🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Khoa Học Và Công Nghệ Thế Giới - Thách Thức Và Vận Hội Mới Ebooks Nhóm Zalo Môc lôc Lêi nãi ®Çu C¸c ch÷ viÕt t¾t Ch−¬ng 1. C¸c xu thÕ ph¸t triÓn KH&CN hiÖn nay .................................................... 6 1.1. Bèi c¶nh chung ........................................................................................................... 6 1.2. C¸c xu thÕ khoa häc vµ c«ng nghÖ ........................................................................... 17 Ch−¬ng 2. Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao................................................. 54 2.1. C¸c ngµnh c«ng nghÖ cao ........................................................................................ 54 2.2. Chøc n¨ng vµ vai trß chñ yÕu cña c«ng nghÖ cao..................................................... 56 2.3. C«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao ..................................................................................... 58 Ch−¬ng 3. Th¸ch thøc vµ vËn héi trong chÝnh s¸ch khoa häc vµ ®æi míi............ 78 3.1. C¸c hÖ thèng nghiªn cøu c«ng víi nh÷ng th¸ch thøc míi......................................... 78 3.2. Nh÷ng ¸p lùc gia t¨ng ®èi víi nghiªn cøu c«ng phôc vô c¸c nhu cÇu kinh tÕ-x· héi. 79 3.3. Giao diÖn gi÷a khoa häc vµ ®æi míi .......................................................................... 83 3.4. Thóc ®Èy sù ph¸t triÓn vµ di chuyÓn nguån nh©n lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ .......... 95 3.5. Th¸ch thøc vµ toµn cÇu........................................................................................... 107 Ch−¬ng 4. Khoa häc vµ c«ng nghÖ cña c¸c n−íc................................................. 118 Mü .................................................................................................................................. 118 Cana®a .......................................................................................................................... 143 Liªn minh ch©u ¢u ......................................................................................................... 150 §øc................................................................................................................................. 158 Anh................................................................................................................................. 170 Italia ............................................................................................................................... 181 Ph¸p............................................................................................................................... 191 Liªn bang Nga................................................................................................................ 206 Ba Lan............................................................................................................................ 216 Hungary ......................................................................................................................... 227 Céng hßa SÐc ................................................................................................................ 245 1 Céng hßa Slovakia ......................................................................................................... 258 Trung Quèc .................................................................................................................... 271 Hµn Quèc....................................................................................................................... 288 NhËt B¶n ........................................................................................................................ 296 Singapo.......................................................................................................................... 309 Malaixia.......................................................................................................................... 314 Th¸i Lan ......................................................................................................................... 326 Philippin ......................................................................................................................... 337 In®«nªxia ....................................................................................................................... 349 Lêi kÕt ......................................................................................................................... 361 Phô lôc Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh 2 C¸c ch÷ viÕt t¾t ACST Héi ®ång T− vÊn KH&CN cña Cana®a APEC DiÔn ®µn Hîp t¸c Kinh tÕ ch©u ¸- TBD ATP Ch−¬ng tr×nh C«ng nghÖ Tiªn tiÕn cña Anh BMBF Bé Gi¸o dôc vµ Nghiªn cøu Liªn bang cña §øc CERN Trung t©m Nghiªn cøu H¹t nh©n ch©u ¢u CNNN C«ng nghÖ nano CNSH C«ng nghÖ sinh häc CNTT C«ng nghÖ th«ng tin CRC Trung t©m Hîp t¸c Nghiªn cøu cña «xtr©ylia DNVVN Doanh nghiÖp võa vµ nhá DOD Bé Quèc phßng Mü DOE Bé N¨ng l−îng Mü EMBO Tæ chøc Sinh häc Ph©n tö ch©u ¢u ESA C¬ quan Vò trô ch©u ©u EU Liªn minh Ch©u ¢u EUREKA Dù ¸n Nghiªn cøu c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña EU GDP Tæng s¶n phÈm trong n−íc INCO Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c Quèc tÕ ch©u ¢u ISDN M¹ng dÞch vô tÝch hîp sè KH&CN Khoa häc vµ c«ng nghÖ KHKT Khoa häc kü thuËt KIST ViÖn KHCN Hµn Quèc OECD Tæ chøc Hîp t¸c vµ Ph¸t triÓn Kinh tÕ MITI Bé Th−¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp NhËt B¶n MTI Bé Th−¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp Hµn Quèc NASA C¬ quan Hµng kh«ng vµ Vò trô Quèc gia cña Mü NCPT Nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn NIH ViÖn Y tÕ Quèc gia Mü NNI S¸ng kiÕn C«ng nghÖ Nano Quèc gia cña Mü NRC Héi ®ång Nghiªn cøu Quèc gia cña Cana®a NSF Quü Khoa häc Quèc gia Mü NSTC Héi ®ång KHCN Quèc gia cña Mü OSTP C¬ quan ChÝnh s¸ch KH&CN cña Mü TPC Ch−¬ng tr×nh chung Ph¸t triÓn C«ng nghÖ Canada 3 Lêi nãi ®Çu Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i, thÕ kû XXI sÏ høa hÑn nhiÒu biÕn ®æi x· héi s©u s¾c víi sù tiÕp diÔn cña c¸c cuéc c¸ch m¹ng trong nhiÒu lÜnh vùc khoa häc vµ c«ng nghÖ, ®−îc b¾t ®Çu tõ cuèi thÕ kû XX. C¸c cuéc c¸ch m¹ng nµy, víi c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao nh− c«ng nghÖ nano, c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ vËt liÖu, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ n¨ng l−îng míi, c«ng nghÖ vò trô. v.v., ®· vµ ®ang lµm thay ®æi tËn gèc lùc l−îng s¶n xuÊt, khiÕn nÒn kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triÓn, biÕn ho¸ cùc kú m¹nh mÏ, c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u, víi tèc ®é vµ quy m« ngµy cµng lín. NhiÒu ®ét ph¸ c«ng nghÖ quan träng, nh− kü thuËt vi-®iÖn tö, lade, b¸n dÉn, siªu dÉn, c¸p quang, truyÒn th«ng vµ viÔn th«ng hiÖn ®¹i, siªu m¸y tÝnh, trÝ tuÖ nh©n t¹o, kü thuËt ADN, r«bèt c«ng nghiÖp, m¹ng Internet, v.v., ®· t¹o nªn nh÷ng t¸c ®éng cã tÝnh c¸ch m¹ng tíi sù ph¸t triÓn trªn toµn cÇu. Trªn ph−¬ng diÖn kinh tÕ, nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang cã thay ®æi c¨n b¶n vÒ c¬ cÊu, ph−¬ng thøc tæ chøc vµ s¶n xuÊt. C¸ch tiÕp cËn hÖ thèng linh ho¹t cña tõng c¸ nh©n, céng ®ång doanh nghiÖp tíi tri thøc, gi¶i trÝ, viÖc lµm, nghiªn cøu khoa häc, s¶n xuÊt-kinh doanh còng nh− viÖc s¸ng t¹o ra nh÷ng thÞ tr−êng míi, ngµnh nghÒ míi, nh÷ng gi¸ trÞ míi ®ang lµ nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi toµn thÕ giíi. Trªn quy m« hµnh tinh, qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®· ®−îc ®Èy lªn mét møc míi n÷a vÒ chÊt vµ chuyÓn thµnh mét xu thÕ míi - ®ã lµ xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ phi ®Þa ph−¬ng ho¸. Trong ®ã, mäi lo¹i hµng ho¸, dÞch vô, c¸c nguån nh©n lùc, vËt lùc, tµi lùc vµ lao ®éng, cïng víi nh÷ng yÕu tè cña nÒn s¶n xuÊt ®ang lu©n chuyÓn vµ vËn ®éng xuyªn qua mäi ®−êng biªn giíi quèc gia, khu vùc, hµng ngµy, hµng giê víi khèi l−îng khæng lå vµ tèc ®é cùc nhanh. Trªn ph−¬ng diÖn ®Þa-chÝnh trÞ, c¸c ®−êng biªn giíi quèc gia vµ c¸c khu vùc trªn toµn cÇu kh«ng cßn mang ý nghÜa lín nh− tr−íc, do bøc t−êng rµo kh«ng gian-thêi gian bÞ dì bá bëi nh÷ng ®ét ph¸ cã tÝnh c¸ch m¹ng trong c«ng nghÖ th«ng tin vµ truyÒn th«ng hiÖn ®¹i ë cuèi thÕ kû XX. Trªn ph−¬ng diÖn x· héi, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®em l¹i cho nh©n lo¹i nh÷ng vËn héi ph¸t triÓn nhanh, m¹nh (mÆt s¸ng cña 4 khoa häc vµ c«ng nghÖ) nh−ng còng tiÒm Èn nh÷ng th¸ch thøc nghiÖt ng·, thËm chÝ nh÷ng hËu qu¶ kh«n l−êng (mÆt tèi cña khoa häc vµ c«ng nghÖ) ®èi víi nhËn lo¹i. Vµo ®Çu thÕ kû XXI, nh©n lo¹i ®ang qu¸ ®é sang nÒn kinh tÕ tri thøc vµ tiÕn dÇn vµo Ký nguyªn th«ng tin. Trong qu¸ tr×nh ®ã, viÖc dµnh −u tiªn ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ, còng nh− n©ng cao hiÖu qu¶ cña khoa häc, c«ng nghÖ vµ tËn dông nh÷ng −u thÕ lín nhÊt cña chóng ®Ó phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi ngµy nay ®· trë thµnh nhiÖm vô then chèt vµ hÕt søc cÊp b¸ch ®èi víi mäi quèc gia vµ khu vùc trªn thÕ giíi. §Ó cã thÓ t×m hiÓu s©u thªm vÒ nh÷ng xu thÕ ph¸t triÓn còng nh− nh÷ng th¸ch thøc ®Æt ra cho khoa häc vµ c«ng nghÖ, Trung t©m Th«ng tin Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia, tr©n träng giíi thiÖu cuèn s¸ch "Khoa häc vµ c«ng nghÖ thÕ giíi-th¸ch thøc vµ vËn héi míi". Nh÷ng th«ng tin ®−îc giíi thiÖu trong cuèn s¸ch nµy, ch¾c ch¾n sÏ bæ Ých ®èi víi c¸c ®éc gi¶ cã quan t©m tíi ®æi míi qu¶n lý khoa häc vµ c«ng nghÖ vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nhanh, bÒn v÷ng b»ng khoa häc vµ c«ng nghÖ trong thêi ®¹i hiÖn nay. TRUNG T¢M TH¤NG TIN KHOA HäC Vµ C¤NG NGHÖ QUèC GIA 5 Ch−¬ng 1 C¸c xu thÕ ph¸t triÓn KHoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn nay 1.1. Bèi c¶nh chung Khoa häc, c«ng nghÖ vµ ®æi míi lªn ng«i ViÖc c¬n suy tho¸i kinh tÕ võa qua ®· nh−êng chç cho nh÷ng triÓn väng t¨ng tr−ëng kinh tÕ m¹nh h¬n ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c n−íc tiÕp tôc tËp trung vµo khoa häc, c«ng nghÖ vµ ®æi míi ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ-x· héi. Trªn thÕ giíi, qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ tri thøc vÉn tiÕp tôc diÔn ra cïng víi c¹nh tranh ngµy cµng t¨ng, buéc c¸c n−íc ph¸t triÓn ph¶i dùa nhiÒu h¬n vµo s¸ng t¹o, truyÒn b¸ vµ khai th¸c tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ, còng nh− c¸c nguån lùc trÝ tuÖ kh¸c, lµm nh÷ng ph−¬ng tiÖn ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr−ëng vµ n¨ng suÊt. C¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cã tû träng ngµy cµng cao trong gi¸ trÞ gia t¨ng vµ trong trao ®æi quèc tÕ cña c¸c n−íc ph¸t triÓn tíi ®©y sÏ ®ãng vai trß ®¸ng kÓ trong phôc håi kinh tÕ. Trong nh÷ng n¨m qua, ®iÒu kiÖn kinh tÕ yÕu kÐm ®· h¹n chÕ ®Çu t− vµo KH&CN. VÝ dô, ®Çu t− cho NCPT trªn toµn thÕ giíi chØ t¨ng d−íi 1% tõ 2001 ®Õn 2002, so víi 4,6% hµng n¨m trong giai ®o¹n tõ 1994 ®Õn 2001. KÕt qu¶ lµ, chi tiªu cho NCPT ®· gi¶m tõ 2,28% xuèng cßn 2,26% GDP trong toµn khu vùc OECD do chÞu ¶nh h−ëng sôt gi¶m tõ Mü, vèn bÞ t¸c ®éng m¹nh bëi suy tho¸i kinh tÕ. C−êng ®é NCPT còng gi¶m trong nhiÒu n−íc §«ng ¢u ®ang trong qu¸ tr×nh t¸i c¬ cÊu kinh tÕ, nh−ng l¹i t¨ng trong 25 n−íc thµnh viªn EU vµ t¹i NhËt B¶n còng nh− ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng. 6 ý thøc ®−îc tÇm quan träng cña ®æi míi ®èi víi ho¹t ®éng vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ, ChÝnh phñ nhiÒu n−íc OECD ®· cè g¾ng tr¸nh c¾t gi¶m ®Çu t− c«ng céng cho NCPT, mét sè n−íc cßn t¨ng nhÑ. MÆc dï cßn thÊp so víi møc cña ®Çu thËp kû 1990, nh−ng chi tiªu cña chÝnh phñ c¸c n−íc OECD cho NCPT ®· t¨ng tõ 0,63% lªn 0,68% GDP gi÷a c¸c n¨m 2000 vµ 2002; t¨ng m¹nh nhÊt t¹i Mü, tiÕp theo lµ NhËt B¶n vµ EU. Do vÊn ®Ò an ninh quèc gia ngµy cµng ®−îc quan t©m, nªn ®a sè phÇn t¨ng thªm cña Mü dµnh cho NCPT quèc phßng vµ y tÕ. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn gi¶m c−êng ®é NCPT trong OECD lµ ®Çu t− NCPT bÞ gi¶m m¹nh trong khu vùc kinh doanh cña Mü. Chi phÝ cho NCPT cña c¸c doanh nghiÖp ®· gi¶m tõ 1,88% xuèng 1,65% GDP t¹i Mü gi÷a c¸c n¨m 2000 vµ 2003, ®ång thêi NCPT ®−îc thùc hiÖn trong khu vùc kinh doanh còng gi¶m tõ 2,04% xuèng 1,81% GDP. Ng−îc l¹i, NCPT do khu vùc kinh doanh thùc hiÖn t¹i NhËt B¶n l¹i t¨ng tõ 2,12% ®Õn 2,32% GDP gi÷a c¸c n¨m 2000 vµ 2002, vµ møc t¨ng khiªm tèn h¬n còng ®−îc ghi nhËn t¹i EU. Vèn ®Çu t− m¹o hiÓm còng gi¶m m¹nh, tõ 106 tû USD xuèng 18 tû USD t¹i Mü gi÷a c¸c n¨m 2000 vµ 2003 vµ tõ 19,6 tû xuèng 9,8 tû Euro t¹i EU gi÷a c¸c n¨m 2000 vµ 2002. MÆc dï viÔn c¶nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®· ®−îc c¶i thiÖn høa hÑn sù phôc håi NCPT cña c¸c doanh nghiÖp vµ vèn ®Çu t− m¹o hiÓm, tû lÖ t¨ng tr−ëng cã thÓ bÞ h¹n chÕ bëi nh÷ng lo l¾ng vÒ tèc ®é phôc håi. Nh÷ng viÔn c¶nh vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ m¹nh trong khu vùc OECD t¹o ra c¬ héi míi ®Ó t¨ng hç trî cho khoa häc, c«ng nghÖ vµ ®æi míi. NhiÒu n−íc OECD ®· ¸p dông míi, hoÆc ®iÒu chØnh l¹i ch−¬ng tr×nh quèc gia vÒ khoa häc, c«ng nghÖ vµ chÝnh s¸ch ®æi míi vµ ngµy cµng cã nhiÒu n−íc thiÕt lËp môc tiªu t¨ng ng©n s¸ch cho NCPT. HÇu hÕt c¸c n−íc ®ang t×m mäi c¸ch ®Ó t¨ng chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ nghiªn cøu c«ng, kÝch thÝch ®Çu t− cña c¸c doanh nghiÖp cho NCPT vµ cñng cè mèi quan hÖ gi÷a khu vùc t− nh©n vµ Nhµ n−íc. Quan hÖ hîp t¸c nghiªn cøu c«ng-t− ®· næi lªn nh− mét yÕu tè then chèt trong chÝnh s¸ch ®æi míi vµ ®ang thu hót ngµy cµng nhiÒu tµi trî. Nguån nh©n lùc cho KH&CN còng lµ mét −u tiªn hµng ®Çu ®èi víi nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, ®Æc biÖt trong ®¶m b¶o cung cÊp ®ñ nh©n c«ng lµnh nghÒ (bao gåm c¸c nhµ khoa häc vµ kü s−) ®Ó hç trî t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ t¸i c¬ cÊu do ®æi míi dÉn ®−êng. 7 H¬n bao giê hÕt, chÝnh s¸ch khoa häc, c«ng nghÖ vµ ®æi míi cÇn thÝch øng víi nhu cÇu cña lÜnh vùc dÞch vô vµ víi sù n¨ng ®éng cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. DÞch vô chiÕm phÇn NCPT ngµy cµng t¨ng trong c¸c n−íc OECD, chiÕm 23% tæng chi NCPT cña doanh nghiÖp n¨m 2000 so víi 15% n¨m 1991, vµ kh¶ n¨ng ®æi míi cña c¸c doanh nghiÖp trong lÜnh vùc dÞch vô sÏ ¶nh h−ëng rÊt m¹nh ®Õn bøc tranh t¨ng tr−ëng, n¨ng suÊt vµ viÖc lµm. Tuy nhiªn, c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc nµy cßn ®æi míi chËm h¬n c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt. Cïng thêi gian nµy, khoa häc, c«ng nghÖ vµ ®æi míi ®ang ®−îc toµn cÇu ho¸ ngµy cµng m¹nh. Tæng chi tiªu cho NCPT cña c¶ Trung Quèc, Israel vµ Nga t−¬ng ®−¬ng víi 15% chi tiªu NCPT cña c¸c n−íc OECD n¨m 2001, so víi 6,4% n¨m 1995. Trong nhiÒu quèc gia OECD, phÇn NCPT do chi nh¸nh n−íc ngoµi cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia còng t¨ng. C¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cÇn ®¶m b¶o cho c¸c nÒn kinh tÕ OECD ®ñ m¹nh ®Ó ®èi mÆt víi c¹nh tranh ngµy cµng t¨ng vµ thu lîi tõ sù ph¸t triÓn cña m¹ng l−íi c¸c c«ng ty ®a quèc gia. Cñng cè hÖ thèng khoa häc, c«ng nghÖ vµ ®æi míi BÊt chÊp nh÷ng rµng buéc tµi chÝnh, nhiÒu chÝnh phñ OECD cam kÕt t¨ng chi tiªu cho NCPT. NhiÒu n−íc, vµ c¶ EU, ®· v¹ch ra nh÷ng môc tiªu râ rµng ®Ó thóc ®Èy chi tiªu cho NCPT th«ng qua c¶ khu vùc Nhµ n−íc lÉn t− nh©n. TiÒn cña Nhµ n−íc ngµy cµng ®−îc dµnh nhiÒu cho c¸c lÜnh vùc KH&CN ®−îc cho lµ cã gi¸ trÞ kinh tÕ, x· héi to lín, ®Æc biÖt lµ CNTT vµ truyÒn th«ng, c«ng nghÖ sinh häc vµ c«ng nghÖ nano. Mét sè n−íc nh− §an M¹ch, §øc, Hµ Lan vµ Na Uy ®· thµnh lËp c¸c quü ®Æc biÖt ®Ó tµi trî cho nghiªn cøu trong c¸c lÜnh vùc −u tiªn. C¸c chÝnh phñ ®· cã hµng lo¹t c¶i c¸ch ®Ó t¨ng c−êng hÖ thèng nghiªn cøu nhµ n−íc vµ gióp nã ®ãng gãp hiÖu qu¶, tÝch cùc h¬n cho ®æi míi. VÝ dô nh−, c¸c chÝnh phñ NhËt B¶n, §an M¹ch, Slovakia ®· trao nhiÒu quyÒn tù quyÕt h¬n cho c¸c tr−êng ®¹i häc hoÆc chuyÓn ®æi c¸c tr−êng nµy thµnh tr−êng t− hoÆc b¸n t− thôc vµ dì bá nh÷ng rµo c¶n ®èi víi hîp t¸c gi÷a chóng vµ khu vùc c«ng nghiÖp. Nguån vèn cho c¸c tæ chøc còng thay ®æi trong nhiÒu quèc gia nh»m lµm cho c¸c tr−êng ®¹i häc vµ c¸c viÖn nghiªn cøu cña chÝnh phñ Ýt phô thuéc h¬n vµo nguån vèn cña Nhµ n−íc vµ dùa vµo nguån vèn dù ¸n nghiªn cøu do c¹nh 8 tranh mµ cã. NhiÒu quèc gia ®ang nç lùc ®¸nh gi¸ c¸c c¬ quan nghiªn cøu Nhµ n−íc nh»m c¶i thiÖn chÊt l−îng gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu. C¸c n−íc còng ®ang xóc tiÕn c¶i thiÖn viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ tõ c¸c c¬ quan nghiªn cøu c«ng sang khu vùc c«ng nghiÖp. Nh÷ng ®iÒu luËt míi t¹i §an M¹ch vµ Na Uy ®· quy ®Þnh chuyÓn giao c«ng nghÖ cho khèi c«ng nghiÖp lµ nhiÖm vô cô thÓ cña c¸c tr−êng ®¹i häc vµ §¹i häc Luxembourg míi ®· ®−îc khuyÕn khÝch thóc ®Èy t−¬ng t¸c víi khèi c«ng nghiÖp th«ng qua c¸c hîp ®ång nghiªn cøu vµ tr−ng dông sinh viªn, nhµ nghiªn cøu. C¸c n−íc tiÕp tôc c¶i tæ luËt lÖ chi phèi quyÒn së h÷u trÝ tuÖ cña c¸c c¬ quan. Nghiªn cøu c«ng ®−îc thóc ®Èy theo h−íng ®¶m b¶o quyÒn së h÷u trÝ tuÖ cho c¸c c¬ quan nµy ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn th−¬ng m¹i ho¸ dÔ dµng c¸c kÕt qu¶ NCPT. Na Uy vµ Thôy Sü còng ®· cã nh÷ng thay ®æi nh− vËy nh÷ng n¨m võa qua, PhÇn lan vµ Aix¬-len ®ang dù th¶o luËt vÒ chñ ®Ò nµy. NhiÒu n−íc kh«ng thay ®æi luËt nh− ¤xtr©ylia vµ Ai-Len th× còng ph¸t triÓn ®−êng h−íng chØ ®¹o ®Ó khuyÕn khÝch th−¬ng m¹i ho¸ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ t¹o ra tÝnh nhÊt qu¸n cao trong qu¶n lý së h÷u trÝ tuÖ gi÷a c¸c tæ chøc nghiªn cøu. Hç trî NCPT cña c¸c doanh nghiÖp lµ ®iÓm næi bËt trong chÝnh s¸ch ®æi míi cña OECD, ®Æc biÖt lµ c¸c chÝnh phñ ®Òu quyÕt t©m t¨ng chi tiªu cho NCPT cña c¸c doanh nghiÖp. Ngo¹i trõ nhiÒu n−íc §«ng ¢u, tµi trî trùc tiÕp cña Nhµ n−íc cho NCPT ®· gi¶m c¶ theo gi¸ trÞ tuyÖt ®èi lÉn theo tû lÖ NCPT trong c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c biÖn ph¸p gi¸n tiÕp l¹i ®−îc coi träng nhiÒu h¬n nh− khuyÕn khÝch vÒ thuÕ ®èi víi NCPT. Gi÷a c¸c n¨m 2002-2004, BØ, Ai-Len vµ Na Uy ®· x©y dùng nh÷ng kÕ ho¹ch khuyÕn khÝch vÒ thuÕ, ®−a sè l−îng c¸c n−íc OECD sö dông khuyÕn khÝch thuÕ cho NCPT lªn 18 n−íc. V−¬ng quèc Anh còng ph¸t triÓn chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch thuÕ cho c¸c doanh nghiÖp lín ®ång thêi bæ sung chÝnh s¸ch cña m×nh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhá. NhiÒu n−íc còng nç lùc khuyÕn khÝch tinh thÇn kinh doanh, t¨ng c−êng c¸c ho¹t ®éng NCPT trong c¸c DNVVN th«ng qua c¸c kho¶n vèn ®Çu t− m¹o hiÓm vµ nh÷ng hç trî −u ®·i cho c¸c doanh nghiÖp lo¹i nµy. §Ó ®Þnh l−îng ®−îc hiÖu qu¶ cña chÝnh s¸ch ®æi míi vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch trong t−¬ng lai, hÇu nh− tÊt c¶ c¸c n−íc OECD ®ang rÊt coi träng viÖc ®¸nh gi¸, ë tÊt c¶ cÊp ®é: c«ng cô riªng lÎ (khuyÕn khÝch thuÕ, 9 quan hÖ ®èi t¸c c«ng-t−), c¸c thÓ chÕ (tr−êng ®¹i häc vµ c¸c phßng thÝ nghiÖm cña chÝnh phñ), hÖ thèng ®æi míi quèc gia (¤xtr©ylia, PhÇn Lan, Anh). Canada cã kÕ ho¹ch ®¸nh gi¸ toµn diÖn hç trî cña liªn bang