🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Thuốc Thường Dùng Ebooks Nhóm Zalo THUỐC THƯỜNG DÙNG HOÄI ÑOÀNG CHÆ ÑAÏO XUAÁT BAÛN Chuû tòch Hoäi ñoàng TS. NGUYEÃN THEÁ KYÛ Phoù Chuû tòch Hoäi ñoàng TS. NGUYEÃN DUY HUØNG Thaønh vieân TS. NGUYEÃN TIEÁN HOAØNG TS. NGUYEÃN AN TIEÂM TS. VUÕ TROÏNG LAÂM QUÁCH TUẤN VINH THUỐC THƯỜNG DÙNG NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT NHÀ XUẤT BẢN Y HỌC HÀ NỘI - 2011 CHUÙ DAÃN CUÛA NHAØ XUAÁT BAÛN Cuoán saùch “Thuoác thöôøng duøng” do Thaày thuoác öu tuù, Baùc só Quaùch Tuaán Vinh nghieân cöùu, bieân soaïn, Nhaø xuaát baûn Y hoïc xuaát baûn naêm 2006. Ngoaøi phaàn phuï chöông, danh muïc taøi lieäu tham khaûo, cuoán saùch goàm 10 phaàn cung caáp cho ñoäc giaû nhöõng kieán thöùc phoå thoâng, cô baûn nhaát veà caùch duøng thuoác hôïp lyù, an toaøn, hieäu quaû, ñaëc bieät laø vôùi ñoái töôïng ngöôøi cao tuoåi, treû em, phuï nöõ coù thai, phuï nöõ ñang nuoâi con nhoû; höôùng daãn caùch söû duïng khaùng sinh; höôùng daãn caùch uoáng thuoác Ñoâng y, cheá ñoä aên kieâng, giaûi ñoäc trong duøng thuoác Ñoâng y; höôùng daãn caùch phoøng traùnh caùc tai bieán do duøng thuoác v.v.. Ngoaøi ra, taùc giaû ñaõ löïa choïn, lieät keâ danh muïc teân thuoác thieát yeáu cho tuû thuoác gia ñình treân cô sôû giôùi thieäu töông ñoái cuï theå veà caùc loaïi thuoác thoâng duïng. Nhaèm thieát thöïc cung caáp kieán thöùc y hoïc phoå thoâng cho ñoái töôïng ñoäc giaû ôû xaõ, phöôøng, thò traán, ñaëc bieät laø vuøng saâu, vuøng xa, vuøng thieáu hoaëc khoâng coù baùc só, Nhaø xuaát baûn Chính trò quoác gia - Söï thaät phoái hôïp vôùi Nhaø xuaát baûn Y hoïc xuaát baûn cuoán saùch naøy. 5 Xin giôùi thieäu cuoán saùch vôùi baïn ñoïc, vaø mong nhaän ñöôïc caùc yù kieán ñoùng goùp cuûa baïn ñoïc ñeå cuoán saùch ñöôïc hoaøn thieän hôn trong laàn xuaát baûn sau. Thaùng 9 naêm 2011 NHAØ XUAÁT BAÛN CHÍNH TRÒ QUOÁC GIA - SÖÏ THAÄT 6 CUØNG BAÏN ÑOÏC Coå nhaân coù caâu “Thuoác laø con dao hai löôõi” ñieàu ñoù noùi leân raèng neáu duøng thuoác ñuùng caùch thì thuoác coù taùc duïng chöõa beänh, baûo veä söùc khoûe. Nhöng neáu duøng sai, thuoác coù theå gaây haäu quaû khoân löôøng. Coù nhieàu lyù do ñeå chuùng toâi bieân soaïn cuoán saùch naøy, tröôùc heát khoâng phaûi ôû ñaâu, khoâng phaûi luùc naøo ngöôøi beänh cuõng coù theå ñeán ngay caùc cô sôû y teá hay caùn boä chuyeân moân, khoâng phaûi nôi naøo cuõng coù ñuû heä thoáng y teá. Taâm lyù chung ngöôøi ta thöôøng töï xöû trí nhöõng beänh, chöùng thoâng thöôøng. Vieäc duøng thuoác caàn thaän troïng vaø theo chæ ñònh cuûa thaày thuoác. Tuy nhieân, cuoán saùch nhoû naøy coù theå giuùp caùc baïn xöû trí taïm thôøi tröôùc khi ñeán ñöôïc vôùi thaày thuoác hoaëc ôû nôi khoâng coù thaày thuoác, haïn cheá ñöôïc caùc taùc duïng phuï vaø taùc haïi khoâng caàn thieát do thuoác gaây ra. Raát mong caùc baïn tham gia ñoùng goùp yù kieán xaây döïng ñeå cuoán saùch naøy ngaøy caøng hoaøn thieän, ñaùp öùng yeâu caàu thöïc tieãn chaêm soùc baûo veä söùc khoûe coäng ñoàng. TAÙC GIAÛ 7 8 PHAÀN MOÄT TUÛ THUOÁC GIA ÑÌNH VÔÙI VIEÄC BAÛO VEÄ, CHAÊM SOÙC SÖÙC KHOÛE CON NGÖÔØI THUOÁC LAØ GÌ? Coù theå ñònh nghóa thuoác laø chaát coù theå laøm thay ñoåi chöùc naêng cuûa moät hay nhieàu cô quan trong cô theå vaø laøm thay ñoåi tieán trình cuûa beänh. Thuoác men luoân luoân ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc chöõa beänh vaø naâng cao söùc khoûe cho con ngöôøi. Thuoác ñöôïc duøng vôùi muïc ñích phoøng vaø chöõa beänh. Nhaèm muïc ñích aáy, khoâng phaûi chæ coù thuoác maø coøn coù nhieàu phöông phaùp khaùc. Coù beänh khoâng caàn thuoác cuõng coù theå giaûi quyeát ñöôïc. Ví duï nhö chaâm cöùu, baám huyeät ñeå chöõa beänh vieâm loeùt daï daøy, taù traøng. Thuoác coøn laø moät loaïi haøng hoùa ñaëc bieät, tuøy theo caùch duøng, lieàu löôïng thuoác, thuoác coù theå trôû thaønh ñoäc chaát gaây töû vong cho ngöôøi söû duïng, ví duï nhö uoáng hoaëc tieâm Kalium quaù lieàu coù theå gaây töû vong. 9 Nhieàu loaïi thuoác phaûi coù baùc só keâ ñôn môùi coù theå mua ñöôïc, nhöng coù raát nhieàu loaïi baïn coù theå mua ñöôïc moät caùch thoaûi maùi taïi thò tröôøng töï do. Moät loaïi thuoác thoâng thöôøng coù nhieàu caùch goïi khaùc nhau nhöng bao giôø cuõng coù teân hoùa hoïc cuûa thuoác, ngoaøi ra coøn coù teân bieät döôïc thöôøng do caùc nhaø saûn xuaát ñaët ra. Ví duï nhö thuoác Aspirin coù teân hoùa hoïc laø Acid acetylsalicylic. Cuøng moät loaïi thuoác teân bieät döôïc laïi raát khaùc nhau nhö Aspirin coøn coù raát nhieàu teân goïi khaùc nhö Aspegic, Dolprin pH8, ASA, ASS, Acetylin, Acetol, Acylpirin, Asprin, Aspen, Zorprin, Nibol, Opon… Do vaäy ngöôøi beänh hoaëc ngöôøi nhaø beänh nhaân, khi ñi mua thuoác coù theå tham khaûo yù kieán döôïc só baùn thuoác ñeå mua loaïi thuoác töông ñöông vôùi thuoác maø thaày thuoác keâ ñôn. Cuøng moät loaïi thuoác nhöng coù nhieàu haøm löôïng khaùc nhau, nhieàu ñöôøng ñöa thuoác vaøo cô theå. Baïn neân nhôù raèng khoâng nhaát thieát phaûi duøng ñöôøng tieâm môùi coù hieäu quaû cao. Trong tröôøng hôïp ñöôøng tieâu hoùa khoâng bò aûnh höôûng thì phaàn lôùn caùc thuoác ñöôïc duøng qua ñöôøng uoáng ñeàu coù taùc duïng toát. Vieäc quyeát ñònh ñöôøng ñöa thuoác vaøo cô theå thöôøng ñöôïc caùc thaày thuoác caân nhaéc döïa vaøo nhieàu yeáu toá khaùc nhau nhö möùc ñoä traàm troïng cuûa beänh, cô quan bò beänh, tính phuø hôïp cuûa thuoác, thôøi gian taùc duïng cuûa thuoác… Ngöôøi beänh 10 neân xoùa boû taâm lyù phaûi ñöôïc tieâm, truyeàn môùi coù taùc duïng. Neáu söû duïng taïi gia ñình, chuùng ta neân choïn duøng loaïi thuoác uoáng, thuoác duøng taïi choã (Boâi treân da), thuoác ñaïn ñaët haäu moân, aâm ñaïo… Khoâng neân tieâm truyeàn taïi gia ñình do coù theå gaëp phaûn öùng dò öùng, ñieàu kieän taïi gia ñình thöôøng khoù coù theå xöû trí ñöôïc. CAÙC DAÏNG THUOÁC THÖÔØNG DUØNG Coù nhieàu daïng thuoác khaùc nhau nhö thuoác duøng ñeå uoáng, thuoác tieâm, thuoác duøng ngoaøi…: - Thuoác uoáng: Vôùi caùc daïng cheá phaåm khaùc nhau nhö vieân neùn, vieân nang meàm, vieâm bao phim, thuoác boät, xiroâ, röôïu thuoác, thuoác nöôùc… Thuoác uoáng ñöôïc haáp thu qua ñöôøng tieâu hoùa nhö caùch ruoät haáp thu thöùc aên vaø caùc chaát dinh döôõng. Taùc duïng cuûa thuoác nhanh hay chaäm phuï thuoäc vaøo khaû naêng haáp thu cuûa ruoät vaø daïng baøo cheá cuûa thuoác. Thuoác uoáng coøn coù theå duøng baèng caùch ngaäm ôû nieâm maïc löôõi, thuoác ñöôïc ngaám vaøo maïch maùu qua heä thoáng tónh maïch vaø coù taùc duïng toaøn thaân. Ví duï: Coù theå ngaäm nöûa vieân Seduxen hoaëc moät vieân 11 Rotunda ñeå gaây nguû, taùc duïng gaây nguû coù theå ñeán vôùi baïn nhanh hôn laø baïn uoáng. - Thuoác tieâm: Coù taùc duïng nhanh, ñöôïc söû duïng döôùi daïng tieâm baép thòt, tieâm tónh maïch, tieâm döôùi da. - Thuoác duøng ngoaøi: Nhö thuoác boâi ngoaøi da, ngoaøi taùc duïng taïi choã treân phaàn cô theå tieáp xuùc vôùi thuoác, coøn coù taùc duïng toaøn thaân khi thuoác ñöôïc haáp thu vaøo maùu. Ví duï: Thuoác ñoû thöôøng duøng ñeå saùt khuaån ngoaøi da, neáu boâi dieän roäng treân da coù theå gaây ngoä ñoäc thuûy ngaân. - Thuoác ñaïn: Ñeå ñaët haäu moân coù taùc duïng haáp thu qua nieâm maïc tröïc traøng vaøo maùu vaø coù theå duøng chöõa beänh taïi haäu moân, tröïc traøng, hoaëc chöõa beänh toaøn thaân khaùc tuøy theo loaïi thuoác. Ví duï: Vieân ñaïn Paracetamol 80mg, 100mg, 200mg ñöôïc duøng ñeå haï soát cho treû em. Moät soá loaïi thuoác ñaïn khaùc duøng chöõa beänh tró hoaëc beänh phuï khoa. - Thuoác xòt: Ngoaøi taùc duïng taïi nieâm maïc löôõi hoaëc nieâm maïc muõi, hoïng… coøn ñöôïc haáp thu vaøo maùu, coù theå gaây caùc trieäu chöùng toaøn thaân khaùc. 12 Ví duï: Nitromint duøng phun vaøo maët treân löôõi, coù taùc duïng chöõa ñau thaét ngöïc, huyeát aùp cao. Oxycort - Spray laø bình phun muø cuûa Ba Lan, coù taùc duïng khaùng khuaån, choáng vieâm, thöôøng duøng xòt vaøo beà maët da, chöõa caùc beänh vieâm da, eczema… - Thuoác nhoû maét, nhoû muõi: Ngoaøi taùc duïng taïi choã, coøn coù theå gaây taùc duïng toaøn thaân. Ví duï: Naphazolin duøng nhoû muõi ñeå ñieàu trò ngaït muõi, chaûy nöôùc muõi taùc duïng gaây co maïch, laøm cho thoâng muõi nhöng coù theå gaây taêng huyeát aùp ôû ngöôøi beänh cao huyeát aùp. - Caùc thuoác ñöôïc duøng döôùi daïng khí dung: Thuoác ñöôïc khuyeách taùn thaønh caùc vi haït raát nhoû vaøi micron, khi ñöôïc haáp thu vaøo nieâm maïc pheá quaûn, phoåi, hoïng… khoâng chæ coù taùc duïng taïi choã maø coøn coù taùc duïng toaøn thaân. Ví duï: Ventolin, Becotid ñöô ïc du øng chö õa hen phe á qua ûn. - Thuoác daùn vaøo da: Thuoác ñöôïc haáp thu qua da vaøo maùu coù taùc duïng toaøn thaân nhö Nitroderm coù taùc duïng chöõa ñau thaét ngöïc. 13 - Thuoác caáy döôùi da: Moät loaïi khaùc cuõng ñaõ ñöôïc söû duïng caáy döôùi da nhö Testosteron ñöôïc caáy döôùi da coù taùc duïng traùnh thai ôû nam giôùi. TUÛ THUOÁC GIA ÑÌNH Tuû thuoác gia ñình raát caàn thieát ñoái vôùi moïi gia ñình. Nhöõng thuoác men vaø trang bò cuûa tuû thuoác naøy ñeå chöõa moät soá beänh phoå bieán thöôøng gaëp ôû gia ñình vaø caáp cöùu beänh tim maïch nhö taêng huyeát aùp, ñau thaét ngöïc. Tuy nhieân, ñeå söû duïng coù hieäu quaû, baïn caàn coù nhöõng hieåu bieát nhaát ñònh veà moät soá thuoác thöôøng duøng ñeå töï chöõa moät soá chöùng, beänh thöôøng gaëp khi chöa coù ñieàu kieän ñeán cô sôû y teá hoaëc thaày thuoác ñeå khaùm beänh. Phaàn lôùn caùc thuoác trong tuû thuoác gia ñình, baïn ñeàu coù theå mua taïi caùc hieäu baùn thuoác. Tuyø theo tình hình söùc khoeû cuûa baïn vaø cuûa caùc thaønh vieân trong gia ñình, baïn coù theå boû bôùt hoaëc boå sung theâm nhöõng thuoác maø baïn thöôøng duøng vaø quen duøng. Soá löôïng thuoác trong tuû coù theå ñuû ñaùp öùng cho baïn xöû trí böôùc ñaàu hoaëc trong moät ñôït ñieàu trò toái thieåu. Tuyø theo soá löôïng ngöôøi trong gia ñình, baïn neân tham khaûo yù kieán thaày thuoác ñeå ñieàu chænh soá löôïng cho phuø hôïp. 14 Baïn neân nhôù raèng: Tuû thuoác gia ñình chæ giuùp baïn giaûi quyeát taïm thôøi, tröôùc maét, khi chöa ñi khaùm beänh. Vieäc ñieàu trò caàn coù thaày thuoác höôùng daãn ñeå ñaït hieäu quaû ñieàu trò, traùnh nhöõng tai bieán cuûa beänh vaø ñoâi khi, cuûa chính caùc thuoác ñieàu trò coù theå gaây ra cho baïn. CAÙCH BAÛO QUAÛN THUOÁC Chaát löôïng cuûa thuoác coù lieân quan nhieàu ñeán chaát löôïng baûo quaûn thuoác. Thuoác coøn haïn neáu bò keùm phaåm chaát do caùc nguyeân nhaân khaùc nhau vaãn phaûi loaïi boû. Thuoác ñeå laâu trong moâi tröôøng noùng aåm cuõng laø moät nguyeân nhaân gaây hö hoûng, bieán chaát. Taïi gia ñình, vieäc baûo quaûn, quaûn lyù tuû thuoác gia ñình laø vieäc caàn quan taâm ñuùng möùc: Caàn quan taâm ñeán haïn duøng thuoác coù ghi ôû voû hoäp thuoác. Neáu laø thuoác rôøi, caàn cho vaøo loï ñöïng, ghi roõ teân thuoác, haïn duøng ñeå tieän theo doõi quaûn lyù vaø söû duïng. Taát caû caùc thuoác ñeàu phaûi coù nhaõn thuoác ghi teân roõ raøng vaø coù höôùng daãn caùch söû duïng. Khoâng ñeå laãn loän thuoác noï vôùi thuoác kia, deã gaây nhaàm laãn vaø phaûn öùng hoùa