Những Gì Tôi Thấy ở Việt Nam

🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Những Gì Tôi Thấy ở Việt Nam Ebooks Nhóm Zalo Table of Contents NH኱NG GÌ TÔI THẤY Ở VIỆT NAM LỜI GIỚI THIỆU PHẦN MỘT MỤC TIÊU SÀI GÒN CHክƠNG I. HIỆP ĐỊNH PARIS: 13 NĂM ĐẤU TRANH CHክƠNG II. CHIẾN DỊCH HỒ CHÍ MINH PHẦN HAI QUẢ BONG BÓNG Mኵ CHክƠNG I. MIỀN NAM, MỘT VIỆT NAM KHÁC CHክƠNG II. CHኮNG HOẠI THክ CኬA Mኵ PHẦN BA SÀI GÒN GIẢI PHÓNG CHክƠNG I. HÒA HỢP DÂN TỘC CHክƠNG II. CHẲNG CÓ NGክỜI THẮNG KẺ THUA CHክƠNG III. NGክỜI CÔNG GIÁO VÀ CÁCH MẠNG CHክƠNG IV. MỘT XÃ HỘI PHẢI GIẢI ĐỘC CHክƠNG V. Tኯ CHIẾN ĐẤU Ở BክNG BIỀN SANG QUẢN LÝ XÃ HỘI CHክƠNG VI. NHANH CHÓNG THỐNG NHẤT CHክƠNG VII. TRÍ THኮC SÀI GÒN VÀ NH኱NG NGክỜI CÁCH MẠNG PHẦN BỐN MIỀN BẮC, HẬU PHክƠNG LỚN CHክƠNG I. CHIẾN TRANH Ở MIỀN BẮC CHክƠNG II. CHIẾN TRANH ĐክỢC CHẾ NGኲ CHክƠNG III. NH኱NG NĂM TỚI... Chú Thích: LЈI GIЇI THIϼU Ngày 30-4-1975, trên tዛ thዅ cዚa ngዛዕi chiዅn thኽng, qun đዒi nhân dân Viዉt Nam đ tiዅn vào gi኷i phóng Si Gòn. Đዅ quዎc Mዣ đ trዠc tiዅp bዋ đnh b኶i trên chiዅn trዛዕng Viዉt Nam. Alain Wasmes, vዔi tዛ cch l phóng viên đ዁c biዉt cዚa bo Nhn đ኶o Đ኷ng Cዒng s኷n Php đ có m዁t ዖ Viዉt Nam trong nhዟng năm cuዎi cዚa cuዒc chiዅn tranh. Tác gi኷ đ chú ý, quan st, tiዅp xúc vዔi nhi዆u đዎi tዛዘng ngዛዕi Viዉt (tዝ l nh đ኶o cao nhኸt cዚa Đ኷ng đዅn nhዟng ngዛዕi dn bình thዛዕng), đ዇ viዅt cuዎn sách này. Ông thuኼt l኶i nhዟng đi዆u mኽt thኸy tai nghe v዆ nhዟng ngày gi኷i phóng Sài Gòn và nዑ lዠc cዚa mi዆n Bኽc đ዇ gi኷i phóng mi዆n Nam. Có th዇ nói cuዎn sch đ phc lên mዒt bዜc tranh toàn c኷nh v዆ cuዒc chiዅn tranh cዚa nhân dân Viዉt Nam, th዇ hiዉn tâm huyዅt và sዠ trân trዌng cዚa tác gi኷ đዎi vዔi đኸt nዛዔc v con ngዛዕi ዖ đy. Ông đ tr኷ lዕi nhዟng câu hውi chዚ yዅu: Ai đ vi ph኶m và vi ph኶m nhዛ thዅ nào hiዉp đዋnh Paris! T኶i sao chዅ đዒ Sài Gòn l኶i sዙp đዐ mዒt cch nhanh chóng nhዛ vኼy. Cuዎn sch đዛዘc dዋch tዝ nguyên b኷n tiዅng Pháp La peau du Pachyderme - (Viዉt Nam tኸm da voi) cዚa Nhà xuኸt b኷n Edt Socialis, Paris, 1976. Nhዛng đ዇ tiዉn cho b኶n đዌc Viዉt Nam và cũng phù hዘp vዔi nዒi dung cuዎn sách, chúng tôi xin m኶n phép đዛዘc đዐi thành Nhዟng gì tôi thኸy ዖ Viዉt Nam. Nhân dዋp kዢ niዉm 30 năm gi኷i phóng Mi዆n Nam (30-4-1975 - 30-4-2005) Nhà xuኸt b኷n Công an xin trân trዌng giዔi thiዉu vዔi b኶n đዌc. Nhà xuኸt b኷n Công an Nhân dân PHẦN MЅT MЌC TIÊU SÀI GÒN CHЎІNG I. HIϼP ĐϾNH PARIS: 13 NĂM ĐẤU TRANH “Thኽng rዏi!” Tዝ Bዒ Nዒi vዙ, đዎi diዉn vዔi khách s኶n Thዎng Nhኸt, nዓi ዖ cዚa mዒt sዎ phóng viên Châu âu thዛዕng trú ዖ Hà Nዒi, mዒt bóng ngዛዕi bኸt thình lình xuኸt hiዉn và lao ra ngoài phዎ... “Thኽng rዏi! Thኽng rዏi! Quân ta toàn thኽng rዏi!”, anh ta hét lên, tay vung vኺy mዒt tràng pháo đang nዐ vang. Lúc đó l kho኷ng 11 giዕ, ngày thዜ tዛ, 30 thng Tዛ năm 1975. Anh ta vዝa nghe đi pht thanh Si Gòn loan tin: Tዛዔng Dዛዓng Văn Minh, tዐng thዎng Viዉt Nam Cዒng hòa mዔi lên nኽm quy዆n đዛዘc bዎn tám tiዅng, đ kêu gዌi qun đዒi cዚa ông ta làm mዒt viዉc - mዒt viዉc mà tዝ nay ngዛዕi ta không th዇ gዌi gì khc hዓn l mዒt sዠ đኹu hàng vô đi዆u kiዉn: “Đ዇ trnh đዐ máu vô ích, tôi yêu cኹu binh sĩ Viዉt Nam Cዒng hòa hãy h኶ vũ khí, chኸm dዜt xung đዒt và ዖ yên t኶i chዑ...” Tዝ khi chính quy዆n Nguyወn Văn Thiዉu sዙp đዐ ngy 21 thng Tዛ, ዖ Hà Nዒi có mዒt kho኷ng thዕi gian m cc cዓ quan, trዛዕng hዌc đ዆u rኸt vኽng ngዛዕi... Đi Si Gòn gኹn nhዛ đዛዘc nghe tኼp th዇. Mዑi nዓi mዒt tý, ngዛዕi ta túm tዙm l኶i nghe đi, rዏi tranh cãi, rዏi bình luኼn... Tuy còn chዛa biዅt rõ nhዟng gì x኷y ra ዖ trong ኸy, ዖ Si Gòn, nhዛng tዝ nhi዆u ngy nay ngዛዕi ta đ sዀn sàng chዕ đón sዠ kiዉn: trong nhዟng phòng biên tኼp ዖ Hà Nዒi, nhዟng nhà báo Viዉt Nam đang trau chuዎt các bài cዚa hዌ v዆ Sài Gòn, v዆ lዋch sዞ thành phዎ; cũng nhዛ thዅ, ngዛዕi ta đ đ዁t sáng tác mዒt bài hát v዆ viዉc gi኷i phóng Sài Gòn, thành phዎ mang tên Hዏ Chí Minh. Cc cዓ sዖ in ኸn cዚa nh nዛዔc cũng chuኺn bዋ sዀn nhዟng tኸm b኷n đዏ v዆ mi዆n Nam và sዄ tung ra bán khi có thông báo chính thዜc thành phዎ đዛዘc gi኷i phóng. Dዛ luኼn công chúng ዖ Hà Nዒi muዎn rኾng khi thông báo tin chiዅn thኽng ኸy, nh nዛዔc sዄ dùng chiዅc còi ዚ cዚa thành phዎ - chiዅc còi đ rú lên nhዟng hዏi ghê rዘn khi B.52 đnh ph H Nዒi nhዟng ngày tháng Ch኶p năm 1972 - đ዇ loan tin. Mãi 17 giዕ ngy 30 thng Tዛ, sዠ kiዉn Sài gòn gi኷i phóng mዔi đዛዘc nh nዛዔc chính thዜc thông bo. Song ci “đi truy዆n miዉng” pht đi tin tዜc v዆ nhዟng sዠ kiዉn lዔn l኶i làm viዉc mዒt cách tuyዉt vዕi, nó còn nhanh hዓn c኷ đi nh nዛዔc. Và thዅ là tዝ buዐi trዛa, đm đông - đm đông cዚa nhዟng ngày hዒi lዔn - đ đዐ tኸt c኷ xuዎng đዛዕng. Đኹu giዕ chi዆u, nhዟng tኸm panô khዐng lዏ vዄ thành phዎ Si Gòn đ đዛዘc dዠng lên ዖ trung tâm thành phዎ, gኹn hዏ Hoàn Kiዅm... Trong các cዞa hiዉu nhው ዖ phዎ Hng M , nዓi thዛዕng làm nhዟng chiዅc đèn lዏng ngày tዅt, cc ngዛዕi thዘ đang hዎi h኷ s኷n xuኸt cዕ, lm đዅn đu ngዛዕi ta tranh nhau mua đዅn đኸy và chዊ mዒt lát sau, phዎ x đ rዠc đው màu cዕ: trên xe đ኶p, trên cዞa sዐ, trong tay đm đông đang hoan hዊ tràn ngኼp đዛዕng phዎ... Ngày hዒi hình thành ngay t኶i chዑ, tዠ đዒng, bዒc phát và dân giã. Theo cách cዚa cዙ, mዒt bà cዙ ngዛዕi nhው nhኽn bình luኼn sዠ kiዉn: “Có lዄ mዒt lኹn nዟa, ngዛዕi ta l኶i ph኷i thኽt lዛng buዒc bዙng, nhዛng đó sዄ là lኹn cuዎi cùng...”. Rዏi bà tóm tኽt c኷m nghĩ chung cዚa mዌi ngዛዕi nhዛ sau: Biዅt bao năm chኸp nhኼn hy sinh nhዛng rዏi cuዎi cùng nhዟng hy sinh ኸy cũng đዒt ngዒt đዛዘc đ዆n đp v biዉn minh mዒt cách trዌn vዂn… Giዟa lúc ngዛዕi ta không thዠc sዠ chዕ đዘi thì lዋch sዞ đ tiዅn lên vዔi nhዟng bዛዔc đi cዚa đôi hài b኷y d዁m. Trong riêng tዛ vዔi nhau, mዒt sዎ ngዛዕi có trách nhiዉm cዚa Viዉt Nam đ thዐ lዒ rኾng, đôi khi hዌ cũng không hy vዌng thኸy đዛዘc đu l thዕi h኶n cuዎi cùng kዅt thúc cuዒc đዕi cách m኶ng cዚa hዌ. Hዌ đ gi đi trong nዑi ni዆m hy vዌng đó v hዌ đ sዞa so኶n đ዇ chuy዇n giao gánh n዁ng cዚa sዠ nghiዉp ኸy cho “thዅ hዉ tiዅp theo”... Sau Hiዉp đዋnh Paris, mዒt ngዛዕi trong sዎ hዌ đ phውng đon: “Có lዄ sዄ ph኷i mዒt thኼp kዢ nዟa”... Con ngዛዕi sát thép ኸy, trong mዒt dáng dኸp m኷nh kh኷nh, chዛa bao giዕ c኷m thኸy xúc đዒng nhዛ trong ngy hôm nay: “Tôi chዘt nhዔ l኶i nhዟng ngày ዖ bên hዏ Léman[1] ... chúng tôi không bao giዕ nghĩ l sዄ có mዒt ngày tiዅng súng l኶i im. Hôm nay cũng thዅ, chúng tôi cũng không th዇ nhኼn ra rኾng tዝ nay ngዛዕi ta có th዇ tዠ do đi vo Si gòn...”. Trong nhዟng phዎ xung quanh hዏ Hoàn Kiዅm phዎ Hng Đo v nhዟng phዎ nhው cዚa khu ngዛዕi Hoa cũ, đó l sዠ mዝng vui đዅn tዒt đዒ.... Sài gòn gi኷i phóng cũng có nghĩa l mi዆n Bኽc gi኷i phóng. Ở Sài Gòn, hዏi cuዎi cዚa cuዒc chiዅn diወn ra vào buዐi trዛa. T኶i dinh Đዒc lኼp, tòa nhà khዚng khiዅp nኾm giዟa thành phዎ đዛዘc lኸy làm dinh tዐng thዎng, tዛዔng Minh bo ông đang đዘi đ኶i diዉn cዚa chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi mi዆n Nam Viዉt Nam ዖ đኸy đ዇ “th኷o luኼn v዆ nghi lወ chuy዇n giao chính quy዆n...”. Thay m዁t cho cc cዓ cኸu cዚa chính quy዆n bù nhìn, tኸt c኷ các thành viên cዚa chính phዚ đ዆u đ có m዁t. Chính quy዆n cዚa hዌ đ không sዎng nዐi đዛዘc ba ngày... Ngዏi trong kho኷ng bዎn chዙc chiዅc phô tዓi m኶ vàng, hዌ chዕ đዘi khi cánh cዞa phòng đዛዘc mዖ... V዆ thዠc đዓn bዟa chi዆u, ዖ dinh ngዛዕi ta dዠ đዋnh: gan bê xào vዔi nhân sâm, miዅn cua b዇, cá ngዝ nኸu vዔi mኹm đኼu nnh... Nhዛng bዟa tiዉc ኸy sዄ không có. Chi዆u nay, tዛዔng Minh và các thành viên cዚa chính phዚ chዅt y዇u cዚa ông sዄ đnh bኾng lòng vዔi cc món đዏ hዒp ăn vዔi cዓm, bዟa ăn thông thዛዕng cዚa các lዠc lዛዘng gi኷i phóng... Trong phòng im ኽng mዒt cách n዁ng n዆. Tዝ ngoi đዛዕng, bên kia khu vዛዕn cዚa dinh, v኿ng đዅn mዒt mዔ hዑn đዒn nhዟng âm thanh cዚa sኽt thép mዑi lúc mዒt ዏn lên và lዌt vào nhዟng căn phòng đዛዘc che rèm cዚa dinh: tiዅng lo኷ng xo኷ng xích sኽt xe tăng cዚa Qun đዒi nhân dân, cዚa Quân gi኷i phóng mi዆n Nam. Cዐng dinh đዛዘc đóng kín. Minh v chính phዚ cዚa ông hy vዌng nhዟng chiዅc tăng ኸy sዄ dùng l኶i trዛዔc cái bi዇u tዛዘng mውng manh đó, v mዒt phi đon đ኶i diዉn cho Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi mi዆n Nam Viዉt Nam sዄ tዔi, vዔi thi đዒ trân trዌng, tiዅp nhኼn viዉc chuy዇n giao chính quy዆n mዒt cch đúng th዇ thዜc và hዘp hiዅn. Đó l cዎ gኽng cuዎi cùng đ዇ giዟ lኸy mዒt m኷nh đኸt quy዆n lዠc cዚa chዅ đዒ cũ đ዇ đዎi m዁t vዔi nhዟng ngዛዕi cách m኶ng. Suዎt c኷ mዒt tuኹn sau khi Thiዉu sዙp đዐ, đon ngo኶i giao Php đ ng዗ rኾng giዕ cዚa hዌ đ đዅn, v đዛዘc Washington ዚng hዒ, hዌ đ nuôi mዒt hy vዌng: cዜu lኸy cho khውi đኽm mዒt hòn đ኷o nhው quy዆n lዠc m hai mዛዓi năm trዛዔc đy khi chዚ nghĩa thዠc dân Pháp thኸt b኶i, hዌ đ xy dዠng lên có lዘi cho nዛዔc Mዣ. Tዝ đó bኸt chኸp Hiዉp đዋnh Genève, ba triዉu lính Mዣ đ kዅ tiዅp nhau đዐ vào Nam Viዉt Nam; trong sዎ hዌ 55000 ngዛዕi đ tìm thኸy cái chዅt; 150 tዢ đô la, tዜc là gኸp năm mዛዓi lኹn ngân sách cዚa nዛዔc Viዉt Nam Dân chዚ Cዒng hòa, ba lኹn ngân sách cዚa nዛዔc Php đ đዛዘc chi tiêu tዝ năm 1965 đ዇ giዟ v p đ዁t bኾng sዜc m኶nh cái chዅ đዒ ኸy cho nhân dân Viዉt Nam. Thዅ mà tዝ vài giዕ nay viên “thi thú” Mዣ, đ኶i sዜ Graham Martin đ lên trዠc thăng bው ch኶y. Và giዟa nhዟng ngዛዕi đang tዙ hዌp trong căn phòng trang trዌng này cዚa dinh “Đዒc lኼp”, nዓi m dዛዔi chân hዌ là mዒt tኸm th኷m lዒng lኻy có thêm chዟ “Thዌ”, v nhዟng ngዛዕi chiዅn thኽng đang tiዅn vào mዒt thành phዎ l኶ lùng b዗ ng዗, giዕ ch኿ng còn có cái gì khác là chiዅc cዐng sኽt này... Trên chiዅc xe dኻn đኹu, trung đዒi trዛዖng tăng Bùi Đዜc Mai cዚa Qun đዒi nhân dân Viዉt Nam, vዔi mዒt tኸm b኷n đዏ du lዋch sዓ lዛዘc trong tay, đang vዝa tiዅn vዝa đዅm cc ng tዛ, ng ba. Ngዛዕi ta mách anh rኾng theo con đዛዕng ngኽn nhኸt, tዝ Biên Hòa trዖ đi, anh ph኷i đዅm đዛዘc b኷y ng tዛ thì mዔi tዔi trዛዔc dinh Đዒc lኼp. Đዓn vዋ v xe đ mዉt mውi. Trong vi ngy, xe đ bዋ đኺy đዅn tዒt cùng kh኷ năng cዚa nó, ch኶y nhዟng ch዁ng dài tዔi 180 kilômét trong mዒt ngày đêm, vዔi nhዟng trኼn đnh lዃ tዃ dዌc đዛዕng, nhዛng đôi khi rኸt ác liዉt. Chiዅc xe đ ph኷i ba lኹn thay xích, mኽt xích đ዇ thay đ ph኷i cõng bኾng sዜc ngዛዕi đ዇ vዛዘt đèo lዒi suዎi vo đy. Hôm nay, hዌ đ ዖ trong Sài gòn. Hዌ vኻn ng዗ ngng chዛa th዇ nhኼn thዜc đዛዘc là hዌ đ đi tዔi đo኶n chót cዚa cuዒc hành trình, cuዒc hành trình tr኷i dài qua nhዟng gian khዐ hy sinh. Nhዛng mዒt ni዆m phኸn khích đ trn ngኼp trong hዌ v xóa đi tኸt c኷. Hዌ lao lên hዅt tዎc đዒ, đi su vo nhዟng đ኶i lዒ trዎng rዑng, đዎi vዔi hዌ nó có vዃ rዒng mênh mang và khiዅn hዌ bዎi rዎi... Nhዟng ngày tiዅp theo, khi giao thông trዖ l኶i nhዋp đዒ bình thዛዕng, thì viዉc hoàn toàn mù tዋt cዚa hዌ v዆ nhዟng con đዛዕng ngዛዘc chi዆u đ gy nên nhዟng vዙ ùn tኽc mà tዝ trዛዔc đዅn giዕ Sài Gòn chዛa tዝng thኸy... Trên hè phዎ, đ có nhዟng đm ngዛዕi ùa ra vኻy chào hዌ... Đዜng trong tháp xe, thዛዘng sĩ Bùi Đዜc Mai cዎ gኽng chăm chú đ዇ không nghĩ đዅn chuyዉn gì khác ngoài viዉc đዅm cc ng tዛ. Đዅn ngã thዝ b኷y, tòa nh mang tên dinh Đዒc lኼp đúng l ዖ đኸy thኼt, cuዒn mình trong khu vዛዕn chኼt hዂp... Cánh cዐng vኻn đóng im ዊm. Lዉnh cho Bùi Đዜc Mai đ rõ ràng. Anh lao vào cዐng sኽt... Theo sau anh, mዒt, hai rዏi mዛዕi chiዅc tăng tiዅn sâu vào khu vዛዕn, nòng pho chĩa th኿ng vào dinh. Mዒt sዎ chiዅn sĩ nh኷y xuዎng, ti዇u liên lăm lăm trong tay. Hዌ nh኷y lên các bኼc th዆m, bao vây các gian phòng, ki዇m soát các hành lang... Trong gian đ኶i s኷nh, tዛዔng Minh đዜng dኼy khi tዎp sĩ quan bዛዔc vào. Ông muዎn chዓi trò “bn giao chính quy዆n...”. “Ông không th዇ bàn giao cho chúng tôi nhዟng quy዆n hành mà ông không có: chዅ đዒ cũ cዚa cc ông đ sዙp đዐ. Chính quy዆n đ hon ton vo tay cch m኶ng. Các ông chዊ có viዉc đኹu hng thôi”, mዒt cách lዋch sዠ nhዛng dዜt khoát, mዒt sĩ quan cch m኶ng đ ngኽt lዕi ông. Viên sĩ quan ny thuዒc Cዙc chính trዋ Bዒ Tዐng tዛ lዉnh Qun đዒi nhân dân Viዉt Nam và nhiዉm vዙ cዚa anh là tiዅp nhኼn sዠ đኹu hàng cዚa mዒt kዃ b኶i trኼn. Trong dዋp ny, anh cũng nhዛ cc đዏng đዒi đi cùng, đ diዉn mዒt bዒ quân phዙc mዔi, mዒt sዠ lm đውm lm dng trዛዔc lዋch sዞ... Hዌ biዅt rኾng lúc này ዖ Si Gòn đang có m዁t hng trăm phóng viên phዛዓng Ty, v hዌ muዎn rኾng ዎng kính cዚa nhዟng ngዛዕi này sዄ ghi l኶i cái giዕ khኽc mà không ai ngዕ nó l኶i diወn ra nhዛ thዅ: nó kዅt thúc ba mዛዓi năm chiዅn tranh, ba mዛዓi năm chiዅn đኸu đ዇ giành tዠ do cዚa mዒt dân tዒc. Cùng lúc này, trên nóc cዚa tòa lu đi, mዒt lá cዕ lዔn hai mu xanh, đው vዔi ngôi sao vng đዛዘc kéo lên, lá cዕ tዝ 1960 đዅn nay tዛዘng trዛng cho cuዒc đኸu tranh cዚa nhân dân mi዆n Nam Viዉt Nam. Có lዄ đ዇ có đዛዘc tዛ liዉu kỳ l኶ ny, tዛ liዉu đዛዘc dnh cho cc đi truy዆n hình khኽp năm châu, là nhዕ vào sዠ ዜng tác cዚa mዒt nh thዓ, tዝ Sዖ chዊ huy ti዆n phዛዓng cዚa chiዅn dዋch tዝ nay mang tên trong lዋch sዞ l “chiዅn dዋch Hዏ Chí Minh”. Ông đ cዎ tìm ra đዛዘc chút thዕi gian đ዇ viዅt mኸy cu thዓ gዞi v዆ cho “cc đዏng chí mình ዖ Bዒ chính trዋ và Ban chኸp hnh Trung ዛዓng Đ኷ng”: Tôi biዅt lኽm: đêm qua anh không ngዚ Trኼn cuዎi cùng, súng nዐ sáng hôm nay. Anh trông chዕ tዝng phút tዝng giây Theo nhዋp bዛዔc cዚa mi዆n Nam đang xዎc tዔi...[2] Bi thዓ đ዆ ngày mዏng 1 thng Năm năm 1975, đዛዘc viዅt t኶i Tn Sዓn Nhኸt, sân bay quân sዠ và dân sዠ lዔn nhኸt ዖ Sài Gòn. Tác gi኷ cዚa nó là mዒt ngዛዕi nዐi tiዅng. Lዋch sዞ đ gኽn li዆n tên ông vዔi mዒt cuዒc đm phn, cuዒc đm phn lዄ ra đ có th዇ dኻn chiዅn tranh đዅn mዒt kዅt thúc khác, nዅu không có sù mù quáng cዚa ngዛዕi Mዣ. Đúng vኼy, ông l Lê Đዜc Thዌ, ngዛዕi đ đዎi m዁t vዔi Henry Kissinger, ngዛዕi đ đ኷m nhiዉm vai trò chính v዆ phía Viዉt Nam trong cuዒc đm phn đ዇ ký kዅt Hiዉp đዋnh Paris vào ngày 27 thng Giêng năm 1973... Hà Nዒi, tháng Ch኶p năm 1975. “Trong cuዒc đኸu tranh di ba mዛዓi năm ny chúng tôi đ nhi዆u lኹn cዎ gኽng tìm cách kዅt thúc nó bኾng mዒt gi኷i php hòa bình, nhዛng chዛa bao giዕ chúng tôi có th዇ đ኶t tዔi...”. Si gòn đ đዛዘc gi኷i phóng tዝ tám tháng nay. Cuዒc tiዅn quân vào thዚ đô mi዆n Nam cዚa đon xe tăng Qun đዒi nhân dân Viዉt Nam đ phዓi by mዒt cách tàn nhኻn sዠ phát tri዇n cዚa cuዒc chiዅn tranh này, mዒt cuዒc chiዅn tranh mà sዠ can thiዉp ዏ ኶t, khዐng lዏ cዚa ngዛዕi Mዣ cùng vዔi sዜc m኶nh công nghዉ cዚa hዌ đ lm thay đዐi tኸt c኷ các dዟ liዉu v዆ cuዒc đኸu tranh dân tዒc cዚa nhân dân Viዉt Nam, đ lm đ኷o lዒn toàn bዒ xã hዒi mi዆n Nam Viዉt Nam.Tuy nhiên không mዒt ai l኶i có th዇ hình dung cuዒc chiዅn tranh sዄ kዅt thúc dዛዔi mዒt hình thዜc nhዛ thዅ. Nó thኼt sዠ bኸt ngዕ, ngay c኷ vዔi cc nh l nh đ኶o Viዉt Nam. Đó l đi዆u m ngዛዕi đዎi tho኶i vዔi tôi, mዒt nhân vኼt có trዌng trch cao, đ gi኷i thích nhዛ thዅ... Ông tiዅp tዙc nói v đó l mዒt thuyዅt trình bኼc thኹy v዆ chiዅn lዛዘc cዚa mዒt cuዒc cách m኶ng: “Năm 1946, chúng tôi đ cዎ tìm mዒt gi኷i pháp vዔi ngዛዕi Pháp. Cuዒc tìm kiዅm đ thኸt b኶i. Năm 1954, cũng vኼy. Chúng tôi nghĩ rኾng đ có th዇ tìm đዛዘc mዒt gi኷i pháp vዔi chính phዚ Pháp trong thዕi kỳ ኸy. Nhዛng ngዛዕi Mዣ đ nhኼp cuዒc... v chúng tôi đ mኸt bዎn năm do dዠ. Ph኷i đዅn năm 1959, chúng tôi mዔi quyዅt đዋnh là chዊ còn có mዒt con đዛዕng, đó l ph኷i đኸu tranh vũ trang, ph኷i đኸu tranh bኾng b኶o lዠc quân sዠ...”. Năm đó, trong mዒt cuዒc hዌp Ban chኸp hnh Trung ዛዓng vo thng Năm năm 1959, Lê Duኺn, lúc đó l ngዛዕi chዋu trách nhiዉm v዆ cuዒc đኸu tranh cách m኶ng ዖ mi዆n Nam, bኾng mዒt bài biዉn luኼn sôi nዐi đኹy thuyዅt phዙc đ khiዅn Hዒi nghዋ chኸp nhኼn đዛዕng lዎi đኸu tranh bኾng b኶o lዠc vũ trang nói trên, bዖi “nዅu không thì chዊ sáu tháng nዟa chúng ta sዄ ch኿ng còn gì hዅt...”. Thዠc vኼy, tዝ 1956, nhዟng cuዒc đn p cዚa Diዉm đ gy ra nhi዆u tዐn thኸt v዆ lዠc lዛዘng cán bዒ “nኾm vùng” ዖ mi዆n Nam sau Hiዉp đዋnh Genève, nhዟng cán bዒ chዊ đዛዘc chዊ đ኶o duy nhኸt v዆ đዛዕng lዎi đኸu tranh chính trዋ đ዇ tiዅn tዔi tዐng tuy዇n cዞ thዎng nhኸt đኸt nዛዔc. Ban l nh đ኶o Đ኷ng Cዒng s኷n Viዉt Nam[3] cũng cho rኾng, tình thዅ gay go cዚa cuዒc đኸu tranh ዖ mi዆n Nam còn đe dዌa cዚa mi዆n Bኽc lúc ኸy đang tiዅn hành xây dዠng mዒt xã hዒi xã hዒi chዚ nghĩa. Bዖi 10 sዛ đon qun đዒi Si Gòn đ tuyên bዎ quyዅt tâm cዚa chúng là không chዊ dዝng l኶i ዖ Bዅn H኷i thuዒc vĩ tuyዅn 17. Tiዅp tዙc chዕ thዕi cዓ sዄ có nghĩa l chኸp nhኼn mዒt cách bዋ đዒng các lዠc lዛዘng cách m኶ng mi዆n Nam Viዉt Nam bዋ thዚ tiêu... “... Nhዛng bዖi chúng tôi ph኷i đዛዓng đኹu vዔi đዅ quዎc Mዣ, cho nên chúng tôi cኹn ph኷i tìm ra mዒt con đዛዕng có th዇ chiዅn thኽng hዌ mà l኶i không lôi kéo thዅ giዔi vào th኷m hዌa cዚa mዒt cuዒc chiዅn tranh toàn cኹu. Chúng tôi cኹn ph኷i có mዒt đዛዕng lዎi chính trዋ m዆m dዃo và mዒt phዛዓng php cch m኶ng thích hዘp đ዇ ngዛዕi Mዣ không th዇ có cዔ quዎc tዅ hóa chiዅn tranh”. Ngዛዕi ta không th዇ xem xét lዋch sዞ cuዒc đኸu tranh cዚa nhân dân Viዉt Nam mዒt cch đዜt đo኶n, c኷ v዆ thዕi gian và không gian, mà ph኷i xem xét nó trong c኷ mዒt qu trình đኸu tranh liên tዙc. Đ዁c biዉt là bኽt đኹu tዝ ngày ኸy, ngy 3 thng Hai năm 1930, trong mዒt sân vኼn đዒng ዖ Hዏng Kông, theo sáng kiዅn cዚa Hዏ Chí Minh lúc ኸy là phái viên quዎc tዅ cዒng s኷n, Đ኷ng Cዒng s኷n Viዉt Nam đ đዛዘc bí mኼt thành lኼp. Chính đ኷ng ኸy tዝ đó đ l nh sዜ mዉnh chዊ đ኶o cách m኶ng Viዉt Nam, dኻn dኽt cách m኶ng Viዉt Nam đi hዅt tዝ thኽng lዘi ny đዅn thኽng lዘi khác, thኽng lዘi năm 1945, rዏi thኽng lዘi năm 1954... Đኹu nhዟng năm 1960, kh኷ năng mዖ rዒng phong trào khዖi nghĩa chዎng chዅ đዒ tay sai do Mዣ dዠng lên ዖ Nam Viዉt Nam đ xuኸt hiዉn. Đ኷ng, mà nhዟng tዐ chዜc cዚa mình vኻn luôn luôn ho኶t đዒng bí mኼt ዖ mi዆n Nam, cho rኾng đi዆u cኸp bách lúc này là ph኷i thành lኼp mዒt M዁t trኼn rዒng rãi tኼp hዌp đዛዘc tኸt c኷ các tኹng lዔp xã hዒi và các thành phኹn chính trዋ yêu nዛዔc và dân chዚ ዖ mi዆n Nam. Thኽng lዘi cዚa phong tro Đዏng Khዖi đዅn năm 1965 cho phép nghĩ rኾng trong thዕi gian đኹu, trên cዓ sዖ cዚa liên minh ኸy, mዒt gi኷i php “tዠ trዋ” sዄ có th዇ có tc đዒng tዎt tዔi tình hình mi዆n Nam. Vኼy l Đ኷ng bዒ mi዆n Nam cዚa Đ኷ng rút vào bí mኼt vì lዘi ích cዚa M዁t trኼn dân tዒc gi኷i phóng. Năm 1962, Đ኷ng Nhân dân Cách m኶ng đዛዘc thành lኼp, thዎng nhኸt các tዐ chዜc cዒng s኷n ዖ mi዆n Nam. Ban l nh đ኶o cách m኶ng Viዉt Nam tዝ 1930 đዅn nay giዕ tch lm đôi đ዇ thích ዜng vዔi tình hình do sዠ vi ph኶m Hiዉp đዋnh Genève cዚa Mዣ - Diዉm t኶o nên. Nhዛng Đ኷ng vኻn giዟ sዠ thዎng nhኸt hዟu cዓ v዆ m዁t tዛ tዛዖng: nhዟng quyዅt đዋnh chዚ yዅu vኻn thuዒc quy዆n chዊ đ኶o cዚa Ban chኸp hnh Trung ዛዓng v Bዒ chính trዋ cዚa Đ኷ng. Trong M዁t trኼn dân tዒc gi኷i phóng, Đ኷ng Nhân dân Cách m኶ng l ngዛዕi đ኶i diዉn cho Đ኷ng v đ዁c biዉt nኽm trዌng trách xây dዠng và phát tri዇n lዠc lዛዘng vũ trang. Nhዛ vኼy Đ኷ng Nhân dân Cách m኶ng đóng mዒt vai trò rኸt quan trዌng trong M዁t trኼn dân tዒc gi኷i phóng, nhዛng M዁t trኼn có mዒt cዓ sዖ quኹn chúng hዅt sዜc rዒng rãi cho nên viዉc thành lኼp mዒt chính phዚ liên hiዉp là có kh኷ năng hiዉn thዠc. Cuዒc chiዅn tranh cዚa Mዣ rዏi đy tc đዒng nhዛ mዒt lዠc ly tâm vào liên minh ኸy: nó sዄ làm đ኷o lዒn xã hዒi, nghi዆n nát nhዟng tዐ chዜc cዚa M዁t trኼn dân tዒc gi኷i phóng, nhዛng đዏng thዕi nó sዄ làm cho M዁t trኼn cng đon kዅt ch዁t chዄ hዓn xung quanh h኶t nhân cዚa nó - đó l Đ኷ng Cዒng s኷n, mዒt đ኷ng kiên cዛዕng và giàu kinh nghiዉm nhኸt, mዒt đ኷ng mà vai trò cዚa nó ngày càng trዖ nên quyዅt đዋnh trong l nh đ኶o công cuዒc kháng chiዅn ዖ mi዆n Nam. Trong khi đó thì “hኼu phዛዓng lዔn” mi዆n Bኽc, tዝ năm 1960, đ ngy cng trዠc tiዅp chi viዉn m኶nh mዄ cho mi዆n Nam, bዖi không ai khác, chዊ mi዆n Bኽc mዔi có th዇ giúp cho mi዆n Nam đዛዓng đኹu đዛዘc vዔi đòn đnh cዚa chiዅn tranh xm lዛዘc Mዣ. M዁c dù vኼy, nhዟng ngዛዕi cách m኶ng Viዉt Nam vኻn cዎ gኽng đi tዔi mዒt gi኷i pháp liên minh, thành lኼp chính phዚ liên hiዉp. Trong 15 năm, gi኷i pháp ኸy vኻn l “ci trዙc” nhዟng nዑ lዠc cዚa hዌ. Tuy nhiên nhዟng nዑ lዠc ኸy đ không đi đዅn đu do sዠ ngoan cዎ cዚa nhዟng ngዛዕi Mዣ, nhዟng ngዛዕi cዜ khăng khăng nghĩ tዔi cùng là hዌ sዄ có th዇ p đ዁t đዛዘc ý muዎn cዚa mình. Chúng ta hãy trዖ l኶i năm 1960, năm thnh lኼp M዁t trኼn dân tዒc gi኷i phóng... “Sng kiዅn ኸy t኶o nên mዒt đi዇m chiዅn lዛዘc rኸt quan trዌng. V዆ m዁t chiዅn lዛዘc, chúng tôi muዎn đኺy tዔi cùng cuዒc cách m኶ng dân tዒc dân chዚ m theo đዛዕng lዎi cዚa chúng tôi thì cuዒc cách m኶ng này tኸt yዅu sዄ dኻn tዔi cách m኶ng xã hዒi chዚ nghĩa. Nhዛng vì chዚ nghĩa đዅ quዎc Mዣ rኸt m኶nh nên Đ኷ng chúng tôi dዠ kiዅn sዄ ph኷i đኺy lùi hዌ tዝng bዛዔc, đnh đዐ hዌ tዝng phኹn.” Nhዟng nhà cách m኶ng Viዉt Nam phân tích mዙc đích cዚa đዅ quዎc Mዣ ዖ mi዆n Nam nhዛ sau: Xây dዠng mi዆n Nam thành mዒt bn đ኶p đ዇ tiዅn công mi዆n Bኽc xã hዒi chዚ nghĩa; bao vy ngăn ch዁n phong trào gi኷i phóng dân tዒc; lኼp mዒt thnh lũy đ዇ chዎng chዚ nghĩa x hዒi. Nhዟng nh l nh đ኶o Viዉt Nam quyዅt đዋnh có sዠ thውa hiዉp v዆ mዙc đích thዜ ba cዚa Mዣ và chኸp nhኼn cái hàng rào chዎng chዚ nghĩa x hዒi ዖ mi዆n Nam Viዉt Nam: “Vዔi chዛዓng trình cዚa M዁t trኼn dân tዒc gi኷i phóng, chúng tôi đ዆ nghዋ xây dዠng mዒt mi዆n Nam Viዉt Nam hòa bình và trung lኼp mዒt con đዛዕng dân chዚ nዞa tዛ s኷n, nዞa vô s኷n. Đ኷ng rút vào bí mኼt vì lዘi ích cዚa M዁t trኼn mà mዙc tiêu cዚa M዁t trኼn l: đnh đuዐi Mዣ. Tiዅp đó, trong bዎi c኷nh cዚa mዒt mi዆n Nam Viዉt Nam hòa bình và trung lኼp, cuዒc đኸu tranh sዄ tiዅp tዙc bኾng nhዟng phዛዓng php hòa bình...” Vኼy là cኹn ph኷i đ዁t mình vào mዒt tri዇n vዌng lዋch sዞ đ዇ đnh gi vai trò cዚa M዁t trኼn dân tዒc gi኷i phóng: v዆ thዠc tዅ, nó đnh dኸu sዠ bኽt đኹu cዚa mዒt cuዒc đኸu tranh ngo኶i giao. Đ዁c biዉt chዛዓng trình cዚa M዁t trኼn dዠa trên cዓ sዖ tዛዓng quan lዠc lዛዘng đዛዘc thiዅt lኼp trong Chính phዚ liên minh, đ đዛa ra mዒt m኷nh đኸt cho sዠ thውa hiዉp. Nó nhኾm cung cኸp cho các nhà cách m኶ng Viዉt Nam nhዟng phዛዓng tiዉn đ዇ tiዅp xúc vዔi ngዛዕi Mዣ đ዇ rዏi sau đó bኽt đኹu tiዅn trình đኺy ngዛዕi Mዣ ra ngoi. Đó l mኹm móng cዚa cái sau này là chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi... Vኼy là cuዒc tiዅn công ngo኶i giao bኽt đኹu tዝ lúc đó v tዝ đኸy mዒt gi኷i pháp chính trዋ là kh኷ thi. Nhዛng bዋ lôi kéo bዖi chዜng sዘ “cዒng s኷n” v muዎn ch዁n l኶i sዠ phát tri዇n có lዘi cho phong trào cách m኶ng thዅ giዔi, đ዁c biዉt là sዠ phát tri዇n cዚa phong trào gi኷i phóng dân tዒc, nhዟng nh l nh đ኶o Mዣ muዎn d኶y cho Viዉt Nam mዒt “bi hዌc” đ዇ lm gዛዓng. Thዅ là trong mዒt bዋ vong lዙc ngày 22 tháng Mዒt năm 1964 cዚa tዛዔng Maxwell D.Taylor, lúc ኸy là chዚ tዋch Hዒi đዏng tham mዛu trዛዖng liên quân, gዞi cho bዒ trዛዖng Bዒ Quዎc phòng Mac Namara, ngዛዕi ta thኸy tóm tኽt nhዟng quan tâm cዚa cc nh l nh đ኶o Mዣ liên quan đዅn Viዉt Nam nhዛ sau: “… Rዒng lዔn hዓn, thኸt b኶i cዚa cc chዛዓng trình cዚa chúng ta ዖ Nam Viዉt Nam sዄ có nhዟng tc đዒng n዁ng n዆ đዎi vዔi dዛ luኼn cዚa Miዅn Điዉn, Inđônêxia, Malayxia, Nhኼt B኷n, Đi Loan, Hàn Quዎc, Philipines, c኷ v዆ sዠ b዆n vዟng lኻn quyዅt tâm và sዠ trung thành cዚa Hoa Kỳ. Cuዎi cùng, bዖi đy l thዞ nghiዉm đኹu tiên cዚa chúng ta v዆ quyዅt tm đnh b኶i nhዟng ngዛዕi cዒng s኷n trong công thዜc chiዅn tranh gi኷i phóng dân tዒc cዚa hዌ, nên không ph኷i là phi lý khi bኸt luኼn nhዟng thኸt b኶i sዄ đዛa đዅn nhዟng hኼu qu኷ tai h኶i đዎi vዔi hình ኷nh cዚa chúng ta ዖ châu Phi và Mዣ Latinh”[4] Vኼy là chính quy዆n Kennedy ngy cng hዛዔng v዆ mዒt sዠ can thiዉp không ngዝng tăng lên ዖ Viዉt Nam. Ngዛዕi đዎi tho኶i vዔi tôi nói tiዅp: “Năm 1965, chúng tôi đ ዖ ngy hôm trዛዔc cዚa viዉc gi኷i phóng hoàn toàn mi዆n Nam, ngo኶i trዝ vài thành phዎ. Trong nhዟng vùng gi኷i phóng, ዖ nông thôn, ngዛዕi ta đ có th዇ thành lኼp chính quy዆n cách m኶ng; nhዛng viዉc đዐ quân ào ኶t cዚa đ኶o quân viወn chinh Mዣ đ lm đ኷o lዒn mዌi căn cዜ cዚa công cuዒc gi኷i phóng v đ lm nó thay đዐi hoàn toàn. Tuy nhiên, chiዅn lዛዘc cዚa chúng tôi vኻn có giá trዋ: trዛዔc hዅt vኻn ph኷i là đuዐi đዛዘc Mዣ cút khውi mi዆n Nam Viዉt Nam. Vዔi cuዒc tiዅn công Tዅt 1968, chúng tôi muዎn lኼp ዖ mi዆n Nam mዒt chính phዚ cách m኶ng có th዇ tiዅn hnh thዛዓng lዛዘng vዔi Mዣ. Cuዒc tiዅn công nhኾm đnh đዐ Thiዉu, lኼp mዒt Liên minh giዟa nhዟng lዠc lዛዘng trung lኼp vዔi nhዟng ngዛዕi cዚa chính phዚ Thiዉu mà không có Thiዉu, tዜc là lኼp mዒt chính phዚ liên hiዉp...”. Ông bዐ sung thêm: “Nhዛng đó l mዒt mዙc tiêu tዎi đa m muዎn đ኶t đዛዘc nó thì đòi hውi ph኷i có rኸt nhi዆u cዓ may...”. Rዏi ông nói tiዅp: “Kዅt qu኷ chዚ yዅu cዚa cuዒc tiዅn công Tዅt Mኼu Thn, đó l ngዛዕi Mዣ đ nhኼn ra rኾng hዌ không bao giዕ có th዇ đ኶t đዛዘc tዔi nhዟng mዙc tiêu quân sዠ cዚa hዌ v đi዆u đó đ dኻn hዌ tዔi ph኷i chኸp nhኼn mዖ cuዒc đm phn vዔi chúng tôi ዖ Paris”. Trên chiዅn trዛዕng, sau tiዅn công 1968, các lዠc lዛዘng cách m኶ng đ có mዒt thዕi kỳ rኸt khó khăn. Hዌ mኸt đኸt, mኸt cán bዒ... “Chúng tôi vኻn giዟ mዒt mዙc tiêu sch lዛዘc là lኼp mዒt chính phዚ Liên hiዉp v chúng tôi đ thnh lኼp Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi vዔi các thành phኹn chính trዋ khác nhau ዖ mi዆n Nam Viዉt Nam...” Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi sዄ có mዒt tác đዒng chính trዋ rኸt quan trዌng đዎi vዔi c኷ trong nዒi bዒ mi዆n Nam Viዉt Nam cũng nhዛ ngoi quዎc tዅ. Vዔi viዉc thành lኼp Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi, ngày 6 tháng Sáu năm 1960, cc lዠc lዛዘng cách m኶ng mi዆n Nam đ có đዛዘc mዒt chính phዚ đ኶i diዉn cho mình cũng nhዛ chính quy዆n Si Gòn đ኶i diዉn cho Viዉt Nam Cዒng hòa, bዖi vì ngዛዕi Mዣ đ ph኷i thዛዓng lዛዘng vዔi hዌ ዖ Paris. Đi዆u chዚ yዅu là ph኷i làm thዅ no đ዇ chính phዚ cc nዛዔc lúc ny đang tăng v዆ sዎ lዛዘng - công nhኼn hዌ. Thዅ là mዒt m዁t trኼn khác, m዁t trኼn ngo኶i giao, đዛዘc thዠc sዠ mዖ ra, nhዛng đi዆u quyዅt đዋnh nhኸt vኻn là tình hình trên chiዅn trዛዕng. Thng Giêng năm 1967, Hዒi nghዋ toàn th዇ Ban chኸp hnh Trung ዛዓng Đ኷ng Lao đዒng Viዉt Nam đ xc đዋnh mዎi quan hዉ giዟa đኸu tranh ngo኶i giao vዔi các m዁t đኸu tranh khc nhዛ sau: “Đኸu tranh quân sዠ v đኸu tranh chính trዋ là yዅu tዎ quyዅt đዋnh đ዇ giành thኽng lዘi trên chiዅn trዛዕng v l cዓ sዖ cho thኽng lዘi cዚa đኸu tranh ngo኶i giao. Chúng ta chዊ có th዇ ginh đዛዘc thኽng lዘi trên bn đm phn nhዟng gì m chúng ta ginh đዛዘc trên chiዅn trዛዕng. Tuy nhiên, đኸu tranh ngo኶i giao không đዓn thuኹn chዊ là ph኷n ánh cዚa tình hình chiዅn trዛዕng, mà trong bዎi c኷nh quዎc tዅ hiዉn nay và do tính chኸt cዚa cuዒc chiዅn tranh, đኸu tranh ngo኶i giao còn đóng mዒt vai trò quan trዌng, tích cዠc v đኹy sáng t኶o.” Vኼy là vዔi chính phዚ Cách m኶ng lâm thዕi, nhዟng ngዛዕi cách m኶ng đ t኶o ra đዛዘc n዆n t኷ng cho mዒt gi኷i pháp chính trዋ. “Chúng tôi đ đዛa ra mዒt lo኶t nhዟng đ዆ nghዋ, tám rዏi mዛዕi đi዇m, đ዆ nghዋ mዖ rዒng Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi phù hዘp vዔi chዛዓng trình cዚa M዁t trኼn dân tዒc gi኷i phóng. Nዅu lúc ኸy ngዛዕi Mዣ chኸp nhኼn rút qun v đ዆ nghዋ lኼp mዒt chính phዚ dân tዒc liên hiዉp thì đi዆u đó cũng có th዇ chኸp nhኼn đዛዘc vዔi chúng tôi. Thኼm chí nዅu bዒ đዒi chዚ lዠc cዚa chúng tôi có ph኷i có sዠ rút qun no đኸy ዖ mi዆n Nam. Nhዛng vኸn đ዆ là ph኷i đ኶t tዔi mዒt gi኷i pháp chính trዋ thዠc sዠ chዜ không ph኷i là mዒt sዠ đኹu hàng cዚa chúng tôi. Song khi Mዣ đòi chúng tôi ph኷i rút qun song phዛዓng thì thዠc tዅ là hዌ đ bኽt chúng tôi ph኷i đኹu hng.” Thዅ là mዒt cዓ hዒi đ bዋ bው l዗. Vዔi Hiዉp đዋnh Paris, chúng tôi vኻn muዎn tìm ra mዒt gi኷i pháp chính trዋ, trên cዓ sዖ Mዣ ph኷i rút qun đዓn phዛዓng. Bዒ đዒi chính quy cዚa chúng tôi vኻn ዖ l኶i mi዆n Nam. Và mong muዎn cዚa chúng tôi vኻn là mዒt gi኷i pháp chính trዋ, tiዅp tዙc cuዒc đኸu tranh bኾng con đዛዕng chính trዋ, m኶nh mዄ nዅu cኹn thiዅt, nhዛng ngo኶i trዝ chiዅn tranh”. Nhዛng nhዟng nh l nh đ኶o Mዣ vኻn nghĩ rኾng vዔi sዠ viዉn trዘ ዏ ኶t cዚa hዌ, qun đዒi và chính quy዆n ngዙy vኻn đዚ m኶nh đ዇ đኺy lùi nhዟng ngዛዕi cách m኶ng đዅn thኸt b኶i... Chiዅn tranh l኶i tái diወn ዖ mi዆n Nam. Thng Su năm 1973, Lê Đúc Thዌ l኶i g዁p Kissinger: “Mዒt lኹn nዟa, chúng tôi đ cዎ gኽng đi tዔi mዒt gi኷i pháp chính trዋ và mዒt lኹn nዟa nhዟng nhà cኹm quy዆n Mዣ l኶i g኶t bው nhዟng đ዆ nghዋ cዚa chúng tôi…” Mዒt cuዒc chiዅn tranh mዔi phát tri዇n ዖ mi዆n Nam, đዎi đኹu giዟa qun đዒi cách m኶ng v qun đዒi Sài Gòn tiዅp diወn vዔi mዜc đዒ quyዅt liዉt nhዛ hዏi 1972 v cũng vዔi nhዟng tዐn thኸt v዆ ngዛዕi nhዛ thዅ… Cho đዅn thዕi đi዇m cuዎi cùng, nhዟng ngዛዕi cách m኶ng Viዉt Nam vኻn cዎ gኽng đ዇ đ኶t tዔi mዒt gi኷i pháp chính trዋ.” “Ngy 8 thng Mዛዕi năm 1974 rዏi ngy 21 thng Ba năm 1975, chúng tôi đ yêu cኹu Mዣ chኸm dዜt sዠ cam kዅt cዚa hዌ vዔi chính quy዆n Sài Gòn và thay Thiዉu... Nhዛng chዊ đዅn khi ngዛዕi Mዣ nhኼn ra đዛዘc mዜc đዒ rዒng lዔn cዚa th኷m hዌa thng Tዛ sau khi chúng tôi đ tiêu diዉt đዛዘc qun đon mዒt v qun đon hai ngዙy thì hዌ mዔi chኸp nhኼn tኸt c኷ nhዟng đi዆u kiዉn m trዛዔc đy chúng tôi đ đዛa ra: mዒt chính phዚ ba thành phኹn và thay Thiዉu bኾng Minh. Ch኷ là hዌ biዅt rኾng trዛዔc đy chúng tôi muዎn bàn b኶c vዔi Minh...” Thng Ba năm 1975. Tዝ khi Thiዉu đዐ, Sài Gòn chዊ còn là mዒt sân khኸu m ngዛዕi ta diወn trò “múa rዎi”. Ngoi ti዆n c኷nh l Hዛዓng, mዒt ông già ዎm yዅu, cዎ bám lኸy ci “vው b዆ ngoi” cዚa mዒt tዐng thዎng. Mãi đዅn tዔi 27 thng Tዛ, quዎc hዒi Sài Gòn mዔi bi዇u quyዅt trao toàn bዒ quy዆n hnh cho tዛዔng Minh, mዒt ngዛዕi mà tዝ lu ngዛዕi cዚa cách m኶ng đ có nhዟng tiዅp xúc. Ở Hà Nዒi, khi nhኼn đዛዘc tin này, chúng tôi cùng vዔi phóng viên cዚa AFP đ gዌi điዉn cho Tዐng biên tኼp báo Nhn dn, cዓ quan ngôn luኼn Trung ዛዓng cዚa Đ኷ng Cዒng s኷n Viዉt Nam: - Các ông sዄ bàn b኶c vዔi Minh? - Ngài thân mዅn, ông tዐng biên tኼp đp, lúc ny thì đ qu muዒn... Tዝ 17 giዕ hôm trዛዔc, đዘt cuዎi cùng cዚa chiዅn dዋch Hዏ Chí Minh đ đዛዘc bኽt đኹu: các binh đon bዒ binh v xe tăng đ lên đዛዕng bዛዔc vào ch዁ng cuዎi cùng cዚa cuዒc hành quân nhኾm mዙc tiêu: Sài Gòn. Ngy 28 thng Giêng 1973, ngay sau ngy “Hiዉp đዋnh Paris v዆ viዉc chኸm dዜt chiዅn tranh và lኼp l኶i hòa bình ዖ Viዉt Nam” đዛዘc ký kዅt, Hà Nዒi đ đዛa ra mዒt tuyên bዎ trang trዌng nêu bኼt tኹm quan trዌng cዚa sዠ kiዉn v xc đዋnh đዛዕng lዎi m cc nh l nh đ኶o Viዉt Nam sዄ theo đuዐi. B኷n tuyên bዎ ny đዛዘc đዛa ra vዔi mዒt hình thዜc đ዁c biዉt ít thኸy tዝ trዛዔc đዅn nay, đó l nó đዛዘc Ban chኸp hnh Trung ዛዓng Đ኷ng Lao đዒng Viዉt Nam, tዜc Đ኷ng Cዒng s኷n Viዉt Nam, và chính phዚ Viዉt Nam dân chዚ cዒng hòa cùng ký: “Đó l mዒt thኽng lዘi vĩ đ኶i nhኸt và anh hùng nhኸt trong lዋch sዞ chዎng ngo኶i xâm cዚa dân tዒc ta”, b኷n tuyên bዎ nêu. Đዎi vዔi nhዟng ngዛዕi cách m኶ng Viዉt Nam, riêng chዛዓng mዒt Hiዉp đዋnh đ chዜa đዠng mዒt đi዆u trዖ thành mዙc tiêu cዓ b኷n cዚa cuዒc kháng chiዅn cዚa hዌ tዝ khi Chዚ tዋch Hዏ Chí Minh lኼp nên nዛዔc Viዉt Nam dân chዚ cዒng hòa năm 1945. Đó l: “Hዘp chዚng quዎc Hoa Kỳ và tኸt c኷ các nዛዔc tôn trዌng đዒc lኼp, chዚ quy዆n, thዎng nhኸt và toàn vዂn lãnh thዐ cዚa nዛዔc Viዉt Nam theo nhዛ Hiዉp đዋnh Genève v዆ Viዉt Nam năm 1954 đ công nhኼn”. Ở Genève, Mዣ đ không công nhኼn Hiዉp đዋnh ký hዏi ኸy mà chዊ cam kዅt, theo nhዛ tዝ ngዟ cዚa bዒ trዛዖng Ngo኶i giao Foster Dulles đዛa ra l “tôn trዌng” nó. Sዠ “tôn trዌng” cዚa Mዣ sau đó đ dኹn dኹn có nghĩa l: tዝ chዎi tዐng tuy዇n cዞ tዠ do đዛዘc dዠ kiዅn tiዅn hnh vo năm 1956, bዖi: “... nhዟng nhân vኼt am hi዇u vኸn đ዆ Đông Dዛዓng đ dዠ kiዅn kh኷ năng 80% dn chúng Viዉt Nam sዄ bኹu cho nhà cዒng s኷n Hዏ Chí