🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Những Mẫu Chuyện Về Tấm Gương Đạo Đức Hồ Chí Minh Tập I
Ebooks
Nhóm Zalo
ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n
gi¸m ®èc - tæng biªn tËp
PGS.TS. PHẠM MINH TUẤN
ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung
phã gi¸m ®èc - phã tæng biªn tËp TS. ®ç quang dòng
Biªn tËp néi dung: ths. ph¹m thÞ kim huÕ ThS. NGUYỄN THỊ HẢI BÌNH
ths. nguyÔn minh huÖ
ths. hoµng ngäc ®iÖp
ThS. NGUYỄN VIỆT HÀ
Trình bày bìa: Chế bản vi tính: Đọc sách mẫu:
®êng hång mai Ph¹m nguyÖt nga hoµng ngäc ®iÖp VIỆT HÀ
Số đăng ký kế hoạch xuất bản: 427-2021/CXBIPH/11-365/CTQG. Số quyết định xuất bản: 14-QĐ/NXBCTQG, ngày 18/02/2021. Nộp lưu chiểu: tháng 4 năm 2021.
Mã ISBN: 978-604-57-6499-2.
Biªn môc trªn xuÊt b¶n phÈm
cña Th viÖn Quèc gia ViÖt Nam
Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ tÊm g¬ng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh. - XuÊt b¶n lÇn thø 5. - H. : ChÝnh trÞ Quèc gia. - 15cm
§TTS ghi: Ban Tuyªn gi¸o Trung ¬ng. Trung t©m Th«ng tin c«ng t¸c tuyªn gi¸o
T.1. - 2020. - 424tr.
ISBN 9786045756348
1. §¹o ®øc Hå ChÝ Minh 2. TruyÖn kÓ
170 - dc23
CTM0373p-CIP
ChØ ®¹o biªn so¹n
PGS.TS. §µo Duy Qu¸t
Biªn so¹n
Ng« B¸ To¹i
NguyÔn §øc B×nh
TrÞnh Duy Kim
L¬ng ThÞ BÝch Hêng
NguyÔn Minh Khai
NguyÔn Qu¸n Phó
NguyÔn ThÞ Oanh
4
lêi Nhµ xuÊt b¶n
Ngµy 07/11/2006, Bé ChÝnh trÞ ®· ban hµnh ChØ thÞ sè 06-CT/TW vÒ tæ chøc Cuéc vËn ®éng "Häc tËp vµ lµm theo tÊm g¬ng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh" trong toµn §¶ng, toµn d©n. TiÕp ®ã,
Bé ChÝnh trÞ ®· ban hµnh ChØ thÞ sè 03-CT/TW ngµy 14/5/2011 vÒ tiÕp tôc ®Èy m¹nh viÖc häc tËp vµ lµm theo tÊm g¬ng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh; vµ gÇn ®©y nhÊt lµ ChØ thÞ sè 05-CT/TW ngµy
15/5/2016 vÒ ®Èy m¹nh häc tËp vµ lµm theo t tëng, ®¹o ®øc, phong c¸ch Hå ChÝ Minh. Nh÷ng chØ thÞ nµy ®îc ban hµnh nh»m kh¬i dËy vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng tèt ®Ñp, ®Êu tranh kh¾c phôc sù suy tho¸i vÒ ®¹o ®øc, lèi sèng; chÆn ®øng, ®Èy lïi quan liªu, tham nhòng, l·ng phÝ vµ c¸c tÖ n¹n x· héi;
5
h×nh thµnh, ph¸t triÓn c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc cña chñ nghÜa x· héi, x©y dùng con ngêi ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa cã nh©n c¸ch cao ®Ñp, b¶n lÜnh chÝnh trÞ v÷ng vµng, lèi sèng v¨n minh, x©y dùng c¸c quan hÖ x· héi lµnh m¹nh, tiÕn bé.
Thùc hiÖn nh÷ng chØ thÞ nãi trªn, nh»m gãp phÇn vµo viÖc ®Èy m¹nh häc tËp vµ lµm theo t tëng, ®¹o ®øc, phong c¸ch Hå ChÝ Minh, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia Sù thËt phèi hîp víi Trung t©m Th«ng tin c«ng t¸c tuyªn gi¸o cña Ban Tuyªn gi¸o Trung ¬ng xuÊt b¶n cuèn s¸ch Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ tÊm g¬ng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh, tËp I.
Cuèn s¸ch Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ tÊm g¬ng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh, tËp I (xuÊt b¶n lÇn thø n¨m) gåm 66 c©u chuyÖn. Qua c¸c mÈu chuyÖn, cuèn s¸ch gãp phÇn n©ng cao nhËn thøc cho c¸n bé, ®¶ng viªn, c«ng chøc, viªn chøc vµ nh©n d©n vÒ gi¸ trÞ to lín cña t
tëng, ®¹o ®øc, phong c¸ch Hå ChÝ Minh, t¹o ra nh÷ng chuyÓn biÕn trong ý thøc tu dìng,
6
rÌn luyÖn vµ hµnh ®éng theo t tëng, ®¹o ®øc, phong c¸ch Hå ChÝ Minh, gãp phÇn ®Èy lïi sù suy tho¸i vÒ chÝnh trÞ, ®¹o ®øc, lèi sèng vµ c¸c tÖ n¹n x· héi; x©y dùng §¶ng trong s¹ch, v÷ng m¹nh, cñng cè niÒm tin cña nh©n d©n vµo sù l·nh ®¹o cña §¶ng; gi¸o dôc vµ híng con ngêi tíi c¸i ch©n, thiÖn, mü.
Tuy nhiªn, v× lµ chuyÖn kÓ l¹i, c¸c c©u chuyÖn diÔn ra c¸ch ®©y ®· rÊt l©u, nh÷ng ngêi trùc tiÕp ®îc gÆp B¸c ®Òu ®· cao tuæi, cã ngêi ®· mÊt... cho nªn cã mét sè chi tiÕt cha ®îc
®èi chiÕu, x¸c minh l¹i. Nhng nh÷ng néi dung cña tõng c©u chuyÖn hÕt søc ch©n thËt vµ thùc sù bæ Ých. Nh÷ng khiÕm khuyÕt nãi trªn sÏ tiÕp tôc ®îc kh¾c phôc trong nh÷ng lÇn xuÊt b¶n
sau. Nhµ xuÊt b¶n rÊt mong nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña b¹n ®äc.
Xin giíi thiÖu cuèn s¸ch víi ®«ng ®¶o b¹n ®äc.
Th¸ng 4 n¨m 2020
Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia sù thËt
7
MôC LôC
Trang
1. B¶n yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam göi Héi nghÞ VÐcx©y 13 2. "Con ®êng dÉn t«i ®Õn chñ nghÜa Lªnin" 25 3. B¸c Hå víi cô Phan Ch©u Trinh 31 4. B¸c Hå víi cô Phan Béi Ch©u 41 5. B¸c Hå víi cô Huúnh Thóc Kh¸ng 45 6. T«i lµ ngêi céng s¶n nh thÕ nµy nµy! 59 7. Mét lÇn nhí m·i 66 8. "Võa ®Ñp võa ®ì chãi m¾t ®ång bµo..." 69 9. B¸c tÆng kh¨n quµng 73 10. Ngêi C«ng gi¸o ghi ¬n B¸c Hå 75 11. B÷a c¬m gia ®×nh 79 12. "LÞch sö" ba bé quÇn ¸o cña B¸c 83 13. B¸c Hå thÝch ¨n mãn g× nhÊt 85
9
14. Tµi øng khÈu cña B¸c 90 15. C¸ch øng ®¸p mÉn tiÖp cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh 108 16. Cñng Hå biÕt thuèc giái l¾m 114 17. Mét ngµy thu kh«ng thÓ quªn 117 18. B¸c Hå víi Trung thu ®éc lËp ®Çu tiªn 120 19. B¸c nhí c¸c ch¸u thiÕu niªn dòng sÜ miÒn Nam 127 20. Ba lÇn ®îc gÆp B¸c Hå 130 21. B¸c cïng c¸c ch¸u thiÕu niªn dòng sÜ miÒn Nam tiÕp ®oµn ®¹i biÓu Héi h÷u nghÞ Cuba - ViÖt Nam th¨m níc ta 134 22. Nh÷ng kh¸ch "®Æc biÖt" cña B¸c Hå 137 23. §èi thñ ®¸ng yªu 144 24. Quµ cña B¸c Hå tÆng c¸c ch¸u 146 25. Mét cuéc ®èi tho¹i sinh ®éng 149 26. Ch¸u cña B¸c Hå 151 27. Thêng ngµy B¸c yªu trÎ con mét c¸ch l¹ 153 28. Dµnh cho c¸c ch¸u 157 29. §Ó c¸c ch¸u lµm chñ 159 30. Trong §¹i héi anh hïng chiÕn sÜ thi ®ua chèng Mü, cøu níc 162
10
31. B¸c Hå chø cßn ai! 165 32. Mét cuéc gÆp gì bÊt ngê 168 33. B¸c Hå th¨m vên hoa ngh×n viÖc tèt 171 34. C¸c em s¹ch vµ ngoan thËt! 174 35. §èi víi c¸c ch¸u bÐ 176 36. Qu©y quÇn bªn B¸c 179 37. B¸c Hå ®Õn víi c¸c ch¸u må c«i ë tr¹i
Kim §ång 182 38. B¸c Hå víi viÖc häc tËp vµ sö dông tiÕng níc ngoµi 189 39. B¸c Hå ë P¸c Bã 255 40. Tõ P¸c Bã ®Õn T©n Trµo 269 41. Nh÷ng ngµy ë T©n Trµo 297 42. B¸c Hå ®ãng vai thÇy mo 330 43. Díi gèc ®a T©n Trµo 333 44. Th¸ng T¸m n¨m 1945 ë Hµ Néi 338 45. Chñ tÞch níc còng kh«ng cã ®Æc quyÒn 346 46. "ThÕ th× chóng ta ®· gÆp nhau råi" 349 47. T¨ng tiªu chuÈn cho chiÕn sÜ 352 48. B¸c Hå víi bé ®éi ë §Òn Hïng 356 49. B¸c kÕt luËn 359 50. B¸c kh«ng th¨m nh÷ng ngêi nh mÑ con thÝm th× cßn th¨m ai? 361 51. C¸c chó cã b¸o kh«ng? 366
11
52. C¸c chó nãi cã lý nhng cha hîp lý 370 53. Chó nãi ®óng, nhng cha ®ñ 373 54. Chó tr¶ lêi cho râ h¬n! 375 55. "§¹n bäc ®êng" 380 56. §¸nh nã xong råi ta ph¶i lµm g×? 382 57. §îc B¸c ®æi tªn 388 58. Giê chó tuyªn truyÒn g×? 392 59. NhËn tªn míi 395 60. Níng s¾n 397 61. Sù ph©n c«ng 402 62. TÆng Thñ tíng bã hoa nµy th× tèt l¾m! 404 63. Bµi th¬ næi tiÕng cña B¸c Hå c¨n dÆn
thanh niªn ®îc ra ®êi nh thÕ nµo? 408 64. ThÕ phô n÷ miÒn B¾c cã d¸m thi ®ua víi phô n÷ miÒn Nam kh«ng? 415 65. C¸c ch¸u h¸t ®îc bµi KÕt ®oµn chø? 417 66. Thanh niªn ph¶i g¬ng mÉu trong ®oµn kÕt vµ kû luËt 420
12
1. B¶N Y£U S¸CH CñA NH¢N D¢N AN NAM GöI HéI NGHÞ VÐCX¢Y
Th¸ng 6 n¨m 1919, nghe tin c¸c ®oµn ®¹i biÓu mêi mÊy níc §ång minh chiÕn th¾ng häp ë VÐcx©y c¸ch thñ ®« Pari 14 km, NguyÔn TÊt Thµnh bµn víi nhµ yªu níc Phan Ch©u Trinh vµ luËt s, tiÕn sÜ Phan V¨n Trêng viÕt b¶n "Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam" göi Héi nghÞ VÐcx©y. Nhµ yªu níc hä Phan trÞnh träng nãi:
- B¶y ®iÒu yªu s¸ch mµ anh Thµnh nªu ra, theo t«i thËt lµ x¸c ®¸ng vµ ®óng nh bän m×nh thêng trao ®æi víi nhau. Chó Trêng xem cã nªn thªm ®iÒu g× kh«ng?