hoïc giöõa caùc thuoác vôùi nhau. Caùc thuoác trong tuû thuoác gia ñình caàn ñöôïc 15 saép xeáp theo nhoùm, ví duï nhoùm khaùng sinh, nhoùm giaûm ñau choáng vieâm haï soát, nhoùm duøng ngoaøi… ñeå tieän söû duïng, quaûn lyù, traùnh nhaàm laãn. Tu û thuo ác ca àn treo cao, tra ùnh xa ta àm vô ùi cu ûa tre û em. Kho âng ñe å thuo ác men trong ta àm tay con treû. Traùnh aùnh naéng roïi vaøo tuû thuoác coù theå gaây hoûng thuoác. Khoâng ñeå thuoác ôû nôi noùng, aåm… vì deã gaây bieán chaát, hoûng thuoác. Thuoác caàn ñöôïc baûo quaûn ôû nôi khoâ raùo ñeå ñaûm baûo chaát löôïng thuoác. Loaïi boû caùc loaïi thuoác vieân, thuoác daïng boät bò voùn cuïc, bieán maàu, chaûy nöôùc, moác.. Aspirin ñeå laâu coù theå gaây hieän töôïng acid acetylsalisilad keát tuûa thaønh tinh theå troâng nhö bò “moïc raâu”. Loaïi thuoác khaùng sinh, thuoác ho,.. daïng boät pha cheá thaønh daïng thuoác nöôùc (duøng cho treû em), sau khi pha ñeå duøng, neáu thöøa neân vöùt ñi vì khoâng ñeå ñöôïc laâu. Nhöõng thuoác naøy khi duøng phaûi do baùc só chæ ñònh. Thuoác vieân, vieân con nhoäng, thuoác goùi: phaûi ñeå ôû nôi khoâ raùo. Thuoác nhoû maét: khi ñaõ môû naép, chæ duøng trong voøng 15 ngaøy. Thuoác môõ: neáu boùp oáng thuoác môõ thaáy coù nöôùc maø phaàn coøn laïi bò cöùng thì khoâng neân söû duïng. Nhöõng thuoác môõ coù chöùa chaát khaùng sinh hoaëc Sulfamid chæ neân duøng trong voøng vaøi tuaàn sau khi ñaõ môû naép. 16 Thuoác boät: phaûi ñeå ôû nôi khoâ raùo. Toát nhaát laø ñeå trong hoäp kín, coù huùt aåm. Thuoác daïng xiroâ: khi ñaõ môû, chæ duøng ñöôïc trong thôøi gian vaøi tuaàn leã. Thuoác ñaïn ñaët ôû haäu moân, aâm ñaïo: ñeå nôi khoâ raùo, neáu coù theå ñaët trong hoäp kín, baûo quaûn trong tuû laïnh. Ñònh kyø kieåm tra haïn duøng, soá löôïng thuoác moãi loaïi, boå sung ñuû thuoác theo caùc nhoùm ñeå tieän duøng khi caàn ñeán. Neân coù nguyeân taéc boå sung ngay sau khi söû duïng, ñaëc bieät laø caùc thuoác caáp cöùu tim maïch. Caùc thuoác khoâng söû duïng ñeán, neáu quaù haïn hoaëc bò keùm phaåm chaát do baûo quaûn thì kieân quyeát vöùt boû khoâng söû duïng. CAÙC THUOÁC DUØNG KHOÂNG CAÀN KEÂ ÑÔN Thuoác laø moät loaïi haøng hoùa ñaëc bieät. Phaàn lôùn, caùc loaïi thuoác khi duøng phaûi coù ñôn cuûa baùc só. Theo quy cheá keâ ñôn cuûa Boä Y teá Vieät Nam, chæ nhöõng ngöôøi toát nghieäp Ñaïi hoïc Y môùi coù quyeàn keâ ñôn, thaày thuoác phaûi khaùm beänh môùi ñöôïc keâ ñôn. ÔÛ nöôùc ngoaøi, vieäc mua thuoác khoâng ñôn giaûn, ngöôøi mua thuoác phaûi coù ñôn cuûa baùc só môùi mua ñöôïc. Ngoaøi nhöõng thuoác baét buoäc phaûi keâ ñôn, moät 17 soá thuoác thoâng thöôøng ngöôøi duøng coù theå mua khoâng theo ñôn cuûa baùc só, ñöôïc goïi laø caùc thuoác OTC (Over the counter). Caùc thuoác OTC thöôøng ñöôïc söû duïng chöõa caùc beänh, chöùng thoâng thöôøng, ít coù tai bieán. Nhöng neáu duøng khoâng ñuùng caùch, thuoác cuõng coù theå gaây ra nhöõng haäu quaû khoâng löôøng. Caùc thuoác OTC laø caùc thuoác thöôøng duøng trong caùc beänh lyù phoå bieán nhö: - Thuoác giaûm ñau choáng vieâm. - Thuoác choáng dò öùng. - Thuoác laøm thoâng muõi. - Thuoác ho. 1. Caùc thuoác giaûm ñau choáng vieâm Caùc thuoác giuùp giaûm ñau ôû caùc vò trí khaùc nhau nhö ñau ñaàu, ñau nhöùc cô baép, ñau buïng kinh, soát khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau. Bôûi vì tuy chuùng cuøng moät nhoùm NSAIDs (Nhoùm giaûm ñau, khaùng vieâm vaø haï soát khoâng steroid), nhöng chuùng coù caùc hoaït chaát (caáu taïo hoùa hoïc) khaùc nhau vaø ñöôïc baøy baùn döôùi caùc teân thöông maïi khaùc nhau, keå caû caùc hoaït chaát Ibuprofen, Aspirin, Naproxen, Ketoprofen vaø Acetaminophen. Moät ví duï khaùc, tuy coù cuøng hoaït chaát Aceta minophen, song coù saûn phaåm teân thöông maïi laø Acemol, coù saûn phaåm teân thöông maïi laø Camol. Ngoaøi ra, coù saûn phaåm coøn keát hôïp caû hai, ba loaïi hoaït chaát khaùc nhau trong cuøng moät vieân thuoác. 18 Ví duï: - Alaxan trong thaønh phaàn coù caû Ibuprofen vaø Acetaminophen. - Pamin coù chöùa Acetaminophen vôùi Chlorpheniramin. Cô cheá laøm giaûm ñau cuûa Aspirin vaø caùc NSAIDs noùi chung laø laøm cô theå ngöng saûn xuaát Prostaglandin, chaát kích thích vaøo caùc ñaàu muùt thaàn kinh vaø gaây ñau. Caùc NSAIDs thöôøng thaáy nhö: Aspirin, Ibuprofen, Naproxen, Ketoprofen, Paracetamol (Acetaminophen), Analgin… Acetaminophen coù coâng duïng giaûm ñau vaø haï soát. Ñeán nay, caùc nhaø khoa hoïc vaãn chöa bieát roõ raøng taïi sao Acetaminophen coù caùc taùc duïng naøy. Chuùng ta chæ coù theå khaúng ñònh ñöôïc Acetaminophen khoâng gioáng nhö Aspirin vaø caùc NSAIDs khaùc. Acetaminophen coù taùc duïng hieäu quaû trong ñau da, cô, khôùp baèng caùch öùc cheá caûm giaùc ñau daãn truyeàn ñeán tuûy soáng vaø naõo boä. 2. Caùc thuoác choáng dò öùng Caùc thuoác choáng dò öùng hoaït ñoäng baèng caùch öùc cheá caùc thuï theå kích thích ngöùa, chaûy muõi, ngöùa muõi, haét hôi vaø taêng tieát ñôøm raõi. Coù ba nhoùm choáng dò öùng cô baûn: - Diphenhydramin. - Brompheniramin. - Chlorpheniramin. 19 3. Thuoác laøm thoâng muõi Thuoác laøm thoâng muõi hoaït ñoäng theo cô cheá laøm co thaét caùc mao maïch ôû nieâm maïc muõi. Keát quaû laø maùu seõ ñeán muõi keùm hôn vaø laøm cho caùc moâ söng phuø beân trong muõi teo nhoû laïi. Thuoác thuoäc loaïi naøy chæ thaáy hoaït chaát Pseudo-ephedrin laø cho pheùp baùn OTC. 4. Caùc loaïi thuoác chöõa ho Thuoác ho thöôøng coù hai daïng chính: - Caùc thuoác öùc cheá phaûn xaï ho: Dextromethorphan laø hoaït chaát thöôøng thaáy cuûa thuoác öùc cheá phaûn xaï ho. - Caùc thuoác laøm long ñôøm: Guaifenesin laø saûn phaåm OTC (Thuoác khoâng keâ ñôn) ñöôïc söû duïng trong ñieàu trò ho, coù taùc duïng laøm long ñôøm. ÑEÅ ÑAÏT ÑÖÔÏC HIEÄU QUAÛ CAO NHAÁT TÖØ THUOÁC KHOÂNG KEÂ ÑÔN 1. Ñöøng ngaàn ngaïi hoûi baùc só hoaëc döôïc só moät khi coøn chöa roõ veà baát kyø thoâng tin naøo cuûa thuoác. Vaän duïng caùc caâu hoûi nhö: - Thuoác naøy coù coâng duïng gì? - Thuoác ñöôïc söû duïng luùc naøo, nhö theá naøo? Söû duïng luùc no hay luùc ñoùi? 20 - Thuoác coù taùc duïng phuï gì? - Thuoác coù gaây ra phaûn öùng dò öùng baát thöôøng naøo hay khoâng? - Thuoác töông taùc vôùi loaïi thöùc aên, ñoà uoáng naøo? - Neáu uoáng keøm vôùi moät vaøi thöù thuoác naøo ñoù coù ñöôïc hay khoâng? 2. Caàn phaûi bieát roõ veà thöù thuoác ñang caàm treân tay, chuaån bò uoáng. Nhöõng thoâng tin caàn phaûi chaéc chaén tröôùc khi uoáng laø: - Teân thuoác? - Lyù do uoáng thuoác? - Uoáng bao nhieâu thuoác moãi laàn? - Caùc taùc duïng phuï neáu coù laø gì? - Caùc chuù yù ñaëc bieät (ví duï: uoáng tröôùc khi nguû…)? 3. Nhöõng vieäc khoâng neân laøm trong khi uoáng thuoác: - Moät vaøi thöù thöùc aên coù theå töông taùc vôùi thuoác vaø gaây ra nhöõng khoù chòu ôû daï daøy. Tuyeät ñoái khoâng ñöôïc duøng bia, röôïu thay theá nöôùc uoáng thuoác. Noùi caùch khaùc laø khoâng ñöôïc uoáng thuoác gaàn tröôùc, trong hoaëc sau khi uoáng bia, röôïu. - Moät vaøi thöù thuoác laøm da nhaïy caûm vôùi aùnh naéng maët trôøi, do ñoù neân che chaén caån thaän khi ra khoûi nhaø vaøo luùc trôøi naéng, khoâng neân taém naéng. 4. Nhöõng vieäc caàn löu yù: - Neân ñoïc kyõ höôùng daãn tröôùc khi söû duïng thuoác. 21 - Neân ñaûm baûo raèng moïi ngöôøi thaân trong gia ñình bieát baïn ñang uoáng loaïi thuoác naøo, ñeå ñieàu trò beänh lyù gì? - Khoâng neân keát hôïp thuoác vôùi thöùc aên hoaëc uoáng nhieàu loaïi thuoác khaùc nhau, deã gaây tai bieán do töông taùc thuoác. - Khoâng neân töï yù ngöøng uoáng thuoác hoaëc thay lieàu löôïng thuoác tröø khi coù yù kieán cuûa baùc só. - Khoâng ñöôïc töï yù uoáng thuoác cuûa ngöôøi khaùc maëc duø coù caùc trieäu chöùng beänh töông töï. - Khoâng neân nghieàn naùt, beû ñoâi, nhai thuoác tröôùc khi uoáng neáu baùc só khoâng cho pheùp. Moät soá thuoác seõ bò maát taùc duïng ñieàu trò khi bò taùc ñoäng do nhöõng hình thöùc treân. 5. Nhöõng gôïi yù khi choïn mua thuoác khoâng keâ ñôn: - Khoâng ngaàn ngaïi hoûi baát kyø caâu hoûi naøo lieân quan ñeán vieäc so saùnh giöõa hai hoaëc nhieàu thöù thuoác döï ñònh seõ mua. - Ñoïc kyõ caùc chæ ñònh vaø caùc trieäu chöùng coù ghi trong chæ ñònh. Kieåm tra lieàu löôïng, haøm löôïng, haïn duøng… tröôùc khi mua. - Caàn ñoïc kyõ caùc thoâng tin ghi trong ñôn thuoác. - Caàn chuù yù caùc taùc duïng khoâng mong muoán cuûa thuoác coù theå gaây ra nhaèm phaùt hieän sôùm caùc trieäu chöùng ñoù. 22 THUOÁC ÑAÉT COÙ PHAÛI LAØ THUOÁC TOÁT? Thöïc ra khoâng haún nhö theá. Nhieàu loaïi thuoác reû tieàn vaãn laø thuoác toát. Thuoác ñöôïc saûn xuaát ra, khi baùn treân thò tröôøng, giaù thaønh bao goàm caû tieàn ñaàu tö nghieân cöùu saûn phaåm, tieàn quaûng caùo… Sau moät thôøi gian nhaát ñònh, thuoác môùi coù theå giaûm giaù thaønh. Cuøng moät loaïi thuoác, giaù caû ôû caùc nöôùc cuõng thöôøng khaùc nhau do nhieàu yeáu toá chi phoái. Vì vaäy, neáu ñieàu kieän kinh teá eo heïp, ta vaãn coù theå choïn duøng thuoác cuøng loaïi coù giaù reû hôn. THUOÁC GIAÛ VAØ HAÄU QUAÛ Thuoác giaû laø nhöõng thuoác khoâng chöùa hoaït chaát coù trong thaønh phaàn cuûa thuoác, hoaëc coù chöùa hoaït chaát nhöng khoâng ñuû haøm löôïng hoaït chaát. Trung taâm choáng ñoäc, vieän da lieãu, khoa dò öùng caùc beänh vieän trong caû nöôùc haøng ngaøy tieáp nhaän nhieàu beänh nhaân bò ngoä ñoäc do duøng phaûi thuoác giaû, keùm chaát löôïng, khoâng roõ nguoàn goác. Coù tröôøng hôïp ngöôøi phuø caêng, da nöùt neû, chaûy nöôùc, coù tröôøng hôïp suy gan, thaän, soác vaø töû vong ngay treân ñöôøng ñeán beänh vieän. Neáu duøng thuoác giaû ñeå chöõa trò cho nhöõng beänh maïn tính, thuoác seõ laøm cho beänh dieãn bieán 23 phöùc taïp vaø khoù ñieàu trò hôn, thaäm chí gaây töû vong cho ngöôøi söû duïng. Cô quan ñieàu tra phaùt hieän moät coâng ty traùch nhieäm höõu haïn ôû Haø Noäi lôïi duïng côn soát thuoác taân döôïc ñeå saûn xuaát vaø baùn thuoác taân döôïc giaû kieám lôøi. Trong soá möôøi boán loaïi taân döôïc bò thu giöõ, Trung taâm Kieåm nghieäm döôïc phaåm Haø Noäi phaùt hieän coù baûy maãu thuoác giaû, thuoác keùm chaát löôïng ñaõ bò Boä Y teá ñình chæ löu haønh. Thuoác Lomac do coâng ty naøy laøm giaû coù phaûn öùng laï, hình thöùc khoâng gioáng maãu Lomac thaät, maãu thuoác tieâm Rogam 1ml ñeàu ñaõ heát haïn söû duïng. Haïn söû duïng thaät bò in ñeø che laáp baèng haïn söû duïng môùi. Toaøn boä khaùng sinh Amoxicillin ñeàu chöa ñaït haøm löôïng nhö thuoác thaät. Caùc loaïi thuoác naøy ñöôïc ñoùng goùi vôùi nhaõn maùc cuûa AÁn Ñoä, Myõ, v.v... Cuïc Quaûn lyù Döôïc Vieät Nam coù coâng vaên soá 1078/QLD - CL göûi Sôû Y teá caùc tænh, thaønh veà vieäc treân thò tröôøng xuaát hieän thuoác Opedroxil 250mg khoâng roõ nguoàn goác. Loaïi thuoác naøy chæ coù ba caïnh thay vì boán caïnh, soá ñaêng kyù daùn treân nhaõn phuï laø soá ñöôïc caáp cho moät loaïi thuoác khaùc. Hieän treân thò tröôøng coù baùn thuoác nhoû maét Poly, Cortibion giaû chaát löôïng raát keùm. Trong soá hai traêm maët haøng coù Paracetamol, 30% laø thuoác nhaùi nhaõn hieäu, ñaõ phaùt hieän baûy loaïi laø thuoác giaû. 24 Cuïc Quaûn lyù Döôïc Boä Y teá ñaõ ra thoâng baùo khoâng cho pheùp gia coâng caùc loaïi thuoác nhöng khoâng ñöôïc thöïc hieän nghieâm tuùc. Hôn nöõa, phaàn lôùn heä thoáng phaân phoái thuoác ñeàu naèm trong tay nhaø saûn xuaát, nhieàu ñieåm phaân phoái thuoác thueâ döôïc só laøm “vì” hay möôïn baèng cuûa döôïc só. Raát khoù phaân bieät thuoác giaû Cuïc Quaûn lyù thò tröôøng thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ phaùt hieän hôn hai taán taân döôïc quaù haïn söû duïng ôû quaän 3. Ngay caùn boä chuyeân moân cuõng raát khoù phaân bieät ñöôïc baèng caûm quan nhöõng goùi thuoác ñuû chuûng loaïi töø khaùng sinh, thuoác tim maïch, ñeán thuoác daønh cho gia suùc, gia caàm. Nhieàu thuøng coøn nguyeân kieän coù visa nhaäp khaåu cuûa caùc coâng ty döôïc phaåm Phuù Yeân, Tuy Hoøa, thaønh phoá Hoà Chí Minh. Nhöõng ngöôøi laøm thuoác giaû mua gom thuoác heát haïn ôû caùc nôi roài caïo söûa, taåy haïn söû duïng cuõ, in haïn söû duïng môùi ñeå baùn ra thò tröôøng kieám lôøi. Theo baùc só Phaïm Dueä, Phoù Giaùm ñoác Trung taâm Choáng ñoäc, Beänh vieän Baïch Mai, vieäc phaùt hieän thuoác giaû raát khoù, chæ coù caùc cô quan quaûn lyù môùi ñöôïc tieán haønh kieåm tra, xeùt nghieäm caùc loâ thuoác môùi nhaäp. Khoâng chæ ngöôøi beänh, caùc baùc só cuõng sôï thuoác giaû bôûi noù coù theå ñaùnh laïc höôùng khieán baùc só coù nhöõng nhaän ñònh sai trong quaù trình ñieàu trò cho beänh nhaân. 