🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Sử Dụng Internet An Toàn Và Hiệu Quả Ebooks Nhóm Zalo SỬ DỤNG INTERNET AN TOÀN VÀ HIỆU QUẢ Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn ThÕ Kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn Duy Hïng Thμnh viªn TS. NguyÔn An Tiªm TS. KhuÊt Duy Kim H¶i NguyÔn Vò Thanh H¶o 2 SỬ DỤNG INTERNET AN TOÀN VÀ HIỆU QUẢ NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA NHÀ XUẤT BẢN GIAO THÔNG VẬN TẢI HÀ NỘI - 2012 LÔØI NHAØ XUAÁT BAÛN Internet ñang ngaøy caøng phaùt trieån vôùi toác ñoä nhö vuõ baõo taïi Vieät Nam. Ñeán nay, soá ngöôøi söû duïng Internet cuûa nöôùc ta gaàn baèng 33% soá daân, moät möùc khaù cao ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø chaâu AÙ. Nhôø Internet, moïi ngöôøi coù theå môû roäng quan heä ñeán caùc baïn beø treân theá giôùi, trong ñoù Chat laø moät hình thöùc giao löu keát baïn thaät thuù vò neáu nhö noù ñöôïc söû duïng ñuùng muïc ñích. Xeùt veà maët tích cöïc, Internet giuùp ích raát nhieàu cho moïi ngöôøi trong cuoäc soáng vôùi nhöõng tieän ích maø noù mang laïi: thoâng tin caùc maët, hoïc taäp online, trau doài trình ñoä tin hoïc, ngoaïi ngöõ, xem phim, troø chôi tröïc tuyeán, öùng xöû giao tieáp, baøy toû yù kieán, hoïc hoûi kinh nghieäm… Kieán thöùc treân maïng thaät ña daïng, roäng lôùn. Internet laø ñoøn baåy giuùp phaùt huy söùc maïnh coäng ñoàng, trong ñoù coù söùc maïnh cuûa nhöõng ngöôøi treû, goùp söùc xaây döïng vaø phaùt trieån khoa hoïc, coâng ngheä, phaùt trieån kinh teá tri thöùc. Tuy nhieân, Internet vôùi nhöõng lôïi haïi khoù löôøng coù theå ví nhö con dao hai löôõi ñoái vôùi ngöôøi söû duïng, thaäm chí vôùi caû xaõ hoäi, nhaát laø giôùi treû. Ñieàu quan troïng laø phaûi taïo cho moïi ngöôøi coù “söùc ñeà khaùng” vôùi 5 nhöõng aån hoïa trong caùc trang web. Muoán vaäy, cuøng vôùi vieäc taêng cöôøng giaùo duïc, ñaïo ñöùc, nhaân caùch, baûn lónh, höôùng daãn, xaây döïng muïc ñích söû duïng Internet ñuùng ñaén, caàn trang bò nhöõng kieán thöùc caàn thieát ñeå truy caäp web moät caùch an toaøn vaø hieäu quaû. Nhaèm goùp phaàn ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu neâu treân, Nhaø xuaát baûn Chính trò quoác gia - Söï thaät phoái hôïp vôùi Nhaø xuaát baûn Giao thoâng vaän taûi xuaát baûn cuoán saùch: Söû duïng Internet an toaøn vaø hieäu quaû trong khuoân khoå Ñeà aùn trang bò saùch cho cô sôû xaõ, phöôøng, thò traán naêm 2012. Xin giôùi thieäu cuoán saùch vôùi baïn ñoïc. Thaùng 6 naêm 2012 NHAØ XUAÁT BAÛN CHÍNH TRÒ QUOÁC GIA - SÖÏ THAÄT 6 Lôøi noùi ñaàu Internet ñang ngaøy caøng phaùt trieån do khaû naêng truyeàn taûi thoâng tin nhanh nhaïy, hieäu quaû vaø ñaõ trôû thaønh moät phöông tieän khoâng theå thieáu ñöôïc cho söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Internet ñaõ ñi vaøo cuoäc soáng nhö moät nhu caàu taát yeáu. Vôùi ñuû moïi thaønh phaàn vaø löùa tuoåi tham gia, Internet cuõng coù maët traùi cuûa noù: nhieàu trang web coù noäi dung khoâng laønh maïnh; nhöõng keû löøa ñaûo luoân rình moø ñeå aên troäm nhöõng thoâng tin caù nhaân vôùi yù ñoà xaáu; khi söû duïng thö ñieän töû luoân bò caùc thö raùc (spam) taán coâng gaây neân nhöõng böùc boái cho nhieàu ngöôøi söû duïng; nhöõng virus maùy tính coù theå xaâm nhaäp laøm teâ lieät caùc maùy tính caù nhaân vaø caû caùc heä thoáng maïng taïi caùc coâng sôû laø nhöõng nguy haïi khoâng theå löôøng tröôùc ñöôïc. Tröôùc tình hình ñoù, ñoøi hoûi ngöôøi söû duïng maùy tính truy caäp vaøo Internet caàn ñöôïc trang bò nhöõng kieán thöùc caàn thieát ñeå truy caäp web moät caùch an toaøn vaø hieäu quaû, baûo veä döõ lieäu treân maùy tính cuûa mình, baûo veä ñöôïc thoâng tin caù nhaân. Nhöõng gia ñình coù treû em truy caäp Internet caàn coù nhöõng am hieåu caàn thieát 7 ñeå khi söû duïng Internet, traùnh ñöôïc nhöõng haäu quaû nghieâm troïng do maët traùi cuûa Internet mang laïi. Noäi dung cuûa cuoán saùch ñöôïc chia thaønh 4 phaàn vaø 11 chöông. Phaàn I: “Inernet vaø nhöõng chuaån bò caàn thieát tröôùc khi caøi ñaët keát noái Internet”. Phaàn II: “Nhöõng nguy cô tieàm aån vaø caùch phoøng choáng”, Phaàn III: “Baûo maät khi truy caäp Internet vaø söû duïng thö ñieän töû”; Phaàn IV: “Söû duïng Internet an toaøn cho treû em”. Ñoái töôïng phuïc vuï cuûa cuoán saùch naøy laø taát caû nhöõng ai coù nhu caàu truy caäp Internet moät caùch an toaøn, keå caû nhöõng ngöôøi môùi baét ñaàu söû duïng, coù nhu caàu baûo veä döõ lieäu, baûo veä nhöõng thoâng tin caù nhaân khi truy caäp Internet, coù nhu caàu quaûn lyù, giuùp ñôõ vaø ñònh höôùng treû em söû duïng Internet ñuùng muïc ñích vaø hieäu quaû ñeå traùnh ñöôïc nhöõng hieåm hoïa do maët traùi cuûa Internet mang laïi. Xin chaân thaønh caûm ôn Nhaø xuaát baûn Chính trò quoác gia vaø Nhaø xuaát baûn Giao thoâng vaän taûi ñaõ bieân taäp vaø xuaát baûn cuoán saùch naøy. Caûm ôn caùc baïn ñoïc gaàn xa ñaõ•ñoùng goùp yù kieán ñeå cuoán saùch ngaøy caøng hoaøn thieän hôn. Haø Noäi, thaùng 5 naêm 2012 KS. Hoaøng Hoàng 8 Phaàn I Internet vaø nhöõng chuaån bò caàn thieát tröôùc khi caøi ñaët keát noái Internet 9 10 Chöông I Internet vaø ñoái töôïng phuïc vuï cuûa cuoán saùch 1. Ñoái töôïng phuïc vuï cuûa cuoán saùch naøy a. Giôùi thieäu chung Internet laø moät coâng cuï truyeàn taûi thoâng tin nhanh nhaïy vaø hieäu quaû nhaát. Noù ñaõ trôû thaønh moät phöông tieän khoâng theå thieáu ñöôïc trong cuoäc soáng cuûa con ngöôøi, treân theá giôùi noùi chung vaø ôû Vieät Nam noùi rieâng. Internet ñaõ ñi vaøo cuoäc soáng khoâng chæ ôû thaønh thò maø ñaõ phaùt trieån maïnh ôû noâng thoân, khoâng nhöõng trong nhaø tröôøng maø coøn ñöôïc trieån khai roäng raõi ôû caùc ñieåm truy caäp coâng coäng. Internet khoâng chæ cung caáp caùc kieán thöùc roäng lôùn veà khoa hoïc, kyõ thuaät maø coøn ñaùp öùng caùc nhu caàu giaûi trí, thoâng tin vaên hoùa, xaõ• hoäi; laø moät nhòp caàu giao löu tình caûm cuûa con ngöôøi treân toaøn theá giôùi. Vì laø moät moâi tröôøng môû, vôùi ñuû moïi thaønh phaàn, taàng lôùp tham gia, Internet cuõng coù maët traùi cuûa noù. Khoâng ít trang web coù noäi dung khoâng laønh maïnh. Nhöõng keû tin taëc luoân rình moø ñeå aên troäm nhöõng thoâng tin caù nhaân vôùi muïc ñích xaáu. Nhöõng virus maùy tính coù theå xaâm nhaäp laøm teâ lieät caùc maùy tính caù nhaân vaø caû caùc heä 11 thoáng maïng taïi caùc coâng sôû laø nhöõng nguy haïi khoâng theå löôøng tröôùc ñöôïc... Tröôùc tình hình ñoù, ñoøi hoûi ngöôøi söû duïng maùy tính truy caäp vaøo Internet caàn ñöôïc trang bò nhöõng kieán thöùc caàn thieát ñeå baûo veä döõ lieäu treân maùy tính cuûa mình, baûo veä ñöôïc thoâng tin caù nhaân, truy caäp web, söû duïng thö ñieän töû moät caùch an toaøn vaø hieäu quaû. Ñaëc bieät, caàn coù nhöõng caùch thöùc caàn thieát ñeå baûo veä con em trong gia ñình khi söû duïng Internet, traùnh ñöôïc nhöõng haäu quaû nghieâm troïng do maët traùi cuûa Internet mang laïi. b. Ñoái töôïng phuïc vuï cuûa cuoán saùch naøy Cuoán saùch naøy khoâng ñi saâu phaân tích veà maët coâng ngheä cuõng nhö baûn chaát cuûa caùc vaán ñeà, khoâng laø taøi lieäu höôùng daãn söû duïng Internet cuõng nhö caùch caøi ñaët caùc öùng duïng cuûa thö ñieän töû. Vôùi yù töôûng baûo maät döõ lieäu caùc thoâng tin treân maùy tính caù nhaân noùi chung vaø maùy tính trong gia ñình noùi rieâng, cuoán saùch naøy höôùng daãn ngöôøi söû duïng Internet caùc thao taùc caàn thieát ñeå söû duïng Internet moät caùch an toaøn, traùnh ñöôïc nhöõng haäu quaû do maët traùi cuûa Internet mang laïi. Vôùi coá gaéng ôû möùc ñoä ñôn giaûn nhaát coù theå, cuoán saùch naøy khoâng höôùng daãn caùc bieän phaùp baûo maät quaù phöùc taïp ñoøi hoûi phaûi coù trình ñoä veà coâng ngheä ôû moät möùc naøo ñoù vaø cuõng khoâng ñi saâu vaøo vieäc söû duïng Internet vaøo caùc muïc ñích thöông maïi ñieän töû nhö moät soá nöôùc tieân tieán veà coâng ngheä thoâng tin khaùc. 12 Cuoán saùch naøy laø ñoái töôïng phuïc vuï cho taát caû nhöõng ai ñang söû duïng maùy tính keát noái Internet, keå caû nhöõng ngöôøi môùi baét ñaàu söû duïng, coù nhu caàu baûo veä döõ lieäu, baûo veä nhöõng thoâng tin caù nhaân khi truy caäp Internet. Ñaëc bieät laø caùc gia ñình coù treû em söû duïng Internet vôùi nhu caàu hoïc taäp vaø tìm hieåu caùc kieán thöùc veà khoa hoïc, vaên hoùa vaø xaõ•hoäi caàn bieát ñöôïc nhöõng bieän phaùp ñeå vieäc truy caäp Internet ñöôïc an toaøn. 2. Giôùi thieäu chung veà Internet a. Internet laø gì? Internet, cuõng ñöôïc bieát vôùi teân goïi laø Net, laø maïng maùy tính lôùn nhaát theá giôùi, hay noùi chính xaùc hôn, laø maïng cuûa caùc maïng, töùc laø bao goàm nhieàu maïng maùy tính ñöôïc noái laïi vôùi nhau. Internet bao goàm nhieàu maùy chuû, cho pheùp baát kyø moät maùy tính naøo trong maïng coù theå keát noái vôùi baát kyø maùy tính naøo khaùc ñeå trao ñoåi thoâng tin vôùi nhau. Khi ñaõ keát noái vaøo Internet, maùy tính cuûa baïn laø moät trong soá haøng chuïc trieäu thaønh vieân cuûa maïng khoång loà naøy. Khoâng ai bieát Internet coù bao nhieâu thaønh vieân, caùc con soá chæ laø öôùc ñoaùn. Thöïc chaát Internet khoâng thuoäc quyeàn quaûn lyù cuûa baát kyø ai. Noù khoâng coù giaùm ñoác, khoâng coù ban quaûn trò. Baïn coù theå tham gia hoaëc khoâng tham gia vaøo Internet, ñoù laø quyeàn cuûa moãi thaønh vieân. Moãi maïng thaønh phaàn seõ coù moät giaùm ñoác hay chuû 13 tòch, moät cô quan chính phuû hoaëc moät haõng ñieàu haønh, nhöng khoâng coù moät toå chöùc naøo chòu traùch nhieäm veà toaøn boä Internet. Chuùng ñöôïc keát noái theo moät giao thöùc ñaëc bieät goïi laø TCP/IP (Transmission Control Protocol) thoâng qua caùc heä thoáng keânh truyeàn thoâng. b. Moät soá khaùi nieäm cô baûn (1) Client vaø Server Cho duø ôû khoaûng caùch xa hay gaàn, maïng maùy tính keát noái caùc maùy tính laïi vaø cho pheùp chuùng chia seû döõ lieäu. Nhöng vieäc keát noái vaø chia seû döõ lieäu khoâng xaûy ra moät caùch töï ñoäng. Caùc nhaø laäp trình ñaõ taïo ra hai loaïi chöông trình maùy tính, ñoù laø Server (chuû) vaø Client (khaùch). Server: Laø chöông trình cung caáp thoâng tin treân moät maïng maùy tính. Chuùng ñöôïc thieát keá ñeå nhieàu maùy tính coù theå truy xuaát: ñoïc, taûi döõ lieäu... moät caùch ñoàng thôøi. Client: Laø chöông trình chaïy treân maùy cuûa ngöôøi söû duïng. Moät chöông trình Client ñöôïc thieát keá ñeå laøm vieäc vôùi moät daïng Server naøo ñoù. Veà cô baûn, Internet Explorer laø moät boä raát nhieàu caùc chöông trình Client, maø moãi phaàn meàm trong ñoù ñöôïc thieát keá ñeå truy caäp moät loaïi Server naøo ñoù coù maët treân Internet. (2) Giao thöùc TCP/IP Giao thöùc TCP/IP (Transmission Control Protocol) laø moät giao thöùc chuaån treân Internet, cho pheùp truyeàn döõ lieäu töø maùy tính naøy ñeán 14 maùy tính khaùc treân maïng. Nhôø giao thöùc naøy maø caùc maùy chuû (Server) treân Internet ñöôïc keát noái vôùi nhau. (3) Ñòa chæ IP Ñeå caùc maùy tính coù theå lieân laïc vôùi nhau thì moãi maùy phaûi coù moät ñòa chæ rieâng bieät, goïi laø ñòa chæ IP (Internet Protocol). Ñòa chæ IP ñöôïc chia thaønh 4 nhoùm. Caùc nhoùm caùch nhau bôûi daáu chaám (.). Moãi nhoùm goàm 3 chöõ soá coù giaù trò töø 0 ñeán 255 vaø coù daïng yyy.yyy.yyy.yyy, trong ñoù, yyy nhaän giaù trò töø 0 - 255 vaø khoâng nhaát thieát phaûi ñuû ba chöõ soá. Ví duï: 221.16.0.2 c. Caùc dòch vuï treân Internet (1) WWW (World Wide Web) go ïi ta ét la ø trang web Ñaây laø trang thoâng tin lieân keát goàm vaên baûn, aâm thanh, hình aûnh... Dòch vuï naøy cho pheùp lieân keát töø trang web naøy ñeán trang web khaùc. (2) Email (thö ñieän töû) Dòch vuï thö ñieän töû cho pheùp nhaän vaø göûi thö töø maùy naøy ñeán maùy khaùc moät caùch nhanh choùng. Thoâng tin ñöôïc göûi ñi bao goàm: vaên baûn, aûnh, hình veõ, aâm nhaïc... (3) FTP (File Transfer Protocol) Phöông thöùc truyeàn teäp döõ lieäu. Dòch vuï naøy cho pheùp truyeàn caùc teäp döõ lieäu töø maùy tính naøy ñeán maùy tính khaùc. 