nhfrng CUQC chinh ph\}C hoan khoai cua ong bi tieu tan trong vong m<)t ngay, va gui ve cho Hoang de Ao kien nghi xin phe chuan ban thoa hi�p. Ngay 16 thang Sau Napoleon gui cho Franz II thong di�p cua chinh ong, keu gQi hoa binh tren m9i m�t tr�n. Vai do�n trong buc thu nay c6 le den tu m<)t ngu&i theo chu nghfa hoa binh: Gifra chung ta da xay ra chien tranh. Hang ngan ngm'ri Ao va Phap gi& khong con nfra ... Hang ngan gia dinh bi mat ngu&i Chi do viec lien lc;1c kh6 khan nen Napoleon khong biet la vao cung ngay Desaix cham dut sl/ nghiep cua mlnh, vi chi huy cO cua ong, Kleber, da bi am sat o Cairo. Sau m(>t nam nO'a khang cl,f voi nhO'ng cu(>c tan cong cua quan Tho - Anh - Mameluke, quan Phap moi dlfc;1c quyen roi kh6i nha tu cua mlnh (thang Tam nam 1801) va quay ve Phap [Durant]. 34 Che do Tong tai: 11.11.1799- 18.5.1804 than dang cau nguy¢n cho cha, chong, con minh tr& ve!. .. Dieu tai h?i khong sao khac phvc dtrQ'c; mong sao n6 d?y cho chung ta nen tranh bat cu dieu gi c6 the keo dai nhfrng S\l' thu nghjchl Vi�n tlfQ'ng lam xuc d<)ng long toi t&i muc toi khong muon chap nh�n that b?i trong cac de nghi trtr&c day cua minh, va chap nh�n danh CUQC v&i minh khi viet thlf cho B¢ h? nai xin Ngai cham dm nhfrng noi bat h?nh cua chau Au. Tren chien trtr&ng Marengo, bi vay quanh b&i cac thtrang binh va gifra 15.000 t& thi, toi cau xin Ngai hay nghe tieng kh6c cua nhan lo?i, va dung cho phep nhfrng dua con cua hai dan t(k can dam va hung cm'mg tan sat l�n nhau vi nhfrng moi b�n tam ma h9 khong he biet ... Chien djch gan day cung du la bang chung cho thay khong phai Phap la ntr&c de d9a can can quyen ll,l'C. Mai ngay deu cho thay d6 la ntr&c Anh - ntr&c Anh, ntr&c da chiem d<)c quyen nen thtrang m?i the gi&i va the kiem soat bien ca den muc m9t minh n6 c6 the chong l?i lien hi¢p cac h?m d9i cua Nga, Thl,ly Dien, Dan M?ch, Phap, Tay Ban Nha, va Ha Lan ... Toi xin dtra ra m9t s6 de nghi ma toi tin la dung dan v&i B� h? nhtr sau: 1. Sl_l' dinh chien nen n&i r9ng ra cho tat ca cac d?o quan. 2. Hai hen se g&i cac nha thtrang thuyet m9t each bi m�t ho�c cong khai tuy B� h?, den m9t nai nao d6 gifra [ cac song] Mincio va Chiese de thoa thu?m cac phtrang each bao dam cho cac cm}ng quoc nho han, dong th&i lam sang to nhfrng dieu khoan cua Hi¢p tr&c Campoformio ma kinh nghi�m cho thay con ma ho ... 43 Vi Hoang de khong c6 an tugng gi ro rang. Hien nhien la nha chinh ph1,1c tre muon cung co nhfrng m6n lQ'i cua minh, nhung khong c6 dau chi gi cha thay vi�c ton tr9ng m�mg song con ngucri l?i can dv vao nhfrng chien dich cua ong. C6 le vi Tong tai cung nhtr vi Hoang de khong ai ngung hoi ngu&i Phap hay ngucri Ao dang lam gi & Y. Nam tu&c van 35 Will va Ariel Durant Thugut giai quyet van de bang each ky (20.6.1800) m()t hi�p lfO'C theo d6 Anh se cap cho Ao mQt khoan trc;r cap m&i neu ntr&c nay cam ket khong ky hoa lfO'C rieng re [v&i Phap] 44. Trong khi ay Napoleon, sau khi da dtra ra tat ca cac quan bai cua minh, da dv (ngay 18 thang Bay) Thanh le T9- O'n long tr9ng trong d6 cac vi chuc sac cua Giao h9i Milano bay to long biet O'n Chua vi da tn_1c xuat drn;rc ngtrcri Ao. Nhfrng ngtrcri khong theo d9-o an mung chien thang bang nhfrng CUQC dieu hanh nham ton vinh ngtrcri chi en thang. "Bourrienne", ong hoi vien thtr ky cua minh, "anh c6 nghe nhfrng lcri hoan ho hay con vang ren khong? Am thanh ay cung ng9t ngao v&i ta nhtr gi<,mg n6i cua Josephine. Ta h9-nh phuc va kieu hanh biet bao khi dtrc;rc m9t dan t9c nhtr the nay yeu men!"45• Ong v§_n con la m9t ngtrcri Y, yeu men ngon ngfr, cam xuc m9-nh me va ve d�p, nhung VlfCYn cay an qua c6 vong hoa trang tri, ton giao khoan dung, nhfrng buoi hanh le du dtrO'ng, va nhfrng ca khuc aria sieu thoat. Nhtrng ong ciing lay lam cam d9ng trtr&c nhfrng lcri tung ho nhi?t li?t cua cac dam dong t\l t�p trtr&c Cung di�n Tuileries ngay 3 thang Bay, vao buoi sang sau cai dem ong tr& ve Paris. Dan t9c Phap bat dau nghI ve ong nhtr dua con ctrng cua Chua; hQ ham h& uong C9-n chen vinh quang. Va Louis XVIII, ngtrai ke thua hang the ky xung d9t gifra dong hQ Bourbon cua Phap va Habsburg cua Ao kh6 c6 the lanh d9-m trtr&c chien thang m&i doi v&i nhfrng ke C\fU thu nay. C6 le nha chinh phl_lc m&i v§_n con c6 the bi thuyet ph\lc de tr& thanh ke t9-o ra vua, chu khong phai la vua. Do d6, vao m(>t ngay khong r6 mua he nam 1800, ong 1� viet cho Napoleon: Thua Tu&ng quan, chac han Tlr&ng quan da tu lau tin rang minh c6 dU'Q'C S\f quy trong nO'i t6i. Neu con nghi ng& long biet O'n cua t6i, Ngai hay xac dtnh phan thu&ng cho Ngai cung nhu de xuat so ph�n ma Ngai muon c6 cho cac chien hfru cua minh. Ve phuO'ng cham x& the cua t6i, t6i la ngu&i Phap, c6 long k:hoan dung t\l' ban chat cung nhu theo m¢nh 1¢nh cua ly tri. Che do Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 Khong, nha chien thang & Lodi, Castiglione, va Arcole, nha chinh ph1,1c Ai C�p va mr&c Y, dau the chu(mg danh tieng phu phiem hO'n vinh quang th�t S\f. Nhtmg Ngai dang danh mat th&i gian quy bau cua minh. Chung ta c6 the bao dam vinh quang cho mr&c Phap. Toi n6i chung ta, b&i vi toi can S\f giup d& cua Bonaparte, va ong ta khong the lam dtrQ'C gi neu khong c6 toi. Ttr&ng quan, chau Au dang d6i theo Ngai. Vinh quang dang ch& dQ'i Ngai, va toi dang n6ng long ph1,1c hoi nen hoa binh cho dan t<)c minh. LOUIS46 Sau nhieu Ian tri hoan, Napoleon tra l&i cho buc thu nay vao ngay 7 thang Chin: THUANGN, Toi da nh�n dtrQ'C b(rc thtr cua Ngai. Xin cam O'n nhfrng nh�n xet tu te cua Ngai ve ban than toi. Ngai nen ttr bo m9i hy v9ng quay ve Phap; Ngai se phai hoan tra 10-i hO'n m<)t tram ngan xac chet. Hay hy sinh cac quyen lQ'i rieng ttr cua Ngai cho hoa binh va h0-nh phuc cua mr&c Phap ... Ljch s& se khong quen. Toi khong phai khong xuc d<)ng trtr&c nhfrng bat h9-nh cua gia dinh Ngai... Toi se vui long lam bat c& dieu gi c6 the de giup cho canh an d�t cua Ngai them thu viva yen on47• Bue thu cua Louis den tir nO'i nuO'ng nau tc;tm th&i cua ong & Nga. C6 le ong dang & da'.y khi vao thang Bay nam 1800 Sa hoang Pavel I nh�n duqc tu Napoleon m6n qua suyt nfra c6 the thay doi dong lich SU'. Trang CUQC chien nam 1799, khoang 6.000 quan Nga da bi ngu&i Phap bat lam tu binh. Napoleon de nghi giao h9 cho Anh va Ao (vein la dong minh cua Nga) de doi lc;ti cac tu binh Phap, nhung bi tu ch6i48• Vi nu&c Phap khong biet dung h9 nhu the nao cho hqp ly, va thay gifr hQ lc;ti cung t6n kem nen Napoleon ra l�nh trang bi vu khi va m�c dong ph1._1c m&i cho hQ, va gui tra h9 ve cho Sa hoang ma khong doi doi lc;ti ba'.t cu dieu gi49• Pavel dap lc;ti bang nhfrng l&i 37 Will va Ariel Durant bay to tinh hfru nghi v&i mr&c Phap, va bang each thanh l�p (18.12.1800) D� nhi Lien minh Quoc gia Trung l�p Vu trangi chong l<;ti mr&c Anh. Ngay 23.3.1801 Pavel bi am sat, va cac cuc'rng quoc quay tr& l<;ti status quo ante donumii. Trong khi ay Hoang de Ao bac bo thoa lfO'C hlfll chien Alessandria, va gui 80.000 quan du&i quyen TU'&ng von Bellegarde tran gifr chien tuyen d9c song Mincio. Quan Phap dap l<;ti