cho NCPT vµ CH SÐc th−êng xuyªn ®¸nh gi¸ c¸c ch−¬ng tr×nh nh− mét phÇn trong ph¸t triÓn chÝnh s¸ch cña m×nh, gièng nh− Thôy §iÓn ®· lµm. Trong mét vµi tr−êng hîp, nh− ë Hµ Lan, Niu Dil©n vµ Thôy Sü ch¼ng h¹n, luËt quy ®Þnh mäi ch−¬ng tr×nh vµ chÝnh s¸ch ph¶i ®−îc ®¸nh gi¸ th−êng xuyªn. Ph¸t huy quan hÖ hîp t¸c c«ng-t− Quan hÖ hîp t¸c c«ng-t− lµ c«ng cô thiÕt yÕu ®Ó nu«i duìng ®æi míi trong c¸c n−íc OECD. Th«ng qua ®ãng gãp tµi chÝnh cña c¶ khu vùc t− nh©n lÉn Nhµ n−íc, quan hÖ ®èi t¸c c«ng-t− lµ ph−¬ng tiÖn t¨ng søc m¹nh c¸c kho¶n ®Çu t− khiªm tèn cña Nhµ n−íc cho NCPT vµ ®¶m b¶o sù cam kÕt m¹nh h¬n tõ khu vùc c«ng nghiÖp. B»ng c¸ch kÕt hîp nhu cÇu cña khu vùc nhµ n−íc vµ t− nh©n th«ng qua c¸c môc tiªu chung vµ sù tham gia tÝch cùc cña c¸c ®èi t¸c vµo qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, quan hÖ ®èi t¸c c«ng-t− còng cã thÓ c¶i thiÖn chÊt l−îng nh÷ng ®ãng gãp cña khu vùc t− nh©n ®èi víi nhu cÇu cña Nhµ n−íc, t¨ng viÔn c¶nh th−¬ng m¹i ho¸ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Nhµ n−íc vµ n©ng cao h¹ tÇng tri thøc cë së. Nghiªn cøu trªn c¬ së hîp t¸c c«ng-t− chiÕm phÇn tµi trî cho NCPT ngµy cµng t¨ng t¹i c¸c n−íc OECD. T¹i Ph¸p, n¨m 2002, nghiªn cøu hîp t¸c chung c«ng-t− chiÕm 78% nguån tµi trî c¹nh tranh cho nghiªn cøu so víi 37% n¨m 1998 vµ ChÝnh phñ §øc dµnh 805 triÖu Euro cho nghiªn cøu hîp t¸c chung c«ng-t− trong c¸c lÜnh vùc then chèt gi÷a c¸c n¨m 2003 vµ 2010. C¸c ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu chung c«ng-t− hiÖn nay t¹i ¤xtr©ylia, ¸o vµ Thôy §iÓn còng ®−îc t¨ng c−êng c¸c nguån tµi trî bæ sung vµ c¸c nghiªn cøu hîp t¸c c«ng-t− míi ®ang ®−îc thiÕt lËp t¹i CH SÐc, Ai Len, Hungari vµ Thôy Sü. Trong khi nhiÒu quan hÖ ®èi t¸c c«ng-t− ®−îc thùc hiÖn d−íi h×nh thøc c¸c trung t©m nghiªn cøu chung th× c¸c n−íc nh− BØ, §an M¹ch, Ph¸p, Hµ Lan, Niu Dil©n, Thôy Sü vµ V−¬ng quèc Anh ®ang nç lùc thiÕt lËp c¸c m¹ng l−íi c¸c nhµ nghiªn cøu t¹i c¸c trung t©m nghiªn cøu kh¸c nhau ®Ó c¶i thiÖn phèi hîp vµ chÊt l−îng c«ng viÖc. 10 Nh÷ng kinh nghiÖm ®Õn nay cho thÊy c¸c nghiªn cøu hîp t¸c c«ng t− cÇn ®−îc thiÕt kÕ vµ qu¶n lý mét c¸ch cÈn thËn míi kÕt hîp ®−îc nh÷ng ®èi t¸c cã nÒn v¨n ho¸, ph−¬ng ph¸p qu¶n lý vµ môc tiªu kh¸c nhau. Thµnh c«ng phô thuéc vµo viÖc c¸c nghiªn cøu hîp t¸c c«ng-t− ®¶m b¶o nh− thÕ nµo cam kÕt cña lÜnh vùc t− nh©n mµ vÉn dung hoµ ®−îc c¸c môc tiªu c«ng vµ t−, héi nhËp ra sao víi hÖ thèng ®æi míi quèc gia, tèi −u ho¸ nh÷ng cam kÕt tµi trî, t¹o ra nh÷ng liªn kÕt quèc tÕ thÝch hîp, l«i cuèn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá vµ ®−îc ®¸nh gi¸ nh− thÕ nµo. VÝ dô, viÖc lùa chän dùa trªn ph−¬ng ph¸p c¹nh tr¹nh tõ d−íi lªn (bottom-up) d−êng nh− lµ mét ph−¬ng tiÖn hiÖu qu¶ gióp c¸c nghiªn cøu hîp t¸c c«ng-t− thu hót ®−îc c¸c doanh nghiÖp cã n¨ng lùc vµ ®øng v÷ng trªn kh¶ n¨ng vèn cã cña m×nh. Tuy nhiªn nh÷ng tiªu chÝ tõ trªn xuèng (top-down) ®«i khi còng rÊt cÇn thiÕt ®Ó gióp c¸c ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu hîp t¸c c«ng-t− víi tíi nh÷ng lÜnh vùc cã tÇm quan träng chiÕn l−îc cña quèc gia. C©n ®èi ®ãng gãp tµi chÝnh cña khu vùc Nhµ n−íc vµ t− nh©n vµ thêi gian cÊp vèn cña Nhµ n−íc còng cÇn ®−îc ®iÒu chØnh ®Ó xem xÐt møc ®é nghiªn cøu ®ã nh»m ®¸p øng cho nhu cÇu cña Nhµ n−íc hay hç trî NCPT trong c¸c doanh nghiÖp. MÆc dï c¸c DNVVN rÊt cÇn thiÕt cho sù thµnh c«ng cña nhiÒu ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu hîp t¸c c«ng-t−, song chóng vÉn ch−a cã mÆt réng r·i trong nhiÒu ch−¬ng tr×nh quèc gia. Ph¸p ®· cã mét sè thµnh c«ng khi c¸c DNVVN n−íc nµy chiÕm gÇn 30% vèn tµi trî cho 13 m¹ng l−íi nghiªn cøu c«ng-t− trong khi toµn bé c¸c doanh nghiÖp Ph¸p chØ chiÕm gÇn 20% tæng sè vèn tµi trî cho NCPT. §Ó khuyÕn khÝch c¸c DNVVN tham gia tÝch cùc h¬n, c¸c chÝnh phñ cÇn cã biÖn ph¸p gi¶m rµo c¶n ®Çu vµo, vÝ dô nh− cho phÐp sù tham gia cña c¸c hiÖp héi c«ng nghiÖp. Hä còng cã thÓ khuyÕn khÝch h×nh thµnh quan hÖ ®èi t¸c trong c¸c lÜnh vùc mµ c¸c DNVVN ®ãng vai trß quan träng. ChÝnh s¸ch còng cÇn cã ¶nh h−ëng ®Õn sù tham gia cña c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi, vèn lµ nh÷ng nguån tµi lùc, c«ng nghÖ quý b¸u song ®ang ph¶i ®èi mÆt víi v« vµn h¹n chÕ trong nhiÒu n−íc. Thóc ®Èy ®æi míi trong lÜnh vùc dÞch vô Thóc ®Èy ®æi míi trong lÜnh vùc dÞnh vô lµ ch×a kho¸ ®Ó c¶i thiÖn hiÖu n¨ng cña nÒn kinh tÕ trong t−¬ng lai. DÞch vô chiÕm 70% tæng gi¸ trÞ gia t¨ng trong khu vùc OECD n¨m 2000, trong ®ã dÞch vô thÞ tr−êng 11 chiÕm 50% so víi tõ 35 ®Õn 40% n¨m 1980. Hai phÇn ba cña sù gia t¨ng trong gi¸ trÞ gia t¨ng cña c¸c nÒn kinh tÕ OECD gi÷a c¸c n¨m 1990 vµ 2001 lµ tõ dÞch vô, còng gièng nh− t¨ng tr−ëng viÖc lµm ®· ®em l¹i. DÞch vô còng ®· t¹o ra phÇn lín møc t¨ng tr−ëng n¨ng suÊt lao ®éng trong nhiÒu n−íc OECD, bao gåm c¶ Mü, Anh vµ §øc. TÇm quan träng cña dÞch vô ngµy cµng t¨ng trong toµn khu vùc OECD v× c¸c nÒn kinh tÕ tiÕp tôc trë thµnh c¸c nÒn kinh tÕ tri thøc cao vµ c¸c doanh nghiÖp chuyÓn s¶n xuÊt ®Õn nh÷ng n¬i cã gi¸ nh©n c«ng rÎ trªn thÕ giíi. BÊt chÊp quan ®iÓm tr−íc ®©y cho r»ng dÞch vô lµ ngµnh tiÕn triÓn chËm, kÕt qu¶ ®iÒu tra míi ®©y cho thÊy tiÒm n¨ng ®æi míi rÊt lín cña c¸c doanh nghiÖp trong lÜnh vùc nµy. Sè l−îng c¸c doanh nghiÖp ®æi míi trong lÜnh vùc dÞch vô cßn Ýt h¬n trong lÜnh vùc s¶n xuÊt nh−ng tû lÖ ®æi míi trong c¸c doanh nghiÖp trung gian tµi chÝnh vµ dÞch vô doanh nghiÖp (lÇn l−ît lµ h¬n 50 vµ 60%) cao h¬n møc trung b×nh cña ngµnh s¶n xuÊt. Møc t¨ng tr−ëng NCPT trong lÜnh vùc dÞch vô cao h¬n h¼n trong lÜnh vùc s¶n xuÊt. Trong khi c¸c doanh nghiÖp dÞch vô lín cã xu h−íng ®æi míi m¹nh h¬n c¸c doanh nghiÖp dÞch vô nhá, c¸c doanh nghiÖp nhá trong lÜnh vùc dÞch vô doanh nghiÖp vµ trung gian tµi chÝnh l¹i ®æi míi m¹nh h¬n trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp dÞch vô kh¸c. §æi míi trong dÞch vô kh«ng thÓ lµm theo c¸ch ®· lµm víi ngµnh s¶n xuÊt. Trong lÜnh vùc nµy, NCPT ®ãng vai trß yÕu h¬n so víi gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Sè nh©n c«ng cã tr×nh ®é häc vÊn cao trong lÜnh vùc dÞch vô cao h¬n trong lÜnh vùc s¶n xuÊt (cao h¬n 2 lÇn trong nhiÒu n−íc OECD), tËp trung chñ yÕu trong dÞch vô tµi chÝnh. Do møc ®é NCPT thÊp, c¸c doanh nghiÖp dÞch vô phô thuéc nhiÒu h¬n vµo tri thøc bªn ngoµi (th«ng qua cÊp lix¨ng së h÷u trÝ tuÖ vµ mua m¸y mãc, thiÕt bÞ), cho nªn viÖc c©n nh¾c x©y dùng m¹ng l−íi, d©y chuyÒn cung cÊp lµ rÊt quan träng. Quan hÖ ®èi t¸c còng gãp phÇn vµo ®æi míi, nh−ng xu h−íng ®æi míi cña c¸c doanh nghiÖp dÞch vô míi l¹i bÞ møc ®é ®æi míi cña toµn nÒn kinh tÕ chi phèi. §Ó ph¸t triÓn ®æi míi trong c¸c doanh nghiÖp dÞch vô, chÝnh s¸ch cÇn cã môc tiªu râ rµng h¬n vµ ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ®Æc thï cña c¸c doanh nghiÖp. Cho ®Õn nay, c¸c doanh nhiÖp nµy bÞ h¹n chÕ tham gia vµo c¸c ch−¬ng tr×nh ®æi míi cña Nhµ n−íc vµ kh«ng nhËn ®−îc nhiÒu tµi trî c«ng nh− c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt. BÊt chÊp tÇm quan träng ngµy cµng t¨ng cña c¸c doanh nghiÖp dÞch vô trong c¸c nÒn kinh tÕ 12 OECD, Ýt chÝnh phñ ph¸t triÓn c¸c ch−¬ng tr×nh ®æi míi ®Æc biÖt thÝch hîp cho c¸c doanh nghiÖp nµy. C¸c n−íc OECD sÏ ph¶i nç lùc nhiÒu h¬n n÷a nh− cñng cè mèi liªn kÕt gi÷a c¸c doanh nghiÖp dÞch vô vµ c¸c trung t©m nghiªn cøu, c¶i thiÖn ®µo t¹o nh©n lùc, ®Þnh h−íng nghiªn cøu theo nhu cÇu cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp dÞch vô ®Æc thï, hay gióp ®ì c¸c doanh nghiÖp dÞch vô sö dông tèt h¬n CNTT vµ truyÒn th«ng. NhiÒu n−íc nh− §an M¹ch, PhÇn Lan, Ailen vµ Na Uy ®ang thùc hiÖn theo h−íng nµy vµ c¸c n−íc kh¸c cã thÓ häc tËp. §¶m b¶o ®ñ nguån nh©n lùc cho khoa häc vµ c«ng nghÖ Nh÷ng nç lùc nh»m t¨ng kh¶ n¨ng ®æi míi vµ hµm l−îng tri thøc cña nÒn kinh tÕ ®ßi hái ph¶i cã ®ñ nguån nh©n lùc cho KH&CN. Sè viÖc lµm trong KH&CN ®· t¨ng gÇn 2 lÇn so víi gi÷a n¨m 1995-2000 vµ sè l−îng c¸c nhµ nghiªn cøu trong toµn khu vùc OECD ®· t¨ng tõ 2,3 triÖu n¨m 1990 lªn 3,4 triÖu n¨m 2000, hay t¨ng tõ 5,6 lªn 6,5 nhµ nghiªn cøu trªn 10.000 lao ®éng. Kho¶ng 2/3 lµm viÖc trong khu vùc doanh nghiÖp. Nh÷ng nç lùc ®Çu t− cña quèc gia vµ khu vùc vµo NCPT sÏ lµm cho nhu cÇu ®èi víi nghiªn cøu viªn t¨ng lªn. Ch¼ng h¹n, theo mét sè ®¸nh gi¸, ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých t¨ng NCPT lªn 3% GDP cña EU vµo n¨m 2010, sè l−îng c¸c nhµ nghiªn cøu t¨ng thªm cã thÓ v−ît qu¸ nöa triÖu ng−êi, næi lªn vÊn ®Ò vÒ cung cÊp nguån nh©n lùc cho KH&CN trong t−¬ng lai. Nguån cung c¸c nhµ khoa häc vµ kü s− trong n−íc rÊt khã dù ®o¸n. MÆc dï toµn bé sè ng−êi tèt nghiÖp ®¹i häc c¸c ngµnh khoa häc vµ kü thuËt ®· t¨ng ë EU, NhËt B¶n vµ Mü, song møc ®é t¨ng tr−ëng cßn khiªm tèn vµ nh÷ng kh¸c biÖt cßn rÊt lín gi÷a c¸c n−íc vÒ lo¹i cÊp, ngµnh khoa häc hay kü thuËt. Tõ 1998 ®Õn 2001, sè ng−êi tèt nghiÖp khoa häc gi¶m t¹i §øc vµ Italia, trong khi sè ng−êi tèt nghiÖp kü thuËt gi¶m ë Ph¸p, §øc, Anh vµ Mü. Sè l−îng ng−êi ®¨ng ký häc ®¹i häc c¸c ngµnh khoa häc, kü thuËt ®· t¨ng nhanh h¬n tÊt c¶ c¸c ngµnh kh¸c céng l¹i, ®iÒu nµy cho thÊy vÒ l©u dµi nguån cung nh©n lùc KH&CN cã thÓ t¨ng nÕu c¸c sinh viªn hoµn thµnh ch−¬ng tr×nh häc cña m×nh, nh−ng t×nh h×nh kh«ng h¼n nh− vËy. Sè l−îng ®¨ng ký häc c¸c ngµnh khoa häc, kü thuËt t¹i Mü ®· t¨ng tõ 405.000 lªn 455.000 sinh viªn trong kho¶ng c¸c n¨m tõ 1998 ®Õn 2002. Nh−ng ë §øc, sè ®¨ng ký häc hãa häc vµ vËt lý ®· gi¶m tõ n¨m 1993 ®Õn 2002. ë Ph¸p, ®¨ng ký häc c¸c ch−¬ng tr×nh vËt lý, sinh häc bËc ®¹i häc vµ sau ®¹i häc còng gi¶m nh−ng t¨ng ë 13 cÊp lµm tiÕn sü n¨m 2001 vµ 2003. Mét thÞ tr−êng lao ®éng ho¹t ®éng tèt sÏ rÊt cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o viÖc lµm ®−îc tr¶ l−¬ng cho c¸c cö nh©n t−¬ng lai vµ tr¸nh ®−îc thiÕu hôt vÒ kü n¨ng hay kh«ng phï hîp. C¸c quèc gia cã thÓ bæ sung nguån cung nh©n lùc KH&CN trong n−íc th«ng qua c¸c tr−êng quèc tÕ vµ nh©n c«ng tr×nh ®é cao. Kh¶ n¨ng tuyÓn dông quèc tÕ ®· t¨ng trong thËp kû võa qua khi mµ gi¸o dôc ®−îc toµn cÇu ho¸ vµ c¸c n−íc OECD ®· söa ®æi luËt nhËp c−. Kho¶ng 1,5 triÖu sinh viªn n−íc ngoµi ®¨ng ký häc ®¹i häc t¹i c¸c n−íc OECD n¨m 2000. Nh−ng t×nh h×nh chuyÓn tr−êng ®ang thay ®æi. Trong khi Mü thu hót ®−îc nhiÒu nghiªn cøu sinh n−íc ngoµi h¬n c¸c n−íc OECD kh¸c, th× sè sinh viªn vµ nghiªn cøu sinh tiÕn sü lÇn ®Çu tiªn ®· gi¶m nhÑ nh÷ng n¨m qua, do nh÷ng quy ®Þnh nhËp c− ngÆt nghÌo vµ c¹nh tranh ngµy cµng t¨ng gi÷a c¸c n−íc OECD. Con sè nµy ®· t¨ng lªn ë Anh, ¤xtr©ylia do hä vµ c¸c n−íc kh¸c ®· ¸p dông mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p ®Ó thu hót nh©n c«ng n−íc ngoµi. Trong thêi gian nµy, sè l−îng sinh viªn ë c¸c n−íc ngoµi OECD tèt nghiÖp trong n−íc hä ngµy cµng t¨ng vµ chÝnh phñ c¸c n−íc nµy rÊt tÝch cùc t×m c¸ch ®−a sinh viªn vµ ng−êi lao ®éng ®· thu ®−îc kinh nghiÖm tõ n−íc ngoµi vÒ lµm viÖc trong n−íc. §Ó ®¶m b¶o nguån cung nh©n lùc KH&CN phï hîp, c¸c n−íc OECD ®ang triÓn khai nhiÒu ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau. Thø nhÊt lµ nh÷ng nç lùc ®Ó thu hót nhiÒu ng−êi theo ®uæi sù nghiÖp khoa häc vµ kü thuËt, vÝ dô b»ng c¸ch khuyÕn khÝch sù quan t©m cña giíi trÎ ®èi víi khoa häc, c¶i thiÖn ®µo t¹o gi¸o viªn vµ ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc vµ tuyÓn dông nhiÒu phô n÷ vµ ng−êi thuéc tÇng líp Ýt tiªu biÓu. Thø hai, t¨ng tµi trî ®Æc biÖt cho nghiªn cøu sinh tiÕn sü vµ c¸c nhµ nghiªn cøu sau tiÕn sü, nh÷ng ng−êi th−êng t×m ®−îc c«ng viÖc sinh lîi ngoµi c«ng viÖc nghiªn cøu. Thø ba, sö dông c¸c chÝnh s¸ch vÒ cÇu ®Ó c¶i thiÖn sù thÝch øng gi÷a cung vµ cÇu, ch¼ng h¹n nh− khuyÕn khÝch sö dông c¸c nhµ nghiªn cøu trÎ, c¶i thiÖn t−¬ng lai nghÒ nghiÖp ®èi víi c¸c nhµ nghiªn cøu trong khu vùc nhµ n−íc vµ cung cÊp cho sinh viªn nhiÒu th«ng tin viÖc lµm h¬n trong lÜnh vùc dÞch vô. Nh÷ng nç lùc t¨ng NCPT cña c¸c doanh nghiÖp còng sÏ t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm trong lÜnh vùc kinh doanh. 14 Lîi Ých tõ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ang ®−îc c¸c chi nh¸nh n−íc ngoµi cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia “®èt nãng” mét c¸ch m¹nh mÏ. Tõ 1995 ®Õn 2001, s¶n l−îng c«ng nghiÖp vµ viÖc lµm cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt n»m d−íi sù kiÓm so¸t cña n−íc ngoµi trong c¸c n−íc OECD ®· t¨ng, trõ §øc vµ Hµ Lan. N¨m 2001, phÇn NCPT trong lÜnh vùc s¶n xuÊt d−íi sù qu¶n lý cña c¸c chi nh¸nh n−íc ngoµi trong c¸c n−íc OECD lµ tõ 4% t¹i NhËt B¶n ®Õn h¬n 70% t¹i Hungari vµ Ailen, nhiÒu quèc gia ë møc 15% vµ 45%. PhÇn viÖc lµm trong c¸c chi nh¸nh n−íc ngoµi chiÕm tõ 15% ®Õn 30% trong ®a sè c¸c n−íc OECD. T¨ng tr−ëng s¶n xuÊt trong c¸c chi nh¸nh n−íc ngoµi t¨ng nhanh h¬n c¸c doanh nghiÖp trong n−íc. TÇm ho¹t ®éng toµn cÇu cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia ®ang tr¶i réng v× c¸c n−íc ngoµi khèi OECD ®ang c¶i thiÖn n¨ng lùc khoa häc, c«ng nghÖ cña m×nh. Trung Quèc, Israel, Nga vµ c¸c n−íc kh¸c ®· t¨ng ®¸ng kÓ c−êng ®é NCPT nh÷ng n¨m võa qua. C−êng ®é NCPT cña Trung Quèc ®· t¨ng gÊp ®«i tõ 1996 ®Õn 2002 (tõ 0,6 ®Õn 1,2 % GDP) vµ tæng ®Çu t− cho NCPT cña Trung Quèc xÐt vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi chØ ®øng sau Mü vµ NhËt B¶n. §Çu t− NCPT cña n−íc ngoµi t¹i Trung Quèc ®ang t¨ng nhanh khi n¨ng lùc c«ng nghÖ ®−îc t¨ng c−êng vµ thÞ tr−êng Trung Quèc cëi më h¬n. ChØ riªng ®Çu t− cña Mü t¹i Trung Quèc ®· t¨ng tõ 7 triÖu USD lªn 500 triÖu USD trong kho¶ng tõ n¨m 1994-2000. Mét ph©n tÝch míi ®©y dùa trªn nh÷ng d÷ liÖu ë cÊp doanh nghiÖp ®· chØ râ r»ng c¸c c«ng ty ®a quèc gia ®Òu ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo t¨ng n¨ng suÊt t¹i n−íc nhµ vµ trong c¸c n−íc ®Õn vµ lµ nh÷ng kªnh chuyÓn giao c«ng nghÖ quan träng. C¸c c«ng ty ®a quèc gia ®ãng gãp vµo t¨ng tr−ëng n¨ng suÊt lao ®éng t¹i BØ, Anh, Mü nhiÒu h¬n so víi c¸c c«ng ty ®¬n quèc gia hoÆc kh«ng cã chi nh¸nh trong n−íc. Chóng còng gãp phÇn t¹o ra c¸c lµn sãng c«ng nghÖ, gióp c¶i thiÖn ho¹t ®éng ®æi míi ë n−íc nhµ còng nh− ë n−íc ®Õn. GÇn nh− hÇu hÕt t¨ng tr−ëng n¨ng suÊt lao ®éng trong doanh nghiÖp phi tµi chÝnh cña Mü cuèi nh÷ng n¨m 1990 ®Õn tõ c¸c c«ng ty ®a quèc gia. C¸c c«ng ty ®a quèc gia cã trô së t¹i Anh còng cã xu h−íng ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ tèt h¬n c¸c c«ng ty quèc gia kh«ng tham gia m¹ng l−íi toµn cÇu. Trong khi nhiÒu chó ý ®ang tËp trung ®Õn nh÷ng bÊt lîi cña toµn cÇu ho¸, nh− chuyÓn viÖc lµm trong n−íc ra n−íc ngoµi, mÊt kiÓm so¸t c¸c 15 c«ng ty ®a quèc gia do n−íc ngoµi së h÷u..., th× c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cÇn nhËn thøc ®−îc lîi Ých cña nã ®èi víi n−íc m×nh vµ n−íc ®Õn, còng nh− x©y dùng chÝnh s¸ch ®Ó thu hót c¸c c«ng ty nµy. C¸c chÝnh s¸ch ®−îc x©y dùng ®Ó h¹n chÕ toµn cÇu ho¸, håi h−¬ng c¸c chi nh¸nh n−íc ngoµi... cã thÓ kh«ng ph¶i lµ biÖn ph¸p hiÖu qu¶ ®Ó cñng cè nÒn kinh tÕ trong n−íc, bëi v× nã h¹n chÕ con ®−êng tiÕp cËn víi mét nguån tri thøc lín vµ t¨ng tr−ëng s¶n xuÊt. ChÝnh s¸ch cÇn tËp trung c¶i thiÖn tÝnh hÊp dÉn cña kinh tÕ trong n−íc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi vµ ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng cña hä ph¸t triÓn b»ng c¸ch khuyÕn khÝch hîp t¸c víi c¸c doanh nghiÖp vµ nhµ cung cÊp trong n−íc. 16 1.2. C¸c xu thÕ khoa häc vµ c«ng nghÖ 1.2.1. Khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i, thÕ kû XXI lµ thÕ kû tiªu biÓu nhÊt víi sù tiÕp tôc cña c¸c cuéc c¸ch m¹ng trong nhiÒu lÜnh vùc khoa häc vµ c«ng nghÖ diÔn ra tõ cuèi thÕ kû XX. C¸c cuéc c¸ch m¹ng nµy ®· lµm cho lùc l−îng s¶n xuÊt thay ®æi tËn gèc vµ ®−îc x· héi ho¸ cao ®é, khiÕn nÒn kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triÓn, biÕn ho¸ cùc kú m¹nh mÏ, c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u, víi tèc ®é vµ quy m« ngµy cµng lín. C¸ch ®©y h¬n 10.000 n¨m, cuéc c¸ch m¹ng th«ng tin lÇn thø nhÊt ®−îc khëi ph¸t b»ng viÖc t¹o ra tiÕng nãi; tiÕp theo lµ cuéc c¸ch m¹ng th«ng tin lÇn thø hai ®−îc ®¸nh dÊu b»ng viÖc t¹o ra ch÷ viÕt; cuéc c¸ch m¹ng th«ng tin lÇn thø ba - ph¸t minh ra nghÒ in; cuéc c¸ch m¹ng th«ng tin lÇn thø t− - ph¸t minh ra ®iÖn tÝn, ®iÖn tho¹i, ®iÖn b¸o. Vµo thÕ kû XXI, cuéc c¸ch m¹ng th«ng tin lÇn thø n¨m ®ang diÔn ra hiÖn nay, víi cèt lâi lµ cuéc c¸ch m¹ng sè ho¸ - ®ang t¹o ra c¸c siªu lé cao tèc th«ng tin, m¹ng Internet thuéc thÕ hÖ II vµ thÕ hÖ míi cã tèc ®é nhanh h¬n 1000 lÇn so víi m¹ng Internet hiÖn nay, hÖ thèng th«ng tin di ®éng thÕ hÖ 3G vµ 4G, cïng víi c¸c H¹ tÇng c¬ së th«ng tin quèc gia, H¹ tÇng c¬ së th«ng tin khu vùc vµ H¹ tÇng c¬ së th«ng tin toµn cÇu. Duíi tªn gäi kh¸i qu¸t chung lµ cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp lÇn thø ba, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ cuéc c¸ch m¹ng th«ng tin lÇn thø n¨m, ®· ®−a nh©n lo¹i qu¸ ®é tõ Thêi ®¹i c«ng nghiÖp lªn Thêi ®¹i trÝ tuÖ, ®−îc ®Æc tr−ng bëi NÒn kinh tÕ dùa trªn tri thøc (hay cßn ®−îc gäi lµ nÒn Kinh tÕ tri thøc, nÒn Kinh tÕ m¹ng, nÒn Kinh tÕ míi hay nÒn Kinh tÕ sè). Trong thêi ®¹i trÝ tuÖ, viÖc khoa häc ®· trë thµnh lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp cña nÒn s¶n xuÊt x· héi ®· ®−a nh÷ng yÕu tè ph¸t triÓn truyÒn thèng nh− tµi nguyªn thiªn nhiªn, lao ®éng, vèn ®−îc xÕp xuèng hµng thø yÕu. Thay vµo ®ã, tri thøc vµ th«ng tin ®· ®−îc coi lµ yÕu tè lîi thÕ so s¸nh hµng ®Çu. Trong qu¸ tr×nh ho¸n ®æi vÞ trÝ nµy, nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp nÆng nh− s¶n xuÊt thÐp, «t«, hãa chÊt, cao su, v.v. ®· nh−êng vai trß then chèt cho nh÷ng ngµnh chÕ t¹o cã hµm l−îng tri thøc khoa häc vµ c«ng 17 nghÖ cao nh− hµng kh«ng - vò trô, m¸y tÝnh, viÔn th«ng, ®iÖn tö d©n dông, d−îc phÈm vµ c¸c thiÕt bÞ tÕ, v.v.. Víi cuéc c¸ch m¹ng sè ho¸ trong lÜnh vùc c«ng nghÖ th«ng tin, ngµy cµng xuÊt hiÖn nhiÒu ngµnh dÞch vô cã hµm l−îng trÝ tuÖ vµ tri thøc cao, nh− tµi chÝnh, truyÒn th«ng vµ viÔn th«ng, ch¨m sãc y tÕ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, luËt, kÕ to¸n, xö lý sè liÖu vµ gi¶i trÝ, v.v.. VÒ mÆt c«ng nghÖ vµ kinh tÕ-x· héi, tÇm quan träng cña cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp míi nµy cã thÓ cßn cao h¬n so víi cuéc c¸ch m¹ng vÒ ®−êng s¾t, hay ®iÖn n¨ng diÔn ra ë thÕ kû tr−íc, víi t¸c dông ngµy cµng s©u réng, nhê c¸c m¹ng l−íi truyÒn th«ng, viÔn th«ng ®Çy hiÖu qu¶ víi hÖ thèng c¸c m¹ng th«ng tin ®iÖn tö toµn cÇu, r¶i d−íi ®¸y ®¹i d−¬ng, trªn mÆt ®Êt hay ®Æt trong Vò trô- t¹o thµnh mét hÖ thèng thÇn kinh ®Çu n·o cña x· héi th«ng tin trªn quy m« toµn cÇu. §ång thêi, ®©y còng lµ mét biÓu tr−ng næi bËt cña khoa häc vµ c«ng nghÖ ë cuèi thÕ kû XX vµ ®Çu thÕ kû XXI. Nhê khoa häc vµ c«ng nghÖ ®−îc ph¸t triÓn víi tèc ®é cao h¬n so víi thÕ kû XX tr−íc ®©y, cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp lÇn thø ba nµy sÏ diÔn ra nhanh h¬n vµ ®ang lµm thay ®æi vÒ c¨n b¶n c¬ cÊu kinh tÕ, ph−¬ng thøc tæ chøc vµ s¶n xuÊt, c¸ch tiÕp cËn cña tõng c¸ nh©n, céng ®ång vµ c¸c doanh nghiÖp tíi tri thøc, gi¶i trÝ, ph−¬ng ph¸p lµm viÖc, c«ng t¸c nghiªn cøu, s¶n xuÊt-kinh doanh vµ c¸c mèi quan hÖ trong c¸c khu vùc kinh tÕ-x· héi, th«ng qua viÖc s¸ng t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ míi vµ viÖc lµm míi, nh÷ng thÞ tr−êng míi vµ nh÷ng nghÒ nghiÖp míi cã tÝnh th¸ch thøc ®èi víi toµn thÕ giíi. Trªn quy m« toµn cÇu, vµo nh÷ng thËp niªn ®Çu cña thÕ kû XXI, víi v« sè thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ míi nhÊt ®−îc t¹o ra trong c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao (hi-tech) - c«ng nghÖ nano, c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ vËt liÖu, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ n¨ng l−îng míi, c«ng nghÖ vò trô. v.v., (nh− kü thuËt vi-®iÖn tö, lade, b¸n dÉn, siªu dÉn, c¸p quang, truyÒn th«ng vµ viÔn th«ng hiÖn ®¹i, siªu m¸y tÝnh, trÝ tuÖ nh©n t¹o, kü thuËt ADN, r«bèt c«ng nghiÖp, m¹ng Internet... ), lùc l−îng s¶n xuÊt ®· thùc sù cã b−íc ph¸t triÓn nh¶y vät vµ ®¹t tíi mét tr×nh ®é ch−a tõng cã trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i, gãp phÇn ®−a nhanh qu¸ tr×nh Quèc tÕ ho¸ nÒn s¶n xuÊt x· héi cña mäi quèc gia trªn thÕ giíi lªn mét møc míi n÷a vÒ chÊt vµ chuyÓn thµnh mét xu thÕ míi - ®ã lµ xu thÕ Toµn cÇu ho¸ vµ Phi ®Þa ph−¬ng ho¸. Trong ®ã, tÊt c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸, dÞch vô, c¸c nguån nh©n lùc, vËt lùc, tµi lùc vµ lao ®éng, cïng víi 18 nh÷ng yÕu tè cña nÒn s¶n xuÊt ®ang lu©n chuyÓn vµ vËn ®éng xuyªn qua c¸c ®−êng biªn giíi cña mäi quèc gia, khu vùc. §Æc ®iÓm næi bËt cña giai ®o¹n ph¸t triÓn KH&CN hiÖn nay lµ tÝnh liªn tôc cña c¸c lµn sãng ®æi míi c«ng nghÖ, còng nh− tÝnh phøc hîp ®ång bé cña c¸c ®æi míi ngµy cµng bao trïm vµ th©m nhËp mäi thµnh phÇn vµ yÕu tè c¬ b¶n cña lùc l−îng s¶n xuÊt. MÆt kh¸c, nhê nh÷ng ®ét ph¸ lín trong c«ng nghÖ th«ng tin vµ viÔn th«ng hiÖn ®¹i ë cuèi thÕ kû 20, mµ bøc t−êng rµo kh«ng gian - thêi gian ®· bÞ xãa bá, khiÕn cho c¸c ®−êng biªn giíi quèc gia vµ khu vùc kh«ng cßn nhiÒu ý nghÜa trªn ph−¬ng diÖn ®Þa-chÝnh trÞ nh− tr−íc ®©y. Nhê cuéc c¸ch m¹ng th«ng tin vµ viÔn th«ng, mµ tÊt c¶ c¸c khu vùc ®êi sèng kinh tÕ vµ v¨n ho¸ - x· héi ®· cã sù thay ®æi to lín dùa trªn: 1) Sù cÊt c¸nh cña nÒn kinh tÕ ¶o víi c¸c ho¹t ®éng phi vËt chÊt - c¸c ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, nghiªn cøu-ph¸t triÓn, th−¬ng m¹i ho¸, thiÕt kÕ vµ s¶n xuÊt ®· thay ®æi c¨n b¶n. Do qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ s¶n xuÊt, xuÊt hiÖn c¸c xÝ nghiÖp ¶o vµ c¹nh tranh quèc tÕ diÔn ra nhanh chãng vµ khèc liÖt, còng nh− kh¶ n¨ng linh ho¹t vÒ thêi gian lao déng vµ cña b¶n th©n lao ®éng nªn trong l0 n¨m tíi ®©y, cã thÓ dù b¸o ®−îc kh¶ n¨ng quy ho¹ch l¹i trªn toµn l·nh thæ quèc gia hay toµn cÇu ®èi víi viÖc tæ chøc c¸c doanh nghiÖp. 