🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Quy Hoạch Xây Dựng Nông Thôn Mới Ebooks Nhóm Zalo quy ho¹ch x©y dùng n«ng th«n míi Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång pgs.TS. NguyÔn ThÕ kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. HOµNG PHONG Hµ Thµnh viªn trÇn quèc d©n TS. NguyÔn §øC TµI TS. NGUYÔN AN TI£M NguyÔn Vò Thanh H¶o pgs. ts. ®ç ®øc viªm quy ho¹ch x©y dùng n«ng th«n míi Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - Sù THËT Nhµ xuÊt b¶n x©y dùng Hµ néi - 2014 Lêi nhµ xuÊt b¶n Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n vµ n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cña n«ng d©n ph¶i dùa vµo ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña tõng vïng, tõng lÜnh vùc, ®Ó gi¶i phãng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò n«ng nghiÖp, n«ng d©n, n«ng th«n kh«ng chØ lµ nhiÖm vô cña n«ng d©n, ë khu vùc n«ng th«n mµ lµ nhiÖm vô cña c¶ hÖ thèng chÝnh trÞ vµ toµn x· héi. X©y dùng n«ng th«n míi lµ x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi hiÖn ®¹i ë n«ng th«n; x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt hîp lý, g¾n n«ng nghiÖp víi ph¸t triÓn nhanh c«ng nghiÖp, dÞch vô, ®« thÞ theo quy ho¹ch. Cã nh− thÕ, chóng ta míi cã thÓ ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn n«ng th«n mét c¸ch toµn diÖn, bÒn v÷ng, gãp phÇn gi¶m dÇn sù kh¸c biÖt gi÷a ®« thÞ vµ n«ng th«n. Nh»m ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cô thÓ cña Ch−¬ng tr×nh Môc tiªu quèc gia vÒ x©y dùng n«ng th«n míi, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt phèi hîp víi Nhµ xuÊt b¶n X©y dùng xuÊt b¶n cuèn s¸ch Quy ho¹ch x©y dùng n«ng th«n míi. Néi dung cuèn s¸ch kh¸i qu¸t vai trß, vÞ trÝ, hiÖn tr¹ng vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña n«ng th«n ViÖt Nam; 5 ®ång thêi ®−a ra ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch x©y dùng x·, côm x·, thiÕt kÕ quy ho¹ch x©y dùng ®iÓm d©n c− n«ng th«n, ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng, vÖ sinh m«i tr−êng, tæ chøc thiÕt kÕ quy ho¹ch x©y dùng vµ qu¶n lý ®iÓm d©n c−. §©y lµ vÊn ®Ò míi nªn mÆc dï t¸c gi¶ vµ c¸c biªn tËp viªn ®· cè g¾ng nh−ng khã tr¸nh khái cßn thiÕu sãt vµ bÊt cËp. RÊt mong nhËn ®−îc ý kiÕn ®ãng gãp cña ®éc gi¶ ®Ó cuèn s¸ch ®−îc tiÕp tôc hoµn thiÖn trong nh÷ng lÇn xuÊt b¶n sau. Xin giíi thiÖu cuèn s¸ch víi b¹n ®äc. Th¸ng 11 n¨m 2014 Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù THËT6 Më §ÇU Tõ khi cã chÝnh s¸ch ®æi míi, sù ph¸t triÓn n¨ng ®éng cña nÒn kinh tÕ n−íc ta trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa kh«ng chØ dÉn ®Õn sù bïng næ vÒ ®« thÞ ho¸ mµ cßn t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi ë n«ng th«n. MÆt kh¸c, nh÷ng tiÕn bé khoa häc - kü thuËt trong mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng x· héi nãi chung, vµ trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp nãi riªng, ®· gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng c©y trång, vËt nu«i. N«ng phÈm hµng ho¸ t¨ng lªn thóc ®Èy th−¬ng nghiÖp ë n«ng th«n ph¸t triÓn. S¶n xuÊt ph¸t triÓn lµm cho cuéc sèng cña ng−êi d©n ë n«ng th«n tõng b−íc ®−îc c¶i thiÖn, sinh ho¹t vËt chÊt vµ tinh thÇn ®−îc n©ng cao. Do ®ã, mçi gia ®×nh ®Òu cã nhu cÇu n©ng cÊp n¬i ¨n, chèn ë; mçi th«n, xãm ®Òu cã nhu cÇu n©ng cÊp ®−êng s¸, tu bæ, söa ch÷a c¸c c«ng tr×nh c«ng céng nh− tr−êng häc, tr¹m y tÕ, v.v.. §ã lµ nhu cÇu ®óng ®¾n ë kh¾p mäi n¬i trong c¶ n−íc. Nhu cÇu nµy ®−îc thùc hiÖn chñ yÕu b»ng nguån vèn cña nh©n d©n vµ cña tõng ®Þa ph−¬ng, 7 nªn th−êng tù ph¸t, g©y nªn t×nh tr¹ng kh«ng hîp lý trong sö dông, l·ng phÝ ®Êt ®ai, vËt liÖu x©y dùng. MÆt kh¸c, t×nh tr¹ng ph¸t triÓn mét c¸ch tù ph¸t còng lu«n tiÒm Èn nguy c¬ t¹o nªn t×nh tr¹ng lén xén vÒ phong c¸ch kiÕn tróc, vÒ c¶nh quan, thËm chÝ cã khi cßn ¶nh h−ëng bÊt lîi tíi m«i tr−êng sinh th¸i. Tr−íc thùc tr¹ng nµy, Ch−¬ng tr×nh Môc tiªu quèc gia vÒ x©y dùng n«ng th«n míi ®−îc ban hµnh t¹i QuyÕt ®Þnh sè 491/Q§-TTg ngµy 16-4-2009 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ, ®· thèng nhÊt ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh liªn quan triÓn khai trong khu vùc n«ng th«n, nh»m ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi khu vùc n«ng th«n mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. V× thÕ, x©y dùng n«ng th«n míi ®−îc nªu trong Ch−¬ng tr×nh Môc tiªu quèc gia mÆc nhiªn trë thµnh môc tiªu cho c«ng t¸c nghiªn cøu quy ho¹ch x©y dùng n«ng th«n, nh»m gãp phÇn lµm cho c«ng t¸c x©y dùng n«ng th«n triÓn khai mét c¸ch thèng nhÊt, cã sù phèi hîp cña c¸c ngµnh liªn quan, t¹o c¬ së vËt chÊt gãp phÇn thóc ®Èy s¶n xuÊt trong khu vùc n«ng th«n vµ n©ng cao ®êi sèng cña ng−êi d©n n«ng th«n, tõng b−íc h×nh thµnh mét nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, ph¸t triÓn bÒn v÷ng. 8 Ch−¬ng I HIÖN TR¹NG Vµ XU THÕ PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N N¦íC TA I. N¤NG TH¤N N¦íC TA TRONG QU¸ TR×NH PH¸T TRIÓN CñA LÞCH Sö NÒn n«ng nghiÖp cña n−íc ta ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong suèt chiÒu dµi lÞch sö cña ®Êt n−íc. Víi nÒn v¨n minh lóa n−íc lµ c¬ b¶n, d©n c− n«ng th«n n−íc ta khëi ®Çu b¸m theo c¸c triÒn s«ng, n¬i thuËn lîi vÒ giao th«ng còng nh− t−íi tiªu cho ®ång lóa. Víi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt c¸ thÓ, theo tõng hé gia ®×nh, nÒn n«ng nghiÖp n−íc ta trong c¶ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi vÉn lµ s¶n xuÊt nhá víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ tù cung, tù cÊp. V× vËy, c¸c lo¹i ngµnh nghÒ trong n«ng th«n kh«ng nhiÒu, chñng lo¹i c©y trång còng ch−a phong phó. TruyÒn thèng xãm, lµng vÉn ®−îc duy tr× vµ nã vÉn mÆc nhiªn ®−îc coi nh− lµ ®¬n vÞ x· héi c¬ së cña céng ®ång. Víi sù ph¸t triÓn tù ph¸t, n«ng th«n n−íc ta ®· h×nh thµnh c¸c lµng, xãm (ë vïng ®ång b»ng), c¸c bu«n, b¶n... (ë vïng nói) mµ ë ®ã quan hÖ gi÷a 9 nh÷ng ng−êi d©n trong céng ®ång, ngoµi quan hÖ hä hµng, huyÕt thèng, cßn cã quan hÖ xãm giÒng rÊt g¾n bã. Quan hÖ nµy ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së truyÒn thèng v¨n ho¸ vµ ®¹o ®øc tèt ®Ñp cña d©n téc lµ t−¬ng th©n t−¬ng ¸i, hç trî lÉn nhau víi tinh thÇn "l¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch" trong s¶n xuÊt vµ trong ®êi sèng. V× vËy, quan hÖ xãm lµng ®· trë thµnh mét truyÒn thèng tèt ®Ñp, cã bÒ dµy lÞch sö trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña n«ng th«n n−íc ta. 1. Thêi kú tr−íc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945 D−íi thêi phong kiÕn, ®¬n vÞ lµng, x· (víi tªn gäi cã thÓ kh¸c nhau theo c¸c vïng ®ång b»ng, trung du hay miÒn nói, theo tËp qu¸n cña tõng d©n téc) ®−îc coi lµ ®¬n vÞ hµnh chÝnh cÊp c¬ së. C¸c cÊp trung gian lµ tæng, huyÖn, phñ, tØnh, råi ®Õn Trung −¬ng. Thêi Ph¸p thuéc, mÆc dï chÕ ®é cai trÞ ë c¸c cÊp trung gian cã sù ph©n biÖt gi÷a ba miÒn B¾c, Trung, Nam, nh−ng thùc d©n Ph¸p vÉn tËn dông hÖ thèng chÝnh quyÒn c¬ së mang tÝnh truyÒn thèng vèn cã nµy, phôc vô yªu cÇu qu¶n lý x· héi. 2. Trong thêi kú kh¸ng chiÕn giµnh ®éc lËp, thèng nhÊt ®Êt n−íc Tõ sau C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945 thµnh c«ng, n«ng th«n n−íc ta ®· cã nh÷ng b−íc 10 chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ, ®Æc biÖt lµ vÒ mÆt v¨n ho¸ x· héi. Nhµ n−íc ®· x¸c ®Þnh x· lµ ®¬n vÞ chÝnh quyÒn c¬ së. X· bao gåm mét sè lµng (hoÆc th«n, b¶n...). Nh−ng mçi lµng (th«n) ®ã vÉn tån t¹i ®éc lËp nh− mét ®¬n vÞ x· héi cÊp d−íi cña x·, lµ mét céng ®ång d©n c− mang tÝnh truyÒn thèng, cïng nhau tham gia x©y dùng vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. Riªng vÒ mÆt ph¸t triÓn kinh tÕ, do t×nh h×nh ®Êt n−íc bÞ chia c¾t l©u dµi vµ chiÕn tranh x©m l−îc cña thùc d©n, ®Õ quèc, nÒn n«ng nghiÖp n−íc ta ®· cã nhiÒu b−íc th¨ng trÇm phøc t¹p. Ngay sau ngµy miÒn B¾c hoµn toµn gi¶i phãng, miÒn B¾c b¾t tay ngay vµo giai ®o¹n hµn g¾n vÕt th−¬ng chiÕn tranh, kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Sau 4 n¨m kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ (1954-1958). Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ cßn cã nh÷ng m©u thuÉn xuÊt hiÖn nh− kh¶ n¨ng h¹n chÕ cña tõng n«ng hé, b¾t ®Çu manh nha t×nh tr¹ng ph©n ho¸ ë n«ng th«n. Tr−íc t×nh h×nh ®ã, víi chñ tr−¬ng tõng b−íc tËp thÓ ho¸ n«ng nghiÖp, lóc ®Çu lµ c¸c tæ ®æi c«ng råi sau ®ã lµ phong trµo vËn ®éng thµnh lËp hîp t¸c x· n«ng nghiÖp vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1960, c¸c lµng, xãm tån t¹i nh− nh÷ng c¬ së x· héi cho c¸c phong trµo vËn ®éng tËp thÓ ho¸ nãi trªn. C¸c hîp t¸c x· th−êng theo quy m« cña mét lµng, hoÆc mét xãm (trong tr−êng hîp c¸c lµng lín). Do ®ã, quan hÖ g¾n bã truyÒn thèng cña lµng, xãm ViÖt Nam ®−îc h×nh thµnh tõ 11 xa x−a vÉn tån t¹i vµ ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc cña nã trong suèt qu¸ tr×nh ®æi thay cña toµn x· héi, tõ chÕ ®é phong kiÕn, nöa thuéc ®Þa sang chÕ ®é d©n chñ céng hoµ. Kh«ng nh÷ng thÕ, nã cßn cã t¸c dông tÝch cùc trong viÖc kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nhÊt lµ nh÷ng khi gÆp thiªn tai, ®Þch ho¹. §Õn th¸ng 12 n¨m 1960, 414.000 hîp t¸c x· ®−îc thµnh lËp víi 2,4 triÖu hé n«ng d©n, chiÕm 85% tæng sè hé, 76% diÖn tÝch canh t¸c. Cã lÏ v× qu¸ tr×nh tËp thÓ ho¸ n«ng nghiÖp ®· ®−îc xóc tiÕn víi mét tèc ®é qu¸ nhanh (nhanh nhÊt so víi c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa) nªn nguyªn t¾c tù nguyÖn kh«ng ®−îc b¶o ®¶m khi thµnh lËp, c¬ chÕ vËn hµnh cã nhiÒu lóng tóng. T×nh h×nh ®ã t¸c ®éng xÊu ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp (n¨m 1960, s¶n l−îng lóa gi¶m gÇn 1 triÖu tÊn so víi n¨m 1959). Nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng yÕu kÐm cña n«ng nghiÖp, §¶ng vµ ChÝnh phñ ®· ph¸t ®éng cuéc vËn ®éng c¶i tiÕn qu¶n lý, c¶i tiÕn kü thuËt trong c¸c hîp t¸c x·, víi néi dung c¶i tiÕn qu¶n lý trªn c¸c mÆt lao ®éng, tµi vô, ph©n phèi, chuyÓn c¸c hîp t¸c x· tõ bËc thÊp lªn bËc cao, më réng quy m« hîp t¸c x· tíi ®Þa bµn th«n, sau ®ã ®−a lªn ®Þa bµn x·. C¬ së vËt chÊt - kü thuËt ®−îc t¨ng c−êng theo hai h−íng: võa huy ®éng lao ®éng vµ tiÒn vèn cña hîp t¸c x·, võa ®Èy nhanh tèc ®é ®Çu t− cña Nhµ n−íc d−íi d¹ng ®Çu t− trùc tiÕp vµ cho vay vèn tÝn dông. Tõ n¨m 1961 ®Õn n¨m 1965, b×nh qu©n 12 h»ng n¨m vèn cña Nhµ n−íc ®Çu t− cho n«ng nghiÖp ®¹t 651 triÖu ®ång, t¨ng 4,9 lÇn so víi thêi kú 1956-1960. Trong KÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø nhÊt, tèc ®é ®Çu t− t¨ng trung b×nh 10%/n¨m. Trong giai ®o¹n chèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i (1965-1975), khuynh h−íng tËp trung ho¸ s¶n xuÊt b»ng c¸ch tËp thÓ ho¸ n«ng nghiÖp vÉn tiÕp tôc. TÝnh ®Õn n¨m 1975 ®· cã 97% sè hé n«ng d©n vµo hîp t¸c x·, hîp t¸c x· bËc cao chiÕm 88%, sè hîp t¸c x· quy m« liªn th«n vµ x· ngµy cµng nhiÒu. ViÖc ®iÒu hµnh s¶n xuÊt trªn quy m« liªn x· vµ toµn huyÖn ®−îc thö nghiÖm ë huyÖn Quúnh L−u, tØnh NghÖ An. C¬ së vËt chÊt - kü thuËt trong n«ng nghiÖp tiÕp tôc ®−îc t¨ng c−êng, chñ yÕu tõ phÝa nhµ n−íc. Thñy lîi ®−îc ®Æc biÖt chó träng: §Çu t− cho thñy lîi thêi kú 1966-1971 gÊp 4 lÇn, thêi kú 1972-1975 gÊp 6 lÇn so víi thêi kú 1955-1957. Gièng lóa míi chiÕm 70% vô lóa ®«ng xu©n. §Õn n¨m 1975, 96% c¸c hîp t¸c x· vïng ®ång b»ng ®−îc trang bÞ c¬ khÝ; m¸y ®éng lùc ®−îc trang bÞ t¨ng 7,3 lÇn, m¸y c«ng t¸c ®−îc trang bÞ t¨ng 16,65 lÇn (so víi n¨m 1969). DiÖn tÝch chuång tr¹i ch¨n nu«i tËp thÓ t¨ng 1,3 lÇn, nhµ kho t¨ng 1,7 lÇn. HÖ thèng phóc lîi x· héi (nhµ trÎ, tr¹m x¸, tr−êng häc) trong thêi gian nµy ®−îc tiÕp tôc më réng (mét phÇn còng do ph¶i ph©n t¸n nh÷ng c«ng tr×nh lín vµ x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh nhá 13 nh»m ®èi phã víi chiÕn tranh ph¸ ho¹i b»ng kh«ng qu©n cña ®Õ quèc Mü). Nguyªn t¾c ph©n phèi b×nh qu©n ®−îc ®Ò cao (tèi thiÓu 12,5 kg, tèi ®a 18 kg l−¬ng thùc cho mét ng−êi mçi th¸ng) cïng víi sù hç trî to lín cña Nhµ n−íc vÒ tµi chÝnh (cÊp tiÒn cho nh÷ng gia ®×nh cã ng−êi ®i bé ®éi, th−¬ng binh, liÖt sÜ) vµ vÒ thùc phÈm lµm cho hËu ph−¬ng ®−îc æn ®Þnh. Trong 10 n¨m (1965-1975), n«ng th«n miÒn B¾c ®· cung cÊp cho chiÕn tr−êng 2 triÖu lao ®éng trÎ khoÎ vµ ®ãng gãp hµng chôc triÖu