25 Tieán só Hoaøng Thò Kim Huyeàn, Boä moân Caän laâm saøng, Ñaïi hoïc Döôïc Haø Noäi cho bieát: phaân bieät thuoác giaû khoâng nhö caùc maët haøng khaùc, phaûi xeùt nghieäm, kieåm ñònh haøm löôïng hoaït chaát trong vieân thuoác maát nhieàu thôøi gian. Thoâng thöôøng, ngöôøi ta phaùt hieän thuoác giaû qua vieäc truy tìm nôi saûn xuaát vaø ñöôøng daây buoân baùn thuoác giaû. Coøn khi chuùng ñaõ löu haønh treân thò tröôøng, khoâng chæ ngöôøi tieâu duøng maø caû thaày thuoác hay döôïc só cuõng khoâng theå nhaän ra. SAÙU LÔØI KHUYEÂN ÑEÅ DUØNG THUOÁC AN TOAØN 1. Chæ neân duøng thuoác theo chæ ñònh cuûa thaày thuoác. Neân ñi khaùm beänh vaø duøng thuoác theo ñôn ñaõ keâ. 2. Khoâng ñöôïc töï yù keå beänh ôû hieäu thuoác roài mua thuoác theo höôùng daãn cuûa ngöôøi baùn thuoác. Trong thöïc teá khaùm chöõa beänh, chuùng toâi ñaõ phaûi caáp cöùu beänh nhaân ñau buïng do vieâm ruoät thöøa caáp bieán chöùng vieâm phuùc maïc do duøng thuoác theo höôùng daãn cuûa döôïc só, gaây haäu quaû nghieâm troïng. 3. Khoâng duøng ñôn thuoác cuûa ngöôøi khaùc maéc beänh töông töï nhö mình hoaëc theo lôøi maùch baûo cuûa ngöôøi quen thaân khoâng phaûi laø thaày thuoác. 26 4. Neân keå caùc loaïi thuoác ñaõ duøng vaø bieåu hieän cuûa cô theå baïn ñoái vôùi caùc thuoác ñoù. Neáu ñaõ khaùm vaø chöõa ôû nhieàu baùc só, phaûi thoâng tin laïi nhöõng thuoác ñaõ söû duïng. 5. Neân löu giöõ soå y baï vaø caùc taøi lieäu khaùm xeùt coù lieân quan (keát quaû xeùt nghieäm maùu, nöôùc tieåu, ñieän tim, phim X - quang… vaø ñôn thuoác cuûa caùc thaày thuoác ñaõ keâ) ñeå giuùp cho thaày thuoác theo doõi, ñieàu trò. 6. Caùch duøng thuoác an toaøn (theo baùc só Buøi Nguyeân Kieåm, Beänh vieän Xanh Poân): - Neân uoáng thuoác ôû choã ñuû aùnh saùng: sau khi ñaõ nhaän maët, ñoïc ñuùng teân thuoác, lieàu löôïng môùi uoáng. Traùnh uoáng thuoác ôû nôi khoâng ñuû aùnh saùng hoaëc luùc voäi vaøng deã gaây nhaàm laãn nhaát laø khi uoáng nhieàu loaïi thuoác cuøng moät luùc. - Nöôùc ñeå uoáng thuoác toát nhaát, tieän duïng vaø thích hôïp nhaát laø nöôùc ñun soâi ñeå nguoäi. Ñoái vôùi caùc loaïi thuoác nöôùc, thuoác hoãn dòch, nhuõ dòch phaûi laéc kyõ tröôùc khi duøng. - Ñeå traùnh nhaàm laãn khoâng ñeå baát cöù thöù gì khaùc trong tuû thuoác. Ñaõ coù tröôøng hôïp nhaàm laãn heát söùc tai haïi giöõa loï keo daùn saét vôùi loï thuoác tra maét Visin, do ñeå cuøng nhau trong tuû thuoác. - Khoâng bao giôø ñeå thuoác nguû, thuoác trò beänh taâm thaàn, thuoác chöõa beänh tim maïch, hoâ haáp ôû ñaàu giöôøng nguû. Trong traïng thaùi chöa tænh nguû coù theå uoáng theâm lieàu thuoác nöõa. Caùc thuoác naøy coù theå gaây töû vong khi duøng quaù lieàu. 27 - Caàn söû duïng thuoác ñuùng theo giôø ñaõ ghi trong ñôn. Neáu buoäc phaûi duøng thuoác khaùc giôø, phaûi hoûi laïi baùc só ñaõ keâ ñôn. Chuùng ta ñeàu bieát, coù loaïi thuoác taùc duïng toát khi aên no, coù loaïi laïi coù taùc duïng vaøo luùc ñoùi, coù loaïi thuoác coâng hieäu nhieàu hôn khi coù keøm theo cheá ñoä dinh döôõng ñaëc bieät hoaëc noàng ñoä pH daï daøy rieâng bieät. Caùc thuoác giaûm ñau choáng vieâm thöôøng coù taùc haïi ñeán daï daøy, neân uoáng ngay tröôùc caùc böõa aên. - Caàn caûnh giaùc vôùi caùc thuoác an thaàn, thuoác coù ñoä coàn, thuoác choáng dò öùng, thuoác chöõa beänh taâm thaàn. Ñoù laø nhöõng thuoác khoâng an toaøn khi laùi xe, söû duïng maùy moùc hoaëc khi laøm vieäc treân cao. - Löu yù ñeán thôøi haïn duøng cuûa thuoác treân nhaõn hoäp, chai thuoác. Neáu thaáy quaù haïn, phaûi boû ngay. Neáu khoâng thaáy haïn duøng, toát nhaát laø khoâng duøng. - Haõy caån thaän vôùi caùc hình thöùc quaûng caùo thuoác. Quaûng caùo laø mang thoâng tin ñeán cho moïi ngöôøi. Nhöng khoâng theå nghe, xem, ñoïc quaûng caùo ñeå töï söû duïng thuoác cho baûn thaân mình cho duø ñaõ “Ñoïc kyõ höôùng daãn söû duïng tröôùc khi söû duïng”, vì tình traïng beänh cuï theå cuûa töøng ngöôøi khaùc nhau, chæ ñònh duøng thuoác cho moãi ngöôøi khaùc nhau, moãi thuoác laïi coù taùc duïng phuï rieâng. Vì vaäy, khi bò beänh neân ñeán cô sôû y teá khaùm ñeå ñöôïc duøng thuoác ñuùng beänh. - Tuyeät ñoái khoâng duøng thuoác khoâng roõ nguoàn goác. Hieän nay coù moät soá thuoác chöõa tieåu ñöôøng, 28 chöõa beùo phì, chöõa daï daøy ghi baèng tieáng nöôùc ngoaøi, khoâng ñöôïc kieåm nghieäm, khi duøng ñaõ gaây nhieàu tai bieán nhö suy gan caáp, suy thaän caáp, chaûy maùu daï daøy, taêng huyeát aùp. Coù khoâng ít tröôøng hôïp töû vong do duøng thuoác khoâng roõ nguoàn goác. Thöôøng ñoù laø nhöõng loaïi thuoác theá heä cuõ, nhieàu ñoäc tính, nhieàu taùc duïng phuï ñaõ bò caám ôû caùc nöôùc nhöng laïi ñöôïc baøy baùn nhieàu taïi caùc cöûa haøng ñoâng döôïc, ñöôïc truyeàn mieäng laø loaïi thuoác bí aån chöõa khoûi ñöôïc beänh. - Caàn thaän troïng vôùi caùc baøi thuoác nam khoâng roõ nguoàn goác, khoâng roõ hieäu quaû ñieàu trò. Ñaõ coù nhieàu ngöôøi töû vong do nuoát maät caù traém. Thuoác khoâng roõ nguoàn goác hoaëc baûn thaân coù söï nghi ngôø thì toát nhaát laø khoâng duøng vaø khuyeân ngöôøi khaùc cuõng khoâng neân duøng. - Trong caùc tröôøng hôïp ñaëc bieät, vieäc duøng thuoác phaûi ñöôïc daën doø vaø tuaân thuû chaët cheõ: ñoái vôùi ngöôøi cao tuoåi, caùc chöùc naêng haáp thu, phaân boá, chuyeån hoùa vaø thaûi tröø ñeàu ñaõ suy giaûm neân lieàu löôïng thuoác thöôøng khaùc vôùi ngöôøi treû tuoåi, khoaûng caùch giöõa hai lieàu xa hôn. Nhöõng taùc duïng gaây ñoäc, taùc duïng ngoaøi yù cuûa thuoác raát deã xaûy ra, deã gaây nhöõng haäu quaû traàm troïng. Ngöôøi giaø hay bò caùc beänh veà xöông khôùp nhöng tuyeät ñoái khoâng ñöôïc töï duøng thuoác Cortison ñeå chöõa ñau khôùp vì thuoác naøy seõ gaây loaõng xöông, giaûm söùc ñeà khaùng, loeùt daï daøy, tieåu ñöôøng. 29 - Ngay caû thuoác giaûm ñau khoâng Steroid nhö Aspirin, Paracetamol vaãn coù nguy cô gaây chaûy maùu daï daøy, ñoàng thôøi taêng nguy cô suy thaän, xô gan. Khoâng neân duøng keùo daøi caùc thuoác giaûm ñau neáu khoâng caàn thieát. - Ñoái vôùi treû em, nhaát laø treû nhoû, do ñaëc ñieåm cô theå vaø taâm, sinh lyù coù nhöõng khaùc bieät so vôùi ngöôøi tröôûng thaønh, neân lieàu löôïng, caùch ñöa thuoác vaøo cô theå, thôøi gian duøng thuoác, hay coù nhöõng loaïi thuoác khoâng ñöôïc söû duïng cho treû em laø nhöõng ñieàu caùc baäc cha meï phaûi löu yù. Khoâng ñöôïc töï yù cho treû em duøng baát cöù moät loaïi thuoác nguû naøo. Chæ neân duøng thuoác ho trong tröôøng hôïp ho khan, ho döõ doäi gaây giaõn, xuaát huyeát pheá quaûn vaø phaûi duøng loaïi thuoác ho daønh rieâng cho treû em. - Ñoái vôùi ngöôøi coù thai, caøng haïn cheá duøng thuoác caøng toát, keå caû thuoác boå hoaëc vitamin. Cuõng coù moät soá thuoác khoâng aûnh höôûng ñeán thai nhi, nhöng phaûi coù chæ ñònh, theo doõi nghieâm ngaët cuûa baùc só. - Ñoái vôùi ngöôøi cho con buù coù nhieàu thuoác haáp thu vaø baøi tieát qua söõa meï, coù theå gaây nguy hieåm cho treû buù söõa. Phaûi thoâng baùo cho baùc só (khi ñi khaùm beänh) hoaëc döôïc só (khi ñi mua thuoác) laø ñang cho con buù ñeå ñöôïc nhöõng chæ daãn ñaëc bieät veà söû duïng thuoác hoaëc ngöøng cho treû buù söõa trong thôøi gian duøng thuoác. - Caùc thaày thuoác thöôøng khuyeán caùo, thuoác cuõng laø moät loaïi chaát ñoäc. Duøng thuoác cuõng nhö 30 söû duïng con dao hai löôõi. Do vaäy, caàn tuaân thuû nghieâm chænh nhöõng khuyeán caùo treân bôûi vì khoâng theå coi thöôøng söùc khoûe cuûa chính mình. TAÙM ÑIEÀU CAÀN BIEÁT VEÀ MOÄT LOAÏI THUOÁC TRÖÔÙC KHI SÖÛ DUÏNG Ñeå traùnh tai bieán do duøng thuoác, tieán só, döôïc só Nguyeãn Höõu Ñöùc, Tröôøng Ñaïi hoïc Y Döôïc thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ ñöa ra khuyeán caùo goàm taùm ñieåm giuùp ngöôøi söû duïng thuoác tuaân thuû theo ñuùng chæ daãn cuûa nhaø saûn xuaát, thöôøng ñöôïc in vaø ñính keøm theo thuoác: 1. Thaønh phaàn Ghi teân hoaït chaát vaø caùc taù döôïc coù trong thuoác. Ví duï thuoác coù teân bieät döôïc laø Zentel hoaëc Albendazol, trong thaønh phaàn ghi hoaït chaát chính laø Albendazol laø thuoác trò giun saùn vaø theâm khaù nhieàu taù döôïc ñeå taïo thaønh thuoác vieân neùn. Caàn bieát teân hoaït chaát vì ñaây chính laø teân thuoác duøng cho vieäc ñieàu trò. Nhieàu ngöôøi cao tuoåi töï yù duøng nhieàu loaïi bieät döôïc khaùc nhau, töôûng laø caùc loaïi thuoác khaùc nhau, nhöng thöïc chaát chæ laø moät loaïi hoaït chaát gaây ra ngoä ñoäc vì duøng quaù lieàu. ÔÛ nöôùc ngoaøi thöôøng xaûy ra vuï ngöôøi giaø ngoä ñoäc Paracetamol. 31 2. Chæ ñònh Laø phaàn ghi nhöõng tröôøng hôïp duøng thuoác. Coù theå ghi tröôøng hôïp beänh (ñieàu trò côn cao huyeát aùp) hoaëc ghi trò taùc nhaân beänh (trò giun ñuõa, giun kim, giun moùc) hoaëc duøng ñeå döï phoøng (döï phoøng côn ñau thaét ngöïc). Ta caàn ñoïc phaàn naøy ñeå xem thuoác coù phuø hôïp vôùi beänh ñang ñöôïc ñieàu trò hay khoâng. 3. Caùch duøng - Lieàu duøng Ghi caùch duøng thuoác nhö theá naøo nhö: ngaäm döôùi löôõi, uoáng hoaëc tieâm baép, tieâm tónh maïch. Ghi lieàu löôïng söû duïng: lieàu duøng cho moät laàn, lieàu trong 24 giôø (töùc trong moät ngaøy), lieàu cho moät ñôït ñieàu trò. Ví duï: Thuoác ñöôïc ghi: 500 mg x 3 laàn / ngaøy, trong 10 ngaøy, coù nghóa laø moãi laàn duøng 500 mg thuoác (thöôøng laø uoáng moät vieân chöùa 500 mg hoaït chaát), duøng ba laàn trong ngaøy, duøng trong möôøi ngaøy lieân tieáp. 4. Choáng chæ ñònh Phaûi hieåu laø “Choáng chæ ñònh tuyeät ñoái”, töùc laø khoâng vì lyù do naøo ñoù maø tuøy tieän duøng thuoác. Ví duï: Thuoác ghi choáng chæ ñònh ñoái vôùi treû döôùi 15 32 tuoåi, ta phaûi tuyeät ñoái theo ñuùng ñieàu naøy, ñöøng vì thaáy treû 13 - 14 tuoåi cao lôùn maø cho duøng thuoác noùi treân. 