🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Khoa học và nghệ thuật lãnh đạo Ebooks Nhóm Zalo www.Beenvn.comLANH DAO LANH DAO LANH DAO Ha Hung Quoc, Ph.D.KHOI NGUYEN PUBLISHER www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO Yếu Tố Vận Dụng Bản Thân Hà Hưng Quốc, Ph.D. NXB Khôi Nguyên 2010 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO Published by Khoi Nguyen Publisher First Edition Copyright © by Ha Hung Quoc All rights reserved under International and Pan-American Copyright Conventions. Published in the United States by Khoi Nguyen Publisher ISBN: 0-929090-96-9 2 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân Nội Dung Chương I Dẫn Nhập: Tr.7 Đề Xuất Một Mô Hình Cho Lý Thuyết Lãnh Đạo Tr.24 Những Hoang Đường Trong Vấn Đề Lãnh Đạo Tr.31 Tản Mạn Về Những Trải Nghiệm Chung Quanh Vấn Đề Lãnh Đạo Tr.40 Vài Lời về Quyển Sách. Chương II Khoa Học & Nghệ Thuật Lãnh Đạo: Tr.47 Vận Dụng Bản Thân Tr.48 Biết Chọn Lựa Và Phô Bày Một Thực Thể Thích Hợp Tr.93 Biết Vun Bồi Kho Tàng Bản Thân Tr.127 Biết Dọn Mình Để Bước Vào Vũ Đài Lãnh Đạo Tr.131 Biết Giữ Mình Trong Lúc Gánh Vác Vai Trò Lãnh Đạo Tr.131 Biết Lắng Nghe Tr.152 Biết Thích Ứng Tr.205 Biết Tái Tạo Tr.228 Biết Rời Bỏ Vũ Đài Lãnh Đạo Tr.250 Không Để Rớt Vào Con Đường Hư Hoại Trước Khi Khép Lại 3 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO 4 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân CHƯƠNG I Dẫn Nhập: Đề Xuất Một Mô Hình Cho Lý Thuyết Lãnh Đạo; Những Hoang Đường Trong Vấn Đề Lãnh Đạo; Tản Mạn Về Những Trải Nghiệm Chung Quanh Vấn Đề Lãnh Đạo; Và Vài Lời về Quyển Sách. 5 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO 6 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân Đề Xuất Một Mô Hình Cho Lý Thuyết Lãnh Đạo L ãnh đạo là một vấn đề xưa như trái đất. Có lẽ từ khi con người chung sống với nhau thành tập thể thì nhu cầu lãnh đạo đã xuất hiện. Trải qua một thời gian dài, từ đông sang tây đã có hàng ngàn quyển sách viết về vấn đề lãnh đạo. Hoặc là được đào sâu hoặc là chỉ nói phớt qua. Không có một quyển sách nào giống một quyển sách nào. Cũng đã có hàng ngàn định nghĩa khác nhau cho hai chữ lãnh đạo. Không có một định nghĩa nào giống một định nghĩa nào. Cũng có cả khối thông tin về cuộc đời của những nhà lãnh đạo. Không một cuộc đời lãnh đạo nào giống một cuộc đời lãnh đạo nào. Cũng có một số lượng không nhỏ những chỉ dẫn lãnh đạo. Không một công thức nào giống một công thức nào. Trong mọi ngõ ngách của cuộc sống, trong mọi giai cấp của xã hội, trong mọi lãnh vực của nghiệp vụ, trong mọi hoàn cảnh vận hành, trong mọi loại cá tính thể hiện . . . đều thấy có bóng dáng của những con người xứng đáng với hai chữ lãnh đạo. Rồi từ thế kỷ thứ 19 về sau, trong cách tiếp cận khác nhau về vấn đề lãnh đạo 7 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO nhiều trường phái đã thành hình. Trường phái của những lý thuyết lãnh đạo xét theo cá tính (trait leadership theories) giải thích vấn đề lãnh đạo qua những nét đặc thù trong cá tính của người lãnh đạo, từ thuyết “nhân cách vĩ đại” xuất hiện ở những ngày đầu (Galton, 1869; James, 1880) cho tới thuyết “nhân cách cuốn hút” xuất hiện trong những năm gần đây (Musser, 1987; Conger & Kanungo, 1998; Kirkpatrick & Locke, 1996; Bedell-Avers & Hunter & Mumford, 2008). Trường phái của những lý thuyết lãnh đạo xét theo tình huống (situational leadership theories) cho rằng một hoàn cảnh đặc trưng cần đến một cách lãnh đạo đặc trưng với một con người đặc trưng (Evans, 1970; House, 1971; House & Mitchell, 1974; Vroom & Yetton, 1973; Hersey & Blanchard, 1999). Trường phái của những lý thuyết lãnh đạo xét theo hành vi (behavioral leadership theories) chú trọng vào hành động và hành vi, có thể quan sát và đo lường được, của người lãnh đạo thay vì chú trọng vào những đặc tính vô hình (Merton, 1957; Blake & Mouton,1961; Pfeffer & Salancik, 1975). Trường phái của những lý thuyết lãnh đạo xét theo tương tác hay xét theo trù ứng (interactional leadership theories or contingency leadership theories) nhấn mạnh sự tương tác giữa cá tính của người lãnh đạo và những yếu tố hoàn cảnh (Fiedler, 1964 & 1967; Fiedler & Garcia, 1987; Hickson & Hinigs & Lee & Schneck & Pennings, 1971).1 Trường phái của những lý thuyết lãnh đạo xét 1 Trường phái của những lý thuyết lãnh đạo xét theo tình huống và những lý thuyết lãnh đạo xét theo tương tác có chỗ giống nhau và chỗ khác nhau. Chỗ giống nhau là cả hai đều cho rằng không có một công thức đơn giản hoặc một công thức hay nhất trong vấn đề lãnh đạo. Chỗ khác biệt là những lý thuyết lãnh đạo xét theo tình huống có khuynh hướng chú trọng đến hành vi mà người lãnh đạo nên thể hiện dưới những điều kiện nào đó của hoàn cảnh trong khi những lý thuyết lãnh đạo xét theo tương 8 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân theo giao dịch (transactional leadership theories) nhìn vào sự giao dịch giữa người lãnh đạo và những người đi theo (Thibaut & Kelley, 1959; Dansereau & Graen & Haga, 1975; Graen & Cashman, 1975; Homans, 1961), mà thưởng phạt sòng phẳng là công cụ để đạt đến mục tiêu. Trường phái của những lý thuyết lãnh đạo qua chuyển đổi (tranformational leadership theories) chú trọng vào viễn kiến và định hướng để chuyển đổi con người, cơ chế hay xã hội nhằm đạt tới cho những giá trị tốt đẹp hơn (Burn, 1978; Bass, 1985 & 1990). Tuy là nhân loại có cả một kho lớn tri thức về vấn đề lãnh đạo nhưng thật sự hiểu biết về vấn đề lãnh đạo lại không được bao nhiêu. Lãnh đạo là một trong những vấn đề được nghiên cứu nhiều nhất nhưng lại là vấn đề được thấu hiểu ít nhất trên mặt đất này (James McGregore Burns). Lãnh đạo là một hiện tượng xã hội phức tạp không có ranh giới rõ rệt và không có định nghĩa rõ ràng (Bennis, 1959; Bennis & Nanus, 1985; Burns, 1978; Kakabadse, et al., 1998). Những bộ sưu tập của hành vi, của sự cư xử, của thành quả, của hiện tượng xã hội được dán cho nhãn hiệu “lãnh đạo” thì là đa dạng và thường là trái ngược nhau (Thomas Oberlechner & Viktor Mayer-Schönberger, Towards a New Understand- ing of Leadership Through Metaphores). Tình trạng mê ám bởi giàu sang và quyền thế của những nhân vật mà với cá tính, đức tính, hành vi, vai trò, phong cách, và khả năng của họ “who by hook or by crook” đã bước lên vị thế cao trọng đã không giúp mở rộng thêm một cách đáng kể kiến thức về vấn đề lãnh đạo (Barker 1997). Thêm vào đó tác nhìn rộng hơn và bao hàm những yếu tố trù ứng [dự trù trước để đối ứng với sai lệch] trong một hoàn cảnh nào đó. 9 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO hai chữ lãnh đạo lại được sử dụng một cách quá dễ dãi trong những cuộc chuyện trò hằng ngày (Routledge, 1996, Managerial Leadership) làm cho ý nghĩa của nó càng trở nên mơ hồ hơn. Lãnh đạo thực ra là gì vẫn còn là một sự hiểu biết ít ỏi (Kakabadse, et al., 1998). Thay vì vật lộn với một kho tri thức tạp vụn, hỗn độn và mơ hồ2 rồi cố gắng “thu xếp” để “trưng rượu cũ trong bình mới”3 tác 2 “What is leadership? There is no precise definition or widely accepted vocabulary for describing and discussing this phenomenon. In fact, leadership is often confused and conflated with similar concepts, such as power, influence, and authority. The term has been used not only to characterize individuals, but groups, teams, organizations, and even countries. This smorgasbord of meanings has led, first, to the acceptance of semantic imprecision and contradiction (as in, ‘the leader isn't exercising any leadership’), and second, to the vague but popular stance of ‘I'll know it when I see it.’" (Conversations of Leadership 2000-2001; published by the Center for Public Leadership). 3 “How can leadership scholars and educators develop a common language? Speakers and participants offered a number of potential approaches. Ronald Heifetz, Founding Director of the Center for Public Leadership at the Kennedy School of Government, proposed that the Leadership Studies field follow in the footsteps of more established fields in coming to agreement on a precise technical vocabulary. An opposing viewpoint held that pursuing such agreement would be time-consuming and ultimately unsuccessful, and that focus should instead be placed on articulating and testing theories and producing a taxonomy of leadership. Participants made a variety of suggestions regarding how the categories in a leadership taxonomy might be constructed. One approach would be to define the different types of leadership (e.g., ethical, heroic, and political leadership as described by Roundtable speakers). A second approach would involve describing the distinct phenomena that characterize leadership, as in Heifetz's articulation of the concepts of "adaptive work" and "work avoidance." A third approach would require determining indicia of the presence or absence of leadership, such as the presence of followers or the existence of an 10 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân giả Hà Hưng Quốc đã tiếp cận vấn đề lãnh đạo một cách khác hơn với hai câu hỏi: (1) thế nào là hiệu năng lãnh đạo? và (2) làm thế nào để thẩm định hiệu năng lãnh đạo một cách khách quan, trung thực, có hệ thống? Nêu ra những câu hỏi chú trọng vào “đầu ra” của vấn đề lãnh đạo buộc chúng ta phải ghi nhận sát thực hơn “đầu vào” để có thể “trói lý thuyết vào kinh nghiệm thực tiễn,” cái mà trong thuật ngữ nghiên cứu gọi là “action grounded research.” Có trói chúng vào nhau thì những hiểu biết về lãnh đạo mới “khả dĩ” có giá trị thực dụng.4 Sau khi đã có đáp án nghiêm chỉnh và đầy đủ cho hai câu hỏi trên thì việc thiết lập một định nghĩa cho hai chữ lãnh đạo tin rằng sẽ xác thực hơn và sẽ hữu ích hơn. Trong tiến trình nghiên cứu tác giả đã quan sát, suy nghiệm, thử nghiệm, lọc lõi, và đúc kết thành một mô hình lý thuyết lãnh đạo. Nó chính là nền tảng cho nội dung của quyển sách này. inspiring vision. A fourth approach would be to define the expected outcomes of leadership, such as effective use of group resources, adaptation to change, or advances in welfare at the personal, group, or global levels.” (Conversations of Leadership 2000-2001, published by the Center for Public Leadership). 4 “To what extent does the behavior of leaders depend on the situation in which they operate? Ronald Heifetz and Philip Heymann, Harvard Law School professor and Faculty Chair of the Project on Justice in Times of Transition, agreed that leadership is highly contextual and that it is necessary to study leadership "where the tire hits the road." The challenge to leadership scholars, they contended, is determining how to abstract a set of leadership concepts that apply across contexts without sacrificing an understanding of how the conditions and qualities involved in leadership vary among those same contexts. In other words, leadership scholars must work from the concrete and specific to a higher level of abstraction, and in the process strive to distinguish the universal from the particular.” (Conversations of Leadership 2000- 2001, published by the Center for Public Leadership). 11 envn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO Hay nói cho đúng hơn nó là nền tảng cho toàn bộ tập sách gồm 3 cuốn, mà cuốn sách này thì chỉ mới triển khai một trong ba vấn đề lớn của mô hình lãnh đạo do tác giả đề xuất. Mô hình đó ra sao? Theo sự quan sát và ghi nhận của tác giả thì hiệu năng lãnh đạo tùy thuộc vào mức độ giao hưởng của 3 yếu tố căn bản. Đó là: (1) yếu tố vận dụng bản thân, (2) yếu tố vận dụng bối cảnh đang vận hành, và (3) yếu tố vận dụng đối tượng. Nếu mỗi yếu tố đại diện bởi một vòng tròn thì vùng gối lên nhau của cả ba vòng tròn chính là chỗ đại diện cho hiệu năng lãnh đạo. Và, diện tích của khu vực gối lên nhau càng lớn thì hiệu năng lãnh đạo càng cao. Và mô hình chỉ đơn giản là vậy, giống như phác họa trong Hình 1. ww.BeHiệu Năng Lãnh Đạo Vận Dụng Bản Thân A C B Vận Dụng Đối Tượng Vận Dụng Bối Cảnh w Hình 1: Mô Hình Lý Thuyết Lãnh Đạo của HHQ 12 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân Bây giờ chúng ta thử hình dung một hình tam giác đều ABC nằm trên một trang giấy. Ở mỗi đỉnh của tam giác là tâm của một vòng tròn. Vòng tròn tâm A, với bán kính rA, đại diện cho khả năng vận dụng bản thân. Bán kính rA càng lớn thì khả năng vận dụng bản thân càng cao. Tương tự, vòng tròn tâm B với bán kính rB đại diện cho khả năng vận dụng bối cảnh đang vận hành. Bán kính rB càng lớn thì khả năng vận dụng bối cảnh vận hành càng cao. Và vòng tròn tâm C, với bán kính rC, đại diện cho khả năng vận dụng đối tượng. Bán kính rC càng lớn thì khả năng vận dụng đối tượng càng cao. Hình dung thêm mỗi cạnh của tam giác đều ABC là một thước đo, có số đo từ 0.0 cho tới 1.0 với những khoảng cách đều nhau giữa 0.0 và 1.0. Cạnh AB của tam giác đều ABC là thước đo của vòng tròn tâm A. Khi bán kính rA bằng với chiều dài của cạnh AB thì vòng tròn đó đã đạt tới giới hạn tối đa. Hay nói cách khác là rA = AB = 1 đại diện cho khả năng vận dụng bản thân ở mức tối đa, giống như phác họa trong Hình 2. Tương tự, cạnh BC là thước đo của vòng tròn tâm B. Khi bán kính rB bằng với chiều dài của cạnh BC thì vòng tròn đó đã đạt tới giới hạn tối đa. Hay nói cách khác là rB = BC = 1 đại diện cho khả năng vận dụng bối cảnh vận hành ở mức tối đa. Và cạnh CA là thước đo của vòng tròn tâm C. Khi bán kính rC bằng với chiều dài của cạnh CA thì vòng tròn đó đã đạt tới giới hạn tối đa. Hay nói cách khác là rC = CA = 1 đại diện cho khả năng vận dụng đối tượng ở mức tối đa. 13 mKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO envn.coA 0.1 0.0 0.2 0.3 0.5 0.4 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 rA C B Vận Dụng Ở Mức Tối Đa: rA = 1 www.Be Hình 2 - Khả Năng Vận Dụng Ở Mức Tối Đa Hình dung ba đường trung tuyến xuất phát từ ba đỉnh của tam giác chạy xuống cạnh đối diện gặp nhau ở giao điểm X nằm ngay giữa tam giác đó. Tại điểm X này bất cứ vòng tròn nào tiếp cận với nó cũng sẽ có bán kính bằng 0.5773.5 Như vậy, nếu vòng tròm tâm A chạm tới điểm X thì bán kính rA của vòng tròn tâm A sẽ bằng 0.5773 (rA = 0.5773). Tương tự, nếu vòng tròn tâm B chạm tới điểm X thì bán kính rB của vòng tròn tâm B sẽ bằng 0.5773 (rB = 0.5773) và nếu vòng tròn tâm C chạm tới điểm X thì bán kính rC của vòng tròn tâm C sẽ bằng 0.5773 (rC = 0.5773). Xem phác họa trong Hình 3. Số đo 0.5773 là định lượng xác định ngưỡng cửa vận 5 rC = ½ CB / Cos (30 độ) = ½ (1) / 0.866025 = 0.5/0.866025 = 0.5773 14 n.