🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Kiến Thức Kinh Doanh Cơ Bản Dành Cho Nhà Nông Ebooks Nhóm Zalo kiÕn thøc kinh doanh c¬ b¶n dµnh cho nhµ n«ng Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn ThÕ Kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn Duy Hïng Thµnh viªn TS. NguyÔn An Tiªm TS. KhuÊt Duy Kim H¶i NguyÔn Vò Thanh H¶o hµ thÞ thanh mai, hå ngäc c­êng, trÇn thÞ nh­ ngäc (Biªn so¹n) kiÕn thøc kinh doanh c¬ b¶n dµnh cho nhµ n«ng NHµ XUÊT B¶N CHÝNH TRÞ QUèC GIA - Sù THËT NHµ XUÊT B¶N v¨n hãa d©n téc Hµ NéI - 2013 Lêi nhµ xuÊt b¶n Sau h¬n 25 n¨m thùc hiÖn ®­êng lèi ®æi míi, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña n­íc ta ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn hÕt søc m¹nh mÏ. Tõ mét n­íc thiÕu ®ãi triÒn miªn, ph¶i nhËp khÈu l­¬ng thùc, thùc phÈm vµo nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX, chóng ta ®· trë thµnh mét trong nh÷ng n­íc xuÊt khÈu l­¬ng thùc, thùc phÈm hµng ®Çu thÕ giíi vÒ g¹o, cµ phª, thñy s¶n,... Nh÷ng thµnh tùu to lín ®ã cã phÇn ®ãng gãp quan träng cña n«ng d©n - lùc l­îng s¶n xuÊt chÝnh cña ngµnh n«ng nghiÖp. Tuy ®· vµ ®ang ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng kÓ trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nh­ng n«ng d©n ViÖt Nam vÉn cßn rÊt nghÌo. Thu nhËp cña phÇn lín n«ng d©n hiÖn nay rÊt thÊp vµ thÊp h¬n rÊt nhiÒu so víi thu nhËp cña ng­êi d©n thµnh thÞ. Nguyªn nh©n lµ: n«ng d©n sèng ë vïng xa x«i hÎo l¸nh, thêi tiÕt kh¾c nghiÖt nªn kh«ng thuËn lîi cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt; kÕt cÊu h¹ tÇng nh­ ®­êng s¸, l­íi ®iÖn, th«ng tin liªn l¹c, hÖ thèng thñy lîi ë n«ng th«n ch­a tèt... Mét nguyªn nh©n n÷a dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi cña n«ng d©n hiÖn nay chÝnh lµ thiÕu nh÷ng kiÕn thøc vÒ qu¶n lý s¶n xuÊt, kinh doanh. ThiÕu kiÕn thøc qu¶n lý s¶n xuÊt, kinh doanh dÉn ®Õn viÖc n«ng d©n lùa chän c©y trång, vËt nu«i kh«ng phï hîp, sö dông c¸c yÕu tè ®Çu vµo 5 nh­ ®Êt ®ai, nh©n lùc, gièng, ph©n bãn,... kh«ng hiÖu qu¶; n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng s¶n phÈm kh«ng cao; kh«ng n¾m b¾t ®­îc c¸c c¬ héi thÞ tr­êng,... Nh»m cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ qu¶n lý ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt phèi hîp víi Nhµ xuÊt b¶n V¨n hãa d©n téc xuÊt b¶n cuèn s¸ch KiÕn thøc kinh doanh c¬ b¶n dµnh cho nhµ n«ng. Néi dung cuèn s¸ch gåm hai phÇn, ®Ò cËp ®Õn mét sè vÊn ®Ò chung vÒ s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp; vai trß cña kiÕn thøc qu¶n lý s¶n xuÊt, kinh doanh ®èi víi nhµ n«ng; nh÷ng néi dung c¬ b¶n h­íng dÉn nhµ n«ng qu¶n lý ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp nh­ thÞ tr­êng n«ng s¶n, h×nh thµnh ý t­ëng s¶n xuÊt, kinh doanh s¶n phÈm, lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh, tiÕn hµnh s¶n xuÊt, tiªu thô s¶n phÈm, tÝnh to¸n kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh, qu¶n lý rñi ro trong s¶n xuÊt, kinh doanh. §©y lµ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n, cÇn thiÕt vµ bæ Ých vÒ qu¶n lý ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp. Chóng t«i hy väng r»ng, cuèn s¸ch nµy sÏ mang ®Õn nh÷ng th«ng tin h÷u Ých cho n«ng d©n, trang bÞ cho n«ng d©n nh÷ng kiÕn thøc qu¶n lý s¶n xuÊt, kinh doanh cÇn thiÕt, tõ ®ã gãp phÇn xãa ®ãi, gi¶m nghÌo, n©ng cao thu nhËp cña n«ng d©n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng n«ng d©n nghÌo ë vïng s©u, vïng xa, miÒn nói vµ h¶i ®¶o. Xin giíi thiÖu cuèn s¸ch víi b¹n ®äc. Th¸ng 12 n¨m 2013 Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt6 PhÇn I KIÕN THøC QU¶N Lý S¶N XUÊT, KINH DOANH §èI VíI NHµ N¤NG 1. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp 1.1. Mét sè kh¸i niÖm - S¶n xuÊt S¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh lµm ra s¶n phÈm ®Ó sö dông, hay ®Ó trao ®æi trªn thÞ tr­êng. §Ó s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm nhÊt ®Þnh cÇn ph¶i cã ba yÕu tè gåm: søc lao ®éng cña con ng­êi, c¸c c«ng cô lao ®éng vµ ®èi t­îng lao ®éng. C«ng cô lao ®éng lµ m¸y mãc, dông cô dïng ®Ó truyÒn dÉn søc lao ®éng cña con ng­êi. VÝ dô, n«ng d©n trång lóa cÇn ph¶i cã c¸c c«ng cô lao ®éng nh m¸y cµy, cuèc, xÎng, m¸y b¬m n­íc. §èi t­îng lao ®éng lµ c¸c nguyªn, nhiªn, vËt liÖu cÇn thiÕt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm. Ch¼ng h¹n, ®Ó s¶n xuÊt lóa, n«ng d©n cÇn c¸c lo¹i nguyªn, nhiªn, vËt liÖu nh gièng, ph©n bãn, thuèc b¶o vÖ thùc vËt, x¨ng dÇu ®Ó ch¹y m¸y b¬m. Con ng­êi sö dông c¸c c«ng cô 7 lao ®éng t¸c ®éng lªn c¸c nguyªn, nhiªn, vËt liÖu, biÕn ®æi chóng thµnh c¸c s¶n phÈm phôc vô nhu cÇu cña con ng­êi. Ba c©u hái quan träng ®èi víi bÊt kú ng­êi s¶n xuÊt nµo lµ: S¶n xuÊt c¸i g×? S¶n xuÊt cho ai? S¶n xuÊt nh­ thÕ nµo? Do c¸c nguån lùc ®ang ngµy cµng trë nªn khan hiÕm, v× vËy ng­êi s¶n xuÊt ph¶i c©n nh¾c rÊt kü l­ìng vÒ viÖc m×nh sÏ lùa chän s¶n phÈm nµo ®Ó s¶n xuÊt th× sÏ cã lîi nhÊt? S¶n phÈm m×nh s¶n xuÊt ra sÏ phôc vô nhu cÇu tiªu dïng gia ®×nh hay b¸n ra thÞ tr­êng? NÕu s¶n xuÊt ®Ó b¸n th× ai sÏ lµ ng­êi mua s¶n phÈm? Hä cã yªu cÇu g× vÒ s¶n phÈm? CÇn ph¶i tiÕn hµnh s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo ®Ó s¶n phÈm cã chÊt l­îng phï hîp víi nhu cÇu cña kh¸ch hµng, n©ng cao n¨ng suÊt, tiÕt kiÖm chi phÝ? - Kinh doanh Theo TrÇn §×nh §»ng vµ céng sù (1996) “Kinh doanh lµ nh÷ng ho¹t ®éng nh»m môc tiªu sinh lêi cña chñ thÓ kinh doanh trªn th­¬ng tr­êng. Kh¸i niÖm nµy cho thÊy, c¸c c¸ nh©n, tæ chøc tham gia kinh doanh hµng hãa hay dÞch vô lµ v× môc ®Ých thu lîi nhuËn. Ch¼ng h¹n, nh÷ng ng­êi lµm nghÒ hµng x¸o lµ nh÷ng ng­êi thu mua g¹o tõ n«ng d©n, sau ®ã b¸n l¹i cho ng­êi tiªu dïng víi gi¸ cao h¬n ®Ó h­ëng chªnh lÖch. Ho¹t ®éng cña nh÷ng ng­êi lµm nghÒ hµng x¸o lµ ho¹t ®éng kinh doanh v× chóng ®em l¹i lîi nhuËn cho hä. 8 S¶n xuÊt vµ kinh doanh lµ hai ho¹t ®éng g¾n liÒn víi nhau. NÕu s¶n xuÊt lµ ho¹t ®éng t¹o ra s¶n phÈm th× kinh doanh lµ ho¹t ®éng cÇu nèi, gióp chu chuyÓn s¶n phÈm tõ tay ng­êi s¶n xuÊt ®Õn tay ng­êi tiªu dïng. Ch¼ng h¹n, nÕu b¹n nu«i c¸ vµ khi ®Õn thêi ®iÓm thu ho¹ch, cã nh÷ng ng­êi thu mua ®Õn mua c¸ cña b¹n vµ mang ra chî b¸n th× ho¹t ®éng nu«i c¸ cña b¹n lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, cßn ho¹t ®éng cña ng­êi thu mua lµ ho¹t ®éng kinh doanh. Nhê cã ho¹t ®éng kinh doanh cña ng­êi thu mua mµ s¶n phÈm c¸ cña b¹n ®· ®Õn ®­îc víi ng­êi tiªu dïng. §Ó cã thÓ ®øng v÷ng trªn thÞ tr­êng th× chÊt l­îng s¶n phÈm dÞch vô mµ b¹n cung cÊp cÇn ®Æt lªn hµng ®Çu. Gi¸ c¶ lµ yÕu tè quan träng ®Ó ng­êi mua c©n nh¾c cã nªn mua s¶n phÈm cña b¹n hay kh«ng. Tuy nhiªn, nÕu gi¸ c¶ phï hîp nh­ng chÊt l­îng s¶n phÈm kh«ng lµm kh¸ch hµng hµi lßng th× ch¾c ch¾n kh¸ch hµng sÏ kh«ng quay l¹i víi b¹n lÇn thø hai. V× vËy, ®Ó ®øng v÷ng trªn thÞ tr­êng, b¹n cÇn chó träng tíi chÊt l­îng s¶n phÈm hoÆc dÞch vô. - S¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp S¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp vµ c¸c hµng hãa, dÞch vô phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. S¶n xuÊt, kinh doanh c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp (n«ng s¶n) bao gåm c¸c ho¹t ®éng tõ s¶n xuÊt s¶n 9 phÈm, ph©n phèi, chÕ biÕn ®Õn tiªu thô. Qu¸ tr×nh nµy gióp chu chuyÓn n«ng s¶n tõ ®ång ruéng ®Õn tay ng­êi tiªu dïng cuèi cïng. Ch¼ng h¹n, n«ng d©n trång cµ phª lµm ra s¶n phÈm cµ phª h¹t. Cµ phª h¹t ®­îc b¸n (ph©n phèi) cho doanh nghiÖp cµ phª Trung Nguyªn. T¹i ®©y, doanh nghiÖp chÕ biÕn cµ phª h¹t thµnh cµ phª hßa tan, cµ phª bét vµ b¸n c¸c s¶n phÈm nµy cho c¸c siªu thÞ, c¸c ®¹i lý, sau ®ã s¶n phÈm ®­îc c¸c siªu thÞ, ®¹i lý cung cÊp cho ng­êi tiªu dïng. C¸c ho¹t ®éng trªn lµ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh s¶n phÈm cµ phª. S¶n xuÊt, kinh doanh c¸c hµng hãa phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bao gåm s¶n xuÊt, kinh doanh c¸c ®Çu vµo nh­ ph©n bãn, thøc ¨n ch¨n nu«i, gièng c©y, con, thuèc b¶o vÖ thùc vËt, m¸y mãc c«ng cô dïng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã, kinh doanh c¸c dÞch vô cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã thÓ gåm c¸c dÞch vô nh­ lµm ®Êt, thñy lîi, b¶o vÖ thùc vËt, t­ vÊn kü thuËt. 1.2. §Æc ®iÓm s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp - §Êt ®ai lµ ®Çu vµo chñ yÕu, ®Æc biÖt vµ kh«ng thÓ thay thÕ trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §Êt ®ai lµ ®Çu vµo v« cïng quan träng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, v× nÕu thiÕu ®Êt ®ai chóng ta sÏ kh«ng thÓ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §iÓm ®Æc biÖt lµ ®Êt ®ai cã ®é ph×. Kh¸c víi c¸c 10 ®Çu vµo th«ng th­êng, ®Êt ®ai kh«ng bÞ hao mßn trong qu¸ tr×nh sö dông mµ ng­îc l¹i cßn cã thÓ t¨ng ®é ph×, t¨ng chÊt l­îng nÕu sö dông hîp lý. V× vËy, ®Ó sö dông ®Êt ®ai cã hiÖu qu¶ th× ng­êi s¶n xuÊt cÇn ph¶i th­êng xuyªn c¶i t¹o nh»m t¨ng chÊt l­îng ®Êt. Ch¼ng h¹n, viÖc trång c¸c c©y hä ®Ëu sÏ gióp t¨ng dinh d­ìng cho ®Êt. H¹n chÕ sö dông ph©n bãn hãa häc, t¨ng sö dông ph©n h÷u c¬ sÏ gióp n©ng cao ®é ph× nhiªu cho ®Êt. - S¶n xuÊt ph©n bè trªn kh«ng gian réng vµ ph©n t¸n. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp tr¶i dµi trªn ph¹m vi kh«ng gian réng lín nh­ng ph©n t¸n. Chóng ta thÊy r»ng ë ViÖt Nam, tÊt c¶ c¸c vïng miÒn tõ B¾c tíi Nam, n¬i nµo cã ®Êt ®ai phï hîp cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp n¬i ®ã cã s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. ë c¸c tØnh miÒn nói, ®Þa h×nh th­êng bÞ chia c¾t nªn h×nh thµnh c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph©n t¸n. §Þa h×nh, ®Êt ®ai, sinh vËt, ®iÒu kiÖn thêi tiÕt khÝ hËu kh¸c nhau h×nh thµnh nªn c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau. V× thÕ, mçi vïng cã nh÷ng lîi thÕ nhÊt ®Þnh khi s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm ®Æc thï cña vïng. VÝ dô, rau c¶i ë Sa Pa (Lµo Cai), cam ë Hµ Giang, cµ phª ë T©y Nguyªn lµ c¸c s¶n phÈm cã lîi thÕ cña c¸c vïng. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã kh«ng gian réng nh­ng ph©n t¸n sÏ dÉn ®Õn chi phÝ vËn chuyÓn n«ng s¶n vµ c¸c ®Çu vµo trong n«ng nghiÖp lín, kh¶ n¨ng l­u th«ng hµng hãa gi÷a c¸c vïng vµ 11 trong néi bé mét vïng sÏ khã kh¨n nÕu hÖ thèng ®­êng s¸ kh«ng tèt. - S¶n phÈm s¶n xuÊt, kinh doanh ®a d¹ng, phong phó nh­ng dÔ h­ háng. N­íc ta lµ n­íc khÝ hËu nhiÖt ®íi nªn n«ng s¶n rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. MÆt kh¸c, ho¹t ®éng chÕ biÕn n«ng s¶n ®· lµm t¨ng thªm sù phong phó cña c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, ®¸p øng nhu cÇu kh¸c nhau cña ng­êi tiªu dïng. Ch¼ng h¹n, tõ g¹o cã thÓ chÕ biÕn thµnh b¸nh g¹o, bét g¹o, m× ¨n liÒn, bón, phë, b¸nh cuèn. S¶n phÈm n«ng nghiÖp lµ c¸c s¶n phÈm t­¬i sèng, nÕu kh«ng ®­îc b¶o qu¶n, chÕ biÕn kÞp thêi sÏ bÞ gi¶m chÊt l­îng vµ h­ háng, dÉn ®Õn tû lÖ thÊt tho¸t sau thu ho¹ch cña n«ng s¶n rÊt lín. V× vËy, ng­êi s¶n xuÊt còng nh­ ng­êi kinh doanh n«ng s¶n cÇn ®Æc biÖt quan t©m tíi vÊn ®Ò b¶o qu¶n, chÕ biÕn n«ng s¶n sau thu ho¹ch. - ThÞ tr­êng c¹nh tranh hoµn h¶o. ThÞ tr­êng cña hÇu hÕt c¸c lo¹i n«ng s¶n lµ thÞ tr­êng c¹nh tranh hoµn h¶o, tøc lµ thÞ tr­êng cã rÊt nhiÒu ng­êi b¸n vµ ng­êi mua, tÊt c¶ ng­êi mua vµ ng­êi b¸n ®Òu chÊp nhËn møc gi¸ chung trªn thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng g¹o, ng«, thÞt lîn, thÞt bß lµ thÞ tr­êng c¹nh tranh hoµn h¶o. V× vËy, nÕu s¶n xuÊt, kinh doanh nh÷ng s¶n phÈm nµy, th× kh«ng thÓ tïy tiÖn ®­a ra mét møc gi¸ cao h¬n gi¸ thÞ tr­êng mµ ng­îc l¹i, ph¶i chÊp nhËn gi¸ thÞ tr­êng. 12 - S¶n xuÊt kinh doanh n«ng nghiÖp mang tÝnh thêi vô. S¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp mang tÝnh thêi vô bëi ®èi t­îng cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ c¸c c©y trång, vËt nu«i - c¸c sinh vËt. Mçi sinh vËt sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn theo c¸c quy luËt riªng vµ chÞu t¸c ®éng rÊt nhiÒu tõ ngo¹i c¶nh nh­ thêi tiÕt, khÝ hËu, m«i tr­êng. V× thÕ, trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp mäi sù t¸c ®éng cña con ng­êi vµo sinh vËt kh«ng nªn qu¸ ng­ìng chÞu ®ùng cña tõng lo¹i sinh vËt1. Ch¼ng h¹n, c©y lóa cã mét ng­ìng hÊp thu dinh d­ìng nhÊt ®Þnh. V× vËy, nÕu b¹n bãn qu¸ 15 kg ph©n NPK cho mét sµo lóa sÏ dÉn ®Õn hiÖn t­îng “lóa lèp”, tøc lµ lóa rÊt tèt l¸ nh­ng kh«ng cã nhiÒu b«ng. Hay mét vÝ dô kh¸c, mïa v¶i thiÒu Thanh Hµ (H¶i D­¬ng) th­êng b¾t ®Çu tõ th¸ng 6 cho ®Õn th¸ng 7 h»ng n¨m. V× vËy, viÖc b¹n muèn ¨n qu¶ v¶i thiÒu Thanh Hµ cßn t­¬i vµo th¸ng 10 lµ mét viÖc kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc bëi th¸ng 10 ®· hÕt thêi vô v¶i chÝn. NÕu b¹n lµ ng­êi kinh doanh thuèc b¶o vÖ thùc vËt, b¹n sÏ rÊt khã kh¨n khi b¸n thuèc chèng nÊm, chèng nøt qu¶ cho ng­êi trång v¶i vµo thêi ®iÓm nµy v× hä kh«ng cßn cÇn ____________ 1. Xem §inh V¨n §©n, D­¬ng V¨n HiÓn, NguyÔn ThÞ Minh Thu: Gi¸o tr×nh kinh tÕ ngµnh s¶n xuÊt, Nxb. Tµi chÝnh, Hµ Néi, 2010. 