Sách Giáo Khoa Địa Lí 11

" Sách Giáo Khoa Địa Lí 11 🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Sách Giáo Khoa Địa Lí 11 Ebooks Nhóm Zalo BO GIAO DUG VA OAO TAO DIALI NHA XUX T BAN GIAO DUG VI^T NAM BO GIAO DUG VA DAO TAO LE THONG (Tong Chu bien) NGUYEN THI MINH PHUONG (Chu bien) PHAM VIET HONG - NGUYEN VIET HUNG O NG THI DAN THANH - THAN DUC TUAN - NGUYEN DUG VU DIALI (Tdi ban Idn thA tu) NHA XUAT BAN GIAO DUG VIET NAM Chiu trdch nhiem xudt ban : Chu tich HDQT kiem Tong Giam doc NGO TRAN AI Pho Tong Giam doc kiem Tong bien tap NGUYEN QU^ THAO Bien tap Idn ddu Bien tap tdi ban : Bien tap mi thuat Thiet ke sdch Trinh bay bia V e luge do Sua ban in Che ban : BUI THI BICH NGOC - TRAN NGOC DIEP BUI THI BICH NGOC LUONG QUOC HTEP NGUY£ N THANH LONG TRAN TIEU LAM CU DUC NGHIA - TRINH MINH HUNG BUI THI BICH NGOC CONG TY CO PHAN Ml THUAT VA TRUYEN THONG Ban quyen thuoc Nha xuat ban Giao due Viet Nam - Bp Giao due va Oao tao DjALI 11 Mas6:CH116T1 In 60.000 ban (QD 05GK), kho 17 x 24cm. In tai Cong ty c6 phan in Sach giao khoa tai TP . Ha Noi. So XB: 01-2011/CXB/149-1235/00. In xong va nop lini chieu thang 01 nam 2011. KHAI QUAT NEN KINH TE - XA HOI THE Gl6l C A C NUCI :N THE GI6I Bai 1 Sir Ti/ONG PHAN yi TRINH DO PHAT TRIIN KINH TI - XA HOI COA CAC NH6M Ni/6C. CUOC CACH MANG KHOA HOC VA CONG NGHf Hl|N DAm • • • • • Cck- niitjc rreii the giai ditac xcp vao iihCatg ii/ioni khcic nhaii. vai siftirang phan ro ret ve trinh do plidt trien kinh te- xcl hoi. Ciioc each mgng khoa hoe vd eong nghe hien dgi tde dgiig nignli me den nen kinh te the gi&i, ehiiych dan nen kinh te the giai sang mot giai dogn phdt trien moi. ggi la nen kinh tetri thii'c. I - Sir PHAN CHIA THANH CAC NH6M NI/6C The giai c6 tren 200 quoc gia va vung lanh tho khac nhau ve dac diem tu nhien, dan CU, xa hoi, trinh do phat trien kinh te va dugc xep vao hai nhom nuac : phat trien va dang phat trien. Cac nuac phat trien c6 tong san pham trong nuac binh quan dau nguai (GDP/nguai) cao, dau tu nuac ngoai (FDI) nhieu, chi so phat trien con nguai (HDI) a muc cao. 60' ^ " Aivje ^ THL\ iJlfej PI^^N ADtOLEN ^^ ^ IAN LI6N BANG NGA ANH BfiLARUT ULRAINA • CADACXTAN MONGC6_ m^NHlKl, - ANGI£RI, iini • V, '•"" .AI CAP AR A ( J •, ', TRUNGQUOC "*^ ' THAI BINH LnrONC, r7^^s^0m 'i-(. ;--[ , : ANBO DlfONG '"'r^. MADAGAXCA ""^^^.'.ylMtoAMBicH DUONG GDP/NGUOl 6 CAC Ntt3c vA VUNG LANH TH 6 (USD) | r I Mile cao: tren 8955 i MCrc trung binh di/ai: 725 - 2895 1___ MiJc tning binh tren: 2896 - 8955 \^^ Mile thap: du6i 725 Hinh 1. Phan bo cac nuac va vung lanh tho tren the gidi theo miic GDP binh quan dau ngucri (USD/nguoi - nam 2004) ^NIUGHIN£ Cac nuac dang phat trien thuang c6 GDP/nguai thap, no nuac ngoai nhieu va HDI a muc thap. Trong nhom nuac dang phat trien, mot so nuac va viing lanh tho da trai qua qua trinh cong nghiep hoa va dat dugc trinh do phat trien nhat dinh ve cong nghiep goi chung la cac nuac cong nghiep mai (NICs) nhu : Han Quoc, Xin-ga-po, Dai Loan, Bra-xin, Ac-hen-ti-na,... Difa vao hinh I, nhan xel sif phdn ho cac nuCfc vd vfing lanh tho tren the gidi theo nn'fc GDP Ivnii quan ddu ngifoi (USD/ngu'di). 11-51/ Tl/ONG PHAN VE TRINH Op PHAT TRIEN KINH TE CUA CAC NHOM Nl/GfC XA HOI GDP binh quan dau nguai c6 su chenh lech Ian giiia cac nuac phat trien va cac nuac dang phat trien. BANG 1.1. GDP BINH QUAN DAU NGUdi CUA MO T SO NUC)C TREN THE GlCil - NAM 2004, THEO GIA THUC TE (Don vi : USD) Cac nu6c phat trien Ten nu6c GDP/nguoi Cac nude dang phat trien :t Ten nude GDP/ngudi Dan Mach Thuy Dien Anh Ca-na-da Niu Di-lan 45 008 38 489 35 861 30 714 24 314 An-ba-ni C6-16m-bi-a In-do-ne-xi-a M Do E-ti-6-pi-a The giai : 6393 2372 2150 1193 637 112 Dua vdo ixing I.I, hay nhdn xet su'chenh lech ve GDP hinh quan ddu ngu'di gida cac nu'&c phdt trien vf) cdc mfdc dang phdt trien. BANG 1.2. CO CAU GDP PHAN THEO KHU VUC KINH TE CUA CAC NHOM NUCSC - NAM 2004 (Don vi : %) Nhom nufdc Co cau GDP phan theo lihu vuc kinh te Phat trien Dang phat trien Khu vuc I 2,0 25,0 Khu vuc II 27,0 32,0 Khu vuc III 71,0 43,0 Dira vdo bang 1.2. hdy nhdn .vet ca can GDP phan theo khu vifc kinh te ci'ia cdc nh.v, :;ir'« Tuoi tho trung binh (tuoi) - nam 2005 : - The giai : 67 - Cac nuac phat trien : 76 - Cac nuac dang phat trien : 65. Cac nuac a chau Phi c6 tuoi tho trung binh la 52 (trong do a khu vuc Tay Phi, Dong Phi la 47 - thap nhat the giai). BANG 1.3. CHI SO HDI CUA THE Gl6l VA CAC NHOM NUOC f \ " ^--.^^^ Nam Nhom nUOT"^^ Phat trien Dang phat trien The giai 2000 0,814 0,654 0,722 2002 0,831 0,663 0,729 2003 0,855 0,694 0,741 Di/a vdo hdng 1.3. ket hap vdi thong tin a tren. nhdn xet sif khdc biet ve chi so HDI vd tuoi tho ti'ung binh gida nhom nifo'c phdt trien vd nhom nude dang phdt trien. Ill - CUpC CACH MANG KHOA HOC VA CONG NGHE HIEN DAI Cuoi the ki XX dau the ki XXI, nhan loai tien hanh cuoc each mang khoa hoc va cong nghe hien dai vai dac trung la su xuat hien va phat trien nhanh chong cong nghe cao. Day la cac cong nghe dua vao nhung thanh tuu khoa hoc mai, vai ham lugng tri thuc cao. Bon cong nghe tru cot, c6 tac dong manh me va sau sSc den phat trien kinh te - xa hoi la : cong nghe sinh hoc, cong nghe vat lieu, cong nghe nang lugng, cong nghe thong tin. Cugc each mang khoa hgc va cong nghe hien dai da lam xuat hien nhieu nganh mai, dac biet trong cac linh vuc cong nghiep va dich vu, tao ra nhirng buac chuyen dich ca cau kinh te manh me. 8- Bang Ide'u biet ciia hdn than, em hdy : - .\'eu mot so thdnh tifu do hdii coic^ nghe tru cot tgo ra. — Ke ten mot so ngdnh dich vu cdn den nliieu tri tlu'fc ni du : ketodn. bdo hiem...}. Cugc each mang khoa hgc va cong nghe hien dai tac dgng ngay cang sau sac, lam cho kinh te the giai chuyen dan tu nen kinh te cong nghiep sang mot loai hinli kinh te mai, dua tren tri thuc, ki thuat, cong nghe cao, dugc ggi la nen kinh te tri thirc. Cdu hoi va bai tap 1. Trinh bay nhung diem tuong phan ve trinh do phat trien kinh te - xa hoi cua nhom nuoc phat trien voi nhom nuoc dang phat trien. 2. Neu dac trung va tac dong cua cuoc each mang khoa hoc va cong nghe hien dai den nen kinh te - xa hoi the giai. 3. Dua vao bang so lieu sau : TONG NO NUCiC NGOAl CIJA NHOM NU6c DANG PHAT TRIEN (Don vi : ti USD) Nam 1 Tong ng 1990 1310 1998 2465 2000 2498 2004 2724 Ve bieu do duong bieu hien tong ng nuac ngoai ciia nhom nuoc dang phat trien qua cac nam. Rut ra nhan xet. Bai 2 XU Hl/OfNG TOAN CAU HOA, KHU Vl/C HOA KINH TE Todn cdu hod vd khu vuc hod Id xii hudng td't \cu. dan den si(pint thugc Idn nhau ngdy cdng tdng gida cdc nen kinh te : dong thai, tgo ra uhdng dgng life thiic day su'tdug tru'dug vd phdt trien kinh te the gidi. I - XU HU'CKNG TOAN CAU HOA KINH TE Toan cau hoa la qua trinh lien ket cac quoc gia tren the giai ve nhieu mat, tu kinh te den van hoa, khoa hgc,... Toan cau hoa kinh te c6 tac dgng manh me den mgi mat cua nen kinh te - xa hoi the giai. 1. Toan cau hoa kinh te Toan cau hoa kinh te c6 nhung bieu hien ro net sau : a) Thuang mgi the giai phdt trien mgnh Toe do tang trucmg cua thuang mai luon cao han toe do tang truang cua toan bg nen kinh te the giai. To chuc thuang mai the giai (WTO) vai 150 thanh vien (tinh den thang 1-2007) chi phoi tai 95% hoat dgng thuang mai cua the giai va c6 vai tro to Ian trong viec thiic day tu do hoa thuang mai, lam cho nen kinh te the giai phat trien nang dgng han. b) Ddu tu nuac ngoai tdng nhanh Til nam 1990 den nam 2004 dau tu nuac ngoai da tang tu 1774 ti USD len 8895 ti USD. Trong dau tu nuac ngoai, ITnh vuc dich vu chiem ti trgng ngay cang Ian, trong do noi len hang dau la cac hoat dgng tai chinh, ngan hang, bao hiem,... c) Thi trudng tdi chinh quae tenia rgng Voi hang van ngan hang dugc noi vai nhau qua mang vien thong dien tu, mot mang luod lien ket tai chinh toan cau da va dang rgng ma tren toan the giai. Cac to chuc quoc te nhu Quy tien te quoc te (IMF), Ngan hang The giai (WB) ngay cang CO vai tro quan trgng trong su phat trien kinh te toan cau, ciang nhu trong dai song kinh te - xa hoi cua cac quoc gia. 10 d) Cdc cong ti xuyen quae gia c6 vai trd ngdy cdng Idri Cac cong ti xuyen quoc gia c6 pham vi hoat dgng a nhieu quoc gia khac nhau, nam trong tay nguon cua cai vat chat rat Ian va chi phoi nhieu nganh kinh te quan trgng. 