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân dụng. Hay nói một cách khác, một người chỉ được coi là “biết” vận dụng [bản thân hoặc bối cảnh đang vận hành hoặc đối tượng] khi số đo khả năng vận dụng [bản thân hoặc bối cảnh đang vận hành hoặc đối tượng] của người đó lớn hơn 0.5773. Hay nói một cách khác nữa, số đo 0.5773 đại diện cho khả năng vận dụng [bản thân hoặc bối cảnh đang vận hành hoặc đối tượng] ở ngưỡng tối thiểu. .BeenvA 1.0 0.5 0.0 X rC C B Ngưỡng Vận Dụng Tối Thiểu: rC = 0.5773 www Hình 3 - Khả Năng Vận Dụng Ở Ngưỡng Tối Thiểu Dựa trên cấu trúc và thước đo vừa thành lập chúng ta có thể dễ dàng xác lập một định lượng cho hiệu năng lãnh đạo, chỉ cần chọn lựa một công thức hợp lý. Giả dụ như hiệu năng lãnh đạo được tính theo công thức HNLĐ = (rA)(rB)(rC); trong đó HNLĐ là chỉ số hiệu năng lãnh đạo, rA là chỉ số khả năng vận dụng bản thân, rB 15 omKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO là chỉ số khả năng vận dụng bối cảnh đang vận hành, và rC là chỉ số khả năng vận dụng đối tượng. eenvn.cA 1.0 0.5 rA X 0.0 rC rB C B Hiệu Năng Lãnh Đạo Ở Ngưỡng Tối Thiểu: Hlđ = (rA)(rB)(rC) = (0.5773)3 = 0.1924 www.B Hình 4 - Hiệu Năng Lãnh Đạo Ở Ngưỡng Tối Thiếu Trong trường hợp cả ba khả năng vận dụng đều nằm ở ngưỡng tối thiểu, tức là rA = rB = rC = 0.5773, thì chỉ số của hiệu năng lãnh đạo sẽ là 0.1924, nơi đó ba vòng tròn chỉ vừa tiếp giáp nhau chứ chưa gối lên nhau. Hay nói một cách khác, định lượng 0.1924 đại diện cho ngưỡng tối thiểu của hiệu năng lãnh đạo, như được phác họa trong Hình 4. Trong trường hợp cả ba khả năng vận dụng đều đạt tới giới hạn tối đa, tức là rA = rB = rC = 1.0, thì chỉ số của hiệu năng lãnh 16 .comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân đạo sẽ là 1.0, nơi đó diện tích mà ba vòng tròn gối lên nhau đã đạt tới giới hạn có thể đạt được. Hay nói một cách khác, định lượng 1.0 đại diện cho giới hạn tối đa của hiệu năng lãnh đạo, như được phác họa trong Hình 5. .BeenvnA rA =1 rC =1 C B rB = 1 Hiệu Năng Lãnh Đạo Ở Mức Tối Đa: HNLĐ = (rA)(rB)(rC) = (1.0)(1.0)(1.0) = 1.0 www Hình 5 - Hiệu Năng Lãnh Đạo Ở Mức Tối Đa Trên căn bản vừa được trình bày, chúng ta có thể chế tác một công cụ để giúp thẩm định (assessment instrument) hiệu năng lãnh đạo của một đối tượng hoặc của một nhóm đối tượng. Hình thành công cụ này cần phải có ba bộ sưu tập của những yếu tố quyết định từng khả năng vận dụng. Hay nói một cách khác là mỗi vòng tròn đều có một tập hợp của những phần tử nằm bên trong mà 17 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO chúng ta cần phải biết. Hay nói một cách khác nữa, chúng ta cần phải hiểu: 1. Thế nào là vận dụng bản thân? 2. Thế nào là vận dụng bối cảnh đang vận hành? 3. Thế nào là vận dụng đối tượng? Nội dung của toàn bộ tập sách 3 cuốn là nhằm để trả lời ba câu hỏi này và cũng là để hoàn thành công trình “kiến trúc & trang trí” cho mô hình lý thuyết lãnh đạo do tác giả đề xuất. Và nếu như cần xác lập giá trị thực nghiệm của mô hình, chúng ta có thể dùng công cụ thẩm định hiệu năng lãnh đạo vừa nói để làm một cuộc nghiên cứu khoa học. Với những công trình nghiên cứu như vậy, hai nhóm đối tượng sẽ được khảo sát, đánh giá và sau đó “testing hypothesis” để chấp nhận hay phủ nhận giả thuyết rồi đưa ra đáp án. Đến đây thì cũng đã tới lúc chúng ta nên trả lời câu hỏi thế nào là lãnh đạo. Và như đã nói, đã có rất nhiều định nghĩa khác nhau.6 Với tác giả, tùy thuộc vào cách đặt câu hỏi, thì lãnh đạo là 6 “Leader as someone who sees a predicament and takes the initiative to change things for the better (Author and psychologist Daniel Goleman). Leadership is the behavior of an individual when he is directing the activities of a group toward a shared goal (Hemphill & Coons, 1957, p.7). Leadership is interpersonal influence, exercised in a situation, and directed, through the commun-ication process, toward the attainment of a specified goal or goals (Tannenbaum,Weschler & Massarik, 1961, p.24). Leadership is the initiation and maintenance of structure in expectation and interaction (Stogdill, 1974, p.411). Leadership is the influential increment over and above mechanical compliance with the routine directives of the organization (Katz & 18 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân Kahn, 1978, p. 528). Leadership is the process of influencing the activities of an organized group toward goal achievement (Rauch & Behling, 1984, p.46). Leadership is a process of giving purpose to collective effort, and causing willing effort to be expended to achieve purpose (Jacobs & Jaques, 1990, p.281). Leaders are those who consistently make effective contributions to social order, and who are expected and perceived to do so (Hosking, 1988, p.153). Leadership is the process of influencing the activities of an individual or a group in efforts toward goal achievement in a given situation (Hersey, P. & Blanchard, K. Management of Organizational Behavior. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. 1988, p.86). Leadership is an attempt at influencing the activities of followers through the communication process and toward the attainment of some goal or goals (Donelly, J.H. & Ivancevich, J. M. & Gibson, J.L. Organizations: behavior, structure, processes 5th Ed. Plano,TX: Business Publications Inc. 1985, p.362). Leadership revolves around vision, ideas, direction, and has more to do with inspiring people as to direction and goals than with day-to-day implementation. A leader must be able to leverage more than his own capabilities. He must be capable of inspiring other people to do things without actually sitting on top of them with a checklist (Bennis, W. On Becoming a Leader Reading, MA: Addison-Wesley Publishing, 1989 p.139). Leadership is the accomplishment of a goal through the direction of human assistants. A leader is one who successfully marshals his human collaborators to achieve particular ends. (Prentice, W.C.H. "Understanding Leadership" Harvard Business Review September/October 1961 vol. 39 no. 5 p.143). Leadership requires using power to influence the thoughts and actions of other people (Zalenik, A. "Managers and Leaders: are they different? Harvard Business Review March/April 1992 p.126). Leadership is the art of mobilizing others to want to struggle for shared aspirations (Kouzes, J.M. & Posner, B.Z. The Leadership Challenge San Francisco: Jossey-Bass 1995 p.30). Leadership is that process in which one person sets the purpose or direction for one or more other persons and gets them to move along together with him or her and with each other in that direction with competence and full commitment (Jaques E. & Clement, S.D. Executive Leadership: a practical guide to managing complexity Cambridge, MA: Carson-Hall & Co. Publishers 1994 p.4). Leadership is an influence process that enable managers to get their people to do willingly what must be done, do well what ought to be done (Cribbin, J.J. Leadership: strategies for 19 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO organizational effectiveness New York: AMACOM 1981). Leaders are individuals who establish direction for a working group of individuals who gain commitment form these group of members to this direction and who then motivate these members to achieve the direction's outcomes (Conger, J.A. Learning to Lead San Francisco: Jossey-Bass 1992, p.18). Leadership is the art of influencing others to their maximum performance to accomplish any task, objective or project (Cohen, W.A. The Art of a Leader Englewood Cliffs,NJ: Prentice Hall 1990 p. 9). Leadership may be considered as the process (act) of influencing the activities of an organized group in its efforts toward goal setting and goal achievement (Stogdill, 1950, p.3; Bryman, A. Leadership and Organizations London: Routledge & Kegan Paul 1986 p.2). Leadership is a process of influence between a leader and those who are followers (Hollander,1978, p.1; Bryman, A. Leadership and Organizations London: Routledge & Kegan Paul 1986 p.2). Leadership is the behavior of an individual when he is directing the activities of a group toward a shared goals (Hemphill & Coons, 1957, p.7; Bryman, A. Leadership and Organizations London: Routledge & Kegan Paul 1986 p.2). Leadership is defined as the process of influencing the activities of an organized group toward goal achievement (Rauch & Behling, 1984 p.46; Bryman, A. Leadership and Organizations London: Routledge & Kegan Paul 1986 p.2). Leadership is a development of a clear and complete system of expectations in order to identify evoke and use the strengths of all resources in the organization the most important of which is people (Batten, J.D. Tough-minded Leadership New York: AMACOM 1989 p.35). Leadership is discovering the company's destiny and having the courage to follow it (JoeJaworski, Organizational Learning Center at MIT). Leadership is the art of mobilizing others to want to struggle for shared aspirations. (Jim Kouzes and Barry Posner’s Leadership Challenge). Leadership is both a process and a property. The process of leadership is the use on noncoercive influence to direct and coordinate the activities of the members of an organized group toward the accomplishment of group objectives. As a property, leadership is the set of characteristics attributed to those who are perceived to successfully employ such influence (Arthur Jago). Leadership is best defined as 'getting the job done through people (Scott Thomson). Leadership is the activity of influencing people to strive willingly for group goals (George Terry). Leadership is an activity-an influence process-in which an individual gains the trust and commitment of others and without 20 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân recourse to formal position or authority moves the group to the accomplishment of one or more tasks (Quoted in Kenneth E. Clark and Miriam B. Clark). Leadership is the lifting of a man's vision to higher sights, the raising of a man's performance to a higher standard and the building of a man's personality beyond its normal limitations (Peter Drucker – Practice of Mnagement). Leadership is the capacity to translate vision into reality (Warren Buffet). Leadership over human beings is exercised when persons with certain motives and purposes mobilize, in competition or conflict with others, institutional, political, psychological, and other resources so as to arouse, engage, and satisfy the motives of followers. . . . in order to realize goals mutually held by both leaders and followers (James McGregore Burns). Leadership is the process of influencing the activities of an individual or a group in efforts toward goal achievement in a given situation (Paul Hersey & Ken Blanchard). Leadership is sovereign power by a contractual agreement made by all of those who live in the society. (Thomas Hobbs). Leadership is a process of giving purpose (meaningful direction) to collective effort, and causing willing effort to be expended to achieve purpose (T.O. Jacobs & Elliott Jaques). Leadership defines what the future should look like, aligns people with that vision, and inspires them to make it happen despite the obstacles (John Kotter). Leadership is giving direction in times of change, inspiring others, building teamwork and values and providing an example for others to follow (John Kotter). Leadership is a process that helps direct and mobilize people and/or their ideas (John Kotter). Leadership is the art of mobilizing others to want to struggle for shared aspirations; Leadership is relationship (Jim Kouzes & Barry Posner). Leadership is influence (John Maxwell). Leadership is about tapping the wellsprings of human motivation and about fundamental relations with one’s fellows (Tom Peters). Leadership is about articulating visions, embodying values, and creating the environment within which things can be accomplished (Richards & Engle). Leadership is the privilege to have the responsibility to direct the actions of others in carrying out the purposes of the organization, at varying levels of authority and with accountability for both successful and failed endeavors (Wess Roberts). Leadership is an influence relationship among leaders and followers who intend real changes that reflect their mutual purposes (Joseph C. Rost). Leadership is the ability to step outside the culture . . . to start evolutionary change process that are more adaptive (Edgar Schein). Leadership is the potent combination of strategy and 21 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO vận dụng bản thân, vận dụng bối cảnh đang vận hành, và vận dụng đối tượng. Một người lãnh đạo là một người biết vận dụng bản thân, biết vận dụng bối cảnh đang vận hành, và biết vận dụng đối tượng. Một tập thể lãnh đạo là một tập thể biết vận dụng bản thân, biết vận dụng bối cảnh đang vận hành, và biết vận dụng đối tượng. Khả năng lãnh đạo là khả năng vận dụng bản thân, khả năng vận dụng bối cảnh đang vận hành, và khả năng vận dụng đối tượng. Tiến trình lãnh đạo là tiến trình vận dụng bản thân, vận dụng bối cảnh vận hành, và vận dụng đối tượng. Một cơ chế lãnh đạo là một cơ chế hổ trợ hoạt động vận dụng bản thân, vận dụng bối cảnh đang vận hành, và vận dụng đối tượng. Một hệ thống lãnh đạo là một hệ thống chi phối hoạt động vận dụng bản thân, vận dụng bối cảnh đang vận hành, và vận dụng đối tượng. Và, hiệu năng lãnh đạo tùy thuộc vào mức độ giao hưởng của khả năng vận dụng bản thân, khả năng vận dụng bối cảnh đang vận hành, và khả năng vận dụng đối tượng. character; But if you must be without one, be without strategy (Gen. Norman Schwarzkoff). Leadership is about creating a domain in which human beings continually deepen their understanding of reality and become more capable of participating in the unfolding of the world; Ultimately leadership is about creating new realities (Peter Senge). Leadership is the ability to get individuals to work together for the common good and the best possible results while at the same time letting them know they did it by themselves (John Wooden). Leadership is behaviour that creates constancy and unity of purpose together with an environment where people and the organisation can excel (Alan Jones, Managing Director, TNT Express). Leadership is an ongoing process of learning about oneself and the world (Hilarie Owen, "Unleashing Leaders). Leadership asks the question of values in reference to ultimate concern --what is my highest hope, my highest value, my highest aspiration?-- (Walter Fluker).” (Gom góp từ nhiều nguồn). 