"
Sách Giáo Khoa Địa Lí 11 Nâng Cao
🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Sách Giáo Khoa Địa Lí 11 Nâng Cao
Ebooks
Nhóm Zalo
NHA XUAT BAN GIAO DUC
BO GlAO DUO VA OAO TAG
LE THONG (Tong Chii bien)
NGUYfiN THI MINH PHUONG (Chu bien)
PHAM VIET HONG - NGUYE N VIET HUNG - ONG THI DAN THANH TRAN DUC TUAN - NGUYfiN DUC VU
DIAL!
NANG CAO
(Tai ban lan thu nhat)
NHA XUAT BAN GIAO DUC
Ban quyen thuQc Nha xuat ban Giao due - Bo Giao due va Dao tao
720 - 2007/CXB/664 - 1571/GD Ma so : NHI 16T8
/::: ^
Khai quat
^
nin kinh t i thi gidi
hoi
CAC Nird
REN THE GI6I
Bai I
sa TUONG PHAN VG TRINH OO PHAT TRIGN KINH T6 - XA HOI CUA CAC NHOM NUOC
Tren the gioi, nhom nuoc phat then va nhom nuoc dang phat then co su tuong phan ro ret ve trinh do phat then kinh te - xa hoi.
I - SU PHAN CHIA THANH CAC NHOM NUOC
The gioi co tren 200 qude gia va viing lanh tho khae nhau ve tu nhien, dan eu, xa hoi, trinh do phat trien kinh te va duoe xep vao hai nhom nuoe : phat trien va dang phat trien.
Cae nuoe phat trien eo tong san pham trong nude binh quan dau nguoi (GDP/ngudi) eao, dau tu nudc ngoai (FDI) nhieu, ehi sd phat trien eon ngudi (HDI) d miie cao.
Cae nude dang phat trien thudng ed GDP/ngudi thap, no nude ngoai nhieu va HDI d miie thap.
Trong nhdm nudc dang phat trien, mdt sd nudc va viing lanh thd da trai qua qua trinh cdng nghiep hoa va dat duoc trinh dO phat tri^n nhat dinh ve cdng nghiep goi chung la cac nudc cdng nghiep mdi (NIC^) nhu : Han Qude, Xin-ga-po, Dai Loan, Bra-xin, Ac-hen-ti-na,...
Hinh 1. Phan bo cac nudc va vung lanh tho tren the gioi theo muc GDP binh quan dau nguoi (USD/ngudi) - nam 2004
Dua vao hinh 7, nhan xet su phan bo cac nuoc va vung lanh thd tren the gioi theo muc GDP binh quan dau nguoi (USD/ngudi).
II - su TaONG PHAN Vt KINH TE CUA CAC NHOM NUOC 1. Ve trinh do phat trien kinh te
GDP binh quan dau ngudi cd su chenh lech ldn giiia eae nudc phat trien va cac nudc dang phat tri6n.
Bang 1.1. GDP binh quan dau ngirdi cda mot so ni/ac tren the gidi - nam 2004, theo gia thuc te
(Oon vi : USD)
Cic nirdc phat trien
Cac nudc dang phat trien
Ten nudc
Oan Mach Thuy Oien Anh
Ca-na-da Niu Di-ian
GDP/ngirbi
45008
38489
35861
30714
24314
Ten nudc
An-ba-ni
C6-l6m-bi-a In-do-ne-xi-a An 06
E-ti-6-pi-a
GDP/ngudi
2372
2150
1193
637
112
The gioi : 6393
Dua vao bang I.l, hay nhan xet su chenh lech ve GDP binh quan dau nguoi gii/a cac nuae phat then va cac nuoc dang phat then.
Bang 1.2. Ca cau GDP phan theo khu vuc kinh te cua cac nhom nuae - nam 2004
(Don vi : %)
Co clu GDP phan theo khu vyc kinh te
Nhdm nudc
Phdt then
Oang phat trien
Khu vuc 1 2,0
25,0
Khu virc II 27,0
32,0
Khu vuc III 71,0
43,0
Dua vao bang L2, hay nhan xet va giai thfch ve ca cau GDP phan theo khu vuc kinh te cua cac nhom nuoc, nam 2004.
Cac nudc phat trien chiem hon 60% gia tri xuat, nhap khau cua the gidi, ehii yeu xuat khau eae mat hang da qua che bien. O cae nudc dang phat tn6n, khoang san va hang so che chiem ti le cao trong xuat khau (nam 2001 chiem gan 30%).
Trong nhitng thap nien cudi eua the ki XX, cac nude dang phat trien da
tap trung dau tu nhieu hon vao khu vue II va khu vuc III, tao ra su tang trudng rd ret d ca hai khu vue nay. Cae nude va viing lanh thd cdng nghiep mdi, da ed su ehuyen dich ldn eo cau kinh te vdi su phat trien nhanh vuot bae eua qua trinh cdng nghiep hoa, hudng ve xuat khau. Nhieu san pham cdng nghiep cd kha nang eanh tranh tren thi trudng the gidi. Khu vuc dich vu phat tri^n nhanh.
2. Ve dau tu nudc ngoai va no nuoc ngoai
Cac nude phat trien ed gia tri dau tu ra nude ngoai ldn va thuc hien dau tu dan xen nhau, mdi nude dau tu vao eae nudc khae d linh vue the manh eua minh. Hien nay, cac nudc phat trien chiem khoang 3/4 gia tri dau tu ra nude ngoai va nhan khoang 2/3 gia tri dau tu ttr nude ngoai.
Phan ldn cac nude dang phat trien hien deu cd no nude ngoai va nhieu nude khd cd kha nang thanh toan no.
Bang 1.3. long ng nuae ngoai cua nhom nuae dang phat trien
(Oon vj : ti USD)
Nam
Tong no
1970 610
1980 1200
1990 1310
2000 2498
2004 2724
Ti le no tren tdng GDP eua cac nudc dang phat trien nam 1980 la 21%, nam 1998 la 37,3%, nam 2004 la 33,8%.
