🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Kể Chuyện Bác Hồ Ở Tuyên Quang Ebooks Nhóm Zalo HÀ NỘI - 2013 Chó dÉn cña Nhµ xuÊt b¶n Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, l·nh tô kÝnh yªu cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam, chiÕn sÜ xuÊt s¾c cña phong trµo céng s¶n quèc tÕ, dï bËn tr¨m c«ng ngµn viÖc nh­ng Ng­êi vÉn lu«n quan t©m tíi ®êi sèng, t×nh c¶m cña nh©n d©n nãi chung, vµ c¸n bé, chiÕn sÜ, nh÷ng ng­êi gióp viÖc B¸c nãi riªng. Suèt ®êi, Ng­êi "chØ cã mét sù ham muèn, ham muèn tét bËc, lµ lµm sao cho n­íc ta ®­îc hoµn toµn ®éc lËp, d©n ta ®­îc hoµn toµn tù do, ®ång bµo ai còng cã c¬m ¨n ¸o mÆc, ai còng ®­îc häc hµnh". Ng­êi lu«n lµ tÊm g­¬ng s¸ng vÒ ®¹o ®øc c¸ch m¹ng vµ lèi sèng mÉu mùc cho chóng ta noi theo. §Ó gãp phÇn lµm tèt h¬n n÷a viÖc nghiªn cøu, tuyªn truyÒn, gi¸o dôc t­ t­ëng Hå ChÝ Minh theo tinh thÇn ChØ thÞ sè 03-CT/TW ngµy 14-5-2011 cña Bé ChÝnh trÞ vÒ tiÕp tôc ®Èy m¹nh viÖc häc tËp vµ lµm theo tÊm g­¬ng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh, nh©n dÞp kû niÖm lÇn thø 123 Ngµy sinh cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt xuÊt b¶n cuèn s¸ch KÓ chuyÖn B¸c Hå ë Tuyªn Quang do ®ång chÝ Ng« Qu©n LËp, nguyªn Gi¸m ®èc Ban Qu¶n lý Khu Du lÞch lÞch sö v¨n hãa vµ sinh th¸i T©n Trµo s­u tÇm, tuyÓn chän. 5 Cuèn s¸ch lµ tËp hîp nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh khi Ng­êi sèng vµ ho¹t ®éng c¸ch m¹ng t¹i Tuyªn Quang - Thñ ®« cña c¸ch m¹ng, trong thêi kú tiÒn khëi nghÜa vµ trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m l­îc. Xin tr©n träng giíi thiÖu cuèn s¸ch cïng b¹n ®äc. Th¸ng 6 n¨m 2013 Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - sù thËt 6 nh­ gi÷ ®ång b¹c tr¾ng* §oµn minh tuÊn ¤ng NguyÔn TiÕn Sù lµ ng­êi ®Çu tiªn cña tØnh Tuyªn Quang ®ãn B¸c Hå vÒ nhµ m×nh ë. Trë vÒ th¨m m¸i ®×nh Hång Th¸i, c©y ®a T©n Trµo, tuæi trÎ Tuyªn Quang ®· ®­îc nghe «ng kÓ chuyÖn vÒ B¸c Hå mu«n vµn kÝnh yªu cña thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam. 1. nh­ gi÷ ®ång b¹c tr¾ng Mét b÷a chÞ em phô n÷ th«n T©n LËp (x· T©n Trµo, huyÖn S¬n D­¬ng) tËp trung xay thãc, gi· g¹o chuÈn bÞ l­¬ng thùc cho c¸n bé, bé ®éi th× B¸c ®i c«ng t¸c qua, dõng l¹i hái chuyÖn: - ChÞ em cã biÕt m×nh xay thãc, gi· g¹o thÕ nµy lµ ®Ó lµm g× kh«ng? Mäi ng­êi ch­a hiÓu, nªn ®­a m¾t nh×n nhau. B¸c nãi tiÕp: __________ * ChuyÖn kÓ vÒ B¸c Hå, Nxb. NghÖ An, 2000, t. III, tr. 23-24. 7 - Xay thãc, gi· g¹o ®Ó c¸n bé vµ bé ®éi cã c¬m ¨n ®¸nh T©y, ®uæi NhËt. Nh­ vËy lµ chÞ em ta còng gãp phÇn ®¸nh T©y, ®uæi NhËt ®ã. B¸c l¹i hái: "- NÕu chÞ em ta cã ®ång b¹c tr¾ng th× cÊt giÊu ë ®©u cho khái mÊt?". ChÞ em vui vÎ tr¶ lêi B¸c. Ng­êi th× nãi lµ cho vµo hßm kho¸ l¹i. Ng­êi th× cho lµ bá vµo tói v¶i lu«n mang ë bªn m×nh... §îi mäi ng­êi nãi hÕt, B¸c kÕt luËn: - Ai nãi còng ®óng. CÊt nh­ vËy lµ kÝn. B©y giê ë b¶n ta cã c¸n bé, bé ®éi, chóng ta còng ph¶i gi÷ bÝ mËt b¶o vÖ hä cÈn thËn nh­ gi÷ ®ång b¹c tr¾ng. V× nÕu ®Ó lé ra th× dÔ háng mÊt viÖc n­íc. 2. Kh«ng ai kh«n hÕt ®­îc ®©u ¤ng NguyÔn TiÕn Sù kÓ l¹i: Trong thêi gian ë cïng víi gia ®×nh t«i, mét lÇn sau b÷a c¬m, B¸c hái. - ¤ng chñ nhiÖm ViÖt Minh cña x· T©n Trµo bao nhiªu tuæi råi? - Th­a B¸c, t«i ba m­¬i t¸m. Tuy ch­a giµ nh­ng còng ®· yÕu. B¸c liÒn b¶o: - Chó cßn khoÎ l¾m. Nªn ®i häc cho biÕt ch÷, ph¶i 8 häc nhiÒu. Häc v¨n ho¸, häc kinh nghiÖm c«ng t¸c ë mäi ng­êi, mäi løa tuæi ®Ó lµm viÖc tèt h¬n. Kh«ng ai kh«n hÕt ®­îc ®©u. Råi B¸c kÓ chuyÖn: Mét h«m ®i c«ng t¸c, gi÷a ®­êng gÆp m­a to. §­êng võa dèc l¹i tr¬n nªn ph¶i thËn träng b­íc tõng b­íc mét. Bçng gÆp ba em bÐ cïng tró m­a ë c¸i lÒu bªn ®­êng. Nh×n t«i ®i chËm, mét em nãi: - Chµ! Cô giµ nµy trêi m­a, ®­êng tr¬n ®i kh«ng cã gËy mµ kh«ng sî ng· nhØ. Tõ b÷a Êy vÒ sau hÔ ®i ®­êng gÆp m­a tr¬n, nhí lêi c¸c ch¸u kh¸o nhau t«i ®Òu t×m gËy ®Ó chèng. Qu¶ nhiªn cã chiÕc gËy ®i dÔ h¬n mµ l¹i kh«ng sî ng·. 9 GÆp B¸c* nh­ ®µm §Çu th¸ng 7-1945, t«i ®­îc cö ®i häc Tr­êng qu©n chÝnh kh¸ng NhËt, råi ®­îc ph©n c«ng phô tr¸ch mét tiÓu ®éi Tuyªn truyÒn Gi¶i phãng qu©n ®i x©y dùng chÝnh quyÒn ë x· Kim Long vµ c¸c b¶n vïng chung quanh khu T©n Trµo. ChÝnh dÞp ®ã, t«i cã may m¾n ®­îc gÆp B¸c Hå. H«m Êy, t«i ®ang häp víi Ban ChÊp hµnh Thanh niªn T©n Trµo trªn mét nhµ sµn ë ®Þa ph­¬ng, th× cã mét cô giµ ®Ó r©u dµi, mÆc ¸o chµm, tíi ©n cÇn hái: - Ch¸u cã ph¶i lµ c¸n bé vïng nµy kh«ng? - Th­a cô, ch¸u lµ Loan, ®­îc cÊp trªn ph©n c«ng c«ng t¸c ë vïng nµy - T«i véi ®¸p. Nghe t«i b¸o c¸o mét sè t×nh h×nh trong vïng, «ng cô vui vÎ c¨n dÆn: - Vïng nµy lµ c¨n cø ®Þa c¸ch m¹ng. §ång bµo lµ __________ * ChuyÖn kÓ vÒ B¸c Hå, Nxb. NghÖ An, 2000, t. III, tr. 178 - 179. 10 ng­êi d©n téc cã nhiÒu phong tôc riªng. Ch¸u ph¶i t×m hiÓu cho kü ®Ó khái lµm phËt lßng hä, cã nh­ vËy míi lµm tèt ®­îc c«ng t¸c cña m×nh... - H«m sau t«i gÆp anh Vâ Nguyªn Gi¸p míi biÕt cô giµ ®ã chÝnh lµ B¸c Hå kÝnh yªu. H×nh ¶nh vµ lêi c¨n dÆn gi¶n dÞ ®ã cña B¸c Hå h«m ®ã ®Õn b©y giê, qua mÊy chôc n¨m trêi, t«i vÉn kh«ng thÓ nµo quªn. 11 §ång chÝ ®· thÊy ng­êi céng s¶n nµo ch­a?* ViÖt Dòng kÓ Ngäc ch©u ghi Anh ViÖt Dòng vµo Qu©n gi¶i phãng Ýt l©u sau th× ®­îc ®i dù líp huÊn luyÖn cña Tæng bé ViÖt Minh. Líp häc ®ã do mét “«ng cô” phô tr¸ch. Trong buæi häc ®Çu tiªn, “«ng cô” ®­a cho mçi ng­êi mét quyÓn s¸ch nhá, trong ®ã cã nãi vÒ Ch­¬ng tr×nh, §iÒu lÖ cña ViÖt Minh, råi b¶o ®äc kü. ThÊy s¸ch cã ghi “trong MÆt trËn ViÖt Minh cã c¶ §¶ng Céng s¶n” th× ViÖt Dòng giËt m×nh, ng¬ ng¸c. ThËt kh«ng thÓ ngê ®­îc! Khi “«ng cô” b¶o c¸c häc viªn nªu lªn nh÷ng ®iÒu ch­a hiÓu, anh ViÖt Dòng liÒn hái: - Th­a cô, t¹i sao trong MÆt trËn ViÖt Minh l¹i cã c¶ §¶ng Céng s¶n? __________ * ChuyÖn kÓ vÒ B¸c Hå, Nxb. NghÖ An, 1998, t. I, tr. 128 - 132. 12 Trong líp cã tiÕng x× xµo lµm anh lo sî. Nh­ng “«ng cô” ra hiÖu cho mäi ng­êi trËt tù, råi hái: - §ång chÝ hiÓu vÒ §¶ng Céng s¶n nh­ thÕ nµo? - Th­a cô, ch¸u ch­a hiÓu nh­ng nghe ng­êi ta nãi céng s¶n kh«ng tèt, hä chñ tr­¬ng c¸i g× còng chung ch¹, l¹i kh«ng cã gia ®×nh, kh«ng cã Tæ quèc... Nghe ViÖt Dòng nãi, nhiÒu häc viªn tá vÎ ng¹c nhiªn, khã chÞu, cßn “«ng cô” cã vÎ nh­ c­êi, hái thªm: - §ång chÝ nghe ai nãi nh­ vËy? Nh÷ng ng­êi Êy lµ thÕ nµo víi T©y, víi NhËt? - Hä lµ... lµ nh÷ng ng­êi... lµm viÖc cho T©y, cho NhËt. ViÖt Dòng b¾t ®Çu vì lÏ ra. “¤ng cô” liÒn hái tiÕp: - §ång chÝ nghe Ph¸p, NhËt nãi vÒ ViÖt Minh nh thÕ nµo? - Hä nãi ViÖt Minh lµ giÆc cá, lµ ¨n c­íp ¹. “¤ng cô” l¹i chØ ®Þnh mét häc viªn kh¸c t×m c¸ch tr¶ lêi cho ViÖt Dòng. Häc viªn Êy th­a: - §Õ quèc Ph¸p, ph¸t xÝt NhËt ghÐt céng s¶n còng nh­ ghÐt ViÖt Minh ta. Chóng nã bÞa ra ®ñ ®iÒu xÊu xa ®Ó g¸n cho céng s¶n vµ ViÖt Minh, nh­ng sù thËt lµ nh÷ng ng­êi céng s¶n kiªn quyÕt ®¸nh Ph¸p, ®uæi NhËt nhÊt, nªn §¶ng Céng s¶n lµ nßng cèt, lµ c¬ quan tham m­u cña MÆt trËn ViÖt Minh... “¤ng cô” l¹i hái ViÖt Dòng: - §ång chÝ ®· hiÓu ch­a? - Th­a cô, ®· h¬i hiÓu. 13 “¤ng cô” dÞu dµng gi¶i thÝch thªm, råi hái: - §ång chÝ ®· gÆp ng­êi céng s¶n nµo ch­a? - D¹, ch­a ¹. - NÕu ®ång chÝ V¨n (tøc Vâ Nguyªn Gi¸p), ®ång chÝ Khang (tøc Hoµng V¨n Th¸i) lµ céng s¶n th× ®ång chÝ cã thÝch kh«ng? - D¹ thÝch ¹. C¶ líp häc ®Òu c­êi, vui vÎ. M·i ®Õn nh÷ng ngµy sau C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m, ViÖt Dòng míi biÕt “«ng cô” chÝnh lµ Hå Chñ tÞch. 14 T«i lµ ng­êi d©n, t«i còng cã quyÒn phª b×nh bé ®éi chø!* trÇn minh tr­ëng s­u tÇm Vµo kho¶ng ®Çu th¸ng 6-1945, tiÕt hÌ thËt lµ oi ¶. §¬n vÞ chóng t«i sau mÊy ngµy hµnh qu©n vÊt v¶ ®­îc lÖnh tró qu©n x©y dùng l¸n tr¹i trong mét khu rõng kh¸ ®Ñp ë gÇn th«n T©n LËp (x· T©n Trµo, huyÖn S¬n D­¬ng, tØnh Tuyªn Quang). C¸n bé vµ chiÕn sÜ trong ®¬n vÞ ai nÊy ®Òu cè søc chÆt nøa, dùng nhµ... Ch¼ng bao l©u l¸n tr¹i nh×n còng khang trang, ®Ñp m¾t. ChØ ph¶i c¸i, phÇn v× mÖt mái, phÇn th× do thãi quen luém thuém cña nhµ n«ng (chóng t«i hÇu hÕt lµ n«ng d©n mµ), nªn vµo trong l¸n tr¹i cña chóng t«i th× thÊy ngay c¶nh bõa bén, nhiÒu khi ®Õn khã chÞu. Trong nhµ ë cña anh em, gi­êng chiÕu tuy ngay ng¾n, nh­ng ng­êi th× “chæng ng­îc”, ng­êi th× n»m xu«i (®Ó h­íng ra cöa sæ cho m¸t), d­íi gÇm gi­êng th× chao «i, ®ñ thø ®å ®¹c __________ * B¸c Hå víi chiÕn sÜ, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi, 2001, t. II, tr. 89 - 90. 