22 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân Đến đây thì có thể nói là mô hình lý thuyết lãnh đạo do tác giả đề xuất đã được giới thiệu một cách khá đầy đủ và chúng ta có thể sang chương để đi thẳng vào phần chính của quyển sách. Tuy nhiên trước khi lìa khỏi chương này tác giả cũng muốn nhân cơ hội để giải tỏa một số hoang đường trong vấn đề lãnh đạo và nói thêm một vài điều có liên quan đến nội dung và hình thức của tập sách. 23 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO Những Hoang Đường Trong Vấn Đề Lãnh Đạo N gười ta thường gán ghép một cách sai lầm danh xưng lãnh đạo cho những kẻ khống trị. Nếu hai chữ lãnh đạo được đặt trên một cực của trục định nghĩa thì cực còn lại được dành cho hai chữ khống trị. Kẻ khống trị là kẻ biết vận dụng những phương tiện khủng bố để cưỡng bức cá nhân, tập thể, hay quần chúng đi vào bại lộ và chấp nhận sự áp chế. Với định nghĩa này chúng ta không thể gọi tập đoàn giáo sĩ Taliban là những người lãnh đạo đất nước Afghanistan. Không thể gọi Saddam Hussen là người lãnh đạo Iraq. Không thể gọi Polpot là những người lãnh đạo đất nước Kampuchia. Không thể gọi Idi Amin Dada Oumee là người lãnh đạo đất nước Uganda. Không thể gọi Ate Pavelic là những người lãnh đạo đất nước Croatia. Không thể gọi Slobodan Milosevic là người lãnh đạo đất nước Serbia. Họ thực sự chỉ là những kẻ khống trị đất nước của họ bằng bạo lực có hệ thống và đạt hiệu quả họ mong muốn, đúng với định nghĩa dành cho kẻ khống trị. Và càng chắc chắn hơn là không thể gọi những tên lãnh chúa chiến tranh như Ali Mahdi Mohammed, Hassan Mohamed Nur Shargudud, Mohammed Farah Aidid, Hussein Mohammed Aidid, 24 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân Musa Sudi Yalahow, hoặc Abdullahi Yusuf Ahmed là những người lãnh đạo đất nước Somalia. Họ chỉ là những tên “đầu sỏ” của đám loạn quân sát nhân gieo rắc khủng bố trên chính mảnh đất của đất nước họ. Trong chiều hướng nhân loại càng ngày càng tiến về con đường nhân bản cao độ, song hành với khoa học kỹ thuật tiến về những chân trời chưa khai mở, sự phân định chỗ đứng cho những người lãnh đạo và những kẻ khống trị sẽ ngày càng rõ rệt. Lãnh đạo là nghệ thuật và khoa học nâng đỡ sự sống còn khống trị là nghệ thuật và khoa học áp đặt sự chết. Phân định rõ giữa lãnh đạo và khống trị không phải là điều mới lạ. Lão Tử đã từng thuyết “dĩ đạo tá nhân chủ dả bất dĩ binh cường thiên hạ”7 cho nên người lãnh đạo đúng nghĩa không dùng bạo lực để cưởng bức người. Càng rõ hơn khi ngài nói “thị lạc sát nhân, phù lạc sát nhân dả, tắc bất khả dĩ đắc chi ư thiên hạ mỹ.” Kẻ “khát máu tươi” làm cho thiên hạ hoảng kinh thì “đừng hòng lãnh đạo.”8 Mà kẻ đã là làm cho thiên hạ hoảng kinh thì chỉ xứng đáng với danh xưng khống trị. Người ta thường gán ghép một cách bất cẩn danh xưng lãnh đạo cho những người cầm quyền một đất nước (leaders v/s government officers). Thực ra một quan chức đang cầm quyền đất nước có thể là một người lãnh đạo, có thể là một kẻ khống trị, có thể là một cá nhân thể hiện một phần khống trị và một phần lãnh đạo dưới một cấp độ tổng hợp nào đó, hoặc cũng có thể là một người 7 Đạo Đức Kinh - Đệ Tam Thập Chương, trang 125 của Phạm Kim Khải, NXB Thanh Niên, 2008. Nguyên văn dịch “Lấy Đạo giúp kẻ lãnh đạo không lấy binh cưỡng bức thiên hạ” 8 Đạo Đức Kinh - Đệ Tam Thập Nhất Chương, trang 129 của Phạm Kim Khải, NXB Thanh Niên, 2008. Nguyên văn dịch “kẻ khát máu tươi, thiên hạ hoảng kinh đừng hòng lãnh đạo” 25 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO chẳng thể hiện những đặc tính lãnh đạo hoặc khống trị. Vì vậy, những người đang ở cương vị cầm quyền nên được gọi đúng với chức vụ của họ, hoặc gọi chung là giới chức của nhà cầm quyền, trừ khi có lý do xác đáng để tặng mỹ hiệu lãnh đạo cho những người cầm quyền đó. Người ta thường gán ghép một cách bất cẩn danh xưng lãnh đạo cho những người cầm quyền quản trị trong một công ty doanh thương (leaders v/s business managers). Cũng giống như những người cầm quyền một đất nước, một viên chức quản trị công ty doanh thương có thể rất xứng đáng được gọi là một người lãnh đạo cũng có thể không xứng đáng một chút nào với danh xưng đó. Trên căn bản, những viên chức quản trị và tất cả nhân viên trực thuộc đều là những người được mướn vào làm việc cho công ty nhưng khác nhau ở chỗ những viên chức quản trị được đặt vào vai trò chỉ huy và những người trực thuộc phải tuân hành. Nhân viên “phải tuân hành” theo mọi chỉ thị của viên chức chỉ huy, dầu muốn hay không muốn, dầu đồng ý hay không đồng ý, ngoại trừ những quyết định vi phạm luật pháp của quốc gia và luật lệ của công ty, vì đó là “khế ước” đương nhiên giữa nhân viên và công ty. Vì vậy, những người đang nắm giữ một chức vụ quản trị trong một công ty doanh thương nên được gọi đúng với chức vụ của họ, hoặc gọi chung là những người quản trị công ty, trừ khi có lý do xác đáng để tặng họ mỹ hiệu là người lãnh đạo. Tương tự, người ta thường lạm dụng danh xưng lãnh đạo để gán cho những người cầm quyền quân sự (military commanding officers). Những người chỉ huy một lực lượng quân sự có thể là một người lãnh đạo đúng nghĩa. Tuy nhiên vì công việc binh bị là công việc của chiến tranh cho nên những người cầm quyền quân sự có 26 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân khuynh hướng sử dụng những phương tiện hoặc thể hiện những đặc tính có thể nói gần với khống trị hơn là lãnh đạo. Do đó, trên căn bản, họ nên được gọi đúng với cấp bực của họ hoặc gọi chung là những người chỉ huy quân sự thì đúng hơn, trừ khi có lý do xác đáng để tặng họ mỹ hiệu là người lãnh đạo. Và, không thiếu người đã ngộ nhận những nhân vật nổi danh là những nhân vật lãnh đạo. Dầu rằng họ có thể là một tài năng lớn trong lãnh vực hoạt động của họ và nhận được sự hâm mộ của quần chúng một cách rộng rãi nhưng không vì đó mà có thể cho rằng họ là những người lãnh đạo. Sự vây quanh của quần chúng dành cho một người tài hoa mà quần chúng hâm mộ khác xa với sự vây quanh của quần chúng dành cho một người lãnh đạo mà quần chúng đi theo. Cái làm nên sự khác biệt nằm trong định nghĩa thế nào là người lãnh đạo, ít ra là theo cách nhìn của tác giả. Có người cho rằng tài năng lãnh đạo là do thiên phú hoặc cho rằng trời sanh ra hạng người lãnh đạo để dẫn dắt thiên hạ. Nếu không có cái khiếu tự nhiên do trời sanh đó thì không thể trở thành người lãnh đạo. Không còn gì sai lầm hơn và nguy hiểm hơn với ý nghĩ này. Sai lầm là vì tuy rằng thiên khiếu có ảnh hưởng một phần nhưng không vì đó mà có thể phủ nhận khả năng trau dồi và học hỏi để trở thành một người lãnh đạo đúng nghĩa hoặc là để trở thành một người lãnh đạo giỏi hơn trước. Đó là chưa nói tới cái gọi là “thiên khiếu” thực ra có thể chỉ là sản phẩm học từ trường đời hoặc học từ trong gia đình khi còn bé. Và nếu như thực sự không thể học hỏi được thì bộ môn nghiên cứu về vấn đề lãnh đạo sẽ không cần thiết nữa và những chữ “khoa học lãnh đạo” nên biến đi. Nguy hiểm là vì nó làm cho người ta bị ảo tưởng là “cái máu lãnh tụ” có thể thay thế cho “bản lĩnh chân truyền” rồi từ đó tự bịt tai bịt mắt, tự hài lòng, 27 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO tự phát tán “nghệ thuật lãnh đạo” cho thuộc hạ theo gót rồi cả đám cùng nhau đẩy tập thể, tổ chức, xã hội, đất nước tới bờ vực. Không ít người đã tin rằng chỉ có những người có địa vị cao nhất trong một tổ chức hoặc trong một quốc gia mới xứng đáng nhận lãnh hai chữ lãnh đạo. Và chỉ có những người này [những lãnh tụ] mới có quyền lãnh đạo tổ chức hoặc lãnh đạo đất nước. Vì thế, nhất là trong những giai đoạn đen tối của lịch sử, người ta thường giữ thái độ ngồi yên để chờ đợi ai đó, một vị minh quân hay một đấng thánh nhân nào đó, ra đời để làm công việc lãnh đạo đất nước và giải quyết giùm những vấn nạn xã hội. Suy nghĩ này không lành mạnh vì nhiều lý do. Thứ nhất là người ta có khuynh hướng “khoán trắng” mọi việc vào trong tay một số người ít ỏi và trở nên vô trách nhiệm trước những diễn biến chi phối đến đời sống hoặc vận mệnh của cá nhân, của gia đình, của tổ chức, của quốc gia hay của cả thế giới. Thứ hai là người ta gián tiếp chấp nhận thái độ “những con mãnh hổ không thể sống chung một rừng, những con gà chọi không thể úp chung một bội “ đưa tới chỗ chia chẽ phân hóa hoặc tới chỗ không thể kết hợp được. Thứ ba là người ta gián tiếp khuyến khích tình trạng độc quyền lãnh đạo [vì sự khoán trắng và tính cách vô trách nhiệm của đại đa số đã gián tiếp cho phép họ làm điều đó]. Và khi mà một tập thể, một tổ chức, một đất nước, một xã hội đã để cho tình trạng độc quyền lãnh đạo xảy ra thì cơ chế và hệ thống lãnh đạo của tập thể/ tổ chức/ đất nước/ xã hội đó đã biến thành là cơ chế và hệ thống khống trị. Trong những xã hội thoáng hoạt (open societies) ở quá khứ cũng như vào thời điểm hiện tại, những người lãnh đạo đúng nghĩa có mặt ở mọi cấp độ và công việc lãnh đạo được thực hiện ở mọi cấp độ. Công việc lãnh đạo không dành riêng cho một người trên đỉnh. Trong những xã hội thoáng hoạt 28 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân người ta sốt sắng hướng về việc tổ chức và làm cho kiện toàn hệ thống lãnh đạo (leadership system) để nhờ vào đó năng lực của mỗi và mọi cá nhân nằm trong tầm ảnh hưởng của hệ thống lãnh đạo đó được vận dụng một cách hiệu quả nhằm giải quyết mọi vấn đề được quan tâm tới ở mức hiệu năng cao (high level of efficiency and effectiveness). Nhiều người sẽ có cơ hội để thể hiện tài năng lãnh đạo của mình ở cấp độ mình đang đứng. Người ta hăng say tham dự vào công việc lãnh đạo và hãnh diện với vai trò của mình dầu ở bất cứ cấp độ nào. Người ta hưởng ứng với một tinh thần lành mạnh, không tự tôn cũng chẳng hề tự ti. Người ta hiểu rõ (1) bất cứ một người lãnh đạo nào trên mặt đất này cũng có lúc đã từng đi theo sự lãnh đạo của người khác và (2) chưa có một người chỉ huy giỏi nào trên mặt đất này chưa từng là người tuân hành giỏi hoặc không biết đến tính cách quan trọng của sự tuân hành. Người ta cũng hiểu rõ mỗi một cá nhân vừa là một người chỉ đường cho kẻ khác (a leader: to lead) vừa là người được kẻ khác chỉ đường (a follower: to be led), là một người ra lệnh cho cho kẻ khác (superior: to give orders) và đồng thời là người tuân hành mệnh lệnh của kẻ khác nữa (subbordinate: to carry out orders). Trong những xã hội thoáng hoạt người ta khiêm nhường vì nhận thức rất rõ mỗi cá nhân chỉ là một bộ phận nhỏ bé trong một chiếc máy khổng lồ đầy liên hệ phức tạp nhưng đồng thời họ không kém tự hào vì biết rõ là một bộ phận tuy nhỏ nhưng có thể làm cho chiếc máy khổng lồ đó ngừng chạy. Sau cùng là một hoang đường lớn nhất trong những hoang đường. Những học giả Âu Mỹ, những người tự nhận là rational thinkers, đã mổ xẻ cái gọi là “đối tượng” ra thành những mảnh vụn, đôi khi còn tách rời đối tượng nghiên cứu ra khỏi môi trường và điều 29 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO kiện liên hệ, rồi đem từng mảnh vụn riêng lẻ ra để quan sát và thử nghiệm một cách rất bài bản từ vị trí khách quan. Chả trách là với cả một kho lớn tri thức về vấn đề lãnh đạo mà người ta vẫn mơ hồ, vẫn hiểu biết rất ít về vấn đề lãnh đạo. Tác giả cho là hoang đường không phải là vì phương pháp khoa học không nghiêm túc hoặc những nghiên cứu của họ không có giá trị, ngược lại tác giả đánh giá rất cao. Ở đây tác giả chỉ muốn vạch ra cho thấy là cái cách quan sát manh mún này đã không giúp người ta hiểu biết một cách trọn vẹn về vấn đề lãnh đạo, cũng như nhiều vấn đề khác có liên đới tới hành vi của con người. Trong khu vực xám này, cái được gọi là phương pháp khoa học không khéo có thể trở thành là “chướng ngại” cho sự hiểu biết trọn vẹn. Ngược lại, cách quan sát của những trí giả đông phương bị “dán nhãn” là “phi khoa học” đôi khi lại giúp cho người ta hiểu nhiều hơn, hiểu tường tận hơn, hiểu trọn vẹn hơn cái “pháp giới do tâm tạo.” Mà nói về quan sát cái pháp giới do tâm tạo thì phương pháp khoa học của phương Tây hiện nay . . . vẫn hãy còn phôi thai lắm. 30 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân Tản Mạn Về Những Trải Nghiệm Chung Quanh Vấn Đề Lãnh Đạo H à là một người may mắn đã được đào tạo tại Hoa Kỳ về lãnh vực khoa học quản trị cho nên cũng có một số hiểu biết về mặt lý thuyết, từ lý thuyết sản xuất và điều hành gặt hái trong những năm theo học chương trình BSBA cho tới lý thuyết tài chính và hoạch định sách lược của chương trình MBA cho tới lý thuyết cải tổ cơ cấu/ hệ thống/ xã hội của chương trình Ph.D. Cộng thêm hàng trăm khoá học và hội thảo linh tinh khác. Cộng với kiến thức trong những lãnh vực khác. May mắn hơn, Hà là một người đã có cơ hội tham dự “vật lộn” ngay trên đấu trường Hoa Kỳ hơn 20 năm. Suốt thời gian đó Hà đã —hoặc chính thức hoặc không chính thức, hoặc dài hạn hoặc tạm thời— kinh qua nhiều chức vụ —từ công nhân quét rác cho tới đốc công (supervisor), trưởng phòng (department head), trưởng xưởng (plant manager), giám đốc vùng (regional manager), phó chủ tịch hội đồng giám đốc (board of directors' VP)— và đã kinh qua nhiều khâu quản lý —từ quản lý thu mua qua quản lý sản xuất, 31 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO quản lý bán hàng, quản lý điều hành, quản lý tài chính, quản lý nhân sự & đào tạo, quản lý máy móc cơ xưởng, quản lý an toàn lao động, quản lý môi sinh, quản lý hảo tính— cũng như đã kinh qua nhiều loại công nghiệp —từ công nghiệp truyền thông qua công nghiệp điện tử, công nghiệp tin học, công nghiệp đóng gói, công nghiệp thực phẩm, công nghiệp mỹ phẩm, công nghiệp chế tạo đồ nhựa (rubber & plastics), công nghiệp trồng rừng, công nghiệp chế biến gỗ, công nghiệp làm giấy (paper making)— cũng từng lãnh lương của một số công ty —từ công ty tí hon vài triệu đô la do gia đình làm chủ cho tới đại công ty hàng tỷ đô la do công chúng làm chủ— cũng từng là giám khảo thẩm định cơ chế quản trị và thành quả xuất sắc của những đơn vị kinh tế và công quyền nằm trong tiểu bang —từ xí nghiệp cho tới trường học, bệnh viện, ngân hàng, trung tâm đào tạo quân sự, phi cảng, hệ thống cung cấp ga/ điện/ nước vân vân thuộc mọi tầm cỡ, với đủ loại công nghệ và trình độ kỹ thuật, nói chung là rất đa dạng— cũng trải qua một hành trình vưọt đèo lội suối, lên voi xuống chó như bao nhiêu người khác —từng bị sa thải và cũng từng được tôn vinh—. Cái đa dạng của lý thuyết và trải nghiệm thực tế cho Hà không ít những bài học về mọi khía cạnh của quản trị và lãnh đạo. Nhưng những cái đã giúp cho Hà có được một cảm nghiệm sâu xa hơn hết về vấn đề lãnh đạo chỉ huy có lẽ là nằm trong giai đoạn 5 năm sau cùng trước khi lìa công ty cuối. Trong suốt 5 năm này Hà đã nhận vai trò “cứu nguy” cho những đơn vị doanh nghiệp bị thua lỗ dai dẳng. Hai chữ cứu nguy có lẽ chính xác vì những đơn vị mà Hà đến để “đảo ngược” (turnaround) tình thế thì mỗi nơi như vậy đều thua lỗ mỗi tháng trên dưới nửa triệu bạc và đã liên tục thua lỗ như 32 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân thế suốt nhiều năm qua. Thực ra thì những đơn vị này cũng đã thua lỗ nhiều năm trước đó nữa, từ khi còn là đơn vị kinh doanh của đối phương [và bởi vì vậy họ mới bán lại cho công ty của Hà]. Những đơn vị bị thua lỗ dai dẳng này đã trải qua không ít lần thay đổi, từ quyết sách cho đến thành phần lãnh đạo cao nhất. Và không cần nói thì cũng hiểu hậu quả đã như thế nào đối với “quan lộ” của những người thua cuộc. Điều đáng nói hơn là những xáo trộn đã tác động sâu đậm đến thế nào đối với tâm lý của tất cả thuộc cấp. Không phải chỉ có những “bại tướng” mới ngậm cay đắng mà tất cả những người bị cuốn hút trong những “chiến trường” đó cũng cay đắng không kém. Dầu rằng mỗi nơi Hà xách gói đến có những thử thách khác nhau và do đó cần có những quyết sách khác nhau, nhưng tất cả đều giống nhau ở một số điểm. Những cái giống nhau đó