Sách Giáo Khoa Khoa Học Lớp 4

" Sách Giáo Khoa Khoa Học Lớp 4 🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Sách Giáo Khoa Khoa Học Lớp 4 Ebooks Nhóm Zalo Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bïi Phð¬ng Nga (Chñ biªn) - Lð¬ng ViÖt Th¸i khoa häc 4 Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam KÝ hiÖu Quan s¸t vµ tr¶ lêi Liªn hÖ thùc tÕ vµ tr¶ lêi Trß ch¬i häc tËp VÏ Thùc hµnh B¹n cÇn biÕt ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chñ tÞch Héi ®ång Thµnh viªn kiªm Tæng Gi¸m ®èc NGðT NG¤ TRÇN ¸I Phã Tæng Gi¸m ®èc kiªm Tæng biªn tËp GS.TS vò v¨n hïng Biªn tËp lÇn ®Çu : NguyÔn thanh huyÒn - nguyÔn thÞ hiÒn Biªn tËp t¸i b¶n : trð¬ng ®øc kiªn Biªn tËp mÜ thuËt : L¦U CHÝ §åNG Minh ho¹ : hång kú - L¦U CHÝ §åNG Tr×nh bµy b×a vµ thiÕt kÕ s¸ch : L¦U CHÝ §åNG Söa b¶n in : trð¬ng ®øc kiªn ChÕ b¶n : C«ng ty cæ phÇn mÜ thuËt vµ truyÒn th«ng B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam - Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o Trong s¸ch cã sö dông mét sè tð liÖu ¶nh cña Th«ng tÊn x· ViÖt Nam vµ cña mét sè t¸c gi¶ kh¸c. khoa häc 4 M· sè : 1H404T4 Sè ®¨ng kÝ KHXB : 01 − 2014/CXB/87 − 1062/GD. In ............. cuèn, khæ 17 x 24 cm. In t¹i C«ng ti cæ phÇn in ................... Sè in : ............. Sè XB : In xong vµ nép lðu chiÓu th¸ng ... n¨m 2014. con ngðêi vµ søc khoÎ 3 Con ngðêi cÇn g× ®Ó sèng ? Nhð mäi sinh vËt kh¸c, con ngðêi cÇn g× ®Ó duy tr× sù sèng cña m×nh ? 1 2 Con ngðêi kh«ng thÓ sèng thiÕu «-xi qu¸ 3 - 4 phót, kh«ng thÓ nhÞn uèng nðíc 3 - 4 ngµy, còng kh«ng thÓ nhÞn ¨n 28 - 30 ngµy. 4 H¬n h¼n nh÷ng sinh vËt kh¸c, cuéc sèng cña con ngðêi cßn cÇn nh÷ng g× ? 3 4 5 6 7 8 9 10 “Cuéc hµnh tr×nh ®Õn hµnh tinh kh¸c”. 5 Trao ®æi chÊt ë ngðêi Trong qu¸ tr×nh sèng, c¬ thÓ lÊy nh÷ng g× tõ m«i trðêng vµ th¶i ra m«i trðêng nh÷ng g× ? 1 Trong qu¸ tr×nh sèng, con ngðêi lÊy thøc ¨n, nðíc, kh«ng khÝ tõ m«i trðêng vµ th¶i ra m«i trðêng nh÷ng chÊt thõa, cÆn b·. Qu¸ tr×nh ®ã ®ðîc gäi lµ qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt. Con ngðêi, thùc vËt vµ ®éng vËt cã trao ®æi chÊt víi m«i trðêng th× míi sèng ®ðîc. 6 ViÕt hoÆc vÏ s¬ ®å sù trao ®æi chÊt gi÷a c¬ thÓ ngðêi víi m«i trðêng theo trÝ tðëng tðîng cña b¹n. S¬ ®å sù trao ®æi chÊt gi÷a c¬ thÓ ngðêi víi m«i trðêng lÊy vµo th¶i ra . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 H·y gi¶i thÝch s¬ ®å sù trao ®æi chÊt gi÷a c¬ thÓ ngðêi víi m«i trðêng mµ b¹n vÏ. 7 Trao ®æi chÊt ë ngðêi (tiÕp theo) C¸c c¬ quan dðíi ®©y cã chøc n¨ng g× trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt ? 1 2 3 4 8 “GhÐp ch÷ vµo chç ... trong s¬ ®å”. 5 S¬ ®å mèi liªn hÖ gi÷a mét sè c¬ quan trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt - Tr×nh bµy mèi liªn hÖ gi÷a c¸c c¬ quan : tiªu ho¸, h« hÊp, tuÇn hoµn, bµi tiÕt trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt. - §iÒu g× sÏ x¶y ra nÕu mét trong c¸c c¬ quan trªn ngõng ho¹t ®éng ? Nhê sù ho¹t ®éng phèi hîp nhÞp nhµng cña c¸c c¬ quan h« hÊp, tiªu ho¸, tuÇn hoµn vµ bµi tiÕt mµ sù trao ®æi chÊt diÔn ra b×nh thðêng, c¬ thÓ khoÎ m¹nh. NÕu mét trong c¸c c¬ quan trªn ngõng ho¹t ®éng, c¬ thÓ sÏ chÕt. 9 C¸c chÊt dinh dðìng cã trong thøc ¨n. Vai trß cña chÊt bét ®ðêng KÓ tªn c¸c thøc ¨n, ®å uèng b¹n thðêng dïng vµo c¸c b÷a : s¸ng, trða, tèi. Nãi tªn c¸c thøc ¨n, ®å uèng cã nguån gèc ®éng vËt vµ thøc ¨n, ®å uèng cã nguån gèc thùc vËt. Rau c¶i BÝ ®ao ThÞt gµ §Ëu c« ve L¹c S÷a bß tð¬i Nðíc cam C¸ C¬m ThÞt lîn T«m Ngðêi ta cßn cã thÓ ph©n lo¹i thøc ¨n theo c¸ch nµo kh¸c ? Dùa vµo lðîng c¸c chÊt dinh dðìng chøa trong mçi lo¹i thøc ¨n, ngðêi ta chia thøc ¨n thµnh 4 nhãm : - Nhãm thøc ¨n chøa nhiÒu chÊt bét ®ðêng. - Nhãm thøc ¨n chøa nhiÒu chÊt ®¹m. - Nhãm thøc ¨n chøa nhiÒu chÊt bÐo. - Nhãm thøc ¨n chøa nhiÒu vi-ta-min, chÊt kho¸ng. Ngoµi ra, trong nhiÒu lo¹i thøc ¨n cßn chøa chÊt x¬ vµ nðíc. 10 - KÓ tªn mét sè thøc ¨n chøa nhiÒu chÊt bét ®ðêng mµ b¹n biÕt. - Nªu vai trß cña chÊt bét ®ðêng ®èi víi c¬ thÓ. G¹o Ng« B¸nh quy B¸nh m× M× sîi Chuèi Bón Khoai lang Khoai t©y ChÊt bét ®ðêng cung cÊp n¨ng lðîng cÇn thiÕt cho mäi ho¹t ®éng vµ duy tr× nhiÖt ®é cña c¬ thÓ. 11 Vai trß cña chÊt ®¹m vµ chÊt bÐo - KÓ tªn mét sè thøc ¨n chøa nhiÒu chÊt ®¹m mµ b¹n biÕt. - Nªu vai trß cña chÊt ®¹m ®èi víi c¬ thÓ. §Ëu nµnh ThÞt lîn Trøng gµ VÞt quay C¸ §Ëu phô T«m ThÞt bß Cua §Ëu Hµ Lan èc ChÊt ®¹m gióp x©y dùng vµ ®æi míi c¬ thÓ : t¹o ra nh÷ng tÕ bµo míi lµm cho c¬ thÓ lín lªn, thay thÕ nh÷ng tÕ bµo giµ bÞ huû ho¹i trong ho¹t ®éng sèng cña con ngðêi. 