- T«i thÊy thÕ lµ tèt... Thö xem cßn vÊn ®Ò g× vÒ quyÒn cña nh©n d©n ta cÇn
13
®ßi... - V¨n Trêng nãi vµ gâ nhÑ vµo tr¸n m×nh theo thãi quen cña «ng khi cÇn suy tÝnh mét ®iÒu g×.
- Tha hai b¸c - TÊt Thµnh lªn tiÕng - H«m tríc ch¸u ph¸c th¶o ra 7 ®iÒu yªu s¸ch ®a hai b¸c xem, nhng ®ªm h«m qua ch¸u míi n¶y thªm mét ý. Ch¸u thÊy r»ng ë §«ng D¬ng, bän quan l¹i chØ dùa vµo c¸c s¾c lÖnh cña tªn toµn quyÒn ®Ó cai trÞ d©n ta mµ kh«ng hÒ cã luËt. Ch¸u muèn ®a thªm mét ®iÒu yªu s¸ch n÷a: "Thay thÕ chÕ ®é s¾c lÖnh b»ng chÕ ®é luËt ph¸p".
- §óng! §óng! LuËt s hä Phan s«i næi hëng øng. Muèn cho d©n ta cã tù do th× ph¶i ®ßi hä cai trÞ theo luËt ph¸p!
- T«i còng t¸n ®ång! Phan Ch©u Trinh nãi nh kÕt luËn buæi gÆp mÆt. B©y giê ta lµm thÕ nµo ®Ó chuyÓn b¶n Yªu s¸ch tíi Héi nghÞ VÐcx©y ®©y?
TÊt Thµnh:
- Tha b¸c, ch¸u nghÜ r»ng ph¶i nhê 14
b¸c Phan V¨n Trêng viÕt ngay ra b»ng tiÕng Ph¸p th× míi kÞp.
Hai ngµy sau, NguyÔn TÊt Thµnh ®· ngåi bªn luËt s Phan V¨n Trêng, tríc b¶n "Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam" võa th¶o xong b»ng tiÕng Ph¸p.
- Chóng ta sÏ ®øng tªn díi b¶n yªu s¸ch nµy nh thÕ nµo ®©y? B¸c ®øng tªn nhÐ. NguyÔn TÊt Thµnh nªu ý kiÕn.
- Kh«ng! Phan V¨n Trêng ®¸p - b¶n Yªu s¸ch nµy tuy lµ t«i chÊp bót viÕt ra b»ng tiÕng Ph¸p, nhng t«i ph¶i viÕt chØ v× anh cha th«ng th¹o Ph¸p v¨n mµ th«i, chø s¸ng kiÕn lín lao nµy lµ cña anh, vµ hÇu hÕt ý kiÕn nªu ra trong b¶n Yªu s¸ch còng lµ cña anh.
- Tha b¸c, s¸ng kiÕn cña ch¸u còng chØ lµ ph¶n ¸nh nguyÖn väng chung cña nh÷ng ngêi yªu níc chø cã ph¶i cña riªng ch¸u ®©u. B¸c lµ mét nh©n vËt cã danh tiÕng, bµ con ViÖt kiÒu trªn ®Êt Ph¸p ®Òu biÕt b¸c lµ
15
mét luËt s yªu níc d¸m bªnh vùc c«ng lý, che chë cho bµ con. B¸c ®øng tªn cho b¶n yªu s¸ch nµy th× gi¸ trÞ cña nã cµng cao, ¶nh hëng cña nã cµng réng.
- Kh«ng! Kh«ng thÓ ®îc! T«i tuy cã chót danh väng h¬n anh ngµy nay, nhng c¸i t©m, c¸i chÝ cña anh cßn lín h¬n t«i nhiÒu. V¶ l¹i vÒ nguyªn t¾c, ngêi trÝ thøc kh«ng ®îc phÐp lÊy c«ng ngêi kh¸c lµm c«ng cña m×nh: "C¸i g× cña Xªda th× ph¶i tr¶ l¹i cho Xªda". §ã míi lµ lÏ ph¶i. Ch¼ng nh÷ng t«i kh«ng thÓ ®øng tªn, mµ b¸c Hy M· Phan Ch©u Trinh còng kh«ng nªn ®øng tªn.
Cuéc trao ®æi gi÷a hai nhµ yªu níc ®i tíi kÕt luËn: dïng mét c¸i tªn g× tiªu biÓu cho nguyÖn väng chung cña nh©n d©n, nhng ph¶i lµ tªn mét c¸ nh©n th× tÝnh chÊt ph¸p nh©n cña v¨n b¶n míi cã gi¸ trÞ. Cuèi cïng anh NguyÔn quyÕt ®Þnh tù m×nh ®øng mòi chÞu sµo víi c¸i
16
tªn chung cho tÊm lßng cña mäi ngêi. Anh ký:
Thay mÆt nhãm
nh÷ng ngêi yªu níc An Nam
NguyÔn ¸i Quèc
Ngay buæi chiÒu h«m Êy, sau khi b¶n Yªu s¸ch ®îc göi ®i, anh NguyÔn rêi khái nhµ sè 6 ®êng Vila ®ª G«b¬lanh, n¬i anh vÉn ë víi luËt s Phan V¨n Trêng. Anh sèng bÝ mËt, ®Ò phßng sù truy lïng r¸o riÕt cña bän mËt th¸m Bé Thuéc ®Þa Ph¸p.
*
* *
Vµo buæi s¸ng sím cã ngêi ®Õn bÊm chu«ng c¨n nhµ sè 6, phè §«binhi. §©y lµ nhµ cña Giuyn C¨mb«ng, ®¹i sø cò cña Ph¸p ë §øc, hiÖn lµ thµnh viªn cña ®oµn ®¹i biÓu Ph¸p ®i dù Héi nghÞ VÐcx©y. Gi¬n¬viev¬ Tabui, c« ch¸u g¸i trÎ cña C¨mb«ng ra më cöa. Sau nµy c« lµ mét
17
nhµ b¸o næi tiÕng, nhng lóc bÊy giê c« lµ th ký cña cËu c«. Ngêi bÊm chu«ng lµ mét thanh niªn ch©u ¸, m¶nh kh¶nh, cã khu«n mÆt cëi më, dÔ mÕn, ®«i m¾t to, s¸ng long lanh. Anh lÞch sù chµo c« vµ nãi b»ng thø tiÕng Ph¸p kh«ng sâi:
- T«i muèn trao cho ngµi ®¹i sø C¨mb«ng mét v¨n kiÖn.
Gi¬n¬viev¬ mêi kh¸ch ®Õn sím vµo nhµ råi ra hiÖu cho kh¸ch ngåi xuèng c¹nh chiÕc bµn dµi ch¹m træ theo kiÓu ®Õ chÕ. ChiÕc bµn nµy hiÖn nay vÉn kª trong phßng kh¸ch gia ®×nh Tabui. C« g¸i hái ngêi thanh niªn lµ ai?
- Tha c«, t«i lµ NguyÔn ¸i Quèc, t«i muèn gÆp ngµi C¨mb«ng.
Chµng thanh niªn lÊy ra mét cuèn giÊy buéc b»ng d©y m¶nh. Anh më ra vµ trao cho c« g¸i.
- T«i ®Õn ®©y ®Ó trao cho ngµi ®¹i sø "b¶n trÇn t×nh" cña nh©n d©n §«ng D¬ng.
18
Cã thÓ thÊy ngay lµ nh÷ng tê giÊy trong cuén giÊy viÕt b»ng mét thø ch÷ rÊt ®Ñp. Tê ®Çu tiªn lµ bøc th göi cho chñ nhµ:
"Tha ngµi ®¹i sø C¨mb«ng, ®¹i diÖn toµn quyÒn cña níc Ph¸p t¹i Héi nghÞ VÐcx©y. T«i lµ ngêi ®¹i diÖn cho nh©n d©n §«ng D¬ng. Chóng t«i lµ mét d©n téc chËm ph¸t triÓn, chóng t«i ®· ®îc biÕt thÕ nµo lµ nÒn v¨n minh cña níc Ngµi...".
Tµi liÖu mµ ngêi thanh niªn ch©u ¸ mang ®Õn cã tªn lµ "B¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam". B¶n Yªu s¸ch viÕt:
"Trong khi chê cho nguyªn t¾c d©n téc sÏ tõ lÜnh vùc lý tëng chuyÓn vµo lÜnh vùc hiÖn thùc do chç quyÒn tù quyÕt thiªng liªng cña c¸c d©n téc ®îc thõa nhËn thËt sù, nh©n d©n níc An Nam tríc kia, nay lµ xø §«ng - Ph¸p, xin tr×nh víi c¸c quý ChÝnh phñ trong §ång minh nãi chung vµ víi ChÝnh phñ Ph¸p
19
®¸ng kÝnh nãi riªng, nh÷ng yªu s¸ch khiªm tèn sau ®©y:
1. Tæng ©n x¸ cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi b¶n xø bÞ ¸n tï chÝnh trÞ;
2. C¶i c¸ch nÒn ph¸p lý ë §«ng D¬ng b»ng c¸ch cho ngêi b¶n xø còng ®îc quyÒn hëng nh÷ng ®¶m b¶o vÒ mÆt ph¸p luËt nh ngêi ¢u ch©u; xo¸ bá hoµn toµn c¸c toµ ¸n ®Æc biÖt dïng lµm c«ng cô ®Ó khñng bè vµ ¸p bøc bé phËn trung thùc nhÊt trong nh©n d©n An Nam;
3. Tù do b¸o chÝ vµ tù do ng«n luËn; 4. Tù do lËp héi vµ héi häp;
5. Tù do c tró ë níc ngoµi vµ tù do xuÊt d¬ng;
6. Tù do häc tËp, thµnh lËp c¸c trêng kü thuËt vµ chuyªn nghiÖp ë tÊt c¶ c¸c tØnh cho ngêi b¶n xø;
7. Thay thÕ chÕ ®é ra c¸c s¾c lÖnh b»ng chÕ ®é ra c¸c ®¹o luËt;
20
8. §oµn ®¹i biÓu thêng trùc cña ngêi b¶n xø, do ngêi b¶n xø bÇu ra, t¹i NghÞ viÖn Ph¸p ®Ó gióp cho NghÞ viÖn biÕt ®îc nh÷ng nguyÖn väng cña ngêi b¶n xø".
Vµi ngµy sau, c¸c ®oµn ®¹i biÓu kh¸c tham gia Héi nghÞ vµ nhiÒu nghÞ sÜ Ph¸p còng nhËn ®îc b¶n yªu s¸ch t¬ng tù nh vËy. KÌm theo b¶n yªu s¸ch cã bøc th ng¾n:
"Tha Ngµi! Nh©n dÞp chiÕn th¾ng cña §ång minh, chóng t«i xin m¹n phÐp göi ®Õn Ngµi kÌm theo ®©y b¶n ghi nh÷ng yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam. Tin tëng ë sù ®é lîng cao c¶ cña Ngµi, chóng t«i mong Ngµi ñng hé b¶n yªu s¸ch nµy tríc nh÷ng ngêi cã thÈm quyÒn.
Thay mÆt nhãm nh÷ng ngêi An Nam yªu níc: NguyÔn ¸i Quèc".
Ngêi ta nhiÒu lÇn b¾t gÆp ngêi thanh niªn ViÖt Nam kiªn tr× nµy víi tËp giÊy tê cÆp díi n¸ch t¹i c¸c hµnh lang ån µo, mï
21
mÞt khãi thuèc cña c¸c ban biªn tËp b¸o ë Pari, trong c¸c gian phßng chËt chéi do c¸c c«ng ®oµn vµ ®¶ng X· héi thuª ®Ó tæ chøc c¸c cuéc häp vµ mÝttinh.