SU TUONG PHAN VE MO T SO KHIA CANH XA HOI
CUA CAC NHOM NUOC
Giua nhdm nudc phat trien va nhdm nude dang phat trien ed su khae biet ve mdt sd chi sd xa hdi.
Tudi thQ tmng binh (tu6i) - nim 2005 :
- The gioi : 67
- Cac nuoc phat trien : 76
- Cac nuoc dang phat trien : 65. Cac nuoc a chau Phi co tuoi tho trung Wnh la 52 (trong do 6 khu vyc T^y Phi, 06ng Phi la 47 - thap nhat the gioi).
Bang 1.4. Chi so HDI cua the gidi va cac nhdm nudc
-—-____^ Nam Nhdm nudrc ~~~~~---~-___^_^
Phat trien
Oang phat trien
The gioi
2000 0,814 0,654 0,722
2002 0,831 0,663 0,729
2003 0,855 0,694 0,741
Dua vao bang 7.4, ket hap vol thong tin a tren, nhan xet su khae biet ve chi so HDI va tuoi tho trung binh giua nhom nuae phat then va nhom nuoc dang phat then.
CAU HOI VA BAi TAP
1. So sanh mot so diem noi bat ve trinh dp phat trien kinh te cua nhom nuoc phat then voi nhom nLroc dang phat trien.
2. Tai sao nhom nuoc dang phat trien co chi so HDI thap hon nhom nuoc phat trien ?
3. Diia vao bang so lieu sau :
Gia trj xuat, nhap khau hang hoa cua nhdm nudc dang phat trien va the gi(Oon vi : ti USD)
N. Nam
1990
2000
2004
Nhdm \ .
nudc \ v The gidi
Dang phat trien
Xuit
khau 3328,0
990,4
Nh$p khau
3427,6 971,6
Xuat
khau 6376,7
2372,8
Nhap khau
6572,1 2232,9
Xuit
khau 9045,3
3687,8
Nhap khau
9316,3 3475,6
Hay ve bieu dd edt ehdng \ht hien gia tri xuat, nhap khau hang hoa cua nhdm nudc dang phat trien so vdi the gidi qua cae nam tren. Riit ra nhan xet.
Bai 2
CUOC CACH MANG KHOA HQC VA CONG NGH6 HI€N DAI.
N6N KINH TC TRI THQC
Cuoc each mang khoa hoc va cong nghe hien dai vai dac trung la lam xuat hien va bung no cong nghe cao da tac dong manh me den nen kinh te the giai, chuyen dan nen kinh te the giai sang mot giai doan phat then moi, dugc goi la nen kinh te th thuc. Trong do, th thuc, thong tin tra thanh yeu to quyet dinh nhat doi vol su phat then san xuat; khoa hoc va cong nghe tro thanh luc lugng san xuat true tiep.
I - CUOC CACH MANG KHOA HOC VA CONG NGH$ HIEN DAI
Cudc each mang khoa hoc va cdng nghe hien dai duoe tien hanh vao eudi the ki XX, dau the ki XXI. Dac trung cua cudc each mang nay la su xuat hien va phat tridn nhanh ehdng cdng nghe eao. Day la cac cdng nghe dua vao nhung thanh tuu khoa hoc mdi, vdi ham luong tri thiic cao. Cae cdng nghe nay da tac ddng manh me va sau sac de'n phat trien kinh te - xa hdi. Trong dd, bdn cdng nghe tru cdt tao ra nhieu thanh tuu nhat.
I Thinh tiru cua bdn cdng nghe tru CQt trong cupc each mang khoa hoc I vi cdng nghe hifn dai
Cdng nghe sinh hoc : tao ra nhijng giong moi khong co trong ty nhien ciing nhung buoc tien quan trpng trong chan doan va dieu tri benh,...
Cdng nghe vat lieu : tao ra nhOng vat lieu chuyen dung moi, vol nhung tfnh nang moi (vat lieu composit, vat lieu sieu din,...).
Cdng nghe nang luong : su dung ngay cang nhieu cac dang nang lupng moi (hat nhan, mat trdi, sinh hpe, thuy trieu,...).
Cdng nghe thdng tin : tao ra cac vi mach, chip dien tii CO toe dp cao, kT thuat sd hoa, cap spi quang,... nang cao nang luc cua con nguoi trong truyen tai, xu li va luu giu thong tin.
Ttr mdt mang may tinh ndi bd xuat hien dau tien nam 1969 d Hoa Ki, den nam 1989, mang Internet da phat trien khap noi tren the gidi.
10
Bang 2.1. So' ngudi su dung Internet tren the gidi (Oon vi : trieu nguoi)
Nam
So nguoi
1993 1
2000 540
2006 1100
Nhan xet so nguai su dung Internet nam 2006 so voi cac nam 1993, 2000 va so vol dan sd toan the giai nam 2006 (khoang 6500 theu nguoi).
II - TAC OONG CU A CUO C CACH MANG KHOA HQC VA CONG NGH| HIEN OAI OEN SU PHAT TRIEN KINH TE - XA HOI
Mpt SO tac dpng cua cupc cich mang khoa hpe
v i cdng nghg hiin dai den sir phit trien kinh t4 - xa hpi
Khoa hoc va cong nghe trd thanh luc lupng Scin xuat true tiep, CO the true tiep
lam ra sdn pham (san xuat phan mem, cac nganh cong nghiep dien tu,...).
Xuat hien eae nganh cong nghiep CO ham lupng k7 thuat cao (san xuat vat lieu moi, cong nghe gen,...), cac dich vu nhieu kien thuc (bdo hiem, viin thong,...),...
Thay doi co cau lao dpng. Ti le nhung nguoi lam viec bang tri 6c de tryc tiep tao ra san pham (nhu cac lap trinh vien, nhung nha thiet ke cong nghe, san pham
; tren may tfnh,...) ngay cang eao.
Phat trien nhanh chong mau dich quoc te, dau tu eua nude ngoai tren pham vi toan eau.
Hay neu cac vf du cu the de lam ro tac dong cua cuoc each mang khoa hoc va cong nghe hien dai den su phat then kinh te - xa hoi the giai.