bang each day lui quan Ao ra khoi Toscana, va tan cong Ive lll'Q'ng cua h9 ()' Bayern. Ngay 3.12.1800, 60.000 quan cua Moreau giao chien v&i 65.000 quan Ao & Hohenlinden (g�n Mi.inchen), va hoan toan danh b<;ti Ive ltrQ'ng nay, bat song 2.500 tu binh. Dieu nay da khien Chinh phu Ao, thay Wien nam trong tay Moreau dinh do<;tt, phai ky m9t thoa u&c hlfll chien tong quat (25.12.1800), va dong y thvc hi�n CUQC hoa dam rieng re v&i Chinh phu Phap. Tren dmYng tr& ve Paris, Moreau nh�n dU'Q'C S\f hoan nghenh c6 le gay cho Napoleon nhfrng cam xuc trai ngtrQ'C, vi Moreau la (rng vien dU'Q'C ca nhfrng nguc'ri bao hoang Ian Jacobin ua thich c6 the thay the Napoleon trong vai tro quoc trU'&ng. Cac am mll'U am sat Napoleon v§.n tiep tl_lC dai dang. Dau nam 1800, nguc'ri ta thay m9t h9p dvng thuoc la de hit, gan giong v&i h9p ma vi D� nhat Tong tai hay dung, tren ban viet cua ong & Malmaison; chiec h9p chtra chat d9c 1§.n trong thuoc la50• Ngay 14 thang Chin va ngay 10 thang Mu&i, nhieu ngll'c'ri Jacobin bi bat va bi bu9c t9i am mtl'u am sat Napoleon. Ngay 24 thang Muc'ri hai, ba ngll'c'ri Chouan, dll'Q'C Georges Cadoudal dua tu Bretagne den, da lao "cb may dia ng\lc" n<;tp day chat no vao nh6m ngll'c'ri dang dtl'a Tong tai va gia dinh ong den r<;tp Opera. 22 nguc'ri chet, 56 nguc'ri bi thll'ang nhung khong c6 ai trong doan tuy tung cua Napoleon. Ong di tiep den r<;tp hat v&i ve ngoai binh than; nhung khi tr& ve Cung di�n Tuileries ong lien ra l�nh m& CUQC dieu tra thau i Second League of Armed Neutrality. ii Status quo ante donum (Latin): Hi�n trc;mg nhLi trL16'c khi c6 m6n qua. Che do Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 dao, hanh quyet nhfrng ngucri Jacobin dang bi giam va giam gifr hO?C tr9c xuat 130 ngu&i nfra bi bat do nghi ngcr. Fouche, von tin nhfrng ke chu muu thu9c phe baa hoang chfr khong phai Jacobin, da ra l�nh bat 100 ngucri trong b9n h9, va dua hai ngucri trong so nay len may chem (1.4.1801). Napoleon da ra tay qua tr&n va khong them dem xia den phap lu�t, nhung ong cam thay dang tham chien nen can phai gieo rac nf>i khiep sq vao long nhfrng ke ma ban than h9 cung khinh thucrng lu�t phap. Cang hk ong cang cam thay thu dich v&i nhfrng ngu&i Jacobin va khoan dung v&i nhfrng ke baa hoang. Ngay 20.10.1800 ong de nghi cac ph\l ta x6a bo khoi danh sach emigre ten cua nhfrng ngucri se duQ'c phep tr& ve Phap, va se nh�n li;ti nhfrng tai san bi tich bien ma khong bi nha nu&c ban di hay bi sung cong. Gia day c6 khoang 100.000 emigre, va nhieu ngucri trong so h9 da xin phep tr& ve. Tru&c S\J.' chong doi cua nhfrng ngucri da mua cac tai san bi tich thu gicr dang lo lang, Napoleon van cha "x6a bo" 49.000 ten, dong nghia v&i vi�c 49.000 emigre se dl.l'Q'C phep tr& ve. Nhfrng S\J.' "x6a bo" them se thi thoang dl.l'Q'C th\fC hi�n v&i hy v9ng lam giam b&t S\J.' thu dich tu ben ngoai doi v&i nu&c Phap va xuc tien nen hoa binh chung cha ca chau Au. Phe baa hoang vui mung, phe Jacobin than kh6c. Bu&c di chinh trong chuO'ng trinh hoa binh nay la cu9c h9p gifra cac nha thuO'ng thuyet Phap va Ao ti;li Luneville (gan Nancy). Napoleon khong cu Talleyrand ma la.Joseph, anh trai cua ong de di;ti di�n cha phia Phap; va Joseph da hoan thanh tot SU' mi;lng. Trang mf>i bu&c di ong deu dUQ'C ung h9 b&i vi Tong tai khong the lay chuyen, ngucri luon m& r9ng cac doi hoi cua minh m6i khi ben phia Ao tri hoan. Cuoi cung, khi thay cac di;tO quan Phap nuot tr9n gan het nu&c Y va dang go cua thanh Wien, phia Ao nhm;rng b9, va ky ket cai ma h9 g9i m9t each d� hieu la Hoa u&c "khung khiep" Luneville (9.2.1801). Nu&c Ao cong nh�n nu&c BI, Luxembourg, va phan dat nam ben ta ng�n song Rhein tu Bae Hai den Basel 39 Will va Ariel Durant la lanh tho cua Phap; xac nh�n Hi�p u&c Campoformio; chap nh�m quyen ba chu cua Phap tren vt'mg dat Y nam gifra r�ng Alps va Napoli va gifra Adige va Nice, va quyen bao h9 cua Phap doi v&i C9ng hoa Batavia (Ha Lan) va C(mg hoa Helvetii (Th1,1y Si). "Nu&c Ao coi nhu tieu tung", vi B9 tru&ng nu&c Pho Haugwitz viet, "gicr day n6 phai ph1,1 thu9c vao m6i minh nu&c Phap m&i c6 the thiet l�p nen hoa binh & chau Au" 51• Thi trucrng chung khoan Paris tang len 20 diem trong m9t ngay, va nhfrng nguai c6ng nhan & Paris, thkh chien thang hO'n nhfrng la phieu, da an mung thanh qua cua Napoleon trong ngoc.ti giao cung nhu chien tranh bang tieng h6 mung "Bonaparte muon nam! ". Tuy nhien, c6 le Luneville dung la chien tranh hO'n la ngoc.ti giao; d6 la chien thang cua long kieu hanh doi v&i S\f th�m tn;mg, vi trong n6 da nay sinh mam mong cua nhieu CUQC chien, ket thuc & Waterloo. Nhfrng CUQC thtrO'ng thuyet khac mang lc.ti cang them nhieu quyen 11,l'c. Hi�p u&c v&i Tay Ban Nha (1.10.1800) dem lc.ti vung Louisiana cho Phap. Hi�p u&c Firenze (18.3.1801) ky v&i Vua xu Napoli cho Phap dao Elba va nhfrng thu(k dja cua Napoli & mien trung nu&c Y, dong thcri d6ng cac cua khau cua Napoli doi v&i vi�c giao thuO'ng v&i Anh va Tho Nhi Ky. Yeu sach tu lau cua Phap doi v&i St. Domingue - khu V\fC phia tay cua dao Hispanola - da dua Napoleon den ch6 xung d9t v&i m9t ngucri hau nhu muon c�mh tranh v&i 6ng ve sue mc.tnh cua ca tinh. Frarn;ois-Dominique Toussaint - t1,l' g9i la L'Ouverture - sinh ra la m(>t ngm'ri no I� da den vao nam 1743. a tuoi 48, cai tuoi dm;rc cho la th�n tr9ng, ong cam dau nhfrng ngucri n6 1� & St. Domingue trong CUQC noi loc_ln thanh c6ng, va bu&c dau kiem soat khu V\fC cua ngucri Phap, roi cua ngucri Tay Ban Nha tren dao. Ong cai tri kheo leo, nhung thay kh6 ph1,1c hoi tr�t t\1' san xuat gifra nhfrng ngucri da den da duc;rc giai ph6ng, van thich loi song an nhan ducrng nhu do anh hu&ng cua khi h�u n6ng bfrc. Toussaint cho phep nhieu nguai chu cu quay lc.ti don dien cua h9 va thiet l�p tr�t t\1' lam Che do Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 vi¢c gan nhll' che d9 no 1�. Ve m�t ly thuyet 6ng c6ng nh�m chu quyen cua Phap d6i v&i St. Domingue; tuy nhien, trong th\fC te 6ng nam lay tll'O'C hi�u toan quyen tn,m d&i, cung quyen bo nhi�m ngll'&i ke vj - rat gi6ng v&i dieu Napoleon sap lam & Phap. Nam 1801, D� nhat Tong tai phai 20.000 quan dll'&i quyen Tll'&ng Charles Leclerc sang gianh l,;li quyen hanh & St. Domingue ve cho ngm:ri Phap. Toussaint chien dau dung cam, bj danh b�i, va chet trong ngvc & Phap (1803). Nam 1803, toan b9 hon dao rCYi vao tay ngIT&i Anh. H�m d9i Anh, v6n dm;rc h6 tn;r b&i sfrc ben cua thll'O'ng m?i, c6ng nghi�p, va khi each Anh, va.n con la tr& ng�i hang dau d6i v&i thanh c6ng cua Napoleon trong su6t nhfrng nam cai trj cua 6ng ngo�i tru c6 2 nam. Dm:;rc Eo bien bao v� khoi bj chien tranh tan pha tn,rc tiep, giau c6 nh& nganh thll'O'ng m� hang hai v6 song, nhfrng cua cai va lQ'i rue thu dll'Q'C tu thu(>c dja, va S\f U'U tien danh cho cu(>c Cach m�g Cong nghi�p, nll'O'C Anh da c6 the c6 du kha nang tai trQ' cho nhfrng d�o quan cua cac dong minh tren Ive dja trong nhfrng n6 l\fc kh6ng ngung nham l�t do Napoleon. Cac thll'O'ng gia va chu xi nghi�p dong y v&i George III, nhfrng ngll'&i thu(>c dang