ngµy c«ng lao ®éng cho quèc phßng. §ã lµ ®iÒu kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn khi ®¸nh gi¸ c«ng cuéc tËp thÓ ho¸ n«ng nghiÖp trong thêi kú tõ n¨m 1975 trë vÒ tr−íc. Song nÐt bao trïm vÉn lµ hiÖu qu¶ thÊp kÐm cña c¸c hîp t¸c x· trªn mÆt trËn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Thu nhËp b×nh qu©n cña c¸c hîp t¸c x· tuy t¨ng 23,7% nh−ng chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng vät lªn 75%. Ch¨n nu«i tËp thÓ bÞ thua lç, møc l−¬ng thùc s¶n xuÊt b×nh qu©n ®Çu ng−êi tõ 304,9 kg/n¨m thêi kú 1961-1965 gi¶m xuèng cßn 252,8 kg/n¨m thêi kú 1966-1975. Trong hoµn c¶nh ¸c liÖt cña cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc, kh«ng dÔ g× nhËn thÊy nh÷ng vÊn ®Ò bÊt cËp cña viÖc tËp thÓ ho¸ trµn lan trong n«ng nghiÖp, vµ hËu qu¶ x· héi cña nã còng ch−a béc lé râ nÐt, do Nhµ n−íc ®· hç trî c¸c hîp t¸c x· b»ng lùc l−îng kinh tÕ ®¸ng kÓ cña m×nh mµ 14 nguån lùc chñ yÕu dùa vµo viÖn trî quèc tÕ. Trong khi ë miÒn B¾c, xu h−íng chung lµ tËp thÓ ho¸ n«ng nghiÖp th× ë miÒn Nam l¹i diÔn ra sù t− h÷u ho¸ ruéng ®Êt ë n«ng th«n trong cïng thêi gian tõ n¨m 1954 ®Õn n¨m 1975. Cuéc c¶i c¸ch ®iÒn ®Þa lÇn thø I (n¨m 1960) ë miÒn Nam tr¶ l¹i ruéng ®Êt cho tÇng líp ®Þa chñ tr−íc ®©y. N¨m 1970 ®· xuÊt hiÖn tÇng líp trung n«ng kh¸ gi¶ cã t¸c dông tÝch cùc trong viÖc kÝch thÝch s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, më ®−êng cho tiÕn bé kü thuËt vµo n«ng th«n. Cô thÓ lµ: cho ®Õn tr−íc n¨m 1975, ®ång b»ng s«ng Cöu Long ®· sö dông 17 v¹n chiÕc m¸y c¸c lo¹i víi tæng c«ng suÊt 1,2 triÖu søc ngùa, gÇn 3 triÖu tÊn ph©n ho¸ häc, vµ gièng míi chiÕm 30% diÖn tÝch gieo trång lóa. Tõ sau phong trµo §ång Khëi (n¨m 1960), n«ng d©n trong vïng do chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng kiÓm so¸t ®· ®−îc chia 1,5 triÖu ha ruéng ®Êt vµ trªn ®Êt cña ®Þa chñ møc t« bÞ giíi h¹n l¹i tõ 3% ®Õn 20%. ChiÕn tranh kh«ng chØ h¹n chÕ sù t¨ng tr−ëng cña n«ng nghiÖp ë miÒn B¾c mµ cßn g©y cho n«ng nghiÖp miÒn Nam nh÷ng tæn thÊt to lín. Trªn 1 triÖu ha rõng bÞ chÊt ®éc ho¸ häc, kho¶ng nöa triÖu ha ®Êt canh t¸c bÞ bá ho¸, hµng chôc v¹n tr©u bß bÞ giÕt h¹i; mçi n¨m, tõ n¨m 1956 ®Õn n¨m 1963, chØ xuÊt khÈu ®−îc 20 v¹n tÊn g¹o (b»ng 80% sè l−îng g¹o miÒn Nam xuÊt khÈu tr−íc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai). Hµng lo¹t c©y c«ng nghiÖp nh− cµ phª, cao su, døa, mÝa... ®Òu 15 gi¶m sót nghiªm träng vÒ diÖn tÝch vµ s¶n l−îng. 3. Tõ sau ngµy ®Êt n−íc thèng nhÊt ®Õn nay Tõ sau ngµy ®Êt n−íc thèng nhÊt, nh÷ng h¹n chÕ vÒ nhËn thøc trong yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng duy ý chÝ trong viÖc x¸c ®Þnh ph−¬ng thøc ph¸t triÓn kinh tÕ. V× thÕ nªn ®· cã mét thêi gian, Nhµ n−íc cã chñ tr−¬ng më réng hîp t¸c x· lªn quy m« toµn x· mµ kh«ng xÐt ®Õn nh÷ng h¹n chÕ vÒ kü thuËt, vÒ søc s¶n xuÊt, vÒ tr×nh ®é qu¶n lý... dÉn tíi t×nh tr¹ng c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ ho¸ víi quy m« toµn x· kh«ng ®¹t ®−îc kÕt qu¶. MÆt kh¸c, c¬ chÕ bao cÊp trong qu¶n lý hîp t¸c x· còng kh«ng cßn ®¸p øng ®−îc yªu cÇu ph¸t triÓn ngµy cµng cao cña x· héi, dÉn tíi t×nh tr¹ng "rong c«ng phãng ®iÓm" trong ®iÒu hµnh s¶n xuÊt, lµm cho hîp t¸c x· kh«ng cßn ph¸t huy ®−îc t¸c dông, h¹n chÕ b−íc ph¸t triÓn trong giai ®o¹n ®Çu sau ngµy thèng nhÊt. Còng trong giai ®o¹n nµy, ta cã chñ tr−¬ng x©y dùng n«ng th«n theo 3 cÊp lµ x·, tiÓu vïng (côm kinh tÕ kü thuËt) vµ huyÖn. Còng do nh÷ng h¹n chÕ trong quan niÖm vÒ c¬ giíi ho¸ n«ng nghiÖp, ®iÖn khÝ ho¸ vµ ho¸ häc ho¸ còng nh− vÒ m« h×nh cña mét n«ng th«n s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa, nªn ®· cã xu h−íng muèn xo¸ bá nh÷ng ®iÓm d©n c− nhá ®Ó tËp trung nhanh chãng thµnh nh÷ng ®iÓm d©n c− lín víi quy m« toµn x·. C¸c huyÖn ®Òu cã 3 cÊp cè ®Þnh, ë cÊp 16 tiÓu vïng ®Òu cã quy m« vµ c¸c c«ng tr×nh ®ång lo¹t nh− nhau... Do kh«ng phï hîp víi quy luËt ph¸t triÓn trong thùc tÕ nªn c¸c ý ®å nµy ®· kh«ng ®−îc thùc hiÖn. Trong giai ®o¹n cã chñ tr−¬ng x©y dùng hîp t¸c x· n«ng nghiÖp ®· duy tr× ph−¬ng thøc lµm ¨n tËp thÓ trong tÊt c¶ mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt mét c¸ch cøng nh¾c (th−êng lµ theo quy m« cña tõng xãm trong c¸c lµng). Khi c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ nµy kh«ng cßn duy tr× n÷a, th× s©n ph¬i, nhµ kho kh«ng cßn gi¸ trÞ sö dông mµ ph¶i chuyÓn ®æi chøc n¨ng sö dông hoÆc lµ bÞ dì bá. Nh−ng quan hÖ xãm giÒng theo truyÒn thèng th× vÉn ®−îc duy tr×. MÆc dï cßn cã nh÷ng h¹n chÕ, nh−ng qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn n«ng th«n n−íc ta trong vßng ba thËp kû kÓ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1960, ®· lµm thay ®æi vÒ c¬ b¶n nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n l¹c hËu, ®−a ¸nh s¸ng v¨n ho¸ vÒ n«ng th«n. §Æc biÖt lµ tõ khi ¸p dông chÕ ®é kho¸n s¶n phÈm cho c¸c n«ng hé vµ c¸c b−íc ®æi míi tiÕp theo, trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®ång ruéng b−íc ®Çu ®−îc c¶i t¹o, hÖ thèng thñy lîi ®−îc h×nh thµnh vµ tõng b−íc n©ng cao. NhiÒu gièng míi vÒ c©y trång, vËt nu«i vµ mét sè kü thuËt míi tõng b−íc ®−îc ®−a vµo thùc hiÖn. M« h×nh kinh tÕ V.A.C (V−ên - Ao - Chuång) còng tõng b−íc ®−îc ¸p dông. VÒ mÆt ®êi sèng, c¸c c«ng tr×nh phóc lîi vÒ gi¸o dôc, y tÕ... ®−îc t¨ng c−êng nh− viÖc x©y dùng tr−êng häc, tr¹m y tÕ, giÕng n−íc, nhµ t¾m, hè xÝ 17 hai ng¨n... ®· gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña ng−êi d©n ë n«ng th«n n−íc ta. Trong mÊy chôc n¨m qua, nÒn n«ng nghiÖp ®· ®−îc ph¸t triÓn d−íi hai h×nh thøc c¬ b¶n lµ c¸c hîp t¸c x· n«ng nghiÖp vµ n«ng, l©m tr−êng quèc doanh. ViÖc h×nh thµnh c¸c h×nh thøc nµy lµ do ®Æc ®iÓm vÒ mÆt lÞch sö vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cô thÓ cña tõng ®Þa ph−¬ng. 3.1. C¸c hîp t¸c x· s¶n xuÊt n«ng nghiÖp Thùc tÕ cho thÊy, do h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é tæ chøc, qu¶n lý, trong ®iÒu kiÖn ch−a t¹o ®−îc nh÷ng ®ét ph¸ vÒ tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nªn khi quy m« hîp t¸c x· cµng më réng th× hiÖu qu¶ cµng thÊp. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp miÒn B¾c kh«ng nh÷ng kh«ng t¨ng mµ cßn gi¶m sót. ë miÒn Nam, chØ trong vßng 2 n¨m sau ngµy gi¶i phãng, chóng ta ®· ®−a gÇn nöa sè hé vµo con ®−êng lµm ¨n tËp thÓ d−íi 2 h×nh thøc chñ yÕu lµ tËp ®oµn s¶n xuÊt vµ hîp t¸c x· s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. ViÖc tËp thÓ ho¸ å ¹t kh«ng khái ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn s¶n xuÊt. So víi n¨m 1978, n¨m 1980 diÖn tÝch canh t¸c gi¶m 2,45 v¹n ha, s¶n l−îng l−¬ng thùc gi¶m 4,1 v¹n tÊn vµ ngay tõ cuèi n¨m 1979, hµng lo¹t tËp ®oµn s¶n xuÊt vµ hîp t¸c x· ®· tan r·. Nh− vËy, bªn c¹nh mét sè kÕt qu¶ ®¹t ®−îc vÒ kinh tÕ - x· héi, trong ®ã cã sù ®ãng gãp to lín vÒ 18 søc ng−êi, søc cña cho cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü, cøu n−íc, th× m« h×nh hîp t¸c x· víi ®Æc ®iÓm chñ yÕu lµ tËp thÓ ho¸ hµng lo¹t c¶ søc lao ®éng vµ t− liÖu s¶n xuÊt lµ h×nh thøc tæ chøc n«ng nghiÖp kÐm hiÖu qu¶, lµm mÊt ®i ®éng lùc cña ng−êi lao ®éng nªn ®· ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. MÆt kh¸c, m« h×nh hîp t¸c x· ®· tæ chøc vµ qu¶n lý theo kiÓu s¶n xuÊt nhá, chia c¾t qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp thµnh nhiÒu c«ng ®o¹n, t¸ch rêi ng−êi lao ®éng víi s¶n phÈm cuèi cïng, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ph©n phèi ®¬n thuÇn theo sè l−îng ngµy c«ng lao ®éng, ng−êi x· viªn chØ ch¹y theo c«ng ®iÓm, bÊt chÊp chÊt l−îng c«ng viÖc. Tõ khi cã chÝnh s¸ch ®æi míi, cïng víi tèc ®é ph¸t triÓn chung cña c¶ n−íc, nÒn n«ng nghiÖp trong c¶ n−íc ®· b−íc ®Çu khëi s¾c vµ tõng b−íc x¸c ®Þnh ®−îc cho m×nh xu h−íng ph¸t triÓn ®óng ®¾n, phï hîp víi quy luËt kh¸ch quan. Tõ sau n¨m 1981 trë ®i, nhiÒu biÖn ph¸p ®æi míi ®· ®−îc thùc hiÖn ®Ó söa ®æi m« h×nh hîp t¸c x· quy m« lín, kh¾c phôc nh÷ng nh−îc ®iÓm ®· qu¸ râ rµng vµ ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng vÒ l−¬ng thùc vµ c¸c lo¹i s¶n phÈm kh¸c. ChØ thÞ 100/CT-T¦ ®−îc ban hµnh, g¾n tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña ng−êi n«ng d©n víi s¶n phÈm cuèi cïng, t¹o ra ®éng lùc míi trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. HÖ thèng tæ chøc c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®−îc ®æi míi ®· khuyÕn khÝch c¸c hé n«ng d©n ®Çu t− vèn vµ søc lao ®éng cña 19 m×nh ®Ó t¨ng s¶n l−îng, v× vËy ®· cho nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan trong vßng 4 ®Õn 5 n¨m. Nh−ng sau ®ã t×nh h×nh dÇn dÇn xÊu ®i v× møc kho¸n th−êng bÞ n©ng lªn tr−íc khi hÕt h¹n hîp ®ång vµ g¸nh nÆng tµi chÝnh trªn vai hîp t¸c x· qu¸ nÆng, ®Õn nçi sè s¶n l−îng cßn l¹i ®Ó tr¶ c«ng lao ®éng theo c«ng ®iÓm kh«ng ®¸ng kÓ, n¬i cao nhÊt chØ ®¹t 1,2 kg thãc/ngµy c«ng. HËu qu¶ lµ s¶n l−îng lóa gi¶m xuèng ghª gím. N¨m 1986, tæng s¶n l−îng l−¬ng thùc ®· ®¹t 18,2 triÖu tÊn nh−ng ®Õn n¨m 1987 chØ ®¹t 17,6 triÖu tÊn, thÊp h¬n nhiÒu so víi môc tiªu ®· ®Ò ra lµ 19,2 triÖu tÊn. Tõ nh÷ng bµi häc thùc tiÔn, ®Çu n¨m 1988, chiÒu h−íng ®æi míi trë nªn râ rµng h¬n. Trªn c¬ së kh¾c phôc nh÷ng tån t¹i, NghÞ quyÕt 10 cña Bé ChÝnh trÞ (th¸ng 4-1988) ®· ®−îc ban hµnh víi chñ tr−¬ng dïng h×nh thøc giao kho¸n cho tõng hé n«ng d©n (do ®ã th−êng gäi t¾t lµ "Kho¸n 10"). Môc tiªu lµ më ra mét c¬ chÕ kinh tÕ míi trong n«ng nghiÖp b»ng c¸ch chó träng h¬n ®Õn thÞ tr−êng. Tõ ®©y kinh tÕ hé trë thµnh mét nh©n tè quan träng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. KÕt qu¶ lµ tõ sau n¨m 1988, s¶n l−îng l−¬ng thùc liªn tôc t¨ng lªn, n¨m 1989 ®¹t 21,4 triÖu tÊn, v−ît n¨m 1987 h¬n 3 triÖu tÊn; n¨m 1991 ®¹t 22 triÖu tÊn; n¨m 1992 ®¹t 24,2 triÖu tÊn; n¨m 1993 ®¹t 25,5 triÖu tÊn. §Õn n¨m 1990, chóng ta ®· gi¶i quyÕt ®−îc vÒ c¬ b¶n nhu cÇu l−¬ng thùc vµ cßn xuÊt khÈu ®−îc 1,5 triÖu tÊn g¹o. ChØ trong 20 mét thêi gian rÊt ng¾n, tû suÊt hµng ho¸ n«ng s¶n t¨ng lªn nhanh. NhiÒu tiÕn bé ®¹t ®−îc trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ nhê vµo nh÷ng ®æi míi liªn tôc cña §¶ng vµ Nhµ n−íc vÒ chÝnh s¸ch, c¬ chÕ, vµo sù h−ëng øng cña c¸c hé n«ng d©n vµ viÖc ph©n bè h÷u hiÖu h¬n nh÷ng nguån vèn trong ngµnh kinh tÕ nµy. Qu¸ tr×nh ®æi míi ®· t¹o ra nhiÒu c¬ héi, ®ång thêi lµm n¶y sinh nh÷ng khã kh¨n vµ th¸ch thøc míi. §ã lµ c¬ chÕ vµ thÓ chÕ cßn kÐm thÝch øng víi m«i tr−êng kinh tÕ míi, lµ t×nh tr¹ng thiÕu vèn trÇm träng cña c¸c hé n«ng d©n, lµ sù kh«ng æn ®Þnh vÒ gi¸ c¶ thÞ tr−êng, sù yÕu kÐm vÒ c¬ së vËt chÊt... Do ®ã, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn −u tiªn gi¶i quyÕt vµ x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch. Kinh tÕ n«ng hé còng v× thÕ mµ cã vai trß lín h¬n trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, ®ã míi ®ang lµ thêi kú chuyÓn tiÕp. C¸c hé n«ng d©n g¾n víi hîp t¸c x· chñ yÕu b»ng hîp ®ång sö dông ruéng ®Êt vµ tr¶ s¶n phÈm theo møc kho¸n. V× vËy, hîp t¸c x· ®ang cã xu h−íng chuyÓn dÇn thµnh mét tæ chøc dÞch vô. Tuy nhiªn, nã vÉn n¾m quyÒn qu¶n lý, ph©n phèi ruéng ®Êt vµ nguån t−íi tiªu, c¸c hé gia ®×nh lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ. VÒ thùc chÊt, c¸c hîp t¸c x· n«ng nghiÖp sÏ chØ duy tr× ®−îc vÞ trÝ cña m×nh nÕu nh− chóng cã thÓ cung cÊp ®−îc mét sè dÞch vô cã tÝnh chÊt c¹nh tranh. 