-N^N KINH TE TRI THUC
Cudc each mang khoa hoe va eong nghe hien dai tac ddng ngay cang sau sac, lam eho kinh te the gidi chuyen dan tii nen kinh te cdng nghiep sang mdt loai hinh kinh te mdi dua tren tri thiic, ki thuat, cdng nghe eao, duoc goi la nen kinh te tri thiie.
11
Bang 2.2. So sanh khai quat mpt so yeu to' ci:ia cac nen kinh te
^~~~~~~--„Nen kinh te Yeu to ^^^^---.,_ ^
Co cau kinh te
Cdng nghe chu yeu de thuc day phat trien
Co cau lao ddng
Tl le dong gop cua khoa hpe - cdng nghe cho tang trudng kinh te
TSm quan trpng cua giao due
Vai trd cua cdng nghe thdng tin va truyen thdng
Ndng nghiep
Ndng nghiep la chu yeu
Su dung sue vat, CO gioi hoa don gian
Ndng dan la chu yeu
<10%
Nhd
Khdng Idn
Cdng nghidp
Cdng nghiep va djch vu la chu yeu
Co gidi hoa, hoa hoc hoa, dien khf hoa, ehuyen mdn hoa
Cdng nhan la chu yeu > 30%
Ldn
Ldn
Tri thiirc
Djch vu la chu yeu, trong dd cac nganh can nhieu tri thiic (ngan hang, tai chfnh, bao hiem...) chiem uu the tuyet ddi
Cdng nghd cao, dien tu hoa, tin hoc hoa, sieu xa Id thdng tin,...
Cdng nhan trf thiic la ehu ydu
> 80%
RSt Idn
Quyet djnh
Dua vao bang 2.2, cho biet nghiep, kinh te cong nghiep
nen kinh te th thuc khae vol nen kinh te nong 6 nhfjng diem chu yeu nao ?
Nen kinh te tri thiie bat dau duoc hinh thanh d Bae Mi va mdt sd nude Tay Au,... O eae nude nay, nhiing nganh kinh te ehu yeu dua vao cdng nghe thdng tin chiem khoang 45 - 50% GDP. Udc tinh vao khoang nam 2030, nen kinh te eua eae nudc phat trien deu trd thanh nen kinh te tri thiic.
CAU HOI VA BAI TAP
1. Neu dac trirng va tac dpng cua cuoc each mang khoa hoc va cong nghe hien dai den nen kinh te the gioi.
2. Trinh bay nhung hieu biet cua ca nhan ve cac thanh tuu khoa hoc va cong nghe hien dai noi bat cija nhan loai trong the ki XX. 3. Phan tich vai tro to Ion cija khoa hoc va cong nghe hien dai trong nen kinh te tri thuc.
12
Bai 3 XU HUONG TOAN CAU HOA,
KHU VUC HOA KINH T^
Toan cau hoa va khu vuc hoa la xu huang tat yeu, din den su phu thuoc lan nhau ngay cang tang giCia cac nen kinh te ; ddng thai, tao ra nhi/ng dong luc thuc day su tang trudng va phat then kinh te the gidi.
I - XU HUONG TOAN CAU HOA KINH TE
Toan cau hoa la qua trinh hen ket cac qude gia tren the gidi ve nhieu mat, til kinh te den van hoa, khoa hoe,... Toan cau hoa kinh te cd tac ddng manh me den moi mat ciia nen kinh te - xa hdi the gidi.
1. Toan cau hoa kinh te
Toan cau hoa kinh te ed nhung bieu hien rd net sau :
a) Thuang mai the gioi phdt trien manh
Tdc do tang trudng cua thuong mai ludn cao hon tdc dd tang trudng eua toan bd nen kinh te the gidi. Td chiic Thuong mai the gidi (WTO) vdi 150 thanh vien (tinh den thang 1-2007) chiem khoang 90% sd dan, ehi phdi 95% hoat ddng thuong mai cua the gidi va cd vai trd to ldn trong viec thiie day tu do hoa thuong mai, lam eho nen kinh te the gidi phat trien nang ddng hon.
b) Ddu tu nuae ngodi tdng nhanh
Tir nam 1990 den nam 2004 dau tu nudc ngoai da tang tii 1774 ti USD len 8895 ti USD. Trong dau tu nudc ngoai, Unh vue dieh vu ngay cang chiem ti trong ldn, trong dd ndi len hang dau la cae hoat ddng tai ehinh, ngan hang, bao hiem,...
c) Thi truong tdi chinh quae te mo rong
Vdi hang van ngan hang duoc ndi vdi nhau qua mang vidn thdng dien tii, mdt mang ludi lien ke't tai chinh toan cau da va dang rdng md tren toan the gidi. Cac td ehiie qude te nhu Quy tien te qude te (IMF), Ngan hang The gidi (WB) ngay eang ed vai trd quan trong trong phat trien kinh te toan cau, cung nhu trong ddi sdng kinh te - xa hdi cua cac qude gia.
13
d) Cdc cong ti xuyen quoc gia co vai trd ngdy cdng lan
Vdi pham vi hoat ddng rdng, d nhieu qude gia khae nhau, eae cdng ti xuyen qude gia nam trong tay ngudn cua eai vat chat rat ldn va chi phdi nhieu nganh kinh te quan trong.
Hien nay, toan the gidi cd tren 60 nghin cdng ti xuyen quoc gia vdi khoang 500 nghin ehi nhanh.
Cac cdng ti xuyen quoc gia chiem 30% tdng gia tri GDP toan the gidi, 2/3 budn ban qude te, hon 75% dau tu true tiep va tren 75% viec ehuyen giao cdng nghe, khoa hoc ki thuat tren pham vi the gidi.
Hay nhan xet ve vai trd cua cac cdng ti xuyen quoc gia trong nen kinh te the gidi.
2. He qua ciia viec toan cau hoa kinh te
Toan eau hoa kinh te da thiie day san xuat phat trien va tang trudng kinh te toan cau, day nhanh dau tu, tang cudng su hop tac qude te. Tuy nhien, toan cau hoa kinh te eung cd nhiing mat trai eiia nd, dae biet lam gia tang nhanh chdng khoang each giau ngheo.