2. He qua cua viec toan cau hoa kinh te Toan cau hoa kinh te da thuc day san xuat phat trien va tang truang kinh te toan cau, day nhanh dau tu, tang cuang su hgp tac quoc te. Tuy nhien, toan cau hoa kinh te ciing c6 nhiJng mat trai cua no, dac biet lam gia tang nhanh chong khoang each giau ngheo. II - XU HU'PNG KH U VLTC HOA KIN H TE 1. Cac to chufc lien ket kinh te khu vUc Do su phat trien khong deu va sue ep canh tranh trong cac khu vuc tren the giai, nhiing quoc gia c6 net tuang dong ve dia li, van hoa, xa hoi hoac c6 chung muc tieu, Igi ich phat trien da lien ket vai nhau thanh cac to chuc lien ket kinh te dac thu. BANG 2. MOT SO TO CHtJt LIEN KET KINH TE KHU VUC .—„ ,— _, 1 Nam Ten to chufc thanh j lap Hiep uac tu do Cac nu6c va viing lanh tho So dan GDP ' thanh vien • (trieu nguoi - (ti USD - (Tinh den nam 2005) i nam 2005) nam 2004) 1 thuang mai Bac Ml (NAFTA) 1994 Hoa Ki, Ca-na-da, Me-hi-c6. Diic, Anh, Phap, Ha Lan, Bi, 435,7 13323,8 , Lien minh * I-ta-li-a, Liic-xam-bua, Ai-len, Dan Mach, Hi Lap, Tay Ban Nha, chau Au (EU) Hiep hoi cac quoc gia Dong Nam A (ASEAN) 1957 1967 Bo Dao Nha, Ao, Phan Lan, Thuy Dien, Sec, Hung-ga-ri, Ba Lan, X16-va-ki-a, Lit-va, Lat-vi-a, X16-ve-ni-a, Et-xto-ni-a, Man-ta, Sip. In-do-ne-xi-a, Ma-lai-xi-a, Phi-lip-pin, Xin-ga-po, Thai Lan, Bru-nay, Viet Nam, Lao, Mi-an-ma, Cam-pu-chia 459,7 555,3 12690,5 799,9 11 Dien dan hgp tac kinh te chau A - Thai Binh Duong (APEC) Thi truang chung Nam MT (MERCOSUR)** "1 1989 Bru-nay, In-do-ne-xi-a, Ma-lai-xi-a, j Phi-lip-pin, Xin-ga-po, Thai Lan, ! Hoa Ki, Ca-na-da, Me-hi-c6, Nhat Ban, Han Quoc, 0-xtray-li-a, Niu Di-lan, Dai Loan, Trung Quoc, Hong Cong (Trung Quoc), Pa-pua Niu Ghi-ne, Chi-le, Pe-ru, ] Lien bang Nga, Viet Nam. 1991 I Bra-xin, Ac-hen-ti-na, U-ru-goay, Pa-ra-goay. * Thang I - 2007, EU ket nap them Bun-ga-ri va Ru-ma-ni. ** Thang 6 - 2006, MERCOSUR ket nap them Ve-ne-xu-e-la. Dua vao hang 2. so sanli so dan vu GDP cuu cue to cinic lien ket kinh te khu vifc. Riit ra nhdn .vet. 2. He qua cua khu vUc hoa kinh te Cac to chuc lien ket kinh te khu vuc vua hgp tac, vua canh tranh vai nhau da tao nen dgng luc thiic day su tang truang va phat trien kinh te, tang cuang tu do hoa thuang mai, dau tu dich vu trong pham vi khu vuc ciing nhu giiia cac khu vuc vai nhau, gop phan bao ve Igi ich kinh te ciia cac nuac thanh vien. Dong thai, cung thiic day qua trinh ma cua thi truang cac quoc gia, tao lap nhCrng thi truang khu vuc rgng lan, tang cuang qua trinh toan cau hoa kinh te the giai. Tuy nhien, XU huang khu vuc hoa ciing dat ra khong it van de doi hoi cac quoc gia phai quan tam giai quyet, nhu tu chu ve kinh te, quyen luc quoc gia,... Cdu hoi vd bdi tap 1. Trinh bay cac bieu hien chu yeu ciia toan cau hoa kinh te. Xu huong toan cau hoa kinh te dan den nhirng he qua gi ? 2. Cac to chirc lien ket kinh te khu vuc dugc hinh thanh dua tren nhirng ca so nao ? 3. Xac dinh cac nuoc thanh vien cua cac to chirc EU, ASEAN, NAFTA, MERCOSUR tren ban do "Cac nuac tren the giai". 12 Bai 3 M6T S6 VAN O^ MANG TfNH TOAN CAU Citng vdi viec bdo ve hod hinh, nhdn logi hien nay dangphdi doi mat vdi nhieu thdch thuc mang tinh todn cdu idiu : bung no ddn so, gid hod ddn so. d nhiem mdi truang,... gciy ra nhung hgu qud nghiem trgng. I - DAN SO 1. Bung no dan so Dan so the giai tang nhanh, nhat la a nira sau cua the ki XX. Nam 2005, so dan the giai la 6477 trieu nguoi. Su biing no dan so hien nay tren the giai dien ra chu yeu a cac nuac dang phat trien. Cac nuac nay chiem khoang 80% dan so va 95% so dan gia tang hSng nam ciia the giai. BANG 3.1. TI SUAT GIA TANG DAN SO Tl/NHIEN TRUNG BINH NAM (Don vi : %) ^\^^Giai doan Nhom nude \ . Phat trien Dang phat trien The giai 1960 -1965 1,2 2,3 1,9 1975 -1980 0,8 1,9 1,6 1985 - 1990 0,6 1,9 1,6 1 1995-2000 2001-2005 0,2 0,1 1,7 : 1,5 1,4 1,2 - Dua vdo bdng 3.1, so sdnh ti sud't gia tdng ddn so tu nhien cua nhom lufdc dang phdt trien vdi nhom nude phdt trien vd todn the gidi. - Ddn so tdng nhanh ddn tdi nhung hgu qud gi ve nigi kinh te - xd hoi ? 2. Gia hoa dan so Dan so the giai dang c6 xu huang gia di. Trong ca cau theo do tuoi, ti le nguai dual 15 tuoi ngay cang thap, ti le nguai tren 65 tuoi ngay cang cao va tuoi thg ciia dan so the giai ngay cang tang. 13 BANG 3.2. CO CAu DAN SO THEO NHOM TUOI, GIAI DOAN 2000 - 2005 (Dom vi : %) """^, Nhom tuoi Nhom nude "~--^ Dang phat trien Phat trien 0-1 4 32 17 15-64 63 68 65 trd len 5 15 -Dud vdo hdng 3.2. so sdidi ca cent ddn so theo nhom tuoi cua nhom nitdc phdt trien vdi tdidm m(dc dang phdt trien. -Dan so gid ddn tdi nhffng hgu qud gi ve mat kiidi te -.\dhoi ? II - MOI TRU'OfNG 1. Bien doi khi hau toan cau va suy giam tang odon Lugng CO2 tang dang ke trong khi quyen gay ra hieu ling nha kinh, lam cho nhiet do Trai Dat tang len. Uac tinh trong vong 100 nam tra lai day, Trai Dat nong len 0,6°C. Du bao vao nam 2100, nhiet do Trai Dat se tang them tir 1,4°C den 5,8°C. Hoat dgng cong nghiep va sinh hoat, dac biet a cac nuac phat trien da dua vao khi quyen mot lugng lan khi thai gay ra mua axit a nhieu nai tren Trai Dat. Dong thai, khi thai CFC^ da lam tang odon mong dan va 16 thiing tang odon ngay cang rgng ra. Hdy trinh hdy cdc hgu qud do nhiet do Trdi Dd't tdng len vd tdng odon bi thung doi vdi doi song tren Trdi Ddt. 2. O nhiem nguon nUdc ngot, bien va dai difcrng Chat thai cong nghiep va chat thai sinh hoat chua dugc xu- li dua true tiep vao cac song, ho da lam 6 nhiem nghiem trgng nguon nuac a nhieu nai tren the giai. Theo Lien hgp quoc, c6 khoang 1,3 ti nguai tren toan cau, trong do han 1 ti nguai a cac nuac dang phat trien bi thieu nuac sach. Viec dua cac chat thai chua dugc xir li vao song ngoi va bien, cung cac su c6 dam tau, rira tau, tran dau xay ra a nhieu nai dang lam moi truang bien va dai duong chiu nhieu ton that Ion. 14 Hinh 3. O nhiem dau tren bien Y kieii cho rdng "Bdo ve mdi trUdng Id van de song cdn ciia nhdn logi" cd dung khong ? Tgi sao ? 3. Suy giam da dang sinh vat Viec khai thac thien nhien qua miic ciia con nguai lam cho nhieu loai sinh vat bi tuyet chung hoac dimg truac nguy ca tuyet chung. Hau qua la lam mat di nhieu loai sinh vat, cac gen di truyen, nguon thuc pham, nguon thuoc chiia benh, nguon nguyen lieu ciia nhieu nganh san xuat,... Diai vdo hieu biet cua bdn thdn. hdy neu mot so lodi dgng vat a nudc ta hien dang cd nguy ca tuyet chung, hoac cdn Igi rat it. lll-MpTSdVANOEKHAC Trong nhiing thap nien cuoi cua the ki XX va nhirng nam dau cua the ki XXI, xung dot sac tgc, xung dot ton giao va nan khung bo tra thanh moi de doa true tiep tai on dinh, hoa binh cua the giai. Nan khung bo ngay nay xuat hien a nhieu nai tren the giod, vai rat nhieu each thuc khac nhau (sat hai thii ITnh chinh tri, bat coc con tin, huan luyen va sii dung nguai lam thue vao hoat dgng khung bo,...). Dieu cue ki nguy hiem la cac phan tir khimg bo da sir dung cac thanh tuu ciia khoa hgc, cong nghe de thuc hien hoat dgng khiing bo (tain cong bang vu khi sinh hoa hgc, chat no, pha hoai mang vi tinh,...). 15 Ben canh khung bo, hoat dgng kinh te ngam (buon lau vii khi, rira tien,...), tgi pham lien quan den san xuat, van chuyen, buon ban ma tuy,... ciing la nhirng moi de doa doi vai hoa binh va on dinh tren the giai. De giai quyet cac van de tren, can phai c6 su hgp tac tich cue giiia cac quoc gia va toan the cong dong quoc te. Cdu hoi vd bdi tap 1. Chimg minh ring tren the giai, su bimg no dan so dien ra chu yeu a nhom nuac dang phat trien, sir gia hoa dan so dien ra chu yeu a nhom nuac phat trien. 2. Giai thich cau noi : Trong bao ve moi truang, can phai "tu duy toan cau, hanh dong dia phuang". 3. Hay lap bang trinh bay ve mot so van de moi truang toan cau theo ggi y sau : Van de moi trirong Bien doi khi hau 0 nhiem nguon nuac nggt Suy giam da dang sinh vat 16 Nguyen nhan Hau qua Giai phap Bai A THlTC HANH TIM HIEU NHQN G CO HOI VA THACH THCTC CUA TOAN CAU HOA 001 Vdl CAC N\J6C DANG PHAT TRIEN 1. NhCrng co hoi va thach thufc cua toan cau hoa doi vdi cac nifdc dang phat trien Hgc sinh tu dgc nhirng thong tin dual day ; sau do, thao luan nhom de lam ro CO hoi va thach thiic ciia toan cau hoa doi vai cac nuac dang phat trien. 1. Tu do hoa thuang mai ma rgng, hang rao thue quan giCra cac nuac bj bai bo hoac giam xuong, hang hoa c6 dieu kien luu thong rgng rai. 2. Khoa hgc va cong nghe da c6 tac dgng sau sac den mgi mat ciia dai song kinh te the giai. Muon c6 sire canh tranh kinh te manh, phai lam chii dugc cac nganh kinh te mui nhgn nhu dien tir - tin hgc, nang lugng nguyen tir, hoa dau, cong nghe hang khong vu try, cong nghe sinh hgc,... 