có thể tóm tắt một cách tổng quát là (1) nhân viên thì mỏi mệt và bất mãn cùng tột; (2) các cấp chỉ huy từ thấp tới cao thì vừa hoang mang vừa chán và chỉ biết quần quật gánh nước chữa lửa từng ngày rồi thỉnh thoảng cầm kiếm chém lung tung; (3) máy móc sản xuất thì như con ngựa chứng nay ốm may đau lúc ngưng lúc chạy; (4) những công ty đối tác [mua và bán] thì phàn nàn liên tục và đe dọa cắt đứt quan hệ thương nghiệp; (5) chính quyền địa phương thì phạt vạ liền liền còn bộ lao động thì doạ sẽ mạnh tay hơn nếu tìm được bằng chứng ngược đãi nhân viên; (6) liên đoàn lao động thì áp lực liên tục và hăm he xách động đình công; (7) cấp lãnh đạo ở trung ương càng ngày càng mất kiên nhẫn nên áp lực từ trên đè xuống ngày càng nặng; (8) họp hành thì liên miên, báo cáo thì liền liền, thanh tra thì đến đi liên tục; (9) hiệu quả ngày càng tuột dốc; và (10) ngân sách ngày càng thiếu hụt hơn. 33 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO Hà không có chủ ý nói xấu mà chỉ trình bày sự quan sát của mình về tình hình chung “của những con bài xấu” nằm trong tay công ty ở vào một thời điểm nào đó mà thôi. Thực ra thì công ty mà Hà cộng tác là một công ty rất lớn, một trong số 250 công ty lớn nhất Hoa Kỳ, có mặt trên 29 tiểu bang và 4 quốc gia, và là một công ty giỏi làm ra tiền. Suốt gần 100 năm hoạt động từ ngày thành lập nó chỉ bị thua lỗ nhẹ một lần duy nhất vào năm 1972. Phải nói đúng hơn là nó rất giỏi làm ra tiền và làm ra tiền nhiều đến nỗi phải ngồi trên một đống tiền mặt mà không cách nào phát tán kịp để rồi năm 2001 [một năm sau khi Hà lìa công ty] đã bị một công ty đối thủ nhào vô nuốt mất. Hà tả tình tả cảnh là vì muốn nhấn mạnh một sự thật là những nơi mà Hà được điều đến đều là những chiến trường -- không phải là chiến trường chuẩn bị giao chiến mà là chiến trường đã tan nát sau nhiều lần giao chiến-- là những nơi mà những người đang bị cuốn hút trong đó đều tin rằng cái duy nhất mà Hà có thể làm được là “lượm xác” rồi treo bảng “For Sale.” Họ không nói quá lời đâu. Cái kinh nghiệm lập lại nhiều lần đã cho họ cái định kiến như vậy. Chỉ chạm nhẹ vào thực tế là đã có thể thấy lời nói của họ có căn cứ. Cứ thử tưởng tượng là tất cả các quản lý từ thấp tới cao được tiếp xúc để chào hỏi sơ sơ đều tặng cho Hà những nụ cười rất ngoại giao kèm theo những hứa hẹn hợp tác rất ngọt ngào nhưng trong đầu họ máy báo động đỏ đã ầm ỹ kêu “Cảnh giác! Cảnh giác!” và trong thâm tâm họ đã kết án Hà là “tên xâm phạm lãnh địa với ý đồ đáng ngại” rồi. Hà đi đến đâu đều nhìn thấy họ tung khói mù đến đó. Không phải họ chỉ tung khói mù ở mỗi nơi Hà đạp đất mà họ còn tung khói mù lên tới cấp trung ương với hy vọng là Hà sẽ “bị” điều đi nơi khác trước khi có “tử vong.” Còn nhân viên trên sàn thì chào đón Hà với thái độ cũng tiêu cực 34 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân không kém. Thực ra thì các quản lý này không ghét Hà với tính cách cá nhân nhưng họ lại không thể thoải mái với cái lệnh bài và cây thượng phương bảo kiếm trong tay Hà, một giới chức được trao quyền “tư lệnh toàn quyền” trong lúc hành sự. Còn nhân viên cũng không ghét Hà với tính cách một cá nhân nhưng chỉ vì giới chức của công ty nói chung đã tự mình đánh mất sự tín nhiệm của nhân viên và theo đó phá hủy cái tôn nghiêm của vai trò lãnh đạo [không phải do làm xếp mà có]. Rồi khi tiếp tục bước sâu hơn vào trận địa thì Hà thấy chập chờn vô số ảnh ảo, nghe lao xao vô số chuyện ảo, ngập người trong vô số việc ảo. Một người mới tới làm việc sẽ rất dễ dàng bị dẫn tới chỗ hoang mang rồi đi lạc. Không phải là họ có đủ tài năng bố trí bát quái trận đồ để vây khốn Hà nhưng mỗi cá nhân họ chính là một mảnh bị trói trong và, hoặc gián tiếp hoặc trực tiếp, góp phần vào để tạo nên toàn cảnh ảo đó. Nhưng sau lưng những cái ảo đó Hà nhận ra có những điều rất thực, thực tới đáng sợ, đó là sự bất an và sự hoài nghi trong tất cả mọi người. Hà muốn nói tới bất an và hoài nghi dưới nhiều dạng từ vi tế tới thô phù. Đúng vậy, họ bất an và họ hoài nghi. Chỉ có bao nhiêu đó, bất an và hoài nghi, nhưng lại là những thử thách lớn nhất trong tất cả những thử thách mà Hà phải vượt lên. Là những cái khó nhất trong những cái khó mà Hà phải chinh phục. Là những cái gánh nặng nhất trong những gánh nặng mà Hà phải mang. Dưới điều kiện của bối cảnh đang vận hành, trước mặt Hà là cây cầu mong manh và thật dài mà Hà phải xuyên qua. Chỉ có bao nhiêu đó, bất an và hoài nghi, nhưng bao nhiêu đó đủ để làm nên bộ máy cảm biến có thể nhận dạng sự khác biệt giữa người chỉ huy và người lãnh đạo, đủ để phân biệt cái khác nhau giữa quản lý và lãnh đạo. Chỉ có bao nhiêu đó, nhưng cái bao nhiêu đó đủ để dìm chết nhiều 35 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO chiến tướng dầy kinh nghiệm của công ty. Tuyển và bổ nhiệm người, điều chỉnh lại lương bổng, phân phối lại công việc, sửa đổi lại chính sách, định lại chỗ đứng trong thị trường, chọn lại địa bàn hoạt động, vẽ lại sách lược dài hạn, phối lại kế hoạch hành động, nhắm lại mục tiêu, sắp xếp lại khâu sản xuất . . . và làm ra tiền cho công ty . . . tất cả đều tương đối không khó. Nhưng nếu như không dẹp tan được cái không khí bất an và hoài nghi đang bao trùm thì chắc chắn sẽ không phá nỗi những cái ảo vây bủa chung quanh để tìm ra lối thoát và có lẽ chỉ còn cách là phải làm như họ khuyến cáo là treo bảng For Sale. Tuy tình hình lúc đó có tồi tệ thật nhưng cuối cùng thì Hà cũng đã hoàn thành công vụ và đạt được những thắng lợi như mong muốn. Cái chiến trường tốn nhiều thời gian nhất, đơn vị kinh doanh ở West Memphis, đã làm ra tiền cho công ty sau 14 tháng khổ nhọc. Cái chiến trường tốn ít thời gian nhất, đơn vị kinh doanh nằm tại Kansas City, đã làm ra tiền cho công ty sau 90 ngày lâm trận. Và trong tất cả những chiến trường đã tham dự, Hà cũng may mắn là chưa một lần bị bại. Tất cả đều tiếp tục ăn nên làm ra và càng ngày càng có tiếng tốt đối với cộng đồng địa phương. Hà vẫn còn nhớ rất rõ ngày mà Edward, ông xếp trực tiếp của Hà, đích thân lái xe đưa Hà từ Oklahoma City về Kansas City để có cơ hội chuyện trò với nhau. Trên đường đi và trong lúc đang ba hoa thì có điện thoại gọi vào, bên kia đầu dây là tiếng nói của ông tổng giám đốc kiêm chủ tịch hội đồng. Sau vài câu xã giao là ông TGĐ đã đi thẳng vào vấn đề, “Này Ed, ông nghĩ là cần bao nhiêu thời gian để đảo ngược (turn-around) đơn vị Kansas?” “Umm . . . . tôi đang bàn về chuyện đó,” Ed ngập ngừng. “Ông biết là nó đã xuất huyết nhiều năm rồi và đã đến lúc phải cho tôi một sự 36 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân trả lời dứt khoát là ông có đảo ngược được hay không và nếu được thì cần bao nhiêu thời gian, đừng quên đây là cơ hội cuối cùng,” ông TGĐ thẳng thừng. Edward có vẽ không vui nhưng cố giữ giọng nói bình thản “xin vui lòng chờ một chút” rồi bịt điện thoại quay sang phân bua “Ông Hà đã nghe đấy, mẹ kiếp, có những người trên kia muốn đóng cửa đơn vị này hoặc muốn giật nó ra khỏi tay tôi giao cho người khác. Nhưng tôi không để cho họ toại nguyện khi mà bên tôi còn có ông. Nè ông Hà, tôi biết chỉ mới có hai tuần thì quá ít thời gian để cho ông tìm hiểu về tình hình ở Kansas và chuẩn bị câu trả lời tốt nhưng tôi thật tình xin lỗi để buộc lòng phải hỏi ông ngay bây giờ là chúng ta cần bao nhiêu thời gian đây để tẩy những con số màu đỏ trên báo cáo lợi nhuận hàng tháng?” Hà quay đầu nhìn ra bên ngoài một chập rồi chậm rãi cho Edward một trả lời dứt khoát là 90 ngày. “Chín mươi ngày? Ông có chắc không vậy? Ông làm tôi đổ mồ hôi hột đó ông Hà,” Edward nói với vẻ mặt hơi lo. Quay hẳn người về phía Edward rồi nhìn sâu vào mắt ông ta, Hà hỏi “Từ ngày ông biết tôi tới giờ, có bao giờ tôi nói với ông một điều nào không đúng với sự thật hoặc hứa với ông một điều nào mà tôi không làm được hay không?” ”Chưa từng xảy ra,” Edward trả lời. “Vậy là được rồi.” Nói xong Hà ngã người trên ghế không nói tiếp. Edward ngần ngừ vài giây rồi nói “được, tôi cùng ông đánh cược với họ ” và trở lại điện đàm tiếp tục với TGĐ. Khi Edward vừa đưa ra con số 90 ngày thì có tiếng cười rộ của nhiều người cùng lúc nổi lên ở đầu dây bên kia. Thì ra cả hội đồng giám đốc đang họp và Edward đang nối “conference call” với họ mà không biết. Rồi tiếng chất vấn của ông TGĐ từ đầu dây bên kia “Ed, ông có đùa với chúng tôi không vậy? Đơn vị này của ông đã lỗ lã suốt mấy năm nay và ông đã thay ban điều hành nhiều lần mà kết quả vẫn không ra gì nay ông dựa vào 37 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO đâu mà đưa ra ước tính quá đỗi lạc quan này?” Edward vừa trả lời vừa chống chế “Thưa ông, tôi rất là nghiêm túc. Người giúp cho tôi đưa ra câu trả lời này đang ngồi cạnh bên tôi. Ông có biết người đó là ai không vậy?” Ông TGĐ hỏi gằng “Là tên nào?” “Là Dr. Hà đó,” Edward trả lời. Một khoảng yên lặng khá lâu. Họ yên lặng là vì có lý do. Khả năng tạo ra “kỳ tích” của Hà là một trong những điều mà họ biết rất rõ. Edward nhìn Hà nhướng chân mày và nhếch nụ cười thú vị. Sau mỗi thành công Edward thường ngồi xuống với Hà để trao đổi và nghiệm thu những điều đáng học. Sau lần thành công ở đơn vị Kansas cũng không ngoại lệ. Vào một ngày cuối tuần, thay vì bay về nhà với vợ con đang sống tại một tiểu bang khác, Edward đã ở lại Kansas City. Chiều ngày hôm đó trời rất xấu, và nếu nhớ không lầm thì có cả bão lốc viếng thăm thành phố. Edward và Hà ngồi ở phòng khách vừa xem TV vừa tán gẫu chuyện chính trị chính em. Chỗ Hà ở là một condo dành cho executives, rộng và có hai phòng ngủ, nằm cạnh một sân golf tuyệt đẹp, công ty đã mướn dài hạn để cho Hà ở tạm trong những ngày không về với gia đình. Chiều đó Edward là khách mời. Vói lấy ly bia đang uống dở dang Edward nhúng điếu xì gà vào rồi lấy ra cắt bỏ đi đầu núm và bật quẹt đốt, sau đó ngã người gối đầu lên một tay ghế của chiếc sofa, gác hai chân lên tay ghế còn lại, vừa lim dim vừa phì phà. Ở chiếc sofa gần bên, Hà cũng đang xoải người trên ghế và cũng đang lim dim thưởng thức xì gà. Sau một khoảng thời gian yên lặng dài hơn 20 phút, tưởng chừng như không còn gì để nói với nhau, Edward đột nhiên hỏi Hà do đâu mà đã có thể thực hiện được kỳ tích vừa rồi. Hà trầm ngâm thêm một lúc rồi mới chậm rãi hỏi ngược lại Edward tại sao ông ta dám hứa với hội đồng tổng giám đốc là ông ta có thể 38 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân thực hiện được kỳ tích? “Tại vì tôi tin tuyệt đối vào lời nói của Dr. Hà,” Edward trả lời. “Cảm ơn ông về sự tín nhiệm mà ông đã dành cho tôi. Vậy là ông đã có câu trả lời rồi đâu cần gì phải hỏi tôi.” Ngưng lại rồi một chút sau Hà mới nói tiếp, “Tôi chỉ muốn nói thêm với ông là hai chúng ta không tạo ra được kỳ tích, chỉ là chúng ta không cho phép sự sợ hãi và hoài nghi phá mất cái cơ hội lập kỳ tích đang nằm trong tay của nhân viên dưới tay mà thôi.” Kỳ tích sẽ không thể có được nếu không có người lãnh đạo đủ bản lĩnh. Nhưng đồng thời cũng phải thấy những người thực sự tạo ra những kỳ tích đó không ai khác hơn là những thuộc cấp mà trước đó đã bị “các xếp” dán cho nhãn hiệu là “lũ ăn hại.” Trong kho văn hóa phương Đông cũng có một câu nói “dưới tay tướng tài không có binh hèn.” Sở dĩ không có binh hèn là vì tướng tài biết cách vận dụng. Nghĩ cho cùng thì khoa học và nghệ thuật lãnh đạo cũng không nằm ngoài mấy chữ biết vận dụng. Mà “biết vận dụng” trong khoa học và nghệ thuật lãnh đạo thì cần đến khối óc thông tuệ và thăng bằng cũng như cần đến con tim chân chính và từ mẫn. 39 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO Vài Lời về Quyển Sách C âu chuyện của Hà chính là câu chuyện có thật của tác giả. Như đã nói, tại những chiến trường kinh doanh đó tác giả đã có cơ hội để thể nghiệm sâu xa hơn về vấn đề lãnh đạo. Tác giả đã có cơ hội để thấy được một khoảng cách rất lớn giữa lý thuyết với thực tế, giữa học giả với hành giả, giữa cái biết của một nhà giáo chuyên nghiệp dạy về lãnh đạo và quản trị với cái biết của một nhà lãnh đạo và quản trị chuyên nghiệp đóng vai nhà giáo. Tác giả đã có cơ hội để nhìn thấy đầu mối của một sợi giây liên kết, nó chạy xuyên suốt từ quá khứ tới hiện tại, từ phương đông sang phương tây, từ lý thuyết tới thực nghiệm, từ chiến trường tới thương trường, từ đạo pháp tới thế pháp. Và cái đầu mối này đã cho tác giả vật liệu để kết tập một mô hình lãnh đạo cho riêng mình. Cuốn sách mà đọc giả đang cầm trên tay không phải là một cuốn giáo khoa soạn thảo cho chương trình quản trị theo mẫu mã Hoa Kỳ. Lại càng không phải là một cuốn hồi ký về những trải nghiệm của một nhà lãnh đạo doanh nghiệp. Cũng không phải là một cuốn sách hướng dẫn trong đó liệt kê từ A tới Z những điều nên làm và không nên làm dành cho quản trị viên chưa có kinh nghiệm. Cũng không phải là một báo cáo về một công trình nghiên cứu. Và cũng không phải là một pho binh pháp viết theo kiểu viết mơ hồ của 40 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân Tàu. Đây là một quyển sách mà toàn bộ nội dung chỉ nhằm soi sáng một phần của mô hình lý thuyết lãnh đạo: yếu tố vận dụng bản thân. Tinh túy của những học hỏi, suy nghiệm, ứng dụng, kiểm chứng, khám phá trong nhiều năm được cô đọng tới mức chỉ cần một lá mít cũng dư chỗ để chứa. Dĩ nhiên mô hình này được sinh ra từ lý thuyết, dĩ nhiên tự bản thân nó là lý thuyết, nhưng là thứ lý thuyết được hình thành từ những trải nghiệm sinh động thực tiễn, cái mà khoa học mềm gọi là “action grounded theory” hoặc là “theory grounded in reality.” Hay nói ngược lại, mô hình thì tự nó không nhiều nhưng vì phải soi sáng những điều mà mô hình chứa đựng trong đó cho nên nó cần phải được triển khai và cũng vì thế nên mới có những quyển sách. Tác giả đã đem vào rất nhiều nhân vật và chuyện kể vào sách. Những nhân vật xa xưa cũng như những nhân vật cận đại và hiện đại. Những nhân vật ở phương đông cũng như những nhân vật ở phương tây. Những nhân vật trong chính trường cũng như những nhân vật trong thương trường và trong nhiều lãnh vực khác. Làm như vậy, ngoài mục đích chính là giúp soi sáng những vấn đề muốn nói, tác giả còn có những lý do khác nữa. Thứ nhất, với sợi chỉ liên kết những mẩu chuyện chạy xuyên qua nhiều thời đại, tác giả muốn cho thấy cái làm nên hai chữ lãnh đạo đúng nghĩa không phải là những khám phá mới mẻ, cũng không phải là “fashion” của một thời, và những cái/ những điều/ những nguyên tắc chân chính luôn có giá trị vượt thời gian. Thứ hai, với sợi chỉ liên kết những mẩu chuyện chạy xuyên qua nhiều không gian và văn hóa, tác giả muốn cho thấy cái làm nên hai chữ lãnh đạo đúng nghĩa không phải là sản phẩm riêng của phương tây hoặc phương đông, cũng không phải là tuyệt chiêu hay bí kiếp riêng của người trong chính trường hoặc 41 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO thương trường hoặc gì gì đó, và những cái/ những điều/ những nguyên tắc chân chính luôn có giá trị vượt biên giới và bao trùm nhân loại. Thứ ba, khi lồng vào những câu chuyện của tiền nhân Việt Nam tác giả hy vọng là sẽ giúp cho các em sinh viên có được một cách nhìn khác về tài