Lui ¸cnu, Trëng ban §«ng D¬ng cña Së MËt th¸m Ph¸p, sau nµy lµ Ch¸nh mËt th¸m Ph¸p ë §«ng D¬ng, nhón vai khi nghe b¸o c¸o vÒ hµnh ®éng cña mét ngêi nµo ®ã tªn lµ NguyÔn ¸i Quèc vµ vÒ néi dung mét "tµi liÖu chèng Ph¸p" ®ang ®îc ngêi ®ã ph©n ph¸t kh¾p n¬i. Do nghÒ nghiÖp ®ßi hái, ¸cnu hÇu nh biÕt rÊt râ mäi ngêi An Nam kh¶ nghi sèng ë Pari, ®îc b¸o c¸o tØ mØ vÒ bíc ®i cña "nh÷ng kÎ chñ mu g©y bÊt an" tõ §«ng D¬ng sang. Mét trong nh÷ng ngêi ®ã lµ Phan Ch©u Trinh, më mét hiÖu ¶nh vµ thùc tÕ ®· ngõng ho¹t ®éng chÝnh trÞ. V¶ l¹i, hµnh ®éng "khiªu khÝch" nh vËy vèn kh«ng ph¶i lµ Phan Ch©u Trinh, v× «ng lóc nµo còng cã th¸i
22
®é kÝnh nÓ níc Ph¸p. Mét ngêi kh¸c lµ luËt s Phan V¨n Trêng, còng sèng ë Pari, ®îc coi lµ nhµ m¸cxÝt, nhng chØ lµ ngêi dÞch s¸ch b¸o chÝnh trÞ ra tiÕng ViÖt vµ kh«ng bao giê tham gia lµm nh÷ng viÖc nh vËy. ChØ cßn mét ngêi duy nhÊt trong sè nh÷ng nh©n vËt quen biÕt cò cña Së MËt th¸m d¸m c¶ gan lµm viÖc nµy lµ Phan Béi Ch©u. Nhng ¸cnu biÕt ch¾c ch¾n Phan Béi Ch©u ®ang ë mét n¬i nµo ®ã t¹i miÒn Nam Trung Quèc, h¬n n÷a, míi ®©y «ng ta cã cho ®¨ng mét bµi b¸o, lêi lÏ rÊt «n hoµ cã lîi cho chñ tr¬ng hîp t¸c Ph¸p - ViÖt.
Vµo lóc ®ã, c¶ ¸cnu - kÎ cã con m¾t có vä, nhßm ngã kh¾p n¬i, thËm chÝ c¶ nh÷ng ngêi b¹n gÇn gòi cña ngêi yªu níc trÎ tuæi ®· c¶ gan cÊt lªn tiÕng nãi b¶o vÖ nh©n d©n bÞ ¸p bøc cña m×nh ngay gi÷a tr¸i tim cña bän ®Õ quèc Ph¸p còng kh«ng biÕt ®îc vµ còng kh«ng thÓ ngê
23
r»ng, NguyÔn ¸i Quèc - t¸c gi¶ b¶n Yªu s¸ch, anh V¨n Ba - ngêi phô bÕp trªn tµu biÓn, cËu bÐ ham hiÓu biÕt NguyÔn TÊt Thµnh - ngêi con trai quan Phã b¶ng duy nhÊt ë lµng Sen, còng chØ lµ mét ngêi mµ th«i.
TrÝch trong KÓ chuyÖn B¸c Hå,
Nxb. Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2006,
t.2, tr.19.
24
2. "CON §¦êNG DÉN T¤I §ÕN CHñ NGHÜA L£NIN"1
Ngay sau ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, t«i lµm thuª ë Pari, khi th× lµm cho mét cöa hµng phãng ®¹i ¶nh, khi th× vÏ "®å cæ mü nghÖ Trung Hoa" (do mét xëng cña ngêi Ph¸p lµm ra!). Håi ®ã, t«i thêng r¶i truyÒn ®¬n tè c¸o téi ¸c bän thùc d©n Ph¸p ë ViÖt Nam.
Lóc bÊy giê, t«i ñng hé C¸ch m¹ng Th¸ng Mêi chØ lµ theo c¶m tÝnh tù nhiªn. T«i cha hiÓu hÕt tÇm quan träng _________
1. Bµi viÕt cho t¹p chÝ C¸c vÊn ®Ò ph¬ng §«ng (Liªn X«) nh©n dÞp kû niÖm lÇn thø 90 ngµy sinh cña V.I. Lªnin.
25
lÞch sö cña nã. T«i kÝnh yªu Lªnin v× Lªnin lµ mét ngêi yªu níc vÜ ®¹i ®· gi¶i phãng ®ång bµo m×nh; tríc ®ã, t«i cha hÒ ®äc mét quyÓn s¸ch nµo cña Lªnin viÕt.
T«i tham gia §¶ng X· héi Ph¸p ch¼ng qua lµ v× c¸c "«ng bµ" Êy - (håi ®ã t«i gäi c¸c ®ång chÝ cña t«i nh thÕ) - ®· tá ®ång t×nh víi t«i, víi cuéc ®Êu tranh cña c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc. Cßn nh §¶ng lµ g×, c«ng ®oµn lµ g×, chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n lµ g×, th× t«i cha hiÓu.
Håi Êy, trong c¸c chi bé cña §¶ng X· héi, ngêi ta bµn c·i s«i næi vÒ vÊn ®Ò cã nªn ë l¹i trong Quèc tÕ thø hai, hay lµ nªn tæ chøc mét Quèc tÕ thø hai rìi, hoÆc tham gia Quèc tÕ thø ba cña Lªnin? T«i dù rÊt ®Òu c¸c cuéc häp mét tuÇn hai hoÆc ba lÇn. T«i ch¨m chó nghe nh÷ng ngêi ph¸t biÓu ý kiÕn. Lóc ®Çu, t«i kh«ng hiÓu ®îc hÕt. T¹i sao ngêi ta bµn c·i h¨ng
26
nh vËy? Víi Quèc tÕ thø hai, hoÆc thø hai rìi, hay lµ thø ba, th× ngêi ta còng ®Òu lµm ®îc c¸ch m¹ng c¶, sao l¹i ph¶i c·i nhau? Vµ cßn Quèc tÕ thø nhÊt n÷a, ngêi ta ®· lµm g× víi nã råi?
§iÒu mµ t«i muèn biÕt h¬n c¶ - vµ còng chÝnh lµ ®iÒu mµ ngêi ta kh«ng th¶o luËn trong cuéc häp lµ: vËy th× c¸i quèc tÕ nµo bªnh vùc nh©n d©n c¸c níc thuéc ®Þa?
Trong mét cuéc häp, t«i ®· nªu c©u hái Êy lªn, c©u hái quan träng nhÊt ®èi víi t«i. Cã mÊy ®ång chÝ ®· tr¶ lêi: §ã lµ Quèc tÕ thø ba, chø kh«ng ph¶i Quèc tÕ thø hai. Vµ mét ®ång chÝ ®· ®a cho t«i ®äc LuËn c¬ng cña Lªnin vÒ c¸c vÊn ®Ò d©n téc vµ thuéc ®Þa ®¨ng trªn b¸o Nh©n ®¹o.
Trong LuËn c¬ng Êy, cã nh÷ng ch÷ chÝnh trÞ khã hiÓu. Nhng cø ®äc ®i ®äc l¹i nhiÒu lÇn, cuèi cïng t«i còng hiÓu ®îc phÇn chÝnh. LuËn c¬ng cña Lªnin
27
lµm cho t«i rÊt c¶m ®éng, phÊn khëi, s¸ng tá, tin tëng biÕt bao! T«i vui mõng ®Õn ph¸t khãc lªn. Ngåi mét m×nh trong buång mµ t«i nãi to lªn nh ®ang nãi tríc quÇn chóng ®«ng ®¶o: "Hìi ®ång bµo bÞ ®äa ®Çy ®au khæ! §©y lµ c¸i cÇn thiÕt cho chóng ta, ®©y lµ con ®êng gi¶i phãng chóng ta!".
Tõ ®ã t«i hoµn toµn tin theo Lªnin, tin theo Quèc tÕ thø ba.
Tríc kia, trong c¸c cuéc häp chi bé t«i chØ ngåi nghe ngêi ta nãi; t«i c¶m thÊy ngêi nµo còng cã lý c¶, t«i kh«ng ph©n biÖt ®îc ai ®óng ai sai. Nhng tõ ®ã t«i còng x«ng vµo nh÷ng cuéc tranh luËn. T«i tham gia th¶o luËn s«i næi. MÆc dï cha biÕt ®ñ tiÕng Ph¸p ®Ó nãi hÕt ý nghÜ cña m×nh, t«i vÉn ®Ëp m¹nh nh÷ng lêi lÏ chèng l¹i Lªnin, chèng l¹i Quèc tÕ thø ba. Lý lÏ duy nhÊt cña t«i lµ: NÕu ®ång chÝ kh«ng lªn ¸n chñ nghÜa thùc d©n, nÕu
28
®ång chÝ kh«ng bªnh vùc c¸c d©n téc thuéc ®Þa th× ®ång chÝ lµm c¸i c¸ch m¹ng g×? Kh«ng chØ tham gia c¸c cuéc häp cña chi bé mµ th«i, t«i cßn ®Õn nh÷ng chi bé kh¸c ®Ó bªnh vùc lËp trêng "cña t«i". ë ®©y, t«i cÇn nh¾c thªm r»ng c¸c ®ång chÝ M¸cxen Casanh, Vay¨ng Cutuyariª, M«ngmótx« vµ nhiÒu ®ång chÝ kh¸c ®· gióp ®ì t«i hiÓu biÕt thªm. Cuèi cïng ë §¹i héi thµnh phè Tua, t«i cïng c¸c ®ång chÝ Êy biÓu quyÕt t¸n thµnh tham gia Quèc tÕ thø ba.
Lóc ®Çu, chÝnh lµ chñ nghÜa yªu níc, chø cha ph¶i chñ nghÜa céng s¶n ®· ®a t«i tin theo Lªnin, tin theo Quèc tÕ thø ba. Tõng bíc mét, trong cuéc ®Êu tranh, võa nghiªn cøu lý luËn M¸c - Lªnin, võa lµm c«ng t¸c thùc tÕ, dÇn dÇn t«i hiÓu ®îc r»ng chØ cã chñ nghÜa x· héi, chñ nghÜa céng s¶n míi gi¶i phãng ®îc c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc vµ nh÷ng ngêi lao ®éng trªn thÕ giíi khái ¸ch n« lÖ.
29
ë níc ta vµ ë Trung Quèc còng vËy, cã c©u chuyÖn ®êi xa vÒ c¸i "cÈm nang" ®Çy phÐp l¹ thÇn t×nh. Khi ngêi ta gÆp nh÷ng khã kh¨n lín, ngêi ta më cÈm nang ra, th× thÊy ngay c¸ch gi¶i quyÕt. Chñ nghÜa Lªnin ®èi víi chóng ta, nh÷ng ngêi c¸ch m¹ng vµ nh©n d©n ViÖt Nam, kh«ng nh÷ng lµ c¸i "cÈm nang" thÇn kú, kh«ng nh÷ng lµ c¸i kim chØ nam, mµ cßn lµ mÆt trêi soi s¸ng con ®êng chóng ta ®i tíi th¾ng lîi cuèi cïng, ®i tíi chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n.
Hå ChÝ Minh: Toµn tËp,
Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia -
Sù thËt, Hµ Néi, 2011, t.12,
tr.561-563.
30
3. B¸C Hå
VíI Cô PHAN CH¢U TRINH
Ngµy 05/6/1911, NguyÔn TÊt Thµnh víi c¸i tªn lµ Ba rêi Sµi Gßn vµ ngµy 15/7/1911 ®Õn c¶ng L¬ Hav¬r¬ (Le Havre) cßn Phan Ch©u Trinh rêi Sµi Gßn ngµy 01/4/1911 vµ ®Õn Ph¸p vµo ngµy 27/4 cïng n¨m, ngô t¹i Pari. Kho¶ng c¸ch gi÷a L¬ Hav¬r¬ vµ Pari - n¬i cô Phan ®ang sèng - chØ cã h¬n 100 c©y sè, ®i l¹i dÔ dµng... Ch¾c ch¾n trong dÞp nµy Ngêi ®· tranh thñ ®Õn Pari gÆp cô Phan, lµm quen víi nh÷ng ngêi quanh Cô, vµ ®Æc biÖt ®Ó bµn b¹c víi Cô vÒ híng sèng vµ häc tËp. Vµ cã thÓ kh«ng ph¶i chØ ®Õn mét lÇn...
