🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Nhập môn tin học Ebooks Nhóm Zalo NHẬP MÔN TIN HỌC HOÄI ÑOÀNG CHÆ ÑAÏO XUAÁT BAÛN Chuû tòch Hoäi ñoàng TS. NGUYEÃN THEÁ KYÛ Phoù Chuû tòch Hoäi ñoàng TS. NGUYEÃN DUY HUØNG Thaønh vieân TS. NGUYEÃN TIEÁN HOAØNG TS. NGUYEÃN AN TIEÂM TS. VUÕ TROÏNG LAÂM Chuù daãn cuûa nhaø xuaát baûn Cuoán saùch “Nhaäp moân tin hoïc” do caùc taùc giaû Löông Maïnh Baù vaø Ñoã Vaên Uy bieân soaïn. Cuoán saùch goàm boán phaàn: Tin hoïc caên baûn, Tin hoïc vaên phoøng, Trình dieãn Power Point, Moät soá thieát bò vaên phoøng. Cuoán saùch cung caáp cho baïn ñoïc nhöõng hieåu bieát cô baûn nhaát veà maùy tính, veà coâng ngheä thoâng tin; giôùi thieäu caùc kyõ naêng söû duïng heä ñieàu haønh Windows, soaïn thaûo vaên baûn baèng Word, xöû lyù baûng tính baèng Excel, trình baøy baùo caùo baèng Power Point; höôùng daãn söû duïng caùc dòch vuï treân maïng Internet nhö dòch vuï WEB (World Wide Web), dòch vuï tin töùc (News), dòch vuï tìm kieám (Search), dòch vuï thö tín ñieän töû (Email); kyõ naêng söû duïng moät soá thieát bò vaên phoøng nhö maùy queùt, maùy chieáu ña phöông tieän... Nhaèm thieát thöïc cung caáp kieán thöùc tin hoïc phoå thoâng, cô baûn cho ñoâng ñaûo baïn ñoïc, ñaëc bieät laø ñoái töôïng ñoäc giaû ôû xaõ, phöôøng, thò traán, Nhaø xuaát baûn Chính trò quoác gia - Söï thaät phoái hôïp vôùi Nhaø xuaát baûn Baùch khoa - Haø Noäi xuaát baûn cuoán saùch naøy. 5 Xin giôùi thieäu cuoán saùch, vaø mong nhaän ñöôïc caùc yù kieán ñoùng goùp cuûa baïn ñoïc ñeå cuoán saùch ñöôïc hoaøn thieän hôn trong laàn xuaát baûn sau. Thaùng 11 naêm 2011 NHAØ XUAÁT BAÛN CHÍNH TRÒ QUOÁC GIA - SÖÏ THAÄT 6 PHAÀN MOÄT TIN HOÏC CAÊN BAÛN 7 8 Chöông I Giôùi thieäu veà maùy tính 1. Caùc khaùi nieäm cô baûn 1.1. Thoâng tin - Döõ lieäu - Tri thöùc - Thoâng tin (Information) Khaùi nieäm thoâng tin (information) ñöôïc söû duïng thöôøng ngaøy. Thoâng tin mang laïi cho con ngöôøi söï hieåu bieát, nhaän thöùc toát hôn veà nhöõng ñoái töôïng trong ñôøi soáng xaõ hoäi, trong thieân nhieân,... giuùp cho hoï thöïc hieän hôïp lyù coâng vieäc caàn laøm ñeå ñaït tôùi muïc ñích moät caùch toát nhaát. Ngöôøi ta quan nieäm raèng, thoâng tin laø keát quaû xöû lyù, ñieàu khieån vaø toå chöùc döõ lieäu theo caùch maø noù seõ boå sung theâm tri thöùc cho ngöôøi nhaän. Noùi moät caùch khaùc, thoâng tin laø ngöõ caûnh trong ñoù döõ lieäu ñöôïc xem xeùt. - Döõ lieäu (Data) Döõ lieäu (data) laø bieåu dieãn cuûa thoâng tin ñöôïc theå hieän baèng caùc tín hieäu vaät lyù. Thoâng tin chöùa ñöïng yù nghóa coøn döõ lieäu laø caùc söï kieän khoâng coù caáu truùc vaø khoâng coù yù nghóa neáu chuùng khoâng ñöôïc toå chöùc vaø xöû lyù. Döõ lieäu trong thöïc teá coù theå laø: - Caùc soá lieäu thöôøng ñöôïc moâ taû baèng soá nhö trong caùc baûng bieåu. 9 - Caùc kyù hieäu quy öôùc, ví duï chöõ vieát. - Caùc tín hieäu vaät lyù ví duï nhö aùnh saùng, aâm thanh, nhieät ñoä, aùp suaát,... Theo quan nieäm chung cuûa nhöõng ngöôøi laøm coâng ngheä thoâng tin thì thoâng tin laø nhöõng hieåu bieát cuûa chuùng ta veà moät lónh vöïc naøo ñaáy, coøn döõ lieäu laø thoâng tin ñöôïc bieåu dieãn vaø xöû lyù trong maùy tính. - Tri thöùc (Knowledge) Tri thöùc theo nghóa thöôøng laø thoâng tin ôû möùc tröøu töôïng hôn. Tri thöùc khaù ña daïng, noù coù theå laø söï kieän, laø thoâng tin vaø caùch maø moät ngöôøi thu thaäp ñöôïc qua kinh nghieäm hoaëc qua ñaøo taïo. Noù coù theå laø söï hieåu bieát chung hay veà moät lónh vöïc cuï theå naøo ñoù. Thuaät ngöõ tri thöùc ñöôïc söû duïng theo nghóa “hieåu” veà moät chuû theå vôùi moät tieàm naêng cho moät muïc ñích chuyeân duïng. Heä thoáng thoâng tin (information system) laø moät heä thoáng ghi nhaän döõ lieäu, xöû lyù chuùng ñeå taïo neân thoâng tin coù yù nghóa hoaëc döõ lieäu môùi. Döõ lieäu ---🡪 Thoâng tin ---🡪 Tri thöùc xöû lyù xöû lyù 1.2. Quy trình xöû lyù thoâng tin Moïi quaù trình xöû lyù thoâng tin baèng maùy tính hay bôûi con ngöôøi ñeàu ñöôïc thöïc hieän theo moät quy trình sau: Döõ lieäu (data) ñöôïc nhaäp ôû ñaàu vaøo (input), qua quaù trình xöû lyù ñeå nhaän ñöôïc thoâng tin ôû ñaàu ra (output). Döõ lieäu trong quaù trình nhaäp, xöû lyù vaø xuaát ñeàu coù theå ñöôïc löu tröõ. 10 NHẬP DỮ LIỆU (INPUT) XỬ LÝ (PROCESSING) LƯU TRỮ (STORAGE) XUẤT DỮ LIỆU (OUTPUT) Hình 1. Moâ hình toång quaùt quaù trình xöû lyù thoâng tin Thoâng tin ñöôïc thu thaäp vaø löu tröõ, qua quaù trình xöû lyù coù theå trôû thaønh döõ lieäu môùi, qua quaù trình xöû lyù döõ lieäu taïo ra thoâng tin môùi hôn theo yù ñoà cuûa con ngöôøi. Con ngöôøi coù nhieàu caùch ñeå coù döõ lieäu vaø thoâng tin. Con ngöôøi löu tröõ thoâng tin qua tranh veõ, giaáy, saùch baùo, hình aûnh trong phim, baêng töø. Trong thôøi ñaïi hieän nay, khi löôïng thoâng tin caøng ngaøy caøng nhieàu, con ngöôøi coù theå duøng moät coâng cuï hoã trôï cho vieäc löu tröõ, choïn loïc vaø xöû lyù thoâng tin goïi laø maùy tính ñieän töû (Computer). Maùy tính ñieän töû giuùp con ngöôøi tieát kieäm raát nhieàu thôøi gian, coâng söùc vaø taêng ñoä chính xaùc cao trong vieäc töï ñoäng hoaù moät phaàn hay toaøn phaàn cuûa quaù trình xöû lyù thoâng tin. 2. Cô sôû veà maùy tính vaø phaân loaïi maùy tính ñieän töû 2.1. Lòch söû phaùt trieån cuûa maùy tính ñieän töû Do nhu caàu caàn taêng ñoä chính xaùc tính toaùn vaø giaûm thôøi gian tính toaùn, töø xöa con ngöôøi ñaõ quan taâm cheá taïo caùc coâng cuï tính toaùn: baøn tính tay cuûa ngöôøi Trung Quoác, maùy coäng cô hoïc cuûa 11 nhaø toaùn hoïc Phaùp Blaise Pascal (1623 - 1662), maùy tính cô hoïc coù theå coäng, tröø, nhaân, chia cuûa nhaø toaùn hoïc Ñöùc Gottfried Wilhelmvon Leibniz (1646 - 1716), maùy sai phaân ñeå tính caùc ña thöùc toaùn hoïc... Maùy tính ñieän töû thöïc söï baét ñaàu hình thaønh vaøo thaäp nieân 1950, ñeán nay ñaõ traûi qua 5 theá heä, döïa treân söï tieán boä veà coâng ngheä ñieän töû, vi ñieän töû cuõng nhö caùc caûi tieán veà nguyeân lyù, tính naêng vaø loaïi hình cuûa noù. - Theá heä 1 (1950 - 1958): maùy tính söû duïng caùc boùng ñeøn ñieän töû chaân khoâng, maïch rieâng reõ, vaøo soá lieäu baèng phieáu ñuïc loã, ñieàu khieån baèng tay. Maùy coù kích thöôùc raát lôùn, tieâu thuï naêng löôïng nhieàu, toác ñoä tính chaäm khoaûng 300 - 3.000 pheùp tính/giaây. Loaïi maùy tính ñieån hình theá heä 1 nhö EDVAC (Myõ) hay BESEM (Lieân Xoâ),... - Theá heä 2 (1958 - 1964): maùy tính duøng boä xöû lyù baèng ñeøn baùn daãn, maïch in. Maùy tính ñaõ coù chöông trình dòch nhö Cobol, Fortran vaø heä ñieàu haønh ñôn giaûn. Kích thöôùc maùy coøn lôùn, toác ñoä tính khoaûng 10.000 - 100.000 pheùp tính/giaây. Ñieån hình nhö loaïi IBM-1070 (Myõ) hay MINSK (Lieân Xoâ),... - Theá heä 3 (1965 - 1974): maùy tính ñöôïc gaén caùc boä vi xöû lyù baèng vi maïch ñieän töû côõ nhoû coù theå coù ñöôïc toác ñoä tính khoaûng 100.000 - 1.000.000 pheùp tính/giaây. Maùy ñaõ coù caùc heä ñieàu haønh ña chöông trình, nhieàu ngöôøi ñoàng thôøi hoaëc theo 12 kieåu phaân chia thôøi gian. Keát quaû töø maùy tính coù theå in ra tröïc tieáp qua maùy in. Ñieån hình nhö loaïi IBM-360 (Myõ) hay EC (Lieân Xoâ),... - Theá heä 4 (1974 - 1989): maùy tính baét ñaàu coù caùc vi maïch ña xöû lyù coù toác ñoä tính haøng chuïc trieäu ñeán haøng tyû pheùp tính/giaây. Giai ñoaïn naøy hình thaønh 2 loaïi maùy tính chính: maùy tính caù nhaân ñeå baøn (Personal Computer - PC) hoaëc xaùch tay (Laptop hoaëc Notebook computer) vaø caùc loaïi maùy tính chuyeân nghieäp thöïc hieän ña chöông trình, ña xöû lyù,... hình thaønh caùc heä thoáng maïng maùy tính (Computer Networks) vaø caùc öùng duïng phong phuù ña phöông tieän. - Theá heä 5 (1990 ñeán nay): baét ñaàu caùc nghieân cöùu taïo ra caùc maùy tính moâ phoûng caùc hoaït ñoäng cuûa naõo boä vaø haønh vi con ngöôøi, coù trí khoân nhaân taïo vôùi khaû naêng töï suy dieãn phaùt trieån caùc tình huoáng nhaän ñöôïc vaø heä quaûn lyù kieán thöùc cô baûn ñeå giaûi quyeát caùc baøi toaùn ña daïng. 2.2. Phaân loaïi maùy tính ñieän töû Treân thöïc teá toàn taïi nhieàu caùch phaân loaïi maùy tính khaùc nhau. Theo hieäu naêng tính toaùn, coù theå phaân loaïi maùy tính nhö sau: - Maùy vi tính (Microcomputer or PC): loaïi naøy thöôøng ñöôïc thieát keá cho moät ngöôøi duøng, do ñoù giaù thaønh reû. Hieän nay, maùy vi tính khaù phoå duïng vaø xuaát hieän döôùi khaù nhieàu daïng: maùy ñeå baøn (Desktop), maùy traïm (Workstation), maùy xaùch tay (Notebook) vaø maùy tính boû tuùi. 13 - Maùy tính taàm trung (Mini Computer): laø loaïi maùy tính coù toác ñoä vaø hieäu naêng tính toaùn maïnh hôn caùc maùy vi tính. Chuùng thöôøng ñöôïc thieát keá ñeå söû duïng cho caùc öùng duïng phöùc taïp. Giaù cuûa caùc maùy naøy cuõng côõ haøng vaøi chuïc nghìn USD. - Maùy tính lôùn (Mainframe Computer) vaø Sieâu maùy tính Sieâu maùy tính (Super Computer) laø nhöõng maùy tính coù toå chöùc beân trong raát phöùc taïp, coù toác ñoä sieâu nhanh vaø hieäu naêng tính toaùn cao, côõ haøng tyû pheùp tính/giaây. Caùc maùy tính naøy cho pheùp nhieàu ngöôøi duøng ñoàng thôøi, ñöôïc söû duïng taïi caùc Trung taâm tính toaùn/ Vieän nghieân cöùu ñeå giaûi quyeát caùc baøi toaùn cöïc kyø phöùc taïp, yeâu caàu cao veà toác ñoä. Chuùng coù giaù thaønh raát ñaét, côõ haøng traêm ngaøn, thaäm chí haøng trieäu USD. Theo phöông phaùp xöû lyù tin coù theå phaân loaïi maùy tính: maùy tính töông töï, maùy tính soá, maùy tính löôïng töû. Moät caùch phaân loaïi khaùc theo phöông thöùc söû duïng ñoù laø maùy chuû vaø maùy traïm. 