12 - KÓ tªn mét sè thøc ¨n chøa nhiÒu chÊt bÐo mµ b¹n biÕt. - Nªu vai trß cña chÊt bÐo ®èi víi c¬ thÓ. Mì lîn L¹c Võng DÇu thùc vËt Dõa ChÊt bÐo rÊt giµu n¨ng lðîng vµ gióp c¬ thÓ hÊp thô c¸c vi-ta-min : A, D, E, K. 13 Vai trß cña vi-ta-min, chÊt kho¸ng vµ chÊt x¬ “Thi kÓ tªn mét sè vi-ta-min vµ chÊt kho¸ng cã trong thøc ¨n mµ b¹n biÕt”. S÷a Trøng Cµ rèt ThÞt lîn C¶i b¾p G¹o Chuèi Cµ chua Cam Rau c¶i Thanh long DÇu thùc vËt 14 KhÕ C¸ Cua Nªu vai trß cña : - Vi-ta-min ; - ChÊt kho¸ng ; - ChÊt x¬. C¸c lo¹i rau Rau muèng - Vi-ta-min lµ nh÷ng chÊt kh«ng tham gia trùc tiÕp vµo viÖc x©y dùng c¬ thÓ hay cung cÊp n¨ng lðîng. Tuy nhiªn, chóng l¹i rÊt cÇn cho ho¹t ®éng sèng cña c¬ thÓ. NÕu thiÕu vi-ta-min, c¬ thÓ sÏ bÞ bÖnh. - Mét sè chÊt kho¸ng nhð s¾t, can-xi,... tham gia vµo viÖc x©y dùng c¬ thÓ. Ngoµi ra, c¬ thÓ cßn cÇn mét lðîng nhá mét sè chÊt kho¸ng kh¸c ®Ó t¹o ra c¸c men thóc ®Èy vµ ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng sèng. NÕu thiÕu c¸c chÊt kho¸ng, c¬ thÓ sÏ bÞ bÖnh. - ChÊt x¬ kh«ng cã gi¸ trÞ dinh dðìng nhðng rÊt cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o ho¹t ®éng b×nh thðêng cña bé m¸y tiªu ho¸. 15 T¹i sao cÇn ¨n phèi hîp nhiÒu lo¹i thøc ¨n ? T¹i sao chóng ta nªn ¨n phèi hîp nhiÒu lo¹i thøc ¨n vµ thðêng xuyªn thay ®æi mãn ¨n ? “§i chî”. Dða hÊu BÝ ®á §u ®ñ Cñ c¶i Khoai t©y Sóp l¬ xanh T«m C¸ Dða chuét 16 Nhãm thøc ¨n nµo cÇn ¨n ®ñ, ¨n võa ph¶i hoÆc ¨n cã møc ®é ? Thøc ¨n nµo chØ nªn ¨n Ýt hoÆc ¨n h¹n chÕ ? Th¸p dinh dðìng c©n ®èi trung b×nh cho mét ngðêi trong mét th¸ng ¡n h¹n chÕ ¡n Ýt ¡n cã møc ®é ¡n võa ph¶i ¡n ®ñ ¡n ®ñ ¡n ®ñ Dðíi 300g muèi Dðíi 500g ®ðêng 600g dÇu mì, võng l¹c 1500g thÞt, 2500g c¸ vµ thuû s¶n kh¸c, 2kg ®Ëu phô Qu¶ chÝn theo kh¶ n¨ng 10kg rau 12kg lð¬ng thùc Kh«ng cã mét lo¹i thøc ¨n nµo cã thÓ cung cÊp ®ñ c¸c chÊt cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng sèng cña c¬ thÓ. TÊt c¶ nh÷ng chÊt mµ c¬ thÓ cÇn ®Òu ph¶i lÊy tõ nhiÒu nguån thøc ¨n kh¸c nhau. §Ó cã søc khoÎ tèt, chóng ta ph¶i ¨n phèi hîp nhiÒu lo¹i thøc ¨n vµ thðêng xuyªn thay ®æi mãn ¨n. 17 T¹i sao cÇn ¨n phèi hîp ®¹m ®éng vËt vµ ®¹m thùc vËt ? - B¹n thðêng xuyªn ¨n lo¹i nµo trong sè nh÷ng thøc ¨n chøa nhiÒu chÊt ®¹m nhð : thÞt c¸c lo¹i gia cÇm, gia sóc ; c¸c lo¹i c¸, t«m, cua, èc, trai, sß,... ; c¸c lo¹i ®Ëu ®ç ? - T¹i sao kh«ng nªn chØ ¨n ®¹m ®éng vËt hoÆc chØ ¨n ®¹m thùc vËt ? §Ëu phô nhåi thÞt §Ëu c« ve VÞt quay Canh cua ThÞt lîn §Ëu phô T«m 18 èc C¸ kho C¸ r¸n (chiªn) Nðíc m¾m T¹i sao chóng ta nªn ¨n c¸ trong c¸c b÷a ¨n ? - §¹m ®éng vËt cã nhiÒu chÊt bæ dðìng quý kh«ng thay thÕ ®ðîc nhðng thðêng khã tiªu. §¹m thùc vËt dÔ tiªu nhðng thiÕu mét sè chÊt bæ dðìng quý. V× vËy, cÇn ¨n phèi hîp ®¹m ®éng vËt vµ ®¹m thùc vËt. - Trong nguån ®¹m ®éng vËt, chÊt ®¹m do thÞt c¸c loµi gia cÇm vµ gia sóc cung cÊp thðêng khã tiªu h¬n chÊt ®¹m do c¸c loµi c¸ cung cÊp. V× vËy, nªn ¨n c¸. “Thi kÓ tªn mét sè mãn ¨n võa cung cÊp ®¹m ®éng vËt, võa cung cÊp ®¹m thùc vËt”. 19 Sö dông hîp lÝ c¸c chÊt bÐo vµ muèi ¨n - Khi chÕ biÕn c¸c mãn r¸n (chiªn) hay xµo, gia ®×nh b¹n thðêng sö dông dÇu thùc vËt hay mì ®éng vËt ? - T¹i sao cÇn ¨n phèi hîp chÊt bÐo cã nguån gèc ®éng vËt vµ chÊt bÐo cã nguån gèc thùc vËt ? 2 1 3 4 CÇn ¨n phèi hîp chÊt bÐo cã nguån gèc ®éng vËt vµ chÊt bÐo cã nguån gèc thùc vËt ®Ó ®¶m b¶o cung cÊp ®ñ c¸c lo¹i chÊt bÐo cho c¬ thÓ. Nªn ¨n Ýt thøc ¨n chøa nhiÒu chÊt bÐo ®éng vËt ®Ó phßng tr¸nh c¸c bÖnh nhð huyÕt ¸p cao, tim m¹ch,... 