3. Cac sieu cuang kinh te tim each ap dat loi song va nen van hoa ciia minh doi vai cac nuac khac. Cac gia tri dao due eiia nhan loai dugc xay dung hang chuc the ki nay dang c6 nguy ea bi xoi mon. 4. Toan cau hoa gay ap luc nang n& doi vai tu nhien, lam cho moi truang suy thoai tren pham vi toan cau va trong m6i quoc gia. Trong qua trinh doi mai eong nghe, cae nuac phat trien da chuyen cae eong nghe I6i thai, gay 6 nhi^m sang cae nuac dang phat trien. 5. Trong bdi canh toan cau hoa, cac quoc gia tren the giai c6 the nhanh chong don dau dugc cong nghe hien dai, ap dung ngay vao qua trinh phat trien kinh te - xa hoi. 2.0IA Li n-A 17 6. Toan cau hoa tao dieu kien chuyen giao nhirng thanh tuu mai ve khoa hoc va eong nghe, ve to chuc va quan li, vg san xuat va kinh doanh tai tat ca eae nude. 7. Toan cau hoa tao ea hoi de cae nuac thue hien ehii truang da phuang hoa quan he quoc te, chii dgng khai thac cae thanh tuu khoa hoc va cong nghe tien tien eiia eae nuae khae. 2. Trinh bay bao cao Trinh bay cac ket qua thao luan nhom thanh bao cao c6 chu de : "Nhirng ca hoi va thach thuc cua toan cau hoa doi vai cac nuac dang phat trien". (Luu y ; - Trong bao cao nen c6 vi du minh hoa. - Bao cao ngan ggn, khoang tir 15 den 20 dong). 2.0IAU n-B Bai 5 MOT Sd VAN Oi CUA CHAU LUC VA KHU Vl/C Tietl. MO T SO VAN DE CUA CHA U PHI Thai cd dgi, chau Phi da tdng cd nen van minh song Nin ruc ra. do ngu'di Ai Cap xay dung. Han 4 the' ki bi thuc ddn chau Au thong tri (the ki X VI -X X), chau Phi bi cird]? bdc cd ve con ngudi vd tdi nguyen thien nhien. Su thong tri Iciu dai ciia chu nghJa thuc ddn da kirn ham cdc nuac chdu Phi trong ngheo nan, Igc hgu. I - MOT sd VAN D£ v£ TI/NHI£N Xich dao DUONG cAc CANH QUAN CHINH I I Rimg xi'ch dao v4 nhiet Sd\ im I I Rimg can nhidt (56i kh6 I I Xa van vS xa van - rimg I I Hoang mac v^ ban hoang mac cAc KHOANG SAN CHINH I D^u m6 a Cr6m O Chi, kern Q Khfti/nhien _ Dong O V^ng DD Uranium El BSxit 0 Ph6t phSt • sat H Niken 9 Kimcirong hri Mangan <^ C6ban 9 i E] ®,MAPUT 0 Keptaob,^ ^ .---^ DUONG Hinh 5.1. Cac canh quan va khoang san chinh a chau Phi 19 Dua vdo hinh 5. J vd hieu biet ciia hdn thdn, cho biet dgc diem khi hgu, canh quan cua chdu Phi. Phan lan lanh tho chau Phi c6 khi hau kho nong vai canh quan hoang mac, ban hoang mac va xa van. Day la nhirng kho khan Ion doi vai su phat trien kinh te - xa hoi ciia nhieu nuac chau Phi. i*»»^ - Hinh 5.2. Hoang mac Xa-ha-ra Khoang san va rimg la nhirng tai nguyen dang hi khai thac manh. Rimg bi khai pha qua mire de lay go, chat dot va ma rgng dien tich canh tac lam cho dat dai ciia nhieu khu vuc bi hoang hoa, nhat la ven cac hoang mac, ban hoang mac. Viec khai thac khoang san nham mang lai Igi nhuan cao cho nhieu cong ti tu ban nuac ngoai da lam cho nguon tai nguyen nay bi can kiet va moi truang bi tan pha. Khai thac, sir dung hgp li tai nguyen thien nhien va ap dung cac bien phap thuy Igi de han che su kho han la nhiing giai phap cap bach doi vai da so quoc gia chau Phi. II - MOT SO VAN OE VE DAN CU" VA XA HOI Dua vdo bdng 5.1, so sdnh vd nhdn .vet ve cdc chi so ddn so cua chdu Phi so vdi nhom mi'dc phdt trien, nhdni nude dang phdt trien vd the gidi. 20 BANG 5.1. MOT SO CHI SO VE DAN SO - NAM 2005 Chdu luc - Nhdm nuik Chau Phi Nhom nuac dang phat trien Nhom nuac phat trien The giai Ti sui(t sinh thd (X.) 38 24 11 21 Ti su^t tur thd (X.) 15 8 10 9 Ti su^t gia tdng ddn s6 tu nhi^n (%) 2,3 1,6 0,1 1,2 Tu6i tho trung binh (tudi) 52 65 76 67 Do CO ti suat gia tang dan so tu nhien cao nen dan so chau Phi tang rat nhanh. Tuoi thg trung binh ciia nguai dan chau Phi thap. Chau Phi chi chiem gan 14% dan so the giai nhung tap trung han 2/3 tong so nguai nhiem HIV tren toan the giai. Cac cugc xung dot tai Ba Bien Nga (Cot Di-voa), Cong-go, Xu-dang, X6-ma-li,... da cuop di sinh mang cua hang trieu nguai. Trinh do dan tri thap, nhieu hii tuc chua dugc xoa bo, xung dot sac tgc, doi ngheo, benh tat da va dang de doa cugc song cua hang tram trieu nguai chau Phi, la nhiing thach thirc Ion doi vai chau luc nay. Chi s6 HDI cua ch&u Phi* \k th^ gi<» - n&m 2003 Dat tren 0,7 : 3 quoc gia (An-gie-ri, Tuy-ni-di, Cap Ve) Tir 0,5 den 0,7 : 13 quoc gia (Ai Cap, Nam Phi, Ga-na,...) Dual 0,5 : 28 quoc gia (Bu-run-di, Ma-la-uy, Cot Di-voa,...) The giai : 0,741. Cac nuac ngheo a chau Phi dang nhan dugc su giiip da cua nhieu to chirc ve y te, giao due, luang thuc tren the giai thong qua cac du an chong doi ngheo, benh tat. Nhieu quoc gia, trong do c6 Viet Nam da giri chuyen gia sang giang day va tu van ki thuat cho mot so nuac chau Phi. * Chi tinh cac nuac c6 so Heu thong ke 21 Ill - MOT so VAN DE VE KINH TE Mac du CO nguon tai nguyen kha phong phii, song da so cac nuac chau Phi la nhirng nuac ngheo, kinh te kem phat trien (chau Phi chi dong gop 1,9% GDP toan cau - nam 2004). Do la hau qua su thong tri nhieu the ki qua ciia chu nghia thuc dan. Mat khac, cac cugc xung dot sac tgc, su yeu kem trong quan li dat nuac ciia nhieu quoc gia chau Phi non tre, trinh do dan tri thap,... cung han che nhieu den su phat trien ciia chau luc nay. BANG 5.2. TOC D O TANG TRUdNG GDP CIJA MOT SO NLTCiC (TINH THEO GIA SO SANH) (Don vi: %) """^-^.^^^^ Nam Quoc gia ^^"--^^^^ An-gie-ri Nam Phi Ga-na Cong-go The giai 1985 2,5 -1,2 5,1 2,6 3,7 1990 3,2 -0,3 3,3 3,0 2,9 1995 4,0 3,1 4,5 0,7 2,8 2000 2,4 3,5 3,7 8,2 4,0 2004 5,2 3,7 5,2 4,0 4,1 Dua vdo bdng 5.2. nhdn .xet toe do tdng GDP ciia mot so nude a chdu Phi so vdi the gidi. Nen kinh te cua chau Phi hien dang phat trien theo chieu huang tich cue, toe do tang truang GDP tuong doi cao trong thap nien vira qua. 22 Cdu hoi va bdi tap 1. Cac nuac chau Phi can c6 giai phap gi de kh5c phuc kho khan trong qua trinh khai thac, bao ve Ur nhien ? 2. Dua vao bang duai day, nhan xet ve sir thay doi ti le dan so chau Phi so vai cac chau luc khac. TI LE DAN SO CAC CHAU LIJC TREN THE GlCil QUA MOT SO NAM (Don vi : %) ^""^-..^^ Nam Cac chau"-^^^^ Chau Phi Chau Ml Trong do MT La tinh Chau A Chau Au Chau Dai Duong The giai 1985 11,5 13,4 8,6 60,0 14,6 0,5 100,0 2000 12,9 14,0 8,6 60,6 12,0 0,5 100,0 2005 13,8 13,7 8,6 60,6 11,4 0,5 100,0 3. Hay phan tich tac dong cua nhirng van de dan cu va xa hoi chau Phi tai su phat trien kinh te ciia chau luc nay. 23 Bdi la^iwa MOT S6 VAN Di COA CHAU LUC VA KHU vi/c (tiep theo) Tiet 2. MOT SO VAN OE CUA Ml LA TINH Mac du dd tuyen bo dgc lap tdtren 200 nam nay, song nen kinh teciia hau het cdc nudc Mi La tinh vdn dangphu thugc vdo nudc ngodi; doi song cua ngudi ddn lao dgng it dugc cai thien, chenh lech giau ngheo giffa cdc nhdm ddn cU rat Idn. I - MOT SO VAN DE VE TI/ NHIEN, DAN CU" VA XA HOI Hinh 5.3. Cac canh quan va khoang san chinh a MT La tinh 24 -Dua vdo hinh 5.3, cho biet : MI La tinh cd nhiing cdnh quan vd tai nguyen khoang san gi '.' MT La tinh c6 nhieu tai nguyen khoang san, chu yeu la quang kim loai mau, kim loai quy va nhien lieu. Tai nguyen dat, khi hau thuan Igi cho phat trien rimg, chan nuoi dai gia sue, trong cay cong nghiep va cay an qua nhiet dai. Tuy nhien viec khai thac cac nguon tai nguyen giau c6 tren chua mang lai nhieu Igi ich cho dai bg phan dan cu Mi La tinh. BANG 5.3. TI TRONG THU NHAP CIJA CAC NHOM DAN CU TRONG GDP CUA MOT SO NUdC - NAM 2000 Quoc gia Chi-le Ha-mai-ca Me-hi-c6 Pa-na-ma GDP theo gia thuc te (ti USD) 75,5 8,0 581,3 11,6 Ti trong GDP ciia 10% dan cu ngheo nhat 1,2 2,7 1,0 0,7 Ti trong GDP cua 10% dan cu giau nhat 47,0 30,3 43,1 43,3 Dua vdo bang 5.3, nhdn xet ti trgng thu nhdp ciia cdc nhdm ddn cu d mot so nudc Mi La tinh. 6 hau het cac nuac MT La tinh, dan cu con ngheo doi, thu nhap giiia nguai giau va nguai ngheo c6 su chenh lech rat lan. Cho tai dau the ki XXI, so dan song duai mire ngheo kho ciia MT La tinh con kha dong, dao dgng tir 37% den 62%). Cac cugc cai each rugng dat khong triet de da tao dieu kien cho cac chii trang trai chiem giir phan lan dat canh tac. Dan ngheo khong c6 rugng keo ra thanh pho tim viec lam, dan den hien tugng do thi hoa tu phat. Dan cu do thi ciia MT La tinh chiem tai 75% dan so va 1/3 trong so do song trong dieu kien kho khan. Tinh trang tren da anh huang Ion den viec giai quyet cac van de xa hoi va tac dgng tieu cue den su phat trien kinh te ciia cac quoc gia MT La tinh. 25 II - MOT SO VAN DE VE KINH TE % 6 - 5 - 4 - 3 - 2 - i , 2.3 • 1 M 2,9 6,0 1 - n 1985 1 1 1 0,5 1990 0,4 n 1 1 1 1 1 1 1995 200( 0,5 2002 NSm 2004 Hinh 5.4. Toe dp tang GDP cua Mi La tinh Dua vdo hinh 5.4 hdy nhdn .vet toe do tdng GDP ciia MT La tinh trong giai dogn 19S5 -2004. Da so cac nuac MT La tinh c6 toe do phat trien kinh te khong deu. Tinh hinh chinh tri khong on dinh da tac dgng manh tai su phat trien kinh te va cac nha dau tu, khien cho dau tu tir nuac ngoai vao khu vuc nay giam manh. Cuoi thap nien 90, nguon FDI vao MT La tinh dat 70 - 80 ti USD/nam, den nam 2003 giam xuong con 31 ti USD, nam 2004 tang len dugc 40 ti USD. Tren 50% nguon dau tu la tu Hoa Ki va Tay Ban Nha. BANG 5.4. GDP VA NO NUOC NGOAl CUA MOT SO QUOC GL\ MI LA TINH - NAM 2004 (Don vi : ti USD) Quoc gia Ac-hen-ti-na Bra-xin Chi-le E-cu-a-do Ha-mai-ca GDP 151,5 605,0 94,1 30,3 8,0 Tong so no 158,0 220,0 44,6 16,8 6,0 Quoc gia Me-hi-c6 Pa-na-ma Pa-ra-goay Pe-ru Ve-ne-xu-e-la GDP 676,5 13,8 7,1 68,6 109,3 Tong so no 149,9 8,8 3,2 29,8 33,3 Dua vdo bdng 5.4, cho biet deii ndm 2004. nhil'iig quae gia ndo d MT La tinh cd ti le ng nudc ngodi cao (so vdi GDP). 