🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Những Điều Cha Mẹ Cần Biết Khi Nuôi Dạy Con Tập 2 Ebooks Nhóm Zalo DiÖu linh (Biªn so¹n) Nh÷ng ®iÒu cha mÑ cÇn biÕt khi nu«i d¹y con (TËp 1) Nhμ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia sù thËt Hμ Néi - 2016 Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång PGS. TS. PH¹m v¨n linh Phã Chñ tÞch Héi ®ång ph¹m chÝ thμnh Thμnh viªn trÇn quèc d©n TS. nguyÔn ®øc tμi ts. nguyÔn an tiªm nguyÔn vò thanh h¶o Lêi nhμ xuÊt b¶n HiÖn nay, vÊn ®Ò gi¸o dôc trÎ em lu«n ®−îc gia ®×nh, x· héi hÕt søc coi träng. §a sè c¸c bËc cha mÑ ®Òu hiÓu r»ng: trÎ cã nhËn ®−îc sù gi¸o dôc tèt hay kh«ng, cã thμnh tμi hay kh«ng, kh«ng chØ liªn quan tíi tiÒn ®å vμ vËn mÖnh cña trÎ sau nμy, mμ cßn ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn niÒm vui vμ h¹nh phóc trong suèt cuéc ®êi cña chóng. Do ®ã, ®iÒu lμm kh«ng Ýt bËc cha mÑ quan t©m, lo l¾ng lμ trong khi c¸c bËc cha mÑ lo gi¸o dôc con c¸i tõng ly tõng tý th× ra ngoμi x· héi, do ¶nh h−ëng cña nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau, nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña x· héi, nªn “vÊn ®Ò” vÒ con c¸i liªn tôc xuÊt hiÖn: häc hμnh kh«ng ch¨m chØ, kh«ng cã høng thó häc tËp, ham ch¬i, chèng ®èi, thËm chÝ ®¸nh nhau, hót thuèc, uèng r−îu “say”, ch¬i trß ch¬i ®iÖn tö,... Nh÷ng vÊn n¹n nμy lμm cho c¸c bËc cha mÑ v« cïng lo l¾ng vμ phiÒn lßng. VËy ph¶i lμm nh− thÕ nμo ®Ó cã thÓ gi¸o dôc tèt con c¸i trong bèi c¶nh nh− trªn? Cuèn s¸ch: “Nh÷ng ®iÒu cha mÑ cÇn biÕt khi nu«i d¹y con” (gåm hai tËp), ®−îc ®óc rót tõ 5 nh÷ng kÕt qu¶ ph©n tÝch thùc tÕ sèng ®éng vÒ gi¸o dôc trong gia ®×nh. §©y lμ nh÷ng kinh nghiÖm ®óc rót c¨n cø vμo t×nh h×nh häc tËp, sinh ho¹t, giao tiÕp, phÈm h¹nh, t©m lý cña thanh thiÕu niªn ngμy nay, gióp chØ ®−êng, “hiÕn kÕ” cho c¸c bËc cha mÑ khi ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng hiÖn t−îng, vÊn ®Ò míi khã gi¶i quyÕt trong qu¸ tr×nh nu«i d¹y con. Víi c¸ch viÕt ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu, cã tÝnh thùc tÕ, hy väng cuèn s¸ch sÏ gióp c¸c bËc cha mÑ gi¶i ®¸p nh÷ng b¨n kho¨n, th¾c m¾c trong qu¸ tr×nh nu«i d¹y con c¸i. Th¸ng 10 n¨m 2016 NHμ XUÊT B¶N CHÝNH TRÞ QUèC GIA Sù THËT 6 Giao tiÕp Giao tiÕp lμ mét ho¹t ®éng cña con ng−êi, ng−êi kh«ng cã t×nh b¹n còng gièng nh− mét sa m¹c hoang vu. Con c¸i còng cÇn cã mèi quan hÖ qua l¹i, kh«ng thÓ rêi xa mèi quan hÖ ®ã. Con c¸i ®−îc vÝ nh− mét nèt nh¹c, chØ t¹o nªn b¶n nh¹c cuéc sèng hay khi ®−îc hßa cïng víi c¸c nèt nh¹c kh¸c. V× vËy, cha mÑ cμng ph¶i biÕt quan t©m, t«n träng, båi d−ìng kh¶ n¨ng giao tiÕp cña con c¸i. Trong qu¸ tr×nh båi d−ìng n¨ng lùc giao tiÕp cho con, ®iÒu cÇn chó ý lμ: Dïng ph−¬ng thøc vμ ph−¬ng ph¸p mμ trÎ chÊp nhËn ®Ó tiÕn hμnh giao tiÕp, bëi cha mÑ lμ nh©n vËt chÝnh trong qu¸ tr×nh giao tiÕp cña con. §ång thêi nªn d¹y cho trÎ c¸ch hßa hîp cïng b¹n bÌ vμ thÇy c«, ®Ó cho trÎ häc c¸ch kÕt b¹n vμ gióp trÎ kh¾c phôc nh−îc ®iÓm kh«ng d¸m giao tiÕp cïng mäi ng−êi, kiªn quyÕt ng¨n chÆn nh÷ng kh¶ n¨ng giao tiÕp víi b¹n bÌ xÊu cña trÎ. Trong qu¸ tr×nh giao tiÕp b×nh th−êng h»ng ngμy, cha mÑ nªn gióp trÎ häc c¸ch nãi chuyÖn, ®èi xö tèt víi mäi ng−êi, biÕt xö lý c«ng viÖc, n¾m b¾t ph−¬ng ph¸p t¨ng thªm t×nh b»ng h÷u, kh«ng ngõng hoμn thiÖn vμ lμm phong phó b¶n th©n. 7 Ngoμi ra, cha mÑ nªn ®èi xö mét c¸ch ®óng ®¾n ®èi víi t×nh b¹n vμ sù giao tiÕp cña con, kh«ng nªn véi vμng, vâ ®o¸n kÕt téi nh÷ng giao tiÕp kh¸c giíi cña trÎ lμ yªu sím, ®ång thêi còng kh«ng nªn coi nhÑ hiÖn t−îng yªu sím vμ nh÷ng tÝnh xÊu cña con. Cha mÑ nªn chØ dÉn cho con cã th¸i ®é ®óng ®¾n víi t×nh c¶m cña m×nh. 8 N£N BéC Lé T×NH Y£U th−¬ng KHI NãI CHUYÖN VíI TRÎ Nãi chuyÖn trao ®æi cïng con c¸i lμ mét ph−¬ng ph¸p hiÖu qu¶ ®Ó gi¸o dôc ®¹o ®øc t×nh c¶m con trÎ, v× nãi chuyÖn t©m sù lμ mét c¸ch dÔ ®−îc tiÕp nhËn. Mét vÞ phô huynh nãi: Nãi chuyÖn víi con nh− thÕ nμo? Hay nghe chóng nãi nh− thÕ nμo lμ rÊt quan träng, chóng ta nªn dμnh thêi gian nãi chuyÖn hoÆc nghe chóng nãi. Mét ng−êi mÑ cã kinh nghiÖm nãi r»ng thêi gian hiÖu qu¶ nhÊt lμ lóc ¨n c¬m hoÆc khi ®i ngñ. Mçi tèi tr−íc khi ®i ngñ, bμ th−êng cã thãi quen trß chuyÖn cïng con. Bμ nãi: “Khi c¸c con ®· lªn gi−êng chuÈn bÞ ®i ngñ, t«i ngåi bªn c¹nh, hái han chóng: Con h«m nay cã vui kh«ng? H«m nay cã ®iÒu g× khiÕn con kh«ng vui kh«ng?... ®©y lμ mét qu¸ tr×nh chóng t«i ®¹t ®−îc sù th«ng hiÓu rÊt tèt”. Nh©n lóc ¨n c¬m, nãi chuyÖn, h·y t©m sù cïng con. ¤ng bμ TiÕn nãi: “Chóng t«i mçi tuÇn Ýt nhÊt ¨n c¬m tèi cïng nhau bèn lÇn, thêi gian ¨n tèi, chóng t«i thËm chÝ t¾t kh«ng nghe ®iÖn tho¹i, ®Ó tr¸nh ®iÖn tho¹i ®ét nhiªn gäi ®Õn sÏ lμm ¶nh h−ëng ®Õn cuéc nãi chuyÖn gia ®×nh cña chóng t«i”. Cã gia ®×nh ®−a ra mét quy ®Þnh: Khi ¨n tèi ai còng ph¶i kÓ chuyÖn cho nhau nghe, kh«ng ai ®−îc c¾t ngang. Sau khi thùc hiÖn biÖn ph¸p nμy, 9 mäi thμnh viªn trong gia ®×nh ®Òu cã c¬ héi nãi hÕt nh÷ng suy nghÜ trong lßng m×nh cho mäi ng−êi nghe. Ngoμi ra mét gia ®×nh kh¸c cø c¸ch mÊy tuÇn, ®Òu nh©n c¬ héi ¨n s¸ng ®Ó më mét “héi nghÞ” bμn trßn. Trong “héi nghÞ” kiÓu nμy, mçi thμnh viªn ®Òu cã thêi gian 5 phót ®Ó nãi nh÷ng viÖc x¶y ra gÇn ®©y víi m×nh vμ c¸ch nh×n nhËn cña m×nh ®èi víi viÖc ®ã nh− thÕ nμo? Cã bËc cha mÑ cßn ph¸t hiÖn mét c¸ch ng¹c nhiªn khi cïng lμm viÖc nhμ víi con. “Khi con chóng t«i cßn rÊt nhá, m¸y giÆt cña nhμ bÞ háng, h¬n n÷a lóc ®ã kh«ng cã thêi gian ®i söa”, ng−êi mÑ nhí l¹i: “ThÕ lμ mäi ng−êi cïng nhau giÆt giò, khi ®ã bän trÎ ®Òu nãi hÕt nh÷ng ®iÒu m×nh nghÜ mμ tõ tr−íc ®Õn giê ch−a nãi ra. NhiÒu n¨m råi t«i kh«ng t×m ng−êi söa chiÕc m¸y giÆt háng ®ã, bëi t«i kh«ng muèn mÊt ®i c¬ héi tèt ®Ó t©m sù cïng con”. Khi t©m sù cïng con, cha mÑ cÇn l−u ý mÊy ®iÓm sau: (1) CÇn quan t©m s©u s¾c khi nãi chuyÖn cïng con. Trong qu¸ tr×nh nãi chuyÖn cïng con, cha mÑ nªn thÓ hiÖn sù quan t©m. Trong nh÷ng gia ®×nh hßa thuËn, cha mÑ lμm viÖc nμy rÊt tèt. Con c¸i sÏ biÕt ®−îc cha mÑ rÊt yªu quý chóng. Nªn lÊy ph−¬ng ph¸p con c¸i cã thÓ tiÕp nhËn ®Ó biÓu thÞ t×nh yªu ®èi víi chóng. 10 Cha mÑ nªn b¾t ®Çu lμm tõ ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n nμy. Qua mét thêi gian kh«ng l©u, b¹n cã thÓ vui mõng ph¸t hiÖn ra trong gia ®×nh ®· xuÊt hiÖn mét bÇu kh«ng khÝ míi. (2) Chó ý l¾ng nghe ý kiÕn cña con. Cha mÑ ph¶i gi÷ v÷ng quyÕt ®Þnh ch¾c ch¾n cña m×nh, dï con cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c. Tuy nhiªn, lμm nh− thÕ kh«ng cã nghÜa lμ bá qua ý kiÕn hay kiÕn nghÞ cña c¸c con. Cho phÐp con ph¸t biÓu ý kiÕn trong c«ng viÖc gia ®×nh, cã thÓ mang ®Õn hai ®iÒu lîi: Mét lμ, sau khi cha mÑ tr−ng cÇu ý kiÕn cña trÎ ®Ó ®−a ra quyÕt ®Þnh, trÎ sÏ vui vÎ tiÕp nhËn nh÷ng quyÕt ®Þnh ®ã; Hai lμ, con c¸i cã thÓ nhËn thøc ®−îc chóng lμ mét thμnh viªn quan träng trong gia ®×nh, ®iÒu nμy cã t¸c dông lín ®èi víi viÖc båi d−ìng lßng tù träng vμ tÝnh tr¸ch nhiÖm cña con c¸i. (3) Tr¸nh nãi nh÷ng lêi xóc ph¹m trÎ. T©m tr¹ng cña cha mÑ vμ sù kháe m¹nh cña con lu«n cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau, lμm cho ai còng ph¶i cè g¾ng b×nh tÜnh khi d¹y con. Tuy nhiªn, cha mÑ khi gÆp ph¶i mét sè viÖc bøc xóc cã thÓ nãi nh÷ng lêi kh«ng hay. Khi ®ã cha mÑ cã thÓ nãi: “ThËt ra trong lßng mÑ còng khã chÞu, v× vËy mÑ hiÖn giê kh«ng muèn nãi ®iÒu g×, con ®i chç kh¸c ch¬i ®i. §îi mÑ b×nh t©m trë l¹i råi míi nãi chuyÖn cïng c¸c con”. Nªn tr¸nh nãi nh÷ng lêi qu¸ ®¸ng lμm tæn th−¬ng tr¸i tim con trÎ. 11 (4) Chó ý l¾ng nghe t©m sù cña con. Dï trÎ nãi g×, cha mÑ ®Òu nªn l¾ng nghe ®Õn cïng. NÕu cha mÑ kh«ng ®îi con nãi hÕt mμ lËp tøc næi giËn, ®iÒu b¹n nªn lμm lμ cÇn xin lçi chóng! Chó ý nghe hÕt lêi con nãi míi cã thÓ hiÓu ®−îc trÎ. Sau khi con ®· nãi hÕt, h·y diÔn gi¶i nh÷ng lêi con võa nãi, sau ®ã hái xem cã ®óng ý kiÕn cña con kh«ng. Khi ®−a ra kiÕn nghÞ cho con, hoÆc tr−íc khi hμnh ®éng, cha mÑ cÇn n¾m râ n¨m yÕu tè liªn quan tíi con: Thêi gian, ®Þa ®iÓm, nh©n vËt, sù vËt vμ ph−¬ng thøc. ChØ cã duy nhÊt mét tiªu chuÈn ®Ó tr¾c nghiÖm sù giao l−u trß chuyÖn gi÷a cha mÑ víi con c¸i ®ã lμ trÎ cã nãi ®−îc nh÷ng ®iÒu cßn Èn tr¾c trong lßng ra kh«ng? Nªn dïng ¸nh m¾t khi trß chuyÖn víi con Cã cha mÑ rÊt Ýt, thËm chÝ ch−a bao giê nh×n vμo m¾t con. Khi con vÒ nhμ muén mμ kh«ng nãi râ ngän ngμnh ®Çu ®u«i, khi con nãi tan líp muén cha mÑ còng kh«ng nh×n thÇn th¸i vμ ¸nh m¾t cña con ®· véi vμng chÊt vÊn: “Tan häc g× mμ muén thÕ? Nãi dèi”. Cã ng−êi thËm chÝ cßn t×m ®Õn tr−êng ®èi chÊt, khiÕn cho con c¶m thÊy tù ¸i, xÊu hæ, lμm tæn th−¬ng lßng tù träng cña trÎ. 12 Thùc ra, chØ cÇn nh×n vμo m¾t cña trÎ, víi ¸nh m¾t tinh tÕ cã thÓ biÕt nguyªn nh©n thùc sù mμ trÎ nãi vμ cã ®−îc mét ®¸p ¸n tho¶ ý. NÕu con cói ®Çu, tr¸nh ¸nh m¾t cña b¹n, nãi lý nhÝ lμ tan häc muén, b¹n cã thÓ khiÕn trÎ ngÈng ®Çu lªn b»ng c¸ch nãi “Con h·y nh×n mÑ”, dïng ¸nh m¾t tin t−ëng vμ nghiªm kh¾c nh×n con, yªu cÇu nãi l¹i mét lÇn n÷a, lμ v× sao vÒ muén. RÊt nhiÒu ®øa trÎ nÕu nãi dèi sÏ sî ¸nh m¾t nghiªm kh¾c cña mÑ, mμ rót l¹i lêi nãi cña m×nh. NÕu trÎ ®i ch¬i lóc nμy cha mÑ nhÊt thiÕt kh«ng nªn næi nãng, cμng kh«ng nªn chöi m¾ng mμ nªn khoan dung. Nh−ng ph¶i nãi víi con r»ng nãi dèi lμ kh«ng tèt, còng kh«ng quªn nh¾c lÇn sau cÇn nãi thËt lμ ®−îc råi. Gi÷a cha mÑ vμ con c¸i, ¸nh m¾t lμ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p giao l−u trao ®æi tèt nhÊt. §èi víi nh÷ng hμnh vi cña con, nÕu cha mÑ dïng ¸nh m¾t ®ång ý t¸n th−ëng, con sÏ nhËn ®−îc sù cæ vò, nªn cã ¸nh m¾t høng khëi vμ vui vÎ ®èi víi cha mÑ. Ng−îc l¹i, víi mét sè hμnh vi nμo ®ã cña trÎ, khi cha mÑ dïng ¸nh m¾t phñ nhËn, lóc nμy trÎ còng sÏ dïng ¸nh m¾t nghi hoÆc ®èi víi cha mÑ. §©y chÝnh lμ c¸ch trao ®æi cã hiÖu qu¶ th«ng qua ¸nh m¾t. §ã còng lμ b¶n n¨ng vèn cã gi÷a cha mÑ vμ con c¸i, kh«ng cÇn nh¾c nhë, kh«ng cÇn häc hái còng cã ®−îc. Khi con dÇn dÇn lín lªn, cha mÑ nãi chuyÖn víi con còng kh«ng nªn coi nhÑ ph−¬ng thøc giao 13 tiÕp cã hiÖu qu¶ mμ rÊt ®¬n gi¶n lμ b»ng ¸nh m¾t. Thùc ra, bÊt cø lóc nμo còng kh«ng nªn coi nhÑ ¸nh m¾t cña con, kh«ng nªn bá qua c¸i nh×n m¾t ®èi m¾t cïng con. §«i m¾t lμ cöa sæ t©m hån, ®Æc biÖt lμ m¾t cña trÎ l¹i cμng cã søc thu hót. Mçi khi trÎ v« t×nh nãi dèi, cho dï miÖng cã dÎo ®Õn ®©u ¸nh m¾t cña trÎ còng kh«ng thÓ che giÊu ®−îc. ¸nh m¾t nÐ tr¸nh vμ ho¶ng lo¹n sÏ nãi lªn tÊt c¶ sù giÊu giÕm cña trÎ. Khi b¹n nghi oan cho con ¸nh m¾t ng©y th¬, tñi th©n cña con sÏ nãi cho b¹n biÕt nhÊt thiÕt kh«ng ®−îc vâ ®o¸n, sù viÖc cã thÓ hiÓu nhÇm. ¸nh m¾t cña trÎ th−êng biÓu lé mét c¸ch ch©n thμnh nh÷ng suy nghÜ trong néi t©m. Cho nªn cha mÑ khi nãi chuyÖn cïng con nªn dïng ¸nh m¾t quan t©m ch©n thμnh nh×n vμo m¾t cña trÎ ®Ó cïng t©m sù nãi chuyÖn. Tõ trong ¸nh m¾t cña trÎ, cha mÑ cßn cã thÓ ®äc ®−îc rÊt nhiÒu ®iÒu, kh«ng chØ biÕt ®−îc sù yªu ghÐt buån vui cña con mμ cßn cã thÓ nh×n thÊy ®−îc ho¹t ®éng néi t©m cña trÎ. Mét ®øa trÎ lμnh m¹nh, n¨ng ®éng, ¸nh m¾t th−êng trμn ®Çy lßng nhiÖt t×nh kh¸t väng. NÕu t©m hån trÎ ®· tõng bÞ tæn th−¬ng th× trong ¸nh m¾t cña trÎ lóc nμo còng lé ra nh÷ng t©m tr¹ng kh«ng tèt nh− nghi hoÆc, bÊt m·n, l¹nh lïng, phÉn né,... NÕu mçi bËc cha mÑ ®Òu biÕt chó ý ®Õn ¸nh m¾t cña trÎ, ®ång thêi biÕt tËn dông ¸nh m¾t tin 14 