31
Cã ba bøc th víi thñ bót cña TÊt Thµnh mµ cô Phan cßn gi÷ ®îc ®em vÒ níc n¨m 1925 vµ gia ®×nh ®· göi ra ViÖt B¾c tÆng Trung ¬ng trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, nay lu t¹i B¶o tµng Hå ChÝ Minh... Cã lÏ do yªu cÇu b¶o mËt c¸c th ®Òu kh«ng ®îc ghi ngµy th¸ng nhng cã thÓ ph¸n ®o¸n bøc th sau ®©y ®· ®îc viÕt vµo dÞp trªn. Nguyªn v¨n nh sau:
"Hy M· nghi b¸ ®¹i nh¬n,
C¸ch ®©y kh«ng tiÕp ®îc t«n tÝn, kh«ng hay B¸c hµnh chØ thÕ nµo vµ sù thÓ bªn ta thÕ nµo? Vµ ch¸u muèn biÕt nh ch¸u cã thÓ gÆp B¸c tríc lóc B¸c ®i hay kh«ng, v× ch¸u rÊt cÇn mét Ýt lêi t«n héi, xin B¸c tr¶ lêi liÒn cho ch¸u v× chõng trong tuÇn lÔ ch¸u sÏ xuèng tµu "®i cha biÕt ®©u". KÝnh chóc B¸c,
32
M. Trêng vµ em DËt vµ c¸c ®ång bµo yªn h¶o".
C.§.* TÊt Thµnh
10. Orchard Place
Southampton England
Theo lêi th trªn ®©y th×: TÊt Thµnh biÕt râ t×nh h×nh cô Phan ®ang bÞ Bé Thuéc ®Þa Ðp ph¶i ®i khái Pari nªn yªu cÇu Cô tr¶ lêi ngay ®Ó ®Õn gÆp chØ trong vßng mét tuÇn lÔ... Do ®ã cã thÓ ®o¸n lµ mÆc dï ghi ®Þa chØ ë Anh nhng lóc ®ã TÊt Thµnh kh«ng ph¶i ë Anh mµ thùc ra ®ang ë kh«ng xa Pari, cã thÓ ë nhµ chñ tµu t¹i Anh A®¬retx¬ (Saint - Adresse), ngo¹i « L¬ Hav¬r¬ chØ c¸ch Pari h¬n mét tr¨m c©y sè. Lêi th¨m hái rÊt th©n t×nh vÒ mäi ngêi ë quanh Phan Ch©u Trinh lóc ®ã, kÓ c¶ luËt s Phan V¨n Trêng nãi lªn hä ®· gÆp gì nhau råi.
_________
* C.§.: Cuång §iÖt: ngêi ch¸u h¨ng say. 33
Sau th trªn cã thÓ ®· cã cuéc gÆp gì gi÷a cô Phan vµ TÊt Thµnh t¹i Pari tríc chuyÕn ®i xa b»ng tµu biÓn.
Theo ph¸n ®o¸n cña chóng t«i th× thêi ®ã n¬i dõng ch©n cña B¸c Hå sau c¸c chuyÕn ®i lµ c¶ng L¬ Hav¬r¬. V× mÊy nguyªn nh©n: ®ã lµ n¬i dõng l©u nhÊt cña tµu Latóts¬ T¬rªvin, cã nhµ cña chñ tµu vµ nhiÒu b¹n bÌ quen biÕt trªn tµu cã thÓ lµm n¬i t¸ tóc; n¬i ®ã rÊt gÇn Pari, chç ë cña cô Phan vµ nh÷ng ngêi b¹n kh¸c, chØ 1 - 2 giê lµ ®Õn gÆp ®îc; n¬i ®ã chØ c¸ch níc Anh mét eo biÓn Manche, rÊt dÔ l¸nh sang ®Êt Anh thuéc chÝnh quyÒn Hoµng gia vèn lóc nµy kh«ng mÊy th©n thiÖn víi Ph¸p (Nh thÓ hiÖn trong n¨m 1915, ChÝnh phñ Anh kh«ng ®¸p øng yªu cÇu cña Ph¸p so¸t xÐt n¬i ë cña TÊt Thµnh ®Ó t×m c¸c th phóc ®¸p cña Phan Ch©u Trinh, hoÆc c¶ sau nµy khi ChÝnh phñ Hoµng gia ký lÖnh th¶ NguyÔn ¸i Quèc t¹i Hång K«ng n¨m 1931...).
34
CÇn kh¸m ph¸ ch©u Mü vµ níc Mü ®ang thêi kú ph¸t triÓn m¹nh mÏ, TÊt Thµnh ®· lªn lµm viÖc ë mét chiÕc tµu ®i Nam Mü vµ B¾c Mü. Anh ®· dõng l¹i ë Niu Yoãc, lªn bê ®Ó lµm thªm kiÕm sèng, viÕt th vÒ níc nhê t×m tin, ®Þa chØ cña cha vµ ®· gÆp ®¹i diÖn phong trµo yªu níc TriÒu Tiªn t¹i Mü vµ häc tËp kinh nghiÖm ®Êu tranh cña hä...
Nhng TÊt Thµnh kh«ng ë Mü l©u, trong quý I n¨m 1913 Ngêi ®· trë vÒ L¬ Hav¬r¬, cïng bµn b¹c víi cô Phan vµ chuyÓn sang ë Anh, TÊt Thµnh ®· göi bøc th sau cho cô Phan:
"Hy M· nghi b¸ ®¹i nh¬n,
Ch¸u kÝnh chóc B¸c, em DËt vµ «ng Tr¹ng, mÊy anh em ta ë Pari ®Òu m¹nh giái. Nay ch¸u ®· t×m n¬i ®Ó häc tiÕng. MÊy bèn th¸ng rìi nay th× chØ lµm víi T©y, nãi tiÕng T©y lu«n lu«n. Tuy ë Anh nhng ch¼ng kh¸c g× ë Ph¸p vµ ngµy
35
th¸ng chØ lo lµm cho khái ®ãi chø ch¼ng häc ®îc bao nhiªu. Ch¸u ao íc r»ng 4, 5 th¸ng n÷a khi gÆp B¸c th× ch¸u sÏ nãi vµ hiÓu ®îc tiÕng Anh nhiÒu nhiÒu.
Bªn ta cã g× míi kh«ng? Vµ nÕu B¸c dÞch xong mÊy håi råi xin B¸c gëi cho ch¸u. ChuyÕn nµy B¸c sÏ ®i nghØ hÌ ë ®©u?". Nay kÝnh
Cuång §iÖt TÊt Thµnh.
Drayton Court Hotel
West Ealing London
C©u cuèi th hái vÒ vÊn ®Ò ®i nghØ hÌ theo tËp qu¸n ë ph¬ng T©y vµ kh«ng nãi g× ®Õn kh«ng khÝ chiÕn tranh, cho phÐp ta ®o¸n thêi gian viÕt th kho¶ng gi÷a n¨m 1913.
C©u "Xin gëi mÊy håi sau" cña mét b¶n dÞch ch¾c lµ cña tËp Giai nh¬n kú ngé mµ TÊt Thµnh ®· ®äc "mÊy håi tríc" trong mét chuyÕn ®Õn th¨m cô Phan tríc ®ã.
36
ë Anh mµ lµm viÖc víi ngêi Ph¸p vµ nãi tiÕng Ph¸p, cã thÓ lµ víi sù gëi g¾m cña b¹n bÌ Ph¸p, TÊt Thµnh ®· vµo lµm viÖc trong ªkÝp hÇu hÕt lµ ngêi Ph¸p cña vua bÕp Excèpphie.
Víi lêi íc hÑn "4, 5 th¸ng n÷a khi gÆp B¸c th× ch¸u sÏ..." cã thÓ thÊy râ h¬n trong t×nh h×nh b¸c Phan khã di chuyÓn v× bÞ kiÓm so¸t, tõ Anh, TÊt Thµnh ®· cã nhiÒu cuéc ®Õn gÆp B¸c Phan t¹i Pari...
Ngoµi hai bøc th trªn, cô Phan cßn gi÷ ®îc mét c¸i "c¸c" cña Cuång §iÖt TÊt Thµnh göi tõ mét ®Þa ph¬ng tªn lµ "Xuph¬rarat" mµ tËp s¸ch Hå ChÝ Minh, biªn niªn tiÓu sö x¸c ®Þnh lµ ë Anh. Néi dung lµ mét bµi th¬ t¸m c©u b¶y ch÷ nãi lªn c¶m xóc cña b¶n th©n víi t¸c phÈm: "Giai nh©n kú ngé", cô Phan ®· phãng t¸c...
Lêi cuèi thËt th¾m thiÕt "Hy M· nghi b¸ ®¹i nh¬n thÊu Cuång §iÖt".
37
Cã mét bøc th thø t cña TÊt Thµnh do bµ Thu Trang t×m ®îc b¶n dÞch tiÕng Ph¸p ë th khè ¤®in« cña Bé Ngo¹i giao Ph¸p ®· dÞch l¹i nh sau:
KÝnh gëi Nghi b¸ ®¹i nh¬n
TiÕng sóng ®· rÒn vang vµ th©y ngêi ®· phñ trªn ®Êt. N¨m cêng quèc ®· vµo vßng chiÕn vµ chÝn níc ®ang ®¸nh nhau. Ch¸u chît nhí ®Õn th c¸ch ®©y mÊy th¸ng ®· viÕt vÒ c¬n d«ng b·o nµy. §Þnh mÖnh sÏ dµnh cho chóng ta nhiÒu bÊt ngê vµ kh«ng thÓ nãi tríc ai sÏ th¾ng...
C¸c níc trung lËp ®ang cßn lìng lù vµ c¸c níc tham chiÕn cha râ ®îc ý hä. T×nh h×nh nh vËy ai nhóng mòi vµo th× chØ cã thÓ ®øng vÒ phÝa nµy hoÆc phÝa kia. H×nh nh ngêi NhËt cã ý nhóng tay vµo. Ch¸u nghÜ trong vßng 3, 4 th¸ng n÷a sè phËn ch©u ¸ sÏ thay ®æi, vµ thay ®æi nhiÒu. MÆc kÖ nh÷ng kÎ ®ang ®¸nh nhau vµ b¹o ®éng, phÇn chóng ta h·y cø b×nh t©m.
38
Xin gëi lêi th¨m Nghi b¸ vµ em DËt. Xin tr¶ lêi ch¸u vÒ ®Þa chØ sau ®©y:
NguyÔn TÊt Thµnh
Sè nhµ 8
Stephen Tottenham Rd.
London
Th trªn ®îc viÕt khi cuéc chiÕn ®· diÔn ra ¸c liÖt. Nhng theo tµi liÖu su tÇm ®îc th× Phan Ch©u Trinh cïng víi Phan V¨n Trêng ®· bÞ b¾t ngµy 14/9/1914, chØ h¬n mét th¸ng sau khi chiÕn tranh b¾t ®Çu. Nh vËy cã thÓ lµ TÊt Thµnh ®· viÕt th khi cha biÕt cô Phan bÞ b¾t vµ th nµy ®· bÞ c¬ quan ®iÒu tra lÊy ®îc, cho dÞch vµ sao göi cho Bé Ngo¹i giao.
Ngoµi ra, B¸o c¸o kÕt thóc vô ¸n cña Dù thÈm toµ ¸n binh Caron viÕt râ lµ "So¸t nhµ Phan Ch©u Trinh ®· lÊy ®îc nhiÒu thø rÊt kh¶ nghi trong ®ã cã c¸c th cña TÊt Thµnh ë sè 8 ®êng Stephen
39
Road - Tottenham ë London ®· göi c«ng hµm cho ChÝnh phñ Anh nhê so¸t nhµ TÊt Thµnh nhng kh«ng ®îc phÝa Anh ®¸p øng".
