🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Sức Khỏe Quý Hơn Vàng Ebooks Nhóm Zalo Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn ThÕ Kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn Duy Hïng Thμnh viªn TS. NguyÔn An Tiªm TS. KhuÊt Duy Kim H¶i NguyÔn Vò Thanh H¶o 2 chó dÉn cña Nhμ xuÊt b¶n Cuèn s¸ch “Søc kháe quý h¬n vμng” do t¸c gi¶ Phan §μo Nguyªn s−u tÇm, biªn so¹n, tuyÓn chän tõ nhiÒu nguån tμi liÖu; Nhμ xuÊt b¶n D©n trÝ xuÊt b¶n quý IV n¨m 2011. Cuèn s¸ch gåm c¸c bμi viÕt ng¾n gän, sóc tÝch, xung quanh c¸c vÊn ®Ò: vÖ sinh an toμn thùc phÈm; dinh d−ìng víi søc kháe vμ thÈm mü; thùc phÈm tèt cho ng−êi giμ, phô n÷ cã thai, trÎ em; mét sè bÝ quyÕt ®Ó gi÷ g×n søc kháe, phßng chèng bÖnh tËt, sèng l©u; c¸ch sö dông ®óng thuèc vμ mét sè lo¹i thùc phÈm trong phßng, ch÷a bÖnh... Nh»m thiÕt thùc cung cÊp kiÕn thøc y häc, khoa häc th−êng thøc cho ®«ng ®¶o b¹n ®äc, nhÊt lμ ®èi t−îng b¹n ®äc ë x·, ph−êng, thÞ trÊn, Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt phèi hîp víi Nhμ xuÊt b¶n D©n trÝ xuÊt b¶n cuèn s¸ch nμy. Xin giíi thiÖu cuèn s¸ch vμ mong nhËn ®−îc ý kiÕn ®ãng gãp cña b¹n ®äc ®Ó cuèn s¸ch hoμn thiÖn h¬n trong lÇn xuÊt b¶n sau. Th¸ng 11 n¨m 2012 Nhμ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt5 LêI nãi ®Çu Cã mét thø tμi s¶n cßn quý gi¸ h¬n vμng - ®ã lμ søc kháe cña con ng−êi. Tuy nhiªn, søc khoÎ còng dÔ bÞ mÊt nÕu ta kh«ng biÕt quý träng nã. Mçi chóng ta ®Òu mong muèn m×nh cã mét c¬ thÓ c−êng tr¸ng, khoÎ, ®Ñp. §Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých ®ã, ®iÒu quan träng lμ ph¶i biÕt c¸ch b¶o vÖ, rÌn luyÖn vμ ch¨m sãc søc khoÎ cho chÝnh b¶n th©n m×nh mét c¸ch cã ý thøc. §ã chÝnh lμ viÖc luyÖn tËp th©n thÓ ®Òu ®Æn h»ng ngμy, ¨n uèng, sinh ho¹t ®iÒu ®é, vÖ sinh, b¶o ®¶m cung cÊp c¸c chÊt dinh d−ìng cÇn thiÕt cho c¬ thÓ, sèng vui vÎ, lμnh m¹nh vμ cã kiÕn thøc vÒ y häc, khoa häc ®êi sèng ®Ó lμm chñ b¶n th©n. Trong x· héi ngμy nay xuÊt hiÖn nhiÒu c¨n bÖnh hiÓm nghÌo. Nguyªn nh©n chñ yÕu lμ do lμm viÖc qu¸ c¨ng th¼ng, vÊt v¶, m«i tr−êng xung quanh bÞ « nhiÔm, ®éc h¹i, vÖ sinh an toμn thùc phÈm kh«ng b¶o ®¶m, chÕ ®é ¨n uèng, nghØ ng¬i, luyÖn tËp vμ båi bæ søc khoÎ kh«ng hîp lý, thiÕu khoa häc… XuÊt ph¸t tõ ®ßi hái thùc tÕ kh¸ch quan vÒ c«ng t¸c phßng bÖnh vμ ch÷a bÖnh, ch¨m lo b¶o vÖ 7 søc khoÎ vμ c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu kÐo dμi tuæi thä, nh»m gióp chóng ta cã c¸i nh×n toμn diÖn, cô thÓ vμ cã ý thøc trong lÜnh vùc khoa häc ®êi sèng, t¸c gi¶ Phan §μo Nguyªn s−u tÇm, tuyÓn chän, biªn so¹n vμ cho ra m¾t b¹n ®äc cuèn s¸ch Søc khoÎ quý h¬n vμng. Cuèn s¸ch gåm nh÷ng bμi viÕt bæ Ých, lý thó, cã gi¸ trÞ thùc tiÔn cao ®· ®−îc ®¨ng t¶i trªn B¸o Khoa häc & §êi sèng. Ngoμi ra cßn tuyÓn chän mét sè bμi ®−îc ®¨ng trªn mét sè tê b¸o lín kh¸c nh−: C«ng an Nh©n d©n, Tuæi trÎ, Thanh niªn, An ninh Thñ ®«, Ng−êi cao tuæi, Lao ®éng, Gia ®×nh vμ X· héi, Ph¸p luËt vμ X· héi vμ mét sè tμi liÖu khoa häc "nghiªn cøu vÒ bÝ quyÕt sèng l©u"... Cuèn s¸ch cã thÓ cßn cã nh÷ng thiÕu sãt vÒ kÕt cÊu, s¾p xÕp c¸c ch−¬ng môc, bμi viÕt, sè liÖu, t− liÖu, xuÊt xø, tªn c¸c t¸c gi¶... Mong r»ng, khi s¸ch ®−îc xuÊt b¶n, chóng t«i sÏ nhËn ®−îc nh÷ng lêi chØ b¶o, bæ sung gãp ý ch©n thμnh cña c¸c quý vÞ ®éc gi¶. Xin tr©n träng c¶m ¬n! Phan §μo Nguyªn 8 Ch−¬ng I Khoa häc vμ §êi sèng - Y häc th−êng thøc Nh÷ng lêi khuyªn gióp ®Ò phßng bÖnh ung th− Cho ®Õn nay nh÷ng khèi u ¸c (ung th−) vÉn lμ ®iÒu khñng khiÕp ¸m ¶nh søc khoÎ con ng−êi. Tuy nhiªn, nÕu cã hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ c¨n bÖnh nμy vμ biÕt c¸ch phßng bÖnh, nã sÏ kh«ng cßn ®¸ng sî n÷a. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c bÖnh ung th− ®Òu gièng nhau, nh÷ng th«ng tin sau kh¸ l¹c quan: 1/3 lo¹i ung th− cã thÓ ch÷a khái, 1/3 cã thÓ khèng chÕ kh«ng cho bÖnh ph¸t triÓn vμ chØ cã 1/3 lμ v« ph−¬ng cøu ch÷a. Tr−íc hÕt, nãi vÒ nguån gèc cña bÖnh. 1. C¸c nhμ khoa häc ®· chøng minh, thuèc l¸ th−êng lμ t¸c nh©n chÝnh g©y bÖnh ung th−. Nã kh«ng chØ giÕt con ng−êi mét c¸ch tõ tõ mμ cßn tiªu tèn cña ng−êi nghiÖn thuèc kh«ng Ýt tiÒn cña. Trong mét ®iÕu thuèc l¸ (lo¹i cã ®Çu läc) chøa 9 kho¶ng 4000 nguyªn tè ho¸ häc g©y h¹i cho søc khoÎ. RÝt mét h¬i thuèc cã h¹i gÊp 600 lÇn so víi hÝt ph¶i khãi èng x¶ xe «t«. 2. Nh÷ng thùc phÈm sau cã thÓ lμ nguån gèc dÉn tíi bÖnh ung th−: - ThÞt n−íng vμ nh÷ng thùc phÈm bÞ ch¸y trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn. - Thøc ¨n cã nång ®é chÊt bÐo cao, buéc mËt ph¶i tiÕt ra mét sè axÝt ®Æc biÖt, cã thÓ chøa c¸c chÊt ho¸ häc g©y ung th− cho c¸c tæ chøc tÕ bμo. - §å ¨n ®−îc b¶o qu¶n b»ng c¸ch −íp nhiÒu muèi hay chÊt nitrate (vÝ dô nh− c¸c lo¹i ®å hép, trøng muèi, l¹p x−êng, xóc xÝch...). - C¬m nguéi ®Ó qua ®ªm (khi chóng bÞ thiu cã thÓ sÏ xuÊt hiÖn nhiÒu ®éc tè). - Thøc ¨n chøa Ýt chÊt x¬. C¬ thÓ chóng ta cÇn Ýt nhÊt 25 gam chÊt x¬ mçi ngμy vμ tèi thiÓu 1,5 lÝt n−íc tr¾ng cho c¸c qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸. - Thøc ¨n bÞ mèc. B¸nh mú mèc chøa nhiÒu ®éc tè cã thÓ dÉn tíi bÖnh ung th− gan. §õng bao giê ¨n b¸nh mú ®Ó qu¸ 2 ngμy ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é trong phßng, ®Æc biÖt khi thêi tiÕt Èm. Ngμy nay, ng−êi ta ®· biÕt thay thÕ mì ®éng vËt b»ng dÇu thùc vËt ®Ó chÕ biÕn thùc phÈm. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c lo¹i dÇu thùc vËt ®Òu tèt. C¸c lo¹i dÇu thùc vËt nªn dïng: - DÇu «liu, v× kh«ng hÊp thô mÊt n−íc cña c¬ thÓ. 10 - DÇu l¹c, v× chøa nhiÒu vitamin E, tuy nhiªn khi sö dông cÇn cã liÒu l−îng nhÊt ®Þnh, kh«ng nªn dïng qu¸ nhiÒu. C¸c lo¹i dÇu thùc vËt kh«ng nªn dïng: - DÇu cä, v× chøa nhiÒu chÊt cholesterol. - DÇu dõa, v× chøa nhiÒu chÊt bÐo no (b·o hoμ). Sau ®©y lμ mét sè l−u ý khi dïng ®å ¨n thøc uèng: - ¡n qu¸ nhiÒu trøng cã thÓ dÉn ®Õn ung th− ruét giμ, ngoμi ra chóng cßn lμ nguy c¬ cña ung th− buång trøng vμ tuyÕn tiÒn liÖt. - Nªn ¨n nhiÒu b¾p c¶i, ®Æc biÖt lμ b¾p c¶i xanh, cμ chua t−¬i vμ n−íc cμ chua v× chóng cã t¸c dông rÊt tèt, gióp c¬ thÓ hÊp thô thøc ¨n vμ th¶i ®éc. - Cμ phª còng rÊt cã Ých cho c¬ thÓ v× chøa 2 hîp chÊt chèng l·o ho¸. Tuy nhiªn, nÕu uèng ph¶i cμ phª rang ch¸y sÏ rÊt cã h¹i, v× nã cã thÓ lμ nguyªn nh©n dÉn ®Õn bÖnh ung th−. - Trμ t−¬i (kh«ng tÝnh c¸c lo¹i chÌ tói läc nh− Lipton, Dilmah... ®· qua chÕ biÕn) rÊt cã Ých cho c¬ thÓ v× chóng chøa tíi 30 chÊt chèng l·o ho¸. Nªn uèng Ýt nhÊt 4 cèc trμ/ngμy. Ngoμi ra, nÕu b¹n duy tr× mét nÕp sinh ho¹t ®iÒu ®é, luyÖn tËp ®Òu ®Æn, vμ tõ tuæi 45 trë ®i b¹n chÞu khã kiÓm tra søc khoÎ ®Þnh kú (2 lÇn trong n¨m, nÕu ®iÒu kiÖn cho phÐp), b¹n cã thÓ hoμn toμn yªn t©m vÒ søc khoÎ. Thùc tÕ cho thÊy, 11 nÕu ®−îc ph¸t hiÖn sím, y häc ngμy nay cã thÓ ch÷a ®−îc tÊt c¶ c¸c c¨n bÖnh. Thanh MËn (B¸o TiÒn phong) B¶y c¸ch phßng ngõa ung th− C¸c bÖnh ung th− th−êng do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau g©y nªn, kh«ng cã mét ph−¬ng ph¸p riªng rÏ nμo cã thÓ phßng ngõa hoμn toμn ®−îc ung th−. Tuy nhiªn, chóng ta cã thÓ gi¶m thiÓu ®−îc nh÷ng yÕu tè lμm ph¸t sinh c¨n bÖnh nguy hiÓm nμy. - Kh«ng hót thuèc l¸ Thuèc l¸ lμ nguyªn nh©n chÝnh g©y ung th− phæi. ChØ riªng ë §øc, mçi n¨m cã ®Õn 40.000 ng−êi chÕt v× c¨n bÖnh nμy. Nh»m gi¶m thiÓu nguy c¬ m¾c ung th− phæi, chóng ta cÇn t¹o dùng mét m«i tr−êng kh«ng cã khãi thuèc l¸. Nh÷ng ng−êi ®ang hót thuèc l¸ nÕu tõ bá thãi quen tai h¹i nμy ngay ngμy h«m nay sÏ gi¶m ®−îc 80% nguy c¬ ung th− phæi do thuèc l¸ g©y ra trong 5 n¨m tíi. - Uèng r−îu Ýt ®i Nh÷ng ng−êi uèng nhiÒu r−îu cã nguy c¬ m¾c ung th− khoang miÖng, ung th− hÇu, ung th− thanh qu¶n vμ ung th− thùc qu¶n. C¸c chuyªn gia khuyªn r»ng, mçi ngμy kh«ng nªn uèng qu¸ 0,3 lÝt r−îu vang (víi phô n÷ lμ 0,2 lÝt) hoÆc kh«ng 12 qu¸ 0,75 lÝt bia (víi phô n÷ lμ 0,5 lÝt). Trong mçi tuÇn, nªn cã hai ngμy hoμn toμn kh«ng uèng thøc uèng chøa cån. - ¡n nhiÒu rau xanh vμ tr¸i c©y Rau xanh vμ tr¸i c©y cã t¸c dông lμm gi¶m nguy c¬ g©y ung th− c¸c lo¹i. Kh«ng nªn chØ ¨n mét lo¹i rau hoÆc tr¸i c©y nhÊt ®Þnh nμo ®ã. B÷a ¨n cμng nhiÒu mμu s¾c kh¸c nhau, t¸c dông phßng ngõa ung th− cμng cao. Ng−êi nμo h»ng ngμy ®Òu sö dông c¸c lo¹i rau qu¶ cã mμu xanh, ®á, vμng, ng−êi ®ã cμng cã c¬ héi gi¶m thiÓu nguy c¬ ung th−. N−íc Ðp tr¸i c©y t−¬i còng cã t¸c dông tèt. - Gi¶m ¨n thÞt Mçi ngμy chØ nªn ¨n tõ 30 ®Õn 90g thÞt. Chó ý gi¶m c¸c lo¹i thÞt mμu ®á nh− thÞt bß, thÞt heo, thÞt cõu, thÞt dª. C¸ lμ lo¹i thùc phÈm ®−îc c¸c chuyªn gia dinh d−ìng khuyªn dïng. Nªn chó ý ®Õn chÊt l−îng thÞt. ThÞt «i thiu, kh¶ n¨ng g©y bÖnh cμng lín. C¸ch chÕ biÕn còng rÊt quan träng, kh«ng nªn sö dông qu¸ nhiÒu thÞt n−íng, thÞt chiªn r¸n qu¸ nãng, qu¸ chÝn. - Gi÷ kh«ng ®Ó t¨ng c©n Thõa c©n, bÐo ph× lμ mét yÕu tè g©y nªn ung th−. Nh÷ng ng−êi th−êng xuyªn vËn ®éng, luyÖn tËp thÓ thao gi¶m ®−îc nguy c¬ m¾c bÖnh. ViÖn Nghiªn cøu ung th− quèc gia Mü khuyÕn c¸o mçi ngμy nªn luyÖn tËp thÓ thao Ýt nhÊt 30 phót. 13 - Tr¸nh ¸nh n¾ng gay g¾t Ung th− da ngμy cμng phæ biÕn h¬n, do vËy, cÇn tr¸nh ®Ó ¸nh n¾ng gay g¾t chiÕu trùc tiÕp trong mét thêi gian dμi, nhÊt lμ vμo buæi tr−a. Kh«ng nªn t¾m n¾ng buæi tr−a, khi t¾m n¾ng cÇn thoa kem chèng n¾ng chÊt l−îng b¶o ®¶m. - Phßng chèng c¸c bÖnh nhiÔm trïng Theo thèng kª n¨m 2005 cña WHO, ung th− gan lμ nguyªn nh©n g©y tö vong th−êng gÆp ë ng−êi ViÖt Nam: ®øng hμng thø ba ë nam giíi vμ hμng thø s¸u ë n÷ giíi. Viªm gan B m¹n tÝnh cã thÓ dÉn ®Õn x¬ gan vμ ung th− gan. ViÖt Nam lμ n−íc cã møc ®é dÞch cao. Do vËy, chñng ngõa viªm gan B còng cã t¸c dông lμm gi¶m nguy c¬ g©y ung th− gan. Mét sè chñng virus g©y u nhó ë ng−êi (HPV) cã thÓ g©y ung th− cæ tö cung. HiÖn nay, c¸c c«ng ty d−îc phÈm ®ang ®−a vμo thÞ tr−êng c¸c lo¹i v¾cxin ngõa ung th− cæ tö cung. Tuy nhiªn, c¸c lo¹i v¾cxin nμy còng chØ cã thÓ phßng ngõa ®−îc mét sè chñng virus g©y u nhó ë ng−êi cã kh¶ n¨ng g©y ung th− cæ tö cung chø kh«ng thÓ ng¨n ngõa tÊt c¶ c¸c lo¹i ung th− cæ tö cung. §iÒu quan träng lμ kh«ng nªn sinh ho¹t t×nh dôc qu¸ sím, sinh ho¹t t×nh dôc víi nhiÒu b¹n t×nh vμ cã hμnh vi t×nh dôc kh«ng an toμn. Mét ®iÒu ®Æc biÖt ®¸ng chó ý: Ung th− d¹ dμy lμ lo¹i ung th− g©y tö vong nhiÒu nhÊt ë phô n÷ 14 ViÖt Nam (theo sè liÖu thèng kª n¨m 2005). Khoa häc ®· chøng minh mèi liªn quan nh©n qu¶ gi÷a nhiÔm xo¾n khuÈn helicobacter pylori vμ nguy c¬ ung th− d¹ dμy. §Ó phßng ngõa nhiÔm vi khuÈn nμy, cÇn b¶o ®¶m chÕ ®é dinh d−ìng vμ m«i tr−êng sèng hîp vÖ sinh. Nh÷ng bÖnh nh©n cã triÖu chøng d¹ dμy do helicobacler pylori cÇn ®iÒu trÞ triÖt ®Ó theo h−íng dÉn chuyªn khoa. §μo Nguyªn (S−u tÇm) Ngñ Ýt lμm t¨ng nguy c¬ ung th− vó C¸c nhμ khoa häc tr−êng §¹i häc Y khoa Tohoku ë Sendai (NhËt B¶n) cho biÕt, nh÷ng phô n÷ ngñ Ýt h¬n 6 tiÕng mçi ngμy sÏ cã nguy c¬ m¾c ung th− vó cao h¬n 60% so víi nh÷ng ng−êi ngñ 7 tiÕng trë lªn. Theo nghiªn cøu nμy, sù gi¸n ®o¹n trong giÊc ngñ sÏ g©y trë ng¹i cho qu¸ tr×nh s¶n sinh melatonin, mét lo¹i hormone ®ãng vai trß quan träng trong viÖc b¶o vÖ c¬ thÓ khái bÖnh ung th−. Melatonin ®−îc s¶n sinh bëi n·o bé trong khi chóng ta ngñ nh»m ®iÒu chØnh nhÞp sinh häc còng nh− gióp kiÓm so¸t viÖc sinh ra oestrogen - mét trong nh÷ng yÕu tè cho thÊy sù b¾t ®Çu ph¸t triÓn cña c¸c tÕ bμo ¸c tÝnh ë ngùc. Nh÷ng nghiªn cøu b−íc ®Çu còng cho thÊy, nÕu nam giíi ngñ 9 tiÕng mçi ®ªm còng sÏ gi¶m 50% nguy c¬ ph¸t triÓn 15 ung th− tuyÕn tiÒn liÖt so víi nh÷ng nam giíi ngñ Ýt h¬n. An Khuª (Theo Telegraph) Viªm d©y thanh dÔ dÉn tíi ung th− Ung th− thanh qu¶n lμ bÖnh th−êng gÆp vμ ®ang cã chiÒu h−íng gia t¨ng ë n−íc ta. HiÖn bÖnh chiÕm kho¶ng 2% tæng sè c¸c lo¹i ung th−. BÖnh hay gÆp ë nam giíi, chiÕm trªn 90%, trong ®ã ë ®é tuæi tõ 50 - 70 chiÕm 72%. V× vËy, nam giíi tõ 40 tuæi trë lªn nÕu khμn tiÕng kÐo dμi trªn 3 tuÇn, cÇn kh¸m xem cã ph¶i ung th− thanh qu¶n kh«ng. Thêi tiÕt chuyÓn mïa lμ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho rÊt nhiÒu bÖnh l©y qua ®−êng h« hÊp, ®Æc biÖt lμ viªm d©y thanh qu¶n. BÖnh nÕu kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ kÞp thêi dÔ dÉn tíi ung th− ph¶i c¾t toμn bé thanh qu¶n. M«i tr−êng « nhiÔm qu¸ lín khiÕn trung b×nh mét ng−êi d©n thμnh phè hÝt kho¶ng 10000 vi sinh vËt mçi ngμy. Khi c¬ thÓ yÕu lμ lóc c¸c vi khuÈn tÊn c«ng lμm ta bÞ viªm mòi, häng, viªm thanh qu¶n, viªm nhiÔm c¸c ®−êng h« hÊp trªn vμ d−íi víi c¸c biÓu hiÖn khμn tiÕng, cã khi mÊt h¼n tiÕng. Nh÷ng ng−êi th−êng xuyªn hót thuèc hoÆc uèng r−îu nhiÒu, sau ®ã bÞ c¶m dÔ dÉn ®Õn viªm thanh qu¶n. NÕu cã béi nhiÔm nÆng, thanh 16 qu¶n cμng phï nÒ, g©y khã nuèt, nuèt ®au, khã thë... Soi th× thÊy d©y thanh qu¶n s−ng to, phï nÒ, hoÆc cã u. PGS.TS. NguyÔn ThÞ Ngäc Dinh, nguyªn ViÖn tr−ëng ViÖn Tai Mòi Häng Trung −¬ng c¶nh b¸o, 100% bÖnh nh©n bÞ bÖnh ë thanh qu¶n ®Òu cã tiÒn sö viªm xoang. H¬n n÷a, thanh qu¶n lμ n¬i dÔ bÞ bÖnh nh− khi ta nãi nhiÒu (nhÊt lμ nh÷ng ng−êi hay ph¶i sö dông giäng nh− ca sÜ, gi¸o viªn, ng−êi b¸n hμng) khiÕn c¸c sîi d©y li ti cña c¬ ®øt t¹o thμnh c¸c h¹t sïi d©y thanh; hoÆc c¸c chÊt dÞch tiÕt, do viªm mòi viªm xoang... ch¶y xuèng häng b¸m vμo d©y thanh g©y viªm, sïi... B×nh th−êng nÕu ®−îc ®iÒu trÞ kÞp thêi lμm xuÊt tiÕt khÝ rung hoÆc bÊm c¸c côc sïi... bÖnh nh©n khái bÖnh sau 3 - 10 ngμy. Nh−ng nÕu kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ ®óng, viªm nhiÔm ngμy cμng ph¸t triÓn, bÖnh t¸i ®i t¸i l¹i vμ biÕn thμnh u. BiÓu hiÖn cña bÖnh lμ khμn tiÕng ngμy cμng t¨ng vμ dÉn ®Õn ph¸t ©m khã kh¨n, khμn ®Æc, mÊt tiÕng, khã thë t¨ng dÇn, kÌm theo cã ho kÝch thÝch, ho ra ®êm cã mïi h«i. §Õn giai ®o¹n muén xuÊt hiÖn ho kh¹c ®êm nhμy lÉn m¸u, ®au vïng cæ, nuèt khã vμ sÆc thøc ¨n, xuÊt tiÕt vμo ®−êng thë g©y nªn nh÷ng c¬n ho sÆc sôa. ë giai ®o¹n nμy, toμn th©n bÞ suy yÕu. BiÓu hiÖn ë giai ®o¹n ®Çu lμ u th−êng khu tró ë mét bªn d©y thanh d−íi h×nh th¸i mét nô sïi 17 nhá hoÆc th©m nhiÔm nhÑ. §iÒu trÞ th−êng ph¶i phÉu thuËt c¾t bá thanh qu¶n toμn phÇn hoÆc mét phÇn khiÕn cho bÖnh nh©n trë thμnh c©m. NÕu ung th− thanh qu¶n kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ, bÖnh nh©n th−êng chØ sèng kÐo dμi ®−îc mét n¨m hoÆc 18 th¸ng, tö vong do ng¹t thë cÊp tÝnh, biÕn chøng viªm phÕ qu¶n phæi, suy kiÖt hay ch¶y m¸u å ¹t. Tuy nhiªn, nÕu bÖnh ®−îc ph¸t hiÖn sím vμ ®iÒu trÞ kÞp thêi, cã thÓ ch÷a khái 80%. TS. NguyÔn ThÞ Ngäc Dinh khuyªn, khi bÞ viªm mòi, viªm xoang, khμn tiÕng, nuèt khã... tèt nhÊt nªn ®i kh¸m chuyªn khoa ®Ó ph¸t hiÖn vμ ®iÒu trÞ kÞp thêi. §Ó phßng bÖnh, tèt nhÊt kh«ng nªn hót thuèc, uèng nhiÒu r−îu, tr¸nh c¸c yÕu tè kÝch thÝch: sù thay ®æi cña khÝ hËu, tiÕp xóc víi ho¸ chÊt, c¸c chÊt khÝ, bôi bÈn... §Æc biÖt, cÇn vÖ sinh r¨ng miÖng cÈn thËn vμ tr¸nh viªm thanh qu¶n m·n tÝnh (tiÒn ®Ò cña ung th− ho¸), nhiÔm khuÈn vïng r¨ng miÖng, viªm mòi häng dai d¼ng, thiÕu dinh d−ìng, thiÕu vitamin... Thuý Nga HuyÕt ¸p thÊp - nguy hiÓm cao! Theo thèng kª s¬ bé t¹i ViÖt Nam, tû lÖ ng−êi m¾c chøng huyÕt ¸p thÊp chiÕm kho¶ng 5% sè ng−êi tr−ëng thμnh (th−êng gÆp ë phô n÷). Tuy nhiªn, kh«ng mÊy ai lo sî ®iÒu nμy cho dï t×nh 18 tr¹ng bÖnh lý cã thÓ ®· kÐo dμi nhiÒu n¨m vμ nhiÒu thÇy thuèc ®· cè g¾ng gi¶i thÝch trªn c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng. Theo Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (WHO), huyÕt ¸p thÊp ®−îc ®Þnh nghÜa lμ khi trÞ sè huyÕt ¸p t©m thu d−íi 90mmHg vμ huyÕt ¸p t©m tr−¬ng d−íi 60mmHg hoÆc gi¶m h¬n 20mmHg so víi trÞ sè huyÕt ¸p b×nh th−êng tr−íc ®ã. Nh÷ng ng−êi bÞ huyÕt ¸p thÊp th−êng cã nh÷ng biÓu hiÖn g×? Cã nguy hiÓm hay kh«ng? Nh÷ng ng−êi huyÕt ¸p thÊp th−êng cã biÓu hiÖn: mÖt mái, hoa m¾t, chãng mÆt, buån n«n, gi¶m tËp trung trÝ lùc, khi thay ®æi t− thÕ cã thÓ cho¸ng v¸ng, tho¸ng ngÊt... §©y lμ mét tr¹ng th¸i bÖnh lý th−êng gÆp kh«ng chØ ¶nh h−ëng tíi søc khoÎ vμ chÊt l−îng cuéc sèng mμ cßn cã thÓ nguy hiÓm ®Õn tÝnh m¹ng. KÕt qu¶ thèng kª cho thÊy, trong nhiÒu tr−êng hîp, huyÕt ¸p thÊp còng cã thÓ dÉn tíi tai biÕn m¹ch m¸u n·o, trong ®ã phÇn lín lμ nhåi m¸u, tû lÖ nhåi m¸u n·o do huyÕt ¸p thÊp chiÕm kho¶ng 30%. HuyÕt ¸p thÊp nhÊt cã thÓ dÉn ®Õn sèc, t×nh tr¹ng nguy kÞch ®Õn tÝnh m¹ng khi huyÕt ¸p thÊp duy tr× l©u, lμm cho c¸c c¬ quan thËn, gan, tim, phæi bÞ suy nhanh chãng. Tû lÖ phô n÷ bÞ huyÕt ¸p thÊp nhiÒu h¬n nam giíi, phæ biÕn ë løa tuæi dËy th×, sau khi sinh con vμ thêi k× m·n kinh. §Æc biÖt lμ nh÷ng phô n÷ 19 lμm viÖc qu¸ søc, stress, mÊt ngñ, c¬ thÓ thiÕu chÊt do gi¶m c©n hoÆc ¨n uèng kÐm, kh«ng ®Çy ®ñ dÉn tíi thiÕu hôt dinh d−ìng lμm tôt huyÕt ¸p. §Ó gi¶i quyÕt chøng huyÕt ¸p thÊp liªn tôc hay ®ét biÕn, chñ yÕu cÇn dμnh nhiÒu thêi gian ®Ó nghØ ng¬i vμ ¸p dông chÕ ®é ¨n uèng ®iÒu ®é, ®Æc biÖt kh«ng nªn bá b÷a, v× nhÞn ®ãi sÏ nhanh chãng bÞ h¹ ®−êng huyÕt. ¡n mÆn h¬n ng−êi th−êng (10-15g/ngμy); thÓ dôc thÓ thao ®Òu ®Æn víi c¸c h×nh thøc nhÑ nhμng nh− ®i bé, ®¸nh cÇu l«ng, Yoga... Ngoμi ra, nªn dïng ngay 1 t¸ch cμ phª hay trμ ®−êng nãng, nh©n s©m, c¸c thuèc bæ tæng hîp vitamin... §Æc biÖt c¸c d¹ng trμ hoμ tói läc, trμ hoμ tan nguån gèc tõ th¶o d−îc víi c¸c vÞ thuèc cã t¸c dông gia t¨ng huyÕt ¸p, phôc håi sinh khÝ vμ ®iÒu hoμ nhÞp tim, sÏ gióp huyÕt ¸p t¨ng nhanh chãng trë l¹i vμ æn ®Þnh l©u dμi. HiÓu biÕt ®óng vÒ bÖnh vμ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng sÏ gióp chóng ta cã c¸ch nh×n khoa häc vμ chñ ®éng h¬n trong viÖc b¶o vÖ søc khoÎ cña chÝnh m×nh. DS. §¨ng TuyÓn T¨ng huyÕt ¸p - Tö thÇn kh«ng hÑn tr−íc T¨ng huyÕt ¸p lμ bÖnh lý tim m¹ch phæ biÕn nhÊt hiÖn nay. NÕu kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ ®óng vμ 20 kÞp thêi, bÖnh cã thÓ ®ét ngét g©y biÕn chøng tμn phÕ vμ tö vong cho bÖnh nh©n. HuyÕt ¸p lμ g×? HuyÕt ¸p lμ ¸p lùc m¸u trong lßng ®éng m¹ch. HuyÕt ¸p ®−îc t¹o ra bëi lùc co bãp cña tim vμ søc c¶n cña ®éng m¹ch. HuyÕt ¸p b×nh th−êng ®o ë c¸nh tay nhá h¬n hoÆc b»ng 120/80mmHg. T¨ng huyÕt ¸p khi chØ sè trªn lín h¬n hoÆc b»ng 140mmHg vμ/hoÆc chØ sè d−íi lín h¬n hoÆc b»ng 90mmHg. T¨ng huyÕt ¸p g©y nguy hiÓm nh− thÕ nμo? §a sè bÖnh nh©n t¨ng huyÕt ¸p c¶m thÊy trong ng−êi hoμn toμn b×nh th−êng. Tuy nhiªn, nÕu kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ hoÆc ®iÒu trÞ kh«ng ®Çy ®ñ, bÖnh nh©n t¨ng huyÕt ¸p l©u ngμy sÏ bÞ c¸c biÕn chøng nguy hiÓm ë c¸c c¬ quan nh− tim, thËn, n·o vμ m¾t nh− ch¶y m¸u n·o, nhòn n·o, tim to, rèi lo¹n nhÞp tim, suy tim, nhåi m¸u c¬ tim, suy thËn, tæn th−¬ng vâng m¹c dÉn ®Õn mï m¾t... Y häc hiÖn ®¹i ®· t×m kiÕm ra nhiÒu lo¹i thuèc tèt cã t¸c dông h¹ huyÕt ¸p nh− c¸c nhãm thuèc lîi tiÓu, thuèc øc chÕ men chuyÓn... Tuy nhiªn, c¸c thuèc T©y y g©y ra nhiÒu t¸c dông phô nh− phï, ®au ®Çu, nãng bõng mÆt, ho dai d¼ng, h¹ huyÕt ¸p t− thÕ... Nçi lo l¾ng vÒ t¸c dông phô khi ph¶i dïng thuèc h¹ huyÕt ¸p h»ng ngμy vμ suèt ®êi, nçi lo vÒ biÕn chøng nÆng cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nμo lu«n ¸m ¶nh bÖnh nh©n vμ ng−êi th©n cña hä. Lμm sao ®Ó trÞ tõ gèc bÖnh t¨ng huyÕt ¸p? Lμm 21 sao ®Ó kh«ng ph¶i lÖ thuéc thuèc suèt ®êi còng nh− ng¨n ngõa ®−îc c¸c biÕn chøng khèc liÖt cña bÖnh cao huyÕt ¸p? Theo y häc cæ truyÒn, t¨ng huyÕt ¸p lμ bÖnh do c¸c t¹ng can, thËn, t©m, tú bÞ mÊt ®iÒu hoμ g©y nªn. Sö dông c¸c ph−¬ng thuèc cã t¸c dông ®iÒu hoμ vμ phôc håi chøc n¨ng phñ t¹ng sÏ lμ ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ tËn gèc c¨n bÖnh nμy. C¸c vÞ thuèc Nam nh− cóc hoa, hoÌ hoa, c©u ®¼ng, chuèi tiªu... vÉn th−êng ®−îc ng−êi d©n sö dông tõ x−a ®Õn nay trong ®iÒu trÞ t¨ng huyÕt ¸p. C¸c bμi thuèc cæ quý gi¸ nh− Gi¸ng ¸p hîp tÔ, Thiªn ma c©u ®¼ng Èm, Long ®êm t¶ can thang,... ®· ®−îc y häc cæ truyÒn chøng minh lμ c¸c bμi thuèc cã hiÖu qu¶, an toμn vμ Ýt t¸c dông phô. Bμi thuèc Gi¸ng ¸p hîp tÔ lμ sù phèi hîp cña c¸c vÞ thuèc HuyÒn s©m, C©u ®»ng, H¹ kh« th¶o, §Þa long, D¹ giao ®¼ng, T¸o nh©n gióp ®iÒu hoμ vμ phôc håi chøc n¨ng c¸c t¹ng can, thËn, cã t¸c dông gi¶i quyÕt tõ gèc bÖnh cao huyÕt ¸p. Bμi thuèc Gi¸ng ¸p hîp tÔ gióp h¹ huyÕt ¸p, æn ®Þnh huyÕt ¸p l©u dμi, ng¨n ngõa nguy c¬ biÕn chøng cho bÖnh nh©n. BiÕn chøng lμ nçi lo ®¸ng sî nhÊt cña bÖnh t¨ng huyÕt ¸p. Do ®ã, cÇn kiÓm tra huyÕt ¸p th−êng xuyªn, phèi hîp chÕ ®é sinh ho¹t, nghØ ng¬i, sö dông thuèc hîp lý ®Ó tr¸nh nh÷ng hiÓm nguy kh«ng ®¸ng cã. ThS. Hoμng Kh¸nh Toμn (Chñ nhiÖm khoa §«ng y BÖnh viÖn 108) 22 C¸c nguy c¬ g©y nªn x¬ v÷a ®éng m¹ch X¬ v÷a ®éng m¹ch lμ hËu qu¶ cña sù l¾ng ®äng mì lªn thμnh ®éng m¹ch phèi hîp bëi c¸c yÕu tè t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù l¾ng ®äng mì nh− t¨ng huyÕt ¸p, ®¸i th¸o ®−êng, hót thuèc l¸, Ýt vËn ®éng thÓ lùc... Sù tÝch tô dÇn t¨ng thªm t¹o thμnh m¶ng x¬ v÷a, thμnh m¹ch trë nªn gißn vμ yÕu, bÊt cø mét ¸p lùc nμo lμm c¨ng thμnh m¹ch ®Òu cã thÓ g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng cho søc khoÎ nh− ®ét quþ, nhåi m¸u c¬ tim, nhåi m¸u n·o g©y tai biÕn m¹ch m¸u n·o... Cho ®Õn nay, dï ch−a râ ®©u lμ nguyªn nh©n chñ yÕu, nh−ng ng−êi ta ®· biÕt ®−îc kh¸ t−êng tËn vÒ mét sè c¸c yÕu tè th−êng xuyªn cã mÆt, còng nh− cã mèi liªn quan chÆt chÏ nhau trong c¬ chÕ bÖnh sinh, trong tÇn suÊt m¾c bÖnh vμ tû lÖ tö vong, trong viÖc g©y ra c¸c biÕn chøng... vμ gäi ®ã lμ c¸c nguy c¬ g©y nªn x¬ v÷a ®éng m¹ch, bao gåm: 1. Hót thuèc l¸ Hót thuèc l¸ lμm t¨ng sinh c¸c gèc tù do, g©y thay ®æi cÊu tróc néi m¹c m¹ch m¸u, lμm tiÒn ®Ò cho c¸c mì xÊu b¸m vμo thμnh m¹ch. Mèi liªn hÖ gi÷a hót thuèc l¸ vμ nguy c¬ tim m¹ch ®· ®−îc x¸c ®Þnh tõ n¨m 1964 vμ ®Õn n¨m 1989, c¸c nghiªn cøu cho thÊy hót thuèc l¸ g©y t¨ng 50% tö 23 vong bÖnh tim m¹ch, kh«ng bá thuèc l¸ sau khi ®· bÞ nhåi m¸u c¬ tim, nguy c¬ tö vong vμ nhåi m¸u c¬ tim t¸i ph¸t t¨ng lªn rÊt cao, møc tö vong cã thÓ lªn ®Õn 47%. 