26 Gianh dugc dgc lap som song cac nuac MT La tinh da duy tri ca cau xa hoi phong kien trong thai gian dai, cac the luc bao thii cua Thien chua giao tiep tuc can tra su phat trien xa hoi. Do chua xay dung dugc duong loi phat trien kinh te - xa hoi dgc lap, tu chii, nen cac nuac MT La tinh phat trien kinh te cham, thieu on djnh, phu thugc vao tu ban nuac ngoai, nhat la Hoa Ki. Nhiimg nam gan day, nhieu quoc gia MT La tinh da tap trung ciing c6 bg may nha nuac, phat trien giao due, cai each kinh te, quoc hiiu hoa mot so nganh kinh te, thuc hien cong nghiep hoa dat nuac, tang cuang va ma rgng buon ban vai nuac ngoai nen tinh hinh kinh te timg buac dugc cai thien. Bieu hien ro nhat la xuat khau tang nhanh, khoang 10%) nam 2003 va 21% nam 2004. Nhieu nuac da khong che dugc lam phat. Tuy nhien, qua trinh cai each kinh te dang gap phai sir phan ling ciia cac the luc bi mat quyen Igi tir nguon tai nguyen giau c6 a cac quoc gia MT La tinh nay. Cdu hoi vd bdi tap 1. Vi sao cac nuac MT La tinh c6 dieu kien tu nhien thuan Igi de phat trien kinh te nhung ti le nguai ngheo a khu vuc nay van cao ? 2. Dua vao hinh 5.4, lap bang va nhan xet toe do tang GDP cua MT La tinh trong giai doan 1985-2004. 3. Nhiing nguyen nhan nao lam cho kinh te cac nuac MT La tinh phat trien khong on dinh ? 27 Bai 5 M O T S 6 VA N Di COA CHA U LUC V A KH U Vl/C (tiep theo) Tiet 3. MOT SO VAN OE CUA KHU VUC TAY NAM A VA KHU VUC TRUNG A Vi tri dia li mang tinh chien licac, nguon tdi nguyen ddu md giau cd, sif ton tgi cdc van de ddn tgc mang tinh lich su, cdc ton gida vdi nhung tin ngudng khdc biet vd cdc phdn tucuc doan trong cdc ton giao, sucan thiep vu len Ciia cdc the'luc ben ngodi... dang Id nhung nguyen nhdn chinh gay nen sU tranh chap, xung dot keo ddi tgi khu vifc Tdy Nam A vd khu vuc Trung A . I - DAC DI^M CUA KHU Vl/C TAY NAM A VA KHU virc TRUNG A 1. T3y Nam A Hinh 5.5. Khu vuc Tay Nam A 28 Hdy xdc dinh tren bdn dd (hoac At Idt Dia li the gidi) vi tri cdc quae gia ciia khu vifc Tdy Nam A. Tay Nam A c6 dien tich khoang 7 trieu km^, so dan han 313 trieu nguai (nam 2005), tai nguyen chu yeu la dau mo, khi tir nhien..., tap trung nhieu nhat a viing vinh Pec-xich. Tir thai c6 dai, a Tay Nam A da xuat hien nhieu quoc gia c6 nen van minh rue ra. Day ciang la nai ra dai cua nhieu ton giao c6 anh huang lan tren the giai. Ngay nay phan Ion dan cu trong khu vuc theo dao Hoi, mot phan nho theo cac ton giao khac. Dao Hoi la ton giao c6 anh huang sau, rgng trong khu vuc, nhung hien nay bi chia re bai nhieu giao phai khac nhau. Nhirng phan tir cue doan ciia cac ton giao, giao phai dang gop phan gay ra su mat on dinh trong khu vuc. Hinh 5.6. Vuon treo Ba-bi-lon (tranh ve) 29 2. Trung A Hinh 5.7. Khu vuc Trung A Quan sdt hinh 5.7. hdy cho biet Trung A cd nhiing quoc gia ndo .' Vi tri dia li vd Idnh thd ciia khu vuc cd dgc diem gi ? Trung A c6 dien tich khoang 5,6 trieu km^, la khu vuc giau tai nguyen thien nhien : dau mo, khi tu nhien va than da (c6 a hau het cac nuac), tiem nang thuy dien (Cu-ra-gu-xtan, Tat-gi-ki-xtan), sat (Ca-dac-xtan), dong (Mong Co), ngoai ra Trung A con CO vang, kim loai hiem, urani-um, muoi mo,... Khi hau ciia Trung A kho han, neu giai quyet dugc van de nuac tuai thi c6 the phat trien trong bong va mot so cay cong nghiep khac. Cac thao nguyen thuan Igi cho viec chan tha gia sue. Ve xa hoi, Trung A la khu vuc da dan tgc, c6 mat do dan so thap, ti le dan theo dao Hoi cao (trir Mong Co). Trung A timg c6 "Con duong to lua" di qua, nen dugc tiep thu nhieu gia tri van hoa ciia ca phuong Dong va phuang Tay. 30 II - MOT S6 VAN Dt COA KHU Vl/C TAY NAM A VA KHU Vl/C TRUNG A 1. Vai trd cung c^p dau m6 Tay Nam A va Trung A deu c6 trii lugng dau mo lan, chi rieng Tay Nam A da chiem tren 50%o trix lugng the giai. Cac quoc gia trong khu vuc c6 trir lugng dau Ion tren the giai la A-rap Xe-iit (khoang 263 ti thiing), I-ran (khoang 131 ti thimg), I-ric (khoang 115 ti thiing), Co-oet (khoang 94 ti thiing), Cac Tieu vuong quoc A-rap Thong nhat (khoang 92 ti thung - nam 2003). Nghin thung/ngay 25000- «5 , S 20000 - 15000 - 10000 - 5000- r BONGA BONG TRUNG A NAM A iLfOng dau th6 khai thac TAY DONGA U TAYA U BA C Mi NAM A H Lirgng dau thd ti^u dung Hinh 5.8. Bieu do lugng dau tho khai thac va tieu diing a mot so khu vuc ciia the giai, nam 2003 (nghin thiing'/ ngay) - Difa vdo hinh 5.8, hdy tinh lugng ddu thd chenh lech giila khai thdc vd tieu diing cua tdng khu vuc. - Nhdn .vet ve khd ndng cung cap ddu md cho the gidi ciia khu vuc Tdy Nam A . Trong dieu kien thieu hut cac nguon nang lugng tren quy mo toan cau hien nay, Tay Nam A va gan day la ca Trung A da tro thanh noi canh tranh anh huang cua nhieu cuang quoc. Nhieu to chuc ton giao, chinh tri cue doan tang cuang hoat dgng, gay nen tinh trang mat on dinh, ma nguyen nhan sau xa la nguon dau mo va vi tri dia - chinh tri quan trgng cua khu vuc. * 1 thiing" 138 kg. 31 2. Xung dot s^c toe, xung dot ton giao va nan khung bo Trong lich sir khu vuc da dien ra su xung dot dai d5ng giira nguai A-rap va nguoi Do Thai, dien hinh la nhii"ng cugc xung dot giiia Lxraen voi Pa-le-xtin trong nira the ki qua. Nhdn xet ve hgu qud cua cdc cugc chien tranh, xung dot trong khu vifc Tdy Nam A ddi vdi sif phdt trien kinh te -xd hoi vd mdi trudng. Hinh 5.9. Nan nhan cua xung dot bao lire o Tay Nam A Tinh chat gay gat trong cac cugc daiu tranh gianh dat dai, nguon nuac va cac tai nguyen khac a khu vuc Tay Nam A da tra nen quyet liet han khi c6 su tham gia cua cac to chirc chinh tri, ton giao cue doan. Su can thiep cua cac the luc ben ngoai va nhiing luc lugng khiing bo da lam mat on dinh khu vuc Trung A va khu vuc Tay Nam A, lam cho tinh trang doi ngheo ngay cang tang. - Cdc vdn de ciia khu vifc Tdy Nam A vd khu vifc Trung A nen dugc bdt ddu giai qiiyei tU ddu ? \ i sao '! 32 Cdu hoi vd bdi tap 1. Tim trong bang sau, cac quoc gia IOTI nhat, nho nhat (ve dien tich, dan so) a timg khu vuc va xac dinh vi tri dia li, lanh tho cua chung tren ban do (hoac At lat Dia li the giai). DIEN TICH, DAN SO CAC QUOC GIA 6 KHU VUC TAY NAM A vA KHU VUC TRUNG A - NA M 2005 STT ' Dien Ten nudrc tich ; (km2) Dan so (tri$u nguai) STT Ten niidfc Dien tich (km2) Dan s6' (trieu nguai) Khu vuc Tay Nam A 7009101 313,3 14 Li- bang 10399 3,8 1 2 3 4 5 6 Ac-me-ni-a A-dec-bai-gian A-rap Xe-ut Ap-ga-ni-xtan Cac Tieu vuong quoc A-rap Thong nhat Ba-ranh 29801 86599 2149690 652089 83600 689 3,0 8,4 24,6 29,9 4,6 0,7 15 16 17 18 19 20 0-man Lanh tho Pa-le-xtin Sip Tho Nhi Ki Xi-ri Y-e-men 212460 6260 9249 774819 185180 527969 2,4 3,8 1,0 72,9 18,4 20,7 7 Ca-ta 11000 0,8 Khu vuc Trung A 5560900 61,3 8 9 10 11 12 C6-oet Gru-di-a Gio6c-da-ni 1-ran I-rac 17819 69699 89210 1633189 438321 2,6 4,5 5,8 69,5 28,8 1 2 3 4 5 Ca-dac-xtan Cu-ra-gu-xtan Mong Co Tat-gi-ki-xtan Tu6c-me-ni-xtan 2717301 198500 1566499 143100 488101 15,1 5,2 2,6 6,8 5,2 13 I-xra-en 21059 7,1 6 U-do-be-ki-xtan 447399 26,4 2. Quan he giiia 1-xra-en va Pa-le-xtin c6 anh huang nhu the nao tdi sir phat trien kinh te - xa hoi cua ca hai quoc gia ? De ciing phat trien, hai nuac can phai lam gi ? 3.0IAU II-A 33 l.OIA LI 1 1-1 DIA LI KHU Vl/C i VA QUOC GIA Ba , .r- - '.fijif-'i-' • i 6 HOP CHUNG QUOC HOA KI Dien tich : 9629 nghin km-^ Dan so : 296,5 trieu nguoi (nam 2005) Thu do : Oa-sin-tcm Hoa Ki Id quoc gia rgng Idn d trung tdm Bdc Mi, cd nguon tdi nguyen thien nhien phong phu. Ddn cu dugc hinh thdnh chii yeu do qud trinh nhdji cw. Nen kinh teciia Hoa Ki phdt trien mgnh nhd't the gid/i. Tietl. TU" NHIEN VA DAN ca I - LANH THO VA V! TRI OjA LI 1. Lanh tho Lanh tho Hoa Ki gom phan rgng Ion a trung tam Bac MT, ban dao A-la-xca va quan dao Ha-oai. Phan dat a trung tam Bac MT c6 dien tich hem 8 trieu km^ vai chieu tir dong sang tay khoang 4500 km va chieu tir bac xuong nam khoang 2500 km. Day la khu vuc rgng lan nen thien nhien c6 su thay doi ro ret tir ven bien vao noi dia, tir phia nam len phia bac. Hinh dang lanh tho can doi la mot thuan Igi cho phan bo san xuat va phat trien giao thong. 