15 (4) Chat Laø hình thöùc hoäi thoaïi tröïc tieáp treân Internet, dòch vuï naøy cho pheùp hai hay nhieàu ngöôøi coù theå cuøng trao ñoåi thoâng tin tröïc tuyeán bao goàm caû hình aûnh vaø aâm nhaïc. (5) Telnet Dòch vuï naøy cho pheùp truy caäp ñeán heä thoáng maùy tính khaùc treân maïng. (6) Gopher Laø coâng cuï cho pheùp duyeät caùc cô sôû döõ lieäu vaø truyeàn caùc teäp döõ lieäu thoâng qua caùc site tìm kieám. (7) Newsgroup Cho pheùp nhoùm ngöôøi coù theå trao ñoåi vôùi nhau veà lónh vöïc naøo ñoù, chaúng haïn: kinh teá, y teá, giaùo duïc... d. Moät soá thuaät ngöõ (1) Maùy chuû web Moät chöông trình chôø caùc yeâu caàu töø trình duyeät veà moät trang web cuï theå (hay moät maùy tính coù chaïy chöông trình naøy). Maùy chuû göûi laïi noäi dung trang ñoù vaø laïi chôø cho caùc yeâu caàu khaùc. (2) website Moät taäp hôïp caùc trang web (webpage). Moät website coù moät ñòa chæ Internet xaùc ñònh. Ví duï: www.sdcvietnam.com (3) webpage Moät trang web laø moät phaàn cuûa website ñöôïc keát noái töø trang chuû hoaëc töø moät trang web khaùc. Webpage phaûn aùnh moät noäi dung naøo ñoù vaø coù 16 chieàu daøi coù theå ngaén hôn hoaëc daøi hôn moät trang maøn hình. Thoâng thöôøng, moät webpage daøi khoaûng hai trang maøn hình. (4) Homepage Laø trang chuû hay thöôøng goïi laø trang chính ñoùng vai troø giôùi thieäu veà trang web vaø lieân keát tôùi caùc trang. Trang naøy seõ lieân keát tôùi caùc webpage trong cuøng website hoaëc caùc website khaùc. Khi truy caäp vaøo website thì ña soá caùc tröôøng hôïp, trang chuû seõ ñöôïc môû ñaàu tieân. (5) Ñòa chæ website hay URL (Uniform Resource Locator) Website hay URL: laø taäp hôïp caùc trang web. Moät website hay moät dòch vuï treân web coù moät ñòa chæ duy nhaát treân Internet duøng ñeå ñònh roõ vò trí cuûa noù. Haàu heát caùc website chöùa haøng chuïc, haøng traêm, hay haøng ngaøn trang web. e. Moät soá phaàn môû roäng cuûa caùc trang web thoâng duïng .com: Toå chöùc thöông maïi, doanh nghieäp .gov: Caùc toå chöùc chính phuû .edu: Caùc toå chöùc giaùo duïc .int: Caùc toå chöùc quoác teá .mil: Caùc toå chöùc quaân söï .net: Lieân quan ñeán maïng .org: Caùc cô quan nhaø nöôùc f. Caùc kyù hieäu teân mieàn cuûa moät soá nöôùc treân theá giôùi vn: Vieät Nam 17 au: uùc at: aùo be: Bæ ca: Canaña fi: Phaàn Lan fr: Phaùp de: Coäng hoøa Lieân bang Ñöùc il: Israel it: Italia jp: Nhaät Baûn 3. moät soá ñieàu caàn löu yù khi söû duïng cuoán saùch naøy a. Caùc phaàn meàm söû duïng Cuoán saùch naøy höôùng daãn söû duïng caùc bieän phaùp baûo maät treân maùy tính caøi ñaët heä ñieàu haønh Windows XP laø heä ñieàu haønh ñang ñöôïc caøi ñaët thoâng duïng nhaát hieän nay ôû Vieät Nam cuõng nhö treân theá giôùi. Cuï theå, caùc höôùng daãn caøi ñaët laáy heä ñieàu haønh Windows XP Professional laøm cô sôû ñeå höôùng daãn söû duïng. Trong moät soá thao taùc coù söï khaùc nhau ôû heä ñieàu haønh Windows XP Home Editor, chuùng toâi seõ coù höôùng daãn cuï theå. Vôùi caùc heä ñieàu haønh khaùc, moät soá thao taùc coù theå khoâng hoaøn toaøn gioáng vôùi nhöõng gì chuùng toâi höôùng daãn. Mong caùc baïn thoâng caûm. Trong cuoán saùch naøy söû duïng Internet Explorer (IE), laø trình duyeät thoâng duïng nhaát 18 ñang ñöôïc söû duïng laøm cô sôû ñeå höôùng daãn trong thao taùc, cuï theå laø treân Internet Explorer 6.0. Hieän nay môùi xuaát hieän Internet Explorer 7.0 vôùi nhieàu öu ñieåm veà baûo maät vaø chæ chaïy treân heä ñieàu haønh Windows XP töø Service Pack 2 trôû veà sau vaø heä ñieàu haønh Windows phaûi coù baûn quyeàn. Tuy nhieân, veà baûng choïn vaø caùc caùch thöùc taïo moät soá tính naêng veà baûo maät khoâng khaùc nhieàu ñoái vôùi Internet Explorer 6.0. Trong moät thao taùc neáu coù söï khaùc nhau giöõa hai trình duyeät naøy, chuùng toâi seõ höôùng daãn cuï theå. Ngoaøi ra chuùng toâi coøn giôùi thieäu caùc thao taùc caàn thieát ñeå thieát laäp cheá ñoä baûo maät khi truy caäp Internet ôû caùc trình duyeät khaùc laø Firefox vaø Opera. Trình duyeät göûi vaø nhaän thö ñieän töû laøm ví duï höôùng daãn trong cuoán saùch naøy laø Outlook Express 6.0 vaø Microsoft Outlook 2003. Caùc phieân baûn tröôùc, nhö Outlook Express XP, Outlook Express 2000 vaø Microsoft Outlook XP..., coù theå hôi khaùc veà giao dieän vaø thao taùc khi caøi ñaët caùc tham soá. Mong caùc baïn thoâng caûm. b. Moät soá ñieàu löu yù trong baûng choïn Start vaø hoäp thoaïi Control Panel cuûa Windows XP Vì hoäp thoaïi Control Panel duøng ñeå thieát laäp caùc tham soá cho heä thoáng neân trong cuoán saùch naøy coù nhieàu thao taùc ôû hoäp thoaïi naøy. Tuøy theo caùch hieån thò trong baûng choïn Start cuûa Windows maø coù hai caùch ñeå vaøo hoäp thoaïi Control Panel. 19 Trong höôùng daãn caùc chöông sau, khi coù thao taùc: Nhaán chuoät vaøo nuùt Start... caùc baïn neân chuù yù ñeán noäi dung cuûa muïc naøy. Khi nhaán chuoät vaøo nuùt Start, baûng choïn Start xuaát hieän vaø coù hai daïng nhö sau: Daïng 1 Ñeå vaøo hoäp thoaïi Control Panel, ñöa con troû ñeán muïc Settings. Khi naøy moät baûng choïn phuï xuaát hieän. Choïn muïc Control Panel. Daïng 2 Ñeå vaøo hoäp thoaïi Control Panel, chæ vieäc nhaán chuoät leân bieåu töôïng . Trong caùc höôùng daãn ôû caùc chöông sau, chuùng toâi luoân höôùng daãn theo caùch ôû Daïng 1 do nhieàu maùy tính hieän nay ñang söû duïng caùc phieân baûn Windows 9.x. Ñeå thay ñoåi caùch hieån thò töø daïng 1 sang daïng 2, tieán haønh nhö sau: Nhaán chuoät vaøo nuùt Start cuûa Windows. Khi naøy baûng choïn Start xuaát hieän. Ñöa con troû ñeán 20 muïc Settings. Moät baûng choïn phuï xuaát hieän nhö hình sau: Choïn muïc . Khi naøy hoäp thoaïi Taskbar and Start Menu Properties xuaát hieän. Nhaán chuoät vaøo khung Start Menu. Khi naøy hoäp thoaïi coù daïng nhö hình sau: • Nhaán chuoät vaøo nuùt Classic Start menu. • Nhaán chuoät vaøo nuùt . 21 Ñeå chuyeån töø Daïng 2 sang Daïng 1, tieán haønh nhö sau: Nhaán chuoät vaøo nuùt Start cuûa Windows, choïn , khi naøy hoäp thoaïi Control Panel xuaát hieän. Choïn bieåu töôïng . Khi naøy hoäp thoaïi Taskbar and Start Menu Properties xuaát hieän vaø tieán haønh thao taùc nhö treân. 🏱 Xin caùc baïn löu yù: Hoäp thoaïi Control Panel cuõng coù hai daïng hieån thò vaø chuùng toâi seõ giôùi thieäu ôû döôùi ñaây. ⮚ Daïng 1: Daïng truyeàn thoáng, töông öùng Windows 9.x nhö hình sau: 22 ⮚ Daïng 2: Theo cheá ñoä ñaëc tröng Ñe å va øo mo ät chö ùc na êng na øo ño ù, ba ïn nha án chuo ät va øo mu ïc ca àn thie át. Ví du ï: Ca øi the âm hoa ëc nga ét mo ät chöông trình, nha án chuo ät va øo nu ùt . Ñeå chuyeån cheá ñoä hieån thò töø Daïng 2 sang Daïng 1, nhaán chuoät vaøo nuùt . Khi na øy ho äp thoa ïi Control Panel trô û ve à Daïng 1 vaø nuùt trôû thaønh ñeå khi caàn thieát thì nhaán chuoät vaøo nuùt naøy ñeå chuyeån sang Daïng 2. Trong caùc höôùng daãn caøi ñaët ôû caùc chöông sau, chu ùng to âi höô ùng da ãn ba ûng cho ïn Start ô û Daïng 1 vaø hoäp thoaïi Control Panel cuõng ôû Daïng 1. Vì nhieàu thao taùc lieân quan ñeán söû duïng hoäp thoaïi 23 neân chuùng toâi khoâng giôùi thieäu caû hai caùch ñeå môû hoäp thoaïi. Nhìn chung, baïn neân thieát laäp giao dieän cuûa heä thoáng theo Daïng 1 ôû treân ñeå tieän thieát laäp caùc thoâng soá caàn thieát. Xin caùc baïn löu yù. 24 Chöông II Chuaån bò tröôùc khi caøi ñaët keát noái Internet 1. Giôùi thieäu chung Internet cung caáp nhieàu kieán thöùc boå ích cho ngöôøi söû duïng nhöng ñoàng thôøi cuõng laø nguoàn phaùt taùn virus, trojan, spyware... Do nhieàu nguyeân nhaân, heä thoáng maùy tính cuûa baïn seõ laø ñoái töôïng ñeå chuùng taán coâng. Ñeå baûo veä maùy tính tröôùc nhöõng haäu quaû coù theå xaûy ra khi caøi ñaët heä thoáng keát noái vôùi Internet, neân chuaån bò nhöõng vaán ñeà caàn thieát ñeå phoøng choáng söï xaâm nhaäp cuûa virus, trojan, spyware... moät caùch toái ña. Trong tröôøng hôïp söï coá coù theå xaûy ra nhö maùy bò nhieãm virus, hoûng döõ lieäu, thaäm chí coù theå khoâng khôûi ñoäng laïi ñöôïc heä thoáng thì ñaõ coù nhöõng ñóa CD-ROM caàn thieát ñeå khaéc phuïc haäu quaû. 2. caùc böôùc chuaån bò tröôùc khi caøi ñaët keát noái Internet a. Taïo ñóa khôûi ñoäng CD-ROM Neân taïo ñóa khôûi ñoäng CD-ROM tröôùc khi truy caäp Internet. Bôûi vì khi truy caäp Internet, raát coù theå seõ bò virus xaâm nhaäp töø maïng vaøo maùy tính vaø laøm hoûng heä ñieàu haønh Windows. 