15 b»ng m©y, tre mµ anh em lµm trong lóc rçi, ®«i khi cã c¶ nh÷ng c¸i “bu gµ” cßn ®ang ®an dë n÷a... ChuyÖn ®ã lóc ®Çu th× còng cã d¨m ba ý kiÕn nh­ng sau th× ch¼ng ai nh¾c ®Õn n÷a, bëi v× tõ c¸n bé ®Õn chiÕn sÜ ai còng thÇm nghÜ: “Th«i, dÇn dÇn sÏ æn ®Þnh!”. “Råi ®©u kh¾c vµo ®ã mµ!”... Cho ®Õn mét h«m... Vµo lóc nöa buæi s¸ng, chóng t«i thÊy cã mÊy b¸c “®ång bµo” ®Õn th¨m (chóng t«i vÉn th­êng gäi nh©n d©n quanh vïng lµ “®ång bµo”). Ban chØ huy ®¬n vÞ ®­îc giíi thiÖu ®©y lµ ®oµn ®¹i biÓu cña nh©n d©n ®Þa ph­¬ng, nªn sau khi trß chuyÖn, theo yªu cÇu cña c¸c ®¹i biÓu, chóng t«i dÉn hä ®i th¨m quan nhµ ë, nhµ ¨n vµ xung quanh khu l¸n tr¹i... Sau khi ®i mét vßng, quay vÒ nhµ cña Ban chØ huy ®¬n vÞ, mét ®¹i biÓu d¸ng tr«ng m¶nh kh¶nh vµ lµ ng­êi giµ nhÊt trong ®oµn cã ý kiÕn phª b×nh c¸ch sinh ho¹t luém thuém, bõa bén, thiÕu nÒn nÕp cña ®¬n vÞ. C¸i ®ã th× ®óng qu¸ råi, nh­ng dï sao víi t­ c¸ch chØ huy bé ®éi, t«i còng vÉn tù ¸i, nªn ®¸p: - Phª b×nh chóng t«i, chuyÖn Êy ®· cã cÊp trªn cña chóng t«i. ý t«i muèn ¸m chØ “kh«ng ph¶i viÖc cña cô!”. Cô giµ nh×n t«i råi «n tån tr¶ lêi: - T«i lµ ng­êi d©n, t«i còng cã quyÒn phª b×nh, gãp ý víi bé ®éi chø! Bé ®éi c¸ch m¹ng lµ bé ®éi cña d©n c¬ mµ! 16 Lóc nµy th× t«i thÊy râ rµng m×nh sai, nªn ®µnh xin lçi cô vµ c¸c ®¹i biÓu, ®ång thêi høa sÏ söa ch÷a. Ngay sau ®ã, t«i ®­îc biÕt, cô giµ phª b×nh chóng t«i chÝnh lµ Cô Hå ChÝ Minh vµ bµi häc ®Çu tiªn mµ Ng­êi d¹y cho t«i còng chÝnh lµ ®iÒu ®Çu tiªn mµ bÊt cø ng­êi chiÕn sÜ nµo còng ghi nhí: Ph¶i t«n träng nh©n d©n. 17 Ký øc T©n Trµo* TrÇn Minh ch©u kÓ phan sÜ phóc ghi H¬n 50 n¨m ®· qua, song trong t«i ký øc vÒ nh÷ng ngµy ë T©n Trµo vÉn lu«n sèng ®éng. Khi Khu gi¶i phãng ®­îc thµnh lËp (4-6-1945), ®ang tham gia phong trµo du kÝch ë Vâ Nhai, §×nh B¶ng, t«i chuyÓn vÒ T©n Trµo vµ ®­îc giao phô tr¸ch V¨n phßng cña Uû ban Khu gi¶i phãng. Lóc nµy, Uû ban cã hai bé phËn: Bé phËn qu¶n lý do anh Khang (tøc Hoµng V¨n Th¸i) - lóc ®ã cã tªn lµ Lý phô tr¸ch. Cßn V¨n phßng do t«i - lóc ®ã lÊy tªn lµ Chi phô tr¸ch. Trong thêi gian nµy V¨n phßng Khu gi¶i phãng chØ cã m×nh t«i lµ n÷. §èi víi c¸n bé th× ai B¸c còng quý, song víi t«i lµ n÷ nªn B¸c cã ­u ¸i h¬n. Nh÷ng ngµy gÇn tíi Tæng khëi nghÜa, B¸c èm lu«n vµ gÇy l¾m. Cã lóc B¸c kh«ng thÓ ®i l¹i ®­îc. Mäi ng­êi __________ * T¹p chÝ Sù kiÖn vµ Nh©n chøng, sè 32, 1998. 18 ai còng lo l¾ng, nhÊt lµ anh V¨n ch¹y ng­îc ch¹y xu«i t×m c¸ch ch÷a cho B¸c. Ai còng cè g¾ng båi d­ìng cho B¸c. Mét h«m, nh©n cã ng­êi tõ Hµ Néi lªn mang theo ®­îc mét Ýt h¹t sen, t«i bµn víi c¸c anh nÊu ch¸o gµ víi h¹t sen cho B¸c vµ ®­îc c¸c anh ®ång ý. T«i ninh mét con gµ víi h¹t sen vµ mét Ýt s©m, ninh xong råi mµ kh«ng ai d¸m ®­a lªn cho B¸c, v× sî B¸c phª b×nh. Mäi ng­êi bµn, chØ cã t«i lµ n÷, mang lªn cho B¸c may ra B¸c th«ng c¶m mµ nhËn. T«i bá ch¸o vµo mét c¸i cµ mÌn vu«ng råi ®­a lªn. T«i còng rÊt lo. Lªn tíi l¸n Nµ Lõa n¬i B¸c ë, thÊy B¸c ®ang ngñ, t«i khÏ khµng ®Ó c¸i cµ mÌn vµo phÝa ®Çu gi­êng cña B¸c råi ®i ra. Song, sî chê l©u ch¸o nguéi vµ còng ch¼ng cßn c¸ch nµo h¬n, t«i lÊy mét hßn sái nÐm vµo phªn l¸n. ThÊy ®éng B¸c choµng dËy vµ quê tay tróng c¸i cµ mÌn, rÊt may lµ nã kh«ng ®æ. ë bªn ngoµi, võa theo dâi t«i võa nghÜ: “B¸c më ra biÕt lµ c¸i ¨n mµ vÉn kh«ng biÕt ai ®­a lªn, lì B¸c kh«ng ¨n lµ t«i kh«ng hoµn thµnh nhiÖm vô anh em giao phã”. B¸c më cµ mÌn, mét lóc sau sÎ ra mét Ýt xóc ¨n. §îi B¸c ¨n xong, t«i míi vµo l¸n, B¸c hái: - C« Chi mang c¸i nµy lªn ph¶i kh«ng? - V©ng, th­a B¸c, ch¸u mang lªn nh­ng lóc ®ã B¸c ®ang ngñ nªn ch¸u ®Ó l¹i ®Êy chê B¸c! - LÇn sau c« ®õng lµm thÕ nµy n÷a. B¸c kh«ng ¨n 19 ®©u. LÇn nµy, c« mang lªn, B¸c ¨n mét Ýt, cßn ®©y c« mang vÒ chia cho anh em. - Th­a B¸c, nh­ng mµ anh em ®«ng l¾m, chia thÕ nµo ®­îc ¹! Cø ®Ó l¹i ®©y chiÒu ch¸u h©m nãng lªn ®Ó B¸c ¨n. - B¸c kh«ng ¨n n÷a ®©u. Anh em ®«ng th× kh«ng chia ®­îc thËt. Nh­ng b©y giê c« cø ®­a vÒ xem chó nµo èm nhÊt th× ®­a cho chó Êy ¨n. T«i ®µnh ph¶i mang vÒ vµ rÊt sî c¸c anh ë nhµ phª b×nh. Tíi n¬i, t«i kÓ l¹i chuyÖn cho c¸c anh nghe vµ sau ®ã chuyÓn cho ®ång chÝ Ph¹m V¨n §ång vµ mét ®ång chÝ n÷a, hai ng­êi èm nhÊt lóc ®ã ¨n. Sau nµy, anh V¨n cã kÓ l¹i: Mét buæi tèi, tØnh l¹i sau c¬n sèt, B¸c nãi víi anh V¨n r»ng: Lóc nµy, thêi c¬ thuËn lîi ®· tíi, dï hy sinh tíi ®©u, dï ph¶i ®èt ch¸y c¶ d·y Tr­êng S¬n, còng ph¶i kiªn quyÕt giµnh cho ®­îc ®éc lËp. C©u nãi lÞch sö kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m cña B¸c tr­íc thêi c¬ Tæng khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn trªn ph¹m vi c¶ n­íc ®· chÝn muåi. Sau ngµy Tæng khëi nghÜa th¾ng lîi, ChÝnh phñ l©m thêi b¾t ®Çu vÒ Hµ Néi. B¸c, anh V¨n vµ mét sè ®ång chÝ ®­îc vÒ, mét sè ng­êi cã c¶ t«i ph¶i ë l¹i. §Õn lóc B¸c chuÈn bÞ vÒ, lóc ®ã chóng t«i (gåm c¶ anh Hoµng H÷u Nam, anh §µm Quang Trung...) míi buån ra mÆt. Buån, song kh«ng kªu ca phµn nµn g×, ai còng th¾c m¾c lµ t¹i sao m×nh l¹i kh«ng ®­îc vÒ. S¸ng h«m 20 B¸c lªn ®­êng vÒ Hµ Néi, chóng t«i kh«ng ai dËy c¶, B¸c thÊy vËy bÌn cho ng­êi ®i gäi b¶o lµ triÖu tËp ®Ó häp. Khi chóng t«i ®Õn, B¸c b¶o: - B¸c biÕt c¸c c«, c¸c chó ng­êi nµo còng muèn vÒ Hµ Néi v× ®· bao nhiªu n¨m nay thêi c¬ c¸ch m¹ng c­íp chÝnh quyÒn ®Õn ai còng muèn ®i l¾m chø. Nh­ng ®ît nµy B¸c vÒ mµ c¸c chó, c¸c c« kh«ng ®­îc vÒ lµ v× c¸c c«, c¸c chó nªn nhí r»ng c¸ch m¹ng ph¶i cã ®­êng tiÕn vµ cã ®­êng lui. §õng t­ëng r»ng kú nµy chóng ta vÒ lµ sÏ kh«ng quay trë l¹i rõng nói, trë l¹i c¨n cø n÷a ®©u. Cho nªn, b©y giê B¸c giao cho c¸c c«, c¸c chó nhiÖm vô ë l¹i gi÷ c¨n cø nµy. §©y còng lµ mét nhiÖm vô quan träng chø kh«ng ph¶i v× lý do g× mµ kh«ng cho c¸c c«, c¸c chó vÒ xu«i ®©u! Lóc nµy chóng t«i míi hÕt th¾c m¾c. Ai còng vui vÎ, ho¸ ra chóng t«i ë l¹i ®©y vÉn cã nhiÖm vô B¸c giao, chø kh«ng ph¶i lµ B¸c ®· bá r¬i, kh«ng cho chóng t«i vÒ xu«i. 21 D­íi gèc ®a T©n Trµo* NguyÔn tµi kÓ ngäc ch©u ghi Qua mÊy ngµy léi suèi, t¾t rõng, v­ît ®Ìo, §oµn ®¹i biÓu Hµ Néi do ®ång chÝ Hoµng §¹o Thuý dÉn ®Çu ®· tíi c©y ®a T©n Trµo (th«n T©n LËp, x· T©n Trµo, huyÖn S¬n D­¬ng, tØnh Tuyªn Quang), ®iÓm liªn l¹c cuèi cïng. Toµn ®oµn kh¸ mÖt, ngåi nghØ d­íi gèc ®a, cã liªn l¹c ®ãn vµ mêi n­íc chÌ t­¬i. Toµn ®oµn ®ang ng¾m nh×n chiÕn khu víi sù c¶m kÝch, hµo hïng - Bëi rõng giµ hïng vÜ, nói non trÇm mÆc. Võa lóc Êy, tõ b¶n gÇn ®ã, mét ®oµn ng­êi ®i ra, ng­êi mÆc quÇn ¸o Tµy, ng­êi quÇn ¸o Dao. DÉn ®Çu ®oµn ng­êi lµ mét cô giµ mÆc quÇn ¸o Tµy, ®éi mò sîi mµu chµm, tay chèng gËy. §­îc biÕt, ®ã lµ nh©n d©n ®Þa ph­¬ng ra ®ãn §oµn ®¹i biÓu Hµ Néi. §oµn ®¹i biÓu Hµ Néi véi ®øng lªn chµo mõng nh©n __________ * Nh÷ng ngµy ®­îc gÇn B¸c, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi, 2001, tr. 5-7. 22 d©n ®Þa ph­¬ng. Sau phót chµo hái vui vÎ, ®ång chÝ Hoµng §¹o Thuý cö ®ång chÝ NguyÔn Tµi, Uû viªn d©n vËn cña §oµn ra nãi chuyÖn cïng nh©n d©n ®Þa ph­¬ng. Cßn c¶ §oµn xin phÐp ®­îc ngåi nghØ d­íi gèc ®a liÒn ®ã ®Ó chê th­îng cÊp. §­îc gÆp ®ång bµo ë chiÕn khu, víi niÒm tù hµo lµ ®¹i biÓu cña Hµ Néi ®i dù Quèc d©n ®¹i héi (8-1945), ®ång chÝ NguyÔn Tµi dïng hÕt kh¶ n¨ng tuyªn truyÒn cña m×nh ®Ó nãi chuyÖn víi ®ång bµo: nµo lµ téi ¸c cña Ph¸p cïng NhËt x©m l­îc n­íc ta, c­íp bãc thãc lóa, ®Ó hµng triÖu ®ång bµo ta ph¶i chÕt ®ãi; nµo lµ ph¸t xÝt §øc ®· ®Çu hµng; Hång qu©n Liªn X« ®· ®¸nh tan ®¹o qu©n Quan §«ng cña NhËt; nµo lµ lùc l­îng ViÖt Minh ta ë Hµ Néi rÊt m¹nh, kh¾p c¶ n­íc còng rÊt m¹nh. Thêi c¬ næi dËy giµnh ®éc lËp ®· tíi, v.v.. Chóng ta l¹i cã l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc l·nh ®¹o... §ång chÝ NguyÔn Tµi võa nãi tíi ®©y th× cô giµ - ng­êi dÉn ®Çu ®oµn nh©n d©n ®Þa ph­¬ng vç tay ng¾t lêi, nh©n d©n còng vç tay hoan h« theo. ¤ng cô ra hiÖu, mét n÷ ®¹i biÓu tõ trong ®oµn nh©n d©n ®Þa ph­¬ng ra ®¸p lêi: “Nh©n d©n T©n Trµo rÊt c¶m ¬n §oµn ®¹i biÓu Hµ Néi ®· vÒ dù §¹i héi. §¹i biÓu võa råi ®· nãi chuyÖn víi nh©n d©n nhiÒu ý hay, lêi ®Ñp. D©n ë ®©y còng ®­îc c¸n bé ViÖt Minh, nhÊt lµ «ng KÐ d¹y b¶o nhiÒu. Hîp víi ý cña ®¹i biÓu võa nãi. Nh­ vËy lµ xu«i ng­îc mét lßng cøu n­íc. Chóc c¸c ®¹i biÓu Hµ Néi thu nhiÒu kÕt qu¶". 