t−ëng, kú väng... cña m×nh b¹n sÏ nhËn ®−îc hiÖu qu¶ kh«ng thÓ ngê tíi. ¸nh m¾t cña cha mÑ sÏ mang ®Õn sù cæ vò, niÒm tin, dòng khÝ, an ñi vμ sù c¶m ®éng lín ®èi víi con, dï con tÝnh khÝ thÕ nμo, ¸nh m¾t nghiªm kh¾c cña cha mÑ th−êng cã t¸c dông gi¸o dôc tèt h¬n lμ th¸i ®é th« b¹o nh»m lμm lay ®éng t©m hån trÎ. Kh«ng tin b¹n cø thö mμ xem, dïng ¸nh m¾t khÈn thiÕt nh×n con, b»ng t©m tr¹ng b×nh tÜnh «n tån nãi chuyÖn sÏ khiÕn trÎ thay ®æi th¸i ®é. TrÎ cã thÓ nh×n thÊy tÊt c¶ tõ ¸nh m¾t cña cha mÑ: ¸nh m¾t cña cha mÑ cã thÓ khiÕn trÎ thªm niÒm tin, hoÆc sù thÊt väng. Nªn dïng “giÊy nh¾c viÖc” khi khã nãi víi con Khi nãi chuyÖn cïng con, bμn luËn vÊn ®Ò g× ®ã, v× t©m tr¹ng bøc xóc mμ kh«ng nãi chuyÖn ®−îc, cha mÑ h·y thö dïng giÊy nh¾c viÖc viÕt ra ®Ó t©m sù. Cã mét ng−êi mÑ tù cho r»ng kiÕn thøc cña m×nh rÊt réng, cã khi tranh luËn cïng con g¸i ®Õn ®á mÆt tÝa tai, khi hai ng−êi kh«ng thÓ nãi víi nhau ®−îc n÷a, ng−êi mÑ ®μnh viÕt vμo giÊy nh¾c viÖc d¸n lªn t−êng, l©u dÇn thμnh quen. Mét lÇn, sau khi con g¸i vμ mÑ tranh luËn con g¸i ®· ®Ó l¹i dßng ch÷: 15 “MÑ th−¬ng yªu! §©y lμ mét sè lý do con cÇn mua giμy: (1) MÑ lu«n muèn cã ®«i giμy míi, cuèi cïng mÑ ®· cã. (2) NÕu giμy lμm ®au ch©n con, mÑ cho ®ã lμ viÖc cña con. (3) Khi bμ néi cho con tiÒn vμo lÔ N«en, bμ nãi con cã thÓ mua bÊt cø c¸i g× con thÝch. Con g¸i yªu cña mÑ”! §äc xong lêi nh¾n cña con g¸i, ng−êi mÑ ®· nh−îng bé. Trong mÊy n¨m liÒn, hai mÑ con dïng giÊy viÕt ®Ó giao tiÕp, bμn luËn tÊt c¶ mäi chuyÖn ph¸t sinh trong nhμ, ë tr−êng. Nh÷ng dßng ch÷ nμy, cã c¸i lμ lêi xin lçi cña con sau khi tranh c·i víi mÑ, cã c¸i lμ lêi ¸y n¸y cña mÑ. ViÕt giÊy ®· trë thμnh mét ph−¬ng thøc ®Æc biÖt trong giao tiÕp cuéc sèng cña hä. Khi häc cÊp trung häc c¬ së, c« con g¸i ®· viÕt cho mÑ nh− thÕ nμy: “MÑ th−¬ng yªu! Dï t©m tr¹ng cña con thÕ nμo, sù tin t−ëng cña mÑ ®· khiÕn cho con c¶m thÊy vui råi, thËm chÝ cã khi khiÕn con ph¶i r¬i n−íc m¾t, bëi nã lμm con xóc ®éng. Con rÊt vui mõng v× mÑ con ta cã quan hÖ tèt nh− hiÖn nay cho dï ®· tõng cã lóc tranh luËn. Con nghÜ ®ã lμ cuéc sèng cña mét ®øa con 19 tuæi sèng cïng víi ng−êi mÑ 39 tuæi. Con yªu mÑ! Con yªu cña mÑ”. 16 Giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ ®· trë thμnh mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu trong cuéc sèng cña hä, khi mÑ l©m vμo hoμn c¶nh khã kh¨n, con g¸i viÕt ra nh÷ng lêi ®éng viªn mÑ. Khi con g¸i buån, ng−êi mÑ viÕt nh÷ng dßng ch÷ gióp con gi¶i tho¸t buån phiÒn. Trong cuéc sèng, nÕu cha mÑ vμ con c¸i cã xung ®ét, h·y viÕt ra nh÷ng dßng ch÷ cã søc m¹nh. Ng«n ng÷ viÕt thÓ hiÖn th¸i ®é th©n thiÕt cña cha mÑ ®èi víi con, còng thÓ hiÖn sù t«n träng ®èi víi con, khiÕn trÎ c¶m thÊy sù b×nh ®¼ng víi cha mÑ, ®©y lμ ®iÒu rÊt quan träng víi viÖc gi¸o dôc cho trÎ tÝnh ®éc lËp, tù träng. Ng«n ng÷ viÕt cßn cã thÓ gióp con nh×n nhËn vÊn ®Ò vμ khuyÕt ®iÓm, ®©y lμ mét ph−¬ng ph¸p giao tiÕp mμ trÎ cã thÓ tiÕp nhËn. Cã mét ng−êi mÑ ph¸t hiÖn t©m tr¹ng cña con g¸i gÇn ®©y kh«ng tèt, võa vÒ ®Õn nhμ con ®· vμo phßng ®ãng cöa kh«ng ra ngoμi. MÑ hái thÕ nμo còng l¶ng tr¸nh tr¶ lêi. MÑ biÕt con g¸i ®· lín råi, kh«ng muèn t©m sù cïng mÑ, bÌn viÕt ra giÊy, nhÑ nhμng ®Ó lªn gi−êng con. Sau khi con g¸i trë vÒ nhμ ®· ®äc nh÷ng dßng ch÷ cña mÑ: “Con g¸i, mÑ biÕt nh÷ng ngμy gÇn ®©y t©m tr¹ng con kh«ng tèt, ch¸n n¶n víi cuéc sèng, mÑ còng biÕt, lμm cha mÑ kh«ng ph¶i lóc nμo còng ®óng. Nh−ng mÑ biÕt rÊt râ r»ng t×nh yªu cña mÑ dμnh cho con lμ toμn t©m toμn ý, kh«ng lóc nμo 17 thay ®æi. Cho dï con ë ®©u, lμm g×, mÑ m·i m·i yªu con, t×nh yªu cña mÑ lóc nμo còng dμnh cho con. M·i yªu con!”. Sau ®ã, nh÷ng dßng ch÷ cña mÑ th−êng xuÊt hiÖn trong cuéc sèng cña con g¸i, mang ®Õn cho con t×nh yªu th−¬ng, sù ®éng viªn khÝch lÖ vμ an ñi. Cho ®Õn sau nμy khi con g¸i ®· lÊy chång, vÉn nhí m·i nh÷ng dßng ch÷ trμn ®Çy sù yªu th−¬ng, quan t©m cña mÑ. ThÕ giíi mμ con tiÕp xóc rÊt cã h¹n, h¬n n÷a thiÕu ®i søc tËp trung nªn rÊt dÔ n¶y sinh sù ch¸n ghÐt ®èi víi cuéc sèng. Khi t©m tr¹ng cña con kh«ng æn ®Þnh, nÕu ng−êi mÑ dïng ph−¬ng ph¸p trao ®æi trùc tiÕp, cã khi lμm tæn th−¬ng lßng tù träng cña con, lóc nμy mét lêi nh¾n lμ ph−¬ng ph¸p giao tiÕp tèt nhÊt. Con c¸i tuy rÊt ng©y th¬ nh−ng vèn lμ mét ng−êi ®éc lËp, chóng hy väng ®−îc t«n träng, cμng sî ng−êi kh¸c lμm tæn th−¬ng lßng tù träng cña m×nh. Do vËy, ng«n ng÷ viÕt rÊt cã kh¶ n¨ng trë thμnh niÒm an ñi t©m hån cña chóng. Trong cuéc sèng, sö dông tèt ph−¬ng ph¸p nμy gióp cho t×nh yªu cña cha mÑ vμ con c¸i thÓ hiÖn râ rμng h¬n. Mét dßng nh¾n trªn bμn, mét bøc th− ng¾n trªn gi−êng, mét c©u nãi tõ tr¸i tim ®Òu cã søc m¹nh béc lé t×nh yªu mμ lêi nãi kh«ng thÓ diÔn ®¹t ®−îc hÕt. 18 NÕu b¹n lμ ng−êi cha, mÑ tèt th× khi d¹y con xin h·y thö t×nh yªu v« thanh nμy. §Ó thuyÕt phôc con, cha mÑ cã lóc kh«ng cÇn ®Õn lêi nãi, t×nh yªu “V« thanh” nhiÒu khi cßn tèt h¬n. N£N §øNG ë VÞ TRÝ CñA TRÎ §Ó C¶M NHËN C¶M GI¸C CñA CHóNG Sau khi tan häc vÒ, con g¸i bμ Hång lμ T©m tr¸ch gi¸o viªn ®· qu¸t m¾ng m×nh tr−íc mÆt c¸c b¹n trong líp. Bμ Hång thÊy vËy liÒn chèng n¹nh nãi víi con b»ng giäng chÊt vÊn: “Con ®· lμm g× h¶?”. C« bÐ T©m trßn m¾t, giËn dçi nãi: “Con cã lμm g× ®©u ¹”. “Kh«ng thÓ nμo, c« gi¸o kh«ng bao giê v« cí m¾ng häc sinh”. T©m l¼ng lÆng ngåi xuèng ghÕ, ch¨m ch¨m nh×n mÑ. Bμ Hång tiÕp tôc vÆn hái: “VËy con ®Þnh gi¶i quyÕt chuyÖn nμy nh− thÕ nμo?”. T©m b−íng bØnh nãi: “Con mÆc kÖ”. NÕu mÑ hái nh− vËy sÏ t¹o nªn mèi bÊt hßa gi÷a hai mÑ con mμ kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò. Lóc ®ã, bμ Hång thay ®æi th¸i ®é, dïng lêi lÏ th©n thiÖn nãi víi con: “MÑ biÕt lóc ®ã con khã xö l¾m, bëi v× c« gi¸o ®· m¾ng con tr−íc mÆt c¶ líp”. T©m ngÈng ®Çu lªn nh×n mÑ b¨n kho¨n. MÑ nãi tiÕp: “MÑ nhí håi mÑ häc líp bèn, mÑ tõng gÆp chuyÖn nh− vËy. Cã g× ®©u, mÑ chØ ®øng lªn m−în mét c©y bót ch× trong khi c¶ líp ®ang lμm 19 bμi thi m«n to¸n. C« gi¸o cho r»ng mÑ lμm mÊt trËt tù. Lóc ®ã, mÑ c¶m thÊy rÊt ng−îng ngïng vμ tøc giËn l¾m!”. T©m thÊy trong lßng nhÑ nhμng h¬n, høng thó hái: “ThËt h¶ mÑ? Con còng chØ m−în bót ch× trong giê häc th«i, bëi v× con kh«ng cã bót ch×. Con c¶m thÊy ®ã lμ mét viÖc nhá. C« gi¸o m¾ng con nh− vËy thËt kh«ng c«ng b»ng!”. “§óng vËy! Nh−ng con ®· nghÜ ra c¸ch nμo ®Ó tr¸nh sau nμy kh«ng lÆp l¹i chuyÖn ®ã ch−a?”. “Con cã thÓ chuÈn bÞ ®Çy ®ñ bót, nh− thÕ sÏ kh«ng ng¾t lêi gi¶ng cña c« n÷a”. “Con chó ý ®õng ph¹m sai lÇm n÷a nhД. Môc ®Ých cña bμ Hång khiÕn cho T©m kh«ng lÆp l¹i hμnh vi khiÕn c« gi¸o bùc m×nh. Bμ ®· dïng c¸ch kÓ l¹i cho con c©u chuyÖn cña chÝnh m×nh vμ ®· dμnh ®−îc t×nh c¶m cña T©m. Khi thay ®æi th¸i ®é vμ c¸ch øng xö, bμ Hång ®· dμnh ®−îc sù hîp t¸c cña T©m, mong muèn bμn b¹c vÊn ®Ò, t×m ra ®−îc ph−¬ng ph¸p gi¶i quyÕt cã lîi. T¸c dông thay ®æi côc diÖn ë ®©y lμ g×? BÝ quyÕt lín nhÊt ë chç bμ Hång ®· ®Æt m×nh vμo ®Þa vÞ cña con ®Ó chia sÎ c¶m gi¸c víi con, ®iÒu ®ã gióp T©m kh«ng ë vμo tr¹ng th¸i ph¶i tù vÖ hay chuÈn bÞ ®èi phã víi mÑ. Khi cha mÑ muèn con lμm mét viÖc g× ®ã, cha mÑ h·y gióp cho con hiÓu v× sao ph¶i lμm nh− vËy. Nh− thÕ, con c¸i míi thùc hiÖn 20 viÖc ®ã mét c¸ch tù nguyÖn. NÕu con c¸i kh«ng hiÓu ®−îc ý cña cha mÑ th× rÊt khã lμm theo mong muèn cña cha mÑ. NÕu phßng cña con bõa bén ®ßi hái ph¶i ®−îc dän dÑp gän gμng, khi ®ã, cha mÑ cã thÓ nãi víi con r»ng phßng cña ai th× ng−êi ®ã ph¶i thu dän. Cø theo lý ®ã, con ®−¬ng nhiªn sÏ ®i dän phßng cña m×nh. Nh−ng thùc tÕ, chuyÖn ®ã th−êng kh«ng nh− vËy. Cã khi trong qu¸ tr×nh dän dÑp, trÎ ph¸t hiÖn ra ®iÒu lý thó nμo ®ã, trÎ bá dë viÖc dän phßng, cuèi cïng phßng vÉn ch−a ®−îc dän gän gμng. Khi ®ã, cha mÑ cã thÓ sÏ kh«ng vui vμ la m¾ng con. Con kh«ng nghe, cha mÑ ®¸nh ®ßn vμ b¾t tiÕp tôc ph¶i dän phßng gän gμng. VËy lμ con võa t×m ®−îc c¶m høng vui ch¬i liÒn bÞ cha mÑ can thiÖp mét c¸ch th« b¹o nh− vËy, trong lßng kh«ng cam t©m t×nh nguyÖn lμm tiÕp c«ng viÖc ®ang dang dë, kÕt qu¶ cha mÑ thu ®−îc sÏ kh«ng nh− mong muèn. TrÎ cã thÓ ®øng vμo gãc t−êng, dï b¹n cã gμo thÐt lªn trÎ còng kh«ng quan t©m, thËm chÝ cßn c·i l¹i vμ kh«ng lμm theo yªu cÇu cña cha mÑ. Trong t×nh huèng nμy, ng−êi mÑ nªn lùa lóc kh¸c trß chuyÖn víi con, xem vÊn ®Ò nh− thÕ nμo. B¶n th©n trÎ th−êng cÇn ®Õn sù gióp ®ì cña cha mÑ, bëi lμm nh− vËy ®· chøng tá chóng cã kh¶ n¨ng. Cha mÑ nªn trß chuyÖn hßa nh· víi con cña m×nh. §èi víi mçi viÖc trÎ lμm, cha mÑ nªn 21 thÓ hiÖn sù quan t©m chó ý, cho r»ng con m×nh ®· tr−ëng thμnh, ®· cã thÓ gióp cha mÑ khi bËn rén. §ã lμ mét viÖc rÊt tèt, ®iÒu ®ã khiÕn cho con c¶m thÊy vui, cã khi cßn tÝch cùc gióp ®ì h¬n. Khi con c¸i cho r»ng cha mÑ hiÓu ®−îc suy nghÜ cña m×nh th× cha mÑ cã thÓ giμnh ®−îc sù hîp t¸c vμ thay ®æi chóng mét c¸ch dÔ dμng. Mét khi trÎ c¶m nhËn ®−îc sù ®ång c¶m, trÎ sÏ nghe theo ý kiÕn cña b¹n vμ cïng b¹n t×m c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. D−íi ®©y giíi thiÖu ba ph−¬ng ph¸p gióp c¸c bËc cha mÑ giμnh ®−îc sù hîp t¸c: (1) Nãi cho con biÕt cha mÑ hiÓu t©m sù cña con lóc ®ã vμ cÇn chøng tá cho con thÊy lý gi¶i cña cha mÑ lμ ®óng. (2) Dïng nh÷ng kinh nghiÖm thμnh c«ng hay thÊt b¹i cña cha mÑ ®Ó gi¸o dôc con. (3) Sau khi ®¹t ®−îc hai b−íc yªu cÇu nh− trªn, con s¾p ng¶ theo ý kiÕn cña cha mÑ, khi ®ã cã thÓ hái con xem cã muèn cïng cha mÑ t×m ra c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hay kh«ng, hái con xem cã suy nghÜ nμo kh¸c kh«ng, tin r»ng cha mÑ sÏ nhËn ®−îc kÕt qu¶ tèt ®Ñp. §ã lμ c¸ch øng xö gi÷a ng−êi lín víi trÎ hoμn toμn dùa vμo sù trao ®æi b»ng lêi, con lu«n lu«n ®ång ý hîp t¸c. NÕu kh«ng cã kÕt qu¶ th× cha mÑ cã thÓ ®−a ra mét sè ®Ò nghÞ cña m×nh. Bëi th¸i ®é th©n thiÖn, quan t©m vμ t«n träng cña cha mÑ kh«ng thÓ thiÕu trong viÖc giμnh ®−îc sù hîp t¸c cña con c¸i. 22 Trong giao tiÕp gi÷a con c¸i vμ cha mÑ, thμnh c«ng lín nhÊt lμ sù hiÓu biÕt lÉn nhau. ThÊt b¹i lín nhÊt lμ kh«ng hiÓu ®−îc nhau. Cha mÑ nªn ngåi xuèng trß chuyÖn cïng con Khi cha mÑ ngåi xuèng trß chuyÖn víi con mét c¸ch b×nh ®¼ng, con sÏ cho r»ng cha mÑ lu«n t«n träng m×nh. Mét h«m, vî chång Tu©n mêi mét ®«i vî chång trÎ cïng ®øa con h¬n hai tuæi cña hä ®Õn ¨n c¬m tèi. Khi em bÐ ®· ¨n no vμ muèn ®i ch¬i, mÑ em lËp tøc rêi bμn ¨n, ngåi xuèng nãi víi con: “Con cã thÓ ngåi xuèng chiÕu kia vμ vÏ mét chót ®−îc kh«ng?”. §øa trÎ vui vÎ ngåi xuèng ®ã ch¬i mét m×nh. V©n cã hai con rÊt dÔ th−¬ng. Mét h«m, khi c¶ nhμ cïng nhau ®Õn siªu thÞ, cËu bÐ lªn bèn tuæi kh«ng thÝch chÞ m×nh vμo « t« tr−íc. V©n ngåi xuèng tr−íc mÆt con ngay cöa xe, hai tay n¾m lÊy hai tay con, ch¨m chó nh×n vμo ®«i m¾t con, nãi ©n cÇn: “BÐ yªu, ai vμo xe tr−íc kh«ng quan träng, ph¶i kh«ng con?”. Em nh×n mÑ, khÏ gËt ®Çu, liÒn vμo xe ngåi xuèng bªn c¹nh chÞ. L¹i cã mét lÇn, c¶ nhμ cïng ®i c«ng viªn ch¬i, cËu bÐ ch¹y tung t¨ng bªn mÑ. Khi ®Õn bªn hå, thÊy mét ®μn vÞt ®ang b¬i, em kh«ng may bÞ s¶y ch©n ng·, em ®· ßa khãc. Lóc ®ã V©n ngåi xuèng bªn con, 23 ©u yÕm nãi: “Con kh«ng ph¶i lμ em bÐ. Con ®· trë thμnh mét chμng trai råi ®ã, bÞ ng· mét chót kh«ng vÊn ®Ò g×, ph¶i kh«ng nμo?”. Lóc ®ã, bÐ trai liÒn lau n−íc m¾t, vui vÎ ®øng lªn ch¬i tiÕp. V©n nãi vÒ c¸ch thøc gi¸o dôc cña m×nh: “Khi t«i cßn nhá, cha mÑ t«i còng th−êng nãi víi t«i nh− vËy. Chóng t«i cho r»ng con c¸i còng lμ ng−êi ®éc lËp gièng chóng ta, chØ kh¸c lμ chóng thÊp h¬n chóng ta mét chót, chóng ta nªn ngåi xuèng vμ nãi chuyÖn víi chóng...”