20 - T¹i sao chóng ta kh«ng nªn ¨n mÆn ? - T¹i sao chóng ta nªn sö dông muèi i-èt ? 5 6 7 - C¬ thÓ chØ cÇn mét lðîng i-èt rÊt nhá. NÕu thiÕu i-èt, c¬ thÓ sÏ kÐm ph¸t triÓn c¶ vÒ thÓ lùc vµ trÝ tuÖ. V× vËy, nªn dïng muèi cã bæ sung i-èt. - CÇn h¹n chÕ ¨n mÆn ®Ó tr¸nh bÞ bÖnh huyÕt ¸p cao. 21 ¡n nhiÒu rau vµ qu¶ chÝn. Sö dông thùc phÈm s¹ch vµ an toµn V× sao cÇn ¨n nhiÒu rau vµ qu¶ chÝn h»ng ngµy ? 1 2 Nªn ¨n phèi hîp nhiÒu lo¹i rau, qu¶ ®Ó cã ®ñ lo¹i vi-ta-min, chÊt kho¸ng cÇn thiÕt cho c¬ thÓ. C¸c chÊt x¬ trong rau, qu¶ cßn gióp chèng t¸o bãn. 22 - Theo b¹n, thÕ nµo lµ thùc phÈm s¹ch vµ an toµn ? - Lµm thÕ nµo ®Ó thùc hiÖn vÖ sinh an toµn thùc phÈm ? 3 4 Thùc phÈm s¹ch vµ an toµn lµ thùc phÈm gi÷ ®ðîc chÊt dinh dðìng ; ®ðîc nu«i trång, b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn hîp vÖ sinh, kh«ng bÞ nhiÔm khuÈn, ho¸ chÊt, kh«ng g©y ngé ®éc hoÆc g©y h¹i l©u dµi cho søc khoÎ ngðêi sö dông. §Ó thùc hiÖn vÖ sinh an toµn thùc phÈm cÇn : - Chän thøc ¨n tð¬i, s¹ch, cã gi¸ trÞ dinh dðìng, kh«ng cã mµu s¾c vµ mïi vÞ l¹. - Dïng nðíc s¹ch ®Ó röa thùc phÈm, dông cô vµ ®Ó nÊu ¨n. - NÊu chÝn thøc ¨n, nÊu xong nªn ¨n ngay, thøc ¨n chða dïng hÕt ph¶i b¶o qu¶n ®óng c¸ch. 23 Mét sè c¸ch b¶o qu¶n thøc ¨n ChØ vµ nãi nh÷ng c¸ch b¶o qu¶n thøc ¨n trong tõng h×nh. 1 2 3 4 24 5 6 7 - Theo b¹n, v× sao nh÷ng c¸ch lµm trªn l¹i gi÷ thøc ¨n ®ðîc l©u h¬n ? - Gia ®×nh b¹n thðêng b¶o qu¶n thøc ¨n b»ng c¸ch nµo ? Nªu vÝ dô. Cã nhiÒu c¸ch ®Ó gi÷ thøc ¨n ®ðîc l©u, kh«ng bÞ mÊt chÊt dinh dðìng vµ «i thiu nhð : lµm kh«, ðíp l¹nh, ðíp mÆn, ®ãng hép,... 25 Phßng mét sè bÖnh do thiÕu chÊt dinh dðìng KÓ tªn mét sè bÖnh do thiÕu chÊt dinh dðìng mµ b¹n biÕt. 1 TrÎ bÞ cßi xð¬ng, suy dinh dðìng2 Ngðêi bÞ bÖnh bðíu cæ “Thi kÓ tªn mét sè bÖnh do thiÕu : - ChÊt ®¹m ; - I-èt ; - Vi-ta-min D ; - Vi-ta-min A ; - ...” 26 Nªu c¸c biÖn ph¸p phßng bÖnh suy dinh dðìng mµ b¹n biÕt. §è b¹n, cã nh÷ng c¸ch nµo ®Ó c¬ thÓ kh«ng bÞ thiÕu vi-ta-min A ? Lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t hiÖn ®ðîc bÖnh suy dinh dðìng ë em bÐ ? 3 Ph¶i thðêng xuyªn theo dâi c©n nÆng cña em bÐ. C¬ thÓ con ngðêi cÇn ®ðîc cung cÊp ®ñ chÊt dinh dðìng vµ n¨ng lðîng ®Ó ®¶m b¶o ph¸t triÓn b×nh thðêng vµ phßng chèng bÖnh tËt. TrÎ em nÕu kh«ng ®ðîc ¨n ®ñ lðîng vµ ®ñ chÊt, ®Æc biÖt thiÕu chÊt ®¹m sÏ bÞ suy dinh dðìng ; thiÕu vi-ta-min A, m¾t nh×n kÐm, cã thÓ dÉn ®Õn mï loµ ; thiÕu i-èt, c¬ thÓ ph¸t triÓn chËm, kÐm th«ng minh, dÔ bÞ bðíu cæ ; thiÕu vi-ta-min D sÏ bÞ cßi xð¬ng ;... NÕu ph¸t hiÖn trÎ bÞ c¸c bÖnh do thiÕu chÊt dinh dðìng th× ph¶i ®iÒu chØnh thøc ¨n cho hîp lÝ vµ nªn ®ða trÎ ®Õn bÖnh viÖn ®Ó kh¸m vµ ch÷a trÞ. 27 Phßng bÖnh bÐo ph× - Nguyªn nh©n g©y bÐo ph× lµ g× ? - Nªu t¸c h¹i cña bÐo ph×. 1 - ¡n qu¸ nhiÒu, ho¹t ®éng qu¸ Ýt nªn mì trong c¬ thÓ bÞ tÝch tô ngµy cµng nhiÒu g©y bÐo ph×. - Ngðêi thõa c©n, bÐo ph× cã nguy c¬ m¾c c¸c bÖnh vÒ tim m¹ch, tiÓu ®ðêng, huyÕt ¸p cao,... 28 Lµm thÕ nµo ®Ó phßng tr¸nh bÐo ph× ? ...mua b¸nh ¨n ®i. 2 3 Muèn phßng bÖnh bÐo ph× cÇn : M×nh kh«ng ¨n vÆt... - ¨n uèng hîp lÝ, rÌn luyÖn thãi quen ¨n uèng ®iÒu ®é, ¨n chËm, nhai kÜ. - N¨ng vËn ®éng c¬ thÓ, ®i bé vµ luyÖn tËp thÓ dôc thÓ thao. 29 Phßng mét sè bÖnh l©y qua ®ðêng tiªu ho¸ - KÓ tªn mét sè bÖnh l©y qua ®ðêng tiªu ho¸. - Nªu nguyªn nh©n g©y ra c¸c bÖnh l©y qua ®ðêng tiªu ho¸. - Nªu c¸ch ®Ò phßng c¸c bÖnh l©y qua ®ðêng tiªu ho¸. 1 2 3 4 30 Kh«ng sö dông thøc ¨n «i thiu. T¹i sao chÞ ®æ thøc ¨n ®i ? 5 6 Mét sè bÖnh l©y qua ®ðêng tiªu ho¸ thðêng gÆp lµ : tiªu ch¶y, t¶, lÞ,... §Ó phßng bÖnh l©y qua ®ðêng tiªu ho¸ cÇn : Gi÷ vÖ sinh ¨n uèng : - Thùc hiÖn ¨n s¹ch, uèng s¹ch (thøc ¨n ph¶i röa s¹ch, nÊu chÝn ; ®å dïng nÊu ¨n, b¸t, ®òa s¹ch ; uèng nðíc ®· ®un s«i,...). - Kh«ng ¨n c¸c lo¹i thøc ¨n «i, thiu, chða chÝn ; kh«ng ¨n c¸ sèng, thÞt sèng ; kh«ng uèng nðíc l·. Gi÷ vÖ sinh c¸ nh©n : Röa tay s¹ch trðíc khi ¨n vµ sau khi ®i ®¹i tiÓu tiÖn. Gi÷ vÖ sinh m«i trðêng : - Sö dông nhµ tiªu hîp vÖ sinh ; thðêng xuyªn lµm vÖ sinh s¹ch sÏ n¬i ®¹i tiÓu tiÖn, chuång gia sóc, gia cÇm. - Xö lÝ ph©n, r¸c ®óng c¸ch, kh«ng sö dông ph©n chða ñ kÜ ®Ó bãn ruéng, tðíi c©y. - DiÖt ruåi. 31 B¹n c¶m thÊy thÕ nµo khi bÞ bÖnh ? H×nh nµo thÓ hiÖn Hïng lóc ®ang khoÎ, lóc bÞ bÖnh vµ khi ®ðîc kh¸m bÖnh ? 