3. Toå chöùc beân trong maùy tính Moät caùch toång quaùt, maùy tính ñieän töû laø moät heä xöû lyù thoâng tin töï ñoäng goàm 2 phaàn chính: phaàn cöùng vaø phaàn meàm. Phaàn cöùng (hardware) coù theå ñöôïc hieåu ñôn 14 giaûn laø taát caû caùc caáu kieän, linh kieän ñieän, ñieän töû trong moät heä maùy. Phaàn meàm (software) coù theå xem nhö moät boä chöông trình goàm caùc chæ thò ñieän töû ra leänh cho maùy tính thöïc hieän moät ñieàu naøo ñoù theo yeâu caàu cuûa ngöôøi söû duïng. Phaàn meàm coù theå ñöôïc ví nhö phaàn hoàn cuûa maùy tính maø phaàn cöùng cuûa noù ñöôïc xem nhö phaàn xaùc. Maùy tính thöïc hieän caùc chöùc naêng cô baûn sau: - Xöû lyù döõ lieäu: Ñaây laø chöùc naêng quan troïng nhaát cuûa maùy tính. Döõ lieäu coù theå coù raát nhieàu daïng khaùc nhau vaø coù yeâu caàu xöû lyù khaùc nhau. - Löu tröõ döõ lieäu: Caùc döõ lieäu ñöa vaøo maùy tính coù theå ñöôïc löu trong boä nhôù ñeå khi caàn chuùng seõ ñöôïc laáy ra xöû lyù. Cuõng coù khi döõ lieäu ñöa vaøo ñöôïc xöû lyù ngay. Caùc keát quaû xöû lyù ñöôïc löu tröõ laïi trong boä nhôù vaø sau ñoù coù theå phuïc vuï cho caùc xöû lyù tieáp. - Trao ñoåi döõ lieäu: Maùy tính caàn phaûi trao ñoåi döõ lieäu giöõa caùc thaønh phaàn beân trong vaø vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Caùc thieát bò vaøo - ra ñöôïc coi laø nguoàn cung caáp döõ lieäu hoaëc nôi tieáp nhaän döõ lieäu. Tieán trình trao ñoåi döõ lieäu vôùi caùc thieát bò goïi laø vaøo - ra. Khi döõ lieäu ñöôïc vaän chuyeån treân khoaûng caùch xa vôùi caùc thieát bò hoaëc maùy tính goïi laø truyeàn döõ lieäu (data communication). - Ñieàu khieån: Cuoái cuøng, maùy tính phaûi ñieàu khieån caùc chöùc naêng treân. 15 Caáu truùc cuûa heä thoáng maùy tính Heä thoáng maùy tính bao goàm caùc thaønh phaàn cô baûn sau: ñôn vò xöû lyù trung taâm (Central Processor Unit - CPU), boä nhôù chính (Main Memory), heä thoáng vaøo ra (Input - Output System) vaø lieân keát heä thoáng (Buses) nhö chæ ra trong hình 2 döôùi ñaây, vôùi caùc chöùc naêng chính cuûa caùc thaønh phaàn: Bộ xử lý trung tâm (CPU) Bộ nhớ chính Liên kết hệ thống Các thiết bị vào Các thiết bị ra Bộ nhớ ngoài Hệ thống vào - ra Hình 2. Caùc thaønh phaàn chính cuûa heä thoáng maùy tính - Boä xöû lyù trung taâm – CPU: ñieàu khieån caùc hoaït ñoäng cuûa maùy tính vaø thöïc hieän xöû lyù döõ lieäu. - Boä nhôù chính (Main Memory): löu tröõ chöông trình vaø döõ lieäu. - Heä thoáng vaøo - ra (Input - Output System): trao ñoåi thoâng tin giöõa theá giôùi beân ngoaøi vôùi maùy tính. - Lieân keát heä thoáng (System Interconnection): keát noái vaø vaän chuyeån thoâng tin giöõa CPU, boä nhôù chính vaø heä thoáng vaøo - ra cuûa maùy tính vôùi nhau. 16 Hoaït ñoäng cuûa maùy tính Hoaït ñoäng cô baûn cuûa maùy tính laø thöïc hieän chöông trình. Chöông trình goàm moät taäp caùc leänh ñöôïc löu tröõ trong boä nhôù. Vieäc thöïc hieän chöông trình laø vieäc laëp laïi chu trình leänh bao goàm caùc böôùc sau: - CPU phaùt ñòa chæ töø con troû leänh ñeán boä nhôù nôi chöùa leänh caàn nhaän. - CPU nha än le änh tö ø bo ä nhô ù ñöa ve à thanh ghi le änh. - Taêng noäi dung con troû leänh ñeå troû ñeán nôi löu tröõ leänh keá tieáp. - CPU gia ûi ma õ le änh ñe å xa ùc ñònh thao ta ùc cu ûa le änh. - Neáu leänh söû duïng döõ lieäu töø boä nhôù hay coång vaøo ra thì caàn phaûi xaùc ñònh ñòa chæ nôi chöùa döõ lieäu. - CPU naïp caùc döõ lieäu caàn thieát vaøo caùc thanh ghi trong CPU. - Thöïc thi leänh. - Ghi keát quaû vaøo nôi yeâu caàu. - Quay laïi böôùc ñaàu tieân ñeå thöïc hieän leänh tieáp theo. 3.1. Boä xöû lyù trung taâm - CPU Boä xöû lyù trung taâm (Central Proccesor Unit CPU) ñieàu khieån caùc thaønh phaàn cuûa maùy tính, xöû lyù döõ lieäu. CPU hoaït ñoäng theo chöông trình naèm trong boä nhôù chính, nhaän caùc leänh töø boä 17 nhôù chính, giaûi maõ leänh ñeå phaùt ra caùc tín hieäu ñieàu khieån thöïc thi leänh. Trong quaù trình thöïc hieän leänh, CPU coù trao ñoåi vôùi boä nhôù chính vaø heä thoáng vaøo - ra. CPU coù 3 boä phaän chính: khoái ñieàu khieån; khoái tính toaùn soá hoïc vaø loâgic; taäp caùc thanh ghi (hình 3). Khối điều khiển CPU Khối số học và lôgic (ALU) Đơn vị nối ghép bus Tập các thanh ghi Bus điều khiển Bus dữ liệu Bus địa chỉ Hình 3. Moâ hình cô baûn cuûa CPU - Khoái ñieàu khieån (Control Unit – CU): Khoái ñieàu khieån nhaän leänh cuûa chöông trình töø boä nhôù trong ñöa vaøo CPU, giaûi maõ caùc leänh, taïo ra caùc tín hieäu ñieàu khieån coâng vieäc cuûa caùc boä phaän khaùc cuûa maùy tính theo yeâu caàu cuûa ngöôøi söû duïng hoaëc theo chöông trình ñaõ caøi ñaët. - Khoái tính toaùn soá hoïc vaø loâgic (Arithmetic – Logic Unit - ALU) Bao goàm caùc thieát bò thöïc hieän caùc pheùp tính soá hoïc (coäng, tröø, nhaân, chia,...), caùc pheùp tính loâgic (AND, OR, NOT, XOR) vaø caùc pheùp tính quan heä (so saùnh lôùn hôn, nhoû hôn, baèng nhau,...) 18 Döõ lieäu töø boä nhôù hay caùc thieát bò vaøo - ra seõ ñöôïc chuyeån vaøo caùc thanh ghi cuûa CPU, roài chuyeån ñeán ALU. Taïi ñaây, döõ lieäu ñöôïc tính toaùn roài traû laïi caùc thanh ghi vaø chuyeån veà boä nhôù hay caùc thieát bò vaøo - ra. Ban ñaàu ALU chæ goàm khoái tính toaùn soá nguyeân IU (Integer Unit). Ñeå taêng khaû naêng tính toaùn nhaát laø trong daáu phaåy ñoäng, khoái tính toaùn daáu phaåy ñoäng FPU (Floating Point Unit) - hay coøn goïi laø boä ñoàng xöû lyù (Co proccesor Unit) ñöôïc boå sung theâm. - Taäp caùc thanh ghi (Registers) Ñöôïc gaén chaët vaøo CPU baèng caùc maïch ñieän töû laøm nhieäm vuï boä nhôù trung gian cho CPU. Caùc thanh ghi mang caùc chöùc naêng chuyeân duïng giuùp taêng toác ñoä trao ñoåi thoâng tin trong maùy tính. Treân caùc CPU hieän nay coù töø vaøi chuïc ñeán vaøi traêm thanh ghi. Ñoä daøi cuûa caùc thanh ghi cuõng khaùc nhau töø 8 ñeán 64 bit. Ngoaøi ra, CPU coøn ñöôïc gaén vôùi moät ñoàng hoà (clock) hay coøn goïi laø boä taïo xung nhòp. Taàn soá ñoàng hoà caøng cao thì toác ñoä xöû lyù thoâng tin caøng nhanh. Thöôøng thì ñoàng hoà ñöôïc gaén töông xöùng vôùi caáu hình maùy vaø coù caùc taàn soá dao ñoäng (cho caùc maùy Pentium 4 trôû leân) laø 2.0GHz, 2.2GHz, ... hoaëc cao hôn. Boä vi xöû lyù (Microprocessor) CPU ñöôïc cheá taïo treân moät vi maïch vaø ñöôïc goïi laø boä vi xöû lyù. Vì vaäy, chuùng ta coù theå goïi CPU 19 laø boä vi xöû lyù. Tuy nhieân, caùc boä vi xöû lyù hieän nay coù caáu truùc phöùc taïp hôn nhieàu so vôùi moät CPU cô baûn. 3.2. Boä nhôù Boä nhôù laø thieát bò löu tröõ thoâng tin trong quaù trình maùy tính xöû lyù. Boä nhôù bao goàm boä nhôù trong vaø boä nhôù ngoaøi. Boä nhôù trong Boä nhôù trong (Internal Memory): laø nhöõng thaønh phaàn nhôù maø CPU coù theå trao ñoåi tröïc tieáp, caùc leänh maø CPU thöïc thi, caùc döõ lieäu maø CPU söû duïng ñeàu phaûi naèm trong boä nhôù trong. Boä nhôù trong coù dung löôïng khoâng thaät lôùn song coù toác ñoä trao ñoåi thoâng tin cao. Boä nhôù trong ñöôïc toå chöùc thaønh caùc ngaên nhôù. Caùc ngaên nhôù naøy ñöôïc ñaùnh ñòa chæ tröïc tieáp bôûi CPU, coù nghóa moãi ngaên nhôù cuûa boä nhôù trong ñöôïc gaùn moät ñòa chæ xaùc ñònh. CPU muoán ñoïc/ghi vaøo ngaên nhôù naøo, noù phaûi bieát ñöôïc ñòa chæ cuûa ngaên nhôù ñoù. Noäi dung cuûa ngaên nhôù laø giaù trò ñöôïc ghi trong ñoù. Soá bit ñöôïc duøng ñeå ñaùnh ñòa chæ cuûa ngaên nhôù seõ quyeát ñònh dung löôïng toái ña cuûa boä nhôù chính. Thí duï: - Duøng 16 bit ñòa chæ thì dung löôïng toái ña cuûa boä nhôù laø 216 = 26 x 210 = 64KB. Boä xöû lyù Pentium III coù 36 bit ñòa chæ, do ñoù coù khaû naêng quaûn lyù toái ña 26 x 230 = 64GB. 20 Chuù yù: Noäi dung cuûa ngaên nhôù coù theå thay ñoåi coøn ñòa chæ ngaên nhôù thì coá ñònh. Boä nhôù trong cuûa maùy tính ñöôïc thieát keá baèng boä nhôù baùn daãn vôùi 2 loaïi ROM vaø RAM, trong ñoù: - ROM (Read Only Memory) laø boä nhôù chæ ñoïc thoâng tin, duøng ñeå löu tröõ caùc chöông trình heä thoáng, chöông trình ñieàu khieån vieäc nhaäp xuaát cô sôû (ROM-BIOS: ROM-Basic Input/Output System). Thoâng tin treân ROM khoâng theå thay ñoåi vaø khoâng bò maát ngay caû khi khoâng coù ñieän. - RAM (Random Access Memory) laø boä nhôù truy xuaát ngaãu nhieân, ñöôïc duøng ñeå löu tröõ döõ lieäu vaø chöông trình trong quaù trình thao taùc vaø tính toaùn. RAM coù ñaëc ñieåm laø noäi dung thoâng tin chöùa trong noù seõ maát ñi khi maát ñieän hoaëc taét maùy. Dung löôïng boä nhôù RAM cho caùc maùy tính hieän nay thoâng thöôøng vaøo khoaûng 512MB vaø coù theå hôn nöõa tôùi haøng GB. Ngoaøi ra, trong maùy tính cuõng coøn phaàn boä nhôù khaùc: Cache Memory cuõng thuoäc boä nhôù trong. Boä nhôù cache ñöôïc ñaët ñeäm giöõa CPU vaø boä nhôù trong nhaèm laøm taêng toác ñoä trao ñoåi thoâng tin. Boä nhôù cache thuoäc boä nhôù RAM, coù dung löôïng nhoû. Noù chöùa moät phaàn chöông trình vaø döõ lieäu maø CPU ñang xöû lyù, do vaäy thay vì laáy leänh vaø döõ lieäu töø boä nhôù chính, CPU seõ laáy treân cache. Haàu heát caùc maùy tính hieän nay ñeàu coù cache tích hôïp treân chip vi xöû lyù. 21 Boä nhôù ngoaøi Boä nhôù ngoaøi (External Memory): laø thieát bò löu tröõ thoâng tin vôùi dung löôïng lôùn, thoâng tin khoâng bò maát khi khoâng coù ñieän. Caùc thoâng tin naøy coù theå laø phaàn meàm maùy tính hay döõ lieäu. Boä nhôù ngoaøi ñöôïc keát noái vôùi heä thoáng thoâng qua moâñun noái gheùp vaøo - ra. Nhö vaäy, boä nhôù ngoaøi veà chöùc naêng thuoäc boä nhôù, song veà caáu truùc noù laïi thuoäc heä thoáng vaøo - ra. Coù theå caát giöõ vaø di chuyeån boä nhôù ngoaøi ñoäc laäp vôùi maùy tính. Hieän nay coù caùc loaïi boä nhôù ngoaøi phoå bieán nhö: - Ñóa meàm (Floppy disk): laø loaïi ñóa ñöôøng kính 3.5 inch, dung löôïng 1.44MB. - Ñóa cöùng (Hard disk): phoå bieán laø ñóa cöùng coù dung löôïng 20GB, 30GB, 40GB, 60GB, vaø lôùn hôn nöõa. - Ñóa quang (Compact disk): loaïi 4.72 inch, laø thieát bò phoå bieán duøng ñeå löu tröõ caùc phaàn meàm mang nhieàu thoâng tin, hình aûnh, aâm thanh vaø thöôøng ñöôïc söû duïng trong caùc phöông tieän ña truyeàn thoâng (multimedia). Coù hai loaïi phoå bieán laø: ñóa CD (dung löôïng khoaûng 700MB) vaø DVD (dung löôïng khoaûng 4.7GB). - Caùc loaïi boä nhôù ngoaøi khaùc nhö theû nhôù (Memory Stick, Compact Flash Card), USB Flash Drive coù dung löôïng phoå bieán laø 32MB, 64MB, 128MB,... 