Tory, gi&i emigre, va Edmund Burke rang phvc hoi dong h9 Bourbon len ngai vang nll'O'C Phap la each tot nhat de c6 l?i S\f on djnh thoai mai th&i C\fll Che d9. Tuy nhien, m9t thieu so hung m�nh do Charles James Fox da.n dau, nhfrng ngll'&i thu(>c dang Whig theo khuynh hmYng 1\f do, cac c6ng nhan cap tien, va cac van s1 hung bi�n da phan doi rang chien tranh lien mien se gieo rac canh ngheo kh6 va khich d(>ng each m�ng, ding Napoleon gi& day la m(>tfait accompli (s\f da roi), va da den hie tim kiem m(>t modus vivendii v&i ga condottiereii bat kha chien b?i nay. Ngoai ra h9 con bi�n lu�n, vi�c nll'O'C Anh hanh XU' nhll' chu nhan cua bien ca dang t?o ra ke thu cho minh nhll'ng la Modus vivendi (Latin): t�m u'oc. ii Condottiere (Y): Ngu'o'i dung dau mot don vi linh danh thue tu nhan o Y vao cac the ky XIV va XV. 41 Will va Ariel Durant nhfrng ngtr&i bc;in cho nu&c Phap. Cac do doc ngll'&i Anh cho rang vi�c phong toa nU'O'C Phap bu<)c thuy thu Anh dm;rc quyen len tau, kham xet cac tau trung l�p va tich thu hang h6a den Phap. Tue gi�n v&i each lam chang khac nao xam phc;im chu quyen cua h9, cac nll'&c Nga, Th1,1y Dien, Dan Mc;ich, va Pho da thanh l�p (thang MIT&i hai nam 1800) D� nhi Lien minh cac nll'O'C trung l�p c6 vu trang, va de nghi chong lc;ii bat CU' hanh d(mg xam nh�p nao cua nll'O'C Anh len tau h9 trong tll'O'ng lai. Khi sue n6ng cua cu<)c xung d<)t gia tang, ngll'&i Dan Mc;ich chiem gifr Hamburg ( von da tr& thanh cua ng6 chinh cua Anh vao thi trll'&ng Trung A.u), va ngll'&i Pho chiem lay Hannover cua George III. Phan nua l1,1c dja, m&i gan day con lien ket chong nU'O'C Phap, gi& day thu dich nU'O'C Anh. Do nU'O'C Phap da kiem soat cac cua song va ta ngc;in song Rhein, phan 16-n hang h6a Anh khong vao dm;rc cac thi trll'&ng Phap, Bi, Ha Lan, Due, Dan M?ch, cac quoc gia vung Baltic, va Nga. Nll'&c Y dang d6ng cac cua khau doi v&i thll'O'ng m?i Anh quoc, Tay Ban Nha dang gao thet doi lc;ii Gibraltar, con Napoleon dang xay d\fng m<)t hc;im d<)i cho cu<)c xam lang nU'&c Anh. NU'&c Anh danh tra lc;ii, va lc;ri d1,1ng m<)t so vong quay cua banh xe dinh m�nh. M<)t h?m d<)i Anh tieu di�t m<)t hc;im d<)i Dan M?ch & cang K0benhavn (1.4.1801). Sa hoang Aleksandr I ke vi Pavel I ra l�nh bai bo cac chinh sach cua ngll'&i tien nhi�m, to cao cu<)c xam chiem Ai C�p cua Napoleon, cong nh�n vi�c nll'O'C Anh chiem dao Malta tu tay Phap, va ky m<)t hi�p U'O'C v&i nll'O'C Anh (17.6.1801); D� nhi Lien minh cac quoc gia trung l�p vu trang tan dan. Tuy nhien, S\f suy Sl,lp cua kinh te Anh, vi�c quan d(>i Phap ngay cang phinh to & Boulogne, va S\f s1,1p do cua nU'O'C Ao m�c nhfrng khoan trq cap ton kem da khien Illl'O'C Anh thien ve tU' ru&ng hoa binh. Ngay 1.10.1801, cac nha thll'O'ng thuyet cua h9 ky m<)t thoa thu� SO' b(> cam ket ntl'&c Phap se nhll'qng Ai C�p lc;ii cho Tho NhI Ky, va 42 Che do Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 nu&c Anh se ban giao Malta cho cac hi�p sI cua Thanh Ioannisi trong vong ba thang; cac nu&c Phap, Ha Lan, va Tay Ban Nha se ph\J-c hoi l�i phan l&n cac thu(k dia cua h9 da bi chiem; Phap se di chuyen toan b(> binh si ra khoi mien trung va nam nu&c Y. Sau bay tuan tranh lu�n them, Anh va Phap ky Hoa ll'O'C Amiens (27.3.1802) von du<;rc ch& dqi nr lau. Khi vi d� di�n cua Napoleon den London v&i cac tai li�u da due.re phe chuan, dam dong vui mung thang yen cuang cho nhfrng con ng\fa cua ong va cung keo chiec xe den B(> Ngo� giao gifra tieng reo ho "Vive la Republique fram;aise! Vive Napoleon!" (C(mg hoa Phap muon nam! Napoleon muon nam!)52. Dan t(>c Phap xuc d(mg v&i long biet an doi v&i chang thanh nien - chi m&i ba muai hai tuoi - vi da cham dm mu&i nam chien tranh m(>t each ve vang. Toan the chau Au cong nh�n kha nang cua chang nhu m(>t vi tu&ng linh; gi& day h9 thay cung tinh than minh man va kien djnh ay l?i toa sang trong linh V\l'C ngo?i giao. Va Amiens m&i chi la bu&c kh&i dau. Ngay 23.5.1802 ong ky hi�p u&c v&i Pho; ngay horn sau, v&i Bayern; ngay g thang Mu&i, v&i Tho NhI Ky; ngay 11 thang Mu&i, v&i Nga. Khi ngay g thang Mu&i m(>t den gan - ky ni�m ngay 18 thang Brumaire - ong sap dzit de n6 dm;rc CU' hanh nhu la Le h(>i Hoa binh. Ngay horn ay, ong hr;tnh phuc tuyen bo ID\J-C dich cho kho cong cua minh: "Trung thanh v&i nhfrng nguy�n v9ng va l&i hua cua minh, chinh phu da khong tu bo long ham muon nhfrng vi�c lam tao b�o va phi thu&ng. Bon ph�n cua chinh phu la ph\lc hoi S\f thanh binh cho nhan lo�i, va, bang each t�o nen nhfrng moi rang bu(>c m?nh me va lau ben, keo l?i gan nhau ca gia dinh chau Au vi d?i ma Sll' m?ng cua n6 la hinh thanh v�n m�nh cua the gi&i"53. C6 le day la giay phut tot d�p nhat cua lich SU'. Hiep sT cua Thanh Ioannis [Anh, John]: Con goi la Hiep sT Malta, la nhG'ng tu sT thuc;k dong tu "Y viE;'!n Thanh Ioannis cua Yerushalayim" c6 tu thoi trung coo Yerushalayim, tu nam 1530 dong t,:ii Malta. 43 Will va Ariel Durant Ill. Tai thiet nu'oc phap: 1802-1803 "T�i Amiens", Napoleon n6i khi & St. Helena, "ta da tin ttr&ng v&i tat ca thi�n y rang so ph{m cua chinh ta va cua ntr&c Phap da du<;rc quyet dinh. Ta se hoan toan cong hien cho vi�c cai tri dat nu&c, va tin minh se lam dtrQ'C nhfrng dieu ky di�u" 54. Dieu nay nghe c6 ve nhtr S\f nc'> l\fC lo�i bo nhfrng vet nhO' cua m<)t ta chien dich; nhtrng ngay horn sau ngay Hoa tr&c Amiens du<;rc ky ket, Girolamo Lucchesini, d�i su cua Pho t�i Paris, da bao cao v&i vua cua ong rang Napoleon quyet tam "dung nhfrng nguon tai l\fc ma chien tranh cung hk hap thu va boi ban phl,lc V\l cho nong nghi�p, cong nghi�p, thtrO'ng m�i, va ngh� thu?t". Napoleon, Lucchesini viet tiep, soi noi n6i ve "nhfrng kenh dao can phai hoan thanh va m& mang, nhfrng con dtr&ng can xay d\fng ho�c sua chfra, nhfrng cang can n�o vet, nhfrng thi tran can trang tri, nhfrng nO'i th& phl,lng va CO' SO' ton giao can dU'Q'C hien t�ng, giao dl,lC cong c<)ng ... can dtr<;rc cung cap" 55. Qua th?t rat nhieu tien b(> da dtrQ'C th\fC hi�n theo cac dtr&ng loi nay tru&c khi chien tranh l�i dtrQ'C lfU tien hO'n vi�c xay d\fng (16.5.1803). Cac th& thue h<;rp ly phai chang, dtr<;rc thu v&i rat it ki�n cao va tan b�o, va dtr<;rc do vao cac h<;rp dong cua chinh phu de giup cong nghi�p phat trien va ngtr&i lao d<)ng c6 vi�c lam. ThtrO'ng m�i m& r<)ng nhanh ch6ng sau khi nu&c Anh bai bo phong toa. Ton giao dtr<;rc htr&ng l<;ri tu ban Giao tr&c (Concordat) cua Napoleon ky v&i che d◊ cua Giao hoang. Phap quoc H9c vi�n bat dau thiet l?p h� thong giao dl,lc tren ca ntr&c; lu?t phap dtr<;rc so�n thao va thi hanh; chinh quyen d�t den trinh d9 tru vi�t gan sat v&i S\f trung th\fC. Nhtr dtr&i th&i Louis XN, Paris l�i tr& thanh thu phu du lich cua chau Au. Hang tram ngm'ri Anh, quen mat nhfrng buc tranh biem h9a da kich Napoleon day r�y trong bao chi Anh, lieu linh bang qua du&ng sa g?p ghenh va Eo bien day bao to, chi de dtr<;rc nhin thoang qua ngu&i khong lo thu nho, ke tung thach thuc va roi binh dinh cac ctr&ng quoc 44 Che dc;i Tong tai: 11.11.1799 - 18.5.1804 hung m,;mh. Nhieu thanh vien cua nghj vi�n dtrQ'C gi&i thi�u v&i cmg; trong d6 - vao thang Tam nam 1802 - kh6ng kem phan quan tr9ng c6 vi C\fU Thu tu&ng cung se la Thu tu&ng ttrO'ng lai, Charles James Fox, ngu&i da no l\fc vat va dem l�i hoa binh gifra Anh va Phap. Nhfrng ngu&i nu&c ngoai lay lam kinh ng?c ve S\f thjnh VlfQ'ng nhanh ch6ng sau khi Napoleon len cai trj. Cong tu&c de Broglie m6 ta nhfrng nam 1800-1803 la "nhfrng trang tot d�p nhat va cao thtrQ'ng nhat trong bien nien SU' nu&c Phap" 56. 