năng lãnh đạo của tiền nhân ngày trước và thực sự biết cảm ơn tiền nhân của chúng ta vì bản lĩnh và đức độ của họ. Nếu chỉ biết lấy “chiến công” làm thước đo và để những chữ “một đất nước anh hùng” làm chủ đạo tâm thức của dân tộc thì chúng ta không những bỏ mất cơ hội khám phá đâu là tài năng thật sự của những nhà lãnh đạo trong quá khứ [và vì vậy không thể nào cảm nhận hết sự may mắn của chúng ta là đã được sinh ra trên một đất nước có nhiều nhà lãnh đạo xuất chúng] mà còn xui khiến chúng ta tự lìa bỏ con đường dành cho một dân tộc đã từng trưởng thành để rồi đi lạc vào mê lộ đầy máu tanh. Và nếu chỉ nhìn một chiều theo sự phê phán, đôi khi rất hời hợt, của sử gia rồi tôn xưng hoặc chê trách tiền nhân một cách phiến diện thì chúng ta sẽ không thật sự học được gì cả từ những thiên tài lãnh đạo của đất nước. Điều này, mãi cho đến nay, đã là một thiệt hại rất lớn cho quốc gia và dân tộc. Hãy thử nghe một người nghiên cứu về lãnh đạo và quản trị nói gì về tài năng lãnh đạo của cha ông ngày trước. Đã có người đặt vấn đề với tác giả là: ông có phải là sử gia không mà dám quyết đoán những nhân vật lịch sử? Tác giả cũng đã hỏi ngược lại là: bạn thân mến của tôi, vậy bạn có từng nghe câu “phải là một người lãnh đạo hoặc biết về lãnh đạo mới có thể hiểu thấu một người lãnh đạo” bao giờ chưa? Tác giả không muốn, không dám, và cũng không đủ kiến thức để lạm bàn công việc của một sử gia. Tác giả chỉ có chủ ý dựa vào những sự kiện ghi nhận bởi sử gia để “nhận xét” về tài năng lãnh đạo của tiền nhân và 42 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân không ngần ngại nói lên sự nhận xét của mình. Thiết nghĩ rằng điều này không quá đáng và chắc chắn là không vượt quá khả năng của tác giả. Hy vọng là đến cuối ngày, tác giả không làm thẹn mặt tiền nhân. Và, trước khi bước vào chương chính của quyển sách này, tác giả xin chân thành cảm ơn tất cả quý vị học giả đã cho vay mượn lời nói hoặc ý tưởng hoặc thông tin qua tác phẩm của mình. 43 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO 44 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân CHƯƠNG II Khoa Học & Nghệ Thuật Lãnh Đạo: Yếu Tố Vận Dụng Bản Thân 45 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO 46 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân Vận Dụng Bản Thân T hế nào là biết vận dụng bản thân? Trước hết, biết vận dụng bản thân có nghĩa là biết chọn lựa và phô bày một thực thể thích hợp để lãnh đạo. Hay nói một cách khác là biết làm cho nổi cộm và tỏa sáng một thực thể thích hợp trong bối cảnh đang vận hành để lãnh đạo. Thứ hai, biết vận dụng bản thân là biết vun bồi kho tàng bản thân --tư năng, tư chất, thể tính, đức tính, cung cách và vị thế xã hội-- làm cho ngày càng to đẹp lên và càng tăng giá trị. Thứ ba, biết vận dụng bản thân là biết dọn mình để bước vào vũ đài lãnh đạo. Dọn mình là một cách nói không gì khác hơn là tự trang bị cho bản thân một bản lĩnh lãnh đạo trước khi thực sự gánh vác vai trò lãnh đạo. Thứ tư, biết vận dụng bản thân là biết giữ mình trong lúc đang gánh vác vai trò lãnh đạo. Biết giữ mình là biết lắng nghe, biết thích ứng và biết tái tạo. Thứ năm, biết vận dụng bản thân là biết rời bỏ vũ đài lãnh đạo đúng lúc, trao lại gánh nặng lãnh đạo cho người khác. Và sau cùng, biết vận dụng bản thân là không để mình rớt vào con đường hư hoại. 47 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO Biết Chọn Lựa Và Phô Bày Một Thực Thể Thích Hợp T rong định nghĩa về người lãnh đạo, cụm từ “biết vận dụng bản thân” có ý nói tới khả năng tự biến thành một thực thể thích hợp để lãnh đạo mà bản sắc và hào quang của thực thể thích hợp để lãnh đạo này được kiến tạo bằng cách làm cho nổi cộm và tỏa sáng một phần tư năng, tư chất, thể tính, đức tính, cung cách, vị thế phù hợp và sáng giá hơn hết trong bối cảnh đang vận hành có sẵn trong kho tàng bản thân của người vận dụng. Chỉ chọn lấy một phần “phù hợp và sáng giá hơn hết” từ trong kho tàng bản thân để làm cho nổi cộm trong bối cảnh đang vận hành không phải là hành vi dối trá mỵ người. Nó là sự chọn lựa một thực thể trong số đa dạng thực thể bên trong một con người để phô bày dưới những điều kiện của môi trường với một ý thức rõ rệt về giá trị và tác động của sự chọn lựa đó. Nó là một sự chọn lựa để làm nổi bật lên những đường nét ưu tú từ trên bản thân của người vận dụng và những đường nét ưu tú đó sẽ biến thành sức mạnh cá nhân trong bối cảnh đang vận hành. Hay nói một cách khác nữa, một cách nói gần gũi hơn, nó là một lựa chọn để “khoe hàng,”cái thực thể mà nhiều người khác ưa mua và người trưng bày thực sự có để bán. 48 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân Một nhà thơ phong lưu tao nhã, một thiền tổ đạo hạnh từ bi, một vì quân vương mẫu mực uy nghiêm, một vị chiến tướng dũng cảm thần vũ, một người tham mưu chiến trường trầm tĩnh quyền biến, một người quản trị đất nước đức độ mẫn cán, một nhà ngoại giao mềm mỏng nhưng kiên định, một người thầy ân cần tận tụy, một ông cha nghiêm khắc nhưng từ hòa, một đứa cháu nhường nhịn thủy chung, một đứa học trò trọng tình trọn nghĩa, một công dân hết lòng vì xã tắc. . . tất cả những thực thể này đều nằm trên bản thân của một con người có tên gọi là Trần Nhân Tông. Mỗi thực thể này của ông, trong số đa dạng thực thể, tỏa sáng vào một thời điểm nào đó trong một bối cảnh nào đó đang vận hành đã để lại ấn tượng đậm nét trong tâm khảm của những người chứng kiến. Mỗi ấn tượng đậm nét đó chính là “một thực thể” đã phô bày trong cái bối cảnh đang vận hành và mỗi ấn tượng đậm nét đó có thể là dấu ấn “thích hợp để lãnh đạo.” Không phải chỉ có một Trần Nhân Tông mới có đa dạng thực thể mà hầu hết mọi người đều như vậy, chỉ khác biệt là có ý thức rõ hay không ý thức rõ , chỉ khác biệt là có biết chọn lựa và phô bày một thực thể thích hợp để lãnh đạo trong bối cảnh đang vận hành hay không mà thôi. Và, không phải chỉ có một Trần Nhân Tông mới biết vận dụng bản thân, chung quanh ông ta có rất nhiều người lãnh đạo khác cũng biết chọn lựa và phô bày, trong số đa dạng thực thể của bản thân, một thực thể thích hợp để lãnh đạo trong bối cảnh đang vận hành. Điển hình là Phạm Ngũ Lão, Trần Hưng Đạo, Trần Nhật Duật, Trần Quang Khải, Trần Quốc Toản, vân vân. 49 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO Phạm Ngũ Lão xuất thân là một thường dân, người làng Phù Ủng, huyện Đường Hảo, châu Thượng Hồng. Có một lần, trong lúc ngồi đang sọt để kiếm sống, ông đã nghĩ ngợi về chuyện đất nước đến quên cả ngoại cảnh không nghe tiếng quân la dẹp đường đi nên bị đâm cho một nhát giáo vào đùi đến chảy máu mới giật mình. Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn nghe lạ nên kêu đến hỏi chuyện và nhận ra ông sẽ là một kỳ tài trong tương lai nên thu nhận làm việc dưới trướng, ra sức dạy dỗ đào tạo và gả đứa con gái nuôi cho. Sau đó Phò Mã Điện Súy Phạm Ngũ Lão đã trở thành một nhân vật lãnh đạo lỗi lạc và lập nhiều công trạng hiển hách đúng với tinh thần “Vung giáo non sông trải mấy thu. Ba quân tựa cọp nuốt trôi trâu. Trai chưa trả nợ công danh được. Còn thẹn khi nghe chuyện vũ hầu.”9 Trong bối cảnh đang vận hành, ông đã biết chọn lựa và phô bày một thực thể thích hợp để lãnh đạo. Cái bản sắc “ưu tư vì chuyện của trăm họ đến quên cả bản thân” đó đã nổi cộm và tỏa sáng hào quang dưới con mắt tinh đời của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn và đã chạm tới trái tim của nhân vật thần thánh này. Thực thể thích hợp để lãnh đạo của Phạm Điện Súy trở thành là huyền thoại của muôn thuở. Trần Quốc Tuấn, con của An Sinh Vương Trần Liễu, người có mối thù mất vợ vì bị Trần Thủ Độ ép gả cho Trần Thái Tông, đã tự chọn đặt sự an nguy của đất nước lên vai chứ không tính chuyện trả thù nhà theo lời cha trăn trối. Có lần ông đã hỏi con trai Hưng Nhượng Vương Trần Quốc Tảng nghĩ sao về việc “người xưa có cả thiên hạ để truyền cho con cháu.” Trần Quốc Tảng trả lời “Tống thái tổ vốn là một ông lão làm ruộng đã thừa cơ dấy vận nên có được 9 Thơ do chính Phạm Ngũ Lão sáng tác 50 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân thiên hạ.” Trần Quốc Tuấn nghe đáp đã nổi giận rút gươm đòi giết “tên loạn thần bất hiếu.” Suốt cả cuộc đời ông, Trần Quốc Tuấn đã hết lòng hết sức giúp ba đời vua Trần chống đỡ giang san giữ gìn giềng mối. Sự tham dự của ông vào ba lần chiến tranh vệ quốc chống Nguyên Mông đã làm cho tên tuổi ông trở thành bất tử. Rồi vào những ngày cuối đời nằm hấp hối trên giường bệnh ông vẫn không xao lãng chuyện mất còn của đất nước, chuyện đói no của dân chúng. Ông đã nắm tay vua Trần Anh Tông ân cần nhắc nhở “lúc bình thì khoan sức cho dân để làm kế sâu rễ bền gốc mà giữ nước.” Trong bối cảnh đang vận hành, ông đã để lại một dấu chấm sắt son cuối cùng trên trang sử đời của Trần Quốc Tuấn và trên trang sử huy hoàng của dân tộc Đại Việt. Dấu chấm nổi cộm bản sắc “bao giờ cũng nghĩ tới dân, bao giờ cũng là công bộc của dân” đã tỏa sáng hào quang không thua gì công nghiệp chiến trường của ông. Trước khi ra đi, Thượng Phụ Thượng Quốc Công Nhân Vũ Hưng Đạo Đại Vương vẫn còn phô bày một thực thể thích hợp để lãnh đạo. Trần Nhật Duật, một nhân vật thông lãm ngôn ngữ và phong hóa của nhiều dân tộc lại là một vị thiên tướng của chiến trường từng làm cho không ít kẻ thù của đất nước phải run sợ, được vua Trần Nhân Tông giao sứ mạng dụ hàng Trịnh Giác Mật ở đạo Đà Giang. Lúc Trần Nhật Duật kéo quân đến nơi, Trịnh Giác Mật sai thuộc hạ đến quân doanh nói với ông “Mật không dám trái mệnh. Nếu ân chúa một mình một ngựa đến thì Mật xin hàng.” Trần Nhật Duật nhận lời và chỉ mang theo vài đứa tiểu đồng. Quân sĩ cố ngăn nhưng ông vẫn đi. Tới nơi phó ước, tuy thấy quân Mang tay cầm khí giới vây mấy mươi lớp chung quanh đầy vẻ dọa nạt, ông vẫn trèo lên trại ung dung cùng Trịnh Giác Mật đối đáp bằng tiếng 51 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO Mang, ăn bốc bằng tay, uống rượu bằng mũi. Những đường nét của một Chiêu Văn Vương trí đảm, hào sảng, phóng khoáng, gần gũi, đáng tin và đầy chính khí đã tỏa sáng và cuốn hút sự hâm mộ của quân Mang. Nhờ đó ông đã thành công rực rỡ trong sứ mạng thu phục đạo quân này, không mất một mũi tên không tốn một sinh mệnh. Trong bối cảnh đang vận hành lúc đó, ông đã biết chọn lựa một thực thể thích hợp để phô bày, một thực thể thích hợp để lãnh đạo. Trần Quang Khải vừa là một Thượng Tướng tài ba trên chiến trường vừa là một Thái Sư nhiều năng lực trong việc điều hành quốc chánh. Vào thượng tuần tháng 5 năm 1285, Trần Quang Khải cùng Trần Quốc Toản, Trần Thông, Nguyễn Khả Lập, Nguyễn Truyền kéo quân từ Thanh Hóa về đánh lấy Chương Dương rồi sau đó hợp quân các lộ cùng với Trần Hưng Đạo, Trần Quốc Tung, Phạm Ngũ Lão tiến lên giải phóng Thăng Long. Quân Đại Việt càng đánh càng hăng. Quân Nguyên phải bỏ thành vượt sông Nhị Hà chạy ra đóng ở Kinh Bắc, nay là Bắc Ninh. Trần Quang Khải dẫn quân vào thành và mở tiệc khao thưởng ba quân. Trong lúc mọi người đang vui Trần Quang Khải đã cảm tác và ngâm to “Chương Dương cướp giáo giặc; Hàm Tử bắt quân Hồ; Thái Bình nên gắng sức; Non nước ấy ngàn thu.”10 Cái phong cách “hào khí ngút trời” của Thượng Tướng Thái Sư Trần Quang Khải đã trở thành là câu chuyện muôn đời trong kho tàng nói về những anh hùng giữ nước. Nhưng quan trọng hơn, trong tiệc vui chiến thắng ông đã tái xác nhận sứ mệnh giữ nước của người quân nhân cùng những vinh quang đi liền với sứ mạng đó và ngầm nhắc nhở mọi người phải ý 10 Bài thơ do Trần Quang Khải sáng tác 52 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân thức về bổn phận của mình. Trong bối cảnh đang vận hành, ông đã biết chọn lựa để phô bày một thực thể thích hợp để lãnh đạo. Trần Quốc Toản là một đứa bé chưa đủ tuổi để được tham gia vào hội nghị bàn việc chống Nguyên Mông nên đã bực bội bóp nát trái cam trong tay lúc nào cũng chả hay rồi sau đó về nhà tự mình huy động gia nô cùng thân thuộc hơn nghìn người, mua binh khí, đóng chiến thuyền tự cầm quân đi phá giặc. Với một quyết tâm mãnh liệt, với một ý thức cao vời về trách nhiệm và danh dự của một người con dân Đại Việt đứng trước tình huống an nguy của đất nước, và với sự can trường không thua kém bất cứ một danh tướng nào, đứa bé con Trần Quốc Toản đã hóa thân thành một thiên thần lớn như núi cao tỏa ngời khí thế dũng mãnh “phá giặc mạnh báo ơn vua” và đã làm cho quân của Thoát Hoan phải nhiều phen vỡ mật. Trong bối cảnh đang vận hành, Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản đã biết chọn cho mình và phô bày một thực thể thích hợp để lãnh đạo. Không riêng quan tướng nhà Trần, suốt dòng lịch sử của dân tộc đã có không ít người đã thực sự biết vận dụng bản thân. Cũng không riêng giới mày râu, suốt dòng lịch sử của dân tộc đã có không ít nữ lưu đã thực sự biết vận dụng bản thân. Điển hình trong số đó có Trưng Nữ Vương, Triệu Nữ Vương và Đại Thắng Minh Hoàng Hậu. Trưng Nữ Vương là những nương tử của vùng đất Mê Linh, cũng yểu điệu thục nữ như bao nhiêu nữ lưu khác, cũng công dung ngôn hạnh như bao nhiêu nữ lưu khác, cũng núp bóng tùng quân như bao nhiêu nữ lưu khác. Nhưng khi đứng trước vận mệnh nghiệt 53 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO ngã của dân tộc, những vị nương tử này đã biết chọn làm mờ đi cái thể tính yếu đuối của nữ lưu và phô bày một thực thể thích hợp để lãnh đạo. Và, cái thực thể thích hợp để lãnh đạo của hai vị Trưng Nữ Vương đã ngời sáng khí thế “lưng voi phất ngọn cờ vàng.” Cái thực thể cân quắc anh thư của hai bà đã lôi cuốn được quần chúng đứng lên đánh đuổi những tên Hán tộc cai trị hà khắc, tàn bạo. Cái thực thể cân quắc anh thư của hai bà đã làm cho tên Thái Thú Tô Định của Tây Hán phải bàng hoàng run sợ. Cái thực thể “Một bụng em cùng chị. Hai vai gánh nước nhà. Thành Mê khi đế bá. Sông Cấm lúc phong ba. Ngựa sắt mờ non Vệ. Cờ lau mở động Hoa. Ngàn năm bia đá tạc. Công đức nhớ hai bà.”11 Trong bối cảnh đang vận hành, hai bà đã biết chọn lựa và phô bày một thực thể thích hợp để lãnh đạo. Triệu Thị Trinh một nữ lang hai mươi tuổi của đất Cửu Chân, cũng giống như hai vị Trưng Nữ Vương, đã không đành lòng đứng nhìn đất tổ bị những tên Đông Ngô dầy xéo nên đã cùng người anh trai Triệu Quốc Đạt đứng lên phất cờ khởi nghĩa. “Không những bà có chí khí anh hùng, bà lại có sức mạnh và mưu lược nên hàng ngàn chiến sĩ đã xin theo chiến đấu dưới cờ và cùng vào rừng núi để rèn binh luyện võ. . . . Trong chiến trận bà tỏ ra can đảm phi thường nên được tôn làm chủ tướng. Bà mặc áo giáp vàng, cỡi voi xông ra trước quân địch như đi vào chỗ không người.” Đứng trước vận mệnh nghiệt ngã của dân tộc, bà đã biết làm mờ đi cái bóng dáng quần thoa nhỏ bé và phô bày một thực thể thích hợp để lãnh đạo. Và cái thực thể thích hợp để lãnh đạo của bà đã nổi cộm ý chí vì dân vì nước “Tôi muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp đường sóng dữ, 11 Tác giã khuyết danh, trích trong Việt Sử Toàn Thư của Phạm Văn Sơn, trang 88 54 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân chém cá tràng kình ở biển Đông, quét