22 Hình 4. Moät soá loaïi boä nhôù ngoaøi 3.3. Heä thoáng vaøo - ra Chöùc naêng cuûa heä thoáng vaøo - ra laø trao ñoåi thoâng tin giöõa maùy tính vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Heä thoáng vaøo - ra ñöôïc xaây döïng döïa treân hai thaønh phaàn: caùc thieát bò vaøo - ra (IO devices) hay coøn goïi laø thieát bò ngoaïi vi (Peripheral devices) vaø caùc moâñun gheùp noái vaøo - ra (IO Interface modules) Moâñun gheùp noái vaøo - ra Caùc thieát bò vaøo - ra khoâng keát noái tröïc tieáp vôùi CPU maø ñöôïc keát noái thoâng qua caùc moâñun gheùp noái vaøo - ra. Trong caùc moâ ñun gheùp noái vaøo - ra coù caùc coång vaøo - ra (IO Port), caùc coång naøy cuõng ñöôïc ñaùnh ñòa chæ bôûi CPU, coù nghóa laø moãi coång cuõng coù moät ñòa chæ xaùc ñònh. Moãi thieát bò vaøo - ra keát noái vôùi CPU thoâng qua coång töông öùng vôùi ñòa chæ xaùc ñònh. Thieát bò vaøo - ra Moãi thieát bò vaøo - ra laøm nhieäm vuï chuyeån ñoåi thoâng tin töø moät daïng vaät lyù naøo ñoù veà daïng döõ lieäu phuø hôïp vôùi maùy tính hoaëc ngöôïc laïi. Caùc thieát bò ngoaïi vi thoâng duïng nhö baøn phím, maøn 23 hình, maùy in hay moät maùy tính khaùc. Ngöôøi ta coù theå phaân caùc thieát bò ngoaïi vi ra nhieàu loaïi: Thieát bò thu nhaän döõ lieäu: baøn phím, chuoät, maùy queùt aûnh,... Thieát bò hieån thò döõ lieäu: maøn hình, maùy in,... Thieát bò nhôù: caùc loaïi oå ñóa Thieát bò truyeàn thoâng: modem Thieát bò hoã trôï ña phöông tieän: heä thoáng aâm thanh, hình aûnh,... Caùc thieát bò vaøo: - Baøn phím (Keyboard, thieát bò nhaäp chuaån): laø thieát bò nhaäp döõ lieäu vaø caâu leänh, baøn phím maùy vi tính phoå bieán hieän nay laø moät baûng chöùa 104 phím coù caùc taùc duïng khaùc nhau. Coù theå chia laøm 3 nhoùm phím chính: - Nhoùm phím ñaùnh maùy: goàm caùc phím chöõ, phím soá vaø phím caùc kyù töï ñaëc bieät (~, !, @, #, $, %, ^, &, ?,...). - Nhoùm phím chöùc naêng (function keypad): goàm caùc phím töø F1 ñeán F12 vaø caùc phím nhö ← ↑ → ↓ (phím di chuyeån töøng ñieåm), phím Pg Up (leân trang maøn hình), Pg Dn (xuoáng trang maøn hình), Insert (cheøn), Delete (xoaù), Home (veà ñaàu), End (veà cuoái). - Nho ùm phím so á (numeric keypad) nhö Num Lock (cho caùc kyù töï soá), Caps Lock (taïo caùc chöõ in), Scroll Lock (cheá ñoä cuoän maøn hình) theå hieän ôû caùc ñeøn chæ thò. 24 Hình 5. Moät soá thieát bò vaøo - ra - Chuoät (Mouse): laø thieát bò caàn thieát phoå bieán hieän nay, nhaát laø caùc maùy tính chaïy trong moâi tröôøng Windows. Con chuoät coù kích thöôùc vöøa naém tay di chuyeån treân moät taám phaúng (mouse pad) theo höôùng naøo thì daáu nhaùy hoaëc muõi teân treân maøn hình seõ di chuyeån theo höôùng ñoù töông öùng vôùi vò trí cuûa cuûa vieân bi hoaëc tia saùng (optical mouse) naèm döôùi buïng cuûa noù. Moät soá maùy tính coù con chuoät ñöôïc gaén treân baøn phím. - Maùy queùt (Scanner): laø thieát bò duøng ñeå nhaäp vaên baûn hay hình veõ, hình chuïp vaøo maùy tính. Thoâng tin nguyeân thuûy treân giaáy seõ ñöôïc queùt thaønh caùc tín hieäu soá taïo thaønh caùc taäp tin aûnh (image file). Caùc thieát bò ra: - Maøn hình (Screen hay Monitor, thieát bò ra chuaån): duøng ñeå hieån thò thoâng tin cho ngöôøi 25 söû duïng xem. Thoâng tin ñöôïc theå hieän ra maøn hình baèng phöông phaùp aùnh xaï boä nhôù (memory mapping), vôùi caùch naøy maøn hình chæ vieäc ñoïc lieân tuïc boä nhôù vaø hieån thò (display) baát kyø thoâng tin naøo hieän coù trong vuøng nhôù ra maøn hình. Maøn hình phoå bieán hieän nay treân thò tröôøng laø maøn hình maøu SVGA 15”, 17”, 19” vôùi ñoä phaân giaûi coù theå ñaït 1280 x 1024 pixel. - Maùy in (Printer): laø thieát bò ra ñeå ñöa thoâng tin ra giaáy. Maùy in phoå bieán hieän nay laø loaïi maùy in ma traän ñieåm (dot matrix) loaïi 24 kim, maùy in phun möïc, maùy in laser traéng ñen hoaëc maøu. - Maùy chieáu (Projector): chöùc naêng töông töï maøn hình, thöôøng ñöôïc söû duïng thay cho maøn hình trong caùc buoåi Seminar, baùo caùo, thuyeát trình,... Lieân keát heä thoáng (buses) Giöõa caùc thaønh phaàn cuûa moät heä thoáng maùy tính hay ngay trong moät thaønh phaàn phöùc taïp nhö CPU cuõng caàn trao ñoåi vôùi nhau. Nhieäm vuï naøy ñöôïc thöïc thi bôûi heä thoáng keát noái maø chuùng ta quen goïi laø bus. Tuyø theo nhieäm vuï cuûa chuùng maø chuùng ta phaân laøm 3 loaïi chính: - Bus ñieàu khieån (Control bus): chuyeån caùc thoâng tin/tín hieäu ñieàu khieån töø thaønh phaàn naøy ñeán thaønh phaàn khaùc: CPU phaùt tín hieäu ñeå ñieàu khieån boä nhôù hay heä thoáng vaøo - ra hoaëc töø heä thoáng vaøo - ra göûi tín hieäu yeâu caàu ñeán CPU. 26 - Bus döõ lieäu (Data bus): laøm nhieäm vuï chuyeån taûi döõ lieäu (noäi dung ngaên nhôù, keát quaû xöû lyù) töø CPU ñeán boä nhôù hay ngöôïc laïi hoaëc töø boä nhôù/CPU ra caùc thieát bò ngoaïi vi. Ñaây laø loaïi bus 2 chieàu. Caùc maùy tính hieän nay thöôøng coù ñöôøng bit döõ lieäu 32 hay 64 bit. - Bus ñòa chæ (Address bus): chuyeån taûi ñòa chæ cuûa caùc ngaên nhôù khi muoán truy nhaäp (ñoïc/ ghi) noäi dung cuûa ngaên nhôù ñoù hoaëc laø ñòa chæ coång cuûa caùc thieát bò maø CPU caàn trao ñoåi. Ñoä roäng (soá bit) cuûa bus ñòa chæ cho bieát dung löôïng cöïc ñaïi cuûa boä nhôù maø CPU coù theå quaûn lyù ñöôïc. Vôùi ñoä roäng laø n thì dung löôïng boä nhôù toái ña seõ laø 2n. 4. Phaàn meàm maùy tính Vieäc xöû lyù thoâng tin cuûa maùy tính theo yeâu caàu ngöôøi duøng ñöôïc tieán haønh theo moät quy trình töï ñoäng ñaõ ñònh saün goïi laø chöông trình (program). Nhö vaäy, vôùi moãi yeâu caàu cuûa ngöôøi duøng maø chuùng ta taïm goïi laø moät baøi toaùn (problem) hay moät nhieäm vuï (task) caàn moät quy trình/chöông trình. Ngaøy nay, ngöôøi ta quen söû duïng moät thuaät ngöõ töông ñöông song theo nghóa roäng hôn laø phaàn meàm maùy tính (Software Computer). Hình 6 döôùi ñaây minh hoïa nhöõng böôùc quan troïng trong xaây döïng caùc phaàn meàm maùy tính: 27 Thế giới 1 2 3 thực (Bài toán) Mô hình hóa kết quả 7 Thực hiện Xây dựng thuật giải Soạn thảo CT 5 4 Người dùng: con người Chương trình 8 6 Biên dịch Hình 6. Quy trình giaûi quyeát moät baøi toaùn treân maùy tính 4.1. Phaân loaïi phaàn meàm maùy tính Coù nhieàu caùch phaân loaïi phaàn meàm maùy tính. Neáu phaân theo quan ñieåm söû duïng chung thì phaàn meàm maùy tính coù 2 loaïi: - Phaàn meàm heä thoáng: laø phaàn meàm ñieàu khieån hoaït ñoäng beân trong cuûa maùy tính vaø cung caáp moâi tröôøng giao tieáp giöõa ngöôøi duøng vaø maùy tính nhaèm khai thaùc hieäu quaû phaàn cöùng phuïc vuï cho nhu caàu söû duïng. Loaïi phaàn meàm naøy ñoøi hoûi tính oån ñònh, tính an toaøn cao. Chaúng haïn caùc heä ñieàu haønh maùy ñôn hay heä ñieàu haønh maïng, caùc tieän ích heä thoáng,... - Phaàn meàm öùng duïng: laø phaàn meàm duøng ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà phuïc vuï cho caùc hoaït ñoäng khaùc nhau cuûa con ngöôøi nhö quaûn lyù, keá toaùn, soaïn thaûo vaên baûn, troø chôi... Nhu caàu veà phaàn meàm öùng duïng ngaøy caøng taêng vaø ña daïng. 28 Neáu phaân theo ñaëc thuø öùng duïng vaø moâi tröôøng thì phaàn meàm coù theå goàm caùc loaïi sau: - Phaàn meàm thôøi gian thöïc (Real-time SW). - Phaàn meàm nghieäp vuï (Business SW). - Phaàn meàm tính toaùn KH&KT (Eng.&Scie. SW). - Phaàn meàm nhuùng (Embedded SW). - Phaàn meàm treân Web (Web-based SW). - Phaàn meàm trí tueä nhaân taïo (IA SW). ... 4.2. Döõ lieäu Döõ lieäu laø daïng thoâng tin ñôn giaûn nhaát maø con ngöôøi thu thaäp ñöôïc tröïc tieáp qua theo doõi, quan saùt veà caùc söï vaät, hieän töôïng cuûa theá giôùi beân ngoaøi, thí duï döõ lieäu veà tình hình nhaân söï cuûa cô quan, soá lieäu veà tình hình kinh doanh cuûa moät cöûa haøng, v.v.. Döôùi daïng toå chöùc ñôn giaûn nhaát, caùc döõ lieäu cuøng loaïi thöôøng ñöôïc saép xeáp thaønh moät teäp, khi chöa duøng maùy tính thì ñöôïc löu giöõ trong soå saùch, sau naøy khi duøng maùy tính ñieän töû, thì moãi döõ lieäu ñöôïc ghi trong boä nhôù maùy tính thaønh moät baûn ghi (record), vaø moät teäp döõ lieäu ñöôïc löu giöõ trong boä nhôù maùy tính thaønh moät teäp (file) caùc baûn ghi. Caùc heä thoáng thoâng tin, trong giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa vieäc söû duïng maùy tính ñieän töû, thöôøng coù daïng ñôn giaûn laø heä thoáng caùc teäp, moãi teäp phuïc vuï cho moät loaïi coâng vieäc xöû lyù rieâng reõ, thí 29 duï teäp döõ lieäu veà nhaân söï chæ phuïc vuï cho nhieäm vuï quaûn lyù con ngöôøi, teäp döõ lieäu veà tình hình mua baùn chæ phuïc vuï cho nhieäm vuï theo doõi kinh doanh, v.v.. Tuy nhieân, caùc heä thoáng döïa treân caùc teäp rieâng reõ nhö vaäy ñaõ nhanh choùng boäc loä nhöôïc ñieåm, vì thöïc tieãn coâng taùc quaûn lyù ñoøi hoûi caùc heä thoáng thoâng tin phaûi coù khoâng chæ laø moät soá teäp döõ lieäu rieâng reõ, taùch rôøi, maø laø caùc taäp hôïp döõ lieäu coù quan heä vôùi nhau, trong ñoù moãi döõ lieäu coù theå ñöôïc söû duïng cho nhieàu baøi toaùn quaûn lyù khaùc nhau. Cuøng moät döõ lieäu coù trong nhieàu teäp rieâng reõ thì toán keùm nhieàu chi phí truøng laëp trong vieäc löu giöõ, vaø caøng toán keùm nhieàu hôn moãi khi caàn thay ñoåi, caäp nhaät. Ñeå khaéc phuïc caùc khuyeát ñieåm ñoù, heä thoáng caùc teäp döõ lieäu ñaõ ñöôïc nhanh choùng thay theá baèng caùc heä thoáng tieân tieán hôn maø ta goïi laø caùc cô sôû döõ lieäu (database), trong ñoù caùc teäp döõ lieäu ñöôïc toå chöùc vaø saép xeáp trong moät caáu truùc chung cuûa cô sôû döõ lieäu, do ñoù traùnh ñöôïc söï truøng laëp döõ lieäu trong caùc teäp coù lieân quan vôùi nhau, giöõ ñöôïc söï nhaát quaùn trong noäi dung caùc teäp, vaø ñaëc bieät laøm cho caùc chöông trình xöû lyù döõ lieäu ñöôïc ñoäc laäp vôùi caùc teäp. Thöïc teá, chuùng ta coù nhieàu loaïi döõ lieäu caàn ñöôïc xöû lyù nhö: tín hieäu vaät lyù (tín hieäu soùng ñieän töø, tín hieäu aùnh saùng, tín hieäu aâm thanh...), caùc soá lieäu, caùc kyù hieäu (chöõ vieát, kyù hieäu treân caùc ñoà vaät coå, kyù hieäu toaùn hoïc, vaät lyù, sinh hoïc...), caùc 30 hình aûnh... Do vaäy coù theå coi döõ lieäu trong maùy tính bao goàm moät soá loaïi cô baûn sau: - Thoâng tin vaên baûn (text): vaên baûn, saùch, baùo... - Thoâng tin hình aûnh (image): phim, aûnh, truyeàn hình... Thoâng tin aâm thanh (sound): aâm nhaïc, tieáng noùi, tieáng ñoäng... Thoâng tin soá lieäu (number): caùc loaïi soá lieäu thoáng keâ nhaân söï, vaät tö, taøi chính... Ngaøy nay ngöôøi ta söû duïng thuaät ngöõ multimedia ñeå chæ hình thöùc döõ lieäu ña daïng, phöùc taïp hôn song laïi söû duïng khaù hieäu quaû vaø phoå bieán. 