13 ®Õn chóng n÷a. VÝ dô nµy cho thÊy, viÖc s¶n xuÊt s¶n phÈm n«ng nghiÖp vµ cung øng c¸c ®Çu vµo cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp mang tÝnh thêi vô. 1.3. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh hé gia ®×nh, trang tr¹i - Sù kh¸c nhau gi÷a ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh hé gia ®×nh vµ trang tr¹i Hé n«ng d©n, trang tr¹i ®Òu lµ nh÷ng tæ chøc kinh tÕ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp phæ biÕn ë n­íc ta hiÖn nay nh­ng mçi ®¬n vÞ nµy ®Òu mang nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt. XÐt trªn ph­¬ng diÖn vÒ quy m«, tr×nh ®é tæ chøc vµ møc ®é tham gia thÞ tr­êng cña trang tr¹i cã møc cao h¬n so víi hé gia ®×nh. §ång thêi, trang tr¹i sö dông nhiÒu lao ®éng ®i thuª h¬n hé gia ®×nh. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn qua B¶ng 1. B¶ng 1: Sù kh¸c nhau vÒ tæ chøc ho¹t ®éng kinh tÕ gi÷a hé gia ®×nh vµ trang tr¹i Lo¹i tæ chøc Tiªu chÝ Hé Trang tr¹i 1. Quy m« Nhá Lín 2. Môc tiªu s¶n xuÊt Tiªu dïng vµ b¸n ra thÞ tr­êng B¸n s¶n phÈm ra thÞ tr­êng, mét phÇn nhá ®Ó tiªu dïng 3. Tr×nh ®é tæ chøc ThÊp Cao h¬n hé gia ®×nh 14 Lo¹i tæ chøc Tiªu chÝ Hé Trang tr¹i 4. T­ liÖu s¶n xuÊt Chñ yÕu tù cã Chñ yÕu thuª m­ín, t­ liÖu s¶n xuÊt tiªn tiÕn 5. Møc ®é tham gia thÞ tr­êng ThÊp Cao 6. §¨ng ký kinh doanh Hé ho¹t ®éng c«ng nghiÖp - tiÓu thñ c«ng nghiÖp, th­¬ng m¹i - dÞch vô th× ph¶i cã giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh ®­îc cÊp bëi phßng ®¨ng ký kinh doanh cÊp huyÖn Cã thÓ ®¨ng ký cÊp giÊy chøng nhËn trang tr¹i nh­ng kh«ng b¾t buéc Bªn c¹nh nh÷ng nÐt kh¸c biÖt trªn, trang tr¹i ®­îc x¸c ®Þnh sù kh¸c biÖt vÒ quy m« th«ng qua Th«ng t­ sè 27/2011/TT-BNNPTNT ra ngµy 13-4- 2011. Theo ®ã, trang tr¹i chuyªn ngµnh (trång trät, ch¨n nu«i, l©m nghiÖp, nu«i trång thñy s¶n) lµ trang tr¹i cã tû träng gi¸ trÞ s¶n l­îng n«ng s¶n hµng hãa cña ngµnh chiÕm trªn 50% c¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n l­îng hµng hãa cña trang tr¹i trong n¨m (n«ng s¶n hµng hãa lµ s¶n phÈm n«ng nghiÖp s¶n xuÊt ®­îc ®em b¸n ra thÞ tr­êng). Tr­êng hîp kh«ng cã ngµnh nµo chiÕm trªn 50% 15 c¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n l­îng hµng hãa th× ®­îc gäi lµ trang tr¹i tæng hîp. Tiªu chÝ x¸c ®Þnh kinh tÕ trang tr¹i ®­îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 5 cña Th«ng t­ sè 27/2011/TT BNNPTNT bao gåm: (1) Trang tr¹i trång trät, nu«i trång thñy s¶n, s¶n xuÊt tæng hîp ph¶i ®¹t: DiÖn tÝch trªn møc h¹n ®iÒn, tèi thiÓu: 3,1 ha ®èi víi vïng §«ng Nam Bé vµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long. 2,1 ha ®èi víi c¸c tØnh cßn l¹i; gi¸ trÞ s¶n l­îng hµng hãa ®¹t 700 triÖu ®ång/n¨m. (2) §èi víi c¬ së ch¨n nu«i ph¶i ®¹t gi¸ trÞ s¶n l­îng hµng hãa tõ 1.000 triÖu ®ång/n¨m trë lªn; (3) §èi víi c¬ së s¶n xuÊt l©m nghiÖp ph¶i cã diÖn tÝch tèi thiÓu 31 ha vµ gi¸ trÞ s¶n l­îng hµng hãa b×nh qu©n ®¹t 500 triÖu ®ång/n¨m trë lªn. - Néi dung ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh hé gia ®×nh, trang tr¹i. S¶n xuÊt kinh doanh lµ qu¸ tr×nh phèi hîp ®Çu vµo, tiÕn hµnh s¶n xuÊt ®Õn kh©u tiªu thô s¶n phÈm. Tuy nhiªn, g¾n liÒn víi viÖc s¶n xuÊt (phèi hîp ®Çu vµo, tiÕn hµnh s¶n xuÊt, thu ho¹ch, b¶o qu¶n, chÕ biÕn...) vµ tiªu thô th× nh÷ng kh©u ®Çu tiªn ng­êi s¶n xuÊt cÇn chó träng lµ t×m hiÓu nhu cÇu thÞ tr­êng, t×m hiÓu kh¸ch hµng, lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt. Bªn c¹nh ®ã, s¶n xuÊt, kinh doanh lµ qu¸ tr×nh diÔn ra liªn tôc vµ theo h­íng ph¸t triÓn ®i lªn, do ®ã c«ng t¸c ®¸nh gi¸ l¹i quy tr×nh, 16 hiÖu qu¶ s¶n xuÊt còng nh­ qu¶n lý rñi ro lµ kh«ng thÓ thiÕu. - Yªu cÇu vÒ qu¶n lý ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp quy m« hé gia ®×nh, trang tr¹i. Qu¶n lý ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp trong c¸c n«ng hé vµ c¸c trang tr¹i lµ viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh trong tæ chøc vµ s¶n xuÊt, kinh doanh nh»m tèi ®a hãa kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. + Yªu cÇu ®èi víi ng­êi qu¶n lý.  Ng­êi qu¶n lý cÇn cã kiÕn thøc qu¶n lý kinh tÕ vµ kiÕn thøc s¶n xuÊt, kinh doanh. Trong c¸c hé gia ®×nh vµ trang tr¹i hiÖn nay ë ViÖt Nam, ng­êi qu¶n lý th­êng lµ chñ hé hoÆc chñ trang tr¹i. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng, møc ®é tham gia thÞ tr­êng cña c¸c n«ng hé, trang tr¹i ®ang ngµy cµng t¨ng lªn. §Ó ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái tõ thÞ tr­êng, ng­êi qu¶n lý s¶n xuÊt, kinh doanh trong n«ng hé vµ trang tr¹i cÇn cã nh÷ng kiÕn thøc nhÊt ®Þnh vÒ s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp vµ qu¶n lý kinh tÕ. §Ó s¶n xuÊt, kinh doanh cã l·i, ng­êi qu¶n lý ph¶i cã nh÷ng hiÓu biÕt vÒ thÞ tr­êng, biÕt t×m hiÓu nhu cÇu thÞ tr­êng ®Ó x¸c ®Þnh s¶n phÈm mµ m×nh nªn s¶n xuÊt, kinh doanh, x¸c ®Þnh thêi ®iÓm b¸n, gi¸ c¶, ph­¬ng ph¸p b¸n hµng nh­ thÕ nµo th× cã lîi. Ng­êi qu¶n lý còng cÇn ph¶i biÕt ®Æc ®iÓm sinh tr­ëng ph¸t triÓn cña lo¹i c©y 17 trång, vËt nu«i mµ m×nh s¶n xuÊt, kinh doanh ®Ó sö dông c¸c ®Çu vµo hiÖu qu¶ nhÊt. Bªn c¹nh ®ã, ®Ó qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra thuËn lîi, tiÕt kiÖm chi phÝ, ng­êi qu¶n lý còng cÇn cã nh÷ng kinh nghiÖm nhÊt ®Þnh trong lËp kÕ ho¹ch, tÝnh to¸n kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, qu¶n lý lao ®éng, ®Êt ®ai, vèn, c¸c tµi s¶n kh¸c vµ qu¶n lý rñi ro.  Ng­êi qu¶n lý cÇn cã c¸c kü n¨ng mÒm. §Ó ®iÒu hµnh tèt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, bªn c¹nh kiÕn thøc qu¶n lý kinh tÕ vµ s¶n xuÊt, kinh doanh, ng­êi qu¶n lý cÇn cã c¸c kü n¨ng mÒm nh­: kh¶ n¨ng dÉn d¾t, l·nh ®¹o ng­êi kh¸c; kü n¨ng giao tiÕp; kü n¨ng tuyªn truyÒn vËn ®éng. C¸c kü n¨ng nµy sÏ gióp ng­êi qu¶n lý t¹o ra sù g¾n bã gi÷a ng­êi qu¶n lý víi c¸c thµnh viªn trong hé, trang tr¹i, tõ ®ã gióp t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Nh÷ng kü n¨ng nµy còng gióp ng­êi qu¶n lý lu«n thµnh c«ng trong c¸c cuéc ®µm ph¸n, trao ®æi víi ®èi t¸c, gióp ng­êi qu¶n lý x©y dùng vµ duy tr× mèi quan hÖ tèt ®Ñp víi c¸c ®èi t¸c. + Yªu cÇu ®èi víi c«ng t¸c qu¶n lý.  C¸c quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt, kinh doanh cÇn cã sù ñng hé, ®ång thuËn cña c¸c thµnh viªn trong hé gia ®×nh hay trang tr¹i. Lµ chñ hé hay chñ trang tr¹i tøc lµ b¹n ®ang ë vÞ trÝ mét ng­êi qu¶n lý. Lµm thÕ nµo ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng nh÷ng quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt, kinh doanh 18 mµ b¹n ®ang dù ®Þnh ¸p dông cho hé gia ®×nh hay trang tr¹i cña m×nh? Tr­íc khi b¾t tay vµo thùc hiÖn quyÕt ®Þnh, b¹n h·y th«ng b¸o, bµn b¹c víi c¸c thµnh viªn trong hé, trang tr¹i ®Ó l¾ng nghe ý kiÕn tõ hä, t¹o ®­îc sù ñng hé cña ng­êi lao ®éng. Bªn c¹nh ®ã, khi ng­êi lao ®éng ®­îc tham gia vµo viÖc ra quyÕt ®Þnh, c¸c quyÕt ®Þnh ®­îc ®­a ra sÏ lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh cã tÝnh kh¶ thi cao.  Ho¹t ®éng qu¶n lý cÇn ®­îc tiÕn hµnh th­êng xuyªn, linh ho¹t. Ho¹t ®éng qu¶n lý cÇn ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch ®Òu ®Æn. Ch¼ng h¹n, trong qu¶n lý tµi chÝnh nªn cã sù theo dâi, ghi chÐp t×nh h×nh thu chi cña tõng ngµy bëi nÕu kh«ng sÏ bá sãt c¸c kho¶n thu chi, nhÊt lµ khi cã nhiÒu viÖc ph¶i lµm cïng lóc sÏ cã thÓ quªn mÊt c¸c kho¶n thu chi ch­a kÞp ghi vµo sæ s¸ch. Khi cã mét trang tr¹i lín ph¶i thuª nhiÒu lao ®éng kh«ng th­êng xuyªn, nÕu kh«ng lËp kÕ ho¹ch sö dông lao ®éng cho tõng th¸ng, thËm chÝ lµ tõng tuÇn, tõng ngµy, trang tr¹i cã thÓ sÏ bÞ thiÕu lao ®éng. NÕu kh«ng ghi chÐp, thèng kª sè l­îng lao ®éng cña tõng ngµy vµ ®¸nh gi¸ khèi l­îng c«ng viÖc mµ hä hoµn thµnh tõng ngµy sÏ kh«ng thÓ biÕt trang tr¹i ®· sö dông bao nhiªu lao ®éng vµ cÇn bao nhiªu tiÒn ®Ó tr¶ c«ng cho lao ®éng. Ho¹t ®éng qu¶n lý cÇn linh ho¹t. M«i tr­êng s¶n xuÊt, kinh doanh lu«n thay ®æi, nh÷ng biÕn ®éng 19 cña thÞ tr­êng, sù thay ®æi chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ lµ lý do b¹n lu«n ph¶i thay ®æi, ®iÒu chØnh ho¹t ®éng qu¶n lý s¶n xuÊt, kinh doanh cña m×nh. Ch¼ng h¹n, b¹n ®· lµ ng­êi tiªn phong, ng­êi ®Çu tiªn s¶n xuÊt dÕ th­¬ng phÈm trong vïng. Nhê ®ã, b¹n ®· gÆt h¸i rÊt nhiÒu thµnh c«ng trong kinh doanh. Nh­ng vÒ sau, cã rÊt nhiÒu ng­êi trong vïng còng nu«i dÕ nh­ b¹n vµ b¹n ph¶i ®èi mÆt víi nguy c¬ dÕ b¸n ra kh«ng cã ng­êi mua. B¹n cã thÓ lµm g× ®Ó xoay chuyÓn t×nh thÕ? Trong tr­êng hîp nµy, b¹n ph¶i thay ®æi h­íng kinh doanh. Thay v× dõng s¶n xuÊt, b¹n h·y chÕ biÕn dÕ thµnh c¸c mãn ¨n ngon ®Ó b¸n cho kh¸ch hµng. 2. Vai trß cña kiÕn thøc qu¶n lý s¶n xuÊt, kinh doanh ®èi víi nhµ n«ng KiÕn thøc s¶n xuÊt, kinh doanh c¬ b¶n lµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi n«ng d©n v× nh÷ng lý do sau: 2.1. N¾m b¾t tèt h¬n c¸c c¬ héi thÞ tr­êng KiÕn thøc s¶n xuÊt, kinh doanh c¬ b¶n sÏ gióp n«ng d©n tËn dông ®­îc c¸c c¬ héi thÞ tr­êng. ViÖc ViÖt Nam gia nhËp Tæ chøc Th­¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO) ®· më ra nh÷ng c¬ héi xuÊt khÈu n«ng s¶n cña n«ng d©n ViÖt Nam, bëi khi tham gia Tæ chøc Th­¬ng m¹i ThÕ giíi, ViÖt Nam ®­îc phÐp xuÊt khÈu n«ng s¶n sang c¸c n­íc kh¸c mét c¸ch tù do víi møc thuÕ xuÊt khÈu b»ng 0. N«ng d©n tham gia 20 s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm h­íng tíi xuÊt khÈu nh­ g¹o, cµ phª, h¹t ®iÒu, thñy h¶i s¶n lu«n cã lîi v× so víi gi¸ b¸n trong n­íc, gi¸ xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng nµy lu«n cao h¬n. Tuy vËy, ®Ó s¶n phÈm cã thÓ c¹nh tranh ®­îc trªn thÞ tr­êng thÕ giíi, n«ng d©n cÇn ph¶i biÕt h×nh thµnh c¸c ý t­ëng s¶n xuÊt, kinh doanh ®Ó lùa chän c¸c c©y trång, vËt nu«i phï hîp vµo s¶n xuÊt. §ång thêi, nh÷ng kiÕn thøc vÒ thÞ tr­êng vµ sù hiÓu biÕt vÒ nhu cÇu cña kh¸ch hµng sÏ gióp n«ng d©n tiªu thô s¶n phÈm dÔ dµng h¬n trong khi vÉn duy tr× ®­îc møc gi¸ hîp lý. 2.2. Sö dông ®Çu vµo hiÖu qu¶ N«ng d©n, ®Æc biÖt lµ n«ng d©n nghÌo th­êng thiÕu c¸c ®Çu vµo nh­ ®Êt ®ai, lao ®éng, vèn. §Çu vµo h¹n chÕ lµ lý do v× sao n«ng d©n cÇn sö dông chóng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. Khi h×nh thµnh ®­îc mét ý t­ëng kinh doanh tèt, cã nghÜa lµ n«ng d©n lùa chän ®­îc c©y trång, vËt nu«i hay lo¹i h×nh kinh doanh phï hîp víi kh¶ n¨ng vÒ ®Çu vµo cña gia ®×nh vµ nguån lùc cña ®Þa ph­¬ng. C¸c kiÕn thøc vÒ lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, trong ®ã cã lËp kÕ ho¹ch sö dông vµ huy ®éng ®Çu vµo sÏ gióp cho n«ng d©n lu«n chñ ®éng ®­îc ®Çu vµo, cã ®ñ ®Çu vµo trong s¶n xuÊt vµ tiÕt kiÖm ®­îc chi phÝ ®Çu vµo. Nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh 21 doanh sÏ gióp n«ng d©n tÝnh to¸n ®­îc doanh thu, chi phÝ vµ lîi nhuËn. Khi tÝnh ®­îc c¸c chØ tiªu nµy n«ng d©n sÏ tr¶ lêi ®­îc c©u hái c¸c ®Çu vµo ®· ®­îc sö dông hiÖu qu¶ ch­a, tõ ®ã cã nh÷ng ®iÒu chØnh cho phï hîp. 2.3. T¨ng n¨ng suÊt, chÊt l­îng s¶n phÈm Qu¶n lý chÊt l­îng s¶n phÈm trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét trong sè nh÷ng kiÕn thøc s¶n xuÊt, kinh doanh c¬ b¶n mµ n«ng d©n cÇn ®­îc trang bÞ. Ngµy nay, khi møc sèng cña ng­êi tiªu dïng ®ang dÇn t¨ng lªn th× nhu cÇu vÒ s¶n phÈm cã chÊt l­îng cao ngµy cµng lín. Nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ho¹t ®éng qu¶n lý qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, qu¸ tr×nh b¶o qu¶n, chÕ biÕn sÏ gióp n«ng d©n duy tr× vµ n©ng cao chÊt l­îng, gi¸ trÞ n«ng s¶n. Cã nh vËy, n«ng s¶n s¶n xuÊt ra kh«ng nh÷ng c¹nh tranh ®­îc trong n­íc, mµ cßn c¹nh tranh ®­îc trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. 