II - XU HUONG KHU VljC HOA KINH TE
1. Cac to chuc lien ket kinh te khu vuc
Do su phat trien khdng deu va siic ep canh tranh trong cac khu vue tren the gidi, nhiing qude gia ed net tuong ddng ve dia U, van hoa, xa hdi hoac cd chung mue tieu, loi ich phat trien da hen ket vdi nhau thanh cac td chiie hen ket kinh te dae thu.
Bang 3. Mpt so to chuc lien ket kinh te khu virc
Td chire lien ket kinh te
Hiep udc tu do
thuong mai Bae MT (NAFTA)
14
Nam thinh lip
1994
Cac nuoc vi viing lanh tho thinh vien (Tinh den nim 2005)
Hoa Kl, Ca-na-da, Me-hi-cd
So dan
(trieu
ngixin -
nam 2005) 435,7
GDP
(ti USD - nam 2004)
13323,8
Lien minh chau Au (EU)*
Hipp hdi eae qude gia Ddng Nam A
(ASEAN)
Dien dan hpp tac kinh te chSu A - Thai Binh Duong (APEC)
1957
1967 1989
Oire, Anh, Phdp, Ha Lan, Bi, l-ta-ll-a, Lue-xam-bua, Ai-len, Oan Mach, Hi Lap, Tay Ban Nha, Bo Oao Nha, Ao, Phan Lan, Thuy Oien, See, Hung-ga-ri, Ba Lan, Xld-va-kl-a, Lit-va, Lat-vi-a, Xld-ve-ni-a, E-xtd-ni-a, Man-ta, Si'p.
In-dd-ne-xi-a, Ma-lai-xi-a, Phi-lip-pin, Xin-ga-po, Thai Lan, Bru-nay, Viet Nam, Lao, Mi-an-ma,
Cam-pu-chia.
Bru-nay, In-dd-ne-xi-a, Ma-lai-xi-a, Phi-lip-pin, Xin-ga-po, Thai Lan, Hoa Kl, Ca-na-da, Me-hi-cd, Nhat Ban, Han Qude, 0-xtray-li-a, Niu Di-lan, Oai Loan, Trung Qude, Hdng Cdng (Trung Qude), Pa-pua Niu Ghi-ne, Chi-le, Pe-ru,
459,7
555,3 2648,0
12690,5
799,9
23008,1
Thi trudng
Lien bang Nga, Viet Nam.
Bra-xin, Ac-hen-ti-na, U-ru-goay,
chung Nam MT (MERCOSUR)**
1991
Pa-ra-goay.
232,4
776,6
* Thang 1-2007, EU ket nap them Bun-ga-ri va Ru-ma-ni.
** Thang 6-2006, MERCOSUR ket nap them Ve-ne-xu-e-la.
15
Dua vao bang 3, so sanh sd dan va GDP cua cac to chuc lien ket kinh te khu vuc. Rut ra nhan xet.
Ngoai eae td chiic kinh te khu vuc, cdn ed cae to chile hen ke't ti6u viing d cae chau lue nhu : tam giac tang trudng Xin-ga-po - Ma-lai-xi-a - In-dd-ne-xi-a (d Ddng Nam A), hen ket vting Ma-xo Rai-no (d EU),...
2. He qua ciia khu vuc hoa kinh te
Cae td ehiie hen ket kinh te khu vue viia hgp tac, vira eanh tranh vdi nhau da tao nen ddng lire thiie day su tang trudng va phat trien kinh te, tang eudng tu do hoa thuong mai, dau tu dieh vu trong pham vi khu vue ciing nhu giua cac khu vuc vdi nhau. Ddng thdi, eung thiie day qua trinh md cira thi trudng cac qude gia, tao lap nhiing thi trudng khu vuc rdng ldn, tang eudng qua trinh toan eau hoa kinh te the gidi. Tuy nhien, xu hudng khu vuc hoa eiing dat ra khdng it van de ddi hdi cac quoc gia phai quan tam giai quyet, nhu tu ehu ve kinh te, quyen luc qude gia,...
CAU HOI VA BAi TAP
1. Trinh bay cac bieu hien chu yeu cua toan cau hoa kinh te. Xu huong toan cau hoa kinh te da dSn den nhCrng he qua gi ?
2. Cac to chuc lien ket kinh te khu vuc dupc hinh thanh dua tren nhung co so nao ?
3. Xac djnh cac nuoc thanh vien cua to chuc EU, ASEAN, APEC, NAFTA, MERCOSUR tren ban do "Cac nuoc tren the gioi".
16
Bai 4 MOT S6 VA N D 6
MANG TINH TOAN CAU
Cung vdi viec bao ve hoa binh, nhan loai hien nay dang phai ddi mat vdi nhieu thach thuc mang tfnh toan cau nhu : bung no dan sd, gia hoa dan sd, d nhiem mdi trudng,... gay ra nhCrng hau qua nghiem trong.
I - DAN SO
1. Bung no dan so
Dan sd the gidi tang nhanh, nhat la d nira sau eua the ki XX. Cang nhirng nam ve sau, thdi gian dan sd tang them 1 ti ngudi cang nit ngSn. Nam 2005, sd dan the gidi la 6477 trieu ngudi; hien nay trung binh mdi nam tang them gan 80 trieu ngudi. Du kien dan sd the gidi ed the dn dinh vao nam 2025 vdi sd dan khoang 8 ti ngudi.
Su biing nd dan sd hien nay tren the gidi di6n ra ehu yeu d eae nudc dang phat trien. Cac nudc nay chiem khoang 80% dan sd va 95% sd dan gia tang hang nam cua the gidi.
Bang 4. Ti suat gia tang dan so tir nhien trung binli nam
(Don vi : %)
^^^^^ Giai doan
Nhdm nuoc ^~\ ^ Phat trien
Dang phat trien
The gidi
1960-1965
1,2
2,3
1,9
1975-1980
0,8
1,9
1,6
1985-1990
0,6
1,9
1,6
1995 - 2000
0,2
1,7
1,4
2001 - 2005
0,1
1,5
1,2
- Dua vao bang 4, so sanh ti suat gia tang dan sd tu nhien cua nhdm nudc dang phat then vdi nhdm nudc phat then va toan the gidi.