5. Muïc ñích söû duïng maùy tính Xaõ hoäi caøng phaùt trieån thì khoái löôïng coâng vieäc cuûa con ngöôøi ngaøy caøng nhieàu vaø caøng trôû neân phöùc taïp hôn. Nhöõng coâng vieäc khaùc nhau ñoøi hoûi caùch toå chöùc, xöû lyù khaùc nhau töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp, töø soá löôïng nhoû ñeán soá löôïng khoång loà maø con ngöôøi khoù tính toaùn vaø kieåm soaùt heát ñöôïc, v.v.. Ñoái vôùi nhöõng coâng vieäc nhö theá, chuùng ta caàn phaûi nhôø ñeán maùy tính ñieän töû ñeå giaûm bôùt thôøi gian lao ñoäng vaø kieåm soaùt ñöôïc caùc con soá, döõ lieäu moät caùch chính xaùc. Sau ñaây laø moät soá lôïi ích thoâng duïng cuûa maùy tính: - Hoã trôï cho caùc coâng vieäc vaên phoøng: caùc hoaït ñoäng vaên phoøng laø nhöõng hoaït ñoäng phöùc taïp vaø phoå bieán hieän nay. Vì vaäy, caùc öùng duïng 31 coâng ngheä thoâng tin trong lónh vöïc vaên phoøng ñaõ ñöôïc chuù yù töø raát sôùm. Phaàn meàm ñöôïc duøng phoå bieán hieän nay laø: trình soaïn thaûo taøi lieäu nhö Word, trình hoã trôï cho vieäc laäp caùc baûng bieåu nhö Excel, Power Point hoã trôï taïo caùc trình dieãn, baùo caùo, baøi giaûng,... - Löu tröõ vaø xöû lyù thoâng tin: moïi thoâng tin caàn thieát, thoâng tin ñaõ xöû lyù,... ñeàu coù theå löu vaøo maùy tính ñeå khi caàn thì laáy ra duøng hoaëc tra cöùu. - Ñieàu haønh taùc nghieäp, quaûn lyù döõ lieäu: ví duï quaûn lyù khaùch haøng, nhaân vieân cuûa moät coâng ty, quaûn lyù haøng hoaù, taøi chính... - Göûi vaø nhaän thoâng tin. - Tìm vaø tra cöùu thoâng tin treân Internet: ngaøy nay, chuùng ta ñaõ coù theå giao löu vôùi taát caû moïi ngöôøi, moïi nôi treân theá giôùi thoâng qua maùy tính keát noái maïng cuûa mình. - AÂm nhaïc vaø hoäi hoïa. - Giaûi trí: caùc troø chôi ñieän töû treân maùy tính... 6. Nhöõng ñieàu caàn bieát khi mua maùy tính Tröôùc khi quyeát ñònh mua moät chieác maùy tính, chuùng ta neân xaùc ñònh xem mình hoaëc gia ñình, coâng ty,... coù nhu caàu moät chieác maùy tính ñeå laøm nhöõng vieäc gì? Ví duï coù theå laø ñeå: göûi thö ñieän töû, truy caäp thoâng tin qua Internet, soaïn thaûo caùc vaên baûn hay ñeå veõ caùc baûn thieát keá, giaûi trí vôùi caùc troø chôi (games),... Sau khi ñaõ xaùc ñònh ñöôïc nhu caàu thì caàn tö vaán caùc chuyeân gia ñeå co ù 32 kie án thö ùc va ø quye át ñònh ne ân mua loa ïi ma ùy tính nhö the á na øo ñe å phu ø hô ïp nhu ca àu va ø tu ùi tie àn cu ûa mình. Khi mua moät maùy tính, chuùng ta neân caân nhaéc ñeå choïn löïa ba thieát bò quan troïng nhaát: boä vi xöû lyù, boä nhôù trong vaø oå ñóa cöùng. - Bo ä vi xö û ly ù la ø ño äng cô cu ûa he ä tho áng ma ùy tính. Bo ä vi xö û ly ù ca øng ma ïnh thì ma ùy tính cha ïy ca øng nhanh. Sö ùc ma ïnh cu ûa bo ä vi xö û ly ù thöô øng ñöô ïc ño ba èng to ác ño ä ño àng ho à cu ûa no ù: ha øng tra êm Mhz hay ha øng GHz... Tuy nhie ân, to ác ño ä ño àng ho à co ù the å kho âng pha ûi la ø ye áu to á quye át ñònh ma ø co øn ca àn xem the âm ca û the á he ä, ví du ï he ä tho áng Pentium III, Dual core. - Boä nhôù trong cuõng quan troïng gaàn nhö boä vi xöû lyù. Neáu chuùng ta ñònh chaïy caùc phieân baûn môùi cuûa MS Windows thì caàn phaûi coù moät boä nhôù trong ít nhaát laø töø 512MB ñeán vaøi GB RAM. Thí duï Windows 7.0 yeâu caàu boä nhôù ít nhaát laø 2GB. - Dung löôïng cuûa oå ñóa cöùng ít quan troïng hôn nhöng cuõng laø moät nhaân toá caàn quan taâm. OÅ ñóa cöùng laø nôi chuùng ta löu giöõ chöông trình vaø thoâng tin. Boä nhôù vónh cöûu naøy raát caàn thieát vì boä nhôù chính laø khoâng gian löu tröõ ñieän töû neân noäi dung cuûa noù seõ bò maát khi chuùng ta taét maùy. Caùc oå ñóa cöùng thoâng thöôøng baây giôø ñeàu coù dung löôïng toái thieåu laø vaøi chuïc ñeán vaøi traêm GB. Tuy nhieân, moät soá thieát bò cuõng coù aûnh höôûng khoâng nhoû nhö mainboard vì noù laøm nhieäm vuï 33 phoái hôïp vaø tích hôïp nhieàu thieát bò. Hôn nöõa laø card maøn hình vaø maøn hình. Hieän nay chuû yeáu laø maøn hình tinh theå loûng neân tieän duøng hôn tuy raèng giaù cuûa noù coù nhích hôn moät chuùt. 34 Chöông II Heä ñieàu haønh Windows 1. Toång quan veà heä ñieàu haønh 1.1. Heä ñieàu haønh laø gì? Heä ñieàu haønh laø moät trong caùc phaàn meàm heä thoáng coù tính phoå duïng. Coù nhieàu caùch dieãn ñaït khaùc nhau veà heä ñieàu haønh xuaát phaùt töø caùch nhìn cuûa ngöôøi söû duïng. Coù theå dieãn ñaït nhö sau: Heä ñieàu haønh laø heä thoáng chöông trình ñaûm baûo quaûn lyù taøi nguyeân cuûa heä thoáng tính toaùn vaø cung caáp caùc dòch vuï cho ngöôøi söû duïng. Trong caùc heä maùy tính hieän nay, thoâng thöôøng heä ñieàu haønh ñöôïc caøi ñaët treân ñóa. 1.2. Caùc chöùc naêng cuûa heä ñieàu haønh - Khôûi ñoäng maùy tính, taïo moâi tröôøng giao tieáp cho ngöôøi söû duïng. - Ñieàu khieån vaø kieåm soaùt hoaït ñoäng cuûa caùc thieát bò (oå ñóa, baøn phím, maøn hình, maùy in,...). - Quaûn lyù vieäc caáp phaùt taøi nguyeân cuûa maùy tính nhö boä xöû lyù trung öông, boä nhôù, caùc thieát bò vaøo ra... - Quaûn lyù caùc chöông trình ñang thöïc hieän treân maùy tính. - Thöïc hieän giao tieáp vôùi ngöôøi söû duïng ñeå nhaän leänh vaø thöïc hieän leänh. 35 1.3. Caùc heä ñieàu haønh hieän taïi Heä ñieàu haønh laø phaàn meàm heä thoáng, neân phuï thuoäc vaøo caáu truùc cuûa maùy tính. Moãi loaïi maùy tính coù heä ñieàu haønh khaùc nhau. Ví duï: - Maùy tính lôùn IBM360 coù heä ñieàu haønh laø DOS, TOS. - Maùy tính lôùn EC-1022 coù heä ñieàu haønh laø OC-EC. - Maùy tính caù nhaân PC-IBM coù heä ñieàu haønh MS-DOS. - Maïng maùy tính coù caùc heä ñieàu haønh maïng NETWARE, UNIX, WINDOWS-NT... 2. Sô löôïc veà Heä ñieàu haønh Windows vaø moâi tröôøng laøm vieäc Windows laø moät boä chöông trình do haõng Microsoft saûn xuaát. Töø version 3.0 ra ñôøi vaøo thaùng 5 naêm 1990 ñeán nay, Microsoft ñaõ khoâng ngöøng caûi tieán laøm cho moâi tröôøng naøy ngaøy caøng ñöôïc hoaøn thieän. Windows 95: vaøo cuoái naêm 1995, ôû Vieät Nam ñaõ xuaát hieän moät phieân baûn môùi cuûa Windows maø chuùng ta quen goïi laø Windows 95. Nhöõng caûi tieán môùi cuûa Windows 95 ñöôïc lieät keâ toùm taét nhö sau: - Giao dieän vôùi ngöôøi söû duïng ñöôïc thieát keá laïi hoaøn toaøn neân vieäc khôûi ñoäng caùc chöông trình öùng duïng cuøng caùc coâng vieäc nhö môû vaø löu caát caùc tö lieäu, toå chöùc caùc taøi nguyeân treân ñóa vaø 36 noái keát vôùi caùc heä phuïc vuï treân maïng - taát caû ñeàu trôû neân ñôn giaûn vaø deã daøng hôn. - Cho pheùp ñaët teân cho caùc taäp tin daøi ñeán 255 kyù töï. Ñieàu naøy raát quan troïng vì nhöõng teân daøi seõ giuùp ta gôïi nhôù ñeán noäi dung cuûa taäp tin. - Hoã trôï Plug and Play, cho pheùp töï ñoäng nhaän dieän caùc thieát bò ngoaïi vi neân vieäc caøi ñaët vaø quaûn lyù chuùng trôû neân ñôn giaûn hôn. - Hoã trôï toát hôn cho caùc öùng duïng Multimedia. Vôùi söï tích hôïp Audio vaø Video cuûa Windows 95, maùy tính caù nhaân trôû thaønh phöông tieän giaûi trí khoâng theå thieáu ñöôïc. - Windows 95 laø heä ñieàu haønh 32 bit, vì vaäy noù taêng cöôøng söùc maïnh vaø khaû naêng vaän haønh leân raát nhieàu. - Trong Windows 95 coù caùc coâng cuï ñaõ ñöôïc caûi tieán nhaèm chuaån hoaù, toái öu hoaù vaø ñieàu chænh caùc söï coá. Ñieàu naøy giuùp baïn yeân taâm hôn khi laøm vieäc vôùi maùy vi tính trong moâi tröôøng cuûa Windows 95. Toùm laïi, vôùi nhöõng tính naêng môùi öu vieät vaø tích hôïp cao, Windows 95 ñaõ trôû thaønh moâi tröôøng laøm vieäc ñöôïc ngöôøi söû duïng öa chuoäng vaø tin duøng. Windows 98, Windows Me: laø nhöõng phieân baûn tieáp theo cuûa Windows 95, nhöõng phieân baûn naøy tieáp tuïc phaùt huy vaø hoaøn thieän nhöõng tính naêng öu vieät cuûa Windows 95 vaø tích hôïp theâm nhöõng tính naêng môùi veà Internet vaø Multimedia. 37 Windows NT 4.0, Windows 2000, Windows XP, Windows 2003: laø nhöõng heä ñieàu haønh ñöôïc phaùt trieån cao hôn, duøng cho caùc cô quan vaø doanh nghieäp. Giao dieän cuûa nhöõng heä ñieàu haønh naøy töông töï nhö Windows 98/Windows Me. Ñieåm khaùc bieät laø nhöõng heä ñieàu haønh naøy coù tính naêng baûo maät cao, vì vaäy noù ñöôïc söû duïng cho moâi tröôøng coù nhieàu ngöôøi duøng. Windows 7 laø saûn phaåm môùi nhaát cuûa Microsoft hoã trôï toát cho caùc dòch vuï maïng, troø chôi, vaên phoøng,... Taøi lieäu naøy seõ trình baøy döïa vaøo heä ñieàu haønh Windows XP. Veà cô baûn caùc giao tieáp cho ngöôøi duøng thao taùc vôùi Windows laø nhö nhau, song moät soá chi tieát seõ khaùc nhau töø phieân baûn naøy tôùi phieân baûn khaùc. 2.1. Khôûi ñoäng vôùi Windows Windows ñöôïc töï ñoäng khôûi ñoäng sau khi baät maùy. Seõ coù thoâng baùo yeâu caàu nhaäp vaøo taøi khoaûn (User name) vaø maät khaåu (Password) cuûa ngöôøi duøng. Thao taùc naøy goïi laø ñaêng nhaäp (logging on). a) Windows 2000 b) Windows XP Hình 7. Maøn hình sau khi khôûi ñoäng 38 Moãi ngöôøi söû duïng coù moät taäp hôïp thoâng tin veà caùc löïa choïn töï thieát laäp nhö boá trí maøn hình, caùc chöông trình töï ñoäng chaïy khi khôûi ñoäng maùy, taøi nguyeân/ chöông trình ñöôïc pheùp söû duïng, v.v. goïi laø user profile vaø ñöôïc Windows XP löu giöõ laïi ñeå söû duïng cho nhöõng laàn khôûi ñoäng sau. Caùc hình treân chæ laø minh hoïa vì moãi ngöôøi seõ boá trí vaên phoøng theo caùch rieâng. 2.2. Laøm vieäc vôùi Windows qua caùc cöûa soå Caùc kieåu cöûa soå Chuùng ta thöôøng laøm vieäc vôùi maùy tính thoâng qua caùc chöông trình öùng duïng. Giao dieän cuûa nhöõng öùng duïng naøy thöôøng laø moät khung chöõ nhaät ñöôïc goïi laø cöûa soå (Windows). Haõy quan saùt cöûa soå cuûa chöông trình soaïn thaûo MS Word sau ñaây: 2 3 4 5 6 7 1 9 10 8 Hình 8. Caùc thaønh phaàn cuûa cöûa soå 39 Caùc thaønh phaàn chính cuûa cöûa soå ñöôïc ñaùnh soá vaø ñöôïc giaûi thích cuï theå trong muïc döôùi ñaây: - Thanh tieâu ñeà (soá 1): cho bieát teân cuûa cöûa soå. Ta coù theå duøng noù ñeå di chuyeån cöûa soå naøy treân maøn hình baèng caùch ñöa troû chuoät vaøo thanh tieâu ñeà, baám giöõ vaø keùo cöûa soå tôùi vò trí môùi. - Thanh thöïc ñôn (soá 2): chöùa caùc muïc duøng ñeå thao taùc vôùi cöûa soå. Moãi muïc (leänh ñôn) treân thanh Menu coù theå khaùc nhau öùng vôùi töøng loaïi cöûa soå. Nhöng nhìn chung, chuùng thöôøng coù caùc muïc nhö: File, Edit, View, Insert, Format, Tools, Table, Window, Help. Khi choïn moät muïc, moät menu coät xuaát hieän (soá (9) trong ví duï treân laø menu cuûa muïc File). Tuyø töøng coâng vieäc cuï theå maø ta choïn muïc naøy hay muïc kia. - Vuøng laøm vieäc (soá 3): nôi ñaây thöôøng laø caùc giao dieän ngöôøi duøng, coù theå chænh ñöôïc kích côõ cuûa vuøng naøy baèng caùch troû chuoät vaøo caùc caïnh hoaëc caùc goùc cuûa cöûa soå, khi troû chuoät bieán thaønh hình muõi teân hai ñaàu thì nhaán phím traùi vaø keùo ñeå thay ñoåi kích côõ theo yù muoán. - Thanh coâng cuï (soá 4): treân thanh naøy chöùa caùc nuùt chöùc naêng ñeå thao taùc nhanh vôùi cöûa soå. Thoâng thöôøng laø caùc nuùt: New, Open, Save, Print, Print Preview, Spelling and Grammar,... - Nuùt Minimize (soá 5): khi nhaán nuùt naøy cöûa soå seõ thu nhoû thaønh bieåu töôïng vaø naèm treân thanh coâng vieäc (TaskBar), khi muoán môû noù ta laïi nhaán vaøo nuùt naøy. 40 - Nuùt Maximize (soá 6): khi nhaán nuùt naøy cöûa soå seõ ñöôïc phoùng to baèng maøn hình, nhöng khi ñaõ phoùng to roài thì taïi vò trí naøy cuûa cöûa soå laïi xuaát hieän nuùt Restore Down (coù hình hai cöûa soå nhoû), neáu ta nhaán nuùt naøy thì cöûa soå seõ trôû veà laïi kích thöôùc tröôùc ñoù vaø ta coù theå nhìn thaáy moät phaàn maøn hình phía ngoaøi cöûa soå. - Nuùt Close (soá 7): nhaán nuùt naøy, cöûa soå ñöôïc ñoùng laïi. - Thanh cuoän (soá 8): moãi cöûa soå thöôøng coù hai thanh cuoän, moät thanh cuoän ngang naèm ôû phía döôùi vaø moät thanh cuoän doïc ôû beân phaûi. Hai thanh naøy duøng ñeå di chuyeån vuøng laøm vieäc sang traùi hoaëc sang phaûi, leân treân hoaëc xuoáng döôùi. - Thanh traïng thaùi (soá 10): thanh naøy cho bieát traïng thaùi hieän thôøi cuûa cöûa soå, vò trí ñaët con troû, traïng thaùi cheøn hoaëc ñeø... Mo ät so á thua ät ngö õ va ø thao ta ùc thöô øng sö û du ïng Bieåu töôïng (Icon) Bieåu töôïng laø caùc hình veõ nhoû ñaëc tröng cho moät ñoái töôïng naøo ñoù cuûa Windows hoaëc cuûa caùc öùng duïng chaïy trong moâi tröôøng Windows. Phía döôùi bieåu töôïng laø teân bieåu töôïng. Teân naøy mang moät yù nghóa nhaát ñònh, thoâng thöôøng noù dieãn giaûi cho chöùc naêng ñöôïc gaùn cho bieåu töôïng (ví duï noù mang teân cuûa moät trình öùng duïng). Cöûa soå (Windows): cöûa soå laø khung giao tieáp ñoà hoïa cuûa moät öùng duïng hoaëc moät leänh. 41 - Boá cuïc cuûa moät cöûa soå: goàm thanh tieâu ñeà, thanh thöïc ñôn, moät soá thaønh phaàn khaùc phuï thuoäc vaøo loaïi cöûa soå,... - Caùc hoäp giao tieáp. - Caùc thao taùc treân moät cöûa soå. + Di chuyeån cöûa soå: Drag (keùo reâ) thanh tieâu ñeà cöûa soå (Title bar) ñeán vò trí môùi. + Thay ñoåi kích thöôùc cuûa cöûa soå: di chuyeån con troû chuoät ñeán caïnh hoaëc goùc cöûa soå, khi con troû chuoät bieán thaønh hình muõi teân hai chieàu thì Drag (keùo reâ) cho ñeán khi ñaït ñöôïc kích thöôùc mong muoán. + Phoùng to cöûa soå ra toaøn maøn hình: Click (nhaáp chuoät) leân nuùt Maximize . + Phuïc hoài kích thöôùc tröôùc ñoù cuûa cöûa soå: Click (nhaáp chuoät) leân nuùt Restore . + Thu nhoû cöûa soå thaønh bieåu töôïng treân Taskbar: Click (nhaáp chuoät) leân nuùt Minimize . + Chuyeån ñoåi giöõa caùc cöûa soå cuûa caùc öùng duïng ñang môû: Ñeå chuyeån ñoåi giöõa caùc öùng duïng nhaán toå hôïp phím Alt + Tab hoaëc choïn öùng duïng töông öùng treân thanh Taskbar. + Ñoùng cöûa soå: Click (nhaáp chuoät) leân nuùt Close cuûa cöûa soå hoaëc nhaán toå hôïp phím Alt + F4. Hoäp hoäi thoaïi (Dialogue box) Trong khi laøm vieäc vôùi Windows vaø caùc chöông trình öùng duïng chaïy döôùi moâi tröôøng Windows baïn thöôøng gaëp nhöõng hoäp hoäi thoaïi. Caùc hoäp thoaïi naøy xuaát hieän khi noù caàn theâm nhöõng thoâng soá ñeå thöïc hieän leänh theo yeâu caàu 42 cuûa baïn. Hình döôùi ñaây giôùi thieäu caùc thaønh phaàn cuûa hoäp hoäi thoaïi. Tên hộp thoại Các lớp Hộp văn bản (Text box) Hộp liệt kê (List box) Khung hiển thị Hộp liệt kê thả (Drop down combo box) Hộp Kiểm tra (Check box) (Preview) Nút lệnh (Command Button) Hình 9. Caùc thaønh phaàn cuûa moät hoäp hoäi thoaïi Thoâng thöôøng, treân moät hoäp hoäi thoaïi seõ coù caùc thaønh phaàn sau: - Hoäp vaên baûn (Text box): duøng ñeå nhaäp thoâng tin. - Hoäp lieät keâ (List box): lieät keâ saün moät danh saùch coù caùc muïc coù theå choïn löïa, neáu soá muïc trong danh saùch nhieàu khoâng theå lieät keâ heát thì seõ xuaát hieän thanh tröôït ñeå cuoän danh saùch. - Hoäp lieät keâ thaû (Drop down list box/ Combo box): khi nhaép chuoät vaøo nuùt thaû thì seõ buoâng xuoáng moät danh saùch. - Hoäp kieåm tra (Check box): coù hai daïng, daïng hình vuoâng theå hieän vieäc cho pheùp khoâng choïn, choïn 1 hoaëc nhieàu muïc khoâng loaïi tröø laãn nhau. 43 Daïng oâ troøn (Option button): baét buoäc phaûi choïn moät trong soá caùc muïc. Ñaây laø nhöõng löïa choïn loaïi tröø laãn nhau. - Nuùt leänh (Command Button): leänh caàn thöïc thi. Caùc loaïi nuùt leänh thöôøng gaëp coù: + OK (hoaëc baám phím Enter): thöïc hieän leänh (chaáp nhaän). + Close: giöõ laïi caùc thoâng soá ñaõ choïn vaø ñoùng cöûa soå. + Cancel (hay nhaán phím Esc): khoâng thöïc hieän leänh (töø choái thöïc hieän). + Apply: aùp duïng caùc thoâng soá ñaõ choïn. + Default: ñaët maëc ñònh theo caùc thoâng soá. 2.3. Thao taùc vôùi chuoät Chuoät laø thieát bò khoâng theå thieáu khi laøm vieäc trong moâi tröôøng Windows. Con troû chuoät (mouse pointer) cho bieát vò trí taùc ñoäng cuûa chuoät treân maøn hình. Hình daùng cuûa con troû chuoät treân maøn hình thay ñoåi theo chöùc naêng vaø cheá ñoä laøm vieäc cuûa öùng duïng. Khi laøm vieäc vôùi thieát bò chuoät baïn thöôøng söû duïng caùc thao taùc cô baûn sau: + Point: troû chuoät treân maët phaúng maø khoâng nhaán nuùt naøo caû. + Click: nhaán nhanh vaø thaû nuùt chuoät traùi. Duøng ñeå löïa choïn thoâng soá, ñoái töôïng hoaëc caâu leänh. + Double Click (D_Click): nhaán nhanh nuùt chuoät traùi hai laàn lieân tieáp. Duøng ñeå khôûi ñoäng moät chöông trình öùng duïng hoaëc môû thö muïc/ taäp tin. 44 + Drag (keùo thaû): nhaán vaø giöõ nuùt chuoät traùi khi di chuyeån ñeán nôi khaùc vaø buoâng ra. Duøng ñeå choïn moät khoái vaên baûn, ñeå di chuyeån moät ñoái töôïng treân maøn hình hoaëc môû roäng kích thöôùc cuûa cöûa soå... + Right Click (R_Click): nhaán nhanh vaø thaû nuùt chuoät phaûi. Duøng môû menu töông öùng vôùi ñoái töôïng ñeå choïn caùc leänh thao taùc treân ñoái töôïng ñoù. Chuù yù: - Ña soá chuoät hieän nay coù baùnh xe tröôït hoaëc nuùt ñaåy ôû giöõa duøng ñeå cuoän maøn hình laøm vieäc ñöôïc nhanh hôn vaø thuaän tieän hôn. Chuoät quang vôùi coång USB hieän nay laø khaù phoå bieán do tính cô ñoäng, goïn. - Trong Windows caùc thao taùc ñöôïc thöïc hieän maëc nhieân vôùi nuùt chuoät traùi, vì vaäy ñeå traùnh laëp laïi, khi noùi Click (nhaán chuoät) hoaëc D_Click (nhaán ñuùp chuoät) thì ñöôïc ngaàm hieåu ñoù laø nuùt chuoät traùi. Khi naøo caàn thao taùc vôùi nuùt chuoät phaûi seõ moâ taû roõ raøng. 2.4. Thoaùt khoûi Windows Khi muoán thoaùt khoûi Windows, baïn phaûi ñoùng taát caû caùc cöûa soå ñang môû. Tieáp theo baïn nhaán toå hôïp phím Alt + F4 hoaëc choïn menu Start (neáu khoâng nhìn thaáy nuùt Start ôû phía döôùi beân goùc traùi maøn hình thì baïn nhaán toå hôïp phím Ctrl + Esc) vaø choïn Turn Off Computer. Sau thao taùc naøy moät hoäp thoaïi seõ xuaát hieän nhö beân döôùi. 45 Neáu baïn choïn Turn Off, öùng duïng ñang laøm vieäc seõ ñöôïc ñoùng laïi vaø maùy seõ töï ñoäng taét. Neáu vì moät lyù do naøo ñoù maø maùy tính khoâng saün saøng ñeå ñoùng (chöa löu döõ lieäu cho moät öùng duïng hoaëc söï trao ñoåi thoâng tin giöõa hai maùy noái maïng ñang tieáp dieãn, v.v.) thì seõ coù thoâng baùo ñeå xöû lyù. Chuù yù: neáu khoâng laøm nhöõng thao taùc ñoùng Windows nhö vöøa noùi ôû treân maø taét maùy ngay thì coù theå seõ xaûy ra vieäc thaát laïc moät phaàn cuûa noäi dung caùc taäp tin daãn ñeán truïc traëc khi khôûi ñoäng laïi ôû laàn söû duïng tieáp theo. 3. Söû duïng caùc chöông trình trong Windows 3.1. Trình khôûi ñoäng Start Trong Windows 9X, trình ñôn Start laø nuùt khôûi ñaàu cho moïi thao taùc treân maùy tính. Töø ñaây, chuùng ta coù theå chaïy taát caû caùc chöông trình öùng duïng ñaõ caøi ñaët, cuõng nhö caùc tieän ích cuûa heä ñieàu haønh, thieát laäp laïi caùc thoâng soá cho maùy tính. Trình ñôn Start goàm caùc thaønh phaàn chính sau ñaây: - Programs (Caùc chöông trình): chöùa bieåu töôïng caùc chöông trình öùng duïng ñaõ caøi ñaët treân maùy vaø caùc tieän ích cuûa Windows. Muoán khôûi ñoäng moät phaàn meàm ôû ñaây, ta chæ vieäc nhaán phím traùi chuoät vaøo bieåu töôïng cuûa noù. Ngoaøi ra, Programs coøn chöùa caùc troø chôi, caùc chöông 46 trình tieän ích, phuï trôï maëc ñònh cuûa Windows nhö: veõ, giaûi trí, caùc coâng cuï heä thoáng, Internet vaø truyeàn thoâng... - Documents (Caùc taøi lieäu): chöùa 15 teäp/thö muïc ñöôïc truy caäp gaàn ñaây nhaát. Coù phieân baûn Windows goïi laø Recent Documents. Ngoaøi ra, töø ñaây coù theå truy caäp vaøo My Document, moät thö muïc ñaëc bieät do Windows töï ñoäng taïo ra ñeå chöùa caùc teäp tö lieäu do MS Office taïo ra. Hình 10. Kích hoaït trình ñôn Start - Settings (Ñaët caùc thoâng soá): ñaët laïi caùc thoâng soá cuûa heä thoáng nhö thôøi gian, ngaøy thaùng, caùc thoâng soá veà baøn phím, chuoät, maùy in,... - Search (Tìm kieám): taïi ñaây ta coù theå tìm kieám caùc thö muïc, caùc teäp treân maùy, tìm kieám 47 treân Internet hay tìm nhöõng ngöôøi duøng khaùc trong maïng. - Help (Trôï giuùp): laø phaàn meàm hoã trôï ngöôøi duøng cuûa Microsoft. Moïi höôùng daãn thao taùc vaø caùc thoâng tin chi tieát hay nhöõng thaéc maéc veà Windows 2000 ñeàu ñöôïc giaûi ñaùp taïi ñaây. - Run (Chaïy chöông trình): neáu muoán chaïy moät chöông trình naøo ñoù trong mode DOS, ta chæ caàn goõ teân hoaëc ñöôøng daãn ñeán chöông trình ñoù vaøo cöûa soå Run roài aán phím Enter. Tuy nhieân, moät soá phieân baûn môùi hieän nay khoâng coøn duøng nöõa. - Shut Down/Log off (Taét maùy/ thay ñoåi ngöôøi duøng): ñaây laø thaønh phaàn baét buoäc phaûi duøng ñeán ñeå taét maùy ñuùng quy ñònh. Muïc naøy cuõng cho pheùp chuùng ta khôûi ñoäng laïi maùy hay chuyeån ngöôøi duøng. 3.2. Trình tieän ích Windows Explorer Windows Explorer la ø chöông trình ñöô ïc ho ã trô ï tö ø phie ân ba ûn Windows 95 cho phe ùp ngöô øi sö û du ïng thao ta ùc vô ùi ca ùc ta øi nguye ân co ù trong ma ùy tính nhö: ta äp tin, thö mu ïc, o å ñóa va ø nhö õng ta øi nguye ân kha ùc co ù trong ma ùy cu ûa ba ïn va ø ca ùc ma ùy tính trong he ä tho áng ma ïng ne áu ma ùy tính co ù no ái ma ïng. Vôùi Windows Explorer, caùc thao taùc nhö sao cheùp, xoùa, ñoåi teân thö muïc vaø taäp tin,... ñöôïc thöïc hieän moät caùch thuaän tieän vaø deã daøng. 