25 Ñeå coù theå laáy ñöôïc döõ lieäu vaø xöû lyù kòp thôøi, baïn caàn phaûi khôûi ñoäng Windows töø ñóa CD-ROM. Trong tröôøng hôïp naøy, heä thoáng cuûa baïn phaûi coù oå ghi CD. b. Chuaån bò caùc ñóa CD coù chöùa caùc chöông trình choáng virus Chuaån bò caùc ñóa coù chöùa phieân baûn môùi nhaát cuûa chöông trình dieät virus maø baïn yeâu thích. Neáu vaãn muoán giöõ tính ñôn giaûn thì söû duïng caùc chöông trình dieät virus trong nöôùc cuõng ñem laïi hieäu quaû cao laø D32 vaø BKAV, nhöõng phaàn meàm dieät virus haøng ñaàu nhö Norton hay MacAfee thì raát toát nhöng giaù thaønh cao (neáu mua coù baûn quyeàn) vaø dung löôïng lôùn, vieäc caøi ñaët cuõng ñoøi hoûi moät chuùt kieân trì vaø kieán thöùc. Neân ñöa theâm caùc coâng cuï dieät phaàn meàm giaùn ñieäp (spyware) nhö Spybot, vaø adware. Baïn cuõng neân ñöa nhöõng baûn caäp nhaät caùc trình ñieàu khieån (driver) môùi nhaát cho card ñoà hoïa, aâm thanh. c. Loaïi boû phaàn meàm khoâng söû duïng Caàn doïn saïch seõ maùy tính. Neân gôõ boû caùc phaàn meàm duøng thöû hay nhöõng phaàn meàm keøm theâm maø khoâng coù yù ñònh söû duïng vì nhöõng phaàn meàm naøy ñeàu ñoøi hoûi baïn phaûi kích hoaït hoaëc ñaêng kyù qua keát noái Internet. Trong moät soá tröôøng hôïp thì chuùng töï ñoäng truy caäp Internet maø khoâng hoûi ngöôøi söû duïng. Do ñoù, maùy tính cuõng raát deã bò laây nhieãm virus. Ñeå loaïi boû nhöõng 26 chöông trình khoâng söû duïng ra khoûi heä thoáng, vaøo Control Panel, choïn bieåu töôïng: Khi naøy hoäp thoaïi xuaát hieän nhö hình sau: Choïn chöông trình caàn gôõ boû khoûi heä thoáng vaø nhaán nuùt . d. Caøi ñaët chöông trình choáng virus Heä thoáng caàn ñöôïc caøi ñaët caùc chöông trình choáng virus phieân baûn môùi nhaát vaø ñöôïc thieát laäp ôû cheá ñoä töï ñoäng phoøng. Caùc chöông trình naøy seõ phaùt hieän vaø ngaên chaën kòp thôøi virus coù theå bò nhieãm töø maïng Internet. Nhìn chung baïn neân thöïc hieän phöông chaâm: “Phoøng hôn choáng”. 27 e. Caøi ñaët chöông trình töôøng löûa Trong Windows XP Service Pack 2 ña õ•tích hô ïp sa ün mo ät pha àn me àm töô øng lö ûa mie ãn phí kha ù to át la ø Windows Firewall. Ne áu muo án co ù the âm nhie àu tính na êng hôn chæ ca àn cha ïy ca ùc pha àn me àm kha ùc nhö ZoneAlarm hoa ëc SyGate. Pha àn me àm töô øng lö ûa cu õng ne ân ñöô ïc ñe å sa ün va øo bo ä ñóa CD-ROM ñöô ïc ta ïo ra trong böô ùc 1. Ha õy tie án ha ønh ca øi ña ët pha àn me àm töô øng lö ûa ñe å ba ûo ve ä he ä tho áng cu ûa ba ïn. f. Caøi ñaët maùy in vaø caùc thieát bò ngoaïi vi khaùc Tröô ùc khi ba ïn ke át no ái va øo Internet ha õy ca øi ña ët ca ùc thie át bò ngoa ïi vi va øo trong ma ùy tính, bô ûi vì sau khi ke át no ái Internet mô ùi tie án ha ønh ca øi ña ët ca ùc thie át bò ngoa ïi vi thì chu ùng se õ tö ï ño äng ke át no ái va øo trang ca äp nha ät Windows. Chu ùng se õ tö ï ño äng tìm kie ám ca ùc thie át bò va ø ñöa ra nhö õng ñe à nghò ve à na âng ca áp ca ùc trình ñie àu khie ån mô ùi. Ña ây la ø tính na êng ra át to át va ø hö õu du ïng cu ûa Windows, nhöng ra át co ù the å ño ù se õ la ø mo ät ñie åm ye áu ma ø hacker co ù the å lô ïi du ïng ñe å xa âm nha äp va øo ma ùy tính. g. Taïo taøi khoaûn giôùi haïn vaø maät khaåu Ta øi khoa ûn qua ûn trò cho phe ùp qua ûn ly ù truy ca äp va øo toa øn bo ä he ä tho áng. Hacker co ù the å la áy ca ép tho âng tin ve à he ä tho áng, ca ùc virus, 28 sa âu, trojan, spyware... co ù the å tö ï ño äng ca øi ña ët va ø la ây nhie ãm va øo he ä tho áng khi sö û du ïng ta øi khoa ûn qua ûn trò va ø vì va äy, ma ät kha åu cu ûa ta øi khoa ûn qua ûn trò pha ûi co ù ñu û tính phö ùc ta ïp va ø kho ù ñoa ùn. Ha àu he át ca ùc ma ät kha åu ñe àu co ù the å de ã da øng bò “be û khoa ù” bô ûi ca ùc hacker co ù trình ño ä. Ñe å phu ïc vu ï cho hoa ït ño äng ha èng nga øy, ba ïn co ù the å kho âng ca àn sö û du ïng ta øi khoa ûn qua ûn trò. Thay va øo ño ù, sö û du ïng ta øi khoa ûn bò giô ùi ha ïn va ø co ù ma ät kha åu ñe å ba ûo ve ä (ma ät kha åu na øy pha ûi kha ùc vô ùi ma ät kha åu cu ûa ngöô øi qua ûn trò va ø cu õng pha ûi ma ïnh, kho âng de ã ñoa ùn). Chính nhô ø ta øi khoa ûn bò giô ùi ha ïn na øy ma ø ma ùy tính cu ûa ba ïn se õ cho áng la ïi ñöô ïc sö ï la ây nhie ãm hoa ëc ca øi ña ët tö ø ca ùc pha àn me àm nguy hie åm do sö ï giô ùi ha ïn ve à quye àn truy ca äp. h. Taét nhöõng dòch vuï Windows khoâng caàn thieát Microsoft ña õ•co á ga éng ta ét mo ät so á dòch vu ï kho âng ca àn thie át trong ba ûn Service Pack 2, nhöng va ãn co øn mo ät so á dòch vu ï kho âng ca àn thie át va ãn hoa ït ño äng ma ëc ñònh tre ân ca ùc ma ùy tính. Khi ca àn bie át co ù bao nhie âu dòch vu ï ñang sö û du ïng, nha án to å hô ïp phím Ctrl+Alt+Del va ø nha án va øo khung Processes. Khi na øy ho äp thoa ïi Windows Task Manager xua át hie än nhö hình sau: 29 Haàu heát caùc öùng duïng, dòch vuï vaø caùc tieán trình... hoaït ñoäng ôû cheá ñoä neàn ñeàu seõ hieån thò. Vaán ñeà ôû ñaây chính laø haàu heát nhöõng cuoäc taán coâng töø beân ngoaøi ñeàu söû duïng vaø khai thaùc loã hoång töø caùc dòch vuï naøy. Haõy taét caùc dòch vuï khoâng caàn thieát ñeå tieát kieäm taøi nguyeân heä thoáng vaø phoøng choáng caùc cuoäc taán coâng töø xa. i. Thieát laäp moät ñieåm phuïc hoài Thöïc hieän moät ñieåm phuïc hoài baèng tieän ích System Restore laø moät böôùc thöïc söï quan troïng bôûi luùc naøy heä thoáng cuûa baïn tröôùc khi caøi ñaët keát noái vôùi Internet coøn raát “saïch seõ”. Neáu sau naøy heä thoáng bò nhieãm virus, worm, spyware, trojan... hay bò caùc loãi heä thoáng khaùc thì ñieåm phuïc hoài naøy ñuùng laø raát quan troïng cho maùy tính cuûa baïn. 30 Ñeå taïo moät ñieåm phuïc hoài (Restore Point), thöïc hieän nhö sau: - Vaøo baûng choïn Start, ñöa con troû ñeán muïc Program. Baûng choïn Program xuaát hieän. - Choïn muïc Accessories. - Choïn System Tools. - Choïn System Restore nhö hình treân. Khi naøy hoäp thoaïi System Restore xuaát hieän. Choïn muïc , nhaán nuùt . Trong khung Restore point description nhaäp teân ñieåm phuïc hoài nhö hình sau: 31 - Nhaán nuùt . Heä thoáng seõ thoâng baùo teân ñieåm phuïc hoài cuøng vôùi thôøi gian taïo laäp coù daïng nhö hình sau: - Nhaán nuùt ñeå ñoùng hoäp thoaïi vaø keát thuùc vieäc caøi ñaët. Khi caàn khoâi phuïc laïi heä thoáng töø moät ñieåm phuïc hoài, tieán haønh nhö sau: Vaøo baûng choïn Start, ñöa con troû ñeán muïc Program. Baûng choïn Program xuaát hieän. Choïn muïc Accessories, choïn System Tools, choïn System Restore. Khi naøy hoäp thoaïi System Restore xuaát hieän nhö hình sau: Nhaán chuoät vaøo nuùt Restore my computer to an ealier time, heä thoáng seõ ñöôïc phuïc hoài töø ñieåm phuïc hoài ñaõ•ñöôïc löïa choïn. 32 Phaàn II Nhöõng nguy cô tieàm aån vaø caùch phoøng choáng 33 34 Chöông III Virus, worm, trojan vaø caùch phoøng choáng 1. virus vaø caùch laây lan cuûa virus a. Virus laø gì? Virus maùy tính laø moät chöông trình coù khaû naêng töï sao cheùp chính noù töø ñoái töôïng laây nhieãm naøy sang ñoái töôïng khaùc. Ñoái töôïng cho virus hoaït ñoäng coù theå laø caùc teäp chöông trình, vaên baûn, heä thoáng maùy tính, caùc loaïi ñóa.... Virus coù nhieàu caùch laây lan vaø taát nhieân cuõng coù nhieàu caùch phaù hoaïi. Caùch thöùc hoaït ñoäng cuûa chuùng raát ña daïng vaø phöùc taïp. Taùc haïi cuûa chuùng cuõng raát khaùc nhau, töø laøm hoûng moät teäp döõ lieäu, ñeán laøm teâ lieät caû moät heä thoáng maùy tính lôùn nhö moät coâng ty, ngaân haøng... Toùm laïi, virus laø moät ñoaïn chöông trình vaø ñoaïn chöông trình ñoù thöôøng duøng ñeå phuïc vuï nhöõng muïc ñích khoâng toát. Virus maùy tính laø do con ngöôøi taïo ra, cho ñeán ngaøy nay coù theå coi ñaõ trôû thaønh moät hieåm hoïa ñoái vôùi caùc maùy tính caù nhaân vaø caû vôùi caùc heä thoáng maïng. Nhö ñoái vôùi moät beänh dòch, taát caû chuùng ta phaûi luoân phoøng choáng, tìm ra nhöõng phöông phaùp môùi ñeå haïn cheá vaø tieâu dieät chuùng. Cuõng nhö moät soá caên beänh ngoaøi xaõ hoäi, coù nhöõng 35 loaïi virus phaûi maát nhieàu thôøi gian nghieân cöùu môùi tieâu dieät ñöôïc. Coù nhieàu tröôøng hôïp, nhöõng virus xuaát hieän vôùi ñoä phöùc taïp cao ñaõ•gaây ra nhöõng thieät haïi nghieâm troïng do khoâng tìm ñöôïc bieän phaùp phoøng choáng ngay sau khi chuùng hoaït ñoäng. Chính vì vaäy, phöông chaâm “Phoøng hôn choáng” laø caàn thieát. Bieän phaùp ngaên ngöøa khoâng cho virus xaâm nhaäp vaøo heä thoáng maùy tính cuûa baïn laø moät yeáu toá quan troïng ñeå coù theå ngaên chaën taùc haïi cuûa virus maùy tính. b. Caùch laây lan cuûa virus Virus maùy tính coù theå laây vaøo maùy tính cuûa baïn qua thö ñieän töû (email), qua caùc teäp ñöôïc taûi veà töø Internet hay sao cheùp döõ lieäu töø maùy naøy sang maùy khaùc. Moãi phaàn meàm heä thoáng ñeàu coù khaû naêng chöùa caùc loãi veà baûo maät. Ñaây cuõng laø cô hoäi ñeå virus xaâm nhaäp töø xa, caøi ñaët, laây nhieãm leân maùy tính cuûa baïn moät caùch aâm thaàm. Hieän nay, email laø phöông tieän thoâng duïng duøng ñeå trao ñoåi thoâng tin ñaõ trôû thaønh con ñöôøng laây nhieãm virus phoå bieán nhaát. Töø moät maùy tính, virus thu thaäp caùc ñòa chæ email trong maùy vaø göûi email giaû maïo keøm theo caùc teäp virus ñeå löøa ngöôøi nhaän thöïc thi caùc teäp naøy. Caùc email chöùa virus ñeàu coù noäi dung haáp daãn, hoaëc chuùng töï trích daãn noäi dung cuûa moät email trong hoäp thö cuûa naïn nhaân ñeå taïo ra phaàn noäi dung cuûa email giaû maïo, ñieàu ñoù giuùp cho email giaû maïo coù veû 36 thaät hôn vaø ngöôøi nhaän deã bò maéc löøa hôn. Maùy tính nhaän ñöôïc caùc email chöùa virus seõ bò nhieãm virus. Vôùi caùch hoaøn toaøn töông töï nhö vaäy treân nhöõng maùy naïn nhaân khaùc, virus coù theå nhanh choùng laây lan treân toaøn caàu theo caáp soá nhaân. Maùy tính cuûa baïn cuõng coù theå bò nhieãm virus khi baïn chaïy moät chöông trình taûi töø Internet veà hay copy töø moät maùy tính bò nhieãm virus khaùc. Lyù do laø caùc chöông trình naøy coù theå ñaõ•bò laây bôûi moät virus hoaëc baûn thaân laø moät virus giaû daïng neân khi baïn chaïy noù cuõng laø luùc baïn ñaõ•töï môû cöûa cho virus laây vaøo maùy cuûa mình. Quaù trình laây lan cuûa virus coù theå dieãn ra moät caùch “aâm thaàm” (baïn khoâng nhaän ra ñieàu ñoù vì sau khi thöïc hieän xong coâng vieäc laây lan, chöông trình bò laây nhieãm vaãn chaïy bình thöôøng) hay coù theå dieãn ra moät caùch “coâng khai” (virus hieän thoâng baùo treâu ñuøa baïn) nhöng keát quaû cuoái cuøng laø maùy tính cuûa baïn ñaõ•bò nhieãm virus vaø caàn ñeán caùc chöông trình dieät virus ñeå tröø khöû chuùng. Neáu baïn vaøo caùc trang web laï, caùc trang web naøy coù theå chöùa maõ leänh ActiveX hay JAVA applets, VBScript... laø nhöõng ñoaïn maõ caøi ñaët adware, spyware, trojan hay thaäm chí laø caû virus leân maùy cuûa baïn. Vì vaäy, trong moïi tình huoáng baïn neân caån thaän, khoâng vaøo nhöõng ñòa chæ web laï. Tuy nhieân virus cuõng ñöôïc phaùt trieån theo moät trình töï lòch söû tieán hoùa töø thaáp ñeán cao. Nhöõng virus hieän nay coù theå laây vaøo maùy tính 37 maø baïn khoâng heà hay bieát vì baïn khoâng nhaän ñöôïc email virus, khoâng vaøo web laï hay chaïy baát cöù teäp chöông trình laï naøo. Ñôn giaûn laø vì ñoù laø nhöõng virus khai thaùc caùc loãi tieàm aån cuûa moät phaàn