Minh”[5] “nhዛ tዐng thዎng Mዣ Eisenhower lúc đó đ thú nhኼn trong cuዎn “hዏi ký” cዚa ông. Trong khi ném bom Hà Nዒi tháng Ch኶p năm 1972, lኹn cuዎi cùng, cc nh l nh đ኶o Mዣ đ thዞ trዖ l኶i nhዟng quy đዋnh cዓ b኷n ኸy. Vኼy l chዛዓng mዒt cዚa hiዉp đዋnh Paris riêng nó đ l mዒt sዠ thዝa nhኼn thኸt b኶i cዚa Mዣ v዆ nhዟng viዉc hዌ đ cዎ công tዎn sዜc làm ዖ Viዉt Nam. Còn đዎi vዔi nhዟng ngዛዕi cách m኶ng thì nó đ th዇ hiዉn đዛዘc tinh thኹn cዓ b኷n nhኸt cዚa hiዉp đዋnh. Hዓn nዟa Hiዉp đዋnh còn dዠ kiዅn Mዣ ph኷i cam kዅt chኸm dዜt sዠ can thiዉp cዚa hዌ ዖ Viዉt Nam, ph኷i rút quân khውi mi዆n Nam Viዉt Nam. Quy዆n tዠ quyዅt cዚa nhân dân mi዆n Nam đዛዘc kh኿ng đዋnh: mዒt hዒi đዏng “hòa hዘp và hòa gi኷i dân tዒc”, thnh lኼp trên cዓ sዖ thዝa nhኼn sዠ tዏn t኶i cዚa ba lዠc lዛዘng chính trዋ ዖ mi዆n Nam, có nhiዉm vዙ b኷o đ኷m sዠ thዠc hiዉn Hiዉp đዋnh, thiዅt lኼp các quy዆n tዠ do dân chዚ đ዇ giúp cho viዉc tiዅn hành tዐng tuy዇n cዞ. Viዉc thዎng nhኸt đኸt nዛዔc có th዇ đዛዘc dዠ kiዅn sዄ tiዅn hành mዒt cách hòa bình, tዝng bዛዔc, bኾng trዛng cኹu dân ý nhân dân hai mi዆n. Cuዎi cùng Mዣ cam kዅt giúp Viዉt Nam “hn gኽn vዅt thዛዓng chiዅn tranh” v đóng góp vo công cuዒc tái thiዅt Viዉt Nam v Đông Dዛዓng. Nhዟng quy đዋnh ny riêng nó đ đዛዘc Hà Nዒi đnh gi rኸt cao: “Thኽng lዘi ny... đnh dኸu mዒt bዛዔc ngo዁t mዔi cዚa cách m኶ng Viዉt Nam”, nhዛ tuyên bዎ cዚa Ban chኸp hành Trung ዛዓng Đ኷ng Lao đዒng Viዉt Nam và chính phዚ Viዉt Nam dân chዚ cዒng hòa... Đ኷ng và chính phዚ Viዉt Nam cho rኾng: “Hiዉp đዋnh đዛዘc ký kዅt đ t኶o ra mዒt cዓ sዖ chính trዋ và pháp lý b኷o đ኷m nhዟng quy዆n dân tዒc cዓ b኷n cዚa nhân dân ta và quy዆n tዠ quyዅt thiêng liêng cዚa đዏng bào mi዆n Nam.” Nhዛng nhዟng nh l nh đ኶o Đ኷ng và chính phዚ Viዉt Nam cũng nhኽc nhዖ nhân dân và cán bዒ rኾng cuዒc chiዅn đኸu vኻn tiዅp tዙc: “Thኽng lዘi này là mዒt bn đ኶p đ዇ nhân dân ta tiዅp tዙc tiዅn lên giành nhዟng thኽng lዘi mዔi, hoàn thành cách m኶ng dân tዒc dân chዚ trên c኷ nዛዔc, tiዅn tዔi hòa bình thዎng nhኸt tዐ quዎc”. Đዏng thዕi chính phዚ nዛዔc Viዉt Nam dân chዚ cዒng hòa cũng trዋnh trዌng cam kዅt sዄ “thዠc hiዉn” mዒt cách nghiêm chዊnh và ch዁t chዄ tኸt c኷ cc quy đዋnh cዚa Hiዉp đዋnh Paris v đòi hውi các bên ký kዅt ph኷i tôn trዌng và thዠc hiዉn nó mዒt cch đኹy đዚ. Cc nh l nh đ኶o Bኽc Viዉt Nam không tዠ ru ngዚ mình bኾng các ኷o tዛዖng; nዒi dung lዕi kêu gዌi cዚa hዌ ngay sau đó đ chዊ rõ viዉc thዠc hiዉn hiዉp đዋnh này sዄ l “mዒt cuዒc đኸu tranh quan trዌng v đዏng thዕi gay go phዜc t኶p”. Nhዟng lo ng኶i đዛዘc b኷n tuyên bዎ lዛu ý đ ngay lኼp tዜc đዛዘc nhዟng bài diወn văn cዚa tዐng thዎng Mዣ Nixon và Nguyወn Văn Thiዉu ዖ Sài Gòn khi hዌ nói v዆ b኷n Hiዉp đዋnh chዜng minh. Hiዉp đዋnh ny có cዓ sዖ là có sዠ thውa thuኼn ngኹm rኾng ዖ mi዆n Nam tዏn t኶i hai chính quy዆n và mዑi bên mዒt qun đዒi. Sዠ tham gia vዔi tዛ cch chính phዚ đ኶i diዉn cho Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi đ዇ ký vào nhዟng văn b኷n cዚa Hiዉp đዋnh và B኷n tuyên bዎ cuዎi cùng cዚa Hዒi nghዋ quዎc tዅ xác nhኼn nó, đ chính thዜc hóa Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi nhዛ mዒt trong “hai bên cዚa Nam Viዉt Nam” v nhዛ vኼy l đ chính thዜc công nhኼn chính phዚ cách m኶ng trên mዒt vዋ thዅ ngang bኾng vዔi chዅ đዒ Si Gòn. Nhዛng lዘi dዙng nhዟng chዑ còn có th዇ hi዇u mዒt cch nዛዔc đôi trong Hiዉp đዋnh, Nixon và Thiዉu đ phዚ nhኼn sዠ tዏn t኶i cዚa Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi. Trong bài phát bi዇u truy዆n hình đዛዘc phát hዏi 22 giዕ ngày 3 tháng Giêng, Nixon tuyên bዎ. “Hoa Kỳ tiዅp tዙc công nhኼn chính phዚ Viዉt Nam Cዒng hòa nhዛ chính phዚ duy nhኸt cዚa mi዆n Nam...” Cùng giዕ này t኶i Sài Gòn, Thiዉu cũng tuyên bዎ trên truy዆n hình: “... Sዄ không có hai chính phዚ cùng song song tዏn t኶i nhዛ cዒng s኷n luôn kh኿ng đዋnh. Chúng tôi sዄ không bao giዕ thዝa nhኼn v cũng sዄ không bao giዕ chኸp nhኼn hai chính quy዆n song song. Chዊ có duy nhኸt mዒt chính phዚ hዘp pháp và hዘp hiዅn, đó l chính phዚ Viዉt Nam Cዒng hòa” v Thiዉu đe dዌa: “Chúng tôi ph኷i t኶m thዕi ngዝng chiዅn đኸu đ዇ sau đó tiዅn tዔi mዒt hòa bình thዠc sዠ; không ph኷i chዊ vì Hiዉp đዋnh có chዟ “hòa bình” m chúng ta thዠc sዠ có hòa bình. Đy chዊ là thውa thuኼn ngዝng bኽn, không hዓn không kém, chዜ không ph኷i mዒt hòa bình thዠc sዠ”.Lዉnh ngዝng bኽn đዛዘc dዠ kiዅn có hiዉu lዠc tዝ 24 giዕ G.M.T ngày 27 tháng Giêng. Rዏi nó sዄ đዛዘc thዠc hiዉn sao? Ngày 24, khi bình luኼn trዛዔc cc nh l nh đ኶o Quዎc hዒi Mዣ v዆ Hiዉp đዋnh Paris, Nixon nhኼn xét: “Đy l mዒt hòa bình mውng manh.” Thዠc vኼy, hዓn ai hዅt, Nixon biዅt nó mውng manh nhዛ thዅ nào... V cũng vo giዕ ny, trung đዒi trዛዖng tăng Bùi Đዜc Mai chኽc còn xa mዔi nghĩ tዔi rኾng sau hai năm nዟa, anh ta sዄ tiዅn vào gi኷i phóng Sài Gòn. Anh hãy còn hy vዌng có th዇ thoát khውi chiዅn tranh. Khi Hiዉp đዋnh Paris đዛዘc ký kዅt, cc cዓ quan thông tኸn quዎc tዅ giዔi thiዉu nó nhዛ mዒt thውa ዛዔc. Xem kዣ thì thዠc tዅ l nhዛ vኼy, nhዛng đዎi vዔi nhân dân Viዉt Nam thì nó l኶i là mዒt thኽng lዘi lዔn. Nhዟng nዑ lዠc cዚa hዌ tዝ hዓn chዙc năm nay đ዇ đ኶t tዔi cዓ sዖ cዚa mዒt gi኷i pháp chính trዋ đ đዛዘc đ዆n đp. Nhኸt là viዉc quân Mዣ ph኷i ra đi đ lm thay đዐi tዛዓng quan lዠc lዛዘng giዟa đôi bên ዖ mi዆n Nam Viዉt Nam v do đó t኶o ra mዒt khung c኷nh thuኼn lዘi cho viዉc áp dዙng gi኷i pháp đó. Tዝ khi mዖ ra cuዒc đm phn ዖ Paris, trong nhዟng bài viዅt cዚa mình, Kissinger, gio sዛ đ኶i hዌc Harvard đ nhኸn m኶nh rኾng vኸn đ዆ cዓ b኷n ዖ đy có liên quan đዅn đi዆u lዉ cዚa M዁t trኼn dân tዒc gi኷i phóng, tዝ nay là Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi. Và nhኸt là v዆ các lዠc lዛዘng vũ trang cዚa M዁t trኼn dân tዒc gi኷i phóng và bዒ đዒi mi዆n bኽc vào Nam chiዅn đኸu. Bዖi đúng l đ có, mà có mዒt cch hon ton chính đng, bዒ đዒi mi዆n Bኽc vào chiዅn đኸu ዖ mi዆n Nam. Nói mዒt cch chính xc hዓn thì Qun đዒi nhân dân Viዉt Nam đ chiዅn đኸu ዖ mi዆n Nam cũng nhዛ ዖ ngoài mi዆n Bኽc, hዌ đ đnh tr኷ cuዒc chiዅn tranh phá ho኶i bኾng không quân cዚa đዅ quዎc Mዣ. Hዌ tiዅp tዙc trong nhዟng đi዆u kiዉn đ዁c thù cዚa mi዆n Nam và mi዆n Bኽc cũng vኻn cuዒc chiዅn đኸu ኸy, cuዒc chiዅn đኸu mà hዌ đ ph኷i tiዅn hành tዝ cuዒc kháng chiዅn chዎng chዚ nghĩa thዠc dân Pháp khi mà toàn Viዉt Nam là mዒt chiዅn trዛዕng duy nhኸt. Trong Hዒi nghዋ chính sዠ hiዉp thዛዓng thዎng nhኸt đኸt nዛዔc hዌp vo thng Mዛዕi mዒt năm 1975 ዖ Sài Gòn sau ngày gi኷i phóng, tዛዔng Tዐng tham mዛu trዛዖng Qun đዒi nhân dân Viዉt Nam Văn Tiዅn Dũng đ pht bi዇u: “Trên quy mô ton quዎc, Qun đዒi nhn dn chúng tôi luôn luôn đዛዘc xây dዠng bዖi nhዟng lዠc lዛዘng vũ trang cch m኶ng ki዇u mዔi, do Đ኷ng và Chዚ tዋch Hዏ Chí Minh sáng lኼp, đ዁t dዛዔi sዠ chዊ đ኶o duy nhኸt cዚa Hዒi đዏng quân sዠ Trung ዛዓng v Bዒ tዐng tዛ lዉnh. Trong tình hình kháng chiዅn kéo dài, có chiዅn trዛዕng bዋ chia cኽt, đi዆u kiዉn mዑi mi዆n khc đi, do đó dኻn tዔi nhዟng quyዅt đዋnh cኹn thiዅt v዆ hình thዜc cũng nhዛ v዆ quy chዅ... đ዇ thích ዜng vዔi đi዆u kiዉn cዙ th዇ cዚa mዑi mi዆n, mዑi chiዅn trዛዕng. Tዝ khi mi዆n Nam đዛዘc hoàn toàn gi኷i phóng, chiዅn tranh đ kዅt thúc, nhዟng đi዆u khác biዉt đó đ không cኹn thiዅt nዟa v đዛዘc xóa bው đi...”. Tዝ 1960, nhዟng tዐ chዜc vũ trang cዚa M዁t trኼn dân tዒc gi኷i phóng đ዆u thuዒc v዆ mዒt bዒ chዊ huy thዎng nhኸt, đዛዘc giám sát bዖi ban l nh đ኶o Đ኷ng Cዒng s኷n Viዉt Nam. Nhዛng đዅn năm 1965, viዉc tuy዇n mዒ nhዟng lዠc lዛዘng ኸy chዚ yዅu đዛዘc tiዅn hành t኶i chዑ. Cc cዓ quan tình báo Mዣ đ዆u dዜt khoát v዆ vኸn đ዆ ny: theo nhዛ nhዟng tài liዉu cዚa Lኹu Năm góc do New York Times tiዅt lዒ thì đዅn năm 1965 sዎ bዒ đዒi mi዆n Bኽc xâm nhኼp vào mi዆n Nam là rኸt ít. Đó l nhዟng đዓn vዋ nhው đዛዘc thành lኼp chዚ yዅu bዖi nhዟng ngዛዕi mi዆n Nam trong sዎ 90.000 tኼp kዅt ra Bኽc năm 1954 theo thዠc hiዉn Hiዉp đዋnh Genève. Nhiዉm vዙ cዚa hዌ là giúp cán bዒ cho phong tro pht đዒng quኹn chúng nዐi dኼy ዖ nông thôn. Vào lúc Mዣ sኽp đዛa qun đዒi viወn chinh vào mi዆n Nam thì phong tro đዏng khዖi nói trên đ gi኷i phóng đዛዘc gኹn toàn bዒ mi዆n Nam, ngo኶i trዝ vài thành phዎ. Phong tro ny lúc đó đ thu hút đዛዘc đ኶i bዒ phኼn dân chúng. Theo thú nhኼn cዚa hዏ sዓ Lኹu Năm góc thì Mዣ đዛa qun vo chính l đ዇ chዎng l኶i phong trào nዐi dኼy ኸy chዜ không ph኷i đ዇ đp l኶i“sዠ xm lዛዘc cዚa mi዆n Bኽc”. Viዉc Mዣ đዛa qun vo chiዅn đኸu ዖ mi዆n Nam, vዔi sዎ quân sau này nhanh chóng lên tዔi 500.000 ngዛዕi đዛዘc trang bዋ bኾng tኸt c኷ sዜc m኶nh tዎi tân cዚa Hoa Kỳ, đ lm thay đዐi nhዟng căn cዜ cዚa tình hình. Thዕi kỳ khó khăn nhኸt đዎi vዔi cách m኶ng Viዉt Nam bኽt đኹu. Đ዇ đዛዓng đኹu vዔi quân Mዣ, khዖi nghĩa theo cch thông thዛዕng không còn phù hዘp nዟa. Cኹn ph኷i đዛa vo chiዅn đኸu nhዟng đዓn vዋ bዒ đዒi chính quy vዔi lዠc lዛዘng ngày càng quan trዌng hዓn thì mዔi có th዇ chዎng cዠ và chuy዇n sang ph኷n công l኶i đዎi phዛዓng. Vኼy là mዒt sዎ cc sዛ đon bዒ đዒi chính quy Qun đዒi nhân dân Viዉt Nam ph኷i nhኼp cuዒc. Đዛዘc thành lኼp ዖ mi዆n Bኽc, căn cዜ duy nhኸt đ዇ xây dዠng mዒt qun đዒi chính quy, cc đዓn vዋ ny bዛዔc vào Nam chiዅn đኸu tዝ năm 1965 vዔi nhዋp đዒ ngy cng tăng v vዔi tኹm quan trዌng ngày càng lዔn hዓn. Thot thai tዝ mዒt nዛዔc nhው kém phát tri዇n, hዌ đ ph኷i chዋu thiዉt thòi và ph኷i vዛዘt qua nhዟng khó khăn ghê gዔm khi đዛዓng đኹu vዔi sዜc m኶nh công nghዉ to lዔn cዚa Hoa Kỳ. Hዌ sዄ ph኷i chዅ ngዠ và gi኷i quyዅt đዛዘc t኶i chዑ hàng lo኶t vኸn đ዆ nan gi኷i mà mዒt cuዒc chiዅn tranh hiዉn đ኶i đ዁t ra. Chính l vo ngy 25 thng Mዛዕi năm 1965, chuyዅn xe đኹu tiên cዚa Qun đዒi nhân dân Viዉt Nam vዛዘt suዎi băng đèo theo dዌc Trዛዕng Sዓn đ዇ tiዅn vào Nam chiዅn đኸu[6]. Con đዛዕng nዐi tiዅng “đዛዕng mòn Hዏ Chí Minh”, chዊ vዝa mዔi thông xe thì 9 giዕ sng ngy 17 thng Năm năm 1966, my bay C-130 cዚa Mዣ đ đዅn r኷i chኸt khai quang xuዎng rዝng Trዛዕng Sዓn đ዇ lm trዓ trዌi con đዛዕng. Tዝ đó nhዟng cuዒc đnh ph cዚa Mዣ vo “đዛዕng mòn Hዏ Chí Minh” bኽt đኹu và nó sዄ kéo di 2500 ngy v 2500 đêm. Bኸt chኸp bom rዓi, hng trăm nghìn con ngዛዕi sዄ đዛዘc huy đዒng ra đዛዕng đ዇ b኷o vዉ tuyዅn đዛዕng huyዅt m኶ch Trዛዕng Sዓn... Trên bn đm phn, tዝ năm 1968, ngዛዕi Mዣ tìm cch đòi Qun đዒi nhân dân ph኷i rút ra khውi chiዅn trዛዕng. Đዎi vዔi cách m኶ng Viዉt Nam, đó l mዒt vኸn đ዆ sዎng hay chዅt: rút quân khውi mi዆n Nam có nghĩa l l዁p l኶i kinh nghiዉm cዚa năm 1954, l tዠ trói chn trói tay đ዇ m዁c cho chዅ đዒ Si Gòn đn p cch m኶ng. Vዔi sዠ kiên trì cዚa mình, nhዟng nh l nh đ኶o cách m኶ng Viዉt Nam đ buዒc Mዣ ph኷i lùi bዛዔc trên vኸn đ዆ cዓ b኷n đó: Hiዉp đዋnh Paris không đòi hውi bኸt kỳ mዒt cuዒc rút quân nào cዚa quân gi኷i phóng. Hዓn nዟa, Hiዉp đዋnh cũng không lኼp ra mዒt giዔi tuyዅn nào giዟa hai vùng ki዇m sot; ngዛዘc l኶i, nó thዝa nhኼn sዠ tዏn t኶i cዚa nhዟng “vዅt da bo”: nhዟng vùng cዚa Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi nኾm giዟa thዅ bዎ trí cዚa qun đዒi Sài Gòn! Nhዛ vኼy là tዔi đy, viዉc rút qun đዓn phዛዓng cዚa Mዣ sዄ t኶o nên mዒt bዛዔc ngo዁t trong tዛዓng quan lዠc lዛዘng ዖ mi዆n Nam. Đዐi l኶i Mዣ đ኶t đዛዘc viዉc vኻn đዛዘc Thiዉu ዖ chính quy዆n Sài Gòn. Thዠc vኼy, cho đዅn năm 1972, cc nh l nh đ኶o cách m኶ng Viዉt Nam vኻn đòi Mዣ ph኷i g኶t bው Thiዉu... Vì thዅ viዉc đ዇ Mዣ vኻn giዟ đዛዘc Thiዉu có th዇ coi l “mዒt tኸm th኷m đው”[7] mà nhዟng ngዛዕi cách m኶ng đ t዁ng cho Nixon v nhዛ vኼy, Nixon có th዇ nói đዛዘc đዅn “mዒt hòa bình trong danh dዠ”. Cc nh l nh đ኶o Mዣ v዆ phía hዌ đ đnh gi l Hiዉp đዋnh Paris đዛዘc ký kዅt có lዘi cho hዌ. Cuዒc chiዅn tranh Viዉt Nam vዔi nhዟng thኸt b኶i liên tዙc Mዣ ph኷i gánh chዋu ዖ đኸy đ tc đዒng đዅn chiዅn lዛዘc toàn cኹu cዚa hዌ. Bኾng cách làm cho cuዒc chiዅn tranh Viዉt Nam trዖ thành mዒt vኸn đ዆ ngoài l዆, Nixon và Kissinger muዎn c኷i tiዅn l኶i sዜc m኶nh và chính sách chính trዋ cዚa Mዣ. Hዌ đ tዛዖng sዄ đ኶t đዛዘc mong muዎn đó bኾng chính sch “Viዉt Nam hóa” chiዅn tranh: mዒt chiዅn lዛዘc nhኾm giúp Mዣ yኻn theo đuዐi đዛዘc cuዒc phiêu lዛu ዖ Nam Viዉt Nam mà chዊ cኹn có qun đዒi ngዙy Si Gòn, đዛዘc tăng cዛዕng và trang bዋ mዒt cách m኶nh mዄ và đዛዘc hዑ trዘ bዖi chính sách ngo኶i giao và sዜc m኶nh răn đe cዚa không quân-h኷i quân Hoa Kỳ. Chiዅn lዛዘc Viዉt Nam hóa chiዅn tranh ኸy đ bዋ cuዒc tiዅn công năm 1972 cዚa lዠc lዛዘng cách m኶ng làm phá s኷n và Mዣ l኶i buዒc ph኷i đዛa không qun vo đnh ph mዒt cách ዏ ኶t đ዇ cዜu vãn thኸt b኶i. Cuዒc tiዅn công năm 1972 đዏng thዕi còn làm cho Nhà Trኽng hi዇u rኾng hዌ cኹn ph኷i rút ra khውi chiዅn tranh Viዉt Nam càng sዔm càng tዎt. Nhà báo Mዣ Tad Szule cዚa tዕ New York Times k዇ l኶i rኾng tháng B኷y năm 1972, mዉt mውi vì bዋ Thiዉu quኸy rኹy bዖi nhዟng khó khăn m ông ny nêu lên trong hዏi cuዎi cዚa cuዒc đm phn, Kissinger đ thዐ lዒ vዔi nhዟng b኶n đዏng sዠ: “Chúng ta không th዇ đ዇ l኶i bዋ đኹu đዒc bዖi cuዒc chiዅn tranh Viዉt Nam trong bዎn năm nዟa!” Vዔi Hiዉp đዋnh Paris, cũng nhዛ sau ny vዔi Hiዉp đዋnh Viêng Chăn chኸm dዜt chiዅn tranh ዖ Lào, Washington ph኷i thዝa nhኼn mዒt tình hình thዠc tዅ trên chiዅn trዛዕng và gác l኶i sau viዉc gi኷i quyዅt mዒt cch cዓ b኷n nhዟng vኸn đ዆ chính trዋ cዚa hዌ. Đi዆u chዚ yዅu đዎi vዔi Nhà Trኽng lúc này là làm thዅ no rút đዛዘc quân v዆ nዛዔc v, đ዇ xoa dዋu dዛ luኼn Hoa Kỳ, lኸy l኶i đዛዘc tዠ do cho tù binh chiዅn tranh Mዣ. Còn chính phዚ Thiዉu, vዔi sዠ tài trዘ quan trዌng cዚa Mዣ và mዒt qun đዒi ዖ vào mዒt tዛ thዅ đዚ m኶nh đ዇ đኺy lùi các lዠc lዛዘng cዚa Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi thì ዖ Washington, ngዛዕi ta đnh gi l Hiዉp đዋnh sዄ không có tc đዒng tiêu cዠc tዔi tinh thኹn chiዅn đኸu cዚa hዌ. Tính toán này dዠa vào nhi዆u nhኼn đዋnh: tዝ 1970, qun đዒi Bኽc Viዉt Nam đ ph኷i chiዅn đኸu trên nhi዆u m዁t trኼn. Năm 1971, hዌ đ đnh b኶i cuዒc ph኷n công cዚa quân Mዣ và quân Sài Gòn ra Đዛዕng 9 - Nam Lo hòng đnh vo hኼu phዛዓng cዚa các lዠc lዛዘng cách m኶ng và cኽt Đông Dዛዓng ra lm đôi. Theo ዛዔc lዛዘng cዚa cዓ quan tình bo Mዣ thì cuዒc tኸn công năm 1972 cዚa Qun đዒi nhn dn đ lm hዌ tዐn thኸt tዔi hng trăm ngn ngዛዕi (!) Vኼy là sዜc hዌ đ kiዉt quዉ, nhዛ cc chuyên gia ዖ Lኹu Năm góc đ kዅt luኼn. Hዓn nዟa, viዉc ký kዅt Hiዉp đዋnh sዄ có tc đዒng tiêu cዠc tዔi tinh thኹn chiዅn đኸu cዚa hዌ - vኻn theo nhዛ đnh gi cዚa các chuyên gia ኸy. Thዜ hai, ngዛዕi Mዣ trông cኼy vào sዜc m኶nh răn đe cዚa lዠc lዛዘng không - h኷i quân hùng hኼu mà hዌ duy trì ዖ vnh đai Đông Nam Á. V኷ l኶i, nhዟng cuዒc oanh t኶c thng Mዛዕi hai năm 1972 cዚa Mዣ đ ph hዚy tዝ 70 đዅn 80% ti዆m lዠc công nghiዉp cዚa Bኽc Viዉt Nam. Thêm vo đኸy, nhዟng phá ho኶i đnh vo công trình dân dዙng l኶i cng lm tăng khó khăn cho dn chúng cዚa hዌ. Nhዛ vኼy, mi዆n Bኽc sዄ ph኷i tኼp trung vào công cuዒc tái thiዅt và theo các chuyên gia Mዣ thì viዉc đó sዄ đòi hውi hዌ ph኷i mኸt mዒt thዕi gian kh lu trዛዔc khi hዌ có th዇ tiዅp tዙc cuዒc chiዅn đኸu ዖ mi዆n Nam. Qun đዒi Sài Gòn sዄ có th዇ tranh thዚ đዛዘc thዕi gian có lዘi đó. Cuዎi cùng, cc nh l nh đ኶o Mዣ hy vዌng là sዠ phát tri዇n quan hዉ giዟa hዌ và Bኽc Kinh, Matxcዓva sዄ ngăn c኷n Trung Quዎc và Liên Xô tiዅp tዙc viዉn trዘ quân sዠ cho nhዟng ngዛዕi cách m኶ng Viዉt Nam. Kissinger muዎn chዓi trò lዘi dዙng nhዟng mâu thuኻn trong nዒi bዒ phe xã hዒi chዚ nghĩa nhዛ vኼy và trong chuyዅn thăm H Nዒi thng Hai năm 1973 Kissinger cũng giዖ ci trò đó nhዛng ông ta đ vኸp ph኷i quyዅt tâm gኽn bó không gì lay chuy዇n nዐi cዚa các nh l nh đ኶o Viዉt Nam đዎi vዔi phong trào cዒng s኷n quዎc tዅ. Nhዛng trên thዠc tዅ, tዝ nay trên bàn cዕ thዅ giዔi, cuዒc chዓi đ trዖ nên phዜc t኶p... Hiዉp đዋnh Paris đ cho phép cc nh cch m኶ng Viዉt Nam rút “qun cዕ” Viዉt Nam ra khውi ván bài phዜc t኶p mà hዌ tham gia tዝ 1954. Tዝ nay, quân cዕ ኸy đ hon ton thuዒc v዆ hዌ. Kissinger đዅn Hà Nዒi ngày 10 tháng Hai... Ông ዖ l኶i đኸy ba ngy, cũng ngay t኶i tòa nhà mà trዛዔc đó vi hôm thi tዞ Shihanuk đ nghዊ khi ông ghé qua thăm thዚ đô nዛዔc Viዉt Nam Dân chዚ Cዒng hòa. Trong nhዟng lኹn g዁p g዗ vዔi cዎ vኸn Lê Đዜc Thዌ, vዔi thዚ tዛዔng Ph኶m Văn Đዏng và vዔi bዒ trዛዖng Ngo኶i giao Nguyወn Duy Trinh, cuዒc th኷o luኼn chính thዜc vኻn là nói v዆ viዉc thi hành Hiዉp đዋnh, viዉc hዌp Hዒi nghዋ quዎc tዅ sኽp tዔi đ዇ công nhኼn nó và mዎi quan hዉ sau chiዅn tranh giዟa Hoa Kỳ và Viዉt Nam Dân chዚ Cዒng hòa sዄ thዅ no. Vi ngy trዛዔc khi Kissinger đዅn, trong nhዟng giዔi có trách nhiዉm v዆ chính sch đዎi ngo኶i Bኽc Viዉt Nam, ngዛዕi ta trao đዐi vዔi nhau rኾng Kissinger “... chኽc chኽn đዅn vዔi mዒt cዚ cà rዎt trong túi. Vኸn đ዆ là ph኷i biዅt nó có tኺm thuዎc đዒc bên trong hay không...” Không ph኷i không có kh኷ năng “cዚ cà rዎt”, tዜc món viዉn trዘ đ዇ giúp Bኽc Viዉt Nam tái thiዅt ኸy, l኶i không ph኷i là món ti዆n chi tr኷ đ዇ phá ho኶i sዠ đon kዅt cዚa Hà Nዒi vዔi phe xã hዒi chዚ nghĩa v nhኸt là vዔi nhዟng đዏng minh Lào và Campuchia cዚa hዌ. Nዅu đúng vኼy thì Kissinger chዊ uዐng công vô ích… Vào thዕi gian ኸy, nhዟng nh quan st nዛዔc ngoài sዎng ዖ Hà Nዒi có c኷m tዛዖng là mዌi viዉc đ዆u có th዇ thu xዅp ዐn thውa. Thông báo chung đዛa ra v዆ chuyዅn đi thăm cዚa Kissinger còn xa mዔi có th዇ đዛዘc gዌi là hዟu nghዋ nhዛng nó vኻn còn hዓn l mዜc xã giao. Và trong thành phዎ, mዒt sዎ ngዛዕi đ bn luኼn v዆ nguዏn lዘi lዔn mà sዠ giúp đ዗ cዚa Mዣ đem l኶i, v cũng c኷ v዆ nhዟng sዠ nguy hi዇m cዚa nó nዟa. Song đ዁c biዉt có đi዆u rõ ràng là nhዟng nh l nh đ኶o Bኽc Viዉt Nam thዠc sዠ mong muዎn Hiዉp đዋnh đዛዘc thዠc hiዉn và hዌ muዎn chዓi con bi chính trዋ... Mዎi quan tâm lúc này cዚa hዌ tኼp trung vào nhዟng vኸn đ዆ nዒi bዒ cዚa mi዆n Bኽc. Ngày 5 tháng 2, tiዅp mዒt nhà báo Chi Lê, thዚ tዛዔng Ph኶m Văn Đዏng nói: “Tዝ nay, nhân dân cዚa chúng tôi yêu cኹu ph኷i đዛዘc sዎng kh hዓn”. Thዠc vኼy, nhዟng năm thng qua, cuዒc sዎng cዚa nhân dân mi዆n Bኽc là cዠc kỳ khó khăn. Tዝ 1965, m዁c dù rኸt cዎ gኽng, mዜc sዎng vኻn gi኷m sút, do ኷nh hዛዖng cዚa chiዅn tranh và nhዟng cuዒc đnh ph cዚa bom đ኶n Mዣ. Cng đi vo phía Nam, vo vĩ tuyዅn 17, chiዅn tranh càng ác liዉt, tኸt c኷ các thành phዎ v cc cዓ sዖ h኶ tኹng cዚa kinh tዅ quዎc dn đ዆u bዋ tàn phá... Ngay ዖ Hà Nዒi, các nhu yዅu phኺm cኹn thiዅt nhኸt cho đዕi sዎng cũng bዋ thiዅu nghiêm trዌng. Nhዛ thዋt lዘn: mዒt kilô thዋt trên thዋ trዛዕng tዠ do l 8 đዏng ti዆n Viዉt Nam trong khi lዛዓng mዒt ngày cዚa mዒt công nhân viên chዜc chዊ có hai đዏng. Mua theo tem phiዅu thì rዃ hዓn, nhዛng mዑi tháng hዌ chዊ đዛዘc hዛዖng 500 gam, theo tiêu chuኺn cung cኸp... Nhዟng trኼn bom tháng Ch኶p cዚa Mዣ đ gy rኸt nhi዆u tዐn thኸt cho dn thዛዕng: hዓn 4000 ngዛዕi chዅt ዖ Hà Nዒi. Mዒt nዞa triዉu mét vuông nhà cዞa bዋ tàn phá, khiዅn hng nghìn ngዛዕi không nዓi ዖ v 400.000 ngዛዕi trዛዔc mኽt không có viዉc làm... Vዙ rኽc rዎi sau đy chዜng tው tâm tr኶ng cዚa nhn dn đ bዜc xúc nhዛ thዅ no: Đ዇ chuኺn bዋ tiዅp Kissinger, nhi዆u biዉn pháp cዠc kỳ nghiêm ng዁t đ዇ đ኷m b኷o an ninh đ đዛዘc tiዅn hnh. Vũ khí cዚa dân quân tዠ vዉ t኶m thዕi bዋ thu l኶i; nhi዆u lዉnh đዛዘc ban bዎ cho dân chúng: không bi዇u tình ph኷n đዎi, không tዙ tኼp khi Kissinger đi qua; đ዁c biዉt là giዟ trዃ em: không đ዇ chúng ném đ, hay hô “đ኷ đ኷o”. M዁c dù vኼy, ዖ Khâm Thiên, khu phዎ bዋ B-52 đnh ph c liዉt nhኸt, đዒt nhiên có tin lan truy዆n là Kissinger sዄ đዅn... thዅ là bኸt chኸp có sዠ can thiዉp cዚa công an, dân phòng, mዒt sዎ ngዛዕi đ tዙ tኼp tay cኹm gኼy, cኹm đ... Ngዛዕi ta đ ph኷i mኸt nhi዆u giዕ mዔi thuyዅt phዙc đዛዘc hዌ gi኷i tán. Đዎi vዔi tኸt c኷ nhዟng ngዛዕi có trách nhiዉm m ngዛዕi ta g዁p lúc bኸy giዕ thì mዎi quan tâm hng đኹu cዚa hዌ là cuዒc sዎng cዚa dn: nዓi ዖ, ci ăn, ci m዁c... Ngዛዕi ta cũng nói đዅn viዉc thay thዅ cán bዒ, sዠ cኹn thiዅt ph኷i tin tዛዖng vào thዅ hዉ trዃ, đ዁c biዉt là nhዟng trí thዜc trዃ; ngዛዕi ta cũng nói đዅn bዉnh my móc gio đi዆u ዖ mi዆n Bኽc, mà nó bi዇u hiዉn nhዛ mዒt trዖ ng኶i, hay đúng hዓn l mዎi nguy h኶i ዖ mዒt sዎ ngዛዕi có chዜc trách. “Chúng tôi cኹn có hòa bình, chiዅn tranh ch኿ng có gì lዘi cho chúng tôi...” Ở giዔi có thኺm quy዆n ngዛዕi ta nói nhዛ thዅ... Hòa bình giúp chúng tôi gi኷i quyዅt đዛዘc rኸt nhi዆u vኸn đ዆. Không có sዠ khዚng ho኷ng nào ዖ phía chúng tôi. Ngዛዘc l኶i, ዖ phía chính quy዆n Sài Gòn, hòa bình sዄ làm nhዟng cuዒc khዚng ho኷ng chính trዋ, kinh tዅ, xã hዒi cዚa hዌ thêm sâu sኽc…” Ở thዕi kỳ ኸy, trong nhዟng cuዒc nói chuyዉn riêng vዔi mዒt sዎ ngዛዕi có chዜc trách ዖ mi዆n Bኽc Viዉt Nam, chúng tôi đዛዘc biዅt, mዙc tiêu đኸu tranh ዖ mi዆n Nam vኻn luôn đዛዘc phát bi዇u mዒt cách khéo léo: vኸn đ዆ cኸp bách nhኸt vኻn là cô lኼp Thiዉu... Nguyወn Văn Thiዉu, mዒt nhân vኼt khó hi዇u, khó nኽm bኽt, âm thኹm lዔn lên trong bóng tዎi. Mዒt sዎ giዔi ዖ Si Gòn đ coi Thiዉu l “con ngዛዕi không m዁t”. Xuኸt thân trong mዒt gia đình làm ngh዆ cá ዖ Nha Trang, thuዒc lo኶i thዛዕng thዛዕng bኼc trung, Thiዉu sinh ngày 5-4-1923. Viዉc hዌc tዔi trung hዌc khiዅn Thiዉu đm ra có mu me “lm chính trዋ”, v ông ta đ gia nhኼp đ኷ng Đ኶i Viዉt, mዒt đ኷ng dân tዒc cዠc đoan... Nhዛng chính qun đዒi Pháp mዔi l nዓi ông ta lዠa chዌn lm con đዛዕng tiዅn thân trong xã hዒi: Năm1946, lúc hai mዛዓi hai tuዐi, Thiዉu vào qun đዒi Pháp, trong sዎ sĩ quan qun phዙ lዠc (tዜc quân ngዙy – ND) mà lúc ኸy Php đang cዎ đo t኶o... Song ph኷i năm 1954, dዛዔi tri዆u Ngô Đình Diዉm, Thiዉu mዔi bኽt đኹu thăng tiዅn, leo vùn vዙt trên nhዟng nኸc thang cዚa cái thዜ bኼc quân sዠ, nዓi sng gi nhኸt trong xã hዒi Sài Gòn. Bዖi đy l chዑ hዘp lዛu cዚa nhዟng dòng ch኷y quy዆n lዠc và ti዆n cዚa bኽt nguዏn tዝ viዉn trዘ Mዣ và buôn lኼu các lo኶i, đ዁c biዉt l ma túy... sau ny vo thng Chín năm 1974, phe đዎi lኼp đ công bዎ ዖ Sài Gòn mዒt “b኷n cáo tr኶ng”, v኶ch ra sáu lo኶i các chuyዉn bê bዎi và buôn lኼu cዚa Thiዉu v gia đình, gዏm có: hዎi lዒ trên các bኸt đዒng s኷n thuዒc v዆ nhà nዛዔc; sዞ dዙng qun đዒi vào viዉc riêng; lኼp nên chዅ đዒ đዒc quy዆n v዆ buôn bán phân bón thዠc tዅ là có lዘi cho mዒt ngዛዕi bà con; xây dዠng bኾng công quዣ mዒt bዉnh viዉn tዛ thuዒc quy዆n sዖ hዟu cዚa “phu nhn Thiዉu và Hiዉp hዒi phዙ nዟ” do b ta n዁n ra... B኷n cáo tr኶ng ny cũng lኸy c኷ nhዟng lዕi buዒc tዒi m ngዛዕi Mዣ Mc Coy đ nêu trong cuዎn Chính sách ma túy ዖ Đông Nam Á (The politics of heroin in South East Asia), v኶ch tዒi Thiዉu v tዛዔng Khiêm, thዚ tዛዔng cዚa ông ta, đ ki዇m soát mዒt phኹn viዉc buôn ma túy tዝ “tam gic vng” ዖ Miዅn Điዉn. Cuዎi cùng, b኷n cáo tr኶ng này tዎ cáo viዉc Thiዉu che chዖ cho mዒt đዛዕng dây buôn bán g኶o do dì cዚa Thiዉu, tዜc mዂ cዚa cዎ vኸn riêng Nhã, ki዇m soát. Trong cuዒc đ኷o chính lኼt đዐ Diዉm tháng 11-1963, Thiዉu có m዁t trong sዎ nhዟng ngዛዕi mዛu ph኷n do tዛዔng Dዛዓng Văn Minh chዊ huy. Lúc ኸy Thiዉu đóng lon đ኶i tá và chዊ huy sዛ đon 5 tኸn công vào phዚ tዐng thዎng; “chiዅn công” ny đ đዛa Thiዉu lên cኸp tዛዔng... Trong mዒt tኸm ኷nh chዙp hዏi đó, ngዛዕi ta thኸy Thiዉu đዜng lኸp ló nዞa m዁t ዖ hàng thዜ hai trong nhóm tዛዔng lĩnh lm đ኷o chính; ch኷ là bóng tዎi và mዒt sኽc màu nዞa nዌ nዞa kia mዔi là cái không khí mà ông ta ዛa thích. Trong tኸt c኷ cc cú đ኷o chính thnh công, ngዛዕi ta đ዆u thኸy có m዁t Thiዉu, tháng Mዒt năm 1964, Thiዉu có m዁t trong nhóm tዛዔng Khánh lኼt đዐ nhዟng tዛዔng thân Pháp Dዛዓng Văn Minh m ngዛዕi Mዣ không ዛa... Năm rዛ዗i sau, Thiዉu l኶i giúp Nguyወn Cao Kỳ hኸt c኿ng Khánh và trዖ thành chዚ tዋch nዛዔc, mዒt vai trò mዕ nh኶t thዜ yዅu, có lዘi cho Kỳ, mዒt con ngዛዕi nዋnh nዌt, bዘ đ዗ lúc ኸy là thዚ tዛዔng và chዊ huy không quân. Kỳ đ nhanh chóng lm đ኶i sዜ Mዣ mዉt mውi, khó chዋu v năm 1967, vዔi sዠ giúp đ዗ cዚa “Thi thú” Ellsworth Bunker, Thiዉu đ trዖ thành tዐng thዎng Viዉt Nam Cዒng hòa. Nhዛng ph኷i đ዁c biዉt là sau tiዅn công Tዅt 1968, chính quy዆n cዚa Thiዉu mዔi thዠc sዠ đዛዘc cዚng cዎ. Đ዇ chኸm dዜt sዠ suy sዙp cዚa chính quy዆n Si Gòn ngዛዕi Mዣ đ xy dዠng xung quanh Thiዉu cái mà sau này sዄ trዖ thành tòa nhà trዙ cዒt cዚa chiዅn lዛዘc “Viዉt Nam hóa”. Chiዅn lዛዘc này tዛዓng ዜng vዔi mዒt chuy዇n hዛዔng mዔi cዚa chዚ nghĩa đዅ quዎc Mዣ trዛዔc nhዟng thኸt b኶i cዚa hዌ ዖ Viዉt Nam và sዠ ph኷n đዎi mà hዌ g዁p ph኷i trên khኽp thዅ giዔi và ዖ ngay c኷ nዛዔc Mዣ. Tóm tኽt mዒt cch đዓn gi኷n, chiዅn lዛዘc này là nhኾm xúc tiዅn mዒt gi኷i pháp theo ki዇u Tri዆u Tiên ዖ Viዉt Nam mà ዖ đኸy chính sách chiዅn tranh và nhዟng mዙc đích cዚa Mዣ sዄ do quân ngዙy đ኷m nhiዉm. Đ኶i sዜ Ellswort Bunker đ tóm tኽt mዒt cách rኸt chính xác chiዅn lዛዘc ny l đ዇ “thay đዐi màu da cho nhዟng xác chዅt...” Nhዛng chiዅn lዛዘc đó đòi hውi ph኷i có mዒt chính quy዆n ዐn đዋnh ዖ Sài Gòn. Thiዉu đ g኶t bው cc đዎi thዚ, đ዁c biዉt là Kỳ và bዋt miዉng tኸt c኷ nhዟng ai chዎng đዎi. Là ዜng cዞ viên duy nhኸt, Thiዉu đ ti đኽc cዞ tዐng thዎng năm 1971 trong mዒt cuዒc bኹu cዞ gi኷ m኶o, mዒt cuዒc bኹu cዞ mà nhዟng thዚ đo኶n cዚa nó trኽng trዘn v trዓ trዄn đዅn nዑi báo chí thዅ giዔi ph኷i v኶ch m዁t đó là mዒt “trò h዆”... Đi዆u đó ch኿ng mኸy quan trዌng: Thiዉu đ nኽm chính quy዆n và tኼp trung trong tay tኸt c኷ bዒ máy sau này sዄ giúp cho Mዣ “gi኷i ዛዔc” đዛዘc sዠ cam kዅt cዚa mình. Đዎi vዔi Nhà Trኽng, Thiዉu là cái then cዚa tòa nhà mà Mዣ đ xy dዠng ዖ Nam Viዉt Nam. Còn đዎi vዔi nhዟng ngዛዕi cách m኶ng Viዉt Nam thì đòi đዛዘc Mዣ g኶t bው Thiዉu có nghĩa l tiዅn tዔi làm rung chuy዇n mዒt cách m኶nh mዄ chዅ đዒ đዒc ti Si Gòn...Nhዛng lúc ny, ዖ thዚ đô mi዆n Bኽc, ngዛዕi ta hy vዌng có th዇ chኸm dዜt chiዅn tranh. Ngày 30 tháng Giêng, lኹn đኹu tiên sau sáu năm, Đi pht thanh H Nዒi l኶i pht đi điዉu hát quen thuዒc cዚa mዒt bi dn ca cũ. Đó l cu chuyዉn tình giዟa chàng trai và cô gái, ዖ vào lዜa tuዐi cዚa nhዟng ngዛዕi ngy nay đang ra trኼn: “Yêu nhau cዖi áo cho nhau V዆ nhà dዎi cha dዎi mዂ qua cኹu gió bay...” Sዄ không bao giዕ có ngዝng bኽn ዖ Nam Viዉt Nam... Ngay hôm sau ngày ký Hiዉp đዋnh Paris, Nguyወn Văn Thiዉu đ cኸt lên giዌng điዉu cዚa cái sau này sዄ là chính sách cዚa ông ta: “… V዆ nhዟng gì là công viዉc, là luኼt pháp, là sዠ đi዆u hnh nh nዛዔc cዚa chúng tôi, chúng tôi vኻn lm đúng nhዛ trዛዔc, ch኿ng có gì thay đዐi hዅt... Nዅu Viዉt cዒng mà li዆u lĩnh xm nhኼp vào làng xóm cዚa chúng tôi thì cኹn ph኷i bኽn b዇ óc chúng ngay t኶i chዑ...” V ngay ngy 28 thng Giêng, qun đዒi Si Gòn đ tung ra hng lo኶t nhዟng cuዒc tኸn công lኸn chiዅm vùng gi኷i phóng, đ዁c biዉt l đዋnh giành l኶i c኷ng Cዞa Viዉt ዖ Qu኷ng Trዋ. Ở sát ngay phía Nam vĩ tuyዅn 17, Qu኷ng Trዋ l nዓi đ diወn ra nhi዆u trኼn đnh c liዉt trong năm 1972. Đó l vùng duy nhኸt ዖ mi዆n Nam m qun đዒi hai bên ዖ vào thዅ đዎi diዉn nhau theo mዒt chiዅn tuyዅn rõ rዉt... Bዎn ti዇u đon lính thዚy đnh bዒ v hai trung đon thiዅt giáp quân Sài Gòn đዛዘc sáu tàu chiዅn y዇m trዘ đ đnh ra Cዞa Viዉt v ngy 31 chúng đ bዋ ch዁n l኶i và ph኷i rút lui. Cũng trong thዕi gian này, trong vùng Sài Gòn ki዇m soát, nhዟng cuዒc đn p đዛዘc đኺy m኶nh. Đዅn nዑi mà tዕ Washington Post, trong sዎ ra ngy 1 thng Ba, đ ph኷i nhኼn xét là chính quy዆n Si Gòn đ “... h኶n chዅ nhዟng quy዆n tዠ do dân chዚ còn hዓn l c኷ nhዟng ngày trዛዔc khi Hiዉp đዋnh có hiዉu lዠc”. Mዒt lo኶t các sኽc lዉnh khዚng bዎ còn bóp nghዂt hዓn nዟa tኸt c኷ các quy዆n dân chዚ mà lዄ ra nó ph኷i đዛዘc khôi phዙc l኶i theo nhዛ tinh thኹn cዚa Hiዉp đዋnh. Thዅ mà viዉc khôi phዙc l኶i nhዟng quy዆n dân chዚ ኸy cũng nhዛ viዉc thi hành lዉnh ngዝng chiዅn l኶i là nhዟng đi዆u kiዉn tiên quyዅt đ዇ tiዅn hành nhዟng cuዒc bኹu cዞ nhኾm xc đዋnh “tዛዓng lai chính trዋ cዚa Nam Viዉt Nam”. Còn v዆ nhዟng quy đዋnh khác cዚa Hiዉp đዋnh thì mዒt lo኶t nhዟng tuyên bዎ cዚa Thiዉu đ dኹn dኹn đnh dኸu sዠ “chìm xuዏng” cዚa nó: “Ở Nam Viዉt Nam chዊ có mዒt chính phዚ duy nhኸt và mዒt qun đዒi duy nhኸt... Cái gዌi là “chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi” l ph኷i vኸt bው” (9-3-1973). Chዎng l኶i “lዠc lዛዘng thዜ ba” thì Thiዉu đe dዌa, m኶t st: “Kዃ no dũng c኷m dám tዠ tuyên bዎ là trung lኼp hay thân cዒng s኷n thì kዃ đó sዄ không sዎng sót nዐi năm phút...” (12-10-1973), “lዠc lዛዘng thዜ ba là gዏm nhዟng con rዎi h኶ng ba, nhዟng tay chân cዚa cዒng s኷n, nhዟng con buôn chính trዋ cዓ hዒi” (1-11-1974). Ngày 28-12-1973, Thiዉu đ lên n mዌi gi኷i pháp chính trዋ:... “Sዄ không có tuy዇n cዞ, không có hòa bình, và Hዒi nghዋ Celle-Saint-Cloud sዄ không bao giዕ đ኶t tዔi mዒt gi኷i pháp chính trዋ”, v đዛዓng nhiên khi đዛa ra lዕi tuyên bዎ này, Thiዉu đ đዐ hዅt trách nhiዉm cho Viዉt cዒng. Qu኷ yኼy, hዒi nghዋ hai bên Nam Viዉt Nam hዌp t኶i Celle-Saint-Cloud gኹn Paris đ không bao giዕ đi tዔi kዅt qu኷. Ngày 16 thng Tዛ 1974, chính quy዆n Si Gòn đ ho n l኶i “vô thዕi h኶n” cuዒc hዌp. Và khi nhኼn ra sai lኹm cዚa mình, chính quy዆n Si Gòn đ muዎn nዎi l኶i cuዒc hዌp, nhዛng chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi đ đዛa ra đi዆u kiዉn tiên quyዅt là Thiዉu ph኷i ra đi. Tኸt c኷ sዄ tùy thuዒc vào tình hình chiዅn trዛዕng ዖ Nam Viዉt Nam. Ba tháng sau ký kዅt Hiዉp đዋnh Paris, mዒt b኷n tዐng kዅt đኹu tiên đ đዛዘc tiዅn hành. Chዊ duy nhኸt có mዒt đi዆u kho኷n đዛዘc thዠc hiዉn: đó l Mዣ rút quân và trao tr኷ tù binh chiዅn tranh. Còn v዆ tኸt c኷ cc đi዆u kho኷n khc, đ዁c biዉt là nhዟng đi዆u kho኷n tùy thuዒc vào chính quy዆n Sài Gòn và nhኾm đ዇ tiዅn tዔi mዒt gi኷i pháp chính trዋ ዖ mi዆n Nam thì ngዛዕi ta không h዆ thኸy nhúc nhích nዞa bዛዔc. Ví dዙ v዆ nhዟng gì liên quan đዅn các tù nhân chính trዋ: bኸt chኸp nhዟng lዕi chዜng v዆ sዎ phኼn cዚa hዌ, ngy 9 thng Tዛ năm 1974, Thiዉu đ viዅt cho Giáo hoàng Paul VI lúc ny đang lo lኽng cho tính m኶ng cዚa hዌ: “Ở Nam Viዉt Nam, không có tù nhân chính trዋ. Chዊ có hai lo኶i tù nhn: 21.000 tù thዛዕng ph኶m và 5081 tù cዒng s኷n...” Rõ ràng là tዝ nay Mዣ và Thiዉu chዊ thዠc hiዉn nhዟng đi዆u kho኷n Hiዉp đዋnh nào mà hዌ quan tâm... Tuy nhiên, báo chí và quዎc hዒi Hoa Kỳ cũng lo ng኶i v዆ nhዟng gì có vዃ là mዒt kዅ ho኶ch đዛዘc mዛu tính trዛዔc. Bዖi nዅu sዠ có m዁t cዚa Mዣ ዖ mi዆n Nam tዝ nay có vዃ kín đo hዓn, “m዆m m኶i” hዓn, nhዛng không ph኷i l không đዛዘc tiዅp tዙc dዛዔi hình thዜc cዚa hng nghìn “cዎ vኸn” m዁c thዛዕng phዙc và mዒt hዉ thዎng dዛዔi nhዟng tên gዌi mዔi che giኸu cho mዒt cዓ cኸu chዊ huy cũ cዚa qun đዒi viወn chinh và nhዟng chiዅn dዋch “bình đዋnh”. Và mዒt sዠ viዉc có ý nghĩa hዓn nዟa, đó l viዉn trዘ Mዣ cho chính quy዆n Sài Gòn sau ký kዅt Hiዉp đዋnh l኶i cao hዓn nhi዆u so vዔi nhዟng năm chiዅn tranh ዖ thዕi kỳ trዛዔc: theo nhዟng sዎ liዉu trong mዒt báo cáo cዚa ban quân sዠ thዛዘng viዉn Hoa Kỳ thì trong 4,069 tዢ đô la cኸp cho ngn sch qun đዒi Đông Nam Á niên khóa 1973-1974 (năm trዛዔc là 2,735 tዢ), thì hዓn 3 tዢ đô la đ đዛዘc cኸp cho viዉc chi phí đ዇ “sዞ dዙng, b኷o qu኷n và mua sኽm vũ khí” ዖ Nam Viዉt Nam. Trong nhዟng đi዆u kiዉn ኸy, hòa bình ዖ Nam Viዉt Nam thዠc sዠ là mong manh và nhዟng sዠ kiዉn sኽp tዔi là hoàn toàn có th዇ trông thኸy trዛዔc. Ngy 20 thng Ba năm 1973, tዜc ba tháng sau Hiዉp đዋnh, tዕ International Herald Tribune đ có th዇ viዅt: “… v዆ phኹn mình, Washington cኹn hi዇u rኾng nhዟng vi ph኶m lዉnh ngዝng bኽn cዚa Sài Gòn là rኸt nguy hi዇m. Nዅu qun đዒi cዚa tዐng thዎng Thiዉu vኻn tìm cách lኸn chiዅm đኸt cዚa phía bên kia, oanh t኶c các làng xóm do Viዉt cዒng ki዇m soát, ngay c኷ trong lúc cc phóng viên nዛዔc ngoi đang có m዁t ዖ đኸy, tዝ chዎi viዉc tr኷ tዠ do cho nhዟng ngዛዕi bዋ bኽt, ngăn cኸm viዉc tዠ do đi l኶i và ho኶t đዒng chính trዋ thì chኽc chኽn là mãi rዏi phía bên kia, hዌ sዄ ph኷i tr኷ lዕi bኾng mዒt cách mà hዌ biዅt: đó l chiዅn đኸu”. Cuዎi thng Ba năm 1973, Trung