23 N÷ ®¹i biÓu ph¸t biÓu xong, th× nh©n d©n trë vÒ b¶n. §oµn ®¹i biÓu Hµ Néi còng ®øng dËy, ®«i bªn vÉy chµo nhau. ¤ng cô vÉy ®ång chÝ NguyÔn Tµi l¹i gÇn, cÇm tay nh­ d¾t ®i. Võa ®i, võa hái: - §ång chÝ thÊy n÷ ®¹i biÓu nãi thÕ nµo? - D¹, n÷ ®ång chÝ Êy nãi ng¾n, nh­ng thÓ hiÖn tr×nh ®é kh¸ cao. Ch¸u ®ang b¨n kho¨n lµ m×nh nãi h¬i thõa... ¤ng KÐ tñm tØm c­êi, nhÑ nhµng b¶o ®ång chÝ Tµi: - Chó cÇn nhí lµ Hµ Néi bÞ ®Þch chiÕm tr­íc, trªn nµy bÞ ®Þch chiÕm sau. B©y giê trªn nµy l¹i ®­îc gi¶i phãng tr­íc. Hµ Néi vÉn bÞ qu©n giÆc c­íp n­íc thèng trÞ. Cho nªn ng­êi ®i sau kh«ng nªn chØ ®­êng cho ng­êi ®i tr­íc. §ång chÝ NguyÔn Tµi giËt m×nh nh×n «ng KÐ: Trêi ¬i! ¤ng giµ miÒn nói gÇy gß, m¶nh kh¶nh kia nãi ®¬n gi¶n nh­ng ®Çy ý nghÜa: “Ng­êi ®i sau sao l¹i chØ ®­êng cho ng­êi ®i tr­íc”. §ång chÝ NguyÔn Tµi véi n¾m chÆt tay «ng giµ: “Ch¸u hiÓu råi ¹!”. Nh×n theo bãng «ng cô b­íc ®i, NguyÔn Tµi thÇm nghÜ: “ViÖt Minh m×nh cã nh÷ng søc m¹nh, chÝnh lµ ë nh÷ng con ng­êi nµy ®©y”. ThÊy ®ång chÝ NguyÔn Tµi ®i theo «ng KÐ mét l¸t råi bÇn thÇn ®øng l¹i, ®ång chÝ Hoµng §¹o Thuý liÒn tíi gÇn vµ hái: “¤ng KÐ b¶o g×, mµ cËu ngÈn ng¬ ra vËy?”. §ång chÝ NguyÔn Tµi kÓ l¹i lêi «ng KÐ. §ång chÝ 24 Hoµng §¹o Thuý gËt ®Çu b¶o: “Ph¶i nh¾c nhë anh chÞ em m×nh, trß chuyÖn víi nh©n d©n vïng gi¶i phãng, ph¶i cÈn träng”. Nh×n theo bãng «ng cô, råi ®ång chÝ Thuý thÇm th× víi ®ång chÝ Tµi: “Kh«ng khÐo «ng KÐ Êy chÝnh lµ Cô NguyÔn ¸i Quèc ®Êy!”. §Õn ngµy khai m¹c Quèc d©n ®¹i héi, nh÷ng b¨n kho¨n ®ã cña hai ®ång chÝ míi ®­îc râ rµng: ¤ng KÐ Êy chÝnh lµ Cô NguyÔn ¸i Quèc. 25 B¸c Hå söa mét ch÷ trong th¬ «ng ph¹m kh¾c hoÌ* ®Æng minh ph­¬ng ¤ng Ph¹m Kh¾c HoÌ nguyªn lµ Ngù tiÒn V¨n phßng Tæng lý cña nhµ vua cuèi cïng cña triÒu NguyÔn. Sau Th¸ng T¸m n¨m 1945, «ng tham gia c¸ch m¹ng, c«ng t¸c ë Bé Néi vô vµ Ngo¹i giao. N¨m 1946, «ng lµm Tæng Th­ ký ph¸i ®oµn ViÖt Nam ë hai Héi nghÞ ViÖt - Ph¸p ë §µ L¹t vµ Ph«ngtenn¬bl«, sau ®ã «ng lµm Tæng Th­ ký Bé Ngo¹i giao. Ngµy 19-12-1946, kh¸ng chiÕn toµn quèc bïng næ, «ng bÞ kÑt l¹i ë Hµ Néi. Hai h«m sau, qu©n Ph¸p Ëp vµo nhµ b¾t «ng ®em giam ë Nhµ lao Ho¶ Lß cïng víi mét sè nh©n sÜ trÝ thøc kh¸c nh­ Hoµng Xu©n H·n, §µo Träng Kim... råi chóng ®­a «ng lªn m¸y bay ë Gia L©m bay vµo Sµi Gßn. GiÆc Ph¸p dïng mäi thñ ®o¹n hßng mua chuéc, l«i kÐo «ng tham gia ChÝnh phñ bï nh×n do Ph¸p nÆn ra ®Ó chèng ph¸ c¸ch m¹ng ViÖt Nam. ¤ng ®· kh¶ng kh¸i __________ * B¸o Nh©n d©n h»ng th¸ng, sè 30, th¸ng 10-1999. 26 tõ chèi. Khi ®­îc ®­a trë l¹i Hµ Néi, «ng ®· t×m mäi c¸ch b¾t liªn l¹c víi kh¸ng chiÕn, ra vïng tù do. Lªn chiÕn khu ViÖt B¾c, «ng ®­îc B¸c Hå nãi chuyÖn th©n mËt. §ªm 4-9-1947, trong khi trß chuyÖn, B¸c Hå nh×n ra c¶nh rõng ViÖt B¾c, nãi víi «ng: “Giã m¸t tr¨ng thanh, trêi xanh, rõng lÆng, c¶nh nªn th¬ l¾m! Chó cã cao høng th× tøc c¶nh ngay mét bµi. NÕu kh«ng th× ®äc vµi bµi cò còng ®­îc". - Th­a B¸c, ch¸u xin ®äc mét bµi ch¸u võa lµm trªn ®­êng lªn ®©y. §Çu ®Ò lµ “§­êng tù do”: BiÕt bao ngµy ®îi víi chê mong GiÆc Ph¸p, tõ nay tho¸t khái vßng Chµo ®ãn trªn ®­êng h­¬ng lóa míi TiÔn ®­a d­íi n­íc ¸nh tr¨ng vµng Giã §Òn Hïng thæi c¨ng lång ngùc M¾t B¸c Hå soi s¸ng câi lßng §­êng tù do con ®­êng ®Ñp nhÊt Tr­êng kú kh¸ng chiÕn ¾t thµnh c«ng. Nghe «ng ®äc xong, B¸c Hå nãi ngay: - Kh¸ ®Êy, ý tèt nh­ng lêi th× hai c©u thø n¨m vµ thø s¸u h¬i gß. Vµ B¸c hái: “Khi bÞ kÑt trong vïng ®Þch chó cã lµm th¬ kh«ng?”. - D¹ th­a B¸c, cã, ch¸u xin ®äc bµi “C©u c¸ gç”: Ho¶ lß T©y ®Õn r­íc «ng ra Hái dÉn ®i ®©u ch¼ng biÕt mµ 27 CÊt c¸nh Gia L©m trêi ®Êt cò §Æt ch©n S¬n NhÊt n­íc non nhµ Vai tï muèn ®æi ra vai t­íng Ch­íc quû kh«ng thµnh l¹i ch­íc ma Ba th¸ng c«ng toi c©u c¸ gç Hå G­¬m T©y l¹i th¶ «ng ra. ¤ng võa døt lêi th× B¸c c­êi vµ nãi: - M×nh thÝch bµi nµy h¬n bµi tr­íc nhiÒu, nh­ng ph¶i söa mét ch÷. Sau mét l¸t suy nghÜ «ng HoÌ hái: - Th­a B¸c cÇn söa ch÷ nµo xin B¸c chØ gi¸o cho, ch¸u nghÜ m·i kh«ng ra. - Chó cø suy nghÜ ®i thÕ nµo qua mét ®ªm chó sÏ nghÜ ra mµ! ¤ng n»m nhÈm ®i nhÈm l¹i bµi th¬, suy nghÜ m·i kh«ng ra vµ ngñ thiÕp lu«n. §Õn khi thøc dËy th× ®· h¬n s¸u giê s¸ng. ChiÕu ch¨n mµn gèi n¬i B¸c n»m ®· dän ®i c¶ råi. ¤ng ®ang véi vµng thu dän chç n»m cña m×nh th× B¸c tõ cÇu thang b­íc lªn nãi: - M×nh ®Þnh thøc chó dËy tËp thÓ dôc víi m×nh nh­ng thÊy chó cßn ngñ ngon, m×nh kh«ng thøc. Nhµ th¬ ®· t×m ra ch÷ nµo nªn söa ch­a? - Th­a B¸c ch¸u t×m m·i kh«ng ra. Xin B¸c d¹y cho. B¸c nãi: C©u cuèi cïng ph¶i thay thÕ ch÷ “«ng” b»ng ch÷ “tau” th× míi ®óng lµ c©u c¸ gç. 28 Sinh ho¹t cña B¸c thêi chèng Ph¸p* v­¬ng minh ph­¬ng ... T«i ë gÇn B¸c tõ ®Çu n¨m 1947 ®Õn n¨m 1950. Tuy c«ng t¸c ë c¬ quan anh NguyÔn L­¬ng B»ng, mµ anh B»ng l¹i chÞu tr¸ch nhiÖm tr«ng nom B¸c, nªn anh C¶1 còng b¶o t«i gióp ®ì. BÊy giê cã chÞ Thanh nÊu ¨n cho B¸c. ë ch©u Tù Do2, B¸c ¨n chung víi anh em. Anh em ¨n thÕ nµo B¸c ¨n thÕ Êy, kh«ng h¬n kh«ng kÐm. B¸t ¨n th× ®Òu lµ èng b­¬ng c­a ra, ch¼ng cã b¸t sµnh, b¸t sø, s¾t t©y tr¸ng men g× ®©u. N¨m 1948, t«i th­a víi B¸c: “B¸c cã tuæi, ¨n chËm h¬n chóng ch¸u. B¸c nªn ¨n riªng, mµ chóng ch¸u ¨n riªng còng tù do h¬n”. B¸c ®ång ý nh­ng chØ cho bµy thøc ¨n riªng, cßn c¬m vÉn lµ nåi chung. B¸c kh«ng chÞu ngåi ¨n riªng lÊy cí ¨n chung cho vui. Thøc ¨n d¹o Êy ch¼ng cã g×, cao nhÊt lµ thÞt chim chãc s¨n __________ * T¹p chÝ Sù kiÖn vµ Nh©n chøng, sè 17, 1995. 1. Anh C¶: NguyÔn L­¬ng B»ng. 2. HuyÖn S¬n D­¬ng, tØnh Tuyªn Quang. 29 b¾n, bÉy ®­îc kho mÆn víi muèi ®Ó B¸c ¨n dÇn. Cã lÇn t«i ®Õn Nhµ m¸y KiÕn thiÕt xin riªng ®­îc “c¸i khay b¸t ®Üa sµnh'' vÒ dän c¬m riªng cho B¸c. H«m ®Çu tiªn b­ng khay lªn, B¸c b¶o: “C« bµy ra thÕ nµy lµ quan c¸ch l¾m”... B¸c kh«ng bao giê chª ai nÊu ¨n dë, mÆn, nh¹t. Th­êng lµ B¸c khen mãn nµy ngon, mãn kia ngon, mµ ®· ngon th× chia ®Òu cïng ¨n. KiÕm ®­îc con gµ nÊu ®Ó mêi B¸c ¨n, B¸c nãi: “Léc bÊt kh¶ tËn h­ëng” - nghÜa lµ “Cã léc kh«ng nªn ¨n hÕt mét m×nh” råi chia phÇn cho mäi ng­êi. T«i dë mÑo, ninh gµ mÒm ra, n­íc ®Æc dµnh cho B¸c, anh em ¨n “c¸i”. B¸c biÕt ý l¹i chia “n­íc gµ” cho anh em. Ch¸n l¾m! B¸c thÝch ¨n ®Ëm mét chót, nh­ c¸ kho, thÞt kho. B÷a nµo còng hai b¸t kh«ng h¬n kh«ng kÐm. §ªm n»m châng tre, rÐt còng kh«ng chÞu n»m ®Öm chØ ®¾p chiÕc ch¨n nhuém n©u cò. C«ng viÖc th× tù lµm lÊy, ®¸nh m¸y lÊy tuy B¸c còng chØ “mæ cß” th«i. V¨n phßng Trung ­¬ng cö cËu B»ng sang ®¸nh m¸y gióp B¸c, B¸c b¶o “l·ng phÝ” vµ tr¶ vÒ. Nhµ ë th× kh«ng cã cöa, chØ cã v¸ch nøa v©y xung quanh. §ªm h«m kh«ng ai canh c¶. N¨m 1950, ®ång chÝ Lª« Phighe, Uû viªn Ban ChÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng Céng s¶n Ph¸p, ®­îc cö sang gÆp B¸c, nãi víi chóng t«i: “Ai l¹i ®Ó ¤ng Cô ngñ mµ kh«ng cã ng­êi canh g¸c. GÇn rõng, nhiÒu thó d÷ ph¶i b¶o vÖ...”. Chóng t«i b¸o c¸o víi B¸c ®Ó tæ chøc canh g¸c nhµ B¸c ë. B¸c nãi: “lµm thÕ kh«ng ®­îc. Ai l¹i b¾t ng­êi canh 30 cho ng­êi ngñ”. Chóng t«i cø lµm, bÝ mËt lµm. Råi còng lé. Ph¶i cÇu cøu c¸c anh ra quyÕt nghÞ B¸c míi th«i... trõ viÖc nÊu c¬m lµ B¸c kh«ng ®­îc lµm, cßn viÖc g× B¸c còng tù lµm lÊy. Cã cuéc häp cña Trung ­¬ng, B¸c b¶o víi c¸c ®ång chÝ Êy ra suèi röa mÆt. B¸c b¶o “Tù tóc, tù lËp”. QuÇn ¸o th× nhuém n©u nhuém chµm nh­ d©n. Bao nhiªu v¶i ®Ñp, lôa lµ c¸c ®oµn thÓ, c¸ nh©n kÝnh biÕu, B¸c ®Òu lµm quµ tÆng hÕt... èm ®au, B¸c rÊt ng¹i uèng thuèc. Cã lÇn ®ang ®i c«ng t¸c, B¸c bÞ ®au x­¬ng cét sèng kh«ng ®øng ®­îc, anh em ph¶i c¸ng vÒ. B¸c kh«ng cho b¶o b¸c sÜ. B¸c b¶o t«i ®un l¸ ng¶i cøu víi n­íc tiÓu ®Ó ch­êm. ThÕ lµ khái, anh Ph¹m Ngäc Th¹ch phª b×nh b¶o B¸c chñ quan l¾m. B¸c hái l¹i: “Lµm Chñ tÞch n­íc kh«ng ®­îc chñ quan µ”. Sau ®ã anh Th¹ch hay kiÕm cí sang kiÓm tra t×nh h×nh søc khoÎ cña B¸c. BiÕt ý, anh Th¹ch ®Õn lµ B¸c chÆn ngay “B¸c sÜ muèn g×”... ThÕ lµ anh Th¹ch ph¶i nãi l¶ng ®i “®Õn th¨m B¸c th«i”... 31 LÇn ®Çu tiªn ®­îc ch÷a bÖnh cho b¸c* Lª v¨n ch¸nh kÓ ph¹m thÞ lai ghi Trong qu·ng ®êi ®­îc phôc vô B¸c, cã nhiÒu kû niÖm thËt khã quªn. T«i cßn nhí vµo kho¶ng n¨m 1947, t«i nhËn nhiÖm vô ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc kháe cña B¸c. LÇn ®Çu tiªn ®Õn gÆp B¸c, t«i thÊy B¸c ®ang n»m trªn vâng ë cöa ®×nh Hång Th¸i, thÊy t«i ®Õn B¸c nhám dËy vµ hái: - Chó ®i ®©u ®Êy? - Th­a B¸c, ch¸u ®­îc cö sang phôc vô B¸c. - B¸c kh«ng èm ®©u, chó xuèng v¨n phßng chó Phan Mü mµ ë vµ ch¨m sãc søc kháe cho c¸c chó d­íi ®ã. Trong chÝn n¨m t«i nhËn nhiÖm vô ch¨m sãc søc kháe cho B¸c, B¸c Ýt bÞ èm ®au. Cã hai lÇn B¸c èm lµ mét lÇn bÞ sèt rÐt vµ mét lÇn ®au bông. __________ * ChuyÖn kÓ cña nh÷ng ng­êi gióp viÖc B¸c Hå, Nxb. Th«ng tÊn, Hµ Néi, 2003, tr. 86-87. 