. Do ®ã cã thÓ nãi r»ng: Cha mÑ nªn ngåi xuèng nãi chuyÖn víi con, ®èi diÖn vμ nh×n vμo m¾t con ®Ó trß chuyÖn. Nh− thÕ cha mÑ ®· thÓ hiÖn sù t«n träng cña m×nh ®èi víi con c¸i, thÓ hiÖn th¸i ®é nghiªm tóc vμ th©n thiÖn. §ång thêi, cha mÑ cã thÓ dïng lêi nãi nhá nhÑ vμ an ñi ®Ó d¹y b¶o chóng mμ kh«ng cÇn to tiÕng gμo thÐt hay lμm Çm Ü lªn. Nh− thÕ, cha mÑ cã thÓ khiÕn cho ý thøc cña con ®¹t ®Õn ®é b×nh ®¼ng víi m×nh vμ nhËn ®−îc sù t«n träng, viÖc ®ã cã Ých cho sù båi d−ìng tinh thÇn hîp t¸c cña trÎ ngay tõ thuë nhá. Sö dông ph−¬ng thøc gi¸o dôc nh− vËy cã thÓ gióp trÎ nghiªm tóc ®èi diÖn víi nh÷ng vÊn ®Ò vμ khuyÕt ®iÓm cña chÝnh m×nh, còng lμ ®Ó con trÎ vui vÎ tiÕp nhËn sù gi¸o dôc, kh«ng nh÷ng khiÕn cho trÎ nghe dÔ hiÓu, l¹i kh«ng n¶y sinh t©m lý ph¶n kh¸ng. §©y tuy lμ mét ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc rÊt cô thÓ, nh−ng ®· thÓ hiÖn quan niÖm gi¸o dôc 24 trong quan hÖ gi÷a cha mÑ vμ con c¸i nh− thÕ nμo, mÆt kh¸c còng thÓ hiÖn kh¶ n¨ng vμ tr×nh ®é gi¸o dôc con cña c¸c bËc cha mÑ. Cha mÑ trong lóc kh«ng chó ý th× chØ cÇn mét lêi nãi còng cã thÓ lμm tæn th−¬ng con c¸i. Vμ dï v« t×nh, chØ b»ng mét hμnh ®éng cha mÑ còng cã thÓ khiÕn cho con c¶m ®éng, r¬i n−íc m¾t. H−íng dÉn con c¸ch giao l−u ®óng mùc víi b¹n bÌ Míi häc líp s¸u C−êng ®· giao du víi mét sè b¹n xÊu vμ th−êng ®−a b¹n vÒ nhμ ch¬i. MÑ C−êng bùc m×nh, bμ rÊt ch−íng m¾t v× sù thiÕu gi¸o dôc, ¨n nãi bç b·, n« ®ïa Çm Ü cña chóng. Cã lÇn bμ cßn ph¸t hiÖn chóng hót thuèc trong nhμ cña bμ. Bμ ®· nh¾c C−êng mÊy lÇn. MÆc dï kh«ng cßn dÉn b¹n ®Õn nhμ, nh−ng C−êng l¹i th−êng ®i ch¬i víi ®¸m b¹n. MÑ C−êng v« cïng lo l¾ng, bμ sî con m×nh h− háng theo b¹n. Th«ng th−êng bÊt cø ®øa trÎ b×nh th−êng nμo còng cã b¹n bÌ. Trong sè c¸c b¹n ®ã, phÇn lín lμ b¹n tèt, nh−ng còng cã nh÷ng b¹n kh«ng tèt. Con b¹n cã thÓ kh«ng hÒ gièng nh÷ng ®øa trÎ mμ b¹n sî h·i vμ kh«ng t¸n thμnh viÖc nμy. TrÎ ®−a mét sè ng−êi b¹n cã nh÷ng ®øc tÝnh mμ cha mÑ kh«ng thÝch, nh− gian dèi, −¬ng ng¹nh, thÝch nãi kho¸c,... 25 vÒ nhμ, nh−ng nãi chung, ®¹o ®øc cña con b¹n ®· ®−îc h×nh thμnh ngay tõ mét hai tuæi ®Çu, cho nªn b¶n tÝnh ®· h×nh thμnh nμy kh«ng dÔ bÞ nh÷ng ng−êi b¹n kia thay ®æi. VÒ c¬ b¶n, con b¹n ®· ph©n biÖt ®−îc thùc h− mét c¸ch râ rμng, trÎ cã thÓ tù lùa chän b¹n cho m×nh. Tuy nhiªn, còng cã lóc xuÊt hiÖn nh÷ng t×nh huèng nh−: Trong mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, trÎ bÞ ¶nh h−ëng bëi nh÷ng b¹n trai −¬ng ng¹nh hoÆc nh÷ng b¹n g¸i n«ng næi (còng cã lóc lμ do sù kh¸c nhau vÒ tÝnh c¸ch gi÷a trÎ víi trÎ mμ cã sù l«i cuèn), cã thÓ do tù cho m×nh lμ ®óng mét c¸ch Êu trÜ; cã lóc chóng cßn cã mét sè hμnh vi kh«ng chÝnh ®¸ng, cho r»ng ®ã lμ biÓu hiÖn cña ng−êi giμu c¸ tÝnh; thËm chÝ chóng cã thÓ thö m« pháng theo c¸ch sèng kh¸c, nh−ng ®iÒu ®ã kh«ng thÓ thay ®æi ®−îc tÝnh c¸ch vμ quan niÖm ®¹o ®øc cña trÎ. VËy cha mÑ nªn lμm thÕ nμo ®Ó h−íng dÉn con giao l−u víi b¹n bÌ mét c¸ch ®óng ®¾n? (1) §Æt ra mét tiªu chuÈn giao l−u b¹n bÌ cho con. Cha mÑ tÊt yÕu ph¶i lμm mét sè nghiªn cøu thùc tÕ, ®Ó t¹o mét tiªu chuÈn gióp cho con chän b¹n mét c¸ch ®óng ®¾n. Mét ®øa trÎ cÇn cã c¬ héi giao l−u víi nh÷ng ng−êi b¹n cã c¸ tÝnh kh¸c m×nh ®Ó bæ sung chç khiÕm khuyÕt cho b¶n th©n. VÝ dô: Mét ®øa trÎ c« ®¬n cÇn cã nh÷ng ng−êi b¹n cëi më; nh÷ng ®øa trÎ lu«n ®−îc bao bäc b¶o vÖ 26 cÇn cã nh÷ng ng−êi b¹n kiªn c−êng tù chñ; nh÷ng ®øa trÎ nhót nh¸t cÇn ch¬i víi nh÷ng ®øa trÎ dòng c¶m hoÆc giμu tinh thÇn m¹o hiÓm; nh÷ng ®øa trÎ Êu trÜ nªn giao l−u víi nh÷ng ng−êi b¹n ho¹t b¸t ®Ó hoμn thiÖn m×nh; nh÷ng ®øa trÎ thÝch ¶o t−ëng cÇn cã sù ¶nh h−ëng cña nh÷ng ng−êi b¹n thùc tÕ; nh÷ng ®øa trÎ d÷ d»n cã thÓ ch¬i víi nh÷ng ng−êi b¹n c−êng tr¸ng mμ kh«ng hiÕu chiÕn. Môc ®Ých nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò thùc tÕ nμy ®Ó gióp con cã thÓ ®−îc giao l−u víi nh÷ng ng−êi b¹n cã c¸ tÝnh kh¸c m×nh, ®ång thêi khuyÕn khÝch viÖc x©y dùng mèi quan hÖ cïng nhau hoμn thiÖn gi÷a bän trÎ. (2) Kh«ng nªn ®Ó con giao l−u qu¸ møc víi b¹n bÌ xÊu. Mét khi mèi quan hÖ b¹n bÌ qu¸ møc cña con khiÕn ng−êi ngoμi ph¶i tr¸ch cø, hoÆc cho r»ng trÎ kh«ng ngoan th× cha mÑ cÇn thiÕt ph¶i ng¨n cÊm sù giao l−u gi÷a chóng ®Ó con nhanh chãng tr¸nh xa nh÷ng ng−êi b¹n xÊu. §Ò phßng nh÷ng ng−êi b¹n xÊu dÉn dô trÎ ph¹m téi. Cha mÑ cÇn ph¸t hiÖn vμ ng¨n ngõa tr−íc khi b¹n xÊu trë thμnh “ng−êi b¹n” chi phèi ®Õn con m×nh. Nh÷ng “kinh nghiÖm” phong phó cña trÎ ë tr−êng häc hoÆc khu phè cho thÊy trÎ nhá th−êng lÊy th©n phËn “anh hïng” vμ nh÷ng h×nh mÉu khã nhËn biÕt ®Ó lμm theo. Cho phÐp con cã quyÒn chän b¹n ch¬i, nh−ng cha mÑ ph¶i cã 27 tr¸ch nhiÖm ®¶m b¶o sù lùa chän ®ã cã Ých cho trÎ. VÊn ®Ò nμy cÇn dïng ph−¬ng ph¸p c©n ®èi vμ thÈm tra ®èi chiÕu mét c¸ch tØ mØ. (3) §Ó cho con c¶m thÊy b¹n bÌ cña chóng lu«n ®−îc chμo ®ãn trong ng«i nhμ cña m×nh. Ngay trong nhμ, khi con vμ b¹n cña chóng giao l−u mét c¸ch th©n thiÕt th× cha mÑ kh«ng nªn ®Ó trÎ ®i t×m c¶m høng ë bªn ngoμi. §ã lμ c¸ch tèt nhÊt ®Ó con b¹n cã ®−îc sù giao l−u lμnh m¹nh. §èi víi nh÷ng ®øa trÎ tõ 10 tuæi trë lªn, nÕu cha mÑ trùc tiÕp m¾ng chöi b¹n bÌ cña chóng th× rÊt cã thÓ sÏ lμm ®øa con ph¶n ®èi. NÕu cha mÑ gi¸n tiÕp phª b×nh khÐo lÐo th× ¾t sÏ cã hiÖu qu¶. Cha mÑ cã thÓ nãi víi con: “Ng−êi b¹n nμy cã vÊn ®Ò, con nªn chó ý khi tiÕp xóc víi b¹n Êy”. NÕu ®øa con vÉn tiÕp tôc qua l¹i víi ng−êi b¹n kh«ng thiÖn c¶m Êy th× cha mÑ cã thÓ ®Æt ra mét nguyªn t¾c häc tËp vμ nghØ ng¬i mét c¸ch nghiªm kh¾c, ®ång thêi h·y nãi víi con r»ng: §©y lμ mét trong nh÷ng quy ®Þnh cña cha mÑ, hy väng con sÏ nghiªm tóc tu©n theo. (4) T×m hiÓu nh÷ng nhu cÇu cña con. Cha mÑ nªn kÞp thêi ph¸t hiÖn nh÷ng së thÝch sai lÇm cña trÎ, nh÷ng thø thuéc vÒ kÝch thÝch, m¹o hiÓm, danh tiÕng, c¶m tÝnh. S¾p xÕp nh÷ng ho¹t ®éng thÝch hîp vμ tæ chøc nh÷ng buæi häp gia ®×nh ®Ó bæ sung nh÷ng së thÝch lμnh m¹nh cho 28 con, gióp båi d−ìng mèi quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a cha mÑ vμ con c¸i. Nãi vÒ trÎ em, hÕt th¶y trÎ ®Òu cã quyÒn giao l−u víi b¹n bÌ cña chóng, nh−ng tuyÖt ®èi kh«ng thÓ cho phÐp trÎ lμm nh÷ng viÖc ph¹m ph¸p. NÕu hμnh vi cña con x©m ph¹m ®Õn quyÒn lîi cña ng−êi kh¸c cha mÑ lËp tøc ph¶i can thiÖp, ph¶i cã tr¸ch nhiÖm víi nh÷ng hμnh vi cña trÎ. Cha mÑ cã quyÒn ng¨n cÊm kh«ng cho mét ®øa trÎ kh«ng ngoan ngo·n ra vμo nhμ m×nh. Khi nh÷ng ph−¬ng thøc trªn kh«ng thÓ ng¨n chÆn ®−îc nh÷ng hμnh vi cña con th× cha mÑ ph¶i dïng biÖn ph¸p cøng r¾n nhÊt lμ c¸ch ly, nh− cho con ®Õn nhμ ng−êi th©n hoÆc chuyÓn tr−êng cho con,... Sau khi trõng ph¹t nghiªm kh¾c, biÖn ph¸p gi¸o dôc tÝch cùc lμ tïy c¬ øng biÕn, ®©y lμ ®iÓm mμ c¸c bËc cha mÑ th−êng l¬ lμ trong suèt mét thêi gian dμi. Mét ®øa trÎ kh«ng cã b¹n th× t©m hån ph¸t triÓn kh«ng hoμn thiÖn. Nh−ng c¸c bËc cha mÑ cÇn lu«n ghi nhí r»ng: “GÇn mùc th× ®en, gÇn ®Ìn th× r¹ng”. Nh×n nhËn ®óng ®¾n mèi quan hÖ víi b¹n kh¸c giíi cña trÎ Lªn líp s¸u, B¶o rÊt thÝch giao l−u víi b¹n bÌ, c« bÐ kh«ng chØ ch¬i víi c¸c b¹n g¸i cïng líp mμ 29 cßn thÝch giao l−u víi c¸c b¹n trai. Kh«ng nh÷ng thÕ, em cßn lu«n muèn cïng häc bμi víi c¸c b¹n ë nhμ m×nh, cïng ®i ch¬i trªn phè hoÆc ®i d· ngo¹i. Cha mÑ c« bÐ rÊt lo l¾ng, hä sî quan hÖ gi÷a con g¸i m×nh vμ c¸c b¹n trai kia cã thÓ g©y ra hËu qu¶ ®¸ng tiÕc. C¸c häc sinh vμo tuæi dËy th× lu«n muèn më réng giao l−u víi b¹n bÌ, v× “thÝch giao l−u víi ng−êi kh¸c” vμ “mong muèn ®−îc ng−êi kh¸c yªu th−¬ng” lμ b¶n tÝnh vèn cã cña con ng−êi. B−íc vμo tuæi thanh xu©n, ý thøc vÒ giíi tÝnh cña mçi ng−êi b¾t ®Çu thøc tØnh. Thêi kú nμy, nh÷ng nhu cÇu vÒ giíi tÝnh chñ yÕu biÓu hiÖn ë sù tháa m·n lßng hiÕu kú vμ gi¶i phãng n¨ng l−îng t©m lý giíi tÝnh trong quan hÖ víi ng−êi kh¸c giíi. Nh÷ng thanh thiÕu niªn cã së tr−êng vÒ giao l−u víi ng−êi kh¸c giíi th−êng rÊt cëi më, ho¹t b¸t, t©m lý kh«ng chÞu sù gß bã. Th«ng th−êng sù giao l−u lμnh m¹nh gi÷a c¸c b¹n trai vμ b¹n g¸i gióp hai bªn hiÓu biÕt lÉn nhau, gi¶i táa nh÷ng c¶m gi¸c bÝ Èn gi÷a nam vμ n÷. ThËm chÝ cßn cã thÓ t¹o nªn sù gia t¨ng vÒ trÝ lùc, an ñi vÒ t×nh c¶m, bæ sung vÒ c¸ tÝnh vμ gióp nhau trong häc tËp. Nh−ng cÇn ph¶i ph©n biÖt râ t×nh b¹n vμ t×nh yªu. T×nh b¹n (còng gäi lμ t×nh b»ng h÷u) lμ t×nh c¶m s©u s¾c cã xuÊt ph¸t ®iÓm tõ t×nh yªu th−¬ng gi÷a nh÷ng ng−êi b¹n cã cïng môc tiªu. T×nh yªu lμ mét kiÓu 30 quan hÖ ®Æc thï tån t¹i gi÷a hai ng−êi kh¸c giíi. Mèi quan hÖ nμy kh«ng nh÷ng ph¶i ®−îc thùc hiÖn th«ng qua ý chÝ, t×nh c¶m, ®¹o ®øc mμ cßn ®ßi hái ph¶i cã tr¸ch nhiÖm x· héi vμ tr¸ch nhiÖm ph¸p luËt. C¸c nhμ t©m lý häc ®· tæng kÕt nh÷ng mÆt tèt trong quan hÖ gi÷a b¹n bÌ kh¸c giíi ë tuæi thanh niªn gåm t¸m ®iÒu: 1. §em ®Õn c¶m gi¸c æn ®Þnh. 2. Tr¶i qua nh÷ng thêi kh¾c vui vÎ. 3. Cã ®−îc nh÷ng kinh nghiÖm giao l−u tèt víi ng−êi kh¸c. 4. Ph¸t triÓn kh¶ n¨ng hiÓu biÕt vμ më réng lßng khoan dung ®é l−îng. 5. Cã ®−îc c¬ héi n¾m b¾t nh÷ng kü n¨ng giao tiÕp. 6. Cã ®−îc c¬ héi phª b×nh ng−êi kh¸c vμ bÞ ng−êi kh¸c phª b×nh. 7. N©ng cao kinh nghiÖm vÒ t×nh yªu trong t−¬ng lai. 8. Båi d−ìng quan niÖm ®¹o ®øc thùc tÕ. Quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c thanh thiÕu niªn ë tuæi nμy rÊt trong s¸ng. C¸c bËc cha mÑ nªn ®Æc biÖt t«n träng vμ ñng hé t×nh b¹n nμy. §Ó cho con tham gia vμo c¸c ho¹t ®éng giao l−u tËp thÓ vμ sù giao l−u tù nhiªn gi÷a nh÷ng ng−êi kh¸c giíi, ph¶i dÆn dß con kh«ng nªn coi ng−êi kh¸c giíi lμ ®èi t−îng ®Æc biÖt ®em l¹i c¶m gi¸c thÇn 31 bÝ vμ nh¹y c¶m, t¹o nªn t©m tr¹ng c¨ng th¼ng vμ qu¸ kÝch ®éng. Còng kh«ng h¼n viÖc cã c¶m nhËn tèt vμ muèn tiÕp xóc chuyÖn trß víi mét ng−êi kh¸c giíi lμ m×nh ®· yªu ng−êi ®ã, hoÆc cho r»ng ng−êi ®ã cã t×nh c¶m víi m×nh, ®Ó råi nhÇm lÉn t×nh b¹n lμ t×nh yªu vμ ch¹y theo thø t×nh yªu v« h×nh ®ã. C¸c bËc cha mÑ còng kh«ng nªn coi mèi quan hÖ kh¸c giíi ë tuæi thanh niªn lμ “yªu sím”, lμ “nhu cÇu kh«ng ®óng” hoÆc lμ “mét vÊn ®Ò chi phèi kh«ng tèt víi con m×nh” råi t×m c¸ch ng¨n cÊm, th¸o gì. C¸c bËc cha mÑ cÇn d¹y con nªn cã mét th¸i ®é b×nh th−êng khi tiÕp xóc víi c¸c b¹n kh¸c giíi, khèng chÕ sù rung ®éng giíi tÝnh, båi d−ìng nh©n c¸ch lμnh m¹nh, cã quan niÖm ®óng ®¾n vÒ giíi tÝnh vμ phª ph¸n trμo l−u t− t−ëng “gi¶i phãng t×nh dôc”. Cã ng−êi cho r»ng con trai kh«ng bÞ thiÖt, thùc chÊt ®©y lμ vÊn ®Ò nh©n phÈm, ng−êi con trai mét khi bu«ng th¶ m×nh th× kh«ng chØ ®em ®Õn tai häa cho ng−êi con g¸i mμ cßn khiÕn cho m×nh cμng ngμy cμng c¶m thÊy téi lçi. Nªn quan hÖ nh− thÕ nμo gi÷a nh÷ng ng−êi kh¸c giíi? Cha mÑ nªn d¹y b¶o con m×nh: Trong khi giao l−u víi ng−êi kh¸c giíi kh«ng nªn qu¸ c©u nÖ, còng kh«ng nªn tïy tiÖn; kh«ng nªn qu¸ l¹nh lïng, còng kh«ng nªn th©n mËt; kh«ng thÓ khoe khoang còng kh«ng cÇn ph¶i nghiªm tóc qu¸; lêi nãi ®oan trang, cö chØ ®óng mùc; th¸i ®é 32 ph¶i thËn träng v÷ng vμng, kh«ng nãi th« tôc tr−íc ng−êi kh¸c giíi ®Ó tr¸nh t¹o cho ®èi ph−¬ng c¶m gi¸c khinh nhên, kh«ng nghiªm tóc, kh«ng ®øng ®¾n. Bèn ®iÒu sau ®©y cã thÓ gióp c¸c bËc cha mÑ h−íng dÉn cho con biÕt c¸ch giao tiÕp víi b¹n kh¸c giíi: (1) Cïng chia sÎ víi nhau vÒ häc tËp, t«n träng, gióp ®ì nhau ®Ó bæ sung nh÷ng ®iÓm thiÕu sãt vÒ thÓ n¨ng, tÝnh c¸ch do sù kh¸c nhau vÒ giíi tÝnh ®em l¹i. (2) Th¼ng th¾n v« t−, khoan dung b×nh ®¼ng, ®èi xö ch©n thμnh. (3) Gi÷ g×n h×nh thøc vμ kh«ng nªn tiÕp xóc qu¸ réng, chó ý kho¶ng c¸ch khi giao tiÕp, h¹n chÕ tiÕp xóc mét m×nh víi b¹n kh¸c giíi, kh«ng nªn ®ßi hái ®iÒu g× kh¸c l¹, kh«ng hÑn hß gÆp gì mét m×nh. (4) Chó ý khèng chÕ nh÷ng rung ®éng giíi tÝnh cña b¶n th©n ®Ó tr¸nh nh÷ng sai lÇm n¶y sinh do m¬ hå. Tr©n träng sù trong tr¾ng cña nhau, ®èi xö mét c¸ch cã lý trÝ vμ cã kho¶ng c¸ch ®èi víi nh÷ng c¶m t×nh qu¸ møc, thËm chÝ d¸m nãi “kh«ng” víi nh÷ng “c¸m dç t×nh dôc”. Con c¸i ®ang lín lªn tõng ngμy, ý thøc vÒ tuæi dËy th× sím muén còng sÏ n¶y sinh. Ngay tõ lóc nμy cha me h·y h−íng dÉn cho con nh÷ng kiÕn thøc khoa häc vÒ t©m sinh lý. 33 Cã th¸i ®é ®óng ®¾n víi “t×nh yªu sím” cña trÎ §©y lμ t©m sù cña mét c« bÐ häc Trung häc: Vμo n¨m häc líp m−êi mét, cã mét b¹n trai ®Õn ngåi cïng bμn víi t«i. Kh«ng biÕt v× sao mμ t«i kh«ng d¸m nh×n b¹n Êy, cø nh×n thÊy b¹n Êy mÆt t«i l¹i ®á bõng. Tuy hai ®øa ngåi cïng bμn nh−ng rÊt Ýt khi nãi chuyÖn víi nhau, mçi khi nãi chuyÖn t«i l¹i thÊy tinh thÇn phÊn chÊn. Nhμ b¹n Êy ngay phÝa tr−íc nhμ t«i, nh−ng chóng t«i kh«ng bao giê vÒ cïng nhau vμ nÕu gÆp mÆt nhau ë ngoμi còng kh«ng chμo. Nh−ng t«i l¹i thÊy thÝch b¹n Êy, lóc nμo còng nghÜ ®Õn b¹n Êy, vμ lu«n muèn biÕt b¹n Êy ®ang lμm g×, nghÜ g×, muèn g×. Cø nh− vËy, lßng t«i thÊy bÊt an, häc tËp b¾t ®Çu gi¶m sót. T«i ®· cè k×m nÐn t×nh c¶m ®ã cho ®Õn khi tèt nghiÖp Trung häc phæ th«ng. T×nh yªu sím vÉn lμ t×nh yªu, kh«ng thÓ hiÓu kh¸c ®−îc. Thø t×nh c¶m ®ã kh«ng bÞ ¶nh h−ëng bëi bÊt cø mét thiªn kiÕn lÔ gi¸o phong tôc nμo, rÊt ch©n thùc, rÊt trong s¸ng, cã lóc rÊt m·nh liÖt. §ã lμ ®iÒu chóng ta cÇn ph¶i nhËn thøc ®óng ®¾n. X· héi kh«ng t¸n thμnh t×nh yªu sím ë trÎ, nh−ng còng kh«ng nªn chª bai phñ ®Þnh tÝnh “sím” cña t×nh yªu. Tai h¹i thø nhÊt cña “yªu sím” lμ kh«ng tù gi¸c. TrÎ tuæi cßn nhá, thiÕu tri thøc vμ kinh nghiÖm, 34 thiÕu n¨ng lùc ®Ó thÝch øng víi x· héi vμ n¨ng lùc ®Ó tæ chøc mét gia ®×nh, l¹i ch−a biÕt x©y dùng cho m×nh mét quan niÖm vÒ t×nh b¹n vμ t×nh yªu. Do vËy, chØ cã thÓ nãi t×nh yªu sím lμ mét rung ®éng nhÊt thêi, thËm chÝ kh«ng suy nghÜ ®Õn nh÷ng hμnh vi cã liªn quan ®Õn c¸c nh©n tè x· héi. Tai h¹i thø hai cña “yªu sím” lμ kh«ng æn ®Þnh. T×nh yªu cña tuæi míi lín nhiÒu c¶m tÝnh nh−ng Ýt ý chÝ, rÊt m¬ hå, ch−a cã ý thøc tù gi¸c, ch−a x¸c ®Þnh ®−îc môc tiªu x©y dùng gia ®×nh thμnh mét gia ®×nh cã t×nh yªu. V× thÕ, t×nh yªu sím lμ kh«ng æn ®Þnh, kh«ng chÝn ch¾n, lμ t×nh yªu ch−a ®−îc ®Þnh h×nh, kh¸c vÒ b¶n chÊt víi t×nh yªu s©u s¾c vμ giμu néi dung x· héi cña ng−êi tr−ëng thμnh. Tai h¹i thø ba cña “yªu sím” lμ bá bª viÖc häc hμnh. Thêi kú tõ nhi ®ång ®Õn thanh thiÕu niªn lμ thêi kú ph¸t triÓn thÓ lùc, båi d−ìng tri thøc, nªn tËp trung tinh thÇn vμ søc lùc cho viÖc häc, tÝch lòy søc lùc, båi d−ìng b¶n lÜnh phôc vô x· héi. Bá bª häc hμnh, sa ®μ vμo yªu ®−¬ng, kÕt côc t×nh yªu kh«ng bÒn, sù nghiÖp ch¼ng thμnh, «m hËn suèt ®êi. C¸ch tèt nhÊt ®èi diÖn víi t×nh yªu sím lμ cha mÑ nªn ®¶ th«ng t− t−ëng cho con mét c¸ch ®óng ®¾n: (1) N¾m v÷ng nguyªn t¾c khai th«ng. 35 Nguyªn t¾c ®ã gåm: T«n träng, t×m hiÓu, quan t©m vμ h−íng dÉn. Tøc lμ t«n träng nh©n c¸ch cña trÎ; t×m hiÓu nh÷ng t×nh c¶m trong s¸ng vμ ®Ñp ®Ï cña con; quan t©m ®Õn nh÷ng suy nghÜ, häc tËp vμ cuéc sèng cña con; dÉn d¾t con trë l¹i víi tËp thÓ, h¹n chÕ tiÕp xóc riªng víi b¹n kh¸c giíi. (2) N¾m v÷ng néi dung khai th«ng. Néi dung khai th«ng lμ d¹y cho con c¸ch dïng ý chÝ ®Ó chÕ ngù t×nh c¶m. NÕu trong lßng cã mÇm mèng cña t×nh yªu th× nªn gi÷ chóng ë tËn ®¸y lßng, ®îi ®Õn lóc tr−ëng thμnh cã ®ñ sù chÝn ch¾n th× h·y vun trång cho mÇm mèng ®ã ph¸t triÓn. (3) N¾m v÷ng ph−¬ng ph¸p khai th«ng. Ph−¬ng ph¸p khai th«ng tèi kþ viÖc th« b¹o. Cã mét sè cha mÑ coi viÖc con m×nh cã t×nh c¶m yªu ®−¬ng nh− tai häa, cho r»ng yªu sím lμ t− t−ëng vμ ý thøc cã vÊn ®Ò, lμ do t¸c phong sinh ho¹t cã vÊn ®Ò, lμ ®· cã biÕn ®æi xÊu. Do ®ã ®· ®¸nh m¾ng, Ðp con nãi ra, khiÕn chóng trë nªn ngang ng¹nh, cuèi cïng t¹o nªn sù kh«ng hßa thuËn gi÷a cha mÑ vμ con c¸i, ®Èy con trÎ h−íng t©m chÝ vÒ ng−êi chóng yªu. §èi víi kiÓu khai th«ng nμy, cã ng−êi ®· kh¸i qu¸t mét c¸ch h×nh t−îng thμnh ba t×nh huèng: * “Nh¶y ra”. Dïng lý trÝ chiÕn th¾ng t×nh c¶m, tho¸t khái nh÷ng buån phiÒn vÒ t×nh yªu sím. * “§ãng b¨ng”. Coi träng t−¬ng lai phÝa tr−íc nªn ®· ®ãng b¨ng t×nh c¶m yªu sím. 36 * “C¸ch xa”. Sau khi trë l¹i víi tËp thÓ, tuyÖt ®èi kh«ng tiÕp xóc riªng víi ng−êi m×nh yªu. ViÖc d¹y con, ®iÒu cÇn thiÕt lμ cha mÑ nªn d×u d¾t con chø kh«ng ph¶i lμ ¸p ®Æt. §èi víi t×nh yªu sím cña con nªn võa khai th«ng võa dÉn d¾t. Lμm g× víi trÎ hay tranh c·i ®¸nh nhau? Th¸i vμ Tiªu ®Òu trßn b¶y tuæi, häc cïng líp. Theo ph¶n ¸nh cña gi¸o viªn, hai b¹n nhá nμy ®Òu lμ nh÷ng häc sinh cã c¸ tÝnh m¹nh, kh«ng chÞu nghe lêi, kh«ng chÞu ngåi yªn. Th¸i tuy nhá bÐ nh−ng rÊt b−íng bØnh; Tiªu cã phÇn lín h¬n mét chót, nh−ng còng kh«ng võa. B×nh th−êng hai b¹n nhá nμy ch¬i víi nhau rÊt th©n mËt. Khi chóng ch¬i víi nhau mÆc dï cã nh÷ng c·i lén nho nhá, nh−ng gi¸o viªn ®· ng¨n chÆn kÞp thêi. Mét h«m, sau khi tan häc cã rÊt nhiÒu b¹n nhá muèn ch¬i cïng nhau trong tr−êng, cha mÑ ®Õn ®ãn con chØ biÕt ®îi ë bªn ngoμi. Lóc ®ã, ®ét nhiªn cã tiÕng c·i lén Çm Ü väng ra tõ cÇu tr−ît, ®ã chÝnh lμ tiÕng cña Th¸i vμ Tiªu. ‘T«i muèn tr−ît tr−íc”. “Ph¶i ®Ó t«i tr−ît tr−íc”. ChØ thÊy chóng võa gμo thÐt võa x« ®Èy nhau, kh«ng ai nh−êng ai. Th¸i tuy bÐ nhá nh−ng rÊt 37 kháe, lao vμo ®Èy Tiªu sang mét bªn vμ tr−ît tr−íc. Tiªu th¶n nhiªn kh«ng chÞu thua, tr−ît xuèng ngay sau Th¸i, vμ khi Th¸i ch−a kÞp ®øng dËy Tiªu ®· ch¹y lu«n ra tr−íc vμ lμm cho Th¸i bÞ ng·. Th¸i liÒn x«ng ®Õn chç Tiªu. Do ®ã, hai ®øa lao vμo ®¸nh nhau. MÑ cña Th¸i thÊy con m×nh bÞ øc hiÕp, trong lßng tøc giËn, kÐo Tiªu ra, nãi h»n häc: “Mμy lμ ®å v« gi¸o dôc! Kh«ng nh÷ng ®Èy ng· mμ cßn ®¸nh ng−êi ta. ThËt lμ!”. Tiªu thÊy mÑ Th¸i m¾ng má giËn d÷, liÒn c·i l¹i: “Th¸i ®Èy ch¸u tr−íc”. “Th»ng nμy, míi tÝ tuæi ®Çu ®· ®¸nh ng−êi l¹i cßn c·i. Nh− thÕ mμ ®−îc μ!”. MÑ cña Th¸i nãi. MÑ cña Tiªu thÊy con m×nh bÞ mÑ Th¸i quë tr¸ch, trong lßng rÊt khã chÞu, tøc tèi x«ng vμo m¾ng mÑ cña Th¸i: “C« lμ ng−êi lín sao kh«ng b»ng ®øa trÎ vËy, m¾ng nã nh− thÕ μ!”. “M¾t c« ®Ó ë ®©u mμ kh«ng thÊy con m×nh ®¸nh con ng−êi ta h¶?”. MÑ cña Th¸i l−êm l¹nh lïng. “ThÕ th× sao? Sî bÞ ng−êi ta øc hiÕp th× kh«ng d¸m ®Ó con m×nh ra khái cöa h¶! §óng lμ mÊt t− c¸ch”. MÑ cña Tiªu còng kh«ng võa. Nh− vËy, chØ v× sù c·i lén nho nhá cña hai ®øa trÎ mμ hai ng−êi lín c·i nhau, cuèi cïng hai bªn x« ®Èy nhau, hai ®øa trÎ ®øng ngoμi kh«ng biÕt ph¶i lμm nh− thÕ nμo. May mμ cã mÊy gi¸o viªn ®Õn kÞp thêi míi dμn hßa trë l¹i. Khi hai bμ mÑ 38 cßn ®ang tranh c·i víi nhau th× hai ®øa trÎ l¹i ra cÇu tr−ît, l¹i c−êi ®ïa vui vÎ. Cha mÑ nªn lμm c¸ch nμo ®Ó d¹y trÎ biÕt c¸ch xö lý ®óng ®¾n khi chóng hay tranh c·i vμ ®¸nh nhau? Kinh nghiÖm nh− sau: (1) D¹y con cã t©m lý tù vÖ ®óng ®¾n. T©m lý trÎ sau khi bÞ øc hiÕp rÊt khã chÞu, (muèn t×m c¸ch ®ßi l¹i c«ng b»ng nªn ®· dïng hμnh ®éng. §©y lμ mét kiÓu t©m lý tù vÖ cña trÎ, c¸c bËc cha mÑ nªn d¹y con ý thøc tù b¶o vÖ m×nh, nh−ng ph¶i d¹y trÎ kh«ng ®−îc ®¸nh ng−êi, cμng kh«ng nªn chñ ®éng c«ng kÝch ng−êi kh¸c. VÒ viÖc nμy, mÑ cña Th¸i ®· ph¹m sai lÇm. Sau khi bμ thÊy con m×nh bÞ øc hiÕp, ®· kh«ng dμn hßa mμ cßn tr¸ch m¾ng con ng−êi kh¸c. NÕu x¶y ra t×nh huèng nh− vËy, cã thÓ kÐo con m×nh ra, hái xem nã c¶m nhËn thÕ nμo vμ thay con nãi lªn c¶m nhËn ®ã, ®Ó cho con hiÓu râ cha mÑ biÕt c¶m nhËn cña chóng. Sau ®ã, ph¶i d¹y con mét c¸ch ®óng ®¾n, vÝ dô b¹n cã thÓ nãi r»ng: “B¹n Êy ®Èy con, con rÊt ®au, nÕu con ®¸nh b¹n nh− thÕ, b¹n Êy cã ®au nh− con kh«ng?”. Con sÏ t×m thÊy sù c©n b»ng, vμ sau khi quªn chuyÖn ®ã mét c¸ch nhanh chãng sÏ vui vÎ ch¬i ®ïa víi nhau trë l¹i. (2) Gi¶ng gi¶i cho con hiÓu ®−îc sai lÇm cña m×nh vμ häc c¸ch xin lçi. Lμ ng−êi mÑ, mÑ cña Tiªu cÇn d¹y cho con biÕt dï ng−êi nμo ®Èy b¹n tr−íc còng ®Òu lμ sai, ®¸nh 39 ng−êi lμ kh«ng ®óng. Dï ®ã lμ v« ý th× còng nªn ®−a con ®Õn xin lçi b¹n tr−íc. Cã thÓ nãi víi trÎ nh− thÕ nμy: “MÑ biÕt con kh«ng ph¶i lμ ng−êi g©y sù, nh−ng sau ®ã con l¹i ®Èy b¹n lμ kh«ng ®óng. H·y ®i xin lçi b¹n, ®−îc kh«ng? Lμm b¹n tèt víi nhau kh«ng ph¶i tèt h¬n sao?”. TrÎ cã thÓ sÏ tiÕp thu ý kiÕn cña b¹n. (3) Gi÷ tr¹ng th¸i b×nh th−êng khi xö lý nh÷ng xung ®ét gi÷a trÎ. TrÎ rÊt dÔ cã nh÷ng xung ®ét, nh−ng nh÷ng xung ®ét ®ã kh«ng cã g× to t¸t, cha mÑ kh«ng nªn ®Ó ý qu¸. NÕu t×nh h×nh kh«ng nghiªm träng th× tèt nhÊt cha mÑ kh«ng nªn xen vμo. Kh«ng biÕt chõng l¹i gióp Ých cho t×nh b¹n cña con trÎ, gióp cho trÎ hiÓu nhau h¬n, tõ ®ã trë thμnh nh÷ng ng−êi b¹n tèt cña nhau. NÕu vÊn ®Ò t−¬ng ®èi nghiªm träng th× ng−êi lín còng chØ nªn dïng ph−¬ng ph¸p khuyªn gi¶i, kh«ng nªn ®æ thªm dÇu vμo löa, cμng lμm m©u thuÉn s©u thªm. Tèt nhÊt nªn ®−a con m×nh ra chç kh¸c, an ñi vμ d¹y dç con biÕt b×nh tÜnh «n hßa. (4) Kh«ng dung tóng vμ ¸p ®Æt. Trong qu¸ tr×nh xö lý m©u thuÉn gi÷a hai ®øa trÎ cha mÑ cÇn chó ý ®Õn ph−¬ng ph¸p, kh«ng nªn qu¸ thiªn vÞ còng kh«ng nªn qu¸ nghiªm kh¾c. Bëi nÕu thiªn vÞ th× chÝnh b¹n ®ang tiÕp tay cho con m×nh, gióp tÝnh c«ng kÝch cña trÎ lín h¬n, khiÕn cho chóng dÇn cã thãi quen ¨n hiÕp b¹n yÕu 40 h¬n. Nh−ng nÕu qu¸ nghiªm kh¾c víi con th× hiÖu qu¶ ®¹t ®−îc kh«ng tèt l¾m. Bëi v× trÎ còng cã c¶m nhËn cña riªng chóng, nÕu c¶m nhËn ®ã kh«ng ®−îc gi¶i táa th× rÊt dÔ t¹o t©m lý ng−îc l¹i, nh− thÕ kh«ng chØ lμm tæn th−¬ng ®Õn lßng tù träng cña chóng mμ cßn khiÕn chóng kh«ng cã ý thøc tù b¶o vÖ, tõ ®ã trÎ trë nªn yÕu ®uèi, nhu nh−îc ®ång thêi bÞ tæn th−¬ng nh©n c¸ch, kh«ng biÕt ph¶i xö lý thÕ nμo khi gÆp sù cè. Cho nªn, c¸c bËc cha mÑ cÇn chó ý ®Õn møc ®é phï hîp ®Ó gióp trÎ cã ®−îc c¶ t©m lý vμ sinh lý kháe m¹nh. Gi÷a nh÷ng ®øa trÎ rÊt dÔ n¶y sinh xung ®ét vμ m©u thuÉn, khi ®ã viÖc cÇn thiÕt nhÊt cha mÑ nªn d¹y con lμ gi¶ng gi¶i lý lÏ cho trÎ chø tuyÖt ®èi kh«ng dung tóng, bao biÖn. CÇn ng¨n chÆn th¸i ®é chèng ®èi gi¸o viªn cña trÎ Mét gi¸o viªn kÓ l¹i viÖc ®· tõng chøng kiÕn: “Mét h«m, t«i vμ hai em häc sinh kh¸c cïng ®i tõ trªn tÇng trªn xuèng, nh−ng khi ®Õn cöa ®ét nhiªn hai c« bÐ dõng l¹i, t«i thÊy chóng nh×n nhau gi©y l¸t råi nãi víi t«i: “C« ®i tr−íc ®i, chóng em cßn cã chót viÖc”. Ch−a nãi døt c©u chóng ®· lao ®Çu ch¹y, thÕ lμ c«ng t«i chê hai em bÞ tiªu tan. Khi ®Þnh thÇn l¹i, t«i thÊy c« gi¸o chñ nhiÖm cña chóng ®ang b−íc vμo líp. Hãa ra chóng sî c« gi¸o chñ nhiÖm cña m×nh”. 