48 • Khôûi ñoäng chöông trình Windows Explorer: Coù theå kích hoaït theo moät trong nhöõng caùch sau: - Choïn leänh Start/ Programs/ Accessories/ Windows Explorer. - Nhaán phím phaûi leân Start, sau ñoù choïn Explore. - Nhaán phím phaûi leân bieåu töôïng My Computer, sau ñoù choïn Explore. Kích hoaït ngaàm baèng caùch nhaán keùp treân bieåu töôïng oå ñóa hay thö muïc/ folder. • Cöûa soå laøm vieäc cuûa Windows Explorer: - Cöûa soå traùi (Folder) laø caáu truùc caây thö muïc: thö muïc cuûa caùc ñóa cöùng, caùc taøi nguyeân keøm theo maùy tính goàm: oå ñóa meàm, oå ñóa cöùng, oå ñóa CD... Nhöõng ñoái töôïng coù daáu coäng (+) ôû phía tröôùc cho bieát ñoái töôïng ñoù coøn chöùa nhöõng ñoái töôïng khaùc trong noù nhöng khoâng ñöôïc hieån thò. Neáu Click vaøo daáu (+) thì Windows Explorer seõ hieån thò caùc ñoái töôïng chöùa trong ñoái töôïng ñoù. Khi ñoù, daáu (+) seõ ñoåi thaønh daáu (-), vaø neáu Click vaøo daáu (-) thì ñoái töôïng seõ ñöôïc thu goïn trôû laïi. - Cöûa soå phaûi lieät keâ noäi dung cuûa ñoái töôïng ñöôïc choïn töông öùng beân cöûa soå traùi. • Thanh ñòa chæ (Address bar): Cho pheùp nhaäp ñöôøng daãn thö muïc/ taäp tin caàn tôùi hoaëc ñeå xaùc ñònh ñöôøng daãn hieän haønh. 49 • Caùc nuùt coâng cuï treân thanh Toolbar: Hình 11. Cöûa soå Windows Explorer Thö muïc (Folder/Directory) Trong maùy tính, thö muïc ñöôïc hieåu nhö laø moät vuøng nhôù treân ñóa töø, trong ñoù coù theå chöùa thoâng tin: teäp vaø caùc thö muïc khaùc ñöôïc toå chöùc döôùi daïng caây nhö hình döôùi ñaây: Hình 12. Caáu truùc caây thö muïc 50 Trong moâi tröôøng Windows, thö muïc ñöôïc bieåu dieãn döôùi daïng caùi caëp hay quyeån saùch maøu vaøng: Noäi dung trong cöûa soå coù theå ñöôïc saép xeáp theå hieän theo thöù töï. Ñoái vôùi kieåu theå hieän Details, baïn coù theå thöïc hieän baèng caùch luaân phieân nhaán chuoät leân coät töông öùng (Name, Size, Type, Date Modified). Trong caùc kieåu theå hieän khaùc baïn coù theå thöïc hieän baèng leänh View/ Arrange Icons By vaø löïa choïn tieáp moät trong caùc khoùa saép xeáp (theo teân, kích côõ taäp tin, kieåu taäp tin, hoaëc ngaøy thaùng caäp nhaät). Trong kieåu theå hieän baèng caùc bieåu töôïng lôùn vaø bieåu töôïng nhoû baïn coù theå ñeå Windows saép xeáp töï ñoäng baèng leänh View/ Arrange Icons By/ Auto Arrange. Tuyø choïn Auto Arrange chæ aùp duïng cho cöûa soå cuûa thö muïc hieän haønh. - Back: Chuyeån veà thö muïc tröôùc ñoù. - Up: Chuyeån leân thö muïc cha. - Forward: Chuyeån tôùi thö muïc vöøa quay veà (Back). 51 - Search: Tìm kieám taäp tin/ thö muïc. - Folder: Cho pheùp aån/ hieän cöûa soå Folder beân traùi. - Views: Caùc cheá ñoä hieån thò caùc ñoái töôïng (taäp tin/ thö muïc/ oå ñóa) 3.3. Trình quaûn lyù oå ñóa, thö muïc vaø teäp tin Giôùi thieäu veà thö muïc vaø teäp tin Thoâng tin löu tröõ treân ñóa döôùi daïng caùc teäp. Moãi teäp chieám moät hoaëc nhieàu sectors tuyø dung löôïng teäp. Ñeå thuaän lôïi cho vieäc quaûn lyù teäp, heä ñieàu haønh cho pheùp chia ñóa thaønh caùc vuøng, moãi vuøng chia thaønh caùc vuøng con goïi laø thö muïc (Directory) hay Folder trong Windows. Teäp ñöôïc löu tröõ ôû caùc vuøng cuøng vôùi folder. Moät oå ñóa coù moät thö muïc goác (root dir) do heä ñieàu haønh taïo ra vaø nhieàu thö muïc con khaùc vôùi nhieàu caáp khaùc nhau. Theo quy ñònh thì thö muïc vaø teäp ñeàu phaûi ñöôïc ñaët teân. Teân thö muïc vaø teân teäp coù theå daøi ñeán 255 kyù töï vaø coù theå söû duïng moät soá kyù töï ñaëc bieät nhö daáu gaïch chaân (_), daáu phaåy (,), chöõ caùi, chöõ soá ñeå ñaët teân. Coù raát nhieàu kieåu teäp tin khaùc nhau. Haàu nhö moãi chöông trình öùng duïng ñeàu sinh ra moät kieåu teäp tin. Vì vaäy, thoâng thöôøng phaàn môû roäng cuûa 52 teäp tin mang yù nghóa cuûa öùng duïng sinh ra noù. Ví duï: baitap.doc laø moät teäp tin kieåu vaên baûn ñöôïc taïo ra töø Word; calendar.pas laø teäp tin ñöôïc taïo ra töø chöông trình Pascal; DonHang.xls laø teäp tin kieåu baûng tính ñöôïc ñöôïc taïo ra töø Excel, v.v.. Caùc teäp ôû cuøng moät thö muïc con khoâng ñöôïc pheùp truøng teân nhau. Nhöng caùc teäp tin coù teân nhö nhau coù theå ñöôïc löu giöõ trong caùc thö muïc hoaëc oå ñóa khaùc nhau. Nhö ñaõ neâu treân, ñeå thuaän lôïi cho vieäc quaûn lyù heä ñieàu haønh toå chöùc löu tröõ teäp vaø folder theo daïng caây (Tree) nhö hình 12. Thao taùc vôùi thö muïc vaø teäp i. Môû taäp tin/thö muïc: Coù ba caùch thöïc hieän: - Caùch 1: nhaán keùp leân bieåu töôïng cuûa taäp tin/ thö muïc. - Caùch 2: nhaán phím phaûi leân bieåu töôïng cuûa taäp tin/ thö muïc roài choïn Open. - Caùch 3: Choïn taäp tin/ thö muïc vaø nhaán phím Enter. Neáu taäp tin thuoäc loaïi taäp tin vaên baûn thì chöông trình öùng duïng keát hôïp seõ ñöôïc khôûi ñoäng vaø taøi lieäu seõ ñöôïc naïp vaøo. Trong tröôøng hôïp chöông trình öùng duïng khoâng ñöôïc caøi ñaët trong maùy tính thì Windows seõ môû hoäp thoaïi Open with cho pheùp ngöôøi duøng choïn chöông trình phuø hôïp. 53 ii. Choïn taäp tin/ thö muïc: - Choïn moät taäp tin/ thö muïc: Click leân bieåu töôïng taäp tin/ thö muïc. - Choïn moät nhoùm taäp tin/ thö muïc: coù theå thöïc hieän theo 2 caùch: + Neáu caùc ñoái töôïng caàn choïn laø moät danh saùch goàm caùc ñoái töôïng lieân tuïc: ta duøng phím Shift keát hôïp vôùi Click ñeå choïn hoaëc nhaán giöõ phím chuoät reâ ñeán cuoái danh saùch. + Caùc ñoái töôïng caàn choïn naèm rôøi raïc nhau: keát hôïp phím Ctrl vaø Click choïn töøng ñoái töôïng. iii. Taïo thö muïc - Choïn nôi chöùa thö muïc caàn taïo (thö muïc/ oå ñóa ôû cöûa soå beân traùi). - Choïn menu File/ New/ Folder hoaëc Phím phaûi/ New/ Folder. - Nhaäp teân thö muïc môùi, sau ñoù goõ Enter ñeå keát thuùc. iv. Sao cheùp thö muïc vaø taäp tin Choïn caùc thö muïc vaø taäp tin caàn sao cheùp. Sau ñoù coù theå thöïc hieän theo moät trong hai caùch sau: - Caùch 1: Nhaán giöõ phím chuoät roài keùo ñoái töôïng ñaõ choïn ñeán nôi caàn cheùp. - Caùch 2: Nhaán toå hôïp phím Ctrl + C (hoaëc Edit/ Copy hoaëc menu ngöõ caûnh baèng phím phaûi chuoät vaø choïn Copy) ñeå cheùp vaøo Clipboard, sau ñoù choïn nôi caàn cheùp ñeán vaø nhaán toå hôïp phím Ctrl + V (hoaëc Edit/ Paste hoaëc menu ngöõ caûnh nhö treân vaø choïn Paste). 54 v. Di chuyeån thö muïc vaø taäp tin Cho ïn ca ùc thö mu ïc va ø ta äp tin ca àn di chuye ån. Sau ño ù co ù the å thö ïc hie än theo mo ät trong hai ca ùch sau: - Caùch 1: Drag ñoái töôïng ñaõ choïn ñeán nôi caàn di chuyeån. - Caùch 2: Nhaán toå hôïp phím Ctrl + X (hoaëc Edit/ Cut hoaëc kích hoaït menu ngöõ caûnh vaø choïn Cut) ñeå cheùp vaøo Clipboard, sau ñoù choïn nôi caàn di chuyeån ñeán vaø nhaán toå hôïp phím Ctrl + V (hoaëc Edit/ Paste hoaëc menu ngöõ caûnh roài choïn Paste). vi. Xoaù thö muïc vaø taäp tin - Choïn caùc thö muïc vaø taäp tin caàn xoùa. - Choïn File/ Delete. - hoaëc: Nhaán phím Delete. - hoaëc: duøng menu ngöõ caûnh roài choïn Delete. - Xaùc nhaän coù thöïc söï muoán xoaù hay khoâng (Yes/ No). vii. Phuïc hoài thö muïc vaø taäp tin Caùc ñoái töôïng bò xoùa seõ ñöôïc ñöa vaøo Recycle Bin. Ngöôøi duøng coù theå khoâi phuïc caùc ñoái töôïng ñaõ xoùa theo caùc thao taùc sau ñaây: - Nhaán keùp leân bieåu töôïng Recycle Bin - Choïn teân ñoái töôïng caàn phuïc hoài. - Thöïc hieän leänh File/ Restore. Ghi chuù: Neáu muoán xoùa haún caùc ñoái töôïng, ta thöïc hieän thao taùc xoùa moät laàn nöõa ñoái vôùi caùc ñoái töôïng ôû trong Recycle Bin. 55 Moät soá caùc thao taùc khaùc nhö ñoåi teân (rename), xem thuoäc tính ñoái töôïng ta cuõng laøm töông töï nhö treân vaø cuõng coù theå duøng menu ngöõ caûnh. Tìm kieám thö muïc vaø teäp tin Khi muoán môû moät teäp tin hay moät thö muïc maø khoâng nhôù chuùng ñöôïc löu giöõ ôû ñaâu, ta coù theå duøng chöông trình tìm kieám cuûa heä ñieàu haønh Windows 9X ñeå ñöôïc trôï giuùp. Caùch tìm kieám ñöôïc tieán haønh nhö sau: Nhaán nuùt Start, choïn Search hay choïn Search treân thanh coâng cuï. + Treân maøn hình seõ xuaát hieän moät cöûa soå höôùng daãn (hình 13), ngöôøi duøng thao taùc theo höôùng daãn. Hình 13. Cöûa soå tìm kieám teäp/folder 56 + Taïi cöûa soå naøy, ta coù theå goõ ñaày ñuû (neáu nhôù chính xaùc) hoaëc moät phaàn cuûa teân teäp caàn tìm vaøo oâ: Search for files or folders named (tìm caùc teäp vaø thö muïc ñaõ ñöôïc ñaët teân) vaø nhaán vaøo nuùt Search. + Neáu muoán tìm kieám theo caùc thoâng tin chi tieát hôn, haõy nhaán vaøo vuøng lieân keát Search Options ñeå boå sung theâm. 4. OÅn ñònh moâi tröôøng Windows 4.1. Laøm vieäc treân Desktop Saép xeáp caùc bieåu töôïng treân baøn laøm vieäc Sau khi Windows khôûi ñoäng, treân maøn hình neàn xuaát hieän moät soá bieåu töôïng cuûa caùc chöông trình öùng duïng ôû phía beân traùi. Ta coù theå di chuyeån caùc bieåu töôïng naøy ñeán moïi vò trí cuûa maøn hình baèng caùch baám chuoät vaøo bieåu töôïng, giöõ vaø reâ ñeán vò trí caàn ñaët thì thaû ra. Hôn nöõa ngöôøi duøng coù theå duøng menu ngöõ caûnh baèng caùch nhaán phím phaûi chuoät taïi vò trí baát kyø treân Desktop vaø löïa choïn theo höôùng daãn. Caùc ñoái töôïng coù theå saép xeáp theo teân (By Name), theo kieåu (Type), theo ngaøy thaùng (By Date),... Hình 14. Boá trí caùc ñoái töôïng treân Desktop 57 Taïo caùc loái taét (shortcut) Ñeå giuùp ngöôøi duøng truy nhaäp nhanh vaøo caùc ñoái töôïng (chöông trình/ thö muïc), Windows cung caáp phöông tieän loái taét. Thöïc teá noù laø moät lieân keát (link) ñeán moät ñoái töôïng vaät lyù treân maùy tính maø khi ngöôøi duøng kích hoaït (nhaán keùp) thì noù “taùc ñoäng” ñeán ñoái töôïng vaät lyù ñoù. Noù chæ laø moät ñoái töôïng loâgic maø thoâi. Thöôøng loái taét ñöôïc taïo vaø ñeå treân maøn hình Desktop. Ta coù theå taïo noù khi ôû Desktop hay ôû moät thö muïc baát kyø. Ñeå taïo ñöôïc nhöõng bieåu töôïng taét naøy, chuùng ta coù theå laøm baèng moät trong hai caùch sau: Caùch 1 Nhaán chuoät phaûi vaøo maøn hình neàn, choïn New roài choïn Shortcut. Caùch 2 Töø moät thö muïc baát kyø, duøng chuoät phaûi choïn “Send to Desktop”. Caùc Windows khaùc nhau coù giao dieän taïo loái taét khaùc nhau. Thieát laäp moät soá tuøy bieán i. Thieát laäp ngaàm ñònh/ thay ñoåi Moät soá bieåu töôïng nhö My Computer, Recycle Bin... thöôøng ñöôïc bieåu dieãn ngaàm ñònh bôûi moät hình aûnh (icon). Tuy nhieân ngöôøi söû duïng hoaøn toaøn coù theå thay ñoåi hình aûnh theo sôû thích rieâng. 