Nhận Thức Của Trung Quốc Về Sức Mạnh Quốc Gia

"Nhận Thức Của Trung Quốc Về Sức Mạnh Quốc Gia 🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Nhận Thức Của Trung Quốc Về Sức Mạnh Quốc Gia Ebooks Nhóm Zalo ! !"# "$ "% " & ' ( !") !") ! * + ,- ./ 0 12 & ' (3 > ?@ >A3 B C D 3 H I J 3 * 4 7+ "56 7- * "8% # " "9 7 7+ ": ;< !"- $ " 7 =, !"# .,6 " ,6= ", "E8 !"K ! LM ", 4 N ", *O PQ( RS NÄ KR°FK 3 TUV VWVWX Y !"XZ VU[X 6Ô T @B P 3 \T]T X Y ^ (?@ _]XW\XVWVW 1&2 cd e ( Q VWVW 0¯ ,6%1 2 CUC KHNG HOlNG GIÁ DpU HIN NAY... Biªn môc trªn xuÊt b¶n phÈm cña Th viÖn Quèc gia ViÖt Nam §inh ThÞ HiÒn L}¬ng NhËn thøc cña Trung Quèc vÒ søc m¹nh quèc gia / §inh ThÞ HiÒn L}¬ng ch.b. - H. : ChÝnh trÞ Quèc gia, 2019. - 276tr. ; 21cm 1. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i 2. ChiÕn l}îc 3. Trung Quèc 327.51 - dc23 CTH0594p-CIP 4 CUC KHNG HOlNG GIÁ DpU HIN NAY... ChÚ biên: TS. ôinh ThÌ HiÃn LÝãng T¶p thÅ tác gi®: ThS. NguyÆn ThÌ Thanh H®i TS. Quách Quang HÓng TS. Lê Tu³n Thanh ThS. Tr²n Thanh H®i TS. ôÖ ThÌ ThÚy ThS. NguyÆn Háu Túc 5 LӠI NHÀ XUҨT BҦN BÝåc vào thÄ kë XXI, quan hÇ chính trÌ quÔc tÄ træ nên biÄn õ×ng khôn lÝäng våi nháng th·ng tr²m cÚa sâ phát triÅn toàn c²u. ThÄ giåi có nhiÃu xung õ×t lån nhÏ vÃ chính trÌ, tôn giáo, dân t×c, kho®ng cách giàu nghèo våi nhiÃu cu×c chiÄn tranh, can thiÇp b¸ng quân sâ, kinh tÄ và v·n hóa. Trong bÔi c®nh õó có sâ dÌch chuyÅn vÃ chính sách cÚa các quÔc gia, õ¼c biÇt là cÚa các nÝåc lån. Sâ dÌch chuyÅn này b¹t nguÓn tÞ nháng thay õÕi trong quan niÇm vÃ sßc m°nh quÔc gia cÛng nhÝ sà dÜng sßc m°nh quÔc gia trên trÝäng quÔc tÄ. Trong sÔ õó có sâ trÖi d¶y cÚa Trung QuÔc. Sau hãn 40 n·m c®i cách mæ càa, sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia và sßc ®nh hÝæng quÔc tÄ cÚa Trung QuÔc t·ng m°nh. Trong suÔt g²n hai th¶p niên õ²u thÄ kë XXI, Trung QuÔc õã sà dÜng khá hiÇu qu® nguÓn sßc m°nh này, bao gÓm c® sßc m°nh cßng và sßc m°nh mÃm õÅ træ thành nÝåc có nÃn kinh tÄ lån thß hai thÄ giåi. Do v¶y, viÇc nghiên cßu õÝäng hÝång õÔi ngo°i tÞ góc õ× tiÄp c¶n v·n hóa chính trÌ cÚa Trung QuÔc cÛng nhÝ nh¶n thßc cÚa giåi lãnh õ°o Trung QuÔc hiÇn nay õÔi våi sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia, tÞ õó õÃ ra nháng õÔi sách thích hèp nh¸m b®o vÇ và nâng cao lèi ích quÔc gia õang là yêu c²u õÔi våi t³t c® các nÝåc, nh³t là các nÝåc láng giÃng cÚa Trung QuÔc, trong õó có ViÇt Nam. 6 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA ôÅ cung c³p thêm cho b°n õÑc tài liÇu nghiên cßu, tham kh®o vÃ v³n õÃ này, Nhà xu³t b®n Chính trÌ quÔc gia Sâ th¶t xu³t b®n cuÔn sách Nh¶n thßc cÚa Trung QuÔc vÃ sßc m°nh quÔc gia, do TS. ôinh ThÌ HiÃn LÝãng chÚ biên. CuÔn sách t¶p trung õánh giá, phân tích cã sæ lý lu¶n cÛng nhÝ khái niÇm vÃ sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia, làm rõ khung phân tích chính sách õÔi ngo°i tÞ cách tiÄp c¶n v·n hóa chính trÌ, xác õÌnh nháng nhân tÔ xuyên suÔt trong nh¶n thßc cÚa giåi lãnh õ°o Trung QuÔc vÃ sßc m°nh quÔc gia, õÓng thäi làm rõ mÔi quan hÇ giáa các yÄu tÔ v·n hóa chính trÌ mang tính õ¼c thù Trung QuÔc và chiÄn lÝèc õÔi ngo°i cÚa Trung QuÔc nh¸m dâ báo chiÃu hÝång, nháng õiÃu chÊnh trong nh¶n thßc vÃ sßc m°nh quÔc gia cÚa Trung QuÔc trong 10 n·m tåi cÛng nhÝ õÝa ra nháng gèi mæ ßng xà cÚa ViÇt Nam. ôây là công trình nghiên cßu nghiêm túc. NhiÃu lu¶n õiÅm r³t õáng quan tâm, tham kh®o song cÛng có nh¶n xét c²n tiÄp tÜc th®o lu¶n. T¶p thÅ tác gi® õã r³t cÔ g¹ng trong viÇc sÝu t²m tài liÇu, c¶p nh¶t nháng sÔ liÇu, thông tin måi nh³t, b®o õ®m tính khoa hÑc, khách quan cÚa lÌch sà. ôÅ b°n õÑc thu¶n tiÇn theo dõi, Nhà xu³t b®n Chính trÌ quÔc gia Sâ th¶t xin giá nguyên ý kiÄn, nh¶n õÌnh trong cuÔn sách và coi õây là quan õiÅm riêng cÚa tác gi®. Xin giåi thiÇu cuÔn sách cùng b°n õÑc. Tháng 7 n·m 2019 NHÀ XUqT BlN CHÍNH TR QUC GIA S THtT 7 MӨC LӨC Läi Nhà xu³t b®n 5 Danh mÜc cÜm tÞ viÄt t¹t 9 Mæ õ²u 11 CH¡NG I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA 17 1. Cã sæ lý lu¶n cÚa khái niÇm sßc m°nh quÔc gia cÚa Trung QuÔc 17 1.1. Cách tiÄp c¶n cÚa phÝãng Tây vÃ sßc m°nh quÔc gia 17 1.2. Cách tiÄp c¶n cÚa Trung QuÔc vÃ sßc m°nh quÔc gia 29 2. Nh¶n thßc cÚa lãnh õ°o Trung QuÔc vÃ sßc m°nh quÔc gia tÞ n·m 1949 tåi nay 65 2.1. Quan õiÅm cÚa Mao Tr°ch ôông 65 2.2. Quan õiÅm cÚa ô¼ng TiÅu Bình 71 2.3. Quan õiÅm cÚa Giang Tr°ch Dân 74 2.4. Quan õiÅm cÚa HÓ C´m ôào 80 2.5. Quan õiÅm cÚa T¶p C¶n Bình 88 CH¡NG II: NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA TRONG TH C TIN ôI NGOnI TRUNG QUC T CÁCH TIP CtN VuN HÓA CHÍNH TR 96 1. TÕng quan tÝ duy chiÄn lÝèc õÔi ngo°i cÚa Trung QuÔc 96 1.1. MÜc tiêu và tÝ duy chiÄn lÝèc õÔi ngo°i cÚa Trung QuÔc tÞ n·m 1949 tåi nay 96 8 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA 1.2. MÜc tiêu và tÝ duy chiÄn lÝèc õÔi ngo°i cÚa Trung QuÔc õ²u thÄ kë XXI 100 2. Trung QuÔc trÖi d¶y và tÝãng quan so sánh lâc lÝèng quÔc tÄ 108 2.1. Trung QuÔc trÖi d¶y 108 2.2. TÝãng quan so sánh lâc lÝèng quÔc tÄ 125 3. Nh¶n thßc cÚa Trung QuÔc vÃ sßc m°nh quÔc gia trong thâc tiÆn õÔi ngo°i õ²u thÄ kë XXI 130 3.1. Nh¶n thßc vÃ sßc m°nh quÔc gia tÞ cách tiÄp c¶n v·n hóa chính trÌ 130 3.2. ôánh giá kÄt qu® triÅn khai chính sách õÔi ngo°i õ²u thÄ kë XXI cÚa Trung QuÔc 156 3.3. Nháng h°n chÄ cÚa Trung QuÔc 176 CH¡NG III: NHNG ôIU CHNH TRONG NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA TRONG 10 NuM T£I: TÁC ôNG VÀ G¦I M¤ NG X CA VIT NAM 185 1. Nháng õiÃu chÊnh trong nh¶n thßc cÚa Trung QuÔc vÃ sßc m°nh quÔc gia trong 10 n·m tåi 185 1.1. Nh¶n thßc vÃ sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia tÞ cách tiÄp c¶n v·n hóa chính trÌ 185 1.2. ChiÃu hÝång chính sách õÔi ngo°i cÚa Trung QuÔc trong 10 n·m tåi 209 2. Tác õ×ng õÔi våi thÄ giåi và khu vâc 218 2.1. Tác õ×ng õÄn cÜc diÇn quÔc tÄ 219 2.2. Tác õ×ng õÄn õiÃu chÊnh t¶p hèp hành vi quÔc tÄ 232 2.3. Tác õ×ng õÄn hÇ giá trÌ quy ph°m quÔc tÄ 234 3. Dâ báo tác õ×ng và gèi mæ ßng xà cÚa ViÇt Nam 238 3.1. Thu¶n lèi và thách thßc 238 3.2. Nháng gèi mæ ßng xà 245 KT LUtN 253 DANH MC TÀI LIU THAM KHlO 266 9 DANH MӨC CӨM TӮ VIӂT TҲT ADMM H×i nghÌ B× trÝæng QuÔc phòng ASEAN ADMM+ H×i nghÌ B× trÝæng QuÔc phòng ASEAN mæ r×ng AIIB Ngân hàng ô²u tÝ cã sæ h° t²ng châu Á ARF DiÆn õàn khu vâc ASEAN ASEAN HiÇp h×i các quÔc gia ôông Nam Á BRI Sáng kiÄn Vành õai và Con õÝäng BRICS Nhóm các quÔc gia måi nÕi bao gÓm Braxin, Nga, qn ô×, Trung QuÔc và Nam Phi CICA H×i nghÌ vÃ phÔi hèp hành õ×ng và các biÇn pháp xây dâng lòng tin æ châu Á CNP Sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia COC B× quy t¹c ßng xà æ BiÅn ôông DOC Tuyên bÔ vÃ ßng xà cÚa các bên æ BiÅn ôông FDI ô²u tÝ trâc tiÄp nÝåc ngoài FTAAP Khu vâc tâ do thÝãng m°i châu Á - Thái Bình DÝãng GDP TÕng s®n ph´m quÔc n×i IMF Quì TiÃn tÇ quÔc tÄ 10 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA NDT ôÓng Nhân dân tÇ ODA HÖ trè phát triÅn chính thßc RCEP HiÇp õÌnh ôÔi tác kinh tÄ toàn diÇn khu vâc SIPRI ViÇn nghiên cßu hoà bình Stockholm USD ôÓng ôôla Mì WTO TÕ chßc ThÝãng m°i thÄ giåi 11 MӢ ĈҪU Trong hai th¶p kë õ²u thÄ kë XXI, cùng våi sâ trÖi d¶y cÚa Trung QuÔc, nh¶n thßc vÃ sßc m°nh quÔc gia trong chính sách õÔi ngo°i cÚa Trung QuÔc và trên thÄ giåi õã có nháng thay õÕi sâu s¹c, tác õ×ng lån tåi cÜc diÇn quÔc tÄ tÝãng lai. Nh¶n õÌnh “Trung QuÔc õã õßng lên thäi Mao Tr°ch ôông, Trung QuÔc giàu lên thäi ô¼ng TiÅu Bình và Trung QuÔc sÀ m°nh lên thäi T¶p C¶n Bình” træ thành chÚ õÃ th®o lu¶n lån trong và ngoài Trung QuÔc våi nhiÃu câu hÏi õ¼t ra nhÝ Trung QuÔc m°nh tåi mßc nào, cách õánh giá sßc m°nh cÚa Trung QuÔc ra sao, Trung QuÔc sÀ sà dÜng sßc m°nh måi cÚa mình theo hÝång nào, tác õ×ng tåi thÄ giåi ra sao, cÜc diÇn quÔc tÄ sÀ chuyÅn biÄn theo hÝång nào, vai trò cÚa sßc m°nh vÃ tÝ tÝæng, giá trÌ và v·n hóa cÕ õ°i cÚa õÄ chÄ Trung Hoa có lÌch sà hàng nghìn n·m õÔi våi các quy ph°m và lu¶t chãi cÚa hÇ thÔng quÔc tÄ vÔn do các thÄ lâc và õÌnh chÄ cÚa phÝãng Tây chi phÔi suÔt 400 n·m nay? N¸m trong nhóm quÔc gia vÞa và nhÏ t°i châu Á - Thái Bình DÝãng, là m×t nÝåc láng giÃng có bÃ dày lÌch sà tÝãng tác hàng nghìn n·m våi Trung QuÔc, viÇc tiÄn hành 12 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA nghiên cßu m×t cách toàn diÇn và õ²y õÚ vÃ sâ tÝãng tác giáa các yÄu tÔ c³u thành nên chính sách õÔi ngo°i cÚa Trung QuÔc nhÝ yÄu tÔ v·n hóa - chính trÌ, õ¼c õiÅm dân t×c, tÝ duy lãnh õ°o,… õang là v³n õÃ hÄt sßc c²n thiÄt và c³p bách õÔi våi các hÑc gi® ViÇt Nam trong bÔi c®nh thÄ giåi hiÇn nay õang r³t quan tâm tåi nháng khuôn khÕ nghiên cßu måi phù hèp hãn õÅ hiÅu rõ và hiÅu õúng vÃ Trung QuÔc. Trên thÄ giåi õã có r³t nhiÃu nghiên cßu sßc m°nh tÕng hèp cÚa Trung QuÔc tÞ góc õ× v·n hóa chính trÌ, tÞ nháng công trình nghiên cßu cÚa các hÑc gi® Trung QuÔc nhÝ Diêm HÑc Thông, VÝãng T¶p TÝ, TriÇu ThÌnh DÝãng våi mÜc tiêu “làm phong phú các lý thuyÄt quan hÇ quÔc tÄ” vÃ tr¶t tâ thÄ giåi và bá quyÃn, õÝa ra nháng gèi ý cho con õÝäng trÖi d¶y và lãnh õ°o thÄ giåi cÚa Trung QuÔc, õÄn nháng nghiên cßu cÚa các hÑc gi® quÔc tÄ nhÝ William A. Callahan våi quan õiÅm õ×c l¶p, c¶p nh¶t và ph®n biÇn l°i cách tiÄp c¶n m×t chiÃu cÚa hÑc gi® Trung QuÔc, giúp t·ng cÝäng nh¶n thßc cÚa thÄ giåi vÃ m×t Trung QuÔc õang thay õÕi våi nháng bÝåc chuyÅn õáng chú ý vÃ m¼t nh¶n thßc và chính sách. ¤ nÝåc ta, các nghiên cßu chÚ yÄu t¶p trung õánh giá, phân tích các chính sách õÔi ngo°i, v·n hóa Trung QuÔc m×t cách riêng rÀ mà chÝa õ¼t trong tÕng thÅ mÔi liên hÇ våi sßc m°nh cÚa Trung QuÔc trong chính sách õ×i ngo°i g²n õây. Nhìn chung, nháng nghiên cßu vÃ Trung QuÔc hiÇn nay cÚa nÝåc ta còn chÝa b¹t kÌp våi nháng chuyÅn õ×ng nhanh, phßc t°p cÚa tình hình quÔc tÄ cÛng nhÝ nháng thay õÕi r³t bài b®n, tinh vi cÚa Trung QuÔc. M×t M¤ ôpU 13 sÔ bài báo khoa hÑc õã bÝåc õ²u tìm hiÅu chiÃu hÝång måi sà dÜng sßc m°nh quÔc gia trong chiÄn lÝèc õÔi ngo°i cÚa Trung QuÔc nhÝng còn khá sã lÝèc nhÝ “Sßc m°nh quÔc gia và sà dÜng sßc m°nh õó cÚa Trung QuÔc” cÚa tác gi® LÝu Thúy HÓng. ôáng chú ý nh³t ph®i kÅ õÄn công trình nghiên cßu sßc m°nh mÃm v·n hóa cÚa Trung QuÔc cÚa m×t nhóm các nhà khoa hÑc do tác gi® NguyÆn Thu PhÝãng làm chÚ biên õÝèc tiÄn hành trong nhiÃu n·m và õã õÝèc công bÔ tÞ n·m 2016. Tuy nhiên, công trình måi chÊ t¶p trung vào m×t lát c¹t cÚa sßc m°nh mÃm (chÚ yÄu õßng tÞ góc õ× v·n hóa - coi õó là cÔt lõi cÚa sßc m°nh mÃm), õÓng thäi có m×t sÔ kiÄn gi®i chÝa th¶t khách quan vÃ sßc m°nh mÃm v·n hóa, theo õó, sßc m°nh mÃm v·n hóa vµn õÝèc coi nhÝ m×t “chiÄn pháp dÝ lu¶n” theo nghËa tiêu câc (gây m³t lòng tin, chia rÀ, kích õ×ng chÚ nghËa dân t×c nh¸m hiÇn thâc hóa mÜc tiêu và tham vÑng nÝåc lån cÚa Trung QuÔc). Cho õÄn nay, chÝa có b³t ké m×t công trình nghiên cßu nào mang tính hÇ thÔng, chi tiÄt, và c¶p nh¶t vÃ nh¶n thßc cÚa giåi lãnh õ°o Trung QuÔc hiÇn nay õÔi våi sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia cÛng nhÝ õÝäng hÝång õÔi ngo°i tÞ góc õ× tiÄp c¶n v·n hóa chính trÌ cÚa Trung QuÔc õÝèc công bÔ æ ViÇt Nam. Trong bÔi c®nh õó, cuÔn sách Nh¶n thßc cÚa Trung QuÔc vÃ sßc m°nh quÔc gia õÝèc õánh giá là m×t công trình õúc kÄt các cã sæ lý lu¶n và bài hÑc kinh nghiÇm trong thâc tiÆn, góp ph²n hình thành nh¶n thßc cÚa Trung QuÔc vÃ các v³n õÃ quan trÑng trong quan hÇ quÔc tÄ nhÝ sßc m°nh quÔc gia, cÜc diÇn quÔc tÄ, hÇ thÔng quÔc 14 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA tÄ, v·n hóa chính trÌ,... Trên cã sæ õó, õÝa ra nháng dâ báo vÃ chuyÅn õ×ng chiÄn lÝèc õÔi ngo°i cÚa Trung QuÔc và tác õ×ng õÔi våi khu vâc và thÄ giåi nh¸m phÜc vÜ hiÇu qu® hãn cho viÇc xây dâng õÔi sách mang t²m chiÄn lÝèc trong quan hÇ cÚa ViÇt Nam våi Trung QuÔc thäi gian tåi. CuÔn sách gÓm ba chÝãng våi nháng n×i dung chính sau: - ChÝãng I: Cã sæ lý lu¶n và thâc tiÆn cÚa nh¶n thßc cÚa Trung QuÔc vÃ sßc m°nh quÔc gia. ChÝãng này t¶p trung làm rõ các v³n õÃ nhÝ khái niÇm sßc m°nh quÔc gia, vai trò cÚa sßc m°nh quÔc gia, õ¼c biÇt là sßc m°nh mÃm cÚa Trung QuÔc trong lý thuyÄt quan hÇ quÔc tÄ; khoanh vùng nh¶n thßc vÃ sßc m°nh quÔc gia thông qua l·ng kính v·n hóa chính trÌ Trung QuÔc gÓm các õ¼c thù cã b®n nhÝ tr¶t tâ thß b¶c, Ýu õºng v·n hóa và õßc trÌ; làm rõ chÚ thÅ chính cÚa nh¶n thßc vÃ sßc m°nh quÔc gia là lãnh õ°o õßng õ²u õ³t nÝåc trên cã sæ khung phân tích các yÄu tÔ b³t biÄn cÚa v·n hóa chính trÌ Trung QuÔc; cung c³p bßc tranh tÕng quan nh¶n thßc sßc m°nh quÔc gia cÚa lãnh õ°o Trung QuÔc trong c® m×t quá trình dài tÞ n·m 1949 tåi nay, nh¶n diÇn nháng thay õÕi trong nh¶n thßc cÚa Trung QuÔc vÃ tÝãng quan so sánh lâc lÝèng và sâ õiÃu chÊnh các Ýu tiên chiÄn lÝèc phù hèp våi thÄ và lâc cÚa Trung QuÔc. - ChÝãng II: Nh¶n thßc cÚa Trung QuÔc vÃ sßc m°nh quÔc gia trong thâc tiÆn õÔi ngo°i Trung QuÔc tÞ cách tiÄp c¶n v·n hóa chính trÌ. ChÝãng này góp ph²n gi®i õáp câu hÏi nghiên cßu vÃ mÔi liên hÇ giáa nh¶n thßc sßc m°nh quÔc gia våi chính sách õÔi ngo°i Trung QuÔc. M¤ ôpU 15 ôÓng thäi sÀ làm rõ n×i dung nháng thay õÕi trong tÕng quan tÝ duy chiÄn lÝèc cÚa Trung QuÔc và thâc tiÆn õÔi ngo°i Trung QuÔc õ²u thÄ kë XXI dâa trên cã sæ phân tích nháng yÄu tÔ b³t biÄn trong v·n hóa chính trÌ Trung QuÔc nhÝ quan niÇm vÃ tr¶t tâ thß b¶c, Ýu õºng v·n hóa, và õßc trÌ. Nháng õ¼c õiÅm này sÀ õÝèc phân tích và v¶n dÜng kÄt hèp våi nháng yÄu tÔ kh® biÄn trong so sánh tÝãng quan lâc lÝèng và cân b¸ng quyÃn lâc quÔc tÄ và õÝèc ph®n ánh thông qua sâ lâa chÑn vÃ chiÄn lÝèc, phÝãng châm õÔi ngo°i trong tÞng giai õo°n. - ChÝãng III: Nháng õiÃu chÊnh trong nh¶n thßc cÚa Trung QuÔc vÃ sßc m°nh quÔc gia trong 10 n·m tåi: Tác õ×ng và gèi mæ ßng xà cÚa ViÇt Nam. ChÝãng này t¶p trung làm rõ nháng õiÅm måi trong õiÃu chÊnh nh¶n thßc sßc m°nh quÔc gia tÕng hèp cÚa Trung QuÔc, nhìn nh¶n õánh giá õúng và chu´n xác vÃ Mì, vÃ b®n thân sßc m°nh cÚa Trung QuÔc õÅ tÞ õó có sâ õiÃu chÊnh nh¶n thßc và õÔi sách cân b¸ng quyÃn lâc våi Mì trong tr¶t tâ do Mì và phÝãng Tây kiÅm soát, dâ báo chiÃu hÝång cÚa viÇc õiÃu chÊnh chính sách và nháng tác õ×ng tåi thÄ giåi và khu vâc tÞ cách tiÄp c¶n v·n hóa chính trÌ õã õÃ c¶p æ trên, cÛng nhÝ dâ báo tác õ×ng cÚa nháng õiÃu chÊnh này õÔi våi ViÇt Nam và gèi mæ ßng xà cÚa ta trong quan hÇ våi Trung QuÔc. Nhóm tác gi® xin gài läi tri ân chân thành và sâu s¹c õÄn các nhà khoa hÑc, các chuyên gia õ²u ngành cÚa HÑc viÇn Ngo°i giao, B× Ngo°i giao, các cã quan nghiên cßu trong và ngoài nÝåc: PGS. TS. NguyÆn VÛ Tùng - Giám õÔc 16 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA HÑc viÇn Ngo°i giao, nhà nghiên cßu HÓ Sì TuÇ, nhà nghiên cßu NguyÆn Vinh Quang, PGS. TS. NguyÆn PhÝãng Bình, PGS. TS. NguyÆn Thu PhÝãng, PGS. TS. Tr²n ThÑ Quang, TS. Hoàng ThÄ Anh, TS. ôÖ Nam Trung, TS. Ph°m Sì Thành, TS. ô¼ng C´m Tú, ThS. NguyÆn Thuý HÓng õã t¶n tình hÝång dµn, chia s¿ và t°o õiÃu kiÇn tÔt nh³t cho nhóm tác gi® hoàn thiÇn cuÔn sách. ô¼c biÇt, chúng tôi õã r³t may m¹n nh¶n õÝèc sâ Úng h× quý báu cÚa ngÝäi õÓng nghiÇp thân thiÄt là TS. Lê H®i Bình - Phó Giám õÔc HÑc viÇn Ngo°i giao, ngÝäi õã luôn theo sát cuÔn sách này tÞ khi còn trong ý tÝæng và õã dành cho nhóm tác gi® sâ õ×ng viên lån lao õÅ cuÔn sách này õÝèc kÌp thäi ra m¹t õ×c gi® trong dÌp kë niÇm 60 n·m thành l¶p trÝäng ô°i hÑc Ngo°i giao, tiÃn thân cÚa HÑc viÇn Ngo°i giao (1959-2019). Chúng tôi cÛng trân trÑng c®m ãn Nhà xu³t b®n Chính trÌ quÔc gia Sâ th¶t õã giúp õç nhiÇt tình và hÖ trè tích câc õÅ cuÔn sách õÝèc xu³t b®n våi ch³t lÝèng tÔt nh³t. M¼c dù nhóm tác gi® õã r³t cÔ g¹ng nhÝng khó tránh khÏi thiÄu sót. R³t mong nh¶n õÝèc nháng ý kiÄn nh¶n xét, õóng góp quý báu cÚa b°n õÑc õÅ chúng tôi có dÌp bÕ sung, chÊnh sàa và hoàn thiÇn cuÔn sách våi ch³t lÝèng tÔt hãn trong l²n xu³t b®n sau. Xin chân thành c®m ãn. Hà N×i, tháng 7 n·m 2019 TM. Nhóm Tác gi® TS. ôINH TH HIN L¡NG 17 ChÝãng I C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA 1. Cѫ sӣ lý luұn cӫa khái niӋm sӭc mҥnh quӕc gia cӫa Trung Quӕc 1.1. Cách ti͗p cͅn cͿa ph́˿ng Tây v͙ s΁c m̹nh quͩc gia Sßc m°nh quÔc gia là m×t khái niÇm quan trÑng trong quan hÇ quÔc tÄ không chÊ bæi vì nó nói lên tiÃm n·ng mà còn là ®nh hÝæng cÚa m×t õ³t nÝåc. M×t nÝåc õÝèc cho là có “sßc m°nh quÔc gia” không chÊ dâa trên sßc m°nh kinh tÄ hay quân sâ. Sßc m°nh quÔc gia cÚa m×t nÝåc õÝèc t°o thành tÞ nhiÃu nhân tÔ khác nhau. Tuy nhiên, t²m quan trÑng cÚa các thành tÔ t°o thành sßc m°nh quÔc gia õã thay õÕi nhiÃu theo thäi gian. Toàn c²u hóa và sâ tiÄn b× cÚa công nghÇ m×t m¼t õã kÄt nÔi các quÔc gia våi nhau, m¼t khác l°i thay õÕi nÃn t®ng sßc m°nh cÚa các quÔc gia cÛng nhÝ t²m quan trÑng cÚa mÖi thành tÔ sßc m°nh quÔc gia. 18 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA a) Khái niÇm và n×i hàm vÃ sßc m°nh quÔc gia: Cho õÄn nay, vµn chÝa có m×t õÌnh nghËa thÔng nh³t trong giåi hÑc thu¶t quÔc tÄ vÃ khái niÇm sßc m°nh quÔc gia. Sßc m°nh tÕng hèp cÚa m×t quÔc gia là tÕng thÅ kh® n·ng, n·ng lâc hay thâc lâc cÚa quÔc gia õó trong m×t sÔ lËnh vâc nh³t õÌnh mà sâ tÕng hèp này có thÅ thúc õ´y, õÌnh hình các hành vi chính sách, õ×ng thái hÝång tåi nháng mong muÔn chiÄn lÝèc phát triÅn cÚa quÔc gia õó trong môi trÝäng quÔc tÄ. Các khái niÇm, cách thßc và tiêu chí õÅ õÌnh lÝèng sßc m°nh tÕng hèp cÚa m×t quÔc gia õã thay õÕi theo sâ phát triÅn cÚa thäi õ°i, phù hèp våi tình hình cÚa các quÔc gia t°i thäi õiÅm õó, các chuyên gia, hÑc gi® õã õÝa ra m×t sÔ các công thßc khác nhau õÅ õÌnh lÝèng. Theo TÞ õiÅn quân sâ Mì và các thu¶t ngá liên quan, “sßc m°nh quÔc gia là tÕng sÔ các nguÓn lâc s»n có cÚa m×t nÝåc õÅ theo õuÕi các mÜc tiêu quÔc gia”1. CÜ thÅ hãn, Padelford và Lincoln õÌnh nghËa sßc m°nh quÔc gia là sâ kÄt hèp giáa sßc m°nh và kh® n·ng cÚa m×t nÝåc õÝèc dùng õÅ theo õuÕi các lèi ích và mÜc tiêu quÔc gia cÚa mình. Trong khi õó, Organski cho r¸ng “sßc m°nh quÔc gia là kh® n·ng m×t nÝåc gây ®nh hÝæng lên hành vi cÚa các nÝåc khác theo mÜc õích cÚa mình. NÄu m×t nÝåc không thÅ thâc hiÇn õÝèc õiÃu này, nÝåc õó có thÅ lån, có _________ 1. US Department of Defence: “Dictionary of military and associated terms”, Washington DC, 2005. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 19 thÅ giàu có, th¶m chí là vË õ°i nhÝng không õÝèc xem là hùng m°nh”1. Trong khi õó, Rosen và Jones õÌnh nghËa sßc m°nh quÔc gia là kh® n·ng cÚa m×t chÚ thÅ quÔc tÄ sà dÜng các nguÓn lâc và tài s®n háu hình cÛng nhÝ vô hình theo m×t cách thßc õÅ gây ®nh hÝæng lên kÄt qu® cÚa các sâ kiÇn theo hÝång t·ng cÝäng sâ hài lòng cÚa chính mình trong hÇ thÔng2. Nói m×t cách õãn gi®n, sßc m°nh quÔc gia là kh® n·ng hay n·ng lâc cÚa m×t nÝåc nh¸m õ®m b®o các mÜc õích và mÜc tiêu cÚa lèi ích quÔc gia trong mÔi quan hÇ våi các nÝåc khác. Nó liên quan õÄn kh® n·ng sà dÜng vÛ lâc ho¼c õe dÑa sà dÜng vÛ lâc hay ®nh hÝæng õÔi våi các nÝåc khác nh¸m õ®m b®o các mÜc tiêu cÚa lèi ích quÔc gia. Theo cách này, sßc m°nh quÔc gia õÝèc hiÅu là “kh® n·ng kiÅm soát hành vi cÚa các nÝåc khác theo ý chí cÚa mình”3. Còn Ashley Tellis cho r¸ng, sßc m°nh quÔc gia là s®n ph´m cÚa sâ tÝãng tác giáa hai thành tÔ: i) kh® n·ng cÚa m×t nÝåc õÅ õiÃu khiÅn vòng sáng t°o kinh tÄ trong m×t thäi õiÅm cÜ thÅ; và ii) sà dÜng sßc m°nh chÊ huy õó õÅ t°o ra nháng kh® n·ng quân sâ hiÇu qu® và tÞ õó t°o ra m×t môi trÝäng chính trÌ Õn õÌnh, t·ng cÝäng lèi thÄ kinh tÄ hiÇn có và t°o õiÃu kiÇn cã b®n _________ 1, 3. “National Power: Meaning, Nature, Dimensions and Methods”, http://www.defencestudies.co/2017/11/national-power meaning-nature.html. 2. Steven J. Rosen, Walter S. Jones: The Logic of International Relations, Winthrop Publishers: Massachusetts, 1977, p. 182. 20 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA õÅ duy trì lèi thÄ chiÄn lÝèc và tìm kiÄm lèi ích trong hÇ thÔng quÔc tÄ1. b) Các thành tÔ cÚa sßc m°nh quÔc gia: Có thÅ th³y, chÝa có õÌnh nghËa hay cách thßc thÔng nh³t õÅ õo lÝäng sßc m°nh quÔc gia cÚa m×t nÝåc. HiÇn nay, giåi hÑc gi® quÔc tÄ vµn chÝa thÔng nh³t vÃ cách phân lo°i các thành tÔ sßc m°nh quÔc gia. Nhà hiÇn thâc kinh õiÅn Hans Morgenthau chia các thành tÔ thành hai nhóm: “các thành tÔ tÝãng õÔi Õn õÌnh” (õÌa lý, tài nguyên thiên nhiên) và “các thành tÔ xã h×i” (kinh tÄ, kh® n·ng quân sâ)2. Trong khi õó, Couloumbis và Wolfe chia thành thành tÔ “háu hình” (tài nguyên thiên nhiên, sßc m°nh quân sâ) và “vô hình” (lãnh õ°o, chÚ nghËa dân t×c)3. E. H. Carr chia sßc m°nh quÔc gia thành ba d°ng thành tÔ là sßc m°nh quân sâ, sßc m°nh kinh tÄ và sßc m°nh dÝ lu¶n. M×t sÔ hÑc gi® khác l°i chia thành sßc m°nh thâc t°i và sßc m°nh tiÃm n·ng4. Theo lu¶n õiÅm cÚa Morgenthau, không thÅ õánh giá sßc m°nh quÔc gia dâa trên sâ hiÇn _________ 1. Ashley J. Tellis: Measuring National Power in the Postindustrial Age: Analyst’s Handbook, Vol. 1110, Rand Corporation, 2001. 2. Hans Morgenthau: Politics Among Nations: The struggle for power and peace, Alfred Kopf: New York, 1948. 3. Theodore A. Couloumbis, James H. Wolfe: Introduction to international relations, Prentice-Hall, 1978. 4. Azhar Ahmad: “Concept of national power”, Strategic Studies 32, no. 2-3, 2012, p. 86. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 21 diÇn hay thiÄu v¹ng m×t thành tÔ duy nh³t, sßc m°nh quÔc gia ph®i là tÕng hèp các yÄu tÔ háu hình và vô hình có t²m quan trÑng nhÝ nhau. Do õó, viÇc sæ háu diÇn tích r×ng lån, nhiÃu tài nguyên thiên nhiên hay dân sÔ õông là chÝa õÚ nÄu nhÝ m×t nÝåc có nÃn kinh tÄ kém ho¼c thiÄu kh® n·ng quân sâ. Các yÄu tÔ tâm lý nhÝ lãnh õ°o hay sâ õÓng thu¶n quÔc gia cÛng xen lµn våi các yÄu tÔ v¶t ch³t khác nÄu m×t nÝåc muÔn nâng vÌ thÄ lên t²m cÝäng quÔc, chß chÝa nói õÄn là m×t siêu cÝäng. ViÇc õánh giá chính xác sßc m°nh quÔc gia là r³t khó và nó chÊ có thÅ õÝèc thâc hiÇn dâa trên nháng thành tÔ khác nhau cÚa sßc m°nh. M×t nÝåc m°nh có thÅ suy yÄu õi ho¼c hùng m°nh hãn trong tÝãng lai khi các thành tÔ cÚa sßc m°nh thay õÕi. M×t trong nháng cách tính sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia phÕ biÄn nh³t là công thßc õÝèc õÝa ra trong nháng n·m 1980 cÚa Giáo sÝ Ray S. Cline, Giám õÔc Trung tâm nghiên cßu chiÄn lÝèc và ViÇn nghiên cßu quÔc tÄ cÚa ô°i hÑc Georgetown (Mì). Giáo sÝ Ray S. Cline õÝa ra m×t khung khái niÇm måi, õÝèc sà dÜng õÅ õo lÝäng sßc m°nh tÝãng õÔi cÚa các quÔc gia, õó là Pp=(C+E+M) x (S+W). Công thßc cÚa Giáo sÝ Cline nh³n m°nh õ¼c tính n·ng õ×ng cÚa sßc m°nh quÔc gia, trong õó: Pp là sßc m°nh quÔc gia õÝèc nh¶n thßc, cÜm thß nh³t là yÄu tÔ v¶t ch³t, cÜm thß hai là yÄu tÔ tinh th²n; C chÊ thâc thÅ cã b®n, bao gÓm lãnh thÕ và dân sÔ; E chÊ n·ng lâc kinh tÄ bao gÓm tÕng s®n lÝèng quÔc gia GNP, n·ng lÝèng, n·ng lâc s®n xu³t công nghiÇp, n·ng lâc s®n xu³t thâc ph´m và m¶u dÌch õÔi ngo°i; M chÊ n·ng lâc quân sâ, trong õó bao 22 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA gÓm n·ng lâc h°t nhân; S chÊ mÜc õích, ý õÓ chiÄn lÝèc quÔc gia; và W õ°i diÇn cho ý chí thâc hiÇn chiÄn lÝèc quÔc gia. Trong biÅu õÓ sßc m°nh này, sßc m°nh cßng có thÅ õÝèc nhân lên c³p sÔ nhân nÄu kÄt hèp våi nguÓn lâc sßc m°nh mÃm. Nói tóm l°i, sßc m°nh quÔc gia có thÅ õÝèc õÌnh nghËa õãn gi®n là nháng kh® n·ng tÕng hèp cÚa m×t quÔc gia nh¸m theo õuÕi các mÜc tiêu chiÄn lÝèc b¸ng nháng ho°t õ×ng quÔc tÄ và yÄu tÔ cÔt lõi õÔi våi khái niÇm này là các nguÓn lâc chiÄn lÝèc, kh® n·ng chiÄn lÝèc và kÄt qu® chiÄn lÝèc, våi nÃn t®ng v¶t ch³t là các nguÓn lâc chiÄn lÝèc1. ôÄn nháng n·m 1990, dâa trên cã sæ công thßc cÚa Ray S. Cline, Giáo sÝ Joseph S. Nye (ô°i hÑc Harvard) õã phân chia sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia thành “sßc m°nh cßng” và “sßc m°nh mÃm”. Theo Joseph S. Nye, “sßc m°nh cßng” là t¶p hèp các công cÜ chính trÌ - quân sâ, kinh tÄ và ngo°i giao õÅ gây áp lâc, bu×c các nÝåc khác ph®i hành õ×ng theo m×t cách thßc nh³t õÌnh. CÜ thÅ hãn, “sßc m°nh cßng” là sßc m°nh háu hình cÚa quÔc gia, chÚ yÄu bao gÓm tài nguyên thiên nhiên, kinh tÄ, khoa hÑc - kì thu¶t và sßc m°nh quân sâ tÝãng õÔi Õn õÌnh, hình thành nên cã sæ v¶t ch³t cÚa sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia. Còn “sßc m°nh mÃm” là chiÄn lÝèc phát triÅn quÔc gia, b®n s¹c tÝ tÝæng, sßc thu hút cÚa chÄ õ× xã h×i và mô hình phát triÅn, n·ng lâc cÚa quÔc gia thâc hiÇn õÝäng lÔi và chiÄn lÝèc phát triÅn, sßc _________ 1. J. S Bajwa: “Defining elements of comprehensive national power”, CLAWS Journal, 2008, p. 152. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 23 m°nh g¹n kÄt dân t×c và sßc m°nh sáng t°o cÚa dân t×c, sâ h³p dµn cÚa nÃn v·n hoá, sßc m°nh ®nh hÝæng trong các quan hÇ quÔc tÄ - nghËa là t³t c® nháng yÄu tÔ thu×c ph°m trù tinh th²n và ý thßc. “Sßc m°nh mÃm” còn là kh® n·ng thuyÄt phÜc k¿ khác làm theo õiÃu mà ta muÔn mà không c²n sà dÜng biÇn pháp trâc tiÄp õÅ t°o ra quyÃn lâc. NhÝ v¶y, “sßc m°nh mÃm” là n·ng lâc tÝ duy và hành õ×ng õÅ õ°t õÝèc kÄt qu® mong muÔn b¸ng cách thu hút và thuyÄt phÜc chß không ph®i b¸ng áp õ¼t ý chí ho¼c dùng sßc m°nh cÝçng chÄ. M×t công thßc õánh giá sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia õÝèc m×t sÔ nÝåc áp dÜng g²n õây là công thßc cÚa Nh¶t B®n. Công thßc này tÝãng tâ công thßc cÚa Ray S. Cline nhÝng có õiÃu chÊnh m×t vài tham sÔ, õó là Pp = (C+E+M)(G+D), trong õó C là thành tÔ cã b®n, ngoài dân sÔ và lãnh thÕ, tính thêm tài nguyên thiên nhiên; E là thâc lâc kinh tÄ, ngoài GDP và cã c³u kinh tÄ, tính thêm GDP bình quân õ²u ngÝäi và mßc t·ng trÝæng kinh tÄ; M là thâc lâc quân sâ; G là n·ng lâc chính trÌ õÔi n×i; và D là n·ng lâc chính trÌ õÔi ngo°i. Do khái niÇm quyÃn lâc/sßc m°nh (power)1 trong quan hÇ quÔc tÄ thÝäng õÝèc hiÅu trên ba phÝãng diÇn: quyÃn lâc nhÝ nguÓn lâc, quyÃn lâc nhÝ kh® n·ng và quyÃn lâc _________ 1. Thu¶t ngá “power” có hai cách dÌch trong tiÄng ViÇt là “quyÃn lâc” và/ho¼c “sßc m°nh”. Trong cuÔn sách này, õÅ thu¶n tiÇn nhóm tác gi® õôi khi sà dÜng hai cách dÌch này thay thÄ cho nhau theo cách dùng phÕ biÄn trong tiÄng ViÇt. 24 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA nhÝ kÄt qu®, ba phÝãng diÇn tÝãng ßng cÚa sßc m°nh quÔc gia bao gÓm nguÓn lâc cÚa quÔc gia, kh® n·ng õiÃu hành quÔc gia và n·ng lâc quân sâ1. Trong õó, ba hèp ph²n sau cÚa sßc m°nh quÔc gia õÝèc xem là quan trÑng: sßc m°nh kinh tÄ, sßc m°nh quân sâ và sßc m°nh tâm lý (tính cách quÔc gia, ý chí hay õ°o lý quÔc gia, sâ cÔ kÄt dân t×c hay chÚ nghËa dân t×c, tuyên truyÃn, lãnh õ°o, ý thßc hÇ,…). Ba hèp ph²n này có mÔi liên hÇ g¹n bó våi nhau: m×t nÝåc không có sßc m°nh kinh tÄ thì không thÅ phát triÅn sßc m°nh quân sâ và không có sßc m°nh quân sâ thì không thÅ õóng vai trò chÚ õ×ng trong quan hÇ quÔc tÄ. TrÝåc õây, sßc m°nh quân sâ õÝèc xem là thành tÔ quan trÑng nh³t cÚa sßc m°nh quÔc gia nhÝng ngày nay sßc m°nh kinh tÄ cÛng ngày càng õÝèc coi trÑng. Sßc m°nh tâm lý chÊ có thÅ lâu bÃn và hiÇu qu® khi õÝèc hÖ trè bæi sßc m°nh kinh tÄ và quân sâ. Các quÔc gia có nhiÃu biÇn pháp khác nhau õÅ thâc thi sßc m°nh quÔc gia bao gÓm: thuyÄt phÜc, mua chu×c, trÞng ph°t, vÛ lâc2. c) Các trÝäng phái lý thuyÄt vÃ sßc m°nh quÔc gia trong quan hÇ quÔc tÄ: - ChÚ nghËa hiÇn thâc: Theo các hÑc gi® hiÇn thâc, sßc m°nh quÔc gia õÝèc xem _________ 1. Ashley J. Tellis: Measuring National Power in the Postindustrial Age: Analyst’s Handbook, Ibid, p. 5. 2. “National Power and International Relations”, https://www. grin.com/document/336509. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 25 là tiÃn tÇ cÚa quan hÇ quÔc tÄ. MÖi nÝåc õÃu tìm cách sà dÜng sßc m°nh õÅ õ®m b®o lèi ích quÔc gia trong quan hÇ quÔc tÄ. Chính õ¼c õiÅm này làm cho quan hÇ quÔc tÄ õÝèc nhìn nh¶n nhÝ là m×t tiÄn trình õ³u tranh vì quyÃn lâc. Tính ch³t cÚa cu×c õ³u tranh giành quyÃn lâc này chÊ có thÅ õÝèc phân tích thông qua viÇc õánh giá sßc m°nh quÔc gia cÚa các nÝåc. Vai trò cÚa m×t nÝåc trong quan hÇ quÔc tÄ thÝäng õÝèc õánh giá thông qua sßc m°nh quÔc gia cÚa hÑ. Sßc m°nh quÔc gia cÛng c²n thiÄt õÅ hiÅu lèi ích quÔc gia cÚa các nÝåc. Trên thâc tÄ, lèi ích quÔc gia lån nh³t cÚa m×t nÝåc là duy trì và t·ng cÝäng sßc m°nh quÔc gia bæi sßc m°nh quÔc gia là phÝãng tiÇn õÅ thâc hiÇn nhu c²u và khát vÑng cÚa m×t nÝåc. Do v¶y, chúng ta có thÅ dâa trên cã sæ phân tích sßc m°nh quÔc gia õÅ xác õÌnh t²m quan trÑng và vai trò cÚa m×t nÝåc trong nÃn chính trÌ quÔc tÄ1. Ngoài ra, theo chÚ nghËa hiÇn thâc, sßc m°nh quÔc gia còn liên quan õÄn yÄu tÔ cân b¸ng quyÃn lâc và tÝãng quan so sánh lâc lÝèng giáa các nÝåc, nh³t là các cÝäng quÔc. Theo trÝäng phái hiÇn thâc t³n công, mÜc tiêu cÚa các quÔc gia luôn là tÔi õa hóa sßc m°nh cÚa mình cho õÄn khi træ thành nÝåc bá quyÃn trong hÇ thÔng2. - ChÚ nghËa tâ do: So våi sßc m°nh cßng truyÃn thÔng, sßc m°nh mÃm _________ 1. Hans Morgenthau: Politics Among Nations: The struggle for power and peace, Ibid. 2. John J. Mearsheimer: The tragedy of great power politics, WW Norton & Company, 2001. 