21 3.2. C¸c n«ng tr−êng vµ l©m tr−êng quèc doanh HÖ thèng n«ng, l©m tr−êng quèc doanh ®−îc h×nh thµnh tõ nh÷ng ®ån ®iÒn do chÕ ®é cò ®Ó l¹i vµ nh÷ng n«ng tr−êng qu©n ®éi. §i ®«i víi hÖ thèng nµy cã sù ra ®êi cña c¸c hÖ thèng tr¹m tr¹i phôc vô n«ng nghiÖp. Theo quy ho¹ch, c¸c n«ng tr−êng qu¶n lý 1,2 triÖu ha ®Êt tù nhiªn, trong ®ã cã 900.000 ha ®Êt n«ng nghiÖp. Khu vùc n«ng tr−êng, tr¹m tr¹i n«ng nghiÖp ®−îc trang bÞ kho¶ng 3.000 m¸y kÐo c¸c lo¹i, 4.000 «t«, 250 x−ëng chÕ biÕn n«ng s¶n vµ thøc ¨n gia sóc, 200 x−ëng c¬ khÝ (trung, tiÓu tu), 800 m¸y ph¸t ®iÖn vµ thñy ®iÖn nhá. KÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ gåm cã h¬n 8.000 km ®−êng «t« cÊp phèi, r¶i ®¸ hoÆc r¶i nhùa. NhiÒu cÇu, cèng, hå, ®Ëp n−íc, nhµ x−ëng, kho tµng, chuång tr¹i ®−îc x©y dùng kiªn cè. Thùc hiÖn ph−¬ng ch©m "Nhµ n−íc vµ nh©n d©n cïng lµm", nhiÒu n¨m qua c¸c n«ng tr−êng ®· chuyÓn h−íng viÖc x©y dùng nhµ ë cho c«ng nh©n viªn g¾n víi V.A.C vµ gÇn ®−êng giao th«ng. Tæng sè lao ®éng trong c¸c n«ng tr−êng kho¶ng 45.000 ng−êi, 200.000 hé gia ®×nh víi kho¶ng mét triÖu nh©n khÈu, trong ®ã kho¶ng 3.000 ng−êi cã tr×nh ®é ®¹i häc, 8.000 ng−êi cã tr×nh ®é trung häc vµ 100.000 c«ng nh©n kü thuËt c¸c lo¹i. VÒ l©m nghiÖp, c¶ n−íc cã 313 l©m tr−êng quèc doanh, qu¶n lý 8,5 triÖu ha ®Êt ®ai, víi sè nh©n lùc kho¶ng 11.600 ng−êi cã tr×nh ®é ®¹i häc, 22 28.400 c¸n bé trung cÊp. Sau 30 n¨m x©y dùng, riªng trong n«ng tr−êng quèc doanh, vèn Nhµ n−íc kÕt hîp víi huy ®éng vèn cña nh©n d©n vµ vay vèn n−íc ngoµi x©y dùng c¸c v−ên c©y l©u n¨m, ®µn gia sóc vµ c¸c kÕt cÊu h¹ tÇng nh− ®−êng giao th«ng, thñy lîi, ®iÖn, ®· h×nh thµnh nh÷ng vïng d©n c− míi, t¹o ra mét sè vïng tËp trung nh−: vïng cao su kho¶ng 210.000 ha, chiÕm trªn 90% diÖn tÝch cao su cña c¶ n−íc, hµng n¨m khai th¸c kho¶ng 51.000 tÊn mñ kh« chiÕm trªn 98% tæng s¶n l−îng mñ cao su c¶ n−íc; vïng cµ phª víi 40.000 ha b»ng 45% diÖn tÝch, s¶n l−îng trªn 20.000 tÊn (t−¬i) chiÕm kho¶ng 17% tæng s¶n l−îng; vïng chÌ 21.000 ha b»ng 35% diÖn tÝch, 50.300 tÊn chÌ bóp t−¬i b»ng tæng 44% s¶n l−îng... Trång ®−îc 92 v¹n ha rõng b»ng trªn 40% diÖn tÝch rõng trång. §µn gia sóc, gia cÇm trong c¸c n«ng tr−êng, xÝ nghiÖp nu«i d−ìng gåm c¸c gièng quý nhËp tõ n−íc ngoµi ®· qua lai t¹o, chän läc. Sau nhiÒu n¨m x©y dùng ®· h×nh thµnh c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng s¶n xuÊt khÈu hoÆc lµm nguyªn liÖu tËp trung nh− vïng chÌ §«ng B¾c, ViÖt B¾c, vïng c©y ¨n qu¶ Hoµ B×nh, Thanh Ho¸, t©y NghÖ An, vïng cµ phª §¾k L¾k, vïng cao su §«ng Nam Bé vµ T©y Nguyªn, vïng mÝa ®−êng Lam S¬n (Thanh Ho¸) vµ T©y Ninh, vïng ch¨n nu«i bß s÷a vµ d©u t»m t¬ Méc Ch©u (S¬n La), B¶o Léc (L©m §ång), vïng vµnh ®ai thùc phÈm cña c¸c thµnh phè, khu c«ng nghiÖp vµ du lÞch. 23 HiÖu qu¶ sö dông ®ång vèn thÊp, b×nh qu©n hÖ sè sinh lîi cña vèn cè ®Þnh kho¶ng 5% (n¨m 1988), thÊp h¬n møc b×nh qu©n chung cña c¸c ngµnh lµ 7%. Khi chuyÓn qua c¬ chÕ kho¸n hé, mét nh−îc ®iÓm béc lé râ lµ nhiÒu m¸y mãc thiÕt bÞ vµ c¬ së chuång tr¹i bÞ d− thõa, l·ng phÝ. Vèn ®Çu t− tuy lín nh−ng nhiÒu n«ng tr−êng vÉn thiÕu vèn nghiªm träng, nhÊt lµ vèn l−u ®éng. Kh«ng Ýt n«ng tr−êng thiÕu vèn ®Çu t− trång míi, thay ®æi thiÕt bÞ, c«ng nghÖ, mét sè gièng gia sóc cã nguy c¬ kh«ng duy tr× ®−îc. Vèn l−u ®éng do ng©n s¸ch cÊp vµ tù bæ sung chØ b»ng 20-30% ®Þnh møc ph¶i ®i vay ng©n hµng, chÞu l·i suÊt cao, chiÕm 18-35% gi¸ thµnh s¶n phÈm. Lîi nhuËn kinh doanh kh«ng ®ñ bï ®¾p l·i suÊt ng©n hµng. T×nh tr¹ng thiÕu vèn lµm cho n«ng tr−êng bÞ thua lç. Vèn thiÕu nh−ng ®Êt ®ai l¹i thõa. Trong c¸c n«ng tr−êng cßn kho¶ng 200.000-230.000 ha ch−a sö dông. Muèn tho¸t khái khã kh¨n, n«ng tr−êng ph¶i thay ®æi c¬ cÊu cho phï hîp víi lîi thÕ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ vµ ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr−êng. Mét sè n«ng tr−êng ¨n nªn lµm ra do biÕt chÕ biÕn vµ g¾n chÕ biÕn víi tiªu thô s¶n phÈm. Mét sè kh¸c tuy ch−a cã chÕ biÕn, song do cã s¶n phÈm th« tõ c©y ng¾n ngµy nªn còng cã thÓ t¹m thêi æn ®Þnh do võa tiªu thô t¹i chç võa tiªu thô trong n−íc, vµ nÕu xuÊt khÈu ®−îc th× cã thÓ kinh doanh cã l·i vµ cã h−íng ®i lªn. 24 Hµng lo¹t chÝnh s¸ch ch−a ®−îc th¸o gì. ChiÕn l−îc ®Çu t− dµi h¹n ch−a ®−îc x¸c ®Þnh, chÝnh s¸ch tÝn dông kh«ng phï hîp víi t×nh h×nh s¶n xuÊt cña n«ng tr−êng theo chu kú vµ phï hîp víi tõng vïng, chÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng, b¶o hiÓm x· héi ch−a phï hîp víi c¬ chÕ kho¸n (c¸n bé, c«ng nh©n vµ c¸c hé ngoµi n«ng tr−êng). ChÝnh s¸ch x· héi (y tÕ, gi¸o dôc, v¨n ho¸, v.v.) kh«ng râ rµng, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c n«ng tr−êng ë vïng ®åi nói vµ c¸c vïng biªn giíi kÕt hîp x©y dùng kinh tÕ víi b¶o ®¶m an ninh, quèc phßng. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi, nhiÒu m« h×nh míi xuÊt hiÖn trªn c¸c vïng vµ trong c¸c ngµnh hµng kh¸c nhau. C¸c m« h×nh nµy ®· thùc hiÖn réng r·i c¸c h×nh thøc kho¸n ®Õn hé c¸n bé c«ng nh©n viªn vµ c¸c hé gia ®×nh ngoµi n«ng tr−êng, tiÕn hµnh thö nghiÖm viÖc giao quyÒn sö dông æn ®Þnh l©u dµi ®Êt ®ai, v−ên c©y, ®µn gia sóc cho hé vµ ng−êi lao ®éng. Khu vùc l©m tr−êng cã nhiÒu vÊn ®Ò tån t¹i. TiÒm n¨ng kinh tÕ ®åi rõng cßn rÊt lín, nh−ng viÖc khai th¸c, b¶o vÖ vÉn ch−a ®¹t kÕt qu¶ tèt, h»ng n¨m võa khai th¸c tù nhiªn, võa ®èt rõng lµm rÉy ®· huû ho¹i nhiÒu diÖn tÝch rõng, trong khi ®ã ®Çu t− cña Nhµ n−íc ®Ó trång rõng míi kh«ng ®ñ bï ®¾p l¹i diÖn tÝch rõng ®· mÊt. ë nh÷ng vïng xa x«i, khã kh¨n, nh©n d©n thiÕu vèn vµ ®· quen víi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt tù cÊp, tù tóc nªn kh«ng hµo høng nhËn ®Êt trèng, ®åi träc ®Ó trång rõng. ë nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi, hé n«ng d©n muèn nhËn ®Êt 25 ®Ó s¶n xuÊt l¹i kh«ng cã ®Êt ®Ó giao. C¸c l©m tr−êng quèc doanh ®−îc giao qu¶n lý rõng. Trõ diÖn tÝch rõng ®Æc dông ph¶i qu¶n lý, b¶o vÖ nghiªm ngÆt, c¸c l©m tr−êng ®Òu giao kho¸n viÖc qu¶n lý vµ b¶o vÖ, tr¶ tiÒn theo diÖn tÝch ®èi víi rõng phßng hé vµ rõng kinh doanh. C¸c gia ®×nh c«ng nh©n vµ n«ng d©n qu¶n lý, b¶o vÖ chØ nhËn tiÒn c«ng mµ kh«ng cã quyÒn lîi g× g¾n víi rõng. C¬ chÕ ®ã khiÕn cho ng−êi lao ®éng kh«ng thiÕt tha b¶o vÖ rõng. Do ®ã hµng n¨m rõng vÉn bÞ chÆt ph¸. Ch−¬ng tr×nh dù ¸n 327-CP ®· ph¸t huy t¸c dông tèt. Trong 2 n¨m 1994 vµ 1995, 24,5 tû ®ång ®· ®−îc ®Çu t− hç trî trùc tiÕp cho s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp, n«ng d©n tÝch cùc nhËn ®Êt trång rõng vµ b¶o vÖ rõng tèt h¬n. Nh×n chung c¶ hai khu vùc n«ng tr−êng vµ l©m tr−êng, víi vèn ®Çu t− lín l¹i cã nhiÒu m¸y mãc thiÕt bÞ nh−ng c¸c c¬ së quèc doanh ®Òu lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶. Tãm l¹i, do ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, còng nh− ph−¬ng thøc tæ chøc vµ qu¶n lý kh¸c nhau nªn c¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n ë c¸c hîp t¸c x· n«ng nghiÖp vµ ë c¸c n«ng, l©m tr−êng còng cã nÐt kh¸c nhau. C¸c hîp t¸c x· n«ng nghiÖp ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së c¸c lµng, xãm truyÒn thèng l©u ®êi cña nÒn n«ng nghiÖp n−íc ta trong suèt qu¸ tr×nh lÞch sö. Do ®ã c¬ cÊu tæ chøc c¸c ®iÓm d©n c− nµy vÉn lµ nh÷ng xãm, nh÷ng lµng truyÒn thèng 26 tr−íc ®©y. Ngoµi ra, cßn cã mét sè c«ng tr×nh ®−îc x©y dùng ®Ó ®¸p øng yªu cÇu míi trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nh− nhµ trÎ, mÉu gi¸o, s©n ph¬i, nhµ kho chung cho ®éi s¶n xuÊt hoÆc hîp t¸c x·. Cho tíi nh÷ng n¨m gÇn ®©y, do viÖc tæ chøc l¹i s¶n xuÊt lÊy hé gia ®×nh lµm ®¬n vÞ c¬ b¶n nªn c¸c c«ng tr×nh s©n ph¬i, nhµ kho chung ®· mÊt ®i chøc n¨ng ho¹t ®éng cña nã. Thay vµo ®ã, c¸c xãm, c¸c lµng, x· ®· lÊy viÖc huy ®éng lùc l−îng tËp thÓ ®Ó gi¶i quyÕt viÖc n©ng cÊp hÖ thèng ®−êng s¸, x©y dùng m¹ng l−íi ®iÖn... nh»m gãp phÇn phôc vô trùc tiÕp cho ®êi sèng còng nh− ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Nh×n chung, c¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n ë khu vùc c¸c hîp t¸c x· n«ng nghiÖp vÉn lÊy c¸c lµng, xãm truyÒn thèng lµm nÒn t¶ng. Do qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tù ph¸t víi nÒn s¶n xuÊt nhá manh món nªn nã ®ßi hái cÇn ®−îc nghiªn cøu c¶i t¹o, míi cã thÓ ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn n«ng th«n trong t−¬ng lai. §èi víi c¸c n«ng, l©m tr−êng quèc doanh, c«ng viÖc s¶n xuÊt ë ®©y ®−îc triÓn khai mét c¸ch cã tæ chøc, c¸c ®iÓm d©n c− ë ®©y th−êng ®−îc h×nh thµnh trong vßng nöa cuèi thÕ kû XX. C¸c khu vùc "n«ng tr−êng bé" th−êng tËp trung chñ yÕu c¸c c«ng tr×nh c«ng céng, c¸c nhµ lµm viÖc... víi c¸ch x©y dùng nh− c¸c thÞ trÊn nhá. Khu d©n c− ë ®©y mÆc dï kh«ng ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së lµng, xãm truyÒn thèng, song trong qu¸ tr×nh x©y dùng, chñ yÕu còng dùa trªn c¬ së nh÷ng m¶nh ®Êt ®−îc 27 ph©n chia gÇn nh− ®ång lo¹t cho c¸c n«ng tr−êng viªn ®Ó h×nh thµnh khu«n viªn cña c¸c hé gia ®×nh trong mét ®iÓm d©n c−. II. NH÷NG NÐT §ÆC TR¦NG CñA N¤NG TH¤N N¦íC TA THEO VïNG §ÞA Lý Theo sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª n¨m 2013 (B¶ng 2.1), hiÖn nay trªn toµn quèc cã 9.121 x·, cã quy m« diÖn tÝch ®Êt ®ai, d©n sè vµ mËt ®é c− tró thay ®æi tuú thuéc vÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh tõng vïng. MËt ®é c¸c ®iÓm d©n c− cã sù kh¸c biÖt rÊt lín gi÷a c¸c vïng. Vïng ®ång b»ng B¾c Bé, xung quanh Thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ mét sè tØnh ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long nh− Mü Tho, TiÒn Giang, BÕn Tre, Trµ Vinh, Sãc Tr¨ng... cã mËt ®é b×nh qu©n vÒ d©n c− còng nh− sè x· cao gÊp nhiÒu lÇn so víi vïng nói T©y B¾c vµ ven d·y Tr−êng S¬n. B¶ng 2.1. MËt ®é d©n c− vµ c¸c ®iÓm d©n c− Vïng MËt ®é ng−êi/ km2 DiÖn tÝch (km2) Sè huyÖn Sè x· MËt ®é x·/10 km2 §ång b»ng s«ng Hång 949 21.068,1 96 1.955 0,93 Trung du vµ vïng nói phÝa B¾c B¾c Trung Bé vµ duyªn h¶i miÒn Trung 28 119 95.264,4 199 2.283 0,24 199 95.838,0 142 2.489 0,26 T©y Nguyªn 97 54.641,0 52 598 0,11 §«ng Nam Bé 631 23.597,9 41 490 0,21 §ång b»ng s«ng Cöu Long 427 40.548,2 106 1.306 0,32 Nguån: Tæng côc Thèng kª (2013). HÖ thèng d©n c− n«ng th«n cã c¸c lo¹i: - C¸c ®iÓm d©n c− thuéc c¸c lµng, b¶n...; - §iÓm d©n c− trung t©m x·; - §iÓm d©n c− trung t©m côm x·. Nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn viÖc ph©n bè c¸c ®iÓm d©n c− vµ mËt ®é c− tró t¹i c¸c vïng. ë vïng nói d©n c− th−a thít, trong khi ®ã t¹i c¸c vïng ®ång b»ng mËt ®é d©n c− rÊt cao. §iÒu kiÖn tù nhiªn còng ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi vïng vµ t¹o nªn nh÷ng nÐt ®Æc thï vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña tõng vïng. Cã thÓ nªu nh÷ng nÐt ®Æc thï ®èi víi mét sè vïng träng ®iÓm nh− sau: 1. Vïng ®ång b»ng B¾c Bé Vïng ®ång b»ng B¾c Bé lµ vïng tËp trung d©n c− n«ng nghiÖp víi mËt ®é cao nhÊt trong c¶ n−íc. §©y lµ vïng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp l©u ®êi ë n−íc ta. V× vËy, vïng nµy cã thÓ coi lµ khu vùc mang nhiÒu ®Æc tr−ng cña kinh tÕ n«ng nghiÖp ViÖt Nam. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, vïng ®ång b»ng B¾c Bé ®· cã nhiÒu biÕn ®éng lín. M¹ng l−íi ®−êng liªn x·, liªn huyÖn ®−îc më réng vµ n©ng cÊp, t¹o ®iÒu kiÖn cho giao th«ng vËn t¶i ph¸t 29 triÓn m¹nh. MÆt kh¸c, m¹ng l−íi ®iÖn vµ th«ng tin liªn l¹c còng nhanh chãng v−¬n tíi c¸c th«n, x·, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh s¶n xuÊt kh¸c ë n«ng th«n; ®ång thêi gãp phÇn quan träng ®Ó n©ng cao ®êi sèng tinh thÇn ë c¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n. C¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n ë ®©y ®Òu lµ c¸c lµng, xãm ®−îc h×nh thµnh l©u ®êi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö ®Êt n−íc. VÒ mÆt tæ chøc x· héi, suèt tõ c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn, qua thêi kú Ph¸p thuéc cho ®Õn chÕ ®é x· héi chñ nghÜa hiÖn nay, c¸c ®¬n vÞ chÝnh quyÒn c¬ së, vÒ c¬ b¶n vÉn duy tr× trªn c¬ së c¸c lµng, xãm truyÒn thèng. Do ®ã, c¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n ë ®©y ®Òu rÊt æn ®Þnh vµ ®−îc liªn hÖ víi nhau b»ng m¹ng l−íi ®−êng bé liªn huyÖn, liªn x· phÇn lín ®−îc h×nh thµnh tõ l©u, nay ®ang ®−îc bæ sung vµ n©ng cÊp. Nh×n chung, c¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n ë ®©y ®−îc ph©n bè víi mËt ®é rÊt cao, quy m« cña c¸c ®iÓm d©n c− còng t−¬ng ®èi lín. 1.1. §Æc ®iÓm tù nhiªn vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi Vïng ®ång b»ng B¾c Bé bao gåm c¸c tØnh vµ thµnh phè lµ Hµ Néi, H¶i Phßng, B¾c Ninh, Hµ Nam, H¶i D−¬ng, H−ng Yªn, Nam §Þnh, Ninh B×nh, Th¸i B×nh, VÜnh Phóc, Qu¶ng Ninh. §ång b»ng B¾c Bé lµ mét trong hai vïng cã 30 ®«ng d©n c− n«ng th«n so víi c¶ n−íc. Do ®iÒu kiÖn khÝ hËu, thñy v¨n thuËn lîi vµ ®iÒu kiÖn thñy n«ng t−íi tiªu n−íc chñ ®éng ®−îc x©y dùng kh¸ hoµn chØnh, n«ng d©n cã truyÒn thèng th©m canh vµ tr×nh ®é canh t¸c cao, nªn ®Êt ®ai ë ®©y ®−îc khai th¸c, sö dông kh¸ triÖt ®Ó vµ cã hiÖu qu¶. HÖ sè sö dông ®Êt canh t¸c toµn vïng gÊp kho¶ng gÇn 2 lÇn so víi b×nh qu©n c¶ n−íc. ë nhiÒu n¬i n«ng th«n ®· trång cÊy trªn 3 vô/n¨m. Vïng ven biÓn tõ H¶i Phßng ®Õn Ninh B×nh dµi hµng tr¨m kil«mÐt võa lµ mét ng− tr−êng nu«i trång, khai th¸c h¶i s¶n lín võa thuËn tiÖn cho viÖc s¶n xuÊt muèi vµ trång c¸c lo¹i c©y c«ng nghiÖp vïng ®Êt mÆn (cãi, ®ay...). Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c ngµnh nghÒ tiÓu thñ c«ng nghiÖp, th−¬ng nghiÖp vµ dÞch vô trong n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Hång ®−îc ph¸t triÓn kh¸ s«i ®éng. NhiÒu nghÒ vµ lµng nghÒ truyÒn thèng ®−îc phôc håi vµ më réng, thu hót tõ 1/3 ®Õn 2/3 sè n«ng hé (vµ lao ®éng) tham gia. Sù ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng dÞch vô, th−¬ng nghiÖp... lµ nhu cÇu vµ kÕt qu¶ cña ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng theo xu h−íng thÞ tr−êng hãa. Tuy nhiªn, ë ®©y cã lÏ cßn xuÊt ph¸t tõ t×nh tr¹ng d− thõa lao ®éng vµ nhu cÇu cÊp thiÕt t×m kiÕm viÖc lµm, thu nhËp ngoµi n«ng nghiÖp cña ®«ng ®¶o n«ng d©n. 1.2. C¬ së vµ ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn cña c¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n 31 Mét trong nh÷ng lîi thÕ rÊt c¬ b¶n cña kinh tÕ n«ng hé vïng ®ång b»ng B¾c Bé chÝnh lµ sù ph¸t triÓn cña c¸c ®iÒu kiÖn kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ - v¨n hãa - x· héi nãi chung. PhÇn lín c¸c vïng n«ng th«n ®· cã hÖ thèng ®iÖn l−íi quèc gia phôc vô s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña d©n c−. HÖ thèng ®−êng giao th«ng: quèc lé, ®−êng liªn tØnh, liªn huyÖn vµ trong th«n, xãm vÒ c¬ b¶n ®· ®−îc t¹o lËp. Do ®ã, ë ®ång b»ng B¾c Bé ®ang ph¸t triÓn theo xu h−íng tho¸t ra khái thÕ ®éc canh lóa n−íc. Tû träng c¸c ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp (tiÓu thñ c«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i dÞch vô vµ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c) cña c¶ vïng chiÕm kho¶ng 30%, cao h¬n ®¸ng kÓ so víi c¸c vïng n«ng th«n kh¸c trong c¶ n−íc. 2. Vïng ®ång b»ng Nam Bé Vïng ®ång b»ng Nam Bé lµ vùa lóa quan träng nhÊt cña ®Êt n−íc víi sè l−¬ng thùc chiÕm gÇn mét nöa tæng s¶n l−îng l−¬ng thùc cña c¶ n−íc. Kh¸c víi ®ång b»ng B¾c Bé, ®ång b»ng Nam Bé kh«ng cã hÖ thèng ®ª ®iÒu ng¨n lò nªn vïng ngËp lôt th−êng xuyªn hµng n¨m chiÕm tíi trªn mét nöa diÖn tÝch c¶ vïng ®ång b»ng. §©y lµ vïng ®Êt ®ai rÊt ph× nhiªu do phï sa cña s«ng Cöu Long ®−a vÒ båi ®¾p th−êng xuyªn trong mïa ngËp n−íc hµng n¨m. Do ®ã "sèng chung víi lò" lµ ph−¬ng h−íng l©u dµi ®· ®−îc x¸c ®Þnh lµm c¬ së cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong 32 tõng vïng. Nã còng lµ tiÒn ®Ò cho viÖc nghiªn cøu gi¶i quyÕt viÖc x©y dùng c¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n ë ®©y. VÒ mÆt kinh tÕ, ®©y lµ n¬i cung cÊp nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn cña Thµnh phè Hå ChÝ Minh. C¸c ®iÓm d©n c− ë ®©y mËt ®é kh«ng cao, quy m« kh«ng lín nh− ë ®ång b»ng s«ng Hång. TÝnh æn ®Þnh cña c¸c ®iÓm d©n c− nµy còng thÊp h¬n, giao th«ng ®−êng bé ë ®©y, ®Æc biÖt lµ c¸c vïng ngËp n−íc, hÕt søc khã kh¨n. PhÇn lín d©n c− trong khu vùc ngËp s©u ®Òu b¸m theo c¸c tuyÕn ®−êng, vµ nhÊt lµ c¸c tuyÕn kªnh m−¬ng, thuËn tiÖn cho viÖc ®i l¹i b»ng ®−êng thuû. C¸c hé d©n c− n«ng th«n ë ®©y th−êng sèng rÊt ph©n t¸n. §©y lµ mét trë ng¹i lín cho viÖc h×nh thµnh c¸c m¹ng l−íi c«ng tr×nh dÞch vô vµ phóc lîi c«ng céng cho khu vùc n«ng th«n. 2.1. §Æc ®iÓm tù nhiªn vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi §ång b»ng Nam Bé bao gåm c¸c tØnh vµ thµnh phè: Long An, TiÒn Giang, §ång Th¸p, VÜnh Long, Trµ Vinh, CÇn Th¬, Sãc Tr¨ng, BÕn Tre, B¹c Liªu, Cµ Mau, HËu Giang, An Giang vµ Kiªn Giang. Khu vùc nµy chñ yÕu s¶n xuÊt c©y l−¬ng thùc, c©y ¨n qu¶, ch¨n nu«i vµ ®¸nh b¾t h¶i s¶n, h»ng n¨m s¶n xuÊt gÇn mét nöa s¶n l−îng l−¬ng thùc cña c¶ n−íc cïng nhiÒu tr¸i c©y, thñy h¶i s¶n. S¶n l−îng l−¬ng thùc tÝnh theo ®Çu ng−êi cña ®ång b»ng Nam Bé cao nhÊt n−íc. 33 Song ng−îc l¹i, nhµ ë vµ kÕt cÊu h¹ tÇng cña ®ång b»ng Nam Bé hiÖn nay cßn rÊt thÊp kÐm, phÇn lín nhµ cöa ®¬n s¬, lµm b»ng c©y trµm, c©y ®−íc vµ l¸ dõa. C¸c ®iÓm d©n c− ph©n t¸n, r¶i r¸c theo c¸c kªnh vµ trôc ®−êng. Giao th«ng ®−êng bé rÊt khã kh¨n, c¸c c«ng tr×nh gi¸o dôc, y tÕ cßn kÐm ph¸t triÓn h¬n c¸c vïng ®ång b»ng kh¸c c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng. N−íc uèng sinh ho¹t kh«ng b¶o ®¶m vÖ sinh v× phÇn lín ng−êi d©n dïng n−íc mÆt cña c¸c kªnh r¹ch ®· bÞ « nhiÔm, mét sè n¬i cßn bÞ nhiÔm mÆn chua phÌn. Mét trong nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt ®ang k×m h·m sù ph¸t triÓn cña vïng nµy lµ t×nh tr¹ng bÞ lôt óng, n−íc lò s«ng Cöu Long ngµy mét th−êng xuyªn h¬n. Tuy nhiªn, trong tæng sè nµy cã kho¶ng 8% d©n sè kh«ng hÒ bÞ ¶nh h−ëng cña ngËp do hä sèng trªn vïng ®Êt cao. 2.2. C¬ së vµ ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn cña c¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n §èi víi vïng kh«ng bÞ ngËp, c¸c ®iÓm d©n c− tuy ch−a ph¶i h×nh thµnh vµ cã truyÒn thèng l©u ®êi nh− ë ®ång b»ng s«ng Hång song còng lµ nh÷ng ®iÓm d©n c− æn ®Þnh. Ngoµi kinh tÕ n«ng nghiÖp c− d©n ë ®©y cßn cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn c¸c lo¹i ngµnh nghÒ chÕ biÕn (hoÆc s¬ chÕ) s¶n phÈm n«ng nghiÖp ®Ó t¨ng thªm sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn cña n«ng phÈm hµng hãa phôc vô cho 34 ho¹t ®éng cña c¸c ®« thÞ. Nh©n tè nµy sÏ thóc ®Èy sù ®a d¹ng hãa c¬ cÊu ngµnh nghÒ ë c¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n. §èi víi vïng bÞ ngËp, c¸c c«ng tr×nh x©y dùng trong c¸c ®iÓm d©n c− th−êng rÊt th« s¬. Do ®ã viÖc æn ®Þnh ®êi sèng cña ng−êi d©n còng gÆp khã kh¨n. HiÖn nay, chóng ta ®ang nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc khã kh¨n nªu trªn nh»m æn ®Þnh cuéc sèng cña d©n c−. Cô thÓ nh− sau: * Gi¶i ph¸p t«n gß: - T«n nÒn c¸c c«ng tr×nh phóc lîi c«ng céng (tr−êng häc, nhµ trÎ, mÉu gi¸o, tr¹m x¸, nghÜa ®Þa...) - T«n nÒn nhµ cña c¸c hé d©n. - T«n nÒn ®−êng giao th«ng trong khu d©n c−. - DiÖn tÝch ®Êt cÇn thiÕt cho c¸c hé gia ®×nh: + Cã ch¨n nu«i gia ®×nh: 120-150 m2. + Kh«ng cã ch¨n nu«i: 60-80 m2. * Nhµ trªn cäc: T¹o khung nhµ kiªn cè trªn phÇn mãng v÷ng ch¾c, chiÒu cao trªn mÆt ®Êt cña cäc tèi thiÓu 3,5 m. Trong tr−êng hîp kh«ng cã lò, nÒn nhµ n»m s¸t mÆt ®Êt, c¸c cét trë thµnh cét nhµ. Khi n−íc d©ng cao nÒn nhµ cã thÓ n©ng cao b»ng c¸ch sö dông c¸c kÕt cÊu l¾p ghÐp thÝch hîp. D¹ng nhµ nµy gièng kiÓu nhµ sµn nh−ng phÇn ngËp n−íc ph¶i kiªn cè. Mçi gia ®×nh n«ng th«n cÇn kho¶ng 45 m2 diÖn tÝch ë (bao gåm sinh ho¹t, ngñ, bÕp, t¾m...) vµ kho tµng. Nhµ trªn cäc cã thÓ bè trÝ ven c¸c ®ª, ®−êng cao 35 v−ît lò, hoÆc bè trÝ ®éc lËp ngoµi ®ång. Còng cã thÓ bè trÝ nhµ liªn tiÕp trªn c¸c ®ª cao hoÆc côm víi nhau thµnh tõng nhãm nhµ. * Êp trong ®ª: M« h×nh nµy cho phÐp kh«ng nh÷ng b¶o vÖ nhµ ë, c«ng tr×nh c«ng céng vµ h¹ tÇng kü thuËt cña khu d©n c− mµ cßn b¶o vÖ c¶ v−ên theo m« h×nh V.A.C n»m trong khu d©n c−. ViÖc b¶o vÖ nµy nhê hÖ thèng ®ª bao bªn ngoµi khu d©n c− (cao ®é cña ®ª cao h¬n cao ®é cña lò n¨m 1991 lµ 0,5 m) víi hÖ thèng cèng cã thÓ ®ãng l¹i trong mïa lò vµ më ra khi hÕt lò. Êp trong ®ª cã thÓ bè trÝ nhµ ë tËp trung cho 100 ®Õn 300 hé hoÆc h¬n n÷a. Víi quy m« d©n sè nh− vËy cã thÓ bè trÝ thªm c¸c c«ng tr×nh phóc lîi c«ng céng nh− tr−êng häc, tr¹m x¸. Ngoµi ra cßn cã c¸c dù ¸n nghiªn cøu vÒ “nhµ næi” cho vïng ngËp s©u, dùa trªn c¬ së ph¸t triÓn cña c¸c phao xi m¨ng l−íi thÐp l¾p ghÐp thµnh mét “sµn” næi tïy theo møc n−íc, trªn “sµn” ®ã x©y dùng nhµ. C¸c ®iÓm d©n c− ë ®©y cã thÓ h×nh thµnh theo d¹ng tuyÕn. §©y vèn lµ m« h×nh truyÒn thèng, ®Æc biÖt ë khu vùc ngËp s©u, d©n c− ®Òu lµm nhµ däc theo c¸c tuyÕn ®−êng, kªnh m−¬ng, ®Ó thuËn lîi cho viÖc ®i l¹i b»ng ghe, xuång. Víi c¸ch tæ chøc nh− vËy, kho¶ng c¸ch ®i lµm ng¾n, cã thÓ tËn dông bê kªnh lµm nhµ ®ì tèn c«ng t«n nÒn, tuy nhiªn viÖc tæ chøc c¸c m¹ng l−íi kÕt cÊu h¹ tÇng sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n do qu¸ ph©n t¸n, ®ßi hái 36 ph¶i ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu gi¶i quyÕt. 3. C¸c ®ång b»ng nhá miÒn Trung Do ®Þa h×nh cã ®é dèc lín, kho¶ng c¸ch tõ nói ra biÓn kh«ng lín nªn th−êng hay bÞ lò quÐt trong mïa m−a, ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña d©n c− n«ng th«n trong vïng. Còng chÝnh v× yÕu tè nªu trªn mµ c¸c ®ång b»ng nhá ë khu vùc miÒn Trung cã ®Æc ®iÓm lµ: ®é ph× nhiªu cña ®Êt ®ai kh«ng lín, s¶n l−îng l−¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ng−êi t−¬ng ®èi thÊp, mÆc dï c¸c ®iÓm d©n c− ë ®©y chñ yÕu lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Víi bê biÓn dµi, c¸c lµng, xãm vïng ven biÓn cã thªm nghÒ ®¸nh c¸ vµ lµm muèi. Tuy nhiªn, do sè l−îng c¸c c¬n b·o hµng n¨m ®æ bé vµo khu vùc nµy kh¸ lín, nªn còng g©y nhiÒu khã kh¨n cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cho khu vùc nµy. Cho tíi nay, vïng ®ång b»ng miÒn Trung cßn Ýt c¸c lo¹i h×nh s¶n xuÊt phi n«ng nghiÖp. T¸c ®éng cña ®« thÞ ho¸ ®èi víi khu vùc nµy còng cßn h¹n chÕ. 4. Trung du vµ vïng nói Theo nghiªn cøu cña ñy ban D©n téc, hiÖn nay ë vïng nói cã 848 côm x·, trong ®ã riªng vïng nói cao cã 505 côm, vïng nói thÊp lµ 343 côm. Trung t©m côm x· miÒn nói lµ n¬i giao l−u hµng ho¸, giao l−u v¨n ho¸ ®ång thêi cßn lµ trung t©m gi¸o dôc vµ y tÕ. Do ®Æc ®iÓm tù nhiªn, vïng trung du vµ vïng 37 nói kh«ng thuËn lîi cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. Gieo trång trªn c¸c n−¬ng rÉy chØ ®¹t n¨ng suÊt thÊp. S¶n phÈm n«ng nghiÖp ë ®©y chØ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu t¹i chç theo ph−¬ng thøc tù cung, tù cÊp cña nÒn s¶n xuÊt nhá, c¸c ®iÓm d©n c− ë ®©y lµ nh÷ng lµng, b¶n quy m« nhá, mËt ®é thÊp, ph©n bè ph©n t¸n. Nh×n chung, ®iÒu kiÖn vÒ giao th«ng còng nh− c¸c kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt rÊt khã kh¨n vµ thiÕu thèn. ë vïng nói, c¸c ®iÓm d©n c− qu¸ nhá, thËm chÝ cßn cã nh÷ng hé c− tró ®éc lËp c¸ch xa quÇn c− cña céng ®ång. V× vËy, viÖc x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho hÖ thèng c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng kü thuËt gÆp khã kh¨n, viÖc bè trÝ c¸c c«ng tr×nh phóc lîi c«ng céng còng khã ph¸t huy t¸c dông. Víi chñ tr−¬ng t¨ng c−êng hç trî t¹o ®iÒu kiÖn cho miÒn nói tiÕn kÞp miÒn xu«i cña Nhµ n−íc, c¸c chÝnh s¸ch vÒ giao ®Êt, giao rõng ®ang t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho viÖc x©y dùng, c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn c¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n. Do ®ã sÏ cã kh¶ n¨ng h×nh thµnh c¸c ®iÓm d©n c− gÇn c¸c khu vùc trång vµ khai th¸c rõng. ë ®ã cã thÓ cã c¸c c¬ së c«ng nghiÖp s¬ chÕ c¸c s¶n phÈm l©m nghiÖp, hoÆc c¸c lo¹i c©y c«ng nghiÖp kh¸c nh− chÌ, cµ phª, v.v.. C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt nh− vËy ®èi víi tõng vïng sÏ gãp phÇn t¹o ®iÒu kiÖn ®a d¹ng ho¸ lo¹i h×nh s¶n xuÊt cho c¸c ®iÓm d©n c− t¹i c¸c vïng trung du vµ vïng nói. III. XU THÕ PH¸T TRIÓN KINH TÕ - X· HéI CñA N¤NG TH¤N N¦íC TA HIÖN NAY 38 1. Kh¶ n¨ng ph¸t triÓn h×nh thøc trang tr¹i gia ®×nh Tõ sau khi cã NghÞ quyÕt 10 cña Bé ChÝnh trÞ (n¨m 1988), n«ng th«n n−íc ta ®· cã nh÷ng thay ®æi lín vµ ph¸t triÓn thuËn lîi h¬n. Mçi hé n«ng d©n trë thµnh mét ®¬n vÞ tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh. §Õn n¨m 1993, LuËt ®Êt ®ai ®−îc ban hµnh. LuËt §Êt ®ai cho phÐp giao quyÒn sö dông ®Êt æn ®Þnh l©u dµi cho ng−êi n«ng d©n, víi c¸c quyÒn chuyÓn ®æi, chuyÓn nh−îng, cho thuª, thÕ chÊp vµ thõa kÕ. TiÕp theo ®ã lµ c¸c chÝnh s¸ch vÒ tÝn dông, thuÕ khãa, khuyÕn n«ng... lµ nh÷ng chç dùa v÷ng ch¾c ®Ó c¸c hé tiÓu n«ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. Do ®ã, tû suÊt n«ng s¶n hµng ho¸ còng nh− c¸c s¶n phÈm kh¸c ®· ®−îc n©ng lªn kh«ng chØ ë nh÷ng n¬i cã b×nh qu©n ruéng ®Êt cao, mµ c¶ ë nh÷ng n¬i ®Êt chËt ng−êi ®«ng. Tõ kinh nghiÖm cña c¸c n−íc trªn thÕ giíi vµ thùc tÕ lÞch sö ë n−íc ta, cã thÓ thÊy r»ng, sù chuyÓn dÞch kinh tÕ n«ng nghiÖp tõ tù cÊp, tù tóc sang s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ con ®−êng h×nh thµnh c¸c trang tr¹i gia ®×nh. Còng nh− nhiÒu n−íc kh¸c trong khu vùc, n−íc ta cã b×nh qu©n ruéng ®Êt vµo lo¹i thÊp. Theo sè liÖu thèng kª n¨m 1990, diÖn tÝch ruéng ®Êt b×nh qu©n theo ®Çu ng−êi cña c¶ n−íc lµ 0,59 ha/hé, nÕu tÝnh riªng tõng vïng th× miÒn nói lµ 0,83 