2. T¨ng huyÕt ¸p Theo −íc tÝnh, møc t¨ng 5mmHg cña huyÕt ¸p t©m tr−¬ng kÐo dμi, nguy c¬ ®ét quþ t¨ng 34% vμ nguy c¬ nhåi m¸u c¬ tim t¨ng 21%. C¸c thö nghiÖm còng cho thÊy, ®iÒu trÞ t¨ng huyÕt ¸p tèt, nguy c¬ ®ét quþ vμ tai biÕn m¹ch m¸u n·o sÏ gi¶m. 3. Rèi lo¹n mì m¸u (t¨ng cholesterol, LDL vμ Triglycerid, gi¶m HDL) T¨ng cholesterol toμn phÇn vμ t¨ng mì xÊu (cholesterol LDL) trong m¸u lμm t¨ng tö vong do bÖnh ®éng m¹ch vμnh. NÕu LDL t¨ng 1%, nguy c¬ bÖnh m¹ch vμnh t¨ng 2 - 3%. NhiÒu thö nghiÖm l©m sμng cho thÊy h¹ ®−îc thμnh phÇn mì toμn phÇn vμ mì xÊu trong m¸u, ®ång thêi t¨ng mì tèt sÏ mang l¹i lîi Ých rÊt lín trong phßng ngõa bÖnh m¹ch vμnh. 4. §¸i th¸o ®−êng L−îng ®−êng cao th−êng xuyªn trong m¸u sÏ g©y biÕn chøng m¹ch m¸u nhá vμ m¹ch m¸u lín. BiÕn chøng m¹ch m¸u nhá g©y mê m¾t, suy thËn, ho¹i tö chi do t¾t ®éng m¹ch ngo¹i vi, tª b× thÇn 24 kinh... C¸c biÕn chøng m¹ch m¸u lín thùc chÊt lμ tæn th−¬ng x¬ v÷a ®éng m¹ch. 5. Tuæi cao §©y lμ nguy c¬ kh«ng thay ®æi ®−îc, qua nghiªn cøu cho thÊy, d−íi 55 tuæi, bÖnh m¹ch vμnh ë nam nhiÒu gÊp 3 - 4 lÇn so víi n÷, sau 55 tuæi tÇn suÊt bÖnh ®éng m¹ch vμnh t¨ng chËm ë nam nh−ng t¨ng nhanh h¬n ë n÷, ®Õn 75 tuæi trë lªn tÇn suÊt bÖnh m¹ch vμnh ë nam vμ n÷ ngang nhau. 6. BÐo ph× BÐo ph× th−êng ®i kÌm víi nh÷ng yÕu tè kh¸c nh− t¨ng huyÕt ¸p, t¨ng mì m¸u, rèi lo¹n dung n¹p ®−êng... Th«ng ®iÖp ®−a ra lμ: ngõa bÐo ph× vμ gi¶m c©n ë ng−êi thõa c©n lμ nh÷ng phÇn kh«ng thÓ thiÕu cña chiÕn l−îc dμi h¹n phßng chèng bÖnh ®éng m¹ch vμnh. 7. Ýt vËn ®éng thÓ lùc Nghiªn cøu cho thÊy vËn ®éng thÓ lùc th−êng xuyªn cã t¸c ®éng râ rÖt ®èi víi c¸c nguy c¬ tim m¹ch nh− gi¶m c©n ®¸ng kÓ, gi¶m hót thuèc, gi¶m ®−êng huyÕt vμ t¨ng l−îng mì tèt cho c¬ thÓ. 8. Cã tiÒn sö gia ®×nh m¾c bÖnh ®éng m¹ch vμnh sím §©y lμ nguy c¬ kh«ng thay ®æi ®−îc, nÕu biÕt 25 ®−îc cã nguy c¬ nμy, cÇn theo dâi chÆt chÏ t×nh tr¹ng mì trong m¸u, ®iÒu trÞ tÝch cùc c¸c bÖnh chuyÓn ho¸ ®Ó phßng ngõa x¬ v÷a ®éng m¹ch. 9. C¸c yÕu tè t©m lý x· héi Mét sè yÕu tè nh− th¸i ®é thï ®Þch, c¨ng th¼ng th−êng xuyªn, trÇm c¶m vμ sù c« lËp vÒ mÆt x· héi cã gi¸ trÞ dù b¸o nguy c¬ m¾c bÖnh ®éng m¹ch vμnh. Dùa trªn ph©n tÝch c¸c yÕu tè nguy c¬ nªu trªn, cã thÓ thÊy r»ng, t¨ng l−îng mì xÊu trong m¸u lμ nguy c¬ ®Çu tiªn, phèi hîp víi ®iÒu kiÖn cã tæn th−¬ng cÊu tróc thμnh m¹ch do hót thuèc l¸, t¨ng huyÕt ¸p, ®¸i th¸o ®−êng, lμ nh÷ng nguy c¬ chñ yÕu t¹o nªn m¶ng x¬ v÷a thμnh ®éng m¹ch. Thõa c©n, bÐo ph× vμ Ýt vËn ®éng lμ ®iÒu kiÖn thuËn lîi lμm t¨ng nhanh sù h×nh thμnh m¶ng x¬ v÷a, ®ång thêi lμ nh÷ng yÕu tè c¶n trë viÖc ®iÒu trÞ rèi lo¹n lipid m¸u. Riªng t¨ng huyÕt ¸p võa lμ yÕu tè t¸c ®éng g©y tæn th−¬ng néi m¹c võa lμ t¸c nh©n g©y nhåi m¸u c¬ tim, nhåi m¸u n·o. Víi nh÷ng nguy c¬ nãi trªn, ng−êi bÖnh cÇn ý thøc vμ cã sù quan t©m ®Çy ®ñ cña céng ®ång ®Ó ®−îc ch¨m sãc, ph¸t hiÖn sím vμ phßng ngõa. PGS.TS. NguyÔn ThÞ Bay (§¹i häc Y D−îc Thμnh phè Hå ChÝ Minh) (B¸o Thanh niªn) 26 Cao huyÕt ¸p: "KÎ giÕt ng−êi thÇm lÆng" BÐo ph×, tiÓu ®−êng, bÖnh tim m¹ch... dÔ kÌm theo cao huyÕt ¸p - ®ã lμ ®iÒu nhiÒu ng−êi ®· biÕt. Tuy vËy, kh«ng Ýt ng−êi chØ ®Õn khi bÊt tØnh, ®−îc cÊp cøu míi ngì ngμng biÕt m×nh cã thªm bÖnh míi: Cao huyÕt ¸p. Theo BS. Lª Quang Hång, h¬n 80% tr−êng hîp bÞ tai biÕn dÉn ®Õn liÖt, h«n mª míi biÕt m×nh bÞ cao huyÕt ¸p. Kh«ng ph¶i nh÷ng ng−êi bÐo míi cã nguy c¬ huyÕt ¸p cao. Thùc tÕ, kh«ng Ýt ng−êi gÇy còng m¾c bÖnh nμy bëi huyÕt ¸p cao kh«ng ph¶i "®Æc quyÒn" cña ng−êi bÐo. CÇn ph©n biÖt huyÕt ¸p cã tÝnh chÊt nhÊt thêi do c¨ng th¼ng vμ bÖnh huyÕt ¸p. Ng−êi b×nh th−êng nÕu c¨ng th¼ng, huyÕt ¸p cã thÓ t¨ng cao chót Ýt, nh−ng ®ã ch−a gäi lμ bÖnh. HuyÕt ¸p 120/80 ®−îc coi lμ b×nh th−êng. NÕu huyÕt ¸p lóc nμo còng ®o ®−îc 140/90 trë lªn ®−îc coi lμ cao. Ng−êi th−êng xuyªn cã huyÕt ¸p møc cao ®−îc coi lμ bÖnh. HuyÕt ¸p gièng nh− th©n nhiÖt, kh«ng ph¶i lóc nμo còng gièng nhau. M¹ch huyÕt ¸p cña mçi ng−êi sÏ thÊp dÇn vμo buæi ®ªm, khi ngñ, kho¶ng 3 giê s¸ng lμ thêi ®iÓm thÊp nhÊt, khi tØnh dËy sÏ bÞ tai biÕn vμo lóc s¸ng sím. Tuy vËy, bÊt cø thêi ®iÓm nμo trong ngμy còng cã thÓ x¶y ra tai biÕn, nhÊt lμ khi thêi tiÕt chuyÓn mïa, bÞ l¹nh ®ét ngét, c¨ng th¼ng thÇn kinh (stress)... 27 Nh÷ng ng−êi tuæi cao (trªn 50 tuæi), tiÒn sö gia ®×nh cã ng−êi bÞ huyÕt ¸p, ng−êi d− thõa träng l−îng, l−êi vËn ®éng cÇn ph¶i l¾ng nghe c¬ thÓ m×nh. Tr−íc khi bÞ tai biÕn, th−êng cã nh÷ng dÊu hiÖu b¸o tr−íc nh−: giäng lÝu l¹i, h¬i ngäng, ®éng t¸c cÇm n¾m kh«ng chÝnh x¸c, hay bÞ tuét tay ®¸nh r¬i ®å ®ang cÇm, buèt, tª b¹i nöa ng−êi, ®au ®Çu kh«ng râ nguyªn nh©n... Khi cã mét hoÆc mét vμi nh÷ng dÊu hiÖu trªn, cÇn ®Õn b¸c sÜ ®Ó ®−îc t− vÊn, xem xÐt xem cã ph¶i do huyÕt ¸p kh«ng, kh«ng nªn ch−a ®i kh¸m ®· ®æ téi cho "bÖnh giμ" (nghÜ r»ng tuæi cao nªn thùc hiÖn ®éng t¸c vμ suy nghÜ kh«ng ®−îc chÝnh x¸c, minh mÉn nh− b×nh th−êng). NÕu lÇn l÷a trong viÖc gÆp b¸c sÜ, kh«ng dïng thuèc dù phßng, rÊt cã thÓ tai biÕn sÏ x¶y ra vμo mét ngμy kh«ng xa kÓ tõ khi cã nh÷ng triÖu chøng kÓ trªn. Víi nh÷ng ng−êi bÞ huyÕt ¸p cao, nªn cã m¸y ®o trong nhμ, kiÓm tra h»ng ngμy b»ng m¸y ®o theo ®óng kü thuËt, cïng thêi ®iÓm, cïng hoμn c¶nh, cïng vÞ trÝ ®o. Ch¼ng h¹n, ®o vμo 9 giê s¸ng, 4 giê chiÒu, 9 giê tèi khi ®ang ngåi tÜnh. Kh«ng ®o khi võa ®i xe ®¹p hoÆc võa leo cÇu thang råi l¹i so s¸nh víi lóc ®o khi ®ang ngåi tÜnh vμ cho r»ng m×nh bÞ t¨ng huyÕt ¸p ®ét ngét. Nh÷ng ngμy trêi nåm, Èm thÊp, ng−êi cã tiÒn sö bÖnh huyÕt ¸p cÇn ®Ò phßng tai biÕn. NÕu ®· biÕt bÞ bÖnh, ng−êi bÖnh cÇn th−êng 28 xuyªn dïng thuèc theo h−íng dÉn cña b¸c sÜ. Ngoμi ra, nªn thùc hiÖn chÕ ®é ¨n nhiÒu rau xanh, vËn ®éng nhÑ nhμng th−êng xuyªn, kh«ng hót thuèc l¸, kiÓm so¸t c¸c bÖnh tim m¹ch, tiÓu ®−êng (nÕu cã). HiÖn nay, bÖnh huyÕt ¸p kh«ng ch÷a ®−îc døt ®iÓm, chØ cã thÓ ®iÒu trÞ ®Ó duy tr× ë møc æn ®Þnh, dù phßng tai biÕn. Hoμi H−¬ng C¸ch phßng vμ chèng bÖnh cao huyÕt ¸p BÖnh cao huyÕt ¸p lμ c¨n bÖnh th−êng gÆp ë nh÷ng ng−êi trªn 40 tuæi. §Æc biÖt, ®©y lμ bÖnh lý gia t¨ng theo tuæi. Theo thèng kª ë ViÖt Nam, tû lÖ cao huyÕt ¸p ë ng−êi tõ 50 ®Õn 54 tuæi lμ 9,72%; tõ 60 ®Õn 64 tuæi lμ 15,5%; vμ trªn 70 tuæi lμ 29,3%. Trong y khoa, cao huyÕt ¸p ®−îc gäi lμ "tªn giÕt ng−êi thÇm lÆng", nghÜa lμ kh«ng g©y triÖu chøng g× ån μo, nh−ng l¹i dÉn ®Õn nh÷ng biÕn chøng v« cïng tai h¹i, nhiÒu khi lμ nh÷ng biÕn chøng giÕt ng−êi. Cã bèn bé phËn trong c¬ thÓ ng−êi hay bÞ biÕn chøng cña t¨ng huyÕt ¸p lμ: - N·o: T¾c m¹ch n·o, ch¶y m¸u cã thÓ g©y nªn b¹i liÖt. NÕu gi¶m ®−îc huyÕt ¸p 5mmHg th× gi¶m ®−îc 35 ®Õn 40% tai biÕn nμy. 29 - Tim: Tim bÞ to ra, c¬ dμy lªn, nÆng h¬n n÷a lμ ®au th¾t ngùc, nhåi m¸u c¬ tim, suy tim. - ThËn: Phï vμ suy thËn g©y thiÕu m¸u, mÖt mái. - §éng m¹ch: HÑp hoÆc t¾c ®éng m¹ch ë chi, m¾t... Trong ®ã, hai biÕn chøng phæ biÕn vμ nguy hiÓm nhÊt cña cao huyÕt ¸p x¶y ra ë n·o vμ tim m¹ch. §Æc biÖt, nh÷ng bÖnh nh©n cao huyÕt ¸p cã l−îng mì m¸u cao hay gÆp ph¶i hai biÕn chøng nμy. Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (WHO) ®· ®−a ra b¶y lêi khuyªn d−íi ®©y ®Ó phßng vμ chèng bÖnh cao huyÕt ¸p: 1. Bá thuèc l¸. 2. Chèng bÐo. 3. Gi¶m uèng r−îu. 4. Gi¶m nöa muèi ¨n. 5. C¶i tiÕn c¸ch ¨n. 6. T¨ng vËn ®éng thÓ lùc. 7. Gi÷ tinh thÇn l¹c quan. BÖnh nh©n bÞ cao huyÕt ¸p nÆng b¾t buéc ph¶i ®iÒu trÞ b»ng thuèc h¹ ¸p theo chØ ®Þnh cña b¸c sÜ. §èi víi c¸c tr−êng hîp nhÑ vμ ®· æn ®Þnh nªn duy tr× kÕt hîp chÕ ®é luyÖn tËp hîp lý, dinh d−ìng phï hîp. Bªn c¹nh ®ã, viÖc sö dông c¸c s¶n phÈm bæ trî gióp ®iÒu hoμ ¶nh h−ëng, gi¶m mì m¸u vμ ng¨n ngõa c¸c biÕn chøng nguy hiÓm trªn. 30 Nghiªn cøu cña c¸c nhμ khoa häc thuéc tr−êng §¹i häc Tæng hîp Sydney (¤xtr©ylia) cho thÊy trªn nh÷ng s¶n phÈm cã chøa cao c©y tr−êng sinh cã t¸c dông h¹ huyÕt ¸p vμ lμm gi¶m cholesterol tíi 44% sau 12 ngμy ®iÒu trÞ. C¸c s¶n phÈm nμy ®−îc sö dông rÊt tèt ®Ó gióp gi¶m huyÕt ¸p, ng¨n ngõa hiÖu qu¶ hai biÕn chøng nguy hiÓm vÒ n·o vμ tim m¹ch ë bÖnh nh©n cao huyÕt ¸p, bÖnh nh©n cã mì m¸u cao. TS. NguyÔn H¶i Nam (§¹i häc D−îc Hμ Néi) (B¸o Thanh niªn) "Dz¤ 100%": Tö thÇn cña l¸ gan? Ngμy hÌ nãng bøc, ngåi bªn bμn nhËu víi ly bia m¸t l¹nh hay nh÷ng ly r−îu Êm nång trong c¸i l¹nh mïa ®«ng, Ýt ai nghÜ r»ng nÕu uèng nhiÒu, nam giíi ®ang v« t×nh huû ho¹i b¶n th©n. R−îu, bia kh«ng lμm con ng−êi chÕt ngay (trõ tr−êng hîp ngé ®éc cÊp) mμ chØ gÆm nhÊm søc khoÎ cña ng−êi uèng cho ®Õn lóc bÖnh trÇm träng khã ch÷a. Gan lμ mét trong sè c¸c c¬ quan chÞu ¶nh h−ëng nhiÒu nhÊt cña bia, r−îu. 1. Bia, r−îu g©y ¶nh h−ëng nghiªm träng tíi gan Ng−êi ta th−êng vÝ gan lμ nhμ m¸y "ho¸ chÊt", c¬ quan khö ®éc sè mét cña c¬ thÓ. §èi víi gan, 31 bia, r−îu lμ chÊt ®éc vμ gan ph¶i lμm viÖc hÕt søc ®Ó chuyÓn ho¸ chóng nh»m lo¹i th¶i chÊt ®éc nμy. Khi uèng bia, r−îu kÐo dμi, gan ph¶i lμm viÖc qu¸ søc sÏ bÞ nhiÔm ®éc, biÓu hiÖn bëi sù t¨ng nång ®é men gan - lμ c¸c chÊt th−êng t¨ng lªn trong m¸u khi chøc n¨ng gan bÞ rèi lo¹n, tÕ bμo gan bÞ tæn th−¬ng vμ gi¶m trë l¹i møc b×nh th−êng khi gan ®−îc phôc håi. Bia, r−îu lμm gi¶m glutathion, lμ chÊt b¶o vÖ nhu m« gan, mÆt kh¸c l¹i lμm t¨ng tæng hîp axit bÐo trong tÕ bμo gan ®−a ®Õn gan nhiÔm mì. NÕu uèng r−îu, bia kÐo dμi, gan cã thÓ bÞ viªm, dÉn ®Õn x¬ gan, ung th− gan vμ tö vong. 2. Gi¶i ph¸p nμo cho gan? Theo thèng kª gÇn ®©y t¹i c¸c bÖnh viÖn, sè bÖnh nh©n bÞ x¬ gan do bia, r−îu ®ang t¨ng nhanh vμ ®øng thø hai trong c¸c bÖnh lý vÒ gan, chØ sau viªm gan siªu vi B. §iÒu nμy cho thÊy, nhËn thøc vÒ t¸c h¹i tõ bia, r−îu cña nam giíi cßn rÊt h¹n chÕ, hä th−êng xuyªn "1, 2, 3 - dz« 100%" mμ kh«ng lo l¾ng g× ®Õn søc khoÎ l¸ gan cña m×nh, xem ®©y lμ thøc uèng cÇn thiÕt khi giao tiÕp vμ kh«ng thÓ tõ bá ®−îc. VËy, h·y cøu lÊy l¸ gan cña m×nh nÕu kh«ng thÓ bá h¼n bia, r−îu. H·y bæ sung ngay cho gan c¸c chÊt gi¶i ®éc, b¶o vÖ vμ phôc håi tÕ bμo gan tr−íc nh÷ng tæn th−¬ng do bia, r−îu. Bia, r−îu huû ho¹i nghiªm träng tÕ bμo gan. V× vËy, nh÷ng ng−êi th−êng xuyªn uèng r−îu, bia nªn xÐt nghiÖm ®Þnh kú ®Ó ph¸t hiÖn sím nh÷ng 32 tæn th−¬ng ë gan. H·y b¶o vÖ l¸ gan cña b¹n tr−íc khi qu¸ muén. NguyÔn TiÕn Héi C¶nh b¸o: L¹m dông thuèc Paracetamol - Gan cã thÓ bÞ tæn th−¬ng Paracetamol cßn gäi lμ Acetaminophen, lμ thuèc gi¶m ®au, h¹ sèt, ®iÒu trÞ gót vμ c¸c bÖnh x−¬ng khíp hay ®au bông kinh, thuéc nhãm thuèc chèng viªm kh«ng steroide. Thμnh phÇn cña thuèc lμ Acetaminophene. Thuèc ®−îc bμo chÕ d−íi d¹ng viªn nang, viªn nÐn bao phim, thuèc ®¹n, dung dÞch treo hay gãi ®Ó pha dung dÞch. VÒ mÆt §«ng d−îc häc, thuèc ®−îc hÊp thu nhanh chãng vμ hoμn toμn qua ®−êng tiªu ho¸, do vËy thøc ¨n cã thÓ lμm viªn nÐn gi¶i phãng kÐo dμi vμ Paracetamol bÞ chËm hÊp thu mét phÇn, thøc ¨n giμu carbon hydrate còng lμm gi¶m tû lÖ hÊp thu cña thuèc nμy. Nång ®é ®Ønh ë huyÕt t−¬ng ®¹t trong vßng 30-60 phót sau khi uèng víi liÒu ®iÒu trÞ vμ Paracetamol ®−îc ph©n bè ®ång ®Òu ë phÇn lín c¸c m« cña c¬ thÓ. Kho¶ng 25% thuèc cã trong huyÕt t−¬ng ®−îc kÕt hîp víi proteine huyÕt t−¬ng. Qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ ®−îc thùc hiÖn ë Cytocrome P450 t¹i gan t¹o ra nhiÒu N-acetyl benzo-quinonomin lμm c¹n kiÖt glutathione cña 33 gan, khi ®ã N-acettyl benzoquinonomin sÏ ph¶n øng víi nhãm sulfydrid cña proteine gan g©y nªn ho¹i tö gan vμ cã thÓ g©y tö vong nÕu kh«ng ®−îc cøu ch÷a kÞp thêi... Nh− vËy, xÐt qua vÒ mÆt §«ng d−îc häc còng nh− qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ cña thuèc, ta míi thÊy râ kh¶ n¨ng g©y tæn th−¬ng gan cña Acetaminophen. Theo website cña WMD: Võa qua, Uû ban T− vÊn thuéc C¬ quan Qu¶n lý Thùc phÈm, D−îc phÈm Hoa Kú ®· ®−a ra khuyÕn c¸o r»ng, viÖc l¹m dông thuèc Paracetamol cã thÓ g©y hËu qu¶ xÊu lμm tæn th−¬ng gan, ®ång thêi ®−a ra mét sè yªu cÇu míi vÒ an toμn khi sö dông thuèc lo¹i nμy. §ã lμ, sö dông liÒu theo ®óng chØ ®Þnh cña thÇy thuèc hay sù h−íng dÉn trong ®¬n. TuyÖt ®èi kh«ng ®−îc dïng qu¸ liÒu. Kh«ng ®−îc trén lÉn c¸c chÕ phÈm cã chøa Paracetamol. TuyÖt ®èi kh«ng sö dông lo¹i thuèc nμy qu¸ l©u, v−ît quy ®Þnh cña ®¬n thuèc hay sù h−íng dÉn cña thÇy thuèc. Thuèc tuy cã thÓ ®−îc sö dông cho trÎ nhá vμ tuæi vÞ thμnh niªn nh−ng cha mÑ hay ng−êi lín ph¶i kiÓm so¸t vμ theo dâi khi dïng. BS. Hoμng Xu©n §¹t Rèi lo¹n chøc n¨ng gan - Nçi lo kh«ng cña riªng ai Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n g©y rèi lo¹n chøc 34 n¨ng gan nh−: tuæi giμ chøc n¨ng gan suy gi¶m, c¬ thÓ nhiÔm ®éc ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt, m«i tr−êng « nhiÔm, l©y nhiÔm virus viªm gan A,B,C. Khi bÞ suy gi¶m chøc n¨ng gan sÏ dÉn tíi nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c nh−: kh¶ n¨ng th¶i ®éc kÐm, søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ kÐm, b¶n th©n tÕ bμo gan bÞ tho¸i ho¸ mì g©y ra bÖnh gan nhiÔm mì. ViÖc ¨n uèng kh«ng ®iÒu ®é, kh«ng hîp vÖ sinh, sö dông nhiÒu r−îu, bia, cμ phª, thuèc l¸, sö dông thuèc ch÷a lao dμi ngμy, lμm viÖc qu¸ søc... còng lμ nh÷ng nguyªn nh©n g©y suy gi¶m chøc n¨ng gan. NÕu kh«ng ®−îc ph¸t hiÖn vμ ®iÒu trÞ kÞp thêi cã thÓ g©y x¬ gan, ung th− gan, ®e do¹ søc khoÎ vμ tÝnh m¹ng cña con ng−êi. Ng−êi bÞ suy gi¶m chøc n¨ng gan th−êng cã c¸c biÓu hiÖn nh−: ®au h¹ s−ên ph¶i, mÖt mái, ch¸n ¨n, tiªu ch¶y, ®i ngoμi ph©n sèng, ®Æc biÖt lμ kh«ng tiªu ho¸ ®−îc c¸c thøc ¨n cã nhiÒu mì. C¬ thÓ bÖnh nh©n trë nªn gÇy yÕu, suy kiÖt, trong giai ®o¹n nÆng cã biÓu hiÖn ra bªn ngoμi c¬ thÓ nh−: dÞ øng næi mÒ ®ay, môn nhät, mÈn ngøa, trøng c¸, vμng da, s¹m da, n¸m m¸... nhiÖt ®éc toμn c¬ thÓ (nh÷ng triÖu chøng cña chøng tÝch nhiÖt). Khi cã nh÷ng biÓu hiÖn trªn cÇn ph¶i ®iÒu chØnh ngay chÕ ®é ¨n uèng sao cho hîp lý. Kh«ng dïng r−îu, bia, cμ phª, thuèc l¸, h¹n chÕ ¨n thøc ¨n cã dÇu, mì. Th−êng xuyªn bæ sung dinh d−ìng 35 cho c¬ thÓ b»ng c¸c vitamin nhãm B, C... T¨ng c−êng vËn ®éng, thÓ dôc thÓ thao, lμm viÖc ®iÒu ®é, tr¸nh lμm viÖc qu¸ søc. Y häc cæ truyÒn th−êng sö dông liÖu ph¸p thanh nhiÖt tiªu ®éc, trong ®ã ®Æc biÖt chó ý gi¶i nhiÖt vμ båi bæ t¹ng can tõ nh÷ng th¶o d−îc nh−: DiÖp h¹ ch©u, BiÓn sóc, Bå c«ng anh, cá Nhä nåi, rau M¸... DiÖp h¹ ch©u cã c«ng dông b×nh can thanh nhiÖt, thanh th¶i c¸c chÊt ®éc trong c¬ thÓ. Toμn c©y ®−îc sö dông lμm thuèc, cã t¸c dông gi¶m ®au, ch÷a viªm gan, sái thËn, sái mËt. N¨m 1988, c¸c nhμ khoa häc NhËt B¶n ®· t×m thÊy trong DiÖp h¹ ch©u cã c¸c alkaloid nh−: phyllanthin, hypophyllanthin cã t¸c dông øc chÕ men aldose reductase cña virus viªm gan B. Nh÷ng thö nghiÖm l©m sμng trªn trÎ em m¾c bÖnh viªm gan truyÒn nhiÔm còng cho kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan. BiÓn sóc lμ vÞ thuèc cã t¸c dông thanh thÊp nhiÖt, s¸t trïng, ®iÒu trÞ c¸c chøng bÖnh viªm ®−êng tiÕt niÖu, gi¶i ®éc c¬ thÓ vμ kh«i phôc chøc n¨ng b×nh th−êng cña gan. Bå c«ng anh, cá Nhä nåi, rau M¸ ®Òu cã tÝnh m¸t, lîi tiÓu, gióp th¶i chÊt ®éc ra ngoμi theo ®−êng tiÓu, hç trî gan thùc hiÖn chøc n¨ng gi¶i ®éc. DS. H¹nh Nguyªn (B¸o Ph¸p luËt vμ X· héi) 36 BÖnh gan do r−îu ChÊt Ethanol vμ Methanol trong r−îu, bia lμ thñ ph¹m chÝnh g©y ra ngé ®éc vμ tö vong cho ng−êi uèng nhiÒu r−îu, bia. Khi uèng r−îu cã hμm l−îng c¸c chÊt nμy v−ît ng−ìng cho phÐp (20mg/lÝt) hoÆc uèng bia, r−îu th−êng xuyªn víi l−îng nhiÒu (th«ng th−êng kho¶ng h¬n 400ml bia mçi ngμy ®èi víi nam vμ 200ml ®èi víi n÷) cã thÓ g©y nhiÒu t¸c h¹i cho c¬ thÓ, ®Æc biÖt lμ hÖ thÇn kinh vμ gan. Gan ®−îc vÝ nh− mét nhμ m¸y sinh ho¸ khæng lå, tham gia vμo c¸c qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸, ®iÒu hoμ hÖ tiªu ho¸ vμ cung cÊp n¨ng l−îng. Gan lμ c¬ quan chèng ®éc quan träng bËc nhÊt trong c¬ thÓ. HÇu hÕt c¸c chÊt ®i vμo c¬ thÓ ®Òu ®−îc gan xö lý. R−îu, bia còng vËy. NÕu sö dông bia, r−îu th−êng xuyªn, l−îng nhiÒu vμ kÐo dμi sÏ g©y nhiÒu tæn h¹i cho gan. Th−êng gÆp nhÊt lμ gan nhiÔm mì. BÊt cø ng−êi nμo uèng bia, r−îu nhiÒu, dï chØ uèng vμi ngμy còng cã thÓ ph¸t triÓn thμnh gan nhiÔm mì, tÕ bμo gan s−ng lªn chøa mì vμ n−íc. Gan nhiÔm mì cßn cã thÓ do bÖnh tiÓu ®−êng, bÐo ph×, do dïng thuèc... BÖnh nh©n th−êng kh«ng cã triÖu chøng, hoÆc cã c¶m gi¸c khã chÞu hay n»ng nÆng vïng d−íi s−ên bªn ph¶i, ¨n mÊt ngon, ®«i khi buån n«n, ãi möa. Cã thÓ ph¸t hiÖn b»ng siªu ©m. 37 Viªm gan do r−îu ë nh÷ng ng−êi uèng r−îu th−êng xuyªn: viªm vμ ho¹i tö tÕ bμo gan kÐo dμi 1 - 2 tuÇn. BÖnh nh©n mÖt mái, ¨n mÊt ngon, ch¸n ¨n, n«n, ®au bông, sèt, vμng da, thØnh tho¶ng cã rèi lo¹n t©m thÇn... BÖnh th−êng diÔn tiÕn nÆng sau thêi gian uèng r−îu nhiÒu. Viªm gan do r−îu cã thÓ g©y tö vong, ®Æc biÖt nÕu cã tæn th−¬ng gan tr−íc ®ã. Viªm gan do r−îu cã thÓ diÔn tiÕn ®Õn x¬ gan víi tû lÖ rÊt cao. X¬ gan do r−îu: kho¶ng 10 - 25% ng−êi uèng r−îu nhiÒu vμ l©u n¨m m¾c bÖnh nμy. Viªm gan do r−îu nhiÒu n¨m sÏ dÉn ®Õn x¬ gan. NÕu viªm gan do r−îu ®−îc ph¸t hiÖn vμ ®iÒu trÞ sím, cã thÓ ng¨n ngõa ®−îc x¬ gan. BS. NguyÔn §×nh HiÖp (B¸o Thanh niªn) B¶o vÖ ®−êng h« hÊp trong mïa nãng C¸c lo¹i bÖnh phæi, phÕ qu¶n, viªm mòi, viªm xoang, viªm häng... th−êng gÆp vμo mïa l¹nh, vËy mμ trong nh÷ng ngμy n¾ng nãng, t¹i c¸c c¬ së y tÕ, kh«ng Ýt ng−êi ®· ph¶i tíi gÆp b¸c sÜ ®Ó kh¸m c¸c bÖnh vÒ h« hÊp vμ tai mòi häng... Mïa hÌ nãng nùc, nhiÒu nhμ cho trÎ n»m suèt ®ªm bªn qu¹t m¸y, ®iÒu hoμ, ng−êi lín th× gi¶i nhiÖt b»ng c¸ch ®i b¬i hay sö dông liªn tôc c¸c 38 lo¹i n−íc gi¶i kh¸t cã ®¸... C¸c biÖn ph¸p nμy lóc ®Çu tuy cã t¸c dông gi¶m nhiÖt nh−ng chØ lμ t¹m thêi, nÕu cø kÐo dμi m·i th× kh«ng c¬ thÓ nμo cã thÓ chÞu næi. T×nh tr¹ng ngoμi nãng trong l¹nh hay ng−îc l¹i ®· khiÕn tÊt c¶ c¸c c¬ quan tuÇn hoμn ph¶i ho¹t ®éng hÕt c«ng suÊt ®Ó ®iÒu hoμ vμ lμm ®¶o lén c©n b»ng sinh lý vèn cã cña toμn bé c¬ thÓ, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c mÇm bÖnh ph¸t t¸c. Nãng cßn cã thÓ g©y ra cao huyÕt ¸p, ch¶y m¸u mòi, nhøc ®Çu, khã ngñ, gi¶m kh¶ n¨ng ho¹t ®éng trÝ ãc vμ thÓ lùc... Lμn da lu«n cÇn gi÷ Èm ®Ó mÒm m¹i vμ t¨ng kh¶ n¨ng th¶i nhiÖt cho c¬ thÓ. Khi sö dông qu¹t m¸y nªn cho qu¹t quay ®æi h−íng. ViÖc qu¹t liªn tôc mét chç lμm c¬ thÓ mÊt nhiÖt triÒn miªn, lμm vïng da ®ã bÞ kh«. SÏ tai h¹i h¬n nÕu vïng ®−îc th«ng giã qu¸ nhiÒu l¹i lμ phÇn ®Çu - mÆt hay vïng ngùc - l−ng... khiÕn cho ®−êng thë lu«n bÞ l¹nh. Mäi viÖc sÏ diÔn ra víi c¸c c¬ quan h« hÊp y nh− trong nh÷ng ngμy mïa ®«ng l¹nh gi¸, biÓu m« h« hÊp sÏ bÞ xung huyÕt, viªm, s−ng nÒ, gi¶m søc ®Ò kh¸ng vμ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c lo¹i vi khuÈn, virus (vèn cã trong khÝ thë) ph¸t triÓn. Bé phËn h« hÊp ®Çu tiªn bÞ ¶nh h−ëng lμ ®−êng h« hÊp trªn g©y nªn viªm mòi, häng, xoang... g©y khã chÞu cho ng−êi bÞ bÖnh vμ khã kh¨n trong sinh ho¹t h»ng ngμy. Chóng ta kh«ng nªn duy tr× møc nhiÖt ®é qu¸ 39 thÊp hay bËt qu¹t sè to v× trong khi ngñ, th©n nhiÖt sÏ gi¶m xuèng. ChØ cÇn ban ®Çu ®Ó qu¹t tèc ®é lín, sau gi¶m dÇn hoÆc chØ ho¹t ®éng ®Þnh kú sau mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Qu¹t ph¶i lu«n ®−îc quay thay ®æi h−íng giã. H¹n chÕ uèng n−íc ®¸, nhÊt lμ t¹i c¸c hμng qu¸n kh«ng b¶o ®¶m vÖ sinh ®Ó phßng, chèng viªm häng, viªm xoang. Sau khi ®i b¬i hay ®i m−a vÒ, b¹n nªn b¶o vÖ ®−êng h« hÊp trªn b»ng c¸ch röa s¹ch khoang mòi b»ng dung dÞch muèi sinh lý. §ång thêi, duy tr× chÕ ®é dinh d−ìng ®ñ n¨ng l−îng, c©n ®èi, t¨ng c−êng c¸c lo¹i rau qu¶ nh»m n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cho c¬ thÓ. Th−êng xuyªn b¶o ®¶m vÖ sinh r¨ng miÖng, gi÷ ®Òu nÕp ®¸nh r¨ng sau khi ¨n vμ tr−íc khi ngñ ®Ó tr¸nh nhiÔm khuÈn r¨ng miÖng. §iÒu trÞ triÖt ®Ó c¸c æ nhiÔm khuÈn ë r¨ng hμm, miÖng, tai, mòi, häng ®Ó tr¸nh vi khuÈn lan xuèng ®−êng h« hÊp d−íi. Nh÷ng tr−êng hîp nμy hÇu hÕt ®iÒu trÞ b»ng c¸ch sóc miÖng víi n−íc muèi, tr¸nh nhiÔm l¹nh trong khi ra må h«i. §ång thêi, trong khi viªm ®−êng h« hÊp trªn, b¹n còng nªn tr¸nh ngöi ph¶i c¸c lo¹i khãi thuèc bëi nã sÏ lμm kh« bÒ mÆt c¸c tÕ bμo biÓu m«, khiÕn vi trïng dÔ tÊn c«ng h¬n. B¹n còng cã thÓ sö dông mét sè s¶n phÈm ®Ó n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cho c¬ thÓ vμ phßng, chèng c¸c bÖnh liªn quan ®Õn ®−êng h« hÊp. Vò Minh 40 Giao mïa: ThËn träng víi c¸c bÖnh ®−êng h« hÊp Viªm mòi xoang dÞ øng lμ t×nh tr¹ng niªm m¹c mòi xoang qu¸ mÉn c¶m víi mét sè chÊt cã trong kh«ng khÝ nh−: bôi, khãi, phÊn hoa, bôi nhμ, mïi h−¬ng, l«ng sóc vËt... C¸c yÕu tè nμy ®−îc gäi theo tõ chuyªn m«n cña y häc lμ dÞ nguyªn. §a phÇn nh÷ng ng−êi bÞ viªm mòi xoang dÞ øng ®Òu cã c¬ ®Þa qu¸ nh¹y c¶m víi sù thay ®æi cña thêi tiÕt nh−: nhiÖt ®é, ®é Èm trong kh«ng khÝ. D−íi ®©y lμ nh÷ng dÊu hiÖu ®iÓn h×nh cña bÖnh viªm mòi xoang dÞ øng: - Ngøa nhiÒu ë hai bªn hèc mòi, cã thÓ lan lªn m¾t. - H¾t h¬i tõng c¬n liªn tôc, nhÊt lμ vμo buæi s¸ng sím hoÆc khi bÞ l¹nh ®ét ngét. - Ng¹t mòi, t¾c mòi kÐo dμi, ®èi víi trÎ em th−êng thÊy trÎ ph¶i h¸ måm ®Ó thë. - Sæ mòi nhiÒu, th−êng lóc ®Çu n−íc mòi trong sau ®ã cã thÓ cã mμu vμng xanh, ®Æc vμ cã mïi h«i do bÞ béi nhiÔm. - Ngøa häng, häng bÞ kÝch thÝch, ho. - Nhøc ®Çu vïng xoang tr¸n (kho¶ng gi÷a hai l«ng mμy). - Ban ®Çu th−êng kh«ng sèt, chØ sèt khi ®· bÞ béi nhiÔm. Viªm mòi xoang dÞ øng tuy kh«ng g©y ¶nh 41 h−ëng ®Õn tÝnh m¹ng ng−êi bÖnh nh−ng l¹i nhiÒu lÇn g©y khã chÞu cho bÖnh nh©n, gi¶m tËp trung trong häc tËp vμ lμm viÖc, lμm ¶nh h−ëng ®Õn giao tiÕp còng nh− chÊt l−îng sèng. Khi cã c¸c biÓu hiÖn trªn, b¹n nªn ®Õn gÆp b¸c sÜ ®Ó ®−îc kh¸m vμ t− vÊn c¸ch phßng vμ ®iÒu trÞ. Mét c¸ch phßng bÖnh viªm mòi xoang dÞ øng rÊt hiÖu qu¶ lμ vÖ sinh mòi h»ng ngμy ®Ó gi¶m bít sù tiÕp xóc cña niªm m¹c mòi xoang víi c¸c dÞ nguyªn trong kh«ng khÝ. C¸ch vÖ sinh mòi tèt nhÊt lμ röa hèc mòi b»ng dung dÞch n−íc muèi sinh lý 0,9%. Dung dÞch n−íc muèi sinh lý kh«ng g©y kÝch øng niªm m¹c mòi xoang nªn an toμn nhÊt khi sö dông ®Ó vÖ sinh mòi. BS. Nhi khoa Mïa m−a: BÖnh viªm tiÓu phÕ qu¶n t¨ng cao! Theo ThS. TrÇn Anh TuÊn, Tr−ëng khoa H« hÊp, BÖnh viÖn Nhi ®ång 1, viªm tiÓu phÕ qu¶n lμ bÖnh viªm nhiÔm cÊp tÝnh cña c¸c phÕ qu¶n kÝch th−íc nhá. Thμnh cña c¸c tiÓu phÕ cÇu nμy kh«ng cã sôn mμ chØ cã c¬ tr¬n nªn dÔ bÞ co th¾t, xÑp l¹i khi bÞ viªm. Khi m¾c bÖnh, c¸c phÕ qu¶n nhá nμy bÞ viªm, s−ng phï, tiÕt nhiÒu dÞch lμm cho ®−êng thë cña trÎ bÞ chÝt hÑp, thËm chÝ t¾c nghÏn. V× vËy, trÎ sÏ bÞ khß khÌ, khã thë vμ nÆng h¬n n÷a 42 trÎ sÏ bÞ suy h« hÊp dÔ g©y tö vong... BÖnh th−êng gÆp ë mïa m−a miÒn Nam (th¸ng 8, 9, 10 lμ ®Ønh cao) vμ mïa thu ®«ng ë miÒn B¾c. T¸c nh©n lμm cho trÎ bÞ viªm tiÓu phÕ qu¶n th−êng lμ do virus hîp bμo h« hÊp (Respiratory Syncitial Virus), cã kh¶ n¨ng l©y