58 Ñeå thay ñoåi theo yù, ngöôøi duøng coù caùc thao taùc nhö sau: - Nhaán chuoät phaûi vaøo maøn hình (vò trí troáng), choïn Properties roài choïn muïc Effects trong hoäp thoaïi xuaát hieän, - Tieáp theo, trong phaàn Desktop icons, choïn bieåu töôïng muoán thay ñoåi vaø baám vaøo nuùt Change Icon, - Ngöôøi duøng taïi ñaây coù theå choïn ñoàng yù neáu thaáy ñuùng hình aûnh maø hoï caàn hoaëc nhaán Browse ñeå choïn ñöôøng daãn ñeán nôi löu tröõ tìm vaø baám OK. - Ngöôøi duøng coù theå laëp thao taùc naøy ñeå löïa choïn vaø thieát laäp tieáp; neáu khoâng nhaán OK ñeå keát thuùc. ii. Thay ñoåi kích thöôùc, traïng thaùi cuûa thanh coâng vieäc (TaskBar) - Nhaán Start, choïn Settings roài choïn tieáp TaskBar & Start Menu. Treân maøn hình xuaát hieän cöûa soå: Hình 15. Thieát laäp tuøy bieán 59 - Trong tab General coù caùc muïc lieân quan ñeán kích thöôùc, traïng thaùi cuûa thanh coâng vieäc: + Always on top: luoân luoân hieån thò thanh coâng vieäc. + Auto hide: töï ñoäng aån thanh coâng vieäc khi khoâng duøng ñeán. Khi con troû chuoät ñöôïc ñöa xuoáng doøng cuoái maøn hình, thanh coâng vieäc laïi töï ñoäng hieän ra. + Show small icons in Start menu: hieån thò caùc bieåu töôïng nhoû treân thöïc ñôn Start. + Show clock: hieån thò ñoàng hoà heä thoáng. + Trong muïc Addvanced, ta coù theå thöïc hieän caùc thao taùc nhö theâm, gôõ boû caùc bieåu töôïng trong thöïc ñôn khôûi ñoäng hoaëc xoaù heát danh saùch caùc teäp tin, chöông trình, trang Web... ñöôïc truy caäp gaàn ñaây, v.v.. 4.2. Sö û du ïng Settings ñe å ña ët ca ùc tho âng so á he ä tho áng Ñeå ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu coâng vieäc, giaûm thôøi gian thao taùc, hay caøi ñaët theâm phaàn cöùng maùy tính, keát noái Internet... Windows 9X, XP,... cung caáp cho ngöôøi söû duïng moät soá tieän ích trong muïc Settings cuûa thöïc ñôn Start. Trong phaàn naøy, chuùng ta seõ tìm hieåu moät soá chöùc naêng chính cuûa Settings vaø caùch thöùc thöïc hieän chuùng. The âm va ø bô ùt ca ùc chöông trình trong thö ïc ñôn Start Bình thöôøng, khi moät chöông trình öùng duïng 60 ñöôïc caøi ñaët, maùy seõ töï ñoäng taïo bieåu töôïng cuûa noù trong thöïc ñôn khôûi ñoäng. Tuy nhieân, trong moät vaøi tröôøng hôïp coù theå khoâng xaûy ra ñieàu naøy. Neáu vaäy, ta coù theå boå sung hay loaïi boû bieåu töôïng cuûa caùc chöông trình naøy vaøo thöïc ñôn Start. Ñaët caùc chöông trình töï ñoäng chaïy sau khi maùy khôûi ñoäng Khi laøm vieäc vôùi maùy tính, coù moät soá chöông trình maø ta thöôøng xuyeân phaûi söû duïng, chaúng haïn nhö chöông trình boä goõ chöõ Vieät ñeå soaïn thaûo caùc vaên baûn tieáng Vieät. Trong tröôøng hôïp nhö theá, ta neân ñöa chuùng vaøo cheá ñoä töï ñoäng chaïy ngay sau khi Windows khôûi ñoäng xong ñeå khoûi phaûi maát coâng thöïc hieän caùc thao taùc chaïy chuùng. Caùch laøm cuõng töông töï nhö khi ñöa caùc chöông trình vaøo muïc Programs treân ñaây: - Choïn Start, Settings, TaskBar & Start Menu. - Choïn tab Addvanced trong cöûa soå vöøa xuaát hieän treân maøn hình. Treân maøn hình laïi xuaát hieän moät cöûa soå môùi. Choïn nuùt Advanced. - Treân maøn hình xuaát hieän cöûa soå cuûa Start Menu, beân traùi laø caây thö muïc chöùa noäi dung cuûa heä thoáng. Choïn caùc chöông trình muoán chaïy töï ñoäng, sau ñoù sao caùc chöông trình naøy vaøo thö muïc con Startup trong thö muïc Programs ôû khung beân phaûi. Löu yù: Moät soá phieân baûn Windows khoâng phaân nhoùm, thao taùc ñôn giaûn hôn nhieàu. Khi caøi 61 xong moät phaàn meàm neáu muoán noù xuaát hieän trong thanh Start ta choïn muïc “Pin to Start menu”. Caøi ñaët maùy in, maùy fax Maùy in vaø maùy fax laø caùc thieát bò ngoaïi vi cuûa maùy tính ñieän töû. Chuùng ñöôïc duøng ñeå in vaên baûn ra giaáy. Maùy in vaø maùy fax coù theå noái vôùi moät maùy tính ñôn leû hoaëc cuõng coù theå noái vôùi moät maùy tính naèm trong maïng. Muoán söû duïng ñöôïc, tröôùc heát ta phaûi caøi ñaët trình ñieàu khieån cho caùc thieát bò naøy. Thöôøng vieäc caøi ñaët naøy naèm trong Control panel. Tuy nhieân, vôùi Windows 7.0 trong thanh Start coù chöùc naêng caøi ñaët “Device and Printer”. Seõ trình baøy trong phaàn sau. 4.3. Thieát laäp caáu hình vôùi Control Panel Vieäc söû duïng maùy tính khaù ña daïng phuï thuoäc vaøo caùc quy ñònh cuûa coâng ty, quoác gia. Thí duï nhö ngaøy thaùng: ôû Nhaät thì theo daïng yyyy mm-dd, ôû Myõ thì theo daïng mm-dd-yyyy,... hoaëc daáu phaân caùch phaàn nguyeân vaø phaàn thaäp phaân cuõng khaùc nhau. Ñeå thuaän tieän cho ngöôøi duøng, Windows cung caáp nhoùm chöùc naêng thieát laäp caáu hình ñaët chung trong Control Panel. Ñeå khôûi ñoäng baûng ñieàu khieån, ta coù theå thöïc hieän theo nhieàu caùch: - Töø Menu Start, vaøo Settings vaø choïn Control Panel hoaëc 62 - Vaøo My Computer, nhaán ñuùp vaøo Control Panel, hoaëc - Töø cöûa soå Windows Explorer, nhaán vaøo Control Panel ôû khung beân traùi. Sau ñoù, treân maøn hình seõ xuaát hieän cöûa soå Control Panel coù daïng töông töï nhö hình döôùi ñaây: Hình 16. Maøn hình Control Panel Tieáp theo, muoán thöïc hieän coâng vieäc naøo ta nhaán vaøo bieåu töôïng töông öùng. Thí duï muoán gôõ boû phaàn meàm ta choïn Add/Remove Programs. Caùc thieát laäp töông öùng trong Control Panel: - Add/Remove Hardware: cho pheùp caøi ñaët hoaëc gôõ boû moät soá phaàn cöùng cuûa maùy tính. - Add/Remove Programs: ñaây laø muïc maø chuùng ta seõ thöôøng xuyeân vaøo khi thöïc hieän caùc coâng vieäc nhö caøi ñaët theâm phaàn meàm môùi hoaëc 63 chuû yeáu laø gôõ boû chuùng. Ñeå caøi ñaët thöôøng caùc chöông trình coù phaàn töï caøi neáu ta khoâng muoán qua chöùc naêng naøy. - Date and time: cho pheùp xem vaø thieát laäp laïi caùc thoâng soá cuûa ñoàng hoà heä thoáng veà ngaøy vaø giôø. - Display: duøng ñeå thay ñoåi hình aûnh neàn maøn hình, maøu saéc, ñoä phaân giaûi, cheá ñoä chôø... Toùm laïi laø taát caû caùc thoâng tin lieân quan ñeán phong caùch hieån thò treân maøn hình. - Fax vaø Printer: duøng ñeå thieát laäp maùy in, maùy Fax vaø nhöõng thoâng tin veà chuùng nhö ñaõ noùi ôû treân. - Folder Options: cho bieát caùc thoâng tin veà thö muïc vaø teäp tin, nhö caùc kieåu teäp tin, kieåu hieån thò teäp tin, caùch laøm vieäc vôùi teäp tin... thay ñoåi moät vaøi thoâng tin trong ñoù. - Internet Options: cho pheùp xem vaø coù theå chænh söûa moät soá thoâng tin lieân quan ñeán vieäc keát noái tôùi Internet chaúng haïn nhö: thay ñoåi trang chuû (Home Page), maøu saéc, phoâng chöõ, caùc chöông trình hoã trôï Internet cuûa Windows, caùc ñöôøng truyeàn, phong caùch laøm vieäc... - Keyboard: cho bie át ca ùc tho âng tin ve à ba øn phím. - Mouse: cho pheùp thay ñoåi caùc thoâng soá cuûa con chuoät, nhö toác ñoä nhaán ñuùp, hình daùng, toác ñoä di chuyeån, phong caùch laøm vieäc vôùi chuoät... 64 - Regional and Language Options: cho pheùp thay ñoåi ñònh daïng ngoân ngöõ ñaëc thuø cuûa khu vöïc, soá, ngaøy, thaùng... - System: cho bieát caùc thoâng soá cuûa heä thoáng, nhö caùc thoâng soá veà boä nhôù, boä vi xöû lyù, teân maùy, nhoùm laøm vieäc... - User account: thieát laäp taøi khoaûn cho ngöôøi söû duïng maùy tính,... Sau ñaây chuùng ta seõ tìm hieåu kyõ hôn moät soá tính naêng ôû treân. Xem caáu hình heä thoáng Töø cöûa soå cuûa Control Panel, nhaán ñuùp vaøo bieåu töôïng System, treân maøn hình seõ xuaát hieän moät hoäp thoaïi coù daïng nhö sau: Hình 17. Maøn hình Control Panel Ñaët ngaøy giôø cho heä thoáng (Date and Time) Ñoàng hoà heä thoáng thöôøng ñöôïc hieån thò ôû ñaàu beân phaûi cuûa thanh coâng vieäc. Ñeå thay ñoåi laïi caùc 65 thoâng tin trong ñoù, ta nhaán ñuùp vaøo bieåu töôïng Date and Time trong cöûa soå cuûa baûng ñieàu khieån. Treân maøn hình seõ xuaát hieän moät cöûa soå coù daïng töông töï nhö sau: Neáu ngaøy thaùng naêm khoâng ñuùng, ta coù theå thay ñoåi laïi baèng caùch nhaán vaøo muõi teân ñeå choïn thaùng, aán vaøo caùc muõi teân leân xuoáng ôû oâ naêm ñeå taêng hoaëc giaûm, vaø choïn ngaøy trong baûng lòch ôû döôùi. Ñeå ñaët laïi giôø, ta chænh ôû phaàn Time theo kieåu giôø: phuùt: giaây; cuoái cuøng nhaán OK. Löïa choïn khu vöïc vaø ngoân ngöõ (regional Setting) Ñeå ñònh daïng cho döõ lieäu kieåu soá (kyù hieäu thaäp phaân, kyù hieäu phaân caùch haøng nghìn, haøng trieäu, daáu cho soá aâm...), ñònh daïng ngaøy thaùng,..., vaø ngoân ngöõ ñaëc thuø cuûa khu vöïc, ta nhaán ñuùp vaøo bieåu töôïng Regional and Language Options trong baûng ñieàu khieån. Cöûa soå cuûa noù coù daïng nhö sau: 66 + Muïc Regional Options cho bieát caùch ñònh daïng caùc thoâng tin veà soá, tieàn teä, ngaøy thaùng, thôøi gian theo kieåu cuûa töøng khu vöïc ñòa lyù. Thoâng thöôøng, chuùng ta choïn theo kieåu cuûa Anh, Myõ. Caùc kieåu döõ lieäu naøy ñöôïc minh hoïa trong caùc hoäp maãu (phaàn Samples). Neáu muoán thieát laäp laïi cho phuø hôïp vôùi kieåu cuûa Vieät Nam, chuùng ta laøm laàn löôït nhö sau: - Choïn nuùt leänh Customize. Sau ñoù, trong cöûa soå Customize Regional Options ta choïn laïi caùc caùch ñònh daïng: - ÔÛ muïc Numbers: ñònh daïng caùc döõ lieäu kieåu soá, bao goàm daáu hieäu thaäp phaân (ôû Myõ laø daáu chaám, ôû Vieät Nam laø daáu phaåy), soá chöõ soá thaäp phaân, daáu ngaên caùch haøng ngaøn (ôû Myõ laø daáu phaåy, ôû Vieät Nam laø daáu chaám), vaø moät vaøi kyù hieäu khaùc. - ÔÛ muïc Currency: ñònh daïng veà tieàn teä. 67 - ÔÛ muïc Time: ñònh daïng veà thôøi gian theo daïng 12 tieáng h: mm: ss (giôø: phuùt: giaây) keøm theo hai kyù töï chæ buoåi saùng (AM) hoaëc buoåi chieàu (PM), hoaëc h: mm: ss theo kieåu 24 tieáng. - Vaø ôû muïc Date: ñònh daïng veà ngaøy thaùng. Coù theå hieän ngaøy thaùng theo kieåu ngaén vaø daøi. Kieåu ngaén **** Kieåu daøi ***. - Sau khi thay ño åi xong, nha án nu ùt OK ñe å ke át thu ùc. Caøi ñaët hoaëc gôõ boû caùc chöông trình öùng duïng Windows 9X coù nhieäm vuï quaûn lyù toaøn boä hoaït ñoäng cuûa maùy tính, trong ñoù coù caùc chöông trình öùng duïng (xem chöông I phaàn 4.1). Sau khi caøi ñaët vaø