meàm ñang chaïy treân maùy tính cuûa baïn (ví duï: loãi traøn boä ñeäm) ñeå xaâm nhaäp töø xa, caøi ñaët vaø laây nhieãm. Caùc phaàn meàm (keå caû heä ñieàu haønh) luoân chöùa ñöïng nhöõng loãi maø khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù theå deã daøng phaùt hieän ra. Caùc loãi naøy khi ñöôïc phaùt hieän coù theå gaây ra nhöõng söï coá khoâng lôùn, nhöng cuõng coù theå laø nhöõng loãi raát nghieâm troïng vaø khoâng laâu sau ñoù thöôøng seõ coù haøng loaït virus môùi ra ñôøi khai thaùc loãi naøy ñeå laây lan. 2. Worm vaø caùch laây lan a. Worm laø gì? Worm - saâu Internet laø loaïi virus coù söùc laây lan roäng, nhanh vaø phoå bieán nhaát hieän nay. Worm keát hôïp caû söùc phaù hoaïi cuûa virus, söï bí maät cuûa trojan vaø hôn heát laø söï laây lan ñaùng sôï maø nhöõng keû vieát virus trang bò cho noù - moät keû phaù hoaïi vôùi vuõ khí toái taân. Vôùi söï laây lan ñaùng sôï, chuùng ñaõ laøm teâ lieät haøng loaït caùc heä thoáng maùy chuû, laøm aùch taéc ñöôøng truyeàn. b. Caùch laây lan cuûa worm Vaøo thôøi ñieåm ban ñaàu, worm ñöôïc duøng ñeå chæ nhöõng virus phaùt taùn baèng caùch tìm caùc ñòa 38 chæ trong soå ñòa chæ (address book) cuûa maùy maø noù ñang laây nhieãm, ñoù thöôøng laø ñòa chæ cuûa baïn beø, ngöôøi thaân, khaùch haøng... cuûa chuû maùy. Tieáp ñeán, noù töï göûi chính noù qua email cho nhöõng ñòa chæ maø noù tìm thaáy, taát nhieân vôùi ñòa chæ ngöôøi göûi laø chính baïn, chuû sôû höõu cuûa chieác maùy hay giaû danh moät ngöôøi naøo ñoù. Ñieàu ñoù lyù giaûi taïi sao chæ trong voøng vaøi tieáng ñoàng hoà maø Mellisa vaø Love Letter laïi coù theå laây lan tôùi haøng chuïc trieäu maùy tính treân toaøn caàu. Caùi teân worm hay “Saâu Internet” cho ta hình dung ra vieäc nhöõng con virus maùy tính “boø” töø maùy tính naøy qua maùy tính khaùc treân caùc “caønh caây” Internet. Vôùi söï laây lan nhanh vaø roäng lôùn nhö vaäy, worm thöôøng ñöôïc keû vieát ra chuùng caøi theâm nhieàu tính naêng ñaëc bieät, chaúng haïn nhö chuùng coù theå ñònh cuøng moät ngaøy giôø vaø ñoàng loaït töø caùc maùy naïn nhaân (haøng trieäu maùy) taán coâng vaøo moät ñòa chæ naøo ñoù. Ngoaøi ra, chuùng coøn coù theå mang theo caùc backdoor thaû leân maùy naïn nhaân cho pheùp chuû nhaân cuûa chuùng truy nhaäp vaøo maùy cuûa naïn nhaân vaø coù theå laøm ñuû moïi thöù nhö ngoài treân maùy ñoù moät caùch baát hôïp phaùp. Khaùi nieäm “Saâu Internet” coøn bao goàm caùc virus laây lan qua maïng chia seû ngang haøng, caùc virus laây lan qua caùc dòch vuï chatting vaø ñaëc bieät laø caùc virus khai thaùc caùc loã hoång phaàn meàm ñeå laây lan. Caùc phaàn meàm (nhaát laø heä ñieàu haønh vaø caùc dòch vuï treân ñoù) luoân chöùa ñöïng nhöõng loãi maø khoâng phaûi luùc 39 naøo cuõng coù theå deã daøng phaùt hieän ra. Khi moät loã hoång phaàn meàm ñöôïc phaùt hieän, khoâng laâu sau ñoù seõ xuaát hieän caùc virus coù khaû naêng khai thaùc caùc loã hoång naøy ñeå laây nhieãm leân caùc maùy tính töø xa moät caùch aâm thaàm maø ngöôøi chuû maùy hoaøn toaøn khoâng hay bieát. Töø caùc maùy naøy, worm seõ tieáp tuïc “boø” qua caùc maùy tính khaùc treân maïng Internet vôùi moät caùch thöùc töông töï. 3. Trojan Trojan (hay coøn ñöôïc goïi laø Trojan horse - con ngöïa thaønh Tôroa) ñöôïc xaây döïng döïa vaøo moät ñieån tích coå. Ñoù laø cuoäc chieán tranh giöõa ngöôøi Hy Laïp vaø ngöôøi thaønh Tôroa. Thaønh Tôroa laø moät thaønh trì kieân coá ñöôïc phoøng bò caån maät, quaân Hy Laïp khoâng sao coù theå ñoät nhaäp vaøo ñöôïc. Ngöôøi ta ñaõ•nghó ra moät keá, ñoù laø giaû vôø giaûng hoøa vaø sau ñoù taëng nhöõng ngöôøi trong thaønh Tôroa moät con ngöïa goã khoång loà coù chöùa nhieàu quaân lính. Sau khi ngöïa ñöôïc ñöa vaøo trong thaønh, ñeâm xuoáng nhöõng quaân lính töø trong buïng ngöïa xoâng ra vaø ñaùnh chieám thaønh töø beân trong. Phöông phaùp treân cuõng chính laø caùch caùc trojan maùy tính aùp duïng. Khaùc vôùi virus maùy tính, trojan laø moät ñoaïn maõ•chöông trình hoaøn toaøn khoâng coù tính laây lan. Ñaàu tieân keû vieát ra trojan baèng caùch naøo ñoù löøa cho ngöôøi söû duïng duøng chöông trình cuûa mình hoaëc gheùp trojan ñi keøm vôùi caùc virus ñeå xaâm nhaäp, caøi ñaët leân maùy 40 naïn nhaân. Ñeán thôøi ñieåm thuaän lôïi, trojan seõ aên caép thoâng tin quan troïng treân maùy tính cuûa naïn nhaân nhö soá theû tín duïng, maät khaåu... ñeå göûi veà cho chuû nhaân cuûa noù ôû treân maïng hoaëc coù theå seõ ra tay xoùa döõ lieäu neáu ñöôïc laäp trình tröôùc. Beân caïnh caùc trojan aên caép thoâng tin truyeàn thoáng, hieän nay cuõng xuaát hieän caùc trojan mang tính chaát rieâng bieät nhö: Khi ñaõ caøi ñaët vaøo maùy naïn nhaân seõ töï môû ra moät coång dòch vuï cho pheùp keû taán coâng (hacker) coù theå keát noái töø xa tôùi maùy naïn nhaân, töø ñoù noù seõ nhaän leänh vaø thöïc hieän leänh maø keû taán coâng ñöa ra. 4. Phaân bieät giöõa virus, worm vaø trojan Coù theå khi noùi veà virus maùy tính, baïn thöôøng hieåu raèng worm vaø trojan laø moät. Maëc duø ba töø virus, worm vaø trojan horse ñoâi khi coù theå thay theá cho nhau, caùch phoøng choáng cuõng coù theå gioáng nhau caû veà phöông phaùp vaø chöông trình, nhöng chuùng thöïc teá laïi coù söï khaùc nhau veà baûn chaát. Caû ba loaïi treân ñeàu laø caùc chöông trình nguy hieåm coù theå gaây haïi ñeán cho maùy tính, nhöng giöõa chuùng laïi coù söï khaùc nhau. Hieåu ñöôïc söï khaùc nhau naøy, baïn coù theå baûo veä maùy tính cuûa mình hieäu quaû hôn. Virus coù theå töï gaøi chính noù vaøo moät chöông trình hoaëc moät teäp naøo ñoù, vì theá noù coù theå phaùt taùn ra caùc maùy tính khaùc, ñi ñeán ñaâu noù gaây taùc haïi ñeán ñaáy. Khoâng gioáng nhö virus ôû ngöôøi, virus 41 maùy tính coù phaïm vi taùc ñoäng roäng hôn, moät soá virus chæ gaây ra nhöõng taùc ñoäng nhoû, trong khi moät soá khaùc thì coù theå gaây nguy hieåm cho oå cöùng, chöông trình hay caùc teäp, thaäm chí laøm hoûng caùc thieát bò phaàn cöùng. Haàu nhö caùc loaïi virus ñeàu ñöôïc keøm theo caùc teäp chöông trình, ñieàu ñoù coù nghóa laø maùy tính cuûa baïn coù theå chöùa virus nhöng chöa chaéc ñaõ bò aûnh höôûng tröø khi baïn cho chaïy caùc chöông trình ñoù. Moät ñieàu quan troïng laø virus khoâng theå phaùt taùn ñöôïc neáu nhö khoâng coù söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi, ví duï nhö cho chaïy caùc chöông trình chöùa noù. Moïi ngöôøi thöôøng töï phaùt taùn virus khi chia seû caùc teäp hay göûi email coù nhieãm virus. Worm ñöôïc taïo ra töông töï nhö virus, vaø noù ñöôïc bieát ñeán nhö laø lôùp con cuûa virus. Noù cuõng phaùt taùn töø moät maùy tính naøy sang maùy khaùc. Nhöng khoâng gioáng nhö virus, maø gioáng nhö yù nghóa “con saâu” töï boø ñöôïc, noù coù theå di chuyeån maø khoâng caàn nhôø moät taùc ñoäng naøo cuûa ngöôøi duøng. Worm lôïi duïng caùc tính naêng truyeàn teäp hay thoâng tin treân heä thoáng ñeå di chuyeån khoâng caàn coù taùc ñoäng cuûa con ngöôøi. Söï nguy hieåm lôùn nhaát cuûa worm laø noù coù theå töï nhaân baûn chính noù trong heä thoáng cuûa baïn, vaø noù coù theå göûi ñi haøng traêm, thaäm chí haøng ngaøn baûn copy cuûa noù ra ngoaøi vaø gaây ra söï taøn phaù raát lôùn. Ví duï moät con worm coù theå göûi chính noù tôùi taát caû mail trong danh saùch mail cuûa baïn. Sau ñoù noù töï nhaân baûn 42 vaø göûi ñi taát caû mail trong danh saùch treân maùy tính nhaän, vaø cöù nhö theá. Chính vì worm coù khaû naêng nhaân baûn vaø di chuyeån treân maïng neân noù seõ tieâu toán boä nhôù (hay baêng thoâng maïng), laøm cho caùc maùy chuû web, maùy chuû maïng, vaø caû maùy tính ñôn khoâng hoaït ñoäng nöõa. Gaàn ñaây nhaát coù loaïi worm teân laø Blaster, noù coù theå xaâm nhaäp vaøo maùy tính cuûa baïn vaø cho pheùp ñieàu khieån maùy baïn töø xa. Trojan coøn nguy hieåm hôn caû hai loaïi treân. Trojan horse xuaát hieän luùc ñaàu nhö laø moät phaàn meàm höõu ích, nhöng seõ ngay laäp töùc trôû neân nguy hieåm khi baïn caøi noù hay chaïy noù laàn ñaàu tieân treân maùy tính. Khi trojan ñöôïc phaùt taùn ñeán maùy khaùc, thoâng thöôøng beân nhaän seõ chaïy noù vì ngöôøi duøng seõ thaáy noù nhö laø moät phaàn meàm hay teäp ñaùng tin caäy vaø ñöôïc göûi töø moät nguoàn ñaùng tin caäy. Khi trojan ñöôïc kích hoaït treân maùy tính cuûa baïn thì haäu quaû maø noù gaây ra coù theå seõ khaùc nhau (nhö desktop thay ñoåi hay seõ xuaát hieän moät soá bieåu töôïng laï treân desktop), hoaëc noù coù theå gaây ra nhöõng haäu quaû raát nghieâm troïng, nhö xoùa caùc teäp, thoâng tin trong heä thoáng cuûa baïn. Trojan coù theå taïo ra caùc backdoor (coång sau) giuùp cho nhöõng keû laï coù theå xaâm nhaäp vaøo heä thoáng, laøm hö haïi ñeán thoâng tin caù nhaân vaø caùc thoâng tin bí maät khaùc. Khoâng gioáng nhö virus vaø worm, trojan khoâng phaùt taùn baèng caùch laøm cho caùc teäp khaùc nhieãm cuõng nhö khoâng töï nhaân baûn noù. 43 5. Trieäu chöùng vaø caùch phoøng choáng virus, worm hay trojan. Virus macro a. Trieäu chöùng khi maùy bò nhieãm virus, worm hay trojan (1) Khoâng thoaùt ñöôïc ra khoûi Windows hoaëc khoâng khôûi ñoäng ñöôïc Windows. Trong moät soá tröôøng hôïp, baïn nhaän ñöôïc caùc thoâng baùo loãi cuûa heä thoáng nhöng thöïc teá khoâng phaûi laø nhö vaäy. (2) Hay bò treo maùy. (3) Xuaát hieän thanh coâng cuï laï treân trình duyeät Internet. (4) Maùy tính chaïy chaäm hôn bình thöôøng. (5) Maùy ñang chaïy, baïn khoâng coù nhu caàu ghi ñóa, nhöng maùy laïi yeâu caàu boû nhaõn choáng ghi xoùa cuûa ñóa meàm. (6) Maùy ñang chaïy bò treo, khoâng theå tieáp tuïc hoaït ñoäng ñöôïc nöõa. (7) Caùc teäp chöông trình ñang söû duïng coù dung löôïng lôùn daàn leân. (8) Kích thöôùc ñóa troáng ngaøy moät giaûm ñi cho ñeán khi heát ñóa. (9) Khôûi ñoäng baèng ñóa meàm nhöng khoâng nhaän bieát ñöôïc ñóa cöùng. Trong tröôøng hôïp naøy, cuõng coù theå maùy cuûa baïn ñaõ•nhieãm virus maø thôøi gian ñaàu khoâng coù bieåu hieän gì ñaëc bieät, chæ sau moät thôøi gian nhaát ñònh hoaëc ñeán moät thôøi ñieåm nhaát ñònh virus môùi baét ñaàu hoaït ñoäng gaây aûnh höôûng ñeán ñóa cuõng nhö caùc chöông trình öùng duïng vaø chöông trình heä thoáng. 