1. Bo Lu�t Napoleon: 1801-1804 "Vinh quang th?t S\f cua ta", Napoleon hoi tu&ng l?i, "kh6ng phai la bon mtrO'i tr?n danh ta da thang vi S\f that b?i cua ta & Waterloo se huy ho?i ky frc ve nhfrng chien thang kia ... Cai kh6ng gi c6 the huy ho?i, cai se song mai mai, d6 la B9 Dan lu?t cua ta"57• "Mai mai" la tu kh6ng dtrQ'C khan ngoan; nhll'ng B9 Lu?t dung la thanh qua vi d?i nhat cua 6ng. Tinh chat khan kheo v6 t� cua long d(k ac theo djnh ky bu9c xa h9i phai cai thi�n va trinh bay c6 h¢ thong tr& 1� nhfrng phtrO'ng each t\f bao v¢ khoi tinh tr?ng b?o l\fc, cu&p b6c, va gian doi. Iustinianus da co lam dieu nay vao nam 528 TCN; nhung Corpus Iuris Civilisi do cac lu?t gia cua cmg SO?n thao la tuyen t?p cac lu?t 1¢ dtrO'ng th&i dtrQ'C sap xep l?i hO'n la cau true phap ly m&i cho m9t xa h9i dang thay doi va kh6ng con c9i r�. Van de cang phuc t?p doi v&i nU'O'C Phap vi moi dnh deu c6 lu?t 1¢ rieng nen lu?t trong vung nay kh6ng the dtrQ'C cho la c6 hi¢u l\fc & vung ke ben. Merlin xa Doua? va Cambaceres da d¢ trinh nhfrng diem chinh cua B9 lu?t m&i va thong nhat len H9i nghj Quoc u&c vao nam 1795, nhll'ng Cach m?ng da kh6ng c6 th&i gi& lam vi¢c nay; doi m�t v&i tinh tr?ng hon lo�n roi bcri, CO' quan nay da v(>i va them vao Corpus Iuris Civilis (Latin): Dan lu�t vl,fng t�p. ii Merlin xa Douai (1754-1838) (de phan biet voi Merlin xa Thionville), chinh tri gia va lu�t gia Phap. 45 Will va Ariel Durant d6 ca ngan sac l�nh ma de v� sau nhfrng hk ranh rang sang suot hO'n se due ket thanh h� thong nhat quan. CODE CIVIL TITRE PRELIMINAIRE. DE LA PUBLICATION, DES EFFETS ET D[f L'A.PPLICATION DES LOIS EN GENERAL. ARTICLE I/' LE s lois sont executoires (!ans tout le territoire franrais , en vertu de la promulgation qui en est faite par le.PREMIER CONSUL. Elles sat>nt executees dans chaque partie de'la Repu-: hlique , du moment ou la promulgation en pourra �trc connue. La promulgation &.ire Pf I� P��MIEll CONSUL sera r�pu tee connue clans le dEpane'm'mt ou ,icgm; te Gouvei:nement, un jour apres celui de la promulgation � et Jans_ cbacun de-s autres depan.etnens, aprcs l'expiration du meme delai, augmente d'auWlt de jours qu'il y aura de fois dix myria metre.s [ environ ,ingt lieuH an<,:iennes] entre la ville ou la Oicrld le·• v .... a.ltemXJ, Pn,m,,lpc le 14 d11 llt�IDOU, Hlnh 7: Trang dau B9 Dan lu�t, an ban Ian dau (1804) Nhfrng hanh d<)ng hoa giai cua Napoleon v&i Ao va Anh da cho ong CO' h(H nay du ngan ngui. Ngay 12.8.1800, ba vi Tong tai uy thac cho Frarn;ois Tronchet, Jean Portalis, Felix Bigot de Preameneu va Jacques de Maleville thao m('>t ke ho�ch m&i de bien so�n B<) lu�t Dan sv phu hgp cho quoc gia. Ban thao dau tien ma h9 trinh len nay (1.1.1801) dugc Bonaparte chuyen cho nhung ngu&i dfrng dau cac toa an phe binh va nh�n xet, Che d(> Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 ba thang sau dll'Q'C gui tra l?i cho Napoleon va roi dU'Q'C duy�t xet b&i uy ban phap ly cua Tham chinh Vi�n do Portalis va Antoine Thibaudeau dung dau. Sau khi chiu nhfrng phe binh kich li�t, B9 lu�t duQ'c toan the H(>i dong xem xet, tITng de ml)c m(>t, trong 87 phien h9p. Napoleon chu t9a 37 phien. Ong nh�n minh khong c6 kien thuc give lu�t phap nhung dU'Q'C giup d& b&i St)' nh?y ben va kien thuc ve phap ly cua vi dong nghi�p Tong tai Cambaceres. Ong tham gia cac CUQC thao lu�n v&i m(>t St)' khiem ton lam cho H(>i dong quy men, va dieu nay hay con lam ong ng?c nhien trong nhfrng nam cuoi dcri. H9 duQ'c truyen cam hung tu St)' nhi�t tinh va quyet tam cua ong, va s£n long cung ong keo dai cac phien h9p tu g gicr sang den s gicr chieu. H9 khong may hang hai khi ong l?i tri�u t�p h9 vao buoi toi. M(>t Ian, trong buoi h9p ban dem nhu V?Y, vai thanh vien da ngu ga ngu g?t vi m�t moi. Napoleon danh thuc h9 bang lcri yeu cau nha nh�n: "Nao, cac ngai, chung ta con chua lanh tien thu lao ma 58". Theo danh gia cua Vandal, B(> lu?t se khong bao gicr c6 the hoan thanh neu khong nhcr SlJ' thuc hoi dai dang va d(mg vien than tinh cua Napoleon59• Kho cong cua cac nha lu?t h9c va H(>i dong hau nhu bi bo ngang khi B(> lu�t duQ'c dua ra tranh lu�n & Uy h(>i Phap che. Uy h(>i nay, van con nhi�t tinh v&i Ca.ch m?ng, len an B(> lu?t da phan b(>i CO'n bung no ay - nhu m(>t St)' quay ve v&i quyen ll)'c chuyen che cua ngucri chong doi v&i ngucri VQ' va cua ngucri cha doi v&i con cai, va nhu St)' len ngoi cua giai cap tu san cua nen kinh te Phap. Nhfrng lai bu(>c t(>i nay phan l&n dung ly. B(> lu�t chap nh?n va ap dl)ng nhfrng nguyen ly cO' ban cua Cach m�ng nhu tl)' do phat bieu, th& phl)ng, va kinh doanh; m9i ngucri binh dang tru&c phap lu?t; m9i ngucri deu dll'Q'C quyen xet XU' c6ng khai b&i boi tham doan; cham dut cac thu thue phong kien va thue th?p phan dong cho gi&i tang lfr; va gia tri phap ly cua vi�c mua cac tai san cua Gia.a h(>i hay cac lanh chua bi nha nu&c tich thu. 47 Will va Ariel Durant Nhung theo Lu?t La Ma, B9 lu?t chap nh?n gia dinh la dO'n vj va thanh luy cua ky lu?t d�o dfrc va tr?t t\l' xa h9i, va cho n6 m9t nen tang quyen l\fC bang each tai l?p patria potestasi trong cac che d9 th&i co, chang h�n ngu&i cha duQ'c quyen quan ly hoan toan tai san cua VQ', va c6 toan quyen doi v&i cac con cho den khi chung den tuoi thanh nien; chi m9t l&i n6i cua ong du dua ch{mg vao tu; ong c6 the ngan can S\f ket hon cua con trai du&i 26 tuoi ho�c con gai du&i 21 tuoi. B9 lu?t vi plwm nguyen tac binh dang tru&c phap lu?t khi phan rang trong nhfrng CUQC tranh chap ve luang bong, trong tru&ng hQ'p nhfrng yeu to khac bang nhau, thi y kien cua ngu&i chu thay vi cua ngu&i lam cong se dU'Q'C chap nh?n. L�nh cam cua Cach m�ng doi v&i vi�c thanh l?p nhfrng hi�p h9i cong nhan (ngo�i trll' tru&ng hQ'p vi m1,1c dich xa h9i thuan tuy) duQ'c ph1,1c hoi ngay 12.4.1803; va sau ngay 1 thang Mu&i hai nam nay m9i ngu&i lao d9ng dU'Q'C yeu cau phai mang theo ngu&i cuon so lao d9ng ghi l�i cong vi�c tru&c day cua minh. B9 lu?t - v&i S\f dong y cua Napoleon - ph1,1c hoi che d9 no 1� tc;ti cac thu9c dja Phap60• B9 lu�t tll'Q'ng trung cho phan frng thong thu&ng cua lich su ru m9t xa h9i bi quan chuyen sang vi�c siet ch�t uy quyen va kiem soat doi v&i gia dinh va nha nu&c. Cac tac gia chu d�o cua cong vi�c l�p phap la nhfrng ngu&i rung trai lo SQ' nhfrng hanh d(mg thai qua cua Cach m�ng nhu vi�c n6 bac bo truyen thong m9t each khinh suat, t�o S\f de dang cho vi�c ly di, n&i long nhfrng moi rang bu9c cua gia dinh, cho phep ph1,1 nfr xao lang ve dc;to due va noi lo�n ve chinh tri, khuyen khich d9c tai VO san t� cac cong