sạch bờ cõi để cứu dân ra khỏi nơi đắm đuối, chứ không thèm bắt chước người đời cúi đầu khom lưng làm tì thiếp cho người ta.” Cái thực thể thích hợp để lãnh đạo của Nhụy Kiều Tướng Quân đã tỏa sáng khí thế Lệ Hải Bà Vương làm kinh hồn bạt phách những tên ngoại tộc tham lam tàn hại bá tánh. Trong bối cảnh đang vận hành, Bật Chính Anh Liệt Hùng Tài Trinh Nhất Phu Nhân Triệu Nữ Vương đã biết chọn lựa và phô bày một thực thể thích hợp để lãnh đạo. Dương Vân Nga, là một người đàn bà kiệt xuất khác trong dòng lịch sử của đất nước Việt. Sau những năm dài mê say tửu dục bỏ bê việc triều chính, gây ra cảnh con cái tàn hại lẫn nhau, Vạn Thắng Vương Đinh Tiên Hoàng cuối cùng bị ám sát chết trong lúc đang nằm ngủ ngoài sân và say mèm. Vệ Vương Đinh Tuệ, con của Dương Vân Nga, được lập lên làm vua lúc mới 6 tuổi. Kể từ đó Dương Thái Hậu lâm triều dùng Nguyễn Bặt, Đinh Điền và Lê Hoàn làm phụ chính. Thập Đạo Tướng Quân Lê Hoàn là người có tài nên được Dương Thái Hậu ưu ái và dần dần giao phó phần lớn công việc chấp chính cho ông đảm trách. Nhóm Nguyễn Bặt, Đinh Điền, Phạm Hạp không cam phục nên ngầm trốn về Ái Châu khởi binh định kéo về kinh đánh phá. Dương Thái Hậu sai Lê Hoàn điều binh diệt nội loạn để tránh hậu quả lâu dài về sau. Nước Tống biết được những xáo trộn trong nội bộ của triều đình nhà Đinh nên thừa cơ hội xua quân sang đánh. Nhận thức được những hiểm họa trước mắt, trong bị đe dọa bởi mầm mống tranh dành quyền lực ngoài bị đe dọa bởi bóng dáng ngoại xâm, có thể đưa đến chỗ đất nước bị dập vùi tan nát rồi bá tánh phải lầm than nên Dương Thái Hậu đã dàn xếp một giải pháp chính trị táo bạo. Bà cho tiến hành việc truất phế ngai vị của con mình là Đinh Tuệ và giúp Lê Hoàn lên ngôi một 55 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO cách êm đẹp, rồi sau đó kết hôn với vị vua mới này và trở thành Đại Thắng Minh Hoàng Hậu. Nhờ sự dàn xếp đó của bà Đại Hành Hoàng Đế đã nhanh chóng giải quyết được những đe dọa tại hậu phương, thống nhất và củng cố được nội lực, rảnh tay lo việc đối phó với ngoại xâm. Và, chỉ trong năm sau quân Tống đã bị đánh bại. Đứng trước những thử thách lớn, Dương Thái Hậu đã phô bày một thực thể thích hợp để lãnh đạo. Và cái thực thể lãnh đạo của bà đã ngời sáng khí thế của một cá nhân dám viết lịch sử cho chính mình và cho chính dân tộc. Dầu có nhiều người đã kết tội bà là “không đoan chính” nhưng lề lối suy nghĩ vị kỷ của những hủ nho phong kiến và tầm thường chỉ biết bảo vệ cho “cái ta danh giá” và bênh vực cho quyền lợi của chế độ, dầu đã mục nát, hơn là lo cho vận mệnh đất nước nghĩ tới hạnh phúc của bá tánh đã không thể làm mờ đi cái chính nghĩa của một người đàn bà ngoại hạng. Tuy bà không cầm gươm ra trận xông tên đục pháo để diệt quân Tống xâm lăng nhưng chính bà đã là một trong những yếu tố trực tiếp giúp cho quân Đại Việt chiến thắng. Tuy bà không nhiếp chính như Đại Hành Hoàng Đế nhưng bà là chỗ khởi đầu cho sự hình thành một triều đại khá huy hoàng về cả hai mặt võ công và văn trị, trong suốt 24 năm làm vua của Lê Hoàn. Tuy bà đã âm mưu phế đế nhưng chính bà đã bảo vệ được sinh mạng cho “ông vua con” thơ dại của bà và đã che chở cho những người họ Đinh không bị giết hại một cách vô bổ. Trước bối cảnh đang vận hành, Đại Thắng Minh Hoàng Hậu đã biết chọn cho mình và phô bày một thực thể thích hợp để lãnh đạo. 56 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân Phóng tầm mắt xa hơn, khắp mặt địa cầu không thiếu những người xưa và nay, từ chính trường cho đến chiến trường cho đến thương trường cho đến . . . trong tất cả mọi lãnh vực, đều thực sự biết vận dụng bản thân. Abraham Lincoln (1809-1865) sinh ra tại bang Kentucky trong một gia đình mà cả cha lẫn mẹ đều thất học, mới 10 tuổi đã mồ côi mẹ, và lớn lên trong nghèo hèn tại một nơi hoang dã, ngày ngày ra đồng trồng trọt, có lúc chẻ cây làm mướn kiếm ăn, không được cơ hội ôm sách đến trường như đa số trẻ em cùng thời. Nhưng hoàn cảnh đã không làm khó được Abraham Lincoln. Ngược lại từ những bất hạnh và thiếu thốn, ông đã vươn lên như một kỳ tích. Cuối cùng ông trở thành là đứa con vĩ đại của đất nước Hoa Kỳ. Ông được mô tả là một người tự học và đam mê học hỏi để mở rộng kiến thức; một người giỏi đô vật nhưng lại rất hiền hòa; một anh chàng sử dụng búa rất hay nhưng không thích sát sanh dù là lấy thịt để làm thực phẩm; một người kể chuyện khôi hài rất được quần chúng ưa thích; một nhà sáng chế, một vị chỉ huy quân sự trong cuộc chiến Black Hawk; một luật gia làm việc không biết mỏi mệt; một văn tài lỗi lạc với những bài diễn thuyết có một không hai; một diễn giả có phong cách tiếp cận tuyệt vời; một chính trị gia sắc bén; một quản trị gia hiệu quả; một nhà cải cách thiết lập hệ thống ngân hàng và tiêu chuẩn hóa tiền tệ; một tổng thống giải phóng nô lệ và thống nhất đất nước, một nhân vật có hoài bão lớn và biết biến ước mơ thành sự thật. Tất cả những ghi nhận này, và còn nhiều hơn thế nữa, làm nên đa dạng thực thể nằm trên bản thân của Abraham Lincoln. Mỗi thực thể này của ông, trong số đa dạng thực 57 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO thể, tỏa sáng vào một thời điểm nào đó trong một bối cảnh nào đó đang vận hành đã để lại ấn tượng đậm nét trong tâm khảm của những người chứng kiến, và mỗi ấn tượng đậm nét có thể là dấu ấn thích hợp để lãnh đạo. Trên đường phố của Luân Đôn có một người đàn ông trong bộ quân phục, đầu không đội nón sắt, những bước chân không vội vã, với nụ cười trên môi, bên cạnh là một người phụ nữ tên Clementine, một cánh tay dành cho người đàn bà đó quàng lấy, cánh tay còn lại đưa cao với hai ngón tay tạo hình chữ V biểu tượng cho chữ chiến thắng. Nếu hắn đang đi dạo phố chợ của thời bình thì không có gì lạ. Nhưng đằng này đạn đang nổ và bom đang trút xuống chung quanh, hay nói cho chính xác hơn là hắn đang đi giữa một chiến trường trong thời Đệ Nhị Thế Chiến. Cái dáng vẻ đầy tự tin và nụ cười pha trộn một chút ngạo mạn lẫn một chút hý lộng đã cho cả thế giới một niềm tin về một ngày mai vinh quang. Người đàn ông đó làm việc từ 16 đến 18 giờ một ngày, dường như không bao giờ biết mệt mỏi với công việc. Lời nói của hắn cuốn hút và đầy uy lực. Hắn nối tay với Staline và Roosevelt, là những thủ lãnh của liên quân đã đánh bại Hitler. Vâng, chính là ông ta, chính là Winston Churchill của Anh Quốc, người được coi là một trong những anh hùng vĩ đại nhất của thế kỷ 20, người được tôn vinh nhờ vào sự thẳng thắn, viễn kiến, đảm lược và quyết tâm. Cựu Thủ Tướng Winston Churchill đã tỏa sáng hào quang trong bối cảnh đang vận hành. Hình ảnh của ông ngày hôm đó đã trở thành huyền thoại. Ông đã biết phô bày một thực thể thích hợp để lãnh đạo. Có thể nói ông ta là một nhà lãnh đạo doanh nghiệp thượng thặng nhất trên đất nước Hoa Kỳ nói riêng và trên toàn thế giới nói chung. Ông ta làm cho đối thủ của mình khiếp sợ, ganh tỵ, lẫn thán 58 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân phục. Ông ta làm cho trợ thủ của mình ngưỡng mộ và tin tưởng. Thế giới mà ông ta dựng nên đã làm thay đổi thế giới mà ông ta và nhân loại đang sống. Ông ta giàu nhất nhì trên mặt đất nếu tính bằng con số đô la. Ông ta cũng giàu nhất nhì thế giới nếu tính bằng những gì mà ông ta đã và đang làm cho nhân loại. Hơn 100 năm thành tựu của chủ nghĩa tư bản làm thay đổi hẳn khuôn mặt nghèo đói của nhân loại trên mặt địa cầu. Không ai có thể phủ nhận thành quả đó. Tuy nhiên, khi mà chủ nghĩa tư bản thành công nhiều nơi trên thế giới thì cũng có không ít bằng chứng về sự thất bại của thị trường tự do. Và hậu quả của những thất bại đó đã ảnh hưởng tới điều kiện sức khoẻ, giáo dục và kinh tế của người dân trên thế giới. Vợ chồng ông ta nhận thức sâu xa về điều này cho nên đã thành lập một hội thiện nguyện và đã đưa một phần rất lớn tài sản của mình vào đó để thực hiện những bước tiến nhân bản. Qua nó, vợ chồng ông ta đã trợ giúp 750 triệu USD để chích ngừa miễn dịch, một đóng góp tư nhân được coi là lớn nhất từ trước đến giờ, một sự đóng góp đã mà tổ chức WHO ca ngợi là đã cứu được 670 ngàn sinh mạng. Vợ chồng ông ta hợp tác với Zambaque để thành lập một chương trình nghiên cứu vắc-xin ngừa bệnh sốt rét ngã nước và tài trợ cho chương trình 35 triệu USD. Vợ chồng ông ta hợp tác với Botswana để thử nghiệm phương pháp mới chống HIV và tài trợ cho chương trình này 50 triệu USD. Vợ chồng ông ta liên kết các nhà nghiên cứu để thành lập một công ty chế thuốc vắc xin chủng ngừa HIV và tài trợ cho chương trình này 400 triệu USD. Nhờ những chương trình vợ chồng họ tài trợ mà 43 triệu trẻ em nghèo trên thế giới đã được chích ngừa viêm gan siêu vi B. Mục tiêu của vợ chồng họ là đạt 60% dân số của những nước kém phát triển được chích ngừa tính tới năm 2010. Ông ta có mặt tại Ấn Độ 59 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO gặp gỡ những nhà lãnh đạo doanh nghiệp và tài trợ chương trình Rotary's 100 Million USD Challenge. Ông ta gia nhập tổ chức Nation's Governors, Education and Business Leaders để trợ giúp việc định hướng con đường giáo dục của đất nước. Còn rất nhiều những hoạt động khác nữa. Ông ta có tên là William Henry Gate II (Bill Gate) và vợ là Melinda Gate. Mỗi thực thể của vợ chồng ông ta, trong số đa dạng thực thể, tỏa sáng vào một thời điểm nào đó trong một bối cảnh nào đó đang vận hành đã để lại ấn tượng đậm nét trong tâm khảm của những người chứng kiến, và mỗi ấn tượng đậm nét có thể là dấu ấn thích hợp để lãnh đạo. Ở tuổi 18, Gonxha Bojaxhiu, sinh tại Skopje của Yugoslavia vào năm 1910, quyết định bước vào một con đường mà từ đó về sau không bao giờ quay lại. Cô chọn chủng viện Loreto Sisters of Dublin thành lập từ thế kỷ thứ 17 để đặt bước chân đầu tiên cho hành trình đó. Ireland là một nơi xa lạ, ngôn ngữ mà cô chỉ có thể hiểu vài chữ, đời sống hoàn toàn khác với đời sống gia đình, cô gái mảnh mai khởi đầu cuộc viễn du ở nơi đó và vĩnh viễn không có một lần cơ hội để về thăm lại mẹ mình. Một năm sau, 1929, Gonxha được gởi tới Darjeeling để chuẩn bị trở thành nữ tu. Năm 1931 Gonxha làm lễ tuyên khấn lần đầu tiên và chính thức trở thành nữ tu với tên thánh Teresa. Vâng, đó là Sister Teresa mà mọi người sau này đề gọi là từ mẫu Teresa. Rồi trong năm này nữ tu Teresa được gởi tới St. Mary, một trường trung học nữ tại Calcuta. Tại đây Sister Teresa đã dạy học, hai môn lịch sử và địa lý, suốt 15 năm sau đó. Rồi năm 1946, thêm một lần nữa nghe theo ơn gọi của Thiên Chúa, Sister Teresa đã rời bỏ Loreto Sisters, dầu rằng rất vui với công việc do Mẹ bề trên giao phó, để làm một nhiệm vụ mới. Bà nói “Tôi nghe tiếng gọi hãy rời bỏ tất cả để theo Chúa vào những nơi tồi tàn mà 60 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân phụng sự Chúa giữa những kẻ nghèo đói nhất trong những kẻ nghèo đói.” Chuẩn bị cho công việc mới, Sister Teresa đã đến Patna vài tháng để học một khóa điều dưỡng (nurse). Rồi Sister Teresa nhận được sự phê chuẩn của Giáo Hoàng Pius XII, trong năm 1948, cho phép trở thành một nữ tu hoạt động độc lập. Trở lại Calcuta Sister Teresa mướn một chỗ ở trong một khu tồi tàn, mặc quần áo của phụ nữ Ấn, sari trắng và dép sandal, rồi bắt đầu mở lớp dạy học. Không có dụng cụ bà viết trên đất. Bà xoá nạn mù chữ cho trẻ con nghèo. Bà dạy cho chúng về vệ sinh cá nhân. Rồi khi chúng quen thuộc hơn với bà, Sister Teresa bắt đầu đi thăm viếng và trị liệu cho những người bị bệnh. Người nghèo đến với bà càng lúc càng đông. Dầu mệt mỏi với công việc, Sister Teresa không bao giờ bỏ lỡ một buổi cầu nguyện nào. Cùng lúc cũng có nhiều người phụ nữ trẻ đã đến tình nguyện làm việc giúp bà. Trong một năm sau, tổ chức Missionaries of Charity được thành lập. Rồi kẻ công người của tấp nập hổ trợ cho việc làm của bà. Rồi cả thế giới đều biết đến bà và hoạt động của Missionaries of Charity mọc lên như nấm. Cho đến cuối cuộc đời Sister Teresa tiếp tục ở giữa những người nghèo khổ nhất của những người nghèo khổ để phụng sự. Bà chỉ nương tựa vào Chúa để có được những gì cần thiết cho công việc. Và bà đã phụng sự với tất cả năng lực. Biên giới của chủng tộc, của màu da, của ngôn ngữ, của lãnh thổ đều biến mất trước sức mạnh trọn lành của con tim nhân ái. Ngày 5 tháng 9 năm 1997, bà hoàn tất sứ mạng và trở về với Chúa. Tình thương vô hạn của bà dành cho những con người khốn khổ trên mặt đất đã được nhân loại biết ơn trong tiếng gọi đơn giản nhưng nhiệm mầu: Mẹ. Mỗi thực thể của bà, trong số đa dạng thực thể, tỏa sáng vào một thời điểm nào đó trong một bối cảnh nào đó đang vận hành đã để lại ấn 61 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO tượng đậm nét trong tâm khảm của những người chứng kiến, và mỗi ấn tượng đậm nét có thể là dấu ấn thích hợp để lãnh đạo. Nói “không thiếu” là chưa được chính xác, phải nói là có rất nhiều người, nhiều đến độ không thể kể hết được. Chỉ nói tới những nhà lãnh đạo lớn trong thương trường của thời hiện đại thôi là đã có không biết bao nhiêu người rồi, thí dụ như Samuel M. Walton của Wal-Mart, Walter E. Disney của Walt Disney, Henry Ford của Ford Motor, John P. Morgan của J.P. Morgan Chase, Alfred P. Sloan Jr. của General Motors, John F. Welch Jr. của General Electric, Raymond A. Kroc của McDonald's, William R. Hewlett và Dave Packard của Hewlett-Packard, Andrew S. Grove của Intel, Milton S. Hershey của Hershey, John D. Rockefeller Sr. của Standard Oil, Thomas J. Watson Jr. của IBM, Henry R. Luce của Time-Life Publications, Will K. Kellogg của Kellogg, Warren E. Buffett của Berkshire Hathaway, Harland Sanders của Kentucky Fried Chicken, William C. Procter của Procter & Gamble, Thomas J. Watson Sr. của IBM, Asa G. Candler của Coca-Cola, Estee Lauder của Estee Lauder, Henry J. Heinz của H.J. Heinz, Daniel F. Gerber Jr. của Gerber Products. Hoặc trong tôn giáo có Pop John II của Catholic Church, Dalai Lama của Phật Giáo Tây Tạng, Billy Graham của Protestant, Jerry Falwell của Evangelical, Ecumenical Patriarch Bartholomew của Eastern Orthodox Church, Gordon B. Hinckley của Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, Archbishop of Canterbury Rowan Williams của Anglican, Imam W. Deen Mohammed của Muslim 62 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân American Society, Louis Farrakhan của Nation of Islam, Li Hongzhi của Falun Dafa (pháp luân công), Bishop Desmond Tutu của South Africa, Rev. Schuller của the Crystal Cathedral, Pat Robertson, Max Lucado, C.S. Lewis, T.D. Jakes, Charles Swindoll, Jack Van Impe, John MacArthur, Robert Schuller, Bill Hybels, Bill McCartney. Hoặc trong nỗ lực thay đổi cơ chế chính trị và cải thiện xã hội có Daw Aung San Suu Kyi Miến Điện, Nelson Mandela của Nam Phi, Mark Luther King và Rosa Park của Hoa Kỳ, Mahatma Gandhi của Ấn Độ, George Soro của Hoa Kỳ, Bill và Madela Gate của Hoa Kỳ . . . Ngoài việc biết chọn lựa và phô bày một thực thể thích hợp để lãnh đạo trong bối cảnh đang vận hành, nhìn từ mặt khác của cùng một đồng tiền, biết chọn lựa và phô bày “một thực thể thích hợp để sinh tồn” dưới những điều kiện của “môi trường thử