2. Vjtridjali Ve CO ban, vi tri dia li cua Hoa Ki c6 mot so dac diem chinh : - Nam a ban cau Tay. - Nam giira hai dai duong Ion : Dai Tay Duong va Thai Binh Duong. - Tiep giap Ca-na-da va khu vuc MT La tinh. Hdy cho biet vi tri dia li cua Hoa Ki cd thuan lai gi cho phdt trien kinh te'. 36 Hinh 6.1. Dja hinh va khoang san Hoa Ki il - Di£u KI£N Tir NHI£N Lanh tho Hoa Ki c6 su phan hoa da dang. 1. Phin lanh tho Hoa Ki n^m d Ining tam B^ MI phan hoa th^nh 3 vung tiT nhien - Vung phia Tay Viing phia Tay con ggi la vimg Co6c-di-e, bao gom cac day niii tre cao trung binh tren 2000m, chay song song theo huong bac - nam, xen giira la cac bon dia va cao nguyen c6 khi hau hoang mac va ban hoang mac. Day la noi tap trung nhieu kim loai mau nhu : vang, dong, chi. Tai nguyen nang lugng ciing het sire phong phu. Dien tich rimg tuong doi Ion, phan bo chii yeu o cac suon nui huang ra Thai Binh Duong. Ven Thai Binh Duong c6 cac dong bang nho, dat tot, khi hau can nhiet doi va on doi hai duong. - Viing phia Dong Gom day nui gia A-pa-lat va cac dong bang ven Dai Tay Duong. Day A-pa-lat cao trung binh khoang 1000m - 1500m, suon thoai, voi nhieu thung liang rgng cat ngang, giao thong tien Igi. Khoang san chii yeu la than da, 37 Hinh 6.2. Viing nui Co6c-di-e quang sat voi trir lugng rat Ion, n^m 16 thien, de khai thac. Nguon thuy nang phong phu. Khi hau on doi, c6 lugng mua tuong doi Ion. Cac dong bang phu sa ven Dai Tay Duong c6 dien tich tuong doi Ion, dat phi nhieu, khi hau mang tinh chat on doi hai duong va can nhiet doi, thuan Igi cho trong nhieu loai cay luong thuc, cay an qua... - Vimg Trung tam Vimg nay gom cac bang nam giua day A-pa-lat va day R6c-ki. Phan phia tay va phia bac c6 dia hinh go doi thap, nhieu dong co rgng thuan Igi cho phat trien chan nuoi. Phan phia nam la dong bang phii sa man mo va rgng Ion do he thong song Mi-xi-xi-pi boi d^p, rat thuan Igi cho trong trgt. Khoang san c6 nhieu loai vai trii lugng Ion nhu : than da va quang sat o phia b^c, dau mo, khi tu nhien o bang Tech-dat va ven vinh Me-hi-c6. Phan Ion cac bang o phia bac cua vimg c6 khi hau on doi. Cac bang ven vinh Me-hi-c6 c6 khi hau can nhiet. 2. A-la-xca va Ha-oai A-la-xca la ban dao rgng Ion, nam a tay bac cua Bac MT, dia hinh chu yeu la doi nui. Day la noi c6 trir lugng dau mo va khi tu nhien Ion thir hai cua Hoa Ki. Ha-oai la quan dao nSm giiia Thai Binh Duong, c6 tiem nang rat Ion ve hai san va du lich. Ill - DA N €1/ 1. Gia ting ddn so Hoa Ki CO so dan dong thir ba tren the gioi. Dan so tang nhanh, mot phan quan trgng la do nhap cu. Dan nhap cu da so la nguoi chau Au, tiep den la MT La tinh, chau A, Ca-na-da va chau Phi. BANG 6.1. SO DAN HOA KI GIAI DOAN 1800 - 2005 (Don vi : trieu nguai) Nam So dan 1800 5 1820 10 1840 17 1860 31 1880 50 1900 76 1920 105 1940 132 1960 179 1980 2005 227 296,5 Nguoi nhap cu da dem lai cho Hoa Ki nguon tri thirc, von va lire lugng lao dgng lan ma it phai mat chi phi dau tu ban dau. BAN G 6.2. MOT SO CHI SO VE DA N SO HOA KI Nam Ti suat gia tang dan so tu nhien (%) Tuoi tho trung binh (tuoi) Nhom duai 15 tuoi (%) Nhom tren 65 tuoi (%) 1950 1,5 70,8 27,0 8,0 " 2004 0,6 78,0 20,0 12,0 Difa vdo bdng 6.2, neu nhiing bieu hien ciia xu hii'dng gid hod ddn so ciia Hoa Ki. 2. Thanh phin dan cU Thanh phan dan cu ciia Hoa Ki da dang. Hien nay, 83% dan so Hoa Ki c6 nguon goc chau Au. Dan cu c6 nguon goc chau Phi vao khoang 33 trieu nguoi. Dan cu CO nguon goc chau A va MT La tinh gan day tang manh. Dan Anh dieng (ban dia) chi con khoang hon 3 trieu nguoi. 39 3. Phan bo dan cut Do lich sir, dan nhap cu phan bo a nhung noi c6 dieu kien tu nhien thuan Igi, con nguoi Anh dieng hi don vao sinh song o vung doi nui hiem tro phia tay. Hinh 6.3. Phan bo dan cu Hoa Ki, nam 2004 Quan sdt hinh 6.3, hdy nhdn .xet sif phdn bd ddn cu ciia Hoa Ki. Dan cu dang c6 xu huong di chuyen tir cac bang vung Dong Bac den cac bang phia Nam va ven bo Thai Binh Duong. Nguoi dan Hoa Ki chu yeu song trong cac thanh pho. Ti le dan thanh thi cao, nam 2004 la 79%. Cac thanh pho vira va nho (duai 500 nghin dan) chiem 91,8% so dan do thi, do vay han che dugc nhirng mat tieu cue ciia do thi hoa. Cdu hoi vd bdi tap 1. Phan tich nhung thuan Igi cua vi tri dia li va tai nguyen thien nhien doi vai phat trien nong nghiep, cong nghiep a Hoa Ki. 2. Dua vao bang 6.1, hay ve bieu do the hien so dan ciia Hoa Ki qua cac nam. Giai thich nguyen nhan va phan tich anh hudng cua su gia tang dan so doi vdi phat trien kinh te. 40 Bai 6 HGfP CHUNG QUOC HOA KI (tiep theo) Tiet 2. KINHTE I - Quy mo nen kinh te Hoa Ki dugc thanh lap nam 1776, nhung den nam 1890 nen kinh te da vugt qua Anh, Phap de giir vi tri dung dau the giai cho den ngay nay. BANG 6.3. GDP CUA HOA KI vA MOT SO CHAU LUC - NAM 2004 (Dan vi : ti USD) Toan the gidi 40887,8 GDP binh quan theo dau nguoi nam 2004 la 39 739 USD. Dua vdo bdng 6.3, hdy so sdnh GDP cua Hoa ciia Hoa Ki vdi the gidi vd mot so chdu luc. II-CAC NGANH KINHTE 1. Djch vu HoaKi Chau Au Chau A Chau Phi 11667,5 14146,7 10092,9 790,3 Khu vuc dich vu phat trien manh vai ti trgng trong GDP nam 1960 la 62,1%, nam 2004 la 79,4%. a) Ngoai thuang Tong kim ngach xuat, nhap khau cua Hoa Ki nam 2004 la 2344,2 ti USD, chiem khoang 12%) tong gia tri ngoai thuang the gioi. Tir nam 1990 den nam 2004, gia tri nhap sieu ciia Hoa Ki ngay cang Ion : nam 1990 nhap sieu 123,4 ti USD, nam 2004 nhap sieu 707,2 ti USD. b) Giao thong van tdi He thong cac loai duong va phuong tien van tai cua Hoa Ki hien dai nhat the gioi. Hoa Ki c6 so san bay nhieu nhat the gioi voi khoang 30 hang hang khong Ion hoat dgng, van chuyen 1/3 tong so hanh khach tren the gioi. Nam 2004, Hoa Ki c6 toi 6,43 trieu km duong oto va 226,6 nghin km duong sat. Ngoai ra van tai bien va van tai duong ong ciing rat phat trien. 41 Hinh 6.4. Mot g6c thanh pho Lot An-gia-let c) Cdc ngdnh tdi chinh, thong tin lien Igc, du lich Nam 2002, Hoa Ki c6 hon 600 nghin to chirc ngan hang, tai chinh thu hut khoang 7 trieu lao dgng. Nganh ngan hang va tai chinh hoat dgng khap the giai, dang tao ra nguon thu Ion va nhieu Igi the cho kinh te Hoa Ki. Thong tin lien lac ciia Hoa Ki rat hien dai. Hoa Ki c6 nhieu ve tinh va thiet lap he thong dinh vi toan cau (GPS) cung cap dich vu vien thong cho nhieu nuoc tren the gioi. Nganh du lich cua Hoa Ki phat trien manh. Nam 2004 c6 1,4 ti lugt khach di du lich trong nuoc va hon 46 trieu lugt khach nuoc ngoai den Hoa Ki. Doanh thu du lich (tir khach quoc te) nam 2004 la 74,5 ti USD. 2. Cong nghiep Cong nghiep la nganh tao nguon hang xuat khau chii yeu cua Hoa Ki. Tuy nhien, ti trgng gia tri san lugng cong nghiep trong GDP c6 xu huong giam : nam 1960 la 33,9%), nam 2004 la 19,7%. San xuat cong nghiep ciia Hoa Ki gom ba nhom nganh : - Cong nghiep che bien chiem 84,2%) gia tri hang xuat khau ciia ca nuoc va thu hilt tren 40 trieu lao dgng (nam 2004). - Cong nghiep dien luc gom nhiet dien, dien nguyen tir, thuy dien va cac loai khac nhu : dien dia nhiet, dien tir gio, dien mat trdi... 42 - Cong nghiep khai khoang dung dau the gioi ve khai thac phot phat, molipden ; thu hai ve vang, bac, dong, chi, than da va thir ba ve dau mo. BANG 6.4. SAN LUONG MOT SO SAN PHAM CONG NGHIEP HOA KI, NAM 2004 San phdm San luong XIp hang trSn th^ gidi Than da (trieu tan) Dau tho (trieu tan) Khi tu nhien (ti m^) Dien (ti kWh) Nhom (trieu tan) 0 to cac loai (trieu chiec) 1069 437 531 3979 2,5 16,8 2 3 2 1 4 1 Co cau gia tri san lugng giira cac nganh cong nghiep c6 su thay doi : giam ti trgng ciia cac nganh cong nghiep : luyen kim, det, gia cong do nhua,... tang ti trgng cua cac nganh cong nghiep : hang khong - vu tru, dien tir,... Truac day, san xuat cong nghiep tap tmng chu yeu o vimg Dong Bac voi cac nganh cong nghiep truyen thong nhu luyen kim, che tao 6-t6, dong tau, hoa chat, det... Hien nay, san xuat cong nghiep mo rgng xuong vimg phia Nam va ven Thai Binh Duong vai cac nganh cong nghiep hien dai nhu hoa dau, cong nghiep hang khong - vii tru, co khi, dien tir, vien thong... 