1 2 3 4 5 6 §au bông qu¸! §au r¨ng qu¸! 7 8 9 - H·y s¾p xÕp c¸c h×nh cã liªn quan víi nhau thµnh ba c©u chuyÖn (mçi chuyÖn chØ gåm ba h×nh : mét h×nh t¶ viÖc lµm cña Hïng lóc khoÎ nhðng cã thÓ dÉn ®Õn bÞ bÖnh, mét h×nh t¶ Hïng lóc bÞ bÖnh vµ mét h×nh t¶ Hïng lóc ®ðîc kh¸m bÖnh). - KÓ l¹i víi c¸c b¹n trong nhãm mét trong ba c©u chuyÖn. 32 - Nªu c¶m gi¸c cña b¹n lóc khoÎ. - B¹n ®· tõng m¾c bÖnh g× ? Khi bÞ bÖnh ®ã, b¹n c¶m thÊy trong ngðêi nhð thÕ nµo ? - CÇn ph¶i lµm g× khi bÞ bÖnh ? Con thÊy mÖt vµ khã chÞu trong ngðêi ! 10 - Khi khoÎ m¹nh ta c¶m thÊy tho¶i m¸i, dÔ chÞu ; khi bÞ bÖnh, cã thÓ cã nh÷ng biÓu hiÖn nhð h¾t h¬i, sæ mòi, ch¸n ¨n, mÖt mái hoÆc ®au bông, n«n möa, tiªu ch¶y, sèt cao,... - Khi trong ngðêi c¶m thÊy khã chÞu vµ kh«ng b×nh thðêng ph¶i b¸o ngay cho cha mÑ hoÆc ngðêi lín biÕt ®Ó kÞp thêi ph¸t hiÖn bÖnh vµ ch÷a trÞ. “MÑ ¬i, con... sèt !” 33 ¡n uèng khi bÞ bÖnh Khi bÞ bÖnh, cÇn ¨n uèng nhð thÕ nµo ? Con ph¶i chÞu khã ¨n uèng cho chãng khoÎ ! 1 2 3 34 Thða b¸c sÜ, ch¸u cÇn ®ðîc ¨n uèng nhð thÕ nµo khi bÞ tiªu ch¶y ? - ...ph¶i cho ch¸u uèng dung dÞch «-rª-d«n hoÆc nðíc ch¸o muèi. - §Ó phßng suy dinh dðìng vÉn cho ch¸u ¨n ®ñ chÊt. 4 5 Bèn b¸t nðíc Mé Mét Ýt muèi t n¾m g¹o 6 7 - Ngðêi bÖnh ph¶i ®ðîc ¨n nhiÒu thøc ¨n cã gi¸ trÞ dinh dðìng nhð thÞt, c¸, trøng, s÷a, c¸c lo¹i rau xanh, qu¶ chÝn ®Ó båi bæ c¬ thÓ. NÕu ngðêi bÖnh qu¸ yÕu, kh«ng ¨n ®ðîc thøc ¨n ®Æc sÏ cho ¨n ch¸o thÞt b¨m nhá, xóp, s÷a, nðíc qu¶ Ðp,... NÕu ngðêi bÖnh kh«ng muèn ¨n hoÆc ¨n qu¸ Ýt th× cho ¨n nhiÒu b÷a trong ngµy. - Cã mét sè bÖnh ®ßi hái ¨n kiªng theo chØ dÉn cña b¸c sÜ. 35 Phßng tr¸nh tai n¹n ®uèi nðíc Nªn vµ kh«ng nªn lµm g× ®Ó phßng tr¸nh tai n¹n ®uèi nðíc trong cuéc sèng h»ng ngµy ? 1 2 3 36 B¹n nªn tËp b¬i hoÆc ®i b¬i ë ®©u ? 4 5 - Kh«ng ch¬i ®ïa gÇn hå ao, s«ng, suèi. GiÕng nðíc ph¶i ®ðîc x©y thµnh cao, cã n¾p ®Ëy. Chum, v¹i, bÓ nðíc ph¶i cã n¾p ®Ëy. - ChÊp hµnh tèt c¸c quy ®Þnh vÒ an toµn khi tham gia c¸c phð¬ng tiÖn giao th«ng ®ðêng thuû. TuyÖt ®èi kh«ng léi qua suèi khi trêi mða lò, d«ng b·o. - ChØ tËp b¬i hoÆc b¬i ë n¬i cã ngðêi lín vµ phð¬ng tiÖn cøu hé, tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña bÓ b¬i, khu vùc b¬i. 37 ¤n tËp : Con ngðêi vµ søc khoÎ Trong qu¸ tr×nh sèng, con ngðêi lÊy nh÷ng g× tõ m«i trðêng vµ th¶i ra m«i trðêng nh÷ng g× ? KÓ tªn c¸c nhãm chÊt dinh dðìng mµ c¬ thÓ cÇn ®ðîc cung cÊp ®Çy ®ñ vµ thðêng xuyªn. KÓ tªn vµ nªu c¸ch phßng tr¸nh mét sè bÖnh do thiÕu hoÆc thõa chÊt dinh dðìng vµ bÖnh l©y qua ®ðêng tiªu ho¸. Nªn vµ kh«ng nªn lµm g× ®Ó phßng tr¸nh tai n¹n ®uèi nðíc ? 38 Thêi Theo dâi vµ ghi l¹i tªn thøc ¨n, ®å uèng h»ng ngµy cña b¹n vµo vë theo mÉu sau : Tªn thøc ¨n, ®å uèng gian Thø hai Thø ba Thø tð Thø n¨m Thø s¸u Thø b¶y Chñ nhËt NhËn xÐt xem c¸c b÷a ¨n trong tuÇn cã sö dông nhiÒu lo¹i thøc ¨n kh«ng. “Ai chän thøc ¨n hîp lÝ ?” 39 B¹n h·y ghi l¹i vµ trang trÝ b¶ng (do Bé Y tÕ ban hµnh) ®Ó nãi víi gia ®×nh thùc hiÖn. 10 lêi khuyªn dinh dðìng hîp lÝ 1. ¨n phèi hîp nhiÒu lo¹i thøc ¨n vµ thðêng xuyªn thay ®æi mãn. 2. Cho trÎ bó mÑ ngay sau khi sinh, bó s÷a mÑ hoµn toµn trong 6 th¸ng ®Çu. Cho trÎ ¨n bæ sung hîp lÝ vµ tiÕp tôc cho bó tíi 18 - 24 th¸ng. 3. ¨n thøc ¨n giµu ®¹m víi tØ lÖ c©n ®èi gi÷a nguån ®¹m thùc vËt vµ ®éng vËt. T¨ng cðêng ¨n ®Ëu phô vµ c¸. 4. Sö dông chÊt bÐo ë møc hîp lÝ, chó ý phèi hîp gi÷a mì, dÇu thùc vËt ë tØ lÖ c©n ®èi. ¨n thªm võng, l¹c. 5. Sö dông muèi i-èt, kh«ng ¨n mÆn. 6. ¨n thøc ¨n s¹ch vµ an toµn, ¨n nhiÒu rau, cñ vµ qu¶ chÝn h»ng ngµy. 7. Uèng s÷a ®Ëu nµnh. T¨ng cðêng ¨n c¸c thøc ¨n giµu can xi nhð s÷a, c¸c s¶n phÈm cña s÷a, c¸ con,... 8. Dïng nðíc s¹ch ®Ó chÕ biÕn thøc ¨n. Uèng ®ñ nðíc chÝn h»ng ngµy. 9. Duy tr× c©n nÆng ë “møc tiªu chuÈn”. 