xa, dong loa trong cac CUQC tan sat thang Chin va cac toa an khung bo; hQ quyet ngan ch� dieu du&ng nhu doi v&i hQ Ia S\f tan VO' cua xa h9i va chinh quyen; va trong cac van de nay, Napoleon n6ng long muon c6 m9t nu&c Phap on djnh trong tay minh nen kien quyet h�u thuan cho nhfrng i patria potestas (Latin): quyen hanh cua ngu'oi cha. Che de;> Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 tinh cam nay. Tham chinh Vi�n dong y v&i cmg la nen c6 m9t gi&i h�n va s&m khep l�i CUQC tranh lu�n cua cong chung ve 2.281 dieu cua B9 lu�t Dan S\f nay; Uy h9i Phap che va H9i dong L�p phap cung tan dong theo. Va ngay 21.3.1804, B9 lu�t - ten chinh thfrc la B9 lu�t Dan S\f Phap, thu&ng duqc g9i la B9 lu�t Napoleon - trcr thanh lu�t cua nu&c Phap. 2. Ban Giao Lioc (Concordat) nam 1801 Tuy nhien, chang Lykourgosi tre vin chua hai long. Tu ban chat de xuc cam m�nh me cua chinh minh, chang biet tam hon con ngu&i it c6 XU hu&ng ton tr9ng phap lu�t nhu the nao. a Y va Ai C�p chang da thay con ngu&i, trong cac dvc v9ng cua h9, v§.n con gan v&i qua khfr thu v�t va san moi cua minh ra sao, hung du va khong bi rang bu9c. Th�t la dieu ky di�u cua ltch SU' khi nhfrng thung thuoc no song nay dtrQ'C kem che de tranh lam no tung CO' cau xa h9i. Phai chang cac vien canh sat da thuan h6a h9? Khong the nao, vi nhan vien canh sat thi it va cr xa nhau, va m9t ke vo chinh phu luon tiem an trong m6i cong dan h�ng hai. V�y thi cai gi da kem che h9? Napoleon, ban than cung la ngu&i hay hoai nghi, ket lu�n rang tr�t t\f xa h9i sau rot d\fa tren ban chat con v�t ngu&i va n6i SQ' hai dtrQ'C nuoi du&ng can th�n doi v&i nhfrng quyen 11,l'C sieu nhien. Ong di den ch6 xem Giao h9i Cong giao la cong Cl,l hi�u qua nhat tung dtrQ'C SU' dl,lng de kiem soat dan cmg cung nhu dan ba, sv t�p nhiem trong tieng cau nhau hay im li;ing cua h9 doi v&i sv bat binh dang ve kinh te, xa h()i, va gi&i tinh, cung sv phvc tung chung cua h9 doi v&i nhfrng dieu ran cua than thanh von khong phu hc;rp v&i xac thit con ngu&i. Neu khong the c6 m9t vien canh sat cr m6i g6c pho, thi c6 the c6 nhfrng vi than, con dang sc;r hO'n Lykourgos (Hy L9p: J\uKo-Opyo<;, Anh: Lycurgus): Nha l�p phap Sparta. Theo truyen thong, ong du'c;:1c xem la ngu'oi sang l�p nen ban hien phap, cac the che quan SI/, va h� thong giao dl,JC cua Sparta. 49 Will va Ariel Durant nfra vi h9 vo hinh, va c6 the nhan len gap b9i tuy thich va tuy nhu cau thanh nhfrng sinh v�t huyen bi, c6 tinh khich 1� ho�c ran de, dll'Q'C xep hang qua nhieu cap b�c tuy theo than tinh va quyen Ive, ttr vi an sI trong sa m?c den b�c Hinh d?o t6i cao, duy tri va huy di�t cac vi tinh tu cung nhll' con ngIT&i. Th�t la m9t quan ni�m phi pham! Th�t la m9t t6 ch(rc VO song trong vi�c truyen ba va v�n hanh cua n6 ! Th�t la m9t sv h�u thuan vo gia doi v&i cac b�c thay, cac ong chong, cac b�c cha m�, cac vi tong giam m\lC va cac ong vua! Napoleon ket lu�n rang tinh tr?ng h6n lo?n va b?o Ive cua Ca.ch m?ng tren het la do n6 da bai bac Giao h9i. Ong quyet dinh ph\lC hoi sv lien ket gifra Giao h9i va nha nU'O'C ngay khi ong c6 the nho ti�t nhfrng chiec nanh cua b9n ngm}i Jacobin kinh khung va cac triet gia nh9c nha. Ton giao t?i Phap vao nam 1800 nam trong dong chay lfm l9n khong phai khong c6 lien h� v&i sv h6n lo?n ve m�t tinh than do CUQC Ca.ch m9-ng de l9-i. M9t thieu so khong nho dan ch(mg & cac tinh va c6 le d?i da so & Paris da tr& nen h& hfrng v&i nhfrng l&i keu g9i cua cac linh m\lc61• Hang ngan ngIT&i Phap, ill ngIT&i nong dan cho den nha tri�u phu, da mua l?i cua nha nll'i Phap khoi La Ma. Ong co tran an nhfrng ngll'&i hoai nghi bang each giai thich ong se bien Giao h(>i thanh cong cl) cua chinh quyen de duy tri hoa binh trong nll'&c; nhll'ng hQ SQ' de nghi cua ong se tr& thanh m(>t bll'&c lui nfra ur each mc;tng ve che d9 quan chu. Theo lcri cua Bourrienne, ong khong bao gi& tha thu cho Lalande (nha thien van h9c) "da dll'a ten ong vao cuon tll' dien gom nhfrng ke VO than ngay vao luc ong dang m& CUQC thuO'ng thuyet v&i Toa Thanh La Ma"64. Nhfrng CUQC thuO'ng thuyet nay bat dau tc;ti Paris Ul' ngay 6.11.1800 va keo dai suot tam thang v&i bao muu mo thu doc;tn. Cac vi Hong y la nhfrng nha ngoc;ti giao day kinh nghi�m, nhung Napoleon dll'Q'C biet Giao hoang rat thiet tha muon c6 m(>t thoa thu?m, nen dll'a ra m9i dieu ki�n c6 lQ'i cho uy quyen cua ong (Napoleon) nh& vi�c giang hoa v&i Giao h(>i. Pius VII nhuQ'ng b◊ het khoan nay den khoan khac vi ke hoc;tch se mang lc;ti S\f cao chung cua m(>t th�p ky tai hQa doi v&i Giao h(>i Phap; n6 se giup ong each chuc nhieu giam ml)c tll'ng dam coi thuang uy quyen cua Giao hoang; cho phep ong, nh& S\f can thi�p cua Phap, tong khu quan d(>i Napoli dang chiem d6ng thu do cua ong; va n6 se phl)c hoi cho Toa Thanh cac "toa Cong su" ( cac vung Ferrara, Bologna, va Ravenna thU'&ng dtrQ'C cai tri b&i cac cong SU' cua Giao hoang) von da duQ'c nhuQ'ng cho Phap nam 1797. Cuoi cung, sau phien hQp keo dai den hai gi& sang, cac dc;ti di�n cua Giao h◊i La Ma va Chinh phu Phap ky ket (16.7.1801) ban Giao u&c v6n se chi ph6i moi quan h� cua hQ trong su6t m◊t the ky. Napoleon phe chuan n6 vao thang Chin, Pius VII vao thang Mu&i hai. Tuy nhien, Napoleon da ky v&i dieu ki�n la sau nay ong c6 the "thvc hi�n m(>t so bi�n phap phong ngITa chong lc;ti nhfrng dieu bat ti�n nghiem tr9ng hO'n c6 the phat sinh tll' vi�c thi hanh nguyen van ban Giao ll'&c"65• Tai li�u lich su nay cam ket, Chinh phu Phap se cong nh?n va tai trQ' Cong giao nhu la ton giao cua cac vi Tong tai va 52 Che cl(> Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 da so dan Phap nhll'ng khong bien d9-o Cong giao thanh quoc giao, khang dinh quyen t\l' do th& ph1,mg hoan toan cho m9i ngll'&i Phap, ke ca cac tin do Tin Lanh va Do Thai. Giao hoi rut 19-i yeu sach doi v&i cac tai san bi tich thu cua minh nhtrng nha Illl'O'C dong y boi thU'&ng bang vi�c tra cho cac giam ml,lC khoan lll'O'ng hang nam la 15.000 franc, va m<)t khoan it hO'n cho cac linh ml,lC t9-i cac giao khu. Cac giam ml,lC, nhlf dll'&i thcri Louis XIV, se dll'Q'C chinh phu bo nhi�m, va se phai tuyen th� trung thanh v&i nha nll'&c; nhll'ng h9 se khong th\fc hi�n chuc nang cua minh cho den khi drn:;rc Giao hoang chuan thu�n. Tat ca cac giam ml,lc "theo hien phap" se nr chuc, tat ca cac giam ml,lC chinh thong se dll'Q'C phl,lC chuc, va cac nha thcr se dll'Q'C chinh thuc m& d.ra (nhlf trong th\l'c te chung da v�y roi) cho vi�c thcr phl,lng theo giao h<)i chinh thong. Sau nhieu tranh lu�n, Napoleon chiu nhll'Q'ng be) m9t diem quy bau cho Giao h9i - quyen nh�n cac tai san de 19-i bang di chuc. De an ui nhfrng ngll'cri tl1' te hO'n trong so ngmYi chi trich c6 XU hU'&ng hoai nghi, Napoleon da dO'n phll'O'ng them vao ban Giao ll'O'C 121 "Articles Organiques" (Dieu khoan Hfru CO'), nham bao v� U'U the cua nha nll'O'C doi v&i Giao h9i tc;1i Phap. Khong c6 sac l�nh, chieu thlf hay cong su cua Giao hoang, khong c6 sac l�nh cua m<)t dc;1i h9i dong ho?c h9i nghi ton giao quoc gia nao dll'Q'C vao nll'O'C Phap ma khong