32 LÇn B¸c bÞ sèt rÐt, B¸c gäi ®iÖn xuèng v¨n phßng anh Ph¹m Ngäc Th¹ch, anh b¶o t«i ®Õn kh¸m bÖnh cho B¸c. T«i ®Õn thÊy B¸c bÞ sèt cao, cßn ®ang tÝnh xem nªn dïng thuèc g× cho B¸c th× B¸c ®· nãi: - B¸c ra lÖnh cho chó ch÷a hai h«m lµ ph¶i hÕt sèt. T«i lo qu¸, B¸c sèt cao nh­ thÕ, ch÷a hai ngµy th× khái h¼n sèt lµm sao ®­îc. Sau khi hái ý kiÕn anh Th¹ch t«i tiªm cho B¸c mét èng Bimècphin lo¹i 50 ®¬n vÞ vµ theo dâi. ThÊy nhiÖt ®é gi¶m vµ kh«ng cã ph¶n øng g× nªn t«i b¸o c¸o l¹i víi anh Th¹ch vµ h«m sau tiªm hai èng nh­ vËy. ThÕ lµ B¸c røt c¬n sèt. B¸c c­êi vµ nãi víi t«i: - §Êy chó xem, B¸c ra lÖnh ch÷a hai ngµy ph¶i khái, mµ ®óng nh­ thÕ ®Êy. Lóc ®ã t«i míi hÕt lo vµ c­êi xoµ cïng B¸c. Sau ®ã anh Th¹ch lªn b¸o c¸o víi B¸c: - Th­a B¸c, tiªm thuèc lµ ph¶i ®ñ mét liÒu lµ n¨m èng, sau ®ã cßn ph¶i uèng thuèc viªn thªm mÊy ngµy n÷a. B¸c kh«ng ®ång ý tiªm n÷a, cßn thuèc viªn B¸c chØ uèng hai ngµy. Chóng t«i tiªm thuèc bæ B1, B¸c còng chØ ®ång ý tiªm cã hai ngµy. 33 §­îc b¸c quan t©m* Lª v¨n ch¸nh kÓ ph¹m thÞ lai ghi Trong thêi gian ®Çu phôc vô B¸c, gia ®×nh t«i sèng ë xa Ýt cã dÞp vÒ th¨m, phÇn v× c«ng viÖc, phÇn v× hoµn c¶nh kh¸ng chiÕn t«i kh«ng tiÖn xin ®i. Mét lÇn biÕt tin vî t«i ®Õn c«ng t¸c t¹i vïng gÇn ®Êy, B¸c tÕ nhÞ cö t«i ®i c«ng t¸c ®Õn vïng vî t«i ®ang lµm viÖc cã ý t¹o ®iÒu kiÖn cho hai vî chång gÆp nhau. Nh­ng t«i vèn rÊt nghiªm tóc, xong c«ng viÖc lµ vÒ ngay, kh«ng ghÐ vµo th¨m vî. Khi vÒ tíi c¬ quan gÆp B¸c ®Þnh b¸o c¸o t×nh h×nh th× B¸c ®· hái ngay: - Chó cã gÆp thÝm Êy kh«ng? ThÝm cã kháe kh«ng? Khi biÕt t«i kh«ng vµo th¨m vî, B¸c cã ý kh«ng vui, B¸c nãi: - Chó nh­ thÕ lµ kh«ng ®­îc, B¸c cö chó ®i c«ng t¸c lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c« chó gÆp nhau, ®· tíi ®ã mµ kh«ng vµo th¨m vµ ®éng viªn thÝm Êy. Sau nµy tæ chøc ®· t¹o ®iÒu kiÖn bè trÝ cho nhµ t«i c«ng t¸c ë gÇn V¨n phßng Phñ Chñ tÞch. __________ * ChuyÖn kÓ cña nh÷ng ng­êi gióp viÖc B¸c Hå, Nxb. Th«ng tÊn, Hµ Néi, 2003, tr. 89. 34 Thanh g­¬m B¸c trao cho vÞ t­íng* kim dung Th­îng t­íng TrÇn V¨n Trµ kh«ng bao giê quªn kû niÖm lÇn ®Çu tiªn ®­îc gÆp B¸c Hå kÝnh yªu. C©u chuyÖn diÔn ra nh­ mét giÊc m¬, gi÷a nh÷ng ngµy toµn quèc kh¸ng chiÕn ë nói rõng ViÖt B¾c. §ã lµ vµo mét ngµy cña n¨m 1948 lÞch sö. TrÇn V¨n Trµ ®¹i diÖn cho lùc l­îng vò trang cïng mét trung ®éi b¶o vÖ cïng ®i ®Ó b¶o vÖ ®oµn ®¹i biÓu qu©n chÝnh Nam Bé do ®ång chÝ Ph¹m V¨n B¹ch dÉn ®Çu ra c«ng t¸c vµ th¨m Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ë chiÕn khu ViÖt B¾c. V­ît qua bao nhiªu dÆm ®­êng, ®Çy khã kh¨n c¶n trë, lßng mçi ng­êi con Nam Bé lu«n h­íng vÒ miÒn B¾c, h­íng vÒ B¸c Hå. §­îc tin ®oµn ®¹i biÓu Nam Bé ®Õn S¬n D­¬ng, Héi ®ång ChÝnh phñ ph¸i ba ng­êi lµ cha Ph¹m B¸ Trùc, NguyÔn V¨n T¹o vµ TrÇn Duy H­ng ®i ®ãn t¹i ®Þa ®iÓm ®Æc biÖt. __________ * B¸c Hå víi c¸c t­íng lÜnh, Nxb. Thanh niªn, Hµ Néi, 2000, tr. 19-20. 35 9 giê s¸ng ngµy 3-10-1948, §oµn ®¹i biÓu Nam Bé ®Õn gÆp ChÝnh phñ. Cuéc ®ãn tiÕp rÊt ®¬n gi¶n vµ th©n mËt. Hå Chñ tÞch ra ®ãn råi h«n tõng ng­êi mét ë ngoµi cöa. ¤ng TrÇn V¨n Trµ b¸o c¸o vÒ qu©n sù. Sau khi ba ®¹i biÓu Nam Bé b¸o c¸o xong, c¸c ®¹i biÓu Nam Bé ®em nh÷ng tÆng phÈm kû niÖm cña nh©n d©n miÒn Nam nhê ®oµn göi kÝnh biÕu B¸c Hå vµ ChÝnh phñ. Trong sè nµy, cã mét t¸c phÈm lµm cho B¸c Hå hÕt søc c¶m ®éng lµ bøc ho¹ h×nh Hå Chñ tÞch vµ ba em thiÕu nhi t­îng tr­ng ba miÒn Trung - Nam - B¾c. Ba em bÐ v©y quanh B¸c Hå, mét em n¾m r©u B¸c. B¸c Hå r¬m rím n­íc m¾t khi biÕt bøc ho¹ nµy cña mét ho¹ sÜ ®· lÊy m¸u m×nh vÏ lªn bøc tranh nµy, võa ®Ñp võa mang ®Çy ý nghÜa. B¸c Hå ng¾m m·i nh÷ng bøc ho¹ t¶ c¶nh chiÕn tr­êng miÒn Nam, nh÷ng trËn th¾ng oanh liÖt cña bé ®éi ta. Th­îng t­íng TrÇn V¨n Trµ nhí m·i b÷a c¬m tiÔn ®oµn. H«m Êy trong kh«ng khÝ th©n mËt, B¸c Hå ®· trao cho «ng mét thanh g­¬m vµ nãi: B¸c trao cho chó thanh g­¬m quý gi¸ nµy ®­a vÒ cho ®ång bµo Nam Bé ®Ó diÖt thï. Chó b¸o c¸o víi ®ång bµo r»ng lßng B¸c, lßng §¶ng lóc nµo còng ë bªn c¹nh ®ång bµo. Chóng ta ®ång lßng v× n­íc, nhÊt ®Þnh chóng ta sÏ th¾ng. 36 Giäng cña B¸c Êm vang chøa chan t×nh c¶m göi g¾m «ng ®Õn ®ång bµo miÒn Nam. NhËn thanh kiÕm quý gi¸ cña Ng­êi göi tÆng, «ng hiÓu ®ã còng chÝnh lµ mÖnh lÖnh mµ B¸c Hå ®· giao cho c¸c t­íng sÜ tiÕn lªn tiªu diÖt qu©n thï ®Ó gi¶i phãng quª h­¬ng... 37 Giao thõa “Löa tr¹i”* nguyÔn thanh h¶i §ã lµ c¸i TÕt Kû Söu (1949) ë S¬n D­¬ng, Tuyªn Quang. Ngµy 10-1-1949, theo lÖnh cña B¸c, c¬ quan Phñ Chñ tÞch di chuyÓn tõ x· Trung Trùc, huyÖn Yªn S¬n ®Õn Lòng TÈu, x· T©n Trµo, huyÖn S¬n D­¬ng, tØnh Tuyªn Quang. Khi c¬ quan ®· æn ®Þnh xong n¬i ¨n chç ë, th× TÕt ®· ®Õn gÇn. N¨m Êy, ®ång chÝ Hå Tïng MËu, Tæng thanh tra ChÝnh phñ ®­îc c¬ quan bÇu lµm tr­ëng ban tæ chøc TÕt Kû Söu. §ång chÝ Hå Tïng MËu tæ chøc mét buæi häp chuyªn bµn vÒ viÖc ®ãn TÕt cho c¬ quan. Khi cuéc häp ®ang diÔn ra s«i næi víi nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ trang trÝ, h¸i hoa, v¨n nghÖ, thÓ thao... th× B¸c Hå ®Õn. Kh«ng ®îi ®Ó ai b¸o c¸o, B¸c hái: - TÕt n¨m nay, ta tæ chøc vui nh­ thÕ nµo? - Th­a B¸c, chóng ch¸u ®ang bµn ®Êy ¹! §ång chÝ Hå Tïng MËu tr¶ lêi. __________ * T¹p chÝ Sù kiÖn vµ Nh©n chøng, sè 49, 1998. 38 B¸c hái tiÕp: - ThÕ ®· bµn môc ph¸o ch­a? - D¹ ch­a ¹! Mét sè anh em bµn t¸n x«n xao vÒ chuyÖn lÊy ph¸o ë ®©u. ThÊy vËy, ®ång chÝ Hå Tïng MËu liÒn hái ý kiÕn cña B¸c: - Th­a B¸c, rõng nói nh­ thÕ nµy th× kiÕm ®©u ra ph¸o...? B¸c c­êi, chØ tay ra rõng nøa: - Ph¸o ë rõng ®Êy, tha hå! Anh em cã mÆt trong buæi häp cïng µ lªn vµ hiÓu r»ng, ®èt löa th× nøa næ, ®Êy lµ ph¸o, thø ph¸o thùc vËt rÊt thiªn nhiªn, gÇn gòi víi con ng­êi. Sau ®ã, B¸c cßn “®¹o diÔn” nhiÒu h×nh thøc vui TÕt n÷a råi míi ra vÒ. §ång chÝ Hå Tïng MËu ®Ò nghÞ anh em ®i chÆt nøa, bã l¹i thµnh nh÷ng bã ng¾n, võa dÔ v¸c, dÔ xÕp ®èng, khi ®èt võa gän. §èng nøa ë s©n cø cao dÇn, kh« dÇn vµ ngµy cña cuèi n¨m Tý còng hÕt. Anh em trong c¬ quan tuy rÊt mong B¸c ®Õn sím nh­ng l¹i ®o¸n ph¶i mång hai, mång ba g× ®ã th× B¸c míi cã thêi gian “sang” th¨m c¬ quan ®­îc. Nh­ng, ®óng ®ªm 30, giao thõa th× B¸c tíi. Mäi ng­êi ch¹y ïa ra ®ãn B¸c, tranh nhau nãi mét c©u chóc TÕt B¸c. B¸c vui vÎ chóc l¹i mäi ng­êi råi chØ mét chç thuËn tiÖn b¶o anh em xÕp nøa ®èt. B¸c nãi: - TÕt nµy, B¸c ¨n TÕt löa tr¹i víi c¸c chó. 39 Löa bèc lªn, nøa næ lÐp bÐp nh­ trµng ph¸o tiÕp nhau, nghe rÊt vui tai. ViÖc ®Çu tiªn lµ B¸c më chiÕc tói v¶i ®eo bªn m×nh ra råi nãi: - §©y lµ quµ TÕt ®ång bµo tÆng B¸c. B¸c biÕu c¸c chó... B¸c ®­a tËn tay tõng c¸n bé, chiÕn sÜ mçi ng­êi mét qu¶ cam. Sau ®ã, mäi ng­êi trong c¬ quan ca h¸t, cÇm tay nhau nh¶y quanh ngän löa tr¹i Êm cóng ®Çy t×nh c¶m gia ®×nh c¸ch m¹ng. §ªm Êy, B¸c nghØ l¹i c¬ quan. S¸ng mång mét TÕt, V¨n phßng tæ chøc chóc TÕt n¨m míi B¸c. B¸c c¶m ¬n råi b¶o mäi ng­êi ngåi l¹i nghe B¸c kÓ chuyÖn vÒ t×nh h×nh thÕ giíi, t×nh h×nh trong n­íc. B¸c cho biÕt, qu©n ta võa th¾ng ®Þch ë Ba Th¸, TÕ Tiªu; ý Yªn vµ ®Æc biÖt ë Thõa Thiªn, Qu¶ng Nam, §µ N½ng ta ®¸nh ®oµn tµu gÇn 20 toa xe, phôc kÝch ë ®Ìo H¶i V©n ph¸ huû mÊy chôc xe, diÖt hµng tr¨m tªn ®Þch. B¸c khuyªn mäi ng­êi thi ®ua lµm trßn nhiÖm vô ë hËu ph­¬ng ®Ó xøng ®¸ng víi tiÒn tuyÕn. Khi mäi ng­êi trong c¬ quan chuÈn bÞ thi ®Êu bãng chuyÒn, B¸c nãi: - §Ó B¸c lµm träng tµi cho. C¸c chó chia thµnh ®éi ra s©n ch¬i ®i. Tr­íc khi hai ®éi chµo nhau vµo trËn ®Êu, B¸c gi¬ tay thæi mét tiÕng cßi tuyªn bè: - §éi nµo th¾ng, sÏ ®­îc träng tµi chÝnh th­ëng mçi ng­êi mét ®iÕu thuèc l¸ th¬m. 40 Cuéc ®Êu bãng chuyÒn diÔn ra thËt s«i næi, hÊp dÉn vµ gay go, v× ®éi nµo còng muèn giµnh phÇn th¾ng. Nh­ng cuèi cïng còng cã bªn ®­îc, bªn thua. Bªn th¾ng xÕp hµng ngay ng¾n, chØnh tÒ, h©n hoan. §éi tr­ëng h« nghiªm råi b¸o c¸o: - Th­a B¸c, chóng ch¸u th¾ng ¹! Bªn thua, thÊy vËy còng lµm liÒu nh¶y ra xÕp véi hµng b¸o c¸o: - Th­a B¸c, chóng ch¸u còng th¾ng ®Êy ¹. Th¾ng mét sÐc ¹. C¸c cæ ®éng viªn thÊy thÕ còng ch¹y tíi xÕp hµng: - Th­a B¸c, th­a B¸c, chóng ch¸u còng th¾ng ¹. Cæ vò phe th¾ng. B¸c c­êi rÊt vui råi nãi: - §óng, n¨m nay sÏ lµ n¨m ®¹i th¾ng lîi, kh«ng ai ®­îc phÐp thua c¶... Nãi xong, B¸c th­ëng cho mçi ng­êi mét ®iÕu thuèc l¸. Ai nÊy ®Òu hín hë, phÊn khëi, chØ duy cã ®ång chÝ c¶nh vÖ lµ buån ra mÆt, lÇm bÇm nãi mét m×nh: - ThÕ lµ hÕt tiªu chuÈn c¶ ngµy cña ¤ng Cô råi... Nh­ biÕt ý ®ång chÝ c¶nh vÖ, trªn ®­êng vÒ, B¸c cø khen m·i lµ anh em m×nh “th«ng minh”. 