41 Cã thÓ nhËn ra sù sî h·i trªn khu«n mÆt hai em häc sinh nμy, thùc chÊt ®ã lμ mét kiÓu th¸i ®é chèng ®èi v« h×nh, do c¸c em lμ häc sinh n÷ nªn kh«ng biÓu hiÖn trùc tiÕp ra. Trong qu¸ tr×nh tiÕp xóc gi÷a gi¸o viªn vμ häc sinh, chóng ta cã c¶m gi¸c gi¸o viªn ngμy nay mÖt mái víi häc sinh cña m×nh, cho r»ng häc sinh b©y giê kh«ng t«n träng gi¸o viªn, gÆp mÆt kh«ng chμo hái, cã khi cßn x« ®Èy c« gi¸o. Cã tr−êng hîp thËm chÝ häc sinh cßn c·i l¸o víi gi¸o viªn. Nh− vËy lμm thÕ nμo ®Ó ng¨n chÆn th¸i ®é chèng ®èi cña häc sinh ®èi víi gi¸o viªn? Mét sè kinh nghiÖm quý b¸u gióp c¸c bËc cha mÑ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nμy nh− sau: (1) T«n träng con, gióp con bμy tá sù nh×n nhËn cña chóng ®èi víi nhμ tr−êng vμ gi¸o viªn. Sau khi con cã th¸i ®é chèng ®èi l¹i gi¸o viªn, viÖc ®Çu tiªn cha mÑ nªn nãi chuyÖn víi con b»ng th¸i ®é «n hßa, kh«ng nªn t¹o ¸p lùc, nªn ®Ó cho con ®−îc tho¶i m¸i tù m×nh béc b¹ch nh÷ng bÊt m·n ®èi víi gi¸o viªn. ViÖc béc lé nμy cã thÓ t¹o t©m lý c©n b»ng. Cha mÑ thùc sù ch¨m chó nghe con nãi, con sÏ c¶m thÊy t©m sù cña m×nh ®−îc t«n träng, kh«ng che giÊu nguyªn nh©n dÉn ®Õn viÖc con cã th¸i ®é chèng ®èi gi¸o viªn. Cha mÑ ®îi sau khi t©m lý con æn ®Þnh trë l¹i h·y ph©n tÝch râ rμng lîi h¹i cña vÊn ®Ò, nh×n nhËn mét c¸ch kh¸ch quan th¸i ®é cña con. 42 NÕu nguyªn nh©n chñ yÕu cña sù viÖc thuéc vÒ con m×nh th× nªn tËn dông hîp lý t©m lý hiÕu th¾ng cña con ®Ó khuyªn nhñ vμ gióp con nhËn ra sai lÇm, n©ng cao kh¶ n¨ng nhËn thøc khuyÕt ®iÓm cña con. (2) Gióp con häc c¸ch ®ång t×nh, suy nghÜ mét vÊn ®Ò theo gãc ®é cña gi¸o viªn. Cha mÑ nªn tèi kþ viÖc vïi dËp th¸i ®é chèng ®èi cña con, buéc trÎ ph¶i phôc tïng gi¸o viªn v« ®iÒu kiÖn, nh− thÕ cμng lμm t¨ng thªm sù ph¶n kh¸ng cña trÎ. Cã lóc c¸c bËc cha mÑ chØ biÕt nh×n nhËn vÊn ®Ò tõ gãc ®é cña con, qu¸ yªu quý trÎ, thËm chÝ vμo hïa víi trÎ chØ trÝch l¹i gi¸o viªn, h¬n thÕ cã ng−êi cßn ®Õn tr−êng c·i nhau víi c« gi¸o, kÕt qu¶ cμng lμm cho vÊn ®Ò phøc t¹p h¬n. NhËn thøc cña trÎ cã lóc mang tÝnh phiÕn diÖn, rÊt dÔ coi m×nh lμ trung t©m, chØ xem xÐt vÊn ®Ò theo c¶m nhËn cña m×nh. §iÒu nμy cha mÑ nªn häc c¸ch d¹y cho con cã suy nghÜ ®ång c¶m, cã lóc còng nªn thay ®æi suy nghÜ, cïng con xem xÐt l¹i vÊn ®Ò tõ gãc ®é cña gi¸o viªn, khi cÇn cßn cã thÓ t¹o ra t×nh huèng ®Ó c¶m nhËn t©m sù vμ ®iÒu khã xö cña gi¸o viªn, gióp con häc c¸ch l−îng thø bao dung vμ biÕt suy nghÜ v× ng−êi kh¸c. Nh− vËy, cha mÑ cã thÓ c¶i thiÖn mèi quan hÖ gi÷a con m×nh víi gi¸o viªn, dÇn xãa bá th¸i ®é chèng ®èi gi¸o viªn cña con. §ång thêi víi viÖc d¹y con häc c¸ch t«n 43 träng gi¸o viªn cßn lμ c¸ch ®éng viªn con cã c¸ch nghÜ, khÐo lÐo ®Æt vÊn ®Ò, d¹y con ph−¬ng ph¸p vμ kü n¨ng nªu ý kiÕn. (3) H·y hîp t¸c víi gi¸o viªn vμ nhμ tr−êng, tÝch cùc phèi hîp víi gi¸o viªn ®Ó d¹y con tèt. Cã mét sè trÎ cã nh÷ng biÓu hiÖn ë tr−êng hoμn toμn kh¸c víi ë nhμ. ë nhμ, trÎ rÊt cÇn cï chÞu khã, hiÓu biÕt vμ nghe lêi, lμ mét ®øa trÎ ngoan; nh−ng ®Õn tr−êng th¸i ®é cña trÎ l¹i kh¸c h¼n, kh«ng thÝch häc, biÓu hiÖn th« tôc, th−êng bÞ gi¸o viªn phª b×nh, th−êng ®èi ®Çu víi gi¸o viªn. Sù kh¸c nhau gi÷a ph−¬ng thøc gi¸o dôc cña gia ®×nh vμ nhμ tr−êng ®· dÉn ®Õn kiÓu biÓu hiÖn tÝnh c¸ch tr¸i ng−îc nh− vËy. Lóc nμy, cha mÑ nªn chñ ®éng gi÷ kh«ng khÝ vui vÎ phèi hîp víi gi¸o viªn, cung cÊp cho gi¸o viªn mét sè biÓu hiÖn ë nhμ cña con ®Ó gi¸o viªn cã thÓ hiÓu ®−îc mÆt sau hμnh vi cña trÎ, cã sù b×nh xÐt toμn diÖn vÒ nh÷ng hμnh vi nμy. Cha mÑ cïng víi gi¸o viªn ph©n tÝch sù kh¸c nhau gi÷a hai ph−¬ng thøc gi¸o dôc, t×m ra nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vμ gi÷ g×n nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau, gióp trÎ tiÕp cËn víi mét quan ®iÓm gi¸o dôc ®óng ®¾n kh«ng nªn ®Ó trÎ qu¸ tù do, tïy tiÖn. Cha mÑ kh«ng nªn cæ vò hμnh vi kh«ng tèt cña con mμ nªn d¹y b¶o, t×m hiÓu th¸i ®é t©m lý chèng ®èi gi¸o viªn cña con, tõ ®ã 44 phèi hîp víi gi¸o viªn cã ph−¬ng ph¸p phï hîp ®Ó ng¨n chÆn hμnh vi chèng ®èi. D¹y trÎ BiÕt kÝnh träng thÇy, c« gi¸o Gi¸o viªn lμ ng−êi thÇy trªn ®−êng ®êi cña con. Mçi ng−êi trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp tõ TiÓu häc lªn Trung häc thËm chÝ lªn §¹i häc ®Òu kh«ng thÓ thiÕu sù gióp ®ì vμ d¹y dç cña thÇy, c« gi¸o. NÕu con c¸i lμm tèt mèi quan hÖ víi gi¸o viªn, chñ ®éng tiÕp xóc víi gi¸o viªn th× rÊt tèt cho qu¸ tr×nh häc tËp vμ sù tr−ëng thμnh cña chóng. Nh− vËy, cha mÑ nªn lμm thÕ nμo ®Ó gióp con cã mèi quan hÖ tèt víi gi¸o viªn? Kinh nghiÖm nh− sau: (1) D¹y con t«n kÝnh gi¸o viªn. Cã thÓ nãi: “Gi¸o viªn lμ ng−êi thÇy dÉn d¾t tinh thÇn, tμi n¨ng vμ tri thøc ®Ó d¹y dç häc sinh. Sù tr−ëng thμnh vμ mçi b−íc tiÕn bé cña häc sinh ®Òu ng−ng tô må h«i vμ t©m huyÕt cña gi¸o viªn. §Æc biÖt ®èi víi nh÷ng trÎ em khiÕm khuyÕt trong nh÷ng tr−êng ®Æc biÖt, mçi t− thÕ, tiÕng nãi ph¸t ra ®Òu cã c«ng lao t©m huyÕt cña gi¸o viªn. Cho nªn, trÎ em cÇn t«n kÝnh, yªu th−¬ng nh÷ng gi¸o viªn cña m×nh”. T«n s− träng ®¹o ®· trë thμnh ®¹o ®øc cao ®Ñp mang tÝnh truyÒn thèng cña d©n téc, còng lμ truyÒn thèng quý b¸u trong v¨n hãa gi¸o dôc. 45 T«n thÇy, kÝnh thÇy, yªu quý thÇy, lμ häc sinh cμng nªn t«n träng thÇy, c« gi¸o cña m×nh. Lªn bËc Trung häc kh«ng quªn thÇy, c« gi¸o d¹y TiÓu häc, ®Õn §¹i häc còng kh«ng quªn thÇy, c« gi¸o d¹y Trung häc, ®Æc biÖt lμ kh«ng quªn nh÷ng thÇy, c« gi¸o ®· dÉn d¾t m×nh tõ thuë Êu th¬ vμ bËc TiÓu häc. §ã lμ phÈm chÊt ®¹o ®øc c¬ b¶n cÇn cã cña mçi häc sinh. T«n kÝnh gi¸o viªn nªn biÓu hiÖn trong cuéc sèng hμng ngμy, gÆp thÇy, c« gi¸o nªn chñ ®éng chμo, chñ ®éng hái, ph¶i lÔ phÐp. T«n träng lao ®éng cña gi¸o viªn, nªn thμnh khÈn vμ khiªm tèn khi nghe thÇy c« gi¶ng gi¶i, giμnh nh÷ng thμnh tÝch tèt nhÊt vμ sù ph¸t triÓn toμn diÖn b¸o ®¸p l¹i c«ng lao khã nhäc cña thÇy c«. (2) D¹y con tiÕp xóc víi gi¸o viªn b»ng mét th¸i ®é chñ ®éng, nhiÖt t×nh, thμnh khÈn. Mét gi¸o viªn lu«n ph¶i ®èi diÖn víi rÊt nhiÒu häc sinh, nªn kh«ng thÓ quan t©m chu ®¸o tíi tÊt c¶ häc sinh cña m×nh, kh«ng thÓ quan s¸t ®Õn nhu cÇu cÇn kÕt hîp gi÷a gi¸o viªn vμ mçi häc sinh. NÕu mçi häc sinh chñ ®éng thæ lé nh÷ng t©m sù giÊu tËn ®¸y lßng, cã khã kh¨n nhê thÇy c« gióp ®ì, cã g× kh«ng hiÓu nhê thÇy c« gi¶ng gi¶i, chñ ®éng bμn luËn víi thÇy c« vÒ mäi vÊn ®Ò cña m×nh... Lμm nh− vËy sÏ giμnh ®−îc sù gióp ®ì, hiÓu biÕt vμ tÝn nhiÖm cña gi¸o viªn. Ph¶i nhí, dï thÕ nμo häc sinh còng nªn tranh thñ c¬ 46 héi chñ ®éng trß chuyÖn bμn luËn víi gi¸o viªn. Nh− thÕ häc sinh míi cã thÓ trë thμnh ng−êi trß tèt cña gi¸o viªn, míi cã thÓ mau tiÕn bé, mau tr−ëng thμnh. (3) D¹y con cã th¸i ®é ®óng ®¾n khi tiÕp thu nh÷ng ý kiÕn cña thÇy c« gi¸o. HiÖn nay, mét sè häc sinh lu«n cã ¸c c¶m víi sù phª b×nh cña thÇy, c« gi¸o, thËm chÝ cßn cã t©m lý chèng ®èi. Chóng cho r»ng thÇy, c« gi¸o qu¶n chóng qu¸ nghiªm, th¸i ®é hμ kh¾c, c¶m thÊy mÊt tù do ë tr−êng. Nghiªm kh¾c chÝnh lμ biÓu hiÖn sù yªu quý cña thÇy, c« gi¸o ®èi víi häc trß. Ýt cã gi¸o viªn nμo kh«ng yªu quý häc trß, kh«ng mong häc trß cña m×nh thμnh c«ng. Trªn c¬ së t«n träng, yªu th−¬ng b¶o vÖ häc trß, thÇy, c« gi¸o th«ng qua nh÷ng c¸ch thøc nghiªm kh¾c båi d−ìng cho c¸c em tinh thÇn häc tËp tèt ®Ó b¾t kÞp c¸c kiÕn thøc khoa häc. Båi d−ìng cho trÎ phÈm chÊt ®¹o ®øc tèt vμ thãi quen hμnh ®éng v¨n minh, ®ã lμ viÖc cÇn thiÕt ®Ó båi d−ìng nh©n tμi. Kh«ng nghiªm, lμm sao häc sinh cã thÓ häc hμnh cÈn träng? Kh«ng nghiªm sao cã thÓ thμnh tμi? Danh häa Leonardo da Vinci häc vÏ trøng tõ mét ng−êi thÇy nghiªm kh¾c, cuèi cïng ®· trë thμnh mét häa sÜ næi tiÕng. Chóng ta nªn d¹y con hiÓu ®−îc nçi khæ t©m khi häc trß ch−a ngoan cña thÇy, c« gi¸o, xö sù ®óng ®¾n víi nh÷ng phª b×nh cña thÇy c«, thμnh khÈn tiÕp thu nh÷ng yªu 47 cÇu nghiªm kh¾c vμ d¹y b¶o cña thÇy c«, tõ ®ã t¹o quan hÖ thÇy trß tèt ®Ñp. (4) D¹y con nhËn thøc vμ xö sù ®óng ®¾n víi gi¸o viªn khi bÞ gi¸o viªn tr¸ch m¾ng nhÇm. Trong cuéc sèng, th−êng x¶y ra t×nh huèng bÞ ng−êi kh¸c hiÓu nhÇm hoÆc tr¸ch nhÇm, khi ®ã trÎ em c¶m thÊy rÊt tñi th©n vμ tøc giËn. TrÎ em sî gi¸o viªn tr¸ch nhÇm m×nh, v× cho r»ng viÖc ®ã sÏ ¶nh h−ëng ®Õn kÕt qu¶ häc tËp vμ sù tiÕn bé cña m×nh, t©m lý nμy cã thÓ hiÓu ®−îc. Nh−ng mét khi t×nh huèng nμy ph¸t sinh thËt, cha mÑ nªn xö sù nh− thÕ nμo? §iÒu ®ã ®ßi hái c¸c bËc cha mÑ ph¶i cã sù d¹y dç ®óng ®¾n. Trong cuéc ®êi, bÊt cø ng−êi nμo còng cã thÓ ph¹m sai lÇm nμy hoÆc sai lÇm kh¸c. Gi¸o viªn còng khã tr¸nh khái cã lóc nh− vËy. Lóc ®ã, häc sinh nªn xö sù ®óng ®¾n, ®õng v× gi¸o viªn tr¸ch nhÇm m×nh mμ sinh ra t©m lý tøc giËn, ®Ó ®Õn nçi gi¸o viªn cã c¸i nh×n kh«ng thiÖn chÝ, cμng kh«ng nªn cã th¸i ®é tiªu cùc chèng l¹i gi¸o viªn. Cã khi, gi¸o viªn do kh«ng hiÓu hÕt t×nh h×nh mμ phª b×nh thiÕu thùc tÕ ®èi víi häc sinh. Nh−ng mong muèn häc sinh m×nh d¹y ®−îc tiÕn bé, cã Ých lμ ®iÓm xuÊt ph¸t vμ mong muèn chung cña c¸c gi¸o viªn. Mong muèn cña gi¸o viªn lμ kh«ng ®Ó häc sinh cña m×nh tr−ît dèc víi t©m lý vμ hμnh ®éng kh«ng tèt. Mét khi gi¸o viªn tr¸ch nhÇm häc sinh th× häc sinh kh«ng nªn cã th¸i ®é 48 ®èi ®Çu vμ kh¸ng cù, ®Çu ãc nªn b×nh tÜnh, cè g¾ng k×m chÕ b¶n th©n, kh«ng t¹o xung ®ét. Häc sinh nªn c¨n cø vμo hoμn c¶nh vμ ®iÒu kiÖn lóc ®ã ®Ó gi¶i thÝch râ rμng, nÕu nhÊt thêi kh«ng gi¶i thÝch râ ®−îc th× t¹m ®Ó ®ã, ®îi thêi c¬ thÝch hîp gi¶i thÝch l¹i, còng cã thÓ nhê b¹n bÌ hoÆc c¸n bé líp thay m×nh gi¶i thÝch. Nh− vËy, th«ng qua ph−¬ng ph¸p hßa gi¶i ®Ó lμm râ sù nhÇm lÉn gi÷a hai bªn, rót ng¾n kho¶ng c¸ch t©m lý, lÊy l¹i Ên t−îng tèt cña gi¸o viªn ®èi víi häc sinh, quan hÖ thÇy trß cã thÓ sÏ g¾n bã h¬n. Cuèi cïng, khi tiÕp xóc víi gi¸o viªn, häc sinh nªn cã th¸i ®é chñ ®éng vμ thμnh khÈn. §−¬ng nhiªn ®Ó x©y dùng mét mèi quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a gi¸o viªn vμ häc sinh ®ßi hái ph¶i cã sù cè g¾ng cña c¶ hai bªn. Tõ phÝa c¸c bËc cha mÑ, nªn d¹y con më c¸nh cöa t©m hån, dùa vμo sù t«n träng, nhiÖt t×nh, t×m hiÓu, ch©n thμnh hμi hßa ®Ó t¹o cÇu nèi víi gi¸o viªn. Con b¹n vèn ®· cã quan hÖ tèt víi gi¸o viªn, b¹n nªn gióp con duy tr× tèt mèi quan hÖ ®ã. NÕu mèi quan hÖ ®ã tåi tÖ th× gi¸o viªn sÏ coi häc sinh lμ “bá ®i”, cßn häc sinh coi gi¸o viªn lμ “ng−êi thÇy kh«ng thÓ kÝnh träng”. Nh÷ng ®iÒu d−íi ®©y cã thÓ gióp con c¶i thiÖn mèi quan hÖ ®ã. (1) L¾ng nghe thÇy c« gi¸o. Mçi ng−êi trong qu¸ tr×nh häc tËp cña m×nh d−êng nh− ®· tõng chÞu sù “m¾ng má” cña gi¸o 49 viªn. Khi ®ã c¸c em kh«ng nªn c·i l¹i gi¸o viªn. C¸c em cã thÓ ®Ó trong lßng, ®îi ®Õn khi gi¸o viªn b×nh tÜnh, lùa lóc thÝch hîp nãi cho gi¸o viªn biÕt. VÝ nh−, khi gi¸o viªn trë vÒ v¨n phßng, c¸c em cã thÓ tõ tõ ®i theo, sau ®ã rãt mét chÐn trμ nãng, khi gi¸o viªn uèng trμ c¸c em ®em suy nghÜ cña m×nh tõ tõ tr×nh bμy, ch¾c ch¾n gi¸o viªn kh«ng thÓ kh«ng nghe. NÕu c¸c em t«n träng thÇy c« gi¸o, th× lêi nãi cña thÇy c« ch¾c ch¾n sÏ “hßa nh· nhÑ nhμng, tr©n träng, t×nh c¶m”, nh− vËy ch¼ng tèt hay sao. (2) Hái han ©n cÇn. Khi gÆp gi¸o viªn c¸c em kh«ng nªn l¹nh lïng. Kh¸t väng cña gi¸o viªn lμ hîp t¸c vμ giao l−u víi häc sinh. NÕu häc sinh tiÕn bé, quan t©m ®Õn gi¸o viªn, th× thÇy c« gi¸o ¾t sÏ v« cïng c¶m ®éng. VÝ nh−, thÇy gi¸o d¹y m«n to¸n mμ em thÝch nhÊt kh«ng may bÞ bÖnh, em h·y mua mét bã hoa t−¬i ®Õn bÖnh viÖn th¨m thÇy. Trong khi trß chuyÖn víi thÇy, em h·y bμy tá nh÷ng vÊn ®Ò m×nh gÆp trong häc tËp. (3) T×m hiÓu thùc tÕ. C¸ch nμy gióp c¸c em tõ bá nh÷ng ¶o t−ëng. C¶ ngμy m¬ méng, ch¼ng nh÷ng khiÕn c¸c em kh«ng yªn t©m häc tËp, nh÷ng suy nghÜ xa l¹ cßn lμm cho gi¸o viªn cã nh÷ng ¸c c¶m, déi cho c¸c em g¸o n−íc l¹nh. T×m hiÓu thùc tÕ, chÞu khã nghe sù khuyªn nhñ cña gi¸o viªn cã thÓ gióp c¸c em x¸c 50 ®Þnh ®−îc ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn phï hîp víi m×nh, cã thÓ th¼ng ®−êng ®Õn víi thμnh c«ng, kh«ng ph¶i ®i vßng. (4) Th¸i ®é ®μng hoμng. NÕu c¸c em ®¸p l¹i c«ng søc cña thÇy c« gi¸o víi mét th¸i ®é tèt th× c¸c em sÏ thÊy bμi gi¶ng cña thÇy c« rÊt lý thó. Nh−ng nÕu c¸c em gi¶ vê diÔn kÞch th× dï chØ c−êi nhÕch mÐp còng nh− lμ chÕ giÔu, nh− thÕ c¸c em sÏ bÞ phª b×nh. Sau khi c¸c em g©y dùng ®−îc mèi quan hÖ tèt víi gi¸o viªn, gi¸o viªn sÏ nhiÖt t×nh d¹y b¶o c¸c em s©u s¾c h¬n, tõ ®ã gióp c¸c em ®¹t ®−îc nhiÒu thμnh tÝch trong häc tËp. ChØ khi t«n träng ng−êi d¹y b¶o m×nh, con b¹n míi cã thÓ hîp t¸c tèt víi cha mÑ vμ gi¸o viªn. H·y gióp con hiÓu ®−îc sù t«n träng lμ nh− thÕ nμo ®Ó trÎ tù tin v÷ng b−íc trªn ®−êng ®êi, h−íng tíi t−¬ng lai. Gióp trÎ kh¾c phôc chøng “thu m×nh” Linh sèng trong gia ®×nh cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ kh¸ gi¶, ®−îc cha mÑ vμ «ng bμ rÊt mùc yªu th−¬ng, quan t©m rÊt chu ®¸o, kh«ng ®Ó cho em ph¶i chÞu bÊt cø sù thiÕu thèn vμ tæn th−¬ng nμo. Còng v× thÕ hä kh«ng bao giê cho em ra ngoμi mét m×nh, hä nãi víi em ë ngoμi cã nhiÒu ng−êi xÊu, gièng nh− thó d÷ hung tîn vμ d÷ d»n, kh«ng thÓ 51 l−êng tr−íc chuyÖn g× sÏ x¶y ra. Do ®ã, Linh lín lªn cïng víi t©m lý nhót nh¸t, thu m×nh, kh«ng d¸m mét m×nh ra phè. Lªn t¸m tuæi vÉn kh«ng d¸m tiÕp xóc víi trÎ em hμng xãm, ngay c¶ ®éng vËt trong nhμ còng kh«ng d¸m gÇn, sî lang sãi nh¶y ra tõ bôi c©y c¾n, nªn cã viÖc g× ®Òu dùa vμo cha mÑ, «ng bμ. HiÖn t−îng nh− Linh trong t©m lý häc gäi lμ bÖnh “thu m×nh” cña trÎ. Mét ®øa trÎ th«ng th−êng sèng trong mét hoμn c¶nh ®Æc biÖt nμo ®ã cã thÓ xuÊt hiÖn nh÷ng hμnh vi thu m×nh. NÕu ®ét nhiªn ë trong hoμn c¶nh l¹, ng−êi th©n l×a xa hoÆc mÊt ®i, gÆp chuyÖn kinh khñng,... ®Òu cã thÓ khiÕn cho mét em bÐ ho¹t b¸t xuÊt hiÖn hμnh vi kÐm n¨ng ®éng, thê thÉn hoÆc thu m×nh. §ã lμ ph¶n øng t©m sinh lý rÊt b×nh th−êng cña trÎ. Sau mét thêi gian ®iÒu chØnh, trÎ sÏ dÇn thÝch nghi vμ trë l¹i t©m lý b×nh th−êng. Nh−ng trÎ m¾c chøng “thu m×nh” th× kh«ng ph¶i nh− vËy, chóng rÊt khã thÝch nghi ®−îc víi m«i tr−êng míi. Trong t×nh huèng kh«ng cã nguyªn nh©n g× ®Æc biÖt, chóng vÉn tá ra rÊt ®¬n ®éc, thu m×nh, nhót nh¸t, sî h·i, kh«ng muèn chuyÓn sang mét hoμn c¶nh míi, thËm chÝ nh− ®i ch¬i c«ng viªn, ®Õn së thó, xem phim hay theo cha mÑ ®Õn th¨m ng−êi th©n còng kh«ng muèn ®i. Còng v× vËy mμ trÎ kh«ng chñ ®éng tiÕp xóc víi 52 c¸c trÎ em kh¸c, lu«n lu«n ®¬n ®éc, Ýt b¹n, trÇm mÆc Ýt nãi, chØ muèn ch¬i mét m×nh trong nhμ, còng kh«ng muèn tham gia vui ch¬i cïng bän trÎ kh¸c. Ngay c¶ trong nhμ m×nh, nÕu cã kh¸ch, ng−êi m¾c chøng thu m×nh còng th−êng t×m c¸ch lÈn trèn, kh«ng muèn gÆp ng−êi l¹. VËy lμm thÕ nμo ®Ó ph©n biÖt hμnh vi thu m×nh th«ng th−êng vμ chøng bÖnh “thu m×nh” ë trÎ em? Cè nhiªn, chóng ta cã thÓ ph©n tÝch tÝnh chÊt thu m×nh cña chóng, tøc lμ xem cã thÓ gi¶i thÝch hîp lý ®−îc kh«ng, nh−ng yªu cÇu ®óng ®¾n nhÊt lμ xem cã thÓ lμm chøng bÖnh mÊt ®i theo thêi gian ®−îc kh«ng. NÕu víi sù thay ®æi cña hoμn c¶nh vμ theo dßng ch¶y cña thêi gian, trÎ cã thÓ nhanh chãng thÝch nghi víi hoμn c¶nh míi th× ®ã chØ lμ biÓu hiÖn cña nh÷ng hμnh vi thu m×nh th«ng th−êng. NÕu bÖnh t×nh trÇm träng h¬n th× ®ã chÝnh lμ biÓu hiÖn cña chøng “thu m×nh”. Cø theo kÕt qu¶ nghiªn cøu vμ b¸o c¸o l©m sμng cña bÖnh viÖn, chøng bÖnh “thu m×nh” xuÊt hiÖn th−êng ë ®é tuæi tõ 5-7 tuæi. C¸c chuyªn gia cho r»ng nguyªn nh©n g©y ra chøng bÖnh nμy cã liªn quan ®Õn tè chÊt cña trÎ, th¸i ®é cña cha mÑ vμ hoμn c¶nh gia ®×nh. XÐt vÒ th¸i ®é cña cha mÑ vμ hoμn c¶nh gia ®×nh, nh÷ng trÎ em ®−îc gia ®×nh quan t©m qu¸ chu ®¸o lu«n cã tÝnh dùa dÉm phô thuéc cao, kh«ng rêi 53 cha mÑ mét b−íc, chØ cÇn cha mÑ kh«ng ë bªn c¹nh lμ c¶m thÊy mÊt an toμn. Nh÷ng ®øa trÎ nμy lu«n lu«n lÈn tr¸nh, cho r»ng chØ cha mÑ míi lμ tæ Êm an toμn. Ngoμi ra, nÕu cha mÑ cã nh÷ng hμnh vi kh«ng tèt, gia ®×nh kh«ng hßa thuËn vμ cã nhiÒu chuyÖn x¶y ra ngoμi ý muèn còng t¹o thμnh nguyªn nh©n cña chøng bÖnh “thu m×nh” ë trÎ em. VÒ tè chÊt cña trÎ, chñ yÕu do nh÷ng khiÕm khuyÕt trong tÝnh c¸ch nh− phiÒn muén, nhót nh¸t, ng−îng ngïng, tù ti, c« lËp... §Ó ch÷a trÞ chøng bÖnh nμy, cha mÑ nªn cïng víi con tiÕn hμnh ®iÒu trÞ t©m lý. CÇn chó ý mét sè ®iÓm sau: (1) T×m nguyªn nh©n khiÕn trÎ m¾c chøng bÖnh nμy ®Ó cã c¸ch ®iÒu trÞ. NÕu do sù gi¸o dôc cña cha mÑ kh«ng ®óng ®¾n th× nªn thay ®æi ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc. NÕu do trÎ tõng chÞu nh÷ng kÝch ®éng m¹nh th× nªn an ñi vμ khai t©m cho trÎ. Hoμn c¶nh gia ®×nh vμ th¸i ®é cña cha mÑ rÊt cã lîi cho sù ph¸t triÓn vÒ th©n thÓ vμ tinh thÇn cña trÎ. (2) §éng viªn trÎ tham gia vμo c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ, gi¶i trÝ cïng víi c¸c b¹n ®Ó kh¾c phôc c¶m gi¸c c« ®¬n, thÝch øng víi hoμn c¶nh bªn ngoμi, tham gia vμo c¸c mèi quan hÖ víi mäi ng−êi. (3) T¨ng c−êng luyÖn tËp thÓ dôc, ®ång thêi víi viÖc rÌn luyÖn th©n thÓ nªn rÌn luyÖn ý chÝ, cã tÊm lßng ®é l−îng, båi d−ìng tinh thÇn l¹c quan. 54 (4) §èi víi nh÷ng trÎ thu m×nh mét c¸ch ngoan cè, cha mÑ cÇn sö dông hîp lý nh÷ng thuèc ®Æc trÞ theo chØ dÉn cña b¸c sÜ. Sù yªu chiÒu vμ quan t©m qu¸ møc cña cha mÑ cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh c¸ch ph¸t triÓn kh«ng b×nh th−êng cña con m×nh. Ph−¬ng ph¸p duy nhÊt ®óng lμ ®Ó con tiÕp xóc víi tËp thÓ vμ t¨ng c−êng giao l−u víi mäi ng−êi. ®iÒu trÞ chøng bÖnh sî giao tiÕp cña trÎ Mét ng−êi mÑ nãi: Con t«i ®· lªn líp bèn, nh−ng khi ®øng trªn s©n khÊu nãi th× nã lu«n ®á mÆt. Vèn dÜ nã ®· nhót nh¸t, lóc th−êng còng kh«ng giao l−u víi b¹n bÌ, gÆp lóc trong nhμ cã kh¸ch, nã trèn tiÖt ë trong phßng nhÊt ®Þnh kh«ng ra chø ®õng nãi lμ ra tiÕp kh¸ch. Mét ng−êi mÑ kh¸c nãi: ë líp con g¸i t«i kh«ng chñ ®éng nãi chuyÖn víi b¹n bÌ, còng kh«ng ch¬i víi b¹n. Khi ë trªn líp, nã kh«ng d¸m gi¬ tay ph¸t biÓu; thÇy gi¸o hái th× cø lóng ba lóng bóng, gi÷a giê mét ng−êi b¹n ®øng nÐp ë tr−íc bμn häc nã còng kh«ng nãi mét lêi nμo, hoμn toμn xa l¹ víi c¸c b¹n,... Bè nã th−êng xuyªn ph¶i ®i c«ng t¸c nªn rÊt Ýt khi chó ý ®Õn nã, t«i th× bÞ bÖnh ®· l©u nªn khiÕn nã rÊt Ýt c¬ héi ®i ch¬i víi 55 b¹n bÌ, cø thui thñi ë nhμ mét m×nh. Nã sî ng−êi l¹, xÊu hæ, nÊp mét bªn kh«ng d¸m nãi. §©y lμ c¨n bÖnh sî giao tiÕp cña trÎ. Ng−êi sî giao tiÕp khi ®èi diÖn víi ng−êi kh¸c th× c¶m thÊy c¨ng th¼ng, håi hép, tim cø ®Ëp lo¹n lªn, hôt h¬i, cã nh÷ng lóc mÆt ®á, to¸t må h«i, nãi kh«ng nªn lêi, vÎ mÆt c¨ng th¼ng, kh«ng tù nhiªn. Ng−êi sî giao tiÕp lu«n sî gÆp, sî nãi chuyÖn víi nh÷ng ng−êi kh¸c, thËm chÝ ë trªn líp còng kh«ng d¸m nh×n ngay c¶ c¸i b¶ng ®en. Nguyªn nh©n sinh ra c¨n bÖnh sî giao tiÕp ë trÎ cã rÊt nhiÒu. Cã nguyªn nh©n trë ng¹i giao tiÕp x· héi thuéc vÒ khÝ chÊt, tÝnh t×nh thÑn thïng, nh¸t gan, ®¬n ®éc mét m×nh; cã nguyªn nh©n thuéc vÒ sù thÊt b¹i, do cã mét lÇn nμo ®ã tõng tr¶i qua chuyÖn kh«ng vui, vÝ dô bÞ ng−êi kh¸c chª bai sinh tù ti, v× muèn t×m sù an toμn cho m×nh nªn kh«ng muèn giao tiÕp víi ai. Ng−îc l¹i, cßn cã mét sè trÎ do sù gi¸o dôc cña gia ®×nh kh«ng ®óng nªn cã c¸ch sèng khÐp m×nh, ®Æc biÖt håi cßn nhá ®· sèng trong m«i tr−êng t−¬ng ®èi khÐp kÝn, thiÕu giao tiÕp víi b¹n bÌ nªn kh«ng biÕt giao tiÕp nh− thÕ nμo. C¨n bÖnh sî giao tiÕp x· héi cña løa tuæi nhi ®ång ®· mang ®Õn cho trÎ mét sè vÊn ®Ò vÒ t©m lý, khiÕn trÎ khã cã thÓ øng phã víi sù giao tiÕp cña mäi ng−êi mμ trë nªn tù ti vμ nhót nh¸t. Sù tù ti vμ nhót nh¸t sÏ cμng lμm 56 t¨ng thªm sù sî h·i trong giao tiÕp x· héi, cø nh− vËy sÏ kÐo theo mét vßng tuÇn hoμn xÊu. VËy cha mÑ nªn lμm thÕ nμo ®Ó con m×nh cã kh¶ n¨ng giao tiÕp b×nh th−êng? Theo nghiªn cøu, trong nhiÒu yÕu tè sinh ra sù sî h·i giao tiÕp cña trÎ th× sù gi¸o dôc kh«ng tèt cña gia ®×nh lμ nguyªn nh©n chñ yÕu. Do ®ã, nÒn t¶ng ®Ó phßng trÞ c¨n bÖnh sî giao tiÕp cña løa tuæi nhi ®ång lμ ph¶i t¹o ra mét m«i tr−êng gia ®×nh theo h×nh thøc më réng. §ã chÝnh lμ phßng tr¸nh. TÊt c¶ ai còng biÕt, sau khi trÎ ®−îc ba tuæi th× b¾t ®Çu muèn giao tiÕp, ®iÒu nμy b¸o tr−íc mét chåi non cña t©m lý muèn giao tiÕp, trÎ hy väng m·nh liÖt ®−îc giao tiÕp víi nh÷ng b¹n cïng trang løa. Lóc nμy, cha mÑ tranh thñ thêi c¬ t¹o cho trÎ c¸c ho¹t ®éng giao tiÕp víi mäi ng−êi vμ x· héi, ®iÒu nμy cã thÓ gióp trÎ phßng tr¸nh c¨n bÖnh sî giao tiÕp. XÐt riªng vÒ trÞ liÖu. §èi víi trÎ m¾c bÖnh sî giao tiÕp cha mÑ cÇn l−u ý: 1. ë nhμ h·y ®Ó trÎ tù lμm “tham m−u”, viÖc cña trÎ th× ®Ó tù trÎ lμm. 2. Cha mÑ nªn dÉn trÎ ®Õn nh÷ng chç m×nh hay giao tiÕp, h−íng dÉn trÎ quan s¸t thÓ nghiÖm “tr×nh tù” giao tiÕp thùc tÕ gi÷a nh÷ng ng−êi lín, ®Ó trÎ mÊt ®i t©m lý “sî giao tiÕp x· héi”. 3. Trong cuéc sèng h»ng ngμy cha mÑ nªn truyÒn thô cho trÎ nh÷ng kü n¨ng còng nh− 57 ph−¬ng ph¸p giao tiÕp thùc tÕ, nh−: Giao l−u, bμn b¹c, hîp t¸c, chia sÎ, trao ®æi,... 4. Nh÷ng “liÒu thuèc” thÝch hîp cã t¸c dông håi phôc nhanh c¨n bÖnh nμy, d−íi sù chØ dÉn cña b¸c sÜ cã thÓ dïng mét liÒu l−îng thuèc nhá ®Ó chèng l¹i sù lo l¾ng sî h·i, gióp trÎ trë l¹i b×nh th−êng. B¶n tÝnh cña trÎ lμ thÝch giao tiÕp vui vÎ víi mäi ng−êi. Nguyªn nh©n t¹o cho trÎ c¨n bÖnh sî giao tiÕp chÝnh lμ do sai sãt cña cha mÑ vμ c¸ch sèng khÐp kÝn cña gia ®×nh. 58 PhÈm chÊt ®¹o ®øc Nªn gi¸o dôc ®¹o ®øc cho trÎ ngay tõ khi cßn nhá Ph−¬ng T©y cã mét c©u danh ng«n: Gieo t− t−ëng thu hμnh vi; gieo thãi quen thu phÈm c¸ch; gieo phÈm c¸ch thu vËn mÖnh. §©y lμ c¸ch nãi mang tÝnh quan träng trong viÖc båi d−ìng phÈm h¹nh cho trÎ. Mäi ng−êi ai còng biÕt, båi d−ìng phÈm h¹nh cho trÎ lμ mét trong nh÷ng nhiÖm vô hμng ®Çu cña cha mÑ. Trong cuéc sèng hiÖn t¹i, con m×nh t¹i sao nãi dèi? Con m×nh t¹i sao kh«ng hiÓu quy t¾c? “T¹i sao nã cßn nhá vËy mμ khã qu¶n lý thÕ?”... Mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò khiÕn cha mÑ kh«ng biÕt nªn lμm thÕ nμo, hä kh«ng tin næi m×nh kh«ng gi¸o dôc ®−îc nh÷ng “quû sø” nμy, cμng kh«ng biÕt ®èi xö nh− thÕ nμo víi nh÷ng hμnh vi mμ trÎ biÕt lμ sai nh−ng khã söa. §èi víi viÖc båi d−ìng vμ gi¸o dôc phÈm h¹nh cho trÎ, cha mÑ nªn b¾t ®Çu tõ lóc trÎ chËp ch÷ng tËp ®i, ®©y lμ thêi kú tèt nhÊt ®Æt nÒn mãng cho thãi quen ®¹o ®øc, nh−: Båi d−ìng lßng yªu th−¬ng, sù tr¸ch nhiÖm, c«ng b»ng chÝnh trùc, t«n träng ng−êi lín tuæi, vui vÎ chia sÎ, dÔ c¶m 59 th«ng,... §èi víi trÎ th× sù rμng buéc lín nhÊt b¾t nguån tõ cha mÑ, chØ khi cha mÑ cã phÈm h¹nh tèt th× trÎ míi cã thÓ trë thμnh ng−êi cã phÈm h¹nh cao th−îng. Gióp trÎ H×NH THμNH THãI QUEN Y£U LAO §éNG Yªu lao ®éng lμ b¶n tÝnh tèt cña trÎ, cha mÑ cña cËu bÐ Thiªn rÊt chó träng viÖc båi d−ìng thãi quen yªu lao ®éng cho con, mÑ Thiªn nãi: Thiªn thùc sù rÊt thÝch lao ®éng. Ngoμi viÖc häc cßn gióp ®ì cha mÑ lμm viÖc nhμ. DÜ nhiªn do sù h¹n chÕ vÒ chç ë, nã kh«ng thÓ ch¹y nh¶y nh− nh÷ng ®øa trÎ n«ng th«n ë ngoμi ruéng lμm viÖc ®−îc. Nh−ng còng cã rÊt nhiÒu viÖc ®Ó båi d−ìng thãi quen yªu lao ®éng cho con, ®iÒu quan träng lμ cã d¸m ®Ó trÎ lμm hay kh«ng. Lóc Thiªn 3, 4 tuæi cËu ®· gióp mÑ quÐt dän, lóc 6, 7 tuæi biÕt pha trμ. Thiªn x¸ch hai phÝch n−íc nãng to. Mét lÇn kh«ng cÈn thËn bÞ ng·, lμm vì phÝch n−íc, ch©n còng bÞ báng, l¹i ®óng vμo mïa hÌ, vÕt báng m−ng mñ lªn, chóng t«i thùc sù ®au lßng, nh−ng nã kh«ng hÒ sî, vÉn tiÕp tôc gióp mÑ lμm viÖc nhμ. Tr−íc khi Thiªn lμ häc sinh líp bèn, lóc ®ã nhμ chóng t«i ë tÇng mét, s©n nhμ còng kh¸ réng, chóng t«i quÐt s¹ch nÒn xi m¨ng råi ®æ ®Êt lªn, lóc