3. Ndng nghiep Hoa Ki CO nen nong nghiep dimg hang dau the gioi. Gia tri san lugng ciia nong nghiep nam 2004 la 105 ti USD, chiem 0,9% GDP. Co cau nong nghiep co su chuyen dich : giam ti trgng hoat dgng thuan nong va tang ti trgng dich vu nong nghiep trong gia tri san lugng toan nganh nong nghiep. Phan bo san xuat nong nghiep o Hoa Ki da thay doi theo huong da dang hoa nong san tren cimg mot lanh tho. Cac vanh dai chuyen canh truac kia Hinh 6.5. Sir dung phuong tien hien dai trong san xuat nong nghiep a Hoa Ki 43 nhu : vanh dai rau, vanh dai liia mi, vanh dai nuoi bo sira,... da chuyen thanh cac vimg san xuat nhieu loai nong san hang hoa theo mua vu. Hinh thuc to chirc san xuat chii yeu trong nong nghiep la cac trang trai. So lugng cac trang trai c6 xu huong giam, nhung dien tich binh quan moi trang trai lai tang. Nam 1935 CO 6,8 hieu trang trai voi dien tich binh quan la 63 ha, den nam 2000 chi con hon 2,1 trieu trang trai nhung dien tich trung binh moi frang trai lai la 176 ha. Nen nong nghiep hang hoa dugc hinh thanh som va phat trien manh. Hoa Ki la nuoc xuat khau nong san Ion nhat the gioi. Hang nam, xuat khau trung binh khoang 10 trieu tan liia mi, 61 trieu tan ngo, 17-1 8 trieu tan do tuong... Gia tri xuat khau khoang 20 ti USD. Ngoai ra, nong nghiep con cung cap nguon nguyen lieu doi dao cho cong nghiep che bien. ,'\° ^ >, CAC VUNG SAN XUAT NONG NGHIEP CHfNH I I Vung frong ngo, do tL/ong, bong, thudc Id vd chan nuoi b6 WBS& Vung tr6ng cay 9n qua vd rau xanh I j Vung trong lua mi, ngo, CLJ cai duong va chidn nuoi bo. Ion | | Vung trong lua mi vd ctiSn nuoi bo I I Vung tr6ng lua gao va cay dn qua nhiet ddi | | Viing Idm nghiep Hinh 6.6. Phan bo cac vung san xuat nong nghiep chinh ciia Hoa Ki Dua vdo hinh 0.6, hdy trinh bdy sif phdn bo cdc vung san xudt ndng nghiep chinh cua Hoa Ki. Cdu hoi 1. Dua vao bang 6.3, ve bieu do so sanh GDP cua Hoa Ki vai the giai va mot so chau luc. 2. Nhan xet xu hudng chuyen dich ca cau nganh cong nghiep va giai thich nguyen nhan. 3. Trinh bay nhu:ng nguyen nhan anh hudng den su phan hoa lanh tho san xuat nong nghiep cua Hoa Ki. 44 Bdi HOP CHUNG QUOC HOA KI (tiep theo) Tiet 3. THL/C HANH TIM HIEU sa PHAN HOA LANH THO SAN XUAT CUA HOA KI 1. Phan hoa lanh tho nong nghiep Lap bdng theo mdu sau vd dien vdo bdng cdc logi ndng sdn chinh. ^~~'~-~-^^_^^^ Nong san chinh Cay Cay cong nghiep Gia siic Khu vuc ~~~~-^-^.._^^ Phia Dong Cac bang phia BSc luong thuc va cay an qua 1 - Tmng tam Cac bang a giira Cac bang phia Nam Phia Tay 45 2. Phan hoa lanh tho cong nghiep VINHMEHICO \ ^ JllAilAMA fleo- 1* * iisy QUYM6 TRUNG TAM CONG NGHIEP • , , ,. _ P Luyen kim den CAC NGANH C6NG NGHI$P CHINH Ht CO la vu try W- Dong tau bien M Det may I I Vijng Dong Bac Dien tCr, vien thong ^ Chgtaomayba y (j Hoa chat ® Thyc pham I I Vung phia Nam Hinh 6.7. Cac trung tam cong nghiep chinh cua Hoa Ki Lap hdng theo mdu sau vd dien vdo bdng cdc ngdnh cdng nghiep chinh cua Hoa Ki. r~~~~^-~~^^,^^ Vun g Cac nganh ^ cong nghiep chinh ^~^^---,,.^^^ Cac nganh cong nghiep truyen thong Cac nganh cong nghiep hien dai Viing Dong Bac Vimg phia Nam Viing phia Tay 46 Bai 7 UlN MINH CHAU AU (EU) Dan so : 459.7 trieu nguoi (nam 2005) Tru so : Bruc-xen (Bi) Lien minh chdu Au (EU) Id mot trong nhffng to chifc lien ket khu vifc cd nhieu thdnh cdng nhdi trim the gicfi. Tifkhi ra ddi den nay, so luang cdc nudc thdnh vien EU lien tuc tdng. vdi sif hg^y tdc. lien ket dugc md rgng vd phdt trien. Ngdy nay, EU dd trd thdnh mot trung tdm kinh te'hdng ddu the gicfi. Tiet 1. EU - LIEN MINH KHU VUC LON TREN THE GlOl I - QUA TRiNH HiNH THANH VA PHAT TRI^N 1. SI/ ra ddi vd phdt trien Sau Chien tranh the giai thir hai, cac nuac Tay Au da co nhieu hoat dong nh§m tang cuong qua trinh lien ket a chau Au. Nam 1951, cac nuac Phap, CHLB Dire, I-ta-li-a, Bi, Ha Lan, Luc-xam-bua da thanh lap Cong dong Than va thep chau Au, sau do sang lap Cong dong Kinh te chau Au (tien than ciia EU ngay nay) vao nam 1957 va Cong dong Nguyen tir chau Au nam 1958. Nam 1967, Cong dong chau Au (EC) dugc thanh lap tren ca sa hgp nhat ba to chuc noi tren. Vai hiep uac Ma-xtrich, nam 1993 Cong dong chau Au doi ten thanh Lien minh chau Au (EU). % t. ^; [".; 1 I 1 ..--^ / ^ f r -^Wk ^'^Jl ""^S^^Cr WcUi^^ tmmr \H 'n «.•• 1 > . :-;eii^tx'.jijflPgag. ^^^^^^ . \ ^'v^l ^ 3p| • ' ^ IKyTiiglF'" •^5Lsis ^^t^'- ^ ^ (. ""'"""r*' •,"j.'--rE ZSMM^a^^f'iSj^mSM. ^raiMi m^n^i^QMm tuf.l-j •!. r^-; •-. .'jBKmM B^^B^-, 'i' ; ^JgiijP^^ ; IBf" ~ IH' iK i il" \ * " d •1 • V * v--unacc ::•=? ^-«j . ^^g^^S ,„i^ wr^»— ^ "i". . « ^ ^ . . i.i*u::2. . wt ; ^ ^ w Viv .-•.—; - - " •MKJ * ' -^MIM S '•^lll^ l * -,,™ . —. - V •iS^ ^ * : " • • •^^I'l/'anfiH^lH "-'• • " 1 • 'H 1 | v "':«?«^1^^H1 ///>//' 7.J. Tm so EU a Bruc-xen (Bi) 47 EU ngay cang ma rgng ve so lugng thanh vien va pham vi lanh tho. Tir 6 nuac thanh vien ban dau (nam 1957), den dau nam 2007, EU da c6 27 thanh vien (EU 27). ^^le n DAI TAY DUONG NirdcttianhvienEU va nam gia nhap TEN CAc Nl/OC OANHS6TReNLi;gCB6 1: Thd Nhi Ki 2: Max^donia 3: Anbani 4:Xecbi 5: B6xnia Hecx6g6vina i 6: Croattia A . ^ Lien bang: /-xi^vSnia BSIarut im7^ ^ ^ , 'di - 2004 < S^. 1957 ' Sfecv-^ 1957.' N 2004 Nga 8: LiJaambua v ^ J 9: M6ntSn6gr6 Ucraina ,• / Dao .- '•, :,jjg^' la y Ban Nha = '' 19m CEAUPIM Ptep .^:yy,?--.:^S&/H^ay"^ NManaova imp~-^^ ^-^ 2007 rx^ v'/Hi ^' ,-' ' Lap Manta 2004 Hinh 7.2. Lien minh chau Au - nam 2007 M UA Hdy .xdc dinh tren hinh 7.2 cdc nudc gia nhgp EU den cdc ndm 1995, 2004 vd 2007. 2. Muc dich va the che Muc dich cua EU la xay dung, phat trien mot khu vuc ma a do hang hoa, dich vu, con nguai, tien von dugc tu do luu thong giiia cac nuac thanh vien ; tang cuang hgp tac, lien ket khong chi ve kinh te, luat phap, noi vu ma ca tren ITnh vuc an ninh va doi ngoai. Difa vao hinh 7.3 trinh bdy nhifng lien minh. hgp tdc chinh C^ng ddng chAu Au _ U6n ininh ttiu€ quan - rwimdng ti^itlja - Li6n minh kinh tS & tiSnt§ "-Chtotasich dtfi ngoai & an ninh chung - Hap ISc trong chfnh s^ch d6i -Phfiihmhanh dQfig d3 git; gin hodUnh - Chinh sdch an ninh cua EU H ' oxanh Nadero^ - -' Xuat di Ml La tinh TjludO d-^^ - — -^^. A ^: L- '^. . „ '. Madrit r> ^-^K,^.,».~,'A , „n \ ~ "'^~"=- ^ ri iSp r^p\ diSu chinh do cao Hinh 7.7. Su hgp tac cua cac nuac EU trong qua trinh san xuat may bay E-bot thong duoi bien Mang-so. ANH -D U & n g ham B I i N MA A G 5 O PHAP Di/dng ham c6 di/dng sat Sirdng thong khi Oi/flng cOu ha OLTOng ham '— noi thfing Ill - LIEN KET VUNG CHAU AU (EUROREGION) 1. Khai niem lien ket viing chau Au Euroregion - tir ghep cua Europe (chau Au) va region (vung) - chi mot khu vuc bien gioi ciia EU ma a do nguoi dan cac nuoc khac nhau tien hanh cac boat dgng hgp tac, lien ket sau rgng ve cac mat kinh te, xa hoi va van hoa tren co so tu nguyen vi nhirng Igi ich chung cua cac ben tham gia. Lien ket vimg co the nam hoan toan a ben trong ranh giod EU hoac c6 mot phan nam ngoai ranh gioi EU (giii:a cac nuoc EU va cac nuoc chau Au khac). Nam 2000, EU c6 khoang 140 lien ket vung. \ i sao cdc nuoc EU phdt trien cdc lien ket vung ? 2. Lien ket vung Ma-xO Rai-nO l. HA LAN •).^ . X-. / / ^ • ^_RSenmo/ .^ ^ -Joooj/7- • Duyxendooc / Haxen Tinh Umbuoc, BKti^ng Ftem) Tinh luychtjch, =:^< X 'r ^ f , Giulich \ Maxtrichio ^^O* ^ Buyren , >. /I „Vanxa p "/'^"Ackhen v/- - Boti3^ '''/Us Rg#c?n°\ Oixl -^ J A_Halo .xdc dinh cdc trung tdm cdng nghiep : Cd-ld-nha. Phran-phudc. Muy-nich. <,'^-^^ ' THUY SI "^Z'''•^-•~" ' \ R S I6n 0= Ldn ^ Luy$n kim den JL Ch^ tao may bay (^F G6, giSy QUYM6 Xtiit-gdt. Bec-lin vd cdc ngdnh cdng nghiep ciia nlulng trung tdm dd. TRUNG TAM C6N C NGHlfeP Q Luyen kim miu < A San xuSt S 16 I Det may ^ Oien til. vien thing ^ B6ng tiu Q Thi/c pham 1|> Co khi & HoSchSl Hinh 7.12. Cac trung tam cong nghiep chinh cua CHLB Diic Hinh 7.13. Mot day chuyen san xuait 6 to o CHLB Dire 59 3. Nong nghiep Dieu kien tu nhien de san xuat nong nghiep ciia CHLB Dire khong that thuan Igi. Tuy nhien, sau Chien tranh the gioi thir hai, do tang cuong CO gioi hoa, chuyen mon hoa, hgp li hoa san xuat, sir dung A . J^'tA^^pc^ ^ fi//w BAN Tien t^^ g^f (Bremen v<>"^/^,^^^^ ^ '~ 1 ^\\Jlambu6c '^ _ I ^ -" y '^.LAN ngay cang nhieu phan bon, giong tot,... nen nang suait da tang manh. B l > ^J l ^^ "- "^-^ • y ) Nong san chu yeu ciia CHLB Dire la lira mi, cu cai duong, khoai tay, thit (bo, Ign) va sira. Dua vdo hinh 7.14, hdy neu sif phdn bd mot so cdy trong, vdt nuoi ciia CHLB Difc. Cau hoi vo bai tap Luc-v/ , ^-/--'JV NuynbSc CONG HOA S£C Muynfch Q / -\ \ \W_. AG S^"^ THUY si ) >^/-- I 1 Binh nguy&n mau mo ' ' thuan loi cho canh t^c ami ! [ Rimg cam khai thcic , Khoai tdy d J B6n9c6chann.6i [lljll^^tma ^Z^^ii^m ^ ^ Hinh 7.14. Phan bo san xuat nong nghiep cua CHLB Dire 1. Vi sao CO the noi rang CHLB Dire la mot cudng quoc kinh te hang dau tren the gidi ? 