2.4. H¹n chÕ ®­îc c¸c rñi ro trong s¶n xuÊt, kinh doanh S¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ lÜnh vùc lu«n gÆp rñi ro. V× vËy, nh÷ng kiÕn thøc s¶n xuÊt, kinh doanh c¬ b¶n, trong ®ã cã kiÕn thøc vÒ qu¶n lý rñi ro sÏ gióp n«ng d©n h¹n chÕ ®­îc kh¶ n¨ng x¶y ra rñi ro vµ thiÖt h¹i ®ång thêi biÕn rñi ro thµnh nh÷ng c¬ héi. 22 2.5. T¨ng thu nhËp, lîi nhuËn Khi n«ng d©n n¾m b¾t ®­îc c¸c c¬ héi thÞ tr­êng, sö dông ®Çu vµo cã hiÖu qu¶, n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm vµ h¹n chÕ ®­îc c¸c rñi ro trong s¶n xuÊt, kinh doanh th× thu nhËp vµ lîi nhuËn cña n«ng d©n sÏ t¨ng lªn. 23 PhÇn II NH÷NG NéI DUNG C¥ B¶N VÒ QU¶N Lý HO¹T §éNG S¶N XUÊT, KINH DOANH N¤NG NGHIÖP 1. ThÞ tr­êng vµ thÞ tr­êng n«ng s¶n 1.1. CÇu, cÇu n«ng s¶n - Kh¸i niÖm cÇu hµng hãa. CÇu vÒ mét hµng hãa hoÆc dÞch vô lµ l­îng hµng hãa hoÆc dÞch vô mµ ng­êi mua s½n sµng mua vµ cã kh¶ n¨ng mua ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau. B¹n h·y nhí khi nãi ®Õn cÇu lµ chóng ta nãi ®Õn hµnh vi cña ng­êi mua, ng­êi tiªu dïng. VÝ dô, anh A rÊt thÝch ¨n thÞt bß. ë møc gi¸ lµ 200 ngh×n ®ång/kg, anh chØ mua 12 kg thÞt bß/quý. L­îng cÇu vÒ thÞt bß cña anh ë møc gi¸ nµy 12 kg. Khi gi¸ thÞt bß h¹ xuèng cßn 100 ngh×n ®ång/kg anh t¨ng sè l­îng mua lªn 18 kg thÞt/quý, l­îng cÇu vÒ thÞt bß cña anh ë møc gi¸ nµy b»ng 18 kg. Khi gi¸ thÞt bß lªn tíi 400 ngh×n ®ång/kg, anh A kh«ng mua thÞt bß n÷a, l­îng cÇu vÒ thÞt bß cña anh b»ng 0. Nh­ vËy, l­îng cÇu vÒ thÞt bß cña 24 anh A thay ®æi ë mçi møc gi¸ thÞt bß. Gi¸ cµng cao, l­îng thÞt bß mµ anh mua cµng gi¶m. Khi gi¸ c¶ thay ®æi th× hµnh vi mua cña anh còng thay ®æi theo. §Ó cã cÇu, ng­êi mua kh«ng chØ s½n sµng mua mét l­îng hµng hãa mµ cßn ph¶i cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó chi tr¶ cho l­îng hµng hãa ®ã. VÝ dô, khi gi¸ thÞt bß lµ 400 ngh×n ®ång/kg, mÆc dï anh A rÊt muèn mua nh­ng anh kh«ng thÓ mua ®­îc v× sè tiÒn mµ anh dù tÝnh sÏ ®Ó mua thÞt bß lµ thÊp h¬n 400 ngh×n ®ång vµ ng­êi b¸n lµ ng­êi b¸n bu«n nªn chØ b¸n víi sè l­îng tõ 1 kg trë lªn cho mçi ng­êi mua. Nh­ vËy, trong tr­êng hîp nµy mÆc dï anh rÊt s½n sµng mua nh­ng kh«ng cã kh¶ n¨ng mua nªn cÇu thÞt bß cña anh b»ng 0. - CÇu c¸ nh©n vµ cÇu thÞ tr­êng. CÇu c¸ nh©n, vÝ dô ë phÇn trªn liªn quan ®Õn cÇu cña anh A vÒ thÞt bß, ®©y lµ cÇu cña mét ng­êi mua ®¬n lÎ - cÇu c¸ nh©n. Tuy nhiªn, khi xem xÐt sù ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng, chóng ta cÇn x¸c ®Þnh cÇu thÞ tr­êng. CÇu thÞ tr­êng lµ tæng cÇu cña c¸c c¸ nh©n vÒ mét hµng hãa hay dÞch vô nhÊt ®Þnh. B¶ng 2 thÓ hiÖn tæng cÇu thÞ tr­êng thÞt bß. Gi¶ sö cã 3 ng­êi mua thÞt bß lµ anh A, anh B, anh C. Gi¶ sö chØ cã gi¸ c¶ thay ®æi cßn thu nhËp, thÞ hiÕu, kú väng cña 3 ng­êi vµ gi¸ c¶ hµng hãa cã liªn quan kh«ng thay ®æi. CÇu thÞ tr­êng vÒ thÞt bß sÏ b»ng l­îng 25 cÇu cña anh A céng víi l­îng cÇu cña anh B vµ l­îng cÇu cña anh C ë mçi møc gi¸. B¶ng 2: CÇu c¸ nh©n vµ cÇu thÞ tr­êng vÒ thÞt bß Gi¸ b¸n L­îng cÇu c¸ nh©n (kg/quý) L­îng cÇu (®ång/kg) Ng­êi mua A Ng­êi mua B Ng­êi mua C toµn thÞ tr­êng (kg/quý) 100.000 18 16 16 50 150.000 15 15 13 43 200.000 12 13 12 37 250.000 10 9 11 30 300.000 9 5 7 8 24 350.000 5 5 3 13 400.000 0 3 1 4 Theo quy luËt cña cÇu ®­îc hiÓu nh­ sau: “Trong ®iÒu kiÖn c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi, khi gi¸ t¨ng th× cÇu gi¶m vµ khi gi¸ gi¶m th× cÇu t¨ng”. Gi¶ ®Þnh ®­îc ®­a ra lµ chØ cã gi¸ c¶ thay ®æi cßn c¸c yÕu tè kh¸c nh­ thu nhËp, thÞ hiÕu, kú väng cña ng­êi tiªu dïng vµ gi¸ c¶ hµng hãa liªn quan kh«ng thay ®æi. Quan s¸t l­îng cÇu thÞ tr­êng ë B¶ng 2 cho thÊy, gi¸ cµng t¨ng th× l­îng cÇu cµng gi¶m. Khi møc gi¸ thÞt bß lµ 100 ngh×n ®ång/kg th× l­îng cÇu thÞ tr­êng ®¹t ë møc cao nhÊt (50 kg). Khi gi¸ lªn cao tíi 400 ngh×n ®ång/kg th× l­îng cÇu gi¶m chØ cßn 4 kg. 26 §Æc ®iÓm cña cÇu n«ng s¶n. CÇu n«ng s¶n = cÇu cho tiªu dïng trùc tiÕp + cÇu cho chÕ biÕn + cÇu cho s¶n xuÊt C«ng thøc nµy sÏ gióp b¹n tÝnh tæng cÇu n«ng s¶n trªn mét thÞ tr­êng. C«ng thøc nµy còng cho b¹n biÕt cÇu n«ng s¶n lµ do 3 thµnh phÇn t¹o nªn gåm: cÇu cho tiªu dïng trùc tiÕp, cÇu cho chÕ biÕn vµ cÇu cho s¶n xuÊt. N«ng s¶n ®­îc ng­êi mua sö dông víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau. N«ng s¶n cã thÓ ®­îc tiªu dïng trùc tiÕp, tøc lµ lµm thøc ¨n cho ng­êi. Ngoµi ra, ng­êi mua cã thÓ dïng n«ng s¶n ®Ó chÕ biÕn thµnh nh÷ng s¶n phÈm kh¸c nh m× ¨n liÒn, dÇu ¨n, b¸nh kÑo... Bªn c¹nh ®ã, cã nh÷ng ng­êi mua n«ng s¶n phôc vô s¶n xuÊt nh lµm thøc ¨n ch¨n nu«i hoÆc lµm gièng cho vô sau. + Sù thay ®æi vÒ cÇu cña s¶n phÈm nµy ¶nh h­ëng ®Õn cÇu cña s¶n phÈm kh¸c. NÕu hai s¶n phÈm lµ s¶n phÈm thay thÕ nhau th× cÇu s¶n phÈm nµy t¨ng sÏ lµm cÇu s¶n phÈm kia gi¶m. VÝ dô, thÞt bß vµ thÞt gµ lµ hai hµng hãa thay thÕ cho nhau v× chóng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸ gièng nhau. Khi cÇu vÒ thÞt bß t¨ng sÏ lµm cÇu vÒ thÞt gµ gi¶m, bëi khi ng­êi tiªu dïng ¨n nhiÒu thÞt bß h¬n th× sÏ ¨n Ýt thÞt gµ ®i. NÕu hai s¶n phÈm lµ bæ trî cho nhau th× cÇu s¶n phÈm nµy t¨ng sÏ dÉn ®Õn cÇu s¶n phÈm kia t¨ng. VÝ dô, thÞt bß vµ cÇn t©y lµ hai s¶n phÈm bæ trî cho nhau, bëi chóng th­êng ®­îc dïng chung víi nhau 27 khi chÕ biÕn mãn ¨n. V× thÕ, nÕu cÇu vÒ thÞt bß t¨ng th× sÏ kÐo theo cÇu vÒ cÇn t©y còng t¨ng. + CÇu n«ng s¶n Ýt co d·n. N«ng s¶n lµ l­¬ng thùc, thùc phÈm nªn lµ hµng hãa thiÕt yÕu mµ ai còng ph¶i tiªu dïng. Tuy nhiªn, kh¶ n¨ng tiªu dïng nh÷ng hµng hãa nµy cña mçi c¸ nh©n chØ cã h¹n. Ch¼ng h¹n, mét ng­êi b×nh th­êng mçi th¸ng chØ ¨n tèi ®a 15 kg g¹o mét th¸ng. V× vËy, khi gi¸ n«ng s¶n t¨ng nhiÒu hay gi¶m nhiÒu th× l­îng n«ng s¶n ng­êi mua muèn mua sÏ kh«ng thay ®æi lµ bao nhiªu. Tøc lµ, cÇu n«ng s¶n Ýt co d·n. V× vËy, viÖc t¨ng s¶n l­îng mét c¸ch nhanh chãng trong khi cÇu Ýt co d·n vµ kh¶ n¨ng chÕ biÕn h¹n chÕ sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng rít gi¸, n«ng s¶n kh«ng tiªu thô ®­îc, lµm cho n«ng d©n bÞ thiÖt h¹i. N¾m râ ®Æc ®iÓm nµy cña cÇu n«ng s¶n, b¹n sÏ ¸p dông trong s¶n xuÊt, kinh doanh cña gia ®×nh nh­ thÕ nµo? Râ rµng kh«ng ph¶i s¶n xuÊt ra nhiÒu, n¨ng suÊt cao lóc nµo còng tèt, bëi “®­îc mïa th× mÊt gi¸”. VËy th× gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy nh­ thÕ nµo? NÕu b¹n vµ rÊt nhiÒu ng­êi kh¸c ë ®Þa ph­¬ng cïng s¶n xuÊt mét lo¹i s¶n phÈm, thay v× cè g¾ng t¨ng n¨ng suÊt, b¹n h·y chó ý h¬n tíi chÊt l­îng s¶n phÈm ®Ó lµm cho s¶n phÈm nhµ b¹n kh¸c biÖt h¬n h¼n so víi nh÷ng ng­êi kh¸c. HoÆc nÕu thÊy qu¸ nhiÒu ng­êi cïng s¶n xuÊt mét s¶n phÈm, b¹n nªn chuyÓn sang s¶n xuÊt mét s¶n phÈm kh¸c. 28 - Nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn cÇu hµng hãa, cÇu n«ng s¶n. Chóng ta tiÕp tôc xem xÐt vÝ dô vÒ cÇu thÞt bß. NÕu b¹n lµ ng­êi ch¨n nu«i bß lÊy thÞt hoÆc b¹n lµ ng­êi kinh doanh thÞt bß, th× b¹n sÏ rÊt quan t©m ®Õn viÖc t×m hiÓu ®iÒu g× ¶nh h­ëng ®Õn l­îng thÞt bß mµ kh¸ch hµng sÏ mua. C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn quyÕt ®Þnh cña ng­êi mua thÞt bß sÏ lµ: + Gi¸ c¶. Gi¸ thÞt bß vµ gi¸ hµng hãa cã thÓ thay thÕ (nh­ thÞt gµ, thÞt lîn) cã ¶nh h­ëng ®Õn cÇu thÞt bß. NÕu gi¸ thÞt bß t¨ng, ng­êi tiªu dïng sÏ mua thÞt bß Ýt ®i vµ chuyÓn sang mua thÞt gµ, thÞt lîn; vµ ng­îc l¹i, nÕu gi¸ thÞt gµ, thÞt lîn t¨ng, ng­êi tiªu dïng sÏ mua thÞt bß ®Ó thay thÕ cho thÞt gµ, thÞt lîn. + Sè l­îng ng­êi mua. §iÒu g× x¶y ra víi cÇu thÞt bß khi sè l­îng kh¸ch du lÞch ch©u ¢u ®Õn ViÖt Nam t¨ng ®ét biÕn do lÔ héi du lÞch ë HuÕ ®ang ®­îc tæ chøc? Ng­êi ch©u ¢u thÝch ¨n thÞt bß, do ®ã sè l­îng ng­êi mua thÞt bß t¨ng lªn dÉn ®Õn cÇu thÞt bß t¨ng. + Thu nhËp cña ng­êi tiªu dïng. NÕu thu nhËp cña ng­êi tiªu dïng bÞ gi¶m ®i th× hä sÏ chi tiªu Ýt h¬n tr­íc vµ do ®ã, l­îng thÞt bß mµ hä mua sÏ Ýt ®i. NÕu cÇu vÒ mét hµng hãa gi¶m khi thu nhËp gi¶m th× hµng hãa nµy ®­îc 29 gäi lµ hµng hãa th«ng th­êng. Nh­ vËy, thÞt bß ®­îc coi lµ lo¹i hµng hãa th«ng th­êng. Tuy vËy, kh«ng ph¶i tÊt c¶ hµng hãa ®Òu tu©n theo quy luËt khi thu nhËp t¨ng th× l­îng mua t¨ng, tøc lµ cÇu t¨ng. Cã nh÷ng hµng hãa mµ mçi c¸ nh©n chØ cã thÓ tiªu dïng mét l­îng giíi h¹n. Muèi lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh. Muèi rÊt quan träng ®èi víi c¬ thÓ nªn chóng ta ®Òu cÇn dïng muèi trong mçi b÷a ¨n. Tuy vËy, nÕu ¨n qu¸ 6 gam muèi trong mét ngµy sÏ dÉn ®Õn t¨ng huyÕt ¸p vµ bÖnh vÒ tim m¹ch. Do ®ã, dï thu nhËp t¨ng ng­êi tiªu dïng còng kh«ng mua nhiÒu muèi h¬n vµ thu nhËp gi¶m, ng­êi tiªu dïng vÉn duy tr× l­îng mua b×nh th­êng. + ThÞ hiÕu, tËp qu¸n tiªu dïng. ThÞ hiÕu, tËp qu¸n tiªu dïng ¶nh h­ëng ®Õn cÇu hµng hãa. VÝ dô, b¹n sÏ kh«ng thÓ b¸n ®­îc thÞt lîn lai cho ng­êi d©n téc thiÓu sè ë huyÖn XÝn MÇn, Hµ Giang v× hä kh«ng thÝch ¨n thÞt lîn lai mµ thÝch ¨n lîn ®en truyÒn thèng. Ng­êi d©n téc thiÓu sè ë ®©y cho r»ng cóng Giµng ph¶i cóng b»ng lîn ®en míi thiªng, cóng b»ng thÞt lîn lai sÏ mÊt thiªng. V× thÕ, thÞt lîn lai rÊt khã b¸n ë ®Þa ph­¬ng nµy. + Kú väng cña ng­êi tiªu dïng. Kú väng cña ng­êi tiªu dïng vÒ t­¬ng lai sÏ t¸c ®éng ®Õn l­îng hµng hãa hä mua trong hiÖn t¹i. VÝ dô, anh A dù kiÕn trong th¸ng tíi, thu nhËp 30 cña anh sÏ t¨ng lªn nªn anh s½n sµng chi tiªu nhiÒu h¬n mét chót cho thÞt bß ë thêi ®iÓm hiÖn t¹i. Mét vÝ dô kh¸c: anh A biÕt th«ng tin lµ tõ tuÇn tíi chÝnh phñ sÏ h¹ thuÕ nhËp khÈu thÞt bß vµ anh dù ®o¸n gi¸ thÞt bß trong tuÇn tíi sÏ gi¶m ®i, do vËy tuÇn nµy anh sÏ h¹n chÕ mua thÞt bß vµ chê gi¸ h¹ vµo tuÇn tíi sÏ mua nhiÒu h¬n. + Th«ng tin nhiÔu. Th«ng tin nhiÔu lµ nh÷ng th«ng tin sai lÖch, lµm ng­êi tiªu dïng nhÇm lÉn khi lùa chän vµ mua hµng hãa. Ch¼ng h¹n, n¨m 2013 khi cã th«ng tin thÞt lîn nhiÔm chÊt t¹o n¹c rÊt nhiÒu ng­êi tiªu dïng ®· tÈy chay thÞt lîn, cÇu thÞt lîn trªn thÞ tr­êng gi¶m m¹nh dï kh«ng ph¶i tÊt c¶ thÞt lîn trªn thÞ tr­êng ®Òu bÞ nhiÔm chÊt t¹o n¹c. 1.2. Cung, cung n«ng s¶n - Kh¸i niÖm cung hµng hãa. Cung vÒ mét hµng hãa hay dÞch vô lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó m« t¶ hµnh vi cña ng­êi b¸n mét lo¹i hµng hãa, dÞch vô nµo ®ã. Cung lµ l­îng hµng hãa hoÆc dÞch vô mµ ng­êi b¸n muèn b¸n ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau. VÝ dô, l­îng cung vÒ thÞt bß cña anh D sÏ thay ®æi nh­ thÕ nµo khi gi¸ c¶ thay ®æi cßn c¸c yÕu tè kh¸c nh­ gi¸ ®Çu vµo, kú väng, c«ng nghÖ vÉn gi÷ nguyªn? 31 B¶ng 3: Cung thÞt bß cña D Gi¸ thÞt bß (®/kg) L­îng cung thÞt bß (kg) 100.000 0 150.000 0 200.000 15 250.000 20 300.000 25 350.000 30 400.000 35 B¶ng 3 cho thÊy, gi¸ thÞt bß cµng t¨ng th× anh D cµng b¸n ra thÞ tr­êng nhiÒu h¬n. Khi gi¸ thÞt bß lµ 100 ngh×n ®ång/kg, anh kh«ng b¸n mét chót thÞt bß nµo nh­ng khi gi¸ lªn tíi 400 ngh×n ®ång/kg, anh muèn b¸n vµ s½n sµng b¸n 35 kg. - Cung c¸ nh©n vµ cung thÞ tr­êng. Gièng nh­ cÇu thÞ tr­êng, cung thÞ tr­êng lµ tæng l­îng cung cña tÊt c¶ ng­êi b¸n ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau. NÕu trªn thÞ tr­êng cã hai ng­êi b¸n lµ anh C vµ anh D th× cung thÞ tr­êng lµ tæng l­îng cung cña hai anh nµy (B¶ng 4). B¶ng 4: Cung c¸ nh©n vµ cung thÞ tr­êng vÒ thÞt bß Gi¸ b¸n (®ång/kg) L­îng cung cña C L­îng cung cña D Gi¸ b¸n (®ång/kg) 100.000 0 0 0 150.000 0 0 0 200.000 15 12 27 32 Gi¸ b¸n (®ång/kg) L­îng cung cña C L­îng cung cña D Gi¸ b¸n (®ång/kg) 250.000 20 15 35 300.000 25 20 45 350.000 30 21 51 400.000 35 25 70 Theo quy luËt vÒ cung hµng hãa: “Trong ®iÒu kiÖn c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi, khi gi¸ t¨ng th× cung t¨ng vµ khi gi¸ gi¶m th× cung gi¶m”. C¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi lµ thu nhËp, thÞ hiÕu, kú väng cña ng­êi tiªu dïng vµ gi¸ c¶ hµng hãa liªn quan. - §Æc ®iÓm cung n«ng s¶n. + Cung n«ng s¶n cã tÝnh trÔ. TÝnh trÔ cña cung n«ng s¶n tøc lµ l­îng cung vÒ n«ng s¶n lu«n chËm vµ muén h¬n so víi th«ng tin vÒ gi¸ c¶. Th«ng th­êng, n«ng d©n th­êng c¨n cø vµo gi¸ c¶ cña n¨m tr­íc ®Ó ra quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt n«ng s¶n vµo n¨m nay. Tuy nhiªn, ®Ó s¶n xuÊt ra n«ng s¶n cÇn cã mét kho¶ng thêi gian t­¬ng ®èi dµi. V× vËy, n¨m nay, vµo thêi ®iÓm thu ho¹ch n«ng s¶n th× gi¸ c¶ thÞ tr­êng ®· thay ®æi so víi møc gi¸ vô tr­íc ®ã. VËy b¹n cã thÓ ¸p dông ®­îc ®iÒu g× tõ ®Æc ®iÓm nµy cña cung n«ng s¶n? Lêi khuyªn cña chóng t«i dµnh cho b¹n lµ b¹n h·y lµm kh¸c sè ®«ng. Trong khi nh÷ng ng­êi kh¸c cho r»ng nÕu 33 gi¸ n¨m tr­íc tèt th× gi¸ n¨m nay còng tèt nªn s¶n xuÊt nhiÒu h¬n th× b¹n h·y lµm ng­îc l¹i hä, h·y s¶n xuÊt Ýt ®i trong n¨m nay ®Ó tr¸nh bÞ thiÖt h¹i. Ng­îc l¹i, nÕu gi¸ n«ng s¶n vµo n¨m ngo¸i thÊp nªn n¨m nay kh«ng ai muèn s¶n xuÊt nhiÒu n÷a th× b¹n h·y lµm kh¸c hä lµ s¶n xuÊt nhiÒu h¬n ®Ó cã lîi nhuËn cao h¬n. + Cung vÒ n«ng s¶n hµng hãa mang tÝnh thêi vô cao. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp mang tÝnh thêi vô nªn cung vÒ n«ng s¶n hµng hãa còng mang tÝnh thêi vô cao. §iÒu nµy dÉn ®Õn viÖc gi¸ c¶ n«ng s¶n vµo thêi ®iÓm thu ho¹ch ré th­êng xuèng thÊp v× l­îng cung ®ét ngét t¨ng trong khi l­îng cÇu kh«ng thay ®æi. §Ó kh¾c phôc tÝnh thêi vô cña cung n«ng s¶n, b¹n h·y trång c©y tr¸i vô, c©y cã tr¸i chÝn muén hoÆc chÝn sím, hoÆc ®Çu t­ x©y dùng kho dù tr÷ n«ng s¶n ®Ó chê gi¸ cao h¬n míi b¸n ra hoÆc ®Çu t­ cho chÕ biÕn nh»m n©ng cao gi¸ trÞ n«ng s¶n. + Cung vÒ n«ng s¶n hµng hãa kh«ng æn ®Þnh. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn nªn cung n«ng s¶n th­êng kh«ng æn ®Þnh. Thêi tiÕt thuËn lîi sÏ dÉn ®Õn nh÷ng vô mïa béi thu, nh­ng thêi tiÕt kÐm hay thiªn tai x¶y ra sÏ dÉn ®Õn mÊt mïa. §Ó h¹n chÕ sù kh«ng æn ®Þnh cña cung n«ng s¶n, b¹n nªn mua b¶o hiÓm s¶n xuÊt, trång nhiÒu lo¹i c©y, nu«i nhiÒu 34 lo¹i vËt nu«i kh¸c nhau, nguån thu nhËp cña gia ®×nh nªn ®a d¹ng, bao gåm thu nhËp tõ n«ng nghiÖp vµ thu nhËp tõ c¸c ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp nh­ lµm thuª, bu«n b¸n kinh doanh, lµm c«ng ¨n l­¬ng. - Nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn cung n«ng s¶n Gi¶ sö b¹n lµ ng­êi nu«i bß thÞt, vËy nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn l­îng thÞt bß b¹n bao gåm: + Gi¸ n«ng s¶n ®ã vµ gi¸ n«ng s¶n liªn quan. Gi¸ thÞt bß ¶nh h­ëng tíi l­îng cung thÞt bß cña b¹n. NÕu gi¸ thÞt bß cao b¹n sÏ cè g¾ng nu«i nhiÒu bß h¬n ®Ó cã thu nhËp cao h¬n. Nh­ng nÕu gi¸ gi¶m, b¹n sÏ nu«i Ýt bß ®i vµ nÕu gi¸ gi¶m tíi møc kh«ng bï ®¾p ®­îc chi phÝ, b¹n sÏ dõng nu«i bß. Gi¸ c¶ cña nh÷ng hµng hãa liªn quan nh­ thÞt gµ, thÞt lîn còng sÏ ¶nh h­ëng tíi l­îng thÞt bß b¹n b¸n ra thÞ tr­êng. NÕu gi¸ thÞt gµ gi¶m xuèng, ng­êi tiªu dïng sÏ chuyÓn tõ viÖc ¨n thÞt bß sang ¨n thÞt gµ. Muèn b¸n ®­îc hÕt thÞt bß, b¹n ph¶i gi¶m gi¸ vµ nh­ vËy, khi gi¸ thÞt bß gi¶m, b¹n sÏ nu«i Ýt bß h¬n. + Gi¸ ®Çu vµo. NÕu gi¸ thøc ¨n cho bß nh­ cá kh« gi¶m, b¹n sÏ tiÕt kiÖm ®­îc chi phÝ s¶n xuÊt nªn thu nhËp cña b¹n sÏ t¨ng lªn. §iÒu nµy sÏ khuyÕn khÝch b¹n nu«i bß nhiÒu h¬n n÷a ®Ó t¨ng thªm thu nhËp. 35 + C«ng nghÖ. B¹n chuyÓn sang nu«i gièng bß míi cho n¨ng suÊt rÊt cao trong khi c¸c chi phÝ ®Çu vµo kh«ng thay ®æi ®¸ng kÓ. Nhê ®ã, b¹n b¸n ®­îc l­îng thÞt bß lín h¬n. C«ng nghÖ vÒ gièng ®· lµm cung thÞt bß cña b¹n t¨ng lªn. + Kú väng cña ng­êi b¸n. §iÒu nµy cã thÓ x¶y ra khi vµi th¸ng n÷a lµ tíi TÕt ¢m lÞch vµ b¹n hy väng nhu cÇu cña thÞt bß trªn thÞ tr­êng sÏ rÊt lín, gi¸ c¶ còng sÏ tèt lªn. V× vËy, trong th¸ng nµy, b¹n b¸n rÊt Ýt bß vµ ®Ó dµnh b¸n vµo dÞp TÕt. + Thêi tiÕt, khÝ hËu vµ bÖnh dÞch. Thêi tiÕt kh¾c nghiÖt nh­ trêi qu¸ l¹nh hay dÞch bÖnh lë måm long mãng lan truyÒn ®Òu cã thÓ dÉn ®Õn viÖc ®µn bß cña nhµ b¹n vµ cña nh÷ng ng­êi kh¸c bÞ thiÖt h¹i, lµm cho l­îng cung thÞt bß bÞ gi¶m sót. 1.3. ThÞ tr­êng n«ng s¶n - Kh¸i niÖm thÞ tr­êng n«ng s¶n. Theo nhµ kinh tÕ häc Samuelson Nordhaus: “ThÞ tr­êng lµ n¬i nh÷ng ng­êi mua vµ ng­êi b¸n t­¬ng t¸c víi nhau, trao ®æi hµng hãa, dÞch vô vµ quyÕt ®Þnh gi¸ c¶”. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, mäi thø ®Òu cã gi¸ c¶. Gi¸ c¶ lµ tÝn hiÖu dÉn d¾t hµnh vi cña ng­êi mua vµ ng­êi b¸n. Ch¼ng h¹n, vµo c¸c dÞp 36 lÔ tÕt ng­êi tiªu dïng cã xu h­íng muèn mua nhiÒu thùc phÈm h¬n dÉn ®Õn gi¸ thùc phÈm t¨ng. Khi gi¸ t¨ng, tÝn hiÖu ®­îc truyÒn ®Õn ng­êi s¶n xuÊt lµ hä cÇn ph¶i s¶n xuÊt nhiÒu h¬n n÷a. Do ®ã, ng­êi s¶n xuÊt thùc phÈm sÏ më réng quy m« s¶n xuÊt. VÝ dô kh¸c, khi dÞch bÖnh trong ch¨n nu«i gµ lan réng, ng­êi ch¨n nu«i cã rÊt Ýt gµ thÞt ®Ó b¸n ra thÞ tr­êng lµm cho gi¸ thÞt gµ t¨ng cao. Ng­êi s¶n xuÊt sÏ cè g¾ng kh«i phôc vµ t¨ng sè l­îng gµ nu«i, cßn ng­êi tiªu dïng sÏ mua thÞt gµ Ýt h¬n vµ chuyÓn sang mua nh÷ng thùc phÈm thay thÕ nh­ thÞt lîn, thÞt bß vµ c¸. Nh­ vËy, gi¸ c¶ sÏ ®iÒu chØnh hµnh vi cña ng­êi mua vµ ng­êi b¸n. Gi¸ hµng hãa t¨ng sÏ lµm gi¶m l­îng tiªu dïng nh­ng khuyÕn khÝch ng­êi s¶n xuÊt t¨ng quy m«, cßn khi gi¸ gi¶m sÏ lµm ng­êi tiªu dïng mua nhiÒu h¬n nh­ng ng­êi s¶n xuÊt sÏ s¶n xuÊt Ýt ®i. Ng­êi mua vµ ng­êi b¸n t­¬ng t¸c víi nhau ®Ó quyÕt ®Þnh vÒ gi¸ c¶. Ch¼ng h¹n, chóng ta h·y xem xÐt thÞ tr­êng thøc ¨n ch¨n nu«i ë huyÖn Kho¸i Ch©u, tØnh H­ng Yªn lµ n¬i ph¸t triÓn rÊt m¹nh vÒ ch¨n nu«i. Trªn ®Þa bµn huyÖn cã rÊt nhiÒu ng­êi b¸n thøc ¨n ch¨n nu«i vµ còng cã rÊt nhiÒu ng­êi mua thøc ¨n ch¨n nu«i víi l­îng mua kh¸c nhau. Ng­êi mua biÕt r»ng nÕu anh ta kh«ng mua thøc ¨n ch¨n nu«i tõ 37 ng­êi nµy th× cßn cã thÓ mua tõ nh÷ng ng­êi kh¸c. Ng­êi b¸n biÕt cã nhiÒu ng­êi b¸n kh¸c ®ang c¹nh tranh víi anh ta. Kh«ng mét c¸ nh©n ng­êi mua hay ng­êi b¸n nµo cã ¶nh h­ëng lín ®Õn gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng bëi cã qu¸ nhiÒu ng­êi mua vµ qu¸ nhiÒu ng­êi b¸n. Gi¸ c¶ lµ do tÊt c¶ nh÷ng ng­êi mua vµ ng­êi b¸n quyÕt ®Þnh khi hä t­¬ng t¸c víi nhau trªn thÞ tr­êng. Nh­ vËy, kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh t­¬ng t¸c nµy lµ mét møc gi¸ chung ®­îc h×nh thµnh. ë møc gi¸ nµy, hÇu hÕt ng­êi mua vµ ng­êi b¸n ®Òu hµi lßng vµ chÊp nhËn. Ng­êi b¸n sÏ kh«ng b¸n víi gi¸ thÊp h¬n møc gi¸ chung v× nh­ vËy th× anh ta kh«ng ®­îc lîi. Ng­êi b¸n còng kh«ng b¸n víi møc gi¸ cao h¬n møc gi¸ chung v× nÕu lµm nh­ vËy ng­êi mua sÏ chuyÓn sang mua thøc ¨n ch¨n nu«i cña ng­êi kh¸c vµ anh ta sÏ kh«ng thÓ b¸n hÕt hµng. Ng­êi mua sÏ kh«ng chÊp nhËn mua víi gi¸ cao h¬n møc gi¸ chung v× anh ta sÏ bÞ thiÖt h¹i. Anh ta còng kh«ng thÓ mua víi møc gi¸ thÊp h¬n gi¸ chung v× sÏ kh«ng cã ai muèn b¸n thøc ¨n ch¨n nu«i cho anh ta vµ anh ta kh«ng thÓ mua ®­îc ®ñ l­îng thøc ¨n ch¨n nu«i cÇn thiÕt. Nh­ vËy, c¶ ng­êi mua vµ ng­êi b¸n ®Òu lµ ng­êi chÊp nhËn gi¸ thÞ tr­êng. - Sù vËn ®éng cña thÞ tr­êng n«ng s¶n. ThÞ tr­êng cña phÇn lín c¸c lo¹i n«ng s¶n lµ thÞ tr­êng cã rÊt nhiÒu ng­êi b¸n vµ ng­êi mua. 38 Kh«ng mét c¸ nh©n ng­êi b¸n hay ng­êi mua nµo cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn gi¸ c¶ thÞ tr­êng. Gi¸ c¶ thÞ tr­êng lµ do tÊt c¶ ng­êi mua vµ ng­êi b¸n quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh hä trao ®æi víi nhau trªn thÞ tr­êng. Khi ng­êi mua vµ ng­êi b¸n ®i ®Õn thèng nhÊt vÒ mét møc gi¸ chung, møc gi¸ nµy gäi lµ gi¸ c©n b»ng thÞ tr­êng. T¹i gi¸ c©n b»ng thÞ tr­êng, l­îng n«ng s¶n mµ ng­êi mua s½n lßng mua b»ng ®óng l­îng n«ng s¶n mµ ng­êi b¸n s½n sµng b¸n, tøc lµ l­îng cung b»ng l­îng cÇu. Khi ®ã, cã thÓ nãi thÞ tr­êng ë tr¹ng th¸i c©n b»ng. §­êng D trong H×nh 1 ®­îc gäi lµ ®­êng cÇu - thÓ hiÖn hµnh vi cña ng­êi mua vµ ®­êng S lµ ®­êng cung - ph¶n ¸nh hµnh vi cña ng­êi b¸n. §­êng cÇu D dèc xuèng d­íi thÓ hiÖn mèi quan hÖ ng­îc chiÒu gi÷a gi¸ vµ l­îng cÇu. Khi gi¸ t¨ng th× ng­êi mua n«ng s¶n Ýt h¬n vµ khi gi¸ gi¶m th× ng­êi mua sÏ mua nhiÒu n«ng s¶n h¬n. §­êng cung S cã xu h­íng ®i lªn v× gi¸ vµ l­îng cung cã quan hÖ cïng chiÒu. Gi¸ cµng cao th× ng­êi b¸n cµng muèn b¸n ra nhiÒu h¬n vµ ng­îc l¹i. Hai ®­êng nµy gÆp nhau t¹i A cã gi¸ b¸n b»ng P0 vµ l­îng s¶n phÈm lµ Q0. T¹i ®iÓm A thÞ tr­êng c©n b»ng. P0 lµ gi¸ c©n b»ng thÞ tr­êng vµ l­îng cung ®óng b»ng l­îng cÇu vµ b»ng Q0. Nh­ vËy, trªn thÞ tr­êng kh«ng cã sù thiÕu hôt hay d­ thõa s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng. 39 H×nh 1: ThÞ tr­êng c©n b»ng P S P0 A D 0 Q Q Tuy vËy, tr¹ng th¸i c©n b»ng cña thÞ tr­êng sÏ bÞ ph¸ vì khi cung hoÆc cÇu, hoÆc c¶ cung vµ cÇu thay ®æi. Khi ®ã, møc gi¸ c©n b»ng míi cña thÞ tr­êng sÏ ®­îc h×nh thµnh. Ch¼ng h¹n, chóng ta h·y xem xÐt t×nh huèng khi cÇu vÒ thÞt bß vµo dÞp TÕt t¨ng lªn th× thÞ tr­êng thÞt bß sÏ bÞ ¶nh h­ëng nh­ thÕ nµo. H×nh 2: ¶nh h­ëng cña t¨ng cÇu thÞt bß PS P1 P0 E E' H D0 D1 Q0 Q1 Q3 Q 40 CÇu thÞt bß t¨ng ë mäi møc gi¸ lµm ®­êng cÇu dÞch chuyÓn tõ D0 lªn D1. CÇu t¨ng nh­ng cung kh«ng thay ®æi dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu hôt thÞt bß ®Ó mua trªn thÞ tr­êng, lµm cho gi¸ thÞ tr­êng t¨ng tõ P0 lªn P1. ThÞ tr­êng h×nh thµnh tr¹ng th¸i c©n b»ng míi víi ®iÓm c©n b»ng míi lµ E' cao h¬n ®iÓm c©n b»ng cò lµ E, gi¸ c©n b»ng P1 cao h¬n gi¸ c©n b»ng P0 ban ®Çu, l­îng s¶n phÈm ®­îc mua b¸n trªn thÞ tr­êng lóc nµy lµ Q1 cao h¬n l­îng ban ®Çu Q0. 2. H×nh thµnh ý t­ëng s¶n xuÊt, kinh doanh s¶n phÈm 2.1. Kh¶o s¸t nhu cÇu thÞ tr­êng vÒ s¶n phÈm Th«ng tin thÞ tr­êng ®ãng mét vÞ trÝ quan träng trong viÖc h×nh thµnh ý t­ëng s¶n xuÊt, kinh doanh, ®Æc biÖt víi s¶n phÈm n«ng nghiÖp bëi th«ng tin lµ ch×a kho¸ ®Ó am hiÓu thÞ tr­êng còng nh­ lµ c¬ së ®Ó b¹n quyÕt ®Þnh nªn tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh g× vµ nh­ thÕ nµo. Do ®ã, kh¶o s¸t nhu cÇu thÞ tr­êng vÒ s¶n phÈm lµ v« cïng cÇn thiÕt. §Ó thùc hiÖn viÖc kh¶o s¸t nhu cÇu thÞ tr­êng, chóng ta cÇn lµm quen víi kh¸i niÖm, thuËt ng÷ c¬ b¶n nh­ sau: - ThÕ nµo gäi lµ kh¶o s¸t nhu cÇu thÞ tr­êng vÒ s¶n phÈm? Kh¶o s¸t nhu cÇu thÞ tr­êng vÒ s¶n phÈm lµ qu¸ tr×nh thu thËp, xö lý th«ng tin vÒ kh¸ch hµng, 41 c¸c nhµ s¶n xuÊt s¶n phÈm ®ã ®Ó x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, tiªu thô s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng. C¸c th«ng tin thÞ tr­êng vÒ s¶n phÈm ®ã lµ th«ng tin vÒ cung, cÇu, vËt t­ vµ c¸c dÞch vô kh¸c cã liªn quan. §ã lµ tÊt c¶ c¸c th«ng tin vÒ mua vµ b¸n s¶n phÈm. Kh«ng chØ gi¸ c¶ vµ sè l­îng, mµ cßn bao gåm c¶ c¸c th«ng tin liªn quan tíi thÞ tr­êng s¶n phÈm tiªu thô ®Çu ra vµ yÕu tè ®Çu vµo. - Kh¶o s¸t nhu cÇu thÞ tr­êng s¶n phÈm n«ng nghiÖp bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng nµo? + X¸c ®Þnh th«ng tin cÇn thu thËp. Bao gåm viÖc liÖt kª ®­îc toµn bé c¸c th«ng tin thÞ tr­êng cÇn ph¶i thu thËp. §ã lµ c¸c th«ng tin: kh¸ch hµng, ®èi thñ c¹nh tranh, c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng tíi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. + X¸c ®Þnh nguån cung cÊp th«ng tin: Sau khi ®· x¸c ®Þnh ®­îc c¸c th«ng tin cÇn thu thËp, b­íc tiÕp theo lµ cÇn x¸c ®Þnh c¸c nguån cung cÊp cho tõng lo¹i th«ng tin. Nguån cung cÊp th«ng tin kh¸c nhau cã thÓ cung cÊp cho sè l­îng vµ ®é chÝnh x¸c cña th«ng tin lµ kh¸c nhau. Do ®ã, ®Ó th«ng tin ®­îc kh¸ch quan, cÇn ph¶i kiÓm tra th«ng tin dùa trªn nhiÒu nguån cung cÊp kh¸c nhau. Nguån cung cÊp th«ng tin cã thÓ lµ: n«ng d©n, c¸c trung gian trong thÞ tr­êng, c¸c c¸n bé khuyÕn n«ng, b¸o chuyªn ngµnh, phßng ban chuyªn m«n, t¹p chÝ, b¶n tin, qua kªnh truyÒn thanh, truyÒn h×nh, Internet,... 