- Dan sd tang nhanh dan tdi nhi/ng hau qua gi ve mat kinh te - xa hdi ? 2-DL11-NC-A 17
2. Qa hoa dan so
Dan sd the gidi dang cd xu hudng gia di. Trong eo eau theo dd tudi, ti le ngudi dudi 15 tudi ngay cang thap, ti le ngudi tren 65 tudi ngay cang eao va tudi tho eua dan sd the gidi ngay cang tang.
Sd ngudi cao tudi hien nay tap trung nhieu nhat d Tay Au. Khu vue Nam A, Tay A, chau Dai Duong va Ca-ri-be la nhung noi ed sd ngudi eao tudi dang tang nhanh. Du bao den nam 2020, sd luong ngudi cao tudi chiem 14% tdng sd dan eua the gidi.
Dan sd gia dan tdi nhi/ng hau qua gi ve mat kinh te - xa hdi 7 • '• '
II-MOI TRUONG.
Dudi ap lue ngay cang ldn cua gia tang dan sd va su tang trudng hoat ddng kinh te, mdi trudng toan eau ngay cang bi d nhiSm va suy thoai nang ne, gay nhieu hau qua nghiem trong.
1. Bien doi khi hau toan cau va suy giam tang odon
Luong CO2 tang dang ke trong khi quyen gay ra hieu iing nha kinh, lam cho nhiet dd Trai Dat tang len. Ude tinh trong 100 nam trd lai day, Trai Dat ndng len 0,6°C. Du bao vao nam 2100, nhiet dd Trai Dat se tang them tir 1,4°C den 5,8°C.
Viec sir dung nang luong trong cdng nghiep va sinh hoat, dae biet 0 cae nude phat trien, da dua vao khi quyen mdt luong ldn khi thai, gay ra mua axit d nhieu noi tren Trai Dat. Ddng thdi, khi thai CFC^ da lam tang dddn mdng dan va lam Id thung tang dddn ngay cang rdng ra.
Hay neu nhung hau qua do hieu ung nha kfnh, thung tang dddn va mua axit ddi vdi ddi sdng tren Trai Dat.
2. O nhiem nguon nuoc ngot, bien va dai duong
Chat thai cdng nghiep va chat thai sinh hoat chua duoe xvr U dd true tiep vao cac sdng, hd da lam d nhi^m nghiem trong ngudn nudc, din den viee khan hiem nude sach d nhieu noi tren the gidi. Theo Lien hop qude, ed khoang 1,3 ti ngudi tren toan eau, trong dd hon 1 ti ngudi d cac nudc dang phat trien bi thieu nudc sach.
Viee dd cac chat thai chua duoe xu h vao sdng ngdi va bien, eiing cac su cd dam tau, rira tau, tran dau xay ra d nhieu noi dang lam mdi trudng bien va dai duong chiu nhieu tdn that ldn.
l o 2-DL11-NC-B
Hinh 4. O nhiem dau tren bien Tai sao khap noi tren the gidi deu co cac hoat ddng bao ve moi trudng f 3. Suy giam da dang sinh vat
Viec khai thac thien nhien qua miic cua con ngudi lam cho nhieu loai sinh vat tuyet chiing hoac diing trudc nguy co tuyet chiing. Hau qua la lam mat di nhieu loai sinh vat, cac gen di truyen, ngudn thuc pham, ngudn thudc chua benh, ngudn nguyen lieu cua nhieu nganh san xuat,...
Dua vao hieu biet cua ban than, hay neu mdt sd loai dong vat d nudc ta hien dang cd nguy co tuyet chung, hoac cdn lai rat ft.
Ill - MO T SO VA N DE KHAC
Trong nhiing thap men cudi cua the ki XX va nhiing nam dau cua the kl XXI, xung dot sic tdc, xung ddt tdn giao va nan khiing bd tro thanh mdi de doa true tiep tdi dn dinh, hoa binh ciia the gidi. Nan khung bd ngay nay xuat hien d nhieu noi tren the gidi, vdi rat nhieu each thiic khae nhau (sat hai thii linh chinh tri, bat cdc con tin, huan luyen va
19
sir dung ngudi lam thue vao hoat ddng khung bd,...). Dieu cue ki nguy hi6m la cac phan tir khiing bd da su dung cac thanh tuu eua khoa hoe, cdng nghe de thuc hien hoat ddng khung bd (tan cdng bang vii khi sinh hoa hoe, chat nd, pha hoai mang vi tinh,...).
Ben canh khung bd, hoat ddng kinh te ngam (budn lau vu khi, rira tien,...), tdi pham hen quan den san xuat, van chuyen, budn ban ma tuy,... ciing la nhiing mdi de doa ddi vdi hoa binh va dn dinh tren the gidi.
De giai quyet cae van de tren, can phai cd su hop tac tieh cue giua cae qude gia va toan the cdng ddng quoc te. . V
CAU HOI VA BAI TAP
1. Chijng minh rang tren the gioi, su biJng nd dan so diln ra chu yeu o nhom nuoc dang phat trien, su gia hoa dan sd diin ra chu yeu 6 nhom nudc phat trien.
2. Nan khung bo gay ra nhung hau qua nghiem trong gi ddi vol hoa binh va dn dinh cua the gioi ?
3. Hay lap bang trinh bay ve mpt sd van de mdi trudng toan cau theo gpi y sau :
Nguyen nhan Hau qua Gidi pli^p 20
Van de mdi trudng
Bien ddi khf hau
0 nhidm ngudn nudc ngpt Suy giam da dang sinh vat
Bai 5
Thirc hanh
TIM Hieu MOT SO OAC DIGM CUA NEN KINH T€ THE GlOl
1. Khai quat hoa nhiing thong tin da cho th^nh dac diem ciia nen kinh te the gioi - Hoc sinh tu doc nhiing thdng tin dudi day, khai quat hoa thanh dac diem ehu ye'u eua nen kinh te the gidi.