5. Löu yù - Thaän troïng Coù theå ñöôïc xem laø “Choáng chæ ñònh töông ñoái” nghóa laø coù nhöõng tröôøng hôïp khoâng ñöôïc duøng thuoác nhöng khoâng caám hoaøn toaøn. Ví duï: neáu höôùng daãn duøng thuoác coù ghi: “Ngöôøi laùi xe hay vaän haønh maùy moùc caàn thaän troïng khi söû duïng thuoác do thuoác coù theå gaây buoàn nguû, ngaày ngaät”, ta neân hieåu ngöôøi laùi xe hay vaän haønh maùy moùc neáu phaûi laøm vieäc neân traùnh duøng thuoác, coøn khoâng laøm vieäc vaãn coù theå duøng. Hoaëc höôùng daãn duøng thuoác ghi: “Thaän troïng khi chæ ñònh cho treû döôùi hai tuoåi”, coù nghóa laø toát nhaát neân traùnh duøng cho treû döôùi hai tuoåi, nhöng vì söï caàn thieát baùc só vaãn coù theå chæ ñònh thuoác cho treû vaø caàn theo doõi kyõ. 6. Taùc duïng phuï (hoaëc taùc duïng ngoaøi yù) Laø phaàn ghi nhöõng taùc duïng khoâng mong muoán gaëp phaûi trong quaù trình ñieàu trò. Ví duï: Moät soá thuoác duøng trong ñieàu trò beänh lyù tim maïch uoáng vaøo gaây ho khan hoaëc coù thuoác laøm cho phaân coù maøu ñen, laøm nöôùc tieåu coù maøu vaøng, maøu xanh, maøu ñoû v.v... 33 Moät soá taùc duïng phuï cuûa thuoác thöôøng hay gaëp: ñau buïng vuøng thöôïng vò, buoàn noân, noân, tieâu chaûy, nhöùc ñaàu, choùng maët… Thöôøng caùc taùc duïng phuï naøy seõ maát ñi khi ngöng duøng thuoác. 7. Töông taùc thuoác Laø phaàn ghi thuoác seõ gaây caùc phaûn öùng baát lôïi neáu duøng cuøng luùc vôùi moät soá thuoác khaùc. Ví duï: Aspirin neáu duøng chung vôùi caùc thuoác giaûm ñau choáng vieâm gioáng nhö noù (ñöôïc goïi laø caùc thuoác choáng vieâm khoâng Steroid) seõ ñöa ñeán töông taùc thuoác deã laøm toån haïi nieâm maïc daï daøy. 8. Haïn duøng Ñöôïc ghi treân bao bì (nhaõn thuoác, væ thuoác, loï thuoác hoaëc hoäp giaáy ñöïng loï thuoác). Haïn duøng ñöôïc ñònh nghóa laø “Khoaûng thôøi gian söû duïng aán ñònh cho moät loâ thuoác (thuoác ñöôïc saûn xuaát theo loâ), sau thôøi haïn naøy thuoác ñoù khoâng coøn giaù trò söû duïng”. Neáu ñoïc treân nhaõn thuoác hoaëc bao bì: H.D (Hoaëc exp): ngaøy 30 thaùng 6 naêm 2006, coù nghóa laø thuoác chæ coù giaù trò söû duïng trong suoát thôøi gian töø luùc xuaát xöôûng ñeán heát ngaøy 30 thaùng 6 naêm 2006. Ñeán ngaøy 1 thaùng 7 naêm 2006 laø thuoác quaù haïn duøng, khoâng coøn giaù trò, phaûi boû ñi, khoâng ñöôïc söû duïng. 34 CAÙCH DUØNG THUOÁC QUA ÑÖÔØNG UOÁNG Uoáng thuoác laø phöông phaùp duøng thuoác ñôn giaûn nhaát vaø khoâng caàn söï trôï giuùp cuûa thaày thuoác. Tuy vaäy, ñieàu naøy ñuùng nhöng chöa ñuû do raát nhieàu loaïi thuoác, neáu duøng khoâng ñuùng, duø chæ laø ñöa thuoác vaøo mieäng, coâng duïng cuûa thuoác seõ bò giaûm, chöa keå coøn gaây taùc haïi. Tröôùc khi uoáng thuoác, caàn ñoïc kyõ teân thuoác ñeå traùnh nhaàm laãn vaø coù theå ñeå bieát daïng thuoác. Sau teân thuoác, löu yù chöõ vieát taét cho bieát daïng thuoác “Cho taùc duïng keùo daøi” hoaëc “Cho taùc duïng laëp laïi, taùc duïng chaäm” nhö: Adalate LP (LP: Libeùration Prolongeùe), Procan SR (SR: Sustained - Released), Adalat LA (LA: Long Acting, Libeùration Allongeùe), Adalat Retard, Polaramin Repetabs (Repetabs: Repeat - Action Tablets), vì caùc daïng thuoác cho taùc duïng ñaëc bieät naøy khoâng ñöôïc nhai, beû nhoû hoaëc môû vieân nang. Daïng thuoác naøy chöùa lieàu cao hôn daïng thuoác thoâng thöôøng neân phaûi duøng ñuùng soá vieân, soá laàn trong ngaøy theo chæ ñònh, neáu uoáng sai coù theå gaây quaù lieàu nguy hieåm. Uoáng thuoác cuõng coù nhieàu caùch khaùc nhau maø ngöôøi beänh neân bieát. 1. Caùc caùch thöôøng duøng ñeå uoáng thuoác + Uoáng (nuoát) Phaàn lôùn caùc loaïi thuoác vieân ñeàu ñöôïc uoáng 35 baèng caùch nuoát vieân thuoác cuøng vôùi nöôùc. Haàu heát caùc loaïi thuoác uoáng khoâng ñöôïc nhai, khoâng ñöôïc boùc voû vieân nang nhö caùc loaïi thuoác khaùng dò öùng, caùc loaïi khaùng sinh, thuoác traùnh thai… do coù theå laøm thay ñoåi tính chaát cuûa thuoác cuõng nhö laøm quaù trình haáp phuï vaøo cô theå quaù nhanh (gaây soác phaûn veä). Khi uoáng caàn chuù yù uoáng vôùi nhieàu nöôùc ñeå vieân thuoác xuoáng daï daøy. Khoâng ñöôïc nuoát vieân thuoác maø khoâng uoáng nöôùc. Coù nhöõng tröôøng hôïp ngöôøi beänh nuoát vieân thuoác khoâng uoáng nöôùc, thuoác dính vaøo thaønh thöïc quaûn coù theå gaây vieâm loeùt thöïc quaûn. Thöông toån naøy coù theå gaây ra xuaát huyeát khi thöùc aên ñi qua choã loeùt. Nghieâm troïng hôn coù theå gaây ra xuaát huyeát, kích thích ñaàu muùt ôû thaàn kinh, gaây ñau ñôùn. Choã loeùt do thuoác gaây ra thöôøng raát khoù chöõa trò, ñoâi khi phaûi phaãu thuaät. Vì vaäy, nhaát thieát laø phaûi uoáng thuoác vôùi moät ít nöôùc aám. + Ngaäm Moät soá beänh do caàn duøng taùc duïng taïi choã nhö vieâm hoïng, vieâm hoïng haït, vieâm löôõi, vieâm nha chu (vieâm quanh raêng)… thì coù theå ngaäm vieân thuoác ñeå phaùt huy taùc duïng toái ña, taïo noàng ñoä thuoác cao taïi choã bò beänh. Do löôõi coù moät heä thoáng tónh maïch phong phuù, neân khi ngaäm, thuoác tröïc tieáp vaøo maùu vaø phaùt huy taùc duïng. Ví duï nhö khi duøng Rotunda, 36 Seduxen coù theå ngaäm 1/2 – 1 vieân. Thuoác coù taùc duïng gaây nguû nhanh vaø ta coù theå giaûm lieàu thuoác thöôøng duøng. Vôùi nhöõng tröôøng hôïp ñang bò ñau thaét ngöïc, taêng huyeát aùp kòch phaùt thì nhoû gioït thuoác giaûm ñau, haï huyeát aùp döôùi löôõi coù taùc duïng töùc thì. Trong moät soá tröôøng hôïp taêng huyeát aùp do roái loaïn thaàn kinh thöïc vaät, nhieàu khi chæ caàn ngaäm 1/2 vieân Seduxen cuõng ñaõ laøm huyeát aùp oån ñònh. + Nhai naùt vieân thuoác Caùc thuoác bao phuû nieâm maïc duøng trong ñieàu trò daï daøy nhö Kaveùt, Almaca… thöôøng ñöôïc caùc thaày thuoác khuyeán caùo beänh nhaân neân nhai naùt tröôùc khi uoáng nhaèm muïc ñích thuoác tan raõ nhanh, bao phuû toát nieâm maïc daï daøy - taù traøng… Than hoaït tính (nhö Carbophos) cuõng neân nhai nhoû tröôùc khi uoáng ñeå thuoác coù taùc duïng haáp thuï caùc chaát ñoäc, chaát khí… thöôøng ñöôïc duøng trong caùc chöùng roái loaïn tieâu hoùa, nhieãm truøng, nhieãm ñoäc aên uoáng. 2. Duøng nöôùc gì ñeå uoáng thuoác? Neân duøng nöôùc ñun soâi ñeå nguoäi, hoaëc nöôùc aám. Khoâng neân duøng caùc ñoà uoáng coù ga nhö bia, nöôùc ngoït,.. hoaëc nöôùc cheø ñeå uoáng thuoác. Khoâng neân duøng caùc loaïi nöôùc hoa quaû coù ñoä pH cao hoaëc thaáp (quaù kieàm hoaëc quaù toan) ñeå uoáng thuoác do thuoác coù theå bò keát tuûa ôû ñoä pH nhaát ñònh. 37 Khoâng uoáng thuoác baèng nöôùc cheø hoaëc söõa vì nhöõng thöù naøy deã gaây ra phaûn öùng hoaù hoïc, laøm giaûm hieäu löïc cuûa thuoác. Trong cheø coù chöùa nhieàu tanin, coù theå keát hôïp vôùi thuoác thaønh daïng tanat. 3. Neân uoáng thuoác khi naøo? Thôøi ñieåm uoáng thuoác ñöôïc khuyeán caùo nhö tröôùc, trong hoaëc sau böõa aên laø coù muïc ñích roõ reät. + Tröôùc böõa aên Ñeå taïo noàng ñoä thuoác cao trong maùu vaø haïn cheá aûnh höôûng cuûa thuoác vôùi daï daøy, moät soá thuoác nhö thuoác giaûm ñau choáng vieâm Aspirin, Indomethacin… ñöôïc khuyeán caùo neân uoáng ngay tröôùc böõa aên. Nhöõng loaïi thuoác thöôøng ñöôïc uoáng tröôùc böõa aên nhö moät soá khaùng sinh (Ampicillin, Amoxyclin), men tieâu hoùa… + Uoáng khi ñoùi Laø luùc daï daøy khoâng chöùa thöùc aên, thöôøng laø khoaûng hai giôø sau khi aên. Khoâng neân ñeå quaù ñoùi, buïng coàn caøo roài môùi uoáng. + Uoáng sau böõa aên Moät soá thuoác duøng chöõa caùc beänh lyù daï daøy nhö khaùng sinh, thuoác bao phuû nieâm maïc daï daøy, neân uoáng sau böõa aên ñeå thuoác löu laïi ôû daï daøy laâu hôn. + Uoáng tröôùc khi nguû Thöôøng laø caùc thuoác an thaàn, thuoác nguû nhö 38 Seduxen, Rotunda… ñöôïc khuyeán caùo neân uoáng tröôùc khi ñi nguû khoaûng 1 - 2 giôø. + Caùc thuoác khoâng uoáng vaøo buoåi toái Moät soá thuoác coù theå gaây kích thích thaàn kinh nhö Vitamin C, Pharmaton,.. khoâng neân duøng buoåi toái, coù theå gaây maát nguû. - Caùc thuoác choáng dò öùng (khaùng histamin) neân uoáng vaøo saùng sôùm, taùc duïng ñieàu trò keùo daøi gaáp ñoâi so vôùi uoáng luùc toái. - Thuoác giaûm ñau neân uoáng vaøo buoåi tröa laø toát nhaát. 4. Khoaûng caùch giöõa caùc laàn duøng thuoác - Duøng moät laàn trong ngaøy: Goàm thuoác traùnh thai, khaùng sinh baùn toång hôïp ñaëc trò nhieãm truøng, moät soá loaïi thuoác chöõa taêng huyeát aùp… Moät soá daïng thuoác ñöôïc baøo cheá döôùi daïng phoùng thích chaäm nhö Nifehexal retard… ñöôïc khuyeán caùo coù theå duøng moät laàn trong ngaøy. - Duøng nhieàu laàn trong ngaøy: Thoâng thöôøng laø nhöõng loaïi thuoác baét buoäc phaûi ñaûm baûo ñöôïc yeâu caàu duy trì noàng ñoä trong maùu luoân ôû möùc oån ñònh nhaèm baûo ñaûm hieäu löïc chöõa beänh nhö moät soá loaïi khaùng sinh ñaëc trò nhieãm truøng, thuoác chöõa HIV. 5. Moät soá löu yù khaùc - Khi uoáng thuoác vieân, neân uoáng ôû tö theá ñöùng 39 hoaëc ngoài, coøn neáu naèm thì thuoác deã löu laïi laâu ôû thöïc quaûn coù theå gaây loeùt nieâm maïc nôi thuoác tieáp xuùc (caùc thuoác deã kích öùng nieâm maïc nhö Tetracyclin, caùc thuoác giaûm ñau choáng vieâm, caùc thuoác coù saét…). - Nhöõng ngöôøi coù phaûn xaï thaàn kinh nhaïy caûm, khi uoáng thuoác con nhoäng raát khoù khaên, thöôøng gaây noân oïe. Caùch uoáng thuoác thoâng duïng nhaát laø ngöûa ñaàu ra sau cho vieân thuoác theo nöôùc troâi nhanh xuoáng. Haõy boû vieân thuoác vaøo moàm tröôùc roài ngaäm moät nguïm nöôùc, cuùi ñaàu veà phía tröôùc khieán vieân thuoác theo nöôùc töï nhieân xuoáng thöïc quaûn maø khoâng gaây buoàn noân. 6. Choáng noân sau khi uoáng thuoác - Gaëp tröôøng hôïp ngöûi thaáy muøi thuoác laø muoán noân ngay coù theå boâi ít daám leân muõi, ngöôøi beänh seõ traùnh ñöôïc hieän töôïng naøy. - Neáu uoáng thuoác xong thaáy buoàn noân coù theå laáy moät laùt göøng töôi xoa ñi xoa laïi treân maët löôõi. Göøng seõ coù taùc duïng ngaên caûm giaùc buoàn noân. 40 PHAÀN HAI DUØNG THUOÁC CHO PHUÏ NÖÕ COÙ THAI AÛNH HÖÔÛNG CUÛA THUOÁC VÔÙI BAØ MEÏ MANG THAI Phuï nöõ mang thai coù ñaëc ñieåm sinh lyù ñaëc bieät, ngöôøi meï coøn coù chöùc naêng nuoâi döôõng thai nhi. Trong quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa thai nhi, ngöôøi meï duøng thuoác ñeàu coù theå gaây aûnh höôûng ñeán quaù trình phaùt trieån cuûa thai nhi. Do thai nhi ñöôïc nuoâi döôõng baèng maùu cuûa ngöôøi meï, neân khi ngöôøi meï duøng thuoác, thuoác coù theå di chuyeån töø meï sang con trong luùc mang thai, moät soá thuoác tuy an toaøn cho thai phuï nhöng coù theå seõ raát nguy hieåm cho thai nhi. Neáu baïn ñang mang thai, neân trao ñoåi vôùi baùc só tröôùc khi söû duïng baát cöù loaïi thuoác naøo, thaäm chí keå caû nhöõng thaønh phaàn ñöôïc goïi laø chaát dinh döôõng boå sung. Ngöôøi ta thaáy raèng khoâng coù moät thöù thuoác naøo coù theå noùi laø chaéc chaén khoâng aûnh höôûng 41 ñeán thai nhi, ñaëc bieät laø trong thôøi kyø ñaàu cuûa thai nhi. Nhieàu loaïi thuoác coù theå gaây ñoäc haïi cho thai nhi töø thaùng thöù tö ñeán khi ñöôïc sinh ra. Trong ba thaùng ñaàu cuûa thai kyø, neân traùnh söû duïng thuoác. Caàn caân nhaéc giöõa lôïi ích cuûa vieäc baét buoäc phaûi duøng thuoác vôùi möùc ñoä nguy haïi aûnh höôûng ñeán baøo thai tröôùc khi söû duïng thuoác. Caàn ñöôïc löu yù ñaëc