26 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA ngày càng træ nên quan trÑng khi mà vÌ thÄ và ®nh hÝæng cÚa các quÔc gia không chÊ hoàn toàn dâa trên sßc m°nh quân sâ và tiÃm lâc kinh tÄ mà còn liên quan õÄn các ý tÝæng và giá trÌ v·n hóa - xã h×i. NÄu nhÝ “sßc m°nh cßng” cÚa m×t quÔc gia õÝèc nh¶n diÇn bæi thÄ m°nh vÃ tiÃm lâc kinh tÄ, h° t²ng kì thu¶t và sßc m°nh quÔc phòng, an ninh (vÛ khí, khí tài hiÇn õ°i, õ×i quân cã õ×ng m°nh, tính chiÄn õ³u và kë lu¶t cao) thì “sßc m°nh mÃm” thÅ hiÇn và õÝèc t°o dâng trên ba yÄu tÔ: v·n hóa quÔc gia, giá trÌ chính trÌ và chính sách õÔi ngo°i cÚa quÔc gia õó. M×t sÔ hÑc gi® khác cho r¸ng sßc m°nh mÃm cÛng ph²n nào xu³t phát tÞ quan õiÅm cÚa thÄ giåi vÃ quÔc gia õó thÅ hiÇn qua viÇc thâc thi chính sách nhà nÝåc mang tính õ°o lý, hèp pháp cách thßc xà lý các v³n õÃ quÔc tÄ và kh® n·ng l¶p ra ho¼c tham gia các thÅ chÄ và th®o ra nháng lu¶t lÇ quy õÌnh hành vi cho các chÚ thÅ trong quan hÇ quÔc tÄ cÚa quÔc gia õó. Theo Joseph S. Nye, trong kë nguyên thông tin, có ba kiÅu quÔc gia có thÅ t¶n dÜng sßc m°nh mÃm, bao gÓm: nháng nÝåc có v·n hóa và tÝ tÝæng g²n gÛi våi nháng quan niÇm chung toàn c²u, nháng nÝåc sæ háu hÇ thÔng truyÃn thông m°nh và có kh® n·ng õÌnh hÝång dÝ lu¶n vÃ m×t v³n õÃ nào õó, nháng nÝåc có uy tín nhä vào tình hình n×i b× và trách nhiÇm våi thÄ giåi1. _________ 1. Shashi Tharoor: “Sßc m°nh mÃm Mì õÄn hÓi cáo chung?”, xem t°i: http://baoquocte.vn/suc-manh-mem-my-den-hoi-cao chung-39217.html. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 27 - ChÚ nghËa Mác: ChÚ nghËa Mác phân lo°i sßc m°nh/quyÃn lâc theo sâ thÔng trÌ trong các xã h×i tÝ b®n, nãi mà quyÃn lâc õÝèc g¹n liÃn våi các mÔi quan hÇ giai c³p trong kinh tÄ, chính trÌ và ý thßc hÇ. Các nguÓn sßc m°nh õÄn tÞ viÇc sæ háu tài s®n kinh tÄ, cÚa c®i, tÝ liÇu s®n xu³t cÚa xã h×i, khÔng chÄ tài chính, sâ kiÅm soát ý tÝæng và bá quyÃn õÔi våi nhà nÝåc cho th³y t²m quan trÑng cÚa nó trong quan hÇ quÔc tÄ. Quan õiÅm mácxít vÃ các nguÓn cÚa sßc m°nh quÔc gia õÝèc thÅ hiÇn qua nháng ví dÜ hiÇn t°i vÃ các chính quyÃn trên toàn thÄ giåi, nãi mà tình tr°ng tham nhÛng là thách thßc h¸ng ngày trong viÇc kiÅm soát sßc m°nh quÔc gia. MÔi liên hÇ giáa viÇc t·ng cÝäng sßc m°nh bên trong quÔc gia và sâ cÚng cÔ bá quyÃn và kh® n·ng triÅn khai sßc m°nh cÚa m×t nÝåc õÅ õÌnh hình tr¶t tâ khu vâc và toàn c²u có thÅ õÝèc khái quát qua l·ng kính cÚa trÝäng phái mácxít måi là chÚ nghËa Gramsci måi vÃ quan hÇ quÔc tÄ våi õ°i diÇn tiêu biÅu là Robert Cox. Cox nâng c³p õ× phân tích cÚa khái niÇm bá quyÃn tÞ c³p õ× quÔc gia lên t²m thÄ giåi, ví dÜ nhÝ viÇc t°o l¶p bá quyÃn thÄ giåi b¹t õ²u våi viÇc mæ r×ng ra bên ngoài cÚa bá quyÃn n×i b× (trong nÝåc). Ông phát triÅn m×t lý thuyÄt phê phán õÅ tìm hiÅu sâ h×i tÜ giáa bá quyÃn, tr¶t tâ thÄ giåi và thay õÕi lÌch sà. M×t sâ h×i tÜ nhÝ thÄ gi®i thích t°i sao bá quyÃn trong nÝåc õÝèc õÌnh hình bæi giai c³p thÔng trÌ và các lâc lÝèng xã h×i chiÄm vÌ trí dµn õ²u trong m×t quÔc gia - dân t×c, sau õó õÝèc mæ r×ng và triÅn khai æ t²m thÄ giåi, dµn tåi viÇc õÌnh hình tr¶t tâ 28 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA thÄ giåi1. Cox khái niÇm hóa “bá quyÃn thÄ giåi” nhÝ là sâ giao hòa giáa các mô thßc quan hÇ quÔc gia và quÔc tÄ xuyên suÔt các c³u hình xã h×i, kinh tÄ và chính trÌ. Do õó, bá quyÃn æ c³p õ× quÔc tÄ không chÊ là m×t tr¶t tâ giáa các quÔc gia. ôó là m×t tr¶t tâ trong m×t nÃn kinh tÄ thÄ giåi våi m×t phÝãng thßc s®n xu³t thÔng trÌ thâm nh¶p t³t c® các nÝåc và g¹n våi các phÝãng thßc s®n xu³t phÜ thu×c khác. ôó cÛng là m×t phßc hèp các mÔi quan hÇ xã h×i quÔc tÄ vÔn kÄt nÔi các giai c³p xã h×i cÚa các nÝåc khác nhau. Bá quyÃn thÄ giåi có thÅ õÝèc mô t® nhÝ là m×t c³u trúc xã h×i, m×t c³u trúc kinh tÄ và m×t c³u trúc chính trÌ, và nó không thÅ chÊ õãn gi®n là m×t trong nháng thß này mà ph®i là c® ba2. ViÇc hiÅu khái niÇm toàn diÇn cÚa chÚ nghËa Gramsci måi vÃ bá quyÃn trong quan hÇ quÔc tÄ nhÝ là sâ kÄt hèp giáa “quyÃn lâc c³u trúc” và “các lâc lÝèng kiÄn trúc thÝèng t²ng”, chúng ta có thÅ th³y m×t sÔ h°n chÄ trong viÇc áp dÜng chúng õÅ phân tích sâ trÖi d¶y cÚa Trung QuÔc và bá quyÃn cÚa Trung QuÔc bæi vì h²u hÄt các nghiên cßu hiÇn nay õÃu t¶p trung vào quyÃn lâc c³u trúc cßng cÚa Trung QuÔc. Tuy nhiên, nÄu chúng ta õ¼t lý lu¶n cÚa Mác, Gramsci và Cox trong õiÃu kiÇn toàn c²u hóa và _________ 1. Robert W. Cox: “Social forces, states and world orders: beyond international relations theory”, Millennium 10.2, 1981, p. 126-155. 2. Robert W. Cox: “Gramsci, hegemony and international relations: an essay in method”, Millennium 12, no. 2, 1983, p. 171. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 29 sâ chuyÅn õÕi hiÇn nay cÚa nÃn kinh tÄ chính trÌ quÔc tÄ b¸ng cách xem xét các mÔi quan hÇ tÝãng tác qua l°i lµn nhau giáa cã sæ h° t²ng và kiÄn trúc thÝèng t²ng, chúng ta vµn có thÅ khºng õÌnh r¸ng, trong lÌch sà quan hÇ quÔc tÄ, cã sæ kinh tÄ, do quy lu¶t và lôgích tích lÛy tÝ b®n, có khuynh hÝång õÌnh hình sâ phát triÅn cÚa tr¶t tâ thÄ giåi. M¼c dù sâ mæ r×ng ®nh hÝæng ra bên ngoài cÚa Trung QuÔc xu³t phát tÞ sßc m°nh kinh tÄ toàn c²u cÚa hÑ, nháng thành tÔ quy chu´n mang tính kiÄn trúc thÝèng t²ng (quyÃn lâc mÃm) nhÝ õàm phán quy chu´n, ³n õÌnh chÝãng trình nghÌ sâ, thÅ chÄ hóa chính sách cuÔi cùng sÀ træ nên hÇ thÔng hóa. Quan õiÅm này õÝèc cho là õiÅm chung cÚa thuyÄt hÇ thÔng thÄ giåi. 1.2. Cách ti͗p cͅn cͿa Trung Quͩc v͙ s΁c m̹nh quͩc gia Có thÅ th³y, các hÑc gi® phÝãng Tây õã õi trÝåc trong nghiên cßu vÃ sßc m°nh quÔc gia và áp dÜng các khung phân tích õó õÅ õánh giá sßc m°nh quÔc gia. Tuy nhiên, các nhà ho°ch õÌnh chính sách và hÑc gi® Trung QuÔc cÛng õã õÝa ra nháng lý lu¶n riêng cÚa mình vÃ khái niÇm sßc m°nh quÔc gia trên cã sæ tiÄp thu và phê phán các hÑc thuyÄt cÚa phÝãng Tây. Sâ quan tâm cÚa Trung QuÔc vÃ sßc m°nh mÃm õã b¹t õ²u phát triÅn tÞ n·m 1993, khi VÝãng H× Ninh, Giáo sÝ ô°i hÑc Phúc ôán, ThÝèng H®i, sau õó õÝèc b²u vào B× Chính trÌ ô®ng C×ng s®n Trung QuÔc bàn lu¶n lý thuyÄt cÚa Nye vÃ quyÃn lâc mÃm. Trong th®o lu¶n cÚa mình vÃ nguÓn cÚa quyÃn lâc mÃm, ông 30 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA VÝãng H× Ninh õã nh³n m°nh r¸ng nguÓn chính cÚa quyÃn lâc mÃm cÚa quÔc gia là v·n hóa: “NÄu m×t õ³t nÝåc có m×t nÃn v·n hóa và ý thßc hÇ õáng ngÝçng m×, các nÝåc khác sÀ õi theo. (...) QuÔc gia này sÀ không c²n ph®i dùng õÄn sßc m°nh cßng, vÔn quá tÔn kém và ít hiÇu qu® hãn”1. B¹t õ²u tÞ nháng n·m 2000, các nhà phân tích Trung QuÔc b¹t õ²u õÝa “sßc m°nh mÃm” nhÝ là m×t thành tÔ õÅ tính toán sßc m°nh quÔc gia. C²n ph®i có sâ “cân b¸ng” giáa sßc m°nh cßng và sßc m°nh mÃm nhÝ là nháng thành tÔ trong sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia (CNP) và c²n ph®i phát triÅn õÓng thäi c® hai thành tÔ này2. a) Khái niÇm và n×i hàm sßc m°nh quÔc gia: Sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia (CNP) là m×t khái niÇm dâa trên tÝ tÝæng chính trÌ hiÇn thäi cÚa C×ng hòa Nhân dân Trung Hoa và mang hàm ý sßc m°nh tÕng quát cÚa m×t quÔc gia - dân t×c. Trong sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia, sßc m°nh mÃm/quyÃn lâc mÃm (soft power) khi chuyÅn ngá sang tiÄng Trung, õÝèc hÑc gi® Trung QuÔc dÌch thành “thâc lâc mÃm”, là m×t công cÜ bÕ trè cho sßc m°nh cßng, m×t yÄu tÔ c³u thành nên sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia. Theo các hÑc gi® Trung QuÔc, CNP là m×t khái niÇm õa chiÃu và liên quan õÄn nhiÃu v³n õÃ mà các nhà phân _________ 1. Wang Huning: “Culture as a national power: soft power”, Fudan University Journal, 1993, pp. 23-28. 2. Joel Wuthnow: “The concept of soft power in China’s strategic discourse”, Issues & Studies 44.2, 2008, p.6. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 31 tích chiÄn lÝèc và ho°ch õÌnh cÚa Trung QuÔc õã sà dÜng õÅ xác õÌnh, õo lÝäng, õánh giá và dâ õoán CNP cÚa Trung QuÔc so våi các nÝåc khác trong kho®ng tÞ 10 õÄn 20 n·m. Các hÑc gi® Trung QuÔc cho r¸ng, cách thßc tính sßc m°nh quÔc gia cÚa các hÑc gi® phÝãng Tây chÊ chú trÑng vào các nguÓn lâc v¶t ch³t hay háu hình1. Các hÑc gi® Trung QuÔc õiÃu chÊnh các công thßc õó và phát triÅn công thßc õánh giá sßc m°nh quÔc gia riêng cÚa hÑ. CÜ thÅ là, hÑ phân chia hÇ sÔ cho tám “kh® n·ng” t°o thành CNP (1,00) bao gÓm: các ho°t õ×ng kinh tÄ trong nÝåc (0,28), khoa hÑc và công nghÇ (0,15), các ho°t õ×ng kinh tÄ õÔi ngo°i (0,13), phát triÅn xã h×i (0,10), quân sâ (0,10), kiÅm soát và õiÃu hành chính phÚ (0,08), ngo°i giao (0,08), và tài nguyên thiên nhiên (0,08). Có thÅ th³y, trong công thßc này, Trung QuÔc nh³n m°nh sßc m°nh kinh tÄ là nhân tÔ quan trÑng và c²n thiÄt nh³t cho sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia. Tuy nhiên, CNP cÛng r³t nh³n m°nh õÄn nháng tính toán õÌnh tính và õÌnh lÝèng và Ýåc tính sßc m°nh tÝãng õÔi giáa các cÝäng quÔc. So sánh phân tích vÃ sßc m°nh quÔc gia cÚa các hÑc gi® Trung QuÔc và nÝåc ngoài, có thÅ th³y CNP có ph°m vi r×ng hãn, nh³n m°nh tính toàn diÇn æ t³t c® mÑi khía c°nh, bao gÓm rõ rÇt nh³t là sßc m°nh v¶t ch³t, ý tÝæng tinh th²n và ®nh hÝæng quÔc tÄ. CNP bao gÓm nháng khía c°nh khác nhau cÚa sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia nhÝ lãnh _________ 1. Ashley J. Tellis: Measuring National Power in the Postindustrial Age: Analyst’s Handbook, Ibid, pp.31-33. 32 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA thÕ, quy mô dân sÔ, tài nguyên thiên nhiên, sßc m°nh quân sâ, sâ phát triÅn cÚa nÃn kinh tÄ, quyÃn lâc chính trÌ, chính sách õÔi ngo°i, ®nh hÝæng v·n hóa, giáo dÜc... Tuy nhiên, CNP vµn nh³n m°nh sßc m°nh v¶t ch³t hay quyÃn lâc chÊ huy m¼c dù nó không hoàn toàn phåt lä t²m quan trÑng cÚa ý tÝæng tinh th²n hay sßc m°nh mÃm. Sâ quan tâm õÄn sßc m°nh mÃm có thÅ xu³t phát tÞ quan niÇm cho r¸ng chÊ có các nguÓn sßc m°nh cßng thì không õÚ õÅ Trung QuÔc vÝãn õÄn mßc õ× cÚa m×t cÝäng quÔc toàn c²u. Cách tiÄp c¶n tÕng hèp vÃ quyÃn lâc õÝèc thÅ hiÇn rõ qua nháng công trình vÃ “sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia” cÚa Trung QuÔc vÔn bao hàm t³t c® các nguÓn sßc m°nh v¶t ch³t và ý tÝæng. Chºng h°n nhÝ, các nhà phân tích Trung QuÔc l¶p lu¶n r¸ng quyÃn lâc cßng và quyÃn lâc mÃm bÕ sung và t·ng cÝäng cho nhau. Trong cuÔn MÜc tiêu cuÔi cùng cÚa nÃn chính trÌ thÄ giåi, VÝãng T¶p TÝ cho r¸ng an ninh, tài phú, tín ngÝçng (lòng tin), công b¸ng (chính nghËa) và tâ do là nháng chÚ õÃ không bao giä thay õÕi, õÓng thäi là nháng giá trÌ cã b®n và mÜc tiêu cuÔi cùng cÚa nÃn chính trÌ thÄ giåi. Nhân lo°i theo õuÕi quyÃn lâc, xây dâng các quÔc gia, õÃ xÝång các giá trÌ dân chÚ, pháp quyÃn, thâc ra õÃu là phÝãng thßc và thÚ õo°n sà dÜng õÅ thâc hiÇn õÝèc n·m mÜc tiêu lån này. ViÇc nghiên cßu n·m mÜc tiêu lån này cÛng nhÝ mÔi quan hÇ tÝãng hÖ cÚa chúng sÀ giúp lý gi®i õÝèc tính õÓng d°ng và tính õa d°ng trong chính trÌ các nÝåc, làm rõ nháng tiêu chí dâ báo vÃ thành công th³t b°i cÚa mÖi quÔc gia, mæ r×ng t²m nhìn và kh® n·ng ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 33 quan sát chính trÌ thÄ giåi, càng hiÅu rõ thêm chiÃu hÝång phát triÅn cÚa nÃn chính trÌ thÄ giåi õÝãng õ°i1. M×t nghiên cßu khác cÛng phê phán sâ phân chia quyÃn lâc cßng và quyÃn lâc mÃm cÚa Nye và cho r¸ng quyÃn lâc mÃm cÚa Trung QuÔc õÝèc thÅ hiÇn rõ nh³t trong “mô hình Trung QuÔc” vÃ chÚ nghËa õa phÝãng, ngo°i giao kinh tÄ và chính sách ngo°i giao láng giÃng tÔt. HÑc gi® này xác õÌnh n·m yÄu tÔ cÚa quyÃn lâc mÃm Trung QuÔc là: v·n hóa, giá trÌ, mô hình phát triÅn, các thÅ chÄ quÔc tÄ và hình ®nh quÔc gia2. Khi xem xét khái niÇm sßc m°nh mÃm, các hÑc gi® Trung QuÔc t¶p trung vào kh® n·ng cÚa chính quyÃn: quyÃn lâc thÅ chÄ, quyÃn lâc õÌnh danh và quyÃn lâc c®m hóa hãn là khái niÇm quyÃn lâc mÃm dâa trên nguÓn sßc m°nh cÚa Nye. QuyÃn lâc thÅ chÄ chÊ kh® n·ng cÚa m×t nÝåc trong viÇc õÃ xu³t và xây dâng các thÅ chÄ hay dàn xÄp quÔc tÄ måi. QuyÃn lâc õÌnh danh chÊ kh® n·ng cÚa m×t nÝåc trong viÇc gây ®nh hÝæng õÄn các nÝåc khác thông qua sâ công nh¶n cÚa hÑ õÔi våi vai trò lãnh õ°o cÚa nÝåc õó. QuyÃn lâc c®m hóa chÊ kh® n·ng h³p dµn cÚa các giá trÌ, ý thßc hÇ và hÇ thÔng xã h×i cÚa m×t nÝåc. Diêm HÑc Thông cho r¸ng, quyÃn lâc mÃm n¸m æ quyÃn lâc chính trÌ cÚa các thÅ chÄ chính trÌ, quy chu´n và uy tín _________ 1. VÝãng T¶p TÝ: MÜc tiêu cuÔi cùng cÚa nÃn chính trÌ quÔc tÄ, Nxb. Trung Tín (Trung QuÔc), 2018. 2. Samuel S. Kim: “China's path to great power status in the globalization era”, Asian Perspective, 2003, p. 41. 34 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA cÚa m×t nÝåc hãn là v·n hóa. Chu Phong cÛng l¶p lu¶n r¸ng, quyÃn lâc mÃm không có m³y liên quan õÄn nguÓn cÚa quyÃn lâc mà là liÇu c×ng õÓng quÔc tÄ có ch³p nh¶n chính sách và sâ lâa chÑn chiÄn lÝèc cÚa m×t nÝåc hay không và mßc õ× trùng khåp cÚa nháng lâa chÑn õó våi lèi ích cÚa các nÝåc khác. Các hÑc gi® Trung QuÔc cÛng thÝäng trích dµn các chÝãng trình viÇn trè nÝåc ngoài nhÝ m×t nguÓn quyÃn lâc mÃm cÚa Trung QuÔc, m×t õiÃu vÝèt ra ngoài khuôn khÕ quyÃn lâc mÃm cÚa Nye1. Liên quan õÄn mÔi quan hÇ giáa sßc m°nh cßng và sßc m°nh mÃm, m×t sÔ hÑc gi® Trung QuÔc dÝäng nhÝ nh³n m°nh hãn Nye vÃ sâ õan xen không thÅ tách räi giáa hai khái niÇm này. HÑc gi® Môn HÓng Hoa lÝu ý r¸ng, liÇu Trung QuÔc có thâc sâ trÖi d¶y õÝèc hay không không chÊ phÜ thu×c vào sßc m°nh cßng mà còn c²n ph®i nh³n m°nh õÄn sßc m°nh mÃm. M×t sâ trÖi d¶y thâc sâ là khi c® hai d°ng sßc m°nh này bÕ sung cho nhau. CÜ thÅ sau õó, Trung QuÔc õã õÝa ra cã chÄ õÅ thúc õ´y sßc m°nh mÃm cÚa mình: (i) TruyÃn t®i v·n hóa truyÃn thÔng Trung QuÔc ra nÝåc ngoài thông qua các hÑc viÇn KhÕng Tà và các ho°t õ×ng khác; (ii) T¶p trung vào sâ lãnh õ°o cÚa Trung QuÔc æ các nÝåc õang phát triÅn, nh³t là viÇc sà dÜng các gói kinh tÄ õÅ xây dâng thiÇn chí ngo°i giao; (iii) Sà dÜng nhiÃu cách thßc và phÝãng tiÇn õÅ tr³n an các nÝåc láng giÃng và các nÝåc khác r¸ng ý õÓ chiÄn lÝèc cÚa _________ 1. Li Mingjiang: “China debates soft power”, The Chinese journal of international politics 2, no. 2, 2008, p. 295. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 35 Trung QuÔc là hòa bình và r¸ng nÝåc này õang hành xà nhÝ m×t “cÝäng quÔc có trách nhiÇm”1. Phát huy sßc m°nh tÝ tÝæng, ý thßc hÇ sÀ t°o cho Trung QuÔc nháng Ýu thÄ hiÄm có dâa trên bÃ dày lÌch sà, vÃ chiÃu sâu tÝ tÝæng và vÃ sâ phong phú cÚa kho tàng kinh nghiÇm õÔi ngo°i trên quy mô châu lÜc và toàn c²u. Trên thâc tÄ, Trung QuÔc chÝa thÅ õuÕi kÌp Mì theo các chÊ sÔ sßc m°nh cßng nhÝ s®n xu³t công nghÇ cao, b¸ng phát minh sáng chÄ, quân sâ hiÇn õ°i. T¶p C¶n Bình tin r¸ng õÃ cao vai trò cÚa sßc m°nh mÃm Trung QuÔc dâa trên tÝ tÝæng và v·n hóa cÕ õ°i là m×t ph²n cÚa sßc m°nh tÕng hèp, giúp õ´y Trung QuÔc õi nhanh hãn trong cu×c c°nh tranh chiÄn lÝèc våi siêu cÝäng Mì, t°o õà cho Trung QuÔc nhanh chóng ch°m tåi “trung tâm cÚa vÛ õài quyÃn lâc thÄ giåi”. ôánh giá vÃ sßc m°nh tÝ tÝæng cÚa Trung QuÔc, câu Ngo°i trÝæng Mì, TiÄn sË Henry Kissinger chÊ rõ: “khi Trung QuÔc træ thành m×t cÝäng quÔc thÄ giåi, tÝ tÝæng måi dµn d¹t Trung QuÔc không ph®i là chÚ nghËa Mác hay chÚ nghËa tâ do (kiÅu phÝãng Tây) mà chính là triÄt lý và tÝ tÝæng cÕ õ°i Trung QuÔc”2. NhÝ VÝãng Phi Linh chÊ rõ, mÜc tiêu õÔi ngo°i Trung QuÔc là nh¸m xây dâng m×t tr¶t tâ thÄ giåi måi và qu®n trÌ thÄ giåi dâa trên _________ 1. Joel Wuthnow: “The concept of soft power in China’s strategic discourse”, Ibid. 2. Henry Kissinger: World Order - Reflections on the Character of Nations and the course of History, Allen Lane Penguine Groups, 2014, pp. 221-227. 36 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA mô hình Tr¶t tâ Trung QuÔc õã õÝèc õiÃu chÊnh cho phù hèp våi tình hình hiÇn nay. b) Các thành tÔ cÚa sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia: Trên cã sæ các mô hình phÝãng Tây, hÑc gi® Trung QuÔc Diêm HÑc Thông õã õÝa ra mô hình tính sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia cÚa Trung QuÔc: P = (M + E) x (C + P), trong õó: P là sßc m°nh tÕng hèp; M là sßc m°nh quân sâ; E là tiÃm lâc kinh tÄ; C là sßc m°nh v·n hóa; P là thâc lâc chính trÌ. TÞ công thßc này, M, E và C õÝèc coi là thâc lâc mang tính tài nguyên, còn P õÝèc coi là thâc lâc mang tính v¶n õ×ng, õiÃu phÔi, õiÃu khiÅn. NhÝ v¶y, có thÅ th³y, tuy tÓn t°i nhiÃu mô hình khác nhau õÅ õánh giá sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia nhÝng các mô hình này õÃu có õiÅm chung. ôó là sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia õÝèc c³u thành tÞ ba thành tÔ chính gÓm: (i) các thành tÔ cã b®n, (ii) sßc m°nh cßng, và (iii) sßc m°nh mÃm. Thành tÔ (i) gÓm: vÌ trí õÌa lý tâ nhiên, diÇn tích lãnh thÕ và õÌa hình õÌa m°o. Thành tÔ (ii) gÓm: sßc m°nh kinh tÄ, sßc m°nh chính trÌ, sßc m°nh khoa hÑc công nghÇ, sßc m°nh quân sâ - quÔc phòng, sßc m°nh ngo°i giao. Thành tÔ (iii) gÓm: v·n hóa quÔc gia, giá trÌ quÔc gia và chính sách cÚa quÔc gia. M¼t khác, khi õánh giá sßc m°nh tÕng hèp cÚa m×t quÔc gia, nh³t là khi so sánh våi sßc m°nh cÚa quÔc gia khác, c²n tính õÄn kh® n·ng sà dÜng và kÄt hèp hiÇu qu® các nguÓn lâc cÛng nhÝ kh® n·ng chuyÅn hóa các nguÓn lâc õó thành sßc m°nh quÔc gia. Theo Clifford Geertz, v·n hóa là mô hình ý nghËa tÓn t°i trong các ký hiÇu õÝèc truyÃn l°i tÞ lÌch sà và là hÇ ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 37 thÔng khái niÇm sà dÜng hình thßc ký hiÇu õÅ biÅu õ°t sâ l¼p l°i trÝåc sau nhÝ m×t, nhä õó, con ngÝäi trao õÕi, tÓn t°i và phát triÅn hiÅu biÄt và thái õ× õÔi våi cu×c sÔng. Dâa trên õÌnh nghËa này cÚa Geertz, T²n Á Thanh nh¶n õÌnh r¸ng v·n hóa là m×t hÇ thÔng ý nghËa có tính ch³t công háu cÚa m×t sÔ õông ngÝäi, là hÇ thÔng ý nghËa kÄt nÔi ch¼t chÀ cÚa con ngÝäi, là hình thßc sinh ho°t xã h×i và tinh th²n xã h×i do con ngÝäi sáng t°o nên. Sâ nh¶n thßc cÚa con ngÝäi vÃ b®n s¹c (thân ph¶n), vÃ lèi ích ch¹c ch¹n sÀ có nháng ®nh hÝæng r³t lån õÔi våi cách thßc hành vi cÚa hÑ. NÄu coi thÄ giåi là sâ tÓn t°i mang tính xã h×i, coi quan hÇ quÔc tÄ và quan hÇ giáa các nÝåc là quan hÇ mang tính xã h×i, khi õó nghiên cßu v·n hóa ch¹c ch¹n træ thành n×i dung không thÅ thiÄu õÝèc trong chính trÌ hÑc thÄ giåi. NÄu coi hành vi cÚa chÚ thÅ hành vi trong chính trÌ thÄ giåi, õ¼c biÇt là hành vi chiÄn tranh/xung õ×t cùng hòa bình/hèp tác, là cÔt lõi cÚa chÝãng trình nghÌ sâ vÃ nghiên cßu chính trÌ thÄ giåi, thì v·n hóa træ thành phÝãng thßc biÅu õ°t tÝ duy, tình c®m và tín ngÝçng cÚa sÔ õông, là phÝãng thßc trÞu tÝèng và thâc tÄ cÚa hành vi, là khuynh hÝång nh¶n thßc tiêu chu´n hóa, là cã chÄ õiÃu chÊnh tính quy ph°m hành vi, vì v¶y, l°i càng là nhân tÔ không thÅ thiÄu õÝèc. Do õó, nghiên cßu vÃ chính trÌ thÄ giåi b¹t bu×c ph®i có cã sæ lý lu¶n v·n hóa1. _________ 1. T²n Á Thanh: QuyÃn lâc, chÄ õ×, v·n hóa: Lý lu¶n và phÝãng pháp nghiên cßu quan hÇ quÔc tÄ, Nxb. ô°i hÑc B¹c Kinh (Trung QuÔc), 2016, tr. 147. 38 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA Trong khi õó, Diêm HÑc Thông cho r¸ng do c® sßc m°nh cßng và mÃm õÃu là nhân tÔ quan trÑng, nÄu m×t trong hai b¸ng 0 thì b³t kÅ nhân tÔ còn l°i có lån õÄn mßc nào thì tÕng giá trÌ cÚa CNP vµn sÀ b¸ng 0. Ông phân lo°i vÌ thÄ sßc m°nh cÚa Trung QuÔc tÞ n·m 1945 õÄn nay thành 3 thäi ké suy gi®m (1959-1963; 1966-1976; 1989- 1992) và 4 thäi ké gia t·ng (1950-1958; 1964-1965; 1978- 1988; 1993-nay). Nháng thäi ké suy gi®m sßc m°nh quÔc gia cÚa Trung QuÔc õÃu g¹n liÃn våi nháng biÄn õ×ng và rÔi lo°n chính trÌ trong nÝåc nhÝ “õ°i nh®y vÑt”, “cách m°ng v·n hóa”,... chß không ph®i là chiÄn tranh hay khÚng ho®ng kinh tÄ. ôiÃu này khiÄn cho không nháng sßc m°nh cßng nhÝ phát triÅn kinh tÄ và quân sâ suy yÄu mà hình ®nh quÔc tÄ cÚa Trung QuÔc cÛng x³u õi õáng kÅ. Trong khi õó, nhiÃu nÝåc châu Á nhÝ Nh¶t B®n, Hàn QuÔc và Xingapo õã thâc hiÇn công nghiÇp hóa và vÌ thÄ sßc m°nh cÚa hÑ gia t·ng nhanh chóng so våi Trung QuÔc. Do õó, Diêm HÑc Thông cho r¸ng vÌ thÄ sßc m°nh cÚa Trung QuÔc gi®m khi quyÃn lâc chính trÌ cÚa nÝåc này suy yÄu nghiêm trÑng. Và tÞ n·m 1993 õÄn nay, Trung QuÔc õã nh¶n thßc õÝèc õiÃu õó và gia t·ng quyÃn lâc chính trÌ cÚa mình. TÞ õó, Diêm HÑc Thông õi õÄn kÄt lu¶n r¸ng, miÆn là không có khÚng ho®ng chính trÌ trong tÝãng lai, Trung QuÔc sÀ có thÅ tránh õÝèc m×t õèt suy gi®m måi trong vÌ thÄ sßc m°nh cÚa mình1. _________ 1. Yan Xuetong: “The rise of China and its power status”, Chinese journal of international politics 1.1, 2006, pp. 5-33. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 39 Ngoài sßc m°nh kinh tÄ, Diêm HÑc Thông cho r¸ng Trung QuÔc c²n ph®i t¶p trung xây dâng sßc m°nh chính trÌ và sßc m°nh õ°o lý. Mô hình lý tÝæng có thÅ õÝèc thâc hiÇn theo công thßc sau: ^ӈĐ ŵҢŶŚ ^ӈĐ ŵҢŶŚ EW с ;ƐӈĐ ŵҢŶŚ ƋƵąŶ Ɛӌ н ƐӈĐ ŵҢŶŚ ŬŝŶŚ ƚұ н ƐӈĐ ŵҢŶŚ ǀĉŶ ŚſĂͿ ǆ ƐӈĐ ŵҢŶŚ ĐŚşŶŚ ƚƌҷ ^ӈĐ ŵҢŶŚ ǀҨƚ ĐŚҤƚ Hình 1. Quan hÇ giáa các khái niÇm vÃ các thành tÔ sßc m°nh1 ^ӈĐ ŵҢŶŚ ǀҨŶ ŚăŶŚ Hình 1 cho chúng ta nh¶n th³y m×t công thßc sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia õãn gi®n: CNP = (M + E + C) x P, trong õó CNP là sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia, M là sßc m°nh quân sâ, E là sßc m°nh kinh tÄ, C là sßc m°nh v·n hóa, P là sßc m°nh chính trÌ. Gi® õÌnh r¸ng sßc m°nh quân sâ, sßc m°nh kinh tÄ và sßc m°nh v·n hóa hiÇn t°i cÚa Trung QuÔc là cÔ õÌnh (M, E, C không õÕi), công thßc trên ngÜ ý r¸ng, nÄu Trung QuÔc t·ng cÝäng sßc m°nh chính trÌ cÚa mình m×t cách m°nh mÀ, xét tÞ khía c°nh t·ng cÝäng lòng tin chiÄn lÝèc và sâ chân thành, Trung QuÔc sÀ trên õà giá váng viÇc t·ng cÝäng sßc m°nh toàn diÇn và õÌa vÌ quÔc _________ 1. Yan Xuetong: “Xun Zi's thoughts on international politics and their implications”, Chinese Journal of International Politics 2.1, 2008, pp. 135-165. 40 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA tÄ cÚa õ³t nÝåc. ôiÃu này có nghËa, m¼c dù chiÄn lÝèc õúng õ¹n õÅ t·ng cÝäng sßc m°nh mÃm cÚa Trung QuÔc bao gÓm c® sßc m°nh chính trÌ và sßc m°nh v·n hóa, nhÝng õiÅm chú trÑng trung tâm cÚa chiÄn lÝèc này vµn nên là sßc m°nh chính trÌ1. Ngoài ra, Diêm HÑc Thông õÃ xu³t Trung QuÔc nên xây dâng m×t tr¶t tâ thß b¶c có tính chu´n t¹c mà có thÅ õóng góp cho viÇc ng·n ngÞa xung õ×t, nhä õó các quÔc gia khác nhau sÀ gánh nháng trách nhiÇm an ninh quÔc tÄ khác nhau. Hãn náa, Trung QuÔc cÛng nên thúc õ´y m×t hÇ thÔng trong õó các quÔc gia khác nhau sÀ tuân thÚ theo các quy chu´n an ninh khác nhau. Ví dÜ, nÝåc lån và nÝåc nhÏ trong viÇc thâc hiÇn nhiÇm vÜ gìn giá hòa bình thÄ giåi có nháng trách nhiÇm an ninh khác nhau và sæ háu nháng th´m quyÃn æ các c³p õ× khác nhau, và xét vÃ v³n õÃ không phÕ biÄn h°t nhân, các cÝäng quÔc h°t nhân c²n ph®i tuân thÚ nghiêm ng¼t nháng trách nhiÇm không phÕ biÄn cÚa hÑ trong khi cung c³p õ®m b®o an ninh h°t nhân cho các nÝåc không có vÛ khí h°t nhân. Tóm l°i, dâa trên tÝ tÝæng cÚa Tuân Tà, Diêm HÑc Thông cho r¸ng, nÄu Trung QuÔc dâa trên quyÃn lâc chính _________ 1. M¼c dù tÕng lÝèng viÇn trè cÚa Trung QuÔc dành cho các nÝåc châu Phi không b¸ng õÝèc mßc viÇn trè cÚa Liên minh châu Âu và Mì, nhÝng chính quyÃn các nÝåc châu Phi l°i tÏ ra “m¼n mà” hãn våi nháng kho®n vay Ýu õãi không kèm õiÃu kiÇn chính trÌ tÞ Trung QuÔc. Xem t°i: https://www.washingtonpost.com/news/ monkey-cage/wp/2018/09/27/china-is-offering-no-strings-attached aid-to-africa-heres-what-that-means/. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 41 trÌ cÚa mình và kiên õÌnh theo õuÕi õÕi måi vÃ m¼t thÅ chÄ thì Trung QuÔc sÀ trÖi d¶y õÅ træ thành quÔc gia dµn õ²u thÄ giåi; nÄu Trung QuÔc cân b¸ng sâ phát triÅn cÚa c® sßc m°nh chính trÌ, quân sâ và kinh tÄ, thì Trung QuÔc sÀ træ thành m×t cÝäng quÔc toàn c²u hùng m°nh; nÄu Trung QuÔc coi viÇc xây dâng nÃn kinh tÄ là mÔi Ýu tiên trung tâm, thì Trung QuÔc sÀ d²n d²n træ thành m×t quÔc gia phát triÅn h°ng trung1. c) Khái niÇm v·n hóa chính trÌ và chính sách õÔi ngo°i cÚa Trung QuÔc tÞ cách tiÄp c¶n v·n hóa chính trÌ: - Khái niÇm v·n hóa chính trÌ: lnh hÝæng cÚa nhân tÔ v·n hóa chính trÌ cÚa mÖi quÔc gia, mÖi nÃn v·n hóa có thÅ t°o ra sâ khác biÇt trong nh¶n thßc vÃ sßc m°nh quÔc gia giáa Trung QuÔc våi nháng cÝäng quÔc khác trong hÇ thÔng quÔc tÄ. N·m 1956, Gabriel Almond l²n õ²u tiên õÃ c¶p tåi khái niÇm v·n hóa chính trÌ và õÝèc coi là cha õ¿ cÚa lý thuyÄt v·n hóa chính trÌ. Almond nh¶n õÌnh v·n hóa chính trÌ là m×t t¶p hèp các quan niÇm, niÃm tin vÃ hiÇn thâc chính trÌ, c®m nh¶n vÃ chính trÌ và cam kÄt våi các giá trÌ2. Lucian Pye cho r¸ng, v·n hóa chính trÌ là m×t t¶p hèp các quan õiÅm, thái _________ 1. Yan Xuetong: “Xunzi’s thought on international politics and their implication”, Ibid. 2. Gabriel A. Almond: “The Study of Political Culture”, in Lane Crother and Charles Lochart eds., Culture and Politics, New York: Palgrave Macmillan, 2000, pp. 5-20. 42 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA õ×, niÃm tin và tình c®m chÊ õ°o quá trình chính trÌ, gi®i thích õÝèc nháng õ×ng cã õ¸ng sau tiÄn trình này và nháng quy lu¶t chi phÔi hành vi cÚa các chÚ thÅ chính trÌ. V·n hóa chính trÌ còn bao hàm nháng lý tÝæng chính trÌ, hÇ giá trÌ chu´n t¹c, ý thßc hÇ, õ¼c õiÅm v·n hóa, tâm lý quan chính trÌ, dÝ lu¶n,... trong m×t chÊnh thÅ các nh¶n õÌnh tâm lý và chÚ quan vÃ chính trÌ1. VÃ phân lo°i, Gabriel Almond tiÄp c¶n v·n hóa chính trÌ tÞ ba khía c°nh: trình õ× nh¶n thßc, c®m quan chính trÌ, õánh giá vÃ hÇ thÔng chính trÌ2. Hoa ThÄ Bình bÕ sung phân lo°i khái niÇm v·n hóa chính trÌ tÞ viÇc tiÄp c¶n m×t cách toàn diÇn tÞ dÝåi lên, bao gÓm: (i) c³p õ× v·n hóa chính trÌ không ý thßc, hay còn gÑi là tâm lý chính trÌ. Ví dÜ nhÝ sâ th´m th³u v·n hóa KhÕng giáo trong tÝ tÝæng, nh¶n thßc cÚa ngÝäi Trung QuÔc; (ii) c³p õ× v·n hóa chính trÌ có ý thßc nhÝng không hÇ thÔng æ nháng nhóm, phong trào tâ phát có thái õ× nh¶n thßc chính trÌ không nh³t quán, có hàm ý chÊ dÝ lu¶n chính trÌ; (iii) c³p õ× v·n hóa có ý thßc và hÇ thÔng là c³p õ× cao nh³t, chÊ nháng chÚ thÅ có sâ nh¶n thßc hÇ thÔng vÃ hÇ thÔng chính trÌ, và v·n hóa chính trÌ æ c³p õ× này _________ 1. Lucian W. Pye: The Spirit of Chinese Politics: A Psychocultural Study of the Authority Crisis in Political Development, Cambridge, Mass.: M.I.T Press, 1968. 2. Gabriel A. Almond: “The Study of Political Culture”, in Lane Crother and Charles Lochart eds., Culture and Politics, Ibid, pp. 5-20. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 43 chính là tÝ tÝæng chính trÌ, ý thßc hÇ chính trÌ1. Nh¶n diÇn m×t quÔc gia, dân t×c tÞ nháng õ¼c õiÅm v·n hóa chính trÌ æ c® ba c³p õ× này, õ¼c biÇt t¶p trung vào c³p õ× tÝ tÝæng chính trÌ, ý thßc hÇ chính trÌ sÀ là m×t công cÜ hiÇu qu® giúp lý gi®i õÝèc tÝ duy chiÄn lÝèc và nháng lâa chÑn quyÄt sách cÚa các chÚ thÅ chính trÌ trong quÔc gia, dân t×c õó m×t cách toàn diÇn và õa chiÃu. Các hÑc gi® Trung QuÔc cho r¸ng, v·n hóa là nguÓn quan trÑng nh³t cho sßc m°nh mÃm cÚa Trung QuÔc. T²n Á Thanh õi vào nghiên cßu khái niÇm v·n hóa tÞ ba khía c°nh gÓm: (i) sâ hình thành cÚa n×i hàm v·n hóa; (ii) õ×ng lâc thúc õ´y sâ hình thành v·n hóa, õ¼c biÇt là “sßc m°nh v·n hóa”; (iii) vai trò (công n·ng) cÚa v·n hóa, ®nh hÝæng cÚa v·n hóa õÔi våi b®n s¹c, lèi ích và hành vi cÚa chÚ thÅ hành vi bao gÓm quÔc gia hay các chÚ thÅ phi quÔc gia, õã có nháng õóng góp có tính ph®n biÇn õÔi våi chÚ nghËa kiÄn t°o cÚa Wendt và khái niÇm sßc m°nh mÃm cÚa Nye. Sßc m°nh v·n hoá có vai trò quan trÑng, chuyÅn tÞ khái niÇm cá nhân sang c×ng õÓng, t°o nên nháng kÄt nÔi ý nghËa có hÇ thÔng thß b¶c, góp ph²n thúc õ´y nháng c®i cách và thay õÕi vÃ n×i dung v·n hoá2. TÞ thäi cÕ õ°i, ý tÝæng sßc m°nh mÃm vÃ v·n hóa, tÝ tÝæng, giá trÌ quan, v.v. õã õÝèc các b¶c vua chúa thäi _________ 1. Shiping Hua: Chinese Political Culture 1989-2000, Armond: M.E. Sharpe, 2001, pp.23-41. 