41 TÕt ë chiÕn khu, B¸c Hå chiªu ®·i phë* ®Æng minh ph­¬ng Cã lÏ nh©n d©n ë c¸c thµnh phè, thÞ x·, thÞ trÊn kh«ng cã ai lµ kh«ng mét lÇn ¨n phë. §· cã rÊt nhiÒu bµi v¨n, bµi b¸o nãi vÒ mãn ¨n rÊt phæ biÕn vµ ngon miÖng nµy. Hai nhµ v¨n NguyÔn Tu©n vµ Vò B»ng ®· cã rÊt nhiÒu bµi viÕt rÊt tinh tÕ vÒ Phë, NguyÔn Tu©n viÕt: “Phë còng lµ mét tiÕng h¸t yªu ®êi cña con ng­êi ViÖt Nam ch©n chÝnh vµ b×nh dÞ”. Mét lÇn ngåi ¨n phë trong mét qu¸n phë næi tiÕng ë Hµ Néi, nhµ v¨n NguyÔn Tu©n nghe ®­îc mÈu chuyÖn gi÷a hai n÷ sinh mét tr­êng phæ th«ng cÊp III gÇn ®ã: “Phë hiÖu nµy ¨n mª qu¸. ThÕ ®è chÞ biÕt B¸c Hå vµ c¸c vÞ l·nh ®¹o kh¸c cã thÝch phë kh«ng?”. “Lµm thÕ nµo mµ biÕt ®­îc! Nµy nãi ®ïa chø c¸c vÞ mµ ®Õn ¨n cho hiÖu nµo, th× chñ hµng thËt lµ sung s­íng ®Õn v« biªn”. __________ * B¸o Nh©n d©n h»ng th¸ng, sè 9, 1998. 42 Nh­ c¸c c« n÷ sinh cÊp III trong t¸c phÈm cña NguyÔn Tu©n, t«i ch­a hÒ ®­îc biÕt B¸c Hå kÝnh yªu cã ¨n phë vµ thÝch phë kh«ng. T«i còng tß mß muèn biÕt. May sao, trong dÞp s¾p sang xu©n, t«i nhËn ®­îc cuèn NhËt ký cña mét bé tr­ëng rÊt ®å sé, gåm hai tËp khæ lín, dµy ngãt mét ngh×n trang . §äc ®Õn trang 14, tËp 2, t«i thÝch thó qu¸, reo lªn nh­ ng­êi nghÌo tróng sè: “§©y råi! §©y råi! Cô NguyÔn Tu©n vµ c¸c c« n÷ sinh mµ ®äc ®­îc ®o¹n nµy h¼n lµ kho¸i l¾m!”. VÞ bé tr­ëng viÕt nhËt ký kh«ng ph¶i lµ ng­êi xa l¹. §ã lµ cô Lª V¨n HiÕn, nguyªn Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh ChÝnh phñ ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ trong nhiÒu n¨m, lµ t¸c gi¶ cuèn s¸ch Ngôc Kon Tum næi tiÕng. B»ng nh÷ng dßng ng¾n gän sóc tÝch, t¸c gi¶ cho biÕt vÒ c¸i TÕt ë chiÕn khu ViÖt B¾c, t¸c gi¶ ®ãn TÕt nh­ sau: “28-1-1949. - H«m nay lµ 30 TÕt, nhµ nµo còng giÕt lîn, nÊu b¸nh ch­ng. C¸c bé quÇn ¸o míi ®· ®­îc xÕp ra xÕp vµo ®Ó ngµy mai cho ra ®­êng, cho ra c¸nh ®ång, cho ra trong c¸c buæi mÝt tinh. 28-1-1949. - Mång mét TÕt. C¸c nh©n viªn vµ c¸c em nhá ®Òu ®Õn chóc TÕt vµ mõng tuæi. Nh×n mäi ng­êi cã vÎ c¶m ®éng. Chôp nhiÒu ¶nh lµm kû niÖm. H­ng, Mü, Lª, Huúnh, T¹o ®Õn ch¬i vµ cïng ®i ®Õn chóc TÕt Hå Chñ tÞch. Ngùa phãng qua nhiÒu ®¸m rõng. §Õn chç Cô Hå vµo kho¶ng 5 giê chiÒu. Hå Chñ tÞch chê chóng m×nh ®Õn 43 ®Ó ch¬i bãng chuyÒn, nh­ng chóng m×nh ®Õn trÔ qu¸. Sau b÷a c¬m chiÒu víi Cô, cuéc löa tr¹i ®­îc tæ chøc. Chóng m×nh chóc mõng Cô b»ng nh÷ng hµi kÞch ng¾n vµ nh÷ng bµi h¸t vui. Tuy kh«ng ®­îc ®Æc s¾c l¾m v× Ýt ng­êi. Hå Chñ tÞch vui vµ th©n mËt l¾m. Trong lóc vui, kh«ng khái nh¾c nhiÒu vÒ t×nh h×nh thÕ giíi vµ viÖc n­íc. §ªm nay chóng m×nh ë l¹i ®©y víi Hå Chñ tÞch. C©u chuyÖn dµi ®Õn nöa ®ªm míi xong... 30-1-1949. - Mång 2 TÕt. Cïng víi Hå Chñ tÞch ¨n phë t¸i. Cô cã ng­êi ®Çu bÕp kh¸ giái. ¡n s¸ng xong, tõ gi· Cô, chóng m×nh trë vÒ c¬ quan...”. N¬i B¸c Hå mêi phë t¸i c¸c vÞ kh¸ch mång 2 TÕt Kû Söu Êy lµ vïng Lòng TÈu, gÇn T©n Trµo, S¬n D­¬ng, thuéc tØnh Tuyªn Quang. B÷a phë h«m ®ã ch¾c ch¾n lµ ngon v× theo nhËt ký, th× ng­êi ®Çu bÕp cña B¸c Hå “kh¸ giái”. Chóng t«i ®­îc biÕt ng­êi ®Çu bÕp Êy tªn lµ §inh V¨n CÈn, quª ë KiÕn An, H¶i Phßng, lóc nhá, nhµ nghÌo, lµm phô viÖc cho mét ng­êi Hoa chuyªn b¸n phë g¸nh. ¤ng ®· qua ®êi n¨m 1982. Nh­ vËy, qua nhËt ký cña mét Bé tr­ëng, chóng ta ®­îc biÕt ®· mét lÇn B¸c Hå mêi kh¸ch cïng ¨n phë t¸i víi m×nh t¹i nhµ ë chiÕn khu. §iÒu mµ c¸c häc sinh trong bµi ký cña NguyÔn Tu©n muèn biÕt, ®· ®­îc gi¶i ®¸p. 44 C«ng an lµ b¹n d©n hay b¹n quan?* v­¬ng v¨n long §Çu n¨m 1949. Chóng t«i ®­a B¸c ®i th¨m hai ph¸i ®oµn n­íc b¹n ®ang ë trong mét ®Þa ®iÓm trong huyÖn Yªn S¬n trë vÒ. §Õn Mü L©m (huyÖn Yªn S¬n) th× tr­a, chóng t«i vµo nhµ c¬ së ®Ó ¨n c¬m, nh­ng cã tiÕng m¸y bay nªn B¸c b¶o chóng t«i mang c¬m ra b·i cá trong rõng ngåi ¨n. §ang ¨n, m¸y bay ®Þch Ëp ®Õn. MÊy anh em b¶o vÖ chóng t«i lo cuèng c¶ lªn. §ang nhèn nh¸o, B¸c ®· ra tay lµm hiÖu cho mäi ng­êi ngåi xuèng. M¸y bay µo qua ngän nói råi nh»m phÝa suèi n­íc nãng b¾n xuèng. M¸y bay ®i, b÷a ¨n l¹i tiÕp tôc. B¸c vui vÎ hái t«i: - Chó Long lµ c«ng an, vËy ë Tuyªn Quang ai lµ ng­êi mua nhiÒu c«ng tr¸i quèc gia nhÊt? - D¹ th­a B¸c, ë tØnh ch¸u cã bµ Hå Xu©n ViÖn mua nhiÒu nhÊt ¹! __________ * T¹p chÝ Sù kiÖn vµ Nh©n chøng, sè 17, 1995. 45 - VËy ai lµ ng­êi nghÌo nhÊt mµ l¹i mua cè g¾ng nhÊt? - Th­a B¸c, ch¸u kh«ng n¾m ®­îc ¹! T«i lóng tóng tr¶ lêi. - ThÕ c«ng an ta lµ b¹n d©n hay lµ b¹n quan? - D¹, lµ b¹n d©n ¹! - §· lµ b¹n d©n th× c¸c chó ph¶i n¾m ai lµ ng­êi nghÌo nhÊt chø? Ng­êi giµu mua nhiÒu lµ chuyÖn tÊt nhiªn. Cßn ng­êi nghÌo mµ mua cè g¾ng nhÊt th× ®ã lµ tÊm lßng nhiÖt thµnh ñng hé kh¸ng chiÕn cña bµ con! B¸c l¹i hái: - VËy chó Long th­êng ®i c«ng t¸c qua vïng thÞ x·, chó cã nghe thÊy nh©n d©n kªu ca g× kh«ng? - Th­a B¸c, phong trµo nãi chung ®Òu tèt ¹, nh©n d©n thÞ x· tuyÖt ®èi tin t­ëng vµo §¶ng. - B¸c muèn hái vÒ viÖc c¸c chó x©y ®µi thi ®ua ¸i quèc kia? HiÓu ý B¸c t«i b¸o c¸o l¹i rÊt cô thÓ. - Th­a B¸c, m¸y bay Ph¸p ph¶i tèn rÊt nhiÒu bom ®¹n míi ph¸ ®­îc ®µi. RÊt may, nh©n d©n thÞ x· ®· ®i t¶n c­ c¶ nªn kh«ng ai bÞ th­¬ng vong. C¸i cÇu ë ngay bªn c¹nh ®µi còng kh«ng viÖc g×. - C¸c chó Tuyªn Quang tÕu l¾m. §ang lóc kh¸ng chiÕn l¹i bµy vÏ ra x©y ®µi thi ®ua ¸i quèc, võa tèn kÐm, l¹i võa lµm môc tiªu cho m¸y bay ®Þch ®¸nh ph¸. B¸c ¨n c¬m xong tr­íc nh­ng vÉn ngåi l¹i ®éng viªn 46 anh em chóng t«i cè g¾ng ¨n lÊy søc. B¸c b­ng b¸t canh chan ®Òu cho mäi ng­êi. - ¡n hÕt ®i c¸c chó. ¡n no mµ ®i ®­êng cho khoÎ. §õng b¾t ch­íc B¸c, bông chØ chøa ®­îc cã vËy th«i. Råi B¸c l¹i nh×n t«i th©n mËt: - Chó Long nµy, B¸c míi ®i qua vïng d©n téc thÊy bµ con kªu ca vÒ c¸ch x©y dùng lµng kiÓu mÉu cña c¸c chó nhiÒu l¾m. KiÓu mÉu lµ vÒ néi dung chø kh«ng ph¶i kiÓu mÉu vÒ h×nh thøc. Bµ con lµ ng­êi d©n téc mµ c¸c chó b¾t ng­êi ta më ®­êng to, xoay h­íng nhµ th× ai ng­êi ta nghe. Lµm nh­ thÕ lµ ®¶o lén phong tôc tËp qu¸n cña ®ång bµo ®Êy. B¸c nghe d­ luËn nh­ thÕ kh«ng biÕt cã ®óng kh«ng? - D¹, th­a B¸c... - ë mét vµi n¬i khi nh©n d©n nép ®¶m phô xong xu«i, thãc cßn thõa hä ®em ra chî b¸n, c¸c chó l¹i cho d©n qu©n, c«ng an ra c¶n hä l¹i, b¾t hä ®em b¸n cho Nhµ n­íc theo gi¸ quy ®Þnh. Lµm thÕ lµ kh«ng ®­îc. ChÝnh s¸ch cña m×nh kh«ng ph¶i lµ c­ìng bøc, n¹t né. B¸c dõng l¹i gi©y l¸t råi nãi: - TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò B¸c nãi, chó Long ph¶i vÒ b¸o c¸o víi TØnh uû vµ Uû ban. C¸c chó c«ng an lµ b¹n d©n th× ph¶i ®i s¸t nh©n d©n. D©n cã ®iÒu g× b»ng lßng víi ChÝnh phñ vµ cßn ®iÒu g× th¾c m¾c, c¸c chó ph¶i b¸o c¸o cho TØnh uû vµ Uû ban biÕt ®Ó cã biÖn ph¸p kh¾c phôc, söa ch÷a... 47 §ªm r»m trªn s«ng phã ®¸y* triÖu hång th¾ng Tr­a h«m Êy, t«i di chuyÓn c«ng v¨n võa vÒ ®Õn c¬ quan, ®­îc ®ång chÝ Trung vµ ®ång chÝ §Þnh cho biÕt lµ tèi nay B¸c Hå sÏ ®i ch¬i, chóng m×nh chuÈn bÞ mäi mÆt cho B¸c. T«i h¬i ng¹c nhiªn vÒ tin ®ã. B¸c ®i ch¬i tèi? §i ®©u? Ra c¬ quan ChÝnh phñ ®Ó bµn viÖc g× ch¨ng? L©u nay thÊy B¸c Ýt ®i ®ªm. H«m nay míi thÊy B¸c ®i mµ l¹i nãi lµ ®i ch¬i, nªn t«i vµ mét sè ®ång chÝ kh¸c ®Òu ng¹c nhiªn vµ cã nhiÒu ph¸n ®o¸n. Mçi lÇn ®i ®©u, B¸c vÉn b¶o chóng t«i chuÈn bÞ vµ còng kh«ng bao giê cho biÕt râ lµ ®i ®©u, chØ khi nµo s¾p lªn ®­êng th× B¸c míi nãi. Vµ mçi lÇn ®i ®©u, B¸c th­êng chØ ®Þnh ng­êi nµo ®i cïng B¸c. Nh­ng lÇn nµy chØ cã lÖnh chung, nªn chóng t«i cµng ng¹c nhiªn. Anh em chóng t«i lµ ng­êi b¶o vÖ B¸c, nªn mçi lÇn B¸c ®i ®©u ®Òu ph¶i chuÈn bÞ tèt nh÷ng c«ng viÖc cña __________ * B¸c Hå ë ViÖt B¾c, Nxb. ViÖt B¾c, 1975, tr. 112-116. 