1. Trong nhung thap nien cuoi ciia the ki XX, y nghTa ciia cac nhan to phat
trien theo chieu rong nhu ngubn nguyen - nhien lieu, nang luong, khoang
san, nguon lao dong gia re... suy giam ro ret. Cac quoc gia chuyen huong
vao viec fim kiem cac bien phap phat trien theo chieu sau nhu nang cao
hieu qua su dung nguyen - nhien lieu, nang lupng ; nghien cuu phat then
cac loai vat lieu moi, cac kT thuat cong nghe cao nhu may ti'nh, dien tii, vi dien tii, tu dpng hoa, cong nghe sinh hpe...
2. Cupc each mang khoa hoc va cong nghe hien dai da din den su phat
trien manh me cua cac nganh chu yeu nhu dien tu, nang lupng nguyen
tii, cong nghe hoa dau, cong nghe hang khong vu tru, cong nghe sinh
hoc, cong nghe thong tin... va hmh thanh nen nhung phuong thiic, mo
hinh san xuat moi voi nang suat va hieu qua cao hon, thuc day siic san
xuat xa hpi phat then nhanh chong. Trong the kl XX, san xua't cong nghiep
the gioi tang 35 lan trong khi the ki XIX chi tang 3 Tan. Nhung thanh tuu
khoa hpe - cong nghe da va se true tiep di vao qua trinh san xuat trong
khoang thoi gian rat ng^n, tro thanh lire lupng san xuat nong cot va true tiep ciia xa hpi, tao nen dpng luc chi'nh cua su phat then kinh te the gidi
trong nhung thap nien dau cua the ki XXI.
3. Chat xam, th thirc va thong tin co vai tro ngay cang Idn va mang tfnh quyet dinh doi vdi cac qua trinh san xuat, phan phoi, tieu thu va dong
gop ti le ngay cang Ion vao tang trudng kinh te ciia mdi quo'c gia. Trong thdi gian tdi, ta't ca cac nudc se dieu chinh lai co cau kinh te theo hudng
nang cao vai tro chu dao va din dau eiia cac nganh kinh te dua tren cac
cong nghe mdi va cd ham lupng chat xam cao de lam dpng luc thuc day
su phat then nen kinh te.
21
4. Su hoat dpng ciia cac ccng ti xuyen qude gia ve d|ch chuyen vdn, cong nghe, lao dpng... va sy md rpng nhung quan he kinh te quoc te nhu thuang mai, dau tu, vay np... ra pham vi toan cau, dang thiic day su hinh thanh nen mpt thi trudng the gidi thd'ng nha't. Qua trinh tu do hoa thuong mai va dau tu cung phat trien manh, thuc day xu the toan cau hoa kinh
te phat then.
5. Qua trinh toan cau hoa kinh te da dan de'n su phu thudc lan nhau ngay
cang tang giua nen kinh te cac nudc. Su luan chuyen tu do ciia cac dong
vdn tren thi trudng the gidi ben canh mat tich cue, cdn cd mat tieu cue ;
dd la nguy co gay ra cac bat dn ve tai chi'nh, tien te. Mpt cupc khiing
hoang, neu xay ra d mpt khu vuc, du khdng Idn van cd the lam dieu diing
thi trudng tai chi'nh va kinh te toan cau. Cud'i the ki XX, cupc khiing hoang
kinh te - tai chfnh khu vuc d chau A da anh hudng Idn de'n cac khu vuc
khae va lam cham tdc dp tang trudng ciia toan bp nen kinh te the gidi.
6. Viec kf ket hang loat thoa thuan qud'c te ve mdi trudng, vf du nhu Nghi
dinh thu Ki-d-td cu the hoa Cdng udc khung ciia Lien hpp qude ve bie'n
ddi khf hau, ciing vdi viec td chiic Hpi nghi Thupng dinh toan cau ve phat
then ben vung (Nam Phi, ngay 26/8 den 4/9/2002) eho thay van de
phat trien ben vung da trd thanh md'i quan tam hang dau ciia cpng dong
quoc te. Do vay, trong nhung thap nien tdi, phat then kinh te ben vung
se dan trd thanh lua chpn phd bie'n cua cac qude gia, nham can bang giua
phat then kinh te vdi bao ve mdi trudng tu nhien va giai quyet cac van
6e xa hdi.
Thao luan nhdm de thdng nhat cac dac diem cua nen kmh te the gidi.
2. Trinh bay bao cao
trinh bay eae dac diem eua nen kinh te the gidi vtra duoe nhdm thdng nhat thanh bao cao cd tieu de : "Mdt sd dae diem eua nen kinh te the gidi" (khoang 200 - 300 tir).
22
Bai 6 MOT S6 VAN Di CUA CHAU LUC VA KHU vyc
Tiet 1. M0t 56 v^n d^ cua chdu Phi
Thai cd dai, chau Phi da tirng cd nen van minh sdng Nin rue rd, do nguai Ai Cap xay dung. Hon 4 the ki bi thuc dan chau Au thdng tri (the ki XVl - XX), chau Phi bi eudp bdc ca ve con ngudi va tai nguyen thien nhien. Su thdng th lau dai cua chii nghfa thuc dan da kim ham cac nudc chau Phi trong ngheo nan, lac hau.
I - MO T SO VAN DE VE TU NHIEN
CAC CAN H QUA N CHiNH
RCmg xfch dao v& nhi^t ddi am
I I RCrng can nhiet ddi l^ ^ Nam Cdc ch§u ^^"----^^^
Chau Phi
Chau Ml
Trong do MTLa tinh ChSuA
Chau Au
Chau Oai Duong
The gidi
1985 11,5
13,4 8,6
60,0 14,6 0,5
100,0
2000 12,9
14,0 8,6
60,6 12,0 0,5
100,0
2005 13,8
13,7 8,6
60,6 11,4 0,5
100,0
3. Hay phan tich tac dpng cua nhung van de dan cu va xa hpi chau Phi toi sy phat then kinh te cua chau luc nay.
27
B^l 6 MOT SO VA N 0 6 CUA CHA U LUC VA KHU VUC (tiep theo)
Tiet 2. Mot 50 van d€ cua Mi La tinh
Mac du da tuyen bd ddc lap ti: tren 200 nam nay, song nen kinh te cua hau het cac nudc MJ La tinh van dang phu thudc vao nudc ngoai; ddi sdng ciia ngudi dan lao dong ft dugc cai thien, chenh lech giau ngheo giua cac nhdm dan cu rat Idn.