bieät vì khoâng coù loaïi thuoác naøo an toaøn 100%. Trong thôøi kyø mang thai, neân haïn cheá duøng thuoác, chæ duøng caùc loaïi thuoác ñaõ ñöôïc söû duïng roäng raõi, ñöôïc thaày thuoác caân nhaéc giöõa lôïi ích chöõa beänh cho ngöôøi meï vaø nguy cô ñoái vôùi thai nhi. Neân duøng lieàu thaáp coù hieäu quaû cho ngöôøi mang thai. Coù nhieàu loaïi thuoác coù theå aûnh höôûng ñeán baø meï trong thôøi kyø chuaån bò hoaëc ñang trôû daï. Caàn löu yù raèng, caùc thuoác khoâng khuyeán caùo ôû ñaây cuõng khoâng chaéc chaén raèng khoâng gaây aûnh höôûng cho caû baø meï vaø thai nhi. Do vaäy, caùc baø meï khoâng neân söû duïng thuoác khi khoâng caàn thieát, thaäm chí laø thuoác boå döôõng cuõng neân thaän troïng. CAÙC THUOÁC PHUÏ NÖÕ MANG THAI KHOÂNG NEÂN DUØNG Phuï nöõ trong thôøi kyø mang thai, caàn heát söùc thaän troïng khi söû duïng caùc thuoác gaây maát 42 nöôùc ñieän giaûi cho cô theå nhö caùc thuoác lôïi tieåu, thuoác taåy, xoå. Thuoác kích thích co boùp töû cung coù theå gaây saûy thai. Caùc thuoác khaùng sinh nhö Streptomycin, Gentamicin… coù theå gaây toån thöông thaàn kinh thính giaùc ôû caû ngöôøi meï vaø thai nhi. Chlo-ramphenicol hay coøn goïi laø Chlorocid coù theå gaây xaïm da ôû treû môùi ñeû. Tetracyclin coù theå gaây vaøng raêng ôû con, duøng ngoaøi ñöôøng tieâu hoùa vôùi lieàu cao coøn coù theå gaây haïi cho gan cuûa meï. Ñaëc bieät, Co - trimoxasol (Bactrim) coù theå gaây quaùi thai. Caùc thuoác nguû, thuoác an thaàn coù theå gaây suy hoâ haáp ôû treû môùi ñeû. Seduxen neáu duøng lieàu cao coù theå laøm treû môùi ñeû bò giaûm tröông löïc cô, nguû nhieàu. Caùc thuoác giaûm ñau choáng vieâm nhö Aspirin coù theå laøm taêng nguy cô chaûy maùu, vaøng da ôû treû môùi ñeû, duøng lieàu cao coù theå gaây taéc ñoäng maïch töû cung vaø taêng huyeát aùp dai daúng ôû phoåi cuûa treû môùi ñeû. Nhöõng taùc duïng nguy haïi naøy coøn coù theå gaëp khi ngöôøi meï mang thai söû duïng Indomethacin laø moät thuoác giaûm ñau choáng vieâm raát thoâng duïng thöôøng ñöôïc duøng ñieàu trò thaáp khôùp, vieâm ña khôùp daïng thaáp. Caùc thuoác giaûm ñau gaây nghieän nhö Morphin, Dolargan… coù theå gaây suy hoâ haáp ôû treû, roái loaïn ñöôøng tieâu hoùa vaø coù khaû naêng laøm taêng nguy cô gaây vieâm phoåi ôû ngöôøi meï khi ñeû. Moät soá thuoác ñieàu trò ñau nöûa ñaàu coù chöùa Ergotamin coù taùc duïng thuùc ñeû treân töû cung 43 mang thai, vì vaäy caùc baø meï mang thai caàn traùnh khoâng söû duïng caùc loaïi thuoác naøy. Löu yù vì nhieàu loaïi thuoác chöùa Ergotamin coù treân thò tröôøng vaø ñöôïc baùn khoâng caàn ñôn nhö Tamik, thöôøng duøng chöõa ñau nöûa ñaàu. Vitamin A duøng laâu daøi coù theå gaây quaùi thai, Vitamin C duøng lieàu cao keùo daøi khoâng nhöõng coù theå gaây soûi thaän ôû meï maø coøn coù theå gaây öùc cheá khaû naêng töï toång hôïp vitamin C ôû treû em. Caùc thuoác chöõa hen pheá quaûn nhö Aminophylin coù theå laøm treû ngöøng thôû khi chuyeån daï ñeû. Moät loaïi thuoác khaùc hieän ñang ñöôïc duøng ñieàu trò caét côn hen nhö Salbutamol coù theå laøm chaäm quaù trình trôû daï ñeû ôû ngöôøi meï neáu duøng khoâng theo ñöôøng uoáng. Moät soá thuoác thöôøng duøng trong ñieàu trò caùc beänh tim maïch nhö thuoác lôïi tieåu coù theå laøm giaûm maùu cung caáp nuoâi döôõng cho thai nhi, ñaëc bieät khoâng neân duøng cho phuï nöõ coù thai bò huyeát aùp thaáp. Hypothiasid laø moät loaïi thuoác lôïi tieåu thöôøng duøng coù theå laøm giaûm tieåu caàu ôû treû môùi ñeû, ñaây laø moät trong nhöõng caên nguyeân gaây caùc chöùng xuaát huyeát. Caùc thuoác coù taùc duïng ñieàu trò cao huyeát aùp nhö Nifedipin coù theå gaây öùc cheá ñeû ôû phuï nöõ coù thai (nhöng cuõng coù theå duøng thuoác naøy ñeå caét côn co töû cung khi bò doïa saûy thai). Caùc thuoác öùc cheá beta nhö Propranolol gaây chaäm nhòp tim vaø haï ñöôøng huyeát ôû treû môùi ñeû. 44 Khoâng ít baø meï do thieáu kinh nghieäm khoâng bieát mình coù thai hay vì moät lyù do naøo ñoù maø vaãn söû duïng caùc thuoác traùnh thai, ñieàu naøy coù theå gaây nguy cô dò hình baåm sinh ôû treû. Ngay caû thuoác duøng ngoaøi cuõng coù theå aûnh höôûng ñeán thai nhi. Neáu ngöôøi meï boâi quaù nhieàu Polividon, moät cheá phaåm coù chöùa iod coù theå gaây aûnh höôûng ñeán chöùc naêng tuyeán giaùp cuûa thai nhi. Thai phuï duøng thuoác dò öùng deã sinh con bò beänh maùu traéng. Caùc nghieân cöùu khoa hoïc taïi Myõ cho thaáy: con cuûa nhöõng phuï nöõ duøng thuoác khaùng histamin (choáng dò öùng) trong khi mang thai hoaëc moät naêm tröôùc ñoù coù nguy cô cao maéc beänh baïch caàu caáp theå lympho baøo (ALL), laø daïng ung thö maùu hay gaëp nhaát ôû treû em. Nguy cô naøy cuõng taêng neáu cha ñöùa treû töøng duøng thuoác. ÔÛ beänh nhaân beänh baïch caàu caáp theå lympho baøo, caùc teá baøo baïch caàu lympho khoâng tröôûng thaønh ñöôïc vaø taêng quaù nhieàu veà soá löôïng. Chuùng xaâm laán tuûy xöông, laøm giaûm khaû naêng taïo caùc teá baøo maùu bình thöôøng cuûa boä phaän naøy. Caùc nhaø nghieân cöùu cuõng phaùt hieän ra raèng, vitamin vaø saét boå sung duøng trong thai kyø laøm giaûm nguy cô bò beänh beänh baïch caàu caáp theå lympho baøo ôû con. Taùc duïng naøy coù ñöôïc laø nhôø ñaëc tính choáng oâxy hoùa, giuùp ñaåy luøi beänh taät vaø taêng cöôøng heä mieãn dòch cuûa vitamin. Nhoùm nghieân cöùu cuûa baùc só Wanqing Wen, 45 Tröôøng Y thuoäc Ñaïi hoïc Vanderbilt ôû Nashville (Myõ) ñaõ keát luaän raèng, khaû naêng bò ALL ôû con taêng ba laàn neáu boá hoaëc meï duøng Amphetamin ñeå giaûm beùo (tröôùc hoaëc trong thai kyø) vaø taêng hai laàn vôùi caùc thuoác aûnh höôûng nheï tôùi trí nhôù nhö caàn sa. Ban ñaàu Amphetamin ñöôïc söû duïng nhö moät loïai thuoác gaây thoâng khöùu giaùc khi bò taéc muõi. Nhöng sau thaáy noù coù taùc duïng phuï laøm maát meät moûi, maát caûm giaùc ñoùi neân Amphetamin hay ñöôïc duøng khi caàn moät söï kích thích, roài trôû neân moät loaïi ma tuyù gaây nghieän. Amphetamin coù taùc duïng kích thích heä giao caûm vaø taùc duïng cuõng töông töï nhö Cocain nhöng coù thôøi gian taùc duïng keùo daøi hôn, deã toång hôïp cho neân reû vaø ñöôïc duøng roäng raõi. Khi duøng quaù lieàu, Amphetamin gaây co giaät, loaïn nhòp tim vaø thaân nhieät taêng. Ngoaøi ra, coøn gaây vieâm maïch trong naõo vaø chaûy maùu naõo. Hieän nay, nhieàu daãn xuaát cuûa Amphetamin ñaõ ñöôïc toång hôïp vaø ñeàu coù taùc duïng gaây nghieän töông töï. Trong moät baùo caùo ñaêng treân taïp chí Ung thö cuûa Myõ, caùc taùc giaû cho bieát raèng, vieäc söû duïng thuoác choáng dò öùng ôû phuï nöõ coù thai theo chæ ñònh cuûa baùc só khoâng phaûi laø hieän töôïng hieám. Thuoác khaùng histamin Benadryl tröôùc ñoù vaãn ñöôïc coi laø an toaøn vaø moät soá baùc só thaäm chí coøn duøng noù trong thôøi gian ngaén ñeå giuùp caùc baø meï töông lai khaéc phuïc tình traïng maát nguû. Thuoác giaûm beùo vaø caàn sa tuy raát hieám khi ñöôïc chæ ñònh cho phuï 46 nöõ coù thai, nhöng laïi coù theå ñöôïc baø meï söû duïng tröôùc khi mang thai. Thuoác ñoâng döôïc, nhö ngöôøi ta thöôøng cho raèng ít hoaëc khoâng coù taùc duïng phuï. Tuy nhieân, coå nhaân cuõng raát chuù yù ñeán vieäc duøng thuoác cho ngöôøi meï mang thai hoaëc cho con buù. Caùc thuoác coù taùc duïng “Haønh khí hoaït huyeát” nhö Xuyeân khung, Xaï höông, Baïch hoa xaø, Ñan saâm, hoa Choåi xueå, Ngöu taát, Toâ moäc, laù Moùng tay… ñöôïc khuyeán caùo khoâng neân söû duïng cho phuï nöõ coù thai. Ngay caû Nhaân saâm cuõng ñöôïc khuyeân khoâng neân duøng cho phuï nöõ mang thai saép ñeán kyø sinh nôû do coù theå gaây baêng huyeát khi trôû daï. Moät soá thuoác coù theå laøm ngöôøi meï bò maát söõa nhö YÙ dó nhaân (Haït Bo bo) neáu duøng soáng khoâng sao qua löûa. Ñeå traùnh caùc taùc duïng phuï khi duøng thuoác caàn löu yù: - Phuï nöõ mang thai neân haïn cheá duøng thuoác, chæ duøng thuoác khi thaät caàn thieát. - Caàn caân nhaéc vieäc baét buoäc phaûi duøng thuoác vôùi yeâu caàu trò lieäu. Khoâng duøng thuoác neáu caûm thaáy khoâng caàn thieát hoaëc coù theå thay theá baèng caùc bieän phaùp khoâng duøng thuoác khaùc. - Traùnh duøng nhieàu thuoác cuøng moät luùc. - Neân baùo cho baùc só bieát caùc loaïi thuoác ñaõ gaây dò öùng cho baûn thaân mình. - Neáu caàn thieát phaûi söû duïng thuoác, neân duøng lieàu thaáp coù taùc duïng ñieàu trò. 47 PHAÀN BA DUØNG THUOÁC CHO PHUÏ NÖÕ TRONG THÔØI KYØ NUOÂI CON BAÈNG SÖÕA MEÏ Haàu heát caùc thuoác ngöôøi meï duøng ñeàu baøi tieát qua söõa ôû moät möùc naøo ñoù. Khi löôïng thuoác vaøo söõa ñuû lôùn, thuoác seõ coù taùc duïng ñeán nhuõ nhi. Sau khi caân nhaéc neáu ngöôøi meï phaûi duøng thuoác thì coù theå ngöøng cho con buù. Neáu laø caùc loaïi thuoác thoâng thöôøng thì sau khi cho con buù môùi ñöôïc uoáng ñeå nhuõ nhi ít bò aûnh höôûng cuûa thuoác. Nhöõng loaïi thuoác duøng an toaøn cho nhuõ nhi thì cuõng an toaøn cho ngöôøi meï ñang cho con buù. Khi ñang nuoâi con buù, do yeâu caàu ñieàu trò phaûi söû duïng thuoác men, ngöôøi meï caàn chuù yù moät soá vaán ñeà do caùc thuoác thöôøng coù theå baøi tieát qua söõa meï vaø nguy hieåm hôn laø moät soá loaïi thuoác coù theå gaây caïn söõa. Maëc duø thuoác baøi tieát qua söõa vôùi moät noàng ñoä raát thaáp, khoù coù theå gaây neân nhöõng taùc ñoäng khoâng mong muoán cho treû sô sinh, tuy nhieân, ngöôøi meï ñang cho con buù cuõng neân heát söùc caån thaän vaø phaûi tham khaûo yù kieán cuûa baùc só, döôïc só tröôùc khi söû duïng baát cöù saûn phaåm naøo. 48 Moät soá thuoác ñieàu trò treân ñöôøng tieâu hoùa hay gaëp nhaát nhö Atropin coù theå gaây ngoä ñoäc vôùi treû maãn caûm vôùi thuoác. Ngöôøi ta ñaõ nhaän thaáy Aminophylin, moät thuoác thöôøng duøng ñieàu trò hen pheá quaûn ñaõ coù bieåu hieän gaây kích thích thaàn kinh ôû treû sô sinh. Neáu ngöôøi meï phaûi duøng thuoác Chlorocid, moät khaùng sinh thoâng duïng thì caàn phaûi ngöøng cho con buù trong thôøi gian uoáng thuoác do coù theå gaây suy tuûy ôû treû em. Penicillin coù theå gaây phaûn öùng quaù maãn (dò öùng) ôû treû. Meï bò lao ñang phaûi ñieàu trò Rimifon coù theå gaây beänh thaàn kinh hay co giaät ôû treû. Khi caàn thieát ñeå phoøng ngöøa caùc tai bieán naøy neân cho meï vaø con duøng theâm vitamin B6 ñeå phoøng ngöøa caùc ñoäc haïi ñoù. Tetraxyclin do coù ñaëc tính höôùng calci, do vaäy deã gaây bieán maøu raêng ôû treû nhoû, laøm cho ñöùa treû khi lôùn leân coù haøm raêng vaøng xæn ñaëc tröng. Moät loaïi Sunfamid thöôøng coù treân thò tröôøng vôùi caùc teân nhö TM, Bactrim, Bisepton coù theå gaây thieáu maùu tan huyeát ôû treû sô sinh. Caùc thuoác traùnh thai thöôøng ít taùc duïng ñeán tieát söõa nhöng coù theå gaây maát söõa ôû ngöôøi meï tieát söõa khoâng oån ñònh. Moät soá thuoác giaûm ñau choáng vieâm nhö Aspirin coù theå gaây phaùt ban cho treû nhoû neáu ngöôøi meï duøng thöôøng xuyeân. Caùc thuoác chöõa ñau nöûa ñaàu thöôøng ñöôïc duøng nhö Tamik coù thaønh phaàn laø naám cöïa gaø, neân traùnh duøng neáu coù theå ñöôïc. 