2. T²n Á Thanh: QuyÃn lâc, chÄ õ×, v·n hóa: Lý lu¶n và phÝãng pháp nghiên cßu quan hÇ quÔc tÄ, Sõd, tr.143-153. 44 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA xÝa cÚa Trung QuÔc cÕ xúy và sà dÜng m×t cách toàn diÇn. NhiÃu nghiên cßu cÚa Trung QuÔc nh³n m°nh giá trÌ v·n hóa Trung QuÔc ´n chßa trong các tÝ tÝæng nhÝ Nho giáo, ô°o giáo, Ph¶t giáo và các trÝäng phái tÝ tÝæng kinh õiÅn khác: ví dÜ nhÝ “dË õßc phÜc nhân” (l³y õßc h°nh thu phÜc lòng ngÝäi), “vÝãng õ°o” (dùng nhân nghËa cai trÌ thiên h°), “sâ hòa hèp”, và “hòa nhi b³t õÓng” (hòa hèp nhÝng không hòa tan). Nháng nghiên cßu này l¶p lu¶n r¸ng, các giá trÌ v·n hóa truyÃn thÔng cÚa Trung QuÔc dâa trên nÃn t®ng cã b®n là “hòa”, õây là cã sæ cho sßc lôi cuÔn vÃ m¼t v·n hóa cÚa Trung QuÔc trong kë nguyên õa d°ng v·n hóa và toàn c²u hóa. Trong lÌch sà hiÇn õ°i, v·n minh phÝãng Tây våi các õ¼c trÝng là khoa hÑc, chÚ nghËa cá nhân và v¶t ch³t õã thúc õ´y công nghiÇp hóa nhÝng õÓng thäi gây ra r³t nhiÃu v³n õÃ bao gÓm suy thoái môi trÝäng, suy õÓi õ°o õßc xã h×i, xung õ×t quÔc tÄ và khu vâc. V·n hóa truyÃn thÔng Trung QuÔc vÔn nh³n m°nh “l³y dân làm gÔc” và “sâ hòa hèp giáa tâ nhiên và con ngÝäi” có thÅ cung c³p nháng cách tiÄp c¶n khác cho các v³n õÃ này và do v¶y, viÇc tiÄp c¶n v·n hóa Trung QuÔc sÀ là m×t lèi thÄ trong kë nguyên thông tin h¶u công nghiÇp1. HÇ thÔng Nho giáo õã t°o nên tr¶t tâ chính trÌ lâu nh³t trong lÌch sà nhân lo°i và nháng nguyên t¹c khuôn _________ 1. Li Mingjiang: “China debates soft power”, Chinese journal of international politics 2, Ibid, p.292. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 45 mµu vÃ cai trÌ1. TÞ thäi Tôn Tà (544 - 496 trÝåc Công nguyên) và M¼c Tà (470 - 390 trÝåc Công nguyên), chÚ nghËa lý tÝæng õã cung c³p m×t ph®n õÃ õÔi våi chÚ nghËa hiÇn thâc. TruyÃn thÔng lý tÝæng cÚa Trung QuÔc cho r¸ng, õ°o lý, lu¶t pháp và hèp tác có thÅ t°o nÃn t®ng cho quan hÇ giáa các quÔc gia, b®n ch³t con ngÝäi không ph®i là x³u xa, các mÔi quan hÇ hòa bình và hèp tác giáa các nÝåc là có thÅ, và r¸ng các quÔc gia có thÅ v¶n hành nhÝ m×t c×ng õÓng hãn là nháng tác nhân vÌ kë tâ chÚ. Chºng h°n nhÝ Nho giáo, tÝ tÝæng thÔng trÌ æ Trung QuÔc trong hãn 2.000 n·m cho r¸ng m×t quÔc gia nên õ°t õÝèc vÌ thÄ lãnh õ°o b¸ng cách làm gÝãng và ph®n õÔi sâ áp õ¼t giá trÌ lên k¿ khác. Trong khi thiên mÇnh ban cho hoàng õÄ quyÃn cai trÌ, trong trÝäng hèp sâ b³t mãn cÚa nhân dân õÔi våi hoàng õÄ lan r×ng thì õÓng nghËa vÌ hoàng õÄ õó õã õánh m³t thiên mÇnh ³y và do õó bÌ l¶t õÕ2. KhÕng Tà (551 - 479 trÝåc Công nguyên) nói r¸ng, không nên õÔi xà våi ngÝäi khác nháng gì mà ta không muÔn hÑ làm våi mình. KhÕng Tà cÛng nh³n m°nh sâ h°n chÄ và õiÃu tiÄt quyÃn lâc thay vì sà dÜng quyÃn lâc. M°nh Tà (372 - 289 trÝåc Công nguyên), m×t nhà hiÃn triÄt Nho giáo khác, tin tÝæng r¸ng m×t vÌ vua hiÃn không có õÔi thÚ trong thiên h° và có thÅ dÆ dàng có õÝèc _________ 1. Martin Jacques: “Civilization State: The Nature of Chinese Politics”, When China rules the World, New York: Penguin Books, 2012, p.244. 2. Lucian W. Pye: The Spirit of Chinese Politics, Ibid, pp.13-14, 17. 46 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA sâ Úng h× cÚa công chúng bao gÓm nháng ngÝäi bÌ áp bßc æ nháng nÝåc khác. Ông xem viÇc phô trÝãng sßc m°nh quân sâ nhÝ là m×t t×i nghiêm trÑng. M¼c Tà, ngÝäi sáng l¶p phái M¼c gia và Úng h× hÑc thuyÄt phi vÛ lâc, cho r¸ng, viÇc sà dÜng vÛ lâc quá mßc có thÅ gieo m²m cho nháng xung õ×t kéo dài nhÝ tr×m c¹p và giÄt ngÝäi. ChÌu ®nh hÝæng tÞ nháng triÄt lý này, các nhà lãnh õ°o Trung QuÔc thäi xÝa thích làm dÌu nháng mÔi õe dÑa an ninh bên trong b¸ng viÇc qu®n trÌ dâa trên õ°o lý. Trong viÇc xà lý quan hÇ våi bên ngoài, các chiÄn lÝèc quân sâ cÚa Trung QuÔc thäi xÝa nh³n m°nh õÄn ngo°i giao hãn là õÔi õ²u quân sâ1. Nháng tÝ tÝæng, lý lu¶n cÕ õ°i vÃ tr¶t tâ quÔc tÄ, quan hÇ giáa các quÔc gia trong lÌch sà, hÇ giá trÌ quan õiÅm, nÃn t®ng v·n hóa - chính trÌ - lÌch sà vÃ qu®n trÌ xã h×i, õßc trÌ/pháp trÌ, tr¶t tâ tôn ti thß b¶c kiÅu KhÕng giáo, v.v. là nháng nhân tÔ quan trÑng góp ph²n õÌnh hình các chiÄn lÝèc ngo°i giao õÝãng õ°i cÚa Trung QuÔc. Trung QuÔc có cách gi®i thích khác våi phÝãng Tây vÃ các khái niÇm quÔc gia - dân t×c và chÚ quyÃn (bao gÓm các khái niÇm dân quyÃn, chÚ quyÃn quÔc gia và chÚ quyÃn nhà nÝåc õÝèc du nh¶p tÞ châu Âu tÞ giáa õÄn cuÔi thÄ kë XIX). M¼c dù chÚ quyÃn quÔc gia õÝèc coi là t²m quan trÑng cao nh³t nhÝng dân quyÃn õã õÝèc thay thÄ b¸ng _________ 1. Sheng Ding: “Analyzing Rising Power from the Perspective of Soft Power: a new look at China's rise to the status quo power”, Journal of Contemporary China, 2010, p.262. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 47 chÚ quyÃn nhà nÝåc1. Trung QuÔc luôn tâ coi mình là lãnh õ°o thÄ giåi - các nÝåc trong khu vâc trong lÌch sà hàng nghìn n·m. ôây không ph®i là m×t thÄ giåi våi thÝåc õo chung nhÝ trong hÇ thÔng các quÔc gia - dân t×c, mà thay vào õó là m×t thÄ giåi bÌ chia làm õôi, bao gÓm m×t “nÃn v·n minh” duy nh³t bao quanh bæi nhiÃu giÔng ngÝäi man di mÑi rè, nháng ngÝäi man di mÑi rè õÝèc s¹p õ¼t thß tâ cao th³p dâa trên sâ g²n gÛi v·n hoá cÚa hÑ våi nÃn v·n minh, càng xa trung tâm càng t·m tÔi hãn. Là “toàn b× vùng õ³t dÝåi b²u träi (thiên h°)”, õÄ quÔc Trung Hoa là m×t vÛ trÜ theo cách hiÅu riêng cÚa nó, õßng æ trên và õ¼c biÇt không giÔng b³t cß m×t quÔc gia, dân t×c nào, siêu viÇt hãn æ t³t c® mÑi khía c°nh, khác biÇt våi ph²n còn l°i cÚa thÄ giåi, nÃn v·n minh cao hãn õ°t õÝèc nhä các giá trÌ, õ°o õßc và giáo lý cÚa KhÕng giáo và nhà nÝåc qua các triÃu õ°i thÅ hiÇn chúng. Lý tÝæng cÚa õÄ chÄ Trung Hoa là thuyÄt phÕ quát, là sß mÇnh phÕ biÄn v·n minh, giáo hóa thÄ giåi, õó cÛng chính là lý do cho sâ mæ r×ng không ngÞng cÚa nó2. Không giÔng nhÝ m×t quÔc gia dân t×c, biên giåi cÚa õÄ chÄ là biên giåi mÃm, không õÝèc v°ch rõ ràng và không õÝèc b®o vÇ nhiÃu, nhÝng cÛng phân chia _________ 1. Zheng Yongnian: Discovering Chinese Nationalism in China, Cambridge University Press, 2010, p. 22. 2. William A. Callahan: Contingent States: Greater China and Transnational Relations, Mineapolis: University of Minensota Press, 2004, pp. 34; Suisheng Zhao: A Nation-State by Construction: Dynamism of Modern Chinese Nationalism, Stanford: Stanford University Press, 2004, pp. 41-43. 48 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA theo các khu vâc, mßc õ× v·n minh sÀ d²n d²n gi®m õi t°i các quÔc gia man di kém phát triÅn này1. PhÝãng thßc mæ r×ng cÚa nó là sâ kÄt hèp cÚa viÇc chinh phÜc và biÅu tÝèng v·n hoá, lý lÀ hÇ tÝ tÝæng õÄ chÄ Trung Hoa sà dÜng là “sß mÇnh khai hóa v·n minh”2. Trung QuÔc (nháng ngÝäi cai trÌ Trung QuÔc) muÔn tin r¸ng Trung QuÔc xßng õáng có vÌ trí là cÝäng quÔc lãnh õ°o thÄ giåi. Hai thÄ kë vÞa qua là õi chÇch våi quì õ°o vÔn õÌnh s»n cÚa lÌch sà, sâ trÖi d¶y và khôi phÜc vÌ thÄ cÝäng quÔc sÔ m×t thÄ giåi cÚa Trung QuÔc cÛng thÝäng õÝèc xem là sâ t³t yÄu cÚa lÌch sà3. Nháng th·ng tr²m cÚa lÌch sà hãn 3.000 n·m cÚa Trung QuÔc tÞ thäi Tiên T²n tåi nay, kÅ c® nháng n·m tháng õen tÔi nh³t cÚa Trung QuÔc trong cách m°ng v·n hóa dÝåi thäi Mao Tr°ch ôông õã không làm gián õo°n nháng ®nh hÝæng quan trÑng và xuyên suÔt trong tÝ tÝæng cÔt lõi nh³t cÚa KhÕng giáo vÃ nghÇ thu¶t trÌ nÝåc, _________ 1. R. Bin Wong, China Transformed: Historical Change and the Limits of European Experience, Ithaca and London: Cornell University Press, 2000, p. 103; Peter C. Perdue: “Why Do Empires Expand?”, presentation at the workshop on “Asian Expansions: The Historical Processes of Polity Expansion in Asia”, Asia Research Institute, National University of Singapore, 2006; William Callahan: Contingent States: Greater China and Transnational Relations, Ibid, p. 87. 2. William Callahan: Contingent States: Greater China and Transnational Relations, Ibid, pp.26-27. 3. Martin Jacques: When China rules the World, Ibid, pp. 339-340. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 49 an dân, bình thiên h°. Nháng tÝ tÝæng cÕ õ°i vÃ vÝãng quÔc trung tâm, tính Ýu viÇt cÚa nÃn v·n hóa Hoa H°, chÚ thuyÄt trÌ nÝåc b¸ng vÝãng õ°o, hoàng õÄ Trung Hoa là thiên tà cai trÌ thiên h° theo mÇnh träi, v.v. õÝèc thÅ hiÇn dÝåi mÑi hình thßc trong t³t c® các thÅ chÄ lãnh õ°o cÚa Trung QuÔc, tÞ các triÃu õ°i phong kiÄn trong quá khß tåi nháng nhà lãnh õ°o c×ng s®n Trung QuÔc hiÇn nay. Theo VÝãng Phi Linh, tr¶t tâ õÄ chÄ Trung Hoa thäi T²n - Hán dâa trên õÄ chÄ phong kiÄn õ×c tài kÄt hèp KhÕng giáo - pháp trÌ b®o vÇ sâ lãnh õ°o cÚa mình b¸ng các hÑc thuyÄt vÃ thiên tà (con träi) õÝèc trao sß mÇnh õÅ thÔng nh³t, Õn õÌnh và cai trÌ thiên h°1. NhÝ m×t sÔ nhà nghiên cßu nh¶n õÌnh, “tr¶t tâ Trung QuÔc” là m×t mô hình vÃ thÅ chÄ và qu®n trÌ có tính kh® thi cao trong thâc tiÆn, õã õÝèc lÌch sà chßng minh, có sßc h³p dµn lôi cuÔn vÃ chính trÌ dù chÝa chßng minh õÝèc tính Ýu viÇt nhiÃu vÃ kinh tÄ - xã h×i2. M¼c dù có nháng giai õo°n lÌch sà th·ng tr²m, nhÝng lÌch sà giao thÝãng æ ôông Á tÞ thÄ kë III, õ¼c biÇt là sâ hình thành và v¶n hành cÚa tr¶t tâ triÃu cÔng kéo dài trong kho®ng n·m thÄ kë våi nhà nÝåc phong kiÄn Trung QuÔc là trung tâm, õã t°o cã sæ, nÃn t®ng cho nháng ý tÝæng và chiÄn lÝèc trong thÄ kë XXI. Tóm l°i, m¼c dù có nháng thay õÕi sâu s¹c vÃ tÝ tÝæng, giá trÌ v·n hóa, nhóm tác gi® nh¶n õÌnh có ba õ¼c õiÅm cã _________ 1, 2. Fei-ling Wang: The China Order: Centralia, World Empire, and the Nature of Chinese Power, State University of New York Press, 2017, p. 3, 4. 50 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA b®n cÚa v·n hóa chính trÌ cÕ õ°i Trung QuÔc vµn không thay õÕi trong thäi ké õÝãng õ°i. Thß nh³t, trong v·n hóa chính trÌ Trung QuÔc, Ýu tiên lån nh³t là sâ thÔng nh³t cÚa õ³t nÝåc, không chÊ tính tÞ khi Trung QuÔc træ thành m×t quÔc gia - dân t×c õ²u thÄ kë XX, mà còn có ®nh hÝæng lån trong lÌch sà và ý tÝæng vÃ nÃn v·n minh Trung QuÔc hãn 5.000 n·m qua1. Trong tÝ duy ngÝäi Trung QuÔc, Õn õÌnh và tr¶t tâ xã h×i xÄp h°ng cao hãn nhiÃu so våi sâ tâ do công dân và tâ do chính trÌ2. Thß hai, theo suy nghË cÚa ngÝäi Trung QuÔc, Trung QuÔc nghËa là vÝãng quÔc trung tâm vì có sâ Ýu õºng hãn vÃ v·n hóa. ôÄ chÄ phong kiÄn Trung Hoa õã Úng h× m×t quan õiÅm hoàn toàn coi Trung QuÔc là trung tâm cÚa vÛ trÜ khi nh¶n õÌnh vÃ vÌ trí cÚa nó trong tr¶t tâ toàn c²u. Thß ba, nÃn chính trÌ Trung QuÔc trên phÝãng diÇn truyÃn thÔng õÃ cao t²m quan trÑng cÚa sâ thuyÄt phÜc mang tính õ°o nghËa và ví dÜ vÃ õ°o õßc. Ba õ¼c thù v·n hóa chính trÌ Trung QuÔc sÀ tác õ×ng lên nh¶n thßc vÃ sßc m°nh quÔc gia bao gÓm tÝ duy chiÄn lÝèc, thÄ giåi quan cÚa lãnh õ°o Trung QuÔc và lâa chÑn chính sách õÔi ngo°i cÚa nÝåc này. - Chính sách õÔi ngo°i tÞ cách tiÄp c¶n v·n hóa chính trÌ Trung QuÔc: Nhìn chung, cách hiÅu và diÆn gi®i vÃ ®nh hÝæng cÚa _________ 1. Lucian W. Pye: The Spirit of Chinese Politics, Ibid, p. 236. 2. Rein Mullerson: “Crouching tiger hidden dragon: Which will it be?”, Eurozone, xem t°i: http://eurozone.com/articles/2010-04-29- mullerons-en.htlm. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 51 v·n hóa õÔi våi chính sách cÚa các quÔc gia trên thÄ giåi ph²n lån là ph®n ánh m×t chiÃu, ít mang tính ph®n biÇn các quan õiÅm chính trÌ cÚa chính õ®ng c²m quyÃn và ngÝäi lãnh õ°o. Trung QuÔc cÛng không ph®i là ngo°i lÇ. Theo nh¶n õÌnh cÚa T²n Á Thanh, quan hÇ giáa Trung QuÔc và c×ng õÓng quÔc tÄ õã tr®i qua nháng õiÃu chÊnh có ý nghËa sâu s¹c, bao gÓm viÇc tái õÌnh nghËa b®n s¹c quÔc gia, kiÄn t°o l°i khái niÇm v·n hóa chiÄn lÝèc, suy xét l°i vÃ khái niÇm lèi ích an ninh quÔc gia, thÅ hiÇn thành nháng õ¼c õiÅm quan trÑng nhÝ nÝåc lån có trách nhiÇm trong hÇ thÔng, v·n hóa chiÄn lÝèc theo chÚ trÝãng hèp tác và tôn trÑng an ninh cÚa nhau. Nháng õiÃu chÊnh này ph®n ánh tÝ duy måi trong chiÄn lÝèc ngo°i giao Trung QuÔc, thúc õ´y tÝãng tác tÔt õÁp giáa Trung QuÔc và c×ng õÓng quÔc tÄ, t·ng cÝäng quan hÇ hèp tác giáa Trung QuÔc våi nháng thành viên khác cÚa c×ng õÓng quÔc tÄ. Chính sách õÔi ngo°i cÚa Trung QuÔc sÀ õÝèc phân tích dâa trên cã sæ ba yÄu tÔ õ¼c thù cÚa v·n hóa chính trÌ Trung QuÔc. Nh¶n thßc cÚa ô®ng C×ng s®n Trung QuÔc và lãnh õ°o Trung QuÔc vÃ sßc m°nh quÔc gia và tÝãng quan so sánh lâc lÝèng trong hÇ thÔng sÀ õÝèc ph®n ánh thông qua tÝ duy chiÄn lÝèc và chiÃu hÝång lâa chÑn chính sách õÔi ngo°i. NÄu nh¶n thßc vÃ sßc m°nh quÔc gia trÝåc õây hoàn toàn ho¼c chÚ yÄu dâa trên cách tiÄp c¶n sßc m°nh cßng, sßc m°nh v¶t ch³t, thì trong vài th¶p niên træ l°i õây, thÄ giåi và Trung QuÔc nói riêng õã d²n chuyÅn hÝång sang cách tiÄp c¶n toàn diÇn hãn vÃ 52 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA sßc m°nh quÔc gia, vÃ chiÄn lÝèc c°nh tranh, cân b¸ng quyÃn lâc. Có nháng gi® thuyÄt khác nhau tìm cách gi®i thích mÔi liên hÇ giáa nh¶n thßc vÃ sßc m°nh quÔc gia và chiÃu hÝång chính sách õÔi ngo°i. Gi® thuyÄt thß nh³t cÛng là quan õiÅm õÝèc Úng h× nhiÃu nh³t, cho r¸ng t·ng trÝæng sßc m°nh quÔc gia (thâc lâc) sÀ là tiÃn õÃ cho sâ thay õÕi nh¶n thßc và chính sách theo hÝång quyÄt õoán, còn sâ suy thoái vÃ sßc m°nh quÔc gia có thÅ dµn tåi sâ thay õÕi nh¶n thßc và chính sách theo hÝång mÃm d¿o1. Theo trÝäng phái chính trÌ n×i b× Mác - Lênin, khi quÔc gia có nhu c²u mæ r×ng thÌ trÝäng õÅ õ®m b®o sâ t·ng trÝæng kinh tÄ, sâ bành trÝång lãnh thÕ và khai thác bóc l×t tài nguyên các lãnh thÕ thu×c õÌa õã t°o tiÃn õÃ cho sâ hình thành cÚa chÚ nghËa õÄ quÔc. TÝãng tâ, các nhà chÚ nghËa hiÇn thâc cÕ õiÅn nhÝ Alastair Iain Johnston cho r¸ng, các quÔc gia sÀ mæ r×ng quyÃn lâc ra bên ngoài khi thâc lâc t·ng lên và sÀ thay õÕi tr¶t tâ quÔc tÄ cho phù hèp våi lèi ích cÚa mình. Theo chÚ nghËa hiÇn thâc cÕ õiÅn và chÚ nghËa hiÇn thâc t³n công, các quÔc gia luôn mæ r×ng quyÃn lâc b³t cß khi nào môi trÝäng bên trong và bên ngoài cho phép. Theo lôgích này, nÄu thâc lâc (nhân tÔ X) t·ng trÝæng sÀ dµn tåi chính sách quyÄt õoán (chính sách Y), _________ 1. Randall L. Schweller: “Domestic Politics and Nationalism in East Asian Security,” trong Robert Ross, Oystein Tunsjo: Strategic Adjustment and the Rise of China’s Power and Politics in East Asia, Cornell University Press, New York, 2017, p.25. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 53 ngÝèc l°i nÄu không có nhân tÔ X thì sÀ không có chính sách Y. Tuy nhiên, nh¶n thßc sßc m°nh quÔc gia hoàn toàn dâa trên sßc m°nh cßng không lý gi®i õÝèc nháng lâa chÑn và chiÃu hÝång õÔi ngo°i b³t lèi không dâa trên lôgích lý tính ngay c® khi các quÔc gia và các chÚ thÅ nh¶n thßc rõ thâc lâc và vÌ thÄ cÚa hÑ trong hÇ thÔng quÔc tÄ. Theo gi® thuyÄt thß hai, dù sßc m°nh quÔc gia cÚa quÔc gia (nhân tÔ X) không t·ng, nhÝng nh¶n thßc và tính toán cÚa giåi lãnh õ°o sÀ dµn tåi chính sách quyÄt õoán có chiÃu hÝång câc õoan (chính sách Y). Gi® thuyÄt này chÚ yÄu dâa trên lý lu¶n chÚ nghËa hiÇn thâc, cho r¸ng chÚ nghËa dân t×c qu²n chúng (dÝ lu¶n chính trÌ) là công cÜ chính sách õÝèc giåi c²m quyÃn sà dÜng trong nháng tính toán dâa trên lèi ích và quyÃn lâc. TÝãng tâ, trÝäng phái chính trÌ n×i b× cÛng bÕ sung l¶p lu¶n r¸ng, chÚ nghËa dân t×c õôi khi có thÅ thúc õ´y nhà nÝåc t¶p trung quyÃn lâc m×t cách thiÄu th¶n trÑng, t°o ra sâ dàn tr®i quá mßc các nguÓn lâc và có thÅ bÌ các nÝåc khác tìm cách bao vây, ng·n ch¼n nháng thay õÕi theo hÝång chÚ nghËa dân t×c cÚa Trung QuÔc. PhÝãng Tây lo ng°i chÚ nghËa dân t×c Trung QuÔc và xu hÝång hÝång ngo°i giÔng phát xít ôßc mæ r×ng “không gian sinh tÓn lebensraum” sÀ dµn õÄn xung õ×t1. ChÚ nghËa dân t×c sÀ tiÄp tÜc gia t·ng õÓng b× våi sßc m°nh ngày càng t·ng cÚa Trung QuÔc và nÝåc này sÀ ngày _________ 1. Randall L. Schweller: “Domestic Politics and Nationalism in East Asian Security”, Ibid, p.31. 54 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA càng tÏ ra quyÄt õoán tåi mßc s»n sàng can thiÇp vào công viÇc n×i b× cÚa các nÝåc xa xôi khác nhÝ Mì õÅ b®o vÇ nháng lèi ích æ h®i ngo°i. Trong thâc tiÆn, có m×t sÔ kÌch b®n chßng minh gi® thuyÄt này khi: (i) viÆn c®nh suy thoái không có lÔi ra cÛng có thÅ là õ×ng cã õ´y quÔc gia tåi nháng hành õ×ng phiêu lÝu, tìm cách õ°p õÕ tr¶t tâ không có lèi cho mình, quÔc gia càng suy yÄu càng hành xà liÃu lËnh; (ii) chÚ nghËa dân t×c câc õoan khi m×t nhà nÝåc ho¼c chính phÚ cÚa m×t quÔc gia muÔn õánh l°c hÝång dÝ lu¶n, hÝång sâ ph®n õÔi cÚa qu²n chúng ra bên ngoài; và (iii) chính sách ngo°i giao cßng r¹n b¹t nguÓn tÞ tính dÆ tÕn thÝãng cÚa quÔc gia dân t×c, sâ nh¶n thßc vÃ tính b³t Õn vÃ an ninh. Trong tâm thßc cÚa ngÝäi dân Trung QuÔc, Trung QuÔc là õ°i diÇn tiêu biÅu, tÝèng trÝng cho chính nghËa. ChÚ nghËa dân t×c Trung QuÔc là di s®n lÌch sà cÚa quá khß thiên triÃu huy hoàng hàng nghìn n·m, pha tr×n våi tâm lý n°n nhân cÚa “thÄ kë ô nhÜc”, bÌ õÔi xà b³t bình õºng tÞ n·m 1840 õÄn 1949, th¶m chí tåi t¶n bây giä, và khát vÑng nh¶n õÝèc sâ tôn trÑng và bình õºng trong quan hÇ quÔc tÄ, nhu c²u thÔng nh³t lãnh thÕ và khºng õÌnh sâ vË õ°i cÚa m×t quÔc gia dân t×c, m×t cÝäng quÔc. Cách gi®i thích này có hiÇu qu® h°n chÄ và khó mà gi®i thích õÝèc chiÃu hÝång chính sách cÚa B¹c Kinh khi mà sßc m°nh quÔc gia cÚa Trung QuÔc gia t·ng, õÓng thäi cái gÑi là “tâm lý n°n nhân” không còn là “con bài” õÝèc lãnh õ°o Trung QuÔc sà dÜng. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 55 Gi® thuyÄt thß ba cho r¸ng, sâ nh¶n thßc vÃ sßc m°nh quÔc gia tÞ cách tiÄp c¶n v·n hóa chính trÌ måi chính là nhân tÔ quyÄt õÌnh tÝ duy chiÄn lÝèc và chiÃu hÝång chính sách õÔi ngo°i dù sßc m°nh quÔc gia m°nh hay yÄu. Nói cách khác, chính sách õÔi ngo°i sÀ õÝèc xem xét dâa trên cách tiÄp c¶n chÊnh thÅ cÚa v·n hóa chính trÌ Trung QuÔc tÞ ý thßc hÇ quan õiÅm, giá trÌ quan chính trÌ, dÝ lu¶n và tâm lý quan chính trÌ õÅ nhìn nh¶n hiÇn tÝèng Trung QuÔc trÖi d¶y hiÇn nay. Quan hÇ chính trÌ n×i b× và õÔi ngo°i không chÊ thu²n túy tÞ trong ra ngoài, mà còn là nhân tÔ bên ngoài tác õ×ng tåi bên trong và ngÝèc l°i tác õ×ng træ l°i tåi bên ngoài1. BÃ dày v·n hóa, õ¼c thù lÌch sà tÝ tÝæng, giá trÌ, quan niÇm thäi cÕ õ°i vÃ vai trò trung tâm cÚa Trung QuÔc vµn kéo dài bÃn bÊ. Dâa trên lèi thÄ vÃ vÌ trí õÌa lý, dân sÔ, lãnh thÕ và Ýu thÄ s®n xu³t so våi các nÝåc láng giÃng, Trung QuÔc cÕ õ°i õã t°o ra m×t hÇ thÔng quan hÇ giáa các chÚ thÅ chính trÌ, kinh tÄ æ châu Á våi kÄt nÔi lÏng, chÚ yÄu nh¸m h°n chÄ nháng phiÃn toái có thÅ ®nh hÝæng tåi an ninh và Õn õÌnh cÚa thiên triÃu. LÌch sà c¶n õ°i õã chßng kiÄn sâ õô h× cÚa thâc dân phÝãng Tây và nh¶p châu Á vào hÇ thÔng thÄ giåi Westphalia cÚa phÝãng Tây do Mì và các õÓng minh n¹m vai trò chÚ õ°o. Dù bÌ m³t vÌ trí trung tâm và bÌ lo°i ra ngoài rìa cÚa hÇ thÔng này do sâ tÜt h¶u vÃ sßc s®n xu³t và sâ suy yÄu cÚa sßc _________ 1. Randall L. Schweller: “Domestic Politics and Nationalism in East Asian Security”, Ibid, p. 32. 56 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA m°nh quÔc gia tÞ ChiÄn tranh Nha phiÄn (1840) tåi nay, tÝ duy “cÝäng quÔc trung tâm” cÚa Trung QuÔc vµn tiÄp tÜc tÓn t°i dai dºng trong tâm thßc cÚa dân t×c Trung QuÔc. Nói cách khác, tÝ duy “cÝäng quÔc trung tâm” cÚa cách tiÄp c¶n v·n hóa chính trÌ có sßc sÔng dai hãn và có chiÃu sâu hãn khái niÇm quyÃn lâc hay sßc m°nh quÔc gia cÚa các lý thuyÄt phÝãng Tây1. TÝ duy này gi®i thích sâ nôn nóng v×i vàng cÚa lãnh õ°o Trung QuÔc, õ¼c biÇt là T¶p C¶n Bình khi công khai tÞ bÏ “gi³u mình chä thäi” vì cho r¸ng õây là thäi õiÅm Trung QuÔc õã õÚ m°nh, không thÅ gi³u mình mãi õÝèc náa, thäi cã chiÄn lÝèc õã õÄn, Trung QuÔc ph®i ra m¼t õÝãng õ²u våi thà thách õÅ n¹m ngÑn cä õ²u, khôi phÜc vÌ thÄ cÝäng quÔc trung tâm trên vÛ õài quyÃn lâc thÄ giåi2. Gi® thuyÄt này hoàn toàn có thÅ lý gi®i õÝèc tính hai m¼t trong chính sách õÔi ngo°i cÚa Trung QuÔc mà gi® _________ 1. Brantly Womack: “Trung QuÔc và quá trình tái õÌnh vÌ trung tâm châu Á”, TÑa õàm l²n thß 11 vÃ Trung QuÔc, HÑc viÇn Ngo°i giao ViÇt Nam và Quì Konrad Adenaur Stiftung õÓng tÕ chßc, Hà N×i, ngày 11/12/2018. 2. Trong cuÔn sách ôÓng sàng, dÌ m×ng, nhà nghiên cßu Trung QuÔc nÕi tiÄng ngÝäi Mì David M. Lampton cho r¸ng, tâm lý n°n nhân c×ng våi khát vÑng mæ r×ng tác õ×ng và thâc lâc õang gia t·ng t°o ra tâm lý õòi õÝèc công nh¶n, gi®i thích sâ khó chÌu, nôn nóng cÚa B¹c Kinh, õ¼c biÇt trong ßng xà våi Mì và các nÝåc láng giÃng. David M. Lampton: Same bed, different dreams: managing US - China relations, 1989-2000, University of California Press, 2002. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 57 thuyÄt thß hai õã không làm õÝèc. Theo gi® thuyÄt vÃ nh¶n thßc sßc m°nh quÔc gia dâa trên cách tiÄp c¶n v·n hóa chính trÌ, m×t m¼t, chÚ nghËa dân t×c æ châu Á - Thái Bình DÝãng õang gia t·ng õã dµn tåi nháng phát ngôn và hành xà theo hÝång chÚ nghËa dân t×c trong n×i b× Trung QuÔc, thách thßc tr¶t tâ quÔc tÄ õang tÓn t°i b³t kÅ sßc m°nh tÝãng õÔi cÚa Trung QuÔc t·ng, gi®m hay dÞng l°i1. Sâ thay õÕi do cán cân quyÃn lâc quÔc tÄ õã t°o ra sâ thay õÕi trong chính trÌ n×i b× Trung QuÔc nhÝ tính dÆ tÕn thÝãng, tính b³t Õn vÃ an ninh, và di s®n lÌch sà, chính sách õÔi ngo°i cÚa Trung QuÔc õã t°o tiÃn õÃ õÅ tính ch³t mæ r×ng ph°m vi tác õ×ng có cã h×i phát triÅn m°nh mÀ, gây quan tâm, lo ng°i cho c×ng õÓng quÔc tÄ. TriÇu TuÇ Sinh cho r¸ng, chính sách cßng r¹n cÚa Trung QuÔc sau n·m 2008 xu³t phát tÞ sâ õÓng b× cÚa chÚ nghËa dân t×c nhà nÝåc và chÚ nghËa dân t×c qu²n chúng2. M¼t khác, không ph®i lúc nào Trung QuÔc cÛng c²n ph®i thi hành chính sách bá quyÃn, bành trÝång nÝåc lån. V·n hóa chính trÌ Trung QuÔc nêu cao tinh th²n tâ hào dân t×c, õ¼c thù tâ tôn nÝåc lån, “õßc trÌ” giáo hóa nhân lo°i. Chính sách cÚa Trung QuÔc õÔi våi các õÔi tÝèng là khác nhau, và cùng õÔi tÝèng nhÝng tùy tÞng thäi õiÅm cÛng khác nhau. NhÝ Steve Chen nh¶n õÌnh, chÚ nghËa dân t×c và cân b¸ng quyÃn lâc là hai khái niÇm të lÇ thu¶n. B³t cß khi nào và b³t ké nãi õâu chÚ nghËa dân t×c _________ 1, 2. Randall L. Schweller: “Domestic Politics and Nationalism in East Asian Security”, Ibid, p. 36, 26-29. 58 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA và chÚ quyÃn gi®m båt, các quÔc gia trong hÇ thÔng quÔc tÄ sÀ ít có nhu c²u cân b¸ng quyÃn lâc và ngÝèc l°i, nãi nào chÚ nghËa dân t×c và chÚ quyÃn vµn còn chi phÔi m°nh mÀ thì cân b¸ng sÀ thÝäng xuyên diÆn ra1. Theo nh¶n õÌnh cÚa Randall L. Schweller, chÚ nghËa dân t×c gia t·ng sÀ thúc õ´y cân b¸ng bên trong giáa các láng giÃng cÚa B¹c Kinh, t°o ra vòng xoáy mua s¹m vÛ khí, nhÝng các nÝåc này sÀ không thÅ phát triÅn và thành l¶p liên minh c®n træ Trung QuÔc, do õó Trung QuÔc sÀ c®m th³y an toàn hãn trong quan hÇ våi các nÝåc nhÏ hãn Trung QuÔc. Ngoài ra, sâ phÜ thu×c kinh tÄ bu×c các cÕ õông có lèi ích ph®i tác õ×ng làm thay õÕi cân b¸ng quyÃn lâc trong chính trÌ n×i b×, tÞ õó tác õ×ng tåi tiÄn trình gi®i quyÄt hòa bình xung õ×t quÔc tÄ2. Nói cách khác, Trung QuÔc có thÅ theo õuÕi chính sách cân b¸ng quyÃn lâc thách thßc vÌ trí lãnh õ°o cÚa Mì trên thÄ giåi và æ khu vâc ôông Á, nhÝng không nh³t thiÄt ph®i sà dÜng vÛ lâc và chính sách quyÄt õoán õÅ thâc thi bá quyÃn. _________ 1. Khái niÇm “nháng c®n træ l¶p liên minh” æ ôông Á bao gÓm tÝ tÝæng chÚ nghËa dân t×c, tình tr°ng tranh ch³p lãnh thÕ và biên giåi, nÖi lo sè bÌ gài bµy, nháng ý thßc, tÝ tÝæng c°nh tranh nhau, õ¼c biÇt là nháng di s®n lÌch sà nhÝ sâ nghi kí, thiÄu lòng tin lµn nhau... õã ng·n ch¼n b³t cß sâ kÄt hèp nào giáa các nÝåc láng giÃng õÅ thành l¶p m×t liên minh kiÃm chÄ sâ trÖi d¶y cÚa Trung QuÔc. Randall L. Schweller: “Domestic Politics and Nationalism in East Asian Security”, Ibid. 2. Randall L. Schweller: “Domestic Politics and Nationalism in East Asian Security”, Ibid, p. 39-40. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 59 HiÇn nay có hai cách tiÄp c¶n chính trong nghiên cßu bá quyÃn æ Trung QuÔc, nháng nghiên cßu này õã õÃ xu³t nháng cách thßc Trung QuÔc có thÅ sà dÜng õÅ õ°t õÝèc bá quyÃn. Cách tiÄp c¶n thß nh³t áp dÜng cách hiÅu cÚa phÝãng Tây vÃ bá quyÃn (tìm kiÄm sâ lãnh õ°o và thÔng trÌ thÄ giåi) thông qua các công cÜ quyÃn lâc cßng, quyÃn lâc mÃm và quyÃn lâc thông minh. Khung phân tích này chÚ yÄu õÝèc các hÑc gi® Trung QuÔc v¶n dÜng õÅ phân tích bá quyÃn cÚa Mì trong khi khºng õÌnh Trung QuÔc không theo õuÕi m×t d°ng bá quyÃn tÝãng tâ nÝåc Mì. VÃ mÔi liên hÇ giáa chuyÅn dÌch quyÃn lâc và chiÄn tranh bá quyÃn, sâ rút ng¹n kho®ng cách vÃ sßc m°nh và sâ b³t mãn gia t·ng giáa các nÝåc õang trÖi d¶y våi nguyên tr°ng do quÔc gia bá quyÃn dµn d¹t sÀ là nhân tÔ quan trÑng õ´y nhanh nguy cã chiÄn tranh nh¸m thay õÕi hÇ thÔng1. ôây là quan õiÅm chính thÔng cÚa ngo°i giao Trung QuÔc vÃ tÝ duy bá quyÃn và chÔng bá quyÃn. Trên thâc tÄ, các lãnh õ°o Trung QuÔc tÞng nhiÃu l²n khºng õÌnh, Trung QuÔc không theo õuÕi bá quyÃn, không có gen bá quyÃn… Ví dÜ, bài viÄt “Trung QuÔc sÀ không bao giä tìm kiÄm bá quyÃn” õÝèc t°p chí Beijing Review õ·ng l°i cÚa Nhân Dân nh¶t báo tÞ n·m 1983 õã nêu rõ: “NgÝäi dân Trung QuÔc õã nhiÃu l²n tuyên bÔ våi thÄ giåi r¸ng, trong mÑi trÝäng hèp chúng tôi sÀ không tìm kiÄm bá quyÃn. ôiÃu này có nghËa r¸ng Trung QuÔc sÀ không bao _________ 1. A.F.K Organski: World Politics, New York: Alfred A. Knopf, 1958, p. 333. 60 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA giä tìm cách træ thành siêu cÝäng ho¼c dùng õÄn sßc m°nh ho¼c các phÝãng tiÇn chính trÌ và kinh tÄ nhÝ các siêu cÝäng làm õÅ xâm chiÄm, kiÅm soát ho¼c cÝåp bóc các quÔc gia khác ho¼c can thiÇp vào công viÇc cÚa hÑ. VÌ trí này õÝèc xác õÌnh bæi hÇ thÔng xã h×i chÚ nghËa cÚa Trung QuÔc. Các chính sách õÔi ngo°i cÚa các nÝåc õÄ quÔc õÝèc cai trÌ bæi giai c³p bóc l×t luôn õÝèc dâa trên quyÃn lâc chính trÌ, õ¼c trÝng bæi lu¶t cÚa rÞng. Nháng nÝåc này ch¹c ch¹n sÀ n¹m b¹t mÑi cã h×i õÅ mæ r×ng và tìm kiÄm ph°m vi ®nh hÝæng. ôiÃu này cÛng õÝèc xác õÌnh bæi các hÇ thÔng xã h×i cÚa hÑ”1. G²n õây, trong n×i b× Trung QuÔc nÕi lên cách tiÄp c¶n thß hai cho r¸ng Trung QuÔc có m×t cách hiÅu riêng vÃ bá quyÃn và Trung QuÔc cÛng theo õuÕi bá quyÃn nhÝng sÀ là m×t d°ng bá quyÃn khác våi Mì. TrÝäng phái này do Diêm HÑc Thông, TrÝæng khoa Quan hÇ quÔc tÄ cÚa ô°i hÑc Thanh Hoa và m×t sÔ hÑc gi® Trung QuÔc khác phát triÅn. Nháng tÝ tÝæng cÕ õ°i vÃ sßc m°nh quÔc gia có thÅ õÝa ra nháng gèi ý cho lãnh õ°o Trung QuÔc hiÇn nay vÃ phÝãng thßc õ°t õÝèc bá quyÃn dâa trên õ¼c õiÅm v·n hóa chính trÌ Trung QuÔc. Trong nháng nghiên cßu måi nh³t cÚa mình, Diêm HÑc Thông õã phác hÑa ba kiÅu tr¶t tâ/quyÃn lâc õã õÝèc các nhà tÝ tÝæng cÕ õ°i cÚa Trung QuÔc nhÝ Tuân Tà, KhÕng Tà, M°nh Tà, Hàn Phi Tà, Qu®n TrÑng õÝa ra, õó là “vÝãng quyÃn” hay _________ 1. Beijing Review: “China will never seek hegemony”, xem t°i: http://www.massline.org/PekingReview/PR1983/PR1983-06.pdf. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 61 “nhân trÌ”, “bá quyÃn” và “cÝäng quyÃn”1. Theo tÝ duy cÚa Tuân Tà, “vÝãng” có nghËa là “dµn õ²u thÄ giåi”; “bá” có nghËa là n¹m giá quyÃn thÔng trÌ trong m×t vài khu vâc cÜ thÅ trên thÄ giåi; và “cÝäng” có nghËa là áp õ¼t sßc m°nh vÔn lån hãn sßc m°nh cÚa các quÔc gia khác. Các danh tÞ “vÝãng”, “bá” và “cÝäng” cÛng ph®n ánh nháng hành vi khác nhau cÚa các quÔc gia và các nhà lãnh õ°o. Các quÔc gia có b®n ch³t “vÝãng õ°o chân chính” sÀ mang l°i Õn õÌnh cho hÇ thÔng quÔc tÄ, các quÔc gia Ýa dùng sßc m°nh sÀ mang õÄn hÖn lo°n; nháng mÔi quan hÇ bá quyÃn sÀ mang tính Õn õÌnh õÔi våi õÓng minh cÚa k¿ bá quyÃn, nhÝng l°i b³t Õn våi các quÔc gia không ph®i là õÓng minh cÚa k¿ bá quyÃn2. Diêm HÑc Thông phát triÅn khái niÇm bá quyÃn dâa trên tÝ tÝæng chính trÌ cÚa Tuân Tà. Tuân Tà cho r¸ng, sßc m°nh chính trÌ là nÃn t®ng õÅ có õÝèc sßc m°nh tÕng hèp và theo õuÕi bá quyÃn. Trong khi tri thßc cÚa thäi hiÇn õ°i vÃ cã b®n cho r¸ng sßc m°nh kinh tÄ là nÃn t®ng cÚa sßc m°nh chính trÌ, Tuân Tà l°i có quan õiÅm trái ngÝèc hoàn toàn. Theo ông, sßc m°nh chính trÌ là nÃn t®ng cÚa sßc m°nh kinh tÄ và quân sâ. Bæi lÀ, dù các lo°i sßc m°nh này có lån õÄn õâu, chúng cÛng không có nghËa lý gì nÄu không có m×t nÃn t®ng sßc _________ 1. Yan Xuetong: Ancient Chinese thought, modern Chinese power, New Jersey: Princeton University Press, 2011. 