thách” cũng quan trọng không kém đối với một người lãnh đạo. Trong cuộc chiến vệ quốc lần thứ hai, quân Đại Việt ráo triết truy kích quân của Thoát Hoan tại sông Như Nguyệt. Toa Đô từ Thanh Hóa kéo quân ra biển rồi hợp cùng quân Ô Mã Nhi từ ngoài biển đánh vào sông Thiên Mạc với mục đích muốn hợp quân ở Kinh Sư để trợ giúp lẫn nhau. Cánh quân do hai vua Trần Thánh Tông và Trần Nhân Tông chỉ huy kéo đến Đại Mang thì Tổng Quản nhà Nguyên là tướng Trương Hiển đầu hàng. Quân Đại Việt thừa thắng đánh mạnh tạo chiến thắng Tây Kết trong ngày hôm đó. Quân giặc tan vỡ. Nguyên soái của chúng là Toa Đô bị tử trận. Ô Mã Nhi chỉ còn một chiếc thuyền lớn vượt biển trốn thoát. Cùng lúc, cánh quân 63 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO của Hưng Đạo Đại Vương giao chiến với Thoát Hoan và Lý Hằng ở Vạn Kiếp và đánh bại chúng tại đó. Lý Hằng đem quân hộ vệ Thoát Hoan chạy về Tư Minh. Trên đường đi Lý Hằng bị trúng tên chết. Lý Quán thu nhặt 5 vạn tàn quân rồi dấu Thoát Hoan vào một món đồ đồng trốn chạy về Bắc. Hưng Vũ Vương đuổi kịp dùng tên bắn chết Lý Quán. Quân Nguyên hoàn toàn bị tan vỡ. Khi quân dâng lên thủ cấp của Toa Đô, vua Trần Nhân Tông nhìn thấy đã cảm thương nói “người làm tôi phải nên như thế này” rồi tự cởi áo ngự bào đắp lên và sai hữu ty đem chôn liệm. Nhưng một mặt khác, ông lại ngầm sai quân lấy đầu Toa Đô đem tẩm dầu để răn địch vì cớ Toa Đô mượn đường vào cướp Đại Việt đã ba năm. Trước ba quân, giữa chiến trường nhuộm máu, vua Trần Nhân Tông đã phải chọn lựa những quyết định thích hợp trong bối cảnh đang vận hành. Sau chiến thắng vệ quốc lần thứ hai, vua Trần Nhân Tông đã cố gắng thực hiện chính sách ngoại giao mềm mỏng nhưng đồng thời cực lực tố cáo tội ác chiến tranh của Nguyên Mông và giữ vững lập trường không khuất phục. Hốt Tất Liệt sai phái bộ Lưu Đình Trực đến Đại Việt để yêu sách nhiều thứ, trong đó có việc đòi phải đưa tù binh Ô Mã Nhi về trao trả tận tay vua Nguyên Mông. Sứ giả của phái bộ được tiếp đãi hậu hĩnh và vua Trần Nhân Tông thay mặt bộ phận lãnh đạo của Đại Việt đồng ý hứa sẽ đưa Ô Mã Nhi về nước, một yêu sách duy nhất được Đại Việt đáp ứng. Nhưng Ô Mã Nhi là một tên tướng lỗi lạc và khét tiếng tàn ác. Hắn đã gây ra nhiều tội ác giết người, đào mồ, cướp của, đốt nhà tại vùng Thiên Trường. Do đó, bộ phận lãnh đạo Đại Việt đã âm thầm quyết định cho số phận của hắn là phải chết vì hai lý do: (a) để đền tội ác gây tang tóc cho thường dân vô tội và (b) để chặt đi một cánh tay dũng mãnh của địch đề phòng hậu hoạn. Rồi vua Trần Nhân Tông một 64 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân mặt sai phái bộ Hoàng Tá Thốn đưa bọn Ô Mã Nhi và vợ con của hắn về nước, đặt ngồi trong lọ gốm, nhưng một mặt khác lại để Trần Hưng Đạo thực hiện kế hoạch cho người giỏi bơi lội giả làm phu chèo rồi ban đêm dùi thuyền cho chìm. Ô Mã Nhi và đồng bọn đều bị chết đuối. Sau đó vua Trần Nhân Tông sai phái bộ Đặng Minh và Chu Anh mang thơ đi báo cho Hốt Tất Liệt biết. Trong thơ nói “Tham chính Ô Mã Nhi định ngày sẽ về tiếp sau. Vì đường về ngang qua Vạn Kiếp, nên ông ta xin tới gặp Hưng Đạo để sắm sửa hành lý. Dọc đường ban đêm thuyền bị vấp, nước tràn vào. Tham chính mình to vóc lớn, khó bề cứu vớt, thành ra bị chết đuối. Phu thuyền của tiểu quốc cũng bị chết hết. Thê thiếp tiểu đồng của ông ta cũng suýt chết, nhưng nhờ người thon nhẹ nên cứu thoát được. Vi thần đã chôn cất ma chay ở bờ biển. Thiên sứ lang trung đã tận mắt thấy. Nếu có sự gì bất kính, thì thê thiếp của tham chính ở đó khó mà che giấu được. Vi thần đã sắm đủ lễ vật để đưa thê thiếp cùng với xá nhân lang trung về nước.” Và trong thơ cũng tự hứa sẽ thả 8 ngàn tù binh Nguyên Mông. Trong bối cảnh đang vận hành đầy những thử thách chính trị, ngoại giao và quân sự, Trần Nhân Tông cùng Hưng Đạo Đại Vương và những người lãnh đạo Đại Việt đã phải chọn lựa những quyết định thích hợp. Lê Lợi, trong những ngày chờ đợi cơ hội giải phóng đất nước, đã từng để cho Nguyễn Trải nhìn thấy một thực thể rất phàm phu của mình, phàm phu đến độ Nguyễn Trải phải bỏ đi vì thất vọng. Và, cũng chính Nguyễn Trải sau đó nhìn thấy một thực thể thích hợp để lãnh đạo của Lê Lợi để rồi hâm mộ đến độ gia nhập tổ chức kháng chiến chống Minh nằm dưới sự lãnh đạo của người anh hùng áo vải này. Trong mười năm kháng chiến Bình Định Vương Lê Lợi có ba lần chạy về ẩn trốn nơi căn cứ Chí Linh. Vào lần thứ ba 65 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO quân sĩ tổn hao nhiều, lương thực cạn sạch, hai tháng liền nghĩa binh phải ăn cỏ, làm thịt cả ngựa voi, tinh thần vô cùng kiệt quệ. Để có đủ thời gian khôi phục lại lực lượng, Bình Định Vương đành sai Lê Trân đi cầu hòa với giặc. May mắn là quân Minh ưng thuận. Chỉ vài năm sau Bình Định Vương phục hồi được lực lượng và khởi quân đánh tiếp. Sau khi thắng lợi nhiều trận lớn và nhanh chóng thành lập guồng máy chính quyền tại Bắc Hà uy hiếp bè lũ Vương Thông tại Đông Đô, Bình Định Vương cùng Hàn Lâm Thừa Chỉ Nguyễn Trải xét thấy nên mở cho họ một con đường rút chân ra khỏi cuộc chiến họ đang bị sa lầy để sớm kết thúc việc tổn hại xương máu của đôi bên. Vì thế Nguyễn Trải đã viết thư cho Vương Thông lấy lẽ lợi hại chiêu dụ tướng địch hãy rút quân về nước. Vương Thông nhận rõ tình thế tuyệt vọng tuy muốn rút binh nhưng không muốn bị nhục nên đưa ra tờ chiếu của vua Minh niên hiệu Vĩnh Lạc (1407), trong đó nói về việc khôi phục họ Trần, để làm căn bản đàm phán rút quân. Nhưng cuộc đàm phán bị phá hoại và cuộc chiến lại tiếp diễn. Vương Thông viết thơ cầu cứu và viện binh do Liễu Thăng chỉ huy hung hăng tiến vào đất Việt. Đang công phá thành Đông Quan ráo triết, Bình Định Vương chuyển hướng chiến lược đánh tan quân tiếp viện tại mặt trận Chi Lăng đẩy quân Minh đến chỗ đại bại. Rồi vào những ngày cuối của cuộc chiến, vì việc giữ thể diện cho nhà Minh trong đường lối ngoại giao mềm mỏng để tiến tới việc kết thúc chiến tranh, Bình Định Vương đồng ý chiêu bài “phù Trần diệt Hồ” và viết sớ xin lập Trần Cao làm An Nam Quốc Vương. Sau khi chiến tranh kết thúc, đất nước khôi phục độc lập, con bài Trần Cao bị diệt để Bình Định Vương chính thức lên ngôi lấy hiệu là Lê Thái Tổ. Trên bước đường đấu tranh giải phóng đất nước đầy gian nan 66 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân hiểm hóc, Lê Lợi đã phải chọn lựa những quyết định thích hợp cho mỗi bối cảnh đang vận hành. Ỷ Lan, tục danh Lê Thị Mệnh, con của ông Lê Công Thiết, người hương Thổ Lỗi ở ngoại thành Hà Nội (nay là thôn Thuận Quang, xã Dương Xá, huyện Gia Lâm)12 khi còn là một thiếu nữ đã biết vận dụng bối cảnh để thu hút sự chú ý của vua Lý Thánh Tông rồi được tuyển vào hậu cung làm phi tần. Vua yêu quí và đặt tên hiệu là Ỷ Lan. Sau khi sinh được hai đứa con trai cho vua, Ỷ Lan phu nhân nhanh chóng trở thành Thần Phi rồi được phong Nguyên Phi và đứa con trai đầu được lập làm Hoàng Thái Tử. Năm 1069, vua Lý Thánh Tông phải đích thân cầm quân chinh phạt Chiêm Thành. Vì vua e ngại giao quyền lưu thủ kinh sư cho Tể Tướng hoặc cho một vị thân vương nên một cơ hội tham chính hiếm có đã mở ra cho Nguyên Phi Ỷ Lan, và bà đã nắm lấy, dầu lúc đó bà chỉ xít xoát 20 tuổi hơn và vào cung mới được 5 năm. Rồi năm 1072, vua Lý Thánh Tông băng hà. Hoàng Thái Tử Càn Đức lên ngôi, lúc đó chỉ mới lên 7, tôn mẹ đẻ là Ỷ Lan Nguyên Phi làm Hoàng Thái Phi và tôn mẹ đích là Thượng Dương Thái Hậu làm Hoàng Thái Hậu. Vì vua còn quá nhỏ tuổi nên phải có người “cùng nghe chính sự” cho nên Thừa Tướng Lý Đạo Thành đã đảm trách việc đó, cộng với hai người đương nhiên được ngồi sau rèm là Hoàng Thái Hậu họ Dương ở chính vị và Hoàng Thái Phi Ỷ Lan ở thứ vị. Chỉ trong vòng một năm sau, Hoàng Thái Hậu họ Dương cùng 76 người thị nữ bị giam vào cung Thượng Dương rồi sau đó bị bức phải chết chôn theo lăng Thánh Tông. Thái Sư Lý Đạo Thành bị hạ bệ từ chức vụ Tể 12 Phan Duy Kha & Lã Duy Lan & Đinh Công Vĩ, Nhìn Lại Lịch Sữ, xb năm 2003 tại Hà Nội, nxb Văn Hoá Thông Tin. 67 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO Tướng xuống chức vụ Tổng Trấn đi coi châu Nghệ An. Hoàng Thái Phi Ỷ Lan trở thành là Linh Nhân Hoàng Thái Hậu với tất cả quyền uy độc chiếm. Bà đã làm một cuộc thanh trừng cần thiết để nắm lấy quyền lực tuyệt đối, một cuộc thanh trừng nhanh gọn và toàn vẹn để bảo đảm cho sự ổn định chính trị lâu dài về sau vì những hạt giống hiểm họa không còn cơ hội nảy mầm. Dưới những đôi mắt đương thời, Linh Nhân Hoàng Thái Hậu chỉ là một người đàn bà “có tính ghen, đến nỗi . . . tàn nhẫn hãm hại người vô tội.” Bà đã khôn khéo che đậy cái “công trình của một kiến trúc sư chính trị có tầm vóc” bên sau cái gọi là “hành động hồ đồ nhất thời và thường tình” của một người đàn bà được làm mẹ của một ông vua con nít để rồi cả triều đình chấp nhận sự kiện chỉ đơn giản có thế và bỏ qua. Linh Nhân Hoàng Thái Hậu sau đó vẫn là “người hiền đức” và tiếp tục được sự ủng hộ của họ. Bà gánh vác công việc của đất nước cho đến khi nhà vua được tròn 20 tuổi bà mới thôi nhiếp chính. Tuy nhiên bà vẫn tiếp tục vai trò lãnh đạo trong bóng tối ở cương vị của một Thái Thượng Hoàng. Từ năm 1085 về sau, Linh Nhân Hoàng Thái Hậu đã đi khắp nơi để nỗ lực xây dựng một hệ thống chùa tháp hơn trăm cái. Nỗ lực này thực ra là để mở rộng uy tín và ảnh hưởng của Phật Giáo, một quyết tâm giải trừ bớt ảnh hưởng của Tống Nho, một khởi động để thiết lập định vị trong tương lai cho tư tưởng Phật giáo trong văn học và văn trị. Thái Sư Lê Văn Thịnh gián tiếp chống đối. Sự chống đối này buộc bà phải triệt hạ Lê Văn Thịnh để có thể thực hiện sách lược lớn rất quan trọng và tế nhị này. Một lần nữa, bà lại khôn khéo che đậy cái công trình của một kiến trúc sư chính trị có tầm vóc. Quần thần không nhìn thấu “ruột gan” của Linh Nhân Hoàng Thái Hậu và không nhìn thấy việc gì đang âm thầm hình thành bên sau khối óc và bàn tay của bà. Họ chỉ nhìn thấy 68 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân một người đàn bà sùng Phật đạo, một người chân thành muốn tu hành chuộc lỗi xưa, và tệ hơn là một bà mẹ vua vì mê tín đã lạm dụng ngân sách quốc gia. Rồi sau khi bà chết, 3 người hầu gái của bà bị chôn theo. Mọi người hoang mang vì “hỏa táng là lễ đạo Phật, còn chôn theo là tục nhà Tần, Nhân Tông đều làm theo, hoặc giả vâng lời dặn của Thái hậu chăng?” Họ không nhìn ra một điều là 3 người hầu gái này phải chết vì nhu cầu bảo mật. Họ là những người hầu cận thân tính thì đương nhiên phải biết ít nhiều những người trong bóng tối có liên hệ với bà và liên quan đến chính sách của quốc gia. Tính ra bà cầm quyền tất cả là 45 năm. Trong suốt chiều dài thời gian đó bà đã điều vận những nhân tài lỗi lạc của đất nước một cách “chuẩn xác” để thực hiện nhiều chính sách hay và gặt hái nhiều thành quả tốt. Trong số những nhân vật tài ba nằm trong quỹ đạo vận hành do bà “cai quản” có Lý Thường Kiệt, Lý Đạo Thành và Lê Văn Thịnh. Lý Thường Kiệt ở bên ngoài lo gìn giữ sự toàn vẹn lãnh thổ và mở mang bờ cõi. Ông được Linh Nhân Hoàng Thái Hậu chỉ định đảm trách vai trò quân sự đến hết cả một đời và ông đã hoàn thành sứ mạng, 2 lần đánh Tống 4 lần bình Chiêm, để lại sự nghiệp thiên thu hiển hách. Lý Đạo Thành và Lê Văn Thịnh thì ở bên trong lo việc nội trị. Cả hai đều nổi tiếng là bật tài danh lương đống nhưng số phận của họ không giống nhau. Thái Sư Lý Đạo Thành trước bị bà triệt hạ nhưng sau được tin dùng. Thái Sư Lê Văn Thịnh trước được bà tin dùng nhưng sau bị triệt hạ. Cách dùng người của bà rất “dứt khoát và mạnh mẽ.” Gần nữa thế kỷ cầm quyền không phải là ngắn, nhưng cho đến cuối cuộc đời của bà, mọi người vẫn mù mờ về tài năng và tầm vóc thực sự của Linh Nhân Hoàng Thái Hậu: một công trình sư đại tài của triều Lý mà có lẽ trong suốt dòng lịch sử dân tộc chỉ có mỗi một Trần Thủ Độ là có 69 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO thể đem ra so sánh. Là một người đàn bà, trong một xã hội phong kiến, Linh Nhân Hoàng Thái Hậu không thể tự do cất lên “tiếng hét chim ưng” đánh thức quần thần và làm cho họ đố kỵ hoặc sợ hãi. Bà đã phải đội lốt “con chim sẻ” nhỏ bé để có thể rảnh tay mà lặng lẽ thực hiện những việc làm to lớn có tác động lâu dài. Trên bước đường đấu tranh cho quyền lực của Lý triều và cho sự canh cải tiến bộ của đất nước, Linh Nhân Hoàng Thái Hậu đã phải chọn lựa những quyết định thích hợp cho mỗi bối cảnh đang vận hành. Tháng 5 năm 1994, cả thế giới hân hoan đón nhận tin Nelson Mandela trở thành Tổng Thống của Cộng Hòa Nam Phi, điều mà chỉ vài năm trước không ai dám nghĩ tới, một người da đen trở thành nguyên thủ của một đất nước cầm quyền bởi người da trắng với chính sách kỳ thị chủng tộc tồi tệ nhất địa cầu. Rolihlahla Nelson Mandela sinh năm 1918 trong một gia đình tầm thường. Sau khi cha mất, lúc 12 tuổi, ông trở thành Ward của Tộc Trưởng David Dalindyebo của bộ tộc Thembu. Bên cạnh người bảo trợ này Nelson Mandela thường có dịp nhìn thấy và học hỏi vai trò của người lãnh đạo trong hành động ở những buổi họp bộ tộc do David Dalindyebo chủ tọa. Từ đó Mandela “đã hy vọng, và đã thệ nguyện, rằng trong những điều vui sướng mà thế gian có thể ban phát cho . . . là cơ hội để phụng sự dân tộc và để . . . cống hiến một phần nhỏ mọn vào công cuộc đấu tranh tìm tự do của họ.”13 Ước mơ đó đã thúc đẩy Mandela vào ngành luật sau khi tốt nghiệp từ trường Đại Học của Nam Phi. Năm 1940 Nelson Mandela gia nhập ANC (African National Comngress). Ông và một số người cùng chí 13 John C. Maxwell (2001), The Right to Lead, Maxwell Motivational Inc.: Norcross, GA 70 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân hướng quyết tâm tạo ra một chuyển động lớn để thay đổi thân phận bị ngược đãi của người da đen. Giữa thập niên 1940 ông cùng một số người thành lập ANCYL (African National Congress of Youth League) để giúp đẩy mạnh tiến trình. Rồi năm 1947 ông được bầu làm tổng bí thư của tổ chức. Suốt thập niên 1950 Mandela cùng những người trong tổ chức đã làm việc ráo riết để tạo ra sự thay đổi xã hội cho Nam Phi. Nhưng những nỗ lực như biểu tình, đình công, chống đối thụ động không mang lại kết quả mong muốn. Trong khi đó thì nỗ lực đè bẹp dân da màu của chính quyền da trắng càng lúc càng gia tăng, kết quả là nhiều quyền của người da đen bị tước đoạt. Năm 1956 Mandela và 150 người khác bị bắt và bị buộc tội phản quốc. Mandelson chống án và, sau 6 năm đấu lý, ông được trắng án. Biết rõ chính quyền da trắng sẽ không để ông yên nên Mandela lẩn trốn một thời gian. Nhưng vừa xuất hiện trở lại thì Mandela đã bị bắt và bị kết án 5 năm tù giam. Trong thời gian xử án, Mandela đã từng tuyên bố “Trong suốt cả cuộc đời tôi đã dâng hiến bản thân cho công cuộc đấu tranh của người Phi Châu. Tôi đã chống lại sự thống trị của người da trắng, và tôi cũng đã chống lại sự thống trị của người da đen. Tôi chỉ ôm ấp lý tưởng về một xã hội tự do và dân chủ, trong đó tất cả mọi người sống với nhau hài hòa và với tất cả mọi cơ hội đều bình đẳng.” Trong lúc Mandela đang trong tù thì ông và những người lãnh đạo khác của ANC bị kết tội phá hoại và