48 m×nh. §ång chÝ Trung nÊu c¬m nÕp víi ®ç xanh, b¨n kho¨n m·i kh«ng biÕt lÊy g× lµm thøc ¨n. §ång chÝ Trung lo B¸c ph¶i ®i xa nªn thÞt mét con gµ vµ r¸n rÊt cÈn thËn. ThÊy ®ång chÝ Trung thÞt gµ r¸n, ai còng b¶o nhÊt ®Þnh ®i xa míi c¬m n¾m nh­ vËy. Nh­ng còng thÊy l¹: kh«ng thÊy B¸c b¶o chuÈn bÞ ngùa mµ l¹i thÊy mÊy ®ång chÝ tËp trung vµo buéc l¹i c¸i bÌ m¶ng cÈn thËn. Trªn m¶ng kª thªm mét l­ît nøa n÷a lµm thµnh mét c¸i gi­êng ngåi ®­îc h¼n hoi. Chóng t«i l¹i ®o¸n lµ ®ªm nay B¸c ®i c©u. V× lóc kh¸c, thØnh tho¶ng B¸c còng ®i c©u vµo nh÷ng buæi chiÒu sau giê lµm viÖc. NghÜ vËy th«i, thùc ra mçi ng­êi còng tù hiÓu ®ªm tr¨ng s¸ng nh­ vËy c©u lµm sao ®­îc, mµ B¸c còng ®· thõa biÕt. C«ng viÖc chuÈn bÞ cña chóng t«i ®· ®©u vµo ®Êy. Tr¨ng còng võa nh« lªn ®Çu nói. §ªm nay lµ ®ªm r»m th¸ng T¸m ta, nªn ¸nh tr¨ng nh­ dÞu hiÒn, m¸t mÎ h¬n. Kh«ng biÕt ë nh÷ng n¬i kh¸c nh­ thÕ nµo, riªng ë ven s«ng §¸y nµy ®ªm Êy mÆt tr¨ng, dßng n­íc vµ vµi ®¸m m©y tr¾ng l÷ng lê tr«i nh­ quyÖn lÊy nhau lµm t¨ng thªm c¶nh ®Ñp. T«i dï ch­a quen víi c¶nh tr¨ng thu nh­ vËy nh­ng ®ªm Êy còng thÊy say c¶nh. Võa lóc chóng t«i chuÈn bÞ xong, B¸c tõ nhµ trªn xuèng b¶o chóng t«i cïng B¸c ®i ch¬i TÕt Trung thu! Anh em chóng t«i nghe vËy rÊt vui mõng. Nh­ng nçi lo cña mçi ng­êi chóng t«i còng hiÖn ra. Mõng lµ ®­îc 49 cïng B¸c ®i ch¬i s«ng, lo lµ n­íc s«ng cßn l¹ bÕn l¹ bê. Chóng t«i l¹i lµ nh÷ng ng­êi cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ B¸c. Nh­ng dï sao anh em chóng t«i còng cïng B¸c b­íc ch©n xuèng bÌ m¶ng. ThÕ lµ ®ªm r»m th¸ng T¸m n¨m 1949 Êy lÇn ®Çu tiªn vµ còng chØ cã mét lÇn Êy, chóng t«i ®­îc cïng B¸c ®i ch¬i trªn bÌ m¶ng gi÷a dßng s«ng Phã §¸y. §ªm Êy, mÆt n­íc s«ng Phã §¸y ®· biÕt chiÒu lßng kh¸ch quý, nªn rÊt ph¼ng lÆng vµ dÞu hiÒn. T«i nh×n dßng s«ng nh­ mét con ®­êng c¸i, mÆt n­íc nh­ mÆt th¶m nhung ®­îc tr¶i gi÷a hai bê. T«i lµ ng­êi d©n téc Dao, x­a nay sèng víi nói rõng, b¹n cïng h­¬u nai, khe suèi. Vïng quª t«i kh«ng cã con s«ng réng vµ to nh­ vËy. Nªn ®ªm Êy nh×n nói, nh×n s«ng, nh×n tr¨ng mµ lßng t«i r¹o rùc niÒm mÕn yªu ®Êt n­íc. T«i kh«ng ph¶i nhµ v¨n, nhµ th¬, nªn kh«ng biÕt t¶ c¸i c¶nh gi÷a dßng s«ng §¸y m¸t mÎ nµy cã mét c¸i bÌ m¶ng cña vÞ l·nh tô d©n téc ViÖt Nam ®ang l÷ng lê tr«i d­íi ¸nh tr¨ng r»m th¸ng T¸m. NÕu nh×n riªng dßng s«ng ®ªm nay thËt lµ mét ®ªm hoµ b×nh ®Ñp ®Ï. Nh­ng håi Êy cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p ®ang b­íc vµo thêi kú quyÕt liÖt. Kh¾p n¬i ®ang chuÈn bÞ tæng ph¶n c«ng ®Ó quÐt s¹ch qu©n thï ra khái ®Êt n­íc. Nh÷ng tin th¾ng trËn cña qu©n d©n ta ë s«ng L«, ®Ìo Giµng... tin ph¸ tÒ, diÖt ®Þch ë ®ång b»ng B¾c Bé, ë TrÞ Thiªn, v.v. ®ang bay vÒ 50 trªn s«ng §¸y nµy. Vµ, cã lÏ nh÷ng tin th¾ng trËn Êy ®· lµm cho l·nh tô chóng ta vui mõng nªn míi cã ®ªm ch¬i tr¨ng ®Ñp ®Ï nµy. §Êy lµ nh÷ng suy nghÜ riªng cña chóng t«i. Ng­êi ®ang cÇm l¸i con thuyÒn ViÖt Nam kh¸ng chiÕn ®i qua nh÷ng th¸c ghÒnh nguy hiÓm mµ l¹i ®ang thanh th¶n nh­ mét nhµ th¬ - Sù thùc B¸c lµ mét nhµ th¬ vÜ ®¹i - v× n¾m ch¾c trong tay con thuyÒn ViÖt Nam sÏ tíi bÕn vinh quang. M¶ng ®ang tr«i. B¸c ®Ò nghÞ mçi ng­êi h¸t mét bµi. §oµn ng­êi h«m ®ã cã c¶ chÞ Mai nªn chóng t«i ®Ò nghÞ chÞ h¸t tr­íc. ChÞ Mai vui lßng, kh«ng ai b¶o ai, tù nhiªn ai còng biÕt cuéc vui b¾t ®Çu. Gi÷a nói rõng, cã tr¨ng, cã n­íc... nghe giäng h¸t cña mét thanh n÷ cÊt lªn, mÆc dï ch­a ph¶i lµ giäng h¸t ®iªu luyÖn nh­ v¨n c«ng, nh­ng còng ®· lµm cho c¶nh ®ªm tr¨ng cµng thªm ®Ñp ®Ï. ChÞ Mai h¸t xong, chóng t«i hoan h«, c¶ bÌ m¶ng còng rung rinh theo. B¸c l¹i nãi vui: - Giäng c« h¸t nhá qu¸, míi nh­ con muçi bay ngang tai! Chóng t«i ®Ò nghÞ chÞ Mai h¸t l¹i. Ch¾c chÞ Mai v× c¶m ®éng qu¸ nªn h¸t kh«ng ®­îc cao tiÕng. BÌ m¶ng cña chóng t«i tiÕp tôc tr«i mét qu·ng s«ng n÷a, ®Õn mét khóc s«ng réng, cã vùc s©u h¬n, lóc nµy, nh×n hai bªn bê s«ng xa xa...Tr¨ng ®· lªn kh¸ cao. C¶ bÒ mÆt cña s«ng nh­ kh«ng cßn bãng tèi cña nói rõng 51 n÷a. Nh×n ®«i bê s«ng, nói soi m×nh d­íi n­íc t¹o thµnh hai bê nh­ nói nèi liÒn víi nói. BÌ m¶ng lóc nµy tr«i chËm h¬n nhiÒu, gÇn nh­ dõng l¹i. Nh×n lªn trêi cã tr¨ng, cã sao, nh×n xuèng d­íi ch©n còng cã sao, cã tr¨ng. §Õn qu·ng nµy B¸c nãi ®¹i ý nh­ sau: - §ªm nay, kh¾p n¬i, c¸c ch¸u ®Òu vui ch¬i TÕt Trung thu... B¸c nãi nhiÒu vµ nh¾c nhiÒu ®Õn c¸c ch¸u ë c¸c n¬i. Khi B¸c nh¾c tíi c¸c ch¸u ®ang sèng trong vïng ®Þch kiÓm so¸t, mäi ng­êi ®Òu se lßng. B¸c nãi xong, l¹i ®Ò nghÞ mçi ng­êi ë ®©y gãp vµo lµm mét bµi th¬. B¸c ®Ò x­íng vµ ®Æt c©u tr­íc, råi mçi ng­êi gãp vµo mét c©u. Mäi ng­êi chóng t«i ®Òu vui vÎ ®ång ý. T«i vµ mét sè ®ång chÝ kh¸c ch­a biÕt lµm th¬ lµ thÕ nµo, nh­ng thÊy vui qu¸, còng ®ång ý. Nãi lµ mçi ng­êi gãp vµo, nh­ng thùc tÕ l¹i lµ ý kiÕn cña B¸c nhiÒu. T«i rÊt tiÕc håi Êy ch­a quan t©m ®Õn th¬ ca nªn kh«ng biÕt ghi chÐp lÊy. T«i chØ cßn mang m¸ng nhí mét sè ý kh«ng thµnh c©u th¬ nh­ sau: ... Trªn ®Çu cã tr¨ng soi D­íi ch©n cã tr¨ng soi Bång bÒnh gi÷a n­íc ®oµn ng­êi ng¾m tr¨ng Xa xa sóng trËn vang Çm Ngµy mai th¾ng giÆc tr¨ng r»m s¸ng h¬n. ... 52 Bµi th¬ cßn dµi, nh­ng t«i kh«ng nhí n÷a. Lµm xong bµi th¬, B¸c ®äc l¹i. Mäi ng­êi vui vÎ. B¸c vµ chóng t«i míi lÊy c¬m n¾m ra ¨n trªn bÌ m¶ng. ¡n c¬m xong, chóng t«i chèng m¶ng ng­îc dßng. VÒ ®Õn nhµ vµo kho¶ng h¬n m­êi giê khuya. §ªm Êy, t«i ngñ ngay trong phßng B¸c. §Æt m×nh lªn gi­êng, t«i suy nghÜ nhiÒu vÒ mét ®ªm ®i ng¾m tr¨ng víi l·nh tô - nhµ th¬. Ng­êi bËn tr¨m c«ng ngh×n viÖc vÉn dµnh nh÷ng th× giê ng¾m tr¨ng vµ nhí c¸c ch¸u thiÕu niªn, nhi ®ång. NghÜ l¹i nh÷ng lêi B¸c nh¾c ®Õn c¸c ch¸u ch¬i TÕt Trung thu, c¸c ch¸u ë miÒn nói, c¸c ch¸u ®ang ë vïng ®Þch t¹m chiÕm... nghÜ bao nhiªu cµng thÊy lßng B¸c quý c¸c ch¸u bÊy nhiªu. Tõ ®ã, t«i cµng hiÓu s©u thªm hai ch÷ “Trung thu” mµ B¸c Hå h»ng nh¾c nhë. H«m nay miÒn B¾c ®· hoµ b×nh. §óng lµ “ngµy mai” “th¾ng giÆc tr¨ng cµng s¸ng h¬n”... Nh×n lªn tr¨ng s¸ng, lßng t«i nhí l¹i ®ªm r»m n¨m x­a. Nh×n ¸nh tr¨ng to¶ kh¾p n¬i n¬i mµ nhí l¹i nh÷ng lêi th¬ B¸c vÉn cßn vang väng m·i... 53 Nh÷ng kû niÖm kh«ng bao giê quªn* D­¬ng thuý liªn kÓ ph¹m thÞ lai ghi T«i lµm viÖc ë V¨n phßng B¸c tõ n¨m 1949 ®Õn n¨m 1954. Tr­íc ®ã, t«i lµm viÖc ë V¨n phßng Bé Tæng chØ huy Bé Quèc phßng. Thêi kh¸ng chiÕn, V¨n phßng gióp viÖc B¸c cã rÊt Ýt ng­êi, gåm cã t«i, anh Vò §×nh Huúnh vµ mét vµi ®ång chÝ. C¸c ®ång chÝ canh g¸c, b¶o vÖ søc kháe cho B¸c th× ë gÇn, c¸c bé phËn hµnh chÝnh nh­ chóng t«i th× ë xa B¸c nh­ng gÇn lµng. T«i phô tr¸ch viÖc ®äc vµ tËp hîp th­ ë c¸c n¬i, c¸c ®¬n vÞ bé ®éi, c¸c ch¸u thanh thiÕu niªn göi B¸c nh©n dÞp 19-5, dÞp n¨m míi, sau ®ã b¸o c¸o lªn B¸c. Thêi ®ã th­ tõ miÒn Nam, tõ c¸c vïng t¹m chiÕm... göi tíi B¸c rÊt nhiÒu. NhiÒu ®Õn nçi th­ cña TÕt n¨m nay ®äc ®Õn 19- 5 n¨m sau míi hÕt. Chóng t«i ®äc, thèng kª göi b¸o c¸o lªn B¸c. Sau ®ã B¸c sÏ cã th­ c¸m ¬n chung, chø tr¶ lêi __________ * ChuyÖn kÓ cña nh÷ng ng­êi gióp viÖc B¸c Hå, Nxb. Th«ng tÊn, Hµ Néi, 2003, tr. 44-45. 54 riªng th× kh«ng xuÓ. §Æc biÖt th­ cña chÞ em phô n÷ göi B¸c hay kÌm theo tÆng phÈm vµ quµ göi biÕu B¸c. Quµ cña chÞ em göi biÕu B¸c th­êng lµ ¸o, giÇy v¶i, ¸o gèi... B¸c nhËn vµ giao c¶ cho anh Tr­êng trong tiÓu ®éi b¶o vÖ B¸c cÊt vµo kho. H»ng n¨m vµo dÞp 27-7, B¸c nãi anh Tr­êng ®­a cho t«i ghi tªn ng­êi, ®oµn thÓ tÆng B¸c vµo tõng tÆng phÈm, sau ®ã Ng­êi göi tÆng l¹i cho c¸c anh th­¬ng binh, bé ®éi vµ c¸c ®ång chÝ c¸n bé trong c¬ quan kh¸ng chiÕn. Quµ cña B¸c tÆng chØ lµ mét tÊm ¸o, mét chiÕc kh¨n hay chai mËt ong, c©y bót... nh­ng nh÷ng mãn quµ ®ã ®­îc nh©n d©n n©ng niu vµ tr©n träng. T×nh c¶m còng nh­ sù quan t©m cña B¸c lµm Êm lßng ng­êi chiÕn sÜ, lµ sù cæ vò, ®éng viªn rÊt lín ®èi víi hä. Ngoµi th­ göi chóc thä, cßn cã lo¹i th­ khiÕu n¹i còng göi lªn B¸c. Sè th­ nµy ®­îc B¸c l­u ý h¬n, vµ cã nhiÒu th­ B¸c ®· trùc tiÕp ®äc. B¸c ®äc vµ suy nghÜ nhiÒu ®Ó nªu chØ thÞ, biÖn ph¸p gi¶i quyÕt. Th¸ng 10 n¨m 1954, B¸c tõ chiÕn khu ViÖt B¾c trë vÒ Thñ ®« Hµ Néi. V¨n phßng B¸c ®­îc bæ sung thªm ng­êi, v× c«ng viÖc ®èi néi, ®èi ngo¹i cña B¸c më réng nhiÒu nªn cã thªm mét bé phËn cã nhiÖm vô thu nhËn tÆng phÈm c¸c n¬i, c¸c ®oµn thÓ, c¸ nh©n göi biÕu B¸c, ®ång thêi chuÈn bÞ, ®Æt tÆng phÈm ®Ó B¸c tÆng c¸ nh©n, ®oµn thÓ vµ kh¸ch n­íc ngoµi. 55 Gi¶n dÞ vµ tiÕt kiÖm trong sinh ho¹t* D­¬ng thuý liªn kÓ ph¹m thÞ lai ghi Lµm viÖc ë V¨n phßng B¸c lµ chÝnh, nh­ng ®«i khi t«i cßn ®¶m nhËn viÖc thªu, v¸ quÇn ¸o, ch¨n, mµn, ¸o gèi cho B¸c. C«ng viÖc nµy gióp t«i cã ®iÒu kiÖn ®­îc gÇn B¸c vµ häc tËp ®­îc rÊt nhiÒu. Häc tËp B¸c ®øc tÝnh gi¶n dÞ, tiÕt kiÖm. ¸o B¸c r¸ch, cã khi v¸ ®i v¸ l¹i, B¸c míi cho thay. T«i nhí m·i chiÕc ¸o gèi mµu xanh hßa b×nh cña B¸c, anh CÇn (ng­êi phôc vô B¸c) ®­a t«i v¸ ®i v¸ l¹i, miÕng v¸ nä chång lªn miÕng v¸ kia. CÇm chiÕc ¸o gèi cña B¸c t«i r­ng r­ng n­íc m¾t. T«i nãi víi anh CÇn: - Th«i anh ®õng b¾t t«i v¸ ¸o gèi cho B¸c n÷a, t«i th­¬ng B¸c l¾m. Anh thay ¸o gèi kh¸c cho B¸c dïng. Anh CÇn nãi: __________ * ChuyÖn kÓ cña nh÷ng ng­êi gióp viÖc B¸c Hå, Nxb. Th«ng tÊn, Hµ Néi, 2003, tr. 45-47. 