ha/hé, T©y Nguyªn lµ 0,88 ha/hé, ®ång b»ng s«ng Cöu Long 39 lµ 0,94 ha/hé, ®ång b»ng s«ng Hång lµ 0,3 ha/hé. Còng nh− nhiÒu n−íc trong khu vùc, sè l−îng trang tr¹i ë n−íc ta cho ®Õn nay kh«ng tÝnh riªng mµ th−êng gép víi c¸c hé tiÓu n«ng. Khi ®· nªu râ c¸c ®Æc tr−ng chñ yÕu cña trang tr¹i, trªn c¬ së ph©n lo¹i tiÓu n«ng vµ trang tr¹i, cã thÓ t¸ch riªng trang tr¹i, ®iÒu nµy sÏ lµm cho quy m« b×nh qu©n cña trang tr¹i n−íc ta lín h¬n con sè nªu trªn. Nh−ng do mËt ®é d©n sè cao nªn quy m« b×nh qu©n cña trang tr¹i n−íc ta vÉn vµo lo¹i thÊp, kh«ng v−ît khái quy m« b×nh qu©n chung cña ch©u ¸ lµ tõ 1 ®Õn 3 ha. N−íc ta lµ mét n−íc n«ng nghiÖp. Nguån sèng chÝnh cña c− d©n ë n«ng th«n hÇu nh− chØ dùa vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. V× vËy, c¬ cÊu thu nhËp cña c¸c trang tr¹i ë n−íc ta còng chñ yÕu dùa vµo n«ng nghiÖp, bao gåm c¶ trång trät vµ ch¨n nu«i. C¸c trang tr¹i nµy ®−îc xÕp vµo lo¹i thuÇn n«ng, th−êng ph¶i cã quy m« ®Êt ®ai lín h¬n cña c¸c lo¹i trang tr¹i kh¸c. Theo ®µ ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp, tû lÖ ®ã sÏ cã xu h−íng ngµy mét gi¶m, (§µi Loan lµ mét vÝ dô: n¨m 1960 cã 49,3% sè trang tr¹i lµ thuÇn n«ng; n¨m 1980 tû lÖ ®ã chØ cßn 9%). Bªn c¹nh c¸c lo¹i trang tr¹i thuÇn n«ng cßn cã c¸c lo¹i trang tr¹i chØ lµm mét phÇn n«ng nghiÖp, phÇn cßn l¹i lµ lµm ngoµi n«ng nghiÖp. C¸c trang tr¹i lo¹i nµy th−êng cã quy m« nhá, trang tr¹i nµo 40 cµng Ýt ruéng ®Êt th−êng lµ sÏ cµng kinh doanh ngoµi n«ng nghiÖp nhiÒu h¬n. §ã còng lµ mét ®Æc ®iÓm cña trang tr¹i ë c¸c n−íc ch©u ¸ do b×nh qu©n ruéng ®Êt thÊp nªn th−êng ph¶i kinh doanh tæng hîp, kÕt hîp n«ng nghiÖp víi tiÓu thñ c«ng nghiÖp ®Ó cã thÓ t¨ng thªm nguån thu nhËp Ýt ái cña gia ®×nh (lo¹i trang tr¹i nµy th−êng ph¸t triÓn ë nh÷ng vïng ®«ng d©n c− nh− ch©u thæ s«ng Hång, ë ®ã ngµnh nghÒ thñ c«ng cã truyÒn thèng l©u ®êi). 2. Xu thÕ ph¸t triÓn cña c¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n Víi chÝnh s¸ch ®æi míi trong x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc, nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng tõng b−íc ®a d¹ng ho¸ vÒ c¬ cÊu c©y trång, vËt nu«i, ®a d¹ng ho¸ vÒ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, t¹o nªn sù phong phó vÒ lo¹i h×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt, vÒ c¬ cÊu lao ®éng trong c¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, hé gia ®×nh ®−îc coi nh− ®¬n vÞ h¹t nh©n c¬ b¶n ®Ó triÓn khai c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Hé gia ®×nh ë n«ng th«n th−êng bao gåm mét c¬ cÊu ®a d¹ng vÒ løa tuæi, vÒ giíi tÝnh, vÒ kü thuËt lao ®éng, vÒ chñng lo¹i c«ng viÖc kh¸c nhau. Cïng víi sù hç trî lÉn nhau gi÷a c¸c hé, ®¬n vÞ h¹t nh©n lµ hé gia ®×nh cã ®iÒu kiÖn sö dông nguån nh©n lùc rÊt linh ho¹t 41 (lao ®éng chÝnh víi lao ®éng phô, lao ®éng c¶ ngµy víi lao ®éng b¸n thêi gian, lao ®éng nÆng víi lao ®éng nhÑ, lao ®éng víi c¸c kü n¨ng kh¸c nhau...) vµ rÊt cã hiÖu qu¶ trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, mµ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ ®−îc tæ chøc th«ng qua c¸c h×nh thøc qu¶n lý kh¸c trong x· héi kh«ng cã ®−îc. Kü n¨ng lao ®éng thñ c«ng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp chñ yÕu lµ tù ®µo t¹o b»ng ph−¬ng ph¸p truyÒn nghÒ. Trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®· qua, nh÷ng ®Æc tr−ng nªu trªn cña hé gia ®×nh ®· ph¸t huy tÝch cùc trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Nguån lao ®éng ®a d¹ng vµ linh ho¹t nµy ch−a ph¸t huy ®−îc hÕt t¸c dông cña nã v× s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë n−íc ta vÉn cßn dõng l¹i ë h×nh thøc s¶n xuÊt nhá lÎ, theo kiÓu tù cung, tù cÊp. ViÖc ®æi c«ng gi÷a c¸c hé míi chØ lµ sù céng t¸c hç trî trong lóc thêi vô khÈn tr−¬ng, khi mµ c«ng viÖc ®ång ¸ng ®ßi hái ph¶i tËp trung sè l−îng lao ®éng v−ît qu¸ kh¶ n¨ng cña tõng hé, nh»m gi¶i quyÕt døt ®iÓm tõng c«ng viÖc (gÆt, cµy, bõa, cÊy) theo yªu cÇu mïa vô ®èi víi tõng hé. Víi sù chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, c¬ cÊu lao ®éng trong c¸c hé gia ®×nh n«ng th«n ngµy cµng ®a d¹ng h¬n. C¸c lùc l−îng lao ®éng b¸n n«ng nghiÖp, thËm chÝ lao ®éng phi n«ng nghiÖp trong nhiÒu hé gia ®×nh n«ng th«n sÏ xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu. T−¬ng quan tû lÖ gi÷a c¸c lùc 42 l−îng nªu trªn kh¸c nhau ë mçi vïng tuú theo møc ®é ph¸t triÓn vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng vïng. Sù ®a d¹ng ho¸ c¬ cÊu lao ®éng trong c¸c hé gia ®×nh ë n«ng th«n sÏ gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh vµ tõ ®ã sÏ t¨ng c−êng viÖc trao ®æi hµng ho¸, chuyÓn nh−îng quyÒn sö dông ruéng ®Êt... lµm xuÊt hiÖn ë n«ng th«n c¸c trang tr¹i gia ®×nh, c¸c doanh nghiÖp, c¸c tiÓu chñ, c¸c tæ hîp s¶n xuÊt... Nh− vËy, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë n«ng th«n sÏ rÊt phong phó. Nã gãp phÇn quan träng lµm ®æi míi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi trong c¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n. Trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña kinh tÕ hé gia ®×nh, c¸c hîp t¸c x· n«ng nghiÖp sÏ chuyÓn ho¸ dÇn ®Ó gi÷ vai trß dÞch vô, phôc vô cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nh− lµm thñy lîi, c¶i t¹o ®ång ruéng, h−íng dÉn kü thuËt..., lµ nh÷ng viÖc mµ quy m« cña nã v−ît ra khái ph¹m vi cña tõng hé gia ®×nh. IV. MèI QUAN HÖ GI÷A §¤ THÞ HãA VíI PH¸T TRIÓN N¤NG TH¤N Theo sè liÖu thèng kª, n¨m 2011 n−íc ta cã kho¶ng 87.840.000 ng−êi, trong ®ã cã kho¶ng 27.888.000 ng−êi sèng trong c¸c khu vùc ®« thÞ vµ gÇn 59.952.000 ng−êi sèng ë c¸c khu vùc n«ng th«n. Nh− vËy, d©n sè n«ng th«n n−íc ta chiÕm 68,25% tæng d©n sè c¶ n−íc (B¶ng 2.2), so víi thÕ giíi vµ c¸c n−íc trong khu vùc, møc ®é ®« thÞ hãa 43 cña n−íc ta cßn thÊp, d©n c− n«ng th«n chiÕm tû lÖ cao. ViÖc n©ng cao ®iÒu kiÖn sèng cho ®«ng ®¶o ®ång bµo khu vùc n«ng th«n cßn cã tÇm quan träng to lín vµ ®· trë thµnh quèc s¸ch. B¶ng 2.2. BiÕn ®éng d©n sè n«ng th«n C¶ n−íc N«ng th«n N¨m Sè d©n (ngh×n ng−êi) Tèc ®é t¨ng (%) Sè d©n (ngh×n ng−êi) Tû lÖ (%) Tèc ®é t¨ng (%) 2000 77.630,0 1,35 58.905,5 75,88 0,74 2001 78.620,5 1,27 59.321,4 75,45 0,71 2002 79.537,7 1,17 49.664,5 75,01 0,58 2003 80.467,4 1,17 59.742,4 74,24 0,13 2004 81.436,4 1,20 59.835,2 73,47 0,16 2005 82.392,1 1,17 60.060,1 72,90 0,38 2006 83.311,2 1,12 60.265,4 72,34 0,34 2007 84.218,5 1,09 60.472,2 71,80 0,34 2008 85.118,7 1,07 60.445,6 71,01 -0,04 2009 86.025,0 1,06 60.440,3 70,26 -0,01 2010 86.932,5 1,05 60.416,6 69,50 -0,04 2011 87.840,0 1,04 59.951,8 68,25 -0,77 Nguån: Tæng côc Thèng kª (2013). Nh×n chung, tû lÖ d©n sè n«ng th«n cã xu h−íng gi¶m dÇn do dÞch chuyÓn vµo ®« thÞ d−íi t¸c ®éng cña ®« thÞ ho¸. 44 H×nh thµnh m¹ng l−íi ®iÓm d©n c− cã tÇng bËc, ph¸t triÓn c©n ®èi c«ng, n«ng nghiÖp, dÞch vô c«ng céng, b¶o ®¶m c©n b»ng sinh th¸i, t¹o ®iÒu kiÖn lµm viÖc, sinh ho¹t, nghØ ng¬i tèt cho d©n c− ®« thÞ vµ n«ng th«n. §iÒu nµy phï hîp víi thùc tÕ vµ cã ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn v× ®« thÞ hãa thùc chÊt lµ c«ng nghiÖp hãa, ®Çu t− theo chiÒu s©u, tËn dông c¸c c¬ së c«ng nghiÖp s½n cã ë thµnh phè, ®ång thêi ®−a c«ng nghiÖp vµ thñ c«ng nghiÖp vµo c¸c thÞ trÊn, c¸c ®iÓm d©n c− cã mÇm mèng ®« thÞ t¹o viÖc lµm ®Ó thu hót lùc l−îng lao ®éng d− thõa ë n«ng th«n mµ kh«ng ph¶i di d©n vµo ®« thÞ. Song song víi ®ã lµ viÖc ph¸t triÓn dÞch vô c«ng céng, c¶i thiÖn vµ n©ng cao chÊt l−îng sèng cho mäi ng−êi d©n. * Ph−¬ng h−íng s¾p xÕp l¹i m¹ng l−íi c¸c ®iÓm d©n c− C¸c thµnh phè, thÞ x·, thÞ trÊn ph¶i ®−îc ph¸t triÓn theo quy ho¹ch nh»m ph¸t huy tiÒm n¨ng cña m¹ng l−íi ®« thÞ hiÖn cã, lµm ®Çu mèi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, dÞch vô c«ng céng trong toµn vïng. Khèng chÕ d©n sè toµn thµnh phè lín theo ý muèn. T¹o c¸c yÕu tè tÝch cùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c ®« thÞ võa vµ nhá (c¸c thÞ x·, thÞ trÊn vµ thÞ tø). - T¹o ®iÒu kiÖn ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn cña c¸c thÞ trÊn huyÖn lþ vµ c¸c thÞ tø. §©y lµ ®Çu mèi quan träng nèi tiÕp gi÷a ®« thÞ vµ n«ng th«n trong 45 viÖc chuyÓn giao c¸c tiÕn bé kü thuËt, c¸c c«ng nghÖ thÝch hîp ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp ë n«ng th«n. - C¶i t¹o tõng b−íc c¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n. Do t¸c ®éng cña sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt tiÓu thñ c«ng nghiÖp, ®iÖn khÝ hãa vµ søc hót cña c¸c c«ng tr×nh dÞch vô c«ng céng mµ c¸c chßm xãm nhá cã triÓn väng ph¸t triÓn tiÕn tíi xãa bá. Quy m« tèi thiÓu cña c¸c ®iÓm d©n c− n«ng th«n lµ 600 ng−êi (kho¶ng 200 hé). Ngay tõ nh÷ng n¨m 1970, ViÖn Quy ho¹ch ®« thÞ n«ng th«n - Bé X©y dùng ®· cã nh÷ng ®å ¸n quy ho¹ch c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn c¸c ®iÓm d©n c− trªn ®Þa bµn huyÖn theo xu h−íng nµy, huyÖn §«ng H−ng, tØnh Th¸i B×nh lµ mét vÝ dô. - Trong c¬ chÕ thÞ tr−êng hiÖn nay, cã thÓ ®« thÞ hãa ngay t¹i tõng lµng, x· trªn hai mÆt c¬ b¶n lµ chuyÓn lao ®éng n«ng nghiÖp sang s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô nh»m n©ng cao thu nhËp cho ng−êi lao ®éng t¹i ®Þa ph−¬ng; x©y dùng tõng b−íc kÕt cÊu h¹ tÇng x· héi - kü thuËt ®Ó c¶i thiÖn ®êi sèng n«ng th«n, gãp phÇn gi¶m bít sù chªnh lÖch gi÷a n«ng th«n vµ ®« thÞ. Xu thÕ c«ng nghiÖp hãa, ®« thÞ hãa t¹i chç ®èi víi khu vùc n«ng th«n trong c¶ n−íc nãi chung, ®Æc biÖt lµ c¸c vïng ®ång b»ng tËp trung ®«ng d©n c− nãi riªng, thÓ hiÖn quan ®iÓm x©y dùng cña Nhµ n−íc lµ: “TËn dông c¸c cÊu tróc lµng, x· s½n cã víi vèn ®Çu t− h¹n chÕ ®Ó cã thÓ nhanh chãng ph¸t triÓn s¶n xuÊt, gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n vÒ 46 ¸p lùc d©n sè vµ thiÕu vèn ®Çu t−, t¨ng thu nhËp cho ng−êi lao ®éng, c¶i thiÖn sinh ho¹t vËt chÊt vµ v¨n hãa cho n«ng th«n”. 47 Ch−¬ng II X¢Y DùNG N¤NG TH¤N MíI §Ó tõng b−íc triÓn khai c«ng t¸c x©y dùng n«ng th«n míi trªn ph¹m vi c¶ n−íc, ngµy 4-6-2010, Thñ t−íng ChÝnh phñ ®· ký QuyÕt ®Þnh sè 800/Q§-TTg, phª duyÖt Ch−¬ng tr×nh Môc tiªu quèc gia vÒ x©y dùng n«ng th«n míi giai ®o¹n 2010-2020. §©y lµ ch−¬ng tr×nh tæng thÓ vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, chÝnh trÞ vµ an ninh - quèc phßng trªn ®Þa bµn n«ng th«n c¶ n−íc, nh»m x©y dùng n«ng th«n míi cã kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi tõng b−íc hiÖn ®¹i; c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt hîp lý, g¾n ph¸t triÓn n«ng nghiÖp víi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, dÞch vô mét c¸ch hîp lý t¹i khu vùc n«ng th«n, t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao tõng b−íc ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña ng−êi d©n n«ng th«n; g¾n ph¸t triÓn n«ng th«n víi ph¸t triÓn ®« thÞ mét c¸ch hµi hoµ theo quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong ph¹m vi c¶ n−íc. I. CH¦¥NG TR×NH MôC TI£U QUèC GIA VÒ X¢Y DùNG N¤NG TH¤N MíI 1. Néi dung Ch−¬ng tr×nh Môc tiªu quèc gia vÒ x©y dùng n«ng th«n míi 48 Ch−¬ng tr×nh Môc tiªu quèc gia vÒ x©y dùng n«ng th«n míi giai ®o¹n 2010-2020 lµ mét ch−¬ng tr×nh tæng thÓ vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, chÝnh trÞ vµ an ninh - quèc phßng, gåm 11 néi dung cô thÓ: (1) Quy ho¹ch x©y dùng n«ng th«n míi. (2) Ph¸t triÓn h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi. (3) ChuyÓn dÞch c¬ cÊu, ph¸t triÓn kinh tÕ, n©ng cao thu nhËp. (4) Gi¶m nghÌo vµ an sinh x· héi. (5) §æi míi vµ ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ ë n«ng th«n. (6) Ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ë n«ng th«n. (7) Ph¸t triÓn y tÕ, ch¨m sãc søc kháe c− d©n n«ng th«n. (8) X©y dùng ®êi sèng v¨n hãa, th«ng tin vµ truyÒn th«ng n«ng th«n. (9) CÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n. (10) N©ng cao chÊt l−îng tæ chøc ®¶ng, chÝnh quyÒn, ®oµn thÓ chÝnh trÞ - x· héi trªn ®Þa bµn. (11) Gi÷ v÷ng an ninh, trËt tù x· héi n«ng th«n. Víi 11 néi dung nªu trªn, Ch−¬ng tr×nh Môc tiªu quèc gia vÒ x©y dùng n«ng th«n míi nh»m x©y dùng, tæ chøc x· héi n«ng th«n n−íc ta theo h−íng v¨n minh, hiÖn ®¹i, t¹o ®iÒu kiÖn ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt vµ c¸c ho¹t ®éng dÞch vô t¹i n«ng th«n, phèi hîp hµi hoµ víi