1 - MOT SO VAN DE VE TU NHIEN, DAN CU VA XA HOI
Hinh 6.3. Cac canh quan va khoang san chfnh eiia MT La tinh
28
Dua vao hinh 6.3, cho biet : MJ La tinh cd nhung canh quan va tai nguyen khoang san gi ?
Mi La tinh ed nhieu tai nguyen khoang san, chii yeu la quang kim loai mau, kim loai quy va nhien heu. Tai nguyen dat, khi hau thuan loi cho phat tri6n rirng, chan nudi dai gia siic, trdng eay cdng nghiep va eay an qua nhiet ddi. Tuy nhien, viec khai thac nhiing tai nguyen giau cd dd chua mang lai nhieu loi ich cho dai bd phan dan cu Mi La tinh.
Bang 6.3. Ti trpng thu nhap ciia cac nhom dan cu trong GDP ciia mpt so nu-ac - nam 2000
Qude gia Chi-le
Ha-mal-ca Me-hi-cd Pa-na-ma
GDP theo gid thirc te (ti USD)
75,5
8,0
581,3
11,6
Ti trpng GDP ciia 10% dan cu ngheo nhat
1,2
2.7
1,0
0,7
Ti trpng GDP
ciia 10% dan cu giau nhit
47,0
30,3
43,1
43,3
Dua vao bang 6.3, nhan xet ti trong thu nhap ciia cac nhdm dan cu d mdt sd nudc MJ La tinh.
O hau het cac nudc Mi La tinh, dan cu edn ngheo ddi, thu nhap giiia ngudi giau va ngudi ngheo cd su chenh lech rat ldn. Cho tdi dau the ki XXI, sd dan sdng dudi miic ngheo khd cua Mi La tinh edn kha ddng dao ddng ttr 37% de'n 62%. Cac cudc cai each rudng dat khdng triet de da tao dieu kien cho cae ehu trang trai chiem giir phan ldn dat canh tac. Dan ngheo khdng cd rudng keo ra thanh phd tim viee lam, ddn den hien tuong dd thi hoa tu phat. Dan cu dd thi cua Mi La tinh chiem tdi 75% dan sd va 1/3 trong sd dd sdng trong dieu kien khd khan.
Tinh trang tren da anh hudng ldn den viee giai quyet eae van de xa hdi va tac ddng tieu cue de'n su phat trien kinh te cua cac qude gia Mi La tinh.
29
- MOT SO VAN OE VE KINH TE %
5 -
4 -
3 -
2,3
0,5
-|—r
0,4
1985 2000 2002 2004 1990 1995
Hinh 6.4. Td'c dp tang GDP ciia MT La tinh
Dua vao hinh 6.4, hay nhan xet tdc dd tang GDP cua MJ La tinh trong giai doan 1985 - 2004.
Da sd cac nudc Mi La tinh cd tdc dd phat trien kinh te khdng deu. Tinh hinh ehinh tri khdng dn dinh da tac ddng manh tdi su phat tri6n kinh te va cac nha dau tu, khien cho dau tu ttr nude ngoai vao khu vue nay giam manh. Cudi thap nien 90, ngudn FDI vao Mi La tinh dat 70 - 80 ti USD/nam, den nam 2003 giam xudng edn 31 ti USD, nam 2004 tang len duoe 40 ti USD. Tren 50% ngudn dau tu la tir Hoa Ki va Tay Ban Nha.
Gianh duoc ddc lap sdm song cac nudc Mi La tinh da duy tri eo eau xa hdi phong kien trong thdi gian dai, eae the lire bao thii eua Thien chiia giao tiep tuc can trd su phat trien xa hdi. Do chua xay dung duoe dudng ldi phat trien kinh te - xa hdi ddc lap, tu chu, nen kinh te cae nude Mi La tinh phat trien cham, thieu dn dinh, phu thude vao cac cdng ti tu ban nudc ngoai nhat la Hoa Ki.
Nhiing nam gan day, nhieu quoc gia Mi La tinh da tap trung cung ed bd may nha nudc, phat trien giao due, eai each kinh te, quoc huu hoa mdt sd nganh kinh te, thuc hien cdng nghiep hoa dat nudc, tang cudng va md rdng budn ban vdi nude ngoai nen tinh hinh kinh te tirng bude duoc cai thien. Bieu hien rd nhat la xuat khau tang nhanh, khoang 10% nam 2003 va 21% nam 2004. Nhieu nude da khdng ehe duoc lam phat. Tuy nhien, qua trinh eai each kinh te dang gap phai sir phan iing cua cae the lue bi mat quyen loi ttr ngudn tai nguyen giau ed d cae qude gia nay.
30
Bang 6.4. GDP va ng nuae ngoai ciia mpt so quoc gia MT La tinh - nam 2004
(Don vi : ti USD)
Quoc gia Ac-hen-ti-na
Bra-xin
Chi-le
£-eu-a-do Ha-mai-ea
GDP 151,5
605,0 94,1 30,3 8,0
Tong s6 no 158,0
220,0
44,6
16,8
6,0
Quoc gia
Me-hi-cd
Pa-na-ma
Pa-ra-goay Pe-ru
Ve-ne-xu-e-la
GDP 676,5
13,8
7,1
68,6 109,3
Tdng so na 149,9
8,8
3,2
29,8
33,3
Dua vao bang 6.4, cho biet den nam 2004, nhung qude gia nao d MJ La tinh cd ti le ng nudc ngoai cao (so vdi GDP).