56 - T«i ®· ®Ò nghÞ víi B¸c thay ¸o gèi míi, nh­ng B¸c ch­a ®ång ý. ChÞ chÞu khã v¸ gióp t«i. Tay cÇm kim mµ kh«ng ®­a næi mòi kim. T«i xóc ®éng vµ th­¬ng B¸c qu¸ chõng. B¸c gi¶n dÞ vµ tiÕt kiÖm qu¸, ch¾t chiu nh­ ng­êi cha lo cho mét gia ®×nh lín, nh­ c¶nh nhµ ®«ng con mµ cßn tóng thiÕu. Nh÷ng n¨m th¸ng gióp viÖc ë V¨n phßng B¸c t«i cã nh÷ng kû niÖm kh«ng bao giê quªn. ë ViÖt B¾c, cã mét buæi B¸c ®i c«ng t¸c vÒ muén, vÒ qua V¨n phßng, B¸c nghØ l¹i mét l¸t v× mÖt. Anh Kh¸ng thÊy thÕ nãi víi t«i: - B¸c mÖt kh«ng ¨n ®­îc c¬m. C« nÊu cho B¸c b¸t ch¸o. B¸c ®ang n»m nghØ nghe thÊy thÕ liÒn nhæm dËy b¶o t«i: - C« nÊu ch¸o cho B¸c b»ng c¬m nguéi Êy, võa chãng chÝn, võa tiÕt kiÖm ®­îc g¹o, khái bá phÝ c¬m thõa. T«i lÆng ng­êi ®i th­¬ng B¸c v« cïng. §· mÖt kh«ng ¨n ®­îc c¬m mµ l¹i nÊu ch¸o b»ng c¬m nguéi. Ch¸o nÊu b»ng c¬m nguéi rêi r¹c, ¨n kh«ng ngon nh­ng kh«ng biÕt lµm thÕ nµo, t«i ®µnh ph¶i chÊp hµnh. NÕu kh«ng lµm theo lêi B¸c dÆn sÏ bÞ phª b×nh. 57 Mãn ¨n gi¶n dÞ nh­ng ®Ñp* D­¬ng thuý liªn kÓ ph¹m thÞ lai ghi Lµ Chñ tÞch n­íc, nh­ng B¸c rÊt thÝch ¨n c¸c mãn ¨n d©n d·. B¸c thÝch mãn vã bß, cµ dÇm t­¬ng, m¾m, canh cua víi rau chuèi th¸i ghÐm, c¸ bèng kho l¸ gõng... §ång chÝ Lª ViÕt L­îng göi biÕu B¸c mét lä cµ dÇm m¾m. B¸c rÊt thÝch ¨n. §Õn b÷a ¨n c¬m B¸c nãi: - C¸c c«, c¸c chó ¨n thÞt, c¸, ®Ó phÇn B¸c mãn cµ dÇm m¾m. ë rõng cã nh÷ng th¸ng thiÕu rau. B¸c nãi víi t«i: - ThiÕu rau ta cã nhiÒu mÝt, c« lµm mãn nhót ®Ó ¨n cho ®ì xãt ruét, ë quª B¸c hay ¨n mãn nhót nµy l¾m. T«i thó thùc víi B¸c lµ kh«ng biÕt c¸ch lµm. B¸c l¹i bµy c¸ch cho t«i lµm mãn nhót (chÕ biÕn tõ qu¶ mÝt xanh). __________ * ChuyÖn kÓ cña nh÷ng ng­êi gióp viÖc B¸c Hå, Nxb. Th«ng tÊn, Hµ Néi, 2003, tr. 47-48. 58 Nh÷ng b÷a ®Þnh ¨n t­¬i, B¸c b¶o «ng Trung, ng­êi nÊu ¨n cho B¸c ra V¨n phßng gäi t«i vµ chÞ Cóc (vî ®ång chÝ Ph¹m V¨n §ång) vµo chuÈn bÞ nÊu ¨n. B¸c nãi: - Chó Trung ®Ó hai c« træ tµi lµm bÕp cho B¸c ch¸u m×nh th­ëng thøc. ¤ng Trung lµm thÞt gµ s½n. T«i chÆt rót x­¬ng ra, b¨m thÞt, trén gia vÞ, nhåi vµo ®ïi gµ ®em hÊp. B¸c ¨n vµ khen ngon. ChÞ Cóc lµm mãn bÝt tÕt còng ®­îc B¸c khen ngon, v× chÞ lµm rÊt c«ng phu. B¸c ch¸u cïng ¨n rÊt vui, B¸c ®­a ra nhËn xÐt: - Gia vÞ ®èi víi c¸c mãn ¨n ViÖt Nam rÊt quan träng. ThiÕu gia vÞ mãn ¨n gi¶m gi¸ trÞ rÊt nhiÒu. Khi nghe B¸c nãi ®iÒu nµy t«i l¹i chît nhí cã lÇn ®­îc nghe c¸c ®ång chÝ b¶o vÖ B¸c kÓ l¹i, B¸c ®· tõng lµm phô bÕp trªn tµu v­ît ®¹i d­¬ng khi cßn trÎ, tõng lµ phô bÕp cho «ng vua bÕp næi tiÕng Ðtcèpphie. B¸c rÊt thµnh th¹o trong viÖc chÕ biÕn c¸c mãn ¨n vµ tr×nh bµy c¸c mãn ¨n cho ®Ñp, hÊp dÉn. Håi ë ViÖt B¾c, cã lÇn ®i c«ng t¸c, B¸c ch¸u dõng l¹i bªn bê suèi nÊu ¨n. B¸c b¶o c¸c chó nÊu c¬m ®Ó B¸c r¸n trøng cho. B¸c lµm rÊt th¹o. Trøng r¸n xong mµ c¬m ch­a chÝn, trong lóc chê ®îi, B¸c c¾t khoanh trøng bµy lªn ®Üa thµnh h×nh rÊt ®Ñp, nh×n ®Üa thøc ¨n sinh ®éng h¼n lªn. Anh em c­êi th¸n phôc, B¸c b¶o: - Khi cã ®iÒu kiÖn lµm cho ngon h¬n, ®Ñp h¬n th× ta cø lµm. 59 DiÔn gi¶ ®­îc phÐp thay ®æi chç* ®µo an th¸i kÓ hå vò ghi Tèi ngµy 2-9-1949, B¸c sang V¨n phßng Trung ­¬ng §¶ng1 nãi chuyÖn nh©n Kû niÖm Quèc kh¸nh lÇn thø t­. BÊy giê ë héi tr­êng, lµ mét c¸i nhµ to b»ng nøa kh«ng cã bµn ghÕ. B¸c ngåi xuèng tr­íc vµ b¶o mäi ng­êi ngåi theo. Nh÷ng vÞ cã chøc cã quyÒn trong V¨n phßng, nh÷ng anh khoÎ m¹nh, nhanh ch©n tranh nhau ngåi v©y quanh B¸c, cßn phô n÷ bËn con c¸i, c¸c c« mÉu gi¸o ph¶i ngåi sau tÊt c¶. B¸c kh«ng nãi g×, cø lÆng im cho mäi ng­êi ®Õn ®«ng ®ñ. Khi ®­îc b¸o c¸o anh chÞ em ®· ®Õn ®«ng ®ñ råi, B¸c nãi: - §Ó æn ®Þnh trËt tù cho buæi “diÔn thuyÕt” ®­îc __________ * B¸c Hå con ng­êi vµ phong c¸ch, Nxb. Lao ®éng, Hµ Néi, 1999, tr. 84-85. 1. Thêi gian nµy, B¸c ë KhÊu LÊu - Vùc Hå x· T©n Trµo, huyÖn S¬n D­¬ng, tØnh Tuyªn Quang. 60 thµnh c«ng, c¸c c« c¸c chó ph¶i ngåi ®óng vÞ trÝ cña m×nh. Riªng diÔn gi¶ ®­îc phÐp thay ®æi chç. Mäi ng­êi cßn ®ang ng¬ ng¸c th× B¸c ®øng dËy ®i xuèng phÝa sau, b¶o mäi ng­êi quay l¹i vµ B¸c b¾t ®Çu ngay. ThÕ lµ mÊy chôc chÞ em, t­ëng ph¶i ngåi cuèi héi tr­êng l¹i ho¸ ra ngåi hµng trªn, ngay c¹nh B¸c. C¸c chÞ vui s­íng në nô c­êi r¹ng rì vµ ®­a nh÷ng ¸nh m¾t nh­ ''chÕ giÔu” chóng t«i. Trong buæi nãi chuyÖn B¸c lÊy vÝ dô: - Ta nh­ con voi non cµng ®¸nh cµng m¹nh. §Þch nh­ con tr©u ®iªn cµng ®¸nh cµng kiÖt søc. §Õn mét lóc nµo ®ã th× nhÊt ®Þnh con voi non sÏ quËt ng· con tr©u ®iªn. 61 Tay ®øt ruét xãt* NguyÔn h÷u kh¸ng kÓ hå vò ghi Vµo kho¶ng th¸ng 9, th¸ng 10-1949, lóc ®ã Phñ Chñ tÞch cßn ®ãng ë LËp B×nh, huyÖn S¬n D­¬ng, tØnh Tuyªn Quang. Mét buæi s¸ng trêi ®Ñp, ®Õn phiªn t«i b¶o vÖ B¸c. 10 giê s¸ng, n¾ng ®· tr¶i vµng trªn c¸c n­¬ng rÉy, t«i vµo phßng lµm viÖc cña B¸c. T«i h¬i ng¹c nhiªn v× c¶m nhËn thÊy trªn nÐt mÆt B¸c ®äng mét vÎ buån. - Th­a B¸c, h«m nay B¸c kh«ng khoÎ ¹. B¸c kh«ng tr¶ lêi vµ ®­a cho t«i mét tê Cøu quèc: - Chó xem ®i, giÆc ®· cho m¸y bay nÐm bom Nhµ thê Bïi Chu - Ph¸t DiÖm. ThËt lµ mét téi ¸c ghª tëm. Tay ®øt ruét xãt, m¸u cña ®ång bµo m×nh ch¶y, ai mµ ch¼ng ®au lßng. __________ * B¸c Hå con ng­êi vµ phong c¸ch, Nxb. Lao ®éng, Hµ Néi, 1999, tr. 179-180. 62 T«i cÇm tê b¸o ®äc. Trªn hµng ch÷ lín: “GiÆc Ph¸p cho m¸y bay nÐm bom Nhµ thê Bïi Chu - Ph¸t DiÖm giÕt h¹i hµng tr¨m ®ång bµo C«ng gi¸o”, t«i thÊy nh÷ng g¹ch ®á nh÷ng chç B¸c chó ý. §äc xong, t«i c¶m thÊy c¨n nhµ v¾ng lÆng. NgÈng ®Çu t«i thÊy B¸c ®ang quay mÆt vÒ phÝa trong, tay cÇm kh¨n... T«i còng lÆng ng­êi ®i vµ tiÕp tôc ®äc nèt bµi b¸o. Chê cho t«i ®äc xong, B¸c nãi: - Chóng ta ph¶i lµm viÖc hÕt m×nh ®Ó ®Èy nhanh cuéc kh¸ng chiÕn mau ®Õn th¾ng lîi cho ®ång bµo l­¬ng, gi¸o tho¸t khái nçi khæ ®au nµy. Chó cÇm tê b¸o vÒ ®äc cho mäi ng­êi nghe. 63 B¸t chÌ xÎ ®«i* thuû xu©n §ång chÝ liªn l¹c ®i c«ng v¨n 10 giê ®ªm míi ®Õn. B¸c gäi mang ra mét b¸t, mét th×a con. Råi B¸c ®em b¸t chÌ ®Ëu ®en ®­êng phªn, mµ anh em phôc vô võa mang lªn, xÎ mét nöa cho ®ång chÝ liªn l¹c. - Ch¸u ¨n ®i. ThÊy ®ång chÝ liªn l¹c ngÇn ng¹i, l¹i cã tiÕng ®»ng h¾ng bªn ngoµi, B¸c giôc: - ¡n ®i, B¸c cïng ¨n... C¶m ¬n B¸c, ®ång chÝ liªn l¹c ra vÒ. Ra khái nhµ sµn, xuèng s©n, ®ång chÝ cÊp d­ìng bÊm vµo vai anh lÝnh th«ng tin: - CËu ch¸n qu¸. C¶ ngµy B¸c cã b¸t chÌ ®Ó båi d­ìng lµm ®ªm mµ cËu l¹i ¨n mÊt mét nöa. - Khæ qu¸, anh ¬i! Em cã sung s­íng g× ®©u. Th­¬ng B¸c, em võa ¨n võa xãt n­íc m¾t, nh­ng kh«ng ¨n l¹i sî B¸c kh«ng vui, mµ ¨n th× biÕt c¸i ch¾c lµ c¸c anh m¾ng má råi... __________ * B¸c Hå víi chiÕn sÜ, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi, 2001, t. I, tr. 10. 64 Mãn ®Æc biÖt* Håi ®Çu kh¸ng chiÕn, ë ViÖt B¾c ®êi sèng c¸n bé rÊt kham khæ. NhiÒu khi kh«ng ®ñ g¹o nãi g× ®Õn thøc ¨n. B¸c Hå còng vui vÎ chÞu ®ùng nh­ mäi ng­êi. Mçi lÇn cã häp hµnh, c¸n bé, nh©n viªn th­êng ph¶i chia nhau ®i c©u c¸, s¨n bÉy thó nhá ®Ó kiÕm thªm chót chÊt t­¬i. LÇn Êy, vµo n¨m 1949, Ban Th­êng vô Trung ­¬ng häp ë T©n Trµo. Anh em vÖ binh cïng rñ nhau ®i t×m, nh­ng nh÷ng ng­êi ®i s¨n ®Òu vÒ kh«ng, nh÷ng ng­êi ®i c©u còng vËy, v× trêi m­a to qu¸, c¸ kh«ng c¾n måi. §Õn b÷a ¨n, c¸c ®ång chÝ th­êng vô cïng anh em lµm viÖc ë c¬ quan cïng qu©y quÇn quanh nh÷ng chiÕc “bµn” tre (c¾m cäc xuèng ®Êt, trªn ®Æt c¸i liÕp). Trong r¸ th× chØ toµn lµ s¾n do c¬ quan t¨ng gia, lo¸ng tho¸ng míi cã vµi h¹t c¬m. Cßn mãn thøc ¨n duy nhÊt lµ m¨ng __________ * Xem “ChiÕn ®Êu trong vßng v©y” cña §¹i t­íng Vâ Nguyªn Gi¸p, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n – Nxb. Thanh niªn, Hµ Néi, 1995, tr. 374. 65 rõng chÊm muèi. ThÕ mµ mäi ng­êi vÉn ¨n ngon lµnh, chuyÖn trß r«m r¶. Nh­ sùc nhí ra ®iÒu g×, B¸c Hå gäi ®ång chÝ th­ ký ngåi bµn bªn b¶o: - H«m nay cã kh¸ch, chó lÊy mãn “®Æc biÖt” ra! Mäi ng­êi ch­a hiÓu “mãn ®Æc biÖt” lµ g×, th× ng­êi th­ ký ®· ®­a ra mét c¸i èng tre, nót chÆt...B¸c më n¾p èng, chia cho mçi ng­êi mét Ýt thøc ¨n mÇu ®á, th¬m nøc. §ã lµ thø “thÞt hép ViÖt Minh”, B¸c th­êng dïng khi ®i c«ng t¸c xa, chÕ biÕn b»ng mét c©n thÞt lîn th¸i nhá vôn, kho víi mét c©n muèi vµ mét c©n ít t­¬i, bá vµo èng tre, ®Ëy kÝn, cã thÓ ®Ó rÊt l©u. B¸c b¶o: - Chó nµo kh«ng ¨n ®­îc cay nhiÒu th× ®õng dïng mãn nµy lÉn víi m¨ng. C¸c chó nªn tËp ¨n ít v× ít cã rÊt nhiÒu sinh tè. Kh¸ng chiÕn gian khæ, thiÕu thèn, nh­ng mçi lÇn vÒ qu©y quÇn bªn B¸c nh­ thÕ nµy, ai còng c¶m thÊy ®Çm Êm, vui vÎ... 66 Ta kh«ng ¨n th× ®ång bµo ¨n* nguyÔn v¨n khoan Sau khi nh©n d©n ta tæng khëi nghÜa, giµnh ®­îc chÝnh quyÒn, Hå Chñ tÞch ®· ra lêi kªu gäi “Chèng giÆc ®ãi, giÆc dèt, giÆc ngo¹i x©m”. Ng­êi h« hµo ®ång bµo ra søc t¨ng gia s¶n xuÊt kh«ng ®Ó mét tÊc ®Êt hoang ho¸. Tu©n theo lêi d¹y cña Hå Chñ tÞch, nh©n d©n ta ®· tËn dông triÖt ®Ó diÖn tÝch, trång khoai trªn c¸c ô chiÕn ®Êu, vì ®Êt khai hoang trång s¾n, mét sè v­ên hoa ë c«ng së ®· trë thµnh nh÷ng luèng rau xanh. Kh¸ng chiÕn toµn quèc bïng næ, B¸c lªn ViÖt B¾c, nay ë b¶n nµy, mai ®Õn lµng kh¸c nh­ng B¸c vÉn duy tr× viÖc t¨ng gia s¶n xuÊt, ph¸t ®éng thi ®ua trång rau, ®Æt gi¶i th­ëng cho “chiÕn sÜ t¨ng gia”, ®Þnh tiªu chuÈn träng l­îng rau mçi ng­êi ph¶i nép cho nhµ bÕp. Cuèi n¨m 1949, v­ên su hµo, b¾p c¶i cña c¸c chiÕn sÜ c¶nh vÖ ®ang ph¸t triÓn. Anh em thØnh tho¶ng l¹i sang th¨m c¸c luèng rau cña B¸c “t×m hiÓu” c¸ch ch¨m __________ * B¸c Hå víi chiÕn sÜ, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi, 2001, t. II, tr. 135-136. 