Trong biªn b¶n thÈm vÊn Cao §¾c Minh víi t c¸ch nh©n chøng, Caron cã ®a ra mét th vµ §¾c Minh ®· kh¼ng ®Þnh ®ã lµ th TÊt Thµnh tr¶ lêi cho cô Phan.
Trong bøc th bµ Thu Trang t×m ®îc ë th khè ¤®in«, TÊt Thµnh còng nh¾c ®Õn th viÕt vÒ "c¬n d«ng b·o" ch¾c còng ë trong sè th ®· bÞ lÊy khi so¸t nhµ cô Phan.
C¸c tµi liÖu trªn cho thÊy mèi quan hÖ th©n t×nh gi÷a B¸c Hå vµ cô Phan ngay tõ trong níc vµ sù g¾n bã gi÷a hai vÞ trong nh÷ng n¨m ®Çu Ngêi tham gia ho¹t ®éng c¸ch m¹ng.
TrÝch trong B¸c Hå víi ®Êt
Qu¶ng, Nxb. ChÝnh trÞ quèc
gia, Hµ Néi, 2000.
40
4. B¸C Hå VíI Cô PHAN BéI CH¢U
Bøc th Phan Béi Ch©u göi Lý Thôy (NguyÔn ¸i Quèc)
Ngêi ch¸u rÊt kÝnh yªu cña B¸c, H«m tríc anh L©m (§øc Thô) vµ anh Hå (Hå Tïng MËu) göi l¹i th cña ch¸u, trong th cã nãi têng tËn vÒ chuyÖn «ng Hy M· (Phan Ch©u Trinh). Tuy th ®a trùc tiÕp trªn chuyÖn thËt nhng ngô ý thËt s©u s¾c, mµ lèi lËp luËn l¹i dùa trªn nh÷ng ý tëng lín, nh©n ®ã míi biÕt lµ häc vÊn, tri thøc cña ch¸u nay ®· t¨ng trëng qu¸ nhiÒu, qu¶ thËt kh«ng ph¶i nh hai m¬i n¨m vÒ tríc.
Nhí l¹i hai m¬i n¨m tríc ®©y, khi ®Õn nhµ ch¸u uèng rîu gß ¸n ng©m th¬,
41
anh em ch¸u ®Òu chöa thµnh niªn, lóc ®ã Phan Béi Ch©u nµy ®©u cã ngê r»ng sau nµy ch¸u sÏ trë thµnh mét tiÓu anh hïng nh thÕ nµy. B©y giê ®em so kÎ giµ nµy víi ch¸u th× b¸c thÊy rÊt xÊu hæ. NhËn ®îc liªn tiÕp hai l¸ th cña ch¸u, b¸c c¶m thÊy võa buån võa mõng. Buån lµ buån cho th©n b¸c, mµ mõng lµ mõng cho ®Êt níc ta. ViÖc thõa kÕ nay ®· cã ngêi, ngêi ®i sau giái h¬n kÎ ®i tríc, trªn tiÒn ®å ®en tèi sÏ xuÊt hiÖn ¸nh s¸ng ban mai. Ngµy xÕ ®êng cïng, chØ sî kh«ng ®îc thÊy ngµy ®ã, lµm sao b¸c kh«ng c¶m thÊy buån cho chÝnh m×nh ®îc? Mét ®êi t©n khæ, g¸nh v¸c c«ng chuyÖn mét m×nh, ®îc søc lín cña ch¸u gióp vµo th× ¾t sÏ cã nhiÒu ngêi hëng øng theo. ViÖc g©y dùng l¹i giang s¬n, ngoµi ch¸u cã ai ®Ó nhê ñy th¸c g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm thay m×nh. Cã ®îc niÒm an ñi lín lao nh thÕ, lµm sao b¸c kh«ng c¶m thÊy vui mõng ®îc.
42
B¸c ®ang ®Þnh t×m mét dÞp tèt vÒ Qu¶ng §«ng mét chuyÕn ®Ó ®µm luËn víi ch¸u, kh«ng biÕt ch¸u cßn ë l¹i Qu¶ng §«ng l©u mau, hoÆc gi¶ trong t¬ng lai cã ®Þnh ®i chç kh¸c kh«ng? Trong lßng b¸c cã nhiÒu chuyÖn muèn hái ý kiÕn ch¸u, nhng kh«ng gÆp mÆt th× lµm sao cã thÓ bµn cho hÕt ý ®îc? Lµm sao ®îc? NÕu kh«ng coi giµ yÕu lµ ®å bá th× ch¸u viÕt th nhiÒu cho b¸c, b¸c thµnh thËt yªu cÇu ch¸u ®Êy.
CÇn nh¾c l¹i lµ Béi Ch©u lóc rêi níc ®· gÇn bèn m¬i (ba m¬i chÝn tuæi ®Õn NhËt) l¹i kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng tr¸ch nhiÖm nµy nä ®Æng chuyªn chó häc hµnh, cho nªn tri thøc lóc b©y giê còng vÉn nh xa. Ch¸u häc vÊn réng r·i, vµ tõng ®i nhiÒu n¬i, h¬n b¸c c¶ chôc c¶ tr¨m lÇn. Tri thøc vµ kÕ ho¹ch cña ch¸u tÊt vît søc ®o lêng cña b¸c; kh«ng biÕt ch¸u cã thÓ chia sÎ cïng b¸c mét hai viÖc?
43
B¸c rÊt hÕt søc mong ®îi, mong ch¸u kh«ng ng¹i. V× nÕu kh«ng cã kÕ ho¹ch th× bÊt qu¸ chØ lµm nh÷ng kh¸ch tha h¬ng than thë kh«ng ®©u cho hån cè quèc, ch¶ gièng «ng Hy M· th× còng gièng Phan Béi Ch©u mµ th«i!
Th bÊt tËn ng«n, mong ch¸u hiÓu giïm c¶ nh÷ng ý kh«ng viÕt thµnh lêi. Chóc ch¸u b×nh an.
Ngµy 21 th¸ng 01 lÞch ta (14 th¸ng 02 n¨m 1925 d¬ng lÞch) viÕt díi ®Ìn dÇu. Chç b¸c ë ®©u n¬i ®Êt kh¸ch th× Quèc §èng (Hå Tïng MËu) ®· biÕt nªn kh«ng ghi ë ®©y. Th nµy nhê Quèc §èng chuyÓn gióp.
B¸c
Thø cô
TrÝch trong Con ®êng v¹n dÆm
cña Hå ChÝ Minh, Nxb. TrÎ,
Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 2000.
44
5. B¸C Hå
VíI Cô HUúNH THóC KH¸NG
...
Vµo cuèi n¨m 1945, sau hai lÇn nhËn ®îc ®iÖn mêi cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, cô Huúnh Thóc Kh¸ng tõ HuÕ ®· ra Thñ ®« Hµ Néi. GÆp nhau, hai ngêi øa níc m¾t. B¸c Hå nãi: ViÖc mêi cô ra nhËm chøc Bé trëng Bé Néi vô lµ ý kiÕn chung cña tÊt c¶ anh em c¸c ®¶ng ph¸i, chø kh«ng ph¶i ý kiÕn riªng cña t«i, v× cô ë l¹i trong níc, cô biÕt râ tr×nh ®é tiÕn bé cña ®ång bµo ba kú, ®ång thêi ®ång bµo ba kú ®Òu tÝn nhiÖm cô.
Cô Huúnh nãi: T«i ra ®©y lµ cèt gÆp cô, chí lóc nµy lµ lóc cÇn t¨ng gia s¶n xuÊt mµ
45
t«i kh«ng biÕt cÇm cµy, cÇm cuèc; l¹i cÇn ph¶i kh¸ng chiÕn mµ t«i l¹i kh«ng mang sóng næi. Cô nªn kiÕn nghÞ ngêi trÎ th¹o viÖc ®Ó trao nhiÖm vô th× h¬n.
Sau nhiÒu lÇn trao ®æi, cuèi cïng cô Huúnh Thóc Kh¸ng ®· nhËn lêi tham gia ChÝnh phñ do Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®øng ®Çu.
T¹i cuéc häp ®Çu tiªn cña Quèc héi ngµy 02/3/1946, khi giíi thiÖu danh s¸ch ChÝnh phñ Liªn hiÖp ®Ó Quèc héi th«ng qua, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tr×nh bµy:
Bé Néi vô: mét ngêi ®¹o ®øc danh väng mµ toµn quèc d©n ai còng biÕt: cô Huúnh Thóc Kh¸ng.
Sau ®ã cô Huúnh l¹i ®îc cö lµm Héi trëng Héi Liªn hiÖp Quèc d©n ViÖt Nam (Gäi t¾t lµ Héi Liªn ViÖt).
S¸ng ngµy 31/5/1946, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh rêi Hµ Néi ®i Ph¸p ®Ó më cuéc ®µm ph¸n chÝnh thøc víi ChÝnh phñ Ph¸p.
46
S©n bay Gia L©m h«m Êy ®«ng nghÞt ngêi ra tiÔn. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®i mét vßng chµo c¸c ®¹i biÓu vµ ®ång bµo. §ång bµo vÉy cê, vç tay hoan h« vµ chen lÊn nhau ra phÝa tríc ®Ó ®îc nh×n râ Ngêi.
S¾p ®Õn giê lªn m¸y bay, B¸c tíi n¾m tay cô Huúnh nãi:
- T«i v× nhiÖm vô quèc d©n giao phã ph¶i ®i xa Ýt l©u, ë nhµ tr¨m sù khã kh¨n nhê cËy ë cô cïng víi anh em gi¶i quyÕt cho. Mong cô "DÜ bÊt biÕn øng v¹n biÕn" (lÊy c¸i kh«ng thay ®æi ®Ó ®èi phã víi mu«n sù thay ®æi).
Cô Huúnh rÊt c¶m ®éng, cÇm tay B¸c håi l©u, B¸c ®· ñy nhiÖm cô Huúnh lµm QuyÒn Chñ tÞch níc trong thêi gian B¸c ®i v¾ng.
Tríc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945, cã lóc cô Huúnh Thóc Kh¸ng c¶m thÊy c« ®¬n, ch¸n n¶n. Tõ sau khi ®îc gÆp vµ hiÓu râ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, cô
47
Huúnh Thóc Kh¸ng vui mõng v× ®îc gÆp ngêi b¹n giµ tri kû lµ Hå ChÝ Minh. Cô ®· nãi víi mét ngêi b¹n: "D©n ta cã Cô Hå qu¶ lµ hång phóc". Trong bµi "ThÊt thËp tù thä", cô Huúnh viÕt:
"B¶y tuÇn ®Çu b¹c nh b«ng
GÆp ngêi tri kû th«i xong ®· giµ".
Thêi gian Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®i th¨m níc Ph¸p, cô Huúnh ®· cã bµi th¬ ca ngîi Ngêi:
"Tung hoµnh bÓ Së víi non Ng« §µm lîc ai h¬n Chñ tÞch Hå
Ma giã d·i dÇu bao tuÕ nguyÖt Níc non g©y dùng næi c¬ ®å
Sen kia ch¼ng ng¹i h«i bïn lÊm Tïng nä bao phen ngän giã x«
Kh¾p c¶ ba kú ®Òu tÝn nhiÖm
Rén rµng mu«n miÕng tiÕng hoan h«". Gi¶i thÝch vÒ viÖc Chñ tÞch Hå ChÝ Minh
48
ký víi Ph¸p HiÖp ®Þnh S¬ bé ngµy 06/3/1946, cô Huúnh nãi:
"Héi ®ång ChÝnh phñ kh«ng b¸n níc!... T«i xin tuyªn bè v¾n t¾t víi anh em, ®ã ch¼ng qua lµ mét níc cê cña Hå Chñ tÞch víi c¶ níc Ph¸p lÉn Tëng Giíi Th¹ch. Hå Chñ tÞch lµ mét tay cao cê. T«i ch¾c ch¾n vµ anh em cø ®inh ninh råi ®©y thÕ nµo m×nh còng th¾ng thÕ".