44 b. Choáng virus, worm vaø trojan (1) Virus coù theå hieän dieän ôû baát cöù nôi ñaâu, döôôùi baát kyø hình thöùc naøo, vaø neáu baïn coù noái maïng thì nguy cô bò laây nhieãm seõ caøng cao. Ñeå phoøng choáng virus, moät nguyeân taéc cô baûn laø luoân ñeà cao caûnh giaùc. (2) Tröôùc tieân baïn caàn ñaûm baûo raèng heä ñieàu haønh ñang duøng laø baûn naâng caáp môùi nhaát. Ñieàu naøy raát caàn thieát khi baïn ñang chaïy heä ñieàu haønh Microsoft Windows. Baïn neân taïo caùc ñieåm phuïc hoài khi maùy tính ñöôïc coi laø chöa bò nhieãm virus ñeå trong tröôøng hôïp caàn thieát coù theå söû duïng ñeå khoâi phuïc laïi heä thoáng. (3) Caàn caøi moät phaàn meàm choáng virus vaø caàn caäp nhaät baûn môùi nhaát ñeå ñaûm baûo noù coù theå dieät ñöôïc caùc virus, worm vaø trojan môùi nhaát. Ngoaøi ra phaàn meàm choáng virus caàn phaûi coù khaû naêng queùt ñöôïc caùc virus, worm, trojan treân caùc email vaø teäp khi ñöôïc taûi veà töø Internet. Caùc chöông trình naøy neân ñöôïc caøi thöôøng truù treân maùy tính vaø ñöôïc caäp nhaät thöôøng xuyeân ñeå coù khaû naêng dieät caùc loaïi virus môùi. Nhìn chung, baïn neân duøng töø hai chöông trình trôû leân, vì moät chöông trình khoâng phaûi laø dieät ñöôïc taát caû caùc loaïi virus, thaäm chí khoâng theå phaùt hieän heát virus. (4) Thieát laäp theâm töôøng löûa - firewall. Firewall laø moät heä thoáng baûo veä heä thoáng khoûi 45 nhöõng truy nhaäp khoâng hôïp leä. Firewall coù theå laø phaàn cöùng hay phaàn meàm. Firewall baèng phaàn cöùng seõ coù khaû naêng baûo veä maïnh hôn ñoái vôùi haàu heát caùc truy nhaäp töø beân ngoaøi. Khi choáng virus, worm hay trojan thì firewall baèng phaàn cöùng laïi khoâng hieäu quaû baèng firewall phaàn meàm, vì ñoái vôùi nhöõng worm ñöôïc keøm vaøo trong email hay teäp thì noù laïi lôø ñi vaø coi chuùng nhö laø nhöõng email, teäp bình thöôøng. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi duøng ôû gia ñình thì neân choïn firewall phaàn meàm. Moät firewall phaàn meàm toát seõ baûo veä maùy cuûa baïn khoûi söï coá gaéng truy nhaäp coù haïi vaø coøn coù theâm caùc chöùc naêng baûo veä khoûi caùc chöông trình trojan thoâng thöôøng vaø caùc email worm. Nhöôïc ñieåm cuûa firewall phaàn meàm laø noù chæ baûo veä ñöôïc maùy naøo coù caøi ñaët noù maø thoâi, maø khoâng theå baûo veä ñöôïc caû moät maïng. Caàn phaûi nhôù laø firewall khoâng theå giaûi quyeát ñöôïc heát taát caû caùc vaán ñeà veà virus, nhöng khi ta coù moät heä ñieàu haønh toát vaø keát hôïp vôùi moät phaàn meàm anti-virus toát, thì chuùng ta coù theå baûo veä ñöôïc maùy tính cuûa mình vaø caû maïng nöõa. (5) Ca àn truy ca äp Internet mo ät ca ùch an toa øn: Kho âng va øo nhö õng trang web la ï chöa ro õ nguo àn go ác. Kho âng mô û nhö õng email co ù kha û na êng la ø thö ra ùc... (6) Thaän troïng khi taûi caùc öùng duïng treân maïng Internet, queùt caùc teäp naøy tröôùc khi môû 46 chuùng. Khi sao cheùp töø moät ñóa khaùc vaøo maùy tính caàn söû duïng caùc chöông trình choáng virus ñeå queùt tröôùc khi quyeát ñònh cheùp chuùng vaøo ñóa cöùng cuûa maùy. (7) Thöôøng xuyeân sao löu nhöõng döõ lieäu quan troïng ñeå söû duïng trong tröôøng hôïp xaáu laø bò virus xoùa döõ lieäu hoaëc laøm hoûng oå ñóa. (8) Ne ân trang bò cho ma ùy tính mo ät pha àn me àm die ät virus no äi nhö D32 hoa ëc BKAV ñe å chu ùng bo å sung vô ùi ca ùc pha àn me àm die ät virus ngoa ïi vì mo ãi pha àn me àm die ät virus co ù nhö õng öu nhöô ïc ñie åm rie âng. (9) Thöôøng xuyeân truy caäp vaøo caùc trang web thoâng tin virus ñeå coù theâm nhieàu kieán thöùc veà phoøng choáng virus. Moät soá trang web dieät virus ñaùng tin caäy: Norton Antivirus (www.symantec.com) Mcafee Virus Scan (www.mcafee.com) PC-cillin (www.trendmicro.com) AVG Anti-Virus (www.grisoft.com) Bitdefender (www.bitdefender.com) BKAV (www.bkav.com.vn.) D32 (www.echip.com.vn/echiproot/html/d32.html) c. Baûo veä maùy tính khoûi virus macro Trong moät soá öùng duïng cuûa boä Office nhö Word, Excel... cho pheùp ngöôøi söû duïng taïo caùc macro ñeå töï ñoäng hoùa moät soá thao taùc nhaèm ñaåy nhanh tieán ñoä coâng vieäc. Ñaây laø nhöõng macro raát 47 coù lôïi nhöng chuùng cuõng coù theå bò keû xaâm nhaäp caøi theâm caùc virus macro. Chính vì vaäy, baïn neân caân nhaéc coù söû duïng tính naêng treân hay voâ hieäu hoùa toaøn boä caùc macro trong öùng duïng cuûa mình baèng caùc böôùc nhö sau: - Khôûi ñoäng öùng duïng nhö Word, Excel, Powerpoint. - Vaøo baûng choïn Tools, choïn muïc Macros. Khi naøy moät hoäp thoaïi xuaát hieän nhö hình sau: - Choïn muïc . Khi naøy hoäp thoaïi Security xuaát hieän nhö hình sau: 48 Neáu baïn söû duïng Microsoft Office 2003, choïn muïc Very High vaø nhaán nuùt . 6. Hieåm hoïa töø virus noäi Nhieàu ngöôøi duøng maùy tính taïi Vieät Nam vaãn coøn nhôù ñeán noãi kinh hoaøng cuûa virus mang teân “Date 25/11” xuaát hieän trong giai ñoaïn 1997 - 2000. Ñaây laø virus coù nguoàn goác töø Vieät Nam, laây lan chaäm nhöng cöù ñeán ngaøy 25 thaùng 11 haèng naêm laø noù laïi taøn phaù döõ lieäu cuûa nhöõng maùy tính bò laây nhieãm. Cuõng may laø sau naêm 2000, virus “Date 25/11” ñaõ bò dieät hoaøn toaøn. Cuoái naêm 2005, dòch spyware cöôùp trang chuû trình duyeät vaø ñoåi thaønh vn-n.com cuõng laøm nhieàu ngöôøi khoán ñoán. spyware naøy laây nhieãm chuû yeáu qua caùc trang web con coù noäi dung giaûi trí nhö aâm nhaïc, truyeän, chat, game... Khi ngöôøi duøng vaøo moät trong caùc trang web naøy seõ bò caøi phaàn meàm giaùn ñieäp vaø bò ñoåi ñòa chæ trang chuû cuûa trình duyeät thaønh trang vn-n.com. Cuõng vaøo giöõa naêm 2005, caùc dòch vuï chatting tröïc tuyeán nhö Yahoo!, MSN baét ñaàu bò hacker lôïi duïng nhö moät coâng cuï ñeå phaùt taùn virus treân maïng. Theo caùc chuyeân gia baûo maät nhaän ñònh: “Virus vaø phaàn meàm giaùn ñieäp coù xuaát xöù ôû Vieät Nam seõ xuaát hieän nhieàu hôn. Caùc vuï taán coâng do hacker trong nöôùc gaây ra seõ taêng leân. Spam seõ trôû thaønh vaán ñeà noùng!”. Duø ñaõ ñöôïc caûnh baùo, ñaàu naêm 2006 ngöôøi duøng Internet Vieät Nam vaãn 49 lao ñao tröôùc “côn baõo” virus laây qua chat (Yahoo! Messenger) mang teân Xrobots (maø nhieàu ngöôøi quen goïi laø virus “GaiXinh.jpg”). Vôùi cô cheá laây lan heát söùc ñôn giaûn, virus treân ñöôïc ngöôøi vieát tung leân maïng Internet thoâng qua tieän ích chat Yahoo! Messenger. Nhöõng tin nhaén daïng “Gai dep ne”, “Phim vui phim vui” keøm theo ñöôøng link ñeå taûi virus Xrobots veà maùy neáu ngöôøi duøng baát caån kích chuoät vaøo. Virus Xrobots laây lan theo cô cheá “ñaùnh löøa ngöôøi duøng”, giaû daïng moät böùc aûnh ñeïp hay ñoaïn phim vui. Nguyeân nhaân lôùn nhaát daãn ñeán vieäc Xrobots laây nhieãm traøn lan chính laø nhaän thöùc cuûa ngöôøi duøng coøn chöa cao vaø quaù chuû quan! Trong soá naïn nhaân cuûa Xrobots, coù caû ngöôøi laøm vieäc trong caùc doanh nghieäp veà coâng ngheä thoâng tin. Ñieàu ñoù cho thaáy, neáu ngöôøi duøng coù yù thöùc töï baûo veä mình, seõ haïn cheá ñöôïc raát nhieàu söï phaùt taùn vaø phoå bieán cuûa caùc virus, spyware, website... nguy hieåm! Ñieàu thaät teä haïi laø, vôùi caùc virus, spyware ñöôïc taïo ra ôû trong nöôùc thì caùc phaàn meàm dieät virus, spyware noåi tieáng vaø phoå bieán nhö Norton, Symantec, Bitdefender, Webroot... chöa kòp caäp nhaät neân khoâng dieät ñöôïc vì theá khaû naêng laây lan vaø haäu quaû seõ raát lôùn. Chính vì vaäy, ngoaøi caûnh giaùc vôùi caùc loaïi virus noùi chung, ngöôøi söû duïng cuõng phaûi thaät thaän troïng khi nhaän ñöôïc caùc böùc thö khoâng roõ nguoàn goác, khoâng ñuû ñoä an toaøn, caùc ñöôøng link ñeán caùc web coù veû nhö gaàn guõi vaø thaân quen baèng tieáng Vieät. 50 Chöông IV Phaàn meàm quaûng caùo Adware, Phaàn meàm giaùn ñieäp spyware 1. phaàn meàm quaûng caùo adware a. Adware laø gì? Laø phaàn meàm quaûng caùo baát hôïp phaùp, gaây khoù chòu cho ngöôøi söû duïng. Chuùng bí maät xaâm nhaäp vaøo maùy tính cuûa baïn khi voâ tình gheù thaêm nhöõng trang web khoâng theo döï ñònh do baát caån nhaán vaøo moät moái lieân keát naøo ñoù. Ñaây thöôøng laø nhöõng trang web coù noäi dung khoâng laønh maïnh, caùc trang web beû khoùa phaàn meàm... Chuùng bieán maùy tính cuûa baïn thaønh nôi quaûng caùo maø khoâng ít trong soá ñoù coù noäi dung khoâng laønh maïnh. b. Taùc haïi cuûa adware Xeùt veà goùc ñoä aûnh höôûng cuûa loaïi phaàn meàm naøy ñoái vôùi heä thoáng, coù theå coi noù laø moät thöù “voâ thöôûng voâ phaït”, coù nghóa khoâng aûnh höôûng gì tôùi söï an toaøn cuûa maùy tính. Tuy nhieân, cuõng nhö spyware, caùi giaù maø baïn phaûi traû chính laø toác ñoä hoaït ñoäng cuûa heä thoáng giaûm vaø baêng thoâng keát noái bò chieám duïng. Noù coù nhieäm vuï laøm roái loaïn maùy tính cuûa baïn vaø cuõng coù theå laáy thoâng tin cuûa baïn cho chuû nhaân cuûa noù vôùi muïc ñích hoaøn 51 toaøn khoâng toát. Veà khía caïnh naøo ñoù, adware töông töï nhö spyware. 2. Phaàn meàm giaùn ñieäp spyware a. Phaàn meàm giaùn ñieäp spyware laø gì? Ñaây laø loaïi phaàn meàm chuyeân thu thaäp caùc thoâng tin töø caùc maùy (thoâng thöôøng vì muïc ñích thöông maïi) qua maïng Internet maø khoâng ñöôïc pheùp cuûa chuû nhaân maùy tính ñoù. spyware ñöôïc caøi ñaët moät caùch bí maät do ñaùnh löøa ngöôøi söû duïng caøi ñaët hoaëc keøm theo caùc phaàn meàm khaùc maø ngöôøi ta coù theå taûi veà töø Internet. Moät khi ñaõ caøi ñaët, spyware ñieàu phoái caùc hoaït ñoäng cuûa maùy chuû treân Internet vaø laëng leõ chuyeån caùc döõ lieäu thoâng tin ñeán moät maùy khaùc (cuûa nhöõng keû hacker). spyware cuõng thu thaäp tin töùc veà ñòa chæ email vaø ngay caû maät khaåu cuõng nhö laø soá theû tín duïng! b. Taùc haïi cuûa phaàn meàm giaùn ñieäp spyware Ngoaøi caùc vaán ñeà nghieâm troïng veà ñaïo ñöùc vaø töï do caù nhaân bò xaâm phaïm, spyware coøn ñaùnh caép töø caùc taøi nguyeân cuûa boä nhôù, chieám baêng thoâng khi göûi thoâng tin veà cho chuû nhaân cuûa chuùng qua ñöôøng truyeàn Internet. Chuùng aên caép caùc thoâng tin quan troïng: soá taøi khoaûn, maät khaåu cuûa ngöôøi söû duïng gaây neân nhöõng taùc haïi khoâng löôøng heát ñöôïc nhö: döïa vaøo caùc thoâng tin thu thaäp ñöôïc, chuû nhaân cuûa caùc spyware seõ ruùt tieàn 52 töø ngaân haøng cuûa ngöôøi bò haïi, söû duïng ñeå mua haøng tröïc tuyeán... Chuùng coù theå aên troäm noäi dung cuûa caùc böùc thö ñieän töû khi ñaõ bieát maät khaåu truy caäp, thaäm chí coù theå chieám toaøn boä hoäp thö khi chuùng thay ñoåi maät khaåu khaùc maø chính chuû nhaân cuûa caùc hoäp thö naøy khoâng theå truy caäp vaøo ñöôïc nöõa. spyware coù theå thay ñoåi trang web maëc ñònh, ñoïc caùc thoâng tin treân oå cöùng... Laø moät chöông trình ñoäc laäp vaø chieám boä nhôù neân khi maùy bò nhieãm spyware, seõ laøm giaûm toác ñoä cuûa maùy tính coù theå daãn tôùi tình traïng maùy chaïy khoâng oån ñònh, thaäm chí coù theå laøm hoûng maùy hoaëc khoâng chaïy ñöôïc caùc öùng duïng khaùc. c. Caùc trieäu chöùng khi maùy bò nhieãm spyware (1) Maùy töï nhieân chaïy chaäm hôn bình thöôøng do caùc chöông trình spyware chaïy thöôøng tröïc trong maùy. (2) Trình duyeät ñoät ngoät bung ra moät trang web khoâng theo yù muoán, moät cöûa soå pop-up xuaát hieän ngay caû khi khoâng duyeät web, hoaëc trình duyeät web xuaát hieän theâm caùc thanh coâng cuï môùi thì chaéc chaén maùy tính bò nhieãm spyware. (3) Trang chuû cuûa trình duyeät web bò thay ñoåi thaønh moät trang web khaùc, thöôøng laø trang web coù noäi dung khoâng laønh maïnh, trong moät soá tröôøng hôïp baïn coøn khoâng theå thay ñoåi laïi ñöôïc trang chuû baèng trang web khaùc thay cho trang naøy. 53 (4) Baïn lieân tuïc nhaän ñöôïc caùc thoâng baùo moät caùch khoâng bình thöôøng, teä haïi hôn laø coù theå bò ngöøng caùc quaù trình keát noái maïng hoaëc töï ñoäng bò taét trình duyeät web. (5) Khi baïn söû duïng moät trang tìm kieám naøo ñaáy nhö Google thì trình duyeät laïi töï yù ñöa ra moät trang web tìm kieám khaùc maø haàu heát caùc trang tìm kieám naøy ñeàu coù noäi dung voâ boå. (6) Khi söû duïng caùc dòch vuï email, baïn thöôøng xuyeân bò spam, nghóa laø nhaän quaù nhieàu caùc thö ñieän töû khoâng mong muoán. (7) Baïn coù theå nhaän thaáy caùc lieân keát laï ñöôïc töï yù theâm vaøo danh saùch Favorites hoaëc trong baûng choïn Start. (8) Treân maøn hình Windows xuaát hieän caùc shortcut lieân keát ñeán caùc trang web laï, thöôøng laø nhöõng trang web coù noäi dung khoâng laønh maïnh. (9) Cöôùc söû duïng Internet gia taêng khaùc thöôøng. (10) ôû thôøi ñieåm khoâng laøm vieäc vôùi maïng maø vaãn thaáy ñeøn göûi/nhaän chôùp saùng treân modem gioáng nhö khi ñang taûi moät phaàn meàm veà maùy. d. Caùch laây nhieãm vaø taùc haïi cuûa phaàn meàm giaùn ñieäp (spyware) Coù nhieàu caùch ñeå moät phaàn meàm giaùn ñieäp xaâm nhaäp vaøo heä thoáng maùy tính cuûa baïn vaø gaây ra nhöõng haäu quaû khoâng löôøng tröôùc ñöôïc, nhöng chuùng thöôøng laây vaøo maùy tính cuûa baïn baèng caùc caùch sau ñaây: 54 (1) Khi voâ tình nhaán chuoät vaøo moät maãu quaûng caùo, spyware coù theå ñöôïc taûi xuoáng maùy tính cuûa baïn. (2) Spyware aån trong caùc teäp aâm nhaïc MP3 hay caùc teäp phim aûnh khoâng hôïp phaùp. (3) Spyware aån trong caùc phaàn meàm mieãn phí khoâng roõ nguoàn goác. (4) Moät soá chöông trình giaû maïo choáng spyware nhöng thöïc chaát chuùng caøi ñaët spyware. Ñeå khoâng bò ma éc ba ãy tro ø lö øa bòp na øy, ba ïn ne ân ca øi ña ët pha àn me àm cho áng spyware tin ca äy va ø co ù nguo àn go ác ro õ ra øng. (5). Cuõng gioáng nhö virus, spyware coù theå ñöôïc caøi vaøo maùy tính khi môû moät teäp ñính keøm khi nhaän thö ñieän töû. (6). Moät khaû naêng nöõa laø chính heä thoáng cuûa baïn bò nhöõng keû xaâm nhaäp tröïc tieáp caøi ñaët spyware khi chuùng coù ñieàu kieän tieáp xuùc maùy tính. e. Caùch phoøng choáng khi maùy bò nhieãm phaàn meàm giaùn ñieäp Spyware laø moät trong nhöõng thaùch thöùc lôùn vaø gaây meät moûi, chaùn naûn cho ngöôøi söû duïng maùy tính vaø nhaø quaûn trò heä thoáng. Phaûi laøm caùch naøo ñeå tieâu dieät spyware an toaøn, ñoù laø moät baøi toaùn ñau ñaàu cho nhieàu ngöôøi söû duïng maùy tính hieän nay. Ñeå loaïi boû hoaøn toaøn spyware ra khoûi heä thoáng, caùc baïn tieán haønh caùc böôùc sau ñaây: 55 Böôùc 1: Tröôùc khi coá gaéng xoùa boû caùc phaàn meàm giaùn ñieäp, baïn caàn phaûi sao löu nhöõng döõ lieäu quan troïng. Moät soá spyware coù theå laøm thay ñoåi lôùn tôùi nhöõng thieát laäp heä thoáng vaø khi thöïc hieän loaïi boû chuùng coù theå gaây ra loãi, hoaëc aûnh höôûng tôùi toaøn boä heä thoáng. Moät caùch toát nhaát laø söû duïng caùc phaàn meàm sao löu toaøn boä oå ñóa cöùng. Toái thieåu, baïn cuõng neân sao cheùp caùc taäp tin quan troïng trong thö muïc My Documents vaø caùc thö muïc chöùa döõ lieäu quan troïng khaùc. Moät soá chöông trình nhö Spybot Search & Destroy ñöôïc taûi töø ñòa chæ http://www.safer-networking.org/en/ index.html cuõng thöïc hieän moät soá chöùc naêng sao löu, nhöng taïo baûn sao löu baèng tay laø moät böôùc raát caàn thieát. Haõy söû duïng chöùc naêng System Restore cuûa Windows XP, tieän ích naøy cho pheùp heä thoáng coù theå phuïc hoài traïng thaùi oån ñònh khi gaëp söï coá. System Restore coù theå giuùp baïn quay trôû laïi ñieåm sao löu khi heä thoáng coøn “saïch seõ” - chöa bò nhieãm spyware. Neáu tin raèng spyware ñaõ ôû trong heä thoáng cuûa baïn töø vaøi tuaàn nay, raát coù theå nhöõng ñieåm phuïc hoài ñöôïc taïo bôûi System Restore cuõng ñaõ bò nhieãm. Do ñoù, baïn haõy xoùa heát nhöõng ñieåm phuïc hoài gaây nghi ngôø naøy. Moät soá phaàn meàm choáng virus, spyware coù theå phaùt hieän caùc ñieåm phuïc hoài bò nhieãm, nhöng haàu heát caùc phaàn meàm naøy khoâng theå “doïn” saïch spyware. Caùch toát nhaát ñeå xoùa saïch moïi ñieåm phuïc hoài laø: 56 Nhaán chuoät phaûi vaøo My Computer. Khi naøy moät hoäp thoaïi xuaát hieän. Choïn Properties, vaø choïn khung System Restore. Ñaùnh daáu vaøo löïa choïn: vaø nhaán nuùt . Haõy ñôïi vaøi phuùt ñeå Windows xoùa boû toaøn boä caùc ñieåm phuïc hoài. Sau khi ñaõ hoaøn thaønh xoùa ñieåm phuïc hoài töø heä thoáng, haõy quay trôû laïi khung hoäi thoaïi vaø boû choïn . Ñieàu naøy cho pheùp khôûi ñoäng laïi System Restore nhöng khoâng coù baát kì ñieåm sao löu naøo. Ñeå chaéc chaén coù moät baûn phuïc hoài toát ñöôïc söû duïng trong thôøi gian tôùi, baïn caàn taïo moät ñieåm phuïc hoài môùi. Xem muïc 2.i Chöông 2. Böôùc 2: Moät caùch dieät spyware nhanh choùng nhaát laø xoùa moät soá chöông trình trong Add or Remove Programs. Ñaây laø moät nôi ñaëc bieät quan troïng giuùp phaân tích caùc vaán ñeà veà heä thoáng Windows, vaø caùc phaàn meàm caøi ñaët treân maùy tính. Danh saùch caùc phaàn meàm trong Add or Remove Programs seõ cho baïn bieát maùy tính ñang söû duïng phaàn meàm naøo vaø xaùc ñònh ñöôïc chöông trình naøo caàn phaûi sao löu. Tieáp ñoù, Add or Remove Programs cuõng cho pheùp xaùc ñònh caùc öùng duïng chia seû teäp nhö phaàn meàm aâm nhaïc, phim aûnh... vaø cuõng laø moâi tröôøng “nuoâi döôõng” vaø phaùt taùn spyware. Vì vaäy, haõy söû duïng Add or Remove Programs ñeå loaïi boû nhöõng öùng duïng chia seû taäp 57 tin ngang haøng. Bôûi chaúng coù taùc duïng gì neáu ñaõ queùt saïch virus, spyware maø vaãn tieáp tuïc duy trì nôi phaùt sinh ra chuùng. Cuoái cuøng, baèng caùch xem xeùt kyõ danh saùch Add or Remove Programs, coù theå tìm ñöôïc caùc chöông trình ñöôïc caøi ñaët bí maät, hoaëc trong quaù trình caøi ñaët moät öùng duïng thì caùc phaàn meàm quaûng caùo bò caøi ñaët leùn luùt. Ñeå ngaét boû moät chöông trình khoûi heä thoáng, caùc baïn tieán haønh nhö sau: - Nhaán chuoät vaøo nuùt Start, choïn Setting. Khi naøy moät baûng choïn phuï xuaát hieän. - Choïn Control Panel. Khi naøy hoäp thoaïi Control Panel xuaát hieän. - Choïn nuùt . Khi naøy hoäp thoaïi Add or Remove Programs xuaát hieän nhö hình sau: 58 - Choïn chöông trình caàn ngaét khoûi heä thoáng vaø nhaán nuùt . Trong danh saùch caùc chöông trình ñöôïc tìm thaáy, haõy caån thaän loaïi boû nhöõng phaàn meàm khaû nghi. Nhöõng phaàn meàm döôùi ñaây thöôøng laø nhöõng phaàn meàm khoâng mong muoán cho ngöôøi söû duïng, chuùng thöôøng ñöa ra nhöõng quaûng caùo vaø thay ñoåi nhöõng giao dieän trong trình duyeät: Media Access Media Gateway My web Search MySearch Search Assistant - My Search Secure Delivery Select CashBack Surf Accuracy The Best Offers v.v.. Khi nhöõng phaàn meàm treân ñaõ bò loaïi boû, chuùng seõ yeâu caàu khôûi ñoäng laïi maùy. Neáu chæ moät trong soá chuùng yeâu caàu khôûi ñoäng laïi maùy, haõy traû lôøi “No” cho ñeán khi toaøn boä ñaõ bò loaïi ra khoûi danh saùch Add or Remove. Neân söû duïng Google (http://www.google.com.vn) laøm coâng cuï ñeå tìm kieám vaø loaïi boû nhöõng phaàn meàm khoâng mong muoán ra khoûi danh saùch. Neáu muoán bieát nhöõng chöông trình naøo ñang chaïy trong heä thoáng, haõy xem chuùng trong Task Manager baèng caùch nhaán Ctrl+Shift+Esc. Khi naøy hoäp thoaïi Task Manager xuaát hieän coù daïng nhö hình sau: 59 Trong tröôøng hôïp khoâng chaéc chaén coù phaûi laø spyware hay khoâng, thì toát hôn heát haõy taïm ñeå chöông trình ñoù laïi. Baïn vaãn coù cô hoäi ñeå xoùa chuùng ôû nhöõng böôùc sau. Böôùc 3: Löïa choïn phaàn meàm tieâu dieät spyware: Neáu heä thoáng chæ bò nhieãm adware thì Add or Remove Programs coù theå ñem laïi hieäu quaû. Nhöng khi ñaõ bò laây nhieãm naëng hôn, toát nhaát haõy söû duïng phaàn meàm choáng spyware. Nhöõng phaàn meàm naøy coù theå xoùa boû hoaøn toaøn nhöõng taäp tin bò laây nhieãm vaø baûo veä heä thoáng khoâng bò laây 60 nhieãm laïi. Tröôùc khi caân nhaéc mua moät chöông trình dieät spyware ñaét tieàn, baïn haõy duøng thöû moät soá tieän ích dieät spyware mieãn phí. Nhöõng phaàn meàm mieãn phí sau thöïc söï raát maïnh, vaø ñöôïc ñaùnh giaù raát cao nhö Ad-Aware SE Personal (ñòa chæ: http://www.lavasoftusa.com/software/adaware), Spybot Search & Destroy (ñòa chæ: http://www.safer networking.org/en/index.html), Microsoft Windows AntiSpyware (ñòa chæ: http://www.microsoft.com/ downloads/details.aspx? FamilyID=321cd7a2-6a57- 4c57-a8bd-dbf62eda9671). Moät soá trang web trong nöôùc cuõng cung caáp phaàn meàm mieãn phí ñeå dieät spyware nhö BKAV (www.bkav.com.vn), D32 ñöôïc caäp nhaät töø moät soá trang web. Moät soá phaàn meàm dieät spyware nhö SpySweeper coù giaù reû vaø tæ leä tieâu dieät spyware thaønh coâng raát cao. 