10. Thùc hiÖn nÕp sèng lµnh m¹nh, n¨ng ®éng, ho¹t ®éng thÓ lùc ®Òu ®Æn. Kh«ng hót thuèc l¸. H¹n chÕ uèng bia, rðîu, ¨n ngät. 40 vËt chÊt vµ n¨ng lðîng 41 Nðíc cã nh÷ng tÝnh chÊt g× ? - Cèc nµo ®ùng nðíc, cèc nµo ®ùng s÷a ? - Lµm thÕ nµo b¹n biÕt ®iÒu ®ã ? - Qua ®ã, b¹n ph¸t hiÖn ra tÝnh chÊt g× cña nðíc ? 2 1 Nðíc cã h×nh d¹ng nhÊt ®Þnh kh«ng ? 3 42 §æ nðíc lªn mÆt mét tÊm kÝnh ®ðîc ®Æt nghiªng trªn mét khay n»m ngang. B¹n cã nhËn xÐt g× ? 4 §æ nðíc vµo chiÕc kh¨n b«ng ®ðîc c¨ng phÝa trªn khay vµ Muèi, ®ðêng vµ c¸t, chÊt nµo tan, chÊt nµo kh«ng tan trong5 KÓ ra nh÷ng tÝnh chÊt cña nðíc mµ b¹n biÕt qua bµi häc. Nðíc lµ mét chÊt láng trong suèt, kh«ng mµu, kh«ng mïi, kh«ng vÞ, kh«ng cã h×nh d¹ng nhÊt ®Þnh. Nðíc ch¶y tõ cao xuèng thÊp, lan ra kh¾p mäi phÝa, thÊm qua mét sè vËt vµ hoµ tan ®ðîc mét sè chÊt. 43 Ba thÓ cña nðíc Nªu vÝ dô vÒ nðíc ë thÓ láng. 1 2 óp ®Üa lªn mét cèc nðíc nãng kho¶ng mét phót råi nhÊc ®Üa ra. HiÖn tðîng g× x¶y ra trªn mÆt ®Üa. HiÖn tðîng ®ã gäi lµ g× ? 3 44 §Æt khay cã nðíc vµo ng¨n lµm ®¸ cña tñ l¹nh, sau vµi giê lÊy khay ra. HiÖn tðîng g× sÏ x¶y ra ®èi víi nðíc trong khay ? HiÖn tðîng ®ã gäi lµ g× ? 4 §Ó khay nðíc ®¸ ë ngoµi tñ l¹nh, hiÖn tðîng g× sÏ x¶y ra ? HiÖn tðîng ®ã gäi lµ g× ? 5 - Nðíc cã thÓ tån t¹i ë thÓ láng, thÓ khÝ (h¬i) vµ thÓ r¾n. Nðíc ë thÓ láng vµ thÓ khÝ kh«ng cã h×nh d¹ng nhÊt ®Þnh. Nðíc ë thÓ r¾n (nðíc ®¸) cã h×nh d¹ng nhÊt ®Þnh. - S¬ ®å sù chuyÓn thÓ cña nðíc : Bay h¬i Ngðng tô Nãng ch¶y §«ng ®Æc 6 45 M©y ®ðîc h×nh thµnh nhð thÕ nµo ? Mða tõ ®©u ra ? M©y ®ðîc h×nh thµnh nhð thÕ nµo ? Mða tõ ®©u ra ? 1 2 T«i lµ nðíc ë s«ng, hå, biÓn,... T«i bay h¬i vµo kh«ng khÝ. Lªn cao gÆp l¹nh, tõ h¬i nðíc t«i l¹i biÕn thµnh nh÷ng h¹t nðíc nhá li ti. Trªn cao, nhiÒu h¹t nðíc nhá li ti hîp l¹i víi nhau thµnh nh÷ng 3 ®¸m m©y. 46 4 5 C¸c ®¸m m©y tiÕp tôc bay lªn cao. Cµng lªn cao cµng l¹nh, cµng nhiÒu h¹t nðíc nhá ®äng l¹i hîp thµnh c¸c giät nðíc lín h¬n, trÜu nÆng vµ r¬i xuèng t¹o thµnh mða. Cïng víi nh÷ng giät mða kh¸c t«i l¹i cã thÓ trë vÒ n¬i t«i ®· ra ®i. “T«i lµ giät nðíc.” - H¬i nðíc bay lªn cao, gÆp l¹nh ngðng tô thµnh nh÷ng h¹t nðíc rÊt nhá, t¹o nªn c¸c ®¸m m©y. - C¸c giät nðíc cã trong c¸c ®¸m m©y r¬i xuèng ®Êt t¹o thµnh mða. - HiÖn tðîng nðíc bay h¬i thµnh h¬i nðíc, råi tõ h¬i nðíc ngðng tô thµnh nðíc x¶y ra lÆp ®i lÆp l¹i, t¹o ra vßng tuÇn hoµn cña nðíc trong tù nhiªn. 47 S¬ ®å vßng tuÇn hoµn cña nðíc trong tù nhiªn ChØ vµo s¬ ®å vµ nãi vÒ sù bay h¬i, ngðng tô cña nðíc trong tù nhiªn. 1 48 2 VÏ s¬ ®å vßng tuÇn hoµn cña nðíc trong tù nhiªn mét c¸ch ®¬n gi¶n theo trÝ tðëng tðîng cña b¹n (sö dông mòi tªn vµ ghi chó). 49 Nðíc cÇn cho sù sèng §iÒu g× sÏ x¶y ra nÕu ngðêi, ®éng vËt vµ thùc vËt thiÕu nðíc ? 1 3 2 - Nðíc chiÕm phÇn lín träng lðîng c¬ thÓ ngðêi, ®éng vËt, thùc vËt. MÊt tõ mðêi ®Õn hai mð¬i phÇn tr¨m (10 - 20%) nðíc trong c¬ thÓ, sinh vËt sÏ chÕt. - Nðíc gióp c¬ thÓ hÊp thô ®ðîc nh÷ng chÊt dinh dðìng hoµ tan vµ t¹o thµnh c¸c chÊt cÇn cho sù sèng cña sinh vËt. - Nðíc gióp c¬ thÓ th¶i ra c¸c chÊt thõa, chÊt ®éc h¹i. - Nðíc cßn lµ m«i trðêng sèng cña nhiÒu ®éng vËt vµ thùc vËt. 50 Con ngðêi cßn cÇn nðíc vµo nh÷ng viÖc g× kh¸c ? 5 4 6 Nªu vai trß cña nðíc trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp. 7 - Ngµnh c«ng nghiÖp cÇn nhiÒu nðíc ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c s¶n phÈm. - Ngµnh trång trät sö dông nhiÒu nðíc nhÊt (lín h¬n tõ 5 - 6 lÇn lðîng nðíc sö dông trong c«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t). 51 Nðíc bÞ « nhiÔm H·y dïng phÔu cã lãt b«ng ®Ó läc hai chai nðíc. Mét chai chøa nðíc s«ng (hå, ao,...), mét chai chøa nðíc mða hoÆc nðíc m¸y. Sau khi läc, quan s¸t tõng miÕng b«ng. MiÕng b«ng ®ðîc dïng ®Ó läc chai nðíc nµo bÈn h¬n ? T¹i sao ? 