2) Sù triÓn khai nh÷ng chç lµm viÖc míi vµ lµm viÖc tõ xa sö dông c¸c kü thuËt vµ c«ng nghÖ tin häc, viÔn th«ng, kü thuËt nghe nh×n ®· cho phÐp c¸c doanh nghiÖp cã thÓ bè trÝ ®−îc c¸c ho¹t ®éng cña m×nh t¹i nh÷ng n¬i cã nhiÒu mèi quan t©m (lµm viÖc vµ s¶n xuÊt tõ xa). Trong tiªu dïng, sù bïng næ cña c¸c m¹ng l−íi ®a dÞch vô th«ng tin còng nh− vÒ hËu cÇn ®· cung cÊp tíi tËn nhµ tÊt c¶ nh÷ng dÞch vô nh»m ®¶m b¶o ®Çy ®ñ nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt (tñ l¹nh, lß vi sãng, m¸y giÆt, thùc phÈm, thøc ¨n chuÈn bÞ s½n, v.v.) vµ tinh thÇn cho sinh ho¹t gia ®×nh (nh− ch÷a bÖnh söa ch÷a m¸y mãc, ®Æt vÐ m¸y bay, ®Æt chç kh¸ch s¹n trong n−íc vµ ngoµi n−íc, v.v.) ®· gi¶m nhÑ nhiÒu thêi gian cho c«ng viÖc néi trî vµ dµnh nhiÒu thêi gian h¬n cho c«ng t¸c gi¸o dôc con c¸i, tù häc, gi¶i trÝ, thÓ dôc-thÓ thao, c¸c sinh ho¹t x· héi vµ sinh ho¹t t©m linh lµm phong phó thªm ®êi sèng v¨n ho¸ cho con ng−êi. Vµo ®Çu thÕ kû XXI, nh©n lo¹i ®ang tiÕn dÇn vµo Kû nguyªn th«ng tin. Kû nguyªn nµy, theo c¸c nhµ khoa häc, sÏ vµo qu·ng n¨m 2010 - 19 2015. Nh− vËy, nhê sù ph¸t triÓn vò b·o cña KH&CN, víi c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao lµm then chèt, viÖc thùc hiÖn b−íc qu¸ ®é lªn X· héi th«ng tin, trªn thùc tÕ, chØ diÔn ra trong mét kho¶ng thêi gian cùc kú ng¾n ngñi lµ kho¶ng 30 n¨m, so víi qu·ng ®−êng gÇn 300 n¨m ®Ó tiÕn lªn X· héi c«ng nghiÖp. §ång thêi, b−íc qu¸ ®é to lín "v« tiÒn, kho¸ng hËu" sang nÒn kinh tÕ tri thøc ®ang diÔn ra hiÖn nay ë kh¾p c¸c ch©u lôc trªn thÕ giíi, ®· vµ ®ang t¹o ra nhiÒu xung lùc vµ ®éng lùc m¹nh mÏ cho trµo l−u toµn cÇu ho¸, thóc ®Èy qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ toµn cÇu, còng nh− qu¸ tr×nh khu vùc ho¸ diÔn ra víi gia tèc ngµy mét lín. Trong qu¸ tr×nh ®ã, viÖc dµnh −u tiªn ph¸t triÓn KH&CN, còng nh− n©ng cao hiÖu qu¶ cña khoa häc, c«ng nghÖ vµ tËn dông nh÷ng −u thÕ lín nhÊt cña chóng ®Ó phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi ngµy nay ®· trë thµnh nhiÖm vô then chèt vµ hÕt søc cÊp b¸ch ®èi víi mäi quèc gia vµ khu vùc trªn thÕ giíi. 1.2.2. Nh÷ng xu thÕ vµ triÓn väng ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn nay Trong thÕ kû XXI, khoa häc vµ c«ng nghÖ vÉn tiÕp tôc lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c n−íc trªn thÕ giíi. MÆc dï ch−a thÓ dù ®o¸n ®−îc mét c¸ch chÝnh x¸c t−¬ng lai, nh−ng viÖc xem xÐt nh÷ng xu thÕ vµ triÓn väng ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn nay, sÏ gãp phÇn n¾m b¾t ®−îc nh÷ng sù vËn ®éng vµ sù tiÕn bé ®ang diÔn ra trong c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi hiÖn nay vµ tíi ®©y trªn thÕ giíi. Theo James Canton, Chñ tÞch vµ ®ång thêi lµ Gi¸m ®èc ®iÒu hµnh vÒ th«ng tin cña ViÖn T−¬ng lai toµn cÇu (Mü), th× kiÕn tróc cña thÕ kû XXI chñ yÕu dùa trªn sù héi tô cña c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao lµ c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ nano, c«ng nghÖ th«ng tin vµ mét sè ngµnh mòi nhän kh¸c, v.v. (H×nh 1). Trong mét B¸o c¸o d−íi tªn gäi "C¸c c«ng nghÖ héi tô cho viÖc n©ng cao hiÖu suÊt cña con ng−êi", do Quü Khoa häc Quèc gia Mü vµ Bé Th−¬ng m¹i Mü c«ng bè th¸ng 6/2002, khi ®Ò cËp tíi sù héi tô cña c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao lµ c«ng nghÖ nano, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ th«ng tin vµ khoa häc vÒ nhËn thøc, c¸c nhµ khoa häc Mü ®· tuyªn bè r»ng "Trong khi nÒn khoa häc vµ c«ng nghÖ Mü lµm lîi cho toµn thÕ giíi, th× ®iÒu sèng cßn lµ ph¶i nhËn thøc ®−îc r»ng viÖc v−ît tréi vÒ c«ng nghÖ lµ nÒn t¶ng c¬ b¶n cña sù phån vinh kinh tÕ vµ an ninh quèc gia 20 cña Mü". T−¬ng tù, Bé Quèc phßng cña Anh, sau khi ®¸nh gi¸ nh÷ng xu thÕ khoa häc vµ c«ng nghÖ chiÕn l−îc tíi tÇm c¸c n¨m 2025-2030, ®· kÕt luËn r»ng "Cho tíi n¨m 2030, nÕu ®Çu t− m¹nh vµo c¸c hÖ thèng gi¸o dôc, c¬ së h¹ tÇng th−¬ng m¹i vµ gi÷ v÷ng uy danh c«ng nghÖ ®· tõng cã tr−íc ®©y, th× c¸c n−íc ph¸t triÓn vÉn tiÕp tôc duy tr× ®−îc vÞ trÝ b¸ chñ cña m×nh trong lÜnh vùc ®æi míi khoa häc vµ c«ng nghÖ ". §Ó duy tr× søc m¹nh c¹nh tranh ®ã, c¸c n−íc ph¸t triÓn hiÖn nay ®Òu tËp trung vµo nh÷ng ngµnh c«ng nghÖ "héi tô". VÒ thùc chÊt, ®©y ®Òu lµ nh÷ng ngµnh c«ng nghÖ cao ®· nªu ë trªn, nh− c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ nano, c«ng nghÖ th«ng tin, nhÊt lµ c¸c hÖ thèng ®iÖn to¸n. HÇu nh− mäi n−íc ph¸t triÓn ®Òu ®Çu t− thÝch ®¸ng vµo c¸c lÜnh vùc ®ã nh»m chiÕm lÜnh nh÷ng vÞ trÝ quan träng trong c¸c lÜnh vùc c«ng nghÖ cao nµy. 21 M¸y tÝnh CNSH KiÕn tróc ThÕ kû 21 m¹ng CNNN H×nh 1. KiÕn tróc cña thÕ kû XXI dùa trªn sù héi tô cña c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao. C«ng nghÖ nano Trong thËp niªn ®Çu cña thÕ kû XXI, viÖc tiÕp tôc ®ét ph¸ vµo cÊp d−íi møc nguyªn tö, trong c¸c lÜnh vùc khoa häc c¬ b¶n, ®· më ra cho toµn thÓ nh©n lo¹i triÓn väng xuÊt hiÖn thªm mét nÒn kinh tÕ míi n÷a - ®ã lµ NÒn kinh tÕ nano, dùa trªn mét ngµnh c«ng nghÖ cao míi - ®ã lµ c«ng nghÖ nano. C«ng nghÖ nano (CNNN) lµ kÕt qu¶ cña xu thÕ tÝch hîp c¸c ngµnh khoa häc nh»m cïng nghiªn cøu c¸c ®èi t−îng, vËt thÓ nhá bÐ cã kÝch th−íc cña nguyªn tö. Hµng ngµn n¨m tr−íc ®©y, ®èi t−îng cña khoa häc cæ Hy L¹p lµ c¸c vËt thÓ vÜ m«. Theo ®µ thêi gian, hiÓu biÕt cña con ng−êi cµng t¨ng lªn, vµ do ®ã, ®é phøc t¹p còng gia t¨ng, khoa häc ®−îc ph©n hãa theo c¸c ngµnh kh¸c nhau nh− to¸n häc, vËt lÝ, hãa häc, sinh häc,... ®Ó nghiªn cøu c¸c vËt thÓ ë cÊp ®é lín h¬n micro mÐt. Vµo ®Çu thÕ kû XXI, sù ph©n hãa ®ã ®ang kÕt thóc vµ khoa häc mét lÇn n÷a l¹i tÝch hîp víi nhau khi nghiªn cøu c¸c vËt thÓ ë cÊp nano mÐt (mét phÇn tû mÐt), d−íi tªn gäi cña mét ngµnh khoa häc míi - Khoa häc Nano. Khoa häc Nano lµ lÜnh vùc chuyªn nghiªn cøu c¸c nguyªn tö, ph©n tö vµ c¸c ®èi t−îng mµ kÝch th−íc cña chóng n»m ë trong ph¹m vi 1-100 22 nanomÐt (nm) (theo ®Þnh nghÜa nªu trong S¸ng kiÕn Quèc gia vÒ CNNN cña Mü). C«ng nghÖ nano ®em l¹i kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn vµ thao t¸c vËt liÖu ë cÊp nguyªn tö vµ t¹o ra c¸c cÊu tróc cã c¸c tÝnh chÊt vµ chøc n¨ng míi nhê kÝch th−íc, h×nh d¹ng vµ thµnh phÇn cña chóng. Nh÷ng cÊu tróc ®ã cã thÓ coi lµ nh÷ng “khèi kiÕn t¹o” ë cÊp ph©n tö. CNNN lµ sù kÕt hîp gi÷a ph¹m vi nano vµ c¸c tÝnh chÊt míi ë cÊp nano, mét lÜnh vùc cã ho¹t ®éng NCPT bao trïm lªn mét sè bé m«n nh− sinh häc, ho¸ häc vµ vËt lý. Do cã c¸c lÜnh vùc réng nªn th−êng ®Ó chÝnh x¸c h¬n, ng−êi ta hay sö dông thuËt ng÷ c¸c c«ng nghÖ nano. C«ng nghÖ nano lµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, triÓn khai vµ th−êng lµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm sö dông c¸c vËt liÖu kü thuËt ë cÊp nguyªn tö, ph©n tö hay ®¹i ph©n tö, víi ®é dµi xÊp xØ 1 - 100 nanomÐt. Khoa häc nano lµ khoa häc nghiªn cøu c¬ b¶n trong lÜnh vùc c¸c hiÖn t−îng vµ c¸c vËt liÖu cÊp nano. ë mét ph¹m vi lín h¬n, nghiªn cøu vµ triÓn khai trong c«ng nghÖ nano bao hµm viÖc thao t¸c cã ®iÒu khiÓn c¸c cÊu tróc nano vµ sù tÝch hîp cña chóng thµnh c¸c kiÕn tróc, c¸c hÖ thèng vµ c¸c kÕt cÊu vËt liÖu lín h¬n. Khoa häc nano hiÖn ®ang trë thµnh mét lÜnh vùc quan träng nhê nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®−îc 20 n¨m gÇn ®©y, cßn thuËt ng÷ CNNN lÇn ®Çu tiªn ®−îc ®−a ra vµo n¨m 1975. Nh−ng ng−êi ta còng th−êng coi bµi nãi chuyÖn næi tiÕng víi nhan ®Ò: “Cßn v« sè chç ë bªn d−íi” cña Nhµ vËt lý häc Richard Feynman t¹i ViÖn C«ng nghÖ California (Caltech) n¨m 1959 lµ xuÊt ph¸t ®iÓm cho giai ®o¹n tiÕn triÓn cña khoa häc nano. Thªm vµo ®ã, mét trong nh÷ng b−íc khëi ®Çu quan träng trong sù ph¸t triÓn cña CNNN lµ sù ph¸t minh ra ®iÓm l−îng tö (Quantum Dot) n¨m 1980 bëi Louis Brus t¹i tr−êng §¹i häc Columbia. TiÕp theo, vµo ®Çu thËp niªn 80, KÝnh hiÓn vi quÐt ®−êng hÇm ®· ®−îc IBM- Zurich ë Thuþ SÜ s¸ng chÕ, lÇn ®Çu tiªn, cho phÐp quan s¸t ®−îc c¸c nguyªn tö, vµ c¸c nhµ s¸ng chÕ ra dông cô nµy ®· ®−îc Gi¶i th−ëng Noben n¨m 1986. Vµi n¨m sau, KÝnh hiÓn vi lùc nguyªn tö ®· ra ®êi, t¨ng thªm kh¶ n¨ng vµ lo¹i h×nh vËt liÖu cã thÓ quan s¸t vµ thao t¸c ®−îc. N¨m 1985, Jim Heath vµ Richard Smalley ®· ph¸t hiÖn ra mét d¹ng míi cña ph©n tö cacbon, bãng Bucky hay Fullerene, bao gåm 60 nguyªn tö cacbon liªn kÕt víi nhau, ký hiÖu lµ C60. Hai nhµ nghiªn cøu nµy ®· ®−îc nhËn Gi¶i th−ëng Noben ho¸ häc n¨m 1996. CNNN ®· ®−îc phæ biÕn nhê t¸c phÈm “Engine of Creation” cña Eric Drexler, xuÊt b¶n n¨m 1986. Cuèn s¸ch nµy lµ mét tµi liÖu quan träng cho sù th¶o luËn réng r·i 23 cña c¸c c«ng chóng vÒ triÓn väng cña CNNN. Drexler hiÖn nay lµm Chñ tÞch ViÖn Foresight. Nhµ nghiªn cøu thuéc h·ng NEC, NhËt B¶n, «ng Sumio Iiljma ®· ph¸t minh ra èng nano cacbon n¨m 1991, mét lo¹i vËt liÖu khoÎ h¬n thÐp 100 lÇn, nh−ng träng l−îng chØ b»ng 1/6. N¨m 1999, nhµ nghiªn cøu t¹i ViÖn C«ng nghÖ Massachusetts (MIT) ®· s¸ng chÕ ra ph−¬ng ph¸p kiÓm so¸t h×nh d¹ng cña tinh thÓ nano (nanocrystal). CNNN sÏ t¹o ra mét cuéc C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp míi. CNNN lµ mét c«ng nghÖ mang tÝnh c¸ch m¹ng, cã tiÒm n¨ng lµm thay ®æi toµn bé c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, t¹o ra c¸c ngµnh míi hoÆc lµm biÕn mÊt nh÷ng ngµnh hiÖn cã. Nh÷ng c«ng nghÖ nh− vËy th−êng ®em l¹i sù thay ®æi trong c¸n c©n quyÒn lùc toµn cÇu vÒ kinh tÕ vµ qu©n sù. CNNN sÏ cã t¸c ®éng quan träng tíi mét sè ngµnh c«ng nghiÖp nh− ®iÖn tö, d−îc phÈm, n¨ng l−îng vµ vËn t¶i. Víi mét t¸c ®éng réng lín nh− vËy, CNNN sÏ ®em l¹i mét cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp míi. Nh÷ng gi¶i ph¸p dùa vµo CNNN cã triÓn väng sÏ lµm t¨ng n¨ng suÊt, gi¶m gi¸ thµnh vµ t¹o ®iÒu kiÖn cã ®−îc nh÷ng s¶n phÈm míi. XÐt vÒ ph−¬ng diÖn ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, CNNN lµ mét c«ng cô ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ vµ kinh doanh theo ph−¬ng thøc t−¬ng tù nh− CNTT. C¶ CNNN lÉn CNTT ®Òu lµ nh÷ng c«ng nghÖ phôc vô cho nhiÒu môc ®Ých. Kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña CNNN cã thÓ s¸nh ®−îc víi nh÷ng biÕn ®æi tr−íc ®©y mµ c¸c c«ng nghÖ lín ®em l¹i nh− ®iÖn khÝ ho¸ vµ kü thuËt sè ho¸ toµn x· héi. Quü Khoa häc Quèc gia (Mü) nhËn ®Þnh: “Tèc ®é hiÖn nay cña c¸c ph¸t minh mang tÝnh c¸ch m¹ng trong khoa häc nano vµ CNNN cã kh¶ n¨ng sÏ cßn t¨ng lªn rÊt nhiÒu lÇn vµo thËp kû tíi. §iÒu nµy sÏ cã ¶nh h−ëng to lín tíi c¸c c«ng nghÖ hiÖn cã vµ cã thÓ gióp ph¸t triÓn nh÷ng c«ng nghÖ hoµn toµn míi, t¨ng c−êng cho c«ng t¸c y tÕ, b¶o tån nguyªn vËt liÖu vµ n¨ng l−îng, t¹o ra m«i tr−êng bÒn v÷ng" (NSF, 2004). B¶n chÊt ®a ngµnh cña CNNN t¹o ra nh÷ng th¸ch thøc cho viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®èi víi KH&CN, gi¸o dôc, quèc tÕ ho¸, th−¬ng m¹i ho¸ NCPT, n¨ng l−îng, m«i tr−êng cña tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi hiÖn nay. D−íi ®©y lµ danh s¸ch mét sè c«ng nghÖ míi cã tÝnh dÉn ®éng vµ cã kh¶ n¨ng triÓn khai kh¶ thi trong lÜnh vùc c«ng nghÖ nano tõ nay cho tíi tÇm n¨m 2030 (B¶ng 1). B¶ng 1. C¸c c«ng nghÖ nann« cho c¸c tÇm ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n 24 C¸c c«ng nghÖ nano thuéc tÇm ng¾n h¹n tíi n¨m 2010 - TriÓn khai c¸c thiÕt bÞ, cÊu tróc vµ c¸c èng nano c¸c-bon c¸n máng (CNT) - ChÕ t¹o c¸c vËt liÖu CNT nhiÖt ®é cao - C¸c linh kiÖn ®iÖn tö CNT n¨ng l−îng thÊp - TriÓn khai c¸c vËt liÖu cho c¸c thiÕt bÞ c¶m biÕn vµ gi¸m s¸t søc khoÎ - ThiÕt kÕ vµ chÕ t¹o c¸c vËt liÖu tù l¾p r¸p - TriÓn khai c¸c cÊu tróc CNT ®a chøc n¨ng - C¸c thiÕt bÞ sö dông chÊm l−îng tö - Khai th¸c mét sè hÖ thèng siªu vi-c¬ ®iÖn tö (MEMS) - Thö nghiÖm c¸c thiÕt bÞ c¶m biÕn cÊp nano - Thö nghiÖm vµ sö dông c¸c vËt liÖu phñ bÒ mÆt ë cÊp nano - ChuyÓn giao c«ng nghÖ c¸c th«ng tin tõ Dù ¸n Bé gen ng−êi ®Ó t¹o ra c¸c c¸ch tiÕp cËn sinh häc ®èi víi CNNN - L¾p r¸p c¸c d·y vi g−¬ng ë cÊp nano - C¸c thiÕt bÞ c¶m biÕn dÉn ®−êng l−îng tö - C¸c thiÕt bÞ c¶m biÕn dao ®éng CNT ®Ó chÈn ®o¸n lùc ®Èy C¸c c«ng nghÖ nano thuéc tÇm trung h¹n cho thêi kú c¸c n¨m 2010-2020 - C¸c vËt liÖu tù l¾p r¸p, ®a chøc n¨ng - C¸c bé phËm l¾p r¸p c¸c hÖ thèng vi quang-c¬ ®iÖn tö (MOEMS) - NhiÒu thiÕt bÞ c¶m biÕn trªn mét con chÝp cã tÝch hîp chøc n¨ng logic - C¸c hÖ thèng vËt liÖu m« pháng sinh häc - VËn hµnh m¸y tÝnh sinh häc - C¸c hÖ thèng c¬-®iÖn tö nano (NEMS) cã thÓ bay ®−îc. - NhiÒu s¶n phÈm MEMs ®−îc thö nghiÖm vµ ®−a vµo sö dông - C¸c lo¹i vËt liÖu vµ c¸c quy tr×nh hoµn toµn míi cã thÓ ®−îc thinh hµnh vµ ®−a vµo sö dông hµng ngµy - C¸c s¶n phÈm chÈn ®o¸n nano cã thÓ ®−a ra thÞ tr−êng th−¬ng m¹i - C¸c hÖ thèng nano truyÒn th«ng sím vµ cã thÓ ®−îc lËp tr×nh - B¾t tay vµo nghiªn cøu chÕ t¹o r«-bèt nano - C¸c thiÕt bÞ c¶m biÕn quang häc ®Ó tæng hîp h×nh ¶nh - C¸c d©y CNT gi÷a Tr¸i ®Êt vµ tr¹m quü ®¹o C¸c c«ng nghÖ nano thuéc tÇm trung h¹n cho thêi kú c¸c n¨m 2020-2030 - C¸c hÖ thèng nano truyÒn th«ng vµ c¸c hÖ thèng nano cã thÓ lËp tr×nh 25 - C¸c r«bèt nano cã thÓ lµm viÖc trong c¸c phßng thÝ nghiÖm, ®−îc thö nghiÖm, ®¸nh gi¸ vµ tr¾c nghiÖm ®Ó ®−a vµo øng dông - Ngµnh y häc nano cã thÓ thay thÕ c¸c lo¹i h×nh y häc tr−íc ®©y, nh− phÉu thuËt, d−îc truyÒn thèng, thiÕt kÕ ®−îc phÈm hîp lý - C¸c thiÕt bÞ l¾p r¸p toµn n¨ng vÉn ch−a xuÊt hiÖn Trong "Lé tr×nh c«ng nghÖ nano", thuéc Ch−¬ng tr×nh c«ng nghÖ nano cña Trung t©m nghiªn cøu vò khÝ, C¬ quan Hµng kh«ng Vò trô Mü (NASA), dù b¸o mét sè øng dông cña c«ng nghÖ nano trong kho¶ng 10 n¨m tíi nh− sau (B¶ng 2). B¶ng 2. Dù b¸o mét sè øng dông cña c«ng nghÖ nano trong kho¶ng 10 n¨m tíi Mèc thêi gian C¸c vËt liÖu §iÖn tö häc vµ tÝnh to¸n C¸c thiÕt bÞ c¶m biÕn vµ linh kiÖn HiÖn nay Sîi nano v¸ch ®¬n C¸c cÊu kiÖn ®iÖn tö CNT n¨ng l−îng thÊp C¸c tÇu nano th¨m dß vò trô 2004 C¸c vËt liÖu composite nano Tµng tr÷ d÷ liÖu vµ tÝnh to¸n ë cÊp ph©n tö C¸c cÊu kiÖn cña hÖ thèng nano bay ®−îc. 2006 §iÒu khiÓn tÝch nhiÖt/h×nh d¸ng §iÖn tö häc cã kh¶ n¨ng chÞu bøc x¹ vµ sai lçi C¸c thiÕt bÞ c¶m biÕn dÉn ®−êng l−îng tö 2011 VËt liÖu "da" th«ng minh "N·o" ®iÖn tö nano cho viÖc th¨m dß vò trô C¸c hÖ thèng c¶m biÕn nano tÝch hîp 2016 C¸c hÖ thèng vËt liÖu m« pháng sinh häc §iÖn to¸n sinh häc C¸c hÖ thèng NEMS bay ®−îc ë cÊp ®é 1 mV C«ng nghÖ sinh häc Trong ba thËp niªn võa qua, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña ngµnh CNSH ®· thùc sù lµ chÊt xóc t¸c cho c¸c nç lùc chñ yÕu vÒ khoa häc vµ kinh tÕ. CNSH ®· trë thµnh mét trong nh÷ng chiÒu h−íng c«ng nghÖ then chèt, cã tÝnh nÒn t¶ng, ®Æc tr−ng cho mét lµn sãng x· héi míi ®ang b¾t ®Çu nhen nhãm, víi cèt lâi lµ mét lo¹t c¸c ngµnh cã liªn quan tíi c¸c khoa häc vÒ sinh häc - nh− kü thuËt gen, c¸c khoa häc vÒ sù sèng, s¶n xuÊt thùc phÈm, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp sinh häc, ph©n tÝch m«i tr−êng, v.v. Lµn sãng x· héi míi nµy ®−îc c¸c nhµ khoa häc ®Æt tªn lµ "X· héi 26 sinh häc" ®Ó ph©n biÖt víi "X· héi n«ng nghiÖp", "X· héi c«ng nghiÖp" vµ "X· héi th«ng tin". NÕu X· héi n«ng nghiÖp chñ yÕu dùa vµo kü thuËt canh t¸c n«ng nghiÖp, nh»m vµo viÖc tháa m·n c¸c nhu cÇu c¬ b¶n (¨n, mÆc, ë, v.v.); X· héi c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ sö dông c«ng nghÖ s¶n xuÊt ®¹i trµ, nh»m kh«ng chØ ®¸p øng c¸c nhu cÇu c¬ b¶n, mµ cßn ®¸p øng c¸c nh− cÇu cã tÝnh h÷u h×nh h¬n; X· héi th«ng tin, dùa trªn c¸c c«ng nghÖ th«ng tin, truyÒn th«ng vµ viÔn th«ng, ®Þnh h−íng vµo ®¸p øng c¸c nhu cÇu tinh thÇn, cã tÝnh phi vËt chÊt, nh− giao l−u, v¨n hãa, häc tËp vµ gi¶i trÝ, v.v., th× X· héi sinh häc ngoµi viÖc tËp trung chó ý vµo ®¸p øng c¸c nhu cÇu phi vËt chÊt, cßn coi nÒn t¶ng c«ng nghÖ vµ n¨ng lùc chuyÓn hãa c«ng nghÖ lµ c¸c yÕu tè träng t©m vµ cèt lâi. Theo ®µ ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ, vµo gi÷a thÕ kû XXI, tiÕp theo X· héi sinh häc, sÏ cã kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn mét x· héi míi n÷a, d−íi tªn gäi lµ "X· héi hßa nhËp" (Fusion Society). Trong ®ã, c¸c c«ng nghÖ chuyªn biÖt sÏ ®−îc héi tô l¹i thµnh c¸c hÖ thèng c«ng nghÖ hîp nhÊt (Systemic Totalities), cã kh¶ n¨ng lµm hßa tan c¸c ranh giíi ph©n c¸ch c¸c lo¹i c«ng nghÖ kh¸c nhau vµ kÕt nhËp nh÷ng lo¹i c«ng nghÖ tr−íc ®ã víi nhau. X· héi hßa nhËp sÏ mang nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng chÝnh cña c¸c lµn sãng x· héi tr−íc nã nh− X· héi sinh häc, X· héi th«ng tin, X· héi c«ng nghiÖp vµ X· héi n«ng nghiÖp. Nh−ng ®Æc ®iÓm cã tÝnh ®Æc tr−ng nhÊt cña X· héi hîp nhÊt sÏ lµ ®Æc tÝnh cã tÝnh hÖ thèng cña nã - ®ã lµ sù t−¬ng t¸c cã tÝnh phøc hîp gi÷a c¸c c«ng nghÖ kh¸c nhau, víi m«i tr−êng, nÒn kinh tÕ vµ x· héi (Xem h×nh 2). 