49 Ngay caû vitamin B1 laø moät loaïi vitamin thöôøng duøng nhöng cuõng coù theå gaây ñoäc cho con vì Methylglycoxal ñöôïc tieát qua söõa meï. Ngöôøi ta khuyeân raèng chæ nhöõng ngöôøi meï naøo thieáu vitamin B1 môùi neân söû duïng noù maø thoâi. Trong caùc tröôøng hôïp thieáu vitamin B1 naëng phaûi ñieàu trò lieàu cao thì phaûi ngöøng cho con buù. Vitamin A cuõng ñöôïc khuyeân caån thaän khi ngöôøi meï duøng lieàu cao coù theå gaây ñoäc cho con. Seduxen laø moät thuoác an thaàn, neáu ngöôøi meï duøng laëp laïi nhieàu laàn coù theå gaây hieän töôïng nguû lòm vaø suùt caân ôû treû. Neáu ngöôøi meï laïm duïng caùc thuoác giaûm ñau gaây nghieän coù theå gaây cho con cuõng bò leä thuoäc vaøo thuoác. Tröôøng hôïp thaät caàn thieát phaûi duøng thuoác an thaàn cho meï, caàn choïn caùc thuoác coù thôøi gian baùn thaûi ngaén nhö Stilnox. Neân duøng caùch xa thôøi gian cho con buù ñeå giaûm theå toái thieåu löôïng thuoác baøi tieát qua söõa meï. Neáu meï caàn thieát phaûi duøng thuoác an thaàn ngaén ngaøy, coù theå cho beù aên söõa ngoaøi hoaëc cho buù xen keõ söõa meï vôùi söõa boø. SÖÛ DUÏNG THUOÁC ÔÛ BAØ MEÏ ÑANG CHO CON BUÙ Nhieàu naêm tröôùc ñaây, ngöôøi ta ñaõ bieát raèng caùc loaïi thuoác söû duïng ôû baø meï cho con buù coù theå gaây nhöõng taùc duïng phuï cho treû. 50 Söõa meï ñaõ ñöôïc khoa hoïc chöùng minh laø toát nhaát ñoái vôùi treû sô sinh. Caàn chuù yù ñeán moät yeáu toá aûnh höôûng ñeán vieäc cho con buù meï khi baø meï phaûi ñieàu trò baèng moät loaïi thuoác naøo ñoù. Söï baøi tieát cuûa moät loaïi thuoác vaøo söõa töï noù khoâng phaûi laø choáng chæ ñònh cuûa vieäc buù meï. Haàu heát caùc loaïi thuoác khoâng qua söõa sau khi phaân boá trong caùc moâ cuûa meï vaø sau khi bò baøi tieát moät phaàn. Nguy cô ngoä ñoäc thuoác cho treû ñöôïc caân nhaéc döïa vaøo nhöõng ñieåm sau: - Ñoäc tính cuûa thuoác. - Löôïng thuoác thaät söï treû uoáng vaøo, hôn laø moái lieân quan giöõa noàng ñoä thuoác trong söõa meï. - Ñaëc ñieåm döôïc ñoäng hoïc veà phaân boá - baøi tieát thuoác ôû treû sô sinh. - Ñoä nhaïy caûm cuûa treû ñoái vôùi thuoác, ñaëc bieät ôû treû sinh non hoaëc beänh naëng caàn ñieàu trò thuoác khaùc. - Thôøi gian söû duïng thuoác cuûa baø meï vaøi ngaøy sau sinh (Ví duï: Khaùng sinh) hoaëc keùo daøi (Thuoác ñoäng kinh). - Taàm quan troïng cuûa vieäc buù meï. - Kha û na êng cha me ï theo do õi ta ùc du ïng phu ï cu ûa thuo ác. Taát caû nhöõng yeáu toá treân phaûi ñöôïc xem xeùt khi quyeát ñònh tieáp tuïc cho treû buù meï hoaëc ngöng buù meï khi baø meï ñieàu trò thuoác. Coù quan ñieåm cho raèng, vieäc thay ñoåi thôøi gian buù meï, ñeå traùnh cho treû tieáp xuùc vôùi thuoác laø 51 khoâng thöïc teá, bôûi moãi cöõ buù trong ngaøy thöôøng caùch nhau 2 - 3 giôø. Vì vaäy, neáu do yeâu caàu phaûi uoáng thuoác ñeå ñieàu trò, baø meï neân döøng vieäc cho con buù moät thôøi gian nhaát ñònh. Trong thôøi gian ñoù, caàn chuù yù ñeán vieäc vaét söõa meï ñeå duy trì löôïng söõa ôû meï. Baø meï coù theå söû duïng laïi söõa cuûa chính mình ñeå naâng cao söùc khoûe. Ñoái vôùi loaïi thuoác haáp thu vaø baøi tieát cöïc nhanh nhö Paracetamol (Moät loaïi thuoác caûm soát thöôøng duøng vôùi nhieàu teân khaùc nhau nhö Acetaminophen, Pamin, Decolgen…), sau khi cho con buù, baø meï neân uoáng thuoác ngay ñeå traùnh cho treû nguy cô tieáp xuùc thuoác. Coøn ñoái vôùi haàu heát caùc thuoác, noàng ñoä ñænh cuûa thuoác ñaït ñeán ôû laàn buù meï sau ñoù. Theo baùc só Cam Ngoïc Phöôïng, Beänh vieän Nhi ñoàng thaønh phoá Hoà Chí Minh, ñeå hoã trôï cho vieäc caân nhaéc söû duïng loaïi thuoác naøo ôû baø meï ñang cho con buù, neân tham khaûo döõ kieän trong phaàn phaân loaïi döôùi ñaây: 1. Thuoác giaûm ñau vaø choáng vieâm - Paracetamol (Acetaminophen): Khoâng caàn ngöøng cho buù söõa meï. Baø meï neân uoáng thuoác ngay sau khi cho con buù, nhö vaäy treû seõ tieáp xuùc vôùi thuoác raát ít. - Aspirin: ÔÛ baø meï ñieàu trò thaáp khôùp vôùi lieàu 3 - 5g moät ngaøy, treû buù meï seõ coù nguy cô tieáp xuùc vôùi 52 thuoác ñaùng keå. Vì taùc duïng phuï cuûa Aspirin treân tieåu caàu vaø coù khaû naêng gaây hoäi chöùng Reye (Noân ra maùu, chaûy maùu cam…), neân ngöôøi ta khuyeân baø meï cho con buù khoâng neân uoáng Aspirin. - Ibuprofen, Naproxen: Khoâng coù baùo caùo veà taùc duïng phuï cuûa thuoác, thuoác khoâng vaøo söõa ôû soá löôïng lôùn, vì vaäy buù meï khoâng gaëp vaán ñeà gì. - Indomethacin: Coù theå gaây co giaät cho treû buù meï. Vì vaäy baø meï neân choïn löïa thuoác khaùc. - Prednison: Buù meï an toaøn ôû lieàu 20mg/ngaøy. ÔÛ lieàu cao hôn, neân cho treû buù boán giôø sau khi meï uoáng thuoác ñeå haïn cheá tieáp xuùc thuoác cho treû. 2. Thuoác choáng nhieãm truøng Haàu heát caùc thuoác khaùng sinh xuaát hieän trong söõa vôùi löôïng raát thaáp, do ñoù khoâng gaây ñoäc. Tuy nhieân, coù moät soá taùc duïng phuï khoâng lieân quan ñeán lieàu. Moät soá thuoác khoâng coù taùc duïng toaøn thaân, nhöng coù theå cho taùc duïng taïi choã, ví duï thay ñoåi vi khuaån chí ñöôøng ruoät vaø gaây tieâu chaûy. Ngoaøi ra, coù theå gaëp caùc phaûn öùng dò öùng nhö phaùt ban hoaëc soát. Laàn tieáp xuùc ñaàu tieân vôùi thuoác trong söõa coù theå gaây nhaïy caûm cho treû, daãn ñeán khaû naêng coù dò öùng ôû laàn tieáp xuùc sau. - Acyclovir: Thuoác coù aûnh höôûng ñeán lympho baøo trong maùu ngoaïi bieân. 53 - Amoxicillin, Ampicillin, Cefadroxil: Baø meï uoáng thuoác naøy khi cho con buù caàn theo doõi taùc duïng phuï nhö phaùt ban, tieâu chaûy. - Ciprofloxacin: Thuoác gaây beänh khôùp vaø aên moøn suïn ôû suùc vaät. Quinolon phaân boá trong söõa ôû noàng ñoä cao, do vaäy neân ngöng cho buù meï. - Chloramphenicol: Neân traùnh cho con buù trong khi ñieàu trò thuoác vaø toái thieåu möôøi hai giôø sau ngöng thuoác, vì coù nguy cô öùc cheá tuûy xöông. - Clindamycin: Coù baùo caùo treû ñi ngoaøi ra maùu khi buù meï ñang ñieàu trò Clindamycin. - Dicloxacillin: Ñaõ ñöôïc duøng ñieàu trò vieâm tuyeán vuù ôû baø meï vaø khoâng gaây taùc duïng phuï. - Ethambutol: Coù khaû naêng ñoäc cho maét treû, neân traùnh. - Gentamycin: Khoâng caàn thieát ngöng buù meï vì Aminoglycosid haáp thu keùm qua ruoät. - Isoniazid (INH): Choáng chæ ñònh buù meï do taùc duïng thuoác choáng ADN, thieáu maùu, vieâm gan. - Metronidazol: Choáng chæ ñònh do taùc duïng sinh ung thö. Caàn ngöøng söõa meï toái thieåu 12 - 48 giôø sau lieàu thuoác cuoái. 54 - Nalidixic acid, Nitrofurantoin: Meï ñieàu trò thuoác naøy khoâng neân cho treû thieáu G6PD buù meï vì nguy cô thieáu maùu taùn huyeát. - Vermox (Mebendazol): Coù theå laøm giaûm söõa meï. Neân ngöøng cho con buù meï 48 giôø sau lieàu cuoái. 3. Thuoác an thaàn - Diazepam (Valium): Meï uoáng thuoác Diazepam keùo daøi seõ gaây tình traïng li bì, suït caân cho treû sô sinh. - Pentobarbital: Meï uoáng thuoác naøy keùo daøi seõ gaây tình traïng nguû nhieàu ôû treû sô sinh. - Phenobarbital: Treû caàn ñöôïc theo doõi chuyeån hoùa gan, tình traïng li bì, phaûn xaï buù, phaùt ban. 4. Thuoác ñöôøng tieâu hoùa - Cimetidin: Choáng chæ ñònh vì taùc duïng choáng noäi tieát. - Metoclopramid: Theo doõi tình traïng li bì, roái loaïn tröông löïc ôû treû. Meï neân traùnh duøng thuoác naøy khi cho con buù. 5. Thuoác choáng dò öùng - Chlorpheniramin: Theo doõi tình traïng li bì, phaûn xaï buù. 55 6. Thuoác chöõa beänh ñöôøng hoâ haáp - Terbutalin (Bricanyl), Theophylin: Theo do õi nhanh nhòp tim va ø kích thích cu ûa tre û. 7. Thuoác noäi tieát - Thuoác khaùng giaùp: Iodin choáng chæ ñònh buù meï vì phaûn öùng dò öùng, phaùt ban, böôùu giaùp ôû treû do thuoác öùc cheá tuyeán giaùp. - Thuoác chöõa tieåu ñöôøng Tolbutamid: Choáng chæ ñònh buù meï do aûnh höôûng Insulin ôû treû. 8. Thuoác khaùc - Atropin: ÖÙc cheá baøi tieát söõa vaø nguy cô ngoä ñoäc Atropin. Neân traùnh duøng thuoác naøy khi treû ñang buù meï. - Azathiopin: Choáng chæ ñònh do ñoäc vaø khaû naêng gaây ung thö cho treû. - Ergotamin: Choáng chæ ñònh buù meï do taùc duïng phuï gaây noân, tieâu chaûy, roái loaïn veà tim maïch hoaëc co giaät. Neáu caàn ñieàu trò Migrain (ñau nöûa ñaàu), phaûi traùnh cho treû buù 48 giôø sau khi meï uoáng thuoác naøy. 56 NHÖÕNG THUOÁC AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN BAØI TIEÁT SÖÕA 1 Moät soá loaïi thuoác coù theå laøm taêng hoaëc giaûm löôïng tieát söõa ôû caùc baø meï nuoâi con buù. 1. Thuoác laøm taêng tieát söõa meï Bình thöôøng, söï toång hôïp vaø baøi tieát söõa meï ñöôïc ñieàu hoøa vaø kieåm soaùt chuû yeáu thoâng qua Prolactin, moät hormon ñöôïc baøi tieát töø tuyeán yeân. Vieäc taêng tieát söõa meï ñöôïc ñieàu khieån qua hormon cuûa tuyeán yeân coù teân goïi laø Prolactin. Vieäc taêng noàng ñoä Prolactin trong maùu laø yeáu toá quyeát ñònh söï baøi tieát söõa. Haàu heát caùc taùc ñoäng cuûa thuoác ñoái vôùi quaù trình tieát söõa ñeàu thöïc hieän thoâng qua hormon naøy. Noàng ñoä cuûa hormon naøy thöôøng taêng cao nhaát trong hai tuaàn ñaàu sau ñeû, sau ñoù giaûm daàn vaø trôû veà möùc bình thöôøng sau saùu thaùng. 2. Nhöõng thuoác kích thích tieát söõa Moät soá thuoác öùc cheá caùc thuï caûm theå Dopamin ôû vuøng döôùi ñoài nhö Metoclopramid, Domperidon, Risperidon hoaëc caùc daãn xuaát cuûa nhoùm Phenothiazin coù theå gaây taêng tieát Prolactin töø tuyeán yeân vaø kích thích vieäc taïo söõa. 1. Theo baùo: Söùc khoûe & Ñôøi soáng. 57 Metoclopramid vaø Domperidon laø hai loaïi thuoác ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát cho muïc ñích naøy. Metoclopramid vôùi lieàu thöôøng söû duïng laø 10 - 15mg, ba laàn moãi ngaøy, laøm taêng roõ reät löôïng söõa baøi tieát, moät soá tröôøng hôïp coù theå taêng gaáp ñoâi. Löôïng thuoác ñöôïc baøi tieát qua söõa raát nhoû, thöôøng khoâng ñuû ñeå gaây aûnh höôûng ñoái vôùi treû. Caùc taùc duïng phuï hay gaëp nhaát ñoái vôùi baø meï laø bieåu hieän traàm caûm vaø co thaét daï daøy. Domperidon cuõng laø moät thuoác kích thích baøi tieát Prolactin nhöng an toaøn hôn so vôùi Metoclopramid vì khoâng qua haøng raøo maùu naõo, do ñoù khoâng coù caùc taùc duïng phuï ôû heä thaàn kinh. Moät soá nghieân cöùu gaàn ñaây cho thaáy, Domperidon coù theå laøm taêng theå tích söõa khoaûng 44,5% sau baûy ngaøy, noàng ñoä cuûa thuoác trong söõa cuõng raát nhoû (khoaûng 1,2 nanogam/ml). Hieän nay, Domperidon laø thuoác ñöôïc öa duøng nhaát cho muïc ñích laøm taêng tieát söõa. Caùc daãn xuaát cuûa nhoùm Phenothiazin cuõng coù taùc duïng öùc cheá thuï theå Dopamin nhöng do coù nhieàu taùc duïng phuï (nhö gaây buoàn nguû, khoâ mieäng, run chaân tay…) neân ít ñöôïc söû duïng ñeå kích thích taêng tieát söõa. Moät ñieàu caàn löu yù laø caùc thuoác öùc cheá thuï theå Dopamin chæ coù hieäu quaû taêng tieát söõa ôû moät soá ngöôøi coù noàng ñoä Prolactin thaáp, nhöõng ngöôøi coù noàng ñoä Prolactin lôùn hôn 100 nanogam/ml thöôøng khoâng ñaùp öùng vôùi nhoùm thuoác naøy. 58 Neáu löôïng söõa khoâng taêng leân sau moät tuaàn söû duïng, caùc thuoác kích thích tieát söõa neân ñöôïc ngöøng laïi. Vieäc ngöøng caùc thuoác naøy neân ñöôïc tieán haønh töø töø, traùnh ngöøng ñoät ngoät vì coù theå gaây maát söõa. 3. Nhöõng thuoác gaây öùc cheá tieát söõa Moät soá thuoác nhö Estrogen, Testosteron, Progestin, Pseudoephedrin vaø caùc daãn xuaát ergot nhö