2. Yan Xuetong: “Xun Zi's thoughts on international politics and their implications”, Ibid, pp. 135-165. 62 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA m°nh chính trÌ váng ch¹c. Tuân Tà tin r¸ng, sßc m°nh chính trÌ là nÃn t®ng cho sâ gia t·ng cÚa sßc m°nh cßng, còn sâ õúng õ¹n (vÃ luân thÝäng õ°o lý) cÚa chính sách quÔc gia là nhân tÔ xác õÌnh sßc m°nh, sâ thÌnh vÝèng hay õiÅm yÄu cÔt lõi cÚa m×t quÔc gia. Chính sách thu¶n theo õ°o lý thì sßc m°nh quÔc gia sÀ õÝèc cÚng cÔ. NgÝèc l°i, chính sách mà trái våi luân thÝäng õ°o lý thì sÀ dµn õÄn tâ diÇt vong. Ví dÜ, mô hình kiÅm soát và õÔi trÑng giáa ba nhánh quyÃn lâc cÚa Mì, Minh TrÌ Duy Tân cÚa Nh¶t B®n và hÇ thÔng chÚ nghËa xã h×i cÚa Liên Xô õ°t õÝèc thành tâu vì õã làm cho sßc m°nh quÔc gia t·ng lên m×t cách õáng kÅ. Nháng ví dÜ lÌch sà này õã chßng thâc cho quan õiÅm coi sßc m°nh chính trÌ là nÃn t®ng õÅ t·ng cÝäng sßc m°nh cßng cÚa Tuân Tà. M×t ví dÜ náa cÚa thäi ké hiÇn nay mà Diêm HÑc Thông dµn ra là trÝäng hèp cÚa Tòa thánh Vatic·ng: QuÔc gia này có diÇn tích nhÏ hãn Xingapo, sßc m°nh kinh tÄ không b¸ng và cÛng chºng có lâc lÝèng quân õ×i. NhÝng Xingapo không thÅ sánh b¸ng ®nh hÝæng õ²y quyÃn lâc cÚa Vatic·ng trong các công viÇc cÚa thÄ giåi. Ví dÜ này õã minh chßng cho quan õiÅm cÚa Tuân Tà r¸ng, các nguyên t¹c õ°o õßc và õ°o lý õÝèc mÑi ngÝäi tôn trÑng chính là c·n b®n cÚa vÌ trí lãnh õ°o thÄ giåi1. _________ 1. Yan Xuetong: “Xun Zi’s thoughts on international politics and their implications”, Ibid. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 63 Diêm HÑc Thông cho r¸ng, trong bÔi c®nh thÄ giåi ngày nay, d°ng thßc cÝäng quyÃn - tr¶t tâ õÝèc thiÄt l¶p hoàn toàn dâa trên chiÄn thu¶t và sßc m°nh quân sâ có thÅ õÝèc lo°i trÞ. Hai d°ng thßc còn l°i là “bá quyÃn” - nh¸m õ°t õÝèc sâ thÔng trÌ thông qua lâc lÝèng m°nh và chiÄn lÝèc tin c¶y (ví dÜ: cam kÄt tÞ các õÓng minh) và vÝãng quyÃn “nhân trÌ” hay còn gÑi là cai trÌ dâa trên nÃn t®ng õ°o õßc và công lý. Theo tÝ tÝæng cÚa Tuân Tà, sßc m°nh bá quyÃn không lån b¸ng sßc m°nh cÚa vÝãng õ°o chân chính. Theo ông, các quÔc gia tâ nguyÇn th²n phÜc sâ lãnh õ°o thÄ giåi cÚa vÝãng õ°o, còn k¿ bá chÚ giành õÝèc sâ th²n phÜc ³y thông qua sßc m°nh õáng gäm và sâ chân thành chiÄn lÝèc. Nói cách khác, ngÝäi hiÃn tài cã b®n sÀ õ°t õÄn õÌa vÌ vÝãng õ°o chân chính, còn bá quyÃn õÝèc thiÄt l¶p nhä nÖ lâc bÃn bÊ cÚa k¿ cai trÌ thông qua sßc m°nh cßng và sâ chân thành chiÄn lÝèc. Dâa trên tÝ tÝæng cÚa Tuân Tà, vÝãng õ°o chân chính là m×t d°ng thßc cÚa sâ lãnh õ°o thÄ giåi, cao hãn so våi bá quyÃn, bæi vì “thiên h°” có õÝèc nhä sâ th²n phÜc tâ nguyÇn chß không ph®i ép bu×c, Diêm HÑc Thông õ¼t ra câu hÏi: Khi trÖi d¶y, Trung QuÔc nên là m×t quÔc gia nhÝ thÄ nào? M×t siêu cÝäng có thÅ là bá quyÃn ho¼c vÝãng õ°o chân chính. B®n ch³t khác biÇt cÚa hai khái niÇm này không chÊ n¸m æ sâ khác biÇt vÃ quyÃn lâc, mà còn n¸m æ c³p õ× luân thÝäng õ°o lý. C×ng õÓng quÔc tÄ õang chú ý nhiÃu hãn õÄn viÇc Trung QuÔc sÀ træ thành siêu cÝäng theo kiÅu nào. T³t nhiên, c×ng 64 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA õÓng quÔc tÄ không muÔn Trung QuÔc træ thành m×t ôßc quÔc xã hay õÄ quÔc Nh¶t khác. Và hÑ cÛng không muÔn Trung QuÔc træ thành m×t nÝåc Mì nào náa, bæi nÄu õiÃu õó x®y ra, m×t trong hai sâ th¶t sau õây sÀ thành hiÇn thâc: m×t là, m×t thÄ giåi bÌ thÔng trÌ bæi hai cÝäng quÔc bá quyÃn, ch³t xúc tác cho viÇc l¶p l°i ChiÄn tranh l°nh; hai là, Trung QuÔc chÊ õãn gi®n là thay thÄ Mì, còn tr¶t tâ thÄ giåi sÀ vµn giá nguyên. C×ng õÓng quÔc tÄ không hÃ muÔn c® hai viÆn c®nh õó x®y ra. NÄu Trung QuÔc træ thành m×t quÔc gia vÝãng õ°o chân chính, m×t siêu cÝäng õÝèc xây dâng trên nÃn t®ng õ°o õßc cao, Trung QuÔc sÀ mang õÄn m×t tr¶t tâ thÄ giåi hòa bình và an toàn. VÝãng õ°o chân chính có thÅ không ph®i là hÇ thÔng quÔc tÄ hoàn h®o nhÝng nÄu so våi hÇ thÔng bá quyÃn, õây sÀ là hÇ thÔng cho phép có õÝèc hèp tác và an ninh lån hãn. ôÅ có thÅ træ thành siêu cÝäng mang b®n ch³t vÝãng õ°o chân chính, Trung QuÔc trÝåc tiên c²n tâ õóng vai trò là quÔc gia hình mµu õÅ các nÝåc khác noi theo. Giåi hÑc thu¶t thÄ giåi õã õÃ xu³t hai mô hình c°nh tranh nhau: “ôÓng thu¶n B¹c Kinh” và “ôÓng thu¶n Washington”. NÄu Trung QuÔc có thÅ xây dâng m×t quÔc gia õÝèc các nÝåc khác xem là õáng õÅ noi theo, Trung QuÔc có thÅ træ thành m×t quÔc gia vÝãng õ°o chân chính. TÞ nháng nh¶n õÌnh và phân tích cÚa hÑc gi® Trung QuÔc, các tác gi® cÚa cuÔn sách này sÀ sà dÜng khung phân tích chính sách õÔi ngo°i dâa trên nh¶n thßc cÚa Trung QuÔc vÃ sßc m°nh quÔc gia õÝèc tiÄp c¶n tÞ ba õ¼c ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 65 õiÅm cÚa v·n hóa chính trÌ Trung QuÔc õó là: (i) tr¶t tâ thß b¶c sÀ dµn tåi sâ Õn õÌnh trong khuôn khÕ do Trung QuÔc có quyÃn õÌnh õo°t, chi phÔi; (ii) Ýu õºng v·n hóa, hàm nghËa vÃ tÝ tÝæng, nÃn v·n minh, v.v. có õºng c³p vÝèt tr×i hãn so våi các nÝåc khác trong hÇ thÔng; và (iii) õßc trÌ/cai trÌ b¸ng õ°o õßc. Sau hãn m×t thÄ kë bÌ tÜt h¶u và bÌ g°t ra ngoài rìa cÚa vÛ õài quyÃn lâc thÄ giåi, Trung QuÔc õang nÖ lâc tìm l°i vÌ trí “cÝäng quÔc trung tâm” dâa trên sâ tích lÛy sßc m°nh quÔc gia và nh¶n thßc vÃ sßc m°nh quÔc gia cÚa các lãnh õ°o qua các thäi ké. TÝ duy “cÝäng quÔc trung tâm”, tÝ tÝæng ƚhiên h° là nháng nhân tÔ xuyên suÔt chiÃu dài lÌch sà lúc thÌnh, lúc suy, là nÃn t®ng trong nh¶n thßc cÚa các lãnh õ°o Trung QuÔc tÞ khi nÝåc C×ng hòa Nhân dân Trung Hoa thành l¶p tåi nay. 2. Nhұn thӭc cӫa lãnh ÿҥo Trung Quӕc vӅ sӭc mҥnh quӕc gia tӯ năm 1949 tӟi nay 2.1. Quan ÿi͛m cͿa Mao Tr̹ch Ĉông Sau khi nÝåc C×ng hòa Nhân dân Trung Hoa ra õäi, ô®ng C×ng s®n Trung QuÔc õã træ thành õ®ng c²m quyÃn duy nh³t. Mao Tr°ch ôông là ngÝäi lãnh õ°o tÔi cao cÚa õ®ng c²m quyÃn trong kho®ng thäi gian tÝãng õÔi dài. V³n õÃ mà Mao Tr°ch ôông suy tính õÃu là nâng cao õäi sÔng nhân dân, nâng cao õÌa vÌ quÔc tÄ cÚa Trung QuÔc, nháng v³n õÃ liên quan ch¼t chÀ õÄn khái niÇm sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia. Tuy Mao Tr°ch ôông chÝa 66 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA õÃ ra khái niÇm khoa hÑc liên quan õÄn sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia, nhÝng ông õã hình thành quan niÇm sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia. MÜc tiêu chiÄn lÝèc xuyên suÔt cÚa Trung QuÔc kÅ tÞ ngày thành l¶p nÝåc là t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia, nhanh chóng vÝãn lên træ thành m×t cÝäng quÔc toàn diÇn có tiÄng nói và sßc m°nh æ ph°m vi toàn c²u1͘ Nh¶n thßc cÚa Mao Tr°ch ôông vÃ sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia õó là: Sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia là sßc m°nh tÕng hèp trên các m¼t nhÝ: chính trÌ, kinh tÄ, quân sâ, khoa hÑc kì thu¶t, v·n hóa… Khái niÇm này bao hàm ba t²ng ý nghËa: (i) Sßc m°nh cÚa các yÄu tÔ trong sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia là sßc m°nh chính trÌ, kinh tÄ, quân sâ, v·n hóa; (ii) Các yÄu tÔ sßc m°nh õó theo quy lu¶t n×i t°i t°o thành m×t thÅ háu cã; (iii) ThÅ háu cã cÚa sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia lån hãn tÕng hòa các yÄu tÔ sßc m°nh c×ng l°i. Theo Mao Tr°ch ôông, chiÄn tranh chính là cu×c ch°y õua vÃ sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia, nó không chÊ quy õÌnh và ®nh hÝæng õÄn t³t c® các chính sách vÃ chính trÌ và chiÄn thu¶t, chiÄn lÝèc vÃ quân sâ cÚa hai bên, mà còn ®nh hÝæng ho¼c quy õÌnh viÇc chiÄn tranh lâu dài hay th²n tÔc và cuÔi cùng bên th¹ng lèi là bên nào. Trong thäi bình, sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia m°nh yÄu sÀ ®nh hÝæng và quy õÌnh chính sách õÔi n×i và õÔi ngo°i cÚa m×t quÔc _________ 1. Ph°m Cao Phong: “Chính sách õÔi ngo°i cÚa Trung QuÔc õÔi våi các nÝåc lån trong nháng n·m õ²u thÄ kë XXI”, T°p chí Nghiên cßu quÔc tÄ, sÔ 2 (57), tháng 6/2004, Hà N×i, tr.31. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 67 gia, ®nh hÝæng và quy õÌnh chiÄn lÝèc phát triÅn chính trÌ, kinh tÄ, quân sâ, v·n hóa cÚa quÔc gia, ®nh hÝæng và quy õÌnh õÌa vÌ và vai trò cÚa quÔc gia trong các công viÇc quÔc tÄ. Chính vì thÄ, Mao Tr°ch ôông õã chÊ ra r¸ng: “Nhân dân Trung QuÔc c²n có m×t quy ho°ch lâu dài, c²n ph®i trong hàng chÜc n·m cÔ g¹ng thay õÕi tình tr°ng l°c h¶u vÃ kinh tÄ, khoa hÑc kì thu¶t, v·n hóa, nhanh chóng õ°t õÝèc trình õ× tiên tiÄn cÚa thÄ giåi”1. TÝ tÝæng cÚa Mao Tr°ch ôông vÃ mÜc õích t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia õó là: MÜc õích cÚa viÇc t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia là nhanh chóng thoát khÏi tình tr°ng l°c h¶u, c®i thiÇn õäi sÔng nhân dân, nâng cao õÌa vÌ quÔc tÄ cÚa Trung QuÔc. Do bÔi c®nh õ¼c thù khi õó, Mao Tr°ch ôông nh¶n th³y r¸ng, nÄu trong thäi gian tÝãng õÔi ng¹n mà không thay õÕi õÝèc tình tr°ng l°c h¶u cÚa Trung QuÔc so våi phÝãng Tây thì bi kÌch lÌch sà ô nhÜc õÔi våi Trung QuÔc sÀ tái diÆn. Mao Tr°ch ôông õã c®nh tÊnh toàn ô®ng: “NÄu nhÝ, trong m³y chÜc n·m sau này mà không thay õÕi õÝèc tình tr°ng kinh tÄ và khoa hÑc kì thu¶t cÚa Trung QuÔc luôn tÜt h¶u so våi các nÝåc chÚ nghËa õÄ quÔc, thì viÇc bÌ t³n công là không tránh khÏi”2. Chính vì thÄ, cÔ g¹ng nâng cao sßc m°nh cÚa _________ 1 “Biên niên tÝ tÝæng Mao Tr°ch ôông”, xem t°i: http://cpc. people.com.cn/GB/69112/70190/236641/16606312.html. 2. Lý Trân: “Thái õ× cã b®n cÚa Mao Tr°ch ôông õÔi våi chiÄn tranh: m×t là ph®n õÔi, hai là không sè”, xem t°i: http://dangshi. people.com.cn/n1/2017/0620/c85037-29350064.html. 68 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA Trung QuÔc luôn là m×t trong nháng v³n õÃ quan trÑng mà Mao Tr°ch ôông suy tính, õÓng thäi g¹n kÄt ch¼t chÀ viÇc t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia våi sâ hÝng vong cÚa dân t×c, tÓn vong cÚa quÔc gia và cÚng cÔ chÄ õ× xã h×i chÚ nghËa. ViÇc t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia không chÊ õÅ kÄt thúc trang lÌch sà bÌ phÝãng Tây “xem thÝäng” cÚa Trung QuÔc, mà còn thay õÕi tình tr°ng l°c h¶u cÚa Trung QuÔc. Con õÝäng t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia chính là thâc hiÇn hiÇn õ°i hóa. ô²u tiên ph®i lo°i bÏ hÄt træ ng°i ®nh hÝæng õÄn t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia. Trung QuÔc bÌ tÜt h¶u trong c¶n õ°i có nguyên nhân là do sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia còn chÝa õÚ, và còn có c® nguyên nhân do sâ hÚ b°i cÚa chÄ õ× xã h×i. N·m 1957, Mao Tr°ch ôông õã chÊ ra r¸ng: “NhiÇm vÜ c·n b®n cÚa Trung QuÔc hiÇn nay õã chuyÅn tÞ gi®i phóng sßc s®n xu³t sang b®o vÇ và phát triÅn sßc s®n xu³t trong quan hÇ s®n xu³t måi”1. T°i H×i nghÌ Nam Ninh vào tháng 01/1958, Mao Tr°ch ôông õã chÊ rõ: “TrÑng õiÅm công tác cÚa õ®ng chuyÅn sang cách m°ng khoa hÑc kì thu¶t”2. Trên m×t góc õ× nào õó, nó là thành _________ 1. Tú S®n: “Lý lu¶n m¼t tr¶n thÔng nh³t cÚa Mao Tr°ch ôông và sâ phát triÅn cÚa nó trong thäi ké måi”, xem t°i: http://cpc.people.com.cn/GB/69112/70190/70194/5235538.html. 2. La Bình Hán: “H×i nghÌ Nam Ninh n·m 1958: Phát õ×ng ô°i nh®y vÑt”, xem t°i: http://dangshi.people.com.cn/n/2014/1215/ c85037-26210862.html. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 69 qu® quan trÑng trong viÇc tìm tòi nghiên cßu con õÝäng t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia cÚa Mao Tr°ch ôông. TÝ tÝæng cÚa Mao Tr°ch ôông vÃ con õÝäng t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia g¹n våi tÝ tÝæng thâc hiÇn hiÇn õ°i hóa. TÝ tÝæng thâc hiÇn bÔn hiÇn õ°i hóa là m×t trong nháng tÝ tÝæng cÚa Mao Tr°ch ôông. Thâc hiÇn hiÇn õ°i hóa là con õÝäng chÚ yÄu nh³t õÅ t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia. Tuy Mao Tr°ch ôông coi trÑng t·ng cÝäng sßc m°nh quÔc gia, nhÝng lý lu¶n vÃ sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia vµn có nháng h°n chÄ lÌch sà nh³t õÌnh, cÜ thÅ : Thß nh³t, b®n thân Mao Tr°ch ôông có nháng h°n chÄ nh³t õÌnh. Ông chÝa thÅ õÝa ra õÝèc khái niÇm khoa hÑc vÃ sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia. PhÝãng pháp t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia cÛng bÌ õi vào ngõ cÜt. Mao Tr°ch ôông õã áp dÜng phÝãng pháp nhÝ: (i) dâa vào sâ thay õÕi nhanh chóng quan hÇ s®n xu³t õÅ thúc õ´y sâ phát triÅn cÚa sßc s®n xu³t xã h×i, tÞ õó t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia; (ii) thông qua õ³u tranh giai c³p õÅ thúc õ´y t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia; và (iii) thông qua phong trào qu²n chúng quy mô lån õÅ t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia. Ba phÝãng pháp mà Mao Tr°ch ôông õã thâc hiÇn õÃu có khiÄm khuyÄt nghiêm trÑng, không thÅ giành õÝèc nháng kÄt qu® nhÝ mong muÔn. Thâc tÄ cho th³y, t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia có quy lu¶t n×i t°i cÚa nó, õi ngÝèc l°i quy lu¶t cÚa nó thì viÇc t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia chÊ là läi nói suông. 70 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA Thß hai, Mao Tr°ch ôông có khuynh hÝång v×i vàng, nôn nóng trong viÇc nhìn nh¶n vÃ sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia trong tÝãng quan so sánh lâc lÝèng quÔc tÄ. Ngay tÞ n·m 1956, Mao Tr°ch ôông õã khºng õÌnh: “không thÅ có chuyÇn sau vài chÜc n·m náa chúng ta vµn chÝa træ thành m×t nÝåc lån nh³t thÄ giåi... Trung QuÔc không nháng ph®i træ thành trung tâm chính trÌ thÄ giåi mà còn ph®i træ thành trung tâm quân sâ và kì thu¶t náa”1. Mao Tr°ch ôông õÝa ra kh´u hiÇu vào n·m 1957 là: “kÌp Anh vÝèt Mì”, “Sau 15 n·m, Trung QuÔc có thÅ õuÕi kÌp ho¼c vÝèt Anh”. H×i nghÌ Trung Ýãng l²n thß 2 khóa VIII vào tháng 5/1958 õã õÌnh ra mÜc tiêu trong 7 n·m Trung QuÔc sÀ vÝèt Anh, 15 n·m Trung QuÔc sÀ kÌp Mì, H×i nghÌ B¹c ôåi Hà vào tháng 8/1958 õã chÊ ra: “Qua m×t n·m cÔ g¹ng, s®n lÝèng hàng công nghiÇp chÚ yÄu cÚa Trung QuÔc õã có thÅ vÝèt qua Anh, vÝèt qua Mì không c²n õÄn 15 n·m mà chÊ c²n 7 n·m là õÚ”. Thâc tiÆn õã chßng minh r¸ng, do Mao Tr°ch ôông quá v×i vàng, nôn nóng nên m×ng “cÝäng quÔc trung tâm” cÚa Mao Tr°ch ôông chÝa thÅ thâc hiÇn õÝèc. Cách m°ng và sâ l°c h¶u cÚa Trung QuÔc træ nên xa l° trong cÖ máy s®n xu³t mà các nÝåc thâc dân phÝãng Tây õã phát triÅn t°i các nÝåc thu×c õÌa cÛ cÚa hÑ æ châu Á và bÌ cô l¶p hãn náa vÃ ngo°i giao våi chÚ trÝãng “xu³t kh´u cách m°ng” ra các nÝåc trong khu vâc và Úng h× các nhóm du kích Maoít chÔng chính phÚ thäi gian này. _________ 1. Ph°m Cao Phong: “Chính sách õÔi ngo°i cÚa Trung QuÔc õÔi våi các nÝåc lån trong nháng n·m õ²u thÄ kë XXI”, Tlõd, tr.31. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 71 2.2. Quan ÿi͛m cͿa Ĉ͏ng Ti͛u Bình Khái niÇm sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia õÝèc phát triÅn trong nháng n·m õ²u th¶p kë 1980 và õÝèc nêu l²n õ²u tiên khi ô¼ng TiÅu Bình yêu c²u các hÑc gi® Trung QuÔc phân tích và dâ õoán môi trÝäng an ninh tÝãng lai õÅ bÕ sung cho nghiên cßu vÃ phòng thÚ chiÄn lÝèc cÚa Trung QuÔc trong thiên niên kë måi. Các nhà lãnh õ°o Trung QuÔc lúc õó cho r¸ng sßc m°nh quÔc gia cÚa Trung QuÔc c²n ph®i õÝèc õo lÝäng m×t cách toàn diÇn1. TÞ góc nhìn cÚa lãnh õ°o Trung QuÔc, õánh giá CNP có hai mÜc tiêu chính: Tính toán kh® n·ng tÝãng õÔi cÚa các cÝäng quÔc vÃ viÇc ai có thÅ chiÄn th¹ng hay th³t b°i nÄu nhÝ chiÄn tranh x®y ra và õÅ õánh giá tiÃm n·ng cÚa các õÔi tác cÛng nhÝ õÔi thÚ chiÄn lÝèc. Tháng 3/1978, ô°i h×i ô°i biÅu Nhân dân toàn quÔc õã thông qua mÜc tiêu chiÄn lÝèc cã b®n cÚa nÝåc C×ng hòa Nhân dân Trung Hoa trong thäi ké tiÄn hành toàn diÇn công cu×c “bÔn hiÇn õ°i hóa” nh¸m xây dâng Trung QuÔc thành m×t cÝäng quÔc xã h×i chÚ nghËa vË õ°i có nông nghiÇp, công nghiÇp, quÔc phòng và khoa hÑc kì thu¶t hiÇn õ°i. ô¼ng TiÅu Bình nh³n m°nh: “Sßc m°nh quÔc gia quyÄt õÌnh v¶n mÇnh tiÃn õÓ cÚa quÔc gia”2. Trong “Bài _________ 1. Deng Xiaoping quoted in Renmin Ribao [People's Daily], February 26, 1990, quoted in Huang Shuofeng: Zonghe guoli lun [On comprehensive national power], Beijing: Zhongguo shehui kexue chubanshe, 1992, p.7. 2. HÓ An CÝãng: “Sßc m°nh cÚa Trung QuÔc õã bÝåc vào hàng ngÛ õßng õ²u thÄ giåi”, xem t°i: www.news.tsinghua.edu.cn. 72 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA nói chuyÇn t°i chuyÄn thÌ sát miÃn Nam”, ông khºng õÌnh “viÇc có t·ng cÝäng õÝèc sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia hay không là m×t trong nháng tiêu chu´n quan trÑng õánh giá õúng sai”1. Vào tháng 12/1992, ô¼ng TiÅu Bình chÊ rõ: “Ph®i n¹m l³y cã h×i, phát triÅn b®n thân, không ngÞng nâng cao sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia”2. Quan õiÅm õó õã træ thành m×t chiÄn lÝèc lån cÚa Trung QuÔc sau này. ChiÄn lÝèc nâng cao sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia là hÄt sßc quan trÑng, bæi vì nó t¶p trung thÅ hiÇn sßc m°nh chÊnh thÅ và õÌa vÌ quÔc tÄ cÚa m×t quÔc gia, liên quan õÄn v¶n mÇnh cÚa quÔc gia. ô¼ng TiÅu Bình hÄt sßc coi trÑng t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia: “ôánh giá sßc m°nh quÔc gia cÚa m×t quÔc gia c²n ph®i xem xét tÕng hèp, toàn diÇn.” Trong õó, phát triÅn kinh tÄ, t·ng cÝäng sßc m°nh kinh tÄ cÚa Trung QuÔc là xu³t phát õiÅm cã b®n õÅ suy tính mÑi v³n õÃ3. Kiên trì chÄ õ× xã h×i chÚ nghËa, b®o vÇ Õn õÌnh n×i b× là sâ b®o õ®m chính trÌ cho viÇc t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia cÚa Trung QuÔc. ôÔi våi ô¼ng TiÅu Bình, phát triÅn kinh tÄ và Õn õÌnh chính trÌ là m×t chÊnh thÅ thúc õ´y lµn nhau, g¹n ch¼t våi nhau, phát triÅn kinh tÄ là c·n b®n, Õn õÌnh chính trÌ là õiÃu _________ 1, 2. DÝãng ThÞa Hu³n: “Bàn vÃ õÌnh vÌ chiÄn lÝèc õ´y nhanh nâng c³p sßc m°nh quÔc gia tÕng hèp”, xem t°i: https://www.xzbu. com/4/view-3841225.htm. 3. LÝu KiÇt: “Quan niÇm chiÄn lÝèc xuyên thÄ kë cÚa ô¼ng TiÅu Bình và õÌnh vÌ quÔc tÄ Trung QuÔc trong thÄ kë XXI”, xem t°i: http://cpc.people.com.cn/GB/33839/34943/34983/2641888.html. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 73 kiÇn, phát triÅn kinh tÄ quyÄt õÌnh Õn õÌnh chính trÌ và ngÝèc l°i Õn õÌnh chính trÌ là sâ b®o õ®m quan trÑng õÅ phát triÅn kinh tÄ. Cã sæ và cÔt lõi cÚa sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia là sßc m°nh kinh tÄ, nÄu m×t quÔc gia không có sßc m°nh kinh tÄ lån thì sßc m°nh chính trÌ, quân sâ ho¼c sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia õÃu yÄu. Sâ thay õÕi to lån vÃ sßc m°nh kinh tÄ õÝèc quyÄt õÌnh bæi tÔc õ× t·ng trÝæng kinh tÄ nhanh hay ch¶m. TÔc õ× t·ng trÝæng th³p õÔi våi Trung QuÔc - m×t nÝåc lån õang phát triÅn vÔn dË là l°c h¶u, õÓng nghËa våi viÇc d¶m chân t°i chÖ, th¶m chí là tÜt h¶u, vì có thÅ làm cho sßc m°nh kinh tÄ và c® sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia cÚa Trung QuÔc sÀ luôn tÜt h¶u so våi các nÝåc phát triÅn1. Chính vì v¶y, ô¼ng TiÅu Bình õã õÝa ra “chiÄn lÝèc ba bÝåc” õÅ tÞng bÝåc nâng cao sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia cÚa Trung QuÔc. ChÊ c²n n¹m b¹t thäi cã, nhanh chóng phát triÅn thì sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia cÚa Trung QuÔc nh³t õÌnh sÀ õÝèc t·ng cÝäng và tÞng bÝåc thu hÁp kho®ng cách våi các nÝåc phát triÅn. Quan õiÅm tÞng bÝåc th¶n trÑng cÚa ô¼ng TiÅu Bình õã ph®n ánh thâc tiÆn viÇc các nÝåc õang phát triÅn nhÝ Trung QuÔc õuÕi kÌp và vÝèt các nÝåc phát triÅn là m×t quá trình lâu dài2. N·m 1992, báo cáo cÚa ô°i h×i l²n thß XIV ô®ng C×ng s®n Trung QuÔc l²n õ²u tiên õÝa ra: “Phán õoán sâ viÇc _________ 1, 2. TrÝãng Bá Lý: “Nghiên cßu tÝ tÝæng sßc m°nh quÔc gia cÚa Mao Tr°ch ôông và sßc m°nh quÔc gia tÕng hèp õÝãng õ°i”, xem t°i: http://cpc.people.com.cn/GB/69112/70190/70194/5233642.html. 74 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA õúng sai, õÝèc m³t, suy cho cùng là ph®i xem nó có lèi cho viÇc phát triÅn sßc s®n xu³t xã h×i chÚ nghËa hay không, có lèi cho viÇc t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia hay không, có lèi cho viÇc nâng cao õäi sÔng nhân dân hay không õÅ làm tiêu chu´n”1. Trung QuÔc l²n õ²u tiên coi sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia là mÜc tiêu cÝäng quÔc và õã xác l¶p ba mÜc tiêu chiÄn lÝèc lån phát triÅn quÔc gia, trong õó t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia træ thành “mÜc tiêu cÝäng quÔc” hÄt sßc rõ ràng và luôn kiên trì theo õuÕi nháng mÜc tiêu õó2. Tuy nhiên, diÆn biÄn tình hình phßc t°p trong quan hÇ giáa Trung QuÔc våi Mì và phÝãng Tây sau biÄn cÔ æ B¹c Kinh n·m 1989 cho th³y tính rÚi ro và nháng h°n chÄ tÞ môi trÝäng bên ngoài tåi an ninh cÚa Trung QuÔc. Trung QuÔc måi chÊ t¶p trung phát triÅn sßc m°nh cßng háu hình, trong khi chÝa khai thác và t¶n dÜng õÝèc nháng lèi thÄ vÃ sßc m°nh mÃm v·n hóa chính trÌ õÅ hÖ trè chiÄn lÝèc trÖi d¶y nâng cao õÌa vÌ cÛng nhÝ ®nh hÝæng cÚa Trung QuÔc trong khu vâc và trên thÄ giåi. 2.3. Quan ÿi͛m cͿa Giang Tr̹ch Dân TÞ th¶p niên 90 cÚa thÄ kë XX, các nhà lãnh õ°o Trung QuÔc luôn coi viÇc nâng cao sßc m°nh tÕng hèp _________ 1. “NÝåc lån hÝng suy và cã h×i cÚa Trung QuÔc: ôánh giá sßc m°nh quÔc gia tÕng hèp”, xem t°i: http://mini.eastday.com/a/ 180125101049509.html. 2. TrÝãng Bá Lý: “Nghiên cßu tÝ tÝæng sßc m°nh quÔc gia cÚa Mao Tr°ch ôông và sßc m°nh quÔc gia tÕng hèp õÝãng õ°i”, Tlõd. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 75 quÔc gia là mÜc tiêu cÔt lõi cho phát triÅn quÔc gia, õÓng thäi cÛng coi õây là chÊ tiêu cÔt lõi quan trÑng õÅ õánh giá thành tích phát triÅn quÔc gia1. Trung QuÔc õÃ ra viÇc không ngÞng t·ng cÝäng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia là mÜc tiêu cÔt lõi õÅ træ thành cÝäng quÔc trên thÄ giåi, và õây cÛng chính là tiêu chu´n quan trÑng õÅ õánh giá n·ng lâc qu®n trÌ õ³t nÝåc. Giang Tr°ch Dân õã khái quát tÝ tÝæng cÚa ô¼ng TiÅu Bình vÃ sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia, õó là: “Trên ph°m vi thÄ giåi, c°nh tranh giáa các nÝåc nói cho cùng õó là sâ õÑ sßc vÃ sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia”2. Giai õo°n này, Trung QuÔc õßng trÝåc cÜc diÇn måi våi nhiÃu thách thßc lån sau khi Liên Xô tan rã, Mì træ thành siêu cÝäng duy nh³t, chi phÔi thÄ giåi våi hÇ thÔng õÓng minh và các õÌnh chÄ chính trÌ - kinh tÄ quÔc tÄ. MÜc tiêu cÚa Trung QuÔc lúc này là dâa vào vÔn, kì thu¶t và thÌ trÝäng các nÝåc phát triÅn õÅ xây dâng và t·ng cÝäng thâc lâc, có nhu c²u c®i thiÇn quan hÇ våi Mì và các nÝåc phÝãng Tây õã bÌ gi®m sút sau biÄn cÔ æ B¹c Kinh n·m 1989, tránh bÌ coi là mÜc tiêu tiÄp sau Liên Xô cÚa Mì. Giang Tr°ch Dân nh³n m°nh: “Phát triÅn là õ°o lý cßng, dùng biÇn pháp phát triÅn õÅ gi®i quyÄt nháng v³n õÃ n®y sinh trong phát triÅn, õó là kinh nghiÇm quan trÑng õÝèc rút ra tÞ thâc tiÆn lâu dài cÚa ô®ng. Cho dù thiên h° chÝa thái bình, nhÝng cÜc _________ 1. “NÝåc lån hÝng suy và cã h×i cÚa Trung QuÔc: ôánh giá sßc m°nh quÔc gia tÕng hèp”, Tlõd. 2. LÝu KiÇt: “Quan niÇm chiÄn lÝèc xuyên thÄ kë cÚa ô¼ng TiÅu Bình và õÌnh vÌ quÔc tÄ Trung QuÔc trong thÄ kë XXI”, Tlõd. 76 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA diÇn quÔc tÄ lån vµn chÝa thay õÕi. Trong bÔi c®nh õó, Trung QuÔc c²n n¹m ch¹c cã h×i, luôn tiÄn cùng thäi õ°i, kiên trì ph³n õ³u gian khÕ, t¶p trung sßc lâc làm tÔt viÇc cÚa b®n thân, phát triÅn kinh tÄ, nâng cao sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia. ôiÃu õó có ý nghËa to lån õÔi våi viÇc thâc hiÇn mÜc tiêu vË õ°i xây dâng toàn diÇn xã h×i khá gi® và thâc hiÇn sâ phÜc hÝng vË õ°i cÚa dân t×c Trung Hoa”1. Trong m×t diÆn v·n n·m 1991, Giang Tr°ch Dân phát biÅu “m³u chÔt trong c°nh tranh quÔc tÄ hiÇn nay là sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia dâa trên sßc m°nh kinh tÄ và chính trÌ”2. Sau õó, t°i m×t H×i nghÌ cÚa Quân Úy Trung Ýãng (CMC) n·m 1993, Giang Tr°ch Dân nh³n m°nh vai trò cÚa lâc lÝèng quân õ×i trong viÇc xây dâng sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia và nhìn nh¶n chính trÌ quÔc tÄ chÚ yÄu bao gÓm m×t cu×c c°nh tranh kinh tÄ và công nghÇ giáa các nÝåc nhÝng cho r¸ng vai trò cÚa sßc m°nh quân sâ vµn quan trÑng3. ôÄn n·m 2002, ông nh¶n õÌnh r¸ng “c°nh tranh sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia õang ngày càng træ nên gay g¹t. Do bÔi _________ 1. Giang Tr°ch Dân: “Phát triÅn kinh tÄ, t·ng cÝäng sßc m°nh quÔc gia tÕng hèp”, xem t°i: http://news.sina.com.cn/c/2003-03- 06/194866018s.shtml. 2. Jiang Zemin: “Zai qingzhu Zhongguo gongchandang chengli qishi zhounian shangde jianghua” [Speech at the Meeting Commemorating the Seventieth Anniversary of the CCP’s Founding], RMRB, 1991, pp. 1-3. 3. Jiang Zemin: “Guoji Xingshi he Junshi Zhanluࡇe Fangzhen” [International Affairs and Military Guiding Principles], Jiang Zemin wenxuan [Collected Works of Jiang Zemin], Beijing: Renmin Chubanshe, 2006, pp. 278-294, 280-281. ChÝãng I: C¡ S¤ LÝ LUtN VÀ TH C TIN CA NHtN THC... 77 c®nh õ²y sßc ép này, chúng ta ph®i tiÄn lên, nÄu không chúng ta sÀ tÜt l°i phía sau”1. ChÚ tÌch Giang Tr°ch Dân cÛng là vÌ lãnh õ°o Trung QuÔc õ²u tiên công khai õÃ c¶p vai trò cÚa sßc m°nh mÃm v·n hóa chính trÌ. T°i H×i nghÌ biÅu dÝãng, tÕng kÄt công tác chÔng lÛ lÜt toàn quÔc tháng 9/1998, ông õã nh³n m°nh: “Tinh th²n dân t×c là thÝåc õo quan trÑng trong viÇc õánh giá sâ m°nh yÄu vÃ sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia cÚa m×t quÔc gia. Trong thÄ giåi này nay, v·n hóa và kinh tÄ, chính trÌ õan cài lµn nhau, õÌa vÌ và vai trò cÚa nó trong c°nh tranh sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia càng nÕi tr×i. Sßc m°nh v·n hóa ngày càng hòa quyÇn vào sßc sÔng, sßc sáng t°o và sßc ngÝng tÜ cÚa dân t×c. C°nh tranh sßc m°nh tÕng hèp quÔc gia ác liÇt trong thÄ giåi hiÇn nay, bao gÓm c® c°nh tranh vÃ v·n hóa”2. T°i ô°i h×i l²n thß XVI ô®ng C×ng s®n Trung QuÔc vào tháng 11/2002, chÚ õÃ v·n hóa l²n õ²u õÝèc õÝa vào n×i dung cÚa báo cáo chính trÌ, khi ChÚ tÌch Giang Tr°ch Dân kêu gÑi phát triÅn và c®i cách v·n hóa. Ông cho r¸ng: “ôÅ xây dâng m×t xã h×i tÔt õÁp theo cách toàn diÇn, c²n nháng nÖ lâc lån õÅ phát triÅn v·n hóa xã h×i chÚ nghËa và nÃn v·n _________ 1. “Full text of Jiang Zemin's Report at 16th Party Congress on Nov 8, 2002”, http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/topics_665678/ 3698_665962/t18872.shtml, 18/11/2002. 2. Lý V·n Mµn: “Tinh th²n dân t×c: Tiêu chí quan trÑng cÚa sßc m°nh quÔc gia tÕng hèp”, xem t°i: http://www.people.com.cn/ GB/paper85/8313/783180.html. 78 NHtN THC CA TRUNG QUC V SC MnNH QUC GIA minh tinh th²n. Trong thÄ giåi ngày nay, v·n hóa tÝãng tác våi các ho°t õ×ng kinh tÄ và chính trÌ, õÓng thäi vÌ thÄ và chßc n·ng cÚa nó ngày càng træ nên nÕi b¶t hãn trong cu×c c°nh tranh vÃ sßc m°nh toàn quÔc. Sßc m°nh cÚa v·n hóa õÝèc b¹t rÆ sâu trong sßc sÔng, sâ sáng t°o và sâ g¹n kÄt cÚa m×t quÔc gia. T³t c® các thành viên cÚa ô®ng ph®i hiÅu õ²y õÚ ý nghËa chiÄn lÝèc cÚa phát triÅn v·n hóa và làm cho v·n hóa xã h×i chÚ nghËa phát triÅn”1. Trên lËnh vâc õÔi ngo°i, tÞ giáa nháng n·m 1990, Trung QuÔc õã b¹t õ²u õiÃu chÊnh chiÄn lÝèc ngo°i giao. ChiÄn lÝèc ngo°i giao nÝåc lån nh¸m phÜc vÜ cho mÜc tiêu chung là thâc hiÇn “bÔn hiÇn õ°i hóa” våi n×i dung chÚ yÄu là l³y quan hÇ våi nÝåc lån làm chÚ thÅ, Trung QuÔc dùng tÝ thÄ nÝåc lån õÅ quan hÇ våi Mì và các nÝåc lån khác, õÓng thäi gánh vác trách nhiÇm và nghËa vÜ tÝãng ßng våi õÌa vÌ nÝåc lån cÚa mình trong viÇc thúc õ´y thÄ giåi õa câc hóa và gi®i quyÄt các v³n õÃ toàn c²u2. ôÓng thäi, Giang Tr°ch Dân õã phát triÅn khái niÇm An ninh måi (1996) tÞ n·m nguyên t¹c chung sÔng hòa bình, t¶p trung t·ng cÝäng lòng tin thông qua õÔi tho°i và thúc õ´y an ninh thông qua hèp tác. VÃ cã b®n, khái niÇm này ph®n ánh chÚ trÝãng tránh va ch°m våi Mì và phÝãng _________ 1. Jiang Zemin, Full Text of Jiang Zemin's Report at 16th Party Congress, http://www.china.org.cn/english/features/49007.htm. 2. Tú Linh: “M×t sÔ nét chính trong chiÄn lÝèc ngo°i giao nÝåc lån cÚa Trung QuÔc õ²u thÄ kë XXI”, T°p chí Nghiên cßu quÔc tÄ, sÔ 1 (56), tháng 3/2004, tr.45. """