c6 giay phep d?C bi�t cua chinh phu. Hon nhan dan S\f la m9t dieu ki�n tien quyet ve phap ly doi v&i hon nhan ton giao. M9i sinh vien than h9c, cac linh ml,lc Cong giao tll'O'ng lai deu dll'Q'C d9-y ve "Cac dieu khoan cua phong trao Gallican"i Cac clieu khoan cua phong trao Gallican (Gallican Articles): Ban tuyen b6 gem b6n diem clLiQ'c clLia ra tc;1i H(>i nghi cua gidi tang Iv Phap vao nam 1682 trong b6i canh tranh chap giva Vua Louis XIV va Giao hoang Innocent XI. N(>i dung cac clieu khoan nay phu nh�n quyen 11,fc cua Giao hoang cl6i v6'i cac van de the tl)c va khang clinh cac vi vua khong bi I� thu(>c vao Giao h(>i trong nhvng van de dan sl,f. 53 Will va Ariel Durant nam 1682 cua Bossuet,i khang dinh quyen d<)c l?p ve m�t phap ly cua Giao h<)i Cong giao Phap d6i v&i nen cai tri "ultra montane" (ben kia nui). Sau khi dU9'C dieu chinh nhu V?Y, ban Giao UO'C dU9'C trinh len Tham chinh Vi�n, Uy h<)i Phap che, va H9i dong L?p phap ngay 8.4.1802. Chua biet kinh SQ' Napoleon, h9 cong khai va m?nh me ch6ng d6i n6 la phan b<)i l?i th&i Khai minh va CUQC each ID?ng (n6 chu yeu phu hQ'p v&i ban Hien phap nam 1791). T?i Uy h9i Phap che, philosophe (triet gia) Ba tu&c Volney tien hanh CUQC tranh lu?n hang say v&i vi D� nhat Tong tai ve ban Giao u&c; va H9i dong L?P phap bau Charles Frarn;ois Dupuis, tac gia cua m9t lu?n van c6 n<)i dung ch6ng giao sI ID?nh me, L'Origine de taus les cultes (nam 1794; Nguon g6c cua tin ngu&ng). Napoleon rut ban Giao UO'C khoi cac CUQC tranh lu?n t?i cac CO' quan nay, va dqi th&i CO'. Tc;ti CUQC b6 nhi�m cac thanh vien m&i cho Uy h9i Phap che va CO' quan L?p phap, nhieu ngll'&i chi trich da kh6ng duQ'c ThuQ'ng vi�n tai chi djnh. Trong hk ay Napoleon cho luu truyen trong dan ch(mg cau chuy�n va n9i dung cua ban Giao u&c. Nhu ong mong dQ'i, dan chung keu doi phe chuan. Ngay 25.3.1802, Napoleon nh?n duqc sv yeu men ng?p tran cua dan chung khi ong ky hoa UO'C v&i nu&c Anh. Duqc cung c6 nhu V?Y roi, ong d� trinh Ian nfra ban Giao UO'C cho cac CO' quan nhtr tru&c. Uy h9i Phap che thong qua van ban v&i chi bay phieu khong tan thanh; CCY quan L?p phap bieu quyet v&i 228 phieu thu?n va 21 phieu ch6ng. Ngay 18 thang Tu n6 tr& thanh lu?t, va vao ngay Chua nh?t Le Ph\lc sinh, trong bu6i le long tr9ng tc;ti Thanh du&ng Notre-Dame, ca Hoa ll'O'C Amiens va ban Giao UO'C dUQ'C cong b6 gifra tieng lam barn cua cac nha each mc;tng, tieng cu&i cua binh Hnh va niem vui cua dan Jacques-Benigne Bossuet (1627-1704): Giam ml)c Phap, ngu'ai phat ngon hung hon va c6 anh hu'ong nhat cha giao hoi Phap chong lc;1i quyen hanh cua Giao hoang. Ngay nay du'Q'c nho toi nho cac tac pham van hoc, ke ca cac dieu van doc trong tang le cac nhan v�t quan trong. 54 Che de) Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 chung. M9t bfrc biem h9a lan truyen quanh cac tr?i linh cho thay Napoleon chet duoi trong m9t binh d\fng m.r&c thanh v&i dong chfr: "De lam vua xfr Ai C?p ong ta tin vao Kinh Qur'an; de lam vua nll'O'C Phap ong ta tin vao Kinh Phuc am". Napoleon t\f an ui v&i niem xac tin la ong dang the hi�n y chi cua d?i da so ngll'&i Phap, va ong da cung co quyen l\fc cua minh & cap CO' SO', du ong da lam n6 suy yeu & tang ch6p bu. Ong da ph\lC hoi gi&i tu SI, nhll'ng vi ong bo nhi�m cac giam m\lC va tra lll'O'ng cho h9 cung nhll' khoang 3.000 linh m\lC, ong tinh toan minh c6 the nam dll'Q'C h9 bang SQ'i xich kinh te. Ong nghI, Giao h9i se la m9t trong cac cong C\l cua ong, ca ngqi vinh quang va ung he) cac chinh sach cua ong. it lau sau ong bao dam rang m9t cu6n giao ly van dap m&i can d?y cho tre em Phap rang "ton kinh Hoang de la ton kinh chinh Due Chua trai," va rang "neu cac con khong lam tron bon ph?n v&i Hoang de ... cac con se chong l<;ti tr?t W do Due Chua tr&i thiet l?p ... va se t\f bien thanh nhfrng ke dang bi d9a day vinh vien"66. Ong to long biet O'n v&i gi&i giao SI bang each tham d\f Le Missa nghiem tuc nhll'ng cang nhanh cang tot. Trang nhfrng luc dac thang nay, ong tin ru&ng m?nh me la da chinh phvc dll'Q'C toan the the gi&i Cong giao ve v&i minh. Th?t S\f gi&i giao SI Phap, chU'a bao gi& quen dU'Q'C vi�c cac dat dai bi mat, va oan gi?n canh b6 bu9c vao nha nU'O'C bang dong lll'ang, ngay cang nhin ve Giao hoang de tim S\f h?U thuan ch6ng l?i nha cai tri ma trong tham tam h9 xem nhll' ke vo d<;to. La "Gallican" theo phap lu?t, h9 tr& thanh nhfrng ngll'&i theo Giao hoang trong tinh cam; khi Hoang de truat quyen s& hfru cua Pius VII doi v&i nhfrng dat dai ma che de) Giao hoang da nam gifr ca ngan nam - th?m chi lau hO'n nfra khi Giao hoang bi duoi khoi Roma va bi cam tu & Savona va Fontainebleau - gi&i giao si va dan ch(mg Phap da noi len bao v� vi giao chu va tin ngmS'ng cua h9. Va Napoleon nh?n ra, m9t each qua tre, rang quyen h,rc cua than tho?i va l&i n6i con l&n hO'n ca uy l\fc cua phap lu?t va thanh gll'O'm. 55 Will va Ariel Durant IV. Nhung neo duang vinh quang Gifra cac ke ho�ch va thang lqi, ong phai luon canh giac tnr&c nhfrng thach thuc doi v&i quyen hanh va sinh m�ng cua minh. Nhfrng ngrn:ri bao hoang er Phap tu'O'ng doi im tieng, vi h9 hy v9ng thuyet phl).C dtrQ'C Napoleon rang each an toan nhat cho ong la ph\lc hoi dong h9 Bourbon va doi lay m(>t chuc tj nhan nha. H9 khich cac van sI nhu Phu nhan de Genlic, ngu&i viet cuon tieu thuyet ljch sll' Mademoiselle de La Valliere (Tieu thu de La Valliere) trong d6 ve ra buc tranh thu vi cua nu&c Phap du&i trieu Louis XIV. H9 lQ'i d\lng tinh cam bao hoang tham kin cua Bourrienne, ngu&i thu ky cua Napoleon, va qua anh nay h9 tim each loi keo Josephine. Nang Creole ham l�c thu da chan ngay canh nao d(>ng chinh frj; nang sq Napoleon, tru khi thay doi chieu hu&ng cua minh, se tim each c6 dtrQ'c quyen hanh cua m(>t vi vua, va se ly di nang de cu&i m(>t ph\l nfr c6 the cho ong m(>t d{ra con noi doi. Napoleon co tran an nang bang nhfrng luc yeu duCYng say dam, va cam nang xen vao chinh tri. Ong nghI moi de d9a l&n nhat doi v&i quyen h_rc cua minh khong nam nO'i nhfrng ngu&i bao hoang hay Jacobin, ma nO'i long ghen ti cua cac tu&ng linh dang lanh d�o quan d(>i ma quyen Ive cua ong cuoi cung phai dva vao. Moreau, Pichegru, Bernadotte, Murat, Massena da to ro sv bat man cong khai cua h9. T�i m(>t bfra toi do Moreau chieu dai, vai sI quan da to cao Napoleon la ke tiem vi, Tu&ng Delmas g9i ong la "ten t(>i ph�m va con quai vat". Moreau, Massena, va Bernadotte phac h9a yeu cau theo d6 Napoleon nen hai long v&i vi�c cai tri Paris va vung ph\l can, va chia phan con l<;ti cua nu&c Phap thanh nhfrng vung de phan phat cho h9 v&i quyen hanh gan nhu tuy�t doi67• Tuy nhien, khong ai trong b9n h9 d{rng ra nhan lay vi�c chuyen tai de nghi nay cho vi D� nhat Tong tai. Bernadotte, ngu&i cam dau D�o quan phuCYng Tay er Rennes, lien t\lc gan nhu noi lo�n, nhung mat tinh than68• "Neu toi thua m(>t tran quan tr9ng", Bonaparte n6i, "cac tu&ng linh se la nhfrng ke dau tien bo rCYi toi." 69 Che do Tong tai: 11.11.1799 - 18.5.1804 Chinh trong boi canh gi&i quan d9i dang l�p muu nhu the nay, chung ta