söû duïng moät thôøi gian, neáu thaáy khoâng caàn ñeán chöông trình naøo hoaëc caàn caøi ñaët theâm phaàn meàm môùi maø ñóa cöùng ñaõ saép ñaày, ta coù theå gôõ boû chöông trình ñoù. Vieäc gôõ boû khoâng chæ xoaù caùc taäp tin cuûa phaàn meàm ñaõ ñöôïc caøi ñaët maø coøn loaïi boû caû nhöõng xaùc laäp ñöôïc taïo ra trong quaù trình caøi ñaët phaàn meàm. Ñeå caøi ñaët theâm hoaëc gôõ boû moät phaàn meàm, chuùng ta thöïc hieän laàn löôït caùc böôùc sau: Caøi ñaët theâm phaàn meàm - Tröôùc heát, töø cöûa soå baûng ñieàu khieån, nhaán ñuùp chuoät vaøo bieåu töôïng Add/Remove Programs. - Tieáp theo, neáu muoán caøi ñaët öùng duïng môùi thì choïn muïc Add New Programs ôû phía beân traùi, cöûa soå cuûa noù coù daïng: 68 - Trong cöûa soå naøy, choïn nuùt CD or Floppy, sau ñoù ñöa ñóa meàm hoaëc ñóa CD-ROM vaøo oå ñóa vaø nhaán Next. Treân maøn hình xuaát hieän hoäp thoaïi: - - Taïi hoäp thoaïi naøy, neáu bieát roõ ñöôøng daãn ñeán chöông trình Setup, ta coù theå goõ tröïc tieáp vaøo thanh Open. Neáu khoâng bieát, nhaán nuùt Browse ñeå tìm ra chöông trình Setup treân ñóa. Nhaán Next ñeå tieáp tuïc. - Chöông trình caøi ñaët seõ chaïy vaø höôùng daãn ngöôøi duøng cung caáp caùc thoâng tin caàn thieát ñeå hoaøn taát vieäc caøi ñaët. 69 Gôõ boû caùc phaàn meàm ñaõ caøi ñaët - Tröôùc heát, töø cöûa soå baûng ñieàu khieån, nhaán ñuùp chuoät vaøo bieåu töôïng Add/Remove Programs. - Tieáp theo, choïn muïc Change Or Remove Programs. Moät danh saùch caùc phaàn meàm ñaõ caøi ñaët trong maùy ñöôïc lieät keâ beân phaûi cöûa soå. Taïi ñaây, muoán loaïi boû chöông trình naøo ta nhaán chuoät vaøo teân cuûa noù. - Choïn nuùt Change/Remove. Hoäp caûnh baùo xuaát hieän yeâu caàu ta xaùc nhaän coù chaéc chaén muoán loaïi boû chöông trình naøy hay khoâng. Neáu coù, choïn Yes, ngöôïc laïi choïn No. - Cuoái cuøng choïn OK ñeå hoaøn taát vieäc gôõ boû chöông trình. Caøi ñaët theâm phaàn cöùng Ñeå laép ñaët theâm thieát bò vaøo maùy tính, ngoaøi thieát bò ta thöôøng caàn theâm caùc drvier. Windows coù khaû naêng nhaän bieát caùc thieát bò vaø ñi tìm driver töông öùng. Tuy nhieân, moät soá phieân baûn ñaàu cuûa Windows hoaëc moät soá thieát bò vaãn yeâu caàu driver rieâng. Tuyø theo töøng thieát bò cuï theå maø coù caùc giao dieän caøi ñaët khaùc nhau. Tuy nhieân, thoâng thöôøng quaù trình caøi ñaët bao goàm caùc böôùc sau: - Noái thieát bò vaøo coång thích hôïp treân maùy tính. - Treân maøn hình seõ hieän ra moät hoäp thoâng baùo Found New Hardware. Ñoàng thôøi, hoäp thoaïi Found New Hardware Wizard xuaát hieän. 70 - Baám nuùt Next. Ñeán ñaây ta cho maùy bieát ñöôøng daãn ñeán caùc teäp trình ñieàu khieån. Trình ñieàu khieån coù theå naèm treân CD hoaëc ñóa meàm. Trong Found New Hardware Wizard, kieåm tra oå ñóa ñöôïc ñaùnh daáu choïn vaø nhaán nuùt Next. Tieáp theo, ta theo caùc thoâng baùo treân maøn hình ñeå thöïc hieän cho thích hôïp. Cuoái cuøng nhaán nuùt Finish. Coâng vieäc caøi ñaët xong. - Neáu khoâng muoán tieáp tuïc thì baám Cancel, coøn ngöôïc laïi thì baám Next. Moät hoäp thoaïi coù daïng nhö sau xuaát hieän: 71 - Choïn muïc Add/Troubleshoot a device vaø baám Next. Chôø moät laùt, hoäp thoaïi sau seõ hieän ra: - Ñaây laø danh saùch caùc thieát bò ñaõ ñöôïc caøi ñaët. Ñeå caøi ñaët moät thieát bò môùi, ta choïn Add a new device. Moät hoäp thoaïi tieáp theo xuaát hieän, yeâu caàu xaùc nhaän: ñeå maùy töï tìm kieám thieát bò môùi hoaëc ngöôøi duøng töï choïn thieát bò môùi trong danh saùch. - Choïn No, I want to select the Hardware from a list, roài baám Next. Treân maøn hình laïi xuaát hieän hoäp thoaïi: 72 - Ñaây laø danh saùch caùc phaàn cöùng coù theå ñöôïc caøi ñaët. Choïn moät trong soá caùc phaàn cöùng naøy vaø baám Next. Tieáp theo ta caàn choïn model vaø haõng saûn xuaát. - Sau khi löïa choïn xong, nhaán nuùt Next. Neáu coù trình ñieàu khieån thieát bò do nhaø saûn xuaát cung caáp, ta choïn nuùt Have Disk vaø choïn ñöôøng daãn ñeán taäp tin ñieàu khieån thieát bò. - Nhaán nuùt Next cho ñeán khi coâng vieäc caøi ñaët hoaøn taát. Cuoái cuøng baám nuùt Finish ñeå keát thuùc coâng vieäc. Caùch caøi ñaët maùy in vaø maùy fax: - Choïn Start, Settings, Printers and Faxes hay Device and Printer hay trong Control Panel choïn Printer and Fax. Treân hoäp thoaïi hieän ra, nhaán ñuùp chuoät vaøo bieåu töôïng Add Printer. Cöûa soå Add Printer Wizard xuaát hieän coù daïng: 73 - Nhaán Next ñeå tieáp tuïc. - Ñeán ñaây ta coù löïa choïn caøi cho maùy cuûa mình (cuïc boä) hay cho maïng (moïi ngöôøi ñeàu duøng). Haõy choïn löïa theo yeâu caàu roài nhaán Next. - Tieáp theo choïn coång (port) noái maùy tính vôùi maùy in. Thoâng thöôøng laø LPT1 ñoái vôùi caùc maùy in loaïi cuõ, USB ñoái vôùi maùy in loaïi môùi vaø coång maïng ñoái vôùi caùc maùy in maïng roài nhaán Next ñeå sang böôùc tieáp theo: - Taïi böôùc naøy ta choïn haõng maùy in vaø cuoái cuøng nhaán Finish ñeå hoaøn taát caøi ñaët. Ñeå caøi ñaët maùy Fax, ta cuõng thao taùc töông töï. 74 Chöông III Internet vaø caùc dòch vuï 1. Toång quan veà Internet 1.1. Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa Internet Maïng maùy tính (computer network) laø hai hay nhieàu maùy tính ñöôïc noái vôùi nhau theo moät nguyeân lyù naøo ñoù cho pheùp caùc maùy coù theå lieân laïc vôùi nhau, duøng chung döõ lieäu vaø caùc thieát bò cuûa nhau (chung taøi nguyeân). Internet laø moät maïng maùy tính khoång loà noái haøng nghìn maïng maùy tính vaø haøng trieäu maùy tính vôùi nhau treân phaïm vi toaøn theá giôùi (maïng cuûa maïng maùy tính). Internet trôû thaønh kho taøi nguyeân thoâng tin khoång loà, löu tröõ gaàn nhö toaøn boä tri thöùc cuûa nhaân loaïi ñaõ giaønh ñöôïc trong quaù trình phaùt trieån cuûa mình, ngoaøi ra Internet coøn cung caáp cho ngöôøi söû duïng caùc coâng cuï khai thaùc kho taøi nguyeân thoâng tin tieän lôïi, nhanh choùng vaø hieän ñaïi. Chính vì lyù do naøy maø maïng Internet trong nhöõng naêm gaàn ñaây khoâng ngöøng môû roäng vaø taêng nhanh soá ngöôøi söû duïng Internet. Hieän taïi, coù haøng chuïc trieäu maùy tính tham gia maïng 75 Internet vaø coù haøng traêm trieäu ngöôøi treân theá giôùi haøng ngaøy truy nhaäp vaøo maïng Internet. ÔÛ Vieät Nam, Internet chæ baét ñaàu phaùt trieån vaøo naêm 2000 song haï taàng cô sôû ñaõ khoâng ngöøng phaùt trieån vaø taêng vôùi toác ñoä phi maõ. Tuy Internet khoâng do ai laøm chuû song hieän taïi coù moät soá toå chöùc phaùt trieån caùc kyõ thuaät vaø coâng ngheä cho maïng naøy vaø ñöa ra caùc chuaån ñeå taïo laäp caùc öùng duïng treân Internet. 1.2. Keát noái vôùi Internet Internet coù ba boä phaän cô baûn: ngöôøi duøng cuoái, nhaø cung caáp dòch vuï Internet (vieát taét laø ISP) vaø heä thoáng tuyeán noái Internet. Vôùi vai troø laø ngöôøi duøng cuoái, ta coù theå keát noái vôùi Internet tröïc tieáp thoâng qua ñöôøng ñieän thoaïi vaø modem hoaëc qua ñöôøng maïng cuûa cô quan. Hieän nay caù nhaân cuõng nhö nhieàu cô quan coù theå noái qua ñöôøng ADSL. Caùch noái qua modem hieän nay ít duøng hôn. Vieäc laép ñaët caùc thieát bò cho keát noái cuõng nhö phaàn meàm thöôøng do caùc ISP cung caáp. Vì vaäy, toát nhaát ngöôøi duøng neân kyù hôïp ñoàng troïn goùi. Chuùng ta chæ neân quan taâm ñeán vaán ñeà löu löôïng ñöôøng truyeàn, phí laép ñaët cuõng nhö phí haøng thaùng. 2. Caùc dòch vuï treân Internet Hieän nay, caùc phaàn meàm phuïc vuï Internet cung caáp raát nhieàu dòch vuï kyõ thuaät vaø töø ñoù moïi 76 dòch vuï khaùc ñöôïc taïo ra. Sau ñaây seõ trình baøy moät soá dòch vuï quan troïng cuûa Internet: - Dòch vuï WEB (World Wide Web). - Dòch vuï tin töùc (News). - Dòch vuï truyeàn teäp FTP. - Dòch vuï thö tín ñieän töû (Email). - Dòch vuï tìm kieám (Search). 2.1. Dòch vuï WWW Trong nhöõng naêm 60 vaø 70, nhieàu coâng ngheä maïng maùy tính ñaõ ra ñôøi vaø maïng cuïc boä (Local Area Networks - LANs), noái caùc maùy tính vôùi nhau trong moät phaïm vi heïp ñaõ xuaát hieän. Caùc maïng lôùn hôn ñöôïc goïi laø maïng dieän roäng (Wide Area Networks - WANs), noái nhieàu maùy tính vôùi nhau trong moät phaïm vi roäng thoâng qua moät heä thoáng caùp ñoàng truïc hay caùp quang. Ñeán nhöõng naêm 1990, Internet ñaõ lôùn maïnh vaø trôû thaønh moät xa loä thoâng tin lieân keát caùc maùy tính ôû nöôùc Myõ vaø moät soá nöôùc treân phaïm vi roäng, nhöng noù vaãn chæ laø moät heä thoáng döïa treân vaên baûn. Cho ñeán khi moät giao dieän ñoà hoïa cho ngöôøi söû duïng (Graphical User Interface - GUI) phaùt trieån treân Internet vaø Tim Berners ñöa ra moät taäp caùc giao thöùc duøng ñeå truyeàn caùc thoâng tin ñoà hoïa treân Internet thì noù môùi trôû thaønh World Wide Web (WWW) dòch vuï noåi tieáng nhaát vaø coù taàm quan troïng nhaát trong vieäc quaûng baù, trao ñoåi thoâng tin nhaát laø thoâng tin sieâu vaên baûn. 77 Caùc website vaø caùc trang web Moät öùng duïng web (thöôøng ñöôïc goïi laø moät website) bao goàm nhieàu trang web (web page) lieân keát vôùi nhau vaø ñöôïc löu giöõ treân cuøng moät maùy chuû do moät caù nhaân, moät nhoùm hoaëc moät toå chöùc phaùt trieån vaø duy trì. Moät website thöôøng coù moät trang chính hay coøn goïi laø trang chuû vaø teäp chöùa trang naøy ñöôïc ñaët teân laø “index.html” hoaëc “default.html”. Ngoaøi ra tuøy theo quy moâ maø soá löôïng trang laø khaùc nhau vaø thoâng tin lieân tuïc ñöôïc caäp nhaät. Caùc trang web noåi tieáng cuûa Vieät Nam nhö Express.net, trang Moet cuûa Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo, trang VNN.vn cuûa Coâng ty Ñieän toaùn vaø Truyeàn soá lieäu VDC. Caùc trang web khoâng chæ ñôn thuaàn cung caáp tin cho ngöôøi ñoïc maø coøn cho pheùp ngöôøi söû duïng göûi caùc thoâng tin hoaëc caùc meänh leänh trôû laïi cho website. Ñeå truy nhaäp vaøo caùc website caùch phoå bieán nhaát laø cung caáp ñòa chæ cuûa noù döôùi daïng URL (Uniform Resource Locator). Moät URL cho ñòa chæ cuûa moät file treân World Wide Web vaø cuõng xaùc ñònh luoân dòch vuï ñöôïc söû duïng ñeå thao taùc ñoái vôùi noù treân Internet. Khi moät sieâu lieân keát (hyperlink) ñöôïc cheøn vaøo moät trang thì ñích cuûa hyperlink naøy ñöôïc maõ hoùa nhö moät URL. Moät caùch nöõa laø cung caáp caùc töø khoùa (key word) vaø nhôø caùc Search Engine ñònh vò giuùp 78