ph¸t triÓn ®« thÞ, trªn c¬ së gi÷ g×n ®−îc b¶n s¾c v¨n ho¸ truyÒn thèng vµ b¶o ®¶m 49 qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kh«ng ¶nh h−ëng xÊu tíi m«i tr−êng sinh th¸i, ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn bÒn v÷ng. 2. Bé Tiªu chÝ Quèc gia vÒ n«ng th«n míi §Ó triÓn khai thùc hiÖn c¸c néi dung trªn, Nhµ n−íc ®· thµnh lËp hÖ thèng qu¶n lý, thùc hiÖn (Ban ChØ ®¹o vµ Ban Qu¶n lý Ch−¬ng tr×nh n«ng th«n míi) thuéc c¸c cÊp chÝnh quyÒn tõ Trung −¬ng ®Õn c¬ së ®Ó chØ ®¹o c¸c ho¹t ®éng cña Ch−¬ng tr×nh Môc tiªu quèc gia x©y dùng n«ng th«n míi. Quy m« cña mét x· míi ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ sè d©n cho viÖc tæ chøc hÖ thèng c«ng tr×nh c«ng céng ®¸p øng yªu cÇu c¬ b¶n trong ®êi sèng hµng ngµy cña ng−êi d©n. ChÝnh quyÒn c¬ së lµ c¬ quan chñ qu¶n trùc tiÕp hÖ thèng c«ng tr×nh c«ng céng nµy. §ång thêi nã còng chØ ®¹o c¸c ho¹t ®éng vÒ kinh tÕ - x· héi cña c¸c lµng trong x·. ViÖc triÓn khai cô thÓ cña Ch−¬ng tr×nh Môc tiªu quèc gia x©y dùng n«ng th«n míi ®−îc thùc hiÖn t¹i ®¬n vÞ chÝnh quyÒn cÊp c¬ së lµ x·. Theo ®ã, mçi x· c¨n cø vµo thùc tr¹ng t¹i ®Þa ph−¬ng, ®èi chiÕu víi 19 tiªu chÝ cña Bé Tiªu chÝ Quèc gia vÒ n«ng th«n míi ®Ó cã kÕ ho¹ch phÊn ®Êu bæ sung, ®¸p øng yªu cÇu ghi trong tiªu chÝ. Do t×nh h×nh thùc tÕ n«ng th«n t¹i c¸c vïng, miÒn trong c¶ n−íc rÊt kh¸c nhau, nªn trong Bé Tiªu chÝ cã quy ®Þnh yªu cÇu ®èi víi tõng néi dung cô thÓ cho c¸c x· thuéc tõng vïng kh¸c nhau. 50 thñ c«ng nghiÖp, dÞch vô ho¹ch hµng hãa, c«ng nghiÖp, tiÓu 1 thùc hiÖn quy triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp §¹t Quy ho¹ch vµ h¹ tÇng thiÕt yÕu cho ph¸t 1.1.Quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ chung TT Tªn tiªu chÝ Néi dung tiªu chÝ tiªu ChØ I. QUY HO¹CH A. X· N¤NG TH¤N MíI vµ Néi dung söa ®æi theo QuyÕt ®Þnh sè 342/Q§-TTg ngµy 20-2-2013 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ) (Ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 491/Q§-TTg ngµy 16-4-2009 Bé TI£U CHÝ QUèC GIA VÒ N¤NG TH¤N MíI 52 Phô lôc §¹t B¾c phÝa TDMN §¹t Hång s«ng b»ng §ång §¹t bé Trung B¾c ChØ tiªu theo vïng §¹t §¹t §¹t §¹t TB Long Nam Nguyªn Nam bé Cöu h¶i T©y §«ng s«ng Duyªn §B 53 cña Bé GTVT chuÈn theo cÊp kü thuËt 2 Giao th«ng hoÆc bª t«ng hãa ®¹t 100% x·, liªn x· ®−îc nhùa hãa 2.1. Tû lÖ km ®−êng trôc chung TT Tªn tiªu chÝ Néi dung tiªu chÝ tiªu ChØ II. H¹ TÇNG KINH TÕ - X· HéI ®−îc b¶n s¾c v¨n hãa tèt ®Ñp theo h−íng v¨n minh, b¶o tån trang c¸c khu d©n c− hiÖn cã khu d©n c− míi vµ chØnh 1.3. Quy ho¹ch ph¸t triÓn c¸c tr−êng theo chuÈn míi tÇng kinh tÕ - x· héi - m«i 1.2. Quy ho¹ch ph¸t triÓn h¹ 100% B¾c phÝa TDMN 100% Hång s«ng b»ng §ång 100% bé Trung B¾c ChØ tiªu theo vïng 100% 100% TB Nam Nguyªn h¶i T©y Duyªn 100% bé Nam §«ng 100% Long Cöu s«ng §B cè hãa do x· qu¶n lý ®−îc kiªn 3 Thñy lîi 3.2. Tû lÖ km trªn m−¬ng xuÊt vµ d©n sinh b¶n ®¸p øng yªu cÇu s¶n 3.1. HÖ thèng thñy lîi c¬ tiÖn hãa, xe c¬ giíi ®i l¹i thuËn chÝnh néi ®ång ®−îc cøng 2.4. Tû lÖ km ®−êng trôc léi vµo mïa m−a. xãm s¹ch vµ kh«ng lÇy 2.3. Tû lÖ km ®−êng ngâ, thuËt cña Bé GTVT ®¹t chuÈn theo cÊp kü th«n, xãm ®−îc cøng hãa 54 2.2. Tû lÖ km ®−êng trôc 65% 50% §¹t §¹t 65% 50% hãa) cøng 100% (50 % 100% 70% 50% 85% §¹t 100% hãa cøng 100% 100% 85% 70% 45% §¹t §¹t §¹t 70% 70% 70% hãa) hãa) hãa) cøng cøng cøng (70% (70% (50% 100% 100% 100% 70% 70% 70% 85% §¹t 100% hãa cøng 100% 100% 45% §¹t 50% hãa) cøng (30% 100% 50% 55 6 5 4 v¨n hãa C¬ së vËt chÊt Tr−êng häc §iÖn VH-TT-DL th«n ®¹t quy ®Þnh cña Bé v¨n hãa vµ khu thÓ thao 6.2. Tû lÖ th«n cã nhµ cña Bé VH-TT-DL thÓ thao x· ®¹t chuÈn 6.1. Nhµ v¨n hãa vµ khu chÊt ®¹t chuÈn quèc gia häc, THCS cã c¬ së mÇm non, mÉu gi¸o, tiÓu Tû lÖ tr−êng häc c¸c cÊp: toµn tõ c¸c nguån ®iÖn th−êng xuyªn, 4.2. Tû lÖ hé sö dông ngµnh ®iÖn b¶o yªu cÇu kü thuËt cña 4.1. HÖ thèng ®iÖn ®¶m 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t vËt 80% 70% 100% 80% 80% 70% 100% 70% an 98% 95% 99% 98% 98% 98% 99% 98% §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t 10 TT III. KINH 9 8 56 7 Thu nhËp chÝ Tªn tiªu TÕ Vµ Nhµ ë d©n c− B−u ®iÖn Chî n«ng th«n (triÖu ®ång/ ng−êi) khu vùc n«ng th«n §Õn n¨m 2020 qu©n ®Çu ng−êi §Õn n¨m 2015 Thu nhËp b×nh N¨m 2012 Néi dung tiªu chÝ Tæ CHøC S¶N XUÊT tiªu chuÈn Bé X©y dùng 9.2. Tû lÖ hé cã nhµ ë ®¹t 9.1. Nhµ t¹m, dét n¸t 8.2. Cã Internet ®Õn th«n chÝnh viÔn th«ng. 8.1. Cã ®iÓm phôc vô b−u Chî theo quy ho¹ch, ®¹t chuÈn theo quy ®Þnh 44 26 18 ChØ tiªu chung 80% 75% Kh«ng Kh«ng §¹t §¹t §¹t 35 49 18 29 13 20 Hång phÝa B¾c s«ng TDMN b»ng §ång 90% 80% Kh«ng Kh«ng §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t 35 18 13 bé Trung B¾c ChØ tiªu theo vïng 80% Kh«ng 40 40 23 23 16 16 TB Nam Nguyªn h¶i T©y Duyªn 75% Kh«ng §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t 58 34 24 bé Na m §«ng 90% Kh«ng §¹t §¹t §¹t 49 29 20 Long Cöu s«ng §B 70% Kh«ng §¹t §¹t §¹t 57 IV. V¡N HãA - X· HéI - M¤I TR¦êNG TT 13 12 11 14 Gi¸o dôc Tªn tiªu chÝ s¶n xuÊt tæ chøc H×nh thøc xuyªn th−êng viÖc lµm ®éng cã Tû lÖ lao Hé nghÌo 14.1. Phæ cËp gi¸o dôc trung häc c¬ së Néi dung tiªu chÝ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ Cã tæ hîp t¸c hoÆc hîp t¸c x· trong ®é tuæi lao ®éng Tû lÖ ng−êi lµm viÖc trªn d©n sè Tû lÖ hé nghÌo §¹t §¹t B¾c chung phÝa ChØ tiªu TDMN Cã Cã < = 90% §¹t < 6% 10% §¹t Hång s«ng b»ng §ång Cã §¹t 3% §¹t bé Trung B¾c ChØ tiªu theo vïng Cã §¹t 5% §¹t §¹t TB Nam Nguyªn h¶i T©y Duyªn Cã Cã §¹t §¹t 5% 7% §¹t bé Nam §«ng Cã §¹t 3% §¹t Long Cöu s«ng §B Cã §¹t 7% 17 M«i tr−êng 16 V¨n hãa 15 Y tÕ 58 quy chuÈn Quèc gia n−íc s¹ch hîp vÖ sinh theo 17.1. Tû lÖ hé ®−îc sö dông Bé VH-TT-DL v¨n hãa theo quy ®Þnh cña trë lªn ®¹t tiªu chuÈn lµng X· cã tõ 70% sè th«n, b¶n quèc gia 15.2. Y tÕ x· ®¹t chuÈn gia B¶o hiÓm y tÕ 15.1 Tû lÖ ng−êi d©n tham ®µo t¹o 14.3. Tû lÖ lao ®éng qua tóc, häc nghÒ) häc trung häc (phæ th«ng, bæ nghiÖp THCS ®−îc tiÕp tôc 14.2. Tû lÖ häc sinh tèt 85% 70% 90% 85% 85% 85% 90% 75% §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t > = 70% §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t > 35% > 20% > 40 % > 35% > 35% > 20% > 40% > 20% 85% 70% 90% 85% 85% 70% 90% 80% 59 18.1. C¸n bé x· ®¹t chuÈn TT Tªn tiªu chÝ Néi dung tiªu chÝ V. HÖ THèNG CHÝNH TRÞ quy ®Þnh ®−îc thu gom vµ xö lý theo 17.5. ChÊt th¶i, n−íc th¶i dùng theo quy ho¹ch 17.4. NghÜa trang ®−îc x©y tr−êng xanh, s¹ch, ®Ñp c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn m«i suy gi¶m m«i tr−êng vµ cã 17.3. Kh«ng cã c¸c ho¹t ®éng tiªu chuÈn vÒ m«i tr−êng 17.2. C¸c c¬ së SX-KD ®¹t §¹t chung tiªu ChØ §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t B¾c phÝa TDMN §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t Hång s«ng b»ng §ång §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t bé Trung B¾c ChØ tiªu theo vïng §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t TB Nam Nguyªn h¶i T©y Duyªn §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t bé Nam §«ng §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t Long Cöu s«ng §B §¹t §¹t §¹t §¹t C. TØNH N¤NG TH¤N MíI: cã 80% sè huyÖn trong tØnh ®¹t n«ng th«n míi. B. HUYÖN N¤NG TH¤N MíI: cã 75% sè x· trong huyÖn ®¹t n«ng th«n míi. cña Thñ t−íng ChÝnh phñ. Ghi chó: PhÇn in ch÷ nghiªng lµ nh÷ng néi dung ®−îc söa ®æi theo QuyÕt ®Þnh sè 342/Q§-TTg ngµy 20-02-2013 19 trËt tù x· héi An ninh, trËt tù x· héi ®−îc gi÷ v÷ng An ninh, §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t hiÖu tiªn tiÕn trë lªn chÝnh trÞ cña x· ®Òu ®¹t danh §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t 18.4. C¸c tæ chøc ®oµn thÓ v÷ng m¹nh” ®¹t tiªu chuÈn “trong s¹ch, §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t v÷ng m¹nh 18.3. §¶ng bé, chÝnh quyÒn x· trÞ x· héi quy ®Þnh. chøc chÝnh hÖ thèng chÝnh trÞ c¬ së theo §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t §¹t 60 18 HÖ thèng tæ 18.2. Cã ®ñ c¸c tæ chøc trong 3. C¸c b−íc x©y dùng n«ng th«n míi Theo Th«ng t− liªn tÞch sè 26/2011/TTLT-BNNPTNT BKH§T-BTC ngµy 13-4-2011, vÒ viÖc h−íng dÉn mét sè néi dung thùc hiÖn QuyÕt ®Þnh sè 800/Q§- TTg ngµy 4-6-2010 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ, tr×nh tù c¸c b−íc x©y dùng n«ng th«n míi gåm b¶y b−íc: B−íc 1: Thµnh lËp hÖ thèng qu¶n lý, thùc hiÖn (Ban ChØ ®¹o vµ Ban qu¶n lý Ch−¬ng tr×nh n«ng th«n míi cÊp x·). B−íc 2: Tæ chøc th«ng tin, tuyªn truyÒn vÒ thùc hiÖn Ch−¬ng tr×nh x©y dùng n«ng th«n míi (®−îc thùc hiÖn trong suèt qu¸ tr×nh triÓn khai thùc hiÖn). B−íc 3: Kh¶o s¸t ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng n«ng th«n theo 19 tiªu chÝ cña Bé Tiªu chÝ Quèc gia n«ng th«n míi. B−íc 4: X©y dùng quy ho¹ch n«ng th«n míi cña x·. B−íc 5: LËp, phª duyÖt ®Ò ¸n x©y dùng n«ng th«n míi cña x·. B−íc 6: Tæ chøc thùc hiÖn ®Ò ¸n. B−íc 7: Gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ vµ b¸o c¸o vÒ t×nh h×nh thùc hiÖn Ch−¬ng tr×nh. Ch−¬ng tr×nh Môc tiªu quèc gia vÒ x©y dùng n«ng th«n míi lÊy néi dung quy ho¹ch x©y dùng n«ng th«n míi cña x· lµm néi dung cèt lâi, nh»m t¹o nªn kh«ng gian hîp lý cho viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt, tæ chøc s¶n xuÊt, ho¹t ®éng dÞch vô 61 ë n«ng th«n trong ph¹m vi mét x·; ®ång thêi triÓn khai m¹ng l−íi c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng x· héi, h¹ tÇng kü thuËt phôc vô yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ ®êi sèng cña d©n c− n«ng th«n trong mçi x·. 4. Ho¹ch ®Þnh xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi n«ng th«n §Ó chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt ë n«ng th«n, mçi ®Þa ph−¬ng cÇn c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn, nh÷ng nÐt ®Æc thï mang tÝnh truyÒn thèng trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi còng nh− xu thÕ ph¸t triÓn trong t−¬ng lai ®Ó ®Ò xuÊt kh¶ n¨ng ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt cho mçi ®Þa ph−¬ng. Cã thÓ tham kh¶o mét sè néi dung: 4.1. §æi míi c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp - C¸c huyÖn n»m trong vïng quy ho¹ch s¶n xuÊt l−¬ng thùc cña c¶ n−íc tuy ®· v−ît qua møc 10 tÊn l−¬ng thùc/ha vÉn ph¶i phÊn ®Êu t¨ng s¶n l−îng l−¬ng thùc (c¶ lóa vµ mµu) vµ b×nh qu©n l−¬ng thùc ®Çu ng−êi, n©ng cao chÊt l−îng l−¬ng thùc, ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng, ch¨n nu«i, dù tr÷ vµ xuÊt khÈu cña c¶ n−íc. - C¸c huyÖn thuéc vïng trung du, miÒn nói tõ bá t− t−ëng tù tóc l−¬ng thùc víi bÊt cø gi¸ nµo, thuyÕt phôc nh©n d©n kh«ng ph¸ rõng lµm rÉy, m¹nh d¹n chuyÓn c¬ cÊu s¶n xuÊt theo h−íng b¶o vÖ rõng hiÖn cã, b¶o vÖ, c¶i t¹o vµ ch¨m sãc rõng 62 t¸i sinh, ®Èy m¹nh trång rõng phñ xanh ®åi träc, më mang c¸c h×nh thøc trang tr¹i v−ên rõng kÕt hîp lµm l©m - n«ng nghiÖp. - NÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp trªn ®Þa bµn huyÖn: cÇn nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¬ cÊu c©y trång hîp lý ®Ó cã nhiÒu s¶n phÈm phong phó, ®a d¹ng, cã chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cao, t¨ng gi¸ trÞ s¶n phÈm trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch, ®¸p øng nhu cÇu vÒ tiªu dïng ngµy cµng cao trong n−íc vµ xuÊt khÈu. §ång thêi c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp chuyÓn dÞch theo h−íng “gi¶m hîp lý tû lÖ gi¸ trÞ s¶n phÈm l−¬ng thùc, t¨ng tû lÖ gi¸ trÞ s¶n phÈm c©y c«ng nghiÖp, rau qu¶, ch¨n nu«i thñy s¶n vµ l©m nghiÖp”. Song gi¸ trÞ tuyÖt ®èi vÒ s¶n l−îng l−¬ng thùc vÉn ph¶i cao. 4.2. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n - §−a c¸ch m¹ng khoa häc - kü thuËt t¸c ®éng vµo n«ng, l©m, ng− nghiÖp theo h−íng thñy lîi hãa, c¬ giíi hãa, ®iÖn khÝ hãa vµ c«ng nghÖ sinh häc, thùc hiÖn th©m canh t¨ng vô, võa t¨ng n¨ng suÊt c©y trång, vËt nu«i, võa t¹o ®iÒu kiÖn dÞch chuyÓn c¬ cÊu s¶n xuÊt ®em l¹i hiÖu qu¶ cao, c¶i t¹o ®iÒu kiÖn lao ®éng cho n«ng d©n. + VÒ thñy lîi hãa: Më réng diÖn tÝch t−íi tiªu chñ ®éng tr−íc hÕt cho c¸c vïng träng ®iÓm l−¬ng thùc vµ c©y c«ng nghiÖp tËp trung b»ng viÖc t¨ng c−êng x©y dùng hÖ thèng thñy lîi néi ®ång. Tuy 63 nhiªn, ®Ó tiÕt kiÖm ®Êt ®ai trång trät, tiÕt kiÖm n¨ng l−îng ®iÖn vµ gi¶m tæn thÊt n−íc t−íi cÇn cøng hãa hÖ thèng m−¬ng m¸ng thñy lîi. + VÒ c¬ giíi hãa: Dïng m¸y kÐo nhá ë n¬i Ýt ruéng ®Êt, m¸y kÐo lín ë nh÷ng n¬i nhiÒu ruéng ®Êt trong kh©u lµm ®Êt, ®Èy m¹nh c¬ giíi hãa c¸c kh©u gieo trång, ch¨m sãc, thu ho¹ch. C¬ giíi hãa kh©u vËn t¶i thñy, bé ®Ó vËn t¶i hµng hãa vµ hµnh kh¸ch ë n«ng th«n. Ngµnh c¬ khÝ ®Èy m¹nh s¶n xuÊt c¸c lo¹i m¸y c«ng t¸c ®i theo m¸y kÐo, ®Æc biÖt chó träng s¶n xuÊt phô tïng, lµm tiÒn ®Ò cho sù nghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n. §ång thêi, c¸c ®Þa ph−¬ng t¨ng c−êng viÖc x©y dùng c¸c c¸nh ®ång mÉu lín ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc sö dông m¸y mãc vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. + VÒ ®iÖn khÝ hãa: ®−a ®iÖn n¨ng vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, n«ng th«n n¬i nµo cã ®iÒu kiÖn, −u tiªn phôc vô thñy lîi hãa vµ chÕ biÕn n«ng s¶n (c¶ l©m - ng− nghiÖp). TËn dông søc n−íc ph¸t triÓn thñy lîi nhá ë miÒn nói, søc giã ë miÒn biÓn ®Ó ph¸t ®iÖn. + ¸p dông réng r·i c«ng nghÖ vµ c¸c biÖn ph¸p sinh häc trong c¸c kh©u chÝnh cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ng, l©m, ng− nghiÖp nh− lai t¹o vµ sö dông c¸c lo¹i gièng míi cho n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt, sö dông ph©n vi sinh võa ®Ó t¨ng n¨ng suÊt c©y trång võa h¹n chÕ sù tho¸i hãa cña ®Êt, ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn bÒn v÷ng. - Ph¸t triÓn réng kh¾p c«ng nghiÖp b¶o qu¶n, chÕ 64 biÕn n«ng - l©m - thñy s¶n, kÕt hîp nhiÒu h×nh thøc, tr×nh ®é c«ng nghÖ, hiÖn ®¹i hãa c«ng nghÖ, n©ng cao chÊt l−îng vµ gi¸ trÞ s¶n phÈm ®Ó t¨ng søc c¹nh tranh. Gi¶m dÇn vµ tiÕn tíi chÊm døt viÖc xuÊt khÈu d−íi d¹ng nguyªn liÖu th«. - Ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng, c«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ë n«ng th«n. Kh«i phôc vµ ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng. ChuyÓn dÞch, ®a d¹ng ho¸ c¬ cÊu kinh tÕ ë n«ng th«n, trªn c¬ së ®ã ®æi míi ph©n c«ng lao ®éng. §« thÞ hãa n«ng th«n, x©y dùng n«ng th«n míi. Tõng b−íc c¶i t¹o vµ n©ng cÊp kÕt cÊu h¹ tÇng n«ng th«n: m¹ng l−íi giao th«ng vËn t¶i, m¹ng l−íi thñy lîi, cÇu cèng, ®ª kÌ, hÖ thèng cÊp ®iÖn vµ th«ng tin liªn l¹c phôc vô s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cho n«ng th«n. H×nh thµnh c¸c thÞ trÊn, thÞ tø, tô ®iÓm c«ng th−¬ng nghiÖp, chî n«ng th«n ®Ó giao l−u hµng hãa ë n«ng th«n theo h−íng ®« thÞ hãa. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¶i ®−îc g¾n víi thÞ tr−êng, quan t©m tíi c«ng t¸c dù b¸o thÞ tr−êng, th«ng tin kinh tÕ ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng tiÕp thÞ, ®iÒu chØnh s¶n xuÊt cña c¸c hé vµ tæ chøc kinh tÕ phï hîp víi nhu cÇu thÞ tr−êng, ph¸t triÓn s¶n xuÊt t¹o thªm viÖc lµm, lµm thay ®æi c¬ cÊu lao ®éng, t¨ng tû träng lao ®éng trong c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp, thiÕt thùc t¨ng thu nhËp, t¨ng søc mua cña n«ng th«n, ®i ®«i víi viÖc më réng l−u th«ng hµng hãa gi÷a c¸c vïng trong n−íc vµ më réng xuÊt khÈu ®Ó ®Èy m¹nh tiªu thô n«ng s¶n vµ 65 s¶n phÈm c«ng nghiÖp n«ng th«n. Muèn lµm ®−îc nh− vËy, viÖc tr−íc tiªn lµ ph¶i x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng n«ng th«n. Bëi lÏ kÕt cÊu h¹ tÇng lµ ®ßi hái kh¸ch quan, lµ nhu cÇu cÇn thiÕt ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp, chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n vµ thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa. Nh− vËy, n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n sÏ tõng b−íc tho¸t khái nghÌo nµn, l¹c hËu, trë thµnh nÒn n«ng nghiÖp, kinh tÕ n«ng th«n ®a d¹ng, phong phó, giµu cã, v¨n minh, tiÕn bé. Ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®−îc g¾n chÆt víi viÖc ph¸t triÓn v¨n hãa, x· héi trªn ®Þa bµn huyÖn. II. X¢Y DùNG N¤NG TH¤N MíI CÊP X· §Ó x©y dùng n«ng th«n cÊp x· tõng b−íc ®¹t ®−îc c¸c tiªu chÝ n«ng th«n míi cÊp x·, tr−íc hÕt ph¶i ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, nh»m t¹o tiÒm lùc cho kinh tÕ n«ng th«n. Trªn c¬ së ®ã tõng b−íc x©y dùng hÖ thèng c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng x· héi vµ h¹ tÇng kinh tÕ, ®¸p øng yªu cÇu n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho ng−êi d©n n«ng th«n. 1. Tæ chøc s¶n xuÊt N«ng th«n n−íc ta ®· tr¶i qua mét thêi gian dµi d−íi d¹ng s¶n xuÊt nhá tù cung, tù cÊp. Tõ n¨m 1954, ruéng ®Êt ®· ®−îc chia ®Òu cho ng−êi d©n. TiÕp ®ã víi chñ tr−¬ng hîp t¸c ho¸, ®Êt ®ai 66 l¹i ®−îc tËp trung vµo c¸c hîp t¸c x· n«ng nghiÖp. Do truyÒn thèng l©u ®êi cña ng−êi n«ng d©n lµ sèng theo céng ®ång lµng, xãm, nªn c¸c hîp t¸c x· th−êng còng ®−îc h×nh thµnh theo ®¬n vÞ céng ®ång truyÒn thèng ®ã. Trong céng ®ång nh− vËy, ng−êi n«ng d©n sinh sèng vµ lµm viÖc trong mét tËp thÓ lµ hîp t¸c x· n«ng nghiÖp mµ ë ®ã mäi ho¹t ®éng tËp thÓ ®Òu mang ®Ëm t×nh lµng, nghÜa xãm. Tuy nhiªn, trong mét thêi gian dµi sau ngµy thèng nhÊt ®Êt n−íc, do kü thuËt l¹c hËu, vÉn lµ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt nhá vµ yÕu kÐm vÒ tr×nh ®é qu¶n lý nªn hiÖu qu¶ kinh tÕ cßn rÊt h¹n chÕ. TiÕp ®ã, l¹i cã chñ tr−¬ng më réng quy m« hîp t¸c x· n«ng nghiÖp trªn toµn x·, víi hy väng cã thÓ ph¸t huy ®−îc søc m¹nh tËp thÓ nµy nh− trong giai ®o¹n kh¸ng chiÕn b¶o vÖ Tæ quèc, trong khi tr×nh ®é qu¶n lý vµ khoa häc - kü thuËt trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ch−a theo kÞp yªu cÇu. HËu qu¶ lµ, do qu¸ coi träng tÝnh chÊt tËp thÓ trong mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt, vai trß cña hé gia ®×nh kh«ng ®−îc chó träng, nªn kh«ng ph¸t huy ®−îc vai trß cña nh©n tè truyÒn thèng nªu trªn trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. S¶n xuÊt v× thÕ vÉn kh«ng ph¸t triÓn m¹nh lªn ®−îc mÆc dï ®Êt n−íc kh«ng cßn chiÕn tranh. NghÞ quyÕt 10 cña Trung −¬ng më ra c¬ chÕ kho¸n cho c¸c hé gia ®×nh n«ng d©n trong c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. NghÞ quyÕt nµy ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc h×nh thµnh c¬ chÕ míi 67 trong s¶n xuÊt, gãp phÇn quan träng t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. MÆt kh¸c, chó ý ®óng møc tíi c¬ chÕ thÞ tr−êng còng t¹o ®iÒu kiÖn cho hîp t¸c x· n«ng nghiÖp ph¸t huy ®−îc vai trß cÇn cã cña nã trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hiÖn nay. Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i tæ chøc thùc hiÖn tÊt c¶ mäi kh©u ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo h×nh thøc chÊm c«ng, chia ®iÓm nh− tr−íc n÷a, mµ chØ ®¶m nhiÖm nh÷ng phÇn viÖc mµ quy m« cña nã v−ît khái ph¹m vi cña tõng gia ®×nh nh− c«ng t¸c thñy lîi, b¶o vÖ c©y trång... C¸c ho¹t ®éng nµy ®−îc triÓn khai trªn c¬ së cña c¬ chÕ thÞ tr−êng cã tæ chøc. §−îc qu¶n lý ®iÒu hµnh tèt nã sÏ gi÷ mét vai trß quan träng trong viÖc hç trî cho c¸c kh©u ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña tõng hé gia ®×nh, ®ång thêi lµ c¬ së cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña céng ®ång d©n c− khu vùc. §Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong giai ®o¹n hiÖn nay, n−íc ta cÇn tiÕn hµnh thñy lîi ho¸ vµ c¬ giíi ho¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Muèn thÕ, yªu cÇu c¶i t¹o ®ång ruéng cÇn ph¶i ®−îc triÓn khai tõng b−íc th«ng qua viÖc h×nh thµnh c¸c c¸nh ®ång mÉu lín. 2. §Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé Tõ sau §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII cña §¶ng, Nhµ n−íc ®· quyÕt t©m thùc hiÖn quy tr×nh ®æi míi c¬ chÕ mét c¸ch s©u réng vµ ®· thùc 68 hiÖn mét ch−¬ng tr×nh nghiªm ngÆt vÒ tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ nh»m ®¹t ®−îc nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp nãi chung vµ kinh tÕ n«ng hé nãi riªng mét c¸ch cã hiÖu qu¶. §Ó ®èi phã víi nh÷ng ®iÒu kiÖn khã kh¨n, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña n«ng hé ®· ph¸t triÓn mét c¸ch linh ho¹t, ®a d¹ng, bao gåm sù ph¸t triÓn c¸c s¶n nghiÖp vµ doanh nghiÖp kh¸c nhau cña hé n«ng d©n, ®Æc biÖt lµ ®· cã sù thay ®æi vÒ chÊt trong hÖ thèng kinh tÕ n«ng hé. 2.1. Gi¶i quyÕt quan hÖ ruéng ®Êt trong n«ng th«n, tõng b−íc phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr−êng VÊn ®Ò then chèt cña n«ng nghiÖp ph¶i gi¶i quyÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay lµ cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu trong viÖc gi¶i quyÕt quan hÖ ruéng ®Êt trong n«ng th«n. §©y lµ vÊn ®Ò then chèt mµ viÖc gi¶i quyÕt nã sÏ k×m h·m hoÆc thóc ®Èy kinh tÕ hé còng nh− toµn bé nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Khi nÒn kinh tÕ ®ang trong b−íc chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng hãa th× c¸c hé n«ng d©n kh«ng thÓ t¹o ra mét ph−¬ng thøc kinh doanh thÝch øng víi nÒn s¶n xuÊt hµng hãa Êy: s¶n xuÊt c¸i g×, cho ai vµ s¶n xuÊt nh− thÕ nµo? §ã lµ nh÷ng c©u hái chi phèi toµn bé ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña n«ng d©n, nh−ng tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã ®Òu tïy thuéc vµo møc ®é ®éc lËp, tù chñ vÒ kinh tÕ cña hé n«ng d©n. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ®Æc biÖt 69 d−íi t¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ngµy cµng më vµ t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa vµ ®« thÞ hãa, v.v., th× sù di chuyÓn chç ë, n¬i lµm viÖc, n¬i c− tró vµ ®Æc biÖt lµ sù thay ®æi vÒ nghÒ nghiÖp cña ®éi ngò lao ®éng n«ng nghiÖp sÏ diÔn ra m¹nh mÏ, di d©n sÏ t¸c ®éng ®Õn sù ph©n phèi hîp lý lùc l−îng s¶n xuÊt, thóc ®Èy nhanh chãng qu¸ tr×nh khai th¸c c¸c nguån lùc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ gi÷a c¸c vïng l·nh thæ. Sù t¸c ®éng nµy diÔn ra m¹nh mÏ vµ chi phèi trªn nhiÒu mÆt. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa vµ ®« thÞ hãa víi sù më réng vµ ph¸t triÓn nhiÒu lÜnh vùc s¶n xuÊt, sÏ lÊy ®i ®Êt ®ai cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. C¸c hé trong n«ng th«n còng bÞ t¸c ®éng lín bëi qu¸ tr×nh ®ã, do vËy môc ®Ých sö dông ®Êt ®ai cña hä còng thay ®æi, biÕn ®Êt ®ai canh t¸c n«ng nghiÖp víi hiÖu qu¶ thÊp thµnh n¬i lµm viÖc ®Ó kinh doanh c«ng th−¬ng nghiÖp, dÞch vô víi hiÖu qu¶ cao. T×nh h×nh nµy ®ang diÔn ra (®Æc biÖt trªn c¸c trôc giao th«ng ë c¸c trung t©m bu«n b¸n vµ giao dÞch...) mÆc dï tr¸i víi nh÷ng quy ®Þnh hiÖn hµnh nh−ng l¹i lµ qu¸ tr×nh tÊt yÕu. Sù thay ®æi nghÒ nghiÖp cña n«ng d©n tÊt yÕu sÏ diÔn ra qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung ruéng ®Êt víi quy m« lín ë mét nhãm hé, ë nhãm hé kh¸c l¹i cã sù kÕt hîp gi÷a n«ng nghiÖp víi c¸c ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp trong lßng n«ng th«n, vµ nhãm hé kh¸c n÷a sÏ t¸ch khái s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Nh− vËy, ®Êt ®ai còng sÏ di chuyÓn n¨ng ®éng cïng víi qu¸ tr×nh t×m kiÕm lîi nhuËn cña ng−êi n«ng d©n. 70 ViÖc gi¶i quyÕt quan hÖ ruéng ®Êt theo c¬ chÕ thÞ tr−êng tïy thuéc vµo kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt viÖc lµm cho d©n c− n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ viÖc lµm phi n«ng nghiÖp (ë nh÷ng vïng n«ng d©n), vµ cßn tïy thuéc vµo kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi, trong ®ã cã viÖc n©ng cao kh¶ n¨ng thu nhËp cña mét bé phËn d©n c− vèn ë møc thu nhËp thÊp. 2.2. N©ng cao quy m« kinh tÕ vµ n¨ng suÊt lao ®éng cña n«ng hé Nh×n chung, c¸c hé ë n−íc ta cã quy m« kinh tÕ rÊt nhá bÐ, xÐt theo quy m« canh t¸c hay quy m« thu nhËp. Víi quy m« canh t¸c nhá bÐ, víi viÖc sö dông lao ®éng gia ®×nh lµ chñ yÕu nªn n¨ng suÊt lao ®éng rÊt thÊp. Bëi vËy, phÇn lín c¸c hé n«ng d©n chØ dõng ë møc ®é tù cung, tù cÊp, Ýt cã s¶n phÈm hµng hãa vµ møc tÝch lòy thÊp kÐm. Sù ph©n c«ng lao ®éng trong khu vùc n«ng th«n còng kh«ng tiÕn triÓn ®−îc. Víi nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ tiÓu n«ng nh− vËy râ rµng kh«ng thÓ ®¸p øng næi nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ hiÖn nay. Bëi vËy, n©ng cao quy m« kinh tÕ vµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng cña hé lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch ®Æt ra, ®iÒu nµy còng cã nghÜa lµ cÇn sím tho¸t ra khái t×nh tr¹ng cña nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng. Qu¸ tr×nh nµy g¾n liÒn víi viÖc gi¶m sè hé, nh©n khÈu, lao ®éng lµm n«ng nghiÖp. §Ó