Tríc ngµy cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p bïng næ, ngµy 03/11/1946, b¸o c¸o tríc Quèc héi vÒ viÖc thµnh lËp ChÝnh phñ míi, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nãi: cô Huúnh, v× tuæi giµ søc yÕu mµ cè tõ, nhng v× t«i lÊy ®¹i nghÜa mµ lu cô, cô còng g¾ng ë l¹i.
Sau ®ã, cô Huúnh ®îc B¸c cö ®i kinh lý miÒn Trung vµ miÒn Nam Trung Bé víi danh nghÜa ®¹i diÖn ChÝnh phñ Trung ¬ng. Cuèi n¨m 1946, khi vÒ th¨m quª h¬ng Tiªn Phíc, cô Huúnh t©m t×nh
49
víi bµ con: "T«i ®· vµo lo¹i s¸ng nhng cô Hå l¹i s¸ng h¬n t«i nhiÒu. Cô Hå cã nh÷ng ngêi gióp viÖc th«ng minh l¾m, giái l¾m, tin tëng l¾m. Cô Hå rÊt vÜ ®¹i, díi cã ®éi ngò gióp viÖc tµi n¨ng, nhÊt ®Þnh sÏ ®a d©n téc ta ®Õn toµn th¾ng. ë Hµ Néi, Hå Chñ tÞch tiÕt kiÖm l¾m. Mçi b÷a c¬m, cô Hå chØ dïng cã mét qu¶ trøng...".
§Çu n¨m 1947, víi danh nghÜa Héi trëng Héi Liªn hiÖp Quèc d©n ViÖt Nam, cô Huúnh viÕt bøc th dµi b»ng ch÷ H¸n (thÓ phó) nhan ®Ò: "KÝnh c¸o ®ång bµo phô l·o kh¸ng chiÕn th".
Nãi vÒ Hå Chñ tÞch vµ C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945, bøc th cã ®o¹n (theo b¶n dÞch cña NguyÔn V¨n H¹p...):
"Ngêi th©n yªu, kÝnh mÕn nhÊt cña ®ång bµo quèc d©n ta lµ Hå ChÝ Minh tiªn sinh. Lµ bËc yªu níc ®¹i chÝ sÜ, lµ nhµ lÞch nghiÖm c¸ch m¹ng ®¹i chuyªn gia, ch©n ®i kh¾p n¨m ch©u, m¾t tr«ng xa v¹n dÆm...".
50
§Çu th¸ng 4 n¨m 1947, t¹i Qu¶ng Nam, trong mét buæi nãi chuyÖn víi c¸c th©n hµo nh©n sÜ, cã ngêi lªn tiÕng hái cô Huúnh:
"T«i thuë nay nghe biÕt tªn nhiÒu nhµ c¸ch m¹ng ho¹t ®éng trong níc còng nh ë níc ngoµi. Nhng cha tõng nghe tiÕng «ng Hå ChÝ Minh. VËy Hå ChÝ Minh lµ ai?".
Cô Huúnh tr¶ lêi:
"¤ng Hå ChÝ Minh lµ con cô Phã b¶ng S¾c ë NghÖ An, suýt so¸t líp «ng vµ t«i. ¤ng Hå ho¹t ®éng chÝnh trÞ ë nhiÒu níc ¢u, ¸, Phi vµ ho¹t ®éng bÝ mËt, tÊt nhiªn lµ thay tªn ®æi hä lu«n lu«n ®Ó tr¸nh mµng líi mËt th¸m quèc tÕ. Nhng c¸i tªn lµm chÊn ®éng thÕ giíi lµ NguyÔn ¸i Quèc. Ch¾c «ng biÕt, nhiÒu ngêi biÕt".
Cô Huúnh nhËn xÐt: "¤ng Hå kh«ng ph¶i nh nhiÒu ngêi kh¸c mîn hai tiÕng c¸ch m¹ng ®Ó råi lµm giµu hoÆc lµm
51
quan to nh c¸c «ng tëng ®©u. ¤ng Hå kh«ng ®ång xu dÝnh tói. Nãi vÒ b»ng cÊp th× «ng Hå kh«ng lµ tiÕn sÜ, phã b¶ng g× c¶. Nhng nãi vÒ tri thøc vµ sù nghiÖp c¸ch m¹ng th× ch¾c ch¾n líp chóng ta còng nh
líp tríc chóng ta kh«ng ai b× kÞp. Sù hiÓu biÕt cña «ng Hå rÊt xa, rÊt réng, ch¼ng nh÷ng viÖc trong níc mµ c¶ viÖc thÕ giíi n÷a. Níc nµy t¬ng lai sÏ ®i vÒ ®©u? Níc kia råi ®©y sÏ thÕ nµo? ¤ng nãi rÊt rµnh rät, m¹ch l¹c, nghe kh«ng ch¸n". B¸c Hå ®èi víi cô Huúnh nh ®èi víi ngêi th©n. NhiÒu chi tiÕt nhá trong mèi quan hÖ gi÷a B¸c vµ Cô ®· nãi lªn ®iÒu nµy. Cã mét chai t¬ng Nam §µn do bµ NguyÔn ThÞ Thanh (chÞ g¸i cña B¸c) ®em ra lµm quµ, B¸c còng mêi cô Huúnh ®Õn dïng c¬m ®Ó cïng thëng thøc h¬ng vÞ quª h¬ng xø NghÖ. L¹i cã lÇn nh©n d©n Th¸i B×nh göi biÕu hai chai m¾m t«m ®Æc s¶n, B¸c còng viÕt th göi
52
biÕu cô mét chai. C¶ trong chuyÖn thêng ngµy gi÷a hai ngêi còng hãm hØnh th©n t×nh. Cã mét lÇn vµo n¨m 1946, gÆp B¸c, cô Huúnh øng t¸c hai c©u th¬ "nh¾c nhë":
N¨m m¬i s¸u tuæi vÉn cha giµ Cô «ng thÊy, Cô bµ kh«ng?
Lóc Êy B¸c chØ cêi, nhng råi trong thêi gian sang Ph¸p, bªn c¹nh nh÷ng bøc ®iÖn v¨n göi vÒ hái t×nh h×nh vµ th¨m cô Huúnh, B¸c cßn cã riªng mét bµi th¬ göi cô: NghÜ r»ng ra th¬ ®Ó tr¶ lêi
Nhí ¬n cô l¾m cô Huúnh ¬i
Non s«ng mét mèi chung nhau g¸nh §éc lËp xong råi cíi vî th«i.
Th¸ng 4/1947, cô Huúnh bÞ èm nÆng. Tõ Qu¶ng Ng·i, trªn giêng bÖnh, ngµy 14/4/1947, cô Huúnh ®äc cho ngêi th ký riªng cña m×nh ghi bøc th göi Hå Chñ tÞch:
"KÝnh gëi Hå Chñ tÞch
T«i bÖnh nÆng ch¾c kh«ng qua khái. 53
Bèn m¬i n¨m «m Êp ®éc lËp vµ d©n chñ, nay níc ®· ®éc lËp, chÕ ®é d©n chñ ®· thùc hiÖn, thÕ lµ t«i chÕt h¶.
ChØ tiÕc kh«ng ®îc gÆp Cô lÇn cuèi cïng. Chóc Cô sèng l©u ®Ó d×u d¾t quèc d©n trªn ®êng vinh quang h¹nh phóc. Chµo vÜnh quyÕt".
RÊt th¬ng tiÕc vµ ®au buån, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· viÕt:
"Göi toµn thÓ ®ång bµo sau ngµy cô Bé trëng Huúnh Thóc Kh¸ng t¹ thÕ, Hìi ®ång bµo yªu quý,
VÞ chiÕn sÜ l·o tiÒn bèi Huúnh Thóc Kh¸ng, Bé trëng Bé Néi vô vµ Héi trëng Héi Liªn hiÖp Quèc d©n võa t¹ thÕ.
Tríc sù ®au xãt ®ã, ChÝnh phñ ta ®· ra lÖnh lµm Quèc tang.
Nh©n dÞp nµy, t«i cã vµi lêi b¸o c¸o cïng ®ång bµo.
Cô Huúnh lµ mét ngêi häc hµnh rÊt réng, chÝ khÝ rÊt bÒn, ®¹o ®øc rÊt cao. V×
54
lßng yªu níc, mµ tríc ®©y cô bÞ bän thùc d©n lµm téi, ®Çy ra C«n §¶o. Mêi mÊy n¨m trêng, gian nan cùc khæ. Nhng lßng son d¹ s¾t, yªu níc th¬ng nßi cña cô Huúnh, ch¼ng nh÷ng kh«ng sên l¹i thªm kiªn quyÕt.
Cô Huúnh lµ ngêi mµ giµu sang kh«ng lµm xiªu lßng, nghÌo khæ kh«ng lµm n¶n chÝ, oai vò kh«ng lµm sên gan.
C¶ ®êi cô Huúnh kh«ng cÇu danh vÞ, kh«ng cÇu lîi léc, kh«ng thÌm lµm giµu, kh«ng thÌm lµm quan. C¶ ®êi cô Huúnh chØ phÊn ®Êu cho d©n ®îc tù do, níc ®îc ®éc lËp.
§Õn nay níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ thµnh lËp, ChÝnh phñ ta mêi cô ra. Tuy ®· h¬n 71 tuæi, nhng cô vÉn h¨ng h¸i nhËn lêi. Cô nãi: "Trong lóc phôc hng d©n téc, x©y dùng níc nhµ th× bÊt kú giµ, trÎ, trai, g¸i, ai còng ph¶i ra søc phông sù Tæ quèc".
55
Nay ch¼ng may cô Huúnh sím t¹ thÕ, tríc khi ®îc thÊy kh¸ng chiÕn thµnh c«ng.
Cô Huúnh tuy t¹ thÕ nhng c¸i chÝ v× níc, v× nßi cña cô vÉn lu«n lu«n sèng m¹nh mÏ trong lßng 20 triÖu ®ång bµo chóng ta.
Hìi ®ång bµo yªu quý,
Chóng ta th¬ng tiÕc cô Huúnh v« cïng. Nhng chóng ta kh«ng nªn th¬ng tiÕc b»ng c¸ch than khãc rÇu rÜ. Chóng ta th¬ng tiÕc cô b»ng c¸ch: cµng ®oµn kÕt chÆt chÏ, cµng h¨ng h¸i kh¸ng chiÕn; b»ng c¸ch: theo g¬ng dòng c¶m, nèi chÝ quËt cêng cña cô; b»ng c¸ch: hoµn thµnh sù nghiÖp cøu níc, cøu d©n mµ cô ®· ra søc ®eo ®uæi suèt ®êi. Chóng ta ph¶i ®ång thanh thÒ tríc tiªn linh cña cô Huúnh r»ng:
§ång bµo ViÖt Nam quyÕt theo g¬ng kiªn quyÕt cña cô.
56
Con Rång ch¸u Tiªn quyÕt kh«ng lµm n« lÖ.
Tinh thÇn kh¸ng chiÕn cña cô Huúnh sèng m·i.
ViÖt Nam thèng nhÊt vµ ®éc lËp mu«n n¨m!
Ngµy 29 th¸ng 4 n¨m 1947
Hå ChÝ Minh"
Ngµy 03/5/1947, phãng viªn c¸c b¸o ViÖt Nam ®i th¨m mÆt trËn X, may m¾n l¹i ®îc gÆp Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cïng ®Õn th¨m mÆt trËn ®ã. Nh¾c ®Õn Huúnh Bé trëng, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh r¬i níc m¾t mµ nãi r»ng:
Cô Huúnh lµ mét nhµ c¸ch m¹ng rÊt kiªn quyÕt, trung thµnh. Cô mÊt lµ mét ®iÒu thiÖt thßi lín cho d©n téc, cho Tæ quèc ta. Nhng t«i tin ch¾c r»ng sÏ cã hµng v¹n hµng øc ®ång bµo theo g¬ng dòng c¶m v× níc v× d©n cña cô Huúnh.