27 Kû nguyªn n«ng nghiÖp Kû nguyªn hßa nhËp ?? n¨m Kû nguyªn sinh häc 25 n¨m Kû nguyªn th«ng tin 50 n¨m Kû nguyªn c«ng nghiÖp 6000-7000 n¨m 250 n¨m 6000 n¨m tr−íc CN H×nh 2. C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ N¨m Trong X· héi hßa nhËp sÏ cã hai c¸ch tiÕp cËn c«ng nghÖ trong lÜnh vùc NCPT mµ c¸c c«ng ty cÇn tËn dông: 1) C¸ch tiÕp cËn cã tÝnh ®ét ph¸ - dùa trªn ý t−ëng cho r»ng c¸c thÕ hÖ c«ng nghÖ míi h¬n sÏ thay thÕ c¸c thÕ hÖ c«ng nghÖ cò h¬n; 2) C¸ch tiÕp cËn hîp nhÊt c«ng nghÖ - dùa trªn nh÷ng sù kÕt nhËp cã tÝnh s¸ng t¹o c¸c c«ng nghÖ hiÖn cã. Nh÷ng sù kÕt nhËp ®ã ®Òu mang tÝnh phi tuyÕn vµ lµ nh÷ng sù hßa trén cã tÝnh bæ xung cña c¸c c«ng nghÖ riªng rÏ tr−íc ®©y. MÆc dï X· héi hßa nhËp míi chØ lµ nh÷ng ý t−ëng ph¸c th¶o s¬ bé, nh−ng trªn thùc tÕ hiÖn nay, cïng víi sù xuÊt hiÖn c«ng nghÖ nano, kh¶ n¨ng hßa trén vµ héi tô cña c«ng nghÖ nµy víi c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao nh− CNSH, CNTT, v.v. ®ang ngµy cµng ®−îc thÓ hiÖn mét c¸ch râ nÐt. VÒ thùc chÊt, CNSH bao hµm viÖc c¶i biÕn vËt liÖu di truyÒn gèc trong c¸c vËt thÓ sèng, cô thÓ lµ ADN, nh»m mang l¹i nh÷ng ®Æc tÝnh vµ nh÷ng kh¶ n¨ng míi ë thùc vËt, ®éng vËt vµ vi sinh vËt, ®Ó cã thÓ t¹o ra c¸c øng dông cã lîi cho ®êi sèng con ng−êi. 28 ë mét ®Þnh nghÜa réng h¬n, CNSH bao gåm c¸c ngµnh khoa häc, c¸c c«ng nghÖ, c¸c tæ chøc vµ c¸c nhãm, cã môc ®Ých n¾m v÷ng, thay ®æi, biÕn ®æi chøc n¨ng cña c¸c tÕ bµo h÷u c¬ - bao gåm c¸c lo¹i thùc vËt, ®éng vËt vµ con ng−êi, kÓ c¶ c¸c lo¹i h×nh sinh vËt phi tÕ bµo, nh− c¸c virus. §ång thêi, ®©y còng chÝnh lµ ®iÓm gÆp nhau cña CNSH vµ c«ng nghÖ nano. Trªn quy m« toµn cÇu, trong kho¶ng 3 thËp niªn võa qua, CNSH ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng ngµnh c«ng nghÖ cao mòi nhän, ®ang næi lªn nhanh chãng vµ ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. CNSH cßn ®−îc gäi tªn mét c¸ch thÝch hîp lµ “C«ng nghÖ cho hy väng” v× nh÷ng høa hÑn cña c«ng nghÖ sinh häc trong lÜnh vùc thùc phÈm, søc khoÎ vµ tÝnh bÒn v÷ng vÒ mÆt m«i tr−êng. Trong lÜnh vùc khoa häc c¬ b¶n, nh÷ng tiÕn bé míi ®©y vµ liªn tôc vÒ khoa häc sù sèng ®· më ra mét kÞch b¶n ®−îc tiÕp søc vµ chi phèi bëi c¸c c«ng cô míi cña CNSH. Trªn thÞ tr−êng thÕ giíi hiÖn ®· xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu lo¹i d−îc phÈm vµ vacxin ®iÒu trÞ, víi gi¸ trÞ −íc tÝnh 40 tû USD vµ mang l¹i lîi Ých cho h¬n 100 triÖu ng−êi trªn toµn thÕ giíi. Ngoµi ra, cßn cã sè l−îng lín c¸c s¶n phÈm CNSH n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp thùc sù gióp Ých cho loµi ng−êi. Víi tÝnh c¸ch lµ mét ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao, cho tíi nay, ngµnh CNSH hiÖn ®¹i ®· vµ ®ang tr¶i qua 3 "lµn sãng" ph¸t triÓn. Lµn sãng CNSH thø nhÊt xuÊt hiÖn ë Mü vµo cuèi thËp niªn 1970, ban ®Çu tËp trung vµo c¸c øng dông CNSH trong y tÕ. Vµo gi÷a thËp niªn 1990, Lµn sãng CNSH thø hai khëi ®Çu b»ng sù dÞch chuyÓn m¹nh mÏ träng t©m nghiªn cøu vµo c¸c øng dông CNSH trong n«ng nghiÖp. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ nÐt ë sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña lÜnh vùc c¸c c©y n«ng nghiÖp ®−îc biÕn ®æi gen trªn quy m« toµn cÇu. MÆc dï cã tèc ®é ph¸t triÓn cao, nh−ng cã tíi 90% c¸c lo¹i c©y ®−îc biÕn ®æi gen chñ yÕu ®−îc triÓn khai chØ t¹i 6 n−íc lµ Mü, Achentina, Braxin, Trung Quèc, Nam Phi vµ Cana®a. ViÖc bïng lªn sù ph¶n kh¸ng cña ng−êi tiªu dïng ®èi víi lo¹i c©y biÕn ®æi gen nµy, t¹i mét sè thÞ tr−êng chñ chèt trªn thÕ giíi, nh− ch©u ¢u vµ NhËt B¶n, ®· cho thÊy vÉn cã mét møc ®é ch−a æn ®Þnh trong h−íng ph¸t triÓn t−¬ng lai cña ngµnh CNSH ë cuèi thÕ kû XX. Tuy nhiªn, sè n−íc trång c©y biÕn ®æi gen vÉn t¨ng lªn gÊp 3 lÇn trong thêi gian 9 n¨m, tõ 6 n−íc n¨m 1996 lªn 9 n−íc n¨m 1998, råi lªn 12 n−íc n¨m 1999 vµ lªn 17 n−íc n¨m 2004. 29 ThËp niªn ®Çu cña thÕ kû XXI, Lµn sãng CNSH thø ba khëi ®Çu b»ng viÖc chuyÓn phÇn lín träng t©m nghiªn cøu vµ kinh doanh c¸c s¶n phÈm CNSH sang c¸c øng dông vµo c¸c ngµnh khoa häc cã liªn quan tíi y tÕ vµ phóc lîi, víi cèt lâi lµ c¸c CNSH c«ng nghiÖp vµ CNSH m«i tr−êng. HiÖn nay, CNSH c«ng nghiÖp chñ yÕu bao gåm c¸c c«ng nghÖ xö lý sinh häc (sö dông c¸c vi sinh vËt vµ c¸c enzym) ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c s¶n phÈm ®Æc biÖt nh− c¸c chÊt tÈy, c¸c d−îc phÈm dinh d−ìng vµ mét sè lo¹i d−îc phÈm. Theo dù b¸o, tíi ®©y viÖc s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm tiªu dïng cã thÓ t¸i t¹o (nh− nhiªn liÖu vµ n¨ng l−îng sinh khèi tõ gç), sÏ ®−îc ®Èy m¹nh vµ sÏ xuÊt hiÖn nh÷ng xÝ nghiÖp tinh chÕ sinh häc, t−¬ng tù víi c¸c xÝ nghiÖp tinh chÕ c¸c s¶n phÈm hãa dÇu hiÖn nay. Ngoµi khoa häc vÒ sù sèng chñ yÕu tËp trung vµo CNSH c«ng nghiÖp vµ m«i tr−êng, cßn xuÊt hiÖn nhiÒu lÜnh vùc quan träng míi trong viÖc ph¸t triÓn c¸c vËt liÖu míi, triÓn khai c¸c quy tr×nh sinh häc, bao gåm ngµnh "hãa häc xanh" vµ ngµnh pháng sinh häc, lµ nh÷ng ngµnh chuyªn sö dông c¸c nguyªn lý thiÕt kÕ sinh häc trong c¸c øng dông phi sinh häc. ë ®©y cã thÓ liÖt kª mét sè lÜnh vùc CNSH ®Æc biÖt nh−: ThiÕt bÞ c¶m biÕn sinh häc; Gen häc d−îc liÖu vµ ngµnh Y häc c¸ thÓ hãa; Gen häc protein; Y häc dù b¸o; TrÞ liÖu gen; Vacxin ®¬n dßng; C¸c sinh vËt biÕn ®æi gen, C¸c tÕ bµo gèc; Sinh s¶n v« tÝnh; Gen häc vÒ n«ng nghiÖp vµ thùc phÈm; Gen häc vÒ ®éng vËt; Thñy canh; C«ng nghÖ m«i tr−êng, bao gåm c¶ Söa ch÷a vµ §iÒu trÞ sinh häc; C«ng nghiªp sinh häc; VËt liÖu sinh häc; C¸c nguån nhiªn liÖu. T×nh h×nh trång vµ mua b¸n c©y trång c«ng nghÖ sinh häc - c©y trång biÕn ®æi gen trªn thÞ tr−êng trong n¨m 2004 N¨m 2004 lµ n¨m ¸p chãt cña thËp niªn ®Çu tiªn c©y trång biÕn ®æi gen ®−îc trång vµ mua b¸n trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. Trong n¨m 2004, c¸c lo¹i c©y trång biÕn ®æi gen ®−îc trång trªn mét tæng diÖn tÝch lµ 81 triÖu hecta, t¨ng 20% hay 13,3 triÖu hecta so víi n¨m 2003 (xem S¬ ®å 1). Cã kho¶ng 8,25 triÖu n«ng d©n t¹i 17 quèc gia trång c©y trång biÕn ®æi gen, 90% trong sè hä lµ nh÷ng ng−êi n«ng d©n cã nguån thu nhËp thÊp t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, thu nhËp t¨ng cao h¬n tõ viÖc trång c©y c«ng nghÖ sinh häc ®· gióp nh÷ng ng−êi d©n nµy xãa ®ãi gi¶m nghÌo. Trong kho¶ng thêi gian 9 n¨m tõ 1996 ®Õn 2004, diÖn tÝch c©y trång biÕn ®æi gen trªn toµn thÕ giíi ®· t¨ng trªn 47 lÇn - tõ 1,7 triÖu hecta 30 n¨m 1996 lªn 81 triÖu hecta n¨m 2004 (H×nh 3). Tû lÖ trång lo¹i c©y trång nµy lµ mét trong nh÷ng tû lÖ ¸p dông c«ng nghÖ vÒ c©y trång cao nhÊt trong n«ng nghiÖp, ®iÒu nµy cho thÊy ngµy cµng cã nhiÒu n«ng d©n t¹i c¸c n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn chÊp nhËn vµ trång c©y trång biÕn ®æi gen. H×nh 3. DiÖn tÝch canh t¸c c¸c c©y trång biÕn ®æi gen. Tãm l¹i, trong kho¶ng thêi gian tõ 1996 ®Õn 2004, c¸c lo¹i c©y trång biÕn ®æi gen ®· ®−îc 25 triÖu n«ng d©n trång thµnh c«ng trªn tæng diÖn tÝch luü kÕ lµ 385 triÖu hecta, hay 951 triÖu mÉu Anh (gÇn 1 triÖu mÉu Anh). DiÖn tÝch trång c©y trång biÕn ®æi gen hµng n¨m liªn tôc t¨ng hai con sè kÓ tõ khi lo¹i c©y trång nµy lÇn ®Çu tiªn ®−îc ®−a vµo trång víi môc ®Ých th−¬ng m¹i n¨m 1996 ®· chøng tá sù tin t−ëng m¹nh mÏ cña nh÷ng ng−êi trång ®èi víi c©y trång biÕn ®æi gen (B¶ng 3). VÒ diÖn tÝch c©y trång biÕn ®æi gen t¹i c¸c n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn tõ n¨m 1996-2004, trong n¨m 2004, h¬n mét phÇn ba diÖn tÝch c©y trång biÕn ®æi gen, t−¬ng ®−¬ng víi 27,6 triÖu hecta ®−îc trång t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Trong khi mét phÇn ®¸ng kÓ c©y trång biÕn ®æi 31 gen (66%) ®−îc trång t¹i c¸c n−íc ph¸t triÓn, th× thÞ phÇn c©y trång biÕn ®æi gen t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn l¹i liªn tôc t¨ng nhanh hµng n¨m víi møc t¨ng cao t¹i c¸c n−íc Ch©u ¸ nh− Trung Quèc, ¢n §é vµ Philippin, còng nh− t¹i Achentina, Braxin vµ Mªxic«, cïng víi Uruguay vµ Paraguay ë Ch©u Mü Latinh vµ Nam Phi t¹i Ch©u Phi. T¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, møc t¨ng diÖn tÝch trång c©y c«ng nghÖ sinh häc t¨ng cao gÇn gÊp ba lÇn (35%) so víi møc t¨ng diÖn tÝch t¹i c¸c n−íc c«ng nghiÖp (13%). B¶ng 3. DiÖn tÝch trång c©y trång biÕn ®æi gen hµng n¨m N¨m Hecta (TriÖu) MÉu (TriÖu) 1996 1,7 4,3 1997 11,0 27,5 1998 27,8 69,5 1999 39,9 98,6 2000 44,2 109,2 2001 52,6 130,0 2002 58,7 145,0 2003 67,7 167,2 2004 81,0 200,0 Tæng 384,6 951,3 Nguån: Clive James, 2004 32 H×nh 4. DiÖn tÝch canh t¸c c©y trång biÕn ®æi gen cña c¸c n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn DiÖn tÝch trång c©y biÕn ®æi gen ph©n theo n−íc Trong n¨m 2004, cã 14 n−íc cã diÖn tÝch trång c©y c«ng nghÖ sinh häc tõ 50.000 hecta trë lªn (Xem b¶ng 4), bao gåm: Hoa Kú, Achentina, Canada, Braxin, Trung Quèc, Paraguay, ¢n §é, Nam Phi, Uruguay, ¤xtr©ylia, Rumani, Mªxic«, T©y Ban Nha vµ Philippin. §iÒu nµy cho thÊy sù tham gia ngµy cµng c©n ®èi vµ æn ®Þnh cña nhãm c¸c n−íc cã diÖn tÝch trång c©y biÕn ®æi gen thuéc lo¹i lín. N¨m 2004, Ên §é lµ n−íc cã diÖn tÝch trång c©y biÕn ®æi gen t¨ng cao nhÊt víi diÖn tÝch trång b«ng Bt t¨ng 400% so víi n¨m 2003. TiÕp ®Õn lµ Uruguay (diÖn tÝch trång t¨ng 200%), ¤xtr©ylia (100%), Braxin (66%), Trung Quèc (32%), Nam Phi (25%), Canada (23%), Achentina (17%) vµ Hoa Kú (11%). N¨m 2004, lÇn ®Çu tiªn diÖn tÝch trång ®Ëu t−¬ng biÕn ®æi gen cña Paraguay ®¹t 1,2 triÖu hecta, chiÕm 60% trong tæng diÖn tÝch 2 triÖu hecta trång ®Ëu t−¬ng trªn c¶ n−íc. Bungari vµ In®«nªxia kh«ng cã b¶n b¸o c¸o vÒ b«ng vµ ng« biÕn ®æi gen trong n¨m 2004 do giÊy phÐp canh t¸c ®· hÕt h¹n. 33 B¶ng 4, DiÖn tÝch c©y trång biÕn ®æi gen cña c¸c n−íc (TriÖu hecta) N−íc 2003 2004 N−íc 2003 2004 Hoa Kú* 42,8 47,6 ¤xtr©ylia* 0,1 0,2 Achentina* 13,9 16,2 Rumani* <0,1 0,1 Canada* 4,4 5,4 Mªxic«* <0,1 0,1 Braxin* 3,0 5,0 T©y Ban Nha* <0,1 0,1 Trung Quèc* 2,8 3,7 Philippin* <0,1 0,1 Paraguay* -- 1,2 C«l«mbia* <0,1 <0,1 ¢n §é* 0,1 0,5 Hon®urat* <0,1 <0,1 Nam Phi* 0,4 0,5 §øc* <0,1 <0,1 Uruguay* 0,1 0,3 Tæng sè* 67,7 81,0 * C¸c n−íc cã diÖn tÝch trång c©y c«ng nghÖ sinh häc thuéc lo¹i lín ? trång tõ 50.000 hecta trë lªn trong n¨m 2004. Nguån: Clive James, 2004. C¸c lo¹i c©y trång c«ng nghÖ sinh häc phæ biÕn trong n¨m 2004 §Ëu t−¬ng chÞu thuèc diÖt cá tiÕp tôc lµ lo¹i c©y trång biÕn ®æi gen phæ biÕn nhÊt trong n¨m 2004, chiÕm ®Õn 48,4 triÖu hecta, t−¬ng ®−¬ng víi 60% trong tæng sè 81 triÖu hecta diÖn tÝch trång c¸c lo¹i c©y trång c«ng nghÖ sinh häc trªn thÕ giíi (B¶ng 5). §Ëu t−¬ng biÕn ®æi gen ®−îc trång víi môc ®Ých th−¬ng m¹i t¹i Hoa Kú, Achentina, Braxin, Paraguay, Canada, Uruguay, Rumani, Nam Phi vµ Mªxic«. Lo¹i c©y trång phæ biÕn thø hai lµ ng« Bt, ®−îc trång trªn diÖn tÝch 11,2 triÖu hecta, t−¬ng ®−¬ng víi 14% diÖn tÝch c©y trång biÕn ®æi gen trªn toµn cÇu. Ng« Bt ®−îc trång víi môc ®Ých th−¬ng m¹i t¹i Hoa Kú, Achentina, Canada, Nam Phi, T©y Ban Nha, Philippin, Uruguay, Hondurat vµ §øc. 34 B¶ng 5. C¸c lo¹i c©y trång biÕn ®æi gen phæ biÕn trong n¨m 2004 TriÖu hecta % DiÖn tÝch §Ëu t−¬ng chÞu thuèc diÖt cá 48,4 60 Ng« Bt 11,2 14 B«ng Bt 4,5 6 Ng« chÞu thuèc diÖt cá 4,3 5 Canola chÞu thuèc diÖt cá 4,3 5 Ng« chÞu thuèc diÖt cá/Bt 3,8 4 B«ng chÞu thuèc diÖt cá/Bt 3,0 4 B«ng chÞu thuèc diÖt cá 1,5 2 Tæng sè 81,0 100 Nguån: Clive James, 2004 Lo¹i c©y trång phæ biÕn thø ba lµ b«ng Bt, ®−îc trång trªn diÖn tÝch h¬n 4,5 triÖu hecta t¹i 8 n−íc: Trung Quèc, ¢n §é, ¤xtr©ylia, Hoa Kú, Mªxic«, Achentina, Nam Phi vµ Colombia, t−¬ng ®−¬ng 6% diÖn tÝch c©y trång biÕn ®æi gen trªn toµn thÕ giíi. T×nh h×nh øng dông ®Ëu t−¬ng, ng«, b«ng vµ c¶i dÇu canola biÕn ®æi gen trªn toµn cÇu §Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng c©y trång biÕn ®æi gen trªn toµn cÇu, cã thÓ xem xÐt tû lÖ trång c©y biÕn ®æi gen trong tæng diÖn tÝch trång toµn cÇu ®èi víi 4 lo¹i c©y trång chñ chèt lµ - ®Ëu t−¬ng, b«ng, c¶i dÇu canola vµ ng« biÕn ®æi gen. Trong n¨m 2004, 56% trong tæng sè 86 triÖu hecta diÖn tÝch ®Ëu t−¬ng trªn thÕ giíi lµ ®Ëu t−¬ng biÕn ®æi gen - t¨ng so víi tû lÖ 55% n¨m 2003 mÆc dï diÖn tÝch ®Ëu t−¬ng trªn thÕ giíi ®· t¨ng tõ 76 triÖu hecta n¨m 2003 lªn 86 triÖu hecta n¨m 2004. Hai t¸m phÇn tr¨m trong tæng diÖn tÝch 32 triÖu hecta trång b«ng toµn thÕ giíi lµ b«ng biÕn ®æi gen (t−¬ng ®−¬ng 9 triÖu ha). DiÖn tÝch trång c¶i dÇu canola biÕn ®æi gen trong tæng diÖn tÝch trång c¶i dÇu canola trªn toµn cÇu t¨ng tõ 16% n¨m 2003 lªn 19% trong n¨m 2004, t−¬ng ®−¬ng 4,3 triÖu hecta. T−¬ng tù nh− vËy, trong sè 143 triÖu hecta trång ng« trªn thÕ giíi trong n¨m 2004, 14% lµ diÖn tÝch trång ng« biÕn ®æi gen, t¨ng ®¸ng kÓ so víi con sè 11% cña n¨m 2003. NÕu tÝnh tæng diÖn tÝch c¶ bèn lo¹i c©y trång nµy (bao gåm c¶ c©y trång th«ng th−êng vµ c©y trång c«ng nghÖ sinh häc) th× 35 diÖn tÝch trång c©y biÕn ®æi gen chiÕm 29% trong tæng diÖn tÝch trång 4 lo¹i c©y kÓ trªn trªn toµn cÇu, t¨ng ®¸ng kÓ so víi tû lÖ 25% trong n¨m 2003. Doanh sè b¸n c©y trång biÕn ®æi gen trªn toµn cÇu Trong n¨m 2004, doanh sè b¸n c©y trång biÕn ®æi gen trªn toµn cÇu ®¹t 4,70 tû ®«la, chiÕm 15% trong tæng sè 32,5 tû ®«la kim ng¹ch thÞ tr−êng c©y trång ®−îc b¶o hé trªn thÕ giíi n¨m 2003 vµ chiÕm 16% trong tæng sè 30 tû ®«la doanh sè thÞ tr−êng h¹t gièng thÕ giíi. Doanh sè nµy ®−îc tÝnh dùa trªn gi¸ b¸n h¹t gièng chuyÓn gen céng víi bÊt cø chi phÝ c«ng nghÖ nµo kh¸c ®−îc øng dông. Trong n¨m 2005, doanh sè b¸n c©y trång biÕn ®æi gen trªn thÕ giíi dù kiÕn sÏ ®¹t tõ 5 tû ®«la trë lªn. TriÓn väng t−¬ng lai CNSH Trªn quy m« toµn cÇu, diÖn tÝch vµ sè n−íc trång c©y trång biÕn ®æi gen sÏ tiÕp tôc t¨ng trong n¨m 2005 vµ nh÷ng n¨m sau. Sè l−îng vµ tû lÖ c¸c hé n«ng d©n nhá t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn trång c©y trång biÕn ®æi gen còng sÏ t¨ng ®¸ng kÓ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vÒ c©y trång dïng lµm l−¬ng thùc, thùc phÈm vµ thøc ¨n ch¨n nu«i còng nh− nhu cÇu vÒ thÞt cña d©n sè ®ang ngµy mét gia t¨ng. Mét xu h−íng t−¬ng tù còng cã thÓ x¶y ra ®èi víi c¸c n−íc n«ng nghiÖp nghÌo h¬n ë §«ng ¢u míi gia nhËp EU vµ nh÷ng n−íc dù kiÕn sÏ gia nhËp vµo n¨m 2007 còng nh− sau n¨m 2007. Còng cã nh÷ng tiÕn triÓn ë Liªn minh Ch©u ¢u trong n¨m 2004 víi viÖc Uû ban ch©u ¢u cho phÐp nhËp khÈu hai lo¹i ng« chuyÓn gen Bt 11 vµ NK 603 vµ 17 gièng ng« víi ®Æc tÝnh kh¸ng s©u bÖnh ®−îc gäi lµ MON 810, ®Ó dïng lµm thùc phÈm vµ thøc ¨n gia sóc. Dù kiÕn ®Õn n¨m 2010, diÖn tÝch c©y trång biÕn ®æi gen trªn thÕ giíi sÏ tiÕp tôc t¨ng, ®¹t 150 triÖu hecta víi kho¶ng 15 triÖu ng−êi trång t¹i 30 n−íc trªn thÕ giíi Theo c¸c dù b¸o, c¸c CNSH kh¶ dÜ cã thÓ xuÊt hiÖn trong tÇm ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n sau ®©y (B¶ng 6). 36 B¶ng 6. Dù b¸o c¸c CNSH trong tÇm ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n C¸c CNSH hiÖn nay vµ trong tÇm ng¾n h¹n tíi 2010 PDMs - C¸c thiÕt bÞ y tÕ sè hãa trî gióp c¸ nh©n cã thÓ ®o l−êng ®−îc mét lo¹t c¸c chØ sè vÒ søc kháe, cung cÊp, t− vÊn c¸c th«ng tin vµ cã thÓ kÕt nèi ®iÖn tö víi c¸c nhµ y häc chuyªn nghiÖp. C¸c thiÕt bÞ c¶m biÕn sinh häc cã thÓ gi¸m s¸t vµ ®o l−êng kh¶ n¨ng söa ch÷a vµ ®iÒu trÞ sinh häc t¹i chç. Chóng cã thÓ ®−îc øng dông vµo c¸c chÊt g©y « nhiÔm, lµ nh÷ng chÊt khã ®o l−êng ®−îc vµ khã ®Þnh vÞ ®−îc vÞ trÝ bÞ « nhiÔm. ChÝp gen - cã thÓ bao gåm c¶ c¸c chÊt t¹o nªn gen ng−êi vµ cã thÓ thö nghiÖm cho h¬n 100.000 ®iÒu kiÖn, sÏ ®−îc c¸c nhµ chuyªn m«n sö dông trong mét sè øng dông d· lùa chän. NhiÒu lo¹i thuèc cò vµ míi cã thÓ ®−îc kª ®¬n, sau khi bÖnh nh©n ®· ®−îc chÈn ®o¸n vÒ gen ®Ó ®¸nh gi¸ ®é an toµn vµ møc hiÖu qu¶. ViÖc kª ®¬n thuèc cã thÓ bao båm c¶ bé dông cô chÈn ®o¸n gen. §øa trÎ ®Çu tiªn ®−îc sinh s¶n b»ng kü thuËt v« tÝnh cã thÓ ®−îc chÊp nhËn Clonning c¸c tÕ bµo gèc ph«i trong trÞ liÖu Nh÷ng kü thuËt tinh vi cã thÓ lo¹i trõ phÇn lín nh÷ng sù dÞ th−êng vµ tû lÖ chÕt trong ®µn gia sóc ®−îc clonning C¸c vi sinh vËt ®−îc thùc hiÖn kü thuËt sinh häc víi tÝnh c¸ch lµ c¸c chÊt xóc t¸c sinh häc dïng trong c«ng nghiÖp, ch¼ng h¹n, s¶n xuÊt lizin tõ ®−êng ®Ó nu«i gia sóc. C¸c lo¹i c©y "xanh" ®−îc chuyÓn gen cã thÓ sö dông c¸c gen ®· ®−îc thay®æi tõ c©y gèc, chø kh«ng dïng tíi c¸c vËt liÖu ngo¹i lai. c¸c vacxin chøa s÷a cã thÓ ®−îc s¶n xuÊt tõ bß chuyÓn genvµ ®−îc chÊp thuËn cho ng−êi sö dông. Sím ®−a vµo sö dông c¸c sinh vËt ®−îc biÕn ®æi gen ®Ó lo¹i bá c¸c vËt liÖu khã ph©n hñy C¸c thùc vËt −a sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cùc trÞ ®−îc sö dông trong c¸c øng dông vò trô. C¸c c«ng nghÖ sinh häc trong tÇm trung h¹n tõ 2010 tíi 2020 ChÝp gen rÎ tiÒn vµ cã ë kh¾p mäi n¬i. ChÝp nµy cã thÓ ®−îc sö dông trong c¸c hÖ thèng y tÕ vµ trong mét sè tr−êng hîp, cã thÓ ®−îc c¸c c¸ nh©n sö dông ®Ó tù ch¨m sãc. C¸c lo¹i thuèc ®−îc thiÕt kÕ cho c¸c genotypes vµ phenotypes cã thÓ b¾t ®Çu xuÊt hiÖn trªn thÞ tr−êng. Ngµnh gen häc d−îc liÖu thóc ®Èy c¶ qu¸ tr×nh ph¸t hiÖn vµ phª chuÈn. Ngµnh kinh tÕ häc d−îc phÈm sÏ dÞch chuyÓn tõ viÖc s¶n xuÊt c¸c lo¹i thuèc "b¸n ch¹y" sang c¸c lo¹i thuèc cã c«ng dông ®Æc biÖt. ViÖc xem xÐt toµn diÖn vÒ gen, vÒ hµnh vi vµ m«i tr−êng cã thÓ cã kh¶ n¨ng tiªn ®o¸n ®−îc møc ®é m¾c phÇn lín c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm chÝnh. TrÞ liÖu gen cã thÓ ®−îc sö dông réng r·i ®Ó ®iÒu trÞ mét sè bÖnh di truyÒn. 37 C¸c tÕ bµo gèc sÏ ®−îc cÊy vµ ph¸t triÓn trong c¸c tÕ bµo cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ra dopamine ®Ó ®iÒu trÞ c¸c bÖnh nh©n bÞ m¾c bÖnh Parkinson C¸c vô thu ho¹ch biÕn ®æi gen cã trÞ gi¸ trªn 30 triÖu USD hµng n¨m ®−îc coi lµ kh¶ dÜ. Ngµnh thuû canh trªn thÕ giíi v−ît xa ngµnh s¶n xuÊt thÞt bß. C«ng nghÖ m«i tr−êng toµn cÇu ®¹t gi¸ trÞ 2000 tØ USD trong ®ã 20% dµnh vµo viÖc söa ch÷a tin häc. ¸p lùc cña ng−êi tiªu dïng vµ nh÷ng mèi quan t©m vÒ m«i tr−êng thóc ®Èy sù chuyÓn dÞch sang nÒn chÕ t¹o sinh häc bÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng trong c¸c ngµnh ho¸ chÊt, dÖt may, s¶n xuÊt giÊy, thùc phÈm vµ c«ng nghiÖp. Nhiªn liÖu sinh häc chiÕm 5% nhiªn liÖu « t« ë Ch©u ©u "M« h×nh thùc vËt ¶o" trªn m¸y tÝnh cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó t×m hiÒu sinh lÝ häc c©y trång vµ c¸c biÕn ®æi di truyÒn ®· chän läc. C¸c liÖu ph¸p sinh häc cã thÓ ®−îc ®a sè c¸c c¸ nh©n bÞ ung th−, hoÆc cã nguy c¬ m¾c ung th− sö dông. Chóng sÏ gi¸m s¸t sù ph¸t triÓn sím, nhËn d¹ng c¸c khèi u nhá, xö lÝ chÝnh x¸c môc tiªu, gi¸m s¸t c¸c ph¶n øng vµ ®¸nh gi¸ sù chÈn ®o¸n V¸c-xin ng¨n chÆn ban ®Çu cho mét lo¹i ung th− ®Æc biÖt kh¶ dÜ. C¸c c¬ quan chuyÓn gen cña lîn nµogi¶m bít ®−îc sù ®µo th¶i ë ng−êi cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó cÊy ghÐp tim, gan vµ thËn 50% tÊt c¶ c¸c lo¹i thuèc míi cã thÓ dùa vµo ngµnh gen häc. Chóng cã thÓ ®−îc thiÕt kÕ riªng cho mét ph¹m vi d©n c− nhá. C¸c c«ng cô cña ngµnh gen häc d−îc liÖu cã thÓ gi¶m bít ®−îc 30% chi phÝ s¶n xuÊt thuèc vµ phª chuÈn. Thêi gian tõ lóc ph¸t hiÖn tíi sù phª chuÈn th−êng kú cã thÓ gi¶m xuèng 50%. Ph¸p luËt cã tÝnh tæng hîp ë Ch©u ©u vµ B¾c Mü cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng ph¶n kh¸ng chèng l¹i sù "ph©n biÖt" dùa trªn ngµnh Y häc dù b¸o. C«ng nghÖ nano ë c¸c ph©n tö cã thÓ ®−îc sö dông trong viÖc chÕ t¹o c¸c kÕt cÊu ph©n tö ®Ó sö dông trong viÖc bèc thuèc theo kÜ thuËt sinh häc BÖnh kinh niªn chÝnh sè mét cã thÓ ®−îc ng¨n chÆn ë cÊp ph©n tö bëi c¸c lo¹i thuèc ®−îc ®iÒu chÕ b»ng kÜ thuËt di truyÒn NÒn kinh tÕ dùa trªn sinh häc b¾t ®Çu b»ng viÖc s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp nh÷ng nguån n¨ng l−îng vµ tµi nguyªn quan träng. S¶n xuÊt th−¬ng m¹i khÝ Hydro tõ n−íc cã sö dông t¶o biÕn ®æi gen ®−îc dïng cho c¸c pin nhiªn liÖu ®Ó s¶n xuÊt ra ®iÖn. C¸c c«ng nghÖ sinh häc cho tÇm dµi h¹n tõ n¨m 2020 ®Õn 2030. 