m&i hieu bai di�n van chong quan phi�t cua Napoleon d9c tru&c Tham chinh Vi�n ngay 4.5.1802: Tq.i m9i quoc gia, SU'C mq.nh nhll'&ng ch6 cho cac pham chat dan S\f: lll'O'i le dl1'9'C hq. xuong trmYc vi linh mvc. .. va trll'O'C ngll'&i tr& thanh chu nhan nh& kien th(rc cua ong ta ... Chinh phu quan phi�t se khong bao gi& nam quyen & Phap tnx khi quoc gia h6a hung bq.o b&i 50 nam dot nat... Neu ch(mg ta ta.ch ra khoi cac moi quan h� khac, chCmg ta nh{m thay la quan nhan khong biet lu�t I� gi khac hO'n la SU'C mq.nh, quy gian m9i th(r xuong chi con SU'C mq.nh, khong thay dieu gi khac ... Trai lq.i, con ngll'&i dan S\f chi thay S\f tot d�p chung. Tinh each cua ke quan phi�t la dinh doc;tt m9i th(r m(>t each chuyen che; tinh each cua con ngll'&i dan S\f la bat m9i th(r phai phvc tung vi�c thao lu�n, ly tri, va S\f th�t; nhung th(r nay thu&ng de lam cho lam Ian, nhung trong luc ay chung dem lc;ti anh sang ... Toi khong do d\f ket lu{m dng S\f ll'U vi�t chac chan nam ve phia dan S\f ... Binh si la nhung d(ra con cua cong dan, va quan d(>i th�t S\f chinh la dan t(>c70. But rut vi cam giac bat an, va lu6n VU'O'n t&i quyen hyc, Napoleon gc;ri y v&i nhCrng ngu&i than tin rang cac ke ho�ch nham cai thi�n va to diem them nfra cho nu&c Phap cua 6ng se can m9t nhi�m ky dai hO'n m9t th�p ky von da danh cha 6ng. Ngay 4.8.1802, Thuc;rng vi�n c6ng bo ban "Hien phap nam thfr X" (1801), m& r9ng Thuc;rng vi�n ttr 40 len 80 thanh vien, tat ca cac thanh vien m&i deu do vj D� nhat Tong tai bo nhi�m, va bien 6ng thanh vj Tong tai tr9n d&i. Khi nhfrng ngu&i ngu&ng m9 de nghj 6ng nen duc;rc trao them quyen ch9n ngu&i ke vi, 6ng ngan ng�i v&i ve khiem ton khac thu&ng; "sv ke vj", 6ng n6i, "kh6ng the hoa hc;rp v&i nguyen ly chu quyen cua nhan dan, va la dieu kh6ng the xay ra duc;rc & nu&c Phap"71• Nhung khi Thuc;rng vi�n, sau khi thao lu�n ve de nghj nay, tan dong v&i so phieu 27 chong l�i 7, bay thanh 57 Will va Ariel Durant vien lam l�c che d�y sai lam cua minh bang each bien quyet djnh nay thanh nhat tri tan dong; va Napoleon ljch SlJ chap nh�n vinh dlf nay vcri dieu ki�n cong ch(mg cung tan thanh. Ngay 17 thang Tam, tat ca dan ong tnr&ng thanh da dang ky la cong dan Phap drn;rc yeu cau bieu quyet tra lcri cha hai cau hoi: Napoleon Bonaparte c6 nen la vi Tong tai tr9n dcri khong? Ong ta c6 drn;rc phep ch9n ngtrcri ke vi khong? Ket qua tra lcri la 3.508.885 c6, va 8.374 kh6ng72• C6 le, giong nhtr trong nhfrng CUQC bo phieu toan dan khac, chinh phu da c6 phtrO'ng each khuyen khich cau tra lcri khang djnh. Tinh cam cua cac giai cap giau c6 da dtrQ'C phan anh khi thj trtrcrng chung khoan phan ung v&i CUQC bo phieu: chi so gia cac co phieu dtrQ'C giao dich trlfO'C ngay Napoleon len nam quyen la 7, gicr day nhanh ch6ng VQt len 5273• Khi dm;rc cung co nhtr the, ong da thtJc hi�n m(>t so thay doi doi v&i nhfrng ngtrcri quanh minh. Ong ch9n m(>t nh6m nho de thanh l�p H9i dong CO' m�t, qua d6, do quyen hanh cua ong da tr& thanh dieu khong the tranh cai nfra, ong c6 the ban hanh cac nghi djnh ben c�nh cac senatus consultai von de ngo cha ong SU' dvng. Ong giam b&t so thanh vien cua Uy h9i Phap che tu 100 xuong con 50, va yeu cau tu nay tr& di cac CUQC thao lu�n cua Uy h9i khong dtrQ'C trtr&ng canh sat Fouche, con ngtrcri thong minh nhtrng khong tin dtrQ'c, va sap nh�p b(> nay vao B(> Ttr phap dtr&i quyen cua Claude Regnier. Phat hi�n Bourrienne su dt_mg chuc V\l cua minh de lam giau, ong sa thai ong nay (20.10. 1802), va tu nay dtJa vao SlJ phvc V\l t�n tvy cua Claude Meneval. Ve sau t�p Hai ky cua Bourrienne tr& nen thu djch doi v&i Napoleon m<)t each khong dang tin c�y, va t�p Hai ky cua Meneval to ra thu�n l<;ri doi v&i Napoleon m<)t each cung khong dang tin c�y. Tuy nhien, xet trong n(>i dung tong quat cua ch(mg, thi nhfrng t�p Hai ky nay van t�o nen Senatus consulta (Latin): Cac sac lenh cua Vien Nguyen lao (co La Ma). Oday chi cac sac lenh cua Thu'Q'ng vien Phap. 58 Che dQ Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 dtrQ'c ban mieu ta m�t thiet nhat cua con ngtr&i kh6ng lo nho con ma roi se th6ng linh chau Au trong mtr&i nam t&i. C6 le CUQC trtrng cau dan y nam 1802, c9ng them v&i cac thang lQ'i tren cac m�t tr�n khac nhau & Marengo va Amiens da huy ho?i ncri Napoleon S\f tiet che va each danh gia tinh hu6ng ma neu thieu thi thien tlf se & ben b& dien lo?n. Trong moi btr&c dtra cmg len nhfrng dlnh cao ch6ng m�t cua quyen l\fC, ong deu tim thay nhfrng ly le m?nh me va day sfrc thuyet ph\lc. Khi cac nha lanh d?o cua C(mg hoa Cisalpina, dang t�p trung & Milano, xin ong giup thao ra m◊t ban hien phap, 6ng dtra ra m◊t ban trong d6 ba ell' tri doan Ian ltrQ't xuat than m cac dja chu, cac nha kinh doanh, va nhfrng ngtr&i trong cung nghe nghi�p se ch<;>n ra m◊t uy ban c6 quyen b6 nhi�m cac thanh vien cua Ccr quan L�p phap, ThtrQ'ng vi�n, va Tham chinh Vi�n; cac CCY quan nay se ch<;>n ra m◊t tong thong. G�p nhau & Lyons vao thang M◊t nam 1802, cac d?i bieu phe chuan ban hien phap nay, va m&i Napoleon - ma h<;> xem nhtr m(>t ngtr&i Y bj mac k�t & Phap - lam Tong thong dau tien cua nha ntr&c m&i d\fng len nay. Tu Paris ong den de ngo l&i v&i h<;> bang tieng Y va ngay 26/1, v&i S\f hoan ho nhi�t li�t, vj D� nhat Tong tai cua ntr&c Phap tr& thanh nguyen thu cua ntr&c Republica Italiana (C9ng hoa Y). Ca chau Au t\l' hoi dieu gi se xay ra tiep theo tu stupor mundii m&i nay, ky quan the gi&i day sfrc thoi mien nay74• Mai lo SQ' cang tang khi 6ng sap nh�p Piemonteii vao nlfO'C Phap. Manh dat "Chan nui" nay da bj quan Phap chiem vao nam 1798; n6 nam & ben kia "cac bien gi&i t\l' nhien" ma Napoleon hfra se bao v�; tuy nhien, neu dtrQ'C tra 1� cho Vua cua Sardegna, n6 c6 the tr& thanh chtr&ng ngc;ti v�t thu nghjch nam gifra nlfO'C Phap va cac xfr dtrQ'C Phap bao h(> & Liguria Stupor mundi (Latin): Ky quan the gioi. Bi�t danh nguoi duo'ng thoi t�ng cho Hoang de cua 0e qu6c La Ma Than thanh Friedrich II (1194 - 1250). ii Piedmonte: nghTa den la "chan nui" (pied = chan, mont = nui). 