42 + C¸c ph­¬ng ph¸p kh¶o s¸t thÞ tr­êng: Ph­¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu cã s½n qua ®µi, b¸o, b¸o c¸o, b¶n tin; ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra b»ng c¸ch hái trùc tiÕp; ph­¬ng ph¸p quan s¸t. + Thu thËp th«ng tin thÞ tr­êng: §©y lµ qu¸ tr×nh sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin ®Ó thu thËp toµn bé c¸c th«ng tin cÇn thiÕt vÒ thÞ tr­êng. Môc ®Ých lµ thu thËp ®­îc th«ng tin vÒ nhu cÇu cña kh¸ch hµng còng nh­ kh¶ n¨ng ®¸p øng cña nh÷ng hé n«ng d©n s¶n xuÊt kh¸c trªn thÞ tr­êng lµm c¬ së x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng tiªu thô s¶n phÈm. + Xö lý sè liÖu: Sau khi thu thËp th«ng tin cÇn xem xÐt kiÓm tra l¹i ®é chÝnh x¸c, hoµn chØnh cña th«ng tin, ph©n lo¹i nh÷ng th«ng tin thu thËp ®­îc. + X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng tiªu thô s¶n phÈm: Nªn s¶n xuÊt hay kh«ng? NÕu cã, sè l­îng lµ bao nhiªu? ChÊt l­îng nh­ thÕ nµo? B¸n ë n¬i nµo? Gi¸ b¸n lµ bao nhiªu? Liªn hÖ víi thùc tiÔn cho thÊy, ViÖt Nam n»m hoµn toµn trong vµnh ®ai nhiÖt ®íi B¾c b¸n cÇu, tr¶i dµi tõ B¾c vµo Nam trªn 15 vÜ ®é. Trong n¨m chÞu ¶nh h­ëng cña hai mïa giã chÝnh: giã mïa §«ng B¾c vÒ mïa kh« vµ giã mïa T©y Nam vÒ mïa m­a. Do ®Æc ®iÓm ®ã, nªn khÝ hËu ViÖt Nam mang tÝnh chÊt nhiÖt ®íi giã mïa, cã pha trén Ýt nhiÒu tÝnh chÊt khÝ hËu «n ®íi ®· t¹o ®iÒu kiÖn 43 thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt còng nh h×nh thµnh ý t­ëng kinh doanh v« cïng phong phó vµ ®a d¹ng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp víi c¸c ®èi t­îng c©y l­¬ng thùc nh­: lóa, ng«, khoai, s¾n,...; c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy: ®Ëu t­¬ng, mÝa, l¹c,...; c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy nh­: cµ phª, cao su, hå tiªu, chÌ...; ch¨n nu«i: lîn, gµ, tr©u, bß,...; nu«i trång thñy s¶n: t«m, cua, c¸,... Tuy cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi nh­ vËy nh­ng h×nh thøc s¶n xuÊt cña ng­êi d©n l¹i manh món, ch­a thµnh vïng hµng hãa râ rÖt... ®· dÉn tíi viÖc: chÆt - trång míi, trång míi - chÆt triÒn miªn. N«ng d©n cø thÊy s¶n phÈm lµm ra mÊt gi¸ lµ thay ®æi, tøc ph¶i chÆt bá, trång c©y kh¸c. ViÖc lùa chän c©y míi, con míi hay ®èi t­îng kinh doanh hoµn toµn kh«ng cã ai t­ vÊn, th«ng tin thÞ tr­êng, mµ chØ lµ mµy mß c¶m tÝnh. ThÊy c©y, con hay ®èi t­îng kinh doanh g× n¨m nay cã gi¸, chÆt bá c©y, con cò; nu«i trång c©y, con míi. T×nh h×nh thÞ tr­êng sang n¨m l¹i kh¸c, l¹i chÆt råi trång míi. C¸i vßng luÈn quÈn bÕ t¾c ®ã bµo mßn søc lùc, vèn liÕng cña bao gia ®×nh. Do vËy, khi tiÕn hµnh s¶n xuÊt, kinh doanh bÊt kú mét s¶n phÈm g× th× nhÊt thiÕt ph¶i cã sù kh¶o s¸t nhu cÇu thÞ tr­êng vÒ s¶n phÈm ®ã, tr¸nh viÖc lµm theo“phong trµo” dÉn tíi nh÷ng thua thiÖt kh«ng ®¸ng cã. ChÝnh bëi ®iÒu c¬ b¶n nhÊt quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña mét s¶n phÈm nãi chung 44 vµ s¶n phÈm n«ng nghiÖp nãi riªng lµ sù chÊp nhËn, sù hµi lßng cña ng­êi mua s¶n phÈm. Lµm thÕ nµo biÕt ®­îc kh¸ch hµng cã thÝch hay kh«ng thÝch, chÊp nhËn hay kh«ng chÊp nhËn? ChØ cã c¸ch duy nhÊt, chÝnh x¸c nhÊt vµ còng lµ mét kü thuËt ®¬n gi¶n nhÊt lµ hái chÝnh kh¸ch hµng (ng­êi ®­îc cho lµ sÏ mua s¶n phÈm, hoÆc/vµ ng­êi dï kh«ng trùc tiÕp mua nh­ng cã ¶nh h­ëng t¸c ®éng ®Õn quyÕt ®Þnh mua s¶n phÈm). §ã chØ lµ mét th«ng tin quan träng trong v« sè c¸c th«ng tin cÇn thiÕt liªn quan tíi quyÕt ®Þnh cã s¶n xuÊt, kinh doanh s¶n phÈm ®ã hay kh«ng. C¸c mong muèn ë kÕt qu¶ cÇn ph¶i ®¹t ®­îc còng nh c¸c c©u hái ë kh©u t×m hiÓu, kh¶o s¸t thÞ tr­êng nªn lµ: + LiÖu s¶n phÈm ®ã thÞ tr­êng cã nhu cÇu hay kh«ng? Hay s¶n xuÊt s¶n phÈm ®ã ra, liÖu cã b¸n ®­îc kh«ng? Ai lµ ng­êi thËt sù cÇn vµ cã kh¶ n¨ng vÒ tµi chÝnh ®Ó mua s¶n phÈm ®ã? + Cã nhiÒu ng­êi tham gia vµo s¶n xuÊt s¶n phÈm ®ã hay kh«ng? S¶n phÈm ®ã s¶n xuÊt ra cã ®ñ cung cÊp theo nhu cÇu cña thÞ tr­êng hay kh«ng? + Cã nh÷ng thay ®æi g× vÒ viÖc s¶n xuÊt, kinh doanh s¶n phÈm ®ã trong t­¬ng lai hay kh«ng? Nhu cÇu thÞ tr­êng cña s¶n phÈm nµy thÕ nµo? + §¸nh gi¸ nh÷ng d÷ liÖu thu thËp ®­îc ë trªn cã c¬ së hay kh«ng? 45 + Tõ nh÷ng ®¸nh gi¸ trªn, x¸c ®Þnh nh÷ng viÖc cÇn lµm ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt, kinh doanh s¶n phÈm ®ã trong hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai? VÝ dô 1: “Tho¸t nghÌo tõ c©y rau ngãt”. Gièng nh­ nhiÒu gia ®×nh kh¸c ë xãm T©n Thµnh, nhiÒu n¨m qua, v­ên nhµ cña «ng T.D.H th­êng chØ ®Ó trång chuèi, trång khoai, s¾n nªn hiÖu qu¶ kinh tÕ kh«ng cao, chØ ®ñ ¨n. Tõ khi th­¬ng l¸i tõ Hµ Néi t×m vÒ c¸c vïng s©u, vïng xa cña ®Êt Hßa B×nh ®Ó mua rau ngãt b¸n cho thÞ tr­êng Hµ Néi, gia ®×nh «ng ®· chuyÓn sang trång rau ngãt. ViÖc trång rau ngãt kh«ng khã, chØ cÇn c¾t cµnh gi©m xuèng ®Êt lµ ®­îc, l¹i tèn Ýt c«ng lao ®éng. Rau ngãt cho thu ho¹ch nhanh, cø kho¶ng 2 - 2,5 th¸ng lµ cho thu ho¹ch mét løa. Trong mét n¨m, cø vµo th¸ng thø 4, thø 5 lµ vµo mïa thu ho¹ch chÝnh. Gi¸ b¸n rau ngãt trung b×nh ë ®©y lµ 7 ngh×n ®ång/kg, cã lóc khan hiÕm gi¸ rau cßn ®Èy lªn tíi h¬n 10 ngh×n ®ång/kg. Trång mét sµo rau ngãt mçi n¨m thu nhËp còng kho¶ng ®­îc 10 triÖu ®ång. Thu nhËp nh­ vËy lµ cao h¬n nhiÒu lÇn so víi trång lóa. Kinh nghiÖm trång rau ngãt cña «ng H lµ ®Ó rau ngãt ph¸t triÓn nhanh, l¸ dµy vµ to, sau mçi vô thu ho¹ch nªn dïng ph©n DAP, ph©n chuång ñ hoai môc ®Ó bãn cho c©y. Theo tÝnh to¸n cña «ng cã n¨m gi¸ rau ®¾t, trõ chi phÝ «ng thu l·i gÇn 80 triÖu ®ång. Kh«ng chØ cã «ng H lµm 46 giµu trªn chÝnh m¶nh ®Êt quª h­¬ng mµ cßn rÊt nhiÒu hé gia ®×nh kh¸c ®· nhê c©y rau ngãt xãa ®ãi, gi¶m nghÌo vµ v­¬n lªn lµm giµu. Cã thÓ nãi, c©y rau ngãt kh«ng chØ phôc vô nh÷ng b÷a rau xanh trong m©m c¬m hµng ngµy cña bµ con mµ cßn lµ c©y lµm giµu ë xãm T©n Thµnh vµ c¸c xãm kh¸c trong x·. Nh­ vËy, ph©n tÝch t×nh huèng trªn cho thÊy rau cã nhiÒu lo¹i, cã nhiÒu c¸ch trång kh¸c nhau... ViÖc lùa chän chÝnh x¸c lo¹i rau cÇn trång, ph­¬ng ph¸p trång sÏ ®em l¹i cho b¹n nhiÒu lîi Ých to lín. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ thÞ tr­êng ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh sù thµnh b¹i cña m« h×nh trång rau. Së dÜ x· T©n Thµnh “®æi ®êi” nhê c©y rau ngãt v× rau ngãt ®­îc c¸c th­¬ng l¸i tõ Hµ Néi vÒ t×m mua. §iÒu ®ã cã nghÜa T©n Thµnh ®· ®­îc chän lµ vùa rau ngãt cung cÊp cho thÞ tr­êng Hµ Néi. §©y lµ yÕu tè khiÕn x· T©n Thµnh cã thªm ®éng lùc ®Çu t­ vµo ph¸t triÓn c©y rau ngãt. ý t­ëng trªn sÏ lµ mét ý t­ëng lµm giµu ®Ó tham kh¶o chø kh«ng ph¶i mét ý t­ëng khoa häc. Sù thµnh b¹i cña ý t­ëng n»m ë chç nã sÏ ¸p dông ra sao vµo thùc tÕ chø kh«ng ph¶i nã lµ ý t­ëng nh­ thÕ nµo trªn lý thuyÕt. Chóng ta ph¶i nghiªn cøu tõng hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn cô thÓ míi ®­a ra kÕt luËn ph¶i thùc hiÖn nã nh­ thÕ nµo? VÝ dô 2: Chóng ta t×m hiÓu qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ thÞ tr­êng vµ h×nh thµnh ý t­ëng kinh doanh cña 47 hé gia ®×nh anh L.T.T x· T©n Phó Trung, huyÖn Cñ Chi, Thµnh phè Hå ChÝ Minh). Còng nh nhiÒu n«ng d©n kh¸c ë huyÖn Cñ Chi, anh T xuÊt th©n trong mét gia ®×nh thuÇn n«ng nghÌo, ®«ng con. V× kinh tÕ khã kh¨n, bèn anh em nhµ anh T ch­a cã ai häc hÕt trung häc c¬ së ®· ph¶i theo cha mÑ léi m­¬ng, léi ruéng ch¨m bãn tõng gèc lóa. Víi mong muèn cã thªm kho¶n tiÒn chi tiªu phô cha mÑ, ngoµi nh÷ng buæi ®Çu t¾t mÆt tèi ngoµi ®ång, T cßn kiªm thªm viÖc phô hå, bèc v¸c thuª..., T xem ch­¬ng tr×nh truyÒn h×nh thÊy ng­êi n­íc ngoµi sö dông nhiÒu lo¹i c«n trïng nh­ dÕ, bä c¹p, rÕt, ch©u chÊu... lµm thøc ¨n. Trong khi ®ã, gi¸ cña nh÷ng mãn ¨n nµy rÊt cao, chØ cã nh÷ng ng­êi cã tiÒn hay kh¸ch du lÞch míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó th­ëng thøc. Ngay lËp tøc, T nghÜ "ng­êi n­íc ngoµi sö dông c«n trïng lµm thøc ¨n th× trong t­¬ng lai ng­êi ViÖt Nam còng kh«ng ngo¹i lÖ". B»ng quyÕt t©m häc hái ®Ó n¾m b¾t kinh nghiÖm ch¨n nu«i c«n trïng, T trë thµnh chñ cña ba trang tr¹i c«n trïng tr­íc sù ng­ìng mé cña nhiÒu ng­êi. Nh­ vËy, víi t×nh huèng trªn, do n¾m b¾t ®­îc th«ng tin, dù b¸o ®­îc xu thÕ nhu cÇu thÞ tr­êng trong t­¬ng lai nªn T ®· h×nh thµnh ý t­ëng kinh doanh thùc phÈm c«n trïng. Vµ ®· chñ ®éng t×m hiÓu kiÕn thøc, kinh nghiÖm; tiÕn hµnh s¶n xuÊt khi nhiÒu ng­êi ch­a nghÜ tíi. 48 2.2. T×m hiÓu kh¸ch hµng Tõ c¸c kÕt qu¶, th«ng tin t×m hiÓu ®­îc ë phÇn kh¶o s¸t thÞ tr­êng míi chØ lµ b¾t ®Çu h×nh thµnh nªn ý t­ëng kinh doanh. Mét trong nh÷ng c«ng viÖc tiÕp theo cÇn ph¶i lµm lµ t×m hiÓu kh¸ch hµng. - Kh¸ch hµng lµ ai? Kh¸ch hµng lµ nh÷ng ng­êi cã nhu cÇu vÒ mét lo¹i s¶n phÈm hµng hãa, dÞch vô nµo ®ã ch­a ®­îc tháa m·n vµ cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. Cã thÓ nhËn thÊy mét ®iÒu râ rµng r»ng nÕu nhµ s¶n xuÊt nãi chung hay n«ng d©n nãi riªng thu hót ®­îc kh¸ch hµng ®Õn mua hµng cña m×nh th× viÖc s¶n xuÊt, kinh doanh thuËn lîi vµ ng­îc l¹i. §èi víi kh¸ch hµng, cÇn ph¶i n¾m b¾t ®­îc ®Æc ®iÓm tiªu dïng s¶n phÈm cña hä. Nh­ vËy, cã thÓ ®óc rót qu¸ tr×nh kh¶o s¸t nhu cÇu thÞ tr­êng cÇn thu thËp nh÷ng th«ng tin vÒ kh¸ch hµng nh­ sau: + Kh¸ch hµng lµ ai? + Kh¸ch hµng ®ang cÇn lo¹i s¶n phÈm g×? + Kh¸ch hµng cÇn s¶n phÈm ®ã víi møc ®é nh thÕ nµo? + Kh¸ch hµng th­êng mua s¶n phÈm ®ã ë ®©u? + Kh¸ch hµng cã thÓ chÊp nhËn gi¸ lµ bao nhiªu ®èi víi s¶n phÈm n«ng nghiÖp ®ã. + Yªu cÇu cña kh¸ch hµng vÒ quy c¸ch chÊt l­îng ra sao? 49 + Thêi ®iÓm nµo kh¸ch hµng quan t©m tíi s¶n phÈm ®ã? + YÕu tè nµo ¶nh h­ëng tíi viÖc mua s¶n phÈm cña kh¸ch hµng? + Nhu cÇu cña kh¸ch hµng vÒ s¶n phÈm ®ã trong t­¬ng lai t¨ng lªn hay gi¶m ®i? - Kh¸ch hµng tiÒm n¨ng lµ ai? Kh¸ch hµng tiÒm n¨ng lµ ng­êi thËt sù cÇn s¶n phÈm, muèn së h÷u s¶n phÈm ®ã vµ cã kh¶ n¨ng vÒ tµi chÝnh ®Ó quyÕt ®Þnh mua hµng. - T×m kiÕm kh¸ch hµng tiÒm n¨ng ë ®©u vµ khi nµo? ViÖc t×m kiÕm kh¸ch hµng tiÒm n¨ng ë mäi lóc, mäi n¬i, víi th¸i ®é ch©n t×nh, quan t©m. - T×m hiÓu kh¸ch hµng cã cÇn thiÕt hay kh«ng? NÕu kh«ng hiÓu râ vÒ kh¸ch hµng sÏ kh«ng cã mét ho¹t ®éng kinh doanh thùc sù, v× nh­ vËy lµ ch­a hiÓu ®­îc kh¸ch hµng cã mong muèn g×, nhu cÇu vÒ s¶n phÈm ®ã nh­ thÕ nµo ®Ó cung øng. 2.3. T×m hiÓu ®èi thñ c¹nh tranh HiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n, ®èi thñ c¹nh tranh lµ nh÷ng ng­êi cã cïng mét lo¹i s¶n phÈm hµng hãa, dÞch vô ®Ó trao ®æi tháa m·n nhu cÇu cña kh¸ch hµng. Mét ®iÒu ch¾c ch¾n r»ng, trªn thÞ tr­êng cã nhiÒu ®èi thñ c¹nh tranh th× viÖc s¶n xuÊt, kinh doanh sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n vµ ng­îc l¹i. Do ®ã, trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp c¸c hé n«ng d©n cÇn 50 t×m hiÓu, kh¶o s¸t thÞ tr­êng, kh¸ch hµng ®Ó ®­a ra s¶n phÈm míi cho thÞ tr­êng. - C¸c th«ng tin cÇn t×m hiÓu vÒ ®èi thñ c¹nh tranh: + Trªn thÞ tr­êng cã nh÷ng nhµ s¶n xuÊt nµo? + Gi¸ b¸n cña ®èi thñ c¹nh tranh lµ bao nhiªu? + Quy c¸ch, chÊt l­îng cña hä ra sao? + ThÞ tr­êng nµo hä ®ang tËp trung ph¸t triÓn vµ duy tr×? + Quy m« s¶n xuÊt cña hä trong t­¬ng lai lµ thÕ nµo? + Kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña hä ra sao? - Kh¸ch hµng cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh lµ ai? T×m hiÓu vÒ kh¸ch hµng cña ®èi thñ c¹nh tranh cµng nhiÒu cµng tèt, vÝ dô: + Kh¸ch hµng cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh lµ ai vµ c¸c ®Æc ®iÓm cña hä (trÎ hay giµ, møc thu nhËp...). + C¸c kh¸ch hµng kh¸c nhau mua nh÷ng s¶n phÈm hoÆc dÞch vô nµo cña ®èi thñ c¹nh tranh? + §iÒu g× ®­îc kh¸ch hµng coi lµ ®iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña ®èi thñ c¹nh tranh cña b¹n? + LiÖu hä cã nh÷ng kh¸ch hµng trung thµnh hay kh«ng? + Sè l­îng kh¸ch hµng hiÖn t¹i cña hä cã t¨ng lªn nhiÒu hay kh«ng? + Kh¸ch hµng cña hä cã phµn nµn g× kh«ng? - KÕ ho¹ch trong t­¬ng lai cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh lµ g×? 