50% protein cña ngµnh thuû s¶n toµn cÇu ®i tõ ph−¬ng ph¸p thuû canh Ph−¬ng ph¸p m« pháng sinh häc ®−îc sö dông ®Ó t¹o ra c¸c c¬ cÊu tù söa ch÷a vµ c¸c hÖ thèng b¶o vÖ nhiÖt 38 Nh÷ng c«ng nghÖ sím cã triÓn väng ®· nªu trªn cho thÊy kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn mét sè h−íng c«ng nghÖ dÉn ®éng cã tÝnh then chèt nh− sau: - Kh¶ n¨ng t¹o ra c¸c chuçi gen vµ c¸c protein. - N¨ng lùc cao trong viÖc gi¸m s¸t vµ ®o l−êng c¸c hiÖn t−îng ë cÊp ph©n tö vµ trong nh÷ng m«i tr−êng kh¸c biÖt, ë xa. - Kh¶ n¨ng thay thÕ c¸c quy tr×nh c«ng nghiÖp b»ng c¸c quy tr×nh n«ng nghiÖp cã tÝnh bÒn v÷ng. - T×m hiÓu ë møc cao h¬n c¸c nguyªn nh©n ®Æc thï vµ c¸c ®¬n thuèc ch÷a trÞ ®Æc thï cho mét lo¹t lín c¸c bÖnh tËt. N¨ng lùc tiªn ®o¸n cã tÝnh hoµn thiÖn cao ®èi víi c¸c c¸ nh©n ®ang cã nguy c¬ m¾c bÖnh. - Kh¶ n¨ng t×m hiÓu nh÷ng t−¬ng t¸c ë møc ®é lín h¬n cña c¸c hiÖn t−îng sinh häc, cã kh¶ n¨ng dÉn tíi mét m« h×nh dÞch tÔ häc sinh th¸i vµ n¨ng lùc ®iÒu khiÓn m« h×nh ®ã. - Cã kh¶ n¨ng t¹o ra "C¸c ngµnh sinh th¸i häc tèi thiÓu" - ®ã lµ nh÷ng m«i tr−êng trong c¸c hÖ thèng khÐp kÝn (tr¹m vò trô) cã thÓ hç trî cuéc sèng trªn mét nÒn t¶ng bÒn v÷ng. ¶nh h−ëng cña nh÷ng h−íng dÉn ®éng ®ã hÕt søc phô thuéc vµo quy m« ¸p dông chóng. HiÖn nay cã thÓ dÔ dµng nªu ra nh÷ng c«ng nghÖ cã tÝnh kh¶ dÜ, nh−ng ch−a cã t¸c dông nhiÒu, bëi v× chóng ®Òu kh«ng cã kh¶ n¨ng hiÖn diÖn mét c¸ch réng r·i. Tuy nhiªn, ë ®©y vÉn cã thÓ nªu ra mét sè t¸c dông sau: - Kh¶ n¨ng n¾m b¾t vµ gi¸m s¸t c¸c bÖnh chñ yÕu cã thÓ t¹o nªn chç dùa ngµy cµng lín vµo c¸c c¸ch tiÕp cËn "bªn ngoµi bÖnh nh©n" ®èi víi viÖc ®¶m b¶o y tÕ. Viªc gi¸m s¸t tõ xa vµ n¨ng lùc y häc tõ xa cã thÓ cho phÐp tiÕp cËn réng r·i h¬n trong viÖc ch¨m sãc y tÕ c«ng céng. - C¸c lo¹i thuèc míi vµ c¸c quy tr×nh míi cïng víi c¸c n¨ng lùc tiªn ®o¸n cã thÓ lµm t¨ng nhu cÇu vÒ c¸c s¶n phÈm y tÕ, ®ång thêi cã thÓ lµm t¨ng chi phÝ tæng thÓ. - C¸c quy tr×nh sinh häc thay thÕ c¸c quy tr×nh c«ng nghiÖp cã thÓ sÏ lµm t¨ng, chø kh«ng gi¶m ®i c¸c có sèc vÒ m«i tr−êng, khi khu vùc n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. ®©y lµ mét ®iÒu ch−a biÕt ®Õn, nhÊt lµ ®èi víi lÜnh vùc n¨ng l−îng. 39 C«ng nghÖ th«ng tin vµ truyÒn th«ng Ra ®êi trong thËp niªn 60 vµ ®−îc sö dông trong ®êi sèng x· héi vµo cuèi thËp niªn 80, kü thuËt sè hãa ®· khëi ®Çu cuéc c¸ch m¹ng sè hãa trong c«ng nghÖ th«ng tin. Trong ®ã, mäi tÝn hiÖu (©m thanh, ch÷ viÕt, h×nh ¶nh, biÓu b¶ng...) ®Òu ®−îc m· ho¸ thµnh mét chïm tÝn hiÖu 1 vµ 0 (chíp-t¾t) råi ®−îc truyÒn ®i th«ng qua c¸c m«®em (thiÕt bÞ ®iÒu biÕn - gi¶i ®iÒu biÕn) theo ®−êng h÷u tuyÕn (b»ng d©y dÉn) hay v« tuyÕn (kh«ng d©y dÉn), tøc lµ ®−îc truyÒn kh«ng ph¶i b»ng c¸c m«-®un tÇn sè sãng truyÒn nh− trong kü thuËt t−¬ng tù. ë phÝa thiÕt bÞ thu, chïm tÝn hiÖu 0-1 ®−îc t¸i hiÖn l¹i nguyªn mÉu ban ®Çu. Nhê vËy, th«ng tin ®−îc truyÒn dÉn kh«ng bÞ nhiÔu, mÐo tÝn hiÖu bëi sù t¸c ®éng cña tr−êng ®iÖn tõ bªn ngoµi. ViÖc th«ng tin ®−îc sè ho¸ mét c¸ch liªn tôc tõ mét ®Çu nµy tíi mét ®Çu kh¸c cña hÖ thèng truyÒn th«ng vµ viÔn th«ng, tøc lµ tõ nguån ph¸t th«ng tin cho tíi ng−êi dïng tin cô thÓ, còng nh− viÖc xö lý tin häc c¸c d÷ liÖu, v¨n b¶n, h×nh ¶nh, ©m thanh, v.v., ®· cho phÐp cung cÊp c¸c dÞch vô phøc hîp, ®· khiÕn cho viÖc truy nhËp th«ng tin ngµy cµng trë nªn ®¬n gi¶n. Ho¹t ®éng xö lý tin häc sè ho¸ nµy, vÒ c¬ b¶n, ®−îc ®¶m b¶o t¹i hai n¬i - n¬i cung cÊp dÞch vô th«ng tin nguån vµ t¹i ®iÓm ®Çu cuèi cña ng−êi dïng tin. C¸c m¹ng l−íi viÔn th«ng vËn hµnh b»ng c¸ch chuyÓn c¸c v¨n b¶n, c¸c h×nh ¶nh, hay ©m thanh thµnh c¸c sè (0 vµ 1), göi c¸c tÝn hiÖu (b»ng c¸c xung ¸nh s¸ng: chíp - t¾t) thÓ hiÖn c¸c con sè ®ã lªn trªn m¹ng, råi chuyÓn ®æi ng−îc l¹i chóng thµnh c¸c v¨n b¶n, h×nh ¶nh vµ ©m thanh v.v. ViÖc sö dông liªn tôc kü thuËt sè gi÷a hai ®iÓm ®Çu vµ cuèi cu¶ hÖ thèng trao ®æi th«ng tin ®· cho phÐp quy tô 3 kü thuËt Tin häc, ViÔn th«ng vµ TruyÒn th«ng ®a ph−¬ng tiÖn. C¸c th«ng tin, trong qu¸ tr×nh sè ho¸, ®−îc thÓ hiÖn thµnh c¸c tÝn hiÖu - lµ nh÷ng ®¬n vÞ th«ng tin c¬ b¶n (bit), chØ víi 2 gi¸ trÞ ph©n biÖt lµ 0 vµ 1, Trong ®ã, viÖc göi th− ®iÖn tö (e-mail), c¸c h×nh ¶nh, phÇn mÒm hay c¸c dÞch vô hoÆc s¶n phÈm ®iÖn tö kh¸c, ®Òu lÖ thuéc vµo n¨ng lùc b¨ng th«ng cña hÖ thèng viÔn th«ng. VÒ thùc chÊt, b¨ng th«ng ®−îc ®o b»ng l−u l−îng th«ng tin (sè l−îng c¸c ®¬n vÞ th«ng tin c¬ b¶n (bit) )®−îc truyÒn ®i trong mçi gi©y ®ång hå (s) - hµng ngh×n bit trong mét gi©y (Kbit/s) hay hµng triÖu bit trong mét gi©y (Mbit/s), hoÆc hµng tû bit trong 40 mét gi©y (Gb/s). Nh− vËy, n¨ng lùc b¨ng th«ng cña mét hÖ thèng thÓ hiÖn tèc ®é, mµ ë ®ã c¸c tÝn hiÖu cã thÓ ®−îc truyÒn ®i sao cho c¸c con sè 0 vµ 1 kh«ng bÞ lµm lÉn lén. D−íi ®©y lµ mét sè th«ng sè vÒ l−u l−îng cña c¸c m¹ng vµ c¸c dÞch vô phæ biÕn nhÊt (b¶ng 7). B¶ng 7. L−u l−îng cña c¸c m¹ng vµ c¸c dÞch vô phæ biÕn C¸c l−u l−îng thÊp ®o b»ng Kbit/s 1,2 Kb/s L−u l−îng cña M¹ng Minitel cña Ph¸p (víi tèc ®é cao lµ 9,6 Kb/s) 13 Kb/s §iÖn tho¹i v« tuyÕn di ®éng (GMS), trong ®ã tiÕng nãi ®−îc nÐn b»ng kü thuËt sè 28,8 Kb/s tin ®−îc m· sè trªn m¹ng ®iÖn tho¹i sö dông kü thuËt t−¬ng tin ®−îc m· sè trªn m¹ng ®iÖn tho¹i sö dông kü thuËt t−¬ng tù . 64 Kb/s §iÖn tho¹i cæ ®iÓn - §−îc m· sè ho¸ mµ kh«ng dïng tíi kü thuËt nÐn sè. C¸c tæng ®µi ®iÖn tho¹i vµ c¸c mèi liªn l¹c gi÷a c¸c trung t©m ®Òu ®−îc thùc hiÖn d−íi d¹ng nµy. 128 Kb/s §iÖn tho¹i cã h×nh ¶nh sö dông kü thuËt sè. C¸c l−u l−îng cao ®o b»ng Mbit/s 1,4 Mb/s §Üa Compact dµnh cho ©m thanh næi (Stereo), kh«ng dïng kü thuËt nÐn sè. 1,5 Mb/s - §iÖn tho¹i cã h×nh ¶nh chÊt l−îng cao (trong kho¶ng l−u l−îng 384 Kb/s - 1,5 Mb/s). - H×nh ¶nh truyÒn h×nh cã chÊt l−îng t−¬ng ®−¬ng víi chÊt l−îng cña mét m¸y ghi h×nh cã sö dông mét thiÕt bÞ nÐn sè theo tiªu chuÈn MPEG-1. Tõ 4 Mb/s tíi 5 Mb/s H×nh ¶nh truyÒn h×nh chÊt l−îng th«ng th−êng sö dông kü thuËt nÐn sè theo tiªu chuÈn MPEG-2. Tõ20 Mb/s tíi 30 Mb/s H×nh ¶nh truyÒn h×nh cã ®é nÐt cao, sö dông kü thuËt nÐn sè theo tiªu chuÈn MPEG-2. 216 Mb/s H×nh ¶nh truyÒn h×nh chÊt l−îng th«ng th−êng, ®−îc sè ho¸ theo tiªu chuÈn tham kh¶o "4.2.2" cña CCITT, nh−ng kh«ng ®−îc nÐn sè. 155 Mb/s, 622 Mb/s vµ 2488 Mb/s L−u l−îng cña nh÷ng hÖ thèng truyÒn th«ng tin sè ho¸ dµnh cho c¸c tuyÕn liªn l¹c l−u l−îng cao trªn c¸p quang gi÷a c¸c trung t©m 80 Gb/s Kh¶ n¨ng cùc ®¹i cña mét bé chuyÓn m¹ch ATM. Trong giai ®o¹n xuÊt hiÖn ban ®Çu cña m¹ng Internet, phÇn lín c¸c th«ng b¸o ®Òu lµ c¸c v¨n b¶n ®¬n gi¶n, kh«ng cÇn tíi c¸c b¨ng th«ng lín. Tuy nhiªn, sau khi World Wide Web ph¸t triÓn bïng næ, nhu cÇu truy cËp nhanh chãng c¸c th«ng tin ®a d¹ng (c¸c v¨n b¶n, ®å ho¹, h×nh ¶nh, 41 ©m thanh, phÇn mÒm, video, v.v.) trªn m¹ng Internet ®· ngµy cµng ®ßi hái ph¶i cã c¸c b¨ng th«ng lín (B¶ng 8). B¶ng 8. So s¸nh tèc ®é truyÒn ®èi víi 1 File 10 Mbyte Lo¹i tèc ®é cña Modem Thêi gian truyÒn t¶i 9,6 Kb/s 2,3 giê 14,4 Kb/s 1,5 giê 28,8 Kb/s 46 phót 128 Kb/s 10 phót 1,54 Mb/s 52 gi©y 4 Mb/s modem nèi c¸p 20 gi©y 8 Mb/s c«ng nghÖ ADSL 10 gi©y 10 Mb/s modem nèi c¸p 8 gi©y Nhê tèc ®é b¨ng th«ng t¨ng lªn, sè ng−êi truy cËp tíi m¹ng Internet còng t¨ng lªn m¹nh mÏ. Theo Nua Internet Surveys, trªn toµn thÕ giíi sè ng−êi nèi m¹ng víi Internet ®· t¨ng tõ 171 triÖu ng−êi (th¸ng 3-1999) tíi 304 triÖu ng−êi (th¸ng 3-2000), tøc lµ t¨ng lªn 78%. Theo NEC Research Institute, th× tÝnh tíi th¸ng 1-2000 sè l−îng c¸c trang Web trªn m¹ng Internet ®· lªn tíi 1 tû ®¬n vÞ trang, so víi 100 triÖu trang n¨m 1977. Nhê vËy, kinh doanh ®iÖn tö trªn m¹ng Internet ®· t¨ng víi tèc ®é chãng mÆt. PhÇn cøng m¸y tÝnh Nhê nh÷ng ®ét ph¸ trong c«ng nghÖ th«ng tin, tèc xö lý, kh¶ n¨ng l−u gi÷ vµ göi th«ng tin víi chi phÝ thÊp ngµy cµng t¨ng lªn m¹nh mÏ (xem b¶ng 9 vµ 10). Nh÷ng bé vi xö lý míi ®Çy søc m¹nh ®· cho phÐp t¨ng c−êng kh¶ n¨ng l−u tr÷ sè liÖu vµ tèc ®é truyÒn th«ng tin. Mét con chip cña bé nhí thuéc thÕ hÖ hiÖn nay cã thÓ l−u gi÷ ®−îc sè liÖu víi sè l−îng lín h¬n 250.000 lÇn so víi kh¶ n¨ng cña mét con chip trong bé nhí cña nh÷ng n¨m ®Çu thËp niªn 70, víi tèc ®é truyÒn t¨ng lªn gÊp 200.000 lÇn. Cô thÓ lµ mét con chÝp hiÖn nay cã thÓ l−u gi÷ ®−îc 1600 cuèn s¸ch so víi viÖc chØ l−u gi÷ ®−îc 1 trang s¸ch vµo ®Çu thËp niªn 70. NÕu vµo n¨m 1970, viÖc truyÒn 32 cuèn §¹i tõ ®iÓn B¸ch khoa toµn th− cña Anh trªn m¹ng Internet tõ thµnh phè New York tíi thµnh phè San Fransisco mÊt 97 phót, th× hiÖn nay, cã thÓ chuyÓn cïng mét lóc 8 bé §¹i tõ ®iÓn nµy chØ vÎn vÑn trong 1 phót ®ång hå. NÕu n¨m 1970, 42 c−íc phÝ chuyÓn 1 bé §¹i tõ ®iÓn nµy trªn tuyÕn ®iÖn tho¹i ®−êng dµi tõ bê biÓn nµy sang bê bªn kia cña Hoa Kú mÊt 187 USD, th× vµo ®Çu thÕ kû XXI, c−íc phÝ chuyÓn toµn bé Th− viÖn Quèc Héi Hoa Kú ra n−íc ngoµi chØ mÊt 40 USD. B¶ng 9. Tèc dé xö lý, l−u gi÷ vµ göi th«ng tin N¨m 1970 1980 1990 1999 Tèc ®é cña bé vi xö lý (MHz) 0,11 8 50 800 Kh¶ n¨ng l−u tr÷ th«ng tin cña Bé nhí ®éng-DRAM (Kilobit) 4 64 4.000 1.000.000 B¨ng th«ng- Bandwith (Kilobit/gi©y) 50 56 46.080 9.600.000 B¶ng 10. Gi¸ mét ®¬n vÞ c«ng suÊt vµ tèc ®é (USD). N¨m 1970 1980 1990 1999 Gi¸ 1MHz (USD) 7.600,82 103,40 25,47 0,17 L−u tr÷ 1Mbit (USD) 5.256,90 614,40 7,85 0,17 1 ngh×n tû bit (USD) 150.000.000 129.166,67 90,42 0,12 Trong nh÷ng thËp niªn võa qua, nh÷ng xu thÕ ph¸t triÓn trong CNTT ®−îc x¸c ®Þnh bëi c¸c luËt sau ®©y: - LuËt Moore - cho r»ng c«ng suÊt cña m¸y tÝnh cø 18 th¸ng l¹i t¨ng lªn gÊp ®«i. - LuËt Cooper - lµ luËt trong lÜnh vùc viÔn th«ng thõa nhËn r»ng phæ hiÖu suÊt ®o l−êng sè l−îng c¸c cuéc héi tho¹i, cã thÓ ®−îc truyÒn trªn mét ®−êng truyÒn th«ng, cø 30 th¸ng sÏ t¨ng gÊp ®«i. - LuËt Metcalf - tuyªn bè r»ng "søc m¹nh", hay "gi¸ trÞ" cña mét m¹ng l−íi t¨ng tØ lÖ thuËn víi b×nh ph−¬ng sè ®iÓm nót cña m¹ng l−íi. - LuËt Reed - cho r»ng hiÖu suÊt cña c¸c m¹ng lín,nhÊt lµ c¸c m¹ng x· héi, cã thÓ tØ lÖ theo hµm mò theo quy m« cña m¹ng. NÕu nh÷ng quy t¾c trªn cho thÊy c¸c ®Þnh luËt nµy sÏ ph¶i hÕt hiÖu lùc sím h¬n hoÆc muén h¬n, th× viÖc t¨ng gÊp ®«i mËt ®é cña con chip ®iÖn tö cø sau qu·ng thêi gian 18 th¸ng cã nghÜa lµ mäi sù tiÕn bé trong vßng 30 n¨m qua sÏ ph¶i ®−îc nh©n gÊp ®«i trong vßng 18 th¸ng tíi. 43 Nh− vËy, LuËt Moore ®· ®Æt ra mét lo¹t môc tiªu ph¶i v−ît qua ®èi víi c¸c kü s− trong ngµnh c«ng nghiÖp b¸n dÉn Trong c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Mü vÒ triÓn väng phÇn cøng m¸y tÝnh - Lé tr×nh C«ng nghÖ Quèc tÕ vÒ C¸c chÊt b¸n dÉn (ITRS), cho thÊy LuËt Moore sÏ thùc sù khã duy tr× ®−îc vµo n¨m 2016. VÊn ®Ò quan träng mµ c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy ®Ò cËp lµ kh¶ n¨ng tÝch hîp c¸c c«ng nghÖ tõ "phÝa ngoµi" cña ngµnh c«ng nghiÖp b¸n dÉn trªn mét con chip. Ch¼ng h¹n, c¸c thiÕt bÞ c¶m biÕn sinh häc ph¶i bao gåm ®−îc kh¶ n¨ng c¶m nhËn ADN trªn con chip. §èi víi tõng nh¸nh cña lé tr×nh nªu trªn, ITRS ®· nªu bËt mét sè "th¸ch thøc lín", mµ ®èi víi chóng, cÇn cã sù ®ét ph¸ c¬ b¶n ®Ó tiÕn lªn vÒ phÝa tr−íc. Dùa trªn nh÷ng nghiªn cøu cña ITRS, HiÖp Héi c«ng nghiÖp b¸n dÉn Hoa Kú (SIA) ®· l−u ý r»ng nh÷ng dù b¸o míi nhÊt cña ITRS cã quy m« tiÕn bé h¬n so víi nh÷ng dù b¸o trong nh÷ng lé tr×nh tr−íc ®©y. Ch¼ng h¹n, c¸c chip DRAM cã kÝch th−íc 90 nanomet trong n¨m 2004. Còng vËy, ®é dµi cña c¸c cæng b¸n dÉn cña bé vi xö lý-lµ kÝch th−íc tíi h¹n t¸c ®éng tíi tèc ®é cña bé vi xö lý- sÏ chØ cßn 25 nm vµo n¨m 2007, tøc lµ sÏ xuÊt hiÖn 6 n¨m sím h¬n, so víi c¸c dù b¸o nªu trong c¸c c«ng tr×nh tr−íc ®©y. C¸c c«ng tr×nh nµy còng nªu râ r»ng nh÷ng giíi h¹n c¬ b¶n cña c¸c vËt liÖu sö dông trong quy tr×nh CMOS còng ®ang tíi gÇn. Quy tr×nh nµy ®· t¹o nªn søc m¹nh cho ngµnh c«ng nghiÖp b¸n dÉn trong 3 thËp niªn qua. Nh÷ng sù hoµn thiÖn tiÕp theo cã thÓ tiÕp diÔn trong 5 tíi 10 n¨m tíi, b»ng c¸ch ®−a vµo sö dông c¸c vËt liÖu míi trong cÊu tróc CMOS c¬ b¶n. Tuy nhiªn, sau 10 - 15 n¨m n÷a, thËm chÝ nÕu ®−a vµo sö dông nh÷ng vËt liÖu míi, th× phÇn lín nh÷ng n¨ng lùc c«ng nghÖ ®· biÕt cña c¬ cÊu thiÕt bÞ CMOS còng sÏ tiÕp cËn, hoÆc sÏ ®¹t tíi giíi h¹n cña chóng. ITRS ®· liÖt kª danh s¸ch c¸c khu vùc chÕt cña kü thuËt, tøc lµ n¬i ch−a cã ®−îc nh÷ng gi¶i ph¸p chÕ t¹o nµo ®· tõng biÕt. §iÓm chÕt, mµ t¹i ®ã kh«ng cã c¸c gi¶i ph¸p ®· biÕt ®èi víi phÇn lín c¸c lÜnh vùc kü thuËt, ®−îc gäi lµ "Bøc t−êng ®á", ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng c«ng nghÖ cã tÝnh ®ét ph¸ ®Ó v−ît rµo. ITRS cho r»ng sÏ ®¹t tíi "Bøc t−êng ®á" nµy n»m ë kho¶ng gi÷a c¸c n¨m 2005 vµ 2007. 44 Khi phÇn cøng m¸y tÝnh vµ truyÒn th«ng tiÕp cËn tíi quy m« ë cÊp nano, th× nh÷ng trë ng¹i kü thuËt sau ®©y sÏ ®−îc gi¶i quyÕt: - §é dµi cña d©y dÉn - hiÖn nay ®é dµi d©y dÉn cña mét bé vi xö lý n»m ë cì km/cm2, lµ nguyªn nh©n g©y ra nhiÒu vÊn ®Ò víi thêi gian truyÒn tÝn hiÖu còng nh− sù to¶ nhiÖt. - Liªn kÕt nèi - Interconnections - tÝnh phøc hîp cña c¸c mèi liªn kÕt nèi ®ang gia t¨ng víi tèc ®é cø 3 - 4 n¨m l¹i cã thªm mét líp kÕt nèi. Mét sè c¸ch tiÕp cËn ®ang ®−îc xem xÐt lµ c¸c kÕt nèi quang häc vµ kÕt nèi kh«ng d©y ë trong con chip. - Cross-talk - Héi tho¹i chång chÐo - MËt ®é cña c¸c d©y dÉn vµ viÖc kh«ng cã c¸ch ly d©y dÉn lµ nguyªn nh©n g©y nªn sù ®an xen cña c¸c cuéc héi tho¹i vµ sù ch¹m m¹ch. - C¸c vÊn ®Ò ë cÊp nano - d−íi 100nm, c¸c d©y dÉn kh«ng cßn ho¹t ®éng gièng nh− c¸c d©y dÉn n÷a. C¸c thiÕt bÞ cã hµnh vi gièng nh− c¸c thiÕt bÞ chuyÓn vËn l−îng tö vµ pha chøc n¨ng sãng trë nªn quan träng - ChÕ t¹o - c¸c kÜ thuËt in lit« trë nªn kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng thÝch hîp ®Ó kiÓm so¸t chiÒu réng cña d©y dÉn (tõ 250 tíi 500 angstroms) vµ ®Ó kiÓm so¸t sù phæ biÕn vµ cÊy m¹ch. Nh÷ng th¸ch thøc ®ã cã thÓ kh¾c phôc ®−îc nhê ph−¬ng ph¸p in lit« ë b−íc sãng cùc ng¾n hay ph−¬ng ph¸p in b»ng tia ®iÖn tö. - Chi phÝ - Chi phÝ cña mçi mét thÕ hÖ in lit« sÏ t¨ng lªn (§Þnh luËt Moore thø 2). ITRS ®· liÖt kª vµ dù b¸o mét sè sù kiÖn nh− sau (B¶ng 11): 45 B¶ng 11. Dù b¸o ph¸t triÓn mét sè thiÕt bÞ phÇn cøng 2002 2005 2010 2016 DRAM Half-Pitch (nano mÐt) 115 80 45 22 KÝch th−íc bé nhí- DRAM (mega hoÆc gigabits) 512M 2G 8G 64G Chi phÝ/bit DRAM (micro-cents) 5,4 1,9 0,34 0,042 §é dµi cæng vËt lÝ cña bé vi xö lý (nm) 53 32 18 9 Tèc ®é cña bé vi xö lý (MHz) 2 .317 5.173 11.511 28.751 MÆc dÇu cã nhiÒu ch−íng ng¹i, nh−ng hiÖn c¸c nhµ khoa häc ®ang theo ®uæi mét sè c«ng nghÖ cã tÝnh høa hÑn nh− sau: - C¸c thiÕt bÞ logic so le - dùa trªn c¸c hÖ thèng tÝch hîp c¸c bé chuyÓn m¹ch logic nhiÒu cÊp (multi-level logic) vµ sö dông nhiÒu tr¹ng th¸i chuyÓn m¹ch trong mét thiÕt bÞ, ch¼ng h¹n c¸c b¸n dÉn céng h−ëng ®−êng hÇm. - KÕt cÊu - nhiÒu kÕt cÊu thiÕt kÕ m¸y tÝnh míi ®ang ®−îc xem xÐt, cô thÓ lµ c¸c m¸y tÝnh xö lý song song, víi bé vi xö lý cã c«ng suÊt tÝnh to¸n lªn tíi h¬n 1000 tØ phÐp tÝnh/gi©y. §©y lµ bé vi xö lý do c«ng ty IBM vµ Phßng thÝ nghiÖm nghiªn cøu cña tr−êng §¹i häc tæng hîp Texas chÕ t¹o víi sù tµi trî 11,1 triÖu USD cña C¬ Quan c¸c Dù ¸n Nghiªn cøu Quèc phßng Tiªn tiÕn (DARPA). - §iÖn tö häc nano vµ ®iÖn tö häc ph©n tö - høa hÑn mang l¹i nh÷ng ph−¬ng thøc l¾p r¸p míi c¸c b¸n dÉn hiÖu øng tr−êng vµ l−ìng cùc nhê c¸c cÊu tróc kü thuËt ë cÊp nguyªn tö trong kho¶ng 10-15 n¨m tíi. - C¸c vËt liÖu míi - lµ gallium arsenide, c¸c vËt liÖu h÷u c¬ vµ c¶ kim c−¬ng. - C«ng nghÖ tù l¾p r¸p vµ tù tæ chøc. - Ngµnh quang tö häc - sö dông c¸c kü thuËt quang häc ®Ó truyÒn sè liÖu. - C«ng nghÖ ®iÖn to¸n l−îng tö. PhÇn mÒm ®iÖn to¸n (Computing Software) MÆc dï khã cã thÓ dù ®o¸n ®−îc sù ph¸t triÓn cña lÜnh vùc phÇm mÒm, nh−ng ta vÉn cã thÓ thÊy ®−îc t¸c dông chuyÓn hãa quan träng 46 cña lÜnh vùc nµy th«ng qua sù ph¸t triÓn cã tÝnh bïng næ cña m¸y vi tÝnh (PC) vµ m¹ng Internet, ch¼ng h¹n nh− c¸c PC, c¸c ®−êng ®iÖn tho¹i ®· ®−îc l¾p ®Æt; c¸c sè liÖu ®· s½n cã vµ ®−îc phæ biÕn ë kh¾p mäi n¬i; giao thøc TCP/IP, cïng víi th− ®iÖn tö vµ FTP ®−îc sö dông réng r·i,v.v. Trong ngµnh c«ng nghiÖp phÇn mÒm cã thÓ quan s¸t thÊy mét sè ®éng th¸i sau: - Kh¶ n¨ng cña M¹ng - lµ h×nh th¸i ngù trÞ suèt ngµy ®ªm, víi c¸c th«ng tin vµ sè liÖu truyÒn th«ng, c¸c ng«n ng÷ Java, XML. v.v. - PhÇn mÒm nguån më (Open Source) - mÆc dï vÊp ph¶i sù ph¶n kh¸ng, nh−ng vÉn tån t¹i trong h¬n mét thËp niªn qua, v× nã ®· gãp phÇn duy tr× tÝnh ®éc lËp cña bªn b¸n trong thÕ giíi internet hçn lo¹n. - Ph−¬ng thøc ngang hµng (Peer-to-Peer hay P2P) - lµ sù ph¸t triÓn phÇn mÒm cã ý nghÜa quan träng nhÊt. C¸c m¸y tÝnh t−¬ng t¸c, trao ®æi th«ng tin vµ "®Ò ra quyÕt ®Þnh" víi tèc ®é cao. ViÖc tÝnh to¸n theo m¹ng l−íi ®iÖn tö, trong ®ã c¸c nhiÖm vô ®−îc chia xÎ trong c¸c m¸y tÝnh ®−îc nèi m¹ng , ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ trªn c¸c m¹ng l−íi nµy. C¸c øng dông P2P sÏ vËn dông trªn quy m« toµn cÇu vµ sö dông c¶ truyÒn th«ng vÖ tinh víi tÝnh c¸ch lµ mét kªnh truyÒn d÷ liÖu. - TrÝ tuÖ nh©n t¹o - Lµ lÜnh vùc khoa häc mòi nhän. HiÖn nay, viÖc khai th¸c sè liÖu, m¹ng l−íi c¸c m¹ng n¬-ron, viÖc dÞch thuËt b»ng m¸y, m« thøc nhËn d¹ng ®ang phæ biÕn trong mäi lÜnh vùc. Tíi ®©y, c¸c khèi l−îng sè liÖu khæng lå, ®−îc c¸c vÖ tinh ®iÒu khiÓn tõ xa vµ c¸c trang Web c¶m biÕn thu thËp, chØ cã thÓ hiÓu ®−îc nhê cã c¸c t¸c nh©n th«ng minh. D−íi ®©y lµ mét sè dù b¸o vÒ CNTT cho tÇm ng¾n h¹n vµ trung h¹n (B¶ng 12). 47 B¶ng 12. Dù b¸o vÒ CNTT cho tÇm ng¾n h¹n vµ trung h¹n C«ng nghÖ th«ng tin trong tÇm ng¾n h¹n tõ nay tíi n¨m 2010 §iÒu khiÓn tr¹ng th¸i nano (trùc tiÕp vµ vÒ mÆt hãa häc) M¸y tÝnh ngh×n ngh×n tû phÐp tÝnh gi©y (Peta-flop) C«ng nghÖ th«ng tin trong tÇm trung h¹n tõ n¨m 2010 tíi n¨m 2020 TÝnh to¸n cÊp ph©n tö DÞch thuËt tøc thêi nhê mét chÝp ®¬n C¸c m¸y vi tÝnh n¨ng l−îng thÊp ch¹y mét n¨m liÒn b»ng pin C¸c chip sinh häc cì 1012 bit/1cm2 C¸c chÝp c¶m biÕn - nÕm ®−îc, ngöi ®−îc vµ nghe ®−îc Ngµnh quang tö häc thay thÕ ngµnh ®iÖn tö häc M¸y tÝnh xö lý c¸c vÊn ®Ò ®¹o ®øc (Ethical Computer) HiÖn diÖn tõ xa -Tele-Presence (®Çu tõ g©y ¶o gi¸c thÕ hÖ ®Çu tiªn - Primitive Deck) Kh«ng gian ®iÒu khiÓn häc bao qu¸t tíi 75% thÕ giíi cã ng−êi ë Giao diÖn t− duy chøc n¨ng - m¸y tÝnh R«bèt v−ît ng−êi vÒ mÆt tinh thÇn vµ thÓ chÊt Trang Web c¶m biÕn (Sensor Web) QuÇn thÓ ng−êi m¸y ngoµi Tr¸i ®Êt M¹ng Trong thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI, nh÷ng ®ét ph¸ c«ng nghÖ quan träng trong c«ng nghÖ th«ng tin, ®· khëi ®Çu thªm 2 kû nguyªn míi. §ã lµ : 1) DÞch chuyÓn tõ Kû nguyªn ®Þnh h−íng vµo M¸y vi tÝnh (1981- 1994) sang Kû nguyªn ®Þnh h−íng vµo M¹ng (1994-2005). 2) DÞch chuyÓn tõ Kû nguyªn ®Þnh h−íng vµo M¹ng (1994-2005) sang Kû nguyªn ®Þnh h−íng vµo Néi dung (2005-2015) (B¶ng 13). 