2. Hay chung minh rang CHLB Dire la mot nudc co nen cong nghiep - nong nghiep phat trien cao. 60 Bai 8 LlfiN BANG NGA Dien tich : 17.1 trieu km Dan so : 143 trieu nguoi (nam 2005) Thu do : Mat-xco-va Lien hang Nga (LB Nga) Id nifd'c cd dien tich ldn nhdi the gic'n. ndm a cd hai chdu luc : mot dd't nifdc gidu tdi nguyen. ddn so ddng. LB Nga cd tiem life ldn ve khoa hgc vd vdn hod. Nen kinh te trdi qua nhieu bien ddng trong thap nien 90 ithe'ki XX) nhung dang khoi phuc Igi vi tri cudng quoc. Tiet 1. TL/ NHIEN, DA N C U VA XA HOI I - Vj TRf DjA Lf VA LANH TH 5 LB Nga CO dien tich ldn nhat the gioi, nam o ca hai chau luc A, Au. Lanh tho trai dai tren phan loTi dong bang Dong Au va toan bg phan Bac A. Hinh 8.1. Dia hinh va Ichoang san LB Nga 61 LB Nga CO duong bien gioi xap xi chieu dai Xich dao. Dat nuoc trai ra tren 11 mui gio, giap vai 14 nuac (trong do c6 8 nuoc thugc Lien X6 truoc day). Rieng tinh Ca-li-nin-grat nam biet lap a phia tay, giap voi Ba Lan va Lit-va. LB Nga CO duong bo bien dai. Phia bac giap BSc Bang Duong, phia dong giap Thai Binh Duong, phia tay va tay nam giap bien Ban-tich, Bien Den, bien Ca-xpi. Nhirng vimg bien rgng loai nay co gia tri nhieu mat doi voi su phat trien kinh te - xa hoi ciia dat nuoc. Quan sdt hinh 8.1. hdy cho biei LB Nga gidp vdi nlulng quoc gia vd dgi duang ndo ? il-DliUKl|N Tl/NHlgN - Dia hinh LB Nga cao o phia dong, thap dan ve phia tay. Dong song E-nit-xay chia LB Nga ra thanh 2 phan ro ret : -/- Phdn phia Tdy Dai bg phan la dong bang (dong bSng Dong Au, dong bang Tay Xi-bia) va vung triing. Dong bang Dong Au tuong doi cao, xen lan nhieu doi thap, dat mau mo, la noi trong cay luong thuc, thuc pham va chan nuoi chinh ciia LB Nga. Phan phia bac dong bang Tay Xi-bia chii yeu la dam lay, nong nghiep chi tien hanh dugc o dai dat mien Nam. Dong bang nay khong thuan Igi cho phat trien nong nghiep nhung tap trung nhieu khoang san, dac biet la dau mo, khi tu nhien. Day nui U-ran giau khoang san (than, dau, quang sat, kim loai mau...) la ranh gioi tu nhien giira 2 chau luc A - Au tren lanh tho LB Nga. + Phdn phia Ddng Phan loTi la niii va cao nguyen khong thuan Igi iSm cho phat trien nong nghiep nhung CO nguon khoang san, lam san va trir nang thuy dien Ion. - LB Nga CO nguon tai nguyen khoang san da dang va phong phu. BANG 8.1. MOT SO KHOANG SAN CHINH CIJA LB NGA - NA M 2004 Khoang s ^ Than da (ti tan) Dau mo (ti tan) Khi tu nhien (ti m^) Quang sat (ti tan) Quang kali (ti tan) 62 TrS luong 202 9,5 56000 70 3,6 X^jp hang trto th^ gidi 3 7 1 1 1 Tdi nguyen khodng sdn ciia LB Ni^a thuan Igi de phdt trien nlulng ngdnh ct'mg nghiep ndo ? - Dien tich rimg ciia LB Nga dimg dau the gioi (886 trieu ha, trong do rimg c6 the khai thac la 764 trieu ha) chu yeu la rimg la kim (Taiga). - LB Nga CO nhieu song Ion, c6 gia tri ve nhieu mat. Tong trir nang thuy dien la 320 trieu kW, tap trung chu yeu 6 viing Xi-bia tren cac song E-nit-xay, 0-bi, Le-na. Von-ga la song Ion nhat tren dong bang Dong Au va dugc coi la mot trong nhirng bieu tugng ciia nuoc Nga. LB Nga con c6 nhieu ho tu nhien va ho nhan tao, Bai-can la ho nuoc nggt sau nhat the gioi. Hinh 8.2. Bai-can - ho nuoc ngot sau nhat the gioi - Hon 80% lanh tho LB Nga nam d vanh dai khi hau on doi, phan phia tay co khi hau on hoa hon phan phia dong. Phan phia bac c6 khi hau can cue lanh gia, chi 4% dien tich lanh tho (6 phia nam) co khi hau can nhiet. Dieu kien tu nhien ciia LB Nga c6 nhieu thuan Igi doi voi phat trien kinh te, nhung ciing khong it kho khan : dia hinh nui va cao nguyen chiem dien tich ldn, nhieu vimg rgng Ion c6 khi hau bang gia hoac kho han, tai nguyen phong phii nhung phan bo chii yeu d vung nui hoac viing lanh gia. 63 III-DANCI/VAXAHQI 1. DancU LB Nga la nuoc dong dan, dimg thir tam tren the gioi (nam 2005). Tuy nhien, do ti suat gia tang dan so tu nhien c6 chi so am va tir thap nien 90 ciia the ki XX nhieu nguoi Nga da di cu ra nuoc ngoai nen so dan da giam di. Day ciing la van de ma Nha nuoc het sire quan tam. BANG 8,2. SO DAN CUA LB NGA (Don vi : trieu nguoi) Nam 1991 1995 1999 2000 2001 2003 So d^n 148,3 147,8 146,3 145,6 144,9 143,3 Nam Tn^u ngi/ai Tuoi S85 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40^14 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 i m Th^u ngiiai 2005 143,0 7 6 54321 0 I I I I I i 0 1 2 3 4 5 6 7 Hinh 8.3. Thap dan so LB Nga (nam 2001) Difa vdo bdng 8.2 vd hinh 8.3. hdy nhdn xet sif thay ddi ddn so ciia LB Nga vd neu he qud ciia su thay ddi dd. LB Nga la nuac c6 nhieu dan tgc (hon 100 dan tgc), 80% dan so la ngudi Nga. Ngoai ra cdn co ngudi Tac-ta, Chu-vat, Bat-xkia,... hg song trong cac nudc, cac khu tu tri nam phan tan tren lanh tho LB Nga. Mat do dan so trung binh la 8,4 ngudi/km^. Tren 70%) dan so song d thanh pho' (nam 2005), chii yeu la d cac thanh pho nho, trung binh va cac thanh pho ve tinh. Dua vdo hinh 8.4. hdv cho biei sif phdn bd ddn cif ciia LB Nga. Sif phdn bd do cd thudn lai vd klu'i khdn gi doi vdi vice phdt trien kinh te ? 64 6-= 'iS ^ 160- A1.AXCA (HOft Kh \ ^ '^ AfC Vc- ^ ITHUYDI^N ^-" ^ • b: \ '^^' -* ^ Ackhanghen^. BiNH 5^\ ^ i MATXCOVA oNhigicmlli x" -.. ° ^ ^- VlaJivoxtec NHATBA N MONG C 6 MATO0DANS6(ngircfi/km2) JRI^U TI^N iDufflt ^•TCrldenl O Trgn10den25 H H Tren 25 1 : Caliningrat (LB Nga) Hinh 8.4. Phan bo dan cu cua LB Nga 2. Xa hdi LB Nga cd tiem lire ldn ve khoa hgc va van hoa vdi nhieu cdng trinh kien true, tac pham van hgc, nghe thuat, nhieu cong trinh khoa hgc cd gia tri cao, nhieu nha bac hgc noi tieng the gidi nhu M.V. Ld-md-nd-xdp, D.I. Men-de-le-ep,... nhieu van hao ldn nhu A.X. Pu-skin, M.A.Sd-ld-khdp, nha soan nhac P. Trai-cdp-ski, Tong cdng trinh su thiet ke tau vii tru X. Kd-rd-ldp... va nhieu trudng dai hgc danh tieng. LB Nga la nudc dau tien tren the gidi dua con ngudi len vii tru. Khi Lien Xd la cudng quoc trong thap nien 60 va 70 ciia the ki XX, da chiem tdi 1/3 so bang phat minh sang che ciia the gidi. LB Nga la quoc gia dirng hang dau the gidi ve cac nganh khoa hgc co ban. Ngudi dan Nga cd trinh do hgc van kha cao. Ti le biet chir 99%o. Day la yeu to thuan Igi giiip LB Nga tiep thu thanh tuu khoa hgc, ki thuat ciia the gidi va thu hut dau tu nudc ngoai. 5 0IA LI 1 1-A 65 Hinh 8.5. Truong Dai hoc tong hop Quoc gia L6-m6-n6-x6p Cau hoi 1. Phan tich nhirng thuan loi va kho khan ve dieu kien tu nhien va tai nguyen thien nhien doi vdi sir phat trien kinh te cua LB Nga. 2. Dac diem dan cu cua LB Nga c6 nhirng thuan Igi va kho khan gi cho viec phat trien kinh te ? 3. Hay neu mot so tac pham van hoc, nghe thuat, nhirng nha bac hoc noi tieng cua LB Nga. 66 5 DIALI 11-B Bai 8 LIEN BANG NGA (tiep theo) Tiet 2. KINHTE I - QUA TRlNH PHAT TRIEN KINH TE 1. LB Nga da tiing la tru cot cua Lien bang X6 viet'"' Sau Cach mang thang Mudi Nga thanh cong (nam 1917), Lien bang X6 viet dugc thanh lap, LB Nga la mot thanh vien va ddng vai trd chinh trong viec tao dung Lien Xd trd thanh cudng quoc. BANG 8.3. TI TRONG MOT SO SAN PHAM CONG - NONG NGHIEP CHU YEU CUA LB NGA TRONG LIEN X6 CUOI THAP NIEN 80 THE Ki XX (cua Lien X6 tinh la 100%) (Don vi : %) 2. Thdi ki day kho khan, bien dong (thap nien 90 cua the ki XX) Vao cuoi nhirng nam 80 ciia the ki XX, nen kinh te Lien Xd ngay cang hoc Id nhieu yeu kem do co che kinh te cu tao ra. Mot so nudc cdng hoa thanh vien ciia Lien Xd tach ra thanh cac quoc gia dgc lap. Sau khi Lien bang Xd viet tan ra - dau thap nien 90 va nhirng nam tiep theo, LB Nga trai qua thdi ki day khd khan, bien dgng : tdc do tang trudng GDP am, san lugng cac nganh kinh te giam, ddi song nhan dan gap nhieu khd khan, vi tri, vai trd eiia LB Nga tren trudng quoc te suy giam, tinh hinh chinh tri, xa hdi bat on.... (*) Goi tat la Lien X6. 