1 B»ng kÝnh hiÓn vi, cã thÓ nh×n thÊy g× trong mét giät nðíc hå, ao ? B»ng m¾t thðêng b¹n cã thÓ nh×n thÊy nh÷ng thùc vËt nµo sèng trong nðíc hå, ao ? C¸c vi sinh vËt trong mét giät nðíc hå, ao. 2 52 ThÕ nµo lµ nðíc bÞ « nhiÔm ? Nðíc bÞ « nhiÔm 3 Nðíc cã mµu, cã chÊt bÈn Nðíc cã mïi h«i Nðíc cã chøa vi sinh vËt ThÕ nµo lµ nðíc s¹ch ? Nðíc s¹ch... Nðíc bÈn... 4 - Nðíc bÞ « nhiÔm lµ nðíc cã mét trong c¸c dÊu hiÖu sau : cã mµu, cã chÊt bÈn, cã mïi h«i, cã chøa c¸c vi sinh vËt g©y bÖnh nhiÒu qu¸ møc cho phÐp hoÆc chøa c¸c chÊt hoµ tan cã h¹i cho søc khoÎ. - Nðíc s¹ch lµ nðíc trong suèt, kh«ng mµu, kh«ng mïi, kh«ng vÞ, kh«ng chøa c¸c vi sinh vËt hoÆc c¸c chÊt hoµ tan cã h¹i cho søc khoÎ con ngðêi. 53 Nguyªn nh©n lµm nðíc bÞ « nhiÔm V× sao nguån nðíc bÞ nhiÔm bÈn ? Nðíc s¹ch 1 2 3 4 5 6 ChÊt bÈn Nðíc bÞ bÈn 54 Nðíc mða bÞ « nhiÔm GiÕng khoan Nðíc ngÇm Nhµ m¸yB·i r¸c Ph©n bãn, thuèc trõ s©u Nðíc ngÇm Líp ®¸ kh«ng thÊm nðíc 7 8 5 - Nªu nguyªn nh©n lµm « nhiÔm nguån nðíc ë ®Þa phð¬ng b¹n. 4 - §iÒu g× sÏ x¶y ra ®èi víi søc 3 khoÎ con ngðêi khi nguån nðíc bÞ « nhiÔm ? 2 1 0 BÖnh liªn BÖnh quan ®Õn nðíc 9 Cã nhiÒu nguyªn nh©n lµm « nhiÔm nðíc : - X¶ r¸c, ph©n, nðíc th¶i bõa b·i ; vì èng nðíc, lò lôt,... - Sö dông ph©n ho¸ häc, thuèc trõ s©u ; nðíc th¶i cña nhµ m¸y kh«ng qua xö lÝ, x¶ th¼ng vµo s«ng, hå,... - Khãi bôi vµ khÝ th¶i tõ nhµ m¸y, xe cé,... lµm « nhiÔm kh«ng khÝ, « nhiÔm nðíc mða. - Vì ®ðêng èng dÉn dÇu, trµn dÇu,... lµm « nhiÔm nðíc biÓn. Nguån nðíc bÞ « nhiÔm lµ n¬i c¸c lo¹i vi sinh vËt sinh sèng, ph¸t triÓn vµ lan truyÒn c¸c lo¹i bÖnh dÞch nhð t¶, lÞ, thð¬ng hµn, tiªu ch¶y, b¹i liÖt, viªm gan, m¾t hét,... Cã tíi 80% c¸c bÖnh lµ do sö dông nguån nðíc bÞ « nhiÔm. 55 Mét sè c¸ch lµm s¹ch nðíc KÓ tªn mét sè c¸ch lµm s¹ch nðíc mµ gia ®×nh hoÆc ®Þa phð¬ng b¹n ¸p dông. ChuÈn bÞ - Nðíc ®ôc ; - Hai chai nhùa trong, b»ng nhau ; - GiÊy läc ; - C¸t, than bét. C¸ch tiÕn hµnh - C¾t phÇn ®¸y chai a vµ ®ôc vµi lç ë n¾p chai. - C¾t phÇn ®Çu chai b. Nðíc ®ôc C¸t - LËt ngðîc chai a ®Æt vµo phÇn cßn l¹i cña chai b (xem h×nh 1). - LÇn lðît ®Ó vµo chai a : giÊy läc, c¸t, than bét, c¸t. Sau ®ã ®æ nðíc ®ôc vµo chai a. Quan s¸t NhËn xÐt ®é trong cña nðíc trðíc khi läc vµ sau khi läc. Th¶o luËn Nðíc sau khi läc ®· uèng Chai a Chai b Than bét C¸t GiÊy läc Nðíc sau khi läc 1 56 ChØ vµo h×nh 2 vµ nãi vÒ d©y chuyÒn s¶n xuÊt vµ cÊp nðíc s¹ch cña nhµ m¸y nðíc. CÊp nðíc s¶n xuÊt Tr¹m b¬m ®ît mét GiÕng Dµn khö s¾t, bÓ l¾ng BÓ läc S¸t trïng 2 BÓ chøa vµ sinh ho¹t Tr¹m b¬m ®ît hai Nðíc ®ðîc s¶n xuÊt tõ nhµ m¸y ®¶m b¶o ®ðîc 3 tiªu chuÈn : " . Trong khi ®ã, nðíc thu ®ðîc b»ng c¸ch läc th× chØ lo¹i bá ®ðîc mét sè chÊt kh«ng tan trong nðíc. Tuy nhiªn, dï lµ nðíc m¸y hay nðíc thu ®ðîc b»ng c¸ch läc th× ®Òu ph¶i ®un s«i nðíc trðíc khi uèng ®Ó diÖt hÕt c¸c vi khuÈn vµ lo¹i bá c¸c chÊt ®éc cßn tån t¹i T¹i sao, chóng ta cÇn ph¶i ®un s«i nðíc trðíc khi uèng ? 57 B¶o vÖ nguån nðíc §Ó b¶o vÖ nguån nðíc, b¹n, gia ®×nh vµ ®Þa phð¬ng cña b¹n nªn vµ kh«ng nªn lµm g× ? 1 2 3 4 S¬ ®å nhµ tiªu tù ho¹i 58 5 6 X©y dùng hÖ thèng tho¸t nðíc th¶i. - §Ó b¶o vÖ nguån nðíc, cÇn gi÷ vÖ sinh s¹ch sÏ xung quanh nguån nðíc : giÕng nðíc, hå nðíc, ®ðêng èng dÉn nðíc. Kh«ng ®ôc ph¸ èng nðíc lµm cho chÊt bÈn thÊm vµo nguån nðíc. X©y dùng nhµ tiªu tù ho¹i, nhµ tiªu hai ng¨n ®Ó ph©n kh«ng thÊm xuèng ®Êt vµ lµm « nhiÔm nguån nðíc. Nhµ tiªu ph¶i lµm xa nguån nðíc. - C¶i t¹o vµ b¶o vÖ hÖ thèng tho¸t nðíc th¶i sinh ho¹t, c«ng nghiÖp vµ nðíc mða ; xö lÝ nðíc th¶i sinh ho¹t vµ c«ng nghiÖp trðíc khi x¶ vµo hÖ thèng tho¸t nðíc chung. VÏ hoÆc sðu tÇm tranh cæ ®éng tuyªn truyÒn b¶o vÖ nguån nðíc. 59 TiÕt kiÖm nðíc ChØ ra nh÷ng viÖc nªn lµm vµ nh÷ng viÖc kh«ng nªn lµm ®Ó tiÕt kiÖm nðíc. 1 2 Chó tíi gÊp, èng nðíc nhµ ch¸u bÞ vì. 3 4 5 6 60 T¹i sao chóng ta cÇn ph¶i tiÕt kiÖm nðíc ? a) b) a) b) 7 8 - Ph¶i tèn nhiÒu c«ng søc, tiÒn cña míi cã nðíc s¹ch ®Ó dïng. V× vËy, kh«ng ®ðîc l·ng phÝ nðíc. - TiÕt kiÖm nðíc lµ ®Ó dµnh tiÒn cho m×nh vµ còng lµ ®Ó cã nðíc cho nhiÒu ngðêi kh¸c ®ðîc dïng. VÏ hoÆc sðu tÇm tranh cæ ®éng tuyªn truyÒn tiÕt kiÖm nðíc. 9 H·y tiÕt kiÖm nðíc 61 Lµm thÕ nµo ®Ó biÕt cã kh«ng khÝ ? - Dïng mét tói ni l«ng to, më réng miÖng tói vµ thö lµm nhð c¸c b¹n trong h×nh 1. Sau ®ã buéc tóm miÖng tói l¹i. - C¸i g× ®· lµm cho tói ni l«ng c¨ng phång ? - §iÒu ®ã chøng tá xung quanh chóng ta cã g× ? 