57
Nh©n ngµy giç ®Çu cña cô Huúnh, Ngêi cã ®iÖn th¨m hái ®Õn gia ®×nh. "§iÖn göi gia ®×nh cè Bé trëng Huúnh Thóc Kh¸ng
Göi gia ®×nh Huúnh Bé trëng,
Nh©n ngµy giç ®Çu cè Bé trëng, thay mÆt ChÝnh phñ, t«i kÝnh cÈn nghiªng m×nh tríc linh hån Cô vµ xin göi gia ®×nh Cô lêi chµo th©n ¸i vµ quyÕt th¾ng.
Ngµy 21 th¸ng 4 n¨m 1948
Hå ChÝ Minh"
TrÝch trong B¸c Hå víi ®Êt
Qu¶ng, S®d.
58
6. T¤I Lµ NG¦êI CéNG S¶N NH¦ THÕ NµY NµY!
B¸c Hå cña chóng ta, tõ sau khi bá phiÕu t¸n thµnh gia nhËp Quèc tÕ thø ba t¹i §¹i héi Tua §¶ng X· héi Ph¸p ®ªm 30/12/1920, th× còng tõ giê phót Êy, Ngêi trë thµnh ngêi céng s¶n, trë thµnh mét trong nh÷ng ngêi s¸ng lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p, ®ång thêi còng lµ ngêi céng s¶n ViÖt Nam ®Çu tiªn.
Tõ ngêi yªu níc trë thµnh ngêi céng s¶n, nh Ngêi ®· nãi râ, lµ do tr¶i qua thùc tÕ ®Êu tranh vµ nghiªn cøu lý luËn, Ngêi ®· hiÓu ®îc r»ng chØ cã chñ nghÜa x· héi, chñ nghÜa céng s¶n míi gi¶i phãng ®îc c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc vµ
59
nh÷ng ngêi lao ®éng trªn thÕ giíi khái ¸ch n« lÖ.
Trong gÇn 50 n¨m mang danh hiÖu ngêi céng s¶n, khi thuËn lîi, lóc khã kh¨n, dï khi chØ lµ mét ngêi thî ¶nh b×nh thêng hay ®· trë thµnh vÞ Chñ tÞch níc ®Çy uy tÝn vµ danh väng, ë buæi c¸ch m¹ng th¾ng lîi gißn gi· hay khi bÞ kÎ thï dån dËp ph¶n kÝch, lóc nµo B¸c Hå cña chóng ta còng tá ra lµ mét ngêi céng s¶n kiªn ®Þnh, thñy chung, nghÜa khÝ, th¾ng kh«ng kiªu, b¹i kh«ng n¶n, v« cïng khiªm tèn nhng còng rÊt mùc tù hµo vÒ danh hiÖu ngêi céng s¶n cña m×nh.
§· cã thêi, cã ngêi qu¸ nhÊn m¹nh phÈm chÊt siªu viÖt cña ngêi céng s¶n, cho r»ng ®ã lµ nh÷ng ngêi cã mét tÝnh c¸ch ®Æc biÖt riªng, v.v. ®îc cÊu t¹o b»ng mét chÊt liÖu ®Æc biÖt riªng. Kh«ng biÕt ®ã cã ph¶i lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n
60
®Î ra c¸i gäi lµ "thãi kiªu ng¹o céng s¶n" hay kh«ng?
Cã ®iÒu ch¾c ch¾n r»ng B¸c Hå cña chóng ta kh«ng t¸n thµnh c¸ch nãi thËm xng ®ã, nhÊt lµ khi §¶ng cÇm quyÒn, vµo lóc c¸ch m¹ng ®ang thuËn lîi. Ngêi nãi: "§¶ng viªn chóng ta lµ nh÷ng ngêi rÊt tÇm thêng, v× chóng ta ®Òu lµ con cña giai cÊp c«ng nh©n, cña nh©n d©n lao ®éng... ThÕ th«i. ChÝnh v× chóng ta rÊt tÇm thêng cho nªn §¶ng ta rÊt vÜ ®¹i".
Ngêi ®· tõng nãi nhiÒu lÇn: Ngêi céng s¶n còng lµ con ngêi, nªn cã u, cã khuyÕt, cã tèt, cã xÊu.
"§¶ng ta kh«ng ph¶i trªn trêi sa xuèng. Nã ë trong x· héi mµ ra". "Còng nh nh÷ng ngêi hµng ngµy léi bïn, mµ trªn m×nh hä cã h¬i bïn, vÕt bïn... CÇn ph¶i t¾m röa l©u míi s¹ch". V× vËy, Ngêi d¹y: Kh«ng ph¶i ta cø viÕt lªn tr¸n ch÷ "céng s¶n" lµ ®îc nh©n d©n tÝn nhiÖm ®©u; ph¶i khiªm tèn,
61
kh«ng hiÕu danh, kh«ng kiªu ng¹o, ph¶i nhí m×nh võa lµ ngêi l·nh ®¹o, võa lµ ngêi ®Çy tí cña nh©n d©n.
B¸c Hå cña chóng ta, trong cuéc ®êi ho¹t ®éng c¸ch m¹ng ®i ¢u vÒ ¸, ®· tõng ®èi mÆt víi bao gian khæ, khã kh¨n (hai lÇn ngåi tï: 1931-1933 vµ 1942-1943), ®· tõng l·nh ¸n tö h×nh v¾ng mÆt (n¨m 1929); nhng v× tin vµo lý tëng, tin vµo nh©n d©n, tin ë chÝnh m×nh, nªn lóc nµo Ngêi còng ung dung, tù t¹i, lu«n thÓ hiÖn nh©n c¸ch cao ®Ñp cña ngêi céng s¶n.
N¨m 1931, khi Ngêi bÞ giam trong nhµ ngôc Victoria cña ®Õ quèc Anh t¹i Hång K«ng hoÆc khi bÞ bÖnh ph¶i ®a vµo nhµ th¬ng, nhiÒu "«ng bµ" ngêi Anh cã quyÒn thÕ vµ c¶ mét sè nh©n viªn ngêi Trung Quèc ®· rñ nhau ®Õn xem, ý chõng hä muèn thÊy mÆt mòi "l¹ lïng" cña mét ngêi céng s¶n! Cuèi cïng, hä ®·
62
b¾t gÆp mét nh©n c¸ch lín mµ hä rÊt kh©m phôc vµ s½n lßng gióp ®ì tõ ®ã.
N¨m 1944, t¹i LiÔu Ch©u, tuy Ngêi ®îc ra khái ngôc Quèc d©n §¶ng, nhng vÉn bÞ qu¶n thóc v× hä biÕt Ngêi lµ l·nh tô céng s¶n, kh«ng muèn th¶ cho vÒ níc. B¸c Hå nãi th¼ng víi Tr¬ng Ph¸t Khuª: T«i lµ ngêi céng s¶n, nhng ®iÒu mµ t«i quan t©m hiÖn nay lµ ®éc lËp vµ tù do cña níc ViÖt Nam. ChÝnh lßng yªu níc, ®øc ®é vµ tµi trÝ cña B¸c Hå ®· lµm cho Tr¬ng c¶m phôc, tr¶ l¹i tù do vµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho Ngêi trë vÒ ViÖt Nam.
N¨m 1946, ë Pari, trong mét cuéc häp b¸o, mét nhµ b¸o Ph¸p muèn lµm gi¶m thiÖn c¶m cña nh÷ng ngêi Ph¸p kh«ng a céng s¶n ®èi víi B¸c, b»ng c¸ch ®a ra mét c©u hái:
- Tha Chñ tÞch, Ngµi cã ph¶i lµ céng s¶n kh«ng?
63
B¸c Hå cña chóng ta liÒn ®i ®Õn l½ng hoa bµy trªn bµn, võa rót ra tõng b«ng tÆng mçi ngêi, võa vui vÎ nãi:
- T«i lµ ngêi céng s¶n nh thÕ nµy nµy! §ã còng lµ ®iÒu gióp ta cã thÓ hiÓu ®îc v× sao mÊy chôc n¨m qua, thÕ giíi cã bao sù ®æi thay, B¸c Hå vÉn lu«n ®îc c¶ thÕ giíi t«n kÝnh vµ ngìng väng, coi nh mét biÓu tîng cao c¶ cña nh©n ®¹o, chÝnh nghÜa cña hoµ b×nh, mét kiÓu ngêi céng s¶n hµi hoµ gi÷a yªu níc vµ quèc tÕ, anh hïng d©n téc vµ danh nh©n v¨n ho¸, ph¬ng §«ng vµ ph¬ng T©y. Cã thÓ dÉn ra ®©y mét ý kiÕn, trong rÊt nhiÒu ý kiÕn cña nhµ b¸o Mü Saph¬len, viÕt tõ n¨m 1969:
"Trong rõng ViÖt B¾c, Cô Hå nh mét «ng tiªn. NÕu cã ai b¶o ®Êy lµ mét ngêi céng s¶n th× t«i cã thÓ nãi Cô lµ mét ngêi céng s¶n kh¸c víi quan niÖm chóng ta vÉn thêng nghÜ; vµ theo t«i, cã thÓ dïng mét
64
tõ míi: Mét ngêi céng s¶n ph¬ng §«ng, mét ngêi céng s¶n ViÖt Nam".
TrÝch trong B¸c Hå - con ngêi
vµ phong c¸ch, Nxb. Lao ®éng,
Hµ Néi, 1993, t. 1.
(TrÇn HiÕu §øc).
65
7. MéT LÇN NHí M·I
§Çu n¨m 1967, B¸c vÒ Th¸i B×nh. ¤t« ®a B¸c ®Õn bÕn TriÒu D¬ng th× ph¶i sang phµ. MÊy ®ång chÝ ë TØnh ñy ®Õn ®ãn, mét c¸n bé ®Þnh giíi thiÖu víi B¸c. B¸c nãi:
- Th«i, th«i ®i vÒ cho sím.
Can« m¾c c¹n loay hoay m·i vÉn cha cËp ®îc bÕn.
Trêi chiÒu, kh«ng thÓ ®Ó B¸c chê l©u nªn ®µnh ph¶i ®a thuyÒn nan ra ®ãn B¸c vµo bê. B¸c trÌo lªn ®ª, hái c« §Þnh thêng vô TØnh ñy:
- Cã cßn lèi nµo ®i lý thó h¬n n÷a kh«ng? C« §Þnh thµnh thËt tha:
- B¸c ph¶i ®i xe, chø vÒ chóng ch¸u cßn xa l¾m.
66
Anh c¸n bé ®i theo B¸c cêi:
- B¸c phª b×nh khÐo ®Êy! Råi nãi khÏ "tëng bë".
... VÒ x· T©n Hoµ, c¸n bé ®Þa ph¬ng mêi B¸c ngåi ghÕ gi÷a u tiªn. Bµn kª th× chËt, B¸c lùa m·i míi ®øng lªn ®îc. B¸c më ®Çu nh mét vÕ ®èi:
- GhÕ u tiªn nªn ngêi kh«ng nhóc nhÝch...
Anh chÞ em chØ biÕt cêi trõ.
... §Õn b÷a c¬m, B¸c gië c¬m n¾m ra ¨n. C« §Þnh cø n¨n nØ m·i, mêi B¸c dïng c¬m nãng, B¸c b¶o:
- B¸c dïng c¬m nµy ®· quen råi... Trong b÷a c¬m cã b¸t da. C« §Þnh cø g¾p m·i da, B¸c hái:
- Da cã ngon kh«ng?
C« §Þnh nãi mét m¹ch:
- Ngon l¾m ¹. TØnh chóng ch¸u n¨m nay trång da thõa ¨n cßn ®em b¸n cho c¸c tØnh b¹n.
67
B¸c tñm tØm cêi:
- Da nµy kh«ng ph¶i da Th¸i B×nh ®©u. Da B¸c ®em tõ Hµ Néi vÒ ®Êy... Sau nµy, c« §Þnh nãi: ChØ mét lÇn Êy mµ t«i nhí m·i. Häc ®îc bao nhiªu ®iÒu.