48 B¶ng 13. DÞch chuyÓn tõ Kû nguyªn ®Þnh h−íng vµo M¹ng sang Kû nguyªn ®Þnh h−íng vµo Néi dung. 1995 - 2005 2005 - 2015 1. §Þnh h−íng vµo c¸c M¹ng th«ng tin ®iÖn tö §Þnh h−íng vµo Néi dung th«ng tin 2. Th−¬ng m¹i ®iÖn tö C¸c ®¬n vÞ kinh doanh ¶o 3. LuËt Metcalfe LuËt chuyÓn ho¸ (Law of Transformation) 4. Ng−êi tiªu dïng ®−îc nèi m¹ng C¸c dÞch vô c¸ nh©n ho¸ 5. TruyÒn th«ng PhÇn mÒm, th«ng tin 6. Gi¶i b¨ng th«ng C¸c dÞch vô 7. Nhu cÇu trùc tuyÕn (on-line) Nhu cÇu hÑp 8. C¬ cÊu héi tô C«ng nghÖ ®−îc vËt ho¸ Kû nguyªn ®Þnh h−íng vµo M¹ng - Network - Centric Era (giai ®o¹n 1994 - 2005) - b¾t ®Çu b»ng viÖc sö dông giao diÖn Mosaic tõ cuèi n¨m 1993, còng nh− phæbiÕn, tiÕp theo ®ã, m¹ng Internet vµ World Wide Web. Trong Kû nguyªn ®Þnh h−íng vµo M¹ng (1994 - 2005), sù kÕt nèi thÞ tr−êng trªn quy m« lín diÔn ra ®Çy n¨ng ®éng, gi÷a c¸c h¹ tÇng c¬ së th«ng tin cña c¸c quèc gia víi c¸c hÖ thèng viÔn th«ng khu vùc vµ toµn cÇu, còng nh− víi c¸c m¸y tÝnh truyÒn th«ng ®a ph−¬ng tiÖn ë kh¾p mäi n¬i trªn thÕ giíi. MÆc dï LuËt Moore - cho r»ng mËt ®é c¸c bãng b¸n dÉn sÏ t¨ng gÊp ®«i cø tõ 18 ®Õn 24 th¸ng, vÉn cßn ®óng, nh−ng tÝnh −u viÖt cña nã ®ang bÞ thay thÕ bëi c¸i mµ hiÖn nay LuËt Metcalfe ®−a ra (theo tªn gäi cña Bob Metcalfe nhµ ph¸t minh ra Ethernet vµ lµ ng−êi thµnh lËp ra C«ng ty 3 Com). Theo LuËt Metcalfe, khi chi phÝ cña mét m¹ng t¨ng tû lÖ thuËn víi viÖc t¨ng kÝch th−íc cña m¹ng ®ã, th× gi¸ trÞ cña m¹ng ®ã sÏ t¨ng theo luü thõa. Bëi vËy, khi c¸c m¹ng ®−îc më réng, th× hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña chóng tÝnh theo mét ®¬n vÞ chi phÝ sÏ t¨ng gÊp béi. Kû nguyªn ®Þnh h−íng - Néi dung - Content - Centric Era (giai ®o¹n 2005 - 2015) - xuÊt hiÖn trªn c¬ së ph¸t triÓn vµ sö dông cã tÝnh bïng næ m¹ng Internet, nhÊt lµ c¸c c«ng nghÖ Web, víi c¸c ch−¬ng tr×nh sè ho¸ th−¬ng m¹i vµ phi th−¬ng m¹i cã néi dung (nh− c¸c dÞch vô th«ng tin, gi¶i trÝ, truyÒn th«ng, giao dÞch ®iÖn tö, c¸c v¨n b¶n, tµi liÖu ®å ho¹, h×nh ¶nh tÜnh, ®éng, ©m tho¹i, v.v.) ®−îc sè ho¸. Víi nh÷ng tÝnh n¨ng siªu 49 viÖt cña ®a truyÒn th«ng vµ kh¶ n¨ng liªn kÕt siªu v¨n b¶n, th«ng tin cßn ®−îc phæ biÕn chÝnh x¸c, víi tèc ®é cùc kú cao, víi chi phÝ tèi thiÓu vÒ vËt liÖu giÊy, l−u tr÷ kho vµ vËn chuyÓn, t¹o nªn m«i tr−êng sö dông hÕt søc tiÖn lîi cho ng−êi dïng. Trong Kû nguyªn ®Þnh h−íng vµo Néi dung (2005 - 2015), c¸c c«ng nghÖ m¹ng vµ c«ng nghÖ sè ho¸ ®· më mµn mét cuéc c¸ch m¹ng míi vÒ mÆt néi dung th«ng tin - ®ã lµ sù xuÊt hiÖn cña nÒn C«ng nghiÖp ®a truyÒn th«ng néi dung sè - (gäi t¾t lµ C«ng nghiÖp néi dung). Trªn c¬ së cuéc c¸ch m¹ng sè ho¸, viÖc thèng nhÊt tíi ®©y c¸c tiªu chuÈn truyÒn th«ng gi÷a ch©u ¢u, NhËt B¶n vµ Mü, khi më ra nh÷ng kh¶ n¨ng kÕt hîp réng r·i v« tuyÕn truyÒn h×nh sè (Digital) víi m¸y tÝnh - Internet, còng nh− víi c¸c hÖ thèng th«ng tin di ®éng trªn quy m« toµn cÇu, sÏ thùc sù t¹o ra mét sù ®ét biÕn cã tÝnh bïng næ. Trong ®ã, khã mµ h×nh dung ®−îc hÕt nh÷ng lÜnh vùc ¸p dông cña c«ng nghÖ m¹ng, hay t¸c ®éng cña Internet trong nh÷ng thËp kû tíi. HiÖn nay, c¸c ®Þa chØ (Site) c¸c trang th«ng tin (Web) trªn m¹ng ®· ®−îc phæ cËp réng r·i ®Ó trao ®æi th«ng tin trùc tiÕp, víi c¸c dÞch vô truyÒn th«ng ®a ph−¬ng tiÖn (truyÒn tiÕng nãi, d÷ liÖu, h×nh ¶nh tÜnh, ®éng, v¨n b¶n, ®å ho¹ trong kh«ng gian 3 chiÒu), thu thËp, l−u tr÷ t− liÖu, tæ chøc héi nghÞ theo chÕ ®é tøc thêi (Real - time)... Tíi ®©y, vai trß quan träng trong thÕ giíi viÔn th«ng sÏ thuéc vÒ hÖ thèng 4G (M¹ng truyÒn dÉn kh«ng d©y thÕ hÖ thø 4). Kh¸i niÖm nµy ®Ò cËp tíi c¸c m¹ng l−íi truyÒn th«ng ®iÖn tö cã 7 líp sau ®©y (H×nh 3). Ba líp trªn cïng hç trî cho mét c¬ së h¹ tÇng truyÒn ph¸t. Ba líp sau chøa ®ùng c¸c thiÕt bÞ m¹ng l−íi vµ líp d−íi cïng lµ m¹ng th«ng th−êng, ngµy cµng ®−îc "kÕt nèi" chñ yÕu b»ng c¸p sîi quang. Líp 1 - Líp truyÒn ph¸t ch−¬ng tr×nh ph¸t thanh, truyÒn h×nh (Broadscat Layer) - §©y lµ líp ho¹t ®éng cña c¸c vÖ tinh. C¸c l−u l−îng truyÒn th«ng vµo vµ ra, vÒ thùc chÊt, ®Òu lµ c¸c "Ch−¬ng tr×nh ph¸t thanh, truyÒn h×nh". T¹i ®©y, hiÖu suÊt quang phæ ®· ®−îc n©ng cao ®¸ng kÓ nhê C«ng nghÖ §a truy cËp ph©n theo Kh«ng gian (SDMA - Spatial Division Multiple Access). C«ng nghÖ nµy sö dông nh÷ng ¨ng ten ®· ®−îc c¶i tiÕn ®Ó truyÒn th«ng tin, trªn cïng mét tÇn sè, tíi nh÷ng khu vùc nhËn tin kh¸c nhau trªn Tr¸i ®Êt. C«ng nghÖ nµy tËn dông −u thÕ cña c¸c chïm tia hÑp, mµ c¸c vÖ tinh cã thÓ truyÒn tíi c¸c ¨ng ten ch¶o vµ cho phÐp sö dông l¹i c¸c kªnh truyÒn ph¸t (c¸c tÇn sè) trong mét 50 ph¹m vi réng lín c¸c khu vùc, vïng, miÒn ®Þa lý n»m xa c¸ch nhau. Bëi vËy, dï tÝn hiÖu lµ "Ch−¬ng tr×nh truyÒn ph¸t", th× nã vÉn ®−îc göi tíi mét vïng ®Þa lý t−¬ng ®èi xa x«i vµ hÎo l¸nh. H×nh 5 . M« h×nh 7 líp cña hÖ thèng kh«ng d©y 4 G Líp 2 - Líp truyÒn ph¸t th«ng tin di ®éng (Cellular Layer) - C¸c tr¹m ph¸t vËn hµnh ë tÇm ng¾n, cã c«ng suÊt t−¬ng ®èi thÊp, truyÒn th«ng víi c¸c thiÕt bÞ thu, chñ yÕu lµ víi c¸c ®iÖn tho¹i, nh−ng vÒ nguyªn t¾c, lµ víi bÊt kú lo¹i thiÕt bÞ truyÒn th«ng nµo. Líp nµy cã kh¶ n¨ng kÕt nèi ng−îc tíi mét m¹ng kh«ng d©y æn ®Þnh, dï t¹i nhiÒu khu vùc, vïng, miÒn, ch−a cã c¸c dÞch vô ®−êng truyÒn mÆt ®Êt, hay kÕt nèi vÖ tinh. Líp 3 - Líp c¸c tr¹m truy cËp nhanh (Hot Spot Layer) - C¸c thiÕt bÞ ®Þnh tuyÕn c«ng suÊt thÊp, hay c¸c m¸y vi tÝnh (PC) vËn hµnh trong mét ph¹m vi ng¾n (40-50 m), t¹o thµnh c¸c m¹ng côc bé (LANs), sÏ sö dông lo¹i tiªu chuÈn 802.11. §©y lµ lÜnh vùc cùc kú míi cña c«ng nghÖ kÕt nèi m¹ng, cho phÐp c¸c c¸ nh©n truy cËp vµ rêi khái m¹ng mét c¸ch nhanh chãng. C¸c m¹ng kh«ng d©y cã thÓ ®−îc x©y dùng t¹i nhµ, hay t¹i mét nhãm d©n c−. C¸c tr¹m truy cËp nhanh (Hot spot) th−êng ®−îc x©y dùng 51 t¹i c¸c n¬i c«ng céng, nh− kh¸ch s¹n hay tiÖm ¨n vµ th−êng ®−îc kÕt nèi víi m¹ng Internet. ThËm chÝ, cã mét sè c¸ nh©n ®· tiÕn hµnh thö nghiÖm víi c¸c tr¹m truy cËp nhanh, th«ng qua c¸c ®−êng ®iÖn tho¹i, ®Ó t¹o ra mét m¹ng sè liÖu "lËu", bao qu¸t mét sè khèi chung c− ë c¸c khu trung t©m. S¸ng t¹o h¬n n÷a, c¸c chiÕc m¸y vi tÝnh chØ cÇn 2 tÊm thÎ cho phÐp sö dông c«ng nghÖ kh«ng d©y (Wirless Cards), lµ cã thÓ ho¹t ®éng nh− lµ mét chiÕc cÇu nèi gi÷a c¸c m¹ng víi nhau. Khi sö dông giao thøc truyÒn giäng nãi trªn m¹ng Internet (VoIP), chóng cßn cã thÓ truyÒn giäng nãi trªn m¹ng. 4. Líp Cæng cho §¬n vÞ/C¸ nh©n (Personal/Agent Gateway Layer) - §©y lµ líp chøa ®ùng c¸c "thiÕt bÞ truyÒn th«ng c¸ nh©n" b¨ng réng thÕ hÖ 4. C¸c thiÕt bÞ nµy ®¶m b¶o truy cËp ng−îc tíi c¸c thiÕt bÞ truyÒn th«ng quen thuéc (nh− th¸p truyÒn tÝn hiÖu, hÖ thèng ®Þnh vÞ toµn cÇu) vµ truy cËp xu«i tíi m«i tr−êng ®iÖn to¸n ë kh¾p mäi n¬i thuéc líp Pico-net. 5. Líp Pico-net cho §¬n vÞ/C¸ nh©n (Personal/Agent Pico-net Layer) - §©y lµ thÕ giíi ®iÖn to¸n cã mÆt ë kh¾p mäi n¬i, phôc vô c¸c nhu cÇu x· héi, nh− th«ng b¸o cho c¸c c¸ nh©n biÕt vÒ ®Þa chØ c¸c kh¸ch s¹n, còng nh− nh÷ng sù cè t¾c nghÏn giao th«ng ë ®Þa ph−¬ng. 6. Líp ThiÕt bÞ c¶m biÕn th«ng tin (Info-Sensor Layer) - lµ n¬i ho¹t ®éng cña c¸c thiÕt bÞ c¶m biÕn th«ng minh, ®Æt ë ®èi t−îng, cã kh¶ n¨ng t−¬ng t¸c víi nhau, ®−îc g¾n m· sè nhËn d¹ng tÇn sè v« tuyÕn (RFID), cho phÐp tÊt c¶ nh÷ng ph−¬ng tiÖn giao th«ng nµo ®−îc g¾n chóng vµo, sÏ ®Òu cã thÓ ®−îc kiÓm so¸t t×nh tr¹ng mét c¸ch tøc thêi vµ di ®éng. VÝ dô, mét m¹ng l−íi c¸c thiÕt bÞ c¶m biÕn nhiÖt ®é trong mét tßa nhµ, cã thÓ gióp nh÷ng ng−êi lÝnh cøu háa x¸c ®Þnh chÝnh x¸c c−êng ®é cña ngän löa t¹i mäi ®iÓm trong tßa nhµ ®ã. 7. Líp cè ®Þnh (Fixed Layer) - Trong khi cã sù linh ho¹t ®¸ng kÓ víi 6 líp nªu trªn, th× b¨ng th«ng réng v« h¹n cña c¸c m¹ng c¸p quang cè ®Þnh sÏ cã ý nghÜa cèt tö ®èi víi viÖc phÇn lín c¸c øng dông. Qu¶ thùc lµ, nÕu kh«ng cã c¬ së h¹ tÇng nµy, th× 6 líp ë trªn cã lÏ sÏ kh«ng ®¹t ®−îc kh¶ n¨ng tiÒm tµng cña chóng. C¸c m¹ng kh«ng d©y sÏ truy cËp tíi m¹ng kÕt nèi tõ ®iÖn tho¹i di ®éng hay tõ c¸c ®Þa ®iÓm xa x«i. Trong h×nh vÏ nªu trªn, c¸c líp sÏ truyÒn th«ng víi nhau vµ cã thÓ truyÒn nh¶y c¸ch víi nhau, chø kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i truyÒn tuÇn tù qua c¸c líp. CÇn l−u ý r»ng, trong t−¬ng lai, t¹i bÊt kú líp nµo nªu trªn, c¸c 52 t¸c nh©n phÇn mÒm còng ®Òu cã thÓ thay thÕ con ng−êi. Cßn nh÷ng t¸c nh©n m¸y mãc sÏ ph¸t triÓn vÒ chøc n¨ng vµ cã møc ®é chñ ®éng sÏ ph¶i cÇn thªm vµi thËp niªn n÷a. Trong nh÷ng thËp niªn ®Çu cña thÕ kû XXI, c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn nhÊt thÕ giíi sÏ hoµn thµnh viÖc chuyÓn dÞch sang x· héi th«ng tin vµ kÓ tõ ®ã trë ®i kû nguyªn th«ng tin sÏ chÝnh thøc b¾t ®Çu. §Ó kÞp nhÞp b−íc vµo kû nguyªn míi nµy, hÇu nh− kh¾p mäi n−íc vµ c¸c khu vùc trªn thÕ giíi ®· ®Òu cã nh÷ng ph¶n øng nhanh chãng kÞp thêi ®èi víi nh÷ng th¸ch thøc míi mµ cuéc c¸ch m¹ng KHCN míi, c¸ch m¹ng th«ng tin vµ nÒn kinh tÕ tri thøc ®Æt ra, ®Ó kÞp hßa nhËp vµo trµo l−u ph¸t triÓn chung cña thÕ giíi hiÖn nay vµ tíi ®©y. §iÒu ®ã ph¶n ¸nh râ nÐt trong c¸c chiÕn l−îc ph¸t triÓn KHCN, nhÊt lµ ®èi víi c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao ë c¸c n−íc trªn thÕ giíi hiÖn nay. 53 Ch−¬ng 2 ph¸t triÓn c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao Cho ®Õn nay thÕ giíi vÉn ch−a ®−a ra ®−îc mét ®Þnh nghÜa thèng nhÊt vÒ c«ng nghÖ cao (hi-tech). Tuy nhiªn, nãi chung ng−êi ta cho r»ng c«ng nghÖ cao lµ mét lo¹i c«ng nghÖ cã sù tËp trung cao ®é tri thøc vµ kü thuËt, ®é khã cña kü thuËt cao, tù nã cã s½n tÝnh c¹nh tranh vµ t¸c dông ®Çu tµu, ®é m¹o hiÓm cao, ®Çu t− lín, cã ¶nh h−ëng quan träng ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi... B¶n th©n c«ng nghÖ cao ®· bao hµm “3 cao”: hiÖu qu¶ cao, gi¸ trÞ gia t¨ng cao vµ ®é th©m nhËp cao. N¨m 1986, OECD ®· ®−a ra mét ®Þnh nghÜa rÊt kh¸i qu¸t vÒ c«ng nghÖ cao. C«ng nghÖ cao lµ c¸c ngµnh c«ng nghÖ cã mét sè ®Æc ®iÓm sau: - §ßi hái mét nç lùc lín trong NCPT; - Cã ý nghÜa chiÕn l−îc ®èi víi quèc gia; - C¸c s¶n phÈm vµ quy tr×nh c«ng nghÖ ph¶i ®−îc ®æi míi nhanh chãng; - Cã t¸c ®éng m¹nh mÏ trong hîp t¸c vµ c¹nh tranh quèc tÕ trong NCPT, trong s¶n xuÊt vµ t×m kiÕm thÞ tr−êng trªn quy m« thÕ giíi. 2.1. C¸c ngµnh c«ng nghÖ cao §Õn nay, trªn thÕ giíi ®· c¬ b¶n thèng nhÊt víi nhau cã 6 ngµnh c«ng nghÖ cao sau ®©y ®Ó NCPT trong thÕ kû 21: 1. C«ng nghÖ th«ng tin - dùa trªn c¸c ngµnh ®iÖn tö häc, ®iÖn to¸n vµ truyÒn th«ng v.v.. S¶n phÈm chñ yÕu lµ m¸y tÝnh c¸c cì, m¹ng m¸y tÝnh Internet, hÖ th«ng tin liªn l¹c ®a ph−¬ng tiÖn, toµn bé c¸c m¸y mãc 54 cña tù ®éng hãa, ®iÒu khiÓn tõ xa, c¸c trang thiÕt bÞ cña toµn bé nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, ho¹t ®éng x· héi hiÖn ®¹i, quèc phßng hiÖn ®¹i v.v.. CNTT lµ mòi nhän ®ét ph¸ cña lùc l−îng s¶n xuÊt ®−a loµi ng−êi sang thÕ kû 21 ph¸t triÓn mét nÒn v¨n minh míi. CNTT c¬ cÊu l¹i toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®Èy møc toµn cÇu hãa lªn cao; lµm thay ®æi mèi quan hÖ gi÷a ng−êi vµ tù nhiªn chuyÓn tõ ®èi nghÞch sang hßa hîp. Tõ CNTT xuÊt hiÖn hµng lo¹t c«ng nghÖ cao dÉn xuÊt nh−: c«ng nghÖ phÇn mÒm, CAD, CAM, CAE v.v... 2. C«ng nghÖ sinh häc - dùa trªn c¸c thµnh tùu hiÖn ®¹i vÒ sinh häc ph©n tö. S¶n phÈm ®Æc tr−ng lµ gièng c©y, con, vi sinh vËt cã chÊt l−îng cao vµ c¸c s¶n phÈm ch−a tõng cã dïng trong n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, y tÕ... tõ CNSH ®i ®Õn hµng lo¹t c«ng nghÖ cao dÉn xuÊt: c«ng nghÖ enzym, c«ng nghÖ nh©n b¶n v« tÝnh, c«ng nghÖ thô tinh trong èng nghiÖm, c«ng nghÖ khai má vi sinh v.v.. CNSH më ra kh¶ n¨ng cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh«ng phÕ th¶i, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp th©n m«i tr−êng. 3. C«ng nghÖ vËt liÖu míi - dùa trªn khoa häc vËt liÖu, khoa häc vÒ cÊu tróc c¸c hÖ ®«ng ®Æc, khoa häc m« pháng hÖ nguyªn tö v.v.. S¶n phÈm chñ yÕu cña nã lµ c¸c vËt liÖu chøc n¨ng (vÝ dô: vËt liÖu b¸n dÉn, siªu dÉn, lade...), vËt liÖu siªu bÒn, siªu cøng, siªu chÞu nhiÖt, vËt liÖu composit, vËt liÖu nano v.v.. Víi c«ng nghÖ nano, chóng ta cã kh¶ n¨ng thao t¸c vËt liÖu ë møc ph©n tö hay nguyªn tö, më ra kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn cÊu tróc vËt liÖu. Nã cho phÐp chÕ t¹o nh÷ng vËt liÖu cã c¸c chøc n¨ng rÊt ®Æc thï nh− th¨m dß m«i sinh vµ xö lý th«ng tin. VËt liÖu ®−îc thao t¸c ë cÊp nano sÏ cã tiÒm n¨ng rÊt lín do cã c¸c tÝnh chÊt hoµn toµn kh¸c víi nh÷ng vËt liÖu chÕ t¹o tr−íc ®ã. 4. C«ng nghÖ n¨ng l−îng míi bao gåm n¨ng l−îng h¹t nh©n, n¨ng l−îng mÆt trêi, n¨ng l−îng ®Þa nhiÖt, n¨ng l−îng h¶i d−¬ng v.v., trong ®ã ®Æc biÖt lµ lîi dông sù ph¸t triÓn cña n¨ng l−îng h¹t nh©n vµ n¨ng l−îng mÆt trêi, nh»m tho¸t khái sù rµng buéc vµo lo¹i n¨ng l−îng truyÒn thèng mang tÝnh ®éc quyÒn cña dÇu má vµ than ®¸, më ra mét thêi ®¹i n¨ng l−îng míi. Song ®Õn nay, hÇu hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi rÊt coi träng c«ng nghÖ n¨ng l−îng h¹t nh©n, c«ng nghÖ nµy dùa trªn vËt lý häc h¹t nh©n, n¨ng l−îng häc, v.v... S¶n phÈm chñ yÕu lµ nhµ m¸y nhiÖt, nhµ 55 m¸y ®iÖn h¹t nh©n, c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng vËn t¶i dïng n¨ng l−îng h¹t nh©n, c¸c thiÕt bÞ y tÕ dïng n¨ng l−îng h¹t nh©n v.v.. Theo C¬ quan N¨ng l−îng Nguyªn tö Quèc tÕ (IAEA), ®Õn cuèi n¨m 2003, trªn thÕ giíi ®· cã ®Õn 439 nhµ m¸y ®iÖn h¹t nh©n ®ang ho¹t ®éng, s¶n xuÊt 2524,0 TWh ®iÖn, chiÕm 16,1% tæng s¶n l−îng ®iÖn thÕ giíi. Ngoµi ra cßn cã hµng tr¨m lß h¹t nh©n dïng trong nghiªn cøu khoa häc v.v.. 5. C«ng nghÖ hµng kh«ng vò trô dùa trªn c¸c thµnh tùu hiÖn ®¹i cña khoa häc vÒ vò trô, vÒ vËt lý ®Þa cÇu, vËt lý khÝ quyÓn vµ vïng l©n cËn tr¸i ®Êt, vËt lý thiªn v¨n cña th¸i d−¬ng hÖ v.v.. C¸c s¶n phÈm ®iÓn h×nh: VÖ tinh nh©n t¹o, con tµu vò trô, tµu con thoi v.v.. C«ng nghÖ hµng kh«ng vò trô t¹o ra mét lo¹t c¸c s¶n phÈm, dÞch vô ch−a tõng cã: th«ng tin viÔn th¸m, th«ng tin liªn l¹c toµn cÇu, th«ng tin ®Þa lý toµn cÇu v.v... 6- C«ng nghÖ h¶i d−¬ng bao gåm viÖc sö dông, khai th¸c tµi nguyªn sinh vËt, kho¸ng vËt, ho¸ häc, ®éng lùc, v.v. trong lßng c¸c ®¹i d−¬ng. 2.2. Chøc n¨ng vµ vai trß chñ yÕu cña c«ng nghÖ cao C«ng nghÖ cao cã kh¶ n¨ng më réng ph¹m vi, hiÖu qu¶ cña c¸c c«ng nghÖ hiÖn cã nhê tÝch hîp c¸c thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn. Trong khi ®ã, c¸c doanh nghiÖp c«ng nghÖ cao sÏ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¸c h·ng xung quanh m×nh ®Ó cung cÊp nguyªn vËt liÖu, chi tiÕt, kü n¨ng chuyªn m«n ho¸ vÒ kü thuËt thiÕt kÕ, tiÕp thÞ, qu¶n trÞ tri thøc, c¸c nhµ thÇu phô cã n¨ng lùc, ®ãng gãi chuyªn dông, ph©n phèi vµ vËn chuyÓn. §ång thêi, c¸c tr−êng ®¹i häc vµ c¸c c¬ quan ®Þa ph−¬ng cã thÓ ®−îc h−ëng lîi tõ sù liªn minh NCPT víi c¸c h·ng c«ng nghÖ cao. C¸c chuyªn gia coi tr−êng ®¹i häc ho¹t ®éng tÝch cùc lµ cÊu phÇn c¬ b¶n cña c¸c khu vùc c«ng nghÖ cao thµnh c«ng, mét phÇn lµ do tr−êng ®¹i häc cã thÓ lµ c¬ së −¬m t¹o cho c¸c h·ng c«ng nghÖ cao míi khëi sù, còng nh− lµ nguån hç trî kü thuËt cho doanh nghiÖp. Liªn minh gi÷a khu vùc c«ng nghÖ cao vµ c¸c c¬ së ®Þa ph−¬ng sÏ dÉn ®Õn c¶i thiÖn chÊt l−îng cuéc sèng nhê sù ph¸t triÓn x©m nhËp vµo lÜnh vùc nghÖ thuËt, gi¸o dôc vµ c¸c ch−¬ng tr×nh x· héi cña ®Þa ph−¬ng. 56 MÆc dï tiªu chuÈn kh¸i qu¸t trªn ®©y vÒ c«ng nghÖ cao ®−îc chÊp nhËn mét c¸ch réng r·i, song viÖc x¸c ®Þnh c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao l¹i phô thuéc kh¸ nhiÒu vµo quan niÖm cña tõng quèc gia, tõng nhãm quèc gia vÒ ý nghÜa chiÕn l−îc cña c¸c ngµnh cô thÓ ®èi víi mçi n−íc trong tõng thêi kú x¸c ®Þnh. Trong c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao, c«ng nghÖ th«ng tin cã vai trß ®Æc biÖt. Ngµy nay, ®iÖn tö-tin häc-viÔn th«ng (gäi chung lµ c«ng nghÖ th«ng tin) ®ang trë thµnh mét lùc l−îng s¶n xuÊt kiÓu míi, do hµm l−îng trÝ tuÖ trong s¶n phÈm rÊt cao, tíi 80%. Mét m¸y tÝnh ®iÖn tö IBM-RS-6000 víi kÝch th−íc vµ träng l−îng t−¬ng ®−¬ng mét chiÕc TV, mµ cã gi¸ tíi 200.000 USD, t−¬ng ®−¬ng víi 1.000 tÊn g¹o. ë ®©y chñ yÕu lµ gi¸ trÞ trÝ tuÖ. Vµo ®Çu thËp niªn 1990, GDP toµn thÕ giíi cì 17.000 tØ USD, trong ®ã, theo ®¸nh gi¸ chung, ®iÖn tö - tin häc - viÔn th«ng gãp phÇn tíi 7- 10%, nghÜa lµ t¹o nªn 1.200-1.700 tØ USD hµng n¨m. Ngoµi ra, ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, lÜnh vùc nµy cßn cã ¶nh h−ëng gi¸n tiÕp tíi kho¶ng 60% GDP. Trong vßng 22 n¨m tõ 1980-2001, s¶n xuÊt thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn ch−¬ng tr×nh sè (CNC) cã møc t¨ng tr−ëng thùc tÕ trung b×nh hµng n¨m gÇn 6,5% so víi 2,4% ®èi víi c¸c hµng hãa c«ng nghiÖp chÕ t¹o kh¸c. §Æc biÖt trong giai ®o¹n 1996-2001, ho¹t ®éng kinh tÕ toµn cÇu rÊt m¹nh mÏ khi s¶n l−îng hµng n¨m cña c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao t¨ng tr−ëng ë møc 8,9%, h¬n gÊp ®«i tèc ®é t¨ng tr−ëng cña tÊt c¶ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o kh¸c. NÕu n¨m 1980, s¶n l−îng cña 5 ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao chiÕm 7,7% s¶n l−îng cña tÊt c¶ c¸c hµng ho¸ c«ng nghiÖp toµn cÇu, th× ®Õn n¨m 2001, con sè nµy ®· t¨ng gÊp ®«i, lªn 15,8%. TiÒm n¨ng kinh tÕ cña c¸c h·ng c«ng nghÖ siªu cao rÊt ®¸ng kÓ: n¨m 1996, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao ®¹t doanh thu cao gÊp gÇn 400% so víi doanh thu n¨m 1990, trong khi tÊt c¶ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c chØ t¨ng 150%. Sù ph¸t triÓn gÇn ®©y cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cã c−êng ®é NCPT cao lµ nhê sù t¨ng tr−ëng cña c¸c dÞch vô c«ng nghÖ cao. §¸ng l−u ý lµ c¸c dÞch vô c−êng ®é NCPT cao, nh− qu¶n trÞ vµ quan hÖ víi c«ng chóng, m¸y tÝnh vµ xö lý d÷ liÖu, x©y dùng vµ kiÕn tróc vµ c¸c dÞch vô nghiªn cøu vµ thö nghiÖm, ®· thóc ®Èy t¨ng c−êng sö dông nh©n c«ng trong toµn bé nÒn kinh tÕ còng nh− trong lÜnh vùc dÞch vô. Cho ®Õn nay, phÇn chi phÝ NCPT cña khu vùc dÞch vô t¨ng ®¸ng kÓ. VÝ 57 dô ë Mü, nÕu nh− tr−íc n¨m 1983, NCPT trong khu vùc dÞch cô chØ chiÕm d−íi 5% tæng NCPT cña toµn ngµnh c«ng nghiÖp th× ®· t¨ng lªn gÇn 25% trong n¨m 1995 vµ n¨m 2001, tû lÖ nµy lµ 39,2%. C¸c h·ng thuéc c¸c ngµnh c«ng nghiÖp phi chÕ t¹o ®· thùc hiÖn 77,8 tû ®« la cho NCPT. Trong ®ã, 79% (56,9 tû) ®−îc dµnh cho c¸c dÞch vô liªn quan tíi m¸y tÝnh, phÇn mÒm, th−¬ng m¹i vµ c¸c dÞch vô nghiªn cøu khoa häc. Nh×n chung, t¹i c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, c«ng nghÖ cao cã hai chøc n¨ng c¬ b¶n: Thø nhÊt, lµm chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h−íng hiÖn ®¹i mang l¹i lîi Ých lín cho c¸c nhµ kinh doanh; Thø hai, víi c«ng nghÖ cao ng−êi ta cã thÓ lµm trÎ hãa nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp t−ëng nh− ®· ®Õn tr×nh ®é b·o hßa, kh«ng v−¬n lªn ®−îc n÷a, ®−a l¹i nh÷ng tÝnh n¨ng míi mÎ cho c¸c s¶n phÈm cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nh−: dÖt, luyÖn kim, « t«. Qu¸ tr×nh nµy ®−îc gäi lµ “T¸i c«ng nghiÖp hãa”. 2.3. C«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao C«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao ®−îc ®Æc tr−ng bëi sù ®æi míi liªn tôc c¸c c«ng nghÖ, s¶n phÈm. Doanh nghiÖp c«ng nghÖ cao th−êng dµnh nhiÒu nguån lùc cho viÖc c¶i tiÕn, s¸ng t¹o c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm. T¹i c¸c n−íc c«ng nghiÖp ho¸, c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao lµ nh÷ng nguån s¸ng t¹o viÖc lµm vµ tuyÓn dông c¸c nh©n viªn cã n¨ng lùc, nh÷ng ng−êi nµy ®−îc tr¶ l−¬ng cao h¬n so víi møc trung b×nh. C¸c ngµnh nµy cho thÊy cã tû lÖ t¨ng tr−ëng cao h¬n so víi nÒn kinh tÕ nãi chung vµ chiÕm mét tû lÖ ngµy cµng t¨ng trong th−¬ng m¹i néi ®Þa vµ quèc tÕ, lµ phÇn ®ãng gãp chñ yÕu cho xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp ë hÇu hÕt c¸c n−íc. Ngoµi ra, c¸c ngµnh nµy cßn cã hµm l−îng vèn, NCPT cao vµ rÊt cã hiÖu qu¶ trong viÖc s¸ng t¹o ra tri thøc vµ c«ng nghÖ míi. Chóng ho¹t ®éng dùa trªn mét tèc ®é nghiªn cøu NCPT rÊt nhanh, th−êng xuyªn tung ra thÞ tr−êng c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô míi. C«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cßn ®−îc gäi lµ c«ng nghiÖp dùa trªn khoa häc, ë ®©y thÊy râ hiÖn t−îng khoa häc trë thµnh lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp, s¶n phÈm cã hµm l−îng khoa häc cao, n¨ng suÊt lao ®éng rÊt cao. 58 Theo UNESCO, h¹ng môc “c«ng nghÖ” ®−îc x¸c ®Þnh d−íi h×nh thøc “hµm l−îng NCPT” ë c¸c cÊp ngµnh c«ng nghiÖp thuéc lÜnh vùc chÕ t¹o, trong ®ã chi phÝ NCPT ®−îc tÝnh theo tû lÖ phÇn tr¨m cña mét biÕn sè kinh tÕ kh¸c, th−êng lµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ngµnh ®ã. HiÖn nay c«ng t¸c nghiªn cøu vÉn ®−îc tiÕp diÔn ®Ó xem xÐt mét ngµnh t−¬ng ®èi míi mÎ vµ ®ang ngµy cµng trë thµnh “c«ng nghÖ cao”, ®ã lµ ngµnh dÞch vô. Hµm l−îng NCPT cao (high-tech) t−¬ng øng víi tû sè chi phÝ NCPT/doanh thu ≥ 4%; hµm l−îng NCPT trung b×nh (medium-tech) cã chi phÝ NCPT/doanh thu = 1-4%; vµ hµm l−îng NCPT thÊp (low-tech) khi chi phÝ NCPT/doanh thu ≤1%. §Þnh nghÜa c«ng nghÖ cao nh− thÕ nµo phô thuéc vµo quyÕt ®Þnh dïng ph−¬ng ph¸p nµo trong hai ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn chñ yÕu: a) ph−¬ng ph¸p sö dông tû lÖ phÇn tr¨m sè nh©n lùc nghiªn cøu trong mét ngµnh c«ng nghiÖp cô thÓ trong tæng sè nhÊt lùc cña tÊt c¶ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp hoÆc b) tÝnh theo phÇn tr¨m chi phÝ NCPT trong tæng doanh thu, nh− lµ mét ®¹i l−îng vÒ hµm l−îng nghiªn cøu. HiÖn nay, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cã hµm l−îng khoa häc cao nhÊt lµ: ho¸ chÊt, y häc vµ s¶n phÈm thùc vËt; s¶n phÈm sinh häc, ngo¹i trõ s¶n phÈm dïng cho chÈn ®o¸n; phÇn mÒm bao gãi s½n; s¶n phÈm chÈn ®o¸n in vitro vµ in vivo; ®iÖn tho¹i vµ thiÕt bÞ ®iÖn b¸o; s¶n phÈm d−îc; nghiªn cøu th−¬ng m¹i; thiÕt bÞ ®iÖn dïng trong y häc; thiÕt bÞ truyÒn th«ng m¸y tÝnh vµ c¸c dông cô ph©n tÝch trong phßng thÝ nghiÖm. MÆc dï 10 ngµnh c«ng nghiÖp nµy lµ c¸c ngµnh cã hµm l−îng khoa häc cao, nh−ng kh«ng nhÊt thiÕt tÊt c¶ chóng ®Òu cã t¸c ®éng lín ®Õn nÒn kinh tÕ. Mét sè Ýt ngµnh, ®−îc coi lµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp siªu cao, ®øng hµng ®Çu c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao lµ: d−îc phÈm; ®iÖn tho¹i vµ thiÕt bÞ ®iÖn b¸o, s¶n phÈm sinh häc, ngo¹i trõ s¶n phÈm dïng cho chÈn ®o¸n; thiÕt bÞ b¸n dÉn vµ thiÕt bÞ cã liªn quan vµ phÇn mÒm bao gãi s½n. C¸c ngµnh nµy cã c−êng ®é nghiªn cøu cao, chi phÝ NCPT lín vµ cã t¨ng tr−ëng doanh thu cao h¬n t¨ng tr−ëng doanh thu b×nh qu©n. 3.1. Ph©n lo¹i lÜnh vùc c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao C«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao lµ nh÷ng ngµnh ®ang ph¸t triÓn m¹nh nhÊt trªn th−¬ng m¹i quèc tÕ vµ ®éng lùc cña nã gióp n©ng cao ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh kh¸c. §Ó ph©n tÝch ¶nh h−ëng cña c«ng nghÖ ®èi 59 víi ho¹t ®éng c«ng nghiÖp, ®iÒu quan träng lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ s¶n phÈm nµo cã hµm l−îng c«ng nghÖ cao nhÊt, th«ng qua c¸c tiªu chÝ cho phÐp x©y dùng c¸c hÖ thèng ph©n lo¹i hµi hßa trªn ph¹m vi quèc tÕ. HiÖn nay, OECD x¸c ®Þnh 5 ngµnh c«ng nghiÖp ®−îc coi lµ c«ng nghÖ cao (c¸c ngµnh c«ng nghiÖp dùa trªn nghiªn cøu khoa häc cã chÕ t¹o c¸c s¶n phÈm víi c¸c ho¹t ®éng NCPT trªn møc trung b×nh) gåm: hµng kh«ng vò trô, d−îc phÈm, m¸y tÝnh vµ m¸y v¨n phßng, thiÕt bÞ th«ng tin liªn l¹c vµ c¸c thiÕt bÞ khoa häc (y tÕ, thiÕt bÞ chÝnh x¸c, vµ quang häc). XÐt theo hµm l−îng NCPT theo tõng ngµnh th× ta thÊy trung b×nh toµn bé c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o cã møc ®Çu t− lµ 2,5% gi¸ thµnh th× c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao cã møc ®Çu t− cao h¬n rÊt nhiÒu, tö 7,3-14,2% gi¸ trÞ s¶n phÈm. Cô thÓ cã thÓ tham kh¶o b¶ng d−íi ®©y. 60 B¶ng 14. Hµm l−îng NCPT (1) trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o cña c¸c n−íc OECD 1991 1993 1995 1997 1999 Trung b×nh Tæng c¸c ngµnh chÕ t¹o trong ®ã: 2,5 2,5 2,4 2,6 2,6 2,5 C«ng nghÖ cao Hµng kh«ng vò trô D−îc phÈm M¸y tÝnh, m¸y v¨n phßng Radio, TV vµ thiÕt bÞ th«ng tin ThiÕt bÞ khoa häc, y-tÕ, quang 13,9 9,4 10,9 7,9 6,6 13,5 10,8 9,3 7,9 7,1 16,2 10,6 7,5 7,7 7,7 12,8 11,0 10,4 8,0 8,0 10,3 10,5 7,2 7,4 9,7 13,3 10,5 9,2 8,0 7,7 Trung b×nh 9,4 9,3 9,2 9,5 8,7 9,3 C«ng nghÖ trung b×nh cao M¸y vµ thiÕt bÞ ®iÖn ¤-t« Hãa chÊt ThiÕt bÞ ®−êng s¾t vµ vËn t¶i kh¸c M¸y vµ thiÕt bÞ 4,2 3,7 3,4 2,9 1,9 4,0 3,5 3,4 2,4 2,0 4,0 3,5 2,8 2,6 2,0 3,9 3,5 2,7 3,2 2,1 3,6 3,5 2,9 3,0 2,1 3,9 3,5 3,1 2,9 2,1 Trung b×nh 3,1 3,1 2,9 2,9 3,0 3,0 C«ng nghÖ trung b×nh thÊp §ãng vµ söa ch÷a tµu, thuyÒn S¶n phÈm cao su vµ chÊt dÎo S¶n phÈm than cèc, läc dÇu vµ nhiªn liÖu h¹t nh©n S¶n phÈm kho¸ng phi kim lo¹i kh¸c C¸c s¶n phÈm kim lo¹i chÕ t¹o vµ kim lo¹i c¬ b¶n 0,9 1,0 1,2 1,0 0,7 1,0 0,9 1,1 0,9 0,7 0,9 0,8 0,9 0,8 0,6 0,8 0,9 0,7 0,9 0,7 1,0 1,0 0,4 0,8 0,6 1,0 0,9 0,9 0,9 0,6 Trung b×nh 0,9 0,9 0,8 0,8 0,7 0,8 C«ng nghÖ thÊp C¸c ngµnh chÕ t¹o kh¸c, t¸i chÕ Gç, bét giÊy, giÊy, in vµ xuÊt b¶n Thùc phÈm, ®å uèng, thuèc l¸ DÖt vµ may mÆc 0,5 0,3 0,3 0,2 0,5 0,3 0,3 0,3 0,4 0,3 0,3 0,3 0,4 0,3 0,4 0,3 0,5 0,4 0,4 0,3 0,5 0,3 0,3 0,3 Trung b×nh 0,3 0,3 0,3 0,4 0,4 0,3 1. Hµm l−îng NCPT ®−îc tÝnh b»ng tû lÖ chi phÝ trùc tiÕp cho NCPT trªn tæng doanh sè s¶n phÈm b¸n ra (theo thèng kÕ cña 12 n−íc OECD) Nguån OECD: ANBERD and STAN database, 5/2003. 61 NÕu xÐt theo s¶n phÈm, c¸c nhãm s¶n phÈm c«ng nghÖ cao bao gåm 9 ngµnh sau: 1. Hµng kh«ng vò trô 2. M¸y tÝnh vµ thiÕt bÞ v¨n phßng 3. §iÖn tö - viÔn th«ng 4. D−îc phÈm 5. ThiÕt bÞ khoa häc 6. §iÖn m¸y 7. Ngµnh ho¸ 8. ChÕ t¹o m¸y 9. ChÕ t¹o vò khÝ 62 B¶ng 15. Tû lÖ chi phÝ NCPT trong doanh thu theo ngµnh c«ng nghiÖp (%) Ngµnh 2000 2001 Toµn ngµnh c«ng nghiÖp 3.4 3.8 ChÕ t¹o 3.3 3.6 ThiÕt bÞ th«ng tin liªn l¹c 10.1 16.6 B¸n dÉn vµ c¸c bé phËn hîp thµnh ®iÖn tö kh¸c 7.4 10.5 ThiÕt bÞ y tÕ 12.9 9.0 D−îc phÈm vµ y tÕ 9.6 7.8 M¸y tÝnh vµ thiÕt bÞ ngo¹i vi 6.4 7.6 Dông cô kiÓm so¸t, ®iÖn y häc, ®o l−êng vµ dÉn h−íng 8.0 7.3 Nhùa, cao su, sîi vµ t¬ tæng hîp 5.6 4.5 ChÕ t¹o m¸y 3.8 4.2 Xe «-t«, xe kÐo vµ phô tïng 3.2 3.5 C¸c lo¹i hãa chÊt kh¸c 3.8 3.2 C¸c s¶n phÈm vµ phô tïng hµng kh«ng vò trô 2.8 3.0 ThiÕt bÞ, dông cô vµ c¸c bé phËn hîp thµnh ®iÖn 2.2 2.9 C¸c s¶n phÈm cao su vµ chÊt dÎo 1.4 2.9 C¸c s¶n phÈm kho¸ng phi kim lo¹i 1.8 2.3 Hãa chÊt c¬ b¶n 2.3 2.2 GiÊy, in vµ c¸c ho¹t ®éng hç trî 1.6 2.1 S¶n phÈm chÕ t¹o b»ng kim lo¹i 1.5 1.6 §å néi thÊt vµ c¸c s¶n phÈm liªn quan 0.8 0.9 C¸c kim lo¹i c¬ b¶n 0.5 0.7 Thùc phÈm 0.4 0.5 Phi chÕ t¹o 3.8 4.0 C¸c dÞch vô nghiªn cøu khoa häc 34.4 36.5 PhÇn mÒm 20.4 19.3 ThiÕt kÕ hÖ thèng m¸y tÝnh vµ c¸c dÞch vô liªn quan 15.8 16.5 Qu¶n lý c«ng ty vµ doanh nghiÖp 4.4 7.8 Th−¬ng m¹i 5.4 6.2 KiÕn tróc, kü thuËt vµ c¸c dÞch vô liªn quan 7.3 5.2 DÞch vô y tÕ 3.2 4.1 S¸ch, b¸o, t¹p chÝ vµ c¬ së d÷ liÖu 2.0 2.7 VËn t¶i vµ kho b·i 0.3 2.4 X©y dùng 1.8 1.4 Khai th¸c d÷ liÖu, trÝch d÷ liÖu vµ c¸c ho¹t ®éng hç trî 1.2 1.3 Tµi chÝnh, b¶o hiÓm vµ bÊt ®éng s¶n 1.2 0.7 TruyÒn th«ng vµ viÔn th«ng 0.4 0.5 Cung cÊp c¸c tiÖn Ých 0.1 0.0 Nguån: National Science Foundation, Division of Science Resources Statistics, Research and Development in Industry: 2001 (Arlington, VA, forthcoming). Science & Engineering Indicators — 2004 3.2. Vai trß cña c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao Ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cã c¸c ®Æc ®iÓm sau: - §Æc ®iÓm næi bËt cña c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao lµ sù tÝch hîp c¸c thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ. Do vËy, trong lÜnh vùc c«ng nghÖ 63 cao, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp g¾n liÒn víi nhau vµ liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c. ThÝ dô, lÜnh vùc vËt liÖu míi liªn quan nhiÒu ®Õn ®iÖn tö, tin häc, c¬-®iÖn tö, sinh häc vµ n¨ng l−îng míi. - C«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cã n¨ng suÊt lao ®éng t−¬ng ®èi cao, do sö dông hµm l−îng trÝ tuÖ, kü thuËt, kü n¨ng vµ th«ng tin cao h¬n h¼n c¸c ngµnh c«ng nghiÖp th«ng th−êng. H¬n n÷a, chóng còng lµ nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp cã hµm l−îng vèn, thiÕt bÞ t−¬ng ®èi lín. - C«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cã cÊu tróc s¶n phÈm kh¸ phøc t¹p vµ ®ßi hái cã nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp hç trî nh»m ®¸p øng tÝnh ®a d¹ng cña c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm ®Çu vµo. - C«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cã tiÒm n¨ng thÞ tr−êng lín. ThÞ tr−êng cña s¶n phÈm c«ng nghÖ cao ®−îc më réng cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ vµ sù gia t¨ng nhu cÇu tiªu dïng. - S¶n xuÊt c«ng nghÖ cao vµ s¶n phÈm cña nã sö dông rÊt Ýt nguyªn liÖu, n¨ng l−îng, bëi lÏ chóng ®−îc ph¸t triÓn víi môc tiªu h¹n chÕ chi phÝ c¸c nguån nguyªn liÖu vµ n¨ng l−îng kh«ng t¸i t¹o, còng nh− b¶o vÖ m«i tr−êng. - Ph©n c«ng lao ®éng trªn ph¹m vi toµn cÇu lµ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm quan träng cña s¶n xuÊt c«ng nghÖ cao. M¹ng l−íi s¶n xuÊt toµn cÇu trë nªn hiÖn thùc nhê ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ giao th«ng vµ viÔn th«ng. - VÒ mÆt qu¶n lý kinh doanh, c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao lµ kinh doanh m¹o hiÓm cao vµ lîi nhuËn cao . ViÖc ®æi míi c¸c ho¹t ®éng NCPT liªn tôc còng nh− viÖc th−êng xuyªn t×m kiÕm c¸c thÞ tr−êng míi lµ rÊt tèn kÐm vµ m¹o hiÓm. Tuy nhiªn lîi nhuËn cao lµ phÇn bï ®¾p tháa ®¸ng cho nh÷ng ho¹t ®éng kinh doanh cã ®é m¹o hiÓm cao nµy. 3.3. TÇm quan träng cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao C¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao ®ãng vai trß quan träng ®èi víi c¸c quèc gia bëi mét sè nguyªn nh©n. C¸c h·ng c«ng nghÖ cao lµ c¸c h·ng ®æi míi, vµ c¸c h·ng nµy cã kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh thÞ tr−êng rÊt cao, hä t¹o ra c¸c thÞ tr−êng s¶n phÈm míi vµ sö dông c¸c nguån lùc mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n. C¸c h·ng c«ng nghÖ cao ph¸t triÓn c¸c s¶n phÈm cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao vµ rÊt thµnh c«ng ë c¸c thÞ tr−êng trªn thÕ giíi. NCPT c«ng nghiÖp trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao 64 mang l¹i lîi Ých cho c¸c khu vùc th−¬ng m¹i kh¸c th«ng qua viÖc t¹o ra c¸c s¶n phÈm vµ quy tr×nh míi lµm t¨ng n¨ng suÊt, më réng kinh doanh vµ t¹o ra c¸c viÖc lµm víi møc l−¬ng cao. Theo CSDL cña C¬ quan Theo dâi C«ng nghiÖp ThÕ giíi (Global Insight World Industry Service), cung cÊp d÷ liÖu vÒ s¶n xuÊt cña 70 n−íc chiÕm tíi 97% ho¹t ®éng kinh tÕ toµn cÇu, thÞ tr−êng toµn cÇu vÒ s¶n phÈm c«ng nghÖ cao ®ang t¨ng tr−ëng víi mét tèc ®é nhanh h¬n c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ t¹o kh¸c, vµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao ®ang lµ ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ toµn cÇu. Trong thêi gian 22 n¨m theo dâi (1980-2001), s¶n xuÊt c«ng nghÖ cao cã møc t¨ng tr−ëng thùc tÕ trung b×nh hµng n¨m gÇn 6,5% so víi 2,4% ®èi víi c¸c hµng hãa c«ng nghiÖp chÕ t¹o kh¸c. §Æc biÖt, trong giai ®o¹n 1996- 2001, ho¹t ®éng kinh tÕ toµn cÇu rÊt m¹nh mÏ khi s¶n l−îng hµng n¨m cña c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao t¨ng tr−ëng ë møc 8,9%, h¬n gÊp ®«i tèc ®é t¨ng tr−ëng cña tÊt c¶ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o kh¸c. N¨m 1980, s¶n l−îng cña 5 ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao chiÕm 7,7% s¶n l−îng cña tÊt c¶ c¸c hµng ho¸ c«ng nghiÖp toµn cÇu, ®Õn n¨m 2001, con sè nµy ®· t¨ng gÊp ®«i, lªn 15,8%. Thªm vµo ®ã, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp dÞch vô cã hµm l−îng tri thøc cao (dÞch vô c«ng nghÖ cao) ®ang lµ ®éng lùc t¨ng tr−ëng cña khu vùc dÞch vô toµn cÇu. Doanh thu toµn cÇu trong c¸c ngµnh dÞch vô c«ng nghÖ cao n¨m 2001 ®· v−ît qu¸ 12,3 ngh×n tû ®«la, t¨ng tõ 8,0 ngh×n tû n¨m 1990. Trong thËp kû 1980, c¸c n−íc giµu cã trªn thÕ giíi ®· cam kÕt t¨ng c¸c nguån lùc ®−îc sö dông trong s¶n xuÊt c¸c hµng hãa cã hµm l−îng c«ng nghÖ vµ gi¸ trÞ gia t¨ng cao h¬n, th−êng ®−îc gäi lµ s¶n xuÊt c«ng nghÖ cao. Trong thêi gian nµy, n−íc Mü ®· dÉn ®Çu c¸c n−íc c«ng nghiÖp hãa chÝnh trong viÖc tËp trung vµo s¶n xuÊt c«ng nghÖ cao. N¨m 1980, s¶n xuÊt c«ng nghÖ cao chiÕm kho¶ng 10% tæng l−îng hµng hãa s¶n xuÊt cña Mü, lÇn l−ît t¨ng lªn 13% n¨m 1984 vµ gÇn 14% n¨m 1989. Trong khi ®ã, s¶n xuÊt c«ng nghÖ cao chiÕm kho¶ng 12% tæng l−îng hµng hãa s¶n xuÊt ë NhËt B¶n, so víi 7,3% vµo n¨m 1980. C¸c n−íc ch©u ¢u còng ®· thÊy ®−îc s¶n xuÊt c«ng nghÖ cao chiÕm tû träng ngµy cµng cao trong s¶n xuÊt hµng hãa cña m×nh, mÆc dï ë møc ®é thÊp h¬n, trõ cã n−íc Anh cã tû träng t¨ng tõ 9% n¨m 1980 lªn 12,5% n¨m 1989. 65 Trong suèt thËp kû 1990, c¸c n−íc c«ng nghiÖp hãa chÝnh tiÕp tôc ®Èy m¹nh s¶n xuÊt c«ng nghÖ cao. N¨m 1999, s¶n xuÊt c«ng nghÖ cao −íc tÝnh chiÕm kho¶ng 20,9% tæng s¶n l−îng hµng hãa ë Mü, 17,0% ë Anh, 16,2% ë Ph¸p, 15,8% ë NhËt B¶n, vµ 9,3% ë §øc. Sè liÖu n¨m 2001 cho thÊy s¶n l−îng trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp CNC tiÕp tôc t¨ng tr−ëng nhanh h¬n s¶n l−îng trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o kh¸c ë Mü, §øc, Ph¸p, trong khi ë NhËt B¶n vµ Anh th× cã chËm l¹i ®«i chót. §µi Loan vµ Hµn Quèc lµ hai vÝ dô ®iÓn h×nh cho thÊy c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cã hµm l−îng nghiªn cøu khoa häc cao quan träng nh− thÕ nµo ®èi víi c¸c nÒn kinh tÕ míi c«ng nghiÖp hãa. NÕu nh− n¨m 1980, s¶n xuÊt c«ng nghÖ cao chiÕm kho¶ng 8,2% tæng s¶n l−îng c«ng nghiÖp cña §µi Loan, th× tû träng nµy vät lªn 12,4% vµo n¨m 1989 vµ ®¹t 29,2% n¨m 2001. Sù chuyÓn dÞch trong nÒn t¶ng s¶n xuÊt cña Hµn Quèc cßn ®¸ng kh©m phôc h¬n. N¨m 1980, s¶n xuÊt c«ng nghÖ cao ë quèc gia nµy chØ chiÕm 6,1% tæng s¶n l−îng c«ng nghiÖp toµn quèc, n¨m 1989 v−¬n lªn 10%, vµ ®Õn 2001 ®· lªn tíi 31,0%. TÝnh theo thÞ phÇn th× trong suèt giai ®o¹n tõ 1980 ®Õn 2001, n−íc Mü v÷ng vµng lµ nhµ s¶n xuÊt hµng ®Çu thÒ giíi vÒ c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ cao. ThÞ phÇn s¶n phÈm c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cña Mü trªn thÕ giíi dao ®éng trong kho¶ng 29-33%, t¨ng chót Ýt trong cuèc thËp niªn 1990 tr−íc khi tôt xuèng trong c¸c n¨m 2000 vµ 2001. N¨m 2001, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cña n−íc Mü chiÕm kho¶ng 32% tæng s¶n l−îng toµn cÇu. Trong khi ®ã, c¸c n−íc EU ®· bÞ mÊt dÇn thÞ tr−êng c«ng nghÖ cao trong c¸c thËp kû 1980 vµ 1990. Vµo n¨m 2001, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao t¹i 15 n−íc EU chiÕm kho¶ng 22,8% tæng s¶n l−îng toµn cÇu, cã t¨ng chót Ýt so víi n¨m 2000 nh−ng nh×n chung ph¶n ¸nh xu h−íng gi¶m thÞ phÇn tõ ®Çu thËp kû 1980. Trong sè 4 n−íc EU lín nhÊt, Anh, §øc vµ Italia ®Òu bÞ gi¶m thÞ phÇn, chØ cã Ph¸p lµ t¨ng ®−îc thÞ phÇn trong giai ®o¹n 22 n¨m xem xÐt, vµ n¨m 2001, n−íc nµy dÉn ®Çu c¸c n−íc EU víi 5,5% thÞ phÇn. §øc chiÕm kho¶ng 5% vµ Anh chiÕm 4,1%. Trong sè 4 nÒn kinh tÕ lín cña EU, thÞ phÇn c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cña Italia trªn thÕ giíi lµ thÊp nhÊt, gi¶m tõ 3,5% trong gi÷a thËp kû 1980 xuèng kho¶ng 1,8% trong n¨m 2000 vµ 2001. 66 Trong 2 thËp kû qua, thÞ phÇn c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cña ch©u ¸ t¨ng lªn râ rÖt, ®Çu tiªn lµ NhËt B¶n trong thËp kû 1980 vµ sau ®ã lµ Hµn Quèc vµ Trung Quèc trong nh÷ng n¨m 1990. N¨m 1989, NhËt B¶n chiÕm 21,3% s¶n l−îng hµng hãa c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cña thÕ giíi, t¨ng 4% so víi n¨m 1980. NhËt B¶n tiÕp tôc t¨ng thÞ phÇn cña m×nh cho ®Õn n¨m 1991. Tuy nhiªn, sau ®ã vÞ trÝ cña NhËt B¶n trªn thÞ tr−êng nµy ®· bÞ suy sôp, víi nh÷ng b»ng chøng sôt gi¶m nÆng nÒ nhÊt sau n¨m 1997. N¨m 2001, thÞ phÇn cña NhËt B¶n tôt xuèng cßn 12,9%, møc thÊp nhÊt trong giai ®o¹n xem xÐt 1980-2001. Trong khi sù thèng trÞ cña NhËt B¶n bÞ suy yÕu, th× c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn ë ch©u ¸ l¹i cã sù chiÕm lÜnh ngo¹n môc. ThÞ phÇn cña Hµn Quèc t¨ng h¬n 2 lÇn trong thËp kû 1980, tõ 0,9% n¨m 1980 lªn 2,1% n¨m 1989 vµ sau ®ã t¨ng ®Òu hµng n¨m trong suèt thËp kû 1990. §Õn n¨m 2000, thÞ phÇn cña Hµn Quèc ®· lµ 6,5% vµ 2001 nh¶y lªn 7,1%, møc cao nhÊt cña nã trong 22 n¨m xem xÐt. T¨ng tr−ëng s¶n l−îng c«ng nghÖ cao cña Trung Quèc ®· v−ît lªn trªn Hµn Quèc. N¨m 1980, c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cña Trung Quèc s¶n xuÊt 0,9% tæng s¶n l−îng toµn thÕ giíi. Con sè ®ã t¨ng lªn 2,2% vµo n¨m 1989, 5,5% vµo n¨m 1999 vµ 8,7% n¨m 2001. B¶ng 16. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cña c¸c n−íc (triÖu ®«la Mü theo gi¸ n¨m 1997) 1980 1985 1990 1995 1999 2000 2001 Th gi i 794,952.2 1,108,600.7 1,413,586.7 1,772,857.0 2,624,884.9 3,011,521.3 2,960,809.2 M 251,261.9 365,325.5 434,590.0 544,171.4 868,502.4 980,452.3 941,383.0 Cana a 11,598.6 13,581.9 21,260.2 31,551.1 36,268.3 44,122.5 38,430.5 Mexico 7,758.9 7,988.1 11,542.0 20,038.9 39,354.8 44,617.5 42,553.6 EU 232,438.6 306,573.2 362,504.7 434,206.8 584,460.0 668,617.0 675,964.7 c 86,750.4 94,750.5 95,150.2 94,967.2 117,129.4 140,336.5 148,097.7 Pháp 38,170.7 58,195.7 76,474.7 94,017.7 133,100.6 150,581.5 163,385.0 Anh 49,401.2 61,897.6 79,244.5 91,721.1 114,334.8 127,200.6 121,694.1 Italia 22,632.0 38,420.5 43,039.5 56,552.5 55,389.8 55,434.6 54,191.4 EU còn l i 35,484.2 53,308.8 68,595.9 96,948.3 164,505.5 195,063.8 188,596.5 Braxin 48,544.9 42,059.0 48,084.2 44,015.7 41,230.6 34,766.5 34,115.4 Achentina 5,011.0 3,722.9 3,583.7 4,599.6 5,229.9 5,199.6 4,445.4 67 Chilê 579.4 545.3 690.5 833.4 708.8 787.8 773.7 Pêru 1,394.2 808.5 546.2 552.3 578.7 609.4 604.6 Costa Rica 154.1 176.9 198.0 199.9 154.5 152.4 148.4 Nh t B n 139,578.9 231,351.0 309,022.5 345,235.5 396,482.7 410,984.2 381,126.0 Trung Qu c 7,348.5 17,946.4 30,038.2 60,380.9 179,581.9 226,477.6 256,836.3 Hàn Qu c 7,466.4 13,050.0 32,344.7 60,262.7 145,053.3 200,501.4 208,762.2 Ôxtraylia 4,773.6 4,917.0 6,272.9 8,088.7 10,861.8 11,935.4 11,586.5 ài Loan 9,069.6 15,704.8 23,924.4 46,500.2 84,146.6 104,729.7 88,998.1 Singapo 6,472.4 9,800.1 21,330.5 41,237.5 55,297.1 64,261.0 57,995.8 H ng Công 6,909.2 7,725.9 10,395.6 8,616.8 9,142.7 9,789.3 8,982.9 n 1,982.2 3,133.1 5,873.9 10,672.9 14,614.7 15,362.5 15,498.5 Malaysia 1,496.1 2,208.1 8,937.1 29,798.7 45,446.2 63,027.3 65,431.9 Thái lan 1,201.9 1,255.9 5,170.2 5,584.7 8,981.0 11,672.2 11,703.9 Philippin 1,695.3 1,221.3 2,782.2 5,087.4 6,185.5 7,128.7 7,688.6 In ônêsia 401.5 781.4 1,680.1 4,836.0 7,240.7 8,521.6 9,539.8 Nam Phi 2,972.6 2,563.8 3,153.0 3,009.5 2,942.0 3,044.1 3,131.0 3.4. C¹nh tranh toµn cÇu theo ngµnh c«ng nghiÖp Trong c¶ 5 ngµnh c«ng nghiÖp t¹o ra nhãm c«ng nghÖ cao, n−íc Mü ®Òu duy tr× vÞ thÕ thÞ tr−êng m¹nh, nÕu kh«ng muèn nãi lµ ®øng ®Çu, trong thêi gian 1980-2001. Do n−íc Mü lµ mét thÞ tr−êng lín vµ hÇu nh− më hoµn toµn, c¸c tÝnh chÊt mang l¹i lîi Ých cho c¸c nhµ s¶n xuÊt c«ng nghÖ cao ë Mü theo 2 c¸ch thøc quan träng. Thø nhÊt, viÖc cung cÊp mét thÞ tr−êng víi nhiÒu ng−êi tiªu dïng cã t¸c ®éng ®Õn quy m« cho c¸c nhµ s¶n xuÊt Mü bëi nh÷ng ý t−ëng vµ s¸ng t¹o míi cã kh¶ n¨ng ®em l¹i phÇn th−ëng lín. Thø hai lµ tÝnh më cña thÞ tr−êng Mü cho c¹nh tranh, c¸c c«ng nghÖ n−íc ngoµi t¹o ra ¸p lùc cho c¸c nhµ s¶n xuÊt Mü ph¶i tÝch cùc ®æi míi h¬n ®Ó gi÷ v÷ng thÞ phÇn trong n−íc. Hai ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cña Mü lµ m¸y tÝnh vµ m¸y v¨n phßng vµ thiÕt bÞ th«ng tin liªn l¹c cã xu h−íng suy gi¶m do c¸c ¸p lùc c¹nh tranh tõ lùc l−îng c¸c quèc gia s¶n xuÊt c«ng nghÖ cao gia t¨ng trong thËp kû 1980. Tuy nhiªn, sau khi ®−îc ®Çu t− m¹nh vµo nöa cuèi thËp kû 1990, c¸c ngµnh nµy cña Mü ®· chiÕm l¹i ®−îc thÞ phÇn cña m×nh. 68 Tõ n¨m 1997, n−íc Mü ®· v−ît qua NhËt B¶n, ®Ó trë thµnh nhµ cung cÊp hµng ®Çu vÒ m¸y tÝnh vµ m¸y v¨n phßng trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. EU, dÉn ®Çu lµ §øc, lµ nhµ s¶n xuÊt chñ lùc trong phÇn lín thËp kû 1980 tr−íc khi nh−êng vÞ trÝ hµng ®Çu cho NhËt B¶n vµo n¨m 1988. Trong sè c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, Trung Quèc vµ Hµn Quèc cho thÊy sù t¨ng tr−ëng nhanh chãng vµ ch¾c ch¾n trong thÞ phÇn toµn cÇu, ®Æc biÖt lµ ë cuèi thËp kû 1990. Tõ n¨m 1980 cho ®Õn 1997, NhËt B¶n lµ nhµ cung cÊp hµng ®Çu c¸c thiÕt bÞ th«ng tin liªn l¹c, v−ît s¶n l−îng cña Mü vµ EU. N¨m 1998, n−íc Mü l¹i mét lÇn n÷a trë thµnh nhµ cung cÊp thiÕt bÞ th«ng tin liªn l¹c hµng ®Çu thÕ giíi vµ ®· duy tr× ®−îc vÞ trÝ ®ã. N¨m 2001, n¨m cuèi cïng cã sè liÖu theo dâi, n−íc Mü chiÕm kho¶ng 24% tæng s¶n phÈm c¸c thiÕt bÞ th«ng tin liªn l¹c toµn thÕ giíi, gi¶m tõ 29% trong n¨m 2000. Trong lÜnh vùc hµng kh«ng vò trô, ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cña Mü cã thÞ phÇn lín nhÊt thÕ giíi, lµ ngµnh duy nhÊt bÞ suy gi¶m thÞ phÇn trong thËp kû 1990. Trong ®Çu thËp kû 1980, c«ng nghiÖp hµng kh«ng cña Mü ®· m¹nh mÏ chiÕm lÜnh thÞ tr−êng, ®¹t tíi 57% trong n¨m 1984. Sau ®ã, thÞ phÇn cña Mü trong lÜnh vùc nµy nãi chung bÞ gi¶m ®i, xuèng 51% n¨m 1989 vµ cßn kho¶ng 44% vµo n¨m 1995. Ngµnh c«ng nghiÖp nµy phôc håi phÇn nµo trong 3 n¨m sau ®ã, vµ ®¹t møc kho¶ng 50% thÞ phÇn trong n¨m 2001. Trong thêi gian ®ã, ngµnh c«ng nghiÖp hµng kh«ng ch©u ¢u ®¹t ®−îc mét sè thµnh c«ng, ®Æc biÖt lµ Ph¸p. Sau khi dao ®éng trong kho¶ng 7-10% trong nh÷ng n¨m 1980, c«ng nghiÖp hµng kh«ng Ph¸p tõ tõ t¨ng thÞ phÇn trong hÇu hÕt thËp kû 1990. Trong n¨m 2000, Ph¸p cung cÊp 12,8% hîp ®ång m¸y bay thÕ giíi; n¨m 2001, con sè nµy t¨ng lªn 13,5%. Toµn ch©u ¢u n¨m 2001 chiÕm 30,2% hîp ®ång m¸y bay. C«ng nghiÖp hµng kh«ng cña Trung Quèc còng t¨ng tr−ëng m¹nh mÏ. Trong n¨m 1980, s¶n l−îng c«ng nghiÖp hµng kh«ng cña n−íc nµy chiÕm d−íi 1% s¶n l−îng toµn thÕ giíi; n¨m 1989, thÞ phÇn ®· t¨ng lªn 1,5%. Sù thµnh c«ng liªn tiÕp trong nh÷ng n¨m tiÕp theo tõ 1992 ®Õn 1997 ®· ®−a thÞ phÇn cña hä lªn tíi 5,8%, vµ n¨m 2000 vµ 2001 ®øng ë vÞ trÝ 6,5%. Braxin ®· thÓ hiÖn mét xu h−íng ng−îc l¹i, n¨m 1980 hä chiÕm 14,9% s¶n xuÊt hµng kh«ng toµn cÇu, n¨m 1989 gi¶m xuèng cßn 10,2% vµ n¨m 2001 chØ cßn 2,1%. Trong lÜnh vùc thuèc vµ d−îc phÈm, EU lµ nhµ s¶n xuÊt hµng ®Çu thÕ giíi trong suèt 22 n¨m xem xÐt vµ chiÕm tíi 30-34% l−îng cung cÊp 69 toµn cÇu. Trong sè 4 n−íc lín nhÊt EU th× Ph¸p lµ nhµ s¶n xuÊt d−îc phÈm lín nhÊt. ThÞ phÇn cña Mü t¨ng tr−ëng kh«ng ®Òu, tõ 20% n¨m 1980 lÕn 24% n¨m 1990 vµ 25% n¨m 2001. Do luËt ph¸p cña c¸c quèc gia kh¸c nhau kiÓm so¸t viÖc ph©n phèi d−îc phÈm n−íc ngoµi khiÕn cho ngµnh c«ng nghiÖp nµy kh¸c biÖt víi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao kh¸c. ViÖc bæ sung ngµnh c«ng nghiÖp c¸c thiÕt bÞ khoa häc (c¸c thiÕt bÞ y tÕ, chÝnh x¸c, quang häc) vµo nhãm c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao trong n¨m 2001 ph¶n ¸nh møc NCPT cao cña ngµnh c«ng nghiÖp nµy t¹i c¸c quèc gia tiªn tiÕn. Tõ n¨m 1980 ®Õn 2001, n−íc Mü lµ nhµ s¶n xuÊt hµng ®Çu c¸c thiÕt bÞ khoa häc. N¨m 2001, Mü chiÕm 49,3% s¶n l−îng cung cÊp toµn cÇu, t¨ng tõ 46,0% n¨m 1990 vµ 45,1% n¨m 1980. EU, dÉn ®Çu lµ §øc vµ Ph¸p ®øng vÞ trÝ thø hai, chiÕm kho¶ng 28- 31% s¶n l−îng cung cÊp toµn cÇu. 3.5. XuÊt khÈu trong c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao MÆc dï c¸c nhµ s¶n xuÊt Mü cã mét thÞ tr−êng néi ®Þa lín nhÊt tÝnh theo GDP, nh−ng hä vÉn ph¶i chiÕm lÜnh c¸c thÞ tr−êng n−íc ngoµi ®Ó h¹n chÕ th©m hôt mËu dÞch. Th«ng th−êng, xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cña Mü thµnh c«ng h¬n c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c. XuÊt khÈu cña c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cña Mü t¨ng nhanh trong gi÷a thËp niªn 1990 vµ chiÕm kho¶ng tõ 19 ®Õn 23% xuÊt khÈu c«ng nghÖ cao toµn thÕ giíi, cao gÇn gÊp ®«i møc cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o kh¸c cña Mü. N¨m 2001, xuÊt khÈu c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cña Mü chiÕm kho¶ng 17% xuÊt khÈu c«ng nghÖ cao toµn thÕ giíi, NhËt B¶n chiÕm kho¶ng 10% vµ §øc lµ gÇn 8%. 10 n−íc xuÊt khÈu c«ng nghÖ cao lín nhÊt n¨m 1999 cã gi¸ trÞ tõ 51 ®Õn 263 tû ®«la Mü. Nhãm 10 n−íc tiÕp theo cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu c«ng nghÖ cao tõ 16 ®Õn 44 tû ®«la Mü (dÉn ®Çu lµ Ai-len), 13 quèc gia cßn l¹i cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu c«ng nghÖ cao tõ 0,3 ®Õn 10 tû ®«la Mü 70 B¶ng 17. 10 n-íc xuÊt khÈu CNC hµng ®Çu thÕ giíi n¨m 1999 (tû ®«la Mü) Mü 263 NhËt B¶n 161 §øc 139 Anh 104 Ph¸p 87 Singapo 74 Hµ Lan 56 Trung Quèc 54 Hµn Quèc 54 Malaixia 51 Sù gi¶m dÇn tû träng cña Mü trong giai ®o¹n 1990-2001 mét phÇn lµ do c¹nh tranh tõ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao míi næi ë c¸c nÒn kinh tÕ míi c«ng nghiÖp hãa, ®Æc biÖt lµ ë ch©u ¸. C«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cña Hµn Quèc vµ §µi Loan, mçi nÒn kinh tÕ chiÕm kho¶ng 2,5% xuÊt khÈu c«ng nghÖ cao cña thÕ giíi trong n¨m 1990, vµ n¨m 2001 con sè nµy ®· t¨ng lªn gÇn gÊp ®«i. ThÞ phÇn cña Singapo trong xuÊt khÈu c«ng nghÖ cao thÕ giíi lµ 3,5% n¨m 1990 t¨ng lªn 5,7% vµo n¨m 2001. 3.6. C¹nh tranh c«ng nghÖ Trong thËp kû qua, mét sè quèc gia ®· ®¹t ®−îc nh÷ng tiÕn bé c«ng nghÖ to lín vµ trë nªn næi bËt trong ph¸t triÓn c«ng nghÖ do nh÷ng ®Çu t− lín vµ liªn tôc vµo ®µo t¹o KHCN vµ NCPT. Tuy nhiªn, thµnh c«ng cña hä cã thÓ cßn phô thuéc vµo c¸c yÕu tè kh¸c n÷a nh− sù æn ®Þnh chÝnh trÞ, vèn ®Çu t−, vµ mét h¹ tÇng hç trî tiÕn bé kinh tÕ vµ c«ng nghÖ. D−íi ®©y lµ nhãm c¸c n−íc cã tiÒm n¨ng trë thµnh nh÷ng nhµ xuÊt khÈu CNC quan träng trong 15 n¨m tíi, dùa trªn nh÷ng yÕu tè sau: 1. §Þnh h−íng quèc gia - b»ng chøng cho thÊy quèc gia triÓn khai hµnh ®éng ®Ó trë nªn c¹nh tranh vÒ c«ng nghÖ, th«ng qua c¸c chiÕn l−îc quèc gia trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp hç trî hîp t¸c gi÷a c¸c khu vùc nhµ n−íc vµ t− nh©n. 2. H¹ tÇng kinh tÕ x· héi - c¸c thÓ chÕ kinh tÕ x· héi hç trî vµ duy tr× c¸c nguån lùc kinh tÕ, tæ chøc, nh©n lùc vµ vËt lùc c¬ b¶n ®èi víi mét quèc gia c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i dùa trªn c«ng nghÖ. C¸c chØ sè bao gåm sù tån t¹i cña c¸c thÞ tr−êng tµi chÝnh n¨ng ®éng, xu h−íng ®i lªn trong h×nh thµnh t− b¶n, c¸c møc ®Çu t− n−íc ngoµi gia t¨ng vµ ®Çu t− quèc gia vµo gi¸o dôc. 3. H¹ tÇng c«ng nghÖ - c¸c thÓ chÕ kinh tÕ vµ x· héi trùc tiÕp ®ãng gãp vµo n¨ng lùc quèc gia trong ph¸t triÓn, s¶n xuÊt vµ th−¬ng m¹i c«ng nghÖ míi. C¸c chØ sè bao gåm sù tån t¹i cña hÖ thèng b¶o vÒ së h÷u trÝ tuÖ, ph¹m vi c¸c ho¹t ®éng NCPT liªn quan ®Õn øng dông c«ng nghiÖp, n¨ng lùc s¶n xuÊt c«ng nghÖ cao, vµ kh¶ n¨ng t¹o ra nh÷ng nhµ khoa häc vµ kü s− giái. 4. N¨ng lùc s¶n xuÊt - c¸c nguån nh©n lùc vµ vËt lùc dµnh cho c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ t¹o vµ hiÖu qu¶ trong sö dông c¸c nguån lùc 71 ®ã. C¸c chØ sè gåm møc s¶n xuÊt c«ng nghÖ cao hiÖn t¹i, chÊt l−îng vµ n¨ng suÊt cña lùc l−îng lao ®éng, cã lao ®éng lµnh nghÒ vµ c¸c thùc tÕ qu¶n lý tiªn tiÕn. 72 Bảng 18. Các chỉ số định hướng cạnh tranh công nghệ 2002 (chỉ số đầu vào) N−íc/vïng l·nh thæ §Þnh h−íng quèc gia H¹ tÇng KT-XH H¹ tÇng c«ng nghÖ N¨ng lùc s¶n xuÊt Tæng Mü 79.8 85.9 92.7 82.8 341.2 NhËt B¶n 76.4 67.6 73.8 80.3 298.1 §øc 75.6 78.2 65.5 65.0 284.3 §µi loan 83.0 84.4 45.3 59.6 272.2 Ixraen 79.5 85.0 52.3 49.4 266.2 Ai-len 84.1 80.7 44.2 53.0 262.0 Hµn Quèc 80.4 81.1 45.2 52.3 259.0 Trung Quèc 63.0 55.0 55.2 49.6 222.7 Hungary 66.7 67.9 40.0 42.2 216.7 Ba Lan 63.7 68.3 36.6 42.5 211.1 CH SÐc 64.6 64.4 34.7 44.6 208.3 Malaysia 73.0 64.9 28.8 39.1 205.9 Ên §é 62.5 49.3 37.0 47.8 196.6 Philippin 59.3 55.0 24.0 45.0 183.3 Braxil 52.5 50.5 35.4 35.8 174.2 Mªhic« 55.2 49.0 28.7 35.4 168.2 Achentina 44.9 52.4 31.0 32.5 160.7 Th¸i Lan 47.7 54.2 23.9 30.9 156.7 In®«nesia 45.1 39.1 20.7 27.7 132.6 Venezuela 37.2 46.0 19.5 20.3 123.0 Nguån: Georgia Technology Research Co., High Tech Statistics, Preliminary Report (Atlanta, GA, 2003). Science & Engineering Indicators 2004 3.7. C¸c n−íc xuÊt khÈu c«ng nghÖ cao míi Theo c¸c tiªu chÝ trªn, 15 nÒn kinh tÕ ®−îc xem xÐt bao gåm 6 n−íc ch©u ¸ (Trung Quèc, Ên §é, In®«nªxia, Malaixia, Philippin vµ Th¸i Lan), 3 n−íc Trung ¢u (CH SÐc, Hungary vµ Ba Lan), 4 n−íc Mü La tinh (Achentina, Braxin, Mªhic« vµ Vªnªzuªla) vµ 2 n−íc kh¸c lµ Ai-len vµ Ixraen ®· cho thÊy ho¹t ®éng c«ng nghÖ gia t¨ng. ChØ sè vÒ ®Þnh h−íng quèc gia x¸c ®Þnh nh÷ng quèc gia trong ®ã doanh nghiÖp, nhµ n−íc vµ v¨n hãa khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c«ng nghÖ 73 cao. ChØ sè nµy ®−îc x©y dùng dùa trªn th«ng tin ®iÒu tra tõ c¸c chuyªn gia quèc tÕ vµ c¸c sè liÖu tr−íc ®ã. C¸c chuyªn gia ®¸nh gi¸ c¸c chiÕn l−îc quèc gia cho thóc ®Èy c«ng nghÖ cao, c¸c ¶nh h−ëng x· héi khuyÕn khÝch thay ®æi c«ng nghÖ vµ tinh thÇn doanh nghiÖp. Theo ®ã, Ai-len vµ Ixraen cã chØ sè cao nhÊt. C¸c ®Þnh h−íng quèc gia cña c¶ hai n−íc nµy ®Òu ch¾c ch¾n vµ cã ®iÓm cao h¬n nhiÒu so víi c¸c n−íc trong nhãm xem xÐt cßn l¹i, thËm chÝ t−¬ng ®−¬ng víi c¸c nÒn kinh tÕ tiªn tiÕn h¬n nh− §µi Loan vµ Singapo. Malaixia, Hungary, Ba Lan, SÐc, Trung Quèc vµ Ên §é còng cã ®iÓm kh¸ cao. Cßn In®«nªxia, Th¸i Lan va hai n−íc Mü la tinh lµ Achentina vµ Venezuela nhËn ®−îc ®iÓm thÊp nhÊt trong sè c¸c n−íc xem xÐt. In®«nªxia vµ Th¸i Lan bÞ ®¸nh gi¸ thÊp trªn tÊt c¶ c¸c th«ng sè, trong ®ã ®iÓm yÕu nhÊt lµ hä bÞ coi lµ n¬i rñi ro, hay kÐm hÊp dÉn ®èi víi ®Çu t− n−íc ngoµi. Trong khi Achentina vµ Venezuela bÞ ®¸nh gi¸ lµ thiÕu tinh thÇn doanh nghiÖp. ChØ sè vÒ h¹ tÇng kinh tÕ x· héi ®¸nh gi¸ c¸c nguån lùc vËt chÊt, tµi chÝnh vµ con ng−êi cÇn thiÕt hç trî cho c¸c quèc gia hiÖn ®¹i dùa trªn c«ng nghÖ. ChØ sè nµy ®−îc x©y dùng trªn c¸c sè liÖu c«ng bè vÒ tû lÖ d©n chóng theo häc trung häc vµ ®¹i häc vµ ®iÒu tra sè liÖu ®¸nh gi¸ sù lu©n chuyÓn cña t− b¶n vµ ph¹m vi mµ c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi ®−îc khuyÕn khÝch ®Çu t− vµ kinh doanh t¹i quèc gia ®ã. Ai-len vµ Ixraen l¹i nhËn ®−îc c¸c ®iÓm sè cao nhÊt trong sè c¸c nÒn kinh tÕ ®ang næi lªn ®−îc xem xÐt. Ngoµi nh÷ng ®iÓm cao vÒ gi¸o dôc phæ th«ng vµ ®¹i häc, c¸c ®iÓm sè cña 2 n−íc nµy ph¶n ¸nh sù ®¸nh gi¸ cao vÒ tÝnh l−u ®éng cña t− b¶n vµ khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi ®Çu t−. C¸c ®iÓm sè cña hä t−¬ng ®−¬ng víi §µi Loan vµ Hµn Quèc. Trong sè c¸c quèc gia cßn l¹i, Malaysia vµ 3 n−íc Trung ¢u ®Òu cã ®iÓm sè cao nh− nhau. §iÓm sè h¹ tÇng kinh tÕ x· héi cña Malaixia ®−îc c¸c chuyªn gia ®¸nh gi¸ cao vÒ tÝnh l−u ®éng t− b¶n trong n−íc, trong khi c¸c n−íc Trung ¢u cã ®iÓm sè cao vÒ gi¸o dôc. In®«nªxia cã ®iÓm thÊp nhÊt trong sè 15 quèc gia xem xÐt, ®Æc biÖt lµ ë 2 trong sè 3 tham sè lµ gi¸o dôc (nhÊt lµ tû lÖ vµo ®¹i häc) vµ tÝnh l−u ®éng cña t− b¶n. 74 5 th«ng sè ®−îc sö dông ®Ó x©y dùng chØ sè h¹ tÇng c«ng nghÖ, ®¸nh gi¸ c¸c thÓ chÕ vµ nguån lùc gióp quèc gia ®ã ph¸t triÓn, s¶n xuÊt vµ th−¬ng m¹i c«ng nghÖ míi. Trung Quèc vµ Ixraen nhËn ®−îc c¸c ®iÓm sè cao nhÊt trong nhãm c¸c nÒn kinh tÕ míi c«ng nghiÖp hãa ®−îc xÐt nµy. §iÓm sè cña Trung Quèc bÞ ¶nh h−ëng lín bëi 2 thµnh phÇn ph¶n ¸nh quy m« d©n sè cña m×nh lµ viÖc mua c¸c thiÕt bÞ xö lý d÷ liÖu ®iÖn tö vµ sè l−îng lín c¸c nhµ khoa häc vµ kü s− tham gia vµo NCPT. §iÓm sè cao cña Ixraen trong chØ sè nµy dùa vµo sè l−îng lín c¸c nhµ khoa häc vµ kü s− ®−îc ®µo t¹o tèt, quy m« doanh nghiÖp nghiªn cøu cña hä vµ ®ãng gãp cña hä cho tri thøc khoa häc. In®«nexia vµ Venezuela l¹i nhËn ®−îc ®iÓm thÊp nhÊt trong sè 15 n−íc ®−îc xÐt. ChØ sè vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt ®¸nh gi¸ søc m¹nh cña h¹ tÇng s¶n xuÊt cña quèc gia vµ sö dông ®¸nh gÝa nµy lµm c¬ së ®¸nh gi¸ n¨ng lùc cña quèc gia cho t¨ng tr−ëng c¸c ho¹t ®éng c«ng nghÖ cao trong t−¬ng lai. Ai-len l¹i lµ n−íc cã ®iÓm sè cao nhÊt vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt trong sè 15 quèc gia ®−îc xem xÐt, víi ®iÓm sè cao trong tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn, nhÊt lµ sù v−ît tréi trong c«ng nghiÖp chÕ t¹o phÇn cøng m¸y tÝnh. B¸m s¸t theo sau lµ Trung Quèc, Ixraen vµ Ên §é, mçi n−íc ®Òu nhËn ®−îc ®iÓm kh¸ cao trong tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn cña chØ sè nµy. Mét sè nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn ë ch©u ¸, ®Æc biÖt lµ Trung Quèc vµ Malaixia, cã s¶n xuÊt ®iÖn tö cao h¬n Ai-len n¨m 1999. Nh−ng hä cã ®iÓm thÊp h¬n vÒ lao ®éng vµ qu¶n lý . Dùa trªn c¶ 4 chi tiªu hµng ®Çu trªn, Ai-len vµ Ixraen ®−îc ®¸nh gi¸ cao nhÊt vµ d−êng nh− sÏ næi lªn lµ c¸c nhµ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. Trung Quèc vµ Hungary còng nhËn ®−îc ®iÓm sè cao trong mét sè chØ tiªu. 3.8. C¸c chØ sè c¹nh tranh c«ng nghÖ cao cña c¸c n−íc C¸c chØ sè c¹nh tranh c«ng nghÖ cao ®−îc nghiªn cøu t¹o ViÖn C«ng nghÖ Georgia (Mü). C«ng tr×nh ®−îc tiÕn hµnh tõ n¨m 1987 víi 20 n−íc hµng ®Çu vÒ c«ng nghÖ cao. ViÖc bao qu¸t c¹nh tranh c«ng nghÖ cao cña c¸c n−íc trªn thÕ giíi ®−îc ph¸t triÓn dÇn tõ n¨m 1993 víi 28 n−íc, 1996 lµ 30 n−íc, n¨m 1999 vµ 2003 lµ 33 n−íc. ChØ sè xÕp h¹ng c«ng nghÖ ®o l−êng vÞ trÝ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu CNC. ChØ sè nµy gåm 3 thµnh phÇn: ®¸nh gi¸ cña chuyªn gia (s¶n xuÊt 75 cã hµm l−îng c«ng nghÖ cao), xuÊt khÈu c«ng nghÖ cao tæng thÓ vµ gi¸ trÞ xuÊt khÈu c¸c hµng ®iÖn tö. Thang ®iÓm ®Ó ®¸nh gi¸ lµ 100. Theo thèng kª, tõ 1993, NhËt B¶n vµ Mü v−ît xa c¸c n−íc kh¸c vÒ c¹nh tranh c«ng nghÖ cao. Tuy nhiªn Mü h¬n NhËt B¶n nh÷ng 12 ®iÓm. Sù v−ît tréi cña Mü lµ nhê vµo xuÊt khÈu c«ng nghÖ cao nãi chung vµ xuÊt khÈu hµng ®iÖn tö; ®¸ng ng¹c nhiªn lµ trong phÇn tham kh¶o ý kiÕn chuyªn gia, Mü vÉn bÞ xÕp ®øng sau NhËt B¶n. §øc, mÆc dï ®øng thø 3 nh−ng xÕp h¹ng c«ng nghÖ l¹i gÇn víi nhãm d−íi (Anh, Singapo) h¬n lµ víi nhãm hµng ®Çu lµ Mü vµ NhËt B¶n. Do vËy "Ba §¹i gia" hiÖn nay ®óng h¬n lµ chØ cßn "Hai §¹i gia". Kho¶ng c¸ch nµy kh«ng ph¶i do sù suy gi¶m cña §øc mµ lµ do sù bøt ph¸ ngo¹n môc cña Mü. Sù t¨ng tiÕn vÞ trÝ cña Singapo tõ n¨m 1993 thùc sù rÊt ®¸ng kh©m phôc, ®Æc biÖt lµ 2 trong 3 thµnh phÇn t¹o nªn chØ sè xÕp h¹ng c«ng nghÖ lµ xuÊt khÈu hµng ®iÖn tö vµ xuÊt khÈu c«ng nghÖ cao. ChØ sè c«ng nghÖ cao ®· cho thÊy n−íc Mü vÉn ®ang lµ c−êng quèc c«ng nghÖ cao, bá xa c¸c n−íc kh¸c. Khi chØ sè nµy ®−îc ph¸t triÓn vµo gi÷a thËp kû 1980 th× chØ cã mét nhãm nhá c¸c n−íc c«ng nghÖ tiÕn tiÕn thèng trÞ c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao cña thÕ giíi. Tuy nhiªn, b¶ng xÕp h¹ng nµy ngµy cµng xuÊt hiÖn c¸c n−íc míi c«ng nghiÖp hãa. XuÊt khÈu c«ng nghÖ cao tõng thuéc vÒ c¸c n−íc OECD hµng ®Çu, nh−ng kÕt qu¶ ngµy cµng cho thÊy cuéc c¹nh tranh ngµy cµng khèc liÖt (thÝ dô xuÊt khÈu c«ng nghÖ cao cña Malaixia v−ît xa Italia. MÆc dï cÇn thÊy r»ng ®a sè xuÊt khÈu c«ng nghÖ cao cña Malaixia th«ng qua c¸c c«ng ty ®a quèc gia cã trô së ë n¬i kh¸c, nh−ng sè liÖu nµy cho ta thÊy quèc gia nµy ®· tiÕn bé rÊt nhiÒu so víi vµi n¨m tr−íc ®ã.) Tõ n¨m 1987, chØ sè c«ng nghÖ cao ®· më réng ®¸ng kÓ theo h−íng c¹nh tranh c«ng nghÖ cao. Theo ®ã, nh÷ng chØ sè ®Þnh h−íng (®Çu vµo) vÉn rÊt cao trong c¸c n−íc OECD, c¸c nÒn kinh tÕ con hæ ch©u ¸ vµ Trung Quèc. 76 B¶ng 19. ChØ sè xÕp h¹ng c«ng nghÖ cao cña mét sè n−íc Nhóm n c/ Ch s x p h ng công ngh n n kinh t N ng l c CNC hi n t i N ng l c CNC trong t ng lai 1993 1996 1999 2003 M 42.7 44.4 90.0 91.4 95.4 93.9 Nh t B n 47.0 46.7 90.8 93.9 82.7 81.6 c 45.4 43.1 60.5 59.2 58.7 61.4 Anh 42.0 42.5 49.3 48.6 53.8 54.1 Pháp 37.8 42.9 45.6 45.7 48.0 44.0 Hà lan 38.0 31.3 35.1 40.3 38.7 45.3 Italia 38.0 31.3 31.5 29.5 26.2 31.4 Th y S 40.0 41.4 32.5 30.5 32.8 31.9 Th y i n 43.3 38.8 28.0 32.2 30.2 34.6 Tây Ban Nha 30.0 28.0 18.3 16.0 18.4 20.3 Ireland 36.4 38.0 32.7 34.3 Cana a 38.2 41.7 24.0 28.1 35.4 32.6 Ôxtrâylia 32.3 32.0 15.6 20.6 19.5 19.6 Nam Phi 24.6 26.7 22.1 15.4 14.3 12.5 Niu Dilan 35.0 30.0 16.8 13.5 16.8 21.0 Nga 30.0 27.1 14.7 19.0 15.2 17.5 Ba Land 27.0 31.3 18.8 18.4 14.9 Hungary 30.7 32.5 15.4 17.1 20.9 20.3 CH Sec 31.0 28.6 16.4 18.5 Singapo 40.0 36.7 35.8 46.7 51.5 52.4 Hàn Qu c 34.4 30.0 28.7 32.6 32.7 40.1 ài Loan 28.2 27.5 27.0 31.5 35.2 39.3 Malaysia 28.2 27.5 24.3 28.2 30.8 32.8 Trung Qu c 31.4 27.0 20.7 22.5 44.2 49.3 Thai lan 25.5 22.9 17.2 18.1 16.6 20.0 Indonesia 25.0 25.0 11.0 11.2 14.0 14.0 Philippin 26.0 22.5 12.6 14.9 15.0 19.6 n 30.8 34.3 13.5 18.3 20.8 17.9 Mê hi cô 25.0 21.1 11.6 20.1 19.8 27.3 Braxin 26.9 30.0 15.5 19.1 18.2 15.4 Achentina 25.0 23.3 12.7 9.6 11.3 12.7 Venezuela 18.9 19.1 10.5 7.7 7.5 Ixraen 38.8 42.5 29.5 26.7 Nguån: US Science & Engineering Indicators 2004 77 Ch−¬ng 3 th¸ch thøc vµ vËn héi trong ChÝnh s¸ch khoa häc vµ ®æi míi 3.1. C¸c hÖ thèng nghiªn cøu c«ng víi nh÷ng th¸ch thøc míi ChÝnh phñ ®ãng mét vai trß quan träng trong c¸c hÖ thèng ®æi míi quèc gia. Nãi chung, nhiÖm vô cña hä lµ tµi trî vµ thùc hiÖn nghiªn cøu ®Ó më réng kho tµng tri thøc khoa häc v× lîi Ých chung cña x· héi vµ hç trî c¸c ho¹t ®éng NCPT trong c¸c lÜnh vùc mµ c¬ chÕ thÞ tr−êng kh«ng thÝch hîp hoÆc kh«ng ®¸p øng ®−îc c¸c yªu cÇu x· héi hay c¸c môc tiªu cô thÓ cña chÝnh phñ. Th«ng th−êng, viÖc thùc thi c¸c nhiÖm vô nµy ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së hîp ®ång x· héi ph©n ®Þnh khoa häc vµ x· héi vµ cung cÊp tû lÖ ®Çu t− c«ng hîp lý trong nghiªn cøu khoa häc, chñ yÕu ë trong c¸c tr−êng ®¹i häc vµ phßng thÝ nghiÖm nhµ n−íc, nh−ng còng kÝch thÝch chi tiªu cho NCPT trong khu vùc doanh nghiÖp. Qua thêi gian, ®Æc biÖt lµ trong thËp kû qua, c¸c hÖ thèng khoa häc ë ®a sè c¸c n−íc trªn thÕ giíi ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc v−ît ra ngoµi c¸c vÊn ®Ò quan träng vµ truyÒn thèng ®Ó ®¶m b¶o sù tån t¹i l©u dµi cña c¬ së nghiªn cøu, ®Æc biÖt lµ lÜnh vùc nghiªn cøu c¬ b¶n. Nh÷ng th¸ch thøc nµy ®Æt ra c©u hái vÒ hîp ®ång x· héi phæ biÕn gi÷a khoa häc vµ x· héi vµ thóc Ðp c¶i c¸ch, chÝ Ýt lµ xem xÐt l¹i, vai trß cña chÝnh phñ trong viÖc hç trî nghiªn cøu vµ viÖc qu¶n lý c¸c hÖ thèng khoa häc. Nh÷ng nghiªn cøu gÇn ®©y cho thÊy, c¸c th¸ch thøc nµy nãi chung gåm 2 lo¹i: c¸c ¸p lùc ®èi víi hÖ thèng khoa häc vÒ ®¸p øng tèt h¬n nh÷ng ®èi t−îng liªn quan réng h¬n vµ yªu cÇu thÝch nghi víi nh÷ng thay ®æi trong c¸c qu¸ tr×nh s¸ng t¹o vµ chuyÓn giao tri thøc. Nh÷ng th¸ch thøc nµy ®· t¹o ra sù dÞch chuyÓn tõ m« h×nh tæ chøc dùa trªn c¸c ngµnh khoa häc sang m« h×nh tæ chøc m¹ng l−íi ®a ngµnh vµ xãa nhßa ranh giíi gi÷a nghiªn cøu v× tß mß vµ nghiªn cøu theo vÊn ®Ò. 78