lan d÷ déi. T¹i c¸c n−íc ¢u - Mü, bÖnh cã thÓ thμnh dÞch nh−ng ë n−íc ta th× ch−a cã ghi nhËn nμo. Ng−êi lín còng cã thÓ bÞ nhiÔm virus hîp bμo h« hÊp nh−ng hÇu nh− kh«ng cã biÓu hiÖn hoÆc chØ lμ viªm mòi nhÑ, sæ mòi, c¶m ho th«ng th−êng. TrÎ d−íi 2 tuæi th× bÞ nÆng vμ l©y lan nhanh. CÇn cho trÎ ®i kh¸m ngay khi trÎ khã thë, thë nhanh h¬n b×nh th−êng hoÆc thë co lâm lång ngùc (phÇn d−íi lång ngùc trÎ bÞ rót lâm vμo khi trÎ hÝt vμo thay v× në ra nh− b×nh th−êng). Khi ®−a trÎ ®i kh¸m còng cÇn nhá n−íc muèi sinh lý ®Ó vÖ sinh mòi gióp trÎ dÔ thë. Viªm tiÓu phÕ qu¶n th−êng lμ d¹ng nÆng cña nhiÔm khuÈn ®−êng h« hÊp nªn c¸ch phßng ngõa tèt nhÊt lμ ng−êi ch¨m sãc trÎ ph¶i röa tay tr−íc vμ sau khi ch¨m sãc trÎ, nu«i d−ìng trÎ tèt, dinh d−ìng ®Çy ®ñ. Bó s÷a mÑ hoμn toμn khi trÎ d−íi 4 th¸ng tuæi vμ cμng l©u cμng tèt, chñng ngõa ®Çy ®ñ, gi÷ cho trÎ tho¸ng m¸t khi trêi nãng, Êm ¸p khi trêi l¹nh, kh«ng nªn quÊn chÆt trÎ khi trÎ bÞ viªm tiÓu phÕ qu¶n. Tr¸nh n¬i « nhiÔm, khãi bôi vμ tr¸nh cho trÎ gÇn gòi ng−êi ®ang c¶m ho, 43 tr¸nh cho trÎ ®Õn chç ®«ng ng−êi khi ®ang cã mïa dÞch. Bïi H−¬ng (ghi) Lμm viÖc theo ca vμ nh÷ng nguy c¬ Trong nhiÒu lÜnh vùc, nh− an ninh, quèc phßng, y tÕ, giao th«ng vËn t¶i, ph¸t thanh - truyÒn h×nh, lμm viÖc theo ca lμ kh«ng thÓ tr¸nh khái. §i kÌm theo nã lμ hμng lo¹t c¸c nguy c¬ vÒ søc khoÎ. Mét nghiªn cøu do §¹i häc Kuwait tiÕn hμnh víi 200 nam nh©n viªn cña mét c«ng ty dÇu khÝ n−íc nμy cho thÊy, vÒ l©u dμi, lμm viÖc theo ca g©y ra t×nh tr¹ng mÖt mái, kÐm tËp trung vμ sôt gi¶m kh¶ n¨ng sinh ho¹t t×nh dôc. Cßn theo mét b¸o c¸o ®¨ng trªn T¹p chÝ B¸c sÜ gia ®×nh Mü, lμm ca cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi bÖnh ®au ®Çu tõng c¬n. Ngoμi ra, nh÷ng ng−êi lμm ca liªn tôc kÐo dμi trªn 15 n¨m cã nguy c¬ m¾c chøng thiÕu m¸u côc bé c¬ tim cao gÊp 300% so víi møc trung b×nh céng ®ång. Lμm ca cßn g©y ra t×nh tr¹ng rèi lo¹n giÊc ngñ (gÆp ë kho¶ng 10% nh÷ng ng−êi th−êng xuyªn lμm ca) vμ bÞ nghi ngê lμ mét trong nh÷ng yÕu tè nguy c¬ dÉn ®Õn tiÓu ®−êng. Tuy nhiªn, ®ã ch−a ph¶i lμ tÊt c¶ nh÷ng hËu qu¶ mμ viÖc x¸o trén nhÞp sinh häc do lμm viÖc theo ca g©y ra cho con ng−êi. Míi ®©y, ChÝnh phñ 44 §an M¹ch ®· quyÕt ®Þnh tr¶ tiÒn båi th−êng cho 37 phô n÷ bÞ m¾c bÖnh ung th− vó sau nhiÒu n¨m lμm viÖc ca ®ªm. QuyÕt ®Þnh nμy dùa trªn b¸o c¸o cña C¬ quan Nghiªn cøu Ung th− Quèc tÕ (IARC) thuéc Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (WHO), theo ®ã, lμm ®ªm kÐo dμi cã thÓ lμm t¨ng nguy c¬ ung th− vó ë phô n÷. Trong b¶ng ph©n lo¹i c¸c yÕu tè cã liªn quan ®Õn bÖnh ung th− cña IARC, lμm viÖc ca ®ªm ®−îc xÕp vμo nhãm 2A: Nhãm c¸c t¸c nh©n cã kh¶ n¨ng g©y ung th−. Cïng trong nhãm nμy, ngoμi lμm viÖc ca ®ªm cßn cã c¸c t¸c nh©n ®· ®−îc nh¾c ®Õn nhiÒu trong c¸c tμi liÖu y khoa nh− khÝ th¶i tõ ®éng c¬ diesel; bøc x¹ tö ngo¹i A, B, C; virus HPV type 31, 33... Mét trong sè rÊt nhiÒu b»ng chøng ®−îc nhãm chuyªn gia cña IARC xem xÐt khi ®−a ra kÕt luËn vÒ kh¶ n¨ng g©y ung th− cña lμm viÖc ca ®ªm lμ mét nghiªn cøu ®−îc tiÕn hμnh víi 70000 n÷ y t¸ t¹i Mü trong 10 n¨m. Nghiªn cøu nμy cho thÊy, cø 1000 y t¸ lμm ca ®ªm th−êng xuyªn trong 30 n¨m trë lªn th× cã 42 ng−êi m¾c bÖnh ung th− vó, trong khi tû lÖ nμy ë nh÷ng ng−êi kh«ng bao giê lμm ®ªm chØ lμ 29/1000. Nh− vËy, lμm viÖc ca ®ªm kÐo dμi trªn 30 n¨m ®· lμm t¨ng 36% nguy c¬ ung th− vó ë phô n÷. Víi nh÷ng ng−êi cã thêi gian lμm ca ®ªm d−íi 30 n¨m, nguy c¬ t¨ng thªm 8%. Theo gi¶ thuyÕt cña c¸c chuyªn gia, lμm viÖc ca ®ªm cã thÓ dÉn ®Õn ung th− lμ do nã lμm rèi lo¹n 45 nhÞp ngμy ®ªm. NhÞp ngμy ®ªm cã c¬ chÕ tù nhiªn gióp c¬ thÓ tù ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng cho phï hîp víi nhu cÇu ho¹t ®éng trong 24 giê. Khi nhÞp ngμy ®ªm bÞ x¸o trén, mét sè gene cã thÓ bÞ ®ãng/më bÊt th−êng, dÉn ®Õn sù h×nh thμnh c¸c khèi u. Ngoμi ra, viÖc thøc ®ªm cßn lμm ng−ng qu¸ tr×nh s¶n xuÊt melatonin, mét hormone cã ¶nh h−ëng ®Õn chøc n¨ng cña hÖ miÔn dÞch, øc chÕ sù ph¸t triÓn cña khèi u. Ng−êi ta chØ cã thÓ ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p lμm gi¶m nhÑ ¶nh h−ëng cña vÊn ®Ò nμy. Quan träng nhÊt lμ b¶o ®¶m thêi gian vμ chÊt l−îng giÊc ngñ. Dï lμm viÖc vμo thêi gian nμo th× mçi ngμy còng nªn ngñ ®ñ 7 - 9 tiÕng. Phßng ngñ ph¶i tèi vμ yªn tÜnh. Mét nghiªn cøu cña BÖnh viÖn Brigham and Women's (Mü) cßn cho biÕt, nh÷ng ng−êi lμm ca ®ªm nªn ngñ vμo buæi chiÒu (tõ 2 giê chiÒu ®Õn 10 giê tèi) tr−íc khi ®i lμm h¬n lμ ngñ bï vμo buæi s¸ng ngay sau khi hÕt ca. H−¬ng Tiªn (Tæng hîp) Néi t¹ng lîn lμ n¬i ®éc nhÊt §éc chÊt Clenbuterol cã trong thøc ¨n ch¨n nu«i t¸c ®éng chñ yÕu vμo c¬ b¾p cña lîn khiÕn x−¬ng vai thu nhá l¹i, nhiÒu thÞt h¬n, ®Æc biÖt lμ thÞt n¹c. Tuy nhiªn, theo c¸c chuyªn gia dinh d−ìng, néi t¹ng lîn lμ n¬i tån d− nhiÒu chÊt ®éc h¬n c¶. 46 Kh¸c víi mét sè chÊt ®éc khi ®−îc ®un chÝn sÏ ph©n huû Ýt nhiÒu, Clenbuterol cã trong thÞt lîn rÊt bÒn d−íi t¸c dông cña nhiÖt nªn kh«ng hÒ ph©n huû hoÆc bay h¬i khi nÊu chÝn. Khi lîn ¨n thøc ¨n cã trén Clenbuterol, chÊt ®éc nμy tån d− ë tÊt c¶ c¸c bé phËn cña lîn, tËp trung chñ yÕu ë c¸c c¬ b¾p, nh−ng néi t¹ng lîn lμ n¬i tån d− nhiÒu chÊt ®éc h¬n c¶. V× vËy, khi ¨n lßng lîn, tiÕt canh cña lîn cã chÊt Clenbuterol, ng−êi ¨n bÞ nhiÔm Clenbuterol g©y ngé ®éc cÊp víi nh÷ng triÖu chøng nh−: rèi lo¹n nhÞp tim, co th¾t phÕ qu¶n, phï nÒ, liÖt c¬... ¤ng NguyÔn Xu©n D−¬ng, Phã Côc tr−ëng Côc Ch¨n nu«i (Bé N«ng nghiÖp vμ Ph¸t triÓn n«ng th«n) cho r»ng, néi t¹ng gia sóc lμ n¬i chøa nhiÒu ®éc tè Clenbuterol h¬n so víi thÞt, do ng−êi n«ng d©n th−êng hay trén Clenbuterol vμo trong thøc ¨n ch¨n nu«i kho¶ng 21 ngμy tr−íc khi b¸n. Khi bÞ ®−a vμo lß giÕt mæ, chÊt ®éc nμy vÉn cßn tån d− rÊt nhiÒu trong néi t¹ng gia sóc. Ngay sau khi Thμnh phè Hå ChÝ Minh b¸o c¸o ph¸t hiÖn ®éc chÊt nμy trong thÞt lîn trªn thÞ tr−êng vμo n¨m 2005, nhËn thÊy ®©y lμ lo¹i chÊt cùc ®éc g©y ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn søc khoÎ con ng−êi nh− biÕn chøng ung th−, ngé ®éc cÊp, run c¬, ®au tim... nªn trong c¸c ®ît kiÓm tra, gi¸m s¸t th−êng kú cña Chi côc t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng, Côc Ch¨n nu«i vÉn chØ ®¹o ngoμi viÖc xÐt 47 nghiÖm c¸c ®éc chÊt kh¸c cã trong thøc ¨n ch¨n nu«i, vÉn ph¶i xÐt nghiÖm riªng ®éc chÊt Clenbuterol. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, nh÷ng tr−êng hîp cè t×nh ®−a ®éc chÊt Clenbuterol vμo thøc ¨n ch¨n nu«i, nÕu bÞ ph¸t hiÖn, ngoμi viÖc xö lý hμnh chÝnh cßn bÞ xö lý h×nh sù bëi hμnh vi g©y ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn søc khoÎ con ng−êi. ChÊt ®éc nμy còng ®−îc sö dông khi nu«i gμ thÞt, tr©u, bß thÞt nh−ng chñ yÕu lμ trong ch¨n nu«i gia sóc, ®Æc biÖt lμ lîn. M.Thu (B¸o B¶o vÖ Ph¸p luËt) b¶y lêi khuyªn ®Ó phßng tr¸nh l©y nhiÔm cóm gia cÇm Ngμy 24/2, Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (WHO) vμ Tæ chøc L−¬ng thùc vμ n«ng nghiÖp Liªn hîp quèc (FAO) t¹i ViÖt Nam ®· c¶nh b¸o: Sau khi 3 ca m¾c cóm gia cÇm (H5N1) míi ë ng−êi ®−îc b¸o c¸o trong c¸c th¸ng võa qua vμ c¸c vô bïng ph¸t dÞch ë gia cÇm ®−îc x¸c nhËn t¹i 10 tØnh trong c¶ n−íc, mäi ng−êi cÇn n©ng cao c¶nh gi¸c ®Ó chèng l¹i bÖnh dÞch. Cóm gia cÇm g©y chÕt ng−êi nh−ng cã thÓ phßng tr¸nh ®−îc. WTO vμ FAO còng ®· ®−a ra 7 48 lêi khuyªn ®Ó mçi ng−êi cã thÓ b¶o vÖ b¶n th©n, gia ®×nh vμ céng ®ång tr−íc mèi ®e do¹ nμy: kh«ng mua hoÆc b¸n gia cÇm èm hoÆc chÕt; kh«ng giÕt mæ hoÆc ¨n thÞt gia cÇm èm (hoÆc chÕt sau khi èm); chØ ¨n thÞt gia cÇm vμ c¸c s¶n phÈm tõ gia cÇm ®· ®−îc nÊu chÝn kü (kh«ng ¨n thÞt hång hoÆc trøng vÉn cßn lßng ®μo); tr¸nh tiÕp xóc víi gia cÇm èm vμ chÕt; röa tay víi n−íc s¹ch vμ xμ phßng sau khi tiÕp xóc víi gia cÇm vμ tr−íc khi ¨n; th«ng b¸o ngay víi c¸n bé thó y vμ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng khi cã gia cÇm èm hoÆc chÕt vμ nh÷ng ng−êi sèt trªn 38oC cÇn ®Õn tr¹m y tÕ ®Þa ph−¬ng ®Ó kh¸m, ®Æc biÖt nÕu cã gia cÇm èm vμ chÕt xung quanh n¬i ë. TiÕn sÜ Jean-Marc OlivÐ, Tr−ëng ®¹i diÖn WHO t¹i ViÖt Nam nhÊn m¹nh: Cóm gia cÇm lu«n lμ mèi ®e do¹ ®èi víi con ng−êi vμ gia cÇm suèt mäi thêi gian trong n¨m. Mèi lo ng¹i lín h¬n lμ virus cã thÓ sÏ biÕn thÓ vμ dÔ dμng l©y truyÒn tõ ng−êi sang ng−êi, g©y nªn ®¹i dÞch... Ph¸t hiÖn sím, øng phã nhanh víi cóm gia cÇm lμ kh©u then chèt ®Ó chÆn ®øng nguy c¬ nμy. Thu Ph−¬ng Nh÷ng "®ao phñ" tÝ hon trong c¬ thÓ ng−êi Hμng triÖu tÕ bμo ®Æc biÖt th−êng xuyªn tuÇn 49 tra kh¾p c¬ thÓ b¹n ®Ó tiªu diÖt tÕ bμo ung th−, virus vμ nh÷ng vi sinh vËt cã h¹i. C¸c "®å tÓ" tÝ hon nμy lμ mét lo¹i tÕ bμo b¹ch huyÕt. Chóng cã thÓ nhanh chãng ph¸t hiÖn mét tÕ bμo nguy hiÓm, khoÐt lç trªn líp vá ngoμi råi gi¶i phãng thuèc ®éc vμo lç ®Ó tiªu diÖt tÕ bμo. Chóng còng ph¸t tÝn hiÖu c¶nh b¸o ®Ó c¸c tÕ bμo miÔn dÞch kh¸c tham gia cuéc tÊn c«ng. MÆc dï ®−îc gäi b»ng mét c¸i tªn ®¸ng sî, c¸c tÕ bμo "®ao phñ" thùc sù lμ nh÷ng "chiÕn binh" tËn t©m trong cuéc chiÕn kh«ng bao giê cã håi kÕt víi bÖnh tËt. Wayne Yokoyama, mét nhμ miÔn dÞch häc cña ViÖn Y khoa Howard Hughes thuéc §¹i häc Washington (Mü) cho biÕt, "giÊy phÐp hμnh nghÒ" cña tÕ bμo "®ao phñ" lμ mét chiÕc ®u«i cho phÐp chóng tÊn c«ng tÕ bμo g©y h¹i. MÆc dï tÕ bμo "®å tÓ" ®−îc ph¸t hiÖn c¸ch ®©y h¬n 30 n¨m song cho tíi nay chóng ta vÉn ch−a hiÓu nhiÒu vÒ chóng. C¸c nhμ khoa häc liªn tôc tiÕn hμnh nhiÒu nghiªn cøu ®Ó t×m hiÓu c¬ chÕ gióp tÕ bμo "®å tÓ" ph¸t hiÖn môc tiªu, c¸ch chóng ph©n biÖt tÕ bμo nhiÔm bÖnh víi tÕ bμo khoÎ m¹nh vμ c¸ch chóng tÊn c«ng môc tiªu. "Chóng t«i vÉn ch−a biÕt tÕ bμo ®å tÓ ®−îc sinh ra tõ ®©u vμ khi nμo", James Di Santo, Gi¸m ®èc khoa MiÔn dÞch t¹i ViÖn Pasteur (Ph¸p) thõa nhËn. Trong khi ®ã, Michael Caligluri, 50 gi¸o s− nghiªn cøu ung th− cña §¹i häc Ohio (Hoa Kú) cho biÕt: "Chóng ta míi chØ hiÓu mét phÇn c¸ch thøc tÕ bμo "®å tÓ" ph©n biÖt mét tÕ bμo kh¸c lμ b¹n hay thï". Wayne Yokoyama vμ céng sù tõng tiÕn hμnh mét sè thö nghiÖm vÒ tÕ bμo "®å tÓ" vμo nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû tr−íc. Nh−ng c¸c thö nghiÖm buéc ph¶i dõng l¹i v× c¸c t¸c dông phô. Míi ®©y, Wayne vμ mét sè nhμ khoa häc ph¸t hiÖn ra r»ng tÕ bμo "®å tÓ" cã thÓ nhí vÞ trÝ cña mäi tÕ bμo nhiÔm bÖnh mμ chóng tõng tiªu diÖt. TÕ bμo "®å tÓ" ®−îc sinh ra liªn tôc trong tuû x−¬ng. Chóng lang thang trong m¸u vμ b¹ch huyÕt ®Ó t×m kiÕm tÕ bμo bÞ viªm nhiÔm hoÆc ung th−. Khi t×m thÊy mét tÕ bμo nh− vËy, chóng tiÕn tíi gÇn vμ t×m c¸ch "hμnh quyÕt" môc tiªu. Trªn bÒ mÆt tÕ bμo khoÎ m¹nh lu«n cã mét lo¹i protein mang tªn MHC-1. NÕu tÕ bμo "®å tÓ" kh«ng ph¸t hiÖn MHC-1 trªn mét tÕ bμo nμo ®ã, sè phËn cña nã sÏ nhanh chãng kÕt thóc. Nh− vËy, MHC-1 chÝnh lμ thø gióp tÕ bμo "®å tÓ" ph©n biÖt b¹n vμ thï. Mét ®iÓm m¹nh kh¸c cña tÕ bμo ®å tÓ lμ tèc ®é ph¶n øng. Chóng cã thÓ tÊn c«ng ngay sau khi ph¸t hiÖn sù xuÊt hiÖn cña c¸c ph©n tö l¹. Theo Physorg (B¸o B¶o vÖ Ph¸p luËt) 51 NhiÔm bÖnh tõ g¨ng tay chÕ biÕn thùc phÈm Cã mét thùc tÕ trong lÜnh vùc kinh doanh c¸c mÆt hμng thùc phÈm, ¨n uèng lμ ng−êi mua thÊy ng−êi b¸n ®i g¨ng tay th× yªn t©m; ng−êi b¸n khi ®i g¨ng còng tù tin m×nh ®· b¶o ®¶m vÖ sinh. Nh−ng kh«ng hoμn toμn nh− vËy. NhiÒu ng−êi nghÜ r»ng ®«i g¨ng cã thÓ ng¨n mäi vi khuÈn, mÇm bÖnh tõ tay l©y lan sang thøc ¨n nªn l¬ lμ viÖc röa tay. Nh−ng thùc ra, ®a sè c¸c lo¹i g¨ng dïng trong chÕ biÕn thùc phÈm ®Òu cã ®é thÈm thÊu nhÊt ®Þnh nªn vi khuÈn tõ tay vÉn cã thÓ lät qua g¨ng ®Ó nhiÔm vμo thùc phÈm. Víi t©m lý chñ quan, cho r»ng chØ cÇn xá g¨ng vμo lμ b¶o ®¶m vÖ sinh mμ kh«ng cÇn röa tay, kh¶ n¨ng nμy cμng dÔ x¶y ra. ChÝnh b¶n th©n g¨ng tay còng cã thÓ lμ æ vi khuÈn. C¸c nÕp trªn bÒ mÆt g¨ng chÝnh lμ n¬i lý t−ëng ®Ó mÇm bÖnh khu tró, sinh s«i vμ l©y nhiÔm sang thùc phÈm, b¸t ®òa hoÆc c¸c dông cô nÊu n−íng. Do ng¹i tèn kÐm vμ bÊt tiÖn, ng−êi kinh doanh trong ngμnh hμng ¨n uèng vμ c¶ mét sè ng−êi néi trî kh«ng chó ý ®Õn viÖc thay g¨ng khi chuyÓn tõ mãn nμy sang mãn kh¸c, tõ thùc phÈm t−¬i sèng sang thùc phÈm ®· chÕ biÕn, hoÆc dïng lu«n bμn tay ®i g¨ng ®Ó thu gom thøc ¨n thõa, cÇm kh¨n lau, dän b¸t ®òa bÈn... sau ®ã l¹i ®ông vμo thùc phÈm. Nh÷ng hμnh ®éng bÊt cÈn 52 nμy biÕn g¨ng tay thμnh ph−¬ng tiÖn trung gian ®−a mÇm bÖnh l©y nhiÔm sang thùc phÈm. G¨ng tay cßn t¹o m«i tr−êng Êm, Èm −ít gi÷a g¨ng vμ bμn tay, lμ ®iÒu kiÖn lý t−ëng cho vi khuÈn sinh s«i, ®Æc biÖt khi ng−êi dïng g¨ng kh«ng röa tay ®óng c¸ch vμ ®eo g¨ng trong thêi gian dμi. Nh÷ng vÊn ®Ò trªn cho thÊy, dï viÖc khuyÕn khÝch ng−êi kinh doanh thùc phÈm ®eo g¨ng tay lμ ®óng ®¾n, nh−ng nÕu sö dông kh«ng ®óng c¸ch, ®«i g¨ng kh«ng nh÷ng kh«ng ph¸t huy t¸c dông mμ ng−îc l¹i, cßn cã thÓ g©y h¹i nhiÒu h¬n ®Ó tay trÇn, v× nã t¹o c¶m gi¸c chñ quan, yªn t©m gi¶ t¹o cho c¶ ng−êi b¸n lÉn ng−êi mua. G¨ng tay chØ thùc sù cã t¸c dông nÕu tr−íc khi ®i g¨ng, ng−êi ta röa tay theo ®óng quy t¾c vÖ sinh: röa b»ng xμ phßng, d−íi vßi n−íc ch¶y trong 20 gi©y, lau kh« b»ng kh¨n s¹ch. Ph¶i thay g¨ng khi chuyÓn tõ thùc phÈm sèng sang thøc ¨n ®· chÕ biÕn, tõ phôc vô thøc ¨n sang dän dÑp hoÆc ch¹m vμo c¸c ®å vËt cã kh¶ n¨ng mang vi khuÈn, nhÊt lμ khi nhËn vμ tr¶ l¹i tiÒn cho kh¸ch, v× nghiªn cøu ®· cho thÊy, tiÒn lμ mét trong nh÷ng æ vi khuÈn phong phó nhÊt c¶ vÒ sè l−îng vμ chñng lo¹i. ChØ dïng c¸c lo¹i g¨ng chuyªn dông ®Ó chÕ biÕn thùc phÈm, tuyÖt ®èi kh«ng dïng g¨ng cao su b¶o vÖ hoÆc c¸c lo¹i g¨ng mæ t¸i sinh. H−¬ng Tiªn (Theo nzfsa govt.nz) 53 Nguy hiÓm r¨ng kh«n mäc "d¹i" R¨ng kh«n th−êng mäc lÖch. Nghiªn cøu trong 72 sinh viªn r¨ng hμm mÆt Tr−êng §¹i häc Y D−îc Thμnh phè Hå ChÝ Minh cho thÊy, lÖch gÇn lμ 43,2%, ngang: 36,4%, lÖch xa: 6,8%, lén ng−îc: 6,8%, th¼ng cã tói viªm: 6,8%. R¨ng kh«n mäc lÖch kh«ng chØ g©y tai biÕn t¹i chç mμ cßn lan toμn th©n, thËm chÝ nhiÔm trïng m¸u g©y nguy hiÓm tÝnh m¹ng. TS. Ph¹m Nh− H¶i, Tr−ëng khoa R¨ng Hμm MÆt, BÖnh viÖn ViÖt Nam - Cu Ba cho biÕt, r¨ng kh«n lμ r¨ng cèi lín thø ba trong cung hμm. R¨ng b¾t ®Çu mäc lªn trong ®é tuæi tõ 18 - 25. Nghiªn cøu cho thÊy, r¨ng kh«n mäc lÖch g©y c¸c tai biÕn chiÕm tû lÖ kho¶ng 20% c¸c bÖnh vÒ r¨ng, hμm, mÆt. BiÓu hiÖn nhÑ nhÊt lμ nhiÔm trïng, r¨ng bÞ lîi trïm lªn hoÆc ngÇm trong x−¬ng hμm, khiÕn thøc ¨n vμ vi khuÈn gi¾t vμo tói lîi g©y viªm, viªm quanh ch©n r¨ng, cÊp mñ lan c¶ vÒ phÝa thùc qu¶n, amydal, viªm h¹ch gãc hμm vμ trë thμnh m¹n tÝnh lan xuèng hÇu häng, g©y rèi lo¹n tiªu ho¸ do nuèt mñ. ViÖc ®iÒu trÞ r¨ng kh«n mäc lÖnh giai ®o¹n sím kh«ng cã g× khã kh¨n. Sau khi kh¸m l©m sμng vμ chôp phim X - quang, tuú theo vÞ trÝ mäc r¨ng (r¨ng mäc ngay ng¾n hay mäc lÖch), r¨ng cã ®ñ chç hay kh«ng ®ñ chç mäc, tuæi cña 54 bÖnh nh©n vμ sù ph¸t triÓn cña bÖnh, b¸c sÜ sÏ chØ ®Þnh sö dông kh¸ng sinh, c¾t lîi trïm ®Ó gióp r¨ng mäc lªn dÔ dμng. ChØ nh÷ng tr−êng hîp qu¸ ®au ®ín hoÆc r¨ng g©y tai biÕn míi ph¶i nhæ. Theo TS. H¶i, nhæ sím r¨ng sè 8 sÏ b¶o tr× ®−îc r¨ng sè 7 vμ c¸c r¨ng kh¸c. Lý do lμ ngoμi nh÷ng tai biÕn trªn, r¨ng kh«n hμm d−íi cßn g©y tæn th−¬ng r¨ng sè 7 tr−íc nã khiÕn thøc ¨n v−íng vμo dÔ dÉn ®Õn s©u r¨ng, tiªu ch©n r¨ng... hoÆc cã thÓ ®Èy c¸c r¨ng kh¸c ra phÝa tr−íc, lμm c¸c r¨ng nμy x« lÖch vμ mäc chen chóc nhau... §Ó phßng ngõa c¸c tai biÕn khi mäc r¨ng kh«n, c¸c chuyªn gia khuyªn r»ng, ngoμi viÖc gi÷ g×n vÖ sinh r¨ng miÖng ®óng c¸ch, ngay tõ khi trÎ mäc nh÷ng chiÕc r¨ng ®Çu tiªn ®−îc s¸u th¸ng, nªn ®−a trÎ ®i kh¸m r¨ng ®Þnh kú, th−êng xuyªn 6 th¸ng/lÇn. Khi trÎ ®−îc 12-15 tuæi, tøc lμ tr−íc khi r¨ng kh«n nh« lªn khái lîi, cÇn ®i kh¸m vμ chôp X - quang hμm r¨ng ®Ó ph¸t hiÖn mÇm r¨ng. NÕu chiÕc r¨ng kh«n cã thÓ lμm xiªn vÑo hμm r¨ng, nha sÜ sÏ g¾p bá mÇm r¨ng. Cßn nÕu thÊy bÊt th−êng, ph¶i ®Õn bÖnh viÖn chuyªn khoa, ®iÒu trÞ ngay tõ ®Çu. TuyÖt ®èi tr¸nh t×nh tr¹ng ®Ó bÖnh ph¸t triÓn ©m Ø, l©u dμi dÉn ®Õn c¸c tai biÕn nguy hiÓm. §μo Nguyªn (S−u tÇm) 55 "DÞch h¹ch" cña thÕ kû XXI ViÖc ph¸t hiÖn ra mét lo¹i vi khuÈn g©y bÖnh tim nguy hiÓm cã thÓ truyÒn tõ chuét sang ng−êi qua bä chÐt ®ang lμm dÊy lªn nçi lo ng¹i vÒ mét dÞch bÖnh nghiªm träng cã thÓ bïng ph¸t vμ c−íp ®i sinh m¹ng cña nhiÒu ng−êi, nh− nh÷ng g× mμ bÖnh dÞch h¹ch ®· g©y ra c¸ch ®©y vμi thÕ kû. DÞch h¹ch, hay cßn ®−îc gäi lμ "C¸i chÕt ®en" lμ mét trong nh÷ng ®ît dÞch bÖnh kinh hoμng nhÊt trong lÞch sö nh©n lo¹i. X¶y ra vμo thÕ kû XIV, nã ®· giÕt chÕt kho¶ng 75 triÖu ng−êi trªn toμn thÕ giíi. Riªng t¹i ch©u ¢u, −íc tÝnh gÇn 1/4 d©n sè ®· chÕt trong trËn dÞch nμy. Thñ ph¹m g©y ra dÞch h¹ch lμ vi khuÈn Yersinia pestis, l©y lan tõ chuét sang ng−êi qua bä chÐt. Khi nçi ¸m ¶nh vÒ "C¸i chÕt ®en" cßn ch−a phai nh¹t th× giê ®©y, nh©n lo¹i ®ang ph¶i ®èi mÆt víi mét nguy c¬ míi, còng lan truyÒn theo con ®−êng cña dÞch h¹ch. §ã lμ vi khuÈn Bartonella, mét lo¹i mÇm bÖnh g©y ra nhiÒu vÊn ®Ò nghiªm träng cho søc khoÎ con ng−êi: bÖnh tim, nhiÔm trïng l¸ l¸ch vμ hÖ thÇn kinh. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990 ®Õn nay, ®· cã trªn 20 loμi vi khuÈn Bartonella ®−îc ph¸t hiÖn. Sù lo ng¹i vÒ Bartonella t¨ng lªn khi gÇn ®©y, ng−êi ta ph¸t hiÖn ra mét loμi míi cña vi khuÈn nμy, cã tªn lμ B.rochalimae ®−îc t×m 56 thÊy trªn mét bÖnh nh©n ®· tõng ®Õn Nam Mü vμ trë vÒ trong t×nh tr¹ng l¸ l¸ch s−ng to. Nghi ngê r»ng ®ã lμ biÓu hiÖn cña mét c¨n bÖnh míi tõ ®éng vËt truyÒn sang ng−êi, c¸c nhμ nghiªn cøu thuéc §¹i häc Quèc gia Chung Hsing (§μi Loan) ®· quyÕt ®Þnh t×m hiÓu s©u h¬n ®Ó x¸c ®Þnh liÖu c¸c loμi gÆm nhÊm sèng gÇn ng−êi cã mang lo¹i vi khuÈn nμy. Hä ph¸t hiÖn ra r»ng, chuét chÝnh lμ vËt chñ cho mét sè vi khuÈn Bartonella. Trong 58 c¸ thÓ chuét ®−îc lÊy mÉu xÐt nghiÖm, 6 con mang lo¹i vi khuÈn nμy, trong ®ã cã 5 con lμ chuét cèng. Trong sè c¸c loμi vi khuÈn Bartonella ph¸t hiÖn ë chuét cã B.elizabethae g©y viªm mμng trong tim; B.grahamii g©y viªm thÇn kinh vâng m¹c vμ B.rochalimae, loμi vi khuÈn ®−îc t×m thÊy ë bÖnh nh©n s−ng l¸ l¸ch nãi trªn. Nh− vËy, ®· ch¾c ch¾n r»ng mét sè loμi chuét lμ thñ ph¹m l©y truyÒn vi khuÈn Bartonella. Con ®−êng truyÒn bÖnh chñ yÕu cã thÓ th«ng qua bä chÐt. C¸c nhμ khoa häc còng ®· x¸c ®Þnh ®−îc mét sè lo¹i bä chÐt sèng ë chuét ®ång, chuét nh¶y, chuét b«ng vμ chuét cèng cã kh¶ n¨ng ph¸t t¸n nhiÒu lo¹i vi khuÈn Bartonella. Trong sè nμy, sù lo ng¹i ®ang tËp trung vμo chuét cèng, bëi ®©y lμ mét trong nh÷ng loμi chuét phæ biÕn nhÊt thÕ giíi, sèng gÇn ng−êi nªn kh¶ n¨ng truyÒn bÖnh rÊt cao. Viªm mμng trong tim do vi khuÈn 57 B.elizabethae t×m thÊy ë chuét cèng lμ mét c¨n bÖnh cã tû lÖ tö vong cao. BÖnh nh©n dï ®−îc ®iÒu trÞ vÉn cã nhiÒu kh¶ n¨ng bÞ biÕn chøng, dÉn ®Õn tæn th−¬ng nghiªm träng ë nhiÒu bé phËn kh¸c cña c¬ thÓ nh− n·o, phæi, thËn, gan... Thu Thuû (Theo Science daily, Telegraph) (B¸o Thanh niªn) Vßi n−íc ë bÕp: BÈn h¬n nót bÊm n−íc ë... toalet Kh¸ nhiÒu ng−êi hoang mang tr−íc mét nghiªn cøu ®−a ra míi ®©y: Nót bÊm n−íc ë toalet cßn Ýt vi khuÈn h¬n... vßi n−íc ë bÕp. Thùc tÕ, hÇu nh− kh«ng cã gia ®×nh nμo chó ý ®Õn viÖc vÖ sinh vßi n−íc ë bÕp, trong khi ®ã, nhμ s¶n xuÊt còng kh«ng ®−a ra khuyÕn c¸o cho ng−êi sö dông. Theo c¸c chuyªn gia, viÖc vÖ sinh vßi n−íc th−êng xuyªn kh«ng thuéc vÒ c«ng nghÖ mμ phô thuéc vμo ý thøc cña ng−êi sö dông. Chóng t«i ®· lμm mét cuéc kh¶o s¸t nhá ë 20 hé gia ®×nh vμ cã mét kÕt luËn, viÖc vÖ sinh vßi n−íc ë bÕp lμ ®iÒu mμ kh«ng ng−êi lμm bÕp nμo biÕt ®Õn. Theo nghiªn cøu trªn, vßi n−íc nhμ bÕp bÈn h¬n vμ mang nhiÒu vi trïng g©y h¹i h¬n c¶ cÇn g¹t n−íc (nót bÊm) toalet. H¬n 30% vßi n−íc ë 58 nhμ bÕp cã sù hiÖn diÖn cña c¸c lo¹i vi khuÈn g©y ®éc so víi 15% ë c¸c cÇn g¹t n−íc (nót bÊm) toalet. 14% vßi n−íc nhiÔm khuÈn ®éc E.coli ë møc cao, so víi 6% ë cÇn g¹t (nót bÊm) n−íc toalet. KhuÈn tô cÇu (g©y ra viªm phæi nÕu x©m nhËp vμo c¬ thÓ) t×m thÊy ë 8% vßi n−íc, khuÈn h×nh que (lμm cho c¸c miÕng v¶i lau cã mïi) t×m thÊy ë h¬n 5% vßi n−íc. HÇu hÕt c¸c lo¹i vi trïng b¸m ë nh÷ng n¬i cÇn dïng tay cña c¸c thiÕt bÞ nhμ t¾m sÏ ®−îc "ph©n ph¸t" khi ng−êi sö dông xong kh«ng röa tay. Nghiªn cøu ®−îc thùc hiÖn t¹i Anh, ¤xtr©ylia, §øc, Malaixia, ArËp Xªót, Nam Phi vμ Mü. ChÞ Hμ Thanh Th− (L¹c Trung, Hμ Néi) cho biÕt: "Vßi n−íc háng th× ®em ®i söa, cßn nÕu nã kh«ng cã vÊn ®Ò g× th× cø dïng th«i, cã g× ph¶i b¨n kho¨n ®©u". §©y còng lμ c¸ch nghÜ cña phÇn lín nh÷ng ng−êi lμm néi trî. Trong khi ®ã, theo c¶nh b¸o cña c¸c chuyªn gia, m«i tr−êng nhμ bÕp lóc nμo còng tiÒm Èn nh÷ng nguy c¬ trë thμnh æ ®Ó vi khuÈn ph¸t t¸n. Thøc ¨n thõa, ®å ¨n bá ®i, r¸c th¶i, thùc phÈm dù tr÷... chÝnh lμ nguyªn nh©n. Tuy nhiªn, cßn mét nguyªn nh©n kh¸c n÷a lμ vßi n−íc lμ n¬i Ýt ®−îc quan t©m vÖ sinh nhÊt trong sè c¸c ®å dïng trong bÕp. Theo PGS.TS. TrÞnh Lª Hïng, khoa Ho¸, §¹i häc Khoa häc tù nhiªn, §¹i häc Quèc gia Hμ Néi, 59 ngay c¶ viÖc sö dông n−íc s¹ch, nÕu ®Ó n−íc l−u trong chËu vμi ngμy mμ kh«ng sö dông còng sÏ ph¸t sinh vi khuÈn. Nh÷ng chiÕc vßi n−íc nμy lu«n lu«n trong t×nh tr¹ng chøa n−íc - m«i tr−êng tró ngô lý t−ëng cña nhiÒu lo¹i vi khuÈn. §Æc biÖt, khuÈn E.coli g©y tiªu ch¶y rÊt dÔ l©y lan, ph¸t sinh trong nguån n−íc. NhiÒu tr−êng hîp bÞ tiªu ch¶y chÝnh tõ nh÷ng thiÕt bÞ nhμ bÕp t−ëng chõng nh− v« h¹i nμy. Víi sè l−îng vi khuÈn lªn tíi hμng chôc ngμn trªn mét cm2, vßi n−íc, giÎ vμ bån röa b¸t thùc sù lμ nh÷ng æ dÞch trong nhμ bÕp, cã thÓ bïng ph¸t bÊt cø lóc nμo nÕu chóng ta mÊt c¶nh gi¸c. PGS.TS. Ng« Quèc QuyÒn, ViÖn Ho¸ häc cho biÕt: Mét trong nh÷ng lo¹i vi khuÈn phæ biÕn vμ nguy hiÓm nhÊt trong sè nμy lμ E.coli, g©y tiªu ch¶y, viªm phæi, ®ång thêi lμ thñ ph¹m cña 80% c¸c tr−êng hîp viªm ®−êng tiÕt niÖu. ViÖc sö dông bån röa b¸t vμo qu¸ nhiÒu môc ®Ých (röa c¸c lo¹i thùc phÈm vμ ®å dïng nhμ bÕp, röa tay, giÆt kh¨n lau,...) cïng víi sù l¬ lμ, chñ quan trong viÖc lμm vÖ sinh bån lμ nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra t×nh tr¹ng nãi trªn. C¸c gia ®×nh nªn th−êng xuyªn tiÕn hμnh diÖt khuÈn ë bån röa b¸t b»ng c¸ch pha 1 th×a n−íc javel víi 1 lÝt n−íc cä röa bån. §Ó dung dÞch b¸m trªn bÒ mÆt bån trong kho¶ng 10 phót tr−íc khi x¶ l¹i b»ng n−íc s¹ch sÏ gióp bÕp s¹ch h¬n. 60 Röa tay ®óng c¸ch (röa b»ng