TrÝch trong B¸c Hå - con ngêi
vµ phong c¸ch, S®d, t. 2, tr. 119.
(Lª V¨n).
68
8. "VõA §ÑP VõA §ì CHãI M¾T §åNG BµO..."
N¨m 1956, B¸c Hå ®ãn mét vÞ Tæng thèng t¹i khu vên Phñ Chñ tÞch. Mét sè c«ng nh©n Nhµ m¸y §Ìn Hµ Néi ®îc B¸c "mêi vµo m¾c ®Ìn ®iÖn trªn c¸c cµnh c©y gióp B¸c".
Anh em lµm viÖc suèt ngµy, dßng d©y dÉn ®iÖn l¾p ®Ìn nhiÒu lo¹i mµu s¾c trªn ngän, trªn cµnh trong c¸c lïm c©y.
Kho¶ng 19 giê 30 cïng ngµy, B¸c ra vên th¨m anh em. B¸c nãi:
- C¸c chó bËt ®Ìn lªn cho B¸c xem ®i. Sau khi ®ãng cÇu dao, nh÷ng bãng ®Ìn ®iÖn bçng vôt hiÖn lªn, lung linh nh trong
69
mét héi hoa ®¨ng. §ång chÝ tæ trëng c«ng nh©n ®iÖn mêi B¸c ®i xem vµ kiÓm tra. B¸c chó ý tõng ngän ®Ìn, tõng ®o¹n d©y dÉn ®· an toµn cha, gËt gËt ®Çu tá ý hµi lßng.
§Õn mét ®Ìn pha chiÕu s¸ng ®Æt díi mét gèc c©y, B¸c dõng l¹i nãi:
- Ngän ®Ìn nµy ph¶i ®Ó khuÊt trong lïm c©y, võa ®Ñp võa ®ì chãi m¾t ®ång bµo ®i qua ®êng.
B¸c nhanh nhÑn bíc tíi ngän ®Ìn. §ång chÝ tæ trëng D¬ng V¨n HËu lo B¸c vÊp ng· v× ®«i guèc méc díi ch©n B¸c ®i trªn ®êng r¶i sái, ch¹y véi ®Õn:
- B¸c ®Ó chóng ch¸u lµm.
Nhng B¸c ®· cói xuèng, rÊt "nghÒ nghiÖp", hai bµn tay bng lÊy th©n ngän ®Ìn pha giÊu vµo mét lïm c©y ®inh h¬ng.
Ngän ®Ìn pha ®îc ®Æt l¹i, ®Ñp h¼n lªn, ngêi ngoµi nh×n vµo kh«ng bÞ chãi m¾t, mµ chØ thÊy nh÷ng tia s¸ng chiÕu qua c¸c kÏ l¸ h¾t lªn mét mµu xanh dÞu.
70
LÇn sau, anh em Nhµ m¸y §iÖn Hµ Néi l¹i ®îc ®Õn Phñ Chñ tÞch m¾c ®Ìn d©y ®Ó B¸c tiÕp kh¸ch.
Rót kinh nghiÖm lÇn tríc, lÇn nµy anh em lµm kh¸c h¼n lèi treo ®Ìn cò, nh ®Ó tha víi B¸c "ph¶i lu«n lu«n ®æi míi, kh«ng ngõng ph¸t huy s¸ng kiÕn" - nh
lêi B¸c d¹y.
Anh em ®Æt mét d©y ®Ìn mµu tõ díi gèc c©y dõa níc lªn ngän råi to¶ ra c¸c cµnh, mçi cµnh mét ®Ìn mµu kh¸c nhau. ë c¸c th©n c©y cã qu¶ ®Ìn mµu tr¾ng, cµnh c©y ®Ìn mµu xanh, gÇn qu¶, mét chïm ®Ìn nhá mµu ®á. ChÕch hai bªn ®Æt hai ®Ìn pha giÊu trong lïm c©y h¾t nghiªng lªn.
Nh lÇn tríc, võa chËp tèi, B¸c ®· ®Õn tríc kh¸ch, th¨m anh em c«ng nh©n ®iÖn vµ kiÓm tra. B¸c khen:
- LÇn nµy c¸c chó m¾c ®Ñp ®Êy. Ch¾c kh¸ch quý cña chóng ta còng sÏ khen...
71
B¸c lÊy thuèc l¸ chia cho anh em c«ng nh©n ®iÖn mçi ngêi mét ®iÕu (sau nµy ®îc biÕt lµ thuèc l¸ th¬m Cuba do Thñ tíng Phi®en C¸txtr« tÆng B¸c). B¸c chia gÇn hÕt hép thuèc. Mét c«ng nh©n trÎ, thÊy B¸c vui, hép thuèc ®· c¹n, muèn cã mét kû niÖm vÒ B¸c, m¹nh d¹n tha víi B¸c xin c¸i hép. B¸c cêi vµ nãi:
- C¸c chó ®· cã phÇn råi. C¸i hép nµy B¸c ®Ó dµnh cho c¸c c« ®Ó c¸c c« ®ùng kim chØ chø!
TrÝch trong B¸c Hå - con ngêi
vµ phong c¸ch, S®d, t. 2, tr. 123.
(D¬ng V¨n HËu kÓ, Minh Anh
ghi).
72
9. B¸C TÆNG KH¡N QUµNG
Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX, ®ång chÝ Xuphanuv«ng vµ ®ång chÝ Caysán Ph«mvih¶n sang Hµ Néi th¨m B¸c.
Hai ®ång chÝ vµ B¸c gÆp nhau, t×nh c¶m Lµo - ViÖt v« cïng th¾m thiÕt. B¸c «m h«n hai ®ång chÝ. §ång chÝ Xuphanuv«ng «m chÆt B¸c, hai bµn tay Hoµng th©n vç nhÑ vµo lng B¸c mét håi l©u.
Giã mïa ®«ng b¾c míi vÒ lïa h¬i l¹nh vµo phßng kh¸ch. ThÊy B¸c hóng h¾ng ho, ®ång chÝ Caysán hái nhá:
- Tha B¸c, chõng nh B¸c kh«ng ®îc kháe ¹?
B¸c hái l¹i hai ®ång chÝ:
- ë Lµo kh«ng rÐt nh ë ViÖt Nam. 73
C¸c ®ång chÝ cã l¹nh l¾m kh«ng? Sao hai ®ång chÝ l¹i kh«ng choµng kh¨n cæ? - Tha, h«m sang Hµ Néi, trêi cßn Êm... B¸c ®øng dËy më tñ lÊy ra hai kh¨n quµng míi, råi nãi:
- §ång chÝ Xuphanuv«ng vµ t«i lµ ngêi giµ, nhiÒu tuæi, mçi ngêi mét kh¨n quµng míi...
B¸c th¸o chiÕc kh¨n ®ang quµng, ®a ®ång chÝ Caysán:
- B¸c trao kh¨n nµy ®Ó ®ång chÝ Caysán quµng.
Trªn ®êng vÒ, ®ång chÝ Xuphanuv«ng nãi:
- Chµ, B¸c víi t«i mçi ngêi mét kh¨n míi. Míi nh nhau.
§ång chÝ Caysán th× gËt gËt ®Çu: - Cßn t«i, t«i "kÕ thõa" chiÕc kh¨n quµng cña B¸c...
TrÝch trong B¸c Hå - con ngêi
vµ phong c¸ch, S®d, t. 2, tr. 125.
(Ng« TuyÓn).
74
10. NG¦êI C¤NG GI¸O GHI ¥N B¸C Hå
Ngµy 12/6/1987, t¹i Héi th¶o khoa häc "B¸c Hå víi HuÕ - HuÕ víi B¸c Hå" do Thµnh ñy HuÕ tæ chøc nh©n dÞp kû niÖm lÇn thø 30 ngµy B¸c Hå vÒ th¨m §ång Híi - Qu¶ng B×nh, lóc ®ã thuéc tØnh B×nh - TrÞ - Thiªn, linh môc NguyÔn V¨n Ngäc ®· kÓ mét kû niÖm kh«ng bao giê quªn cña ®ång bµo c«ng gi¸o xø HuÕ vÒ ®øc b¸c ¸i bao la cña B¸c Hå:
N¨m 1949, ViÖt Minh bao v©y kinh tÕ thµnh phè HuÕ. Linh môc NguyÔn V¨n Ngäc, khi ®ã, ®¶m ®¬ng c«ng viÖc ruéng ®Êt cña Nhµ Chung t¹i gi¸o xø L¬ng V¨n, cã tr¸ch nhiÖm cung cÊp l¬ng thùc
75
®Ó ®µi thä cho 600 linh môc, chóng sinh dßng tu nam, n÷ cña thµnh phè. Trong ®iÒu kiÖn HuÕ bÞ bao v©y, linh môc kh«ng cã c¸ch nµo chë ®îc sè lóa g¹o vµo thµnh phè cho Nhµ Chung ¨n tiªu.
Linh môc rÊt lo l¾ng, ®em chuyÖn nµy tha l¹i víi ®ång chÝ QuÕ, lóc ®ã lµ c¸n bé ViÖt Minh cña mÆt trËn Thõa Thiªn - HuÕ, vÉn cã liªn l¹c víi gi¸o xø L¬ng V¨n. Sau mét håi suy nghÜ, ®ång chÝ QuÕ khuyªn linh môc Ngäc nªn viÕt th xin phÐp B¸c Hå, ®ång chÝ sÏ cè g¾ng t×m c¸ch chuyÓn gióp.
Kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c, linh môc Ngäc ®¸nh b¹o viÕt th lªn Cô Chñ tÞch, thùc lßng còng kh«ng d¸m hy väng sÏ ®Õn ®îc víi B¸c Hå trong hoµn c¶nh chiÕn tranh, Ngêi l¹i ë qu¸ xa vµ ®ang bËn rén tr¨m ngh×n c«ng viÖc lín lao cña ®Êt níc.
ThËt bÊt ngê, mét th¸ng sau, ®ång chÝ QuÕ chuyÓn ®Õn cho linh môc Ngäc mét
76
c¸i thiÕp cã ch÷ ký vµ dÊu cña Cô Chñ tÞch. Néi dung gåm hai ®iÓm:
1- Cho phÐp linh môc NguyÔn V¨n Ngäc ®îc phÐp chë 9.000 thóng lóa lªn thµnh phè HuÕ trong vßng mét th¸ng ®Ó trî cÊp cho Nhµ Chung.
2- Linh môc Ngäc ®îc tù do ®i l¹i trong tØnh Thõa Thiªn ®Ó coi sãc ruéng ®Êt cña Nhµ Chung, tiÕp tôc trång cÊy, kh«ng ®îc ®Ó ruéng ®Êt bá hoang.
Nhê cã giÊy phÐp ®Æc biÖt cña B¸c Hå, linh môc Ngäc ®· hoµn thµnh ®îc nhiÖm vô, chë ®îc l¬ng thùc lªn thµnh phè, cøu nguy cho h¬n 600 con ngêi ®ang trong c¶nh nguy ngËp. Ai còng mõng rì vµ hÕt lßng ca tông B¸c Hå, vÞ Chñ tÞch cã lßng b¸c ¸i mªnh m«ng cña Chóa, tÊt c¶ v× lîi Ých vµ cuéc sèng cña con ngêi, kh«ng ph©n biÖt l¬ng hay gi¸o. B¸c Hå ®óng lµ hiÖn th©n cña chÝnh s¸ch ®¹i ®oµn kÕt d©n téc, ®¹i ®oµn kÕt t«n gi¸o.
77
§Ó kû niÖm vµ ghi ¬n B¸c Hå, vÞ gi¸m môc ngêi Ph¸p ®Þa phËn HuÕ ®· göi tÊm thiÕp cña Ngêi vÒ Pari vµ hiÖn nay tÊm thiÕp ®ã vÉn ®ang ®îc trang träng lu tr÷ t¹i Héi Thõa sai Pari.
TrÝch trong B¸c Hå - con ngêi
vµ phong c¸ch, S®d, t. 2, tr. 126.
(NguyÔn V¨n Ngäc kÓ, S. Th. ghi).
78