bị kết án tù chung thân. Trong suốt 20 năm kế tiếp, dù là ngay trong tù, với khéo léo che đậy, Mandela vẫn tiếp tục lãnh đạo quần chúng. Cũng trong thời gian đó chính quyền đã hai lần đề nghị trả tự do cho ông với điều kiện là ông phải lên tiếng ủng hộ chính sách tái định cư người da đen, trong lần thứ nhất, và lên tiếng không thừa nhận bạo lực, trong lần thứ hai, nhưng cả hai lần đều bị 71 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO ông từ chối. Đến năm 1986, thì thế giới kịch liệt lên án chính quyền kỳ thị sắc tộc của Cộng Hòa Nam Phi. Áp lực bên ngoài và bên trong buộc chính quyền phải âm thầm đàm phán nhiều lần với Mandela và đi tới quyết định phóng thích ông vào tháng 2 năm 1990. Sau cùng, như đã nói, Mandela trở thành là Tổng Thống Cộng Hòa Nam Phi trong một cuộc tổng tuyển cử dân chủ trong đó mọi sắc tộc đều được quyền bỏ phiếu. Mandela xứng đáng là người lãnh đạo “biết đường, dẫn đường, và chỉ đường” cho dân tộc Nam Phi. Trên con đường đó ông đã nhiều lần phải làm những lựa chọn thích hợp cho mỗi bối cảnh đang vận hành, có khi đầy những thử thách. Từ những ví dụ trên cho thấy người lãnh đạo phải đảm lược và quyền biến để làm được việc của một người lãnh đạo và để xứng đáng tiếp tục đảm nhiệm vai trò lãnh đạo. Vì là “đảm,” là “lược,” là “quyền,” là “biến,” là “để làm được việc” cho nên những phô bày của họ ở mỗi bối cảnh đang vận hành tuy dễ thấy nhưng không dễ thấu. Và ý nghĩa căn bản của những chữ “phô bày một thực thể thích hợp để sinh tồn” được sử dụng ở đây là như vậy. Nhưng những người lãnh đạo đôi khi phải đối diện với những thử thách vô cùng nghiệt ngã và ý nghĩa của hai chữ sinh tồn trong vai trò lãnh đạo dưới những hoàn cảnh như vậy sẽ vượt xa hơn cái căn bản vừa nói trên. Trần Bình Trọng chận đánh quân Nguyên tại mặt trận Đà Mạc, trong cuộc chiến tranh vệ quốc lần thứ hai dưới triều đại nhà Trần, chẳng may bị vây khỗn và rơi vào tay giặc. Thoát Hoan đã hỏi ông “có muốn làm vương đất Bắc không?” Ông đã nạt to “Ta thà 72 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân làm quỷ nước Nam chứ không thèm làm vương đất Bắc. Ta đã bị bắt thì có một chết mà thôi, can gì mà phải hỏi lôi thôi.” Trước nanh vuốt và cám dỗ của kẻ thù ông đã phô bày một bản sắc kiêu hùng bất khuất. Cái thực thể tuyệt vời của một chiến tướng Đại Việt sáng tỏa hào quang đã làm run rẩy kẻ ngoại thù man rợ Nguyên Mông và đã làm nổi sóng khí thế quyết thắng của binh tướng nhà Trần. Cái thực thể hào hùng Bảo Nghĩa Hầu Trần Bình Trọng được phô bày trong bối cảnh nghiệt ngã đang vận hành vừa là một thực thể thích hợp để lãnh đạo vừa là một thực thể thích hợp để sinh tồn. Cái thực thể do chính ông chọn lựa và phô bày đích thực là một thực thể thích hợp để lãnh đạo vì dầu là đầu ông có rơi xuống đất nhưng ba quân tướng soái nhà Trần đã hồi đáp ý chí của ông bằng hành động và đạt đến cứu cánh bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ. Cái thực thể do chính ông chọn lựa và phô bày đích thực là một thực thể thích hợp để sinh tồn vì dầu là xương da ông có trả về cát bụi nhưng ông vẫn tiếp tục sống trong dòng sinh mệnh của dân tộc. Thực thể lãnh đạo và thực thể sinh tồn của Trần Bình Trọng vượt lên khỏi giới hạn hiện hữu của xác thân và vượt ngoài khoảnh khắc của đời người. Lê Lai, một vị trong số những anh hùng Lam Sơn có mặt trong hội thề Lũng Nhai, con của Lê Kiều, người thôn Dựng Tú, sách Đức Giang, huyện Lương Giang, thuộc tỉnh Thanh Hóa, cùng với anh là Lê Lạn và 3 người con trai của mình là Lê Lư, Lê Lộ và Lê Lâm là những nghĩa tướng chiến đấu trong hàng ngũ của Lê Lợi. Trong lần thứ hai rút về trú đóng tại núi Chí Linh, sau khi tấn công đồn Nga Lạc huyện Nga Sơn, thuộc tỉnh Thanh Hóa, nghĩa binh bị bao vây chặt chẽ. Để tìm một sinh lộ, Bình Định Vương đã hỏi “có ai làm được như người Kỹ Tín ngày trước chịu chết thay cho vua Hán Cao không?” Lê Lai đã bước ra xin mặc áo ngự bào, cỡi voi ra 73 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO trận đánh nhau với giặc. Quân nhà Minh tưởng là Bình Định Vương thật nên xúm lại vây đánh. Sau đó bắt được ông giết đi rồi kéo nhau về Tây Đô. Nhờ có Lê Lai chịu liều mình cho nên Lê Lợi và nghĩa binh đã thoát chết để tiếp tục công cuộc kháng chiến. Cái thực thể cao thượng và dũng cảm của Lê Lai được phô bày trong bối cảnh nghiệt ngã đang vận hành vừa là một thực thể thích hợp để lãnh đạo vừa là một thực thể thích hợp để sinh tồn. Cái thực thể do chính ông chọn lựa và phô bày đích thực là một thực thể thích hợp để lãnh đạo vì rằng sau khi thân xác ông đã gởi vào lòng đất người lãnh đạo kháng chiến tối cao của đất nước vẫn còn và công cuộc kháng chiến vẫn tiếp tục cho đến ngày dành lại được chủ quyền của đất nước. Cái thực thể do chính ông chọn lựa và phô bày đích thực là một thực thể thích hợp để sinh tồn vì rằng dầu ông có lìa khỏi thế gian nhưng sự hiến dâng cao quý của ông vẫn ở lại trong lòng dân tộc. Nếu không có sự hy sinh của Nội Hầu Tổng Quản Lê Lai biết đâu lịch sử đã viết khác hơn. Thực thể lãnh đạo và thực thể sinh tồn của Lê Lai bay cao vút, vượt lên khỏi danh vị cá kỷ và quan tâm sống chết của bản thân. Ông tự nguyện hy sinh để cho chính nghĩa được sống, cho tổ chức được còn, cho toàn dân được cơ hội nhìn thấy ngày ngoại xâm bị quét sạch khỏi bờ cõi. Nguyễn Trung Trực, có tên khác là Lịch và tên khác nữa là Chơn, sinh quán tại Bình Định, thân sinh làm nghề đánh cá. Sau khi hải quân pháp nhiều lần đánh phá duyên hải trung bộ gia đình ông phiêu bạt vào Nam rồi định cư ở thôn Bình Nhật, nay là xã Bình Đức, huyện Bến Lức, tỉnh Long An. Sinh thời Nguyễn Trung Trực là người có thể lực khỏe mạnh, giỏi võ nghệ, can đảm và mưu lược. Tháng 2 năm 1861 ông, cùng với Trương Công Định, tham gia trận đánh bảo vệ đại đồn Chí Hòa. Sau đó ông được phân công chỉ huy 74 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân một số kháng chiến quân kéo về hoạt động tại vùng Tân An. Tháng 12 năm 1861, Nguyễn Trung Trực chỉ huy một trận tập kích táo bạo trên sông Nhật Tảo, Vàm Cỏ Đông, tiêu diệt 17 tên lính Pháp, 20 tên Việt gian và đốt cháy chiến hạm Espérence của Pháp do trung tướng Parfait điều khiển. Địa bàn chiến đấu của ông bao gồm Thủ Thừa, Thuộc Nhiêu, Bến Lức, Phước Lý, Long Thành, Tân Uyên, thanh thế vang dậy đến độ quân Pháp phải treo giải để bắt ông sau nhiều lần dụ hàng không được. Từ năm 1862 cho đến năm 1868 Pháp ráo riết đánh Gò Công, Tây Ninh, Bà Rịa. Ông yếu thế phải lui về Hòn Chông, Kiên Giang và Phú Quốc. Tháng 6 năm 1868 Nguyễn Trung Trực chỉ huy tập kích đồn Kiên Giang, tiêu diệt 5 sĩ quan pháp, 67 binh sĩ pháp, 2 tên việt gian, tịch thu 100 khẩu súng và 1 kho đạn. Chiến công này đã làm cho Pháp cực kỳ phẫn nộ. Sau đó do sự chỉ điểm của những tên việt gian bán nước, Pháp đã bắt trói mẹ của Nguyễn Trung Trực và nhiều dân làng đưa ra pháp trường chủ ý xử bắn để làm áp lực buộc ông nạp mạng. Vì lòng nhân và sự hiếu thảo, ông quyết định phải cứu mẹ và dân lành vô tội nên đành để cho Pháp bắt giải về Sài Gòn, ngày 19 tháng 9 năm 1868. Trong tay giặc ông vẫn không chịu để cho Pháp mua chuộc làm tay sai nên bị đem ra chặt đầu tại chợ Rạch Giá, ngày 27 tháng 10 năm 1868. Ở pháp trường Nguyễn Trung Trực đã khẳng khái thét vào mặt những tên xâm lược Pháp “bao giờ người Tây nhổ hết cỏ Nước Nam thì mới hết Người Nam đánh Tây.” Trước khi khai đao, tên phủ thủ gốc Khờ Me đã quì lạy ông để xin cho phép thi hành phận sự của hắn. Nguyễn Trung Trực đã nhìn hắn mỉm cười và nói “hãy chặt cho ngọt.” Sau khi chém, đầu chưa kịp rơi xuống đất, ông đã dùng hai tay của mình để giữ lấy thủ cấp trên cổ. Nguyễn Trung Trực đã để lại một một ấn tượng thiên thu hùng tráng 75 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO vẽ bằng máu của chính ông và nước mắt tiếc thương của dân Việt. Cái thực thể của một Nguyễn Trung Trực tỏa sáng khí thế “Hỏa hồng Nhật Tảo oanh thiên địa; Kiếm bạt Kiên Giang khấp quỷ thần”14 ung dung chấp nhận đầu rơi để giữ vẹn tứ ân được phô bày trong bối cảnh nghiệt ngã đang vận hành vừa là một thực thể thích hợp để lãnh đạo vừa là một thực thể thích hợp để sinh tồn. Cái thực thể do chính ông chọn lựa và phô bày đích thực là một thực thể thích hợp để lãnh đạo vì chính ông đã quyết định đoạn kết của cuộc thư hùng, đoạn kết đó làm cho ông cao lớn ngút trời trong cách sống lẫn cách chết. Cái thực thể do chính ông chọn lựa và phô bày đích thực là một thực thể thích hợp để sinh tồn vì hiển thánh Thượng Đẳng Đại Thần Nguyễn Trung Trực vẫn tiếp tục có mặt trong đời sống của người dân Việt. Chí sĩ Nguyễn Thần Hiến, thường được gọi là Hội Đồng Hiến, còn có tên là Nguyễn Như Khuê, tự Phát Đình, hiệu Chương Chu, bí danh Hoàng Xương, sinh năm 1856 tại Mỹ Đức, Hà Tiên, Kiên Giang. Con của ông Nguyễn Như Ngươn, là Tri Huyện của Vĩnh Long và Tuần Phủ của Hà Tiên dưới thời vua Tự Đức. Lúc nhỏ Nguyễn Thần Hiến nổi tiếng thông minh và hiếu học. Vào độ tuổi 20 ông đã có kiến thức uyên thâm chẳng thua các bậc đại khoa. Năm 1905, khi nhà ái quốc Phan Bội Châu phát động phong trào đông du, ông đã nhiệt liệt hưởng ứng. Những năm đầu thế kỷ 20, đối với những sĩ phu tiến bộ và yêu nước của Việt Nam, thì Nhật Bản là một thế giới cách tân được ngưỡng mộ. Phan Bội Châu muốn đưa người qua Nhật để học hỏi rồi tìm cách đổi mới đất nước. 14 Trong bài đường thi “Điếu Nguyễn Trung Trực” của cử nhân Huỳnh Mẫn Đạt, Tuần Phủ Hà Tiên, một sĩ phu trong hàng ngũ chống Pháp, quê tại Rạch Giá. 76 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân Nhưng một trong những trở ngại lớn của phong trào là muốn đông du thì phải có tiền. Với nhu cầu đó, Nguyễn Thần Hiến đã sáng lập ra Khuyến Du Học Hội và đóng góp 20 ngàn đồng cho tổ chức để tài trợ cho những học sinh muốn qua Nhật Bản du học, và trên cơ sở đó, nhằm gầy dựng lực lượng yêu nước của Đông Du tại Nam Bộ. Bởi tích cực hoạt động cho phong trào nên năm 1908 ông bị thực dân Pháp và tay sai truy lùng gắt gao. Trong hoàn cảnh ấy, Nguyễn Thần Hiến phải trốn ra nước ngoài qua đường Campuchia, đến Thái Lan, sang Quảng Châu, rồi qua Thượng Hải để gặp Phan Bội Châu lo việc nước. Những năm 1910-1913, ông thường qua lại giữa Nhật Bản, Hồng Kông, Thượng Hải cùng các đồng chí mua khí giới gởi về nước giúp các lực lượng vũ trang khởi nghĩa. Thực dân Pháp bám sát hoạt động của ông qua nhiều năm nhưng mãi tới ngày 16 tháng 3 năm 1913 chúng mới bắt được ông tại Hồng Kông rồi sau đó chúng đưa ông về giam tại Hà Nội. Mặc dù bị tra tấn bằng nhiều cực hình, ông vẫn tỏ ý chí bất khuất. Quyết liệt hơn, ông đã tuyệt thực để phản đối và kết quả đương nhiên là ông đã chết trong nhà giam Hỏa Lò vào ngày 26 tháng 11 năm 1914. Đứa con bút nghiên của đất Hà Tiên văn dật đã chọn lựa đoạn kết cho cuộc đời mình không thua một tay dũng tướng. Chứng kiến cái chết bi hùng của ông, chí sĩ Nguyễn Quang Diệu đã làm thơ than khóc “Chín suối có thiêng hồn Tổ Quốc. Trăm năm còn tạc gánh tang bồng. Thôi để ngàn năm cho sắp bé. Ngàn năm trong nước dấu anh hùng.” Sự chọn lựa trong cách sống và cách chết của ông quả thật là đã phô bày một thực thể thích hợp để lãnh đạo lẫn sinh tồn. Trong một buổi sáng của tháng 7 năm 1940, một đám đông người Do Thái chạy nạn tụ tập trước cổng của Lãnh Sự Quán Nhật Bản tại Kaunas, Lithuania. Đa số chạy từ Poland lúc Đức Quốc Xã 77 www.Beenvn.comKHOA HỌC & NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO đánh chiếm xứ đó. Tuy tạm thời thoát được tay Nazis, nhưng với tình hình quân Đức Quốc Xã đang tiến công, những người tỵ nạn này sẽ không còn lối thoát. Họ tập trung trước cổng để tìm sự giúp đỡ của ngài Tổng Lãnh Sự Chiune Sugihara. Họ bàn với nhau rằng chỉ còn một con đường duy nhất có thể ra khỏi Lithuania là đi ngang qua Sô Viết, vào Nhật Bản, và tìm tự do tại Caribbean. Cái mà họ cần để thực hiện được điều đó là giấy thị thực quá cảnh (transit visa) do chính quyền Nhật Bản cấp. Sugihara lập tức điện về Tokyo để xin phép được viết và ký giấy thị thực quá cảnh cấp cho những người chạy nạn này nhưng chính quyền của ông đã từ chối. Ông điện một lần nữa, rồi thêm một lần nữa nhưng trước sau đều bị từ chối. Tệ hơn, lần thứ ba họ cấm ông không được điện cho họ thêm nữa. Sugihara, mới 40 tuổi với tất cả hứa hẹn trong tương lai cho một nhà ngoại giao trẻ, đứng trước một hoàn cảnh khó xử. Là một công dân gương mẫu của Nhật Bản, được dạy từ lúc vở lòng về sự phục tùng mệnh lệnh. Nếu như ông không tuân hành ý chỉ của cấp trên thì không những ông sẽ phải gánh chịu hậu quả mà cả gia đình ông cũng sẽ bị nhục lây và có khi còn liên lụy tới tính mạng của người nhà. Một mặt khác, ông lớn lên trong một gia đình có truyền thống võ sĩ thần đạo sumarai, được dạy dỗ phải cứu giúp kẻ sa cơ lở vận. Hơn nữa ông còn là một tín đồ cơ đốc từ lúc trẻ được dạy phải sống trong và sống với tình yêu của Thiên Chúa. Bối cảnh đang vận hành buộc ông phải làm một sự chọn lựa. Và ông đã chọn lựa. Trong suốt 29 ngày tiếp theo, ngài Tổng Lãnh Sự cùng với vợ, bà Yukiko, đã tận dụng tất cả thời gian để viết thị thực quá cảnh. Sugihara không dừng lại để ăn và chỉ ngủ vài giờ mỗi đêm. Ngày 28 tháng 8 năm 1940, ông bị bắt buộc phải đóng cửa lãnh sự quán để trở về Tokyo. Lên đến tàu hỏa ông vẫn tiếp tục viết thị thực 78 www.Beenvn.comYếu Tố Vận Dụng Bản Thân quá cảnh. Tàu chuyển bánh ông vẫn ký thị thực quá cảnh. Ông tận dụng tới giây phút cuối cùng, và khi tàu rời sân ga, không thể làm gì hơn, ông ném con dấu cho đám người chạy nạn để họ có thể tự đóng dấu giấy thị thực quá cảnh. Quyết định của ông đã cứu hơn 6 ngàn sinh mạng. Không cần nói cũng biết là sự nghiệp ngoại giao của ông bị chết từ giây phút ông làm sự chọn lựa, nhưng cũng chính giây phút đó ông tỏa sáng hào quang của một thực thể thích hợp để lãnh đạo lẫn thích hợp để sinh tồn. Mark Luther King Jr. (1929-1968) là con trai trưởng của ông Mark Luther King Sr., một Mục Sư đồng thời là một nhà lãnh đạo đấu tranh cho dân quyền, và bà Alberta William King, con gái của một Mục Sư đồng thời là người sáng lập phân bộ Atlanta của NAACP (National Association for the Advance of Colored People). Tiến Sĩ King ra đời tại Atlanta, bang Georgia của Hoa Kỳ, vào Đại Học Morehouse College lúc 15 tuổi, tốt nghiệp Cử Nhân Xã Hội Học năm 1948, bắt đầu theo đuổi chương trình thần học cùng năm đó, nhận bằng Cử Nhân Thần Học năm 1951, và cuối cùng nhận bằng Tiến Sĩ năm 1955 lúc được 26 tuổi. Trong suốt đoạn đường bút nghiên này, ông nghiên cứu sở học của Reinhold Neibuhr và triết lý bất bạo động của Mohandas Karamchand Gandhi. Năm 1954 Tiến Sĩ King trở thành là Mục Sư (pastor) của Dexter Avenue Baptist Church tại Montgomery của tiểu bang Alabama. Thông minh, tận tụy với sứ mạng và có sức lôi cuốn mạnh, Tiến Sĩ King có đủ chất liệu để trở thành một nhà lãnh đạo tầm cỡ. Rồi thời cơ đưa đến. Tháng 12 năm 1955, Rosa Lee Parks, một người phụ nữ da đen, bị chính quyền địa phương bắt giam vì từ chối đứng lên nhường ghế cho một người đàn ông da trắng trên một chuyến xe buýt. Cộng đồng người da đen chọn Tiến Sĩ King đứng ra tổ chức một cuộc 79