1 LÊy kim ®©m thñng mét tói ni l«ng chøa ®Çy kh«ng khÝ. B¹n thÊy cã hiÖn tðîng g× x¶y ra ? §Ó tay 2 lªn chç thñng, tay b¹n cã c¶m 62 Nhóng ch×m mét chai “rçng” cã ®Ëy nót kÝn vµo trong nðíc. Khi më nót chai ra, b¹n nh×n thÊy g× næi lªn mÆt nðíc ? VËy bªn trong chai “rçng” ®ã 3 Nhóng miÕng bät biÓn kh« xuèng nðíc, b¹n nh×n thÊy g× næi lªn mÆt nðíc ? Nh÷ng lç nhá li ti trong miÕng bät biÓn kh« ®ã chøa 4 - Xung quanh mäi vËt vµ mäi chç rçng bªn trong vËt ®Òu cã kh«ng khÝ. - Líp kh«ng khÝ bao quanh Tr¸i §Êt gäi lµ khÝ quyÓn. 5 H·y t×m vÝ dô chøng tá kh«ng khÝ cã ë xung quanh ta vµ kh«ng khÝ cã trong nh÷ng chç rçng cña mäi vËt. 63 Kh«ng khÝ cã nh÷ng tÝnh chÊt g× ? “Thi thæi bãng”. a) b) c) 1 Chóng ta ®Òu biÕt, bªn trong c¸c qu¶ bãng nµy cã chøa kh«ng khÝ. VËy kh«ng khÝ cã h×nh d¹ng nhÊt ®Þnh kh«ng ? Nªu mét sè vÝ dô kh¸c chøng tá kh«ng khÝ kh«ng cã h×nh d¹ng nhÊt ®Þnh. 64 H×nh 2a vÏ s¬ ®å cña mét chiÕc b¬m tiªm ®· ®ðîc bÞt kÝn ë ®Çu dðíi. - M« t¶ hiÖn tðîng x¶y ra ë h×nh 2b vµ 2c. - Sö dông c¸c tõ vµ ®Ó nãi vÒ tÝnh chÊt cña kh«ng khÝ qua thÝ nghiÖm nµy. 2 a) b) c) T¸c ®éng lªn chiÕc b¬m nhð thÕ nµo ®Ó chøng tá : Kh«ng khÝ cã thÓ bÞ nÐn l¹i vµ gi·n ra ? 3 4 - Kh«ng khÝ trong suèt, kh«ng mµu, kh«ng mïi, kh«ng vÞ, kh«ng cã h×nh d¹ng nhÊt ®Þnh. - Kh«ng khÝ cã thÓ bÞ nÐn l¹i hoÆc gi·n ra. Nªu mét sè vÝ dô vÒ viÖc øng dông mét sè tÝnh chÊt cña kh«ng khÝ trong ®êi sèng. 65 Kh«ng khÝ gåm nh÷ng thµnh phÇn nµo ? - §èt ch¸y mét c©y nÕn, g¾n vµo mét ®Üa thuû tinh råi rãt nðíc vµo ®Üa. LÊy mét lä thuû tinh óp lªn c©y nÕn ®ang ch¸y (nhð h×nh 1). - M« t¶ hiÖn tðîng x¶y ra sau khi óp lä thuû tinh. a) b) 1 ThÝ nghiÖm trªn cho thÊy, nÕn ch¸y ®· lÊy ®i toµn bé khÝ cÇn cho sù ch¸y cã chøa trong lä. KhÝ cßn l¹i trong lä lµ khÝ kh«ng duy tr× sù ch¸y. Qua nhiÒu thÝ nghiÖm, ®· ph¸t hiÖn : Kh«ng khÝ gåm 2 thµnh phÇn chÝnh lµ khÝ «-xi duy tr× sù ch¸y vµ khÝ ni-t¬ kh«ng duy tr× sù ch¸y. Ni-t¬ 78% ¤-xi 21% C¸c khÝ kh¸c 1% 2 66 §Æt lä nðíc v«i trong trªn bµn (h×nh 3a). Sau vµi ngµy lä nðíc v«i cßn trong n÷a kh«ng ? a) b) 3 ThÝ nghiÖm trªn cho biÕt, trong kh«ng khÝ cã chøa khÝ c¸c-b«-nÝc. Khi khÝ c¸c-b«-nÝc gÆp nðíc v«i trong sÏ t¹o ra c¸c h¹t ®¸ v«i rÊt nhá l¬ löng trong nðíc lµm nðíc v«i vÈn ®ôc. Trong kh«ng khÝ, ngoµi khÝ «-xi vµ khÝ ni-t¬ cßn chøa nh÷ng thµnh phÇn nµo kh¸c ? 4 5 67 ¤n tËp vµ kiÓm tra häc k× I “Ai nhanh, ai ®óng ?” Hoµn thiÖn “Th¸p dinh dðìng c©n ®èi”. Th¸p dinh dðìng c©n ®èi Trung b×nh cho mét ngðêi trong mét th¸ng ¡n h¹n chÕ ...... ¡n Ýt ... ¡n võa ph¶i ... ¡n ®ñ ......... .......... .................... ..................... ..................................... .................................... 1 68 Chän c©u tr¶ lêi ®óng. Kh«ng khÝ vµ nðíc cã nh÷ng tÝnh chÊt g× gièng nhau ? a) Kh«ng mµu, kh«ng mïi, kh«ng vÞ. b) Cã h×nh d¹ng x¸c ®Þnh. c) Kh«ng thÓ bÞ nÐn. Nªu c¸c thµnh phÇn chÝnh cña kh«ng khÝ. Thµnh phÇn nµo lµ quan träng nhÊt ®èi víi con ngðêi ? Nãi vÒ vßng tuÇn hoµn cña nðíc trong tù nhiªn. 3 2 4 1 2 Sðu tÇm vµ triÓn l·m tranh ¶nh vÒ viÖc sö dông nðíc, kh«ng khÝ trong sinh ho¹t, lao ®éng s¶n xuÊt vµ vui ch¬i gi¶i trÝ. VÏ hoÆc sðu tÇm tranh cæ ®éng b¶o vÖ m«i trðêng nðíc vµ kh«ng khÝ. 69 Kh«ng khÝ cÇn cho sù ch¸y Dïng hai c©y nÕn nhð nhau vµ hai lä thuû tinh kh«ng b»ng nhau : mét lä nhá vµ mét lä to ®Ó lµm thÝ nghiÖm nhð h×nh 1 vµ h×nh 2. Theo b¹n, c©y nÕn ë trong lä nµo sÏ ch¸y l©u h¬n ? T¹i sao ? 1 2 Dïng mét lä thuû tinh kh«ng cã ®¸y, óp vµo c©y nÕn ®ang ch¸y (h×nh 3). a) b) 3 70 Thay ®Õ g¾n c©y nÕn nhð trong h×nh 4. T¹i sao nÕn kh«ng bÞ t¾t ? KhÝ ni-t¬ vµ khÝ c¸c-b«-nÝc nãng lªn bay lªn cao. Kh«ng khÝ ë ngoµi trµn vµo, tiÕp tôc cung cÊp «-xi ®Ó duy tr× ngän löa. a) b) 4 - ¤-xi trong kh«ng khÝ cÇn cho sù ch¸y. Khi mét vËt ch¸y, khÝ «-xi sÏ bÞ mÊt ®i, v× vËy cÇn liªn tôc cung cÊp kh«ng khÝ cã chøa «-xi ®Ó sù ch¸y ®ðîc tiÕp tôc. Cµng cã nhiÒu kh«ng khÝ th× cµng cã nhiÒu «-xi vµ sù ch¸y sÏ tiÕp diÔn l©u h¬n. - Ni-t¬ trong kh«ng khÝ kh«ng duy tr× sù ch¸y nhðng nã gi÷ cho sù ch¸y kh«ng diÔn ra qu¸ m¹nh, qu¸ nhanh. Lµm thÕ nµo ®Ó ngän löa ë bÕp than vµ bÕp cñi kh«ng bÞ t¾t ? 