xμ phßng d−íi vßi n−íc ch¶y Ýt nhÊt 20 gi©y) tr−íc, trong vμ sau khi lμm bÕp cã thÓ lo¹i bá c¬ b¶n nguy c¬ nhiÔm khuÈn tõ vßi n−íc. CÈn thËn h¬n, h»ng ngμy, b¹n cã thÓ dïng c¸c lo¹i dung dÞch cã tÝnh s¸t khuÈn chuyªn dïng trong nhμ bÕp ®Ó lau röa vßi n−íc. B¶n th©n c¸c lo¹i vßi n−íc nμy kh«ng cã kh¶ n¨ng tù diÖt khuÈn cho dï nã ®−îc s¶n xuÊt tõ c«ng nghÖ nμo. T« Ph−îng ThÕ giíi vi sinh ®−êng ruét: CÇn ®−îc nu«i d−ìng vμ ch¨m sãc ThÕ giíi vi sinh ®−êng ruét bao gåm vi khuÈn céng sinh vμ vi khuÈn g©y bÖnh. Cã hμng tr¨m ngμn tû vi sinh vËt sèng, bao gåm hμng tr¨m loμi, lμ sù c©n b»ng gi÷a vi khuÈn cã lîi vμ vi khuÈn cã h¹i. B¾t ®Çu tõ d¹ dμy, vi khuÈn gÇn nh− b»ng "kh«ng", chØ cã vi khuÈn g©y loÐt d¹ dμy Helicobacter pylori lμ cã thÓ hiÖn diÖn, t¨ng dÇn khi xuèng ruét vμ ®Õn ®o¹n ruét giμ cã thÓ ®¹t ®Õn hμng ngμn tû vi khuÈn sèng trong 1 gam ph©n. Võa sinh ra, ®−êng tiªu ho¸ cña chóng ta "s¹ch" kh«ng cã vi khuÈn, do nh÷ng tiÕp xóc ®Çu tiªn víi m«i tr−êng, bó mÑ..., vi khuÈn b¾t ®Çu 61 x©m nhËp. Nh÷ng c¸ thÓ vi khuÈn cã c¬ may tho¸t qua ®−îc dÞch vÞ ®Õn ruét sÏ t¨ng sinh nhanh chãng, tån t¹i vμ ph¸t triÓn, dÇn dÇn t¹o nªn quÇn thÓ vi sinh vËt víi sù c©n b»ng tù nhiªn. TiÕp xóc ®Çu tiªn víi m«i tr−êng rÊt quan träng, quyÕt ®Þnh nhiÒu ®Õn søc khoÎ ®−êng ruét vμ trùc tiÕp ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ. HÖ tiªu ho¸ cña trÎ nhò nhi máng manh vμ ®©y lμ giai ®o¹n hÖ vi sinh ®−êng ruét biÕn ®éng nhÊt, g©y nhiÒu rèi lo¹n tiªu ho¸ ¶nh h−ëng ®Õn sù hÊp thu dinh d−ìng, suy dinh d−ìng, gi¶m ®Ò kh¸ng, dÔ nhiÔm bÖnh... Khi tr−ëng thμnh, vi sinh vËt ®−êng ruét æn ®Þnh vμ c©n b»ng h¬n, tuy nhiªn còng cã thÓ bÞ mÊt c©n b»ng do ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng, vÖ sinh an toμn thùc phÈm, bia, r−îu, thuèc kh¸ng sinh, thuèc ho¸ trÞ liÖu, hoÆc ngay c¶ c¨ng th¼ng c«ng viÖc... V× vËy, rèi lo¹n ®−êng ruét vÉn th−êng xuyªn x¶y ra. Víi ng−êi giμ, vi sinh vËt cã lîi cã xu h−íng gi¶m, cßn vi sinh vËt g©y bÖnh l¹i t¨ng, do ®ã ng−êi giμ th−êng xuyªn bÞ rèi lo¹n tiªu ho¸ nh−: tiªu ch¶y, t¸o bãn, viªm ®¹i trμng, s×nh bông, ®i ph©n sèng... gi¶m kh¶ n¨ng hÊp thô dinh d−ìng, uèng s÷a bÞ tiªu ch¶y, gi¶m ®Ò kh¸ng, bÖnh tËt, kÓ c¶ ung th− ruét kÕt. HiÓu ®óng vμ ch¨m sãc ®−êng ruét tõ trÎ nhò nhi cho ®Õn ng−êi giμ lμ v« cïng cÇn thiÕt. Nªn 62 tr¸nh nh÷ng yÕu tè g©y x¸o trén sù c©n b»ng ®−êng ruét, g©y ra nh÷ng rèi lo¹n tiªu ho¸ nh− c¨ng th¼ng, bia, r−îu nhiÒu, dïng thuèc vμ kh¸ng sinh tuú tiÖn, thùc phÈm kh«ng an toμn, m«i tr−êng mÊt vÖ sinh... Ngoμi ra, cÇn sö dông c¸c s¶n phÈm ®em l¹i lîi Ých cho ®−êng ruét cã chøa nh÷ng vi sinh vËt cã lîi (probiotic). TS. NguyÔn Anh TuÊn Phãng x¹ Polonium - 210 trong thuèc l¸: Mét bÝ mËt ®en tèi Trong h¬n 40 n¨m qua, c¸c ®¹i gia ngμnh c«ng nghiÖp thuèc l¸ ®· t×m mäi c¸ch che giÊu sù thËt vÒ Polonium - 210, mét chÊt phãng x¹ cùc kú nguy hiÓm cã trong s¶n phÈm cña hä. Philip Morris, RJ Reynolds, British American Tobacco vμ c¸c "«ng lín" kh¸c ®· cè ®Ó d− luËn kh«ng ý thøc ®−îc r»ng trong l¸ c©y thuèc l¸, thuèc l¸ ®iÕu vμ khãi thuèc ®Òu cã Polonium - 210, mét chÊt phãng x¹ cã ®éc tÝnh cùc m¹nh vμ lμ chÊt g©y ung th−. Tõ l©u, hä ®· biÕt vÒ sù cã mÆt cña Polonium - 210. Hä ®· t×m hiÓu vμ cè t×m c¸ch lo¹i bá nã nh−ng ®Òu thÊt b¹i. Vμ ®Ó kh«ng ®¸nh ®éng d− luËn theo h−íng bÊt lîi cho m×nh, hä ®· che giÊu tÊt c¶ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu. Th«ng tin g©y chÊn ®éng trªn ®−îc c«ng bè trªn Chuyªn san Søc khoÎ céng ®ång Hoa Kú sè 63 th¸ng 9-2008. T¸c gi¶ bμi b¸o, Monique Muggli (Mayo Clinic, Minnesota) ®· nghiªn cøu h¬n 1500 tμi liÖu néi bé cña c¸c c«ng ty thuèc l¸ ®Ó ®i ®Õn kÕt luËn r»ng hä ®· biÕt tÊt c¶ nh−ng cè t×nh im lÆng ®Ó tr¸nh nguy c¬ bÞ kiÖn tông. Polonium - 210 lμ chÊt phãng x¹ kh«ng bÒn v÷ng vμ v« cïng nguy hiÓm. Khi ®· theo khãi thuèc vμo phæi, nã sÏ ®äng l¹i ë nh÷ng nÒn mãng do chÊt tar (nhùa thuèc l¸) t¹o nªn ë tiÓu phÕ qu¶n. Theo thêi gian, hμm l−îng Polonium - 210 tÝch tô ngμy mét nhiÒu lªn. Sau mét n¨m, l−îng phãng x¹ trong c¸c tiÓu phÕ qu¶n cña ng−êi hót mçi ngμy mét bao r−ìi thuèc l¸ lμ 1,3 rem, t−¬ng ®−¬ng víi viÖc mçi ngμy chôp X-quang phæi mét lÇn trong suèt c¶ n¨m. Polonium - 210 lμ thñ ph¹m cña 25% trong tæng sè tÊt c¶ c¸c ca ung th− phæi do thuèc l¸. Polonium - 210 cã trong thuèc l¸ lμ do khi trång, ng−êi ta ®· sö dông ph©n l©n ®Ó bãn cho c©y. Ph©n l©n lμm gi¶m hμm l−îng ®¹m cña c©y thuèc l¸, ®em l¹i mïi th¬m ®Æc biÖt cho s¶n phÈm l¸ thuèc. Nh−ng do ®−îc s¶n xuÊt tõ quÆng Apatit, lμ lo¹i quÆng chøa radium vμ Polonium nªn chÝnh nã l¹i lμ thñ ph¹m lμm cho thuèc l¸ nhiÔm phãng x¹. Tö thÇn ®−îc che giÊu Tõ nh÷ng n¨m 1960, c¸c nhμ s¶n xuÊt thuèc l¸ nh− Philip Morris ®· biÕt vÒ sù cã mÆt cña 64 Polonium - 210 trong s¶n phÈm cña hä. Tμi liÖu cña nh÷ng n¨m 1970 cho thÊy c«ng ty nμy ®· thö dïng mét lo¹i dung m«i ®Ó röa l¸ thuèc l¸ vμ gi¶m ®−îc tõ 10% ®Õn 40% hμm l−îng phãng x¹. ThÕ nh−ng lo¹i dung m«i nμy l¹i lμm mÊt hoμn toμn mïi th¬m ®Æc tr−ng cña l¸ thuèc. Thö nghiÖm chÊm døt vμ mäi tμi liÖu cã liªn quan ®Òu ®−îc giÊu kÝn hoÆc tiªu huû. §Çu nh÷ng n¨m 1980, Philip Morris cho x©y dùng mét phßng thÝ nghiÖm ®Ó ®o møc ®é phãng x¹ cña sîi thuèc nh»m lo¹i bá nh÷ng mÎ nguyªn liÖu kh«ng ®ñ tiªu chuÈn an toμn ®Ó s¶n xuÊt thμnh thuèc l¸ ®iÕu. Nh−ng cuèi cïng, v× cho r»ng sù ho¹t ®éng cña mét phßng thÝ nghiÖm nh− vËy lμ qu¸ lé liÔu vμ cã thÓ khiÕn d− luËn hoang mang vÒ chÊt l−îng s¶n phÈm nªn nã ®· bÞ ®ãng cöa. C¸c c«ng ty thuèc l¸ còng ®· nghiªn cøu c¸c lo¹i ®Çu läc cã thÓ ng¨n ®−îc Polonium - 210. RJ Reynolds thËm chÝ ®· cã lo¹i ®Çu läc gi¶m ®−îc 30% møc phãng x¹. Nh−ng c«ng tr×nh nμy còng bÞ bá dë. Theo EPA (C¬ quan B¶o vÖ m«i tr−êng Hoa Kú), ®Çu läc cña tÊt c¶ c¸c lo¹i thuèc l¸ b¸n trªn thÞ tr−êng hiÖn nay chØ ng¨n ®−îc mét l−îng phãng x¹ kh«ng ®¸ng kÓ. Mét ý t−ëng kh¸c lμ biÕn ®æi gene ®Ó gi¶m Polonium - 210 còng thÊt b¹i. Vμ trong tÊt c¶ nh÷ng lÇn nh− vËy, mäi hå s¬, tμi liÖu ®Òu bÞ c¸c 65 c«ng ty giÊu nhÑm. ChÝnh v× vËy, cho ®Õn nay, rÊt Ýt ng−êi ý thøc ®−îc vÒ nguy c¬ nhiÔm phãng x¹ do hót thuèc. H−¬ng Tiªn (Theo Le Figaro, EPA) C¸u giËn do gene ViÖc ph©n tÝch c« lËp mét gene g©y c¸u giËn ®· gióp gi¶i thÝch t¹i sao mét sè ng−êi dÔ dμng næi c¸u tr−íc sù khiªu khÝch dï lμ nhá nhÊt, trong khi nh÷ng ng−êi kh¸c vÉn gi÷ ®−îc b×nh tÜnh. C¸c nhμ khoa häc §øc ®· tiÕn hμnh nghiªn cøu víi 800 ng−êi, yªu cÇu hä ®iÒn vμo c¸c b¶ng hái ®−îc thiÕt kÕ ®Ó "®o" møc ®é vμ c¸ch hä kiÓm so¸t c¸c c¬n c¸u giËn. C¸c nhμ khoa häc còng nghiªn cøu mÉu ADN ®Ó x¸c ®Þnh 3 biÕn thÓ cña gene DARPP-32 ë nh÷ng ng−êi nμy. Nghiªn cøu cho thÊy, gene DARPP-32 cã t¸c ®éng tíi dopamine, mét ho¸ chÊt trong n·o bé cã liªn quan ®Õn sù tøc giËn vμ nh÷ng cuéc c·i cä. Nh÷ng ng−êi cã biÕn thÓ "TT" hoÆc "TC" râ rμng dÔ c¸u giËn h¬n nh÷ng ng−êi mang biÕn thÓ "CC". ViÖc cã Ýt nhÊt mét biÕn thÓ gene "T" lμm t¨ng l−îng dopamine, khiÕn ng−êi ta dÔ næi c¸u, trong khi ®ã nh÷ng ng−êi mang biÕn thÓ "CC" cã vÎ dÔ dμng gi÷ b×nh tÜnh h¬n. Nghiªn cøu cña §¹i häc Bonn cßn ph¸t hiÖn r»ng, c¸c d¹ng c¸u 66 giËn x¶y ra ë møc ®é nhÑ h¬n t¹i h¹ch h¹nh amygdala, mét bé phËn cña n·o bé cã chøc n¨ng kiÓm so¸t c¶m xóc. Tuy nhiªn, nhãm nghiªn cøu thËn träng cho r»ng, nh÷ng ng−êi hay næi c¸u còng kh«ng nªn hoμn toμn ®æ tr¸ch nhiÖm nh÷ng hμnh vi nμy cho ADN. Gene chØ chÞu tr¸ch nhiÖm mét nöa trong viÖc t¹o dùng tÝnh c¸ch c¸u giËn cña chóng ta vμ DARPP-32 chØ lμ mét trong sè vμi gene cã liªn quan. GS. Reuter, ng−êi ®øng ®Çu nhãm nghiªn cøu cho biÕt: "B¹n hoμn toμn vÉn cã thÓ ®iÒu chØnh tÝnh c¸ch trong kho¶ng giíi h¹n c¸ tÝnh tù nhiªn mμ b¹n cã. Vμ dÜ nhiªn, ch¼ng cã lý do nμo biÖn hé cho nh÷ng c¸ch c− xö kÐm". Ngoμi ra, nhiÒu nghiªn cøu cßn ®−a ra lý do kh«ng nªn c¸u giËn v× viÖc ®ã rÊt cã h¹i cho søc khoÎ. Mét nghiªn cøu cña c¸c nhμ khoa häc Mü víi 559 ng−êi hay tøc giËn ®· cho thÊy, nh÷ng ng−êi dÔ næi c¸u th−êng t¨ng gÊp ®«i tû lÖ bÖnh tim m¹ch. C¸c nhμ khoa häc Anh còng kh¼ng ®Þnh nh÷ng ng−êi khoÎ m¹nh nÕu mÊt b×nh tÜnh sÏ t¨ng 19% nguy c¬ tö vong do ®au tim so víi nh÷ng ng−êi gi÷ ®−îc b×nh tÜnh. §èi víi c¸c bÖnh nh©n cã tiÒn sö bÖnh tim m¹ch, viÖc c¸u giËn lμm t¨ng nguy c¬ tö vong lªn 24%. Lª Na (Theo Daily Mail - 4/5) 67 Vî chång "lÖch pha" Vî chång ë bªn nhau c¶ ®ªm nh−ng vÉn "lÖch pha" vÒ... giÊc. Cã anh buæi tèi ngñ kh× kh×, nh−ng sau 3 giê ®ªm l¹i quê tay sang vî "lä mä". Cã chÞ l¹i thÊy c¶m høng yªu th−¬ng tr−íc 10 giê tèi, nh−ng giê Êy anh chång cßn ®ang "«m" tivi, mÆc cho vî giËn dçi ®ßi "®i ngñ tr−íc". §Õn khi anh ch¸n tivi, ch¸n c¶ vi tÝnh, muèn yªu vî th× vî ®· "ngñ l¨n long lãc", lay kh«ng dËy, cÊu vÐo kh«ng hay. Cã nh÷ng phô n÷ kh«ng bao giê chÊp nhËn yªu chång "gi÷a ban ngμy ban mÆt", chØ n»ng nÆc b¶o "®îi ®ªm ®·". TiÕc thay, anh chång l¹i thuéc kiÓu ng−êi chØ cã c¶m høng khi nh×n râ mÆt vî d−íi ¸nh s¸ng mÆt trêi. ChØ v× nh÷ng chuyÖn nh− vËy mμ c¶ hai cïng kh¸t khao nh−ng l¹i kh«ng trao nhau ®−îc trän vÑn, thμnh ra "c¬m kh«ng treo mμ mÌo vÉn nhÞn", thiÖt thßi cho c¶ ®«i bªn. Nh÷ng Êm øc l©u ngμy kh«ng ®−îc gi¶i quyÕt, dån nÐn l¹i thμnh "côc tù ¸i". Cã ng−êi cßn hiÓu lÇm chång hay vî m×nh kh«ng cßn muèn yªu m×nh n÷a. ChuyÖn "lÖch pha" kh«ng ph¶i chØ lμ trôc trÆc vÒ thÓ chÊt, thêi gian mμ cßn lμ vÊn ®Ò t©m lý. Th−êng do mäi ng−êi ®Òu coi chuyÖn ®ã lμ "nh¹y c¶m", nªn kh«ng nãi cho nhau biÕt, gi÷ Êm øc trong lßng. 68 VËy lμm sao ®Ó cuéc sèng vî chång trë nªn hoμ hîp? Chóng ta ®Òu biÕt r»ng mäi viÖc thμnh c«ng nhê ba yÕu tè "Thiªn thêi, ®Þa lîi, nh©n hoμ". Nh−ng trong lÜnh vùc nh¹y c¶m nμy, cã lÏ thø tù c¸c yÕu tè Êy cÇn ®−îc ®¶o ng−îc lμ: nh©n hoμ, ®Þa lîi, thiªn thêi. Nh©n hoμ kh«ng cã nghÜa lμ "kh«ng c·i nhau" mμ lμ hiÓu nhau ®Õn tõng thãi quen, tõng së thÝch cña nhau. NÕu anh chång biÕt vî m×nh muèn ®−îc yªu vμo chËp tèi, ch¾c ®· ch¼ng v« t− ngåi xem v« tuyÕn hay lμm viÖc ®Õn khuya. NÕu chÞ vî hiÓu chång m×nh cμng nång nμn h¬n khi anh ®−îc "m¾t thÊy, tai nghe" th× ®· kh«ng n»ng nÆc b¾t chång t¾t ®Ìn tèi om. Nh©n hoμ cßn thÓ hiÖn ë chç sèng v× nhau. Cã thÓ anh chång hay c« vî kh«ng thËt sù tho¶i m¸i trong hoμn c¶nh nμo ®ã, nh−ng s½n lßng ®¸p øng lμm cho b¹n ®êi h¹nh phóc. §Þa lîi - thiªn thêi do con ng−êi t¹o ra. NÕu mäi ng−êi hiÓu r»ng "chuyÖn Êy" kh«ng ph¶i lμ mét nhiÖm vô, kh«ng ph¶i chØ ®Ó sinh con, mμ lμ "trß ch¬i vî chång" ®Ó mang l¹i niÒm vui, ng−êi ta sÏ chÊp nhËn vui vÎ víi nhau ë bÊt cø n¬i nμo thuËn lîi. Kh«ng ai b¶o mét ®«i vî chång thØnh tho¶ng nghØ bï mét ngμy trïng nhau ®Ó dμnh cho nhau trän vÑn lμ... qu¸ ®¸ng. Cã ®«i vî chång tranh thñ 69 buæi tr−a gÆp nhau, bëi buæi tèi ng¹i con c¸i v×... nhμ chËt. Nãi chung, khi lßng ®· th«ng th× ch¼ng cÇn chê ®Õn khi cã thiªn thêi - ®Þa lîi, mμ ng−êi ta sÏ chñ ®éng t¹o ra ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó "yªu nhau". §«i khi "c¸i khã lã c¸i kh«n" lμ vËy. Kh«ng chØ phô n÷ mμ ®μn «ng còng c¶m thÊy khã kh¨n khi trao ®æi víi vî vÒ "chuyÖn Êy". Lý do v× mäi ng−êi ®Òu hiÓu hai ch÷ "nãi chuyÖn" theo nghÜa hÑp. Cø h×nh dung c¶nh ®«i vî chång pha mét Êm n−íc, ngåi víi nhau ë phßng kh¸ch, råi mét ng−êi më lêi: "Em ¹, anh muèn..." hay "Em nghÜ r»ng..." th× ®óng lμ khã thËt. Nh−ng con ng−êi cã nhiÒu c¸ch nãi, ®©u chØ b»ng lêi. Khi trß chuyÖn vÒ "chuyÖn Êy", h·y häc c¸ch hiÓu kh¸c ®i so víi lêi nãi th«ng th−êng. Khi ng−êi vî cø nh¾c chång t¾t ®Ìn ®i ngñ, ng−êi chång ph¶i nh¹y c¶m nhËn ra r»ng c« Êy kh«ng muèn ngñ mét m×nh. Khi chång hái "D¹o nμy em lμm sao thÕ?", vî ph¶i nghÜ ®Õn viÖc anh Êy ®ang hên giËn vÒ sù nh¹t nhÏo, thê ¬ cña vî. Khi vî ®¸p l¹i cö chØ "®ßi yªu" cña chång b»ng c©u nãi: "H− nμo, ®Ó ®Õn tèi ®·", th× lóc ®ã ng−êi chång còng nªn hiÓu r»ng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ngoan ngo·n nghe lêi qu¸ møc. ThS. T©m lý §inh §oμn (B¸o Gia ®×nh vμ X· héi) 70 Phô n÷ bÞ stress cã thÓ v« sinh Stress cã hai lo¹i: ©m tÝnh vμ d−¬ng tÝnh. D−¬ng tÝnh lμm søc khoÎ con ng−êi tèt h¬n. ¢m tÝnh ®Ó l¹i nh÷ng t¸c ®éng cã h¹i ®Õn søc khoÎ. Cã ng−êi cho r»ng stress lμ vÞ mÆn cuéc ®êi. Ta h·y thö t−ëng t−îng cuéc sèng kh«ng stress sÏ ch¼ng kh¸c g× b÷a ¨n kh«ng muèi. Bëi vËy, stress chØ ¶nh h−ëng ®Õn cuéc sèng vμ søc khoÎ phô n÷ khi nã v−ît qu¸ møc giíi h¹n. T¸c ®éng ®Çu tiªn cña stress lμ ¶nh h−ëng ®Õn tr¹ng th¸i t©m lý vμ hÖ thèng thÇn kinh. Ban ®Çu cã thÓ chØ lμ nh÷ng ¶nh h−ëng mang tÝnh chøc n¨ng nh− mÊt ngñ, hoa m¾t, chãng mÆt, suy gi¶m n¨ng lùc lμm viÖc... nh−ng l©u dμi cã thÓ chuyÓn thμnh nh÷ng bÖnh lý mang tÝnh thùc thÓ, thËm chÝ cã thÓ g©y ra nh÷ng bÖnh nh− u vó, u tö cung, v« sinh... Stress ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ con ng−êi nãi chung vμ chÞ em nãi riªng ®· ®−îc y häc cæ truyÒn nãi ®Õn hμng ngh×n n¨m nay trong ph¹m vi yÕu tè "thÊt t×nh", nghÜa lμ b¶y lo¹i t×nh chÝ kh¸c nhau trong cuéc sèng nh− hØ (vui), né (giËn), −u (lo), t− (nghÜ), bi (buån), khñng (sî), kinh (khiÕp). Ngμy nay, y häc hiÖn ®¹i còng ®· chøng minh c¸c yÕu tè c¨ng th¼ng thÇn kinh cã thÓ lμm rèi lo¹n qu¸ tr×nh sinh s¶n c¸c néi tiÕt tè sinh dôc, tõ ®ã g©y rèi lo¹n chu kú kinh nguyÖt, ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn vÊn ®Ò thô thai vμ sinh në. 71 Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®Ó chèng l¹i stress, trong ®ã ng−êi ta chia ra lμm 2 nhãm chÝnh lμ biÖn ph¸p dïng thuèc vμ kh«ng dïng thuèc. BiÖn ph¸p kh«ng dïng thuèc bao gåm: thay ®æi thãi quen sinh ho¹t, b¶o ®¶m giÊc ngñ, lùa chän nghÒ nghiÖp thÝch hîp, tËp thÓ dôc thÓ thao, tËp luyÖn khÝ c«ng d−ìng sinh, trong ®ã cã ph−¬ng ph¸p yoga. §©y lμ mét ph−¬ng ph¸p tËp luyÖn vÒ c¶ thÓ x¸c vμ tinh thÇn cã nguån gèc tõ Ên §é c¸ch ®©y hμng ngh×n n¨m. Theo nghiªn cøu cña c¸c nhμ y häc hiÖn ®¹i, yoga lμ mét ph−¬ng ph¸p rÊt tèt ®Ó ®iÒu trÞ nh÷ng bÖnh vÒ t©m c¨n, tøc lμ nh÷ng bÖnh liªn quan ®Õn yÕu tè t©m thÇn kinh. Tuy nhiªn, muèn luyÖn tËp yoga cã hiÖu qu¶, ng−êi ta ph¶i hÕt søc kiªn tr× nhÉn n¹i, häc vμ tËp ®óng ph−¬ng ph¸p, cã nÕp sèng yoga theo ®óng nghÜa cña nã. Ngoμi yoga, y häc cæ truyÒn cßn cã rÊt nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®Ó trÞ liÖu vμ phßng chèng nh÷ng t¸c ®éng cã h¹i cña stress. Nh− trªn ®· nãi, mét trong hai nhãm biÖn ph¸p chÝnh lμ kh«ng dïng thuèc, bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng, thay ®æi chÕ ®é sinh ho¹t, t©m lý liÖu ph¸p, tËp luyÖn khÝ c«ng d−ìng sinh, xoa bãp bÊm huyÖt, sö dông c¸c mãn ¨n bμi thuèc... NÕu dïng thuèc ph¶i dùa trªn ®Æc ®iÓm thÓ tr¹ng, tÝnh chÊt bÖnh lý, ®iÒu kiÖn kinh tÕ... mμ lùa chän c¸c vÞ thuèc, bμi thuèc kh¸c nhau cho phï hîp, nh»m 72 ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao nhÊt trong viÖc ng¨n ngõa t¸c ®éng cã h¹i cña stress. Khi cuéc sèng cã qu¸ nhiÒu yÕu tè g©y c¨ng th¼ng thÇn kinh, chÕ ®é ¨n cÇn ph¶i ®iÒu ®é, ®ñ chÊt vμ c©n ®èi, hÕt søc tr¸nh nh÷ng ®å ¨n thøc uèng cã chÊt kÝch thÝch nh− r−îu, cμ phª, thuèc l¸, trμ ®Æc... c¸c thøc ¨n cay nãng vμ qu¸ bæ bÐo. Tèt nhÊt lμ nªn cã chÕ ®é ¨n b¶o ®¶m ®ñ calo, ®ñ ®¹m, ®−êng, mì vμ giμu c¸c lo¹i hoa qu¶, rau cñ t−¬i. ThS. Hoμng Kh¸nh Toμn ChuyÖn nhá dï s−ng to NÕu t−ëng tuyÕn tiÒn liÖt lμ c¬ quan v« tÝch sù, ®¸ng lý nªn c¾t ®i th× lÇm. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cho thÊy ph× ®¹i tuyÕn tiÒn liÖt lμ bÖnh lý th−êng gÆp ë ng−êi cã cuéc sèng c¨ng th¼ng, cã thãi quen Ýt uèng n−íc, hay nhÞn tiÓu, l¹i ph¶i sinh ho¹t trong m«i tr−êng « nhiÔm. Thªm vμo ®ã lμ bμn tay ph¸ ho¹i cña ®éc chÊt trong r−îu, bia, thuèc l¸, ho¸ chÊt gia dông n«ng nghiÖp... nhÊt lμ khi ®èi t−îng ®ång thêi cã bÖnh trªn ®−êng tiÕt niÖu nh− viªm bμng quang kh«ng ®−îc ch÷a trÞ ®Õn n¬i ®Õn chèn, hay bÖnh néi tiÕt nh− ®¸i th¸o ®−êng... NhiÒu thÇy thuèc coi träng quan ®iÓm "b¶o tån c¬ së vËt chÊt" ®· ®¸nh gi¸ tuyÕn tiÒn liÖt nh− 73 thμnh phÇn "®−a ®Çu chÞu trËn" ®Ó ®éc tè, vi khuÈn, ho¸ chÊt... bÞ cÇm ch©n ë ®ã thay v× tiÕn th¼ng vμo ®−êng tiÕt niÖu tr−íc khi x©m lÊn toμn bé c¬ thÓ. B»ng chøng lμ ®éc chÊt oxy ho¸ còng nh− chÊt sinh ung th− cã hμm l−îng rÊt cao trong tuyÕn tiÒn liÖt. Còng tõ nhËn thøc ®ã, kh«ng Ýt nhμ ®iÒu trÞ ®· ®Æt vÊn ®Ò liÖu cã nªn qu¸ véi v· víi biÖn ph¸p ngo¹i khoa, hay nªn t×m c¸ch cÇm cù ®Ó tuyÕn tiÒn liÖt ®ãng trän vai "®øng mòi chÞu sμo" cμng l©u cμng tèt? TÊt nhiªn quyÕt ®Þnh c¾t hay gi÷ cßn tuú thuéc møc ®é viªm tÊy hay khuynh h−íng ¸c tÝnh cña tuyÕn tiÒn liÖt. §iÒu nªn nãi ngay cho nhiÒu «ng nhÑ ng−êi lμ ph× ®¹i tuyÕn tiÒn liÖt kh«ng h¼n lóc nμo còng ®ång nghÜa víi ung th−. TØ lÖ ph¸t triÓn thμnh ung b−íu ¸c tÝnh tõ tuyÕn tiÒn liÖt ®· ph× ®¹i nãi chung rÊt thÊp. Dï vËy, c¸ch tèt nhÊt vÉn lμ tÇm so¸t bÖnh sím ®Ó x¸c ®Þnh h−íng ®iÒu trÞ. TÇm so¸t bÖnh tuyÕn tiÒn liÖt trong c¸c ch−¬ng tr×nh kh¸m søc khoÎ cho nam giíi tõ tuæi 40 v× thÕ lμ ®iÒu tèi cÇn thiÕt, ®Ó thÇy thuèc can thiÖp kÞp thêi tr−íc khi tuyÕn nμy thay v× chØ viªm tÊy vμ ph× ®¹i chót Ýt l¹i trë thμnh tÊm bia rÊt gÇn cña tÕ bμo ung th−. §õng quªn lμ mét khi ung th− thμnh h×nh dï thÇy thuèc c¾t gän c¸ch mÊy, dï m¸y x¹ trÞ cã chÝnh x¸c bao nhiªu tÕ bμo ung th− còng ®· lÐn "®Þnh c− t¹m tró" ë n¬i nμo kh¸c trong c¬ thÓ mμ kh«ng hÒ "khai b¸o"! 74 Còng ®õng v× tªn gäi cña c¨n bÖnh mμ nÐ thÇy thuèc. Víi kü thuËt chÈn ®o¸n kh«ng tèn kÐm bao nhiªu nh− hiÖn nay, tÇm so¸t tuyÕn tiÒn liÖt lμ mét thao t¸c nhÑ nhμng, chØ cÇn bÖnh nh©n ®õng... m¾c cì! Thªm vμo ®ã, cßn cã mét lý do ®Ó thÇy thuèc ®õng qu¸ véi v· "xuèng ®ao ®o¹n t×nh". Thao t¸c ngo¹i khoa kh«ng h¼n lóc nμo còng "xu«i chÌo m¸t m¸i". Cho dï thÇy thuèc cã khÐo tay c¸ch mÊy, chuyÖn liÖt d−¬ng do cä quÑt trong lóc mæ xÎ lμ ®iÒu khã tr¸nh. §©y còng lμ mét lý do, thËm chÝ chÝnh ®¸ng, ®Ó thÇy thuèc ph¶i c©n nh¾c tr−íc khi quyÕt ®Þnh "lμm thÞt" anh chμng tuyÕn tiÒn liÖt. §iÒu may m¾n lμ kh«ng qu¸ khã ®Ó ®iÒu trÞ ph× ®¹i tuyÕn tiÒn liÖt b»ng thuèc, tõ ho¸ chÊt tæng hîp b−íc qua men kh¸ng viªm cho ®Õn ho¹t chÊt sinh häc trong c©y thuèc. TÊt nhiªn nªn −u tiªn cho c©y thuèc ®Ó tr¸nh ph¶n øng phô. Nh−ng vÊn ®Ò l¹i kh«ng v× thuèc mμ ë chç ph¶i lμm sao cho bÖnh nh©n ®Õn thÇy thuèc cμng sím cμng tèt. Theo thèng kª ë nhiÒu quèc gia ®· cã ch−¬ng tr×nh tÇm so¸t bÖnh tuyÕn tiÒn liÖt, tÊt nhiªn miÔn phÝ, sè ®Êng mμy r©u cã can ®¶m n»m lªn bμn kh¸m vÉn lμ... thiÓu sè. BS. L−¬ng LÔ Hoμng (Trung t©m Oxy cao ¸p, Thμnh phè Hå ChÝ Minh) (B¸o Tuæi trÎ) 75 Tuæi nμo míi cho trÎ ngËm thuèc ho? Theo GS. TrÇn H÷u Tu©n, nguyªn Gi¸m ®èc ViÖn Tai - mòi - häng Trung −¬ng, bæ phÕ lμ thuèc §«ng y. Cã 2 lo¹i, bæ phÕ n−íc vμ bæ phÕ ngËm. Th−êng bÖnh nh©n ho nhÑ th× dïng bæ phÕ nh−ng còng tuú c¬ ®Þa, tõng lo¹i ho mμ kª thuèc. Bªn c¹nh bæ phÕ ngËm, hiÖn nay nhiÒu gia ®×nh cho con dïng thuèc Dorithricin mçi khi ho. §©y lμ thuèc cã kh¸ng sinh, cã t¸c dông s¸t khuÈn, dïng ngËm ho kh«ng cã vÊn ®Ò g×. Tuy nhiªn, còng nªn l−u ý, thãi quen cø ho l¹i ngËm thuèc lμ kh«ng nªn. Bëi lÏ, gièng nh− ¨n ít, míi ®Çu thÊy cay, sau ®ã ¨n nhiÒu kh«ng thÊy cay n÷a. NgËm thuèc nhiÒu thμnh thãi quen sÏ lμm gi¶m t¸c dông thuèc. TrÎ tõ 6 - 7 tuæi trë lªn míi nªn cho ngËm thuèc. Bëi ®Æc tÝnh cña thuèc lμ ngËm ®Ó ch÷a, trÎ bÐ qu¸ kh«ng biÕt (dï ®−îc gi¶i thÝch) sÏ nuèt lu«n. NÕu ngËm thuèc viªn, trÎ nhá cßn cã thÓ bÞ sÆc. Mäi ng−êi th−êng nghÜ ho lμ do viªm häng. Nh−ng thùc ra, cã khi ho l¹i do c¶m cóm. NÕu biÕt ho do c¶m cóm th× dïng thuèc chèng c¶m sÏ khái. Ho cã khi cßn do amidan cã vÊn ®Ò. Còng gièng nh− mét triÖu chøng ®au ®Çu do rÊt nhiÒu nguyªn nh©n, biÕt ®óng nguyªn nh©n th× míi ch÷a khái. Cïng chung quan ®iÓm nμy, PGS.TS. NguyÔn TiÕn Dòng, Tr−ëng khoa Nhi, BÖnh viÖn B¹ch Mai 76 cho biÕt, viªn ngËm nªn dïng cho trÎ lín. Bæ phÕ chØ nªn dïng cho ng−êi ho nhiÒu, ho sÆc sôa (tøc lμ cã bÖnh ho), nh−ng nãi chung chØ lμm gi¶m triÖu chøng. §Ó ch÷a cÇn t×m hiÓu c¨n nguyªn thËt sù. BS. Hoμng Minh Thu, Tr−ëng khoa Nhi, BÖnh viÖn Xanh P«n cho r»ng, dïng thuèc nªn theo ®óng chØ ®Þnh. Tr−íc khi dïng thuèc, dï lμ thuèc uèng hay thuèc ngËm, nªn cã sù t− vÊn cña b¸c sÜ, bëi thuèc ho cã rÊt nhiÒu thμnh phÇn. Nh×n chung, thuèc ho bæ phÕ cña §«ng y kh«ng nªn dïng cho trÎ d−íi 1 tuæi. C¸c chuyªn gia y tÕ khuyÕn c¸o, tr−êng hîp ho cã liªn quan ®Õn ®au häng, cã thÓ dïng mËt ong, chanh, thËm chÝ sóc miÖng n−íc muèi còng khái. Ho cßn cã thÓ do c¶m l¹nh, viªm phÕ qu¶n. Ng−êi giμ vμ trÎ em lμ ®èi t−îng dÔ c¶m l¹nh, viªm phÕ qu¶n khi trë trêi. Tèt nhÊt, víi hai ®èi t−îng nμy, khi cã triÖu chøng ho, cÇn ®i kh¸m ®Ó b¸c sÜ ®iÒu trÞ. ViÖc tù ý dïng thuèc cã thÓ lμm bÖnh kÐo dμi hoÆc nÆng thªm. Hoμi H−¬ng Viªm loÐt gi¸c m¹c do trùc khuÈn mñ xanh Trùc khuÈn mñ xanh lμ lo¹i trùc khuÈn gr (-), sèng ë kh¾p n¬i trong m«i tr−êng thiªn nhiªn, 77 thÝch hîp víi m«i tr−êng Èm −ít. §©y lμ lo¹i vi khuÈn cã ®éc cùc cao, cã c¶ néi ®éc tè vμ ngo¹i ®éc tè, cã kh¶ n¨ng sinh enzym ngo¹i tiÕt. V× vËy nã dÔ x©m nhËp vμo gi¸c m¹c khi cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi. Trùc khuÈn mñ xanh cßn cã kh¶ n¨ng tiÕt ra men tiªu collagen (®©y lμ thμnh phÇn chÝnh cÊu t¹o nªn gi¸c m¹c) dÉn ®Õn ho¹i tö gi¸c m¹c, thñng gi¸c m¹c nhanh chãng. ë n−íc ta, viªm loÐt gi¸c m¹c do trùc khuÈn mñ xanh liªn quan nhiÒu ®Õn thãi quen sinh ho¹t, nghÒ nghiÖp vμ c¸c ®iÒu kiÖn b¶o hé lao ®éng. BÖnh cã thÓ x¶y ra sau c¸c tai n¹n lao ®éng, chÊn th−¬ng trong sinh ho¹t h»ng ngμy. ë n«ng th«n, bÖnh hay x¶y ra sau chÊn th−¬ng liªn quan ®Õn c«ng viÖc mïa vô. Sau mét sang chÊn trªn gi¸c m¹c, ng−êi bÖnh thÊy ®á m¾t, mi s−ng nÒ, ®au nhøc m¾t d÷ déi kÌm theo chãi cém ch¶y n−íc m¾t, m¾t nh×n mê ®i nhanh chãng... §ång thêi, sÏ xuÊt hiÖn mét chÊm tr¾ng trªn gi¸c m¹c hoÆc lßng ®en. ChÊm tr¾ng nμy sÏ ph¸t triÓn nhanh trong vßng 24 - 48 giê, cã khi lan ra toμn bé gi¸c m¹c. Trªn bÒ mÆt æ loÐt lμ chÊt ho¹i tö mμu tr¾ng ®ôc, nhÇy (®«i khi x¸m xanh hoÆc ngμ vμng) dÝnh chÆt vμo bÒ mÆt gi¸c m¹c. NÕu lμm xÐt nghiÖm soi t−¬i trùc tiÕp th× thÊy æ loÐt cã trùc khuÈn gr (-). NÕu bÖnh nh©n kh«ng ®i kh¸m ®Ó ®−îc chÈn ®o¸n vμ ®iÒu trÞ kÞp thêi, gi¸c m¹c sÏ bÞ ho¹i tö toμn bé, thñng gi¸c m¹c dÉn ®Õn mï loμ. 78