Bromocriptin, Ergotamin, Cabergolin ñöôïc ghi nhaän coù khaû naêng gaây maát söõa ôû ngöôøi do laøm giaûm baøi tieát Prolactin töø tuyeán yeân hoaëc öùc cheá hoaït tính cuûa hormon naøy treân caùc moâ taïo söõa. Estrogen, moät loaïi noäi tieát toá nöõ thöôøng duøng trong caùc vieân traùnh thai, coù khaû naêng öùc cheá maïnh meõ söï tieát söõa ôû moät soá baø meï nhaïy caûm vôùi thuoác. Caùc nghieân cöùu laâm saøng cho thaáy löôïng söõa bò giaûm roõ reät neáu caùc baø meï naøy söû duïng Estrogen sôùm ngay sau khi sinh. Söï thay ñoåi naøy coù theå dieãn ra nhanh hoaëc chaäm, moät soá tröôøng hôïp chæ ñöôïc phaùt hieän khi ñaõ coù thay ñoåi roõ reät. Progestin cuõng laø moät thaønh phaàn cuûa thuoác traùnh thai coù theå gaây maát söõa ôû moät soá phuï nöõ duøng thuoác naøy quaù sôùm sau khi sinh, nhöng nguy cô naøy thaáp hôn nhieàu so vôùi Estrogen. Vì vaäy, caùc baø meï ñang cho con buù neân tìm phöông phaùp traùnh thai khaùc ñeå khoâng bò aûnh höôûng ñeán vieäc tieát söõa. Khi coù nhu caàu traùnh 59 thai, caùc baø meï ñang nuoâi con baèng söõa meï neân söû duïng caùc vieân traùnh thai coù chöùa duy nhaát Progestin lieàu thaáp. Hoaëc toát nhaát laø khoâng duøng thuoác traùnh thai. Moät soá daãn xuaát ergot coù theå gaây giaûm noàng ñoä Prolactin trong maùu vaø do ñoù gaây giaûm tieát söõa. Bromocriptin, moät daãn xuaát ergot thöôøng söû duïng trong ñieàu trò Parkinson vaø u tuyeán vuù cuõng raát coù hieäu quaû trong vieäc giaûm cöông söõa vaø öùc cheá tieát söõa. Cabergolin, moät daãn xuaát ergot môùi hôn coù taùc duïng töông ñöông Bromocriptin nhöng ít taùc duïng phuï hôn. Lieàu 1mg Cabergolin söû duïng sôùm ngay sau sinh hoaëc 0,25mg x 2 laàn moãi ngaøy trong hai ngaøy seõ öùc cheá hoaøn toaøn vieäc tieát söõa. Caùc nghieân cöùu trong phoøng thí nghieäm gaàn ñaây cho thaáy, Pseudoephedrin, moät thuoác coù taùc duïng giaûm phuø neà cuoáng muõi vaø choáng ngheït muõi cuõng coù theå gaây öùc cheá tieát söõa. CAÙC THUOÁC CAÀN DUØNG THAÄN TROÏNG KHI NGÖÔØI MEÏ ÑANG CHO CON BUÙ Thuoác thöôøng coù nhöõng taùc duïng phuï khoâng mong muoán. Theo caùc nhaø khoa hoïc Niu Dilaân, moät soá thuoác caàn thaän troïng khi söû duïng cho ngöôøi meï ñang nuoâi con baèng söõa meï: 60 1. Caùc thuoác giaûm ñau Khoâng duøng Aspirin do Aspirin coù theå gaây hoäi chöùng Reye cho con, vôùi caùc bieåu hieän nhö xuaát huyeát döôùi da, ñaùi ra maùu, chaûy maùu cam. 2. Caùc thuoác khaùng sinh + Khoâng neân duøng Tetracyclin do coù theå laøm öùc cheá söï phaùt trieån cuûa xöông, laøm hoûng vaø bieán maøu men raêng. + Khoâng duøng Fluoroquinolon vì coù theå gaây beänh khôùp. + Khoâng duøng Sulfonamid cho meï khi con bò vaøng da baåm sinh. 3. Caùc thuoác choáng ñoâng maùu Caàn cho beù kieåm tra xeùt nghieäm maùu xaùc ñònh thôøi gian Prothrombin cho beù tröôùc khi duøng cho meï. 4. Caùc thuoác choáng dò öùng (Khaùng histamin) Nhö xiroâ Phenergan, Theùraleøn… caàn theo doõi taùc duïng an thaàn vaø kích thaàn ôû treû khi meï duøng. 5. Thuoác an thaàn Nhö Seduxen, Diazepam… khi duøng cho meï coù theå gaây tích luyõ laâu daøi ôû con coøn ñang buù meï, laøm treû nguû lòm, löôøi buù, suùt caân… 61 6. Caùc thuoác Corticoid Nhö Dexamethason, Presnisolon… neáu meï duøng coù theå gaây taêng tieát dòch vò ôû treû em, kích thích thaàn kinh cuûa treû. 62 PHAÀN BOÁN DUØNG THUOÁC ÔÛ NGÖÔØI CAO TUOÅI THUOÁC VÔÙI NGÖÔØI CAO TUOÅI Ngöôøi ta thaáy raèng hieäu quaû söû duïng thuoác ôû ngöôøi cao tuoåi giaûm ñi do nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau: coâng suaát tim giaûm 1% moãi naêm sau 30 tuoåi, daãn ñeán giaûm löôïng maùu tuaàn hoaøn ñeán caùc cô quan trong cô theå, laøm thay ñoåi döôïc ñoäng hoïc cuûa thuoác. ÔÛ ngöôøi cao tuoåi, do hoaït ñoäng cuûa heä tieâu hoaù bò giaûm suùt do vaäy coù theå daãn ñeán tình traïng thuoác haáp thu chaäm vaø keùm, aûnh höôûng ñeán hieäu quaû ñieàu trò. Khoái löôïng cô baép vaø löôïng nöôùc trong cô theå giaûm trong khi löôïng môõ taêng laøm thay ñoåi söï phaân boá cuûa thuoác trong cô theå. Ñieàu ñoù coù theå laøm thaûi tröø thuoác chaäm. Coù thuoác taäp trung trong maùu cao laøm taêng hoaït tính cuûa thuoác, ñoàng thôøi cuõng laøm taêng ñoäc tính cuûa thuoác daãn ñeán tai bieán. Do chöùc naêng gan keùm daàn, aûnh höôûng ñeán chöùc naêng thaûi ñoäc cuûa thuoác ôû gan. Chöùc naêng thaän giaûm laøm giaûm khaû 63 naêng thaûi tröø thuoác qua ñöôøng tieåu tieän, gaây haäu quaû laøm tích luyõ thuoác trong cô theå keùo daøi deã gaây ngoä ñoäc thuoác. Coå nhaân coù caâu “Thuoác laø con dao hai löôõi”. Beân caïnh taùc duïng ñieàu trò, taát caû caùc thuoác coøn coù taùc duïng phuï. Ñaây laø ñieàu khoâng mong muoán, coù theå gaây taùc haïi khoâng löôøng. Ngay caû thuoác boå, neáu söû duïng khoâng ñuùng caùch cuõng coù theå gaây haïi cho ngöôøi söû duïng. Moät soá nguyeân nhaân daãn ñeán taêng tyû leä tai bieán do duøng thuoác ôû ngöôøi cao tuoåi: + Do ngöôøi cao tuoåi thöôøng maéc moät hay nhieàu beänh maïn tính “Laõo nhaân ña beänh”. Vì vaäy khi chöõa beänh thöôøng phaûi duøng nhieàu loaïi thuoác cuøng moät luùc. Söï töông taùc giöõa caùc thuoác vaø caùc taùc duïng phuï cuûa noù deã gaây caùc tai bieán do duøng thuoác. Moät soá thuoác duøng chung vôùi thuoác trò ñaùi ñöôøng coù theå gaây haï ñöôøng huyeát ñeán möùc nguy hieåm. + Taùc duïng phuï cuûa caùc thuoác, choáng chæ ñònh cuûa moät thuoác ñang duøng coù theå laøm naëng theâm hoaëc gaây tai bieán cho beänh khaùc keøm theo. Ví duï nhö duøng thuoác chöõa ñau khôùp coù theå laøm beänh vieâm loeùt daï daøy taù traøng naëng theâm hoaëc gaây chaûy maùu daï daøy, thuûng daï daøy. + Tuoåi taùc laøm aûnh höôûng ñeán quaù trình haáp thu, phaân boá, chuyeån hoaù, thaûi tröø thuoác trong cô theå. + Do nhö õng thay ño åi sinh ly ù ô û ngöô øi cao 64 tuo åi thöô øng la øm ta êng no àng ño ä thuo ác mo ät ca ùch ba át thöô øng. + Söï ñaùp öùng döôïc lyù cuûa thuoác ñoái vôùi ngöôøi cao tuoåi coù theå gaây nhöõng phaûn öùng baát ngôø vaø khoâng coù lôïi ñoái vôùi cô theå. Ngöôøi ta nhaän thaáy raèng taàn soá ñoäc haïi cuûa thuoác xaûy ra nhieàu hôn baûy laàn ôû löùa tuoåi 70 - 79 tuoåi so vôùi löùa tuoåi 20 - 29 tuoåi. Vì nhöõng lyù do treân, vieäc xaùc ñònh lieàu löôïng vaø khoaûng caùch duøng thuoác ôû ngöôøi cao tuoåi cuõng caàn phaûi ñöôïc caân nhaéc. Nhieàu loaïi thuoác nhö khaùng sinh Streptomyxin, thuoác trôï tim,.. caàn giaûm lieàu ôû ngöôøi cao tuoåi. Ngöôøi ta khuyeân raèng ôû ngöôøi treân 60 tuoåi chæ neân söû duïng baèng moät nöûa lieàu duøng cho ngöôøi lôùn. ÔÛ ngöôøi cao tuoåi, neân thaän troïng khi duøng caùc thuoác lôïi tieåu, thuoác nhuaän traøng, thuoác gaây noân, thuoác laøm taêng huyeát aùp. Söû duïng thuoác lôïi tieåu khoâng ñuùng caùch gaây roái loaïn nöôùc vaø ñieän giaûi coù theå nguy hieåm ñeán tính maïng. Thuoác nhuaän traøng, thuoác taåy xoå duøng quaù lieàu cuõng gaây roái loaïn nöôùc ñieän giaûi neân raát nguy hieåm. NHÖÕNG ÑIEÀU NGÖÔØI CAO TUOÅI CAÀN LÖU YÙ KHI SÖÛ DUÏNG THUOÁC Caùc thoáng keâ y hoïc cho thaáy, coù ñeán 61% nhöõng ngöôøi treân 65 tuoåi ôû Phaùp phaûi thöôøng 65 xuyeân duøng thuoác. Tuoåi caøng cao thì soá löôïng thuoác duøng caøng lôùn, ñoù laø chöa keå nhöõng thuoác beänh nhaân töï yù mua duøng, khoâng qua baùc só keâ ñôn. Vì theá, ngöôøi ta thaáy nhöõng tai bieán veà söû duïng thuoác xaûy ra ôû ngöôøi treân 60 tuoåi chieám tyû leä cao hôn ôû ngöôøi treû tuoåi, cöù hai möôi ngöôøi cao tuoåi duøng thuoác thì coù 1 - 2 ngöôøi bò tai bieán. Vì nhöõng lyù do treân, ngöôøi cao tuoåi khi söû duïng thuoác vôùi muïc ñích baûo veä, taêng cöôøng söùc khoûe hay chöõa beänh caàn chuù yù: Söû duïng thuoác caàn theo chæ daãn cuûa thaày thuoác. Khoâng töï yù duøng thuoác. Khoâng neân nghe lôøi maùch baûo cuûa ngöôøi khaùc maø duøng thuoác khoâng coù yù kieán höôùng daãn cuûa thaày thuoác, do cuøng moät beänh coù nhieàu caùch ñieàu trò khaùc nhau phuø hôïp vôùi töøng ngöôøi. Thuoác thöôøng coù taùc duïng phuï, moät soá thuoác coù theå gaây nhöõng taùc duïng nhö haï huyeát aùp khi ñöùng, traàm uaát, taùo boùn, luù laãn, taâm thaàn phaân lieät. Khi duøng thuoác, neáu coù bieåu hieän baát thöôøng caàn thoâng baùo cho thaày thuoác. Caàn hoûi thaày thuoác caùch söû duïng thuoác moät caùch cuï theå: uoáng tröôùc hoaëc sau böõa aên, duøng buoåi saùng hay buoåi toái,.. vaø caùc taùc duïng phuï cuûa thuoác. Khi duøng thuoác caàn xem haïn duøng, chaát löôïng cuûa thuoác. Khoâng söû duïng thuoác quaù haïn, thuoác coøn haïn nhöng ñaõ keùm phaåm chaát: ñoâng voùn, keát tuûa, laéng caën, nöùt vôõ. 66 Chæ neân duøng nöôùc loïc, nöôùc soâi ñeå nguoäi ñeå uoáng thuoác. Khoâng neân uoáng thuoác baèng nöôùc cheø, nöôùc hoa quaû. Moät soá thuoác neáu uoáng röôïu seõ laøm taêng ñoäc tính nhö caùc thuoác an thaàn, thuoác nguû. Ngöôøi giaø trí nhôù giaûm suùt, con chaùu caàn giuùp ñôõ ngöôøi giaø uoáng thuoác theo höôùng daãn cuûa thaày thuoác. Neân goùi thuoác thaønh töøng goùi nhoû ñeå uoáng trong ngaøy. Ví duï nhö ngaøy caàn uoáng ba laàn (saùng, tröa, toái) thì caàn goùi caùc loaïi thuoác thöôøng duøng thaønh ba goùi, ghi roõ saùng, tröa, toái ñeå traùnh nhaàm laãn. Khoâng neân uoáng cuøng luùc nhieàu thöù thuoác. Neáu caàn phaûi uoáng nhieàu loaïi thuoác do yeâu caàu ñieàu trò, caàn chia ra uoáng nhieàu laàn trong ngaøy. Khi ñang uoáng thuoác Ñoâng y, coù neân uoáng theâm thuoác Taây y khoâng? Veà nguyeân taéc coù theå phoái hôïp thuoác Taây y vaø thuoác Ñoâng y nhö hai muõi teân baén cuøng moät ñích. Nhöng phaûi coù chæ ñònh cuûa thaày thuoác. Thuoác saéc Ñoâng y thöôøng coù nhieàu tanin vaø alcaloid,.. coù theå töông taùc vôùi thuoác Taây. Vì vaäy khi caàn phoái hôïp thì neân duøng rieâng bieät hai loaïi thuoác treân. Khoâng uoáng ngay cuøng moät luùc. Xu höôùng theá giôùi ngaøy nay ñang quay trôû laïi vôùi thuoác thaûo moäc. Daân ta coù truyeàn thoáng chöõa beänh baèng thuoác Ñoâng y: “Nam döôïc trò Nam nhaân”, vì vaäy neân söû duïng thuoác Ñoâng y phoøng vaø chöõa beänh, vöøa coù hieäu quaû cao, giaù thaønh laïi 67 haï so vôùi thuoác Taây. Thuoác Ñoâng y coù ñaëc ñieåm deã haáp thu, ít ñoäc tính hôn thuoác Taây. Neân phoái hôïp y thöïc trò ñeå phoøng vaø chöõa beänh. Nhieàu loaïi thöïc phaåm cuõng laø vò thuoác coù giaù trò trong phoøng vaø ñieàu trò beänh. Neáu bieát caùch vaän duïng seõ naâng cao ñöôïc söùc khoeû baèng chính nhöõng thöùc aên thoâng thöôøng haøng ngaøy. 