59 Will va Ariel Durant va Lombardia. Ngay 4.9.1802, Napoleon tuyen bo Piemonte la m9t phan cua nll'O'C Phap. Tc;ti Thl,ly SI, nai Napoleon da tim thay rat nhieu con dm:rng dan den Y, cmg khong the hanh d(>ng m(>t each t\l' tin nhU' v�y. Cac tong kien cll'&ng nay, nai hang bao the ky ngll'&i ta xem t\l' do con quan tr9ng hO'n ca m�ng song, se bu(>c bat cu ke thu nao cung phai tra gia dat cho vi�c chinh phl,lc. Tuy nhien, phan l&n h9 da d6n mll'ng nhfrng ly tU'CYng cua nam 1789, va nam 1798 h9 da thanh l�p nll'&c C(mg hoa Helvetii dll'&i S\f bao h9 cua Phap. Vi�c nay g?p S\f chong doi m9-nh me tu nhfrng chu nhan cac dien trang l&n, h9 dung n6ng dan nhll' nhfrng binh sI, l�p m(>t chinh phu rieng CY Bern, va thach thuc che d9 C9ng hoa than Phap t�p trung CY Lausanne. Ca hai phe gui phai vien den g?p Napoleon de tranh thu S\f ung h(>; ong tu ch6i tiep phai vien tu Bern, khien h9 quay sang keu g9i Anh qu6c. NU'&c Anh gui tien va vu khi cho cac lanh t\l cua che d9 qua dau tri (oligarchy). Napoleon g&i quan sang giup che d9 C9ng boa (thang Mm:ri m9t nam 1802). Nh& S\f giup d& nay, h9 de bt:p phe noi loc;tn er Berne. Napoleon vo ve hai phe v&i m9t Dc;to lu�t Hoa giai (19.2.1803), l�p ra Lien bang Thl,ly SI gom 19 tong d9c l�p, moi tong c6 hien phap rieng, tat ca nam dU'&i S\f bao h9 cua Phap, tat ca bu9c phai gui m(>t djnh muc binh sI cho quan d(>i Phap. Bat chap dieu khoan nay, Dc;to lu�t Hoa giai, theo l&i ch(rng nh�n cua ngll'&i Anh, da "nh�n dU'Q'C S\f tan dong tu nhieu doanh trc;ti, va hien nhien dU'Q'C long dan chung cac t6ng"75• Tuy nhien, Chinh phu Anh xem nhfrng bll'&c di tiep n6i nhau nay er Lombardia, Piemonte, va Th\ly Si la nhfrng hanh d{>ng banh trU'&ng nguy hiem cua anh hll'crng Phap, xao tr9n nghiem tn;mg the can bang cua cac CU'O'ng qu6c ll,IC dja v6n da thanh nguyen tac ca ban cua chinh sach Anh tc;ti chau Au. H9 lc;ti cang tuc gi�m khi t& Moniteur s6 ra ngay 30.1.1803 c6ng b6 ban bao cao chinh thuc gui Chinh phu Phap cua Ba tU'&c Horace Sebastiani, la ngll'&i Napoleon da gui di 60 Che do Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 xem xet vi�c phong thu & Al-Qahirah,i Yafo/i Yerushalayim,iii va 'Ako.iv Vt Ba tu&c u&c tinh "6.ooo quan la du de chinh ph\J.C Ai C?p"76• Tai li�u nay lam day len moi nghi ng& & Anh rang Napoleon dang nghI t&i m<)t CUQC vi�n chinh Ai C?p khac. Chinh phu Anh cam thay h9 khong con c6 the nghI den vi�c di tan khoi Malta va Eskendriav; nhfrng nO'i nay gi& day du&ng nhu khong the thieu cho cong CUQC bao v� quyen Ive nu&c Anh t<;ti Dia Trung Hai. M<)t CUQC banh tru&ng anh hu&ng khac cua Napoleon cang khien ngu&i Anh lo ng<;ti. Hi�p u&c Luneville quy djnh cac nha lanh d<;to Dfrc t<;1i cac lanh dja phia tay song Rhein, van da mat 4.375 d�m vuong lanh tho ma h9 c6 quyen thu thue do vi�c nhin nh?n chu quyen cua Phap tren vung dat ay, se duQ'c den bu bang cac lanh dja & phia dong con song. Hai muO'i nha quy tQC Dfrc gui d<;1i di�n den Paris thuc gi\J.C yeu cau nay; Pho va Nga cung nh?p CUQC; Talleyrand kiem dU'Q'C m<)t gia tai nfra tll' cac khoan tien tra nu&c. Cuoi cung vi�c phan phoi cung dU'Q'C thvc hi�n, chu yeu bang each "the t\IC h6a" cac thj quoc van da dU'Q'C cac giam m\J.C Cong giao cai trj hang the ky nay. M\lc dich cua Napoleon trong vi�c nay la khuyen khich vi�c thanh l?p m<)t Lien bang song Rhein nhu m<)t V?t d�m gifra nu&c Phap va Ao - Pho. Nu&c Ao phan doi rang vi�c to chfrc l<;1i cac tieu quoc se ch{mg to la m<)t bu&c di nfra trong vi�c giai tan De quoc La Ma Than thanh. Qua dung nhu V?Y• Gi?n du b&i vong tay quyen Ive cua Napoleon ngay cang dang r<)ng, cac giai cap cai trj & Anh tv hoi li�u chien tranh c6 it ton kem hO'n m9t nen hoa binh nhu V?Y khong. Cac nha san xuat Anh phan doi vi�c nu&c Phap kiem soat song Rhein khien Phap tr& thanh ngu&i nam toan quyen trong thuO'ng i Anh, Cairo. ii Anh, Jaffa. iii Anh, Jerusalem. iv Anh, Acre. v Anh, Alexandria. 6I Will va Ariel Durant mc;ti cua Anh v&i cac thi trucrng beo b& nhat & chau Au. Cac thuO'ng gia phan nan rang trong khi Hoa u&c Amiens cham dfrt vi�c Anh phong toa nu&c Phap, ngucri Phap da ap d�t thue rat cao de cam nh�p khau cac san pham cua Anh cc;tnh tranh v&i cong nghi�p Phap.77 Gi&i quy t9c to cao nen hoa binh la S\f dau hang nh1a1c nha doi v&i Ca.ch mc;tng Phap. Hau het cac dang phai deu dong y phai gifr lc;ti Malta. Trong luc ay, bao chi Anh beu rieu Napoleon qua cac cau chuy�n, bai xa lu�n va tranh biem h9a. Ong phan doi tru&c Chinh phu Anh, va duqc h9 tra lcri la bao chi Anh duqc t\1' do; ong ra l�nh cho bao chi Phap tra dua tuO'ng t\1'78• N gon tu qua lc;ti gifra hai chinh phu ngay cang tr& nen hieu chien. Huan tu&c Whitworth, dc;ti sfr Anh quoc, d<)t ng<)t thong bao v&i Napoleon rang nu&c Anh se khong rcri Malta cho den khi Chinh phu Phap giai thich thoa dang nhfrng d<)ng thai banh tru&ng da th\fc hi?n tu luc ky ket Hoa u&c Amiens. Ngay 13.3.1803, gifra dam dong cac quan chfrc cao cap Phap va ngoc;ti quoc, Napoleon chc;tm tran v&i Whitworth nhu muon sap danh nhau, bu9c t<)i ngu&i Anh vi phc;tm hoa u&c va vu trang chuan bi chien tranh. Whitworth, gi� dfr vi S\f vuqt qua cac nguyen tac ngoc;ti giao nhu v�y, ve sau thich giao thi�p v&i Talleyrand - ngu&i biet each khoac len cac S\f ki�n m<)t thai d9 lich S\f nha nh�m hO'n. Ngay 25 thang Tu Chinh phu Anh chi thi cho Whitworth dua ra t6i h�u thu: nu&c Phap phai dong y cho nu&c Anh gifr lc;ti Malta it nhat mu&i nam nfra, phai rut khoi Ha Lan, Thl,ly SI va Y, va phai boi thucrng cho vua cua Sardegna vi mat Piemonte trong CUQC chien Vll'a qua. Napoleon che gi@u cac de nghi nay; Whitworth yeu cau, va nh� dtrQ'C giay thong hanh cua minh, va hai ben sua so� chien tranh. Nh�n thay nu&c Anh, do kiem soat cac bien, c6 the chiem bat ctr thu<)c dia nao cua Phap, Napoleon da ban lanh tho Louisiana cho Hoa Ky v&i gia 80 tri�u franc (3.5.1803). Nu&c Anh, n6i dung ra vin con hoa binh, da ban l?nh cho l\fc ltrQ'ng hai quan cua minh ch�n bat bat ctr chiec tau Phap 62 Che do Tong tai: 11.11.1799 -18.5.1804 nao g?p duc;rc. Chien tranh duc;rc chinh thfrc tuyen bo vao ngay 16.5.1803, va keo dai 12 nam. Tu giay phut quyet li�t ay, Napoleon nha cai tri da lui vao lich str, va Napoleon vi tu&ng linh, 34 tu6i, chuyen tam tri cua minh sang chien tranh. Ong ra l�nh bat tat ca nhfrng ngu&i Anh nao con thay tren dat Phap. Ong ra l�nh cho Tu&ng Mortier l�p tfrc chiem lay Hannover tru&c khi n6 c6 the bi ga ngu&i Hannover la George IIIi* bien thanh can cfr quan S\f. Dieu lam ong tfrc dien len lay nghi qua suot m9t th�p ky xung d9t, nu&c Anh da tai trc;r cho cac d?O quan & ll,lC dia chong l?i Phap, da phong toa cac hai cang Phap va chiem gifr cac thu()c dia va tau be Phap, va qua tat ca cac ho?t d()ng quan S\f nay nu&c Anh vin nguyen v�n khong he bi tan cong. Vi v�y, gia day ong danh chap nh�n dieu ma trong nhfrng luc binh tinh hO'n ong da bac bo nhu m◊t giac mO' khong th\l'c te: ong se co bang qua cai eo bien chet ti�t va lam cho bc_m con buon va nhfrng tay chu nha bang kia cam nh�n the nao la chien tranh ngay tren dat dai va XlfO'ng thit cua chung. Ong h? l�nh cho cac tu&ng linh t�p hQp 150.000 binh linh va 10.000 con ng\fa d9c theo b& bien & Boulogne, Dunkirk, va Ostend; ong h? l�nh cho cac do doc t�p h9p va trang bi & Brest, Rochefort, va Toulon, nhfrng h?m d◊i hung m?nh de khi da s?tn sang giuO'ng buom chien dau se V?Ch duc;rc du&ng di qua m?ng lu&i cac chien thuyen cua Anh den cac cang ma m◊t tri�u cong nhan chuan bi cho ch(mg & chung quanh Boulogne; va trong cac cang nay ngu&i ta dang d6ng hang tram chiec thuyen v�n chuyen du lo?i. Ban than ong lien tl,lc rai Paris tham cac tr?i dong quan va cac vfmg tau, danh gia tien b◊ cua cong trinh, truyen cam hfrng cho cac binh sI, thuy thu, va cong nhan lao d9ng bang each c6 m�t tich C\fC nhu m9t l&i cam ket se d?t duc;rc ml,lc tieu va chien thang. T?i Eo bien, cac tau chien d6i mat canh chung; va d9c theo b& bien Anh & Dover, Deal, va cac nai khac hang tram ngan i ' Anh hoang George III (1738 - 1820) cung la Vua cua x& Hanover nam & D&c.