🏱 Xin caùc baïn löu yù: Moät soá phaàn meàm choáng spyware raát nguy hieåm. Raát nhieàu phaàn meàm loaïi naøy ñöôïc ñöa ra treân Internet thöôøng khoâng hieäu quaû, vaø thöôøng chuùng ñöôïc quaûng caùo qua Google. Thaäm chí chính nhöõng phaàn meàm naøy khoâng tieâu dieät ñöôïc baát cöù spyware naøo maø laïi laø nôi phaùt taùn spyware. Haõy thaän troïng bôûi vì coù nhöõng phaàn meàm ñoøi hoûi baïn phaûi traû tieàn trong khi chuùng khoâng ñaùng tin caäy. 61 Böôùc 4: Tieâu dieät spyware: Noùi chung, phaàn meàm choáng spyware hoaït ñoäng theo nhöõng nguyeân taéc cô baûn nhö sau: Khi ñöôïc naïp, nhöõng phaàn meàm naøy seõ queùt caùc tieán trình ñang chaïy, caùc taäp tin vaø caùc khoùa trong Registry ñeå tìm caùc chöông trình, caùc thieát laäp khoâng mong muoán. Sau khi ñaõ hoaøn thaønh queùt teäp, chuùng cung caáp moät baùo caùo veà nhöõng gì tìm thaáy vaø baïn coù theå löïa choïn xoùa boû spyware taïi böôùc naøy. Ngöôøi duøng cuõng coù quyeàn löïa choïn xoùa boû toaøn boä spyware ngay laäp töùc, hoaëc ñöa chuùng vaøo kho caùch ly trong tröôøng hôïp muoán söû duïng sau naøy. Tuy nhieân, cuõng ñöøng thöïc söï tin töôûng quaù möùc vaøo nhöõng coâng cuï naøy. Moät teäp hoaëc moät tieán trình ñöôïc xaùc ñònh laø moät spyware, nhöng chöa chaéc chuùng ñaõ laø moät spyware. Thöïc teá, moãi coâng cuï dieät spyware ñeàu coù nhöõng khaû naêng cuõng nhö tieâu chuaån khaùc nhau trong vieäc loaïi tröø phaàn meàm giaùn ñieäp. Vì vaäy, baïn neân söû duïng hai hay nhieàu hôn phaàn meàm choáng spyware laø caùch toát nhaát vaø hieäu quaû nhaát ñeå ñeà phoøng tröôøng hôïp moät chöông trình dieät spyware thaäm chí coøn khoâng phaùt hieän ñöôïc. Khi heä thoáng ñaõ laøm vieäc toát, baïn haõy chaéc chaén laø kích hoaït laïi System Restore, vaø taïo moät ñieåm phuïc hoài saïch seõ. Ñieàu naøy raát coù ích neáu baïn muoán quay trôû laïi moät ñieåm phuïc hoài saïch khi heä thoáng laïi bò nhieãm. Löu yù veà cookie: Moät soá phaàn meàm giaùn ñieäp queùt, tìm nhöõng cookie vaø söû duïng vôùi muïc ñích quaûng caùo cuûa moät trang web naøo ñoù. Nhöõng 62 cookie naøy theo doõi haønh vi löôùt web vaø ñöa ra nhöõng quaûng caùo thích hôïp vôùi sôû thích cuûa baïn. Tuy nhieân, ngöôøi duøng cuõng seõ chaúng ñöôïc höôûng lôïi gì töø nhöõng quaûng caùo voâ boå vaø ñaày phieàn toaùi naøy. Vì vaäy, khi phaùt hieän cookie loaïi naøy, toát nhaát baïn haõy ñeå phaàn meàm choáng spyware doïn saïch chuùng. Böôùc 5: Giaûi quyeát khoù khaên vôùi Internet. Moät vaøi coâng cuï dieät spyware vaãn khoâng theå loaïi boû hoaøn toaøn chuùng. Haõy caäp nhaät thöôøng xuyeân nhöõng baûn caäp nhaät môùi nhaát töø caùc haõng cung caáp. Ña soá caùc phaàn meàm choáng spyware ñeàu hoã trôï tính naêng caäp nhaät töï ñoäng caùc maãu spyware môùi nhaát vaø nhöõng baûn vaù trong caùc goùi phaàn meàm. Tieáp ñoù, haõy caäp nhaät thoâng tin veà baûo maät maø ñaëc bieät laø thoâng tin veà spyware. Nhöõng nhaø cung caáp coâng cuï choáng spyware, virus haøng ñaàu nhö Symantec, McAfee, vaø Computer Associates ñeàu thöôøng xuyeân ñöa ra nhöõng thoâng tin caûnh baùo veà nhöõng hieåm hoïa lôùn nhaát töø trang web cuûa hoï. Neáu caàn trôï giuùp vaø phöông phaùp tieâu dieät spyware thì moät soá dieãn ñaøn treân Internet laø nôi tuyeät vôøi maø baïn neân gheù thaêm. Hai trang web toát nhaát trong soá ñoù laø spyware Warrior, ñòa chæ: http://spywarewarrior. com/ vaø PC Pitstop, ñòa chæ: http://support. pcpitstop.com/. Baïn cuõng coù theå tìm hieåu ôû caùc trang web trong nöôùc nhö PCWorld, ñòa chæ: 63 http://www.pcworld.com.vn vaø moät soá trang web khaùc nhö: • Bkav: www.bkav.com.vn. • D32: www.echip.com.vn/echiproot/html/d32.html. • VnExpress: www.vnexpress.net/Vietnam/Vi-tinh/Hacker Virus/. • Tuoåi treû Online: w w w . t u o i t r e . c om . v n / T i a n y o n / I n d e x . aspx?ChannelID=65. • VnMedia: www.vnmedia.vn/ShowCat.asp?CatId=34. Tröôùc khi ñöa vaán ñeà cuûa mình leân dieãn ñaøn, baïn haõy tìm ñoïc nhöõng caâu hoûi coù lieân quan tôùi vaán ñeà ñang tìm hieåu, raát coù theå caâu traû lôøi ñaõ• coù saün cho baïn. 64 Chöông V Nhöõng troø löøa ñaûo treân maïng Nguy cô maïng khoâng daây 1. Nhöõng troø löøa ñaûo treân maïng a. Phishing laø gì? Phishing laø moät thuaät ngöõ ñöôïc duøng ñeå chæ caùc aâm möu tröïc tuyeán löøa gaït moïi ngöôøi baèng nhöõng thoâng tin nhaïy caûm kieåu nhö nhöõng böùc email ñöôïc nguïy trang döôùi caùc voû boïc raát ñaùng tin caäy, vôùi muïc ñích aên caép nhöõng thoâng tin caù nhaân cuûa ngöôøi bò haïi nhaèm muïc ñích xaáu. Hieän nay, nhöõng keû taïo ra thö raùc, löøa ñaûo ñaõ taïo thaønh nhöõng toå chöùc ñeå thaâm nhaäp vaøo maùy tính vaø taán coâng thaúng vaøo heä thoáng an ninh maùy tính cuûa coâng ty. Trong nhöõng naêm qua, caùc haõng an ninh Internet ñaõ phaùt hieän ra voâ soá keû phaù hoaïi vaø chuùng gaàn nhö ñaõ thoø tay khaép nôi treân theá giôùi. Duø quy moâ khaùc nhau, nhöng coù theå moâ phoûng moät quaù trình phaïm toäi theo boán böôùc: Baét ñaàu laø doø loã hoång. Moät nhoùm toäi phaïm (ñöông nhieân phaûi laø caùc chuyeân gia maùy tính coù trình ñoä cao veà coâng ngheä) tìm vaøo maïng cuûa moät taäp ñoaøn hay moät coâng ty. Moät khi phaùt hieän choã roø ræ, chuùng laäp töùc taïo phaàn meàm ñeå khoeùt roäng cöïc 65 ñaïi choã roø. Sau ñoù, seõ söû duïng heä thoáng bò toån thöông naøy ñeå thaâm nhaäp vaøo caùc maùy tính khaùc. Moät khi caây caàu naøy ñöôïc thieát laäp, chuùng seõ vieát phaàn meàm ñeå ñaët taát caû caùc maùy tính coù vaán ñeà döôùi söï kieåm soaùt cuûa chuùng vaø baét ñaàu gaây toäi aùc. Boïn chuùng tung ra ñuû thöù töø virus, trojan ñeán spam vaø thö phishing. Nhöõng loaïi virus môùi nhaát coù theå queùt moät voøng caùc maùy tính deã xaâm nhaäp nhaát, sau ñoù truyeàn baù virus sang caùc maùy chuû khaùc qua ñöôøng Internet. Do ñoù, caùc chuyeân gia an ninh maïng cho raèng, toäi phaïm Internet ñang phaùt trieån haún moät heä thoáng rieâng. b. Caùc kieåu löøa ñaûo (1) Moät daïng toäi phaïm phoå bieán khaùc cuûa caùc keû löøa ñaûo laø thieát laäp caùc website troâng hoaøn toaøn gioáng vôùi moät ngaân haøng tröïc tuyeán hoaëc moät trang web bình thöôøng coù nhöõng dòch vuï tröïc tuyeán. Chuùng göûi email ñeán caùc khaùch haøng, duï hoï ñaêng kyù vaø cung caáp thoâng tin taøi khoaûn. Nhöõng website naøy chæ toàn taïi trong vaøi tuaàn, thu thaäp ñuû thoâng tin, khaùch haøng, roài ñoät nhieân bieán maát. Trong moät soá tröôøng hôïp khaùc, chuùng lôïi duïng söï baûo maät khoâng toát cuûa moät soá trang web vaø caøi ñaët caùc maõ ñeå khi ngöôøi söû duïng nhaäp caùc user name vaø maät khaåu thì caùc thoâng tin naøy ñöôïc chuyeån ñeán chuùng. Thaäm chí chuùng coøn caøi ñaët ñeå khi truy caäp vaøo trang web naøy thì ñöôïc töï ñoäng chuyeån ñeán trang web khaùc vôùi muïc ñích xaáu. 66 (2) Söû duïng con ngöïa thaønh Tôroa (trojan horse). Thoâng qua trojan, boïn hacker tieáp caän ñeán maïng löôùi maùy tính ñeå ñaùnh caép tröïc tieáp caùc thoâng tin taøi khoaûn. Trojan laø moät phöông tieän ñeå toäi phaïm Internet thieát laäp phaàn meàm keylogging (ghi nhaän nhöõng thao taùc treân baøn phím nhaèm muïc ñích ñaùnh caép maät khaåu cuûa baïn vaø göûi cho chuû nhaân cuûa noù). Moät nghieân cöùu thöïc hieän gaàn ñaây ñaõ phaùt hieän ra haøng ngaøn chöông trình keylogging ñang vaän haønh, vôùi haøng traêm ngaøn maùy tính bò nhieãm. Nhöõng chöông trình ñoù thöôøng aån ñaèng sau caùc böùc email phishing hoaëc caùc öùng duïng giaùn ñieäp, coù khaû naêng traùnh neù caùc phaàn meàm choáng virus vaø böùc töôøng löûa. (3) Göûi caùc thö ñieän töû giaû maïo vaø coá nguïy trang ñeå ngöôøi nhaän nhaàm raèng thö hôïp leä, ñöôïc göûi ñi töø caùc ngaân haøng, coâng ty theû tín duïng hoaëc caùc haõng baùn leû. Ñöôøng link trong nhöõng böùc thö naøy thöôøng ñöa ngöôøi nhaän tôùi nhöõng website giaû maïo. Taïi ñoù, naïn nhaân seõ ñöôïc yeâu caàu khai baùo thoâng tin caù nhaân ñeå naâng caáp taøi khoaûn. Nhöõng döõ lieäu nhö soá taøi khoaûn vaø theû tín duïng maø ngöôøi nheï daï ñeå loä qua con ñöôøng naøy seõ ñöôïc toäi phaïm söû duïng ñeå aên caép tieàn cuûa khoå chuû. (4) Keû löøa ñaûo göûi thö vôùi noäi dung löøa ñaûo ñaïi loaïi nhö: “Baïn ñaõ•mua moät saûn phaåm cuûa moät cöûa haøng tröïc tuyeán Xõ, Y naøo ñoù vaø ñöôïc truùng thöôûng hay 67 khuyeán maïi saûn phaåm hoaëc moät soá tieàn cuï theå laø X, Y...”. “Baïn laø khaùch haøng thöù moät trieäu truy caäp website cuûa chuùng toâi vaø baïn ñöôïc quaø taëng...”. Haàu heát caùc daïng email löøa ñaûo naøy ñeàu yeâu caàu ngöôøi nhaän göûi ñeán ñòa chæ, thöôøng laø taøi khoaûn nhaø baêng quoác teá moät soá tieàn ñeå laøm thuû tuïc. Vaø töø ñoù, ngöôøi duøng caû tin, khoâng tænh taùo, neân deã rôi vaøo nhöõng baãy naøy. Keû xaáu coøn lôïi duïng caùc teân mieàn mieãn phí, taïo ra caùc website coù ñòa chæ gaàn gioáng nhö website cuûa nhaø cung caáp dòch vuï game online, hoaëc ngaân haøng... göûi ñeán ngöôøi duøng moät email noùi raèng maät khaåu email, hoaëc taøi khoaûn games cuûa baïn coù ñoä baûo maät thaáp. Yeâu caàu baïn thay ñoåi baèng caùch nhaäp laïi caùc thoâng tin maät khaåu, caâu hoûi bí maät... Kieåu löøa ñaûo naøy khaù tinh vi vaø phöùc taïp, coù theå cöôùp email, account, items games, thaäm chí chieám quyeàn quaûn lyù teân mieàn, hosting hay taøi khoaûn ngaân haøng... (5) Nhöõng keû löøa ñaûo coøn ñöa ra caùc tình huoáng ñeå löøa ñaûo nhöõng ngöôøi nheï daï nhö: + Caù ñoä treân maïng: Baïn thaéng moät giaûi xoå soá aûo treân maïng, nhöng ñeå nhaän giaûi, baïn phaûi traû tröôùc moät khoaûn chi phí. + Taøi khoaûn khoâng coù ngöôøi thöøa keá: Moät ngöôøi ngoaïi quoác coù taøi khoaûn taïi moät ngaân haøng ôû chaâu Phi hay chaâu aù cheát maø khoâng coù ngöôøi thöøa keá. Naïn nhaân ñöôïc yeâu caàu tham gia vôùi vai 68 troø baø con giaû, nhöng tröôùc heát phaûi traû nhöõng khoaûn phí hoái loä. + Doanh nhaân bò aùm saùt: Keû löøa ñaûo nuùp döôùi boùng moät coâng ty baûo hieåm, sau khi moät doanh nhaân bò aùm saùt, seõ tìm caùch giaûi ngaân moät taøi saûn keách xuø cho ngöôøi thöøa keá. Baïn ñöôïc höùa heïn moät phaàn cuûa taøi saûn neáu cuøng tham gia phi vuï, nhöng phaûi traû moät khoaûn phí. (6) Chuùng maïo nhaän laø moät toå chöùc quyeân tieàn ñoùng goùp töø thieän nhö thieân tai, hoaëc moät ca phaãu thuaät caàn nhieàu kinh phí cho moät caù nhaân khoù khaên naøo ñoù vaø yeâu caàu göûi tieàn hoã trôï. (7) Nhieàu ngöôøi thöôøng xuyeân tham gia caùc dieãn ñaøn treân maïng vaø coù coâng boá hoøm thö Yahoo! sau ñoù ñaõ bò keû xaáu lôïi duïng caùc nick gaàn gioáng ñeå löøa ñaûo baïn beø hoï qua chat. Phöông phaùp naøy khaù ñôn giaûn vaø nhanh choùng, moät nick aûo töông töï vôùi nick thaät ñeå giaû maïo kieåu nhö “phamnhatminh26” thaønh “phannhatminh26”… Neáu khoâng tinh yù raát khoù nhaän ra. (8) Chuùng söû duïng teân mieàn gaàn gioáng vôùi teân mieàn cuûa coâng ty thaät ñeå duï ngöôøi söû duïng vaøo website giaû cuûa mình, sau ñoù cuoãm saïch thoâng tin caù nhaân cuûa hoï. Thaäm chí chuùng coøn rao baùn caùc teân mieàn gaàn gioáng vôùi caùc teân mieàn coù thöông hieäu lôùn ñeå löøa ñaûo nhöõng ngöôøi khoâng thaän troïng vaø caû tin. (9) Chuùng coù theå göûi email ñeán nhöõng ngöôøi töøng tham gia ñaáu giaù moät maët haøng naøo ñoù taïi 69 moät trang web ñaáu giaù tröïc tuyeán (nhö eBay chaúng haïn). Thö ñieän töû maïo danh naøy coù theå tuyeân boá raèng naïn nhaân ñaõ thaéng trong cuoäc ñaáu giaù vaø ñeà nghò hoï cung caáp caùc thoâng tin caù nhaân chi tieát ñeå hoaøn taát thöông vuï. Moät daïng taán coâng khaùc laø khai thaùc treân maïng ñeå tìm hieåu caùc moái quan heä caù nhaân, sau ñoù duøng hoï teân trong ñoù ñeå taïo neân caùc email nguïy taïo, laøm naïn nhaân töôûng raèng ñoù laø thö cuûa baïn beø hoaëc thaân nhaân. Kieåu taán coâng thöù ba coù theå nguïy taïo moät truïc traëc trong vieäc truy caäp maïng cuûa ngöôøi duøng, sau ñoù göûi email ñeán cho hoï, laáy danh nghóa moät coâng ty dòch vuï ñeà nghò khaéc phuïc. (10) Ngoaøi nhöõng kieåu löøa ñaûo gaây thieät haïi veà kinh teá, uy tín cuûa moät coâng ty, moät kieåu löøa ñaûo mang tính chaát roäng lôùn hôn vaø cuõng gaây nhieàu haäu quaû nghieâm troïng, ñoù laø löøa ñaûo veà tình caûm vaø quan heä. Hieän nay coù voâ soá caùc trang web khoâng coù ñòa chæ, khoâng coù ngöôøi chòu traùch nhieäm coù caùc chuyeân muïc veà laøm quen, tö vaán tình caûm, giôùi thieäu vieäc laøm… vaø nhöõng keû xaáu ñaõ lôïi duïng chuùng ñeå löøa ñaûo khoâng ít ngöôøi söû duïng maïng, bieán hoï thaønh nhöõng troø ñuøa tai haïi. Khoâng chæ giôùi haïn vôùi nhöõng troø bòp treân, nhöõng keû löøa ñaûo treân maïng vieát ra ngaøy caøng nhieàu kòch baûn môùi, tinh vi hôn nhaèm ñaùnh vaøo loøng tham: tham tình, tham tieàn, tham danh cuûa coäng ñoàng nhöõng ngöôøi duøng maïng. 