lµm chuyÓn biÕn qu¸ tr×nh ®ã ph¶i: 71 Thø nhÊt, t¹o ra sù dÞch chuyÓn n¨ng ®éng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (nh©n lùc, ®Êt ®ai, vèn...) ®Ó t¹o ra nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ lín, trong ®ã cã nh÷ng hé v−ît khái quy m« s¶n xuÊt cña gia ®×nh, nhanh chãng h×nh thµnh c¸c trang tr¹i s¶n xuÊt hµng hãa ®Ó h×nh thµnh líp n«ng d©n giµu cã vµ chuyÓn mét bé phËn n«ng d©n sang ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, th−¬ng nghiÖp, dÞch vô... Thø hai, ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, rót bít lùc l−îng lao ®éng ra khái lÜnh vùc n«ng nghiÖp. ViÖc khai th¸c ®Êt ®ai vµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kh¸c hiÖn nay chñ yÕu chØ ®Ó dõng l¹i ë ph¹m vi gia ®×nh tiÓu n«ng, mçi n«ng hé nh− mét ®¬n vÞ ®ãng kÝn. V× vËy, t×nh tr¹ng chung lµ trong néi bé c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ hé cã sù mÊt c©n ®èi nghiªm träng gi÷a c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (lao ®éng, ®Êt ®ai, vèn) do c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kh«ng ®−îc di chuyÓn mét c¸ch n¨ng ®éng vµ kh«ng ®−îc kÕt hîp trªn quy m« x· héi. Do ®ã, viÖc sö dông c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶ vµ g©y nªn sù l·ng phÝ lín søc s¶n xuÊt trong tõng ®¬n vÞ kinh tÕ còng nh− trªn quy m« x· héi. Bëi vËy, cÇn cã gi¶i ph¸p tr−íc hÕt vÒ mÆt c¬ chÕ, sao cho c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt ®−îc më réng vµ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña nã trªn quy m« x· héi v−ît khái ph¹m vi cña tõng n«ng hé, më réng ra ph¹m vi vïng l·nh thæ. ViÖc t¹o ra thÞ tr−êng tiªu thô, c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, sÏ t¹o ra sù ph©n phèi 72 c¸c nguån lùc mét c¸ch hîp lý h¬n, c¸c n«ng hé cã kh¶ n¨ng huy ®éng c¸c nguån lùc mét c¸ch tèi ®a, ®ång thêi cã sù bæ sung gi÷a chóng trong viÖc khai th¸c c¸c nguån lùc cña mçi n«ng hé, mçi vïng. ViÖc n©ng cao quy m« canh t¸c lµ con ®−êng ®¬n gi¶n nhÊt ®Ó n©ng cao quy m« s¶n xuÊt. Trªn thùc tÕ ë tÊt c¶ c¸c nhãm hé nghÌo còng nh− ë c¶ nhãm hé giµu, kh«ng chØ nhãm hé thuÇn n«ng nghiÖp mµ c¶ c¸c hé ho¹t ®éng n«ng nghiÖp kiªm ngµnh nghÒ s¶n xuÊt kh¸c hoÆc dÞch vô, ®Òu cã nhu cÇu n©ng cao quy m« canh t¸c. Thùc tÕ còng cho thÊy nhu cÇu chuyÓn nh−îng ruéng ®Êt cña hé n«ng d©n còng rÊt lín, ®Æc biÖt lµ ë nhãm hé n«ng d©n kiªm ngµnh nghÒ hoÆc kiªm dÞch vô. Trong ®iÒu kiÖn quy m« nh©n khÈu vµ lao ®éng lín, ®Êt ®ai Ýt th× viÖc t¨ng quy m« canh t¸c cña c¸c hé tÊt nhiªn lµ khã kh¨n nh−ng kh«ng ph¶i kh«ng thùc hiÖn ®−îc. ViÖc t¨ng quy m« canh t¸c cã thÓ thùc hiÖn b»ng nh÷ng c¸ch sau: thø nhÊt, cÇn gi¶m tèc ®é t¨ng d©n sè; thø hai, di d©n ®i khai hoang ë nh÷ng vïng ®Êt míi; thø ba, thùc hiÖn l−u chuyÓn ruéng ®Êt gi÷a c¸c n«ng hé; thø t−, chuyÓn mét bé phËn d©n c− sang c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt phi n«ng nghiÖp vµ dÞch vô. ViÖc gi¶m tèc ®é t¨ng d©n sè lµ cÇn thiÕt, ®Æc biÖt ë nh÷ng vïng ®ång b»ng qu¸ ®«ng d©n. ViÖc ph©n phèi ruéng ®Êt cã sù ®iÒu chØnh theo nh©n khÈu vµ viÖc t¸ch hé cã thÓ g©y nªn m©u thuÉn gi÷a t×nh tr¹ng nh©n khÈu t¨ng nhanh víi diÖn 73 tÝch ®Êt ®ai vèn cã h¹n vµ t¸c ®éng lµm gi¶m quy m« canh t¸c cña hé. ViÖc di d©n khai hoang ®Õn vïng ®Êt míi cÇn ®−îc tiÕn hµnh theo kÕ ho¹ch cña Nhµ n−íc, song cÇn tËp trung vèn ®Ó ng−êi ®i di c− cã thÓ nhanh chãng æn ®Þnh cuéc sèng. Nhµ n−íc còng nªn khuyÕn khÝch viÖc di d©n tù do cña nh÷ng c¸ nh©n ®Õn nh÷ng n¬i mµ Nhµ n−íc c¶m thÊy chÊp nhËn ®−îc. §Ó khuyÕn khÝch viÖc khai hoang, Nhµ n−íc còng nªn khuyÕn khÝch nh÷ng doanh nghiÖp t− nh©n ë thµnh phè hoÆc n«ng d©n ë ®Þa ph−¬ng kh¸c ®Õn mét ®Þa ph−¬ng nµo ®ã ®Çu t− vèn, lao ®éng. Nh− vËy nhiÒu vÊn ®Ò bÕ t¾c hiÖn nay gi÷a c¸c vïng míi cã thÓ gi¶i quyÕt. Thùc hiÖn viÖc l−u chuyÓn ruéng ®Êt gi÷a c¸c hé vµ chuyÓn mét bé phËn d©n c− sang ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp lµ hai vÊn ®Ò lu«n liªn quan chÆt chÏ víi nhau, xuÊt ph¸t tõ sù ph¸t triÓn néi t¹i c¸c nhãm hé vµ ®ã lµ lèi tho¸t ®Ó t¹o sù tÝch tô tËp trung, chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt, thóc ®Èy sù ph©n c«ng lao ®éng trong n«ng th«n ph¸t triÓn. ë ®©y, chóng ta cÇn l−u ý mét ®iÒu, ®èi víi n«ng d©n, ruéng ®Êt lµ mét thø tµi s¶n quý gi¸. Nã nh− mét l−îng vèn ®−îc tÝch lòy l¹i ®Ó hä thùc hiÖn nh÷ng ý ®å kinh doanh cña m×nh. HiÖn nay t¹i hai lo¹i hé: n«ng nghiÖp kiªm ngµnh nghÒ vµ kiªm dÞch vô ch−a cã ®iÒu kiÖn t¸ch h¼n khái s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Ó chuyÓn sang ho¹t ®éng s¶n xuÊt phi n«ng nghiÖp. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn ®iÒu nµy lµ c¸c hé lo¹i nµy thiÕu 74 vèn kinh doanh, thu nhËp tõ ho¹t ®éng ngµnh nghÒ dÞch vô ch−a b¶o ®¶m ®ñ ®é ®Ó hä cã thÓ bøt khái s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. ViÖc l−u chuyÓn ruéng ®Êt cã thÓ mang l¹i cho hä mét l−îng vèn nhÊt ®Þnh ®Ó cã thÓ chuyÓn sang c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt phi n«ng nghiÖp. §©y chÝnh lµ lèi tho¸t ®Ó t¹o sù ph©n c«ng lao ®éng trong khu vùc n«ng th«n, më réng quy m« canh t¸c cña c¸c hé, n©ng cao quy m« s¶n xuÊt, quy m« kinh tÕ cña nã. §Ó n©ng cao quy m« s¶n xuÊt, quy m« kinh tÕ, c¸c n«ng hé cã thÓ thùc hiÖn b»ng con ®−êng th©m canh, thay ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt, ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh nghÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sö dông Ýt ®Êt ®ai hoÆc kÕt hîp gi÷a n«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh s¶n xuÊt phi n«ng nghiÖp. Con ®−êng nµy phøc t¹p h¬n, ®ßi hái ph¶i cã vèn còng nh− sù am hiÓu vÒ kü thuËt, nghÒ nghiÖp, thÞ tr−êng. Sù h¹n chÕ vÒ quy m« canh t¸c cã thÓ ®−a ®Õn mét c¬ cÊu s¶n xuÊt ®a ngµnh kh«ng cã sù chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt ë nh÷ng vïng cã mËt ®é d©n c− ®«ng ®óc. Khuynh h−íng trªn biÓu hiÖn râ nÐt ë nh÷ng vïng nói, cao nguyªn; mÆc dï s¶n xuÊt l−¬ng thùc kh«ng cã −u thÕ nh−ng hiÖn cßn chiÕm tû lÖ cao trong c¬ cÊu s¶n xuÊt. ViÖc chuyÓn sang c¸c ngµnh s¶n xuÊt cã −u thÕ ph¸t triÓn h¬n sÏ lµm t¨ng quy m« kinh tÕ cña c¸c hé nhanh chãng h¬n. Trªn thùc tÕ, ë n−íc ta ®· h×nh thµnh c¸c n«ng hé cã quy m« kinh tÕ kh¸c nhau: Hé lo¹i I: Lµ nh÷ng hé cã tr×nh ®é s¶n xuÊt tËp 75 trung chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt cao, cã tÝch lòy t−¬ng ®èi kh¸ h¬n, cung cÊp khèi l−îng n«ng s¶n hµng hãa lín cho x· héi. Lo¹i hé nµy chiÕm mét tû lÖ kh«ng lín. Hé lo¹i II: Nh÷ng n«ng hé s¶n xuÊt chñ yÕu mang tÝnh chÊt tù cung, tù cÊp, nh−ng ®· cã mét phÇn, n«ng s¶n hµng hãa cung cÊp cho x· héi tuy kh«ng nhiÒu; nh−ng l−îng hµng hãa manh món, kh«ng tËp trung, sè n«ng hé nµy chiÕm ®a sè trong n«ng th«n hiÖn nay. Hé lo¹i III: Nh÷ng n«ng hé kh«ng cã kh¶ n¨ng t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, s¶n xuÊt kh«ng ®ñ cho nhu cÇu gia ®×nh, sè n«ng hé nµy lµ nh÷ng hé nghÌo, vµ chiÕm tû lÖ kh«ng lín, tËp trung nhiÒu ë nh÷ng vïng s©u, vïng xa, ®iÒu kiÖn tù nhiªn kÐm thuËn lîi. ë nh÷ng hé lo¹i I, nh÷ng hé giµu ®· v−ît qua ng−ìng cña nÒn s¶n xuÊt tiÓu n«ng tù cung, tù cÊp, c¸c n«ng hé lo¹i nµy ®ang cã xu h−íng chuyÓn tõng b−íc sang lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng s¶n hµng hãa. §Ó cã sù chuyÓn ®æi c¬ b¶n nµy, ë nh÷ng hé lo¹i nµy, hai yÕu tè c¨n b¶n nhÊt cña s¶n xuÊt lµ ®Êt ®ai vµ sè l−îng lao ®éng sö dông ph¶i ®¹t ®−îc mét quy m« nµo ®ã, v−ît nhiÒu lÇn møc b×nh qu©n hiÖn nay. §Ó cã sù tËp trung vÒ quy m« canh t¸c, biÖn ph¸p ®−îc c¸c hé lo¹i nµy ¸p dông lµ nhËn thÇu, khai hoang hoÆc chuyÓn nh−îng, mua b¸n quyÒn sö dông ®Êt cña hé kh¸c. KÕt qu¶ lµ hä ®· cã quy m« s¶n xuÊt v−ît khái quy m« gia ®×nh. N¨ng lùc tæ 76 chøc qu¶n lý, tr×nh ®é ¸p dông khoa häc - kü thuËt ®ang tõng b−íc ®−îc n©ng cao. Ngoµi nguån vèn tù cã, hä cßn dïng nguån vèn x· héi. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña nh÷ng hé trªn kh«ng chØ dõng l¹i ë lao ®éng thñ c«ng mµ ®ang tõng b−íc ¸p dông m¸y mãc trong c¸c c«ng ®o¹n s¶n xuÊt. Mét lùc l−îng kh¸ lín cña n«ng nghiÖp ®−îc tËp trung ë nhãm hé nµy, c¸c mèi liªn hÖ hîp t¸c liªn kÕt kinh doanh, cung cÊp vËt t−, tiªu thô s¶n phÈm ë lo¹i hé nµy còng ®−îc më réng víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, ngay c¶ víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc. Trong khi ®ã, nh÷ng hé lo¹i II vµ lo¹i III s¶n xuÊt ch−a v−ît khái quy m« gia ®×nh, tiÓu n«ng, s¶n xuÊt quy m« nhá, ph©n t¸n, chñ yÕu lµ dïng nh©n c«ng gia ®×nh, c«ng cô s¶n xuÊt thñ c«ng, c¸c quan hÖ hîp t¸c rÊt ®¬n gi¶n, bã hÑp trong ph¹m vi lµng, x·. Mét khi n«ng nghiÖp n−íc ta cã tû lÖ sè n«ng hé lo¹i I ngµy cµng cao th× khèi l−îng hµng hãa sÏ t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Nh−ng muèn thÕ kh«ng cã con ®−êng nµo kh¸c lµ ph¸t triÓn kinh tÕ t− nh©n trong n«ng nghiÖp, t¹o ra sù di chuyÓn n¨ng ®éng cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, h×nh thµnh thÞ tr−êng cña nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt ®ã. §øng trªn quan ®iÓm ph¸t triÓn, bé phËn d©n c− kh¸ gi¶ lµ ®Çu tµu ®Ó l«i kÐo tr×nh ®é kinh tÕ cña khu vùc n«ng th«n, lµ tÊm g−¬ng ®Ó nhiÒu hé kh¸c noi theo. Bëi vËy, cÇn t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn 77 nh÷ng hé giµu, nh÷ng hé kh¸ gi¶ hoÆc nh÷ng hé cã kh¶ n¨ng ë c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau ®Ó n©ng cao quy m« s¶n xuÊt, quy m« kinh tÕ cña hé. Th«ng qua c¸c hé ®ã mµ l«i kÐo c¸c bé phËn kh¸c ph¸t triÓn ®Ó n©ng cao tr×nh ®é chung cña c¸c hé. T¸c ®éng, thiÕt lËp quan hÖ hîp t¸c cña Nhµ n−íc ®èi víi nh÷ng hé trªn lµ c¸ch t¸c ®éng cã hiÖu qu¶ hiÖn nay bëi v×: - C¸c hé giµu, kh¸ gi¶ hoÆc nh÷ng hé cã n¨ng lùc, cã ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng ®Ó tiÕp thu nh÷ng yÕu tè míi vµ ph¸t huy hiÖu qu¶ cña viÖc ®Çu t−, th«ng qua ®ã míi cã s¶n phÈm hµng hãa vµ cã tÝch lòy. - H¬n n÷a viÖc ®Çu t− vèn, khoa häc - kü thuËt trong ®iÒu kiÖn cßn h¹n chÕ th× kh«ng nªn dµn tr¶i, ph¶i tËp trung. - Cã thÓ gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò trªn ®Þa bµn, më réng quy m« canh t¸c, chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt mét c¸ch ®a d¹ng vµ h−íng sang s¶n xuÊt hµng hãa, t¹o chç lµm viÖc cho d©n c−, cung cÊp nh÷ng dÞch vô cÇn thiÕt nh− gièng c©y trång, vËt nu«i, më mang c¸c ho¹t ®éng c«ng, th−¬ng nghiÖp, dÞch vô ®Ó chuyÓn nh−îng l¹i ®Êt cho nh÷ng hé kh¸c. Khi ®¹t kh¶ n¨ng tÝch tô vµ tËp trung nµo ®ã míi cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp. Mét bé phËn cña nhãm nµy vÉn tËp trung, chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Khi nãi ®Õn viÖc t¸c ®éng ®Õn nhãm hé giµu còng hµm chøa sù t¸c ®éng ®Õn c¸c nhãm hé kh¸c v× sù ph¸t triÓn cña nhãm hé nµy sÏ t¸c ®éng ®Õn toµn bé khu vùc n«ng th«n, ®Õn c¸c nhãm hé kh¸c. 78 Thùc tÕ trong khu vùc n«ng th«n, ®¹i bé phËn c¸c n«ng hé cã cuéc sèng ë møc trung b×nh vµ nghÌo. §èi víi nh÷ng hé d©n nµy, t¸c ®éng chñ yÕu lµ t¹o cho hä c¸ch thøc lµm ¨n míi, n¨ng lùc tæ chøc s¶n xuÊt, ph©n bè l¹i nguån lùc mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Ngoµi ra, cßn cã c¸c biÖn ph¸p hç trî vÒ vèn, c¶i tiÕn kü thuËt canh t¸c... ë nh÷ng nhãm hé nghÌo, cÇn cã gi¶i ph¸p vÒ mÆt x· héi th«ng qua sù trî gióp cña x· héi, cña c¸c tæ chøc x· héi vµ céng ®ång. Ngoµi ra, nh÷ng n¨m gÇn ®©y, chóng ta ®ang ®Èy m¹nh viÖc dån ®iÒn ®æi thöa, nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng ph©n chia ruéng ®Êt manh món tr−íc ®©y, t¹o ®iÒu kiÖn h×nh thµnh c¸c c¸nh ®ång mÉu lín, thuËn lîi cho viÖc c¬ giíi ho¸ c¸c c«ng viÖc trªn ®ång ruéng, gãp phÇn hiÖn ®¹i ho¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. ViÖc n©ng cao quy m« kinh tÕ cña hé víi nh÷ng gi¶i ph¸p trªn chØ lµ mét phÇn cña viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ hé. HiÖn nay trang bÞ kü thuËt, c¬ së vËt chÊt cña n«ng nghiÖp vÉn ë tr×nh ®é thÊp, c¸c kh©u c«ng viÖc chñ yÕu vÉn dïng c«ng cô thñ c«ng, v× vËy n¨ng suÊt lao ®éng trong n«ng nghiÖp rÊt thÊp. Còng v× thÕ, c¸c n«ng hé ë n−íc ta cã søc s¶n xuÊt yÕu, thÆng d− n«ng nghiÖp rÊt thÊp, ®ã lµ lý do khiÕn cho n«ng nghiÖp cßn chiÕm mét sè l−îng lín d©n c− vµ lao ®éng. §iÒu nµy l¹i lµm cho quy m« canh 79