CAU HOI VA BAI TAP
1. Vl sao cac nuoc M7 La tinh co dieu kien ty nhien thuan Ipi de phat trien kinh te nhung ti le ngudi ngheo 6 khu vyc nay vSn cao ? 2. Thu thap thong tin ve xuat khau nong san cua cac nudc MT La tinh. 3. Nhung nguyen nhan nao lam cho kinh te cac nudc MT La tinh phat trien khong on dinh ?
31
Bai 6 MOT S6 VAN 0 6 CUA CHAU LUC VA KHU VUC (tiep theo)
Tiet 3. Mpt SO van de cua khu vuc Tay Nam A va khu vuc Tpung A
Vi trf dia If mang tfnh chien luoc, ngudn tai nguyen dau md giau cd, su tdn tai cac van de dan tdc mang tfnh lich sir, cac tdn giao vdi nhirng tfn ngudng khae biet va cac phan tu cue doan trong cac tdn giao, su can thiep vu Igi cua cac the luc ben ngoai... dang'la nhi/ng nguyen nhan chfnh gay nen su tranh chap, xung dot keo dai tai khu vuc Tay Nam A va khu vuc Trung A.
I - DAC OIEM CUA KHU VUC TAY NAM A VA KHU VUC TRUNG A 1. Tay Nam A
Hinh 6.5. Khu vue Tay Nam A
32
Tay Nam A la khu vuc rdng ldn nam d phia tay nam chau A, noi tiep giap giua chau A vdi chau Au va chau Phi, bao gdm ban dao A-rap, cao nguyen I-ran va mdt sd viing dat tie'p giap vdi Eha Trung Hai, bien Ca-xpi va Bi6n Den, cd 20 qude gia va viing lanh thd vdi dien tich khoang 7 trieu km^, so dan hon 313 trieu ngudi (nam 2005).
Dua vao hinh 6.5 va ban dd Dia If tu nhien chau A, hay cho biet tu nhien ciia khu vuc Tay Nam A cd cac dac diem gi nd'i bat ?
Tay Nam A cd dau md, khi tu nhien d nhieu noi, nhung tap trung nhieu nhat d viing vinh Pec-xich.
Tir thdi cd dai, d Tay Nam A da xuat hien nhieu qude gia cd nen van minh rue rd. Day ciing la noi xuat hien nhieu tdn giao cd anh hudng ldn tren the gidi. Ngay nay phan ldn dan cu trong khu vue theo dao Hdi, mdt phan nhd theo eae tdn giao khae.
La tdn giao ed anh hudng sau, rdng trong khu vuc nhung hien nay dao Hdi bi chia re bdi nhieu giao phai khae nhau. Nhiing phan tir cue doan cua cac tdn giao, giao phai dang gdp phan gay ra su mat dn dinh trong khu vuc.
Hinh 6.6. Vudn treo Ba-bi-lon - (tranh ve)
3-DL11-NC-A 33
2. Trung A
/ / APGANIXTAN y" C ,
/ . j^KIXTAN' /AN D O ^ A Dau mo £1 Khi tU nhien • Than " Dong 0 Uranium Hinh 6.7. Khu vuc Trung A
Quan sat hinh 6.7, hay cho biet Trung A cd nhung qude gia nao ? Vi trf dia If, lanh thd ciia khu vuc cd dac diem gi ?
Trung A cd dien tieh khoang 5,6 trieu km^, la khu vuc giau tai nguyen thien nhien : dau md, khi tu nhien va than da (cd d hau het cac nudc), tiem nang thuy dien (Cu-ro-gu-xtan, Tat-gi-ki-xtan), sat (Ca-ddc-xtan), ddng (Mdng Cd), ngoai ra Trung A cdn ed vang, kim loai hiem, U-ra-ni-um, mudi md,...
Khi hau khd han, neu giai quyet duoe van de nude tudi thi ed the phat trien trdng bdng va mdt sd eay cdng nghiep khae. Cae thao nguyen thuan loi cho viec chan tha gia siic.
Ve xa hdi, Trung A la khu vuc ed mat dd dan sd thap, da dan tdc, ti le dan theo dao Hdi cao (trir Mdng Cd).
Trung A tirng cd "Con dudng to lua" di qua, nen duoc tiep thu nhieu gia tri van hoa cua ea phuong Ddng va phuong Tay.
Nhiing nam gan day, Trung A eung la khu vuc thieu dn dinh cua the gidi. 34 3-0L11-NC-B
II - NHA NUOC I-XRA-EN VA NHA NUOC PA-LE-XTIN
1. Nha nuoc I-xra-en
Nha nudc I-xra-en duoc thanh
lap nam 1948 (theo Nghi
quyet sd 181 eua Dai Hdi ddng
Lien hop qude khoa 2 nam
1947) vdi dien tich
14 lOOkm^. Hien nay I-xra-en
cd dien tich la 21059km2 gap
1,5 lan so vdi nam 1948, bao
gdm viing ddng bang hep ven
Dia Trung Hai, viing niii
Giu-da d trung tam, mdt phan
thung liing Giode-dan d ddng
bae va sa mac Ne-gep d phia
nam.
I-xra-en cd khi hau can nhiet
dia trung hai, luong mua it.
Tai nguyen han che, chi cd,
ddng, phdt phat, brdm,
manhe, dat set...
Dan sd I-xra-en cd hon 7 trieu
ngudi (nam 2005) trong dd
, 'Negep,
I Lanh tho Palextin
O Trung tam
phan ldn theo dao Do Thai (80%).
I-xra-en thudc nhdm nude phat trien (eo cau GDP khu
AICAP
y
cong nghiep
^ Luyen l /V^
PFRU A-- BOLIVIA
QUY MO TRUNG TAM CONG NGHIEP /""^ v Rat I6n
L6n ^
CAC NGANH CONG NGHIEP CHINH ^ Luyen kim den
^ Luyen kim mau
^ Oien tCf, vien thong Jj), Che tao may bay
4 ^ Co khi
4^ Hoa chat
Rexiphe^
rXanvado
•20'
jRldjde Glanero
\CM tuyen Warn
Al :HeNTINA
•"? / I
j \ f'-i
"""