5 71 Kh«ng khÝ cÇn cho sù sèng - §Ó tay trðíc mòi, thë ra vµ hÝt vµo, b¹n cã nhËn xÐt g× ? - LÊy tay bÞt mòi vµ ngËm miÖng l¹i, b¹n c¶m thÊy thÕ nµo ? 1 2 T¹i sao s©u bä vµ c©y trong h×nh 3b vµ 4b bÞ chÕt ? a) b) a) b) 3 4 72 ChØ ra dông cô gióp ngðêi thî lÆn lÆn l©u dðíi nðíc vµ dông cô gióp cho nðíc trong bÓ c¸ cã nhiÒu kh«ng khÝ hoµ tan. 5 6 - Sinh vËt ph¶i cã kh«ng khÝ ®Ó thë th× míi sèng ®ðîc. «-xi trong kh«ng khÝ lµ thµnh phÇn quan träng nhÊt ®èi víi ho¹t ®éng h« hÊp cña con ngðêi, ®éng vËt vµ thùc vËt. - Kh«ng khÝ cã thÓ hoµ tan trong nðíc. Mét sè ®éng vËt vµ thùc vËt cã kh¶ n¨ng lÊy «-xi hoµ tan trong nðíc ®Ó thë. 7 - Nªu vÝ dô chøng tá kh«ng khÝ cÇn cho sù sèng cña con ngðêi, ®éng vËt vµ thùc vËt. - Trong trðêng hîp nµo ngðêi ta ph¶i thë b»ng b×nh «-xi ? 73 T¹i sao cã giã ? Nhê ®©u l¸ c©y lay ®éng, diÒu bay ? 1 2 “Ch¬i chong chãng”. H·y gi¶i thÝch t¹i sao chong chãng quay. 3 - ChuÈn bÞ c¸c dông cô nhð h×nh 4. - §Æt mét c©y nÕn ®ang ch¸y dðíi èng A. §Æt vµi mÈu hð¬ng ch¸y ®· t¾t löa nhðng cßn bèc khãi vµo dðíi èng B. A B b) NÕn - PhÇn nµo cña hép cã kh«ng khÝ nãng ? T¹i sao ? PhÇn nµo cña hép cã kh«ng khÝ l¹nh ? a) Hép ®èi lðu4 c) Mét vµi mÈu hð¬ng - Quan s¸t hðíng cña khãi. Khãi bay ra qua èng nµo ? Trong thÝ nghiÖm trªn, kh«ng khÝ ë èng A cã ngän nÕn ®ang ch¸y th× nãng lªn, nhÑ ®i vµ bay lªn cao. Kh«ng khÝ ë èng B kh«ng cã nÕn ch¸y th× l¹nh, kh«ng khÝ l¹nh nÆng h¬n vµ ®i xuèng. 74 Kh«ng khÝ l¹nh B 5 Kh«ng khÝ nãng A Tõ ®ã cho thÊy, kh«ng khÝ chuyÓn ®éng tõ n¬i l¹nh ®Õn n¬i nãng. Kh«ng khÝ chuyÓn ®éng t¹o thµnh giã lµm khãi cña mÈu hð¬ng ®i ra qua èng A. Trong tù nhiªn, dðíi ¸nh s¸ng mÆt trêi, c¸c phÇn kh¸c nhau cña Tr¸i §Êt kh«ng nãng lªn nhð nhau. PhÇn ®Êt liÒn nãng nhanh h¬n phÇn nðíc vµ còng nguéi ®i nhanh h¬n phÇn nðíc. H·y gi¶i thÝch t¹i sao ban ngµy giã tõ biÓn thæi vµo ®Êt liÒn vµ ban ®ªm giã tõ ®Êt liÒn thæi ra biÓn. 6 7 75 Giã nhÑ, giã m¹nh. Phßng chèng b·o N¨m 1805, mét thuyÒn trðëng ngðêi Anh ®· chia søc giã thæi thµnh 13 cÊp ®é, tõ cÊp 0 (trêi lÆng giã) ®Õn cÊp 12 (b·o tè m¹nh nhÊt). Tíi nay, ngðêi ta vÉn ¸p dông c¸ch chia nµy. Nãi vÒ t¸c ®éng cña giã ë cÊp 2, 5, 7 vµ 9 lªn c¸c vËt xung quanh khi nã thæi qua. 1 2 Khi cã giã nhÑ thæi, tiÕt trêi thðêng s¸ng sña. B¹n cã thÓ c¶m thÊy kh«ng khÝ trªn lµn da mÆt b¹n, nghe thÊy tiÕng l¸ r× rµo, nh×n ®ðîc lµn khãi bay. Khi cã giã nµy, m©y bay, c©y nhá ®u ®ða, sãng nðíc trong hå dËp dên. 3 4 Khi giã ë møc gÇn m¹nh, trêi cã thÓ tèi vµ cã b·o. C©y lín ®u ®ða, ngðêi ®i bé ë ngoµi trêi sÏ rÊt khã kh¨n v× ph¶i chèng l¹i søc giã. ! Khi giã qu¸ m¹nh, bÇu trêi ®Çy nh÷ng ®¸m m©y ®en, c©y lín g·y cµnh, nhµ cã thÓ bÞ tèc m¸i. 76 - Nªu t¸c h¹i do b·o g©y ra. - Nªu mét sè c¸ch phßng chèng b·o mµ ®Þa phð¬ng b¹n ®· ¸p dông. 5 6 Nðíc ta thðêng hay cã b·o. C¬n b·o cµng lín, thiÖt h¹i vÒ ngðêi vµ cña cµng nhiÒu. V× vËy, cÇn tÝch cùc phßng chèng b·o b»ng c¸ch theo dâi b¶n tin thêi tiÕt, t×m c¸ch b¶o vÖ nhµ cöa, s¶n xuÊt, ®Ò phßng khan hiÕm thøc ¨n vµ nðíc uèng, ®Ò phßng tai n¹n do b·o g©y ra (nªn c¾t ®iÖn, kh«ng ra kh¬i, ph¶i ®Õn n¬i tró Èn an toµn,...) “GhÐp ch÷ vµo h×nh”. 77 Kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm H×nh nµo thÓ hiÖn bÇu kh«ng khÝ trong s¹ch ? T¹i sao b¹n biÕt ? 1 2 78 3 4 - Nªu nh÷ng nguyªn nh©n lµm kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm. - Nªu t¸c h¹i cña kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm. Khãi, khÝ ®éc, c¸c lo¹i bôi, vi khuÈn,... lµ nh÷ng nguyªn nh©n lµm kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm. Kh«ng khÝ ®ðîc coi lµ trong s¹ch khi nh÷ng thµnh phÇn kÓ trªn cã trong kh«ng khÝ víi mét tØ lÖ thÊp, kh«ng lµm h¹i ®Õn søc khoÎ con ngðêi vµ c¸c sinh vËt kh¸c. 79 """