kh«ng d¹y häc th× trång hoa, trång rau. Thiªn th−êng cïng chóng t«i t−íi n−íc, nhæ cá, thu 60 ho¹ch. Cã nh÷ng viÖc chóng t«i sî con lμm kh«ng ®−îc nªn kh«ng ®Ó cho con lμm, nh−ng con nãi lμ lμm ®−îc, d¸ng vÎ ch¨m chØ cÇn mÉn ch¼ng kh¸c nμo “b¸c n«ng d©n nhá” chÊt ph¸c. Nh÷ng ®Æc ®iÓm tõ chÝnh b¶n th©n trÎ lμ hiÕu ®éng, lu«n thÝch tù m×nh ®éng tay lμm c¸i g× ®ã. V× thÕ h·y ®Ó trÎ tham gia lμm nh÷ng viÖc nhá tuú theo søc cña trÎ, xem ra gièng nh− ®ang tiÕn hμnh mét trß ch¬i ®Æc biÖt høng thó, nh−ng l©u råi cã thÓ khiÕn cho trÎ hiÓu ®−îc t¸c dông quan träng cña lao ®éng ®èi víi con ng−êi, hiÓu ®−îc sù khæ cùc trong cuéc sèng, ®¹t ®−îc sù rÌn luyÖn ý chÝ, khiÕn trÎ tõ nhá ®· cã t− t−ëng tù lËp dùa vμo lao ®éng cña m×nh, ®ång thêi dÇn dÇn n©ng cao ®−îc kh¶ n¨ng ®éc lËp trong cuéc sèng. §iÒu nμy ®èi víi sù tr−ëng thμnh cña trÎ lμ ®éng lùc thóc ®Èy rÊt lín. ChÝnh M¹nh Tö ®· nãi: “ChØ cã nh÷ng ng−êi tr¶i qua rÌn luyÖn khæ cùc míi cã thÓ g¸nh v¸c nhiÖm vô nÆng nÒ cña sù nghiÖp”. TrÎ lμ chñ nh©n t−¬ng lai cña ®Êt n−íc, trÎ ph¶i yªu thÝch lao ®éng, do ®ã cÇn båi d−ìng cho trÎ tõ nhá ®· biÕt yªu thÝch lao ®éng, cÇn cï lμm viÖc. §Ó båi d−ìng cho trÎ ý thøc yªu lao ®éng cã thÓ tiÕn hμnh ba b−íc sau: B−íc 1: CÇn gi¸o dôc trÎ yªu quý vμ t«n träng nh÷ng ng−êi lao ®éng. Cha mÑ nªn ®Ó con m×nh nhËn thøc gi¸ trÞ lao ®éng cña c¸c ngμnh nghÒ, 61 ®ång thêi còng nªn d¹y trÎ tõ nhá sím cã chÝ lμm ng−êi lao ®éng vinh quang. B−íc 2: CÇn gi¸o dôc trÎ biÕt quý träng thμnh qu¶ lao ®éng. Cho trÎ biÕt nh÷ng c¸i m×nh ¨n, mÆc, dïng, ch¬i ®Òu lμ thμnh qu¶ lao ®éng cña cha mÑ vμ c¸c chó, c¸c b¸c v× thÕ ph¶i biÕt quý träng. Cha mÑ nªn yªu cÇu trÎ: ¡n c¬m kh«ng ®−îc r¬i v·i; ý thøc bËt, t¾t ®Ìn; dïng n−íc tiÕt kiÖm; yªu quý vμ gi÷ g×n s¸ch vë; biÕt coi träng nh÷ng quÇn ¸o giμy dÐp m×nh mÆc vμ c¸c ®å dïng trong gia ®×nh. Ph¶i ®Ó cho trÎ hiÓu ®−îc nh÷ng vËt dông, ®å dïng nμy lμ do sù lao ®éng cña rÊt nhiÒu ng−êi míi cã ®−îc, kh«ng thÓ tuú tiÖn l·ng phÝ. B−íc 3: CÇn båi d−ìng cho trÎ høng thó lao ®éng vμ ý thøc thÝch lao ®éng. §©y kh«ng chØ lμ mét sè kü n¨ng lao ®éng ®Ó trÎ n¾m v÷ng mμ ®iÒu quan träng lμ ®Ó chóng tõ nhá ®· cã ý thøc cÇn cï lao ®éng, tiÕt kiÖm vμ cã quan niÖm lao ®éng lμ vinh quang, kh«ng lao ®éng mμ cã ®−îc th× thËt ®¸ng xÊu hæ. Ngoμi ra, cha mÑ nªn båi d−ìng cho trÎ h×nh thμnh thãi quen lao ®éng tõ nhá: (1) Häc c¸ch tù phôc vô m×nh. Ph¶i d¹y cho trÎ biÕt nh÷ng viÖc cña m×nh th× tù m×nh lμm, d¹y trÎ tù mÆc vμ cëi quÇn ¸o, tù ®i vμ th¾t d©y giμy, tù tr¶i gi−êng gÊp ch¨n, tù ¨n c¬m, tù röa mÆt röa tay, tù thu dän ®å ch¬i. Mçi viÖc cha mÑ nªn lμm tr−íc, sau ®ã ®Ó trÎ luyÖn tËp 62 d−íi sù h−íng dÉn cña cha mÑ, m·i råi trÎ còng sÏ biÕt lμm. Th«ng th−êng, tõ lóc 2, 3 tuæi ®· cã thÓ tõ tõ d¹y trÎ biÕt lμm nh÷ng viÖc cña m×nh. §Õn lóc trÎ 5, 6 tuæi cã thÓ tù lo liÖu ®−îc nh÷ng viÖc cña cuéc sèng th−êng nhËt. Häc c¸ch biÕt lμm nh÷ng viÖc cña m×nh, kh«ng chØ båi d−ìng quan niÖm lao ®éng mμ cßn båi d−ìng kh¶ n¨ng sèng ®éc lËp cho trÎ, cμng cã thÓ xóc tiÕn sù ph¸t triÓn vμ h×nh thμnh tÝnh ®éc lËp, khiÕn trÎ cã thÓ sím tho¸t khái sù û l¹i vμo ng−êi lín ®Ó trë thμnh ng−êi cã tÝnh ®éc lËp. (2) Häc lμm viÖc nhμ. Cha mÑ cã thÓ ®Ó con lμm nh÷ng viÖc nhμ tuú theo søc cña trÎ. VÝ dô: Cho trÎ x¸ch ®å, lÊy xμ phßng, giμy dÐp, ghÕ con,... Khi cha mÑ dän c¬m gióp bª ghÕ, s¾p b¸t ®òa, ¨n c¬m xong gióp dän b¸t ®òa; cã thÓ cho trÎ cïng phô viÖc quÐt dän vÖ sinh nh− quÐt nhμ, lau bμn ghÕ; cã thÓ ®Ó trÎ gióp nhÆt rau, röa rau,... (3) Tham gia lao ®éng c«ng Ých. ViÖc ®Ó trÎ tham gia lao ®éng c«ng Ých còng lμ mét biÖn ph¸p båi d−ìng thãi quen lao ®éng cho trÎ. Cha mÑ cã thÓ dÉn trÎ tham gia mét sè nh÷ng ho¹t ®éng lao ®éng c«ng Ých do khu phè tæ chøc. VÝ dô, tham gia trång c©y ngμy xu©n, diÖt bä gËy mïa hÌ, nhæ cá mïa xu©n, quÐt dän ®−êng phè,... h−íng dÉn trÎ gióp ®ì nh÷ng cô giμ neo ®¬n, gia 63 ®×nh chÝnh s¸ch... ®Ó trÎ lμm nh÷ng viÖc gióp ®ì hμng xãm tuú theo søc cña m×nh, nh− ®−a b¸o, ®æ r¸c, ch¨m sãc c¸c b¹n nhá. Cha mÑ nªn båi d−ìng cho trÎ phÈm chÊt lao ®éng cÇn cï, ý thøc tiÕt kiÖm ®Ó trÎ h×nh thμnh thãi quen tiÕt kiÖm trong sinh ho¹t. Gi¸o dôc trÎ tiÕt kiÖm, kh«ng l·ng phÝ n−íc, mét h¹t g¹o, kh«ng lÊy ®å vËt lμm ®å ch¬i, kh«ng ¨n quμ, kh«ng tiªu tiÒn bõa b·i. Ngay tõ nhá cha mÑ h·y gióp trÎ h×nh thμnh thãi quen yªu lao ®éng, kh¶ n¨ng chñ ®éng cña trÎ sÏ v−ît qua c¸c b¹n cïng løa. §©y lμ sù më ®Çu h÷u Ých cho sù tr−ëng thμnh cña trÎ. Dïng hμnh ®éng cña m×nh gi¸o dôc t×nh yªu lao ®éng cho trÎ Mét nhμ v¨n viÕt s¸ch nhi ®ång cña Mü t©m sù: Tõ khi t«i cßn nhá, bè t«i ®· lμ mét ng−êi rÊt yªu lao ®éng. Mçi buæi s¸ng khi t«i vμ chÞ g¸i vÉn cßn ®ang ngñ th× bè ®· dËy råi, bè lμm xong hÕt mäi viÖc nhμ råi míi ®i lμm. Nh×n d¸ng vÎ trμn ®Çy søc lùc cña bè, t«i vμ chÞ t«i còng thÊy høng thó lao ®éng. Do ®ã tõ khi lªn 8 tuæi, t«i vμ chÞ b¾t ®Çu gióp bè in c¸c b¸o c¸o v¾n t¾t. T¹i c¨n nhμ n¬i t«i vμ chÞ ë, gian phßng qua bao nhiªu n¨m nay vÉn lμ phßng lμm viÖc cña bè, 64 chóng t«i ph¶i gÊp, ®ãng, d¸n tem vμ göi th− tíi gi¸o ®−êng, in Ên vμ ®ãng b¸o c¸o v¾n t¾t, nghe vμ nhËn ®iÖn tho¹i gäi cho gi¸o ®−êng. Chóng t«i häc c¸ch hoμn thμnh nhiÖm vô tr−íc thêi h¹n, råi quÐt dän s¹ch sÏ c¨n phßng. Khi 9 tuæi t«i ®· gièng nh− ®a sè ng−êi lín ®em hå s¬ giÊy tê cÊt vμo tñ, thËm chÝ cã lóc cßn lμm tèt h¬n c¶ ng−êi lín. Chóng t«i cã thÓ nhËn ®iÖn tho¹i, ph©n lo¹i th−, chØnh lý tμi liÖu, ®èi chiÕu, photo. Mét luËt s− ®· d¹y cho con m×nh biÕt s¾p xÕp s¸ch trong th− viÖn s¸ch ph¸p luËt cña «ng ta nh− thÕ nμo. Mét ®«i vî chång më tiÖm giÆt kh«, thuª ®øa con trai cña m×nh ®i ph¸t tê r¬i. Bè cña An lμ mét n«ng d©n, «ng th−êng thuª con m×nh ®i “th¨m ruéng”, “c¾t cá”. “Thùc sù lμ rÊt vÊt v¶”, An nãi: “Nh−ng bè tr¶ cho m×nh tiÒn mμ kh«ng ph¶i tr¶ cho ng−êi kh¸c, nh− vËy t«i cã tiÒn ®Ó häc ®¹i häc”. Mét c« gi¸o d¹y líp mét, cø mçi khi k× häc b¾t ®Çu c« ®Òu thuª ®øa con häc Trung häc cña m×nh bè trÝ b¶ng míi vμ thiÕt bÞ trong phßng häc. C« cßn thuª c¸c con gióp ®ì m×nh nhËn xÐt bμi kiÓm tra, sau ®ã c« míi kiÓm tra l¹i. Mét nhμ v¨n tr¶ tiÒn cho ®øa con trai th«ng minh cña m×nh kiÓm tra b¶n th¶o, ®¸nh m¸y, in, ®ãng thμnh quyÓn råi sau ®ã göi ®i. 65 Khi nh×n b¹n lμm viÖc ë nhμ còng nh− ë v¨n phßng cã thÓ biÕt b×nh th−êng b¹n cã lμ ng−êi thÝch lao ®éng hay kh«ng. §©y còng lμ mét c¸ch khiÕn cho con cña b¹n vui vÎ lμm viÖc nhμ. Sting viÕt mét bμi v¨n khuyÕn khÝch c¸c bËc cha mÑ cã cöa hμng h·y ®Ó cho con c¸i cïng tham gia lμm viÖc, “Thuª con cña m×nh cã thÓ truyÒn cho trÎ ý thøc ®éc lËp tù chñ, ®Ó trÎ biÕt ®−îc gi¸ trÞ cña ®ång tiÒn, gióp trÎ x©y dùng lßng tù tin vÒ kh¶ n¨ng cña m×nh”. Bμ ph¸t hiÖn nh÷ng ®øa trÎ gióp cha mÑ lμm viÖc ®ã ®ång thêi còng hiÓu ®−îc tÇm quan träng cña viÖc lμm cã tr−íc cã sau, nh×n thÊy cha mÑ kh«ng ngõng kh¾c phôc khã kh¨n, tËn m¾t nh×n thÊy tr×nh tù nh÷ng viÖc th−êng ngμy t¹i n¬i lμm viÖc, th«ng qua viÖc quan s¸t nh÷ng ho¹t ®éng cha mÑ ®· lμm sÏ hiÓu râ h¬n cha mÑ lμ ng−êi nh− thÕ nμo. Milya lμ mét nhμ t©m lý nhi ®ång, c« còng cã c¸ch nh×n gièng nh− vËy: “Khi con b¹n biÕt lao ®éng thùc sù ®Ó gióp gia ®×nh, thùc ra trÎ ®· biÕt râ tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng ®iÒu nμy ngay tõ lóc cßn rÊt nhá”. §iÒu nμy kh«ng chØ gióp båi d−ìng cho trÎ sù nhiÖt t×nh yªu lao ®éng mμ nh÷ng ng−êi chñ thuª lμ cha mÑ còng cã lîi. Hä gi÷ ®−îc tiÒn ë trong nhμ vμ ph¶i tr¶ con Ýt h¬n. Hä cã thÓ dïng tiÒn vμo viÖc gi¸o dôc. 66 Gi¸ trÞ cña viÖc ®Ó trÎ lμm viÖc nhμ lμ d¹y trÎ thãi quen gieo h¹t gièng, mμ ë ®ã khi h¹t gièng n¶y mÇm trÎ sÏ lμ ng−êi thu ho¹ch. D¹y trÎ c¸ch sèng l¹c quan YÕn víi thμnh tÝch häc tËp xuÊt s¾c ®· thi ®ç vμo mét tr−êng Trung häc träng ®iÓm. Nh÷ng ng−êi gÆp em ®Òu nãi YÕn lμ mét ng−êi vui vÎ, lu«n miÖng ca h¸t, nô c−êi lóc nμo còng biÓu lé trªn khu«n mÆt. Kh«ng chØ nh− vËy, tè chÊt cña YÕn ®Òu rÊt ®¸ng khen ngîi, em thÝch diÔn kÞch, dÝ dám. TÊt c¶ ®Òu b¾t nguån tõ “l¹c quan”. YÕu tè l¹c quan rÊt quan träng ®èi víi cuéc sèng cña mçi con ng−êi. Mét ®øa trÎ cã tè chÊt l¹c quan sÏ lu«n tù tin ®èi víi cuéc sèng. Nh−ng l¹c quan kh«ng ph¶i lμ thiªn bÈm, mμ nã ®−îc h×nh thμnh trong qu¸ tr×nh tr−ëng thμnh cña trÎ. §Ó gióp trÎ biÕt sèng l¹c quan, cha mÑ cÇn l−u ý bèn biÖn ph¸p sau: (1) §Ó trÎ c¶m nhËn ®−îc t×nh yªu th−¬ng cña cha mÑ. BÊt kú lóc nμo trÎ còng nhËn ®−îc sù gióp ®ì tõ cha mÑ sÏ cho r»ng cuéc sèng ®¸ng tin cËy, cuéc sèng cã rÊt nhiÒu nh÷ng c¬ héi. Cho dï trong cuéc sèng ngÉu nhiªn xuÊt hiÖn nh÷ng c¶nh ngé khã kh¨n, thÊt väng - trÎ vÉn cã thÓ duy tr× ®−îc th¸i ®é tÝch cùc ®èi víi cuéc sèng. 67 TrÎ kh«ng cÈn thËn ®¸nh vì cèc, cha mÑ kh«ng nªn nãi víi con r»ng: “§å ngu, cã mçi viÖc cán con mμ lμm còng kh«ng xong”. C©u nãi nμy sÏ lμm tæn h¹i tíi viÖc kh¼ng ®Þnh b¶n th©n cña trÎ. B¹n cã thÓ ®æi giäng: “Kh«ng sao, sau nμy con ph¶i chó ý h¬n”. Lμm cha mÑ cÇn ph¶i hiÓu con vμ yªu th−¬ng con b»ng chÝnh t×nh yªu th−¬ng cña m×nh. Nh−ng cha mÑ kh«ng cÇn thiÕt ph¶i thæi phång sù yªu th−¬ng. Khen ngîi con mμ kh«ng ph©n biÖt râ ph¶i tr¸i tr¾ng ®en th× tr¸i l¹i cha mÑ chØ cμng lμm t¨ng thªm c¶m gi¸c thiÕu sù gióp ®ì ë trÎ. Bëi trÎ lu«n cã mét trùc gi¸c s¾c bÐn ®èi víi sù khen ngîi qu¸ møc. (2) H·y nãi víi con r»ng: “Con cã thÓ lμm tèt”. Nh÷ng ®øa trÎ l¹c quan lu«n c¶m thÊy cã thÓ ®iÒu khiÓn ®−îc cuéc sèng cña chÝnh m×nh. Lμm cha mÑ tr−íc hÕt cÇn gióp ®ì trÎ gi÷ v÷ng tÊt c¶ môc tiªu kú väng thùc tÕ, ®ång thêi cÇn nãi râ víi trÎ lμm thÕ nμo míi cã thÓ ®¹t ®−îc môc tiªu Êy. Cuèi cïng cha mÑ nªn biÓu d−¬ng ®èi víi tõng b−íc tiÕn triÓn dï lμ nhá nhÊt h−íng tíi môc tiªu cña trÎ. (3) Cha mÑ nªn båi d−ìng tinh thÇn l¹c quan cho trÎ. TrÎ kh«ng thÓ lu«n lμm theo nh÷ng ®iÒu cha mÑ nãi, nh−ng ch¾c ch¾n sÏ lμm theo kiÓu cña cha mÑ. V× thÕ nÕu muèn con c¸i l¹c quan th× cha mÑ 68 ph¶i biÓu lé sù l¹c quan. Khi nh×n thÊy mÑ võa dän dÑp nhμ cöa võa h¸t, trÎ còng c¶m thÊy vui vÎ. NÕu cha mÑ chØ biÕt tr¸ch mãc, biÓu hiÖn sù bi quan th× trÎ sÏ kh«ng c¶m thÊy vui. Trong cuéc sèng cha mÑ cßn ph¶i chó ý tíi lêi ¨n, tiÕng nãi vμ hμnh ®éng cña m×nh, lu«n nãi nh÷ng lêi l¹c quan tÝch cùc. Kh«ng nªn nãi víi trÎ: “Con ngu qu¸, ngay c¶ ®¸ bãng còng kh«ng xong”. Mμ nªn nãi: “Con võa míi tËp ®¸ bãng, ®¸ nh− vËy còng lμ giái råi, sau nμy cè g¾ng tËp luyÖn h¬n, con nhÊt ®Þnh sÏ trë thμnh vua bãng ®¸ ®Êy”. NÕu cha mÑ lμ ng−êi l¹c quan, con c¸i còng sÏ lμ ng−êi l¹c quan. (4) Nªn tËn dông sù ¶nh h−ëng cña b¹n bÌ ®èi víi con. Cha mÑ nªn hiÓu r»ng: Thμnh tÝch cña trÎ mμ ®−îc b¹n bÌ thõa nhËn sÏ t¨ng thªm lßng tù t«n ë trÎ, h¬n n÷a cßn cã lîi cho viÖc båi d−ìng phÈm chÊt l¹c quan trong ®êi sèng hμng ngμy cña trÎ. H¶i t¸m tuæi, häc líp ba, em häc c¸c m«n v¨n hãa rÊt xuÊt s¾c nh−ng riªng m«n thÓ dôc l¹i kh«ng ®¹t. Cßn Th¾ng, b¹n H¶i m«n thÓ dôc häc rÊt giái, nh−ng c¸c m«n v¨n hãa l¹i häc trung b×nh. MÑ cña H¶i muèn H¶i häc tËp Th¾ng m«n thÓ dôc. H¶i nãi: “Th¾ng häc v¨n hãa kÐm, con kh«ng thÝch b¹n Êy”. MÑ nãi: “B¹n Êy sÏ d¹y con m«n thÓ dôc, con gióp b¹n Êy c¸c m«n v¨n hãa, 69 c¸c con cã thÓ gióp nhau mμ”. H¶i ®ång ý víi c¸ch lμm cña mÑ. MÊy th¸ng sau thμnh tÝch m«n thÓ dôc cña H¶i rÊt tèt. BÝ quyÕt cña sù ¶nh h−ëng nμy chÝnh lμ tËn dông t©m lý so