51 Cã thÓ sÏ rÊt khã kh¨n nÕu muèn t×m th«ng tin vÒ c¸c kÕ ho¹ch trong t­¬ng lai cña ®èi thñ c¹nh tranh. Tuy nhiªn, vÉn cã thÓ t×m th«ng tin theo c¸ch kh«ng chÝnh thøc, qua liªn l¹c víi kh¸ch hµng cña hä, nh÷ng ng­êi cung cÊp... Th«ng tin vÒ sù ph¸t triÓn míi trong c«ng viÖc kinh doanh hoÆc s¶n phÈm míi mµ hä dù ®Þnh sÏ giíi thiÖu trong t­¬ng lai. 2.4. X¸c ®Þnh thuËn lîi, khã kh¨n; c¬ héi, th¸ch thøc khi s¶n xuÊt, kinh doanh s¶n phÈm Tr­íc khi biÕn ý t­ëng s¶n xuÊt, kinh doanh thµnh hiÖn thùc, cÇn xem xÐt ®©u lµ thuËn lîi, ®iÓm m¹nh còng nh­ c¸c yÕu ®iÓm cÇn kh¾c phôc. Do thuËn lîi vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn mang l¹i, ng­êi n«ng d©n cã thÓ lùa chän rÊt nhiÒu ®èi t­îng ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Tuy vËy, còng cÇn xem xÐt yÕu tè thêi tiÕt, khÝ hËu, ®Þa h×nh thæ nh­ìng... cã tiÕn hµnh s¶n xuÊt ®­îc s¶n phÈm n«ng nghiÖp hay kh«ng, bëi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn. C¸c hé n«ng d©n cã thÓ tham kh¶o ý kiÕn chuyªn m«n tõ trung t©m khuyÕn n«ng, phßng n«ng nghiÖp ®Ó cã sù t­ vÊn vÒ chuyªn m«n. Bªn c¹nh ®ã, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cßn ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè nh­: + C¸c t¸c ®éng cña chñ tr­¬ng cña §¶ng, chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc. §ã lµ c¸c quyÕt ®Þnh, 52 th«ng t­, nghÞ ®Þnh, nghÞ quyÕt, chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña ngµnh, ®Þa ph­¬ng, c¸c dù ¸n n«ng, l©m nghiÖp... + Nguån cung cÊp ®Çu vµo cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. C¸c nguån lùc ®ã bao gåm: vèn, lao ®éng, kü thuËt, vËt t­, nhiªn liÖu, h¹t gièng, con gièng... NÕu thÞ tr­êng cã kh¶ n¨ng tiªu thô nh­ng nguån cung cÊp nguyªn liÖu phôc vô s¶n xuÊt gÆp khã kh¨n th× ng­êi n«ng d©n sÏ khã cã thÓ tiÕn hµnh s¶n xuÊt, kinh doanh. + C¸c rñi ro trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: Rñi ro do tù nhiªn g©y ra nh­ c¸c hiÖn t­îng b·o, lò, h¹n h¸n, ®éng ®Êt, dÞch bÖnh...; rñi ro do nÒn kinh tÕ; rñi ro x· héi; rñi ro khoa häc - c«ng nghÖ... Chóng ta cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ c¸c khã kh¨n, th¸ch thøc còng nh­ c¬ héi ®Ó chñ ®éng mäi t×nh huèng khi tiÕn hµnh s¶n xuÊt, kinh doanh. 3. LËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh 3.1. Kh¸i niÖm vµ vai trß cña lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh - KÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp KÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp cña n«ng hé ®­îc xem nh­ mét tiÓu dù ¸n bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng, nguån lùc cÇn thiÕt vµ môc tiªu s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp. Mét kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh cña hé n«ng d©n tèt lµ mét kÕ ho¹ch râ rµng ®Ó ®¶m 53 b¶o sù thµnh c«ng cña n«ng hé trong hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai. KÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh cÇn cô thÓ cho tõng n«ng hé; m« t¶ chi tiÕt nh÷ng ho¹t ®éng trong kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh vµ chØ râ nh÷ng kÕt qu¶ n«ng hé sÏ ®¹t ®­îc trong t­¬ng lai cña nh÷ng quyÕt ®Þnh trong hiÖn t¹i. Mét kÕ ho¹ch tèt sÏ gióp n«ng hé t×m ra con ®­êng tèt nhÊt ®Ó ®¹t tíi c¸c môc tiªu. ViÖc lËp tr­íc kÕ ho¹ch gióp n«ng hé sö dông thêi gian vµ c¸c nguån lùc hiÖu qu¶ h¬n, n¾m b¾t ®­îc nh÷ng c¬ héi kinh doanh vµ dù ®o¸n tr­íc khã kh¨n, trë ng¹i. Do vËy, hé n«ng d©n cÇn cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh ®Ó t¨ng c­êng tµi chÝnh. VÝ dô: Gia ®×nh anh A quyÕt ®Þnh lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh mËn trªn vïng cao B¾c Hµ (Lµo Cai) xuÊt ph¸t tõ ý t­ëng ngµy cµng nhiÒu ng­êi liªn hÖ víi anh ngay tõ lóc ®Çu c©y mËn míi ra hoa ®Ó ®¶m b¶o l­îng hµng. Anh A dù ®Þnh sÏ më réng s¶n xuÊt, trång nhiÒu c©y mËn ®Ó kú väng cã nhiÒu qu¶ b¸n ra thÞ tr­êng h¬n. Anh A nªn x¸c ®Þnh mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh mËn hay anh A cÇn lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh mËn nh»m môc tiªu b¸n qu¶ ra thÞ tr­êng thu ®­îc nhiÒu tiÒn h¬n. - LËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh LËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh lµ thuËt ng÷ chØ c¸c ho¹t ®éng tæng hîp ®Ó lµm râ h¬n ý t­ëng 54 kinh doanh th«ng qua kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh. §©y chÝnh lµ nh÷ng dù ®Þnh s¶n xuÊt ®­îc tÝnh to¸n, c©n nh¾c mét c¸ch thÊu ®¸o vµ sÏ ®­îc thùc hiÖn trong mét giai ®o¹n, thêi kú hoÆc thêi gian nhÊt ®Þnh. Nã m« t¶ ý t­ëng, môc tiªu, c¸c nguån lùc ®Çu vµo còng nh­ c¸c kÕt qu¶ dù kiÕn... cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cã c¬ së. NÕu kh«ng cã mét kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh tèt, cho dï cã nh÷ng ý t­ëng vÜ ®¹i ®Õn møc nµo th× còng rÊt khã thµnh c«ng, thËm chÝ cßn thÊt b¹i nÆng nÒ. Mét kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh tèt kh«ng nh÷ng quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng trong viÖc biÕn ý t­ëng kinh doanh ban ®Çu trë thµnh hiÖn thùc mµ cßn gióp duy tr× sù tËp trung sau khi ®· thµnh c«ng. Mét kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh toµn diÖn cã ý nghÜa hÕt søc quan träng ®èi víi bÊt kú ®èi t­îng nµo chuÈn bÞ s¶n xuÊt, kinh doanh. Cã kÕ ho¹ch kinh doanh sÏ gióp c«ng viÖc s¶n xuÊt, kinh doanh kh¶ thi h¬n, râ rµng h¬n. Mét kÕ ho¹ch kinh doanh tèt còng cho thÊy tr­íc ®­îc nh÷ng rñi ro, thö th¸ch ®Ó tõ ®ã x©y dùng c¸c gi¶i ph¸p nh»m gi¶i quyÕt hoÆc ng¨n ngõa ngay tõ b­íc cßn ®ang trªn dù ®Þnh. - Sù cÇn thiÕt ph¶i lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh Nh×n chung, kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh lµ cÇn thiÕt bëi mét sè lý do c¬ b¶n nh­ sau: 55 + §Ó kh¼ng ®Þnh ý t­ëng kinh doanh lùa chän ë trªn lµ xøng ®¸ng thùc hiÖn tr­íc khi dån c«ng søc còng nh­ nguån lùc vµo tiÕn hµnh s¶n xuÊt, kinh doanh. + Qu¶n lý tèt ®­îc c¸c ho¹t ®éng theo môc tiªu ®Ò ra. + Gióp cho viÖc ph©n bæ nguån lùc hîp lý. + Gióp cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c t×nh huèng rñi ro mét c¸ch chñ ®éng. Bªn c¹nh c¸c lý do c¬ b¶n cÇn ph¶i lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh nãi chung ®· tr×nh bµy trªn th× mçi n«ng hé còng cÇn ph¶i lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh cña m×nh: + Do c¸c nguån lùc cña hé n«ng d©n lu«n h¹n chÕ, kh«ng ph¶i lóc nµo còng s½n cã vµ c¸c nguån lùc nµy cÇn ph¶i ®­îc sö dông mét c¸ch tèt nhÊt. + Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh s¶n xuÊt, ho¹t ®éng s¶n xuÊt bÞ chi phèi bëi nhiÒu yÕu tè tõ bªn ngoµi. V× vËy, lËp kÕ ho¹ch sÏ cho phÐp n«ng hé t×m ®­îc c¸c gi¶i ph¸p ®Ó h¹n chÕ ¶nh h­ëng xÊu tõ c¸c yÕu tè bªn ngoµi, ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt liªn tôc vµ cã hiÖu qu¶. + KÕ ho¹ch s¶n xuÊt gióp n«ng hé chñ ®éng qu¶n lý tèt c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cña m×nh, ph¸t huy hiÖu qu¶ nh÷ng thuËn lîi vµ kh¾c phôc kÞp thêi nh÷ng khã kh¨n. + Gióp n«ng hé quyÕt ®Þnh cã nªn tiÕn hµnh mét ho¹t ®éng kinh doanh míi (hay viÖc c¶i thiÖn mét ho¹t ®éng kinh doanh) hay kh«ng? 56 + §Ó cã kÕ ho¹ch ®¹t ®­îc môc tiªu kinh doanh. + §Ó tiÕp cËn ®­îc nh÷ng kho¶n vay vèn tÝn dông, ng­êi cho vay vèn cÇn ph¶i biÕt doanh thu mµ n«ng hé cã thÓ cã vµ kh¶ n¨ng chi tr¶ vèn vay. + KÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh lµ c¸ch thøc mµ th«ng qua ®ã, c¸c chñ hé nhËn ra c¸c ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu cña hé, tõ ®ã cã biÖn ph¸p t¹o ®iÒu kiÖn kh¾c phôc c¸c ®iÓm yÕu vµ ph¸t huy c¸c thÕ m¹nh mét c¸ch cã hiÖu qu¶. KÕ ho¹ch s¶n xuÊt cã thÓ gióp chñ hé nhËn ra sù d­ thõa hay thiÕu hôt c¸c nguån lùc. Môc tiªu cña hé n«ng d©n lµ lµm sao cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®­îc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ vµ mang l¹i nhiÒu lîi Ých nhÊt cho hé. Nh­ vËy, kÕ ho¹ch s¶n xuÊt lµ mét bé phËn quan träng tõ ®ã c¸c kÕ ho¹ch kh¸c cña hé ®­îc thiÕt lËp, nh»m hç trî cho viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña hé mét c¸ch tèt nhÊt. MÆc dï ®é rñi ro vµ kh«ng ch¾c ch¾n cao, song n«ng d©n cã thÓ t¨ng kh¶ n¨ng thµnh c«ng b»ng c¸ch lËp kÕ ho¹ch. ViÖc lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp mang l¹i nhiÒu lîi Ých trùc tiÕp cho ng­êi n«ng d©n. VÝ dô: Khi lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh, n«ng d©n cã thÓ trë nªn chñ ®éng h¬n vÒ vèn, lîi dông nh÷ng thÕ m¹nh, nh÷ng c¬ héi vµ chñ ®éng h¬n khi ®èi mÆt víi nh÷ng mèi ®e däa, khã kh¨n. 57 TiÕn tr×nh lËp kÕ ho¹ch buéc ng­êi n«ng d©n ph¶i xem xÐt mét c¸ch cã hÖ thèng tÊt c¶ nh÷ng khÝa c¹nh cña viÖc kinh doanh cña m×nh. Lµm ®­îc ®iÒu ®ã, ng­êi n«ng d©n sÏ trë nªn hiÓu biÕt h¬n vÒ kinh doanh n«ng nghiÖp vµ m«i tr­êng (nh­ m«i tr­êng kinh tÕ - x· héi vµ m«i tr­êng tù nhiªn) vµ hä tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh ®­îc thuËn lîi h¬n. Quy tr×nh lËp kÕ ho¹ch còng gióp ng­êi n«ng d©n x¸c ®Þnh râ nh÷ng môc tiªu. ViÖc hoµn thiÖn mét kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh cã thÓ mÊt nhiÒu thêi gian nh­ng quan träng nhÊt lµ nÕu ®­îc thiÕt kÕ tèt sÏ ®em l¹i nh÷ng ®Þnh h­íng tèt cho viÖc kinh doanh. V× vËy, nã cho phÐp sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lùc cña n«ng hé ®Ó ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu ®· ®Ò ra còng nh­ tr¸nh c¸c rñi ro, ®¸ng tiÕc cã thÓ x¶y ra. 3.2. Néi dung kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh Mét kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh nãi chung bao gåm nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau: - ý t­ëng s¶n xuÊt, kinh doanh. - §Æt ra môc tiªu s¶n xuÊt, kinh doanh vµ nh÷ng thµnh qu¶ cÇn ®¹t ®­îc. - Nghiªn cøu vµ ph©n tÝch thÞ tr­êng. - Ph©n tÝch lîi thÕ, khã kh¨n, c¬ héi vµ th¸ch thøc trong viÖc s¶n xuÊt, kinh doanh. - X¸c ®Þnh c¸c ®Çu vµo cÇn sö dông. 58 - KÕ ho¹ch sö dông, huy ®éng c¸c ®Çu vµo. §èi víi hé n«ng d©n do cã ®iÒu kiÖn kh¸c nhau vÒ nguån lùc vµ môc tiªu kh¸c nhau sÏ cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh kh¸c nhau. Tuy nhiªn, hé n«ng d©n th­êng cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh ngµnh trång trät (lóa, ng«, khoai, cµ phª, cao su...), kÕ ho¹ch ch¨n nu«i (lîn, tr©u, bß, gµ, c¸...), vµ kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh ngµnh nghÒ dÞch vô (xay x¸t, chÕ biÕn n«ng s¶n phÈm, s¶n xuÊt n«ng cô). Tïy thuéc vµo tõng lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau, néi dung cô thÓ cña kÕ ho¹ch còng kh¸c nhau. §Æc biÖt, trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ toµn cÇu hiÖn nay, c¸c m« h×nh kinh tÕ n¨ng ®éng nh­ kinh tÕ trang tr¹i, gia tr¹i ngµy cµng xuÊt hiÖn nhiÒu, lµm thay ®æi diÖn m¹o kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n, c¸c chñ hé n¨ng ®éng t×m ®Çu ra cho n«ng s¶n ®Ó cã thu nhËp cao h¬n, sö dông cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai, lao ®éng vµ nguån vèn, t¹o ra s¶n phÈm hµng ho¸ cã tÝnh c¹nh tranh cao, gãp phÇn xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo ë khu vùc n«ng th«n. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, hé n«ng d©n cßn h¹n chÕ vÒ ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn khoa häc kü thuËt, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng; thiÕu vèn s¶n xuÊt ®Ó ph¸t triÓn l©u dµi, th­êng lóng tóng vµ chÞu thua thiÖt khi gi¸ n«ng s¶n xuèng thÊp hoÆc khi tiªu thô s¶n phÈm gÆp khã kh¨n, dÉn ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, 59 kinh doanh kh«ng ®¹t ®­îc nh­ mong muèn. Mét trong sè c¸c nguyªn nh©n lµ do c¸c hé s¶n xuÊt ch­a nhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña viÖc lËp kÕ ho¹ch khi tiÕn hµnh s¶n xuÊt, kinh doanh. C«ng t¸c lËp kÕ ho¹ch bao gåm hÖ thèng c¸c b­íc cÇn thùc hiÖn nh»m h­íng tíi viÖc s¶n xuÊt, kinh doanh cã l·i, t¨ng thu nhËp kinh tÕ hé. §Ó c«ng t¸c lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh cña hé s¶n xuÊt ®¹t hiÖu qu¶ cÇn ph¶i c¨n cø vµo nguån vèn, kü thuËt, nh©n lùc, thÞ tr­êng, chÝnh s¸ch... Tãm l¹i, cã thÓ nãi mét kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh cña hé n«ng d©n bao gåm mét sè néi dung chÝnh sau: - Môc tiªu: §©y lµ môc tiªu cÇn ®¹t cña hé khi tiÕn hµnh s¶n xuÊt, kinh doanh. - Kú kÕ ho¹ch: Thêi gian b¾t ®Çu s¶n xuÊt vµ thêi gian kÕt thóc s¶n xuÊt s¶n phÈm kÕ ho¹ch. - Huy ®éng c¸c yÕu tè ®Çu vµo: gièng, ph©n bãn, thuèc phßng trõ dÞch bÖnh, c¸c biÖn ph¸p canh t¸c cô thÓ..., thêi gian vµ nhµ cung cÊp ®Çu vµo. - Ph©n c«ng c«ng viÖc: Ai lµm g× ë tõng kh©u trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh vµ lµm thÕ nµo ®Ó thùc hiÖn tèt kh©u ®­îc ph©n c«ng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®ã. - H¹ch to¸n kinh tÕ: X¸c ®Þnh s¶n l­îng s¶n phÈm, gi¸ c¶ s¶n phÈm, gi¸ c¶ c¸c yÕu tè ®Çu vµo, tÝnh to¸n chi phÝ, doanh thu hoÆc gi¸ trÞ s¶n xuÊt, l·i/lç. 60 - X¸c ®Þnh thÞ tr­êng tiªu thô: KÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh cña n«ng hé cÇn x¸c ®Þnh râ thêi gian vµ s¶n l­îng n«ng s¶n thu ho¹ch, còng nh c¸ch thøc tiªu thô c¸c s¶n phÈm ®ã (b¸n cho ai, c¸ch thøc b¸n, gi¸ c¶ dù kiÕn). - Gi¶i ph¸p bæ sung vµ huy ®éng c¸c nguån lùc, c¸ch thøc, h×nh thøc huy ®éng: Nguån lùc tµi chÝnh cña n«ng hé lµ cã h¹n vµ dßng tiÒn thu chi cña hé biÕn ®éng, kh«ng ®ång ®Òu trong n¨m do s¶n xuÊt n«ng nghiÖp mang tÝnh thêi vô cao. Trong kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng hé cÇn x¸c ®Þnh râ dßng tiÒn (thu vµ chi) c¸c th¸ng trong n¨m, thùc hiÖn c©n ®èi thu chi vµ cã gi¶i ph¸p thÝch hîp. - Nh÷ng c¬ héi, rñi ro vµ c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc: N«ng hé cÇn dù ®o¸n nh÷ng rñi ro mµ hä cã thÓ gÆp ph¶i trong vô s¶n xuÊt tíi vµ trong n¨m tíi. C¸c rñi ro nµy cã thÓ bao gåm dÞch bÖnh, h¹n h¸n, lò lôt, gi¸ s¶n phÈm ®Çu ra thÊp, kh«ng huy ®éng ®­îc vèn kÞp thêi cho s¶n xuÊt, kinh doanh. Nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó qu¶n lý c¸c rñi ro ®ã cÇn ®­îc dù tÝnh tr­íc vµ cÇn thÓ hiÖn trong kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh cña hé. 3.3. Nh÷ng c¨n cø ®Ó tiÕn hµnh lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh - LËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh tr­íc hÕt dùa vµo ý t­ëng s¶n xuÊt, kinh doanh cña n«ng hé. Muèn kinh doanh cã hiÖu qu¶ tr­íc hÕt 61 ph¶i cã ý t­ëng kinh doanh tèt, nghÜa lµ ph¶i cã c¬ héi kinh doanh vµ ph¶i cã kü n¨ng còng nh nguån lùc ®Ó tËn dông c¬ héi ®ã. Nh÷ng ý t­ëng s¶n xuÊt, kinh doanh cña n«ng hé ®­îc h×nh thµnh tõ viÖc n«ng hé ®¸nh gi¸ nhu cÇu thÞ tr­êng còng nh­ tiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña b¶n th©n n«ng hé. Do ®ã, c¸c n«ng hé cÇn cã th«ng tin tèt vÒ thÞ tr­êng s¶n phÈm hµng hãa dù ®Þnh sÏ tiÕn hµnh s¶n xuÊt, kinh doanh. Hay nãi c¸ch kh¸c, n«ng hé cÇn thu thËp th«ng tin liªn quan ®Õn lÜnh vùc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh: C¸c hé n«ng d©n cã thÓ thu thËp, t×m hiÓu nh÷ng th«ng tin nµy th«ng qua nhiÒu nguån, kªnh th«ng tin kh¸c nhau nh­ th«ng qua hÖ thèng ph¸t thanh, truyÒn h×nh; c¸c chuyªn môc chuyªn ®Ò vÒ n«ng nghiÖp, n«ng th«n; qua s¸ch, b¸o; Internet; tham quan thùc tÕ c¸c m« h×nh hay, ®iÓn h×nh tèt trong vµ ngoµi tØnh;... VÝ dô: ¤ng B nghe th«ng tin vÒ nhu cÇu s¶n phÈm rau ngãt rÊt lín ë Hµ Néi. ¤ng nhËn thÊy r»ng, ®iÒu kiÖn thêi tiÕt khÝ hËu t¹i ®Þa ph­¬ng m×nh rÊt tèt cho viÖc gieo trång c©y rau ngãt. §Æc biÖt, chç «ng chØ c¸ch Hµ Néi 50 km ®­êng bé. ¤ng tham kh¶o nhiÒu n¬i vµ xuèng tËn Hµ Néi ®Ó xem gi¸ c¶ giao b¸n nh­ thÕ nµo. MÆt kh¸c, s¶n xuÊt c©y rau ngãt kh«ng cÇn nhiÒu vèn nªn «ng sÏ s¶n xuÊt c©y rau ngãt ®Ó b¸n cho thÞ tr­êng Hµ Néi. Nh­ vËy, ý t­ëng s¶n xuÊt, kinh doanh cña «ng A 62 chÝnh lµ: S¶n xuÊt, kinh doanh rau ngãt cho thÞ tr­êng Hµ Néi. §©y chÝnh lµ vÊn ®Ò xuyªn suèt trong qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch. Tõ ý t­ëng nµy, «ng A cÇn ®­a ra mét lo¹t hµnh ®éng nh­: - ¤ng A sÏ s¶n xuÊt c©y rau ngãt nh­ thÕ nµo? - Gi¸ b¸n bao nhiªu lµ phï hîp, c¬ së nµo ®­a ra gi¸ ®ã? - S¶n phÈm cña «ng sÏ ®­îc «ng b¸n lÎ hay b¸n theo ph­¬ng thøc giao hµng cho c¸c ®Çu mèi, c¸c c¬ së,...? §iÒu kiÖn tù nhiªn lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, kinh doanh còng nh­ c¸c kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh ng¾n vµ dµi h¹n cña n«ng hé. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, phô thuéc chÆt chÏ vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn. N«ng hé s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp ë ®Þa ph­¬ng cã ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai vµ khÝ hËu kh¸c nhau nªn ph¶i bè trÝ c¸c lo¹i c©y con phï hîp t­¬ng øng theo nguyªn t¾c: “§Êt nµo, c©y nÊy” vµ “Mïa nµo c©y nÊy”. VÝ dô: §Êt ë khu vùc miÒn nói phÝa B¾c, chñ yÕu lµ c¸c lo¹i ®Êt ®á Feralit ®á vµng nªn thÝch hîp cho c©y chÌ. Do ®ã, ng­êi d©n ë ®©y trång nhiÒu chÌ, ®Æc biÖt lµ ë c¸c tØnh Phó Thä, Yªn B¸i, S¬n La... Trong ®iÒu kiÖn mïa ®«ng, khÝ hËu ®Æc tr­ng «n ®íi, c¸c hé n«ng d©n lùa chän c¸c lo¹i c©y rau mµu xø l¹nh nh­: b¾p c¶i, xµ l¸ch, su hµo, sóp l¬... ®Ó gieo trång. 63 - §iÒu kiÖn nguån lùc cña n«ng hé nh­ ®Êt ®ai, vèn, lao ®éng, kü thuËt lµ nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn n¨ng lùc s¶n xuÊt thùc tÕ cña n«ng hé, quyÕt ®Þnh quy m« s¶n xuÊt cña tõng s¶n phÈm, kh¶ n¨ng më réng, kh¶ n¨ng chuyÓn h­íng kinh doanh. - Quy tr×nh s¶n xuÊt vµ tÝnh kh¶ thi cña quy tr×nh. Víi mçi ®èi t­îng s¶n xuÊt cã quy tr×nh s¶n xuÊt riªng ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. VËy, n«ng hé cÇn xem xÐt liÖu quy tr×nh ®ã cã phï hîp vµ dÔ ¸p dông t¹i ®Þa ph­¬ng hay kh«ng? 3.4. C¸c b­íc lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh §iÒu kiÖn s¶n xuÊt, kinh doanh cña c¸c n«ng hé lµ kh«ng gièng nhau nªn viÖc lËp kÕ ho¹ch kinh doanh cña c¸c hé còng ph¶i ®éc lËp vµ bao gåm c¸c b­íc nh­ sau: (1) X¸c ®Þnh môc tiªu cña n«ng hé. Ng­êi n«ng d©n cÇn lùa chän môc tiªu còng nh c¸c ho¹t ®éng vµ c¸ch thøc qu¶n lý s¶n xuÊt trång trät, ch¨n nu«i cña n«ng hé. N«ng hé cã thÓ cã mét hay nhiÒu môc tiªu. Tèi ®a hãa lîi nhuËn th­êng lµ mét trong nh÷ng môc tiªu chÝnh cña n«ng hé. Ngoµi ra cßn cã nh÷ng môc tiªu kh¸c nh­: - Mang l¹i sinh kÕ tèt h¬n cho gia ®×nh. - §¸p øng nhu cÇu vÒ viÖc lµm cña gia ®×nh. - T¹o c«ng viÖc cho x· héi. 64 - Ph¸t triÓn céng ®ång vµ c¸c môc tiªu x· héi kh¸c. (2) Ph©n tÝch nguån lùc cña hé. N«ng hé cÇn ph©n tÝch c¸c nguån lùc cã s½n nh­ ®Êt ®ai, c¸c nguån lùc tù nhiªn, lao ®éng, nhµ cöa, vèn cã thÓ sö dông vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt. ViÖc ph©n tÝch nguån lùc cña n«ng hé nh»m tr¶ lêi c¸c c©u hái sau: - DiÖn tÝch cña hé hiÖn cã bao nhiªu? Cô thÓ mçi lo¹i thÕ nµo? HiÖn t¹i c¸c thöa ®Êt cña hé ®­îc sö dông ®Ó trång c©y g×? ChÊt ®Êt, ®é ph× nhiªu, ®iÒu kiÖn kÕt cÊu h¹ tÇng nh­ giao th«ng, thñy lîi... phï hîp víi trång c©y g×? NÕu nu«i trång thñy s¶n th× ao hå, nguån n­íc cã æn ®Þnh kh«ng? - T­ liÖu s¶n xuÊt, m¸y mãc, thiÕt bÞ, c«ng cô, dông cô vµ c¸c tµi s¶n kh¸c nh­ tr©u bß kÐo cµy, nhµ x­ëng, chuång tr¹i ch¨n nu«i cña hé nh­ thÕ nµo? T×nh tr¹ng hiÖn nay ra sao? Cã phï hîp víi t×nh h×nh s¶n xuÊt hiÖn t¹i cña hé kh«ng? - L­îng tiÒn vèn hiÖn t¹i cña hé? D­ thõa hay, thiÕu hôt. NÕu tiÕn hµnh s¶n xuÊt cã ph¶i vay thªm kh«ng? Vay ë ®©u? Bao nhiªu? Khi nµo? - Hé cÇn x¸c ®Þnh c¸c tiÒm n¨ng cña m×nh trong vô tíi hoÆc n¨m tíi, nghÜa lµ hé còng cÇn ph¶i xem xÐt c¸c kh¶ n¨ng t¨ng thªm lao ®éng, vèn, ®Êt ®ai, m¸y mãc, tr©u bß, ph­¬ng tiÖn, dông cô, thiÕt bÞ... trong n¨m tíi. 65 - Gia ®×nh cã mÊy ng­êi, trong ®ã bao nhiªu lao ®éng chÝnh, bao nhiªu lao ®éng phô? Kinh nghiÖm s¶n xuÊt, tr×nh ®é cña tõng ng­êi ra sao? - Hé còng cÇn ph©n tÝch møc ®é s½n cã cña c¸c yÕu tè vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt nh­ c¸c yÕu tè ®Çu vµo ph©n bãn, gièng, kü thuËt, thñy lîi, giao th«ng, ®iÖn... - Bªn c¹nh ®ã hé còng cÇn ph¶i ph©n tÝch c¬ héi nh­: chÝnh s¸ch míi cã lîi, c¸c dù ¸n, ch­¬ng tr×nh... ®­îc ®Çu t­, hç trî, gióp ®ì; vµ nh÷ng th¸ch thøc cã thÓ cã ®èi víi s¶n xuÊt, kinh doanh s¶n phÈm mµ hé quyÕt ®Þnh chän nh­: thiªn tai, dÞch bÖnh, biÕn ®éng bÊt lîi cña gi¸ ®Çu vµo t¨ng cao... (3) Lùa chän s¶n phÈm kinh doanh. Víi nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ nguån lùc nh­: vèn, lao ®éng, kü thuËt, kinh nghiÖm... vµ môc tiªu cña hé, cïng víi viÖc ®¸nh gi¸ nhu cÇu thÞ tr­êng th× hé n«ng d©n cã thÓ lùa chän s¶n phÈm kinh doanh phï hîp. (4) X¸c ®Þnh c¸c quy tr×nh kü thuËt cã thÓ ¸p dông. Sau khi x¸c ®Þnh ®­îc s¶n xuÊt c©y g×, con g×, dùa trªn nguån lùc vµ c¸c ®iÒu kiÖn vÒ thÞ tr­êng th× hé ph¶i x¸c ®Þnh quy tr×nh s¶n xuÊt, c«ng thøc lu©n canh c©y trång vµ vËt nu«i cô thÓ. ViÖc ph©n tÝch x¸c ®Þnh c«ng thøc lu©n canh c©y trång cho phÐp hé lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt hîp lý. X¸c ®Þnh 66 lu©n canh ®óng cho phÐp hé sö dông tèi ®a c¸c nguån lùc vµ ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. X¸c ®Þnh c«ng thøc lu©n canh hîp lý tr­íc hÕt ph¶i dùa vµo ®iÒu kiÖn khÝ hËu, thñy v¨n, ®Æc tÝnh cña ®Êt ®ai, tÝnh n¨ng kü thuËt cña c©y trång. Sau ®ã x¸c ®Þnh ®­îc c«ng thøc lu©n canh cho tõng thöa ®Êt, tiÕn hµnh x©y dùng lÞch thêi vô cho c¸c lo¹i c©y trång. VÝ dô: ¤ng A tiÕn hµnh canh t¸c lóa tÎ th¬m. ¤ng thÊy r»ng nÕu ¸p dông theo quy tr×nh s¶n xuÊt ghi trªn bao b× th× thêi gian sinh tr­ëng cña c©y lóa thùc tÕ trªn ®ång ruéng lµ 130 ngµy tÝnh tõ lóc gieo m¹. ¤ng thÊy r»ng cã thÓ trång ®­îc 2 vô trong 1 n¨m. MÆt kh¸c, trång gièng tÎ th¬m nµy, sau vô lóa thø hai cßn nhiÒu thêi gian trong vô ®«ng nªn «ng quyÕt ®Þnh trång thªm c©y ng« ®«ng. Nh­ vËy, «ng A tËn dông ®­îc tèi ®a nguån lùc ®Êt ®ai cña gia ®×nh ®Ó s¶n xuÊt 2 vô lóa vµ 1 vô ng« ®«ng. (5) TÝnh to¸n chi phÝ, kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ - C¨n cø vµo c¸c ®Þnh møc ®Çu vµo, ®Çu ra cô thÓ, hé n«ng d©n cã thÓ tÝnh to¸n, x¸c ®Þnh chi phÝ s¶n xuÊt cña s¶n phÈm kÕ ho¹ch. Trong kÕ ho¹ch cÇn chó ý c¸c lo¹i chi phÝ nh­: chi phÝ vËt chÊt b»ng tiÒn, chi phÝ hiÖn vËt cña gia ®×nh, chi phÝ lao ®éng thuª ngoµi, chi phÝ lao ®éng gia ®×nh vµ trÝch khÊu hao. Trong ®ã viÖc tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ chi phÝ b»ng tiÒn mÆt bao gåm chi phÝ vËt chÊt 67 b»ng tiÒn vµ chi phÝ lao ®éng ngoµi lµ rÊt quan träng, ®iÒu ®ã cho phÐp hé n«ng d©n biÕt ®­îc ®Ó s¶n xuÊt, kinh doanh c©y trång ®ã ph¶i bá ra bao nhiªu tiÒn mÆt, vµo thêi ®iÓm nµo? Tõ ®ã gióp hé n«ng d©n cã biÖn ph¸p hîp lý ®Ó huy ®éng vµ sö dông tiÒn cã hiÖu qu¶. Dùa vµo n¨ng suÊt dù kiÕn cña n«ng s¶n phÈm vµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng, n«ng hé cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc gi¸ trÞ s¶n phÈm s¶n xuÊt (bao gåm c¶ s¶n phÈm chÝnh vµ s¶n phÈm phô). VÝ dô: Trong ch¨n nu«i lîn: s¶n phÈm chÝnh lµ lîn thÞt, s¶n phÈm phô lµ chÊt th¶i dïng phôc vô ho¹t ®éng s¶n xuÊt kh¸c. S¶n phÈm chÝnh sau khi thu ho¹ch cã thÓ ®­îc hé sö dông vµo nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau. T­¬ng øng víi nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau, c¸ch x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña chóng còng kh¸c nhau. L­îng s¶n phÈm chÝnh b¸n ra thÞ tr­êng lµ gi¸ trÞ cña s¶n phÈm chÝnh ®em b¸n ®­îc x¸c ®Þnh b»ng khèi l­îng s¶n phÈm chÝnh ®em b¸n nh©n víi gi¸ b¸n ®¬n vÞ cña s¶n phÈm chÝnh. L­îng s¶n phÈm chÝnh ®­îc ®Ó l¹i phôc vô cho nhu cÇu tiªu dïng cña hé: Gi¸ trÞ nµy ®­îc x¸c ®Þnh b»ng khèi l­îng s¶n phÈm chÝnh ®Ó l¹i nh©n víi gi¸ thÞ tr­êng cña s¶n phÈm chÝnh. L­îng s¶n phÈm chÝnh ®­îc ®Ó l¹i lµm gièng hoÆc lµm ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o s¶n phÈm kh¸c: Gi¸ trÞ cña s¶n phÈm nµy ®­îc x¸c ®Þnh 68 b»ng khèi l­îng s¶n phÈm ®Ó l¹i nh©n víi gi¸ thÞ tr­êng cña s¶n phÈm t¹i thêi ®iÓm sö dông. S¶n phÈm phô (phô phÈm): Lµ nh÷ng s¶n phÈm ®i kÌm sau khi thu ho¹ch s¶n phÈm chÝnh vµ gi¸ trÞ cña nã chiÕm tû lÖ nhá so víi s¶n phÈm chÝnh. Tïy thuéc vµo môc ®Ých kh¸c nhau, gi¸ trÞ cña s¶n phÈm phô còng ®­îc x¸c ®Þnh kh¸c nhau. Gi¸ trÞ s¶n phÈm phô ®em b¸n b»ng tæng l­îng tiÒn thu ®­îc khi ®em b¸n s¶n phÈm phô. S¶n phÈm phô ®Ó tiªu dïng hoÆc lµm ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o s¶n phÈm míi nh­ c¸m trong xay x¸t g¹o, d©y vµ l¸ khoai lang sau khi thu ho¹ch cñ... lµm thøc ¨n cho gia sóc. Gi¸ trÞ cña nã ®­îc x¸c ®Þnh theo gi¸ thÞ tr­êng hay gi¸ ®Çu vµo cña s¶n xuÊt. Trªn c¬ së chi phÝ vµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt dù tÝnh hé cã thÓ tÝnh to¸n ®­îc hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh. §ång thêi viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cho phÐp hé x¸c ®Þnh ®­îc c¸c c¬ héi vµ biÖn ph¸p ®Ó gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt. D­íi ®©y lµ c¸c chØ tiªu vµ c¸ch thøc tÝnh to¸n kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh c©y trång cña n«ng hé. Khi tÝnh to¸n kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cÇn chó ý lµ chi phÝ lao ®éng ®­îc tÝnh theo chi phÝ c¬ héi. Chi phÝ c¬ héi cña lao ®éng gia ®×nh lµ sè tiÒn mµ hé cã thÓ kiÕm ®­îc nÕu sö dông thêi gian lao ®éng ®ã ®Ó thùc hiÖn mét c«ng viÖc kh¸c. 69 B¶ng 5: TÝnh to¸n kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ s¶n xuÊt, kinh doanh ChØ tiªu Gi¶i thÝch (I) Tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt B»ng gi¸ trÞ cña: + S¶n phÈm chÝnh + S¶n phÈm phô Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt (II) Chi phÝ s¶n xuÊt b»ng tiÒn Tæng sè tiÒn hé dïng ®Ó mua: + VËt t­ + Thuª lao ®éng + DÞch vô Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh cña hé (III) Chi phÝ s¶n xuÊt b»ng hiÖn vËt vµ lao ®éng cña hé Gi¸ trÞ c¸c ®Çu vµo tù cã cña hé: + Gièng + Ph©n bãn + Lao ®éng gia ®×nh Trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cña hé (IV) Chi phÝ tiªu thô s¶n phÈm Chi phÝ mµ hé tiªu tèn cho viÖc tiªu thô toµn bé hoÆc mét phÇn khèi l­îng s¶n phÈm. Chi phÝ nµy cã thÓ rÊt nhá nÕu hé gia ®×nh sö dông phÇn lín s¶n phÈm cho tiªu dïng cña hé (V) Thu nhËp hçn hîp = (I) - (II) - (IV) (VI) Thu nhËp thuÇn = (I) – [ (II) + (III) + (IV)] 70 (6) ChuÈn bÞ ng©n s¸ch. C¨n cø vµo chi phÝ b»ng tiÒn ph¶i bá ra ®Ó mua vËt chÊt, thuª dÞch vô vµ thuª lao ®éng vµo tõng thêi ®iÓm kh¸c nhau trong kÕ ho¹ch mµ hé n«ng d©n x¸c ®Þnh ng©n s¸ch, l­îng tiÒn cÇn thiÕt cho mçi ho¹t ®éng trong nh÷ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Hé n«ng d©n cÇn c©n nh¾c c¸c ph­¬ng ¸n, c¸ch thøc huy ®éng ng©n s¸ch, chØ râ huy ®éng tõ nh÷ng nguån nµo, bao nhiªu vµ khi nµo. Trªn c¬ së ®ã, hé n«ng d©n c©n ®èi vµ chñ ®éng nguån ng©n s¸ch cña hé, sao cho phï hîp, ®¸p øng yªu cÇu liªn tôc trong s¶n xuÊt, kinh doanh cña hé. Bªn c¹nh nguån vèn tù cã, hé n«ng d©n cÇn x¸c ®Þnh l­îng vèn tèi thiÓu cÇn vay, nguån vèn cã thÓ huy ®éng. Nh×n chung, ®Ó vay vèn æn ®Þnh, l©u dµi phôc vô tèt cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, bªn c¹nh c¸c nguån néi lùc th× chñ thÓ kinh tÕ vÉn ph¶i x¸c ®Þnh nguån vèn vay tõ b¹n bÌ, c¸c nhµ ®Çu t­, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ ch­¬ng tr×nh cña ChÝnh phñ. §Æc biÖt trong viÖc vay ng©n hµng cÇn lªn kÕ ho¹ch thËt kü l­ìng ®Ó thuyÕt phôc ng©n hµng chÊp nhËn lµ ®èi t­îng kh¸ch hµng tiÒm n¨ng. Cô thÓ nh­ sau: - TiÕt kiÖm gia ®×nh: §Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh th× nguån vèn tèt nhÊt ph¶i lµ vèn tù cã. Nguån vèn nµy dÔ sö dông, nhanh chãng tiÕp cËn, kh«ng bÞ rµng buéc bëi c¸c ®iÒu kho¶n tr¶ nî. §ång thêi, vèn tù cã còng lµ c¬ së ®Ó 71 hé ph¶i quyÕt t©m h¬n s¶n xuÊt, kinh doanh, kÓ c¶ trong nh÷ng thêi ®iÓm khã kh¨n. - Gia ®×nh vµ bÌ b¹n: §©y lµ nguån vèn dÔ tiÕp cËn thø hai. Th«ng th­êng gia ®×nh vµ b¹n bÌ kh«ng ®ßi hái nh÷ng thñ tôc giÊy tê nh­ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c. Tuy nhiªn, nguån vèn nµy còng cÇn ph¶i cã hå s¬ vµ ®­îc coi nh kho¶n vay. - Ng©n hµng: Ng©n hµng lµ tæ chøc tÝn dông rÊt thËn träng. Quan hÖ cho vay tõ ng©n hµng vµ tr¶ l·i tõ phÝa ng­êi vay. Tr­íc khi vay, th«ng th­êng b¹n ph¶i tiÕn hµnh c¸c thñ tôc cÇn thiÕt. §Æc biÖt cho vay ho¹t ®éng kinh doanh th× cÇn ph¶i cã ph­¬ng ¸n s¶n xuÊt, kinh doanh râ rµng. - Nhµ ®Çu t­: Nguån tµi chÝnh cã thÓ huy ®éng tõ c¸c nhµ ®Çu t­ quan t©m tíi ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña b¹n. Tuy nhiªn, cÇn râ rµng vÒ quyÒn lîi, tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn khi tham gia ®ãng gãp ®Ó ®Çu t­ s¶n xuÊt, kinh doanh. - Ch­¬ng tr×nh cña ChÝnh phñ: Trong lÜnh vùc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp ë n­íc ta cã nhiÒu ch­¬ng tr×nh, chÝnh s¸ch hç trî nh­: trî gi¸ gièng, ph©n bãn, m« h×nh s¶n xuÊt míi... nªn khi tiÕn hµnh s¶n xuÊt, kinh doanh b¹n nªn t×m hiÓu c¸c ch­¬ng tr×nh hç trî tõ c¸c cÊp, ngµnh cã liªn quan: Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, Së Tµi chÝnh, Phßng N«ng nghiÖp vµ 72 Ph¸t triÓn n«ng th«n , ñy ban nh©n d©n x· vµ c¸c c¸n bé chuyªn m«n,... - Bªn c¹nh viÖc huy ®éng nguån vèn, hé n«ng d©n còng cÇn ph¶i lªn kÕ ho¹ch b¶o toµn vèn: TiÕt kiÖm triÖt ®Ó trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh nh­: tiÕt kiÖm vÒ lao ®éng, gièng, thøc ¨n, kÕt cÊu h¹ tÇng, trang thiÕt bÞ, dông cô s¶n xuÊt... X©y dùng kÕ ho¹ch chi tiªu trong sinh ho¹t h»ng ngµy, t­ duy lÊy ng¾n nu«i dµi, më réng s¶n xuÊt. Qu¶n trÞ rñi ro, trong s¶n xuÊt, kinh doanh, xÐt tõ gãc ®é hiÖu qu¶ kinh tÕ, khi ®­a ra bÊt cø quyÕt ®Þnh nµo, chñ thÓ kinh tÕ tÊt yÕu sÏ ph¶i c©n nh¾c ®Õn yÕu tè rñi ro. Møc ®é thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña quyÕt ®Þnh ®óng sÏ chÞu ¶nh h­ëng trùc tiÕp cña c¸c rñi ro liªn quan vµ viÖc c¸c rñi ro ®ang ®­îc kiÓm so¸t nh­ thÕ nµo. Cµng cã nhiÒu biÕn ®éng thÞ tr­êng, cµng nhiÒu yÕu tè kh«ng ch¾c ch¾n th× mèi ®e däa ®èi víi ng­êi s¶n xuÊt, kinh doanh cµng lín. Tuy nhiªn, víi ph­¬ng ch©m trong s¶n xuÊt, kinh doanh "rñi ro cao, lîi nhuËn lín" th× ®ã còng ®­îc xem lµ c¬ héi cho ng­êi s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng n¾m b¾t vµ qu¶n lý ®­îc c¸c rñi ro, nhËn diÖn rñi ro vµ ®¸nh gi¸ rñi ro, kiÓm so¸t rñi ro. (7) TiÕn hµnh ph©n tÝch ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu, c¬ héi, th¸ch thøc. Mét ®iÒu v« cïng quan träng trong lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh cña n«ng hé lµ liÖt kª 73 tÊt c¶ nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu, nh÷ng c¬ héi vµ c¶ nh÷ng ®e däa ®Õn s¶n xuÊt, kinh doanh s¶n phÈm ®· lùa chän. §iÓm m¹nh lµ nh÷ng g× tån t¹i trong n«ng hé, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ n©ng cao n¨ng lùc ®Ó n«ng hé thùc hiÖn tèt viÖc kinh doanh n«ng nghiÖp nh­ kinh nghiÖm s¶n xuÊt cña n«ng hé, kü n¨ng tiÕp cËn tÝn dông,... §iÓm yÕu lµ nh÷ng g× tån t¹i trong n«ng hé, g©y trë ng¹i cho n«ng hé trong viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp nh­ thiÕu kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thiÕu vèn,... C¬ héi lµ bÊt cø ®iÒu g× tån t¹i bªn ngoµi n«ng hé cã thÓ t¹o thuËn lîi cho n«ng hé trong kinh doanh nh­ thÞ tr­êng míi, chÝnh s¸ch hç trî míi. Mèi ®e däa lµ nh÷ng g× tån t¹i bªn ngoµi n«ng hé mµ cã thÓ g©y ra nh÷ng rñi ro ®Õn c«ng viÖc kinh doanh nh nh÷ng thay ®æi bÊt lîi trong chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc, thÞ tr­êng, biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ hay kh¸ch hµng. Khi ®· x¸c ®Þnh ®­îc nh÷ng yÕu tè trªn, n«ng hé ®· hoµn thµnh ph©n tÝch SWOT cho kÕ ho¹ch ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh, tõ ®ã cã thÓ quyÕt ®Þnh hµnh ®éng nh»m tËn dông nh÷ng ®iÓm m¹nh, kh¾c phôc nh÷ng ®iÓm yÕu, tËn dông nh÷ng c¬ héi vµ xö lý nh÷ng khã kh¨n. Ta cã thÓ xem xÐt mét vÝ dô vÒ ph©n tÝch SWOT cña mét hé n«ng d©n trång mËn. 74 B¶ng 7: §iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu, c¬ héi, th¸ch thøc cña n«ng d©n trång mËn H¹ng môc Hµnh ®éng §iÓm m¹nh - Cã kinh nghiÖm trång mËn - Lao ®éng gia ®×nh cã søc khoÎ tèt, nguån vèn tù cã lµ chñ yÕu - Cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh - §­îc tham gia nhiÒu kho¸ tËp huÊn §iÓm yÕu - ThiÕu ®Êt ®Ó më réng s¶n xuÊt, kinh doanh - ThiÕu th«ng tin thÞ tr­êng, hiÓu biÕt khoa häc kü thuËt cßn h¹n chÕ C¬ héi - ChÝnh s¸ch ­u ®·i cña chÝnh phñ vµ ®Þa ph­¬ng - NhiÒu tiÕn bé khoa häc kü thuËt vÒ trång c©y ¨n qu¶ lµ c©y mËn Th¸ch thøc - C¹nh tranh kh¸ gay g¾t, gi¸ c¶ kh«ng æn ®Þnh - Gi¸ c¶ vËt t­ n«ng nghiÖp cao - Thêi tiÕt bÊt lîi, rÐt ®Ëm, ®Æc biÖt lµ lóc ra hoa - Ph¸t huy kinh nghiÖm tèt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt - Vèn vay Ýt, tiÕt kiÖm chi phÝ tr¶ l·i - N©ng cao tr×nh ®é lËp kÕ ho¹ch, bæ sung sæ s¸ch theo dâi - VËn dông tèt vµo s¶n xuÊt, kinh doanh - Thuª ®Êt, vay thªm vèn ®Ó s¶n xuÊt - Häc hái, t×m hiÓu: c¸n bé, tivi, s¸ch, b¸o... - ChÊp hµnh vµ vËn dông tèi ­u - N¾m b¾t kÞp thêi - T×m c¸ch h¹ gi¸ thµnh vµ n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm - TiÕt kiÖm chi phÝ ®Çu vµo - Chèng rÐt, dïng thuèc ®Ëu qu¶... 75 3.5. TiÕn hµnh lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh cho c¸c ®èi t­îng c©y trång, vËt nu«i cña hé n«ng d©n Ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp cña c¸c hé n«ng d©n rÊt ®a d¹ng, bao gåm sù kÕt hîp c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau gi÷a: (1) s¶n xuÊt, kinh doanh trång trät, (2) ch¨n nu«i, (3) nu«i trång thñy s¶n, (4) l©m nghiÖp, (5) dÞch vô n«ng nghiÖp. VÝ dô, ta tiÕn hµnh lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh cña hé gia ®×nh A bao gåm tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh n«ng nghiÖp. Cã thÓ gép nhãm 1 lµ ho¹t ®éng trång trät vµ l©m nghiÖp; nhãm 2 lµ ch¨n nu«i - nu«i trång thñy s¶n; nhãm 3 lµ dÞch vô n«ng nghiÖp. Do vËy, cã thÓ tiÕn hµnh lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh theo c¸c tr×nh tù nh­ sau: Môc ®Ých s¶n xuÊt, kinh doanh. Trång trät: ViÖc trång lóa vµ hoa mµu ®¶m b¶o nhu cÇu l­¬ng thùc cho con ng­êi, thøc ¨n cho ch¨n nu«i hoÆc ®Ó b¸n. Ch¨n nu«i, nu«i trång thñy s¶n, l©m nghiÖp vµ dÞch vô n«ng nghiÖp nh»m môc ®Ých t¨ng c­êng nguån lùc kinh tÕ cña gia ®×nh th«ng qua qu¸ tr×nh ch¨n nu«i, thu ho¹ch vµ b¸n lÊy tiÒn. Ph©n tÝch nguån lùc cña hé. - §èi víi nhãm 1: N«ng hé cÇn x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn tù nhiªn vÒ khÝ hËu, thæ nh­ìng trªn nh÷ng m¶nh ®Êt cña gia ®×nh xem phï hîp víi nh÷ng 76 lo¹i c©y trång nµo? C¸c ®iÒu kiÖn vÒ kÕt cÊu h¹ tÇng cã ®¸p øng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kh«ng? NÕu ch­a ®¸p øng ®­îc th× cÇn c¶i thiÖn thªm nh÷ng ®iÒu kiÖn g×? Lao ®éng cÇn huy ®éng lµ bao nhiªu? CÇn ®Çu t­ c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt g×? Vèn ®Çu t vµo ho¹t ®éng trång trät lµ bao nhiªu? LiÖu cã thiÕu hay kh«ng? CÇn ph¶i vay thªm kh«ng? Vay vèn ë ®©u? Khi triÓn khai ho¹t ®éng trång trät cÇn cã nh÷ng kinh nghiÖm g× trong viÖc chän gièng, kü thuËt ¸p dông? §¸nh gi¸ t×nh h×nh s©u bÖnh, dÞch bÖnh chÝnh trªn ®èi víi ®èi t­îng c©y trång vµ c¸c gi¶i ph¸p phßng trõ? C¸c ®èi t¸c cã thÓ lµ ®èi t­îng bao tiªu ®­îc ®Çu ra cña c¸c s¶n phÈm trång trät ®ã. - §èi víi nhãm 2: N«ng hé cÇn xem xÐt ®iÒu kiÖn tù nhiªn, khÝ hËu ë ®Þa ph­¬ng sinh sèng cã phï hîp víi ho¹t ®éng ch¨n nu«i vµ nu«i trång thñy s¶n ®ã kh«ng? DiÖn tÝch cã thÓ tiÕn hµnh ch¨n nu«i vµ nu«i trång thñy s¶n lµ bao nhiªu? CÇn bao nhiªu lao ®éng cho ch¨n nu«i? Hé cã thÓ dµnh bao nhiªu vèn cho ch¨n nu«i vµ nu«i trång thñy s¶n? Ho¹t ®éng ch¨n nu«i, nu«i trång thñy s¶n b¾t ®Çu tiÕn hµnh tõ khi nµo? Kh¶ n¨ng cã x¶y ra dÞch bÖnh g× kh«ng? §èi t¸c tiªu thô s¶n phÈm ch¨n nu«i lµ ai? Mèi quan hÖ cã bÒn chÆt hay kh«ng? - §èi víi nhãm 3: N«ng hé cã thÓ tiÕn hµnh kinh doanh mét sè dÞch vô n«ng nghiÖp tïy theo 77 nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ quan. Hé nhËn ®Þnh xem c¸c ho¹t ®éng dÞch vô n«ng nghiÖp ë ®Þa ph­¬ng nh­: cÊy, h¸i, thñy lîi, lµm ®Êt, ph©n bãn, thuèc b¶o vÖ thùc vËt... ®· æn ®Þnh vµ cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn hay kh«ng? MÆt kh¸c, xem xÐt ®iÒu kiÖn cña b¶n th©n hé gia ®×nh (nh­: kho b·i, ®Þa ®iÓm, kiÕn thøc qu¶n lý, kü n¨ng b¸n hµng...) cã kh¶ n¨ng tham gia vµo lÜnh vùc dÞch vô n«ng nghiÖp hay kh«ng? (3) Lùa chän s¶n phÈm kinh doanh. Sau khi ph©n tÝch nguån lùc cña m×nh, c¸c n«ng hé nªn lùa chän ®èi t­îng cô thÓ ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt, kinh doanh. - §èi víi nhãm 1: Lùa chän ®èi t­îng c©y trång cô thÓ th«ng qua tr¶ lêi c¸c c©u hái víi nguån lùc nh­ vËy cã thÓ s¶n xuÊt s¶n phÈm nµo cã thÞ tr­êng trong hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai? Gi¸ c¶ cña s¶n phÈm c©y trång ®ã sÏ biÕn ®éng nh­ thÕ nµo trong t­¬ng lai? Cã nhiÒu ng­êi tham gia s¶n xuÊt s¶n phÈm ®ã hay kh«ng? ChÊt l­îng s¶n phÈm c©y trång ®ã ra thÞ tr­êng cÇn nh÷ng yªu cÇu g×? - §èi víi nhãm 2: Lùa chän ®èi t­îng vËt nu«i, ®èi t­îng thñy s¶n cô thÓ th«ng qua tr¶ lêi c¸c c©u hái: HiÖn nay lo¹i vËt nu«i, thñy s¶n nµo ®­îc nu«i nhiÒu nhÊt? Nã ®­îc b¸n ë thÞ tr­êng nµo? Sè l­îng, chÊt l­îng s¶n phÈm ®ã ra sao vµ gi¸ c¶ thÕ nµo? LiÖu nguån lùc cña 78