68 PHAÀN NAÊM THUOÁC VÔÙI TREÛ EM LÔØI KHUYEÂN KHI SÖÛ DUÏNG THUOÁC CHO TREÛ EM Döïa vaøo cheá ñoä nuoâi döôõng, söï phaùt trieån veà theå löïc vaø trí naõo cuûa treû em, ngöôøi ta phaân chia treû em theo caùc nhoùm tuoåi sau ñaây: Tre û sô sinh, tre û co øn bu ù sö õa: khoa ûng mo ät naêm tuoåi. Treû tröôùc tuoåi ñi hoïc: töø moät ñeán naêm tuoåi. Treû ôû tuoåi ñi hoïc: töø naêm ñeán möôøi hai tuoåi. Treû ôû tuoåi thieáu nieân: töø möôøi hai ñeán möôøi laêm tuoåi. Cô theå cuûa treû em qua caùc löùa tuoåi chöa phaùt trieån ñaày ñuû, thöïc chaát laø chöa tröôûng thaønh. Heä thoáng chöùc naêng veà chuyeån hoùa cuûa caùc cô quan noùi chung chöa phaùt trieån ñaày ñuû. Moät ñöùa treû khoâng theå laø moät ngöôøi lôùn coù caân naëng thaáp: Treû em coù ñaëc ñieåm sinh lyù rieâng, heä thaàn kinh, tim maïch, hoâ haáp chöa hoaøn chænh, 69 ñang trong giai ñoaïn phaùt trieån do vaäy vieäc söû duïng thuoác ôû treû em caàn heát söùc thaän troïng. Trong quaù trình ñieàu trò, neáu coù bieåu hieän baát thöôøng caàn thoâng baùo cho thaày thuoác ñeå ñieàu chænh lieàu löôïng hoaëc thay theá thuoác ñang duøng nhaèm ñaït hieäu quaû ñieàu trò toát nhaát. Treû em voán baûn tính toø moø, ham tìm hieåu theá giôùi xung quanh vì vaäy khoâng neân ñeå thuoác trong taàm tay treû. Nhieàu tröôøng hôïp tai bieán ñaùng tieác do treû uoáng thuoác do ngöôøi lôùn baát caån ñeå thuoác trong taàm tay treû. ÔÛ treû em cuõng neân phoái hôïp y thöïc trò ñeå phoøng vaø chöõa beänh. Nhieàu loaïi thöïc phaåm cuõng laø vò thuoác coù giaù trò trong phoøng vaø ñieàu trò beänh. Coù nhieàu loaïi thuoác deã gaây taùc haïi ôû treû em nhö caùc loaïi tinh daàu ñöôïc khuyeân khoâng neân söû duïng cho treû nhoû do coù theå gaây ngöøng tim ôû treû döôùi naêm tuoåi. Do vaäy, nhöõng cheá phaåm coù chöùa tinh daàu nhö cao xoa, daàu xoa,.. khoâng neân duøng cho treû em. Thuoác choáng chæ ñònh vaø thaän troïng khi duøng cho treû em Caùc thuoác coù cheá phaåm cuûa thuoác phieän: Opizoic, Giaûm thoáng, Codein. Nhöõng thuoác naøy coù theå gaây öùc cheá hoâ haáp ôû treû nhoû. Aspirin laø moät loaïi thuoác giaûm ñau, haï soát, choáng vieâm raát thoâng duïng. Tuy nhieân, caùc nhaø khoa hoïc khuyeân khoâng neân söû duïng cho treû khi bò soát do virus do coù theå gaây töû vong. 70 Thuoác lôïi tieåu, thuoác taåy, thuoác gaây noân: treû em coù theå chòu ñöïng ñöôïc moät soá loaïi thuoác hôn ngöôøi lôùn so vôùi caân naëng nhö thuoác nguû, thuoác meâ, Atropin,.. nhöng laïi raát nhaïy caûm vôùi caùc thuoác gaây maát nöôùc ñieän giaûi cho cô theå nhö caùc thuoác taåy, thuoác gaây noân. Caùc thuoác boâi ngoaøi da gaây kích thích maïnh cho da treû cuõng caàn traùnh khoâng neân söû duïng, nhö BSI, coàn Iod. Moät soá ñieàu caàn löu yù khi duøng thuoác cho treû nhoû - Khoâng neân ñeå treû naèm ngöûa hoaøn toaøn khi cho uoáng thuoác, neân naèm hôi doác taïo goùc 45o so vôùi maët phaúng naèm ngang. Khoâng neân boùp muõi treû ñeå ñoå thuoác. - Neáu treû bò noân möûa ngay sau khi uoáng thuoác, coù theå cho uoáng lieàu khaùc thay theá lieàu maát ñi do noân. Nhöng neáu treû noân möûa sau möôøi phuùt hoaëc hôn sau khi uoáng thuoác, khoâng neân cho uoáng lieàu buø thay theá vì thuoác coù theå ñaõ ñöôïc haáp thu. Neáu treû bò noân möûa nhieàu, neân baùo cho baùc só bieát ñeå duøng daïng thuoác khaùc. - Ñoái vôùi treû em, ñaëc bieät laø treû sô sinh, do thaän loïc keùm hieäu quaû neân nguy cô ngoä ñoäc thuoác gia taêng, caùc heä thoáng thaûi chaát ñoäc chöa hoaøn chænh neân quaù trình thaûi tröø chaäm vaø deã gaây tai bieán. Lieàu duøng thuoác tính theo mg/kg ñöôïc ñieàu chænh theo tuoåi, theo tình traïng beänh nhi vaø töøng loaïi thuoác. 71 - Neân haïn cheá tieâm baép vì gaây ñau cho treû. Khi duøng thuoác daøi ngaøy, neân duøng caùc loaïi thuoác khoâng coù ñöôøng. Khoâng neân hoøa thuoác vaøo söõa cho treû uoáng vì coù theå thuoác töông taùc vôùi söõa vaø treû coù theå uoáng thuoác khoâng ñuû lieàu neáu khoâng uoáng heát söõa. CAÙCH TÍNH LIEÀU LÖÔÏNG THUOÁC DUØNG CHO TREÛ EM Lieàu löôïng thuoác söû duïng cho treû thöôøng ñöôïc tính döïa vaøo ñaëc tính sinh hoïc cuûa treû, tuoåi hoaëc theå troïng. - Dö ïa theo ño ä tuo åi, lie àu du øng thuo ác cho tre û nhö sau: Tuoåi Lieàu ngöôøi lôùn Döôùi 6 thaùng 1/40 lieàu ngöôøi lôùn 6 thaùng - 12 thaùng 1/20 lieàu ngöôøi lôùn 12 thaùng - 2 tuoåi 1/8 lieàu ngöôøi lôùn 2 tuoåi - 4 tuoåi 1/6 lieàu ngöôøi lôùn 4 tuoåi - 12 tuoåi 1/3 lieàu ngöôøi lôùn 12 tuoåi - 14 tuoåi 1/2 lieàu ngöôøi lôùn 14 tuoåi - 18 tuoåi 3/4 lieàu ngöôøi lôùn Moät caùch tính lieàu ñôn giaûn hôn laø moãi tuoåi ñöôïc tính baèng 1/20 lieàu ngöôøi lôùn. - Döïa vaøo caân naëng cuûa treû, lieàu duøng thuoác cho treû nhö sau: 72 Tuoåi Caân naëng (kg) Phaàn traêm lieàu ngöôøi lôùn 1 thaùng 3,4 12,5% 2 thaùng 4,2 14,5% 3 thaùng 5.6 18,0% 6 thaùng 7.7 22,0% 1 naêm 10.0 25,0% 3 naêm 14.0 33,0% 7 naêm 23.0 50,0% 12 naêm 37.0 75,0% Ngöôøi lôùn 68.0 100,0% Caùc taøi lieäu ñeàu khuyeân duøng lieàu cho treû em tính theo caân naëng cuûa cô theå vì tính theo tuoåi coù theå khoâng chính xaùc. Theo taøi lieäu cuûa Phaùp coù theå tính lieàu duøng cho treû em theo phaùc ñoà sau ñaây cuõng tieän lôïi maø khoâng nguy hieåm: 10 - 12 tuoåi duøng 1/2 lieàu ngöôøi lôùn. 5 - 10 tuoåi duøng 1/4 lieàu ngöôøi lôùn. 2 - 5 tuoåi duøng 1/8 lieàu ngöôøi lôùn. CHO TREÛ UOÁNG THUOÁC NHÖ THEÁ NAØO? Cho treû em uoáng thuoác nhö theá naøo cho ñuùng, ñaëc bieät laø vôùi treû nhoû. Chaéc chaén ñaây laø moät caâu hoûi cuûa nhieàu baø meï treû. Trong thöïc teá khoâng ít baø meï maéc sai laàm trong vieäc naøy. 73 Coù nhieàu caùch cho treû uoáng thuoác: - Duøng thìa boùn thuoác cho treû Ñaây laø caùch ñöôïc söû duïng khi thuoác ôû daïng loûng, thuoác boät ñaõ hoaø tan trong nöôùc. Baïn coù theå beá beù ôû tö theá nöûa naèm nöûa ngoài, khoâng neân ñeå beù naèm deã gaây saëc thuoác. Duøng thìa con muùc thuoác ñaët vaøo moâi döôùi cuûa treû, ñeå beù töï muùt hoaëc ñoå daàn vaøo cho beù nuoát heát phaàn thuoác coøn laïi. - Duøng oáng huùt ñeå nhoû gioït cho treû uoáng thuoác Neáu khoâng coù duïng cuï naøy, baïn coù theå söû duïng ngay moät bình thuoác nhoû maét hay nhoû muõi baèng nhöïa ñeå söû duïng thay theá cuõng raát toát. Huùt thuoác vaøo bình hoaëc oáng huùt, ñaët ñaàu oáng huùt vaøo moâi treû vaø boùp oáng ñeå ñaåy thuoác vaøo. Khoâng neân duøng oáng nhoû gioït vôùi treû quaù nhoû, coù theå gaây saëc thuoác. Vôùi treû lôùn ñaõ coù raêng khoâng neân cho treû uoáng baèng oáng thuyû tinh maø neân duøng oáng nhöïa. - Cho beù muùt ngoùn tay Neáu beù khoâng chòu uoáng thuoác, baïn coù theå söû duïng caùch sau: Röûa saïch tay, duøng moät ngoùn tay cho vaøo mieäng treû, treû seõ coù phaûn xaï muùt ngoùn tay nhö ñang ñöôïc buù vaäy. Tieáp ñoù, nhuùng ngoùn tay vaøo coác thuoác ñaõ ñöïng ñuû lieàu thuoác, cho vaøo mieäng treû cho beù muùt, cöù nhö theá cho treû muùt heát phaàn thuoác coøn laïi. - ÔÛ treû lôùn hôn, coù theå cho treû uoáng thuoác baèng caùch ñoäng vieân treû, duøng hoa quaû, keïo cho 74 beù aên ngay sau khi uoáng thuoác ñeå traùnh muøi vò khoù chòu cuûa thuoác. - Vôùi thuoác coù muøi khoù chòu, neân ñeå nguyeân vieân thuoác cho treû uoáng, haõy noùi beù töï bòt muõi maø uoáng thuoác. Neân nhôù raèng khoâng neân bòt muõi treû maø ñeå treû töï giaùc laøm vieäc ñoù, traùnh cöôõng eùp treû coù theå laøm saëc thuoác. Neáu laø thuoác daïng loûng, ôû treû lôùn coù theå duøng thìa ñoå vaøo phía sau cuoáng löôõi, laø nôi thuoác khoâng gaây muøi vò maïnh nhö ôû ñaàu löôõi do coù ít ñaàu muùt thaàn kinh vò giaùc hôn. - Caùc thuoác daïng boät mòn,.. neân hoaø tan cho treû uoáng. Tuyeät ñoái khoâng cho treû uoáng boät vì deã gaây saëc thuoác, beù seõ hít phaûi boät thuoác gaây vieâm phoåi. TAI BIEÁN DO THUOÁC ÔÛ TREÛ EM Thuoác vaøo cô theå treû em khoâng ñöôïc chuyeån hoùa deã nhö ôû ngöôøi lôùn. Ngay caû vôùi moät soá thuoác thöôøng duøng nhö Aspirin, Theophylin, Digitalin v.v...lieàu ñieàu trò raát caän keà vôùi lieàu gaây ñoäc. Ñoái vôùi treû sô sinh Coù moät soá thuoác caám söû duïng hoaëc phaûi duøng heát söùc caån thaän, khoân ngoan neáu thöïc söï caàn duøng ñeå ñieàu trò cho moät soá tröôøng hôïp cuï theå. 75 Chloramphenicol coù phaûn öùng phuï raát naëng khi duøng cho treû em nhö coù khaû naêng gaây thieáu maùu baát saûn (Aplastic anemia), tuy hieám gaëp (1/50.000 tröôøng hôïp nhöng raát naëng); laøm suy tuûy xöông vôùi lieàu cao cho treû em; laøm giaûm tieåu caàu, giaûm baïch caàu. Tetracyclin coù phaûn öùng phuï ñoái vôùi treû em nhö laøm vaøng men raêng khi duøng thuoác trong thaùng thöù hai vaø thöù ba cuûa thai kyø vaø trong ba thaùng ñaàu cuûa treû sô sinh. Treû em töø thaùng thöù ba ñeán taùm tuoåi maø söû duïng thuoác naøy vaãn bò vaøng men raêng. Ngoaøi ra coøn phaûn öùng phuï khaùc veà tieâu hoùa vaø chöùc naêng thaän, gaây roái loaïn tieàn ñình, tuy hieám gaëp nhöng raát coù haïi cho söùc khoûe treû em. Noùi chung, ñoái vôùi treû em khoâng neân duøng Tetracyclin. Sulfamid deã bò phaûn öùng phuï vaø dò öùng nhö soát, noåi maån ñoû ôû treû em. Keå caû saûn phuï saép sinh con cuõng khoâng neân duøng. Penicillin khi duøng phaûi thöû phaûn öùng caån thaän vì deã bò dò öùng, thaäm chí gaây cheát ngöôøi. Khoâng neân duøng thuoác naøy cho treû em ôû nhaø vì thieáu ñieàu kieän caáp cöùu khi caàn. Tai bieán ñieàu trò do thuoác gaây ra cho treû em caùc löùa tuoåi khaùc nhau Noùi chung ñoái vôùi treû em, duøng baát cöù thuoác gì quaù lieàu ñeàu coù khaû naêng gaây phaûn öùng phuï baát lôïi, coù khi nguy hieåm. Coù moät soá thuoác coù theå 76 gaây tai bieán ñieàu trò khi duøng cho treû em. Nhöõng tai bieán naøy thöôøng xaûy ra laø do thuoác duøng quaù lieàu, hoaëc ñoâi khi cuõng do baøi xuaát khoù khaên caùc thuoác hoaëc caùc chaát chuyeån hoùa cuûa thuoác trong cô theå. - Ñoái vôùi thuoác khaùng sinh Tai bieán veà tieâu hoùa thöôøng gaëp nhö vieâm ruoät, coù khi raát naëng. Thuoác Aureomycin vaø caùc Cyclin uoáng hay gaây ra bieán chöùng naøy, cuõng coù khi do caû Penicillin, Streptomycin nhöng hieám gaëp hôn. Treû coù theå bò vieâm daï daøy, thöïc quaûn khi duøng thuoác lieàu cao. Ví duï, treû coù theå maéc hoäi chöùng keùm haáp thu keùo daøi do duøng thuoác Neomycin lieàu cao, keùo daøi. - Tai bieán veà thaàn kinh Xaûy ra hoäi chöùng tieàn ñình khi duøng thuoác Streptomycin, Gentamycin lieàu cao baèng ñöôøng tieâm. Tai bieán veà thaàn kinh taâm thaàn khi duøng thuoác ñieàu trò lao nhö Rimifon (INH), Trecator,.. gaây traïng thaùi traàm caûm; Cycloserin gaây traàm caûm, lo aâu. Tai bieán veà naõo do tieâm vaøo tuûy soáng coù theå gaây co giaät. Thuoác coù khaû naêng gaây ra tai bieán veà naõo laø Penicillin, Kanamycin, Gentamycin lieàu cao. - Tai bieán veà thaän Coù theå gaây thieåu nieäu, albumin nieäu. 77 - Soác phaûn veä Coù theå xaûy ra do nhieàu loaïi thuoác khaùc nhau, gaây töû vong nhanh choùng. Raát thöôøng gaëp khi duøng Penicillin nhaát laø duøng loaïi Penicillin chaäm, do ñoù khoâng neân duøng Penicillin cho treû em baèng ñöôøng tieâm. - Thuoác hoùa chaát Sulfamid coù theå gaây roái loaïn tieâu hoùa, bieán chöùng veà thaän vaø maùu. - Thuoác giaûm ñau, haï soát, choáng vieâm Caùc thuoác naøy thöôøng duøng cho treû em nhöng vôùi lieàu cao ñeàu coù theå gaây ra tai bieán. Duøng Paracetamol nhieàu ngaøy coù theå gaây nhieãm ñoäc cho gan. Aspirin neáu duøng cho treû bò nhieãm virus coù theå gaây xuaát huyeát tieâu hoùa (noân ra maùu, æa ra maùu), chaûy maùu cam,.. coù theå daãn ñeán töû vong. LAØM GÌ ÑEÅ HAÏN CHEÁ TAI BIEÁN DO THUOÁC GAÂY RA CHO TREÛ EM? - Ñoái vôùi ngöôøi nhaø cuûa treû Phaûi luoân nhôù raèng cô theå cuûa treû chöa phaùt trieån ñaày ñuû, raát nhaïy caûm vôùi thuoác, do ñoù khi treû maéc beänh, neân cho treû khaùm beänh taïi caùc cô sôû y teá. 78