ዛዓng Cዙc mi዆n Nam, ban l nh đ኶o cuዒc đኸu tranh cách m኶ng cዚa toàn mi዆n, đ ban ra mዒt chዊ thዋ “tuyዉt mኼt” có tc đዒng đዅn toàn bዒ các cኸp bዒ Đ኷ng và quân gi኷i phóng mi዆n Nam. “Trung ዛዓng Cዙc” đዎi vዔi ngዛዕi Mዣ đó l ci tዐ chዜc trዜ danh và không th዇ tóm bኽt đዛዘc - “C.O.S.V.N” (Central Office for South Viዉt Nam), Sዖ chዊ huy cዚa kháng chiዅn mi዆n Nam, mà Mዣ càng ra sዜc săn đuዐi thì hዌ l኶i càng nghi ngዕ rኾng không biዅt nó có thዠc sዠ tዏn t኶i hay không? Nó thዠc sዠ tዏn t኶i... Linh ho኶t cዠc đዒ, thng no cũng thay đዐi chዑ, nó di chuy዇n trên mዒt khu vዠc cዚa tዊnh Tây Ninh cách Sài Gòn kho኷ng trăm kilômét, dዠa lዛng vo cc dãy núi đông bኽc cዚa Campuchia. Trong nhዟng năm gian khó cዚa cuዒc kháng chiዅn chዎng Mዣ cዜu nዛዔc, đዛዘc sዠ đዏng ý cዚa thái tዞ Shihanuk lúc đó l quዎc trዛዖng Campuchia ዖ Nông Pênh, cc d y núi ny đ đዛዘc xây dዠng thành nhዟng vùng lui quân chiዅn lዛዘc bኸt kh኷ xâm ph኶m cዚa Quân gi኷i phóng mi዆n Nam. Nhዟng năm 1960, Trung ዛዓng Cዙc do Lê Duኺn, sau là Tዐng bí thዛ Đ኷ng Cዒng s኷n Viዉt Nam, chዊ đ኶o, tiዅp đó l Lê Đዜc Thዌ, rዏi vi năm sau l Ph኶m Hùng cũng l ዚy viên Bዒ chính trዋ. Trung ዛዓng Cዙc có th዇ gዌi thành Bዒ tham mዛu tc chiዅn cዚa cách m኶ng Viዉt Nam, do b኷n thân sዠ phát tri዇n cዚa chiዅn tranh. Nó liên hዉ mኼt thiዅt vዔi Bዒ chính trዋ Đ኷ng ዖ Hà Nዒi và vዔi chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi ዖ mi዆n Nam. Trong chዊ thዋ nói trên, chዊ thዋ “03/CT73” ký ngy 30 thng Ba năm 1973, tዜc su mዛዓi ngy sau ký Hiዉp đዋnh, Trung ዛዓng Cዙc đ đi዇m l኶i tình hình mi዆n Nam và nhኽc l኶i đዛዕng lዎi mà nhዟng ngዛዕi cách m኶ng mi዆n Nam ph኷i quán triዉt. Đዌc b኷n chዊ thዋ ኸy, ngዛዕi ta thኸy toát lên mዒt đi዆u là nhዟng ngዛዕi cách m኶ng mong muዎn thኸy Hiዉp đዋnh đዛዘc thi hành và sዞ dዙng nó nhዛ mዒt đòn bኺy chính trዋ. Trung ዛዓng Cዙc phê phán sዠ “không qun triዉt đዛዕng lዎi” đang th዇ hiዉn ዖ mዒt sዎ bዒ phኼn Đ኷ng v qun đዒi, v኶ch ra hai khuynh hዛዔng sai lኹm có th዇ coi l “hዟu khuynh”. C኷ hai đ዆u đ bi዇u hiዉn trዛዔc sዠ vi ph኶m hiዉp đዋnh cዚa chính quy዆n Thiዉu. Trዛዔc nhዟng chiዅn dዋch đnh ph, lኸn chiዅm ngày càng mዖ rዒng cዚa qun đዒi Sài Gòn, mዒt sዎ cán bዒ, ngዛዕi thì coi là Hiዉp đዋnh đ bዋ đዋch vዛዘt qua nên muዎn trዖ l኶i vዔi nhዟng hình thዜc đኸu tranh trዛዔc đy; ngዛዕi thì có khuynh hዛዔng “thዙ đዒng”, bó tay, đi tዔi chዑ cዜ giዟ “nguyên tr኶ng” vዔi nhዟng đዏn bዎt đዋch lኸn vào vùng chính phዚ cách m኶ng ki዇m soát. Chዊ thዋ cho rኾng “trong tình hình mi዆n Nam Viዉt Nam, nዓi cùng tዏn t኶i hai chính quy዆n, hai vùng ki዇m sot, hai qun đዒi thì ta chዊ có th዇ ginh đዛዘc thኽng lዘi khi ít ra có sዠ thay đዐi v዆ tዛዓng quan lዠc lዛዘng v዆ quân sዠ” vዔi Sài Gòn. Mዙc đích l ph኷i đ኶t tዔi sዠ thay đዐi tዛዓng quan đó bኾng cách nኽm đዛዘc tኹm quan trዌng cዚa Hiዉp đዋnh, lኸy nó làm mዒt “vũ khí mዔi” mዒt đòn bኺy đ዇ phát tri዇n tኼn trong lòng đዋch, lúc này tinh thኹn đang sa sút v khao kht hòa bình, mዒt “phong tro quኹn chúng cách m኶ng”... Nhዛ vኼy ph኷i đኸu tranh, k዇ c኷ viዉc liên hዉ vዔi nhዟng tዐ chዜc ki዇m soát quዎc tዅ, đ዇ đòi ph኷i thi hành nhዟng đi዆u kho኷n cዚa Hiዉp đዋnh, đ዁c biዉt là v዆ ngዝng chiዅn sዠ t኶i chዑ, v዆ nhዟng quy዆n dân chዚ cዚa nhn dn... Đኸu tranh vũ trang chዊ đዛዘc dùng đዅn khi nào ph኷i chዎng l኶i sዠ lኸn chiዅm cዚa đዎi phዛዓng hay đ዇ giành l኶i đኸt đ bዋ mኸt, nhዛng trong mዒt quy mô đዛዘc xc đዋnh rõ, cኹn ph኷i h኶n chዅ mዒt cách thích hዘp nhዟng lዠc lዛዘng sዞ dዙng. Mዒt cách chung nhኸt, cኹn ph኷i ዛu tiên cho hnh đዒng cách m኶ng cዚa quኹn chúng, bao gዏm c኷ viዉc mዖ rዒng và cዚng cዎ vùng gi኷i phóng. Và chዊ thዋ kዅt luኼn là mዌi cán bዒ cኹn ph኷i: “nኽm vዟng nhዟng đi዇m mኸu chዎt v዆ vኼn dዙng nhዟng nguyên tኽc v዆ b኶o lዠc cዚa đኸu tranh chính trዋ, đኸu tranh vũ trang v đኸu tranh hዘp php; đኸu tranh chính trዋ l cዓ b኷n v đኸu tranh quân sዠ là chዑ dዠa có hiዉu lዠc cዚa nó. Các cán bዒ cኹn ph኷i chú ý mዒt cch đኹy đዚ tዔi nhዟng cዓ sዖ pháp lý cዚa Hiዉp đዋnh đình chዊ chiዅn sዠ, và biዅt dዠa trên nhዟng cዓ sዖ đó trong mዑi lĩnh vዠc đ዇ đኸu tranh đዛዘc tዎt hዓn, đúng đኽn hዓn, khôn khéo hዓn”... Chዊ thዋ này xác nhኼn rኾng cc nh l nh đ኶o cách m኶ng Viዉt Nam mong muዎn thኸy Hiዉp đዋnh v዆ hòa bình đዛዘc thዠc hiዉn. Nó giúp hi዇u đዛዘc là hዌ đ kዅt hዘp nhዛ thዅ nào giዟa Hiዉp đዋnh này vዔi tiዉc tiዅp tዙc cuዒc đኸu tranh thዛዕng ngày cዚa hዌ. Mዒt bኾng chዜng thዜ yዅu nዟa chዜng tው sዠ gኽn bó cዚa nhዟng ngዛዕi cách m኶ng đዎi vዔi Hiዉp đዋnh là hዌ đ truy዆n bá nó mዒt cách rዒng rãi trên toàn mi዆n Nam. Ròng rã suዎt mዒt tuኹn lወ, Đi pht thanh H Nዒi, tዝng câu tዝng chዟ mዒt đ pht đi văn b኷n Hiዉp đዋnh hዛዔng v዆ các vùng ki዇m soát cዚa chính quy዆n Sài Gòn. Bዖi hዌ biዅt rኾng sዄ không có chuyዉn phዐ biዅn chính thዜc Hiዉp đዋnh ዖ nhዟng nዓi ኸy. Báo chí rዏi sዄ thኸy ዖ đኸy chính quy዆n Thiዉu đ cኸm không đዛዘc đ኷ đዒng đዅn chuyዉn đó nhዛ thዅ no... Đዅn nዑi mà các nhà báo Mዣ khi thăm đዏng bኾng Cዞu Long ዖ gኹn Sài Gòn - mዒt vùng mà nhዟng “vዉt da bo” đan xen vo nhau không mዒt phân tuyዅn rõ rዉt - hዌ chዊ xc đዋnh đዛዘc là hዌ đ chuy዇n tዝ vùng Sài Gòn ki዇m soát sang vùng gi኷i phóng là nhዕ vào viዉc thኸy đዛዘc ዖ nዓi mዔi đዅn nhዟng văn b኷n Hiዉp đዋnh ዖ nhà các nông dân. Thi hành Hiዉp đዋnh, nhዟng ngዛዕi cách m኶ng đዛዘc tኸt c኷. Còn Thiዉu, thì ông ta sዄ mኸt tኸt c኷... Sáu tháng sau ngày ký Hiዉp đዋnh, lዘi dዙng phía cách m኶ng có sዠ “lኻn lዒn”, “không qun triዉt đዛዕng lዎi” m Trung ዛዓng Cዙc đ phê phn nêu trên, qun đዒi Si Gòn đ ginh đዛዘc nhዟng thኽng lዘi cዙc bዒ, xóa đi nhዟng “vዉt da bo”, chiዅm l኶i nhዟng vùng gi኷i phóng, nhኸt là ዖ nhዟng tዊnh trung Trung Bዒ thuዒc Qun khu 5: Bình Đዋnh, Qu኷ng Ngãi, Qu኷ng Đዜc, Kon Tum, Gia Lai. Tዝ 28 tháng Mዒt đዅn 15 thng Mዛዕi hai năm 1973, theo công bዎ cዚa Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi thì qun đዒi Si Gòn đ mዖ 37 cuዒc tኸn công c዗ sዛ đon v 5250 cuዒc tኸn công c዗ trung đon đnh vo vùng gi኷i phóng. Thዅ là Thiዉu nghĩ mình đ có th዇ thành công trong viዉc đኺy lùi lዠc lዛዘng cách m኶ng v዆ mi዆n núi và lኼp l኶i quy዆n ki዇m soát trên vùng còn l኶i cዚa lãnh thዐ. Cùng thዕi gian này, Thiዉu cዎ gኽng ዐn đዋnh l኶i chዅ đዒ cዚa ông ta, tung ra nhዟng kዅ ho኶ch phát tri዇n kinh tዅ, lo኶i bው khውi chính quy዆n và xã hዒi nhዟng ung nhዌt quá lዒ liወu: bዒ my cዛ዗ng bዜc cዚa ông ta có vዃ nhዛ m኶nh lên hዓn bao giዕ hዅt... Vì thዅ khi đዅn thng Năm, Lê Đዜc Thዌ g዁p l኶i Kissinger đ዇ bàn viዉc tiዅn tዔi thi hành Hiዉp đዋnh thì mዒt lኹn nዟa Kissinger đ g኶t nhዟng đ዆ nghዋ cዚa ông Thዌ đi. Tuy nhiên có vዃ nhዛ vào thዕi kỳ ኸy giዟa Thiዉu và Nhà Trኽng đ lዒ ra mዒt sዎ mâu thuኻn. Mዜc đዒ nhዟng hành đዒng phá ho኶i Hiዉp đዋnh cዚa Thiዉu đ bo đዒng dዛ luኼn chung v do đó cũng gy cho Nh Trኽng nhi዆u phi዆n toái. Can dዠ vào nhዟng m዁t trኼn khác trên thዅ giዔi, Nhà Trኽng muዎn ዖ Sài Gòn mዒt chính quy዆n vዝa vዟng chኽc vዝa có vዃ “m዆m” hዓn, không gy trዖ ng኶i đዅn chiዅn lዛዘc toàn cኹu cዚa Mዣ. Thiዉu đ bኽt đኹu làm phi዆n Mዣ. Nhዛng trong chዝng mዠc mà Thiዉu nኽm bዒ my Si Gòn nhዛ hiዉn nay thì Thiዉu là không th዇ thay thዅ đዛዘc... Thu 1973, trung ዛዓng Đ኷ng Cዒng s኷n Viዉt Nam quyዅt đዋnh đnh tr኷ l኶i đዋch, giành l኶i nhዟng vùng bዋ mኸt tዝ sau Hiዉp đዋnh Pari. Tዝ sau cuዒc tiዅn công 1972, nhዟng ngዛዕi cách m኶ng Viዉt Nam đ tiዅn hành xây dዠng l኶i ti዆m lዠc quân sዠ cዚa hዌ ዖ Nam Viዉt Nam. Bዖi cuዒc tiዅn công ny đ gy cho hዌ nhi዆u tዐn thኸt... Ít nhኸt mዒt phኹn dዠ bዋ chiዅn lዛዘc cዚa hዌ đ ph኷i tung vào m዁t trኼn Qu኷ng Trዋ. Ở ngoài Bኽc, viዉc tuy዇n quân có mዒt lúc đình l኶i, nay đዛዘc tiዅp tዙc. Cho đዅn mùa thu, mዒt lዠc lዛዘng quan trዌng bዒ đዒi chính quy cũng sዀn sàng chiዅn đኸu ዖ mi዆n Nam. Kinh nghiዉm đau đዔn năm 1954 đ chዜng tው cho kháng chiዅn Viዉt Nam rኾng viዉc thi hành mዒt hiዉp đዋnh không th዇ trông chዕ vào thiዉn chí cዚa kዃ đዋch... Sáu tháng sau Hiዉp đዋnh Paris l኶i càng xác nhኼn đi዆u đó. Hዓn nዟa có vዃ nhዛ qun đዒi Sài Gòn, dù tinh thኹn sa sút, nhዛng không th዇ tan rã chዊ duy nhኸt vዔi tc đዒng cዚa công tác tâm lý. Ví dዙ nhዛ trong công tc đዋch vኼn, đ዇ làm công tác tuyên truy዆n và vኼn đዒng đዎi vዔi lዔp sĩ quan trong hng ngũ đዋch, cc ban đዋch vኼn Qun đዒi nhn dn đ nhኾm vo đዎi tዛዘng chính là cኸp thiዅu uý, trung uý trong qun đዒi ngዙy, bዖi đó l cኸp sĩ quan có quan hዉ thዛዕng xuyên và trዠc tiዅp vዔi tኹng lዔp binh lính. Hዌ đ xy dዠng mዒt hình ኷nh mኻu v዆ viên sĩ quan ኸy vዔi nhዟng đ዁c đi዇m v዆ tâm lý và hoàn c኷nh xã hዒi nhዛ sau: Anh ta kho኷ng 20-25 tuዐi, v nhዛ vኼy anh ta đ lዔn lên trong xã hዒi Sài Gòn. Anh ta không thኸy rõ vai trò cዚa Mዣ ዖ Viዉt Nam. Theo anh ta, Thiዉu là mዒt ngዛዕi muዎn xây dዠng Nam Viዉt Nam thành mዒt nዛዔc đዒc lኼp, m዁c dù anh ta biዅt Thiዉu tham nhũng, bዋ mua chuዒc và phዙ thuዒc vào Mዣ. Song bዖi Bኽc Viዉt Nam cũng liên minh vዔi Liên Xô và Trung Quዎc, nên anh cho rኾng Thiዉu liên minh vዔi Mዣ là chuyዉn bình thዛዕng. Anh tin chኽc rኾng chዅ đዒ cዒng s኷n không có tዠ do, thዅ mà Thiዉu l኶i l ngዛዕi b኷o vዉ tዠ do. Đôi lúc anh ghét ngዛዕi Mዣ, nhኸt là khi thኸy hዌ đi vዔi con gái Viዉt Nam bዖi hዌ kiêu căng ng኶o m኶n. Vኼy là anh vኻn giዟ đዛዘc tinh thኹn dân tዒc. Nhዛng anh l኶i thኸy tዠ ho đዛዘc làm mዒt sĩ quan qun đዒi Sài Gòn, bዖi đó là mዒt qun đዒi m኶nh v l nዓi m anh có đዛዘc mዒt sዎ đ዁c quy዆n. Nhኸt là vዔi gia đình anh: hዌ đዛዘc ăn m዁c đዂp, có xe hዓi thuዒc quy዆n sዞ dዙng, có nhà riêng... Anh bኸt bình vì chiዅn tranh vኻn tiዅp diወn, song anh không th዇ làm thዅ no khc đ዇ thoát ra khውi nó. Anh sዘ cách m኶ng, m዁c dù anh không hi዇u cách m኶ng. Anh trông thኸy nhዟng bኸt công cዚa xã hዒi, đ዁c biዉt là viዉc các cኸp trên anh làm giኹu mዒt cách ghê gዔm, nhዛng anh không nዐi dኼy chዎng l኶i hዉ thዎng đó: anh chዊ cዎ leo lên cao hዓn đ዇ kiዅm lዕi đዛዘc nhi዆u hዓn. Mዒt trong nhዟng nét chዚ đ኶o trong tính cch anh, đó l anh tin “mዌi sዠ đ዆u do sዎ” Còn vዔi nhዟng ngዛዕi lính thዛዕng, chiዅn tranh đè n዁ng lên vai hዌ. Trong mዒt xã hዒi bዋ đnh bኼt mኸt gዎc rወ, hዌ là tù nhân cዚa đዏng lዛዓng, ci b኷o đ኷m cho hዌ thoát khውi thኸt nghiዉp và nuôi sዎng gia đình đông đúc cዚa hዌ... Phân tích sዠ phát tri዇n cዚa tình hình tዝ sau ký Hiዉp đዋnh, cc nh l nh đ኶o Viዉt Nam càng xác nhኼn rኾng: xét tri዇n vዌng cዚa cách m኶ng ዖ mi዆n Nam Viዉt Nam thì mዌi gi኷i pháp chính trዋ đ዆u đòi hውi trዛዔc hዅt ph኷i bዃ g y đዛዘc qun đዒi Sài gòn, công cዙ chዚ yዅu cዚa chính quy዆n bù nhìn... Thng Mዛዕi năm 1973, cuዒc giáng tr኷ nhዟng chiዅn dዋch lኸn chiዅm cዚa qun đዒi Sài Gòn đዛዘc các lዠc lዛዘng cách m኶ng tung ra trên mዒt quy mô lዔn. Ngày 15, Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi và Bዒ tዛ lዉnh quân gi኷i phóng ra lዕi kêu gዌi, nói rõ rኾng qun dn ta có “quy዆n chính đng đ዇ có nhዟng biዉn pháp nhኾm chዎng l኶i sዠ phá ho኶i Hiዉp đዋnh cዚa chính quy዆n Nguyወn Văn Thiዉu, đnh tr኷ l኶i nhዟng hành đዒng chiዅn tranh cዚa chúng ዖ bኸt cዜ đu, bኾng nhዟng hình thዜc thích hዘp và vዔi nhዟng lዠc lዛዘng cኹn thiዅt đ዇ đòi chúng ph኷i chኸp hành nghiêm chዊnh và triዉt đ዇ Hiዉp đዋnh...” Thዅ là ዖ Nam Viዉt Nam, không còn là mዒt cuዒc xung đዒt kéo dài nዟa. M đó l khዖi đኹu cዚa mዒt cuዒc chiዅn tranh mዔi, vዔi nhዟng hình thዜc và nhዟng mዙc tiêu cዚa nó. Nዅu ban l nh đ኶o Đ኷ng Cዒng s኷n Viዉt Nam và Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi g኶t bው kh኷ năng Mዣ đዛa qun viወn chinh trዖ l኶i, thì hዌ cũng không lo኶i trዝ gi኷ thiዅt mዒt sዠ can thiዉp cዚa lዠc lዛዘng không quân mà Mዣ bዎ trí ዖ vnh đai xung quanh Đông Dዛዓng đ዇ nhኾm mዙc đích nói trên. Trong nhዟng đi዆u kiዉn đang nዐi trዒi trên trዛዕng quዎc tዅ và ዖ nዛዔc Mዣ lúc đó thì, theo đnh gi cዚa cc nh l nh đ኶o cách m኶ng Viዉt Nam, sዠ can thiዉp bኾng không quân ኸy sዄ có th዇ diወn ra trong thዕi gian ngኽn nhዛng sዄ càng hዅt sዜc ác liዉt hዓn... Tuy nhiên không ph኷i vì thዅ mà nó có th዇ lm thay đዐi đዛዘc chi዆u hዛዔng cዚa sዠ phát tri዇n cዚa cách m኶ng Viዉt Nam... Song tính đዅn kh኷ năng ኸy, quy mô cዚa đòn ging tr኷ ph኷i đዛዘc cân nhኽc mዒt cách kዣ lዛ዗ng. Nó sዄ đዛዘc tiዅn hành bኾng phዛዓng php lኸn dኹn, tዝng vዋ trí mዒt, và chዚ yዅu nhኾm vo đዏng bኾng sông Cዞu Long, kho ngዛዕi, kho cዚa cዚa Nam Viዉt Nam. Cc nh l nh đ኶o cách m኶ng cũng không vì thዅ mà g኶t bው kh኷ năng đኸu tranh trên m዁t trኼn chính trዋ. Tháng B኷y năm 1971, khi cn cn lዠc lዛዘng quân sዠ cuዎi cùng đ nghiêng h኿n v዆ phía cách m኶ng, mዒt ዚy viên Trung ዛዓng Đ኷ng còn nói riêng vዔi tôi: “Muዎn h኶n chዅ quy mô cዚa nhዟng trኼn đnh, chúng tôi cኹn ph኷i đnh dኹn dኹn. Chúng tôi đang lm chዚ tình hình trên hai đi዇m: chúng tôi có th዇ tiዅp tዙc chiዅn tranh đዅn khi gi኷i phóng toàn bዒ đኸt nዛዔc. Nhዛng đዅn mዒt lúc no đኸy khi đዎi phዛዓng buዒc ph኷i nhኼn ngዝng chiዅn, thì chiዅn tranh sዄ không còn cኹn thiዅt nዟa...” Bዛዔc ngo዁t quyዅt đዋnh ኸy đዅn vào thng Tዛ năm 1974, đ዁c biዉt vዔi viዉc quân gi኷i phóng đnh chiዅm tr኶i Tዎng Lê Chân cዚa qun đዒi Sài Gòn. Nኾm cách Sài Gòn 80 kilômét v዆ phía Bኽc, tr኶i Tዎng Lê Chân chዊ là mዒt căn cዜ c዗ bình thዛዕng, nhዛng nó l኶i là mዒt trong nhዟng chዎt chዚ yዅu cዚa vnh đai b኷o vዉ Sài Gòn. Quân đዒi Si Gòn đ không chiዅm l኶i đዛዘc Tዎng Lê Chn v đ዇ tr኷ đũa v዆ viዉc này, Thiዉu đ ho n “vô thዕi h኶n” Hዒi nghዋ Celle - Saint - Cloud. Tuy bዛዔc ngo዁t chung cዚa các trኼn chiዅn đኸu hãy còn nኾm trong ph኶m vi tác chiዅn du kích, nhዛng mዒt hình thái tác chiዅn khc đ xuኸt hiዉn: đó l cc trኼn đnh cc vዋ trí tዛዓng đዎi kiên cዎ trong đó có bዎn vዋ trí bao quanh Kontum trên Tây Nguyên và mዒt sዎ vዋ trí khác trong tዊnh Qu኷ng Nam ዖ mi዆n Trung Trung Bዒ, ví dዙ nhዛ Thዛዘng Đዜc, m qun đዒi Sài gòn đ không th዇ chiዅm l኶i đዛዘc. Bዛዔc ngo዁t trên chiዅn trዛዕng ኸy sዄ cng đዛዘc xác nhኼn trong mùa hè 1974. Lኹn đኹu tiên trong mùa mዛa, qun đዒi Si Gòn đ không th዇ giành l኶i đዛዘc đኸt bዋ mኸt. Hዌ đ ph኷i chዋu mኸt nhi዆u vዋ trí ዖ mi዆n Trung và c኷ ዖ đዏng bኾng sông Cዞu Long, đ዁c biዉt là ዖ bn đ኷o Cà Mau. Ở đዏng bኾng Cዞu Long, sau khi ký Hiዉp đዋnh, Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi chዊ ki዇m sot đዛዘc 800.000 dân trên 3,5 triዉu dn, nhዛng nay thì ዖ đኸy cách m኶ng đ ginh đዛዘc vዔi Sài Gòn mዒt phኹn quan trዌng đኸt đai v sዎ dân. Khi phân tích sዠ phát tri዇n tình hình quân sዠ năm 1974, Bዒ Tዐng tዛ lዉnh Qun đዒi nhân dân chú ý tዔi mዒt chi tiዅt có tኹm quan trዌng lዔn v዆ m዁t chiዅn lዛዘc: đ዁c biዉt là vào cuዎi năm 1974, khi qun đዒi Sài Gòn mኸt mዒt vዋ trí thì ch኿ng nhዟng chúng không chiዅm l኶i mà chúng còn rút thêm 3-4 vዋ trí xung quanh, không chዊ ዖ mi዆n núi mà c኷ ዖ vùng đዏng bኾng. Nhዛ vኼy l qun đዒi Sài Gòn không muዎn phân tán thዅ bዎ trí lዠc lዛዘng cዚa chúng. Tình hình này hዅt sዜc mâu thuኻn vዔi nhዟng kዅ ho኶ch ban đኹu cዚa chúng là càng chiዅm đዛዘc nhi዆u đኸt càng tዎt, đ዇ ginh đዛዘc tዎi đa sዜc ngዛዕi sዜc cዚa. Tuy hiዉn nay Qun đዒi nhân dân mዔi chዊ sዞ dዙng lዠc lዛዘng nhው, nhዛng qun đዒi Si Gòn đ không th዇ chዎng cዠ l኶i nዐi. Lኹn đኹu tiên ዖ Nam Viዉt Nam, qun đዒi ngዙy Sài Gòn ዖ vào thዅ yዅu. V cũng l lኹn đኹu tiên đዎi vዔi nhዟng ngዛዕi cách m኶ng, hዌ không còn ph኷i l “lኸy yዅu đnh m኶nh” nዟa. Mዒt hiዉn tዛዘng quan trዌng khác nዟa đang pht tri዇n ዖ Si Gòn trong năm 1974: tiዅp theo nhዟng thኽng lዘi ginh đዛዘc cዚa quân gi኷i phóng, phong trào chዎng đዎi Thiዉu đ lኸy l኶i đዛዘc tዠ tin và mዖ rዒng tዐ chዜc. “Thnh phኹn thዜ ba” nhዛ Hiዉp đዋnh dዠ kiዅn đ xuኸt hiዉn. Cuዎi năm 1974, ho኶t đዒng chính trዋ bዋ Thiዉu cኸm đon gኽt gao nay l኶i nዐi lên ዖ thዚ đô Nam Viዉt Nam. V trዛዔc nhዟng đòn tiዅn công cዚa phe chዎng đዎi, vዋ thዅ cዚa Thiዉu lung lay dዟ dዒi. Đዅn nዑi ngዛዕi Mዣ do dዠ không biዅt xዞ sዠ vዔi ông ta nhዛ thዅ nào: nዅu đó l sዠ chዎng đዎi cዚa mዒt phe thዠc sዠ tiዅn bዒ tኼp hዌp xung quanh mዒt sዎ nhân vኼt nhዛ b Ngô B Thnh ch኿ng h኶n, tዝ nhi዆u năm nay bኸt chኸp đn p tù đኹy vኻn kiên quyዅt đኸu tranh thì không nói, nhዛng đኾng này l኶i bኸt thình lình nዐi lên phong trào chዎng đዎi cዚa mዒt sዎ m዁t mũi không lኸy gì làm s኶ch sዄ lኽm mà Hà Nዒi đnh gi l “nhዟng con ngዠa thay thዅ” (x luኼn báo Nhân dân, 14-9). Ví dዙ nhዛ trዛዕng hዘp linh mዙc Thiên Chúa giáo Trኹn Hዟu Thanh mዒt nhân vኼt chዎng cዒng nዐi tiዅng; ông ta đ tiዅn hành mዒt phong trào chዎng Thiዉu ác liዉt v዆ vኸn đ዆ tham nhũng. Ho኶t đዒng này cዚa cha Thanh có vዃ nhዛ l኶i đዛዘc mዒt sዎ cዓ quan Mዣ dung túng bዖi dù sao chăng nዟa, nó cũng có tc dዙng là hኸt c኿ng mዒt thi዇u sዎ nhዟng ngዛዕi công giáo tiዅn bዒ đ bí mኼt có quan hዉ vዔi nhዟng ngዛዕi cዒng s኷n. M዁c dù vኼy, nó cũng đኺy Thiዉu ra xa cái mà tዝ trዛዔc đዅn giዕ vኻn là trዙ cዒt cዚa chዅ đዒ: Nhà thዕ Công giáo... Cũng nhዛ vኼy, sዠ chዎng đዎi Thiዉu còn lôi kéo mዒt bዒ phኼn rዒng rãi phong trào Phኼt tዞ và c኷ mኸy chዙc nghዋ sĩ, m trong sዎ này có nhi዆u nhዟng gዛዓng m዁t còn xa mዔi có th዇ gዌi là không có gì đng chê trch. Nዅu báo chí bዋ đn p th኿ng tay thì báo chí phe chዎng đዎi l đዎi tዛዘng bዋ khዚng bዎ m኶nh nhኸt: nhi዆u báo bዋ tዋch thu, trong sዎ đó có năm bo bዋ đóng cዞa. Lኹn đኹu tiên tዝ nhi዆u năm nay cc cuዒc bi዇u tình diወn ra trên đዛዕng phዎ, bኸt chኸp sዠ đn áp cዚa c኷nh sát... Ở Hà Nዒi, sዠ phát tri዇n cዚa tình hình đó đዛዘc theo dõi rኸt sát. Trong suዎt quá trình kháng chiዅn, nhዟng ngዛዕi cách m኶ng luôn luôn kiên trì đዛዕng lዎi đኺy m኶nh tiዅn công quân sዠ, kዅt hዘp vዔi phong tro đኸu tranh chính trዋ ዖ c኷ nông thôn v đô thዋ. Nhዛng chዛa bao giዕ tình hình l኶i tiዅn tri዇n thuኼn lዘi nhዛ thዅ. Trong các thành phዎ, khኺu hiዉu thዛዕng xuyên: “đánh đዐ Thiዉu” cዚa M዁t trኼn dân tዒc gi኷i phóng có kh኷ năng trዖ thành hiዉn thዠc. Tuy nhiên, do các tዐ chዜc bí mኼt cዚa cách m኶ng ዖ thành thዋ trዛዔc đy bዋ khዚng bዎ n዁ng n዆ nên lúc này hዌ thኼm chí đ không đዚ cán bዒ đ዇ l nh đ኶o phong tro. Nhዛng sዠ có m዁t cዚa Quân gi኷i phóng ዖ cách các thành thዋ tዝ 20 đዅn 60 km đ đóng mዒt vai trò xúc tác hዅt sዜc quan trዌng... Song, nhዛ lዕi tâm sዠ cዚa mዒt ngዛዕi có trách nhiዉm ዖ Bኽc Viዉt Nam nói vዔi tôi thì “dù tình hình quân sዠ và tình hình ዖ các vùng gi኷i phóng có tዎt đዅn mኸy, đi዆u đó vኻn còn chዛa đዚ, bዖi vኻn còn vኸn đ዆ các thành phዎ là ngôi nhà trú chân cዚa chዚ nghĩa thዠc dn. Ngዛዕi ta có th዇ gi኷i phóng 90% lãnh thዐ nhዛ hዏi 64-65, nhዛng cc thnh phዎ vኻn luôn luôn bዋ đዋch nኽm giዟ. Cho nên công tác thành thዋ rኸt quan trዌng. Muዎn gi኷i quyዅt vኸn đ዆ Nam Viዉt Nam, chúng tôi cኹn ph኷i tዝng bዛዔc mዒt ki዇m sot đዛዘc các thành phዎ v ginh đዛዘc nhân dân ዖ đኸy v዆ tay cách m኶ng. Đi዆u đ዁c biዉt quan trዌng là ph኷i tranh thዚ đዛዘc nhi዆u hዓn nዟa nhዟng tኹng lዔp trung gian ዖ thành phዎ bኾng mዒt chính sách m዁t trኼn dân tዒc chዎng đዅ quዎc v đዏng thዕi chia rዄ và làm suy yዅu chዅ đዒ Thiዉu...” Trong tri዇n vዌng ኸy, “lዠc lዛዘng thዜ ba” có th዇ đóng mዒt vai trò chዚ yዅu, ngዛዕi đዎi tho኶i vዔi tôi nhኸn m኶nh: “Cዓ sዖ pháp lý cዚa Hiዉp đዋnh Paris cho phép, ngay c኷ dዛዔi mዒt chዅ đዒ phát xít, tዐ chዜc và tăng cዛዕng mዒt phong tro đዎi lኼp hዘp pháp. Cho nên lዠc lዛዘng thዜ ba đዎi vዔi chúng tôi là mዒt cái gì rኸt quan trዌng. Bà Ngô Bá Thành không ph኷i là thành viên cዚa M዁t trኼn dân tዒc gi኷i phóng nhዛng b rኸt quan trዌng đዎi vዔi chúng tôi. Phong tro đô thዋ lúc ny có đዛዘc thuኼn lዘi do sዠ suy yዅu cዚa chዅ đዒ Thiዉu, mዒt chዅ đዒ đዛዘc dዠng lên đ዇ làm chiዅn tranh, nhዛng nay l኶i ph኷i chuy዇n sang đኸu tranh chính trዋ, trong khi nó không còn đዚ sዜc...” Vኼy là vào thዕi kỳ ኸy, các nhà cách m኶ng Viዉt Nam sዀn sàng chኸp nhኼn hoàn toàn vai trò và vዋ trí mà lዠc lዛዘng thዜ ba có th዇ thዠc hiዉn. “Tኸt nhiên, ngዛዕi đዎi tho኶i lዛu ý vዔi tôi, trong đó không lo኶i trዝ có bn tay CIA. Ngዛዕi Mዣ bây giዕ có th዇ đ nghĩ tዔi thay Thiዉu. Nhዛng rõ ràng Mዣ không ph኷i là ngዛዕi nኽm phong trào. Dù nhân cách cዚa mዒt vài cá nhân trong sዎ nhዟng ngዛዕi l nh đ኶o phong trào có thዅ no đi nዟa thì chዚ yዅu cái thዠc chኸt cዚa phong trào vኻn là dân tዒc. Chúng tôi không ph኷i sዘ mዒt sዠ bùng nዐ lዔn hዓn cዚa lዠc lዛዘng thዜ ba. Đó l mዒt thዠc tዅ khách quan cዚa tình hình Viዉt Nam hiዉn nay”. Ngy 7 v 14 thng 9, bo Nhn dn, cዓ quan ngôn luኼn cዚa Đ኷ng Cዒng s኷n Viዉt Nam, đ đăng hai bi x luኼn mà nዒi dung chዚ yዅu sዄ đዛዘc nhኽc l኶i trong tuyên bዎ ngày 8 tháng Mዛዕi cዚa Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi. Mዒt lኹn nዟa, nhዟng ngዛዕi cách m኶ng Viዉt Nam l኶i đዛa ra vዔi cc nh l nh đ኶o Hoa Kỳ nhዟng phዛዓng sch đ዇ tiዅn tዔi mዒt gi኷i pháp chính trዋ: Mዣ thay Thiዉu bኾng mዒt chính quy዆n dù thân Mዣ nhዛng cዛዓng quyዅt “đi theo chi዆u hዛዔng thi hành Hiዉp đዋnh Paris”. V Hà Nዒi và Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi đ tuyên bዎ sዀn sàng đm phn vዔi Mዣ v዆ mዒt chính quy዆n nhዛ thዅ. Nhዛng Thiዉu cኹn ph኷i ra đi... Đ዆ nghዋ ny cũng sዄ không có tr኷ lዕi. Năm 1974 kዅt thúc. Ở Si Gòn, trዛዔc phong trào chዎng đዎi dâng cao, Thiዉu vኻn cዎ bám lኸy cái ghዅ bዖi năm 1975 sዄ l năm bኹu tዐng thዎng... Ở Viዉt Nam, ngዛዕi ta theo âm lዋch, mዑi năm mang tên mዒt trong sዎ mዛዕi hai con vኼt cዚa sዎ tዞ vi. Nhዛ phኹn lዔn các xã hዒi truy዆n thዎng Á Đông, x hዒi Nam Viዉt Nam cũng đኽm mình sâu sኽc trong mዒt truy዆n thዎng nghìn năm đó. Ngay b኷n thân Thiዉu, dù theo Thiên Chúa gio, ông ta cũng rኸt tin vo “khoa tዞ vi” v ông ta công khai nói lên đi዆u đó. Cuዎi năm 1974, cũng l năm Dኹn (Hዐ) kዅt thúc. Đዅn giዟa thng Hai dዛዓng lዋch, cùng vዔi Tዅt Ất Mão là bኽt đኹu cዚa năm Con mèo... “Trong mዛዕi hai con vኼt kዅ tiዅp nhau trong hong đዔi âm lዋch thì mèo đዛዘc tiዅng là con vኼt hi዆n lành nhኸt. Tuy nhiên vào cuዎi năm Mèo, cc thኹy chiêm tinh, các thኹy xem tዛዔng, xem đኸt đ዆u thዎng nhኸt tiên đon rኾng năm Mèo l mዒt năm rኸt khó khăn đዎi vዔi Nam Viዉt Nam và cዠc kỳ nguy hi዇m đዎi vዔi tዐng thዎng Nguyወn Văn Thiዉu. Sዎ tዞ vi cዚa tዐng thዎng Thiዉu hoàn toàn ዜng vዔi sao chiዅu mዉnh cዚa năm Chuዒt. Ông ch኿ng nhዟng sinh năm chuዒt, m còn đúng c኷ tháng, c኷ ngày, c኷ giዕ cዚa chuዒt, mዒt đi዆u xዛa nay rኸt hiዅm. Tዐng thዎng Thiዉu có vዃ hình nhዛ không coi thዛዕng nhዟng khó khăn m nhዟng ngôi sao cዚa năm m lዋch 1975 dnh cho ông. Nhዛng khi mዒt trong sዎ nhዟng ngዛዕi thân hውi ông liዉu sዄ gi኷i quyዅt ra sao thì ông đ tr኷ lዕi: “Đúng, Mèo rኸt nguy hi዇m cho Chuዒt, nhዛng khi đ biዅt trዛዔc, thì nó sዄ có cch đ዆ phòng...” (Điዉn AFP đnh tዝ Sài Gòn, ngày 9-2-1975) “Thiዉu sinh năm “Tý” tዜc cኹm tinh con chuዒt. Sau khi ch኶y khኽp hang cዎng: Cዎng cዚa Pháp, rዏi cዚa Mዣ, bዋ hun khói ዖ Buôn Ma Thuዒt, chuዒt Thiዉu l኶i ch኶y v዆ Huዅ, rዏi Đ Nዀng, rዏi Nam Bዒ và ch኶y trዎn vào nኸp trong cዎng ዖ Si Gòn. Năm nay l năm Ất Mão, tዜc năm con Mèo. Mèo thዛዕng bኽt chuዒt. Tháng vዝa rዏi rኸt nhi዆u chuዒt đ bዋ mèo bኽt. Chuዒt Thiዉu chኽc không th዇ thot đዛዘc khውi nanh vuዎt cዚa mèo. Đi዆u đó đ đዛዘc ghi sዀn ዖ sao trên trዕi: Chuዒt luôn luôn chዅt ዖ miዉng mèo” (Báo Nhân dân, 5-4-1975). CHЎІNG II. CHIϸN DϾCH HЂ CHÍ MINH Thu 1974, Bዒ chính trዋ Đ኷ng Cዒng s኷n Viዉt Nam hዌp, phân tích tình hình Nam Viዉt Nam, Đông Dዛዓng v thዅ giዔi. Thዅ giዔi tዛ b኷n chዚ nghĩa đang bዋ lung lay trong cዓn khዚng ho኷ng, v tình hình ny đ ging mዒt đòn m኶nh vào n዆n kinh tዅ Sài Gòn, mዒt n዆n kinh tዅ sዎng dዠa vào viዉn trዘ nዛዔc ngoi, lúc ny cũng đang g዁p khó khăn trኹm trዌng. Khዚng ho኷ng đ trዖ thành mዎi lo chዚ yዅu cዚa Mዣ. T኶i Mዣ, xung đዒt giዟa chính phዚ và quዎc hዒi đ lên tዔi cዠc đi዇m vዔi vዙ bê bዎi Watergate, mዒt vዙ bê bዎi đ dኻn đዅn sዠ sዙp đዐ cዚa Nixon. Nዅu Kissinger vኻn còn đዛዘc giዟ ዖ nguyên vዋ thì tân tዐng thዎng Gérald Ford, tዝ nay sዄ ph኷i chዋu sዠ giám sát ch዁t chዄ cዚa quዎc hዒi, mà quዎc hዒi thì kiên quyዅt tዝ chዎi mዌi cuዒc phiêu lዛu mዔi ዖ Viዉt Nam. Chዜng cዜ là tháng Tám vዝa qua, khi Nixon xin quዎc hዒi cኸp mዒt kho኷n viዉn trዘ quân sዠ cho chዅ đዒ Thiዉu, quዎc hዒi đ cኽt gi኷m tዔi mዒt nዞa. Sዠ cኽt gi኷m ny đ h኶n chዅ sዜc m኶nh hውa lዠc cዚa qun đዒi Sài Gòn và tዝ nay hዌ sዄ ph኷i đዛዓng đኹu vዔi nhዟng khó khăn lዔn v዆ vኸn đ዆ hኼu cኹn. Ở Lo, hình hình cũng không tiዅn tri዇n nhዛ mong đዘi cዚa Mዣ. Khi ký Hiዉp đዋnh Viêng Chăn, vዋ lãnh tዙ già cዚa phái trung lኼp, hong thn Xuvana Phuma đ đi theo quan đi዇m cዚa Pathét Lào, mዒt phe m ngዛዕi l nh đ኶o l ngዛዕi anh em cùng cha khác mዂ vዔi ông là hoàng thân Xuphanuvông. M዁t trኼn yêu nዛዔc Lo cũng không ngዝng cዚng cዎ và mዖ rዒng các vዋ trí cዚa hዌ trên khኽp đኸt nዛዔc. T኶i Campuchia, Mዣ đ ph኷i ngዝng các cuዒc ném bom. Qun đዒi Lon Non ph኷i co vào cዎ thዚ ዖ Phông Pênh. Căn cዜ vo tình hình bên ngoi v tình hình đang có lዘi trên chiዅn trዛዕng v cc đô thዋ mi዆n Nam, Bዒ chính trዋ đnh gi thዕi kỳ này là rኸt có lዘi đ዇ mዖ mዒt cuዒc tዐng tiዅn công ዖ mi዆n Nam. Có hai vኸn đ዆ quan trዌng cኹn xc đዋnh rõ đ዇ quyዅt đዋnh sዠ lዠa chዌn. Mዣ có th዇ đዛa qun trዖ l኶i không? Bዒ chính trዋ cho rኾng đi዆u đó l không th዇ đዛዘc. Nዅu ngዛዕi Mዣ trù tính đዛa qun ዏ ኶t trዖ l኶i thì hዌ đ không ký Hiዉp đዋnh Paris. Trong bዎi c኷nh cዚa năm 1974, mዒt viዉc lm nhዛ thዅ là gኹn nhዛ không th዇ đዛዘc đዎi vዔi Mዣ. Nhዛng còn viዉc Mዣ ném bom ዏ ኶t và chi viዉn hውa lዠc cho quân ngዙy bኾng không quân thì kh኷ năng ny không lo኶i trዝ. Song viዉc ny cũng không th዇ đ኷o ngዛዘc đዛዘc tình thዅ, bዖi tዝ thዕi Johnson v Nixon nó đ không lm đዛዘc đi዆u đó. Thዅ còn riêng mình qun đዒi bù nhìn, hዌ có th዇ kéo di đዛዘc cuዒc chiዅn đኸu không? Sዠ phát tri዇n cዚa tình hình chiዅn trዛዕng năm 1973 v 1974 đ chዜng tው rኾng đi዆u đó l không, bዖi khi ኸy Qun đዒi nhân dân mዔi chዊ sዞ dዙng mዒt phኹn lዠc lዛዘng mà quân đዒi Si Gòn đ không th዇ chዎng đ዗ nዐi. Hዓn nዟa qun đዒi nhân dân còn có nhዟng lዠc lዛዘng dዠ bዋ sung sዜc ዖ hኼu phዛዓng. Nዅu lዠc lዛዘng ny đዛዘc tung vào trኼn, thì cán cân lዠc lዛዘng giዟa đôi bên sዄ thay đዐi mዒt cách tai h኶i cho quân ngዙy. Thêm nዟa không quân Sài Gòn l኶i không th዇ snh đዛዘc vዔi không quân Mዣ. V኷ l኶i dù Mዣ có tăng cዛዕng viዉn trዘ quân sዠ và kinh tዅ cho chዅ đዒ Si Gòn đi nዟa thì đi዆u đó cũng chዊ uዐng công vô ích, bዖi cái mà hዌ thiዅu, không ph኷i l vũ khí, m l ý chí, quyዅt tâm chiዅn đኸu. Tዝ tình hình trên Bዒ Chính trዋ cho rኾng cách m኶ng có th዇ ginh đዛዘc thኽng lዘi quyዅt đዋnh trong mዒt thዕi h኶n tዎi đa l mዒt năm[8]. Vኼy cኹn ph኷i chuኺn bዋ lዠc lዛዘng c኷ v዆ ngዛዕi v዆ cዚa cho mዒt năm chiዅn đኸu. Thዅ là vào giዟa 1974, mዌi m዁t chuኺn bዋ cho mዒt cuዒc tiዅn công nhዛ vኼy đዛዘc đኺy m኶nh: Công cuዒc đዒng viên đዛዘc tiዅn hành trên mዒt quy mô lዔn. M዁c dù đ ph኷i chዋu đዠng rኸt nhi዆u mዌi thዞ thách cዚa chiዅn tranh, nhân dân mi዆n Bኽc vኻn sዀn sàng chኸp nhኼn hy sinh, huy đዒng tዔi mዜc tዎi đa sዜc ngዛዕi, sዜc cዚa cዚa mình đ዇ chi viዉn cho ti዆n tuyዅn... Hãy thዞ hình dung, đ዇ chuኺn bዋ v዆ hኼu cኹn cho mዒt cuዒc tiዅn công lዔn c዗ cuዒc tiዅn công 1975 ዖ mዒt nዛዔc nông nghiዉp l኶c hኼu, nዓi m 80% s኷n xuኸt đ዆u làm bኾng thዚ công, thì ዖ đኸy con ngዛዕi đ ph኷i nዑ lዠc ghê gዔm nhዛ thዅ no? Đ዇ có mዒt ý niዉm, chúng ta hãy làm mዒt so snh: đ዇ b኷o đ኷m cho cuዒc tiዅn công Tዅt 1968, ngዛዕi ta đ ph኷i chuኺn bዋ 30.000 tኸn xăng dኹu, súng đ኶n các lo኶i cho cuዒc tiዅn công 1972 là 70.000 tኸn; thì nay chuኺn bዋ cho cuዒc tiዅn công 1975 mዒt khዎi lዛዘng lዔn là 250.000 tኸn sዄ đዛዘc đዛa vo mi዆n Nam, mà chዚ yዅu là ph኷i vዛዘt rዝng núi. Riêng xe tăng, nó không th዇ tዠ hnh trên 2.000 kilômét theo đዛዕng Hዏ Chí Minh, vì nhዛ thዅ vo đዅn chiዅn trዛዕng, nó sዄ hዛ h኶i và không th዇ sዞ dዙng đዛዘc. Vኼy là ph኷i đዛa vào bኾng nhi዆u cách: có ch዁ng vኼn chuy዇n bኾng ôtô, có ch዁ng l኶i ph኷i tháo rዕi ra tዝng bዒ phኼn rዏi sዄ ph኷i lኽp l኶i ዖ nhዟng căn cዜ an ton v đዛዘc trang thiዅt bዋ tዎt. Nhi዆u tr኶m sዞa chዟa, tr኶m nhiên liዉu ph኷i đዛዘc thiዅt lኼp sዀn trên suዎt dዌc đዛዕng. Còn đ዇ đዛa đዛዘc xăng dኹu cኹn thiዅt cho xe cዒ các lo኶i, thì ngዛዕi ta ph኷i đ዁t nhዟng ዎng dኻn theo dዌc Trዛዕng Sዓn. Cዒng vo đó l mዒt phዎi lዛዘng lዔn vũ khí, súng đ኶n, lዛዓng thዠc, thuዎc men cኹn thiዅt ph኷i đዛa vo chiዅn trዛዕng mi዆n Nam... Đዓn vዋ nhው bé đዛዘc thành lኼp năm 1959 đ዇ tiዅp tዅ cho các chiዅn khu ዖ mi዆n Nam theo đዛዕng rዝng Trዛዕng Sዓn, nay sau mዛዕi lăm năm đ trዖ thành mዒt đ኶o quân thዠc sዠ, có đዚ trong tay các binh chዚng: tዝ công binh, vኼn t኷i cዓ giዔi, vኼn t኷i đዛዕng thዚy, đዅn vኼn chuy዇n và dዠ trዟ nhiên liዉu và dኹu m዗, tዝ cc đዓn vዋ phòng không thông thዛዕng đዅn cc đዓn vዋ đዛዘc trang bዋ tên lዞa “Sam” đኸt đዎi không... Viዉc thông tin liên l኶c, hዉ thዎng thኹn kinh cዚa đዛዕng Hዏ Chí Minh, đዛዘc b኷o đ኷m bዖi 14.865 kilômét đዛዕng dy điዉn tho኶i, c኶nh đó l thông tin vô tuyዅn... Rዏi các binh tr኶m, các tr኶m giao liên, cc đዓn vዋ bዒ binh làm nhiዉm vዙ b኷o vዉ, cc cዓ sዖ hኼu cኹn, các kho tr኶m phân phዎi vũ khí, khí ti lዛዓng thዠc cc đዓn vዋ thanh niên xung phong, và dân công hውa tuyዅn... tኸt c኷ các lዠc lዛዘng và tዐ chዜc ኸy đ዆u nhኾm vào b኷o đ኷m giao thông thông suዎt cho con đዛዕng chiዅn lዛዘc trong bኸt kỳ tình huዎng no, dù do đዋch đnh ph, hay do thዕi tiዅt gây nên... Cuዒc chiዅn đኸu chዎng máy bay Mዣ đnh ph trên đዛዕng Hዏ Chí Minh diወn ra cũng hዅt sዜc ác liዉt. Trong thዕi gian ho኶t đዒng ዖ đኸy cc đዓn vዋ phòng không Qun đዒi nhân dân Viዉt Nam đ đnh tr኷ máy bay Mዣ 42.138 trኼn và bኽn h኶ 160 chiዅc. V዆ cuዒc sዎng trên Trዛዕng Sዓn, mዒt sዎ bዜc thዛ sau đy cዚa sinh viên N, mዒt trong hàng chዙc ngàn nhዟng ngዛዕi lính đ đi trên con đዛዕng ny đ዇ vào Nam chiዅn đኸu sዄ giúp chúng ta hi዇u nó đዛዘc phኹn nào. Anh gዞi nhዟng l thዛ ny v዆ cho gia đình, cho mዂ v ngዛዕi vዘ chዛa cዛዔi ዖ Hà Nዒi. Ghép nhዟng l thዛ l኶i, nó sዄ nhዛ mዒt cuዎn nhኼt ký hành quân cዚa mዒt chiዅn binh trong hàng v኶n nhዟng chiዅn binh khác. Ngày l኶i ngày, qua nhዟng ý nghĩ, nhዟng sዠ viዉc, nhዟng khó khăn, ngዛዕi ta thኸy ዖ đኸy phác lên mዒt cách chi tiዅt bዜc tranh cዚa mዒt sዠ tích anh hùng thኹn kỳ, đዛዘc t኶o nên bዖi nhዟng nዑi nhዌc nhኾn, nhዟng đau khዐ, nhዟng phút ng lòng đዛዘc chዅ ngዠ, và c኷ quyዅt tâm ý chí vዛዓn lên thዛዕng ngy đ዇ vዛዘt qua. N. không nói v዆ các trኼn chiዅn đኸu, nhዟng l thዛ cዚa anh có vዃ nhዛ ዖ ngoài l዆ cዚa cuዒc chiዅn, nhዛng thዠc ra nó vኻn nኾm ዖ trung tâm sዠ kiዉn: đó l sዠ quên mình, nhዟng hy sinh luôn luôn có ዖ nhዟng chng trai mዛዕi tm đôi mዛዓi v ዖ hዌ trái tim dኹn dኹn đዛዘc tôi luyዉn thnh thép. “... Sዎng ዖ trên đዕi ngዛዕi cũng vኼy; Gian nan rèn luyዉn mዔi thnh công.”