70 c. Nhöõng khoù khaên trong vieäc phaùt hieän caùc troø löøa ñaûo treân maïng Laàn theo daáu veát loaïi toäi phaïm naøy raát khoù, bôûi noù thöôøng vöôït ra khoûi bieân giôùi moät quoác gia, do ñoù cuõng vöôït khoûi taàm thöïc thi phaùp luaät cuûa moät nöôùc, trong khi luaät ôû moãi nöôùc laïi khaùc nhau. Boïn toäi phaïm ñaõ taän duïng trieät ñeå khoù khaên naøy. Thoâng thöôøng, nhaân vieân cuûa caùc toå chöùc toäi phaïm tröïc tuyeán khoâng heà bieát mình ñang nhuùng tay vaøo vieäc phi phaùp. Voâ tình, nhöõng ngöôøi naøy, coù theå laø nhöõng chuyeân gia coù trình ñoä cao, ñaõ coäng taùc vôùi keû xaáu. Hoï ñöôïc caùc oâng truøm tuyeån duïng thoâng qua caùc trang web vieäc laøm. Ñaây laø moät bieän phaùp tuyeån duïng raát ñaëc tröng vaø phoå bieán cuûa caùc toå chöùc toäi phaïm. Baét ñaàu vaøo vuï aùn löøa ñaûo, caùc oâng truøm seõ chuyeån thoâng tin taøi khoaûn bò maát caép ñeán nhaân vieân, nhöõng ngöôøi ngaây thô nghó raèng hoï ñang hôïp taùc vôùi caùc ngaân haøng. Nhaân vieân ñöôïc höôùng daãn cuï theå ñeå hoaøn thaønh caùc giao dòch ngaân haøng khaùc nhau treân maïng vaø khoâng nghó raèng, mình ñang laøm nhöõng vieäc baát hôïp phaùp. Caùc nhaø thöïc thi phaùp luaät khoâng phaûi luùc naøo cuõng laàn theo ñöôïc daáu veát cuûa nhöõng vuï löøa ñaûo ñeå toùm coå ñöôïc toäi phaïm ñích thöïc. Ngay caû khi coù ngöôøi bò phaùt hieän, thì hoï cuõng khoâng bieát chính xaùc keû ñaàu soû laø ai, bôûi chuùng thöôøng lieân 71 laïc vôùi hoï thoâng qua theû ñieän thoaïi aên caép hoaëc qua ñòa chæ email. Caùc chuyeân gia baûo maät cuõng raát khoù khaên trong vieäc ngaên chaën chuùng, vì nhöõng keû hacker, raát coù theå laïi cuõng laø caùc chuyeân gia coù trình ñoä cao, vaø luoân taän duïng nhöõng keõ hôû, caû veà luaät phaùp vaø coâng ngheä, ñeå thöïc hieän nhöõng yù ñoà ñen toái cuûa chuùng. Theo caùc chuyeân gia veà baûo maät thì: “Haàu heát caùc phöông phaùp löøa ñaûo tröïc tuyeán, keû xaáu chæ döïa vaøo moät xaùc suaát raát nhoû söï nheï daï, hoaëc haùm lôïi cuûa ngöôøi duøng ñeå thaønh coâng”. Caùch toát nhaát chính laø yù thöùc cuûa ngöôøi söû duïng maïng. 2. Ca ùc bie än pha ùp tra ùnh bò lö øa ña ûo tre ân ma ïng Ngoaøi vieäc thöïc hieän caøi ñaët baûo maät cho Windows, baûo veä trình duyeät Internet, baûo veä trình duyeät email ñöôïc caøi trong heä thoáng vaø caøi ñaët caùc chöông trình choáng virus, spyware seõ ñöôïc chuùng toâi giôùi thieäu ôû caùc chöông sau, caùc baïn caàn chuù yù theâm caùc vaán ñeà sau: a. Thaän troïng khi ñoïc email + Khoâng môû moät böùc thö khi nghi ngôø laø thö raùc. Trong tröôøng hôïp caàn thieát, chæ môû ôû möùc ñoä haïn cheá. + Ñöøng traû lôøi moät böùc thö baèng caùch nhaán nuùt Reply khi chöa thaät an taâm veà ñòa chæ nôi göûi. 72 + Khoâng neân nhaán chuoät vaøo caùc ñöôøng lieân keát trong caùc email laï. Ñieàu naøy ñaëc bieät quan troïng ñoái vôùi caùc email coù veû ñeán töø moät toå chöùc taøi chính. + Ñoïc email ngoaïi tuyeán (ngaét keát noái Internet). Ñieàu naøy ngaên chaën vieäc taûi veà maùy tính nhöõng noäi dung neáu voâ tình nhaán vaøo moät moái lieân keát. b. Truy caäp Internet thaän troïng Khoâng truy caäp vaøo caùc trang web laï, nhaát laø caùc trang web coù noäi dung veà côø baïc, phim aûnh baát hôïp phaùp. Trong caùc trang web coù ñoä an toaøn cao, cuõng neân thaän troïng khi nhaán chuoät vaøo caùc moái lieân keát, nhaát laø treân caùc cöûa soå quaûng caùo. Vaán ñeà naøy chuùng toâi seõ giôùi thieäu ñaày ñuû hôn ôû Chöông VII: Truy caäp web an toaøn. c. Caøi ñaët thanh coâng cuï choáng “phishing” Moät soá coâng ty cung caáp caùc thanh coâng cuï phaàn meàm mieãn phí coù theå theâm vaøo trình duyeät Internet nhaèm baûo veä baïn traùnh khoûi truy caäp vaøo nhöõng trang web löøa bòp. • http://toolbar.netcraft.com Ño ái vô ùi Internet Explorer va ø Firefox ta ûi mie ãn phí • http://www.trustwatch.com • http://www.cloudmark.com Chæ ñoái vôùi Internet Explorer taûi mieãn phí. 73 3. Maïng khoâng daây a. Giôùi thieäu chung Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, giôùi coâng ngheä thoâng tin ñaõ chöùng kieán söï buøng noå cuûa neàn coâng nghieäp maïng khoâng daây. Khaû naêng lieân laïc khoâng daây ñaõ gaàn nhö taát yeáu trong caùc thieát bò caàm tay, maùy tính xaùch tay, ñieän thoaïi di ñoäng vaø caùc thieát bò soá khaùc. Vôùi caùc tính naêng öu vieät veà vuøng phuïc vuï keát noái linh ñoäng, khaû naêng trieån khai nhanh choùng, giaù thaønh ngaøy caøng giaûm, maïng khoâng daây ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng giaûi phaùp caïnh tranh coù theå thay theá maïng Ethernet LAN truyeàn thoáng. Tuy nhieân, söï tieän lôïi cuûa maïng khoâng daây cuõng ñaët ra moät thöû thaùch lôùn veà vaán ñeà baûo maät treân ñöôøng truyeàn. Trong khuoân khoå cuûa cuoán saùch naøy, nhaèm muïc ñích cho caùc caù nhaân söû duïng Internet an toaøn taïi cô quan hoaëc gia ñình, nhaát laø caùc gia ñình coù con em coøn nhoû coù nhu caàu truy caäp Internet, chuùng toâi khoâng ñi saâu vaøo maët coâng ngheä cuûa maïng khoâng daây maø chæ giôùi thieäu nhöõng nguy cô tieàm aån vaø moät soá vaán ñeà caàn quan taâm khi söû duïng. b. Caùc khaùi nieäm cô baûn veà maïng khoâng daây Maïng khoâng daây raát goïn nheï, ñôn giaûn vaø deã laép ñaët. Ñeå thieát laäp moät maïng khoâng daây, chuû yeáu coù hai thieát bò sau: 74 * Access point (AP) coù vai troø töông töï nhö Hub hay Switch trong maïng LAN coù daây. Ñieåm truy caäp naøy coù theå hoã trôï töø 15-250 users trong khoaûng caùch 20-500m, tuøy thuoäc vaøo coâng ngheä vaø moâi tröôøng. * Wireless card ñoùng vai troø nhö moät boä thu phaùt tín hieäu giuùp caùc thieát bò soá trao ñoåi döõ lieäu vôùi nhau hoaëc truy caäp Internet trong baùn kính khoaûng 100m (neáu ôû trong nhaø) vaø khoaûng 300m (neáu ôû ngoaøi trôøi) tuøy theo loaïi. Lôïi ñieåm lôùn nhaát cuûa wireless card chính laø vieäc giuùp ngöôøi duøng loaïi boû caùc sôïi caùp laèng nhaèng baát tieän, ngöôøi duøng coù theå mang maùy tính ñeán baát cöù ñaâu coù “phuû soùng” ñeå keát noái Internet maø khoâng caàn caùp cuõng nhö caùc khai baùo phöùc taïp. c. Keát noái khoâng daây duøng Wi-Fi Coù hai loaïi maïng khoâng daây cô baûn: Kieåu Ad-hoc: Hai hay nhieàu maùy tính lieân keát tröïc tieáp vôùi nhau thoâng qua caùc thieát bò card maïng khoâng daây maø khoâng duøng ñeán caùc thieát bò ñònh tuyeán (Wireless Router) hay thu phaùt khoâng daây (Wireless Access Point). Kieåu Infrastructure: Caùc maùy tính trong heä thoáng maïng söû duïng moät hoaëc nhieàu thieát bò ñònh tuyeán hay thieát bò thu phaùt ñeå thöïc hieän caùc hoaït ñoäng trao ñoåi döõ lieäu vôùi nhau vaø caùc hoaït ñoäng khaùc. 75 d. Nhöõng nguy cô tieàm aån Coâng ngheä Wi-Fi söû duïng soùng radio taàm ngaén, cho pheùp phaùt soùng ra xung quanh baùn kính leân tôùi caû traêm meùt, deã daøng xuyeân qua moät soá vaät caûn. Döõ lieäu khoâng daây ñöôïc truyeàn trong khoâng khí neân tin taëc deã phaùt hieän hôn laø döõ lieäu taûi treân daây caùp. Nhöõng keû xaâm nhaäp maïng Ethernet seõ toán raát nhieàu coâng söùc ñeå ñoät nhaäp vaøo maïng naøy hoaëc phaûi truy caäp vaøo caùp Ethernet voán ñaõ bò khoùa maõ. Tuy nhieân, ñeå thaâm nhaäp maïng khoâng daây, tin taëc chæ caàn naèm trong taàm phuû soùng cuûa Wi-Fi, chuùng coù theå ung dung doø tìm vaø truy caäp vaøo maïng deã hôn nhieàu so vôùi maïng thoâng thöôøng. Nhöõng keû xaâm nhaäp thöôøng la caø ôû nhöõng khu coâng nghieäp, nhöõng khu coù nhieàu vaên phoøng ñang hoaït ñoäng vaø vôùi moät maùy tính xaùch tay coù card maïng Wi-Fi, chuùng döïa treân teân cuûa caùc access point, coù theå deã daøng xaùc ñònh chuû nhaân cuûa caùc ñieåm truy caäp vì coù nhieàu tröôøng hôïp teân naøy ñöôïc ñaët theo teân doanh nghieäp ñang söû duïng. Ngay caû ñoái vôùi caùc chuyeân vieân tin hoïc, baûo veä an ninh cho maïng khoâng daây luoân laø vaán ñeà caàn quan taâm thöôøng xuyeân. Ngöôøi söû duïng bình thöôøng, nhaát laø trong caùc gia ñình, laïi caøng ñaùng ngaïi hôn vì ít ai ñeå yù caùc loã hoång cheát ngöôøi naøy. 76 Ngoaøi vieäc duøng mieãn phí Internet, töø cöûa ngoõ access point, chuùng coøn ñi ngöôïc trôû vaøo maïng noäi boä (LAN) cuûa caùc ñôn vò naøy, laáy ñi caùc thoâng tin trong maïng, thaäm chí coøn thaû virus, trojan, spyware ñeå coù theå thay ñoåi caùc thoâng soá maïng, laøm teâ lieät heä thoáng maïng. Maëc duø caùc thoâng baùo veà baûo maät luoân ñöôïc khuyeán caùo, cuõng ít ngöôøi duøng taïi gia ñình vaø doanh nghieäp nhoû quan taâm ñuùng möùc ñeán vieäc baûo veä maïng khoâng daây. Nguyeân nhaân chuû yeáu laø do ngöôøi söû duïng ngaïi ñuïng ñeán caùc thieát laäp thoâng soá kyõ thuaät raéc roái neân chæ caàn laép thieát bò Wi-Fi vaø cho maùy tính keát noái Internet laø xem nhö ñöôïc. Nguy hieåm hôn nöõa, khi phaùt hieän maát döõ lieäu, ngöôøi bò maát caép döõ lieäu khoâng theå bieát mình ñang ôû ñaâu vì moät access point neáu ñöôïc ñaët ôû vò trí thuaän lôïi coù theå phaùt soùng ñi xa caû traêm meùt. Caùc chuyeân gia tin hoïc töøng caûnh baùo nhieàu veà nguy hieåm tieàm aån töø Wi-Fi ñoái vôùi ngöôøi söû duïng maùy tính. Keû xaáu coù theå lôïi duïng nhöõng sô hôû cuûa ngöôøi söû duïng ñeå laøm chuyeän phi phaùp, troäm caép thoâng tin caù nhaân hay phaù hoaïi treân maïng Internet kieåu “neùm ñaù giaáu tay”. Khoa hoïc kyõ thuaät khoâng ngöøng phaùt trieån, nhieàu thieát bò tin hoïc öùng duïng cuoäc soáng ñeán vôùi ngöôøi söû duïng maùy tính ñôn thuaàn ngaøy caøng 77