s¸nh ë trÎ ®Ó kÝch thÝch trÎ tiÕn lªn phÝa tr−íc, ®ång thêi gióp trÎ vui vÎ thay ®æi ®Ó hoμn thiÖn m×nh. Cha mÑ nªn th−êng xuyªn ®em nh÷ng kinh nghiÖm cña m×nh ®Ó chØ b¶o con nªn giao l−u víi b¹n bÌ, lμm thÕ nμo ®Ó cã ®−îc sù t«n träng cña b¹n bÌ, lμm thÕ nμo cã thÓ gi÷ ®−îc t×nh b¹n th¾m thiÕt. Cha mÑ h·y nãi víi trÎ ®Ó trÎ hiÓu ®−îc tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nμy quan träng nh− thÕ nμo ®èi víi cuéc sèng cña mçi con ng−êi. Cha mÑ h·y t×m c¸ch më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña trÎ, khuyÕn khÝch trÎ th−êng xuyªn häc tËp ng−êi kh¸c. TrÎ rÊt nh¹y c¶m víi c¸ tÝnh cña cha mÑ, v× thÕ cha mÑ nªn h−íng dÉn cho trÎ ph©n tÝch mét c¸ch toμn diÖn nh÷ng −u nh−îc ®iÓm cña m×nh ®Ó trÎ tù xö lý c¸c mèi quan hÖ b»ng th¸i ®é l¹c quan tÝch cùc. Tãm l¹i, cuéc sèng l¹c quan cã thÓ båi d−ìng hoμi b·o trμn ®Çy tù tin cho trÎ, ®©y lμ mét thãi quen rÊt tèt trong cuéc sèng. NÕu b¹n muèn lμm cha mÑ tèt th× h·y gióp trÎ h×nh thμnh thãi quen nμy vμ xö lý tèt c¸c mèi quan hÖ cña con trÎ. T©m t− l¹c quan cã t¸c dông rÊt tèt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña con trÎ. D¹y trÎ lu«n 70 lu«n l¹c quan chÝnh lμ thμnh c«ng lín nhÊt cña c¸c bËc cha mÑ. CÇn gi¸o dôc trÎ tÝnh thËt thμ Mét ng−êi mÑ ®· thæ lé thãi quen thÝch nãi dèi cña con g¸i m×nh th«ng qua ®−êng d©y t− vÊn “Thanh T©m”: “Con g¸i cña t«i võa míi lªn líp hai nh−ng ®· nãi dèi nh− cuéi. LÊy vÝ dô gÇn ®©y: Thø s¸u thÇy gi¸o gäi ®iÖn cho t«i hái nguyªn nh©n t¹i sao hai ngμy qua con g¸i t«i kh«ng ®i häc? Lóc ®ã t«i thùc sù rÊt lo l¾ng, kh«ng râ viÖc nμy nh− thÕ nμo v× cø c¶m gi¸c viÖc con m×nh trèn häc lμ kh«ng thÓ x¶y ra. Bëi mçi s¸ng t«i ®Òu ®Ých th©n ®−a con tíi tr−êng, nh×n thÊy con vμo tr−êng råi t«i míi quay ra. Con g¸i t«i lμm sao cã thÓ kh«ng ®i häc ®−îc chø? Buæi tèi, khi con g¸i vÒ nhμ, dï t«i vμ bè nã khuyªn gi¶i thÕ nμo, nã còng kh«ng thõa nhËn viÖc trèn häc. Kh«ng cã c¸ch nμo kh¸c, t«i vμ bè nã bùc qu¸ bÌn ®¸nh cho mét trËn. Cuèi cïng, nã buéc ph¶i nãi nh÷ng viÖc nã lμm mÊy h«m tr−íc. Hãa ra, hμng ngμy ®îi t«i ®−a nã tíi cæng tr−êng, khi t«i quay vÒ ®−îc mét lóc th× nã còng trèn lu«n. Bªn c¹nh tr−êng häc cã mét bÖnh viÖn, buæi s¸ng nã qua khoa nhi, buæi chiÒu ch¹y qua khoa néi. Liªn tiÕp mÊy ngμy liÒn, nã cø ®i lo¨ng qu¨ng hÕt c¸c phßng néi ngo¹i trong bÖnh viÖn. Nã nãi ë trong bÖnh viÖn nhiÒu ng−êi, vui, 71 mμ cßn kh«ng ph¶i häc, kh«ng ph¶i chÞu sù qu¶n gi¸o cña thÇy c«. Nã n¸n l¹i ®ã ch¬i còng kh«ng cã vÊn ®Ò g× bëi v× trong cÆp cña nã ®· cã c¸i ¨n, c¸i uèng, l¹i cßn cã thÓ xem truyÖn tranh nã thÝch. Mçi buæi tr−a, nã ®îi tan tr−êng th× ®Õn v¨n phßng cña t«i ¨n c¬m tr−a, buæi chiÒu tan häc th× còng ®óng giê vÒ. NÕu nh− thÇy gi¸o kh«ng gäi ®iÖn tho¹i, ®Õn b©y giê chóng t«i vÉn cßn bÞ méng t−ëng. Sù ®au lßng lín nhÊt cña nh÷ng bËc lμm mÑ nh− chóng t«i lμ ®øa con nhá cña m×nh ®· nãi dèi, trong khi th−êng ngμy t«i vÉn hay gi¸o dôc con ph¶i lμm mét ®øa trÎ thËt thμ. B©y giê t«i ph¶i lμm thÕ nμo ®©y?”. C©u chuyÖn ngô ng«n “Sãi ®Õn råi” kÓ vÒ ®øa trÎ nãi dèi. KÕt qu¶ mäi ng−êi ®Òu ®· biÕt, ®øa trÎ quen nãi dèi hay gäi “Sãi ®Õn råi” ®ã cuèi cïng ®· bÞ sãi ¨n thÞt. Cã thÓ thÊy, trong viÖc gi¸o dôc truyÒn thèng cæ ®¹i tõ x−a tíi nay ®iÒu tèi kÞ lín nhÊt vÉn lμ sù nãi dèi. Trong cuéc sèng hiÖn thùc, ®øa trÎ nãi dèi lμ mét thãi quen xÊu mμ cha mÑ vμ c¸c thÇy c« gi¸o kh«ng thÓ tha thø. Sù thùc trªn thÕ giíi kh«ng biÕt cã bao nhiªu ®øa trÎ nãi dèi. C¨n cø vμo ®iÒu tra cña viÖn nghiªn cøu t©m lý cho thÊy: Kho¶ng 50% nh÷ng ®øa trÎ tõ lóc 3 tuæi ®· cã thãi quen nãi dèi. Trong sè nh÷ng ®øa trÎ 9 tuæi th× 70% ®· tõng nãi dèi. Theo sè liÖu ®iÒu tra cña mét nhμ t©m lý häc n−íc Mü l¹i cμng khiÕn cho ng−êi ta kinh ng¹c h¬n: Trong sè nh÷ng ®øa 72 trÎ 7 tuæi cña n−íc Mü th× 98% ®øa trÎ thõa nhËn chÝnh m×nh ®· tõng nãi dèi. Cã thÓ thÊy, trÎ con nãi dèi thùc ra lμ mét chøng bÖnh l©u dμi khã ch÷a khiÕn cho c¸c bËc cha mÑ vμ c¸c thÇy c« gi¸o ph¶i ®au ®Çu. Mét nhμ triÕt häc nãi: “TrÎ con kh«ng thËt thμ d−êng nh− lμ kÕt qu¶ ®¸ng sî”. Thùc tÕ, trÎ con nãi dèi kh«ng ®¸ng sî, ®iÒu ®¸ng sî h¬n lμ khi trÎ nãi dèi, cha mÑ nghe vμ bá qua, ®Ó mÆc nã ph¸t triÓn. Nh−ng nÕu cha mÑ muèn khèng chÕ sù nãi dèi cña trÎ th× ph¶i gi¸o dôc sù thμnh thËt cho trÎ, thùc ra ®©y kh«ng ph¶i lμ mét viÖc dÔ dμng. Muèn trÎ kh«ng nãi dèi ph¶i gi¸o dôc vμ båi d−ìng sù thμnh thËt cho trÎ. Cã thÓ tham kh¶o nh÷ng kinh nghiÖm sau: (1) Ph¶i ng¨n chÆn lêi nãi dèi cña trÎ. Khi c¶nh c¸o trÎ kh«ng ®−îc nãi dèi, cha mÑ ®õng nªn nãi víi trÎ: “NÕu con nãi dèi th× cha mÑ sÏ c¾t l−ìi cña con”. TrÎ nãi dèi råi, cha mÑ ®−¬ng nhiªn sÏ kh«ng thÓ c¾t l−ìi cña trÎ, ®iÒu nμy khiÕn trÎ cho r»ng lêi c¶nh c¸o cña cha mÑ kh«ng cã thËt. Khi ®èi mÆt víi trÎ hay hoang t−ëng th× vai trß cña cha mÑ rÊt quan träng. Cha mÑ võa kh«ng nªn cÊm trÎ ph¸t huy søc t−ëng t−îng cña trÎ mμ cßn cÇn gióp ®ì trÎ ph©n biÖt c¸i g× lμ thùc, c¸i g× lμ hoang ®−êng. 73 TrÝ t−ëng t−îng cña trÎ chuyÓn hãa thμnh nãi dèi chØ c¸ch nhau mét b−íc, cÇn ph¶i cã sù h−íng dÉn ®óng h−íng cña cha mÑ. TrÎ cã trÝ t−ëng t−îng lμ thiªn bÈm, nh−ng nÕu cha mÑ mét mùc tá ý khen ngîi ®èi víi trÝ t−ëng t−îng cña trÎ th× sÏ cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thμnh lêi nãi dèi; Cßn nÕu mét mùc ph¶n ®èi trÝ t−ëng t−îng cña trÎ th× sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn trÝ lùc cña trÎ. Nªn cha mÑ ph¶i ®iÒu chØnh ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc, khÐo lÐo tõng b−íc ®iÒu chØnh sù t−ëng t−îng kh«ng ®¸ng cã cña trÎ. (2) Cha mÑ cÇn lμ tÊm g−¬ng tèt cho c¸c con noi theo. §èi víi nh÷ng trÎ nãi dèi, viÖc uy hiÕp hoÆc däa n¹t trÎ ph¶i thõa nhËn m×nh nãi dèi ®Òu kh«ng ph¶i lμ c¸ch xö lý ®óng. Tèt nhÊt cha mÑ h·y ®îi lóc nμo ®ã b×nh tÜnh, nghiªm tóc nãi víi trÎ. Sau khi trÎ thõa nhËn sai lÇm cña m×nh, cha mÑ nhÊt ®Þnh ph¶i khen ngîi biÓu hiÖn sù thμnh thËt cña trÎ, nªn nãi nh÷ng lêi nãi nh− thÕ nμy: “Tuy mÑ kh«ng hμi lßng víi viÖc con lμm, nh−ng rÊt may con ®· nãi ra ®−îc sù thËt, sù thμnh thËt Êy cña con thùc sù mÑ rÊt t¸n th−ëng”. Cha mÑ lμ ng−êi thÇy ®Çu tiªn cña trÎ, lêi nãi vμ hμnh ®éng cña cha mÑ sÏ ¶nh h−ëng ®Õn sù tr−ëng thμnh cña con c¸i. V× vËy, cha mÑ ®õng nªn nãi dèi tr−íc mÆt trÎ cho dï ®ã lμ sù nãi dèi thiÖn chÝ. Dï ®èi víi mäi ng−êi hay bÊt kú sù viÖc nμo 74 cha mÑ lμm ®Òu ph¶i thμnh t©m thμnh ý. Nh− vËy trÎ míi häc tËp ®Ó trë thμnh ng−êi ngay th¼ng thËt thμ ®−îc. (3) Ph¶i t×m ra nguyªn nh©n nãi dèi cña trÎ. NÕu trÎ ®Õn tuæi ®· cã thÓ ph©n biÖt ®−îc ph¶i tr¸i mμ vÉn cßn nãi dèi th× cha mÑ cÇn ph¶i t×m ra nguyªn nh©n. RÊt nhiÒu nhμ t©m lý häc ®· ®−a ra nh÷ng nguyªn nh©n nãi dèi cña trÎ, bao gåm nh÷ng nguyªn nh©n d−íi ®©y: Thø nhÊt: Nãi dèi ®«i khi tr¸nh ®−îc sù xö ph¹t h¬n lμ nãi thËt. §¹i ®a sè cha mÑ cho r»ng nguyªn nh©n chñ yÕu lμ do trÎ kh«ng biÕt hËu qu¶ nghiªm träng cña viÖc nãi dèi nªn míi nãi dèi. Cßn lý do mμ trÎ nãi dèi lμ trÎ sî nãi thËt ®«i khi l¹i bÞ chÞu sù trõng ph¹t. Thø hai: TrÎ bÊt ®¾c dÜ ph¶i nãi dèi. §iÒu nμy, rÊt nhiÒu cha mÑ cã thÓ kh«ng chÊp nhËn nh−ng trÎ nãi dèi lμ do bÞ cha mÑ bøc Ðp qu¸. Cha mÑ nªn biÕt trÎ còng cã quyÒn im lÆng. NÕu cha mÑ cø bøc Ðp trÎ nãi ra sù thËt th× trÎ ®μnh ph¶i nãi dèi. XÐt thÊy t×nh h×nh c¨ng th¼ng trÎ sÏ kh«ng nãi ngay lóc ®ã mμ ®îi lóc mäi ng−êi b×nh t©m trë l¹i sÏ chñ ®éng nãi ra sù thËt. Thø ba: §Ó cha mÑ vui lßng nªn trÎ nãi dèi. Tiªu chuÈn ®Ó nh÷ng ®øa trÎ 4 tuæi nhËn biÕt ®−îc lêi nãi vμ viÖc lμm cña m×nh cã chÝnh x¸c 75 hay kh«ng dùa vμo biÓu c¶m trªn khu«n mÆt cña cha mÑ. V× kh«ng muèn cha mÑ tøc giËn, ph¶n øng b¶n n¨ng cña trÎ lμ kh«ng thõa nhËn viÖc lμm sai cña m×nh. Lóc nμy trÎ cã thÓ nãi dèi ®Ó cha mÑ vui lßng. (4) Nãi dèi cho trÎ c¶m gi¸c an toμn. TrÎ nãi dèi th−êng v× cÇn c¶m gi¸c an toμn. NÕu cha mÑ cã thÓ cho trÎ c¶m gi¸c an toμn khi ®ã trÎ sÏ nãi thËt. (5) Gióp trÎ gi¶m bít ¸p lùc t©m lý. Cha mÑ kú väng vμo trÎ qu¸ cao lμm t¨ng thªm ¸p lùc cho trÎ th× trÎ sÏ nãi dèi. Do ®ã, cha mÑ nªn kú väng võa ph¶i ®èi víi trÎ, kh«ng nªn hy väng nh÷ng ®iÒu v−ît qu¸ kh¶ n¨ng cña trÎ. Cha mÑ nªn khoan dung ®é l−îng víi trÎ, th−êng xuyªn nãi chuyÖn t©m t×nh víi trÎ. Gi¶m bít nh÷ng ch−íng ng¹i vÒ t©m lý cho trÎ b»ng c¸ch cha mÑ cã thÓ lμm ng−êi b¹n tri ©m cña trÎ mçi lóc vç vÒ con ®i ngñ. Tãm l¹i, tr−íc nh÷ng lêi nãi dèi cña trÎ, cha mÑ nªn ph©n tÝch, nghiªn cøu vμ t×m râ nguyªn nh©n t¹i sao trÎ nãi dèi ®Ó cã biÖn ph¸p söa ch÷a, chØ dÉn vμ gi¸o dôc trÎ mét c¸ch toμn diÖn. Mçi bËc cha mÑ ®Òu mong muèn con m×nh thμnh tμi, tuy nhiªn kh«ng ph¶i bÊt kú ®øa trÎ nμo còng ®Òu trë thμnh nh÷ng ng−êi kiÖt xuÊt. V× thÕ, muèn trÎ trë thμnh con ng−êi cã nh©n c¸ch th× cha mÑ h·y gi¸o dôc trÎ thμnh thËt. Thμnh 76 thËt lμ ph−¬ng ph¸p duy nhÊt ®Ó båi d−ìng nh©n c¸ch hoμn thiÖn cho trÎ. Khi thÊy trÎ nãi dèi, cha mÑ sÏ rÊt ®au lßng. Nh−ng lóc nμy c¸c bËc cha mÑ h·y b×nh tÜnh khuyªn gi¶i con, kh«ng nªn ®¸nh chöi, däa n¹t trÎ. Muèn d¹y trÎ cã tÝnh thμnh thËt th× cha mÑ lu«n ph¶i lμm g−¬ng cho trÎ vÒ sù thμnh thËt. Nªn D¹Y TRÎ BIÕT LÔ PHÐP HÔ nãi ®Õn nh÷ng ®øa trÎ kh«ng cã gi¸o dôc, trong ®Çu mäi ng−êi liÒn nghÜ ngay tíi mét ®øa trÎ ranh m·nh thÝch g©y chuyÖn vμ lu«n cã nh÷ng cö chØ th« lç ®èi víi cha mÑ. Cßn ®èi víi chÞ §øc, cho ®Õn b©y giê vÉn canh c¸nh bªn lßng mét viÖc x¶y ra vμo mïa hÌ mÊy n¨m tr−íc ®©y. ChÞ kÓ: Lóc ®ã mäi ng−êi trong nhμ ®ang ngåi trong r¹p chiÕu phim. Mçi lÇn tr−íc khi vμo r¹p, hai vî chång chÞ ph¶i nh¾c ®i nh¾c l¹i ®øa con trai n¨m tuæi cña m×nh xem phim ph¶i ngåi yªn lÆng, kh«ng ®−îc nãi to vμ ®i l¹i trong r¹p. Trong thêi gian chiÕu phim, con trai cña hä trõ nh÷ng lóc th× thÇm ®−a ra nh÷ng c©u hái th× suèt buæi xem phim nã ®Òu ngåi yªn. VËy mμ, cho dï phim chiÕu ®· kh¸ l©u mμ hä kh«ng nghe ®−îc mét lêi thuyÕt minh nμo. §iÒu nμy lμ do hai ®øa trÎ ngåi ngay bªn c¹nh hä kh«ng ngåi yªn mét chç cø 77 nhÊp nha nhÊp nhám, to tiÕng gäi nhau. Hai ®øa cßn tranh giμnh r−ît ®uæi nhau trong r¹p. ChÞ §øc muèn t×m cha mÑ cña hai ®øa trÎ ®Ó nãi cho hä biÕt. Khi kÕt thóc buæi chiÕu phim, chÞ liÒn ®i theo hai ®øa trÎ ®Õn mét qu¸n ¨n. Mét ®«i vî chång ®ang ®îi hai ®øa trÎ, chÞ nghÜ ch¾c ch¾n lμ cha mÑ cña hai ®øa, liÒn lËp tøc tíi tr−íc mÆt hä. ChÞ nãi víi hai vî chång r»ng: “Hai ®øa con cña anh chÞ cø ch¹y ®i ch¹y l¹i trong r¹p chiÕu phim, quÊy nhiÔu khiÕn chóng t«i kh«ng tμi nμo xem phim ®−îc”, “Bän trÎ kh«ng muèn xem phim, vËy anh chÞ nªn ®Ó bän trÎ ë nhμ”. Bè cña hai ®øa trÎ l¹nh lïng nh×n chÞ. Anh ta nãi: “Chóng t«i mÊt tiÒn mua vÐ cho con t«i. Con cña chóng t«i lÏ ®−¬ng nhiªn ph¶i vμo r¹p chiÕu phim, bän trÎ ë bªn trong muèn ®i ®©u th× ®i chø”. Nghe nh÷ng lêi nãi nh− vËy khiÕn chÞ §øc c¶m thÊy thÊt väng. Mét ®«i vî chång ¨n mÆc chØnh tÒ xem ra rÊt cã gi¸o dôc mμ l¹i cã thÓ chÊp nhËn cö chØ v« lÔ nh− vËy cña con m×nh sao? LÏ nμo x· héi b©y giê ai còng chØ biÕt nghÜ tíi lîi Ých cña riªng m×nh, chØ biÕt yªu con cña m×nh mμ tuyÖt nhiªn kh«ng ®Ó ý tíi lîi Ých cña ng−êi kh¸c? §óng nh− c¸c nhμ t©m lý häc nãi kh«ng hÒ cã chót ch©m biÕm: “Cø xem nh÷ng tiÕt môc trªn ti vi b©y giê, c¸c hμnh vi cña c¸ nh©n ®−îc ®−a lªn hμng ®Çu, sù ng¹o m¹n v« lÔ cø thÊy nhiÒu th× sÏ trë thμnh quen”. 78