. Ở trong tù năm 1942, Hዏ Chí Minh đ viዅt nhዛ thዅ. V đy trên rዝng núi Trዛዕng Sዓn, ngዛዕi ta ph኷i tr኷i qua nhዟng gì v con ngዛዕi đ đዛዘc tôi luyዉn v trዛዖng thnh nhዛ thዅ nào... “Nhዟng ngy ny, đዛዕng không bዋ bom cኽt. Mዑi ngày chúng con có th዇ đi đዛዘc 100 kilômét. Xe lኽc tዜ phía, con buዏn ngዚ đዅn nዑi thiዅp đi lúc no không biዅt và khi tዊnh dኼy, ngዛዕi con đau ê ኺm nhዛ bዋ giኹn (…) Chúng con t኶t vào rዝng nghዊ. 5 giዕ sáng mኽc võng, đnh mዒt giኸc đ዇ rዏi 5 giዕ chi዆u l኶i lên đዛዕng. Tiዅp đó l mዒt đêm nዞa thዜc nዞa ngዚ, giዟa nhዟng trኼn bom, đúng hዓn l nhዟng trኼn mዛa bom v đôi khi l nhዟng sዠ cዎ dዌc đዛዕng mዂ cዜ yên tâm, con cዚa mዂ luôn luôn cኺn thኼn và quá yêu cuዒc sዎng đ዇ không n዗ rዕi bው nó chዊ vì ngu ngዎc hay đዓn thuኹn chዊ vì muዎn tው ra vዃ ta đy… ) (…) Hai em cዚa con chúng thዅ nào h኷ mዂ? Con nhዔ nh qu đዅn nዑi thኼm chí con không dm nghĩ v዆ mዂ quá lâu. Có nhዟng đêm, con mዓ thኸy căn phòng nho nhው cዚa nhà ta, thኸy mዂ, mዂ yêu quý, và các em con. Tዊnh d኶y, con không chዋu nዐi nዟa... Bao giዕ thì cái th኷m hዌa này mዔi kዅt thúc? Cኹn ph኷i ዖ đy, ዖ chính trên nhዟng con đዛዕng đኹy nhዟng vዅt hኾn đau khዐ ny, con ngዛዕi ta mዔi biዅt và c኷m nhኼn đዛዘc hዅt cái th኷m hዌa ኸy nó sâu rዒng biዅt dዛዕng nào. Tዎt hዓn l không nên nói vኸn đ዆ này nዟa, vኸn đ዆ đ dኾn v዁t chúng ta ዖ c኷ hዓi mi዆n Nam Bኽc...”. Nhዟng ch዁ng nghዊ đዛዘc dnh đ዇ làm mዒt sዎ viዉc v዁t: “... Nhዟng ngày này con không có viዉc gì làm. Con khâu l኶i chiዅc quኹn dài, vá víu chiዅc quኹn cዒc và sዞa l኶i nhዟng chዑ khâu lዑi. Tዠ tay con làm hዅt mዌi viዉc, mዂ ኶. Có lዄ không có gì tዎt bኾng đ኶i hዌc trዛዕng đዕi? Bao giዕ con trዖ v዆, chኽc chኽn mዂ sዄ ph኷i ng኶c nhiên v዆ đዜa con lዔn cዚa mዂ cho coi...” Nhዛng không ph኷i ch዁ng đዛዕng no cũng đዛዘc ngዏi xe, có nhዟng ch዁ng ngዛዕi ta ph኷i đi bዒ: “… Con viዅt cho mዂ ዖ mዒt tr኶m dዝng chân. Mዒt ngày nghዊ lúc này là thዠc sዠ quý, mዂ ኶, bዖi ch዁ng đዛዕng vዝa rዏi hዅt sዜc cዠc nhዌc. Chúng con đ vዛዘt qua mዒt ngዌn núi cao 1000 mét. Trên đዊnh, có m዁t trዕi, ngዛዕi ta có th዇ trông thኸy suዎt tዔi Qu኷ng Trዋ (…) ዖ đy, mዛa tኹm tã. Thኼt không gì chán ngán bኾng cái c኷nh hnh qun trong mዛa: ngዛዕi ዛዔt dኹm tዔi tኼn xዛዓng. Đôi khi, đ዇ leo lên mዒt sዛዕn dዎc, ngዛዓi ta ph኷i dùng c኷ đዅn đôi tay v by giዕ con mዔi thኸm thía ci cu ngዛዕi ta ví: “Thዖ ra c኷ đኾng tai”... đኹu con nóng bዝng dዛዔi mዒt cዓn mዛa nhዛ thc. Qua lዔp my ny, ngዛዕi ta l኶i chúi đኹu vào mዒt lዔp my khc, cao hዓn, đang trút nዛዔc. Hôm qua là mዒt cuዒc hành quân sáu giዕ li዆n trong mዛa. Ngy mai v mai nዟa chኽc cũng sዄ thዅ...” Theo dòng thዕi gian, nhዟng ngày, nhዟng tuኹn rዏi nhዟng thng qua đi v mዒt con ngዛዕi khác xuኸt hiዉn, mዒt con ngዛዕi đዛዘc tôi luyዉn thành thép. “Em yêu - anh viዅt cho ngዛዕi vዘ chዛa cዛዔi ዖ Hà Nዒi - em có th዇ hình dung đዛዘc cuዒc sዎng trên rዝng núi Trዛዕng Sዓn nó thዅ nào không? Chኽc em sዄ nghĩ đዅn nhዟng tán cây cዐ thዙ, nhዟng đዊnh núi mây mù che phዚ... Thዅ này em ኶, trong mዒt đêm mዛa l኶nh ኺm ዛዔt, anh và các b኶n anh trong mዒt túp l዆u heo hút giዟa rዝng già, mዒt túp l዆u mà em chዊ có tዛዖng tዛዘng trong mዒt câu chuyዉn k዇ mùa đông... Quy quኹn bên mዒt ngዌn lዞa nóng rዠc mዑi ngዛዕi mዒt chiዅc que đang nዛዔng nhዟng miዅng thዋt lዘn rዝng... M዗ ch኷y xuዎng các ngón tay... Bên ngoài, mዒt ngዌn thác rኸt gኹn đang gኹm thét... Anh cam đoan vዔi em rኾng đó l nhዟng giዕ phút tuyዉt diዉu nhኸt trong rዝng núi đ኶i ngn Trዛዕng Sዓn... Nዅu có ai b኷o: “Thኼt khዚng khiዅp! Đó là mዒt cuዒc sዎng thዕi ti዆n sዞ và cái gã khዎn khዐ kia hኽn l኶i có vዃ đang khoi tr!” thì em cኹn b኷o ngዛዕi đó hዒ anh: “H y cm miዉng đi!” H y đዅn vዔi Trዛዕng Sዓn và em sዄ thኸy thዅ nào là rዝng núi và h኶nh phúc đዛዘc sዎng ዖ đኸy dù chዊ mዒt phút. Dù sao nó cũng còn hዓn l sዎng ዖ Hà Nዒi đ዇ rዏi chዊ tuôn ra nhዟng lዕi huênh hoang khoc lc!” Có mዒt ngày, anh lính N. lo ng኶i cho ngዛዕi vዘ chዛa cዛዔi cዚa mình: “Em hዌc có tዎt không? Em cኹn gኽng làm viዉc. Nዅu em chዛa biዅt làm bዅp, thዐi cዓm còn sዎng còn khê thì em hãy kዉ nó! Đi዆u quan trዌng nhኸt l em đዛዘc hዌc hành, có hዌc thዜc, hዌc thዜc nhዛng nh nh዁n khiêm tዎn...”. Mዒt ngy khc: “Ba tuኹn nዟa, chuông nhà thዕ lዔn Hà Nዒi sዄ ngân lên nhዟng hዏi báo Noel. Đዛዘc đón Noel ዖ Hà Nዒi thì thኼt tuyዉt. Ở đy, bዌn anh cũng gኽng tዐ chዜc mዒt ci gì đó. Ai không biዅt tìm thኸy trong cuዒc sዎng mዒt ni዆m vui nho nhው, lành m኶nh thì kዃ đó chዊ là thኾng ngዎc!...” Và thኼt phũ phng v đዒt ngዒt, đó l thዞ thch... Nó không đዅn tዝ mዒt trኼn đnh oai hùng, mዒt vዅt thዛዓng thዠc sዠ mà nó tዝ tዝ bò đዅn, ኺn mình trong cái rኼm r኶p ኺm ዛዔt cዚa rዝng già... Mዒt hôm, trong mዒt ch዁ng hành quân dài cùng vዔi trung đዒi cዚa mình, N. bዑng quዡ xuዎng, bዋ quኼt đዐ bዖi mዒt cዓn sዎt rét c tính. Trong cc l thዛ cዚa anh thì đy l l thዛ thዎng thiዅt nhኸt, bዖi ዖ đy ngዛዕi ta thኸy anh đang vኼt lዒn giዟa sዠ sዎng và cái chዅt, v ngዛዕi ta đo đዛዘc nhi዆u hዓn nhዟng khኽc nghiዉt thዠc tዅ, nhዟng lዠa chዌn tàn b኶o xót xa nhዛng cኹn thiዅt mà nhዟng con ngዛዕi trai trዃ này ph኷i đዛዓng đኹu, ngay c኷ ዖ bên ngoài b኷n thân chiዅn tranh. “... Anh nኾm trên mዒt chiዅc giዛዕng ghép bኾng cành cây, gኹn ngay bên bዕ mዒt con suዎi… Nዛዔc reo ngay dዛዔi lዛng anh. Thn mình anh run lên bኹn bኼt v ngዛዕi anh nóng r y, đዅn nዑi ngዛዕi chiዅn sĩ giao liên sዘ quá ph኷i lùi ra xa anh. Trung đዒi trዛዖng cዚa anh thì thኹm cái gì đó vዔi trung đዒi phó, nhዛng anh ny có vዃ ph኷n đዎi. Anh hi዇u ngay là hዌ đang nói v዆ anh, bn xem có nên đ዇ l኶i anh không, bዖi không có ngዛዕi ዎm thì hዌ cũng đ qu n዁ng rዏi...” “Anh qua mዒt đêm khዚng khiዅp. Anh c኷m thኸy qu cô đዒc v anh nghĩ đዅn tኸt c኷ chúng ta và lúc anh ኸy anh chዊ muዎn trዖ v዆ vዔi gia đình bኾng bኸt cዜ giá nào, anh muዎn sዎng sót bኾng tኸt c኷ nghዋ lዠc cዚa mình và giúp cho mình chút sዜc lዠc đ዇ vዛዘt qua... Sáng hôm sau, anh thኸy mình nኾm l኶i, đዛዘc giao cho ngዛዕi dኻn đዛዕng, mዒt ngዛዕi dân sዎng trong vùng săn sóc... Trung đዒi cዚa anh, hዌ đ l዁ng lዄ ra đi, có lዄ nghĩ rኾng chኽc anh sዄ không sዎng nዐi...” “Anh không on trch gì hዌ hዅt, N. viዅt tiዅp, cc anh đ gኹn kiዉt sዜc. V đó, xung quanh bዌn anh chዊ là cái nóng và ኺm ዛዔt đዅn ngዒt ng኶t và trên vai mዑi ngዛዕi là 35-40 ki lô mዑi lúc mዒt trĩu n዁ng. Cc anh đ đi 40 ngy đዛዕng, có lዄ hዓn, v trዛዔc m዁t còn 20 ngày nዟa mዔi tዔi! Giዕ nዅu thêm mዒt ngዛዕi ዎm v ba lô, súng đ኶n cዚa ngዛዕi ኸy ph኷i cng trên vai... đ዁t mình vào hoàn c኷nh cዚa hዌ, anh hi዇u và anh không còn giኼn hዌ nዟa...” N. có c኷m gic “mình nhዛ mዒt con thú bዋ săn đuዐi” (…) “Ngዛዕi dኻn đዛዕng cho anh là mዒt con ngዛዕi tዎt - N. viዅt tiዅp - v anh ta giúp anh đi nhúc nhኽc tዝng bዛዔc... Sau vi ngy đi, ch኿ng cኹn thiዅt ph኷i mô t኷ cho em biዅt trong mኸy ngày ኸy anh đi nhዛ thዅ no..., thì đዒt nhiên anh bዋ ngኸt đi. V khi tዊnh dኼy, anh thኸy mình nኾm trong mዒt ci hang đዛዘc dùng làm tr኶m qun y, nዓi m mዒt trung đዒi trinh sát đ khiêng anh tዔi.” Trong cái tr኶m quân y ኸy, đዎi vዔi N, đó l mዒt cuዒc chiዅn đኸu dai d኿ng chዎng l኶i tዞ thኹn. “... Anh không có đዚ giኸy đ዇ mô t኷ cho em cuዒc sዎng kỳ l኶ ኸy, mዒt cuዒc sዎng m ngዛዕi ta không th዇ phân biዉt nዐi cái ranh giዔi mውng manh giዟa sዠ sዎng và cái chዅt, mà tዝ “sዎng” hay “chዅt” ኸy cũng ch኿ng còn gy cho ngዛዕi ta mዒt c኷m xúc nào nዟa... Anh nኾm giዟa hai bዉnh nhân khác. C኷ ba đ዆u bዋ sዎt rét. Bዌn anh nኾm chኼt đዅn nዑi, nዅu có mዒt ngዛዕi no đó lên cዓn sዎt thì hai ngዛዕi kia cũng run ly… Nዅu có mዒt ngዛዕi sዎt tዔi 40 đዒ thì hai ngዛዕi kia cũng mዏ hôi ዛዔt đኻm (...) Anh đ chዜng kiዅn hai ngዛዕi b኶n ኸy ra đi. Mዒt đêm, ngዛዕi nኾm bên trái anh nhዛ lên cዓn điên. Anh ta đኼp tዜ tung... Anh cũng bዋ nhኼn không ít nhዟng cú đኼp cዚa anh ኸy nhዛng vì qu yዅu nên anh ch኿ng có ph኷n ዜng gì hዅt. Thዅ rዏi đዒt nhiên, anh ta mê s኷ng... anh ta lúng búng ci gì đó trong miዉng nhዛ tiዅng trዃ thዓ, ngዛዕi anh ta rung lên bኹn bኼt, và rዏi tኸt c኷ ngዝng b዁t. Anh hi዇u ngay anh ta đ chዅt và anh ra sዜc gዌi ngዛዕi tዔi cዜu... anh gዌi chዋ y t nhዛng đêm đ khuya, v኷ l኶i chính chዋ y tá tዝ nhi዆u ngy nay cũng bዋ ዎm. Thዅ là suዎt đêm ኸy, anh vዔi ngዛዕi b኶n nኾm bên ph኷i anh, c኷ hai đ዆u run lên vì sዘ và thኸy ngዛዕi b኶n đ mኸt nguዒi dኹn đi. Anh ta còn rኸt trዃ, cũng ዖ tuዐi em, mዔi mዛዕi tám tuዐi đኹu...” Năm ngy sau l đዅn lዛዘt ngዛዕi b኶n bên ph኷i cዚa anh, anh ta tዝ gi cõi đዕi vዔi nhዟng cዓn co giኼt kinh khዚng... Anh th዆ vዔi em rኾng trong suዎt thዕi gian hኸp hዎi, anh ta chዊ gዌi tên mዂ nhዛ mዒt đዜa trዃ lên su…” Riêng N., anh vኻn sዎng sót, bዖi ngày hôm ኸy giዟa cዓn mê s኷ng, trong giây phút nዞa tዊnh nዞa mê anh đ nghe thኸy chዋ y tá thì thኹm l “ph኷i đዎt chiዅc giዛዕng xui xዃo đó đi” sau khi anh chዅt. “Đዝng vዒi đዎt chiዅc giዛዕng đó đi, cô y t mau miዉng xinh đዂp ኶, tôi sዄ sዎng”, anh viዅt. Và mዒt buዐi sng, đi዆u kỳ diዉu đ x኷y ra: anh đ qua khውi cዓn nguy... N. dኹn dኹn bình phዙc và anh l኶i lao vào cuዒc chiዅn. Mዒt hôm, anh viዅt nhዟng suy nghĩ cዚa mình v዆ chiዅn tranh: “Anh đ rዕi bው tኸt c኷, anh đ đ዇ l኶i ዖ Hà Nዒi tኸt c኷ nhዟng gì thân yêu nhኸt cዚa mình đ዇ đi chiዅn đኸu. Và nhዕ nó, anh đ hi዇u rõ hዓn thዅ nào là nዑi đau, nዑi khዐ, và qua nhዟng thዞ thách ኸy, con ngዛዕi ta đ lዔn lên v đዛዘc tôi luyዉn nhዛ thዅ no...” N. cho ngዛዕi ta mዒt hình ኷nh nhው v዆ nhዟng con ngዛዕi m ngዛዕi ta gዌi l “anh bዒ đዒi”. Hዌ ch኿ng có gì giዎng nhዛ nhዟng “tên cuዏng tín” m mዒt sዎ nhà bình luኼn phዛዓng Ty ዛa th዇ hiዉn. Hዌ là nhዟng chàng trai trዃ, nhዛ N, đዛዘc đ዁t vào nhዟng đi዆u kiዉn đ዁c biዉt, đ biዅt tዠ vዛዘt lên chính mình đ዇ trዖ nên nhዟng con ngዛዕi thኼt sዠ. Đ዇ có đዛዘc đi዆u đó, hዌ cኹn ph኷i có mዒt ni዆m tin tኸt thኽng, tin vào tዐ quዎc mình, vào chዊ huy cዚa mình… Mዒt phኹn lዔn nhዟng thኽng lዘi đ đዛዘc ginh nhዛ vኼy đó, trong nhዟng đi዆u kiዉn có tính chኸt sዞ thi ít đዛዘc biዅt tዔi trên nhዟng dãy núi hi዇m trዖ cዚa d኷i Trዛዕng Sዓn ch኶y dዌc suዎt biên giዔi Viዉt Lào tዝ Bኽc chí Nam. Đኹu thng giêng năm 1975, mዒt cuዒc thዞ nghiዉm cuዎi cùng đዛዘc thዠc hiዉn: Sáng sዔm ngày 2 tháng Mዒt, mዒt sዎ đዓn vዋ Qun đዒi nhn dn đዛዘc kho኷ng chዙc xe tăng chi viዉn đ tiዅn công thዋ x Phዛዔc Bình, tዊnh lዡ cዚa tዊnh Phዛዔc Long nኾm cách Sài Gòn 120 kilômét v዆ phía Tây Bኽc. Thዋ x Phዛዔc Bình, nዓi đóng sዖ chዊ huy cዚa tዊnh (ti዇u khu Phዛዔc Long) l do năm ti዇u đon đóng giዟ v đዛዘc sዠ chi viዉn chiዅn thuኼt cዚa không quân ዖ Sài Gòn. Ngày 6 tháng Mዒt, thዋ xã bዋ mኸt v đó l tዊnh đኹu tiên ዖ Nam Viዉt Nam đዛዘc hoàn toàn gi኷i phóng. Sau cú vዏ đó “mèo ta” rũa vuዎt và chዕ đዘi nhዟng ph኷n ዜng cዚa Washington. Tዐng thዎng Ford tuyên bዎ “lo lኽng” v዆ tình hình Nam Viዉt Nam sau khi Phዛዔc Long bዋ mኸt và sዄ có cuዒc trao đዐi v዆ vኸn đ዆ này vዔi Kissinger và bዒ trዛዖng Quዎc phòng James Schlessinger. Nhዛng tኸt c኷ chዊ có thዅ... V Si Gòn cũng không cዎ chiዅm l኶i Phዛዔc Long. Trên giኸy tዕ, qun đዒi Viዉt Nam Cዒng hòa thኼt ኸn tዛዘng. Đዛዘc tăng cዛዕng m኶nh mዄ nhዛng vዒi v vo trዛዔc ngày Mዣ ký Hiዉp đዋnh Paris, qun đዒi này có trong tay 1500 khኺu pháo, hዓn 2000 xe tăng v thiዅt giáp, mዒt lዠc lዛዘng không quân 1800 chiዅc my bay trong đó 380 cዛዕng kích ném bom ki዇u F5, A37 v hዓn 700 trዠc thăng; v዆ thዚy quân hዌ có 1600 tàu xuዏng chiዅn đኸu các lo኶i. Gኹn mዒt phኹn hai mዛዓi dn sዎ Nam Viዉt Nam đ bዋ Sài Gòn xung vo qun ngũ: 710000 lính v 340000 dn vዉ. Trên chiዅn trዛዕng, qun Si Gòn đዛዘc bዎ trí nhዛ sau: Ngoài vùng Mዒt chiዅn thuኼt (vùng Bኽc Nam Viዉt Nam): ዖ Qu኷ng Trዋ, Huዅ, Đ Nዀng và Qu኷ng Ng i có 3 sዛ đon, đዛዘc tăng cዛዕng 1-2 sዛ đon dዠ bዋ chiዅn lዛዘc gዏm quân dù và thዚy quân lዙc chiዅn. Trên vùng Hai chiዅn thuኼt (Tây Nguyên và vùng duyên h኷i Nam Trung bዒ): 2 sዛ đon, đዛዘc tăng cዛዕng trên mዒt nዞa sዎ cc đዓn vዋ biዉt đዒng quân. T኶i vùng Ba chiዅn thuኼt (Si Gòn v Đông Nam Bዒ): 3 sዛ đon cዒng vዔi 1-2 sዛ đon dዠ bዋ chiዅn lዛዘc. Ở vùng Bዎn chiዅn thuኼt (Đዏng bኾng Cዞu Long): 3 sዛ đon. Đó l v዆ lዠc lዛዘng bዒ binh. C኶nh đó ph኷i k዇ thêm 6 sዛ đon không qun, 40000 thዚy binh, cc đዓn vዋ thiዅt giáp và pháo binh làm nhiዉm vዙ y዇m trዘ cho bዒ binh. Nhዛng v዆ thዅ bዎ trí, qun đዒi Sài Gòn bዋ căng kéo theo chi዆u di đ tው ra yዅu v዆ m዁t chiዅn lዛዘc, nó không có mዒt tý chi዆u su no. Hዓn nዟa, tዝ đኹu 1975 lዠc lዛዘng ny đ bዒc lዒ nhi዆u đi዇m yዅu, bዖi nó bዋ xói mòn tዝ bên trong mዒt cách nghiêm trዌng... Trong nhዟng năm 1973, 1974, t኶p chí quዎc phòng Si Gòn đ công bዎ mዒt lo኶t nhዟng lዕi bình luኼn nguy kዋch v዆ tình tr኶ng cዚa qun đዒi ኸy và v዆ bዎi c኷nh chính trዋ, xã hዒi cዚa Sài Gòn. “Cô lኼp ngy cng tăng cዚa chዅ đዒ Sài Gòn trong khu vዠc Đông Nam Á; Không còn chi viዉn hoá hዌc cዚa Mዣ và thiዅu mዒt chiዅn lዛዘc đ዇ thay thዅ”, đó l nhዟng chኸm đen m cc hዌc viên sĩ quan cዚa trዛዕng Cao đ኿ng quዎc phòng nhኸn m኶nh. “Trong nhዟng năm chiዅn tranh gኹn đy ngዛዕi Mዣ còn hዓn l mዒt đዏng minh... Vai trò cዚa hዌ là vai trò cዚa mዒt ngዛዕi cha đ዗ đኹu. Tኸt nhiên không ph኷i l vô tዛ...”, mዒt sĩ quan khc đ viዅt thዅ: ngዛዕi này tiዅc rኾng phኹn tዛ thዅ kዢ vዝa qua đ không đ዇ l኶i cho Sài Gòn mዒt chuyên luኼn nào v዆ rút kinh nghiዉm chiዅn lዛዘc, ngo኶i trዝ mዒt mዔ “nhዟng sách dዋch cዚa nዛዔc ngoi”. Mዒt sĩ quan cao cኸp khác cũng than phi዆n l qun đዒi Si Gòn, sau khi ngዛዕi Mዣ rút lui, đ ch኿ng có đዛዘc mዒt lý luኼn quân sዠ nào có tính chኸt “dn tዒc” v “đዒc lኼp”... Còn tዛዔng Sài Gòn Nguyወn B኷o Trí, ông ta đ vዄ lên mዒt bዜc tranh kh rõ rng v đng thኸt vዌng v዆ cái xã hዒi m trong đó qun đዒi ph኷i chiዅn đኸu. Phân tích bዎi c኷nh xã hዒi Sài Gòn, ông viዅt: “Nhዟng lዠc lዛዘng và nhዟng xu hዛዔng chia rዄ là nhi዆u và m኶nh. Nhዟng mâu thuኻn phía thành thዋ và nông thôn, giዟa trí thዜc v ngዛዕi lao đዒng, giዟa cc xu hዛዔng tôn giáo, các vùng khc nhau... cũng nhዛ nhዟng tranh giành giዟa cc phe phi cũng n዁ng n዆, trong khi nhዟng cዓ may đ዇ thዎng nhኸt l኶i mውng manh (…) Trên ci n዆n cዚa sዠ chia rዄ đó, nhዟng tranh ginh, đኸu đ giዟa các lዠc lዛዘng v xu hዛዔng khác nhau càng làm cho thዎng nhኸt quዎc gia đ không đng k዇ l኶i càng mውng manh và có th዇ dኻn đኸt nዛዔc tዔi tan r ”. Đዏng thዕi, tዛዔng Nguyወn B኷o Trí viዅt tiዅp: “x hዒi còn bዋ xói mòn bዖi nhi዆u nhዟng bኸt công, bዖi tham nhũng, hዎi lዒ và nhi዆u nhዟng tዉ n኶n khác. Kinh tዅ thì không ki዇m soát nዐi, gia đình thì rዎi lo኶n, mዌi giá trዋ tinh thኹn và kዢ cዛዓng x hዒi bዋ đ኷o lዒn... Đó l mዒt xã hዒi đኹy rኻy nhዟng bኸt bình v không có tዛዓng lai... Thêm vo đኸy là nhዟng khó khăn do chiዅn tranh gây ra: s኷n xuኸt bዋ phá ho኶i, thኸt nghiዉp tăng, đዕi sዎng khó khăn, giá c኷ leo thang vùn vዙt, an ninh không đዛዘc đ኷m b኷o, gia đình bዋ chia rዄ do miዅng cዓm, manh o. Thዅ mà cùng lúc ኸy nhi዆u ngዛዕi làm giàu nhዕ chiዅn tranh, nhዕ nhዟng rዎi lo኶n xã hዒi và nhዟng kዃ vô trách nhiዉm. Tኸt c኷ nhዟng ci đó t኶o ta hình ኷nh cዚa mዒt xã hዒi bዋ chia rዄ sâu sኽc (…)”. Sau khi nhኸn m኶nh nhዛ vኼy, B኷o Trí l኶i viዅt tiዅp: “Nhዟng nh l nh đ኶o đ዆u phኹn lዔn chዋu ኷nh hዛዖng cዚa văn ho phዛዓng Ty v Mዣ hoá, cho nên hዌ tách rዕi dân chúng mà dân thì hዌ l኶i gኽn bó vዔi truy዆n thዎng dân tዒc... do đó vኸn đ዆ chia rዄ giዟa nh nዛዔc và các khዎi đ኶i chúng là không th዇ gi኷i quyዅt đዛዘc. Kዅt qu኷ l đዕi sዎng xã hዒi và chính trዋ ዖ mi዆n Nam chìm đኽm vo đêm tዎi. Mዒt bዒ phኼn dân chúng, bኸt bình vዔi chính phዚ, đi theo cዒng s኷n đ዇ chiዅn đኸu cho tዠ do, bình đ኿ng. Mዒt bዒ phኼn khác thì sዎng mዒt cách bi quan, thዙ đዒng, thዕ ዓ vዔi chính trዋ và quan tâm duy nhኸt cዚa hዌ là làm thዅ no đ዇ kiዅm cho đዛዘc đዚ sዎng hay lm giu...”. Bài viዅt cay đኽng ny giúp cho ngዛዕi ta hi዇u đዛዘc phኹn nào nguyên nhân cዚa sዠ tan v዗ ho኷ng lo኶n diወn ra sau này. Vዔi nhዟng lዕi chዊ trích nhዛ thዅ đዎi vዔi mዒt xã hዒi mà viên tዛዔng Sài Gòn Nguyወn B኷o Trí coi nhዛ có trch nhiዉm ph኷i b኷o vዉ thì thዞ hውi ông ta sao còn có th዇ đòi hውi đዛዘc cc binh sĩ cዚa ông ta ph኷i chiዅn đኸu sዎng chዅt vì nó? Dዛዔi ngòi bút cዚa ông, mዒt sĩ quan cao cኸp qun đዒi Si Gòn, ngዛዕi ta còn c኷m thኸy dዛዕng nhዛ có mዒt sዠ quyዅn rũ no đኸy cዚa “phía bên kia” đ cuዎn hút ông; nó nhዛ mዒt sዠ hዎi tiዅc khiዅn mዒt sዎ nhዟng ngዛዕi ít bዋ tha hóa hዓn cዚa chዅ đዒ cũ đ đón nhኼn, gኹn nhዛ có sዠ nhዂ nhõm, cuዒc tiዅn quân cዚa nhዟng ngዛዕi cách m኶ng vào Sài Gòn[9]. Ở Hà Nዒi, Bዒ Chính trዋ quyዅt đዋnh và thዎng nhኸt vዔi Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi v዆ thዕi gian tiዅn công: Xuân 1975 và giao cho Bዒ Tዐng tham mዛu chuኺn bዋ kዅ ho኶ch. Mዙc đích ban đኹu cዚa cuዒc tiዅn công là tiêu diዉt mዒt bዒ phኼn quan trዌng sinh lዠc đዋch v lm thay đዐi mዒt cch cዓ b኷n hዓn nዟa cዙc diዉn chiዅn trዛዕng. Năm 1975 l mዒt năm có nhi዆u ý nghĩa: vo năm ኸy, nhân dân Viዉt Narn sዄ tዐ chዜc kዢ niዉm 45 năm ngy thnh lኼp Đ኷ng, 30 năm ngy khai sinh ra nዛዔc Viዉt Nam Dân chዚ Cዒng hoà và 85 năm ngy sinh chዚ tዋch Hዏ Chí Minh, qua đዕi năm 1969. V rዏi cc nh l nh đ኶o Viዉt Nam cũng không th዇ đòi hውi nhân dân cዚa mình ph኷i hy sinh mዒt cách vô tኼn. Thዕi cዓ l thuኼn lዘi v năm 1975 sዄ l năm thዠc hiዉn mዒt thኽng lዘi lዔn, giúp cho cuዒc kháng chiዅn tiዅn lên mዒt cách quyዅt đዋnh tዔi “thኽng lዘi hon ton”... Vኼy là Bዒ tዐng tham mዛu, tuỳ thuዒc vào hai gi኷ thiዅt đ đዛa ra hai kዅ ho኶ch[10]. Mዒt kዅ ho኶ch, tዎi thi዇u, là tiዅn lên mዒt bዛዔc mዔi, có tính chኸt quyዅt đዋnh... Mዒt kዅ ho኶ch khác, theo gi኷ thiዅt tዎi đa, l nኽm thዕi cዓ có lዘi tiዅn lên càng xa càng tዎt, có th዇ là tዔi đích... Bዒ Chính trዋ cũng yêu cኹu là ph኷i xc đዋnh hዛዔng tiዅn công chዚ yዅu sao cho tho኷ m n đዛዘc cc đi዆u kiዉn: 1. Nhዟng trኼn đnh đኹu tiên ph኷i nhኾm vào nhዟng mዙc tiêu có tኹm quan trዌng hng đኹu nhዛng không ph኷i quá m኶nh. 2. Hiዉu qu኷ bኸt ngዕ ph኷i đóng mዒt vai trò chiዅn lዛዘc. Nhዟng trኼn đnh đኹu tiên ph኷i b኷o đ኷m chኽc thኽng. 3. Nhዟng thኽng lዘi ban đኹu ph኷i làm rung chuy዇n thዅ bዎ trí cዚa quân ngዙy trên toàn mi዆n Nam. Phân tích thዅ bዎ trí cዚa đዋch, Bዒ Chính trዋ và Bዒ tዐng tham mዛu đ quyዅt đዋnh chዌn Buôn Ma Thuዒt, mዒt thዋ xã c዗ trung bình nኾm trên Ty Nguyên, lm hዛዔng tiዅn công chዚ yዅu. Qun đዒi Sài Gòn chዕ đዘi mዒt cuዒc tiዅn công cዚa đዎi phዛዓng ዖ vùng Mዒt, Qu኷ng Trዋ, hay ዖ vùng Ba Sài Gòn. Vኼy là hዌ tኼp trung lዠc lዛዘng trên hai vùng ኸy hዓn l trên Ty Nguyên, mዒt vùng ít dn v đዋa hình ዖ đኸy nዐi tiዅng l khó khăn cho cc cuዒc hành quân. Trên vùng rዒng lዔn nኾm ዖ trung tâm mi዆n Nam Viዉt Nam và chiዅm 30% diዉn tích toàn mi዆n Nam, có hai vዋ trí then chዎt khóa ch዁t vùng cao Tây Nguyên là thዋ xã Plâyku và Kontum... Viዉc chዌn Buôn Ma Thuዒt, nኾm trên trዙc hai con đዛዕng quan trዌng và nኾm cách biên giዔi Campuchia 35 km v዆ phía Đông, đ đp ዜng nhዟng yêu cኹu do Bዒ Chính thዋ đ዆ ra. Ngoài yዅu tዎ bኸt ngዕ do đዋch không chዕ đዘi mዒt cuዒc tiዅn công ዖ hዛዔng này, thዋ xã Buôn Ma Thuዒt - trung tâm chính trዋ quan trዌng bኼc nhኸt chiዅm 80% sዎ dân tዒc thi዇u sዎ cዚa Tây Nguyên - l኶i là mዒt vዋ trí có tኹm quan trዌng thዠc sዠ v዆ quân sዠ: sዛ đon 23 ngዙy đ đóng sዖ chዊ huy ዖ đኸy. Cuዎi cùng thዋ xã này còn nኾm trên quዎc lዒ 14, con đዛዕng huyዅt m኶ch nዎi li዆n Sài Gòn vዔi Tây Nguyên. Tዝ Buôn Ma Thuዒt, có mዒt lo኶t đዛዕng ngang ch኶y xuዎng duyên h኷i mi዆n Trung. Cho nên v዆ m዁t quân sዠ, chiዅm đዛዘc Buôn Ma Thuዒt sዄ có nghĩa l cô lኼp đዛዘc Tây Nguyên vዔi Sài Gòn và mi዆n Nam Viዉt Nam sዄ có th዇ bዋ cኽt lm đôi. Viዉc gi኷i phóng hoàn toàn Tây Nguyên là có th዇ x኷y ra, v khi đ chiዅm đዛዘc vùng rዒng lዔn bao gዏm năm cao nguyên cao 1500 mét này, ngዛዕi ta sዄ có đi዆u kiዉn đ዇ tiዅn xuዎng vùng đዏng bኾng duyên h኷i mi዆n Trung... Có th዇ đy l gi኷ thiዅt tዎi thi዇u mà Bዒ tዐng tham mዛu Qun đዒi nhân dân Viዉt Nam đ đ዆ ra. Và khi mà Ty Nguyên đዛዘc gi኷i phóng, và nዅu có th዇ là c኷ mi዆n Trung Viዉt Nam, thì vùng gi኷i phóng cዚa Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi sዄ trዖ nên càng vዟng chኽc và sዄ càng rኸt “n዁ng ký” đዎi vዔi cuዒc đኸu tranh chính trዋ vዔi chính quy዆n Sài Gòn... Cc tዛዔng lĩnh mai đy sዄ chዊ huy cc sዛ đon Qun đዒi nhân dân trong cuዒc tiዅn công đ዆u đang ዖ đዒ tuዐi bዎn, năm mዛዓi. Bዒ tham mዛu cc đዓn vዋ cũng đዛዘc trዃ hóa, vi thng trዛዔc, tôi đ có dዋp đዅn thăm mዒt đዓn vዋ Qun đዒi nhân dân t኶i m዁t trኼn Qu኷ng Trዋ, ዖ mዒt ti዇u đon tuyዅn mዒt, đዎi diዉn vዔi qun đዒi Sài Gòn chዊ cch hai trăm mét. Ở đy, trong nhዟng chiዅn ho cũng nhዛ ዖ các hኹm chዊ huy làm bኾng các cây gዑ tròn đኽp đኸt cዚa cc trung đዒi, không h዆ có mዒt chút nào cዚa sዠ buông tuዏng bዝa bãi. Trên các vách hኹm, không có nhዟng tኸm ኷nh suዏng s , nhዛng có mዒt tዕ bo tዛዕng trên là nhዟng bዜc vዄ, nhዟng bi thዓ th዇ hiዉn chዚ đ዆ yêu nዛዔc. Ở giዟa nhዟng con ngዛዕi rኸt trዃ ኸy, đang đዒ tuዐi đ኶i hዌc, ngዛዕi ta sዎng trong mዒt bኹu không khí cዚa tình đዏng chí thân mኼt, đኹm ኸm, nhዛ trong mዒt gia đình... Mዒt sዜc m኶nh l዁ng lዄ nhዛng tዛዓi trዃ, đኹy sዜc sዎng tinh thኹn và vኼt chኸt. Ngዛዕi trዃ nhኸt 17 tuዐi; ti዇u đon trዛዖng 26 tuዐi và chính trዋ viên 28 tuዐi. Tዎi đዅn, ngዛዕi chዊ huy đዉm đn đ዇ các chiዅn sĩ ca ht v anh d኶y hዌ mኸy đi዆u thዛዕng thዜc v዆ ký âm. Ngày bኽt đኹu lúc 5 giዕ bኾng tኼp th዇ dዙc... Mዑi ngày dành mዒt giዕ giúp dân làm viዉc ዖ ngoài đዏng. Thዕi giዕ r኷nh rዑi anh em hዌc văn hóa, ngዛዕi hዌc cao d኶y đዏng đዒi và nhân dân trong vùng. Đó l nhዟng đዎi thዚ m qun đዒi Si Gòn có trዛዔc m዁t hዌ. V đ዇ chዎng l኶i nhዟng đዎi thዚ ኸy, hዌ chዊ có mዒt thዜ “lý tዛዖng” m nhዛ tዕ Ti዆n tuyዅn, mዒt tዕ báo cዚa hዌ đ mô t኷: “Hዌ chዊ biዅt có rዛዘu và gái và hዌ tìm cch quên đi tኸt c኷ chዊ bኾng hai cái mዂo ኸy. Rዏi hዌ ra m዁t trኼn. Chኸm hዅt.”[11] Ngày 1 tháng Ba, nhዟng trኼn đnh đኹu tiên cዚa cuዒc tiዅn công bኽt đኹu: cc đዓn vዋ quân gi኷i phóng cኽt đዜt các tuyዅn đዛዕng chiዅn lዛዘc dኻn đዅn cao nguyên và tiዅn hành mዒt lo኶t các ho኶t đዒng nghi binh. Ngy 4 thng Ba, hai con đዛዕng chính 19 và 14 bዋ cኽt khiዅn Plâyku và chዊ huy Vùng hai qun đዒi Sài Gòn lâm vào thዅ cô lኼp. Nhìn chung, cao nguyên đ bዋ cኽt khውi đዏng bኾng... Qun đዒi nhn dn nghi binh nhዛ tኸn công Plâyku. Qun Si Gòn rዓi vo bኻy và lኸy bዒ phኼn chዚ lዠc cዚa sዛ đon 22 v 23 lên tăng viዉn cho Plâyku, chዊ đ዇ l኶i ዖ Buôn Ma Thuዒt hai trung đon. Cùng thዕi gian này, mዒt sዎ trኼn đnh quan trዌng nhዛng vኻn có tính chኸt nghi binh đዛዘc Viዉt Minh tung ra ዖ Qu኷ng Trዋ, phía Bኽc. Bዒ chዊ huy Si Gòn chዛa đi዆u đዒng lዠc lዛዘng dዠ bዋ chiዅn lዛዘc, bዖi hዌ tin rኾng hዛዔng tiዅn công chዚ yዅu cዚa đዎi phዛዓng sዄ nhኾm vào m዁t trኼn phía Bኽc ho዁c Sài Gòn. Nhዛ vኼy, Viዉt Minh có th዇ tኼp trung lዠc lዛዘng vo đnh Buôn Ma Thuዒt. Mዒt sዛ đon đዛዘc đዛa vo trኼn đnh. Khc vዔi lዎi đnh truy዆n thዎng trዛዔc đy cዚa Viዉt Minh là lኹn lዛዘt đnh chiዅm tዝng vዋ trí đዋch, dùng hውa lዠc m኶nh cዚa pho binh đ዇ chዅ áp vዋ trí, rዏi sዄ tኸn công tiêu diዉt vዋ trí bኾng xung phong chính diዉn... thì lኹn ny đnh muôn Ma Thuዒt, các cán bዒ chዊ huy, phát hiዉn nhዟng chዑ yዅu cዚa đዋch, đ quyዅt đዋnh vô hiዉu hóa đዋch tዝ bên trong, đnh th኿ng vào tiêu diዉt sዖ chዊ huy sዛ đon 23, trung tm đኹu não cዚa chúng... Mኸy ngy trዛዔc trኼn đnh, mዒt sዎ đዓn vዋ đ዁c công đ luዏn sâu vào Buôn Ma Thuዒt, c኷i trang dዛዔi nhዟng cái vው khác nhau... Vኼy là tዝ ngày 9 tháng Ba, khách s኶n lዔn nhኸt thành phዎ, khách s኶n “Anh Đo” đ đón tiዅp mኸy “vዋ khch” đng kính đዅn nghዊ. Hዌ không ph኷i ai khác mà chính là mኸy chiዅn sĩ quan trኽc pháo binh, ngày mai hዌ sዄ dùng liên l኶c vô tuyዅn đ዇ đi዆u chዊnh đዛዕng bኽn cዚa pháo 130 ly cዚa quân gi኷i phóng bኽn vào sዖ chዊ huy sዛ đon 23, cc trኼn đዋa pho v căn cዜ thiዅt giáp quân ngዙy. Cũng nhዛ thዅ kho኷ng mዒt trăm chiዅn sĩ đ዁c công đ vo ém sዀn ዖ tኸt c኷ các vዋ trí trዌng yዅu trong thዋ x , nhዛ sዖ chዊ huy, tòa thዋ chính, dinh tዊnh trዛዖng, kho đ኶n... trong khi pháo hውa chuኺn bዋ cዚa quân gi኷i phóng thu hút sዠ chú ý cዚa đዋch ra bên ngoài, thì ዖ bên trong hዌ chuy዇n sang tኸn công các mዙc tiêu vo đêm mዏng 10 tháng Ba. Nhዛ vኼy là chዊ vዔi mኸy chዙc ngዛዕi, hዌ đ lm tê liዉt sዖ chዊ huy sዛ đon 23, lm rዎi lo኶n tኸt c኷ các vዋ trí phòng thዚ cዚa đዎi phዛዓng. Sng hôm sau, lዠc lዛዘng chዚ lዠc cዚa trኼn đnh tiዅn sâu vào thዋ x , đnh chiዅm các vዋ trí làm chዚ Buôn Ma Thuዒt. Cch đnh ny sዄ trዖ thành mዒt cch đnh đi዇n hình cዚa cuዒc tiዅn công 1975. Chዊ sau khi mኸt Buôn Ma Thuዒt, Sài Gòn mዔi v዗ lዄ l hዛዔng chính cዚa cuዒc tiዅn công là nhኾm vào Quân khu hai, vào Tây Nguyên... Hዌ cዎ gኽng chiዅm l኶i thành phዎ. Qun tăng viዉn cዚa sዛ đon 23 mዒt lዟ đon qun dù v hai lዟ đon biዉt đዒng qun đዛዘc trዠc thăng vኼn đዅn cዜu nguy cho Buôn Ma Thuዒt, đ l኶i rዓi vo mዒt cái bኻy và bዋ tiêu diዉt ngay khi vዝa mዔi đዐ quân. Thዅ là Kontum và Plâyku bዋ cô lኼp và uy hiዅp. Ngày 15 tháng Ba, quân ngዙy ዖ hai thành phዎ này bኽt đኹu di t኷n v዆ hዛዔng đዏng bኾng ven bi዇n. Lዉnh di t኷n đዛዘc đích thn tዐng thዎng Thiዉu ban ra. Lዉnh này tዠ b኷n thân nó là logic: rút quân v዆ đዏng bኾng ven bi዇n, Sài Gòn hy vዌng là hዌ có th዇ tዐ chዜc ዖ đኸy mዒt tuyዅn phòng thዚ tኼp trung hዓn, vዟng chኽc hዓn. Nhዛng rዚi ro thay, nhዟng đi዆u kiዉn cዚa cuዒc rút quân, tình tr኶ng hoàn toàn thiዅu chuኺn bዋ và sዠ suy sዙp v዆ tinh thኹn đ khiዅn cho cuዒc rút quân biዅn thành mዒt cuዒc tháo ch኶y ho኷ng lo኶n. Tዝ ngày 13 tháng Ba, Bዒ chዊ huy chiዅn dዋch Ty Nguyên đ dዠ kiዅn trዛዔc kh኷ năng rút lui ny: đ዇ rút đዋch chዊ duy nhኸt có mዒt con đዛዕng đó l tዊnh lዒ sዎ 7 nዎi li዆n Plâyku vዔi thዋ xã Tuy Hòa cዚa tዊnh duyên h኷i Phú Yên, nኾm cánh Sài Gòn 570 km v዆ phía Bኽc. Tዝ hàng chዙc năm nay, con đዛዕng ny đ hዛ h኶i nhi዆u v ít đዛዘc dùng đዅn... Giዕ đy, chín trung đon quân Sài Gòn cùng hàng v኶n dn thዛዕng kéo theo, trong mዒt tình tr኶ng ho኷ng lo኶n cዠc đዒ, đዐ vo con đዛዕng nhው ኸy... Bዋ bao vy v truy đuዐi trên mዒt đo኶n đዛዕng 100 km gኹn nhዛ toàn bዒ chín trung đon đ bዋ tiêu diዉt, quân gi኷i phóng thu đዛዘc trên đዛዕng mዒt khዎi lዛዘng lዔn súng đ኶n v cc đዏ quân dዙng, trong đó có ton bዒ xe pháo... Còn sዛ đon 22, trên đዛዕng rút ch኶y v዆ hዛዔng bዕ bi዇n theo đዛዕng 19, chúng cũng bዋ ch዁n l኶i và bዋ tiêu diዉt đ኶i bዒ phኼn. Sዎ quân còn l኶i ch኶y v዆ đዅn Quy Nhዓn thì đዛዘc lዉnh cዚa Sài Gòn tዐ chዜc mዒt tuyዅn phòng thዚ ዖ đኸy, Sዖ chዊ huy tác chiዅn cዚa quân gi኷i phóng theo dõi các cuዒc diዉn đm cዚa đዋch, đ nghe đዛዘc sዎ quân sዎng sót tr኷ lዕi cኸp trên cዚa chúng: “cc ông b኷o chúng tôi lኸy gì đ዇ tዐ chዜc phòng thዚ bây giዕ? Chúng tôi chዊ còn có ci đ...!” Chiዅn dዋch Ty Nguyên đ đ኶t đዛዘc các mዙc tiêu gኹn nhዛ ton bዒ vùng cao nguyên đዛዘc gi኷i phóng. Kh኷ năng thúc đኺy qun đዒi Sài Gòn tዔi tan r đ xuኸt hiዉn. Có lዄ lúc ny tዛዔng Gip, ngዛዕi tዐ chዜc đ ra m዁t trኼn đ዇ cùng Bዒ tham mዛu tc chiዅn cዚa ông đnh gi nhዟng kh኷ năng hnh đዒng? Nhዛng thዠc ra chዊ huy t኶i chዑ cuዒc tiዅn công đ đዛዘc giao cho tዛዔng Dũng Tዐng tham mዛu trዛዖng, nhân vኼt sዎ hai cዚa Qun đዒi nhân dân, uዢ viên Bዒ Chính trዋ đ኷m nhiዉm. Chዊ đ኶o và giám sát tዝ trên ዖ Hà Nዒi l do tዛዔng Giáp cùng vዔi Bዒ tዐng tዛ lዉnh, có liên l኶c mኼt thiዅt vዔi Bዒ Chính trዋ cዚa Đ኷ng. T኶i m዁t trኼn, tዛዔng Dũng thዠc hiዉn nhiዉm vዙ chዊ huy tác chiዅn cዚa mình vዔi sዠ phዎi hዘp cዚa Trung ዛዓng cዙc mi዆n Nam do Ph኶m Hùng chዊ đ኶o, có sዠ giúp đ዗ cዚa Lê Đዜc Thዌ, ngዛዕi đ tiዅn nành cuዒc đm phn ዖ Paris. Mዑi chዚ trዛዓng đዛa ra đ዆u có sዠ thዎng nhኸt vዔi Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi, trong đó ngዛዕi đ኶i diዉn cho Đ኷ng là kiዅn trúc sዛ Huỳnh Tኸn Phát Chዚ tዋch Hዒi đዏng cዎ vኸn. Quyዅt tâm tiዅp tዙc cuዒc tiዅn công đዛዘc xc đዋnh: mዒt bዒ phኼn lዠc lዛዘng đዛዘc lዉnh tiዅn ngay v዆ Si Gòn v vùng đዏng bኾng. Mዒt bዒ phኼn khác tiዅn xuዎng gi኷i phóng các tዊnh đዏng bኾng duyên h኷i mi዆n Trung, trong khi đó ዖ hዛዔng Bኽc, các chiዅn dዋch nghi binh đዛዘc lዉnh chuy዇n ngay sang chiዅn dዋch tiዅn công. Chiዅn dዋch Huዅ - Đ Nዀng sኽp sዞa bኽt đኹu. Trên cao nguyên quân gi኷i phong tràn xuዎng vùng đዏng bኾng ven bi዇n. Ngày 23 tháng Ba, quân gi኷i phóng tiዅn vào An Khê, mዒt thዋ trኸn nኾm giዟa Plyku v Quy Nhዓn. Ngy 1 thng Tዛ, thዋ x Quy Nhዓn, tዊnh lዡ cዚa tዊnh Bình Đዋnh đዛዘc gi኷i phóng, cùng lúc vዔi c኷ng Tuy Hoà, thዚ phዚ cዚa tዊnh Phú Yên. Tiዅp đó qun gi኷i phóng lኹn lዛዘt tiዅn vào gi኷i phóng: Lm Đዏng vዔi thዚ phዚ cዚa nó là B኷o Lዒc, ngy 2 thng Tዛ; thnh phዎ Nha Trang v căn cዜ hኼu cኹn lዔn Cam Ranh cዚa tዊnh Khnh Hòa, ngy 3 thng Tዛ; Đ L኶t và tዊnh Tuyên Đዜc ngày 4 tháng Tዛ... Ton bዒ quân khu hai cዚa nguዡ qun Si Gòn đ bዋ xóa sዐ. Nam Viዉt Nam bዋ cኽt lm đôi Đ Nዀng, thành phዎ thዜ hai cዚa mi዆n Nam bዋ cô lኼp. Tዝ ngày 19 tháng Ba, cuዒc tiዅn công cዚa quân gi኷i phóng trên hዛዔng Bኽc đ bኽt đኹu giዟa lúc qun Si Gòn đ quyዅt đዋnh rút ch኶y. Cuዒc tiዅn công đዛዘc tiዅn hnh trên ba hዛዔng: Bኽc, Nam và Tây... Quân Sài Gòn bዋ dዏn vào Huዅ. Con đዛዕng duy nhኸt đ዇ rút ch኶y tዝ Huዅ v዆ Đ Nዀng là quዎc lዒ 1 đ bዋ cኽt đዜt. Quân nguዡ ዖ Qu኷ng Trዋ và Huዅ chዊ còn cách ch኶y ra bi዇n Thuኼn An. Cuዒc rút ch኶y, đዛዘc tiዅn hành ngày 24 tháng Ba, diወn ra trong ho኷ng lo኶n, trong khi quân gi኷i phóng đ thኽt ch዁t đዛዘc vòng vây. Huዅ, thዚ đô văn hóa cዚa mi዆n Nam, kinh đô cũ cዚa vዛዓng tri዆u Nguyወn và thዚ phu cዚa tዊnh Thዝa Thiên đ đዛዘc gi኷i phóng ngy 26 thng Tዛ, sau mዒt trኼn đnh lዔn ዖ cዞa Thuኼn An. Trong ba mዛዓi hai giዕ, gኹn mዛዕi v኶n qun Si Gòn đ bዋ lo኶i khውi vòng chiዅn đኸu ho዁c bዋ bኽt làm tù binh... Trong thዕi gian ኸy quân gi኷i phóng tዝ cao nguyên lao xuዎng, tiዅn công v዆ hዛዔng hai tዊnh Qu኷ng Nam và Qu኷ng Ngãi, ዖ phía Nam Đ Nዀng. Ngày 24 tháng Ba, thዋ xã Tam Kỳ trên quዎc lዒ 1 đዛዘc gi኷i phóng. Quân nguዡ Sài Gòn, bዋ nhዎt vào cái rዌ ዖ Đ Nዀng, đ không còn con đዛዕng rút ch኶y v዆ phía Nam. Và chính vào ngày ኸy, Bዒ tዛ lዉnh quân gi኷i phóng quyዅt đዋnh thዠc hành trኼn tiዅn công vào Đ Nዀng. Nኾm trên quዎc lዒ 1, cách Hà Nዒi 700km và Huዅ 100km, trong mዒt lòng ch኷o trên bi዇n, Đ Nዀng t኶o thành mዒt căn cዜ hዑn hዘp không - h኷i quân cዠc kỳ quan trዌng v đዛዘc trang bዋ rኸt hiዉn đ኶i. Sዖ chዊ huy Quân khu mዒt nguዡ đóng ዖ đy v thnh phዎ đዛዘc ba sዛ đon thuዒc lo኶i tinh nhuዉ b኷o vዉ... Ngy 23 thng Ba, đm tn qun ዖ cao nguyên và Huዅ kéo vo Đ Nዀng. Nዑi ho኷ng lo኶n cዚa chúng đ nhanh chóng ly lan sang sዎ ba sዛ đon đዛዘc xem nhዛ b኷o vዉ căn cዜ quan trዌng hng đኹu này. Trong thành phዎ đኹy áp nhዟng ngዛዕi bዖi nhዟng làn sóng di t኷n, chዊ trong mኸy ngày, sዎ dân tዝ 700.000 ngዛዕi đ tăng lên tዔi 1.200.000 và khኽp thành phዎ đ diወn ra nhዟng c኷nh cዚa ngày tኼn thዅ... v đúng l ngy tኼn thዅ thኼt: trong hai mዛዓi bዎn giዕ, không ai còn làm chዚ đዛዘc chính quy዆n nዟa, nhዟng ton lính mang vũ khí xông ra phዎ, lao vào cዛዔp bóc, hãm hiዅp dn thዛዕng... Hàng v኶n ngዛዕi, binh sĩ dኻn đኹu, cዎ xông vo căn cዜ đ዇ chiዅm lኸy mኸy chiዅc máy bay, lúc này chዊ còn rኸt hiዅm. Cuዎi cùng cc phi công đ không dám cho máy bay h኶ cánh nዟa, bዖi muዎn cኸt cánh, hዌ sዄ ph኷i mዖ mዒt con đዛዕng máu qua đm ngዛዕi đông nghìn nghዋt đang tዙ tኼp, bu bám vào cዞa, vào càng máy bay... Ở bዅn c኷ng, c኷nh tዛዘng cũng diወn ra nhዛ vኼy: bዌn lính đ không do dዠ bኽn c኷ vo đn b, trዃ con, đኺy hዌ xuዎng bi዇n đ዇ tranh chዑ trên các chuyዅn tàu di t኷n... Vi ngዛዕi Pháp ዖ l኶i Đ Nዀng đ đዛዘc chዜng kiዅn c኷nh ho኷ng lo኶n này. Ví dዙ nhዛ gim đዎc trung tm văn hóa Php. Sng thዜ b኷y, 29 tháng Ba, khi ông yêu cኹu viên đ኶i t đóng qun ዖ tr኶i bên c኶nh đ዇ xin b኷o vዉ trung tm, thì viên đ኶i t đ tr኷ lዕi: “Tôi không th዇ lm đዛዘc, tôi chዊ có mዒt mình!” Mዒt sዎ thኹy tu ngዛዕi Viዉt Nam thuዒc gio đon Saint-Paul-de Chartres đ chôn cኸt hàng chዙc xc dn thዛዕng bዋ lính nguዡ sát h኶i