67 San pham Than da Dau mo 1 Khi tu nhien Dien Thep Go, giay va xenlulo Luang thuc Ti trong 56,7 87,2 83,1 65,7 60,0 90,0 51,4 3. Nen kinh te dang khoi phuc lai vj tri cUorng quoc a) Chien luge kinh te'mdi Tir nam 2000, LB Nga budc vao thdi ki mdi vdi chien luge : dua nen kinh te timg budc thoat khdi khimg hoang, tiep tuc xay dung nen kinh te thi trudng, md rgng ngoai giao, coi trgng chau A, nang cao ddi song nhan dan, khdi phuc lai vi tri cudng quoc... b) Nhifng thdnh tifu dgt difac sau ndm 2000 Nhd nhung chinh sach va bien phap dimg din, nen kinh te LB Nga da vugt qua khiing hoang, dang dan on dinh va di len. Ket qua la : san lugng cac nganh kinh te tang, du trir ngoai te ldn thir tu the gidi (nam 2005), da thanh toan xong cac khoan ng nudc ngoai tir thdi ki Xd viet, gia tri xua't sieu ngay cang tang, ddi song nhan dan timg budc dugc cai thien. Vi the cua LB Nga ngay cang nang cao tren trudng quoc te. Hien nay, LB Nga nam trong nhdm nudc cd nen cdng nghiep hang dau the gidi (G8). % 12 10 10.0 1996 5,4 0.9 7,3 5,1 7.2 6.4 Warn 1995 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 u -3,6 -4.1 1 1 1998 1997 •; -3.5 -4.9 Hinh 8.6. Toe do tang truong GDP cua LB Nga (gia so sanh) giai doan 1990 - 2005 Difa vdo hinh 8.6. hdy nhgn .xet tdc do tdng trudng GDP cua LB Nga. Neu nhifng nguyen nhdn chii yeu ciia sif tdng trudng do. Tuy vay, trong qua trinh phat trien kinh te, LB Nga cdn gap nhieu khd khan nhu sir phan hoa giau ngheo, nan chay mau chat xam... II-CAC NGANH KINHTE 1. Cong nghiep Cdng nghiep la nganh xuong sdng cua nen kinh te LB Nga. Co cau cdng nghiep ngay cang da dang, bao gom cac nganh cdng nghiep truyen thong va cac nganh cdng nghiep hien dai. Cdng nghiep khai thac dau khi la nganh mui nhgn cua nen kinh te, hang nam mang lai nguon tai chinh ldn cho dat nudc. Nam 2006, LB Nga dirng dau the gidi ve san lugng khai thac dau md va khi tu nhien (tren 500 trieu tan dau va 587 ti m^ khi tu nhien). BANG 8.4. SAN LUONG MOT SO SAN PHAM CONG NGHIEP ClJA LB NGA ^"~" -^^^ Nam San pham ^^"^-^..^^ Dau mo (trieu tan) Than (trieu tan) Dien (ti kWh) Giay (trieu tan) Thep (trieu tan) 1995 305,0 270,8 876,0 4,0 48,0 2001 340,0 273,4 847,0 5,6 58,0 2003 400,0 294,0 883,0 6,4 60,0 2005 470,0 298,3 953,0 7,5 66,3 Cdng nghiep nang lugng, che tao may, luyen kim den, luyen kim mau, khai thac vang va kim cucmg, khai thac go va san xuat giay, bdt xen-lu-ld la cac nganh cdng nghiep truyen thdng ciia LB Nga. Cac trung tam cdng nghiep phan ldn tap trung d dong bang Ddng Au, U-ran, Tay Xi-bia va dgc cac dudng giao thdng quan trgng. Hien nay, LB Nga tap trung phat trien cac nganh cdng nghiep hien dai : dien tir - tin hgc, hang khdng. LB Nga van la cudng qudc cdng nghiep vii tru, nguyen tir ciia the gidi. Cdng nghiep qudc phdng la the manh ciia LB Nga, cac to hgp cdng nghiep nay dugc phan bd d nhieu noi (vimg Trung tam, U-ran, Xanh Pe-tec-bua,...). 'n Hinh 8.7. Tau vii tru roi be phong 69 ^t-V'^ v^_^^ckhanghen • BELA \ ROT •0%. S<%*Br'^TxcavA -i^ ,6txtopjia €6nu ^gt^&^nnbu a -- '\ • AAfyianhrt°" . ^ .^ ', \ / • - X ' MONG C6 .- ^ , ( NH^TBA N / ,.-, TRUNG • .•' * . < ' . •'-?'^',/ ! QU6C / :_ (~ '•--• , .-- ^ JRieuTieN 1 i Nui va cao nguyen 4 ^ RCfng y^ Cu cai di/ong ^S*( LcJn -...•-, Thu c6 long quy I0-- ~1 D6ng bSng ^ Lua mi S f B6 C? cc(u 1: Caliningrat (LB Nga) Hirih 8.10. Phan bo san xuait nong nghiep LB Nga Difa vdo hinh 8.10, neu sif phdn bd cdc cay trong, vdt nuoi chii yeu ciia LB Nga. Gidi thich sif phdn bo dd. 73 Bai 9 NHAT BAN Dien tich : 378 nghin km^ Dan so : 127,7 trieu nguoi (nam 2005) Thu do : T6-ki-6 Nhat Bdn Id quoc gia quan ddo, ngheo tdi nguyen khodng sdn, ddn cu cdn cii. Td giila thdp nien 50 ciia thekiXX, Nhdt Bdn dd nhanh chong phdt trie'n thdnh mot cifdng quoc kinh te. Citng vdi sif phdt trien cdc ngdnh ki thuat, cdng nghe cao vd ddu tu tdi chinh a nhieu ituck' tren the gidi, nen kinh te Nhdt Bdn ngdy cdng hung mgnh. Tiet 1. TU" NHIEN, DAN CU" VA TINH HINH PHAT TRIEN KINH TE I-DIEU KIEN TLT NHIEN Quan dao Nhat Ban nam d Ddng A, trai ra theo mot vdng cung dai khoang 3800 km tren Thai Binh Duong, gom 4 dao ldn : Hd-cai-dd, Hdn-su (chiem 61% tong dien tich), Xi-cd-cu, Kiu-xiu va hang nghin dao nhd. ^^^^^^^^r^ ' ^^l^^^^^^^^^^^^l ^^Hi HH^^^,^- '^^9 S8i^Mgflj||g^^[& >•-««»: ~ 1^ 9 ^^^^^^^2^B^^5SSBHI^S ^•"t' ., vt v'^'i ^^Hy^^^^l^fBlBI^B^^^^^B MjiaiTIMilil'*'' "^ - -* 'r —'-' ^MHtv-- Is'^v. 4".' P^^^^^^^H -.- J 3 "3 W "^w^ -yjr? ' * -«-^^^^^^ l Hinh 9.1. Nui Phu ST - mot bieu tugng ciia dat nuoc Nhat Ban 74 PHAN TANG DO CAO (m) r I T EiTAi 0 200 500 1500 Mn 1500 • 3776 DieiTi {Jo cao D Khi tij nhien 0 Nui iLfa • Than • Ddng bien nong ^ s^t D6ng bien lanh ^ Dong - — Gio mua ha C V4ng Gio iTiiia dong 9 Kim loai h6n hop 1 Dlum6 ® Chi, l(em TRIEU TlfiN LIEN BANG NGA / ^ ( BiiN dkiidi 1 ^ dao Hocaidd £, '.'J^'xappdrfi Y Q»^- ^ . 'S HAN Qudc r N ^ ^ _J^r^7#r6Ki6g n • , ^ Oxaca t ) r I ^Hirflsima ^ Phucuocao 1982 o^^ ' q. ."s^Le dao Xicocu ' \' - f o ^" Nagaxaki //;«/) 9.2. Tu nhien Nhat Ban Quan sdt hinh 9.2, hdy neu dgc diem chii yeu ve dia hinh. sdng ngoi vd bd bien cika Nhdt Bdn. Tai cac vung bien quanh quan dao Nhat Ban, nai cac ddng bien ndng va lanh gap nhau, tao nen ngu trudng ldn vdi nhieu loai ca (ca ngu, ca thu, ca mdi, ca trich, ca hoi,...). 75 Nhat Ban nam trong khu vuc khi hau gid miia, mua nhieu. Phia bac cd khi hau on ddi, mua ddng keo dai, lanh va cd nhieu tuyet. Phia nam cd khi hau can nhiet ddi, mua ddng khdng lanh lam, miia ha ndng, thudng cd mua to va bao. Tren lanh thd hien cd hon 80 niii lua dang hoat ddng va mdi nam cd hang nghin tran ddng dat ldn, nhd. Nhat Ban la nirdc ngheo khoang san. Ngoai than da (trii' lugng khdng nhieu) va dong, cac khoang san khac cd trir lugng khdng dang ke. II - DAN CI/ Nhat Ban la nudc ddng dan, phan ldn dan cu tap trung d cac thanh phd ven bien. Tdc do gia tang dan sd hang nam thap va dang giam dan, ti suait gia tang dan sd tu nhien chi cdn d muc 0,1% vao nam 2005. Ti le ngudi gia trong dan cu ngay cang ldn. BANG 9.1. SUBIEN DONG VE CO CAU DAN SO THEO DO TUOI "^--..^ Nam Nhom tuoi^ -^ 1950 1970 1997 2«05 ''I' , ! (Du bao) Dudi 15 tu6i(%) Tu 15-64tu6i(%) 65 tuoi trd len (%) So dan (trieu ngudi) 35,4 59,6 5,0 83,0 23,9 69,0 7,1 104,0 15,3 69,0 15,7 126,0 13,9 66,9 19,2 127,7 11,7 60,1 28,2 117,0 Difa vdo bdng 9.1, hdy cho biei ca cdu ddn so theo d() tudi cua Nhdt Bdn dang bien dgng theo xu Infdng ndo. Neu tdc dgng ciia xu hudng dd den phdt trien kinh te - .xd hdi. Ngudi lao ddng can cu, lam viec tich cue, vdi y thuc tu giac va tinh than trach nhiem rat cao. Ngudi Nhat ciing rat chii trgng dau tu cho giao due. Cdc dgc diem ciia nguiyi lao ddng cd tdc ddng nhu the ndo den nen kinh te - xd hdi Nhdt Bdn ? 76 '-^'Jm:-^ Hinh 9.3. Sumo - mon v6 truyen thong cua Nhat Ban Ill - TINH HINH PHAT TRIEN KINH TE Sau Chien tranh the gidi thu hai, nen kinh te Nhat Ban bi suy sup nghiem trgng, nhung den nam 1952, kinh te da khdi phuc ngang miic trudc chien tranh va phat trien vdi tdc do cao trong giai doan 1955 - 1973. BANG 9.2. TOC D O TAN G GDP TRUNG BINH CUA NHAT BAN (Don vi : %) 1 Giai doan Tang GDP 1950 -1954 18,8 1955 -1959 13,1 1960 -1964 15,6 1965 -1969 13,7 1970-1973 7,8 Difa vdo bdng 9.2, hdy nhgn .xet ve tdc do phdt trien kinh te ciia Nhdt Bdn qua cdc giai dogn tif 195<^ den 1973. Su phat trien nhanh chong cua nen kinh te Nhat Ban trong giai doan tren la do mot so nguyen nhan chu yeu sau : - Chii trgng dau tu hien dai hoa cdng nghiep, tang vdn, gan lien vdi ap dung ki thuat mdi. - Tap trung cao do vao phat trien cac nganh then chdt, cd trgng diem theo tiing giai doan (vi du : thap nien 50 cua the ki XX, tap trung vdn cho nganh dien luc, thap nien 60 - cho cac nganh luyen kim, thap nien 70 - cho giao thdng van tai,...). - Duy tri ca cau kinh te hai tang, vua phat trien cac xi nghiep ldn, viia duy tri nhirng ca sd san xuat nhd, thu cdng. Nhiing nam 1973 - 1974 va 1979 - 1980, do khung hoang dau md, tdc do tang trudng nen kinh te giam xuong (cdn 2,6%, nam 1980). Nhd dieu chinh chien luge phat trien nen den nhiing nam 1986 - 1990, tdc do tang GDP trung binh da dat 5,3%). Tu nam 1991, toe do tang trudng kinh te Nhat Ban da cham lai. BANG 9.3. TOC D O TANG GDP CLJA NHAT BAN (Don vj : %) iVam Tang GDP 1990 5,1 1995 1,5 1997 1,9 1999 0,8 2001 0,4 2003 2,7 2005 2,5 ! Difa vdo bdng 9.3, nhdn .xet ve tinh hinh phdt trien ciia nen kinh te Nhdt Bdn trong giai dogn 1990 - 2005. 77 Hinh 9.4. Vinh T6-ki-6 (Nhat Ban) Hien nay, Nhat Ban la nudc diing thii hai the gidi ve kinh te, tai chinh. GDP nam 2005 ciia Nhat Ban dat khoang 4800 ti USD, diing thii hai the gidi sau Hoa Ki. Cnu hni vrs bni tnn 1. Phan tich nhirng thuan Igi va kh'6 khan ciia vi tri dia li va dieu kien tu nhien Nhat Ban doi vdi phat trien kinh te. 2. Chung minh rang dan so Nhat Ban dang gia hoa. 3. Dua vao bang 9.3, ve bieu do dudng the hien toe do tang GDP cua Nhat Ban giai doan 1990 - 2005. Ket hgp vdi bang 9.2. so sanh toe do phat trien kinh te Nhat Ban giai doan 1950-1973 va 1990-2005. 78 """