trên đዛዕng chúng trዎn ch኶y... Trong khi đó, ba sዛ đon qun gi኷i phóng lao vào mዒt cuዒc hành quân cኸp tዎc bኾng mዌi cách có th዇ đዛዘc: ch኶y chn, đi trên xe lኸy đዛዘc, đôi khi cዛ዗i c኷ nhዟng chiዅc honda trዛng dዙng: đ có nhዟng ngዛዕi li xe đèo ba, bዎn chiዅn sĩ trên mዒt chiዅc xe 125 phân khዎi... Mዒt sዛ đon theo đዛዕng 1 tiዅn lên Tam Kỳ. Mዒt sዛ đon khc tiዅn vào tዝ Huዅ v sዛ đon thዜ ba tዝ Thዛዘng Đዜc mዒt thዋ trኸn mi዆n núi, đዐ xuዎng ty Đ Nዀng... Ngày 28 tháng Ba, trኼn đnh Đ Nዀng bኽt đኹu… Sau trኼn Huዅ, Bዒ chዊ huy nguዡ Si Gòn nghĩ rኾng hዌ có th዇ có mዒt, hai tháng nghዊ ngዓi. Nhዛng không ngዕ, chዊ bዎn ngày sau, quân gi኷i phóng đ xung trኼn... Vào lúc 15 giዕ ngy 29 thng Ba, Đ Nዀng đ bዋ mኸt v዆ tay quân gi኷i phóng. Quân khu mዒt cዚa Si Gòn đ không còn tዏn t኶i... Nhዛ vኼy là chዊ trong mዒt tháng quân gi኷i phóng đ tiêu diዉt hai qun khu đዋch v theo nhዛ thông cáo cዚa Bዒ tዛ lዉnh Quân gi኷i phóng ra ngày 6 tháng Tዛ, hዌ đ lo኶i khውi vòng chiዅn đኸu 27.000 quân nguዡ, gዏm su sዛ đon chዚ lዠc, trong đó có mዒt sዛ đon tinh nhuዉ là quân lính thዚy đnh bዒ; lዟ đon 3 qun dù; 2 liên đon biዉt đዒng qun, cũng l nhዟng đዓn vዋ nዐi tiዅng thiዉn chiዅn; 10 ti዇u đon thiዅt giáp; 35 ti዇u đon pho m዁t đኸt; 5 ti዇u đon pho cao x኶... v thu đዛዘc mዒt sዎ lዛዘng lዔn vũ khí v đዏ quân dዙng mà tዕ New York Times (sዎ ra ngy 24 thng Ba) đnh gi l lên tዔi gኹn mዒt tዢ đô la... Đúng nhዛ bo Nhn dn ዖ Hà Nዒi viዅt: “Đó l mዒt tháng mà nó bኾng hàng chዙc năm” (x luኼn sዎ ra ngy 7 thng Tዛ). Ngày 21 tháng Ba, Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi đ có mዒt cዎ gኽng cuዎi cùng đ዇ tiዅn hành mዒt gi኷i pháp chính trዋ, nhዛng lኹn này tኸt nhiên vዔi yêu cኹu cao hዓn: hዌ muዎn mዒt chính phዚ theo nhዟng đi዆u kiዉn cዚa hዌ. Viዉc đnh chiዅm Sài Gòn bኾng sዜc m኶nh vኻn chዛa đዛዘc quyዅt đዋnh. Nhዛng con đዛዕng đ mዖ. Sዄ l điên rዏ nዅu dዝng l኶i... “V዆ phዛዓng diዉn cách m኶ng mዒt cዓ hዒi, mዒt thዕi cዓ chዊ x኷y ra có mዒt lኹn và nó sዄ không trዖ l኶i... Sዄ là mዒt tዒi ác nዅu ta bው l዗ thዕi cዓ bዖi nó là thành qu኷ cዚa 20 năm đኸu tranh...”, ዖ Hà Nዒi ngዛዕi ta nghĩ nhዛ thዅ. Ở Mዣ, tዐng thዎng Ford nhኼn đዛዘc tin Đ Nዀng thኸt thዚ lúc ông đang nghዊ lወ Paques ዖ Palm Spring, California, nዓi hng ngy ông “chዓi golf nhi዆u giዕ li዆n...” Còn ዖ nam Viዉt Nam thì cuዒc chዓi ra sao? Tዐng tham mዛu Mዣ tዛዔng Weyand, ngዛዕi vዝa đዅn Sài Gòn mዒt tuኹn lወ đ዇ nghiên cዜu tình hình, đ tuyên bዎ trዛዔc khi trዖ v዆ nዛዔc: “Qun đዒi Viዉt Nam cዒng hòa hãy còn m኶nh, hዌ có đዚ trình đዒ v ý chí đ዇ chiዅn thኽng qun đዒi Bኽc Viዉt Nam...” Còn ዖ Washington thì lúc ny, thay cho giúp đ዗ quân sዠ trዠc tiዅp, ngዛዕi ta chዓi trò “đnh võ mዏm”: đኹu thng Tዛ, lኹu Năm Góc vu khዎng rኾng ዖ Đ Nዀng sau gi኷i phóng đ x኷y ra nhዟng vዙ “tኽm mu”. Ngy 7 thng Tዛ, cùng vዔi mዒt nhóm nh bo phዛዓng Ty[12], chúng tôi h኶ cánh xuዎng sân bay Đ Nዀng. Hai tuኹn lወ sau... Nhân chዜng thዜ nhኸt chúng tôi đዅn g዁p là mዒt nhân vኼt có tính cách... Cha Charmot, thuዒc Hዒi truy዆n gio nዛዔc ngoài Paris, 53 tuዐi. Ở cha, ngዛዕi ta thኸy có hai đ዁c đi዇m tri ngዛዘc nhau: Cha vዝa là mዒt cዠu F.F.I (Lዠc lዛዘng kháng chiዅn Php trong nዛዔc), l኶i vዝa là mዒt “dn kỳ cዠu ዖ Đông Dዛዓng”. Thዠc vኼy cha đ 28 năm ዖ Viዉt Nam, trong đó có tዔi 20 năm ዖ Đ Nዀng. Chúng tôi g዁p cha ዖ ngoài phዎ, o chùng thm lòa xòa trong gió, berê đዒi lዉch, đang đ኶p xe nhanh nhዂn, và tዠ do... “Bዒ đዒi gi኷i phóng, hዌ là nhዟng ngዛዕi đዜng đኽn mዒt cách mኻu mዠc, cha nói, thዅ mà các ông biዅt đኸy, trዛዔc đy tôi đu ph኷i l ngዛዕi bên phía hዌ, tôi còn muዎn chዅ đዒ quዎc gia tዏn t኶i nዟa kia. Chà, tôi ph኷i nói là mኸy anh gi኷i phóng này, hዌ buዒc chúng ta ph኷i khâm phዙc đኸy. Ngዛዘc l኶i, tôi đ nhìn thኸy ci đm qun đዒi Sài Gòn: thኼt kinh khዚng, chúng cዛዔp phá, hãm hiዅp... Chúng ta là mዒt cái tዚ đዜng đዏ sዒ nhዛng chn đ bዋ mዎi đዙc ruዑng c኷. Chዊ nhoáng mዒt ci l nó đ đዐ sዙp...” Phó lãnh sዠ Pháp, ông Xavier Dillman, ዖ l኶i t኶i chዑ cũng công nhኼn “nhዟng vዙ nዐ súng bዝa bãi ኸy không ph኷i do phía cách m኶ng gy ra”. Còn tr኷ lዕi phውng vኸn cዚa nhóm truy዆n hình Php, ông đp: “Dn chúng thኸt kinh vì nhዟng vዙ cዛዔp bóc cዚa qun đዒi Sài Gòn. Và thዜ b኷y, ngày 29 khi tiዅn vo Đ Nዀng, bዒ đዒi cách m኶ng đ thዠc sዠ đዛዘc đón tiዅp nhዛ nhዟng ngዛዕi đi gi኷i phóng, đ዁c biዉt là vዔi nhዟng ngዛዕi phኼt tዞ...” Tኸt c኷ nhዟng nhân chዜng mà chúng tôi hውi lúc đó còn nói thêm rኾng, trong cዓn ho኷ng lo኶n chung ኸy, mዒt bዒ phኼn dn chúng đ tham gia vo viዉc gi኷i phóng thành phዎ. Nhዟng ngዛዕi Pháp cዚa tòa lãnh sዠ đ዆u nói hዌ đዛዘc chዜng kiዅn rኸt nhi዆u thanh niên, mang theo nhዟng lá cዕ Phኼt, đ ra đón bዒ đዒi gi኷i phóng và dኻn đዛዕng cho hዌ. Mዒt trong nhዟng ngዛዕi Pháp còn ghi nhኼn mዒt chuyዉn kỳ khôi trong nhዟng sዠ kiዉn ông đዛዘc tኼn mኽt trông thኸy. Nhኼt ký cዚa ông viዅt, ngày 28 tháng Ba, tòa lãnh sዠ Mዣ đ bዋ qun đዒi Si Gòn cዛዔp ph... Đ x኷y ra mዒt viዉc mà tዠ nó nói lên rኸt nhi዆u đi዆u: “Mዒt ông già c዗ su mዛዓi tuዐi trèo lên nóc toà nhà lãnh sዠ... ông ta giኼt lኸy lá cዕ Mዣ và thong th኷ xé nó ra làm nhi዆u m኷nh... Lính tráng qua l኶i bên dዛዔi, tay lወ mወ ôm nhዟng đዏ cዛዔp đዛዘc ngኺng lên nhìn... Đi዆u gì sዄ x኷y ra? Không, ch኿ng có gì hዅt... Hዌ thዕ ዓ đi tiዅp...” Nhዛng hình ኷nh cዚa nhዟng đm đông khiዅp sዘ ùn kéo trên đዜng sዎ 1, đ዇ trዎn ch኶y ho዁c chዊ đ዇ cዎ rዕi xa Đ Nዀng, đዛዘc pht đi pht l኶i trên cc đi khኽp thዅ giዔi, bዑng nhiên l኶i trዖ v዆ trong ký ዜc. Thዅ thì t኶i sao l኶i có sዠ trዎn ch኶y tuyዉt vዌng đó? Khi đዛዘc chúng tôi nêu lên câu hውi, mዒt sዎ nhà tu hành Viዉt Nam, nhዟng ngዛዕi đ giúp dn di t኷n, gi኷i thích rኾng tình tr኶ng ho኷ng lo኶n đó l do bኹu không khí đang bao trùm lúc bኸy giዕ: “Đó l mዒt sዠ ho኷ng lo኶n vô thዜc, nó nኾm trong sâu th኿m, và thዅ rዏi bኸt ngዕ trong mዒt lúc, nó phũ phng chዒp lኸy ngዛዕi ta, nhዟng con ngዛዕi tዝ trዛዔc đዅn giዕ vኻn tው ra bình tĩnh. Nhዛng có th዇ cũng còn do tኸt c኷ nhዟng gì mà các nhà chዜc trách vኻn tuyên truy዆n v዆ cዒng s኷n.” Đúng, đኸy là mዒt trong nhዟng “chìa khóa” đ዇ hi዇u nguyên nhân cዚa tình tr኶ng ho኷ng lo኶n đó. V rዏi ngዛዕi vዝa gi኷i thích vዔi chúng tôi, mዒt b xዓ cዠu gim đዎc cዚa mዒt trዛዕng trung hዌc nዟ, đ thú nhኼn rኾng b cũng thuዒc lo኶i “ph኷n đዒng” đኸy! Bà nói mዒt cách tዠ do, tho኷i mái: “Trዛዔc khi quân gi኷i phóng vo Đ Nዀng, do sዠ tuyên truy዆n cዚa Si Gòn, chúng tôi đ rኸt sዘ. Chúng tôi chዕ đዘi nhዟng tr኶i tኼp trung, nhዟng sዠ trዝng ph኶t tኼp th዇, v. v... Nhዛng ch኿ng có gì đ x኷y ra. Ngዛዘc l኶i bዒ đዒi gi኷i phóng hዌ l኶i rኸt thân thiዉn, rኸt đng yêu...”. Bà gi኷i thích thêm vዔi chúng tôi: “... Nዅu sዎ đông dn chúng đ bው ch኶y, đó l hዌ sዘ nhዛng cuዒc ném bom tr኷ đũa…” Lúc chúng tôi vo Đ Nዀng, tình hình rኸt yên tĩnh. Gኹn nhዛ mዒt sዠ thanh bình. Nhዟng c኷nh đዋa ngዙc nዞa thng trዛዔc đy đ hኹu nhዛ rዓi vo quên l ng. Chዊ mዒt hai ngy sau khi Đ Nዀng gi኷i phóng, trኼt tዠ đ trዖ l኶i. Nó ngዠ trዋ thዠc sዠ mà không ph኷i bኾng khiዅp sዘ, bኾng khዚng bዎ...” “Trong trኼn Đ Nዀng, qun đዒi Sài Gòn chዊ chዅt ba mዛዓi lăm ngዛዕi...” Võ Chí Công ngዝng l኶i mዒt lt… 63 tuዐi, Bí thዛ khu uዢ khu V - mዒt vùng rዒng lዔn trong kháng chiዅn bao gዏm toàn bዒ mi዆n trung và nam Trung Bô tዝ Đ Nዀng đዅn Phan Thiዅt gዏm c኷ cao nguyên - ông gኹn nhዛ trዖ thành mዒt nhân vኼt huy዆n tho኶i. Mዒt trong sዎ nhዟng gዛዓng m዁t kỳ cዠu cዚa cuዒc đኸu tranh cách m኶ng ዖ mi዆n Nam Viዉt Nam, m đዎi vዔi ông sዠ nghiዉp này bኽt đኹu tዝ nhዟng năm 1930... Tôi đዛዘc g዁p ông vài tuኹn sau khi mi዆n Nam hoàn toàn gi኷i phóng. Ông tiዅp tዙc k዇ v዆ cuዒc tዐng tiዅn công Đ Nዀng: “Đó l mዒt trኼn đnh chዔp nhoáng. Chúng tôi không theo nguyên tኽc lኸy nông thôn bao vây thành thዋ. Chúng tôi coi thành thዋ l đኹu não. Chiዅm đዛዘc đኹu n o có nghĩa l lm tan r đዋch v gy đዛዘc tc đዒng đዎi vዔi nông thôn. Nhዛng, ông nói thêm, cán bዒ quân sዠ cዚa chúng tôi cũng ph኷i thuyዅt phዙc đዛዘc các cán bዒ chính trዋ nኾm t኶i đዋa phዛዓng... Chúng tôi đ g኶t bው nhዟng gì là gio đi዆u Chúng tôi lኸy đnh chiዅm thành phዎ là mዙc đích trዠc tiዅp” Cũng nhዛ vኼy, b኷n thân viዉc chዊ đ኶o chiዅn dዋch cũng không theo nhዟng mኻu mዠc thông thዛዕng: “Theo nguyên tኽc cዚa chiዅn tranh, muዎn đnh chiዅm mዒt thành phዎ ngዛዕi ta ph኷i tኸn công chính diዉn, đnh chiዅm tዝng vዋ trí mዒt, tዝng tuyዅn mዒt... Thዅ nhዛng chúng tôi đ đnh th኿ng vo trung tm đኹu n o đዋch. Theo cch đnh thông thዛዕng, thì đ዇ đnh Đ Nዀng, ngዛዕi ta ph኷i sዞ dዙng tዔi 5 sዛ đon v có nguy cዓ thnh phዎ sዄ bዋ chዋu nhዟng huዢ ho኶i lዔn. V cũng có mዒt nguyên tኽc thông thዛዕng khác nዟa, đó l tiêu diዉt sinh lዠc đዋch rዏi sau mዔi tኸn công vào thành phዎ. Nዅu theo nguyên tኽc ኸy thì có lዄ bây giዕ tôi vኻn đang còn ph኷i chiዅn đኸu... Nhዛng chúng tôi đ chዊ tiêu diዉt mዒt sዎ sinh lዠc đዋch, rዏi tung mዒt đòn đnh th኿ng vào khu chዊ huy, diዉt trung tm đኹu n o v nhዛ vኼy làm tan rã thዅ bዎ trí cዚa đዋch...” Nhዟng lዕi nói ኸy cዚa Võ Chí Công đ minh hዌa cho nhዟng tiዅn bዒ kỳ diዉu m Qun đዒi nhân dn đ đ኶t đዛዘc trong lĩnh vዠc làm chዚ chiዅn tranh hiዉn đ኶i. Đዎi vዔi nhዟng nhà cách m኶ng Viዉt Nam, chiዅn tranh du kích chዊ là mዒt giai đo኶n cዚa chiዅn tranh nhân dân. Nó cኹn thiዅt ph኷i đዛዘc phát tri዇n lên thành nhዟng hình thዜc cዚa chiዅn tranh hiዉn đ኶i. Nhዕ công cuዒc xây dዠng kinh tዅ cዚa mi዆n Bኽc xã hዒi chዚ nghĩa, tዝ năm 1954, hዌ đ có đi዆u kiዉn đ዇ tዝng bዛዔc hiዉn đ኶i hóa qun đዒi. Viዉc làm này ch኿ng nhዟng là cኹn thiዅt đ዇ đp ዜng nhu cኹu tác chiዅn chዎng l኶i mዒt qun đዒi có trình đዒ công nghዉ rኸt cao nhዛ qun đዒi Mዣ v qun đዒi Sài Gòn mà nó còn tuỳ thuዒc vào nhዟng hኼu qu኷ mà cuዒc chiዅn tranh cዚa Mዣ đ gy ra đዎi vዔi nhዟng cዓ cኸu xã hዒi ዖ nông thôn Nam Viዉt Nam. Tiên đ዆ kinh đi዇n cዚa chiዅn tranh nhân dân muዎn rኾng “Qun vዔi dân ph኷i nhዛ c vዔi nዛዔc” thዠc tዅ tዝ nărn 1966 đ bዋ thዞ thách khi mà Mዣ nguዡ cho tiዅn hành nhዟng chዛዓng trình “bình đዋnh” nhኾm “tt nዛዔc”, lm gi኷m sዎ dân ዖ nông thôn... Vኼy là bኽt đኹu tዝ đó, diወn ra ዖ Nam Viዉt Nam mዒt hiዉn tዛዘng “đô thዋ hóa” nhanh chóng, hon ton bኸp bênh, nguy hi዇m ngay c኷ đዎi vዔi b኷n thn cc cዓ cኸu cዚa xã hዒi mi዆n Nam: Năm 1960, ዖ Nam Viዉt Nam có 85% dân sዎ ዖ nông thôn, sዎng ዖ thành thዋ chዊ có 15%. Năm 1972, tዢ lዉ đó đ thay đዐi: ዖ nông thôn gi኷m xuዎng 57%, còn ዖ thành thዋ, tăng lên 43%[13]. Sዠ đô thዋ hóa không đዏng đ዆u. Ví dዙ nhዛ ዖ Trung Viዉt Nam, nዓi chዋu ኷nh hዛዖng nhi዆u cዚa cách m኶ng tዝ thዕi kháng chiዅn chዎng Pháp thì vùng này ít bዋ tc đዒng: Ở Qu኷ng Nam, trong sዎ dn ዛዔc tính l 1.051.824 ngዛዕi thng 12 năm 1973 thì có 8,73% l sዎ ngዛዕi đô thዋ hóa. Ở Qu኷ng Ngãi, trong sዎ 837.803 ngዛዕi thì có 8,37% đô thዋ hóa. Ở Bình Đዋnh, mዒt tዊnh giàu v዆ nông nghiዉp ዖ mi዆n Trung, thì trong 3.428.852 dân, có 25,02% đô thዋ hóa. Tኸt nhiên cኹn ph኷i có sዠ dè d዁t no đó khi sዞ dዙng nhዟng sዎ liዉu trên, bዖi tዝ năm 1972, hiዉn tዛዓng nhዟng ngዛዕi di t኷n do chiዅn tranh gy ra đ tăng lên mዒt cách m኶nh mዄ. Nhዛng nó cũng giúp hi዇u đዛዘc rኾng t኶i sao ዖ mi዆n Trung Trung Bዒ, mዒt trong nhዟng vùng bình đዋnh ác liዉt nhኸt, nhዟng ho኶t đዒng cách m኶ng truy዆n thዎng: chiዅn tranh du kích, đኸu tranh cዚa quኹn chúng, vኻn đዛዘc giዟ vዟng... Ngoi ra, đ዇ phá v዗ nhዟng kዅ ho኶ch cዚa Mዣ, viዉc sዞ dዙng nhዟng đዓn vዋ chዚ lዠc quan trዌng ngày càng trዖ nên cኹn thiዅt: sዠ tham gia cዚa nhዟng đዓn vዋ này vዝa phዙ thuዒc vo trình đዒ hiዉn đ኶i hóa m qun đዒi chính quy đ኶t đዛዘc. Cuዒc tiዅn công chiዅn lዛዘc Tዅt 1968 có th዇ coi nhዛ mዒt bዛዔc ngo዁t. Nó đnh dኸu sዠ kዅt thúc cዚa mዒt thዕi kỳ, thዕi kỳ cዚa nhዟng cuዒc nዐi dኼy cዚa quኹn chúng năm 1965, nhዟng cuዒc nዐi dኼy đ hኹu nhዛ gi኷i phóng toàn bዒ mi዆n Nam, v đዏng thዕi nó cũng mዖ ra mዒt thዕi kỳ cuዎi, thዕi kỳ mà ngay trong cuዒc tiዅn công chiዅn lዛዘc ኸy, Quân gi኷i phóng mi዆n Nam đ sዞ dዙng lዠc lዛዘng c዗ trung đon đ዇ tiዅn công các mዙc tiêu nhዛ Si Gòn, Huዅ và mዒt sዎ thዋ xã, thዋ trኸn khác... Lúc ኸy ngዛዕi ta đ nghĩ rኾng đòn tiዅn công quân sዠ này có th዇ làm dኸy lên và hዑ trዘ cho mዒt cuዒc nዐi dኼy cዚa quኹn chúng trên các thành phዎ lዔn và t኶o ra mዒt bዛዔc ngo዁t v዆ chính trዋ ዖ mi዆n Nam. Nhዟng mዙc tiêu ኸy có th዇ là quá táo b኶o, nhዛng dù sao, khi ging mዒt đòn n዁ng vào công cuዒc bình đዋnh cዚa Mዣ, nó đ lm cho ngዛዕi Mዣ ph኷i chኸp nhኼn đm phn. Cuዒc tiዅn công chiዅn lዛዘc năm 1972 l኶i đnh dኸu mዒt bዛዔc tiዅn mዔi cዚa Qun đዒi nhân dn trên con đዛዕng hiዉn đ኶i hóa và làm chዚ chiዅn tranh hiዉn đ኶i khi hዌ sዞ dዙng tዝ 3 đዅn 5 sዛ đon tiዅn công trên ba m዁t trኼn chính, t኶o thành mዒt thዅ tiዅn công tዐng hዘp. Trong cuዒc tiዅn công này, thዠc chኸt cዚa nó đዛዘc đ዁t chዚ yዅu v዆ m዁t quân sዠ: nó nhኾm tiêu diዉt sinh lዠc đዋch mዒt cách tዎi đa, ginh l኶i nhዟng đኸt t኶m thዕi bዋ mኸt v đóng l኶i vዟng chኽc ዖ đኸy. So vዔi thዕi kỳ đኹu cዚa cuዒc kháng chiዅn chዎng Mዣ thì đዅn đy có mዒt sዠ “chuy዇n đዐi” mዔi. Tዝ nay, tuy vኻn không coi nhዂ nhዟng m዁t khc, nhዛng vai trò quyዅt đዋnh là thuዒc v዆ qun đዒi chính quy. Trong thuኼt ngዟ cዚa qun đዒi, cũng có mዒt sዠ thay đዐi: đ዇ chዊ cuዒc tiዅn công 1972, hዌ dùng chዟ “tiዅn công chiዅn lዛዘc” chዜ không gዌi l “tዐng tiዅn công và nዐi dኼy đዏng lo኶t” nhዛ trong nhዟng cuዒc tiዅn công 1968 và sau này, cuዒc tiዅn công 1975[14]. Cuዒc tiዅn công 1972, trዛዔc khi Mዣ ph኷i ký Hiዉp đዋnh đ xóa sዐ giዔi tuyዅn 17, phá huዢ toàn bዒ thዅ bዎ trí bên ngoài cዚa qun đዒi Sài Gòn và thiዅt lኼp vùng cዚa chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi. Bኾng đnh b኶i chính sch “Viዉt Nam hóa”, nó đ thúc đኺy ngዛዕi Mዣ đዅn chዑ ph኷i rút lui nhanh... Nhዛng nó cũng lm bዒc lዒ nhዟng đi዇m yዅu cዚa Qun đዒi nhân dân, nhኸt là nhዟng m዁t còn yዅu kém trong viዉc làm chዚ và hiዉp đዏng các binh chዚng, nhዛ giዟa bዒ binh, xe tăng, pho phòng không v hኼu cኹn vዔi nhau... Sau 1972, nhዟng nh l nh đ኶o Viዉt Nam đ ra sዜc sዞa chዟa, khኽc phዙc nhዟng m዁t yዅu này. Ít lâu sau cuዒc tiዅn công, trong mዒt cuዒc nói chuyዉn vዔi cán bዒ binh chዚng xe tăng thiዅt gip, tዛዔng Gip lዛu ý rኾng giዟa Qun đዒi nhân dân và quân ngዙy Sài Gòn vኻn “luôn luôn có mዒt sዠ chênh lዉch v዆ trang bዋ kዣ thuኼt...” v ông nhኸn m኶nh “ta ph኷i đኺy nhanh tiዅn trình chuy዇n biዅn Qun đዒi nhân dân thành mዒt qun đዒi chính quy hiዉn đ኶i”. Trong ba năm, qun đዒi nhn dn đ tiዅn tዔi có kh኷ năng phዎi hዘp hnh đዒng cዚa 5 quân đon đ዇ tiዅn công đዋch, trên mዒt m዁t trኼn dài 1000 kilômét... Năm 1975, nዅu vai trò cዚa qun đዒi chính quy là quyዅt đዋnh thì lኹn này công tác vኼn đዒng quኹn chúng v công tc đዋch vኼn l኶i đዛዘc nhኸn m኶nh. Mዒt sዎ sĩ quan cዚa cዓ quan chዊ huy đ gi኷i thích cho tôi v዆ khái niዉm “nዐi dኼy” m ngዛዕi ta cኹn ph኷i hi዇u: đዎi vዔi chúng tôi, hình thዜc cao nhኸt cዚa nዐi dኼy là khዖi nghĩa ginh chính quy዆n. Nhዛng chúng tôi cũng còn coi “nዐi dኼy” l tኸt c኷ nhዟng sዠ tham gia cዚa nhn dn đዎi vዔi ho኶t đዒng quân sዠ: tiዅp tዅ, săn sóc thዛዓng bዉnh binh, t኷i thዛዓng, liên l኶c dኻn đዛዕng, vኼn chuy዇n chiዅn lዘi phኺm... tኸt c኷ nhዟng ci đó đ዆u nኾm trong khái niዉm ኸy.” Trên thúc tዅ, trong Xuân 1975, nhዟng hình thúc “nዐi dኼy” đ diወn ra không đዏng đ዆u giዟa thành phዎ này vዔi thành phዎ khc. Nhዛng ዖ Đ Nዀng thì nó thዠc sዠ quan trዌng, nhዛ nhi዆u ngዛዕi đ đዛዘc chዜng kiዅn. Mዒt gio sዛ dኼy toán ዖ Đ Nዀng k዇ l኶i rኾng: “Vዔi mዒt nhóm giáo sዛ v hዌc sinh, chúng tôi nghĩ cኹn ph኷i hnh đዒng... Mዒt sዎ hዌc sinh, mang theo súng đ኶n mà quân ngዙy vኸt khኽp nዓi, đ đዅn g዁p ngዛዕi cዚa gi኷i phóng... Sau ngày gi኷i phóng, chúng tôi đ tኼp hዌp sዎ nhዟng hዌc sinh sinh viên và vዔi 3000 ngዛዕi trong sዎ hዌ, chúng tôi đ thành lኼp “Lዠc lዛዘng thanh niên gi኷i phóng”, mዒt thዜ dn binh đ዇ hዘp tác vዔi qun đዒi và chính quy዆n quân qu኷n...” Ngay trዛዔc khi Huዅ đዛዘc gi኷i phóng, trong nhዟng ngày tዝ 17 đዅn 29 tháng Ba, Bዒ Chính trዋ Đ኷ng đ có ý đዋnh đዛa cuዒc tiዅn công v዆ hዛዔng Sài Gòn, nhኾm ngay lኼp tዜc lዘi dዙng nhዟng kዅt qu኷ đ኶t đዛዘc trong chiዅn dዋch Tây Nguyên và tiዅn xa hዓn nዟa so vዔi nhዟng mዙc tiêu ban đኹu. Nhዛng ph኷i trong nhዟng ngày tዝ 20 đዅn 30 tháng Ba, khi mà quân ngዙy Sài Gòn không ph኷i là chዊ rút qun m chúng đ thዠc sዠ lâm vào mዒt cuዒc tháo ch኶y ho኷ng lo኶n thì Bዒ Chính trዋ mዔi h኶ quyዅt tâm cuዎi cùng là tiዅn hành mዒt cuዒc tiዅn công lዔn đnh th኿ng vào Sài Gòn. Tuy nhiên, mዒt gi኷i pháp chính trዋ lúc ኸy là vኻn có kh኷ năng. Nhዛng không ph኷i vዔi nhዟng đi዆u kiዉn nhዛ su thng trዛዔc đy nዟa: mዒt chính phዚ vዔi “lዠc lዛዘng thዜ ba” không ph኷i là cái mዎc cuዎi cùng cዚa nhዟng ngዛዕi cách m኶ng Viዉt Nam. Ngዛዕi ta đu ph኷i hy sinh chዊ vì ci đó. Nhዟng ngዛዕi cách m኶ng đ tuyên bዎ mዙc đích cዚa hዌ là, bኾng chiዅm lኸy chính quy዆n ዖ Si Gòn, “hon thành cuዒc cách m኶ng dân tዒc dân chዚ” ዖ Viዉt Nam. Mዒt chính phዚ liên hዘp ዖ Sài Gòn có th዇ mዖ ra mዒt giai đo኶n qu đዒ; giai đo኶n này dài hay ngኽn là tuỳ thuዒc vo tዛዓng quan lዠc lዛዘng làm cho cuዒc đዎi đኹu giዟa cách m኶ng và ph኷n cách m኶ng chuy዇n tዝ m዁t trኼn quân sዠ sang m዁t trኼn chính trዋ... Nhዛng cዜ theo đ tiዅn quân thኽng lዘi này cዚa quân cách m኶ng, thì giai đo኶n qu đዒ đó sዄ rút ngኽn, huዎng chi là bây giዕ khi mà tዝ nay, “lዠc lዛዘng thዜ ba” đ trዖ thnh cዓ may cuዎi cùng cዚa chዚ nghĩa đዅ quዎc... Có th዇ cho phép nghĩ rኾng viዉc Giscard d’Estaing[15] hዎi thúc các nhà ngo኶i giao Pháp cዎ gኽng tiዅn tዔi dዠng đዛዘc ዖ Sài Gòn chính quy዆n Dዛዓng Văn Minh l không ph኷i xuኸt phát tዝ nhዟng lý do nhn đ኶o, cũng nhዛ không ph኷i vì quy዆n lዘi cዚa nዛዔc Pháp, mà cái chính là vì muዎn cዎ giዟ l኶i ዖ Sài Gòn mዒt căn cዜ chዎng l኶i cách m኶ng và cዜu khውi th኷m hዌa mዒt m኷nh quy዆n lዠc... Đ዇ làm thኸt b኶i mዌi mዛu toan ki዇u ኸy, nhዟng ngዛዕi cách m኶ng Viዉt Nam không nhዟng ph኷i đኼp tan qun đዒi Sài Gòn, mà ph኷i tiêu diዉt nó, tዛዔc đi cዚa phe ph኷n cách m኶ng cái công cዙ quân sዠ cዚa nó. Thዅ m lúc ny, qun đዒi Si Gòn đang tan r tዝng m኷ng... Vኼy đዎi vዔi “Lዠc lዛዘng thዜ ba”, liዉu hዌ có ph኷i l đ hዅt hy vዌng đ዇ đóng mዒt vai trò no đó nዟa không? Ở Hà Nዒi, trong nhዟng câu chuyዉn riêng, nhዟng ngዛዕi trách nhiዉm cዚa Viዉt Nam vኻn tiዅp tዙc nghĩ rኾng “có th዇ x኷y ra nhዟng sዠ kiዉn khiዅn thành phኹn thዜ ba sዄ có th዇ đዛዘc giao mዒt vai trò quan trዌng hዓn, ví dዙ nhዛ mዒt cuዒc đ኷o chính tiዅn bዒ ዖ Sài Gòn có sዠ tham gia cዚa giai cኸp tዛ s኷n dân tዒc ch኿ng h኶n. Lúc ኸy chúng tôi sዄ ph኷i tính đዅn hዌ, bዖi hዌ đ ginh đዛዘc nhዟng quy዆n nhኸt đዋnh...”. Nhዛng “Lዠc lዛዘng thዜ ba” ኸy, nዓi m ngo኶i trዝ mዒt thi዇u sዎ tiዅn bዒ còn thì đኹy rãy nhዟng phኹn tዞ có quy዆n lዘi chዎng đዎi nhau kዋch liዉt, thì chኽc chኽn hዌ sዄ tው ra bኸt lዠc trong viዉc đ኷m đዛዓng vai trò đó. Ở thዚ đô Bኽc Viዉt Nam, sዠ căng th኿ng cዚa nhዟng năm 1973 v 1974 đ biዅn mኸt, tình hình Nam Viዉt Nam đ trዖ thnh tm đi዇m trong mዌi câu chuyዉn. Ngoài phዎ, nhዟng đm ngዛዕi tዙ tኼp hàng giዕ li዆n trዛዔc nhዟng tኸm panô lዔn, trên vዄ mዒt b኷n đዏ chiዅn sዠ th዇ hiዉn cuዒc tiዅn quân oai hùng và thኹn tዎc cዚa Quân gi኷i phóng mi዆n Nam. Nhዟng chiዅn thኽng đኹu tiên đዛዘc đón tiዅp mዒt cách không chút hoài nghi và ni዆m tin ny đ nhanh chóng biዅn thành mዒt sዠ hân hoan lዔn lên tዝng giዕ tዝng phút... Ngy 6 thng Tዛ l ngy thng tuy዇n cዞ cዚa nዛዔc Viዉt Nam dân chዚ cዒng hòa: đó l mዒt ngày hዒi thዠc sዠ, mዒt cuዒc bኹu cዞ mà nhân dân có dዋp bày tው sዠ tin tዛዖng tuyዉt đዎi cዚa hዌ đዎi vዔi cc nh l nh đ኶o Đ኷ng v Nh nዛዔc, đ዁c biዉt là vዔi tዐng bí thዛ Lê Duኺn và thዚ tዛዔng Ph኶m Văn Đዏng. Mዑi khi các ông xuኸt hiዉn ዖ đu thì lኼp tዜc ዖ đኸy vang lên mዒt cách say sዛa nhዟng lዕi hoan hô vang dዒi. Ngዛዕi ta có c኷m tዛዖng chዛa bao giዕ nhዛ lúc ny, sዠ gኽn bó giዟa l nh đ኶o vዔi nhân dân l኶i cao đዅn thዅ. Nhዟng chiዅn thኽng liên tiዅp ዖ mi዆n Nam đ đ዆n đp xዜng đng cho nhዟng hy sinh mà nhân dân c኷ nዛዔc ph኷i chዋu đዠng. Nhi዆u c኷nh c኷m đዒng đ diወn ra trong nhዟng cuዒc g዁p g዗ thân mኼt riêng tዛ. Ngay c኷ nhዟng cán bዒ già d዁n, giàu kinh nghiዉm, thኹn kinh vዟng nhዛ thép cũng không nén nዐi xúc đዒng và hዌ đ buông mình cho sዠ phኸn khዖi cuዏng nhiዉt cዚa tuዐi thanh niên. Đ዁c biዉt là ዖ các cán bዒ mi዆n Nam, nhዟng ngዛዕi do chኸp hành Hiዉp đዋnh Genève năm 1954, ph኷i rዕi gia đình, quê hዛዓng đ t኶m thዕi tኼp kዅt ra Bኽc. Theo đúng quy đዋnh cዚa Hiዉp đዋnh thì hዌ chዊ tኼp kዅt “t኶m thዕi” trong hai năm... Thዅ m đዅn lúc này hዌ đ ዖ ngoài Bኽc đዛዘc hai mዛዓi năm! Giዕ đy đዎi vዔi hዌ, giኸc mዓ m hዌ đ dኹn quen chዊ dành mዒt góc nhው trong tâm trí giዟa sዠ chዋu đዠng và ni዆m hy vዌng cዚa hዌ, nay đ trዖ thành hiዉn thዠc... Nhi዆u ngዛዕi tዝ 30 năm nay đ không nhኼn đዛዘc mዒt chút tin tዜc nào cዚa gia đình, vዘ con... Tዝ đኹu năm 1975, viዉc lኸy qun đ vዛዘt qua tኸt c኷ nhዟng gì đ lm tዝ trዛዔc đዅn đኸy. 400.000 thanh niên, rዕi công trዛዕng, nhà máy, hዘp tc x , nh trዛዕng, đ lên đዛዕng ra m዁t trኼn. Cuዎi thng Ba, đኹu thng Tዛ, tዎc đዒ lኸy qun tăng lên dዏn dኼp... Tኸt c኷ cc phዛዓng tiዉn vኼn t኷i cዚa cc công trዛዕng, nhà máy, bዅn c኷ng, ngay c኷ đዅn nhዟng xe chዖ khch cũng đዛዘc trዛng dዙng đ዇ chዖ quân. Do vኼy viዉc s኷n xuኸt cዚa tኸt c኷ các ngành kinh tዅ đ዆u gi኷m m኶nh trong thng Tዛ, thng Năm. Nhዛng trong khi cc chuyên gia Mዣ cዚa lኹu Năm góc tính ton rኾng Sài Gòn sዄ có kho኷ng hai, ba thng đ዇ chዊnh đዎn l኶i lዠc lዛዘng thì v዆ phía Qun đዒi nhân dân, hዌ chዊ mኸt có kho኷ng hai chዙc ngy đ዇ chuኺn bዋ hኼu cኹn cho cuዒc tiዅn công lዔn vo Si Gòn, “Chiዅn dዋch Hዏ Chí Minh”. Bዖi nዅu muዒn thì tዝ giዟa thng Năm, mùa mዛa tዔi, đዛዕng sá sዄ trዖ thành nhዟng đo኶n bùn lኹy. Vኼy cኹn ph኷i kዅt thúc sዔm. Quân ngዙy Sài Gòn cዎ gኽng xây dዠng mዒt tuyዅn phòng thዚ ዖ Phan Rang, tዊnh lዡ cዚa tዊnh duyên h኷i Ninh Thuኼn, nኾm cách Sài Gòn 260 cây sዎ v዆ phía Đông Bኽc. Trኸn giዟ ዖ đኸy là mዒt lù đon dù, mዒt sዎ đዓn vዋ quân biዉt đዒng v đዛዘc sዠ y዇m trዘ cዚa mዒt lዠc lዛዘng không quân m኶nh. Cũng trong thዕi gian này, hዌ ra sዜc tăng cዛዕng phòng thዚ Sài Gòn, chዎt giዟ các ng኷ đዛዕng tiዅn quân cዚa đዎi phዛዓng. Lዠc lዛዘng cዚa quân ngዙy lúc bኸy giዕ có kho኷ng 200.000 ngዛዕi, mኸy trăm my bay v trዠc thăng, cùng mዒt nghìn xe tăng thiዅt giáp: - Trên hዛዔng Đông: Sዛ đon 18 có nhiዉm vዙ giዟ “chዎt” Xun Lዒc, nኾm cách Sài Gòn 60km, trên quዎc lዒ 1 dኻn đዅn ven bi዇n v đዛዕng 15. - Hዛዔng Bኽc: Sዛ đon 5 đóng ዖ Thዚ Dኹu Mዒt, cùng vዔi lዟ 322 thiዅt giáp. - Hዛዔng Tây Bኽc: Sዛ đon 25, chዊ huy sዖ ዖ Gò Dኹu H኶, trên con đዛዕng tዝ Si Gòn đi Ty Ninh. - Hዛዔng Tây Nam : Trên quዎc lዒ 4 đi v዆ phía đዏng bኾng Cዞu Long có bዒ phኼn còn l኶i cዚa sዛ đon 22 đዛዘc lኼp l኶i sau thኸt b኶i trên cao nguyên, đዛዘc bዐ sung sዎ quân mዔi tuy዇n mዒ thêm. Trong vùng đዏng bኾng Cዞu Long, quân ngዙy Si Gòn có ba sዛ đon đóng ዖ Mዣ Tho, Vĩnh Long và B኶c Liêu. Nኾm ዖ trung tâm toàn bዒ đዒi hình trên l Tn Sዓn Nhኸt, căn cዜ không quân lዔn cዚa qun đዒi Sài Gòn vዔi lዠc lዛዘng l sዛ đon 5 không qun. Trong khi đó v዆ phía cách m኶ng, hዌ có tዔi 5 qun đon, tዜc 20 sዛ đon, chiዅm gኹn toàn bዒ khዎi chዚ lዠc tác chiዅn cዚa Qun đዒi nhn dn, đang ngy đêm cኸp tዎc tiዅn v዆ Si Gòn, vùa đi vዝa tác chiዅn dዌc đዛዕng. Hዌ tiዅn bኾng tኸt c኷ các ng኷ đዛዕng: đዛዕng sዎ 1 tዝ hዛዔng ven bi዇n tዔi; đዛዕng sዎ 14 tዝ cao nguyên đዐ v዆; đዛዕng sዎ 13, tዝ mi዆n “Đኸt thnh” dዠa lዛng vo biên giዔi Campuchia kéo xuዎng; đዛዕng sዎ 4 tዝ đዏng bኾng kéo lên... Trong khi theo “đዛዕng mòn Hዏ Chí Minh”, mዒt sዎ sዛ đon tinh khôi, nguyên vዂn vኻn đang tዝ mi዆n Bኽc tiዅn vào... Cùng lúc này ዖ Hà Nዒi, ngዛዕi ta chăm chú theo dõi nhዟng ph኷n ዜng cዚa Washington... “Chúng tôi ph኷i thኼn trዌng, khéo léo vዔi ngዛዕi Mዣ nhዛ chúng tôi vኻn thዛዕng lm...”, ዖ thዚ đô Bኽc Viዉt Nam, ngዛዕi ta nói thዅ. Và Washington ph኷n ዜng thዅ no? Washington đ thú nhኼn sዠ bኸt lዠc cዚa hዌ. Đi዆u ny đ đዛዘc diወn đ኶t rõ ràng khi phó tዐng thዎng Hoa Kỳ, Nelson Rockefeller trong tr኷ lዕi mዒt cuዒc phውng vኸn hዏi đኹu thng Tዛ v዆ tình hình Nam Viዉt Nam ông đ tuyên bዎ. “Đ thዠc sዠ quá muዒn đ዇ làm bኸt cዜ mዒt đi዆u gì”. V khi nói v዆ sዎ phኼn nhዟng ngዛዕi di t኷n rút ch኶y trong cዓn ho኷ng lo኶n, ông đ nói thêm không chút ngዛዘng mዏm: “Nhi዆u ngዛዕi trong sዎ hዌ sዄ chዅt... Nhዛng chúng tôi, chúng tôi sዄ tiዅp tዙc sዎng...” Ngy 10 thng Tዛ, tዐng thዎng Ford đዌc mዒt bài diወn văn m trong khi ti kh኿ng đዋnh Mዣ vኻn ዚng hዒ Thiዉu, bài diወn văn đó l኶i giዎng nhዛ mዒt “biên b኷n ghi nhኼn” sዠ thኸt b኶i v዆ chính sách cዚa Mዣ ዖ Nam Viዉt Nam. “Ngዛዕi Mዣ trao l኶i ông Thiዉu vào bàn tay cዚa Chúa lòng lnh” đó l lዕi bình luኼn cዚa mዒt ngዛዕi có trách nhiዉm ዖ Bኽc Viዉt Nam... Chúng ta hãy thዞ hình dung v዆ ban l nh đ኶o cách m኶ng Viዉt Nam trong nhዟng ngày bኸy giዕ... Mዒt trኼn đnh quyዅt đዋnh đ đዛዘc báo hiዉu, mዒt trኼn đnh m ci đích cዚa nhዟng năm tháng gay go gian khዐ đ đዛa hዌ tዝ nhዟng nhà tù cዚa thዠc dân Pháp lên tዔi vዋ trí đዜng đኹu cዚa mዒt Nh nዛዔc đዛዘc thiዅt lኼp trên mዒt nዞa tዐ quዎc. Trong khi đi xa, Chዚ tዋch Hዏ Chí Minh đ đ዇ l኶i mዒt Di chúc m ton Đ኷ng, ton dn coi nhዛ mዒt lዕi cam kዅt là ph኷i tiዅp tዙc cuዒc chiዅn đኸu: Dù khó khăn gian khዐ đዅn mኸy, nhân dân ta nhኸt đዋnh sዄ hoàn toàn thኽng lዘi. Đዅ quዎc Mዣ nhኸt đዋnh ph኷i cút khውi nዛዔc ta. Tዐ quዎc ta nhኸt đዋnh sዄ thዎng nhኸt. Ngy 21 thng Tዛ, vi giዕ trዛዔc khi Thiዉu bዋ đዐ, đúng l ban chኸp hnh Trung ዛዓng v Bዒ Chính trዋ có mዒt cuዒc hዌp... Nhዛng đ዇ lm gì? Đ዇ dዠ mዒt cuዒc hዒi th኷o v዆ nhዟng thành tዠu và nhዟng tiዅn bዒ đ኶t đዛዘc trong lĩnh vዠc vኼt lý hiዉn đ኶i. Ban chኸp hnh trung ዛዓng Đ኷ng đ thዠc hiዉn nhዛ vኼy đኸy mዒt trong nhዟng quyዅt nghዋ cዚa Hዒi nghዋ toàn th዇ lኹn thዜ 23 nói v዆ sዠ cኹn thiዅt ph኷i nng cao trình đዒ hi዇u biዅt chung v዆ khoa hዌc cho tኸt c኷ các cán bዒ l nh đ኶o Đ኷ng v Nh nዛዔc. Ngy 9 thng Tዛ, nhi዆u trኼn đnh c liዉt diወn ra ዖ hai “chዎt” Phan Rang v Xun Lዒc. Ngy 16 thng Tዛ, Phan Rang bዋ mኸt. Hai tዛዔng Sài Gòn, Nguyወn Vĩnh Nghi, tዛ lዉnh Quân đon 3 Si Gòn v Ph኶m Ngዌc Sang, chዊ huy sዛ đon 6 không qun ngዙy bዋ bኽt. Trኼn Xuân Lዒc kéo dài tዝ ngy 9 đዅn 21 thng Tዛ v diወn ra hዅt sዜc ác liዉt. Đ዇ b኷o vዉ cho cuዒc rút lui, quân ngዙy Si Gòn đ dùng đዅn “bom CBU-55”, mዒt lo኶i bom nዐi tiዅng có tác dዙng làm ng኶t ngዛዕi ngay tዜc khኽc trong ph኶m vi bn kính 200 mét. Dዛዔi hዛዔng Tây Nam, Si Gòn đ bዋ cኽt đዜt vዔi đዏng bኾng Cዞu Long. Ngy 17 thng Tዛ, ዖ Campuchia, lዠc lዛዘng vũ trang nhn dn gi኷i phóng (tዜc qun Khዓme đው. N.D) tiዅn vào Pnông Pênh. Các quan chዜc cዚa chính quy዆n Lon Non, nhዟng ai không kዋp ch኶y trዎn đ đኹu hàng. Ngày 21, Thiዉu tዝ chዜc và giao quy዆n cho phó tዐng thዎng, ông già Trኹn Văn Hዛዓng, ngዛዕi đ bዋ nhዟng sዠ kiዉn vዛዘt qua... “Chiዅn tranh đ kዅt thúc”, ዖ Hà Nዒi ngዛዕi ta nói vዔi tôi nhዛ vኼy, “ngዛዕi Mዣ đ theo nhዟng đi዆u kiዉn cዚa chúng tôi. Vኸn đ዆ bây giዕ là ph኷i tìm ra nhዟng th዇ thዜc đ዇ kዅt thúc nó. Chúng tôi cኹn ph኷i khôn khéo... Ph኷i gi኷i phóng Sài Gòn vዔi ít tዐn thኸt nhኸt và t኶o nhዟng đi዆u kiዉn thuኼn lዘi nhኸt cho ngy mai. Nhዛng quy዆n chዚ đዒng tình hình đ hon ton thuዒc v዆ chúng tôi... Ho዁c là hዌ thành lኼp mዒt chính phዚ theo nhዟng đi዆u kiዉn cዚa chúng tôi v đó sዄ là mዒt sዠ đኹu hàng trong danh dዠ, ho዁c l...” Trên chiዅn trዛዕng, bዑng bao trùm mዒt sዠ yên tĩnh l኶ lùng... Ở Sài Gòn, nhዟng cái bóng cዚa cc “vዋ” bዒ trዛዖng, cዚa tዐng thዎng Viዉt Nam cዒng hòa đang múa may trên mዒt sân khኸu tዝ nay trዖ nên vô nghĩa. Sዠ yên tĩnh đó tዛዓng ዜng vዔi mዒt cuዒc bài binh bዎ trኼn cዚa cc binh đon tc chiዅn cዚa qun đዒi cách m኶ng Viዉt Nam. Trên cc căn cዜ xuኸt phát, bዒ đዒi đዜng nghe các chính trዋ viên gi኷i thích cho hዌ v዆ tኹm quan trዌng cዚa trኼn quyዅt chiዅn và ban ra nhዟng quân lዉnh: “Không đዛዘc có bኸt kỳ hnh đዒng cዛ዗ng bዜc no đዎi vዔi dn chúng, không đዛዘc ngዛዘc đ i dân chúng. Hãy tው ra có kዢ luኼt, có đ኶o đዜc và tኼn tዙy, xዜng đng l nhዟng chiዅn sĩ cዚa mዒt qun đዒi cách m኶ng...” Ngy 27, Dዛዓng Văn Minh đዛዘc quዎc hዒi Sài Gòn, mዒt quዎc hዒi còn chዛa đዛዘc bኾng mዒt hዒi đዏng thành phዎ trao toàn quy዆n hnh đዒng. Nhዛng đ qu muዒn. Ngày 26, Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi đዛa ra mዒt lዕi kêu gዌi chính thዜc, có giá trዋ thዠc sዠ nhዛ mዒt tዎi hኼu thዛ: Lዕi kêu gዌi đòi rút ngay mዌi sዠ can thiዉp quân sዠ cዚa Mዣ và lኼp nên mዒt chính phዚ có thi đዒ “thi hnh nghiêm chዊnh Hiዉp đዋnh Paris”, theo đúng nhዛ quy đዋnh đ đዛዘc tóm tኽt trong chዛዓng mዒt. Lዕi kêu gዌi kዅt luኼn: “Đዏng bào và chiዅn sĩ thn mዅn. Chúng ta đang đዜng trዛዔc nhዟng giዕ phút quan trዌng nhኸt, vĩ đ኶i nhኸt trong công cuዒc gi኷i phóng hoàn toàn mi዆n Nam cዚa đኸt nዛዔc chúng ta. Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi cዚa cዒng hòa mi዆n Nam Viዉt Nam kêu gዌi các tኹng lዔp nhân dân Sài Gòn - Chዘ Lዔn - Gia Đዋnh và các đዋa phዛዓng khc còn nኾm dዛዔi quy዆n ki዇m soát cዚa chính quy዆n Sài Gòn hãy nዐi dኼy, tዠ tay nኽm lኸy vኼn mዉnh mình, chiዅn đኸu dዛዔi mዌi hình thዜc, sát cánh cùng quân gi኷i phóng đ዇ đኼp tan bዒ máy chiዅn tranh, công cዙ đn p v cዛ዗ng bዜc chính quy዆n ngዙy Si Gòn, đ዇ thዠc hiዉn quy዆n tዠ quyዅt thiêng liêng cዚa dân tዒc...” Quyዅt tâm tiዅn công là không th዇ đ኷o ngዛዘc đዛዘc. Ngy 26 thng Tዛ, qua đi vô tuvዅn, mዒt bዜc điዉn mኼt m đዛዘc gዞi tዔi hai phi đon cዚa Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi và Chính phዚ Viዉt Nam dân chዚ cዒng hòa đóng t኶i “tr኶i David”, bዋ cách ly trong căn cዜ Tn Sዓn Nhኸt và có lính Sài Gòn canh giዟ cኺn mኼt. “Cኹn bao nhiêu thዕi gian đ዇ các anh chuኺn bዋ phòng thዚ?”, Bዒ chዊ huy chiዅn dዋch Hዏ Chí Minh hውi hዌ... “Cዜ tiዅn công đi, đዝng lo cho chúng tôi. Chúng tôi sዀn sàng hy sinh cho sዠ nghiዉp gi኷i phóng hoàn toàn Tዐ quዎc”, hai trăm thnh viên cዚa hai phi đ nhኸt trí tr኷ lዕi nhዛ vኼy và trong ba mዛዓi su giዕ sau đó hዌ đ bí mኼt đo công sዠ đ዇ chiዅn đኸu[16]. Chiዅn dዋch Hዏ Chí Minh bኽt đኹu vào lúc 17 giዕ ngy 26 thng Tዛ. Tዝ nhi዆u ngy trዛዔc, mዒt sዎ đዓn vዋ đ዁c công đ luዏn vào ém quân sዀn ዖ nhዟng mዙc tiêu hi዇m yዅu nኾm su trong lòng đዋch. Đ዁c biዉt là các cây cኹu. Ngày 24, hዌ nhኼn đዛዘc lዉnh đnh chiዅm nhዟng cây cኹu bኽc trên nhዟng con sông ch኷y cኽt ngang cc đዛዕng tiዅn quân v዆ Sài Gòn v đnh xong ph኷i bám trዙ l኶i ዖ đኸy. Thዠc hiዉn nhiዉm vዙ trên, mዒt đ኶i đዒi đ዁c công đnh trên đዛዕng 13 bዋ đዋch ph኷n kích đ gኹn nhዛ bዋ hy sinh tዔi ngዛዕi cuዎi cùng. Nhዛng đዓn vዋ vኻn giዟ vዟng cኹu b኷o đ኷m cho xe tăng Qun gi኷i phóng vዛዘt qua. Nhዛng nói chung, viዉc gi኷i phóng Si Gòn đ tiዅt kiዉm đዛዘc sinh m኶ng con ngዛዕi tዔi mዜc tዐn thኸt ít nhኸt. Cuዒc tiዅn công cዚa Quân gi኷i phóng vo Si Gòn đዛዘc tiዅn hnh trên năm hዛዔng: - Hዛዔng Bኽc: Mዒt qun đon tiêu diዉt các vዋ trí phòng ngዠ cዚa quân ngዙy Sài Gòn ዖ Phú Lዘi và tኸn công Thዚ Dኹu Mዒt rዏi tiዅn theo đዛዕng 13... - Hዛዔng Đông: Mዒt qun đon khc đnh chiዅm tዐng kho Long Bình và lo኶i khውi vòng chiዅn đኸu mዒt đዓn vዋ thiዅt gip; sau đó tiዅn v዆ Thዚ Đዜc, chiዅm trung tâm huኸn luyዉn Thዚ Đዜc sau mዒt trኼn kዋch chiዅn rዏi tiዅp tዙc tiዅn vዅ Sài Gòn. Mዒt bዒ phኼn cዚa qun đon cዓ đዒng v዆ phía Vũng Tu, cኽt đዜt đዛዕng rút lui ra hዛዔng bi዇n cዚa quân ngዙy... - Hዛዔng Đông Bኽc: Qun đon thዜ ba tኸn công căn cዜ lዔn Biên Hoà rዏi tiዅn th኿ng theo xa lዒ Si Gòn, nዓi cc cኹu đ đዛዘc đ዁c công chiዅm giዟ trዛዔc... - Hዛዔng Tây Bኽc: Qun đon thዜ tዛ chiዅm Cዚ Chi, đnh tan sዛ đon 25 ngዙy rዏi vዛዘt qua cኹu Bông, cኹu Sng đ዇ tiዅn công vo căn cዜ Tn Sዓn Nhኸt... - Hዛዔng Ty v Ty Nam: Binh đon thዜ năm chiዅm Long An, Đዜc Hoà, Phúc Lâm... và thâm nhኼp vào Sài Gòn... Mዒt cánh cዚa binh đon ny chiዅm Tân An, Bዅn Lዜc v đዅn lዛዘt nó cũng thዌc v዆ Sài Gòn... Trong thዕi gian trên, ngy 28 thng Tዛ, Hoa Kỳ cho tiዅn hành di t኷n sዎ nhân viên cዚa hዌ, nhዟng “cዎ vኸn” đዚ lo኶i, hãy còn mኽc kዂt trong thành phዎ và cùng vዔi hዌ l đm tay chn. Chiዅn dዋch đዛዘc mዉnh danh l “Talonvise” đ huy đዒng c኷ mዒt h኶m đዒi thዠc sዠ v዆ không quân và h኷i quân ዖ ngoi khዓi Viዉt Nam và trên bኹu trዕi Sài Gòn. M዁c dù sዎ máy bay Mዣ đ዆u nኾm trong tኹm bኽn cዚa quân gi኷i phóng, nhዛng my bay trዠc thăng cዚa hዌ đ không g዁p mዒt c኷n trዖ nào khi h኶ cánh xuዎng nóc nh đ዇ làm nhiዉm vዙ đዛa ngዛዕi di t኷n... Bm vo đuôi o ông chዚ đ዇ lኹn lዛዘt tኺu thot có cc “vዋ” tai to m዁t lዔn nhዛ: cዠu thዚ tዛዔng bù nhìn Nguyወn Bá Cኹn, tዐng tham mዛu trዛዖng Cao Văn Viên, rዏi cc tዛዔng Nguyወn Cao Kỳ, cዠu thዚ tዛዔng, ngዛዕi tôn Hitler làm thኹy và luôn luôn ra vዃ yêng hùng ngዐ ngáo, Nguyወn Văn Minh, chዊ huy biዉt khu thዚ đô, Lê Nguyên Khang, phó tዐng tham mዛu trዛዖng qun đዒi Si Gòn... Đዎi vዔi hዌ, vዖ hài kዋch đ kዅt thúc! Còn Thiዉu, ông ta đ ch኶y sang Đi Loan tዝ ngày 26, cዎ mang theo sዎ vàng trong kho cዚa ngân khዎ nh nዛዔc... Trong khi mኸy ông trùm chính cዚa cc băng đ኷ng Si Gòn, trong hai mዛዓi năm nay đዛዘc Mዣ giዔi thiዉu nhዛ nhዟng “Ngዛዕi hùng cዚa thዅ giዔi tዠ do” đang biዅn mኸt trên sân khኸu thì ngoi đዛዕng phዎ, binh lính cዚa hዌ nháo nhào vዜt bው quân phዙc, súng ዎng đ዇ lኺn trዎn vào đm đông... Thዅ là hዅt. Cái gዌi là Viዉt Nam cዒng hòa đ không còn tዏn t኶i nዟa. Nó đ tዠ tan biዅn... 11 giዕ 30 ngy 30 thng Tዛ, tኸt c኷ các cánh quân cዚa Qun đዒi nhn dn đ tiዅn vào hዘp đi዇m t኶i Sài Gòn gi኷i phóng... Ngy 1 v 2 thng Năm, cc sዛ đon cዚa qun đዒi Sài Gòn ዖ đዏng bኾng Cዞu Long đ h኶ vũ khí đኹu hàng. Ngy 2 thng Năm, đዅn lዛዘt Côn Đ኷o, nhà tù khét tiዅng tàn b኶o vዔi nhዟng “chuዏng cዌp” cũng đዛዘc gi኷i phóng. Còn ngoài quኹn đ኷o Trዛዕng Sa thì trên mዒt sዎ đ኷o, lá cዕ cዚa Quân gi኷i phóng đ phኸp phዔi bay tዝ nዞa cuዎi tháng Ba. Tዝ ngày bኽt đኹu cuዒc tiዅn công vào Buôn Ma Thuዒt cho đዅn ngày chiዅc xe tăng đኹu tiên cዚa trung đዒi Bùi Đዜc Mai húc đዐ cánh cዐng sኽt cዚa dinh Đዒc Lኼp thì 50 ngy đ trôi qua... Và thዕi gian đ qua lu k዇ tዝ ngy 22 thng Mዛዕi hai năm 1944, khi m mዒt con ngዛዕi m኷nh dዃ, chiዅc mũ phዔt đዒi đኹu, khኺu súng ngኽn dኽt ዖ dy lዛng, đዜng nói chuyዉn vዔi mዒt phn đዒi nhው 34 ngዛዕi trong đó có 3 ngዛዕi là nዟ[17] chዊ đዛዘc trang bዋ sዓ si vi khኺu súng trዛዕng và giáo mác... Trong mዒt khu rዝng sâu t኶i vùng núi Cao Bኾng, Qun đዒi nhân dân Viዉt Nam đ ra đዕi nhዛ thዅ đኸy... Lúc đó nó mዔi chዊ l “Đዒi Viዉt Nam tuyên truy዆n gi኷i phóng qun”, v ngዛዕi đዜng nói chuyዉn hãy còn chዛa đi vo lዋch sዞ vዔi cái tên ngኽn gዌn: “Gip” m đዎi vዔi ci phn đዒi nhው bé 34 ngዛዕi c኷ nam lኻn nዟ[18] ኸy, anh đዛዘc gዌi thân mኼt l “đዏng chí Văn”. Ngዛዕi ta khó hình dung ra Đ኶i tዛዔng Võ Nguyên Giáp bây giዕ, nhà lý luኼn v዆ chiዅn tranh cách m኶ng Viዉt Nam, vዔi “đዏng chí Văn” cùng vዔi muôn vàn nhዟng bኼn rዒn mà anh ph኷i quan tâm hዏi đó. Đ có lúc anh ph኷i gi኷i thích cho ba cô gi trong phn đዒi, nhዟng cô gái dân tዒc mi዆n núi, rኾng: bዉnh tኼt không ph኷i do ma quዢ lm, đó l mዒt hiዉn tዛዘng sinh lý mà ngዛዕi ta rኸt có th዇ chዟa khውi bኾng nhዟng cây thuዎc... V ngዛዕi d኶y cho các cô tiዅng kinh cũng chính l anh. Vào hዏi ኸy, cc phn đዒi nhው bé đó có th዇ ch኿ng đng k዇ gì đዎi vዔi cc đዎi thዚ mà nhân dân Viዉt Nam sau này ph኷i đዛዓng đኹu. Thዅ nhዛng... Cũng cኹn ph኷i có mዒt sዠ hi዇u biዅt và nኽm vዟng hiዅm thኸv v዆ sዠ phát tri዇n cዚa lዋch sዞ ዖ mዒt con ngዛዕi, mà tên tuዐi gኽn vዔi sዠ kiዉn, sau khi rዕi nዛዔc ra đi, đ trዖ thành mዒt đ኶i bi዇u dዠ đ኶i hዒi Tours năm 1920 thnh lኼp Đ኷ng Cዒng s኷n Pháp, ዖ mዒt con ngዛዕi đዛዘc cዞ làm phái viên Đông phዛዓng bዒ cዚa Quዎc tዅ Cዒng s኷n, lãnh tዙ cዚa chiዅn khu Viዉt Bኽc và mዒt năm sau, năm 1945, đ trዖ thành Chዚ tዋch cዚa nዛዔc Viዉt Nam Dân chዚ Cዒng hòa: đó l Hዏ Chí Minh... Vዔi nhዟng kዃ tኹm thዛዕng no đó, nhዟng kዃ đ chዅ giወu nhዟng nዑ lዠc v዆ tዐ chዜc đኸu tranh vũ trang cዚa Đ኷ng Cዒng s኷n Viዉt Nam lúc ኸy còn quá mውng manh, nhው bé, “Bc Hዏ”, trong Đ኶i hዒi Hai cዚa Đ኷ng năm 1951, đ tung ra lዕi thách thዜc: “Ngy nay chu chኸu đ voi, Nhዛng mai voi sዄ bዋ lòi ruዒt ra...” PHẦN HAI QUẢ BONG BÓNG MЖ CHЎІNG I. MIϹN NAM, MЅT VIϼT NAM KHÁC Có mዒt mi዆n Nam Viዉt Nam không? Có mዒt thዠc tዅ nào khác mዒt cch cዓ b኷n vዔi mi዆n Bኽc khiዅn Nam Viዉt Nam có th዇ biዉn minh cho sዎ phኼn riêng rዄ cዚa nó không? Khi tዝ Hà Nዒi đi v዆ hዛዔng Nam theo quዎc lዒ 1 và vዛዘt sông Bዅn H኷i, lኼp tዜc câu hውi trên hiዉn ra và nó nhanh chóng trዖ thnh vô nghĩa. Sông Bዅn H኷i đ cዙ th዇ hóa vĩ tuyዅn 17. Cái giዔi tuyዅn t኶m thዕi đዛዘc p đ዁t mዒt cch võ đon bዖi Hiዉp đዋnh Genève năm 1954 ኸy lዄ ra không bao giዕ đዛዘc đi vo lዋch sዞ, nዅu nhዛ dòng sông Bዅn H኷i hi዆n hòa không bዋ ngዛዕi Mዣ giáng xuዎng mዒt nht chém phũ phng... Bዖi bên ny cũng nhዛ bên kia vĩ tuyዅn 17, diዉn m኶o vኼt chኸt v con ngዛዕi cዚa Viዉt Nam vኻn là sዠ tiዅp nዎi không mዒt cách biዉt: tዝ Nghዉ An, tዊnh phía Nam cዚa mi዆n Bኽc đዅn Qu኷ng Trዋ, Thዝa Thiên, Qu኷ng Nam, Qu኷ng Ngãi... mኸy tዊnh phía Bኽc cዚa mi዆n Nam, đu đu cũng vኻn là mዒt thዜ đኸt nghèo nàn, khó canh tác. Ở đy d኷i đኸt kéo dài thành mዒt nét m኷nh trong hình cong cong chዟ S cዚa đኸt nዛዔc Viዉt Nam m nhዛ ngዛዕi ta thዛዕng ví, nó giዎng nhዛ mዒt chiዅc đòn gnh hai đኹu gnh hai thúng thóc: đዏng bኾng sông Hዏng ዖ mi዆n Bኽc v đዏng bኾng sông Cዞu Long ዖ mi዆n Nam. Nኾm kዂt giዟa mዒt bên l d y Trዛዕng Sዓn mዒt bên là bi዇n Đông, đó l mi዆n Trung cዚa Viዉt Nam, hay còn gዌi l “Trung Bዒ”... Hai bên bዕ sông Bዅn H኷i, ngዛዕi ta vኻn g዁p cùng mዒt ki዇u ngዛዕi nhዛ thዅ: cኹn cù trong lao đዒng, chዋu đዠng đዛዘc khó khăn nhዛng cዜng cውi, bኸt khuኸt... Hዌ gኽn bó vዔi m኷nh đኸt cኾn cዑi cዚa mình, m኷nh đኸt mà nhዟng khi vui đùa, ngዛዕi ta gዌi nó l “c gዑ”: có mዒt giai tho኶i k዇ rኾng, dân ዖ đy mዑi khi ph኷i lዛu l኶c đi lm ăn xa ዖ nhዟng vùng đኸt màu m዗ hዓn, hዌ thዛዕng mang theo mዒt con cá gዑ đ዇ đዅn bዟa ăn, hዌ chኸm nó vo nዛዔc mኽm! Vùng đኸt khኽc khዐ ny đ s኷n sinh ra nhዟng gዛዓng m዁t lዔn cዚa Viዉt Nam, gi዁c cũng có m văn ho cũng có. Tዝ buዐi đኹu công cuዒc xâm chiዅm thuዒc đዋa cዚa Pháp ዖ Viዉt Nam thì nዓi đy đ trዖ thành mዒt căn cዜ kháng chiዅn cዚa nhân dân Viዉt Nam. Chính t኶i đy Hዏ Chí Minh đ ra đዕi năm 1890, ዖ Nghዉ An, mዒt tዊnh nኾm quá trên phía Bኽc mዒt chút cዚa mi዆n Trung. Lúc bኸy giዕ ông mዔi chዊ là Nguyወn Tኸt Thành, con mዒt quan l኶i nhው có tinh thኹn yêu nዛዔc... Phía Nam Bዅn H኷i là Qu኷ng Trዋ. Thăm Qu኷ng Trዋ ít ngày sau khi ký kዅt Hiዉp đዋnh Paris, qua nhዟng xóm làng mዔi đዛዘc gi኷i phóng, ngዛዕi ta có th዇ c኷m nhኼn đዛዘc nông dân ዖ đy đ gኽn bó vዔi m኷nh đኸt cዚa hዌ biዅt nhዛዕng nào, mዒt thዜ gኽn bó cũng y hዉt nhዛ nhዟng ngዛዕi trên phía Bኽc: sዘi chዊ đው cዚa kháng chiዅn đ đዅn vዔi hዌ qua sዠ gኽn bó ኸy; hዌ đ ph኷i đau khዐ, ph኷i chiዅn đኸu cũng vì nó. Nhዛng đy chዊ là mዒt câu chuyዉn, ví dዙ nhዛ cዚa Cዞu, và cũng cዚa rኸt nhi዆u ngዛዕi khác, và cዚa mዒt xòm làng có tên là Cam Chính... Cam Chính nኾm ዖ phía Tây tዊnh Qu኷ng Trዋ, nዓi m tዝ đy nhዟng tri዆n núi Trዛዕng Sዓn bኽt đኹu ch኶y thoai tho኷i dኹn v዆ phía đông. Ngy nay nó chዊ còn là mዒt khu đዏi bዋ chኸt khai quang cዚa Mዣ c኶o trዌc nhዀn, nhዛng vo nhዟng năm 1960, ዖ đኸy vኻn còn là rዝng rኼm rኸt thuኼn tiዉn cho nhዟng cuዒc di chuy዇n bí mኼt. Tዝ nhi዆u đዕi trዛዔc, có nhዟng lዔp ngዛዕi muዎn thoát khውi sዠ nghèo đói cዚa vùng đዏng bኾng ven bi዇n qu đông dn đ trዎn ch኶y lên đy đ዇ phá rዝng lኼp ኸp. Đኸt đai thuዒc v዆ tኸt c኷, ngo኶i trዝ mዒt đዏn đi዆n lዔn thuዒc v዆ b Nhu, em du v đዏng thዕi là mዒt cái bóng cዚa tዐng thዎng Ngô Đình Diዉm... Tዝ ngy ngዛዕi Pháp quay trዖ l኶i chiዅm Đông Dዛዓng năm 1946, Cam Chính đ trዖ thành mዒt thዜ đ኶i b኷n doanh kháng chiዅn cዚa vùng ny. Nó cũng thuዒc v዆ ci hnh lang đኻm máu m qun đዒi viወn chinh Pháp mዉnh danh l “d y phዎ không vui”[19]... Cዞu bây giዕ là Chዚ tዋch Uዢ ban cách m኶ng đዋa phዛዓng. Tuዐi trዃ cዚa anh đ tዝng bዋ xót xa dኾn v዁t bዖi nhዟng kዢ niዉm cዚa năm đói năm 1945, m nhዟng câu chuyዉn cዚa lዔp ngዛዕi già đ in dኸu vào tâm hዏn cዚa nhዟng thanh niên có nhiዉt huyዅt. Công viዉc nዓi đዏng ruዒng đ nhào n዁n nhዛ th዇ nዑi ám ኷nh cዚa nhዟng kዢ niዉm cዚa mዒt thዕi cዓ cዠc đ qua v biዅn nó thành mዒt thዜ đኸt mùn màu m዗ nuôi dዛ዗ng cho kháng chiዅn. Năm 1954, Cዞu mዔi mዛዕi tuዐi. Giዔi tuyዅn trong khi chia cኽt Qu኷ng Trዋ cũng đ chia cኽt nhi዆u gia đình... Phኹn lዔn tዊnh nኾm ዖ phía Nam; nhዟng cán bዒ cách m኶ng ph኷i dዕi mዒt vùng trዛዔc đy thuዒc quy዆n ki዇m soát cዚa hዌ đ዇ tኼp kዅt ra Bኽc theo quy đዋnh cዚa Hiዉp đዋnh Genève. Hዌ đ዇ l኶i nኾm vùng ዖ phía sau mዒt “đዒi hኼu vዉ” nhዟng cán bዒ có trách nhiዉm chuኺn bዋ cho cuዒc tዐng tuy዇n cዞ đዛዘc dዠ kiዅn tiዅn hnh vo năm 1956. Diዉm lên nኽm chính quy዆n ዖ Sài Gòn v qun đዒi cዚa ông ta tiዅn vào Qu኷ng Trዋ. Đዎi vዔi nhዟng ngዛዕi kháng chiዅn, đó l thዕi kỳ mà hዌ thi hành mዒt chính sách nhኾm duy trì ዖ vùng đኸt nh኶y c኷m này mዒt tình hình bình thዛዕng, không căng th኿ng trong khi chዕ đዘi cc đi዆u kho኷n cዚa Hiዉp đዋnh đዛዘc áp dዙng... Nhዛng đዎi vዔi Diዉm và các chuyên gia Anh, Mዣ v዆ chዎng phá cách m኶ng thì đó l mዒt dዋp đ዇ hዌ th዇ nghiዉm nhዟng gì mà hዌ đ thnh công ዖ M Lai: đó l tch nhዟng ngዛዕi cách m኶ng ra khውi dân... Tዝ thng Năm năm 1957 đዅn 1959, dn chúng đ bዋ gom l኶i trong hai mዛዓi “ኸp chiዅn lዛዘc”. Nhዟng ngዛዕi ho኶t đዒng cách m኶ng bዋ truy đuዐi: nhዟng buዐi hዌp “tዎ cዒng”, tiዅp theo là bኽt bዔ, tra tኸn cዠc hình diወn ra ዖ khኽp nዓi trong ton tዊnh, hàng nghìn cán bዒ và nhዟng ngዛዕi có c኷m tình vዔi kháng chiዅn bዋ tàn sát. Tዝ năm 1960, t኶i Nam Bዒ, dn chúng vùng đዏng bኾng Cዞu Long nዐi dኼy, và phong trào Đዏng khዖi dኹn dኹn lan lên nhዟng vùng phía Bኽc: năm 1961, l đዅn lዛዘt khu Năm. Ở vùng Cam Chính, nhዟng ngዛዕi kháng chiዅn đ chዎng l኶i nhዟng cuዒc đn p cዚa Mዣ - Diዉm. Và Cዞu nhዔ l኶i mዒt ngy thng Năm năm 1963, ba tên c ôn trong đó có tên quኼn trዛዖng và hai thዚ h኶ cዚa hኽn đ bዋ cách m኶ng trዝng trዋ. Bዌn ngዙy đ bኽt đኹu tዙ hዌp l኶i ዖ giዟa làng và hውi tên nhዟng tên “Viዉt cዒng khዚng bዎ”... Dn chúng đ ዖ đኸy suዎt 15 ngày, chዋu đói chዋu khát dዛዔi sዠ canh gác cዚa binh lính đዋch. Mዒt ngዛዕi già và hai trዃ em bዋ chዅt, nhዛng dn làng không mዒt ai cung khai. Nhዛ tኸt c኷ các thanh niên khác, Cዞu bዋ xung vo “dn vዉ”, mዒt thዜ dዠ bዋ cho qun đዒi Sài Gòn. Mዒt hôm, trong khi anh đang lm ruዒng, mዒt ngዛዕi đ đዅn gኹn anh, mዒt cán bዒ cách m኶ng. Ngዛዕi cán bዒ ny đ nói vዔi anh v዆ sዎ phኼn khዎn khዐ, nhዙc nh đang chዕ đዘi anh, đó l mai đy anh sዄ bዋ bኽt vào lính và anh sዄ ph኷i bኽn vào nhዟng ngዛዕi anh em, nhዟng đዏng bào cዚa anh. Suዎt hai năm 1963, 1964 cዜ cách hai, ba ngy ngዛዕi cán bዒ l኶i đዅn g዁p Cዞu và theo lዕi chዊ b኷o cዚa ngዛዕi cán bዒ ኸy, Cዞu đ tuyên truy዆n, vኼn đዒng sዎ thanh niên gኹn gዙi, thân thiዅt vዔi anh, nhኾm trዛዔc hዅt vào nhዟng ngዛዕi “có nዘ mu”, tዜc là nhዟng ngዛዕi mà gia đình hዌ có ngዛዕi thân bዋ đዋch bኽt bዔ, giዅt h኶i. Khi hዌ đ đዛዘc giác ngዒ, Cዞu l኶i chuy዇n qua nhዟng ngዛዕi khác... Cዜ nhዛ vኼy, ngày này qua tháng khác, ngo኶i trዝ nhዟng tên chዊ huy, con cái bዌn chዜc dዋch, Cዞu đ lôi kéo đዛዘc gኹn hዅt sዎ ba chዙc thanh niên trong trung đዒi dân vዉ nኽm trong tay 25 khኺu súng. Tዎi đዅn, trong khi cùng gác, hዌ l኶i bàn b኶c vዔi nhau v዆ tዛዓng lai v giዕ đy, quyዅt tâm cዚa hዌ đ vዟng và hዌ đ sዀn sng đ዇ hnh đዒng... Ngy 12 thng Su năm 1964, Cዞu đዛዘc triዉu tኼp vo “cዜ”: “Tዝ bዎn ngy nay, chúng tôi đ đዛዘc bo trዛዔc v዆ cuዒc nዐi dኼy sኽp nዐ ra, nhዛng ngy giዕ chính xc còn chዛa đዛዘc ኸn đዋnh…” By giዕ Cዞu đዛዘc biዅt là nó sዄ bኽt đኹu vào 18 giዕ ngay ngày hôm nay... Tin tዜc lኹn lዛዘt đዛዘc báo v዆ cc cዓ sዖ m thôn xóm no cũng có. Đዅn giዕ đ đዋnh, khኽp vùng bዑng vang dኼy nhዟng hዏi trዎng, mõ, và c኷ nhዟng tiዅng khua tiዅng gõ cዚa bኸt cዜ thዜ gì m ngዛዕi dân có: thùng sኽt, xoong nዏi, chiêng trዎng... Tiዅng mõ bo đዒng vang lên. Cዞu và các b኶n anh mዒt m዁t ch኶y đi đዅn bኽt bዌn hዛዓng lý v mዒt m዁t gዌi bà con nዐi dኼy. Sዎ nhân viên ngዙy quy዆n đዛዘc đዛa vo rዝng v sau mዛዕi lăm, hai mዛዓi ngày giáo dዙc, chúng l኶i đዛዘc trዖ v዆ vዔi gia đình... Mዒt cuዒc mít tinh đዛዘc triዉu tኼp Cዞu đዜng lên nói, anh kêu gዌi bà con hãy phá ኸp chiዅn lዛዘc... Tዝ lúc bኽt đኹu nዐi dኼy cho đዅn lúc này, tኸt c኷ chዊ mኸt hai mዛዓi phút: 75% dn chúng đ đi theo cch m኶ng. Ngày hôm sau, các lዔp kዄm gai đ bዋ nhዐ s኶ch. Mዒt Uዢ ban cách m኶ng đዛዘc thành lኼp vዔi sዠ tham gia cዚa mዒt sዎ cán bዒ “ngoi rዝng”, mዒt sዎ khác vኻn ho኶t đዒng bí mኼt. Cán bዒ và nhân dân tiዅn hành các biዉn pháp phòng thዚ đ዇ chዎng gi዁c và b኷o vዉ xóm làng: tዐ chዜc cc đዒi dân quân, tዠ vዉ, làm công sዠ chiዅn đኸu... V ngዛዕi ta cũng không quên viዉc d኶y bình dân hዌc vዙ, xóa n኶n mù chዟ... Theo phዛዓng thዜc ኸy, phong trào nዐi dኼy giành chính quy዆n v዆ tay nhn dn đ diወn ra trong toàn tዊnh và kéo dài tዔi tኼn thng 7 năm 1965, tዜc l đዅn khi Mዣ đዐ quân viወn chinh vào mi዆n Nam Viዉt Nam. Hai sዛ đon qun Mዣ, gዏm toàn nhዟng đዓn vዋ sዝng sው nhዛ qun dù và thዚy quân lዙc chiዅn, sዄ vào tác chiዅn ዖ Qu኷ng Trዋ... Sዜc m኶nh cዚa chúng quá lዔn, cách m኶ng cኹn ph኷i có mዒt bዛዔc lùi, bው l኶i đኸt và trዖ v዆ rዝng. Quân Mዣ càn quét khu vዠc, dùng xe ዚi phá trዙi làng m኶c đ዇ buዒc dân ph኷i trዖ l኶i vùng chúng ki዇m soát. Tዝ tháng B኷y năm 1965 đዅn thng Mዛዕi mዒt năm 1966, Cዞu v đዏng đዒi cዚa mình đ dùng cch đnh du kích tiዅn hành mዒt cuዒc chiዅn đኸu hዅt sዜc gay go ác liዉt chዎng l኶i đዋch. Nhዛng đዅn thng Mዛዕi mዒt, đ኶i bዒ phኼn dn chúng đ bዋ dዏn vào mዒt tr኶i tኼp trung dài 2000m, rዒng 500m, vây quanh ngoài là mዒt con hào, hai lዔp rào tre gዑ, ba hàng rào kዄm gai v hai b i mìn. Đ዇ ra vào tr኶i có tám cዐng mà ዖ đኸy mዑi ngày dân chúng chዊ có th዇ ra ngoi lm đዏng vào lúc sáu giዕ sáng và trዖ v዆ lúc 6 giዕ tዎi và mዑi lኹn ra vào hዌ đ዆u bዋ lዙc soát kዣ càng. Tr኶i đዛዘc chia thnh xóm, thnh lng v x … Cch đኸy kho኷ng mዒt kilômét có hai ti዇u đon ngዙy đóng qun. Ngay trong tr኶i, ngoài bዌn công an mኼt vዙ, còn có ba mዛዓi su đዒi bình đዋnh thay nhau lm công tc tc đዒng tâm lý, phውng theo cách làm “dn vኼn” cዚa Viዉt cዒng: đዒi bình đዋnh cũng thዠc hiዉn “ba cùng”[20], cùng ăn, cùng ዖ, cùng làm vዔi dân mà chúng chia thành ba h኶ng: “bዌn đው”, nhዟng phኹn tዞ “trung lኼp” v nhዛng ngዛዕi “thn Si Gòn”... Đዎi vዔi Cዞu, nhiዉm vዙ cዚa anh là giዟ liên hዉ vዔi quኹn chúng: “Tôi sዎng ዖ ngoài rዝng, nhዛng tôi tiዅp xúc vዔi bà con khi hዌ đi lm đዏng; đôi khi, kho኷ng mዛዕi lኹn mዑi tháng, tôi thâm nhኼp ban đêm vo tr኶i đ዇ hዌp bàn vዔi cዓ sዖ, g዁p g዗ mዒt sዎ b con...”. Mዑi lኹn vo nhዛ thዅ, Cዞu đ዆u có du kích đi cùng, kho኷ng hai ba mዛዓi ngዛዕi tuỳ theo, đ዇ b኷o đ኷m an toàn. Khi có tín hiዉu cዚa cዓ sዖ, nhዛ năm cú bኼt lዞa ch኿ng h኶n, Cዞu cùng đዏng đዒi lዒi luዏn qua các lዔp hng ro đ዇ vào tr኶i, có khi chዊ cách bዌn gác chዝng vài ba mét. “Mዔi đኹu, chúng tôi chዊ hዌp ዖ nhà nhዟng gia đình thኼt tin cኼy, nhዛng sau ny, vì tên ኸp trዛዖng quá sዘ h i, đêm đዅn cዜ ch኶y lên đዏn ngዚ, chúng tôi đ hዌp ዖ ngay nhà hኽn, có lኹn hዌp tዔi ba, bዎn chዙc ngዛዕi! Ngày hôm sau, dân chዊ b኷o là Viዉt cዒng hዌ vào ኸp và buዒc chúng tôi ph኷i cho hዌ hዌp...” Tዅt năm 1968, dn trong tr኶i nዐi dኼy, vኻn theo cách thዜc cዚa năm 1964, nhዛng lኹn này, có sዠ hዑ trዘ cዚa mዒt đ኶i đዒi bዒ đዒi chዚ lዠc. Tr኶i bዋ ph, nhዛng dn chúng vኻn ph኷i ዖ t኶i chዑ, bዖi các lዎi ra vào vኻn bዋ quân Mዣ và quân ngዙy đóng nguyên ዖ các vዋ trí cũ cዚa chúng ki዇m soát. Trong 6 tháng, bên cách m኶ng và phía Mዣ cዜ ዖ nhዛ vኼy trong tình tr኶ng rình rኼp lኻn nhau. Và mዒt ngy thng Su năm 1968, vo 5 giዕ sng “qun ngዙy chia làm nhi዆u cánh tiዅn hành bao vây tr኶i chúng tôi. Chúng tôi chዎng cዠ đዛዘc nዞa giዕ, nhዛng rዏi trዠc thăng Mዣ kéo tዔi đዐ quân xuዎng. Không th዇ chዎng cዠ đዛዘc nዟa, chúng tôi, cán bዒ, du kích, nhዟng ngዛዕi đ bዋ lዒ m዁t đnh ph኷i rút lui...” Tr኶i đዛዘc tái lኼp vዔi nhዟng phዛዓng php hon h኷o hዓn. Nó mang dኸu ኸn cዚa mዒt công cuዒc bình đዋnh: đኺy m኶nh tuyên truy዆n, tăng cዛዕng đn p nhዛng đi đôi vዔi nó là cኸp cho dân nhዟng kho኷n vay mዛዘn, trong đó có c኷ nhዟng công cዙ cዓ giዔi đ዇ s኷n xuኸt nông nghiዉp. Nhዟng phân biዉt cũ vኻn đዛዘc duy trì, dân chúng vኻn đዛዘc chia thnh “nhዟng ngዛዕi trung thnh” v “nhዟng tên cዒng s኷n” đn p n዁ng n዆ hዓn, bኽt giዅt tù đy nhi዆u hዓn...” V đዛዓng nhiên viዉc giዟ liên hዉ vዔi quኹn chúng cዚa cách m኶ng cng khó khăn hዓn. Dn chúng chዊ có th዇ ra ngoài tr኶i tዝ 7 giዕ đዅn 17 giዕ... Lዠc lዛዘng cách m኶ng bዋ tዐn thኸt lዔn và chính sách bình đዋnh cዚa đዋch dዠa trên “Cuዒc cách m኶ng xanh” đ thu đዛዘc nhዟng kዅt qu኷ nhኸt đዋnh... “Chúng tôi nói vዔi đዏng bào: chúng ta hãy kiên trì! Cách m኶ng dù có nhዟng lúc “khó khăn nhዛng cuዎi cùng sዄ thኽng...” Năm 1972, cuዒc tiዅn công chiዅn lዛዘc cዚa Qun đዒi nhn dn đ đem l኶i tዠ do cho tr኶i: đa sዎ nhân dân vኻn ዖ l኶i không ch኶y theo đዋch và hዌ có th዇ trዖ v዆ lng cũ lm ăn... Khi ngዛዕi ta hውi Cዞu, hay cô gi mዛዕi sáu tuዐi 15 lኹn bዋ đዋch bኽt thì c኷ 15 lኹn, bኸt chኸp mዌi tra tኸn nhዙc hình đ዆u không hé miዉng nዞa lዕi cung khai, v዆ lý do t኶i sao hዌ l኶i đዜng lên chiዅn đኸu thì câu hውi ኸy đ làm hዌ hዅt sዜc ng኶c nhiên, ng኶c nhiên đዅn nዑi không biዅt tr኷ lዕi ra sao? Bዖi đዎi vዔi hዌ, đi዆u đó rኸt tዠ nhiên, nó cዜ nhዛ “tዠ nó, nó đዅn”... Câu tr኷ lዕi ኸy chính l኶i do mዒt bà già b኷y mዛዓi tዛ tuዐi cho biዅt. Cዙ sinh ra t኶i mዒt làng quê Qu኷ng Trዋ, lúc đó vo năm 1973 h y còn nኾm trong vòng ki዇m soát cዚa chính quy዆n ngዙy. Nhዛng cዙ đ bው lng đ዇ ra vùng gi኷i phóng: “Tôi đi chዊ mang theo mዒt cái xዃng cዒt vo đòn gnh đ዇ ዖ đኸy nዅu l዗ có chዅt thì ngዛዕi ta đ có sዀn ci đ዇ chôn tôi... Ở đy, ngዛዕi ta đዛዘc tዠ do, không bዋ ai đnh đኼp. Nhዛng tôi không ph኷i ዖ nhà tôi. Tôi muዎn trዖ l኶i mዒt ngy no đó v዆ nዓi chôn nhau cኽt rዎn cዚa tôi và cዚa cc con tôi, nዓi có mዏ m኷ cዚa ông bà, bዎ mዂ tôi...”. Bà cዙ có b኷y ngዛዕi con trai, tኸt c኷ đ዆u đi theo khng chiዅn, trong đó có năm ngዛዕi đ hy sinh... Cuዒc kháng chiዅn đ m኶nh lên nhዛ thዅ đኸy, dዠa vào nhዟng cዓ cኸu cዚa xã hዒi Viዉt Nam truy዆n thዎng trong đó nhዟng trዙ cዒt l gia đình, đኸt đai v ông b tዐ tiên. Trong nhዟng tዊnh mi዆n Trung, nዓi m ኷nh hዛዖng cách m኶ng ít nhኸt cũng đ có tዝ thዕi chዎng thዠc dân Pháp xm lăng tዝ thዅ kዢ trዛዔc, ngዛዕi ta có ý thዜc chung l hዛዔng v዆ kháng chiዅn, cho nên tኸt c኷ nhዟng gì đi ngዛዘc vዔi tro lዛu ኸy, hay hዘp tác vዔi đዋch đ዆u có nghĩa l mኸt phኺm giá, là tዠ lo኶i mình ra khውi cዒng đዏng gዎc gác, là mኸt “tኸm thዃ căn cዛዔc” v sዠ đዏng nhኸt cዚa mình đዎi vዔi cዒng đዏng. Cuዒc chiዅn tranh cዚa Mዣ sዄ cዎ lm đ኷o lዒn và phá v዗ nhዟng cዓ cኸu truy዆n thዎng ኸy.... Sài Gòn mዔi gi኷i phóng đዛዘc vài ngày. Bây giዕ lኹn đኹu tiên tዝ hai mዛዓi năm nay, ngዛዕi ta đ có th዇ đi tዝ Hà Nዒi vào Sài Gòn bኾng đዛዕng sዎ 1 ch኶y dዌc theo duyên h኷i Viዉt Nam. Đዛዘc xây dዠng tዝ đኹu thዅ kዢ 19 dዛዔi vዛዓng tri዆u Nguyወn, “con đዛዕng ci quan” cዐ xዛa ny đ nhዛ mዒt g኶ch nዎi ch኶y suዎt chi዆u di đኸt nዛዔc và bi዇u trዛng cho mዒt n዆n thዎng nhኸt đዛዘc tái lኼp sau hai thዅ kዢ nዒi chiዅn liên miên. Suዎt dዌc theo con đዛዕng, đó l mዒt xã hዒi bዋ đnh bኼt mኸt gዎc rወ m ngዛዕi ta sዄ khám phá... Khi vዛዘt qua sông Th኶ch H n, đዛዕng tuyዅn cዚa m዁t trኼn Qu኷ng Trዋ nኾm 1972, ngዛዕi ta chዜng kiዅn trዛዔc mኽt nhዟng tàn phá cዚa nhዟng trኼn chiዅn năm đó v cዚa nhዟng gì là vùng đኸt cዚa chính quy዆n Si Gòn cho đዅn thng Ba năm 1975. Đዅn La Vang ch኿ng h኶n, dዌc đዛዕng là nhዟng “ኸp Tn sinh”: nhዟng căn nh tዏi tàn lዘp tôn xung quanh rào kዄm gai, mዒt chiዅc chòi canh tiዅp nዎi xa tít tኼn chân trዕi là mዒt vùng đኸt trኽng, trኹn trዙi, chዎc chዎc l኶i mዌc lên nhዟng tr኶i lính, nhዟng đዏn binh... Thኼt là mዒt cú sዎc. Bዖi trên qu ng đዛዕng 600 kilômét cዚa mi዆n Bኽc vዝa đi qua, ngዛዕi ta không h዆ thኸy mዒt chút gì giዎng thዅ... Ngay c኷ trên vùng phía bኽc cዚa Qu኷ng Trዋ, quang c኷nh ruዒng đዏng và nhዟng ho኶t đዒng cዚa con ngዛዕi ዖ đኸy đ đኺy lùi xa nhዟng tàn phዅ cዚa cuዒc chiዅn tranh... Chዊ khi đዅn cách Huዅ kho኷ng mዛዕi lăm kilômét, ngዛዕi ta mዔi l኶i thኸy nhዟng đዏng ruዒng đዛዘc bn tay con ngዛዕi chăm sóc: hai bên đዛዕng là nhዟng cánh ruዒng lúa vng chín đ đዅn đዒ thu ho኶ch. Ngዛዕi ta tiዅn vào Huዅ gኹn nhዛ không có mዒt sዠ chuy዇n tiዅp… Cዎ đô Huዅ... tôi có nên nói nዑi thኸt vዌng cዚa mình không? Nó không giዎng nhዛ nhዟng gì mà ዖ Hà Nዒi các chiዅn sĩ kỳ cዠu cዚa Huዅ đ mô t኷ vዔi tôi v዆ nó vዔi mዒt nዑi ni዆m hoài vዌng cዚa nዑi buዏn xa quê; hዌ đ rዕi Huዅ năm 1954, ng዗ rኾng chዊ hai năm sau sዄ trዖ l኶i, thዅ mà hዌ đ ph኷i chዕ trong mዒng tዛዖng cái ngày này suዎt hai mዛዓi năm... Vዃ đዂp kín đo cዚa nhዟng vòm cây rዚ bóng xuዎng sông Hዛዓng thዓ mዒng, nዓi ዛu i cho nhዟng cuዒc hዂn hò đôi lዜa cዚa thዚa xa xዛa, nay đ nhዛዕng chዑ cho mዒt thዜ tዠa hዏ nhዛ mዒt con kênh lዔn, đôi bዕ trዓ trዙi, trên sông ch኶y dዌc ngang nhዟng con thuy዆n máy. Bây giዕ trên toà thành cዐ cዚa cዎ đô Huዅ, lá cዕ cዚa Viዉt Nam dân chዚ cዒng hoà và Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi đang phኸp phዔi bay. Và các chiዅn sĩ qun gi኷i phóng, có ngዛዕi nghዋch ngዘm cዛ዗i lên nhዟng khኺu thኹn công đúc bኾng đዏng, đang canh gc nhዟng gian phòng trዎng rዑng và nhዟng con chó đ cዚa hoàng cung, nhዟng di tích còn l኶i cዚa các kho báu cዚa Vዛዓng tri዆u Nguyወn m năm ny qua năm khc, nó đ bዋ nhዟng bàn tay cዚa lính Mዣ v cc tዛዔng ngዙy Si Gòn vዓ vét. Trên sn hong cung, mዒt sዎ chiዅn sĩ đang tኼp xዅp thnh hng su v đi đ዆u, làm mዒt sዎ đዒng tc đዒi ngũ m trዛዔc đy vì bኼn chinh chiዅn hዌ chዛa có đi዆u kiዉn biዅt tዔi. Trong thành phዎ, các cዞa hiዉu đ mዖ l኶i, k዇ c኷ nhዟng phòng làm thኺm mዣ... tኸt c኷ đ có vዃ nhዛ trዖ l኶i “bình thዛዕng” nhዛng tiዅp tዙc cuዒc hành trình, cái tዝ “bình thዛዕng” ny l኶i không còn hዘp vዔi nhዟng gì ngዛዕi ta trông thኸy nዟa: l኶i vኻn cái c኷nh đኸt bዋ bው hoang, trዓ trዙi, trዎng rዑng, chዊ trዝ tr኷i dài trên hàng cây sዎ l căn cዜ quân sዠ khዐng lዏ Phú Bi, nዓi hàng nghìn tኸn quân cዙ Mዣ đang tዝng ngày han gዊ. Thዠc vኼy, ch኿ng có gì có th዇ gዌi l “bình thዛዕng” đዛዘc ci “vùng không ngዛዕi” m ruዒng đዏng l኶i hiዅm hዓn nhዟng dኸu vዅt cũ cዚa qun đዒi Sài Gòn. Trên nhዟng tri዆n núi ch኶y ngang cዚa đèo H኷i Vân hi዇m trዖ bao quanh thành phዎ, ngዛዕi ta đዐ xuዎng Đ Nዀng. Ở đy, trên nhዟng tr኷ng đኸt hዂp nhô ra bi዇n mዌc lên chi chít nhዟng căn cዜ quân sዠ cዚa Mዣ, hình thành mዒt hዉ thዎng khዐng lዏ m dዛዕng nhዛ nó muዎn chዜng tው rኾng mình là bኸt kh኷ xâm ph኶m. Chúng tôi đዅn Đ Nዀng đúng vo năm sinh lኹn thዜ 2599 cዚa Phኼt. Phዎ xá rዘp cዕ xí, trong đó nhዟng lá cዕ đuôi nheo cዚa Phኼt còn nhi዆u hዓn c኷ nhዟng lá cዕ cዚa Chính phዚ cách m኶ng lâm thዕi. Ở các góc phዎ, đm đông tዙ hዌp tኸp nኼp trዛዔc các ban thዕ Phኼt đዛዘc trang trí cዕ ኷nh đዂp mኽt. Hዌ tኼp trung chú ý, đኽm mình vào tiዅng mõ tiዅng kinh m m hዛዖng cዚa nó vang vዌng khኽp phዎ. Trên các sân chùa, mዒt sዎ ngዛዕi khá kỳ cዙc cዚa hዒi b኷o trዘ hዛዔng đ኶o sinh cũng tኼp hዌp đዛዘc khá nhi዆u thanh niên, phኹn lዔn trên tuዐi hai mዛዓi vo nhዟng trò chዓi trዃ con v hዓi ngዔ ngኺn. Nhዟng quang c኷nh trên đ lm cho nhዟng cán bዒ mi዆n Bኽc đi cùng chúng tôi vô cùng sዞng sዎt, bዖi đ lu nay ዖ ngoài ኸy, ngዛዕi ta ít đi chùa, nhኸt là trong sዎ thanh niên. Nhዛng ዖ mi዆n Nam thì tዝ năm 1963, đ኶o Phኼt đ có sዠ hዏi phዙc l኶i khi các Phኼt tዞ bዛዔc vào cuዒc chiዅn tranh chዎng anh em nh Ngô Đình Diዉm và c኶nh tranh vዔi nh nዛዔc Thiên Chúa giáo mà Diዉm muዎn thiዅt lኼp nên. Theo cách cዚa hዌ, nhዟng ngዛዕi Phኼt gio đ chዜng tው tinh thኹn ph኷n kháng dân tዒc: hዌ muዎn chዜng tው rኾng Viዉt Nam, mዒt đኸt nዛዔc gኽn ch዁t vዔi mዏ m኷ tዐ tiên, sዄ ph኷n ዜng nhዛ mዒt ph኷n ዜng lo኶i bው sinh hዌc sዠ “cኸy phép” m Diዉm đang thዞ làm, tዜc là biዅn Nam Viዉt Nam thành mዒt quዎc gia dዛዔi quy዆n Thiên Chúa gio. V trዛዔc cuዒc chiዅn tranh sኽp mዖ rዒng và sዠ xm lăng ዏ ኶t cዚa Mዣ, Phኼt giáo sዄ trዖ nên vዝa là mዒt thi đዒ ph኷n kháng, vዝa là mዒt nዓi nዛዓng tዠa v዆ m዁t đ኶o lý và tinh thኹn. Nhዟng ngዛዕi cách m኶ng Viዉt Nam xc đዋnh hiዉn tዛዘng đó nhዛ thዅ no? “Vዔi tዛ cch cዚa ngዛዕi mác xít, tôi không tán thành nዒi dung cዚa nó, nhዛng tôi tôn trዌng nhዟng ý tዛዖng cዚa nhዟng ngዛዕi Phኼt gio v cũng tôn trዌng c኷ nhዟng ho኶t đዒng cዚa hዌ”, mዒt chiዅn sĩ trዃ cዚa mዒt m኶ng lዛዔi bí mኼt cũ đ tr኷ lዕi tôi nhዛ thዅ. Vùng kháng chiዅn có nhዟng quang c኷nh riêng cዚa nó: nhi዆u cây cዎi rኼm r኶p, nhi዆u tኹng rዝng phዚ trên sዛዕn đዏi ho዁c bዋ kዂp trong nhዟng thung lũng. Trên 600 kilômét tዝ Đ Nዀng đዅn Nha Trang, thành phዎ thዜ tዛ cዚa mi዆n Nam, quዎc lዒ 1 ch኶y ngang qua các tዊnh Qu኷ng Nam, Qu኷ng Ng i, Bình Đዋnh. D኷i đዏng bኾng duyên h኷i khá hዂp, phía ty l d y Trዛዕng Sዓn vዔi vùng cao nguyên cዚa Tây Nguyên, t኶o thành mዒt m኷ng xanh lዔn chኽn ngang qua chân trዕi, ኺn hiዉn trong mây, ám ኷nh và huy዆n bí. Tây Nguyên bao phዚ gኹn 30% diዉn tích đኸt đai cዚa mi዆n Nam Viዉt Nam. Mዒt triዉu ngዛዕi sዎng ዖ đኸy. Đዎi vዔi dn đዏng bኾng, nhኸt là dân Sài Gòn, thì nhዟng ngዛዕi dân sዎng ዖ Tây Nguyên bዋ gዌi mዒt cách khinh miዉt l dn “Mዌi”[21], mà tዐ tiên cዚa hዌ đ bዋ đኺy lên sዎng ዖ vùng cao. 80% trong sዎ hዌ là nhዟng ngዛዕi dân mi዆n núi, gዏm kho኷ng 3 thành phኹn dân tዒc thi዇u sዎ sዎng thành nhዟng bዒ tዒc đan xen nhau, sዞ dዙng nhዟng kዣ thuኼt cዐ xዛa v tኹm nhìn xã hዒi không vዛዘt quá khuôn khዐ cዚa buôn. Có ph኷i đy l mዒt nét báo hiዉu không? Bዖi khi qua Qu኷ng Ng i ngዛዕi ta thኸy có mዒt sዠ khác l኶. Cũng nhዛ cc nዓi khc, Qu኷ng Ng i nh no cũng treo cዕ, nhዛng không ph኷i là nhዟng lá cዕ mዔi, mà phኹn lዔn cዕ ዖ đy đ዆u cũ kዣ, phai màu, có vዃ nhዛ nó đ bዋ cኸt giኸu tዝ lâu và bây giዕ mዔi đዛዘc moi ra tዝ nhዟng nዓi cኸt giኸu bí mኼt. Ở mዒt sዎ lng, ngዛዕi dân còn đዛa by ban thዕ tዐ tiên ra trዛዔc nhà, ngay bên m዁t đዛዕng, ban thዕ no cũng có ኷nh Hዏ Chዚ tዋch. Ở đy ngዛዕi ta thኸy l኶i đኸt nዛዔc Viዉt Nam: ዖ nhዟng ho኶t đዒng bình thዛዕng cዚa ngዛዕi dân, chăn tru, tt nዛዔc, cày cuዎc ruዒng vዛዕn; ዖ nhዟng ngôi nhà gi኷n dዋ đዓn sዓ m ngዛዕi dân không bao giዕ chዋu rዕi bው. Ở cách nhau vài chዙc bዛዔc chn, nh no cũng ኺn mình sau nhዟng hàng tre, hàng chuዎi, t኶o nên mዒt vዃ vዝa kín đo vዝa ኸm cúng. Vዔi vዃ thanh bình, nó khác h኿n vዔi nhዟng căn nh ዐ chuዒt trong các tr኶i dዏn dân mà sኽp tዔi đy ngዛዕi ta sዄ thኸy đ዁c biዉt nhi዆u ዖ Bình Đዋnh, nዓi m ዖ đኸy cch Si Gòn 780 kilômét, đዏng bኾng mዖ rዒng ra, hình thành mዒt vዠa lúa cዚa mi዆n Trung. Đó l mዒt trong nhዟng vùng ngዛዕi dân ph኷i chዋu nhi዆u đau khዐ nhኸt trong cuዒc “bình đዋnh” cዚa Mዣ ngዙy. Suዎt trên ch዁ng đዛዕng qua đy, ngዛዕi ta thኸy nዎi tiዅp nhau không ngዝng nhዟng tr኶i, “ኸp Tn sinh” giዕ đy hoang vኽng. Rዏi đዏn bዎt, căn cዜ vዔi nhዟng rào kዄm gai, nay cũng trዎng trዓ trዎng hoác m዁c cho mዛa dኼp gió vùi và r኷i rác khኽp nዓi l nhዟng bዒ quân phዙc ngዙy cዖi vኸt bው l኶i trong cuዒc tháo ch኶y. Đy l con đዛዕng Quân gi኷i phóng đ trn qua trên đዛዕng truy kích đዋch. Vዅt tích còn lዛu l኶i rኸt nhi዆u. Nhዛng đi዆u kỳ l኶ là tኸt c኷ các xóm làng, các thành phዎ chúng tôi đi qua đ዆u còn nguyên vዂn: Tam Kỳ, mዒt thዋ xã nhው có nhi዆u chùa m ngዛዕi ta nói nó nኾm đúng ዖ giዟa Viዉt Nam, cách Hà Nዒi v Si Gòn đ዆u cùng mዒt đo኶n; Qu኷ng Ngãi, thዚ phዚ cዚa tዊnh, cách Sài Gòn 905 kilômét; rዏi Tuy Hoà, nዓi m hዏi đኹu thng Tዛ, qun đዒi Si Gòn đ tዝ cao nguyên ho኷ng lo኶n tháo ch኶y v዆ đy… Bây giዕ không còn vዅt tích gì cዚa cዓn ho኷ng lo኶n hዏi ኸy, cuዒc sዎng đ trዖ l኶i. Trên phዎ lዔn, năm, su ngዛዕi lính ngዙy cũ, vኻn còn bኼn đዏ quân phዙc, đang trò chuyዉn gì đó vዔi mኸy thanh niên, ch኿ng có ai canh giዟ hዌ. Mዒt dኸu hiዉu đ዁c biዉt: mùa mng đ đዛዘc cኸy hái. Trዛዔc khi đዅn Nha Trang nኾm trên bዕ bi዇n cch Si Gòn 480 kilômét, ngዛዕi ta ph኷i vዛዘt qua Đèo C኷. Thiên nhiên trዛዔc chኽc rኸt đዂp. Nhዛng giዕ đy ngዛዕi ta chዊ thኸy ዖ đኸy nhዟng cây khô mang mዒt màu trኽng bዉch b኶c, mዒt thዜ cው cây cኾn cዑi, dኸu hiዉu cዚa mዒt trong nhi዆u vùng bዋ chኸt khai quang giዅt h኶i... Mዒt phኹn b኷y diዉn tích cዚa mi዆n Nam đ bዋ các chኸt diዉt cው và khai quang cዚa ngዛዕi Mዣ tn ph nhዛ thዅ đኸy. Mዒt báo cáo làm theo yêu cኹu cዚa quዎc hዒi Mዣ năm 1974 đ tiዅt lዒ: tዝ 1961 đዅn 1971, qun đዒi Mዣ đ đዐ xuዎng mi዆n Nam Viዉt Nam hዓn 45000 tኸn chኸt “diዉt cው”, tዜc là gኹn ba kilôgam mዒt đኹu ngዛዕi dân ዖ đy. Theo mዛዕi b኷y nhà khoa hዌc đ bo co thì cc chኸt đዒc ኸy sዄ có th዇ đ዇ l኶i các di ho኶ tዔi hàng thዅ kዢ. Nha Trang 27000 dân, mዒt thành phዎ bi዇n đዏng thዕi là mዒt nዓi nghዊ mát nዐi tiዅng. Trông ra bi዇n, mዒt sዎ biዉt thዠ cዚa các nhà giáo bው đi di t኷n nay đ trዖ thnh nዓi đóng qun cዚa Qun đዒi nhn dn, nhዛng hዌ có m዁t ዖ đኸy rኸt l዁ng lዄ, kín đo. Thnh phዎ rኸt yên tĩnh: trên bãi bi዇n, mዒt sዎ ngዛዕi đang bዓi lዒi, chዓi đùa; hዌc viên cዚa trዛዕng kዣ thuኼt quân sዠ đ dዌn dዂp, tháo g዗ nhዟng bom mìn ci đ዁t, vዛዓng v i trong chiዅn tranh. “Nhዛ trong tኸt c኷ các thành phዎ ዖ mi዆n Nam, mዒt ngዛዕi có chዜc trch đ nói vዔi chúng tôi vኸn đ዆ lዔn nhኸt là gi኷i quyዅt n኶n thኸt nghiዉp”. Bዖi ngoài tính chኸt là mዒt nዓi nghዊ mát, Nha Trang trዛዔc hዅt còn sዎng nhዕ vào sዠ có m዁t cዚa căn cዜ quân sዠ, vዔi mዒt trዛዕng h኶ sĩ quan, mዒt trung tâm nghዊ ngዓi cዚa qun đዒi Mዣ v qun đዒi Sài Gòn. Vì thዅ, tuy Nha Trang th዇ hiዉn là mዒt khu đô thዋ phát tri዇n hዓn tኸt c኷ các thành phዎ dዌc quዎc lዒ 1 trên đዛዕng vo đዅn đy, thì ngዛዕi ta vኻn bኽt g዁p ዖ đኸy nhዟng triዉu chዜng cዚa mዒt thành phዎ “gi኷ t኶o” phዙ thuዒc vào sዠ hiዉn diዉn cዚa qun đዒi: mዒt m኶ng lዛዔi buôn bán nhው phát tri዇n quá mዜc so vዔi ngày nay, khi mà các hàng dወ kiዅm đዛዘc ngy trዛዔc đ biዅn mኸt. V nhዛ tኸt c኷ các thành phዎ khác ዖ mi዆n Nam, Nha Trang cũng có mዒt dân sዎ quá phình to, gዏm phኹn lዔn các “thዋ dn” m thዠc chኸt hዌ là nhዟng nông dân bዋ mኸt gዎc. Tam Kỳ, Qu኷ng Ngãi, Phan Rang và tiዅp đó l Phan Thiዅt, nኾm trên quዎc lዒ 1 cách Sài Gòn 248 kዊlômét... tኸt c኷ cc nዓi ny đ዆u có chung mዒt đ዁c đi዇m: đó l cc “thnh thዋ m዁t phዎ”, mà vዝa vዛዘt qua nó xong l ngዛዕi ta lኼp tዜc thኸy ngay ruዒng. Công nghዉ cዚa thành phዎ chዊ có nhዟng cዞa hiዉu sዞa chዟa cዓ khí bኼc thኸp mà sዎ lዛዘng cዚa nó thì tዛዓng đዛዓng vዔi nhዟng đi዇m sዞa chዟa xe đ኶p ዖ ngoài Bኽc. Đi዆u đኼp vào mኽt ngዛዕi ta là ዖ tኸt c኷ các thành phዎ đ đi qua hai tuኹn sau ngày gi኷i phóng đó l ngዛዕi ta không nhኼn thኸy bኸt kỳ mዒt triዉu chዜng nào cዚa tình tr኶ng vኽng m዁t chính quy዆n. Sዠ ngዝng trዉ t኶m thዕi chዊ là mዒt thዕi đi዇m ngኽn đ዇ lኼp l኶i trኼt tዠ: trong tኸt c኷ các thành phዎ, nዓi m vo cuዎi tháng Ba tình tr኶ng vô chính phዚ còn ngዠ trዋ thì bây giዕ mዌi ho኶t đዒng đ዆u đዛዘc tiዅp tዙc trዖ l኶i, đዛዕng sá xe cዒ bኽt đኹu ch኶y, cnh đዏng, nông dân ra g዁t lúa chín và ዖ các ruዒng muዎi gኹn Cam Ranh, diêm dn đ tiዅp tዙc làm muዎi. Sau Cam Ranh, cách Sài Gòn 462 kilômét, chúng tôi sዄ ph኷i g዁p l኶i quang c኷nh thê th኷m nhዜc nhዎi cዚa các khu dዏn dân. Toàn bዒ con đዛዕng sዎ 1 hình nhዛ đ ch኶y qua nhዛ vኼy, mዒt cuዒc đዕi khuôn khዐ, mà cዜ tዝng ch዁ng mዒt theo nhዋp đዒ cዚa chiዅn tranh, cuዒc đዕi ኸy đ ngዛng tዙ l኶i dዌc theo con lዒ huyዅt m኶ch sዎng bኾng ti዆n cዜu trዘ, v đ዁t dዛዔi sዠ ki዇m soát cዚa mዒt qun đዒi mà ph኶m vi ki዇m soát cዚa nó đ không vዛዘt quá ranh giዔi cዚa b኷n thân con lዒ ኸy. Cam Ranh. Tዝ xa ngዛዕi ta đ bao qut đዛዘc chu vi rዒng lዔn cዚa ci căn cዜ hኼu cኹn chính cዚa cuዒc chiዅn tranh cዚa Mዣ ዖ Đông Dዛዓng. Đ዇ lኼp nên căn cዜ hዑn hዘp không -h኷i quân ny, ngዛዕi Mዣ đ ph኷i bው vo đኸy 133 triዉu đôla. Thዅ m nó đ rዓi mዒt cách nguyên vዂn vào tay các lዠc lዛዘng gi኷i phóng, vዔi cc kho đኹy ኽp nhዟng hàng quân sዠ lý tዛዖng nhኸt trዋ gi hng trăm triዉu đôla. Có bao nhiêu nhዟng căn cዜ ngዛዕi ta g዁p trên đዛዕng, tr኷i dài trên nhi዆u kilômét, mà tዝ ngoi đዛዕng nhìn vo, nó gy cho ngዛዕi ta mዒt c኷m giác là ph኷i chăng mዒt nዞa diዉn tích đኸt cዚa mi዆n Nam đ biዅn thành nhዟng khu vዙc quân sዠ? Khi đi vo tዊnh Long Khánh, cách Sài Gòn kho኷ng mዒt trăm kilômét, ngዛዕi ta l኶i thኸy nhዟng tr኶i, ho዁c mዔi làm gኹn đy, ho዁c cũ v nhዟng khu dዏn dn cũng ch኿ng kh hዓn gì nhዟng cái ngዛዕi ta vዝa g዁p trዛዔc, ví dዙ nhዛ khu Hዎ Nai, đዛዘc dnh riêng đ዇ đón nhዟng giáo dân tዝ mi዆n Bኽc di cዛ vo năm 1954. Ch኿ng có ci gì đዛዘc xây dዠng mዒt cách tình cዕ hዅt: tኸt c኷ nhዟng tr኶i, nhዟng khu dዏn dân ኸy đ዆u t኶o trên đዛዕng sዎ 1 mዒt tኸm lá chኽn rዒng lዔn đ዇ che chዖ cho m዁t bኽc Sài Gòn. Trên suዎt đo኶n đዛዕng ny, ngዛዕi ta phát hiዉn ra c኷ mዒt xã hዒi bዋ nhዐ mኸt gዎc, sዎng t኶m bዘ qua thዕi. Tiዅp nዎi các tr኶i là mዒt chuዑi dài nhዟng căn cዜ đዏn bዎt và kዅt thúc là tዐng kho đዏ sዒ Long Bình, nኾm giዟa Biên Hòa và Sài Gòn, t኶o thành mዒt đዛዕng chân trዕi mà ዖ đኸy chኼp chዕn nhዛ trong mዒt ኷o giác nhዟng mái tôn, nhዟng chòi gác, nhዟng hàng rào kዄm gai, nhዟng bዅn bãi giዎng nhዛ nhዟng bãi tha ma, la liዉt nhዟng xe cዒ và nhዟng đዏ dùng quân sዠ đang gዊ dኹn gዊ mòn. Cch đy 1000 kilômét, xa tít ci thዅ giዔi bዋ chኸn thዛዓng ny, nhዟng cnh đዏng mi዆n Bኽc mዔi t኶o cho ngዛዕi ta mዒt c኷m giác thanh th኷n, cân bኾng làm sao? Nhዛng ዖ phía bên kia nhዟng quang c኷nh điên rዏ ny thì đu l mi዆n Nam Viዉt Nam? Cኹn ph኷i theo lዒ 4 tዝ Sài Gòn ch኶y băng qua đዏng bኾng Cዞu Long, ngዛዕi ta mዔi biዅt đዛዘc thዅ nào là mዒt mi዆n Nam đích thዠc. Nhዟng cnh đዏng lúa ዖ đy, ዖ đዏng bኾng Cዞu Long ny, không lm cho ngዛዕi nông dân ph኷i lo lኽng, bዏn chዏn nhዛ ngዛዕi nông dân ዖ mi዆n Bኽc, nዓi m thኼm chí đኸt đai mu m዗ nhዛ đዏng bኾng sông Hዏng, ngዛዕi nông dân ዖ đኸy cũng vኻn ph኷i lo toan nhi዆u b዆ trዛዔc mዒt thiên nhiên hung dዟ, khኽc nghiዉt đዎi vዔi con ngዛዕi. Đó còn chዛa nói đዅn d኷i đኸt cኾn cዑi mዒt màu xám xዋt cዚa mi዆n Trung, nhኸt l đo኶n giዟa Huዅ v Đ Nዀng. Đዏng bኾng Cዞu Long rኸt đዛዘc thiên nhiên ዛu đ i: nó không ph኷i lo sዘ trዛዔc cái tính khí thኸt thዛዕng cዚa sông ngòi, do nguዏn nዛዔc cዚa nó đ đዛዘc Bi዇n Hዏ cዚa Campuchia đi዆u chዊnh. Tri ngዛዘc vዔi đዏng bኾng sông Hዏng ዖ Bኽc Viዉt Nam, viዉc đi዆u hòa thዚy lዘi không đ዁t ra vዔi ngዛዕi dân ዖ đy, nhዛ mዒt vኸn đ዆ sዎng còn. Ở ngoài Bኽc, muዎn b኷o vዉ ngዛዕi và ruዒng, ngዛዕi ta tዜ thዕi ph኷i đኽp đê v lm nhi዆u công trình thዚy lዘi khc đ዇ đi዆u hòa con nዛዔc. Hዉ thዎng đê đi዆u đዛዘc xây dዠng nhዛ vኼy ዖ đዏng bኾng sông Hዏng đ di gኸp đôi V኶n lý trዛዕng thành cዚa Trung Quዎc, ዖ mi዆n Nam viዉc làm cኸp bch đó không h዆ tዏn t኶i. Ở mi዆n Nam, ngay trong mùa mዛa lũ, nhዟng cዓn mዛa nhዛ thc đዐ cũng không th዇ làm gi኷m đi ዖ con ngዛዕi cái c኷m gic l đኸt đai ዖ đy đ ዛu đ i cho nhዟng ruዒng lúa, nhዟng vዛዕn cây trái trዏng đዚ mዌi thዜ cዚa ngዛዕi nông dn nhዛ thዅ nào. Vኼy đዕi sዎng cዚa ngዛዕi nông dn đዏng bኾng Cዞu Long ra sao? Mዒt phóng viên báo Nhân dân, ông Phan Quang, chuyên gia v዆ nhዟng vኸn đ዆ nông nghiዉp, đ lm mዒt cuዒc kh኷o sát t኶i chዑ v዆ tình hình mዒt huyዉn mà ông xét thኸy l “tiêu bi዇u cho đኸt nዛዔc v con ngዛዕi đዏng bኾng Cዞu Long”: đó l Cai Lኼy thuዒc tዊnh Mዣ Tho nኾm ዖ phía nam Sài Gòn 90 kilômét. Theo truy዆n thዎng, Mዣ Tho là mዒt tዊnh hoàn toàn theo cách m኶ng. Nhዛng ph኷i đዅn đኹu 1975, gኹn mዒt nዞa sዎ xã cዚa nó mዔi đዛዘc gi኷i phóng. Huyዉn Cai Lኼy có 172.000 dn v đኸt đai có 59.000 héc ta, trong đó nዞa sዎ dân làm ruዒng. Phía bኽc huyዉn l Đዏng Tháp Mዛዕi, nዓi rኸt ít ngዛዕi ዖ, trዝ trዛዔc đy nhዟng ngዛዕi kháng chiዅn. Tዝ mዛዕi năm nay, nông dn Cai Lኼy đ lm quen vዔi viዉc chዌn giዎng và dùng phân hóa hዌc đ዇ bón đኸt. Toàn huyዉn có 60 my cy, nhዛng chዊ lm chዛa đዅn 20% diዉn tích đኸt; máy cày vኻn chዛa lm biዅn mኸt h኿n con trâu truy዆n thዎng. Thêm vào sዎ my trên l 210 my bዓm nዛዔc và gኹn 11.000 my cy đኺy tay m ngዛዕi dân thዛዕng gዌi l “my đuôi tôm”. Tዝng s኷n lዛዘng g኶o toàn huyዉn năm 1974 l 127.000 tኸn. Trዝ sዎ thóc g኶o gia đình tiêu thዙ v dnh ra cho chăn nuôi, nhዛ vኼy toàn huyዉn dዛ ra 73.000 tኸn đ዇ bán. Theo Phan Quang, thዅ l “tዛዓng đዎi cao”. Theo đi዆u tra làm ዖ 4 x , đኸt đai đዛዘc phân bዎ nhዛ sau: 10,4% gia đình không có đኸt; 18% có tዝ 1 đዅn 3 công[22]; 58,8%, 4 đዅn 10 công; và 10,2% trên 10 công. Vኼy đy cũng l mዒt nዓi nông dn có đዕi sዎng dወ chዋu, tuy rኾng nhዟng cách biዉt xã hዒi chዛa ph኷i đ mዕ nh኶t. Và lኸy Cai Lኼy đ዇ xem xét nhዛ mዒt huyዉn trung bình, ngዛዕi ta đ có th዇ có đዛዘc mዒt hình ኷nh chung v዆ đዏng bኾng Cዞu Long. Tuy nhiên, nông dân ዖ đy vኻn còn g዁p nhዟng khó khăn lዔn, lኸy mዒt ví dዙ nhዛ vo lúc cch m኶ng tiዅn hành viዉc đዐi ti዆n, ዖ xã Tân Hዘi, trung bình mዑi gia đình chዊ có 47.000 đዏng ti዆n cũ Si Gòn đ዇ đዐi[23]. Ở mዒt xã bên c኶nh, 12% sዎ gia đình không có ti዆n đዐi; 38% có dዛዔi 10.000 đዏng và chዊ có 10% có trên 50.000 đዏng. Tình hình đó minh hዌa cho mዒt trong nhዟng nዑi khዐ cዎ hዟu cዚa nông dn đዏng bኾng Nam Bዒ: đó l nዘ. Hዌ nዘ nhዟng ngዛዕi buôn bn đ዇ có ti዆n mua xăng, phn bón đ዇ làm ruዒng, hay đi vay nዘ ዖ các nhà chዚ cũ. Tኸt c኷ cc nông dn đ዆u nዘ, hዌ ph኷i bán c኷ lúa non trዛዔc khi đዛዘc thu ho኶ch, cዜ thዅ lãi mዂ đዃ lãi con, nዘ nኹn thêm chዏng chኸt cho đዅn vዙ thu ho኶ch sau. Đ thዅ l኶i l኶m phát liên miên, khiዅn món nዘ cዚa hዌ đ n዁ng càng thêm n዁ng, và đó cũng là mዒt trong nhዟng nguyên nhn đ đኺy hዌ ra khውi đዏng ruዒng đ዇ đi kiዅm ăn ዖ ngoài thành phዎ. Nhዛng so vዔi nông dân mi዆n Bኽc năm 1954, hay ngay c኷ vዔi nông dân mi዆n Trung trong thዕi đi዇m hiዉn nay thì hዌ vኻn có không ít nhዟng đi዆u kiዉn may mኽn hዓn. Đa sዎ hዌ thuዒc tኹng lዔp trung nông và rኸt gኽn bó vዔi s኷n xuኸt tዛ hዟu. Phan Quang đ có nhኼn xét là ዖ hዌ, ngዛዕi ta nhኼn thኸy có mዒt sዠ cዛ዗ng l኶i no đኸy đዎi vዔi tዐ chዜc hዘp tác hóa nông nghiዉp đ዆ ra sau ngày gi኷i phóng: ngay c኷ ዖ mዒt x “anh hùng trong kháng chiዅn nhዛ Tn Hዘi, mዒt xã bዋ đዋch tàn phá n዁ng n዆, nhዟng “tዐ tዛዓng trዘ” đዛዘc thành lኼp sau gi኷i phóng đ዇ giúp nông dn bዛዔc đኹu đi vo con đዛዕng lm ăn tኼp th዇ cũng chዊ mዔi thu hút đዛዘc 7% nông dân cዚa xã tham gia. Ở huyዉn, tዢ lዉ ny l 1,6%. Cũng nhዛ vኼy, huyዉn chዊ có 17% nông dân gia nhኼp “Hዒi liên hiዉp nông dn”, theo nhዛ bo Nhn dn đ đዛa tin[24]. Mዒt ví dዙ khc nhዛ R኶ch Giá, mዒt tዊnh nኾm ዖ cዠc ty đዏng bኾng Cዞu Long trông ra vዋnh Thái Lan, cách Sài Gòn 300 kilômét. Trong chiዅn tranh, R኶ch Giá là mዒt nዓi tዛዓng đዎi ít bዋ đዙng ch኶m. Có 496.000 dân, R኶ch Gi đ thot khውi nhዟng chiዅn dዋch càn quét lዔn cዚa Mዣ ngዙy, nhዟng chiዅn dዋch cn quét đ tn ph n዁ng n዆ mi዆n Trung Viዉt Nam và vùng Sài Gòn. Đዅn nዑi mà ዖ đኸy, ngዛዕi ta hኹu nhዛ không trông thኸy quân Mዣ. Nông nghiዉp v ngዛ nghiዉp là n዆n t኷ng cho nhዟng ho኶t đዒng kinh tዅ cዚa tዊnh. Ngay thành phዎ R኶ch Gi, nዓi có 70.000 dn sinh sዎng, cũng b኷o đ኷m cho mዒt sዠ tiዅp nዎi rõ rዉt giዟa hai phኹn cዚa tዊnh, mዒt phኹn gኽn bó vዔi c኷ng nuôi sዎng 30.000 dân, còn phኹn kia đዐ v዆ nông thôn, mዒt nông thôn phân chia thành nhi዆u m኷nh c዗ trung bình cዚa các hዒ gia đình. Mዒt n዆n công nghiዉp phôi thai nhዟng năm gኹn đy đ đዛዘc gኽn kዅt vào nhዟng ho኶t đዒng cዚa bi዇n, hዛዔng v዆ kዣ nghዉ lm đông l኶nh hay chዅ biዅn h኷i s኷n. Vዔi nhዟng nhà mát xay xát và nhዟng xዛዖng sዞa chዟa, tዊnh đ có kho኷ng 93 cዓ sዖ công nghiዉp. Nhዛng nhዟng ho኶t đዒng ኸy còn quá mዔi đ዇ khiዅn nó có th዇ lm thay đዐi nhዟng cዓ cኸu truy዆n thዎng cዚa tዊnh: nông nghiዉp vኻn là n዆n t኷ng chዚ yዅu không riêng vዔi đዕi sዎng kinh tዅ và xã hዒi, mà còn c኷ vዔi ý thዜc cách m኶ng đ nuôi dዛ዗ng chiዅn tranh du kích trong vùng. Tình hình nông thôn còn xa mዔi có th዇ gዌi đዛዘc l đዓn gi኷n: ba cuዒc c኷i cách v዆ ruዒng đኸt - vኻn đ዆u là cዚa kháng chiዅn trong nhዟng năm 1950 sau đ bዋ Diዉm xóa bው - trong hai mዛዓi năm đ lm đ኷o lዒn c኷ nhዟng sዖ hዟu ruዒng đኸt, tuy nhiên ዖ mዒt chዝng mዠc no đó nó cũng đ t኶o ra mዒt sዠ đዏng đ዆u nhኸt đዋnh, làm san bኾng bዖi nhዟng sዠ cách biዉt. Song không ph኷i đዎi vዔi nhዟng ngዛዕi cዠc giàu, nhዟng đ኶i đi዆n chዚ: trዛዔc gi኷i phóng, mዒt nghዋ sĩ đዏng thዕi cũng l mዒt tên b኶o chúa con trong vùng trong tay hኽn đ có 2000 hecta đኸt, tዜc là bኾng c኷ mዒt x . Nhዛng nói chung, đዎi vዔi đዏng bኾng, ngዛዕi nông dân ዖ đy vኻn có mዒt diዉn tích đኸt đዚ lዔn đ዇ sinh sዎng dወ chዋu, và nዅu ዖ ngoài Bኽc thì hዌ đ có th዇ đዛዘc liዉt vào lo኶i “kh gi኷”. Đi trong tዊnh, mዒt c኷nh tri ngዛዘc đኼp vào mኽt ngዛዕi ta, đó l sዠ tri ngዛዘc giዟa cch ăn ዖ xu዆nh xoàng cዚa ngዛዕi nông dân quen sዎng vዔi nዅp cũ v cch lm ăn thm canh đኸt bây giዕ: bên c኶nh nhዟng ngôi nh tranh, ngዛዕi ta thኸy c኷ nhዟng my cy “Ford” hay “Fiat”. Nhዛng c኶nh đó, giዟa cnh đዏng, l኶i là nhዟng ngôi mዒ đዏ sዒ cዚa ông bà tዐ tiên đዛዘc xây cኸt công phu v trዛዔc khi xy nó đ đዛዘc ông thኹy đዋa lý ngኽm đኸt rኸt kዣ lዛ዗ng. Chúng ta lኸy ví dዙ mዒt huyዉn: Giዏng Riêng, cách R኶ch Giá kho኷ng bዎn chዙc kilômét. Vዔi 1600 héc ta đኸt canh tác, nông dân ዖ đy có 124 my cy v my cy đኺy tay, tኸt c኷ đ዆u là cዚa tዛ nhn. Vኼy đy l mዒt huyዉn m nông dn có đኸt, có phዛዓng tiዉn trong tay: sau gi኷i phóng, trong 15809 hዒ nông dân, chính quy዆n cách m኶ng thዎng kê chዊ có 1335 hዒ “nghèo” cኹn đዛዘc giúp đ዗ lዛዓng thዠc. Tuy nhiên nhዟng đi዆u kiዉn đዛዘc ዛu đ i ኸy cũng không ngăn c኷n nhân dân ዖ đy tiዅp thu nhዟng ኷nh hዛዖng cዚa cách m኶ng: Tính trung bình cዜ hai trăm gi thì có mዒt ngዛዕi tham gia du kích. Nhዛng nhዛ vኼy, liዉu sau gi኷i phóng ngዛዕi ta có th዇ tính đዅn viዉc hዘp tác hóa nông nghiዉp ዖ đዏng bኾng Cዞu Long đዛዘc không? “Hዘp tác hóa nông nghiዉp ዖ đy cũng sዄ không thành vኸn đ዆ lዔn”, mዒt cán bዒ cách m኶ng tin tዛዖng nói vዔi tôi, “bዖi nዅu ዖ đy b con có nhዟng đi዆u kiዉn sinh sዎng dወ chዋu hዓn thì hዌ cũng chዛa ph኷i là tዔi mዜc giàu có. Trዝ khu vዠc Sài Gòn, còn thì ዖ cc nዓi khc ዖ đዏng bኾng, đዕi sዎng cዚa nông dân vኻn chዚ yዅu là dዠa vào mዒt n዆n kinh tዅ tዠ cኸp tዠ túc”. “Nhዛng chúng tôi vኻn cኹn ph኷i thኼn trዌng, đi dኹn tዝng bዛዔc, và không có chuyዉn là tiዅn hành c኷i cách ruዒng đኸt nhዛ ዖ ngoài Bኽc hዏi 1954.” Vኼy l ngዛዕi ta dዠ kiዅn, muዎn phát tri዇n phong trào hዘp tác hóa nông nghiዉp ዖ đዏng bኾng Nam Bዒ, ngዛዕi ta cኹn ph኷i xuኸt phát tዝ nhዟng ci đዛዘc v chዛa đዛዘc cዚa n዆n nông nghiዉp ኸy: cዓ sዖ cዚa vኸn đ዆ sዄ không ph኷i là phân chia l኶i ruዒng đኸt mà cái chính là ዖ cách sዞ dዙng nhዟng phዛዓng tiዉn s኷n xuኸt mዔi (nhዛ sዞ dዙng tኼp th዇ my cy v my cy đኺy tay hay cung cኸp xăng dኹu...) V cũng nhዛ vኼy ዖ cách sዞ dዙng đኸt đai hዘp lý hዓn, xy dዠng nhዟng công trình thuዢ lዘi lዔn đ዇ gi኷i quyዅt vኸn đ዆ thau chua rዞa m዁n, cho đኸt có nዏng đዒ phèn rኸt cao ዖ đy, rዏi xây dዠng trên nhዟng vùng đኸt mዔi do khai hoang hay c኷i t኶o đኹm lኹy t኶o ra nhዟng cዓ sዖ lዔn, hiዉn đ኶i v዆ khai thc, chăn nuôi; mዒt sዎ nhዟng tዐ hዘp công trình nhዛ thዅ cũng sዄ đዛዘc lኼp nên ዖ nhዟng đዏn đi዆n lዔn đዛዘc tዋch thu ho዁c trዛng mua. Viዉc c኷i t኶o n዆n nông nghiዉp ኸy là có kh኷ năng thዠc hiዉn đዛዘc ngay: theo ghi nhኼn cዚa Phan Quang thì ዖ Cai Lኼy, 42% hዒ nông dân vኻn chዛa nuôi lዘn, đi዆u khác h኿n vዔi đi዆u ngoài Bኽc là nông dân ዖ đu cũng kዅt hዘp trዏng trዌt vዔi chăn nuôi; viዉc dùng phân chuዏng phân thዠc vኼt bዋ coi nhዂ; kh኷ năng thm canh đኸt cũng rኸt thኸp, nዅu so hዉ sዎ ngoài Bኽc là 1,75 thì ዖ đy mዔi chዊ có 1,2. Nhዛng trong khuôn khዐ chung cዚa nhዟng hዘp tc x tዛዓng lai cዚa Nam Bዒ thì ዖ đy, diዉn tích đኸt phኹn trăm dnh cho cc hዒ gia đình sዄ ph኷i lዔn hዓn so vዔi mi዆n Bኽc và mi዆n Trung. Sáu tháng sau gi኷i phóng, mዒt biዉn php cዓ b኷n đኹu tiên đዛዘc thዠc hiዉn: Nh nዛዔc giዟ đዒc quy዆n v዆ mua bán g኶o, c, xăng dኹu. Ở R኶ch Giá, giዎng nhዛ nhዟng gì vኻn diወn ra ዖ Nam Bዒ, mዛዕi mዒt thዛዓng gia - chዚ yዅu là Hoa ki዆u - đ phn chia nhau cc thዋ trዛዕng nông s኷n, hዌ mua g኶o và bán ra phân bón và các nông cዙ. Đ዇ gi኷i quyዅt nhዟng nhu cኹu tăng lên do viዉc thm canh đኸt, nông dn đ ph኷i đዅn vay nዘ hዌ và hዌ đ mua l኶i cዚa nông dân g኶o, cá theo giá rዃ. Viዉc nኽm giዟ đዒc quy዆n cዚa nh nዛዔc đ ging mዒt đòn vo thዚ đo኶n buôn bán này, nhዛng trong khi cኸm nhዟng ngዛዕi trung gian buôn bán l኶i s኷n phኺm, nó cũng lm cho viዉc lዛu thông cዚa thዋ trዛዕng nዒi đዋa mi዆n Nam mዒt thዕi gian đኹu bዋ rዎi lo኶n. Còn v዆ nhዟng món nዘ vay trዛዔc đy thì chính quy዆n sዄ xem xét tዝng trዛዕng hዘp cዙ th዇. Trong khi chዕ đዘi xem xét, viዉc tr኷ l i đ có lዉnh ngዝng l኶i. Nhዛ vኼy là m዁c dù nông dn đዏng bኾng Cዞu Long có nhዟng nét đ዁c thù riêng, nhዛng đi዆u đó cũng không t኶o thành mዒt sዠ ngăn cch đ዇ khép kín hዌ vዔi phong trào cách m኶ng. Ảnh hዛዖng truy዆n thዎng cዚa kháng chiዅn, viዉc xây dዠng nhዟng công trình lዔn v዆ thዚy lዘi và khai hoang, sዠ giúp đ዗ đዎi vዔi nông dân cዚa nh nዛዔc, nhዟng tiዅn bዒ trong phong trào tዛዓng trዘ hዘp tác... Tኸt c኷ cho phép ngዛዕi ta dዠ tính đዅn nhዟng gì sዄ lm đ዇ mዖ mang phኹn còn l኶i cዚa mi዆n Nam. Thዠc vኼy, sau khi đ biዅt Sài Gòn, nhዟng quang c኷nh diወn ra dዌc con lዒ 4 đ giúp ngዛዕi ta nhኼn l኶i đዛዘc hình ኷nh cዚa đኸt nዛዔc Viዉt Nam. CHЎІNG II. CHЏNG HOẠI THЎ CЍA MЖ Tính toán sai hay sai lኹm chiዅn lዛዘc cዚa Thiዉu? Bኾng lòng vዔi cách gi኷i thích nhዛ vኼy v዆ sዠ tan v዗ đng kinh ng኶c cዚa qun đዒi Sài Gòn là không đዚ. Cũng nhዛ so snh ngy 30 thng Tዛ năm 1975 ዖ Sài Gòn vዔi ngy 6 thng Su năm 1944[25] ዖ Pháp là l኶i mዒt lኹn nዟa làm sai lዉch đi vኸn đ዆ Viዉt Nam: bዖi ዖ Viዉt Nam, đó không ph኷i là sዠ đዙng đዒ giዟa hai quዎc gia cዚa hai dân tዒc khc nhau. Nguyên nhn cዓ b኷n cዚa sዠ sዙp đዐ đኹy ኸn tዛዘng cዚa Viዉt Nam Cዒng hòa nኾm đúng ዖ chዑ cái gዌi là quዎc gia ny chዛa bao giዕ có đዛዘc mዒt tý chút gì cዚa nዒi dung dân tዒc; tኸt c኷ ዖ nó đ዆u gi኷ t኶o v in đኼm dኸu ኸn cዚa Washington. Tính đ዁c thù cዚa con ngዛዕi mi዆n Nam kዅ thዝa nhi዆u nhኸt mዒt tr኶ng thái tinh thኹn no đኸy, nó vዝa mang dኸu ኸn di s኷n cዚa mዒt tính cách có tዝ nhዟng lዔp ngዛዕi đi mዖ nዛዔc hàng ba trăm năm nay giዕ đ phai nh኶t đi, l኶i vዝa mang n዁ng ኷nh hዛዖng cዚa quá trình thዠc dân hóa cዚa Pháp và mዔi đy, l cuዒc chiዅn tranh xm lዛዘc cዚa Mዣ. Năm 1698, trong qu trình mዖ rዒng v዆ phዛዓng Nam, nhዟng ngዛዕi di cዛ Viዉt Nam đ chiዅm Sài Gòn. Tham gia cuዒc “Nam tiዅn” ny có đዚ lo኶i ngዛዕi: hዌ là nhዟng ngዛዕi lính đi tiên phong đ዇ mዖ mang bዕ cõi cዚa đዅ chዅ, là nhዟng tዒi nhân bዋ lዛu đy xa xዜ và muዒn sau đኸy là nhዟng lዔp dân nghèo bዋ cuዎn hút bዖi mi዆n đኸt màu m዗, tዎt tዛዓi v đዒ lዛዘng cዚa mi዆n Nam[26]. Lዔp dân nghèo này sዎng ngoi vòng cዛዓng tውa cዚa phép nዛዔc, hoà trዒn vዔi các dân tዒc b኷n đዋa Chămpa v Khዓme v hình thnh mዒt tính cách ngang tàng phóng khoáng, nó vዛዘt ra khውi nhዟng trói buዒc nghiêm ng዁t cዚa lወ giáo phong kiዅn. Đኸt đዏng bኾng Nam Bዒ màu m዗ và dወ làm, nó khác h኿n vዔi đኸt ዖ ngoài Bኽc, nዓi muዎn cኸy đዛዘc mዒt hecta đኸt, ngዛዕi ta ph኷i mኸt công tát 10 tኸn nዛዔc bኾng tay. Ở mi዆n Bኽc, mዑi khi nhኽc đዅn quê hዛዓng, nhዟng chiዅn sĩ cch m኶ng quê mi዆n Nam thዛዕng không giኸu nዐi tዠ hào khi k዇: “Ở trong đó, khi no muዎn ăn, ngዛዕi ta chዊ viዉc đ዁t nዏi cዓm lên bዅp, rዏi ch኶y ù ra sông ra đìa v thዅ là loáng mዒt ci đ có c…” Ci tính cch[27] đ዁c biዉt ኸy, tóm l኶i, nó cũng tዝa tዠa nhዛ tính cch cዚa dân mi዆n Nam nዛዔc Pháp, khi hዌ nói đዅn nhዟng khác biዉt giዟa quê hዌ vዔi quê cዚa nhዟng dân ዖ mi዆n Bኽc nዛዔc Pháp. Trዛዔc khi bዋ ngዛዕi Php đዅn xm lዛዘc, Viዉt Nam là mዒt vዛዓng quዎc đዒc lኼp, v዆ danh nghĩa l chዛ hኹu cዚa Trung Quዎc, có 12 triዉu dn. Nዛዔc Viዉt Nam ch኶y dài 2000 kilômét bên bዕ bi዇n Trung Hoa, bኽt đኹu tዝ biên giዔi Trung Hoa v kéo đዅn tኼn vዋnh Thái Lan. V዆ danh nghĩa, Napoléon III cዚa Php đዛa qun vo Viዉt Nam l đ዇ b኷o vዉ v đòi quy዆n cho nhዟng hዒi đon công gio đዛዘc vào truy዆n giáo ዖ Viዉt Nam. Nhዛng v዆ thዠc chኸt là ông muዎn chiዅm lኸy mዒt căn cዜ đ዇ tiዅn vào thዋ trዛዕng Trung Hoa, mዒt thዋ trዛዕng đኹy hኸp dኻn mà lúc đó cc cዛዕng quዎc phዛዓng Ty đang thèm muዎn. Khi đnh vo Viዉt Nam năm 1858, ngዛዕi Php “thኸy mình ph኷i đዎi m዁t vዔi mዒt dân tዒc có sዠ đon kዅt ch዁t chዄ nhኸt m ngዛዕi ta có th዇ tዛዖng tዛዘng đዛዘc, tዝ mi዆n núi Thዛዘng du Bኽc Viዉt Nam cho đዅn biên giዔi giáp Campuchia c኷ v዆ phዛዓng diዉn dân tዒc cũng nhዛ v዆ phዛዓng diዉn chính trዋ, xã hዒi” nhዛ đ኶i uý Gosselin trong qun đዒi viወn chinh Pháp hዏi ኸy đ nhኼn đዋnh. Nhዛng tri዆u đình Viዉt Nam, đኹy rኻy nhዟng mâu thuኻn sâu sኽc, đ chዊ tiዅn hnh đዛዘc mዒt cuዒc kháng chiዅn yዅu ዔt chዎng l኶i sዠ xm lዛዘc cዚa Pháp. Tዝ thዅ kዢ 17, nhዟng cuዒc khዖi nghĩa cዚa nông dân chዎng phong kiዅn đ nዐ ra ዖ khኽp nዓi, trong khi đó thì cuዒc nዒi chiዅn Trዋnh - Nguyወn đ዇ tranh giành chính quy዆n trung ዛዓng đ hዅt đዘt ny đዅn đዘt khác diወn ra liên miên. Lኹn đኹu tiên, đኸt nዛዔc đ đዛዘc Nguyወn Huዉ, ngዛዕi anh hùng cዚa nhân dân, thዎng nhኸt l኶i. Đዜng đኹu quân khዖi nghĩa nông dn Ty Sዓn, ông đ đnh b኶i quân Trዋnh cùng đዏng minh cዚa hዌ là nhà Thanh và nhà Nguyወn có sዠ giúp đ዗ cዚa quân Xiêm, nay là Thái Lan. Nhዛ vኼy Nguyወn Huዉ đ cዜu nዛዔc nhà thoát khውi hዌa ngo኶i xâm. Ông trዖ thnh hong đዅ tiዅn hành nhi዆u c኷i cách xã hዒi quan trዌng, nhዛng ông đ mኸt sዔm năm 1792. Đዅ chዅ l኶i rዓi vào tay Nguyወn Ánh, mዒt chúa Nguyወn ዖ mi዆n Nam. Nguyወn Ánh đ hon thnh cuዒc chinh phዙc, lên ngôi hong đዅ, lኸy tên l Gia Long. Đኸt nዛዔc l኶i trዖ l኶i thዎng nhኸt, kinh đô đዛዘc dዕi v዆ Huዅ, nኾm ዖ mi዆n Trung Viዉt Nam. Thዅ rዏi chính công cuዒc xm lዛዘc thuዒc đዋa cዚa Php đ dኻn đዅn sዠ tan rã cዚa Viዉt Nam. Công cuዒc ny đዛዘc tiዅn hành tዝng bዛዔc: năm 1862, ngዛዕi Pháp thiዅt lኼp th዇ chዅ thuዒc đዋa ዖ Nam Bዒ, tዜc Nam Kỳ cዚa Viዉt Nam. Viዉc chiዅm Hà Nዒi là x኷y ra sau ny, vo năm 1873. Quá trình thôn tính Viዉt Nam đ diወn ra vዔi nhዟng cuዒc giao tranh ác liዉt giዟa qun đዒi Pháp vዔi chiዅn tranh du kích cዚa nông dân Viዉt Nam. M዁t khác, cuዒc xm lዛዘc cዚa Php đ làm cho tri዆u đình Viዉt Nam “bùng nዐ”. Nhዟng “Văn thn” t኶o thành bዒ máy cዚa tri዆u đình đ chዎng l኶i nhዟng đ዁c quy዆n cዚa Pháp và hዌ đ nዐi dኼy, kéo theo ông vua trዃ Hàm Nghi. Cuዒc nዐi dኼy này bዋ dኼp tኽt năm 1888 và vua Hàm Nghi bዋ đi đy, Php lኼp lên mዒt ông vua mዔi. Ông này quá yዅu v đዓn đዒc, đ chኸp nhኼn đóng vai bù nhìn v vዛዓng tri዆u Nguyወn đ vĩnh viወn mኸt uy tín trዛዔc con mኽt cዚa dân chúng Viዉt Nam. Cuዒc chinh phዙc cዚa thዠc dn Php đዛዘc coi nhዛ hon thnh vo năm 1886. Nዛዔc Viዉt Nam bዋ phân chia thành nhi዆u m኷nh. Nam Kỳ biዅn thành mዒt thuዒc đዋa theo chዅ đዒ trዠc trዋ và bዋ chia cኽt mዒt cách nhân t኶o vዔi phኹn còn l኶i cዚa Viዉt Nam. Nam Kỳ có nhዟng vùng đኸt vào lo኶i tዎt nhኸt nዛዔc và viዉc tኼp trung ruዒng đኸt ዖ đy cũng đዛዘc đኺy cao hዓn so vዔi ngoài Bኽc do công cuዒc khai hóa thዠc dân sዄ biዅn Nam Kỳ thành mዒt vùng chuyên canh lúa đem l኶i cho nó sዠ phዏn vinh. Nhዛng cũng vì vኼy m nó đ s኷n sinh ra mዒt tኹng lዔp đ኶i đi዆n chዚ ዖ mi዆n Nam: năm 1930, ዖ mi዆n Nam sዎ đi዆n chዚ lዔn ny đ nኽm giዟ 65% ruዒng đኸt (ngoài Bኽc, tዢ lዉ sዎ tài s኷n lዔn chዊ chiዅm 20%). Trong khi 80% sዎ cc gia đình nông dn khc đ዆u trዖ thnh t đi዆n, nhዟng nông dn “không mዒt tኸc đኸt cኽm dùi”, hình thnh mዒt giai cኸp vô s኷n cùng khዐ ዖ nông thôn. Bኽc Kỳ thì chuyên hዓn v዆ viዉc buôn bn trao đዐi vዔi Trung Hoa qua c኷ng H኷i Phòng, trong khi khai thác mው cũng t኶o thành mዒt n዆n công nghiዉp no đኸy. Bên c኶nh nhዟng ngዛዕi nông dân bዋ tዛዔc đo኶t đዚ mዌi thዜ, bኽt đኹu xuኸt hiዉn mዒt giai cኸp mዔi, giai cኸp công nhân, trዠc tiዅp đዎi đኹu vዔi sዜc m኶nh thዠc dân. Còn giai cኸp tዛ s኷n Viዉt Nam thì kiዅm lዕi bኾng tô tዜc và cho vay n዁ng lãi. Tዝ năm 1860, cùng đi vዔi qun đዒi viወn chinh Php đዅn Nam Kỳ l đዚ lo኶i các nhà buôn và dân làm môi giዔi. Hዌ sዄ nhanh chóng liên kዅt vዔi dân Hoa ki዆u ዖ Chዘ Lዔn đዅn đy tዝ hai thዅ kዢ trዛዔc đ዇ lm ăn v Si Gòn nhanh chóng mang dኸu ኸn riêng, nó thu hút và pha trዒn nhዟng tên buôn lኼu và nhዟng tay phiêu lዛu lm ăn trên ci vዎn liዅng cዚa nhዟng bí ኺn và quyዅn rũ cዚa châu Á... Thành phዎ sዄ lዔn lên nhዛ ki዇u mዒt ung thዛ: cũng giዎng nhዛ Viዉt Nam, nó sዄ phát tri዇n mዒt cách dኹn dኹn, theo nhዟng luኼt lዉ riêng đዛዘc xc đዋnh bዖi mዒt quy tኽc vng: đó l đዏng ti዆n.... Cng hዓn thዅ nዟa vì tዝ năm 1880, Si Gòn l኶i đዛዘc trang trí thêm mዒt “Hዒi đዏng thuዒc đዋa”, mዒt thዜ nghዋ viዉn mini mà ዖ đኸy chዊ có nhዟng công dân Pháp và nhዟng dn “An-nam vào lng ty” mዔi có quy዆n bኹu v đዚ tዛ cch đ዇ đዛዘc bኹu. Nዅu có mዒt sዎ ngዛዕi Viዉt Nam nào có m዁t ዖ đy thì sዠ có m዁t ኸy chዊ là hዟu danh vô thዠc, nhዛng mዒt tኹng lዔp khác sዄ xuኸt hiዉn đ዇ thay thዅ cho nhዟng “nh nho” cũ: đó l nhዟng thân hào mዔi. Hዌ chዚ yዅu gዏm nhዟng đi዆n chዚ lዔn và nhዟng viên chዜc ngዛዕi b኷n xዜ cዚa chính quy዆n thuዒc đዋa. Trong tኹng lዔp ኸy xuኸt hiዉn mዒt sዎ trí thዜc đዛዘc đo luyዉn trong cc trዛዕng đ኶i hዌc ዖ Php hay Đông Dዛዓng. Mዒt vi ngዛዕi trong sዎ hዌ có tinh thኹn yêu nዛዔc thዠc sዠ và hዌ đ đኸu tranh cho gi኷i phóng Viዉt Nam, nhዛng thiዅu sዠ tiዅp sዜc cዚa dân chúng, hዌ đ thኸt b኶i. Ở Sài Gòn, mዒt sዎ đ኷ng đዛዘc thành lኼp, rኼp theo khuôn mኻu cዚa “Mኻu quዎc”, nhዛng đó chዊ là mዒt trò chዓi chính trዋ, hoàn toàn cኽt đዜt vዔi quኹn chúng: giai cኸp tዛ s኷n Nam Kỳ đòi quy዆n chính trዋ nhዛ ki዇u đm nhn viên cዚa mዒt nዛዔc cዒng hòa xã hዒi cኸp tiዅn Pháp, bኸp bênh v đኹy mዛu toan, trong sዠ thዕ ዓ cዚa quኹn chúng nông dân, và chính sዎ nhân viên này mà ngዛዕi Mዣ sዄ thኸy hዌ có m዁t năm 1954. Thዠc ra duy nhኸt chዊ có nhዟng ngዛዕi cዒng s኷n là hዌ biዅt mang đዅn cho vኸn đ዆ dân tዒc cዚa Viዉt Nam mዒt gi኷i php, đó l kዅt hዘp giዟa vኸn đ዆ dân tዒc vዔi vኸn đ዆ ruዒng đኸt. Nhዛng tዝ nay đዎi vዔi ngዛዕi Viዉt Nam, nhiዉm vዙ giành l኶i đዒc lኼp dân tዒc l኶i đዏng thዕi bao gዏm c኷ nhiዉm vዙ thዎng nhኸt đኸt nዛዔc, tዜc là ph኷i đዛa Nam Kỳ trዖ v዆ vዔi Tዐ quዎc. Nhiዉm vዙ ny đ đዛዘc cách m኶ng thng Tm năm 1945 hon thnh. Chዊ trong vòng hai tuኹn lወ, tዐng khዖi nghĩa đ nዐ ra khኽp tዝ Bኽc chí Nam, giành chính quy዆n trong c኷ nዛዔc, và mዒt nዛዔc Viዉt Nam dân chዚ cዒng hòa đ ra đዕi, vዔi mዒt chính phዚ duy nhኸt cho toàn quዎc. Thng Giêng năm 1946, tዐng tuy዇n cዞ trong c኷ nዛዔc đ xc nhኼn chính phዚ mዔi, mዒt chính phዚ liên hiዉp vዔi nhi዆u thành phኹn đ኷ng phái. Chính vዔi chính phዚ ny m nዛዔc Php đ tiዅn hnh đm phn thng Ba năm 1946. Hiዉp đዋnh sዓ bዒ đዛዘc ký kዅt nhዛng rዏi nó đ bዋ phá ho኶i bዖi bàn tay cዚa giዔi tዛ b኷n thuዒc đዋa và nhዟng ngዛዕi cዚa phái De Gaulle: nhዟng ngዛዕi ny đ khዖi sዠ cuዒc chiዅn tranh tái chiዅm Đông Dዛዓng bኾng viዉc thành lኼp mዒt xዜ “Nam Kỳ tዠ trዋ”, s኷n phኺm cዚa cao uዢ Pháp ዖ Đông Dዛዓng, đô đዎc d’Argenlieu. S኷n phኺm ny đ tዠ nó thዎi rዟa. Vዔi cuዒc chiዅn tranh ny, nዛዔc Pháp có c኷ Viዉt Nam là mዒt chiዅn trዛዕng. Bዖi nhân dân Viዉt Nam đ tiዅn hành kháng chiዅn trên c኷ nዛዔc. Ngay chiዅn dዋch Điዉn Biên Phዚ, nó không ph኷i là mዒt trኼn đnh riêng lዃ trên mዒt “lòng ch኷o” cዚa xዜ Thái, mà nó có sዠ phዎi hዘp cዚa nhi዆u phዛዓng hዛዔng chiዅn lዛዘc trên ph኶m vi toàn quዎc. Trong khi đó thì v዆ phía Php, cho đዅn giዕ phút cuዎi cùng, tዛዔng Navarre vኻn còn coi chiዅn dዋch Atlante đnh ra vùng tዠ do cዚa kháng chiዅn ዖ Trung Trung Bዒ là chዚ yዅu! Vዔi Hiዉp đዋnh Genève năm 1954, ngዛዕi ta cዜ ng዗ rኾng nguyên tኽc thዎng nhኸt Viዉt Nam cuዎi cùng đ đዛዘc chኸp nhኼn. Tዐng tuy዇n cዞ đዛዘc dዠ kiዅn sዄ tiዅn hành vào tháng B኷y năm 1956, sዄ tái lኼp l኶i sዠ thዎng nhኸt đኸt nዛዔc cዚa Viዉt Nam. B኷n thân các cuዒc đm phn cũng xc đዋnh rኾng không mዒt biên giዔi nào có th዇ lኼp ra giዟa hai mi዆n cዚa Viዉt Nam, trዝ phi là mዒt ranh giዔi hon ton do con ngዛዕi chዚ quan v኶ch ra, bዖi vì trong tranh chኸp ban đኹu đ xc đዋnh nó, ngዛዕi Php đ đòi lኸy vĩ tuyዅn 18, còn kháng chiዅn Viዉt Nam thì đòi lኸy vĩ tuyዅn 13, mዒt ranh giዔi tዛዓng ዜng vዔi vùng ki዇m soát cዚa hዌ. Thዅ nhዛng đó l không tính đዅn nhዟng ý đዏ cዚa ngዛዕi Mዣ. Tዝ khi tዕ New York Times tiዅt lዒ nhዟng Hዏ sዓ mኼt cዚa Lኹu Năm góc vo thng Su năm 1971, thì cuዎi cùng ngዛዕi ta đ biዅt đích xc rኾng Viዉt Nam cዒng hòa “chዚ yዅu là mዒt s኷n phኺm cዚa Hoa Kỳ”. Tኼp “hዏ sዓ mኼt” ኸy cዚa đዅ quዎc Mዣ đ giúp ngዛዕi ta sáng tው nhዟng nguyên nhân dኻn ngዛዕi Mዣ dኸn su vo “b i lኹy” Viዉt Nam. Lo ng኶i trዛዔc thኽng lዘi năm 1949 cዚa cách m኶ng Trung Quዎc, Uዢ ban An ninh quዎc gia Mዣ, cኸp có thኺm quy዆n cao nhኸt cዚa Bዒ Quዎc phòng Mዣ trong đó có tዐng thዎng tham gia, đ quyዅt đዋnh tăng cዛዕng viዉn trዘ quân sዠ cho Pháp ዖ Dông Dዛዓng. Đi዆u đó nኾm trong cái lôgíc cዚa cuዒc đ኶i thኼp tዠ chinh chዎng cዒng cዚa chiዅn tranh l኶nh. Đዎi vዔi Hoa Kỳ, đó l mዒt bዛዔc ngo዁t cዚa hዌ trong thi đዒ đዎi vዔi Viዉt Nam. Hoa Kỳ đ móc tay vo guዏng máy và nó sዄ cuዎn hút hዌ đi. Lúc đó chính sch cዚa hዌ đ đዛዘc chዊ đ኶o bዖi mዒt cách lኼp luኼn mà sau này sዄ trዖ nên nዐi tiዅng, đó l “thuyዅt đôminô” trዜ danh: ngዛዕi Mዣ cho rኾng n዆n an ninh cዚa Hoa Kỳ sዄ tuỳ thuዒc vo “cuዒc chዓi” ዖ Đông Dዛዓng, nዓi m mዒt chiዅn thኽng cዚa cዒng s኷n sዄ uy hiዅp cc nዛዔc láng gi዆ng v nhዛ vኼy sዄ phá v዗ mኸt sዠ cân bኾng chiዅn lዛዘc ዖ Đông Nam Á. Vኼy là tዝ năm 1950, Uዢ ban An ninh quዎc gia Mዣ đ xc đዋnh rኾng, vì lዘi ích an ninh cዚa mình, đi዆u quan trዌng đዎi vዔi Hoa Kỳ là ph኷i tiዅn hành tኸt c኷ các biዉn pháp có th዇ đዛዘc đ዇ ngăn ch዁n “mዒt thኽng lዘi cዚa cዒng s኷n” ዖ Đông Dዛዓng. Đ዇ hዘp pháp hóa sዠ can thiዉp sau này cዚa hዌ, Mዣ đ công nhኼn chính phዚ bù nhìn B኷o Đ኶i. Ngዛዕi Php đ móc vዋ cዠu hoàng này tዝ Hዏng Kông, nዓi ông ta đ ch኶y sang tá túc sau khi ông ta đዛዘc công nhኼn l “công dn Vĩnh Thዙy” v giዟ chân cዎ vኸn trong chính phዚ cዚa Viዉt Nam dân chዚ cዒng hòa. Ở Hዏng Kông, B኷o Đ኶i, tዜc Vĩnh Thዙy, sዎng mዒt cuዒc sዎng xa hoa hዛዖng l኶c, đዅn nዑi cዙ Hዏ ph኷i viዅt thዛ nhኽc nhዖ ông rኾng ông “không nên quên mình l công dân cዚa mዒt nዛዔc đዒc lኼp”. Ngዛዕi Pháp hy vዌng rኾng vዔi vዃ hào quang cዚa mዒt cዠu hoàng, thዠc ra ngዛዕi Php cũng không dm qu኷ng cáo cho cái danh vዋ này mዒt cách ghê gዔm lኽm, B኷o Đ኶i sዄ giúp hዌ “chዓi khăm” l኶i phong trào cách m኶ng. Nhዛng toan tính ny cዚa Php đ bዋ sዠ phát tri዇n cዚa cuዒc kháng chiዅn vዛዘt qua, bዖi lúc ኸy ዖ nhi዆u vùng, ngዛዕi nông dn đ đዛዘc cách m኶ng chia đኸt. Hiዉp đዋnh Genève đዛዘc ký vào tháng B኷y. Nhዛng Mዣ đ tዝ chዎi ký vào b኷n tuyên bዎ cuዎi cùng, mà hዌ chዊ tuyên bዎ miዉng là không phá ho኶i nó “bኾng vũ lዠc ho዁c bኾng đe dዌa”. Thዠc tዅ thì tዝ tháng Tám, trong nhዟng cuዒc hዌp cዚa Uዢ ban An ninh quዎc gia, giዔi có thኺm quy዆n cዚa Mዣ đ coi Hiዉp đዋnh Genève là mዒt “th኷m hዌa” v quyዅt đዋnh tiዅn hành mዒt chዛዓng trình viዉn trዘ trዠc tiዅp v዆ quân sዠ và kinh tዅ cho nዛዔc “Viዉt Nam tዠ do”. Ngy 26 thng Mዛዕi năm 1955, Ngô Đình Diዉm sau khi g኶t B኷o Đ኶i đ lኼp ra “Viዉt Nam Cዒng hòa”. Ngዛዕi Pháp tዝ nay bዋ hኸt c኿ng khውi Viዉt Nam; trong cuዒc ch኶y tiዅp sዜc, hዌ đ ph኷i giao l኶i gኼy cho ngዛዕi Mዣ... Chính sách cዚa Mዣ đ đi ngዛዘc h኿n mዌi quy đዋnh cዚa Hiዉp đዋnh Genève, nhዛng nhዟng nhà l nh đ኶o Mዣ đ nhኸt quyዅt không thèm đዅm xዊa đዅn nó nዟa, nhኸt là tránh tዐng tuy዇n cዞ tዠ do năm 1956, bዖi “không nghi ngዕ gì nዟa, tዐng tuy዇n cዞ sዄ có th዇ dኻn đዅn mዒt sዠ thዎng nhኸt cዚa Viዉt Nam dዛዔi quy዆n Hዏ Chí Minh”, nhዛ bዒ trዛዖng Quዎc phòng Dulles đ viዅt cho W.Bedell Smith ngዛዕi đ thay thዅ ông ta t኶i hዒi nghዋ Genève. Năm 1956, Uዢ ban An ninh quዎc gia đ xc đዋnh nhዟng mዙc tiêu cዚa Mዣ ዖ Viዉt Nam nhዛ sau: “Giúp nዛዔc Viዉt Nam tዠ do xây dዠng mዒt chính quy዆n m኶nh, vዟng b዆n và hዘp hiዅn đ዇ làm cho hዌ có th዇ phô ra mዒt sዠ tዛዓng ph኷n tri ngዛዘc ngày càng hኸp dኻn so vዔi nhዟng đi዆u kiዉn cዚa vùng cዒng s኷n hiዉn nay. Tiዅn hành viዉc làm suy yዅu cዒng s኷n ዖ mi዆n Bኽc và mi዆n Nam Viዉt Nam đ዇ chuኺn bዋ cho viዉc thዎng nhኸt mዒt cách hòa bình mዒt nዛዔc Viዉt Nam tዠ do v đዒc lኼp dዛዔi quy዆n cዚa mዒt chዅ đዒ chዎng cዒng” (Hዏ sዓ mኼt Lኹu Năm góc, trang 51). Ngዛዕi ta thኸy ngay là tዝ đኹu qu trình xm lዛዘc, hình ኷nh m ngዛዕi Mዣ tዛዖng tዛዘng ra v዆ mዒt Nam Viዉt Nam tዠ trዋ mዔi tri ngዛዘc làm sao vዔi nhዟng thዠc tዅ cዚa Viዉt Nam mà các nh l nh đ኶o Mዣ dዠ tính sዄ tiዅn hành thዎng nhኸt, nዅu nhዛ sዠ thዎng nhኸt đó tው ra thích hዘp vዔi Mዣ. Vኼy là trong thዕi kỳ đኹu, cc nh l nh đ኶o Mዣ sዄ cዎ lኼp nên mዒt chính phዚ “m኶nh và vዟng b዆n” nhዛ hዌ mዓ tዛዖng... Nhዛng hዌ đ vኸp ph኷i thዠc tዅ cዚa mዒt Nam Viዉt Nam mà ngዛዕi Php đ đ዇ l኶i: đó l mዒt chính th዇ theo ki዇u trùm sው dዠa vào tኹng lዔp đ኶i đi዆n chዚ và nhዟng tay đኹu cዓ chính trዋ, chia rዄ thnh năm phe b኷y phi thù đዋch lኻn nhau. Mዣ bኽt buዒc ph኷i nዛዓng nhዂ nhዟng trò h዆ ኸy cዚa Si Gòn đ዇ tôn trዌng b኷n thân cái n዆n t኷ng cዚa hình ኷nh mà chính hዌ đ tዛዖng tዛዘng ra cho sዠ can thiዉp cዚa hዌ: đó l sዠ viዉn trዘ cዚa hዌ cho mዒt nዛዔc đዏng minh có chዚ quy዆n. Cho đዅn lúc mà hዌ duy nhኸt chዊ còn có mዒt lዠa chዌn, đó l “can thiዉp th኿ng hay l đ዇ chính quy዆n Viዉt Nam cዒng hòa sዙp đዐ”, theo nhዛ công thዜc mà ông R.W.Komer, mዒt cዠu trዘ lý cዚa tዐng thዎng Johnson đ đዛa ra. Bዖi đúng nhዛ vኼy, trong hai năm sau khi Diዉm đዐ, sáu chính phዚ Si Gòn đ kዅ tiዅp nhau bዋ lኼt nhào qua các cuዒc đ኷o chính cዚa cc tዛዔng lĩnh, trong khi đó thì ዖ nông thôn, nhân dân mi዆n Nam vኻn liên tiዅp nዐi dኼy. Cũng chính ông R.W.Komer, trong khi phn tích sዠ can thiዉp cዚa Mዣ ዖ Viዉt Nam, đ thú nhኼn mዒt cách trኽng trዘn nhዛ sau: “Sau khi chính phዚ v Qun đዒi Viዉt Nam Cዒng hòa thኸt b኶i mዒt cách th኷m h኶i trዛዔc nhዟng cuዒc nዐi dኼy cዚa dn chúng, chúng ta đ bዛዔc vào cዜu nguy cho hዌ và cዎ gኽng thay thዅ hዌ trong công viዉc (…) bኾng cách m኶nh d኶n đ዇ hዌ sang bên và tዠ tay mình giành lኸy chiዅn thኽng cho hዌ”. Là mዒt trong nhዟng chuyên gia chዚ yዅu cዚa cuዒc chiዅn tranh Mዣ ዖ Viዉt Nam, Komer h኿n biዅt rኸt rõ nhዟng gì ông ta nói. Sau mዒt thኼp kዢ viዉn trዘ quân sዠ và kinh tዅ đ዇ lኼp ra và duy trì mዒt chính quy዆n b኷n xዜ, nhዟng ngዛዕi Mዣ có thኺm quy዆n ዖ Viዉt Nam đ đዛa ra phn xét giዎng nhዛ mዒt sዠ v዗ mዒng v዆ tính đích thዠc cዚa chính quy዆n Si Gòn: “H Nዒi có mዒt chính phዚ, mዒt chዛዓng trình hnh đዒng và mዒt kዢ luኼt. Còn “chính quy዆n” Si Gòn, hዌ chዊ là mዒt sዠ bኽt chዛዔc nዠc cዛዕi nh኶t nhዄo. Nói th኿ng tuዒt ra thì Viዉt Nam Cዒng hòa là mዒt xዜ sዖ có qun đዒi đኸy nhዛng không có chính phዚ.” Đó l lዕi bình luኼn cay đኽng cዚa thዜ trዛዖng ngo኶i giao George Ball khi ông ta khuyên Johnson hãy rút quân khውi Viዉt Nam. Tình hình xኸu đዅn mዜc mà, theo Komer tiዅt lዒ, Nhà trኽng trù tính không hዓn không kém l Mዣ sዄ ph኷i qua m዁t chính quy዆n Si Gòn đ዇ trዠc tiዅp nኽm lኸy viዉc đi዆u hành các tዊnh, “nhዛ trong đ኶i chiዅn thዅ giዔi thዜ hai...” Vኼy l cho đዅn 1967, ngày Thiዉu lên nኽm chính quy዆n, ngዛዕi Mዣ vኻn loay hoay chዛa tìm ra đዛዘc mዒt “m኷nh quኹn lót” đ዇ che đኼy cho cuዒc chiዅn tranh xm lዛዘc Viዉt Nam mà hዌ tiዅn hành vì lዘi ích cዚa hዌ. M዁c dù vኼy, tuy rኾng cho đዅn 1967, các chính phዚ Si Gòn đ዆u tው ra bኸt lዠc trዛዔc vai trò mà Nhà trኽng giao cho, Nhà trኽng vኻn không h዆ dè xዃn trong viዉc cung cኸp phዛዓng tiዉn cho hዌ. Ngዛዕi ta khó có th዇ tính đዛዘc chính xác nhዟng nዑ lዠc cዚa Mዣ trong chiዅn tranh Viዉt Nam, cũng nhዛ không th዇ đnh gi đዛዘc là cuዒc chiዅn tranh ny đ bዋ dኻn tዔi sዠ đዏi b኶i đዅn mዜc no. Riêng năm 1965, ông Lê Chu, mዒt nhà kinh tዅ hዌc Viዉt Nam đ đዛa mዒt con tính nhዛ sau: “… Theo mዒt chuyên gia, ông viዅt, thì năm 1965, mዑi mዒt Viዉt cዒng bዋ giዅt l ngዛዕi Mዣ ph኷i chi vo đኸy mዒt món ti዆n kinh khዚng l 500.000 đôla. Thዅ m… đ዇ lm ra đዛዘc 9.000 đôla thì ngዛዕi Viዉt Cዒng ኸy sዄ ph኷i làm viዉc ròng r trong ba mዛዓi năm, nghĩa là suዎt c኷ cuዒc đዕi anh ta. Trong nhዟng đi዆u kiዉn ኸy, mዒt ngዛዕi Viዉt Nam bዋ chዅt... l tዛዓng đዛዓng vዔi 55 lኹn giá trዋ cዚa tኸt c኷ nhዟng gì anh ta đ lm ra trong suዎt cuዒc đዕi”[28]. Chính là vào sau cuዒc Tዐng tiዅn công Tዅt 1968 làm phá s኷n vĩnh viወn nhዟng hy vዌng giành thኽng lዘi quân sዠ cዚa Mዣ ዖ Nam Viዉt Nam, ngዛዕi Mዣ đ đኺy nhanh viዉc xây dዠng xung quanh Thiዉu cái mà sau này sዄ trዖ thnh chính sch “Viዉt Nam hóa chiዅn tranh” cዚa hዌ. Hዌ đ luôn luôn mዓ tዛዖng v዆ mዒt Nam Viዉt Nam theo hình mኻu cዚa hዌ, v theo quan đi዇m này thì viዉc lኼp nên “Viዉt Nam Cዒng hòa” công bዎ năm 1967 đ trዖ thành mዒt tác phኺm bኼc thኹy: nó lኸy l኶i nhዟng nguyên tኽc cዚa n዆n dân chዚ Mዣ, nhዟng nguyên tኽc quy đዋnh tính đዒc lኼp v዆ các quy዆n lኼp pháp, hành pháp và tዛ php nhኾm phòng ngዝa sዠ xuኸt hiዉn cዚa mዒt chính quy዆n đዒc tài, và b኷o đ኷m các quy዆n cዓ b኷n cዚa các công dân, trong khi vኻn kh኿ng đዋnh viዉc “đ዁t cዒng s኷n ra ngoài vòng pháp luኼt” l mዒt nguyên tኽc hዘp hiዅn. Trên thዠc tዅ, thዠc chኸt cዚa chính quy዆n là quân sዠ. Trong cc nዛዔc cዒng hòa gi኷ t኶o ኸy, qun đዒi, mዒt cách tዠ nhiên đ trዖ thành giዔi xã hዒi duy nhኸt có mዒt b዆ dày và nዅu nó đዐ thì c኷ ngôi nhà sዄ sዙp đዐ... Đ዇ tôn trዌng dù chዊ là mዒt ít m዁t ngoài cዚa mዒt quዎc gia đዒc lኼp v đ዇ biዉn minh cho sዠ can thiዉp cዚa mình, ngዛዕi Mዣ đ đi đዅn chዑ phát tri዇n qun đዒi tዔi mዒt kích c዗ quá khዐ đ዇ bù đኽp cho sዠ lዓ l v nhዟng bኸt ዐn cዚa cc cዓ quan dn sዠ: qun đዒi đóng vai trò l trዙ cዒt chዚ yዅu cዚa c኷ chዅ đዒ. V዆ vኸn đ዆ ny thì ngay dዛዔi thዕi Diዉm, ngዛዕi ta đ thኸy cái gዛዓng cዚa nó ዖ các tòa án binh dã chiዅn đዛዘc tዐ chዜc năm 1962 trong lĩnh vዠc tዛ php. V዆ nguyên tኽc thì tòa án binh chዊ xét xዞ nhዟng vዙ viዉc thuኹn túy quân sዠ. Nhዛng trên thዠc tዅ thì mዒt lo኶t sኽc luኼt đ đዛa c኷ nhዟng vዙ viዉc có tính chኸt chính sዠ vào ph኶m vi thኺm quy዆n cዚa nó. Và vì thዕi h኶n đዒng viên vo qun ngũ cዚa công dân dài tዝ mዛዕi b኷y đዅn ba mዛዓi tám, rዏi bዎn mዛዓi ba tuዐi, cho nên hኹu hዅt mዌi ngዛዕi đ዆u thuዒc quy዆n xét xዞ cዚa các tòa án binh ኸy. Thዚ tዙc xét xዞ cũng rኸt nhanh gዌn: chዊ trong vài phút l năm sĩ quan cዚa tòa án binh đ có th዇ đዛa ra mዒt phán quyዅt v዆ sዎ phኼn cዚa mዒt bዋ cáo mà chዊ đዓn gi኷n đዌc qua mዒt hዏ sዓ, v cũng ch኿ng cኹn có ai cãi cho bዋ cáo hዅt. Dù đ hai lኹn bዋ “tòa n tዎi cao cዚa Viዉt Nam cዒng hòa” xét l bኸt hዘp hiዅn nhዛng rዏi các tòa án binh ኸy vኻn đዛዘc giዟ nguyên, thኼm chí nó còn xét xዞ c኷ các nghዋ sĩ Quዎc hዒi bኸt chኸp quy዆n bኸt kh኷ xâm ph኶m cዚa nhዟng ngዛዕi ኸy. Sዖ dĩ nó vኻn tዏn t኶i bዖi vì nó là mዒt phኹn cዚa bዒ my đn p đዏ sዒ, là cánh tay cዚa mዒt chዅ đዒ tay sai m ci đኹu nኾm ዖ Washington. Chዊ cኹn nghe lዕi nói sau đy cዚa tዐng thዎng Mዣ Johnson l ngዛዕi ta thኸy rõ ngay cc đዋa vዋ “chዚ, tዔ” cዚa Mዣ và các chính quy዆n tay sai ዖ Sài Gòn. Trong mዒt cuዒc g዁p thng Hai năm 1960 ዖ Honolulu. “ông thኹy” Mዣ Johnson đ quዖ trch hai “hዌc trò” nhው cዚa mình, là tዐng thዎng Thiዉu và thዚ tዛዔng Kỳ đ኶i diዉn cho Viዉt Nam Cዒng hòa, nhዛ sau: cc anh “h y nhዔ rኾng chúng tôi sዄ tiዅn hành sát h኶ch các anh, và các câu hውi đ዆u đúng l nhዟng gì mà các anh đ lm. Ở mዙc 5: Cc anh đ xy dዠng n዆n dân chዚ ዖ các vùng nông thôn nhዛ thዅ nào? Nhዟng viዉc gì cc anh đ lm đዛዘc? Bao giዕ và ዖ đu? H y cho ngy thng, thዕi h኶n và nhዟng con sዎ? Ở mዙc 2: l gia tăng s኷n lዛዘng và hiዉu qu኷ cዚa bዒ máy s኷n xuኸt đ዇ c኷i thiዉn tình hình tài chính... thì nhዟng ci đó có ph኷i vኻn chዊ là nhዟng câu chዟ nghe thኼt kêu hay là cc anh đ bኽt tay vào viዉc?”[29]. Hዒi nghዋ Honolulu ኸy nhኸn m኶nh v዆ cái mà Johnson gዌi l “cuዒc chiዅn tranh khc”: đó l sዠ cኹn thiዅt ph኷i t኶o cho chዅ đዒ Sài Gòn - mዒt chዅ đዒ m chዛa có ai xዜng vዔi cái tên bù nhìn hዓn nó - mዒt n዆n t኷ng kinh tዅ và xã hዒi. Thዠc ra, mዎi quan tm đó ngay tዝ đኹu đ đዛዘc các chuyên gia hng đኹu v዆ chዎng chiዅn tranh du kích đዛa ra: đ኶i t Lansdale, “ngዛዕi Mዣ trኹm l዁ng” trong ti዇u thuyዅt cùng tên cዚa Graham Green và nhዟng ngዛዕi Anh cዚa ngài Robert Thomson trong “Phi đon cዎ vኸn Anh” (British Advisory Mission), nhዟng ngዛዕi đ tዝng ho኶t đዒng ዖ Malaysia, đ lዛu ý v዆ tính chኸt cዓ b኷n cዚa vኸn đ዆ ngay tዝ nhዟng thዕi kỳ đኹu cዚa chዅ đዒ Diዉm. Nhዛng chính sዠ thኸt b኶i cዚa nhዟng chiዅn dዋch lዔn cũng nhዛ cዚa chiዅn lዛዘc “tìm v diዉt” trong chiዅn tranh làm hao mòn cዚa Mዣ đ dኻn nhዟng ngዛዕi có trách nhiዉm Mዣ đዅn mዒt cách nhìn bዔt nóng vዒi hዓn v đዏng thዕi cũng tዊnh táo, thâm hi዇m hዓn. Ở thዅ kዢ 15, nhà chiዅn lዛዘc thiên tài Viዉt Nam, Nguyወn Tr i, sau khi đnh b኶i quân xâm lዛዘc phዛዓng Bኽc, đ đnh gi rኾng, nዅu qun xm lዛዘc đnh “dኹn dà theo cách tኾm ăn l” thì chúng sዄ “nguy hi዇m hዓn” l nዅu chúng xô đዅn “o o nhዛ lዞa nhዛ gió”[30]. Bኽt đኹu tዝ 1967, con tኾm Mዣ sዄ thay thዅ cho gió bão... Chính đ኶i sዜ Mዣ Cabot Lodge ዖ Si Gòn năm 1966, l ngዛዕi đ tóm tኽt rõ rng hዓn ai hዅt cch nhìn đó cዚa công cuዒc “bình đዋnh”: “Chiዅn thኽng sዄ đዅn, ông đ኶i sዜ nói, vào cái ngày mà khi thዜc dኼy buዐi sáng, anh Viዉt Cዒng trዃ nói: “Hôm nay tôi không đi đu nዟa”, bዖi khi nhìn xung quanh mình, anh ta chዘt hi዇u ra nhዟng may mኽn m đኸt nዛዔc tዛዓi đዂp cዚa anh ta có đዛዘc; anh đ thኸy sዠ giúp đ዗ cዚa ngዛዕi Mዣ mang l኶i cho dân làng mዒt mái nhà lዘp tôn n዆n ximăng, mዒt hዛዔng dኻn viên nông nghiዉp, mዒt thኹy giáo, mዒt y tá vዔi các thዜ thuዎc men. V anh ta nói: “Tôi sዄ không đi nዟa, bዖi phía bên kia, cuዒc sዎng ዖ đኸy mዔi tዎt đዂp lm sao?...” Đúng l mዒt cái mኻu “tuyዉt vዕi” cዚa thói khinh m኶n cዚa cc nh l nh đ኶o Mዣ đዎi vዔi ngዛዕi Viዉt Nam... Chính sách ኸy đዛዘc đዛa ra cዓ b኷n l đ዇ nhኾm vào nông dân, nhዟng ngዛዕi mà Mዣ muዎn tዛዔc đi sዠ ዚng hዒ cዚa hዌ đዎi vዔi kháng chiዅn. Nó cũng t኶o ra đዛዘc mዒt vài kዅt qu኷: trong lĩnh vዠc nông nghiዉp, viዉc cዓ giዔi hóa và áp dዙng nhዟng kዣ thuኼt tiên tiዅn v዆ khai thc đኸt đã phát tri዇n ዖ nông thôn, nhኸt là ዖ vùng đዏng bኾng; sዎ mã lዠc sዞ dዙng trong nông nghiዉp ዖ Nam Viዉt Nam tăng lên đዛዘc 876% trong nhዟng năm giዟa 1968 v 1971. Năm 1970, Thiዉu ban hành mዒt cuዒc c኷i cch đi዆n đዋa tዝa tዠa nhዛ cch lm trዛዔc đy cዚa Diዉm và chia “đኸt cho nhዟng ai cày ruዒng” trong khi đ዆n bù mዒt cách béo bዖ cho nhዟng đi዆n chዚ lዔn bዋ đዙng ch኶m. Theo sዎ liዉu cዚa Si Gòn, 1.300.000 héc ta đኸt đ đዛዘc chia cho 800.000 gia đình. Nhዛng trên thዠc tዅ thì phኹn lዔn sዎ đኸt đዛዘc chia mዒt cách hào phóng ኸy chዊ là nhዟng m኷nh giኸy, bዖi vì sዎ đኸt này còn nኾm trong... vùng gi኷i phóng! Vኼy chính sách ኸy cዚa Mዣ đ thu đዛዘc kዅt qu኷ nhዛ thዅ nào? Và liዉu chዅ đዒ Thiዉu có đ኶t đዛዘc ci “b዆ dy” v዆ xã hዒi và kinh tዅ nhዛ Mዣ mong muዎn không? Cho đዅn năm 1971, nghĩa l cho đዅn khi Mዣ đ dኹn dኹn rút bዔt quân v዆ nዛዔc, nhìn bên ngoài Nam Viዉt Nam có th዇ gy cho ngዛዕi ta mዒt ኷o tዛዖng. Nhኸt là ዖ Si Gòn, nዓi m mዒt sዠ phዏn vinh gi኷ t኶o tc đዒng nhዛ qua mዒt lăng kính v lm méo mó đi ci nhìn cዚa nhዟng ai quan sát nó mዒt cách vዒi vã. Sዠ có m዁t cዚa binh sĩ Mዣ mዑi năm đ bዓm vo kinh tዅ Nam Viዉt Nam tዝ 400 đዅn 500 triዉu đôla, kéo theo sዠ phát tri዇n trong lĩnh vዙc buôn bán và dዋch vዙ nhዛng l኶i làm thiዉt cho công nghiዉp và nông nghiዉp. Năm 1971, lዠc lዛዘng lao đዒng đዛዘc phân bዎ nhዛ sau: nông nghiዉp 4.722.000 ngዛዕi, công nghiዉp, 376.000; và dዋch vዙ, 2.062.000. Dዋch vዙ là khu vዠc đዛዘc tr኷ lዛዓng cao, trong khi đó thì thዋ trዛዕng tiêu thዙ l኶i đዛዘc t኶o ra mዒt cách nhân t኶o do đዛዘc tài trዘ trong nhኼp khኺu. Cho nên thዠc tዅ là, viዉn trዘ kinh tዅ Mዣ đã ph኷i bù đኽp cho kho኷n thâm hዙt này trong cán cân thanh toán mዑi năm l kho኷ng 700 triዉu đôla. Kinh tዅ cዚa chዅ đዒ Sài Gòn phát tri዇n mዒt cách phi lý: trong khi Nam Viዉt Nam ngዝng xuኸt khኺu g኶o, mኸt đi mዒt thዅ m኶nh cዚa mình, và ph኷i nhኼp 450.000 tኸn năm 1973 thì chዊ sዎ tiêu dùng cዚa ngዛዕi lao đዒng ዖ Sài Gòn l኶i chuy዇n tዝ 103 năm 1964 sang 698 năm 1971. “Tivi, xe my, tዚ l኶nh và nhi዆u đዏ tiዉn nghi khác tràn ngኼp thዋ trዛዕng đ đኺy lùi vào bóng tዎi nhዟng gio đi዆u mc xít”, tዕ Chính luኼn , mዒt tዕ báo thân chính quy዆n và C.I.A ዖ Sài Gòn, bኾng mዒt giዌng đኽc thኽng đ reo lên nhዛ thዅ. Nhዛng thዠc tዅ thì sዠ phዏn vinh bên ngoi đó ngዛዕi ta thዛዕng thኸy ዖ nhዟng khu vዠc thành thዋ, nhኸt là ዖ Sài Gòn, và chዊ cኹn hዓi chăm chú quan sát mዒt tý, ngዛዕi ta cũng có th዇ nhanh chóng phát hiዉn ra nhዟng h኶n chዅ... Năm 1970, Nam Viዉt Nam, vዔi 118 đôla bình qun mዒt đኹu ngዛዕi, đዛዘc liዉt vào diዉn nhዟng nዛዔc nghèo nhኸt, đó còn chዛa k዇ giዟa thành thዋ và nông thôn có mዒt sዠ cách biዉt lዔn: 169 đôla/năm/đኹu ngዛዕi cho Sài Gòn và vùng xung quanh v 51 đôla cho Ty Nguyên. Tዝ 1972 trዖ đi, dዛዔi ba tc đዒng: Mዣ rút qun đዒi viወn chinh, Thiዉu tiዅp tዙc cuዒc chiዅn tranh và khዚng ho኷ng thዅ giዔi, mዒt sዠ suy thoi đ ging mዒt đòn vo n዆n kinh tዅ yዅu ዔt cዚa Sài Gòn và làm tê liዉt 50% n዆n công nghiዉp còn l኶i cዚa nó. Sዎ ngዛዕi thኸt nghiዉp ዖ thành thዋ đ lên tዔi gኹn 2 triዉu lúc đó. Hኼu qu኷ cዚa sዠ suy thoái ኸy l኶i càng trኹm trዌng hዓn nዟa khi nó tc đዒng vào nhዟng chዑ mኸt cân bኾng v዆ cዓ cኸu chi዆u su, đ዁c biዉt là sዠ thiዅu vኽng cዚa nhዟng n዆n t኷ng s኷n xuኸt. m዁c dù Mዣ đ chi mዒt kho኷n ti዆n khዐng lዏ là 150 tዢ đôla - gኸp 90 lኹn tዐng s኷n lዛዘng quዎc gia chዛa trዝ chi phí cዚa Nam Viዉt Nam cho chiዅn tranh, nhዛng tዝ 1963 đዅn 1971, hዌ chዊ đኹu tዛ cho s኷n xuኸt có hዓn mዒt triዉu đôla. Thêm vo đó l nhu cኹu quân dዋch, cዜ mዛዕi sáu ngዛዕi dân là mዒt ngዛዕi lính, sዠ thዝa mዜa cዚa bዒ máy hành chính ngዎn mኸt 19% sዎ nhân công, và sዠ thዙt lùi cዚa s኷n xuኸt nông nghiዉp... N዆n kinh tዅ ኸy cũng còn ph኷i chዋu đዠng c኷ nhi዆u tዉ n኶n khc, nhዛ n኶n tham nhũng, hዎi lዒ và buôn lኼu đኹu cዓ đዚ thዜ ዖ mዌi cኸp cዚa Nhà nዛዔc... Mዒt quan chዜc cao cኸp Sài Gòn có lኹn đ ph኷i thዎt ra: “Nዅu ngዛዕi ta chዎng tham nhũng thì sዄ không còn bዒ my nh nዛዔc nዟa!” Đ዇ cዎ đዛዓng đኹu vዔi tình hình đó, chính quy዆n Si Gòn đ ph኷i chኸp nhኼn nhዟng biዉn pháp nhዛ gi኷m mዜc tiêu thዙ cዚa dn chúng, tăng l኶m pht v tăng thuዅ: năm 1974, nዅu than cዚi đዛዘc thay thዅ cho dኹu hውa trong đun nኸu thì dኹu hውa đ qu đኽt đዅn nዑi mዒt phኹn lዔn ngh዆ chi lዛዔi đ không th዇ ho኶t đዒng đዛዘc nዟa, trong khi đó thì gi xăng ዖ “thnh phዎ Honda”, tዜc Sài Gòn, đ lên tዔi mዜc kዢ lዙc thዅ giዔi. Giá tኸt c኷ các m዁t hng tiêu dùng đ዆u tăng, trong đó g኶o tăng hዓn 41% trong mዒt năm. Tình hình đó khiዅn đዕi sዎng cዚa các tኹng lዔp nhân dân g዁p nhi዆u khó khăn, trዝ tኹng lዔp có thu nhኼp tዛዓng đዎi cao. Lኸy ví dዙ nhዛ gia đình mዒt kዣ sዛ trዛዖng ዖ nh my điዉn Thዚ Đዜc, mዒt gia đình có may mኽn hiዅm có là thuዒc diዉn nhዟng gia đình “dወ chዋu” v ví dዙ ny cũng giúp ngዛዕi ta hi዇u đዛዘc mዜc tiêu thዙ thዠc tዅ trong đi዆u kiዉn giá c኷ sinh ho኶t lúc bኸy giዕ ዖ mi዆n Nam. Viên kዣ sዛ trዛዖng này kiዅm đዛዘc 80.000 đዏng mዒt thng. Ba đዜa con - đy l mዒt sዎ con đ዁c biዉt thኸp đዎi vዔi Viዉt Nam - đ዆u đi hዌc. 50.000 đዏng đዛዘc chi dùng cho ăn uዎng, 20.000 đዏng cho vዛዕn trዃ... nhዛng ông ta còn có xe hዓi v nh ዖ theo chዜc vዙ đዛዘc cኸp. L኶i lኸy mዒt ví dዙ khác ዖ mዒt ngዛዕi lao đዒng thuዒc lo኶i bኼc trung, mዒt ngዛዕi đዛዘc coi là may mኽn vì anh ta đ có viዉc làm: mዒt kíp trዛዖng ዖ mዒt xዛዖng hውa xa. Anh ta mዑi tháng kiዅm đዛዘc 20.000 đዏng, k዇ c኷ ti዆n thዛዖng, ti዆n nhà, và chዊ ph኷i nuôi hai đዜa con đi hዌc - l኶i là mዒt trዛዕng hዘp nዟa đ዁c biዉt hiዅm. Anh ta ph኷i chi 13.000 đዏng đ዇ đong 70 kilô g኶o cኹn dùng cho mዒt thng; 700 đዅn 800 đዏng cho thዜc ăn mዑi ngày, rዏi còn đዚ mዌi kho኷n chi dùng khc chዛa k዇, rõ rng l lዛዓng anh ta nhኼn đዛዘc không th዇ đዚ sዎng. Vì vኼy anh ta buዒc ph኷i làm thêm mዒt công viዉc gì “tay tri” nghĩa l anh ta ph኷i liዉu mà xoay xዖ. Đዎi vዔi các tኹng lዔp dân chúng khác, không viዉc làm, không mዒt nguዏn thu nhኼp trዝ phi là ph኶m tዒi, ngዛዕi ta có th዇ dወ dng hình dung ra đዛዘc tình c኷nh khዎn khዐ cዚa hዌ... Kinh tዅ Sài Gòn đ዁c biዉt bi዇u lዒ mዒt đi዇m yዅu, đዏng thዕi là mዒt thiዉt thòi rኸt cዓ b኷n: đó l sዠ phዙ thuዒc vo nዛዔc ngoài, chዚ yዅu là Mዣ. Năm 1974, trong 867 triዉu đôla nhኼp khኺu - mዜc thኸp nhኸt tዝ 1965 - thì 70% l đ዇ nhኼp các s኷n phኺm thiዅt yዅu, nhዛ lዛዓng thዠc, phân bón, nguyên liዉu, thuዎc men, mዒt sዎ trang thiዅt bዋ, trong khi đó thì xuኸt khኺu chዊ có 75 triዉu đôla vዔi m዁t hàng chዚ lዠc l… tôm đông l኶nh. Tính chኸt cዚa n዆n kinh tዅ ኸy cùng vዔi tình tr኶ng mኸt an ninh ዖ mi዆n Nam đ không mኸy hኸp dኻn đዎi vዔi cc nh đኹu tዛ nዛዔc ngoi. Hዓn nዟa khi sዠ đኹu tዛ ኸy đዅn thì nó l኶i không phù hዘp vዔi nhዟng viወn c኷nh m cc nh l nh đ኶o Mዣ dዠ tính trong năm 1965 v 1966. Trên thዠc tዅ, sዠ can thiዉp cዚa Mዣ vào Viዉt Nam đ có nhዟng kዅt qu኷ hoàn toàn khác: “Hoa Kỳ đ có th዇ thኸy ዖ Viዉt Nam câu tr኷ lዕi cho “chiዅn tranh gi኷i phóng dân tዒc”, gio sዛ Samuel Huntington, mዒt trong nhዟng nhà trí thዜc lኹm l኶c đ lm công tc lኼp chዛዓng trình cho cuዒc chiዅn tranh Viዉt Nam đ viዅt trong cuዎn sách cዚa ông, “ Nhዟng n዆n t኷ng cዚa sዠ thích nghi ” (The Basic of accomodation): “Cu tr኷ lዕi thዠc sዠ không nኾm ዖ chዑ c኷ trong viዉc tìm kiዅm mዒt chiዅn thኽng quân sዠ theo ki዇u quy ዛዔc, cũng nhዛ trong nhዟng hዌc thuyዅt bí hi዇m hay là các công trình c዁m cዙi nghiên cዜu v዆ chiዅn tranh chዎng cách m኶ng. Mà nó nኾm ዖ chዑ ph኷i thዠc hiዉn mዒt sዠ đô thዋ hóa cዛ዗ng bዜc, mዒt sዠ đô thዋ hóa nhanh chóng đዛa đኸt nዛዔc vዛዘt qu giai đo኶n thuኼn lዘi cho mዒt cuዒc cách m኶ng ዖ nông thôn”. Thዠc vኼy, cuዒc chiዅn tranh xm lዛዘc cዚa Mዣ đ gy ra mዒt sዠ xáo trዒn xã hዒi: đó l sዠ di t኷n cዚa hàng triዉu dân ዖ nông thôn v዆ thành thዋ hay các tr኶i dዏn dân. Các con sዎ đዛa ra v዆ nhዟng ngዛዕi này có sዠ thay đዐi khác nhau: trong khi các tài liዉu cዚa chính quy዆n Si Gòn cũ ghi là có ba triዉu ngዛዕi thuዒc chዛዓng trình cዜu trዘ nhዟng ngዛዕi lánh n኶n năm 1975, v hዓn 800.000 hãy còn sዎng trong các tr኶i thì cዓ quan A.I.D. (Cዓ quan pht tri዇n quዎc tዅ) cዚa Mዣ đዛa ra con sዎ là có 7.310.000 di t኷n trong nhዟng năm giዟa 1964 và 1972. V዆ phía mình, mዒt bo co đi዆u tra cዚa Ngân hàng Thዅ giዔi lm năm 1974 l኶i chዊ rõ l có “gኹn 5,8 triዉu ngዛዕi lánh n኶n” theo con sዎ chính thዜc đዛዘc thዎng kê tዝ năm 1964, v thêm vo đó l còn 1,5 triዉu ngዛዕi di t኷n nhዛng chዛa đăng ký. Cuዎi cùng, báo cáo cዚa mዒt uዢ ban đi዆u tra cዚa Thዛዘng viዉn Mዣ cho biዅt: “Hዓn mዒt nዞa sዎ dân cዚa Nam Viዉt Nam - kho኷ng 10 triዉu ngዛዕi đ bዋ cዛ዗ng bዜc di cዛ, thዛዕng là nhi዆u lኹn, nhዛ nhዟng ngዛዕi lánh n኶n năm 1965. Nhዟng đ኷o lዒn do chiዅn tranh gy ra đ lm tan nt kዅt cኸu xã hዒi cዚa đዕi sዎng Viዉt Nam. Thኼt khó m đnh gi đዛዘc nhዟng hኼu qu኷ nghiêm trዌng mà chiዅn tranh đ gy ra đዎi vዔi đኸt nዛዔc v con ngዛዕi Viዉt Nam. Ngoài nhዟng tዐn thኸt v዆ sinh m኶ng, v዆ nhዟng ngዛዕi bዋ tàn tኼt do chiዅn tranh, còn ph኷i k዇ đዅn nhዟng thiዉt h኶i tc đዒng đዅn sዜc m኶nh và sዠ vኼn hành cዚa nhዟng thiዅt chዅ xã hዒi. Trong khi Nam Viዉt Nam là mዒt đኸt nዛዔc dân phኹn lዔn sዎng ዖ nông thôn thì ngày nay 65% dân cዚa nó đ đô thዋ hóa và Nam Viዉt Nam đ trዖ thành mዒt nዛዔc thiዅu hዙt v዆ nông nghiዉp”, b኷n báo cáo nhኸn m኶nh. Nhዟng nguyên nhân cዚa sዠ di dዕi đó xuኸt hiዉn nhዛ mዒt kዅt qu኷ tኸt yዅu cዚa viዉc Mዣ trút 7.800.000 tኸn bom xuዎng Đông Dዛዓng, tዜc là gኸp hዓn hai lኹn tዐng sዎ bom mà tኸt c኷ các nዛዔc tham chiዅn ném trên tኸt c኷ các chiዅn trዛዕng trong Chiዅn tranh thዅ giዔi thዜ hai. Nhዛng nó cũng còn l kዅt qu኷ cዚa mዒt chính sách có tính toán cዚa Mዣ, chính sch “bình đዋnh” nhኾm dዏn mዒt cách có hዉ thዎng dân chúng vào nhዟng vùng Sài Gòn ki዇m soát, gዌi là nhዟng vùng “an ninh”. Cuዒc “chiዅn tranh khc” ny - tዜc cuዒc chiዅn tranh m Johnson đ዁t tên cho “bình đዋnh” đ có mዒt thዕi kỳ hoàng kim trong nhዟng năm 1969- 1971. Nhኾm mዙc đích tiዅn hnh chính sch bình đዋnh, mዒt tዐ chዜc mang tên “Cords”[31] ra đዕi, tኼp hዌp tኸt c኷ cc cዓ quan dn sዠ và quân sዠ vào mዙc đích trên v đዛዘc đ዁t dዛዔi quy዆n chዊ huy tዎi cao cዚa tዛ lዉnh qun đዒi viወn chinh Mዣ và tዐng thዎng Thiዉu. Nhân viên cዚa nó mዔi đኹu là lኸy ngዛዕi cዚa C.I.A v sau l ngዛዕi cዚa cc cዓ quan dn sዠ và quân sዠ khác. Vào thዕi kỳ hoàng kim cዚa “Cords”, theo lዕi chዜng cዚa cዠu đ኶i sዜ William Colby, là giám dዎc C.I.A (1971), thì ngân sách chi cho công tác bình đዋnh vዛዘt tዝ 600 triዉu đዅn 1,5 tዢ đôla giዟa nhዟng năm 1966 v 1969. Ngዛዕi Mዣ có 7700 giዟ vai “cዎ vኸn” v tዐng cዒng 900.000 nhân viên ngዙy, trong đó mዑi quኼn và tዊnh có: 500.000 dân vዉ đዋa phዛዓng; 50.000 cn bዒ “pht tri዇n cách m኶ng” (ta thዛዕng gዌi bዌn “tm lý chiዅn” - N.D); 80.000 c኷nh sát và 300.000 nhân viên dân sዠ. Tiዅp sዜc cho “bình đዋnh” l chዛዓng trình “Phዛዘng hong”, nhኾm tiêu diዉt h኶ tኹng cዓ sዖ cዚa “Viዉt Cዒng”. Nhዛ vኼy chính sch “bình đዋnh” đúng l mዒt chính sch đዛዘc tính toán kዣ lዛ዗ng và tiዅn hành mዒt cách có hዉ thዎng. Và khi xem xét nhዟng hዉ qu኷ cዚa nó ngዛዕi ta thኸy rõ là nhዟng di dዕi cዚa dân chúng mang n዁ng tính chኸt là mዒt sዠ bዋ “đi đy” hዓn l mዒt viዉc di cዛ bình thዛዕng ra thành phዎ. Năm 1960, 85% sዎ dân ዖ mi዆n Nam còn sዎng ዖ nông thôn. Hዌ sዎng trong cዒng đዏng thuዖ ban đኹu cዚa hዌ là làng xã, có quan hዉ xã hዒi v዆ sው hዟu tኼp th዇ đኸt đai v gኽn bó trong công viዉc. Trên nhዟng đኸt đዛዘc coi l đኸt công, hዌ quኹn tዙ vዔi nhau trong mዒt “thዅ giዔi thu nhው” cዚa cc gia đình, thዕ cúng tዐ tiên và các vዋ thành hoàng làng. Tዅ bào cዚa xã hዒi ኸy là gia đình, hai ba thዅ hዉ cùng sዎng dዛዔi mዒt mái nhà và tôn trዌng quy዆n tዎi cao cዚa cha ông. Trong mô hình truy዆n thዎng ኸy, quan niዉm v዆ mዒt đዕi sዎng riêng tዛ, cዚa cá nhân không có đዛዘc mኸy chዑ. Cá nhân chዊ là mዒt giao đi዇m giዟa hai tዐng th዇ l lng x v gia đình, v cnh xዞ sዠ cũng nhዛ thn thዅ cዚa nó nኾm dዛዔi sዠ đi዆u hành cዚa các nguyên tኽc đ኶o lý và các phong tዙc tኼp quán khác cዚa cዒng đዏng làng xã. Khi ngዛዕi Mዣ bኽt đኹu can thiዉp, mô hình gia đình - làng xã ኸy tዏn t኶i trên khኽp nông thôn mi዆n Nam Viዉt Nam. Có lዄ sâu n዁ng hዓn l ዖ mi዆n Trung, bዖi vì ዖ Nam Kỳ, dù sao công cuዒc thዠc dân hóa cዚa Pháp ít nhi዆u cũng đ lm xói mòn nó. Đዅn khi ngዛዕi Mዣ ra đi, hዌ đ đ዇ l኶i mዒt xã hዒi bዋ đnh bኼt mኸt gዎc rወ... Dân sዎ Nam Viዉt Nam đ tăng 68% trong mዛዕi năm, tዝ 1960 đዅn 1970. Tዢ lዉ tăng dn sዎ trung bình hàng năm l 7,5% đዎi vዔi thành thዋ v 1,3% đዎi vዔi nông thôn. Tኸt c኷ các thành phዎ mi዆n Nam đ዆u biዅt đዅn hiዉn tዛዘng ny. Đ Nዀng đ tăng tዝ 106.000 ngዛዕi năm 1960 lên 412.000 năm 1970. Đô thዋ hóa? Không mዒt đô thዋ nào cዚa mi዆n Nam có đዚ cc cዓ sዖ đ዇ tiዅp nhኼn sዎ dân khዐng lዏ này. Hiዉn tዛዘng đô thዋ hóa đ không tun theo nhዟng quy tኽc cዚa phát tri዇n kinh tዅ, mà nó đ tun theo nhዟng quy tኽc cዚa cuዒc chiዅn tranh cዚa Mዣ. Đዎi vዔi hàng triዉu ngዛዕi di cዛ, đó l thዅ giዔi cዚa nhዟng tr኶i quá c኷nh, nhዟng xóm nghèo hay kh hዓn l nhዟng “ኸp Tân sinh”, mዒt thዜ tr኶i tኼp trung. Hàng triዉu ngዛዕi dn di cዛ ny đ t኶o nên trong các thành phዎ mዒt giai tኹng vô s኷n lዔp dዛዔi bዓ vዓ, l኶c lõng, kéo theo hዌ là làn sóng cዚa nhዟng n኶n nhân cዚa cuዒc chiዅn tranh cዚa Mዣ: 880.000 trዃ mዏ côi, 650.000 đn b góa v kho኷ng 181.000 ngዛዕi tàn tኼt trong đó 100.000 l trዃ em. Trong nhዟng hoàn c኷nh ኸy, cኸu trúc cዚa gia đình bዋ phá v዗, đ዇ phዙc vዙ cho 550.000 binh sĩ Mዣ có m዁t ዖ mi዆n Nam trong thዕi kỳ cao đi዇m cዚa sዠ can thiዉp cዚa hዌ mዒt đዒi ngũ đông đ኷o các cô gái làm ngh዆ “mt xa” đ xuኸt hiዉn... Đi lm điዅm, mዒt cô gái có th዇ kiዅm đዛዘc nhi዆u ti዆n: hዌ có th዇ kiዅm đዛዘc 300.000 đዏng mዒt tháng, tዜc gኸp bዎn lኹn lዛዓng mዒt kዣ sዛ... Nዞa triዉu phዙ nዟ ዖ mi዆n Nam đ ph኷i đi kiዅm ti዆n bኾng cái ngh዆ nhዛ thዅ. Tዕ Điዉn tín , mዒt tዕ bo Si Gòn, đ đăng mዒt bài phóng sዠ nói v዆ tዉ n኶n này ዖ thành phዎ Quy Nhዓn, thዚ phዚ cዚa tዊnh Bình Đዋnh thuዒc mi዆n Trung, thành phዎ đዜng hàng thዜ 5 cዚa Nam Viዉt Nam: “Tዝ 1965 đዅn 1967, dân sዎ Quy Nhዓn tዝ 60.000 dn, đ đዛዘc đዛa lên 165.000 rዏi 280.000 trong năm 1973. Thዅ là m዁c ai nኸy lm, ngዛዕi ta cዎ giành lኸy mዒt m኷nh đኸt đ዇ cኽm l዆u ho዁c đ዇ xây nhà, tዝ nhዟng ngዛዕi dn rch rዛዔi, nhዟng thዛዓng phዅ binh cho đዅn các vዋ tai to m዁t lዔn. Nhà lዘp tôn, lዘp lá và xen giዟa hai túp l዆u dዠng lên vዒi vã là nhዟng ngôi biዉt thዠ bኾng bê tông cao ngኸt ngh዇u mኸy tኹng quay m዁t ra bi዇n. Không hዎ xí tዠ ho኶i, không nዓi đዐ rác công cዒng, tኸt c኷ đ዆u trút xuዎng sông, xuዎng bi዇n. Trong nhዟng năm 1965-1972, Quy Nhዓn trዖ thành mዒt thành phዎ ngo኶i quዎc Mዣ hay Nam Hàn. Cዜ 10.000 dn l có 1000 “xnakba” vዔi nhዟng cái tên ch኿ng có gì là Viዉt Nam: O.K.Bar, Texas, Grazy Girl Bar, Sunlight, Johnson Bar, Happy Bar, Hawaii Blue. Nó nhዛ mዒt thውi nam châm khዐng lዐ thu hút c኷ mዒt đn mዒt đዎng nhዟng gái bán hoa, nhዟng tay ma cô, nhዟng dn đኹu gኸu. Gi điዅm thì rኸt sዀn, nhዟng nhu cኹu v዆ “món hng” ny cao đዅn nዑi mà nhዟng tú bà tú ông ph኷i tዐ chዜc c኷ mዒt đዛዕng dây tuy዇n mዒ quy mô lዔn tዝ nhዟng nዓi khc. Ở Si Gòn chúng đăng qu኷ng cáo trên báo... bዌn đn em cዚa chúng len lውi khኽp hang cùng ngõ xóm ዖ nhዟng khu đông dn đ዇ tuy዇n nhዟng cô gái trዃ vዔi nhዟng lዕi hዜa hዂn đዛዕng mኼt. Bዋ thúc đኺy bዖi sዠ nghèo khó ho዁c đዓn gi኷n là bዋ bኽt cóc giዟa đዛዕng giዟa phዎ, nhዟng cô gái này bዋ đዛa v዆ Quy Nhዓn v hዌ bዋ bዌn chዚ chዜa bኽt buዒc ph኷i tiዅp khách. Giኸy tዕ cዚa hዌ thì bዌn chዚ nኽm, ci ăn, chúng cung cኸp và tiዅp tay cho chúng thì đ có c኷nh sát. Mዑi nhà chዜa đ዆u có lính bኼn đዏ rኾn ri đዜng gác và đዛዘc đ዁t dዛዔi sዠ b኷o hዒ cዚa mዒt nhân vኼt cao cኸp có quy዆n có chዜc. Cô gái bኸt h኶nh chዊ còn biዅt nói lዕi tዝ biዉt vዔi tuዐi niên thiዅu cዚa mình.” Vዔi viዉc ra đi cዚa ngዛዕi Mዣ, sዠ băng ho኶i này ngày càng trዖ nên sâu sኽc, bዖi nዅu sዠ phዏn vinh gi኷ t኶o có che đኼy đዛዘc nhዟng vዅt thዛዓng, thì vዔi tình tr኶ng khዚng ho኷ng, nhዟng vዅt thዛዓng ኸy sዄ mዛng mዚ; nhi዆u nhu cኹu đዛዘc n኷y sinh và không còn cách nào khác, nó chዊ có th዇ đዛዘc thውa mãn bዖi giዅt ngዛዕi, trዒm cዛዔp, hay đi ăn xin... nhዛng mዒt m኶ng sዎng ዖ Sài Gòn lúc ኸy thì có nghĩa lý gì. Nhi዆u gia đình tan r : ai cũng ph኷i tዠ xoay xዖ đ዇ lo lኸy thân... C኷ mዒt xã hዒi đ trዖ thành gኹn nhዛ bዋ tâm thኹn phân liዉt... Chính trong tình hình ኸy mà mዒt thዅ hዉ con ngዛዕi lዔn lên v bዛዔc vào tuዐi trዛዖng thành. Năm 1975, trong 20 triዉu dân thì có gኹn nዞa l dዛዔi mዛዕi lăm tuዐi, nhዛng 3,3 triዉu ዖ đዒ tuዐi giዟa mዛዕi lăm đዅn hai mዛዓi, nhዟng ngዛዕi năm 1960 ዖ đዒ tuዐi hai mዛዓi thì nay đ giዟa ba mዛዓi v ba mዛዓi lăm, nhዛ vኼy là hዌ chዊ có 847.000. Đዎi vዔi hዌ, gánh n዁ng cዚa nhዟng truy዆n thዎng không tc đዒng nhi዆u lኽm, cuዒc sዎng thዛዕng ngày cዚa hዌ đ cኼn k዆ vዔi cái chዅt, mà hዌ thì hዌ muዎn sዎng... Vኼy hዌ sዄ chዕ đón gi኷i phóng ra sao? PHẦN BA SÀI GÒN GIẢI PHÓNG CHЎІNG I. HÒA HЋP DÂN TЅC Ngay tዝ đኹu, gi኷i phóng đ đዛዘc đón cho vዔi mዒt sዠ nhኸt trí cao trong dân chúng. Đó l đi዆u mà nhi዆u ngዛዕi đዛዘc chዜng kiዅn đ xc nhኼn. Ví dዙ nhዛ lዕi k዇ sau đy cዚa mዒt bc sĩ tm thኹn ngዛዕi Bዊ đ sዎng và làm viዉc lu năm t኶i Sài Gòn. Theo ông k዇ thì tዝ trዛዔc ngày gi኷i phóng, mዒt không khí n዁ng n዆ đኹy rኻy nhዟng ngዕ vዠc bao trùm nዓi bዉnh viዉn ông làm, ዖ nhዟng con ngዛዕi ông g዁p, ông tiዅp xúc. Không mዒt ai dám bዒc lዒ tm tዛ tình c኷m cዚa mình, cũng nhዛ không dm tm sዠ vዔi ai, sዘ nh዗ ch኿ng may ngዛዕi “b኶n” ኸy l኶i là mዒt tên chዊ đi዇m đi tዎ cáo. Thዅ rዏi đዒt ngዒt ci ngy 30 thng Tዛ: “... Trዛዔc khi Quân gi኷i phóng tiዅn vào thì gi኷i phóng đ có m዁t. Chዊ vዝa mዔi đዛዘc tin nhዟng ngዛዕi Mዣ cuዎi cùng và nhዟng kዃ ch኶y theo hዌ đ cuዎn gói ra đi thì lኼp tዜc bኹu không khí n዁ng n዆ nghi kዡ đ hኹu nhዛ tan biዅn, cc đዏng sዠ cዚa tôi bኽt đኹu chuyዉn trò sôi nዐi và bኽt tay vào may cዕ...”. Ở nዓi ông ዖ, mዒt quኼn trung tâm nዒi thnh, trong khi đu đó ngoi xa còn thዊnh tho኷ng vang lên nhዟng tiዅng nዐ cዚa rዎc két, ngዛዕi dn đ đዐ ra ngoi đዛዕng và gዌi nhau í ዔi... Sዠ căng th኿ng hoàn toàn biዅn mኸt. Thኼm chí nዅu trong chuyዉn trò đôi lúc còn đዛዘm nhዟng lo âu toan tính v዆ tዛዓng lai thì không khí chung vኻn toát lên mዒt ni዆m vui, mዒt sዠ thዛ gi n tho኷i mái, nó tዠa nhዛ mዒt sዠ bùng nዐ: trong cái thành phዎ mà nዑi lo âu cዜ tích tዙ dኹn đዅn cዠc đi዇m trong nhዟng ngày cuዎi cùng cዚa chዅ đዒ cũ, thì bኸt thình lình đó l sዠ gi኷i thoát. Bዖi ch኿ng có gì đ diወn ra nhዛ nhዟng lዕi hù dዌa cዚa Washington và chính quy዆n cũ. Nhዟng ngዛዕi Sài Gòn, hዅt sዜc ng኶c nhiên khi hዌ khám phá ra thዅ no l “anh Bዒ đዒi” cዚa Qun đዒi nhân dân: kዢ luኼt, nhዛng rዙt rè bዄn lዄn, các anh trong dáng dኸp cũng nhዛ trong bዒ quân phዙc gi኷n dዋ, ch኿ng có gì giዎng vዔi nhዟng tên lính cዚa qun đዒi Si Gòn cũ vዔi bዒ d኶ng “yêng hùng” ngዐ ngáo và bዒ quኹn áo bó ch዁t ngዛዕi cዚa bዌn chúng. Vዔi đ኶i đa sዎ dân chúng, quân gi኷i phóng v዆ có nghĩa trዛዔc hዅt là chiዅn tranh đ chኸm dዜt v đi዆u đó vዔi hዌ mዔi là cái chዚ yዅu. Còn nhዟng “vኸn đ዆”, nhዟng câu hውi, đi዆u đó sዄ đዅn sau. Ở Tân c኷ng nኾm trong mዒt phዛዕng vào lo኶i tዏi tàn cዚa Gia Đዋnh, mዒt tዊnh li዆n sát Sài Gòn, tôi đ g዁p hai ngዛዕi lính cዚa qun đዒi Si Gòn cũ. C኷ hai đ዆u còn trዃ, mዒt ngዛዕi làm kዣ thuኼt viên trong bዒ đዒi không qun, còn ngዛዕi kia làm nhân viên tác nghiዉp ra đa trong bዒ đዒi h኷i quân. Hዌ chዌn hai quân chዚng ny đ዇ tránh khውi ph኷i vào bዒ binh, mዒt nዓi đዏng nghĩa vዔi viዉc ph኷i ra trኼn và chዅt chóc. “Tôi c኷m thኸy dወ chዋu hዓn trዛዔc”, ngዛዕi thዜ nhኸt tr኷ lዕi tôi, “bዖi trዛዔc hዅt là không còn chiዅn tranh nዟa, và tôi không còn ph኷i sዘ nhዟng hኼu qu኷ có th዇ x኷y ra”. Nhዛng anh ta cũng rኸt lo lኽng cho tዛዓng lai, nhኸt l công ăn viዉc làm. Trዛዔc đy mዑi tháng anh kiዅm đዛዘc 21.000 đዏng t኶m đዚ đ዇ nuôi ngዛዕi bዎ thኸt nghiዉp và hai em trai. Còn ngዛዕi thዜ hai thì anh ta nghĩ “h኶nh phúc hiዉn thዕi cዚa anh là không ph኷i mang bዒ áo lính nዟa”. Nhዛng đዎi vዔi gi኷i phóng, anh c኷m thኸy nó cũng ch኿ng có nghĩa gì lኽm, bዖi trዛዔc sau “có bao giዕ ngዛዕi ta đዛዘc đዒc lኼp đu” v anh tው ra bi quan đዎi vዔi tዛዓng lai. T኶i khách s኶n “Caravelle”, khch s኶n sang nhኸt Sài Gòn - thuዒc v዆ Tòa giám mዙc - quang c኷nh không có gì thay đዐi. Nhዛng ዖ chዑ nhዟng “vዋ” tai to m዁t lዔn, nhዟng tay nhà giàu c዗ bዠ v cc sĩ quan Mዣ ngy trዛዔc, thì bây giዕ là nhዟng ngዛዕi ዖ bዛng bi዆n v዆, khách mዕi cዚa Chính phዚ cách m኶ng, hዌ đang nng cዎc mዝng lወ hዒi Chiዅn thኽng ngy 15 thng Năm. Ngዛዕi bዏi bàn không giኸu nዐi ni዆m tâm sዠ vዔi tôi: “Chiዅn tranh kዅt thúc qu኷ là tዎt... trዛዔc đy tôi thng thng kiዅm đዛዘc ba chዙc ngàn, gia đình tôi có mዛዕi hai ngዛዕi. Tዝ khi ngዛዕi Mዣ tዔi, cuዒc sዎng thኼt không sao chዋu nዐi: cái gì cũng đኽt, đኽt khዚng khiዅp. Vዘ và hai con gái lዔn cዚa tôi ph኷i lm đ዇ kiዅm phዙ thêm. Khi ዎm đau, thuዎc men qu đኽt thì đnh ph኷i nhዕ trዕi mà chዋu vኼy. Ngy no tôi cũng đi lm, lm suዎt năm suዎt tháng thዅ mà vኻn không đዚ sዎng. Thêm nዟa l኶i còn ph኷i đóng thuዅ. Tôi muዎn cc con tôi đዛዘc đi hዌc v tôi đ ph኷i đዐ mዏ hôi sôi nዛዔc mኽt đ዇ lm đዛዘc viዉc đó. V khi mዛዕi tám tuዐi, chúng buዒc ph኷i vào lính vì ch኿ng còn cách nào khác, bዖi nዅu không thì chúng sዄ bዋ bኽt. Lúc ny chዛa biዅt mai kia sዄ tዎt, xኸu ra sao, nhዛng ti዆n thì giዕ tôi bኸt cኹn miወn sao gia đình tôi có đዚ ci ăn, cc con tôi đዛዘc hዌc hành và ዎm đau đዛዘc chăm sóc tዞ tዅ: đዎi vዔi tôi thዅ đ l qu đዚ…” Nhዟng lዕi nói ኸy bi዇u hiዉn mዒt hiዉn tዛዘng l኶ lùng, tuy diወn ra ngኽn ngዚi thኼt đኸy nhዛng đúng l nó đ x኷y ra trong nhዟng ngy đኹu gi኷i phóng: đó l sዠ thay đዐi đዒt ngዒt trong nhዟng quan hዉ vዔi đዏng ti዆n. Ở cái thành phዎ m ngዛዕi ta luôn luôn tôn thዕ “con bê vng” này, chዊ trong mዒt buዐi sng, ngዛዕi dn nhዛ đዛዘc sዎng trong mዒt ân sዚng: chዛa có đu nhዛ ዖ đy, ngay c኷ ዖ Hà Nዒi, đዏng đôla l኶i mኸt gi đዅn thዅ: ngày 29 tháng 4, nó chዊ đዛዘc đዐi vዔi giá 6000-7000 đዏng, thዅ mà các nhà buôn còn do dዠ khi ph኷i bው ra 4000 đዏng đ዇ đዐi lኸy nó. Đዎi vዔi nhi዆u ngዛዕi, cách m኶ng hiዉn ra mዒt chiዅc đũa thኹn: nó chዊ cኹn hô mዒt cái thዅ là mዌi khó khăn đ዆u biዅn mኸt! Mዒt trong nhዟng bi዇u hiዉn cዚa sዠ nhኸt trí rዒng rãi mà nhዟng ngዛዕi gi኷i phóng g዁p đዛዘc, đó l ngay ngy hôm sau, đông đ኷o thanh niên đ tham gia vo nhዟng ho኶t đዒng giዟ gìn trኼt tዠ và ዐn đዋnh đዕi sዎng bình thዛዕng. Trên tኸt c኷ các thành phዎ, thዋ trኸn dዌc đዛዕng sዎ 1, thanh niên, tዠ vዉ đዜng ra b኷o đ኷m an ninh, hàng ngàn thanh niên ዖ Huዅ, Đ Nዀng tham gia các ho኶t đዒng cዜu trዘ công cዒng và ngay c኷ ዖ Si Gòn cũng thዅ. H኶t nhân cዚa hዌ là các sinh viên Văn khoa... Đó đúng l mዒt hiዉn tዛዘng có tính chኸt đông đ኷o, hàng lo኶t, m ngዛዕi ta không th዇ gi኷i thích nዐi nዅu nhዛ gn cho nó mዒt thዜ cዓ hዒi chዚ nghĩa đ዇ tዠ cዜu. Vኼy chዅ đዒ cũ thዠc tዅ đ t዁ng cho tኹng lዔp thanh niên nhዟng gì? Hዌ đ sዎng trong nhዟng cዓ cኸu xã hዒi bዋ đ኷o lዒn, trዛዖng thành lên ngoài khuôn khዐ truy዆n thዎng, cኽt đዜt vዔi mዌi giá trዋ tinh thኹn cዚa xã hዒi Viዉt Nam, và cኽt đዜt ngay c኷ vዔi khuôn khዐ gia đình hዌ.