67 bãn cña B¸c ®Ó ¸p dông vµ ngÊm ngÇm thi ®ua víi B¸c. §ang tr«ng chê mét vô béi thu th× cã lÖnh di chuyÓn c¬ quan. C¸c chiÕn sÜ c¶nh vÖ kh¸o nhau: - “Kh«ng biÕt c¸i «ng nµo ®¹o diÔn o¸i o¨m thÕ...”. Anh em b¶o ®µnh lµ “gÆt lóa non” vËy, ®Þnh bông tr­íc h«m ®i sÏ “nhæ hÕt” gi¶i quyÕt “chiÕn tr­êng”. Cã anh cßn nªu s¸ng kiÕn bÝ mËt vµo v­ên cña B¸c “tËn thu” ít non, giµ, xanh, ®á... vµ c¶ rau th¬m. Vµ muèn lµm ®­îc viÖc nµy, tr­íc hÕt ph¶i ®i “trinh s¸t”. Mét anh l©n la vµo buæi chiÒu, gi¶ vê t¹t qua v­ên cña B¸c. Anh thÊy B¸c ®ang xíi ®Êt, ®Æt h¹t trång bÇu, bÝ, m­íp... Mõng qu¸, anh “trinh s¸t” vÒ b¸o tin “kh«ng di chuyÓn” n÷a ®©u! - Ai b¶o thÕ? - §Êy “sang” mµ xem B¸c ®ang trång míi rau. TiÓu ®éi tr­ëng nghi nghi, ngê ngê, ®Ých th©n tíi kiÓm tra nguån tin. - Th­a B¸c c¬ quan kh«ng chuyÓn n÷a ¹? - ChuyÓn chø, sao l¹i kh«ng? - V× ch¸u thÊy B¸c ®ang trång bÇu... nªn nghÜ r»ng cø ë ®©y. B¸c ®øng lªn, råi tñm tØm c­êi nãi: - C¸c ch¸u sao l¹i nghÜ ng¾n vËy. Ta cø trång, rau lªn xanh, ta kh«ng ¨n, ®ång bµo ¨n, lo g×. Mµ con ®­êng nµy c¸c chó cßn qua l¹i. Ra TÕt kh«ng cã rau, ®Õn mµ xin ®ång bµo. Mµ nµy, chí cã mµ c¾t su hµo non ®Êy! TiÓu ®éi tr­ëng lÌ l­ìi: - C¸i g× ¤ng Cô còng biÕt tr­íc. 68 ChuyÕn ®i Liªn X«, Trung quèc ®Çu n¨m 1950 cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh* lª v¨n thÞnh §Çu n¨m 1950, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh sang th¨m kh«ng chÝnh thøc Trung Quèc, Liªn X«. Êy lµ sù kiÖn lín, cã quan hÖ nhiÒu mÆt ®Õn c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Cuèi n¨m 1949, tr­íc nh÷ng thay ®æi to lín cña t×nh h×nh quèc tÕ, mét lÇn n÷a, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh l¹i chuÈn bÞ cho chuyÕn ra n­íc ngoµi cña m×nh. §©y lµ chuyÕn ®i thø t­ kÓ tõ khi Ng­êi vÒ n­íc, trùc tiÕp l·nh ®¹o c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Môc tiªu c¬ b¶n lµ ph¸t triÓn ngo¹i giao, tranh thñ sù ®ång t×nh, ñng hé cña Liªn X«, Trung Quèc vµ b¹n bÌ quèc tÕ, nh»m ®Èy nhanh cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, ®­a c¸ch m¹ng ViÖt Nam nhËp vµo trµo l­u thêi ®¹i. VÊn ®Ò tiªn quyÕt lµ ph¶i liªn l¹c vµ th«ng b¸o cho Ban l·nh ®¹o n­íc Trung Hoa míi vÒ yªu cÇu cña chuyÕn ®i. Qua mét c¸n bé cao cÊp ViÖt Nam ho¹t ®éng __________ * ChuyÖn kÓ vÒ B¸c Hå, Nxb. NghÖ An, 2000, tr. 112-120. 69 ë vïng TriÒu Ch©u, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· göi cho Thñ t­íng Trung Quèc Chu ¢n Lai bøc th­. Thñ t­íng Chu ¢n Lai ®· nhËn ®­îc bøc th­ nµy. C«ng viÖc chuÈn bÞ ®­îc chÝnh Ng­êi xóc tiÕn tÝch cùc. Theo sè liÖu thèng kª cña chóng t«i, ®Ó gi÷ bÝ mËt, b¶o ®¶m an toµn cho chuyÕn ®i. Ng­êi ®· viÕt tr­íc hµng chôc bµi b¸o, th­ tõ, lêi kªu gäi... ký s½n trªn 30 s¾c lÖnh ®Ó c¸c ®ång chÝ trong n­íc phèi hîp, c«ng bè dÇn trong thêi gian Ng­êi ®i c«ng t¸c. Tr­íc ngµy lªn ®­êng, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· chØ thÞ cho ®ång chÝ Vâ Nguyªn Gi¸p viÕt b¶n b¸o c¸o vÒ t×nh h×nh qu©n sù ®Ó Ng­êi mang theo. Ngµy 29-12-1949, Bé tr­ëng Tµi chÝnh Lª V¨n HiÕn ®· trao 50 ®ång tiÒn vµng trong sè 200 ®ång tiÒn vµng ®Çu tiªn do Së ®óc tiÒn cña n­íc ta ®óc, ®Ó Ng­êi lµm quµ tÆng trong chuyÕn ®i c«ng t¸c. Ngµy 1-1-1950, theo chØ thÞ cña Ng­êi, ®ång chÝ L©m CÈm Nh­ (bÝ danh L©m KÝnh) cïng hai c¸n bé qu©n ®éi: Lª Ph¸t (b¶o vÖ, phiªn dÞch) vµ Ng« Vi Thiªn (®iÖn ®µi) lªn ®­êng lµm nhiÖm vô tiÒn tr¹m. Ngµy 2-1-1950, ph¸i ®oµn tËp trung t¹i Phñ Chñ tÞch ®ãng ë ch©u Tù Do (Tuyªn Quang). Tr­íc khi ®i, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh gÆp riªng mét sè ®ång chÝ ®Ó dÆn dß vµ giao nhiÖm vô trong thêi gian Ng­êi ra n­íc ngoµi. Buæi chiÒu, Ng­êi rêi Phñ Chñ tÞch, b¾t ®Çu cuéc hµnh tr×nh bÝ mËt sang th¨m kh«ng chÝnh thøc Trung Quèc, Liªn X«. Cïng ®i víi Ng­êi cã ®ång chÝ TrÇn §¨ng Ninh 70 (®ãng vai Tr­ëng ®oµn), b¸c sÜ Ch¸nh vµ ®ång chÝ NhÊt (c¶nh vÖ). Cuéc hµnh tr×nh hÕt søc nguy hiÓm. Ph¸i ®oµn v­ît qua biªn giíi ViÖt - Trung khu vùc qu©n viÔn chinh Ph¸p cßn ®ang chiÕm ®ãng dµy ®Æc. PhÝa bªn kia biªn giíi, tµn qu©n T­ëng vµ c¸c lùc l­îng « hîp kh¸c cã mÆt nhiÒu n¬i trong tØnh Hoa Nam. Ph¸i ®oµn ph¶i ®i bé, ®i ngùa qua rõng nói. Tõ Phóc Hoµ (Cao B»ng) sang chî Thuû KhÈu (Trung Quèc), ph¸i ®oµn gÆp bé phËn tiÒn tr¹m cña ®ång chÝ L©m CÈm Nh­. Ngµy 19-1-1950, ®oµn ®Õn Long Ch©u (Qu¶ng T©y, Trung Quèc). VÒ sù kiÖn nµy, nhµ sö häc Trung Quèc Hoµng Tranh viÕt: “§ã lµ mét ngµy sau TÕt Nguyªn ®¸n n¨m Canh DÇn. Hå ChÝ Minh tõ huyÖn Phóc Hoµ, tØnh Cao B»ng, ViÖt Nam sang chî Thuû KhÈu, huyÖn Long Ch©u, Qu¶ng T©y... Qu©n khu Qu¶ng T©y. Gi¶i phãng qu©n nh©n d©n Trung Quèc ph¸i mét c¸n bé dÉn mét trung ®éi vò trang ®Õn Thuû KhÈu nghªnh ®ãn vµ hé tèng Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vµo thÞ trÊn... Tèi h«m ®ã, Ng­êi ngñ ë Bé T­ lÖnh ph©n khu Long Ch©u gi¶i phãng qu©n”. S¸ng ngµy 20-1-1950, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®i «t« ®Õn Nam Ninh, nghØ t¹i Kim S¬n Töu §iÕm. Ngµy h«m sau, Ng­êi ®i «t« ®Õn Lai T©n vµ tiÕp tôc ®Õn B¾c Kinh b»ng tµu ho¶. Khi ®Õn B¾c Kinh, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®­îc Thñ t­íng Chu ¢n Lai ®ãn tiÕp nång hËu. VÒ danh nghÜa, 71 ®©y lµ ph¸i ®oµn cña Trung ­¬ng §¶ng ta sang th¨m §¶ng Céng s¶n Trung Quèc. Trong c¸c cuéc héi ®µm, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· th«ng b¸o vÒ ®­êng lèi c¸ch m¹ng ViÖt Nam, vÒ t×nh h×nh cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p vµ tranh thñ ®­îc sù ®ång t×nh ñng hé cña Ban l·nh ®¹o Trung Quèc. PhÝa Trung Quèc cho r»ng, tr­íc ®©y do ch­a cã ®iÒu kiÖn gióp ®ì c¸ch m¹ng ViÖt Nam; tõ nay, hÕt søc chi viÖn cho kh¸ng chiÕn cña ta; ®ång thêi khuyªn ViÖt Nam kiªn tr× kh¸ng chiÕn l©u dµi. Theo ®Ò nghÞ cña ta, Trung Quèc ®· ®iÖn b¸o cho Nguyªn so¸i Xtalin vÒ sù cã mÆt cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh t¹i B¾c Kinh vµ ngá ý muèn sang Liªn X« ®Ó trùc tiÕp th«ng b¸o vÒ t×nh h×nh c¸ch m¹ng ViÖt Nam. §ång chÝ Xtalin mêi Chñ tÞch Hå ChÝ Minh sang th¨m kh«ng chÝnh thøc Liªn X«. Ngµy 3-2-1950, ... Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cïng Thñ t­íng Chu ¢n Lai ®¸p tµu ho¶ ®i M¸txc¬va. §ång chÝ TrÇn §¨ng Ninh ®i cïng Ng­êi. Tíi M¸txc¬va, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· lµm viÖc víi c¸c ®ång chÝ trong Ban l·nh ®¹o Liªn X«, Trung Quèc nh­ Xtalin, M«l«tèp, Kadan«vÝch, Kh¬rótxèp, Mao Tr¹ch §«ng, Chu ¢n Lai ...Khi ®­îc th«ng b¸o vÒ t×nh h×nh ViÖt Nam, Xtalin ®· ®ång ý víi ®­êng lèi chiÕn l­îc, s¸ch l­îc cña §¶ng ta. Song còng cã ngá ý muèn ViÖt Nam ph¶i nhanh chãng lµm c¸ch m¹ng 72 ruéng ®Êt. VÒ qu©n sù, Xtalin khuyªn ViÖt Nam nªn chó träng toµn bé vïng rõng nói phÝa t©y, n¾m ®­îc vïng ®ã, sÏ n¾m ®­îc quyÒn lµm chñ ®Êt n­íc, ®ång thêi tho¶ thuËn víi Trung Quèc mét sè gi¶i ph¸p nh»m hç trî cho c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Tr­íc m¾t, Liªn X« sÏ viÖn trî cho ViÖt Nam mét trung ®oµn ph¸o 37 ly, mét sè xe vËn t¶i M«l«t«va, thuèc vµ dông cô qu©n y. PhÝa Trung Quèc sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm vËn chuyÓn hµng viÖn trî cña Liªn X« cho ViÖt Nam; sÏ trang bÞ vò khÝ cho mét sè ®¹i ®oµn bé binh, mét ®¬n vÞ ph¸o binh; sÏ cö mét sè c¸n bé cã kinh nghiÖm sang lµm cè vÊn qu©n sù, còng nh­ kinh nghiÖm vÒ ph¸t ®éng quÇn chóng tiÕn hµnh c¶i c¸ch ruéng ®Êt. Ngµy 16-2-1950, nhËn lêi mêi cña Ban l·nh ®¹o Liªn X«, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ®Õn dù buæi chiªu ®·i träng thÓ t¹i ®iÖn Kremlin do Xtalin tæ chøc ®Ó chµo mõng “HiÖp ­íc h÷u nghÞ t­¬ng trî §ång minh X«- Trung” võa ký kÕt. Trong nh÷ng ngµy l­u l¹i M¸txc¬va, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· dµnh thêi gian gÆp gì ®¹i diÖn §¶ng Céng s¶n Ph¸p vµ nhiÒu tæ chøc quèc tÕ kh¸c ®Ó tranh thñ sù ®ång t×nh vµ ñng hé cña hä víi c¸ch m¹ng n­íc ta. Ngµy 4-3-1950, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trë l¹i B¾c Kinh vµ l­u l¹i ®ã mét tuÇn. Tèi ngµy 11-3-1950, Ng­êi lªn tµu ho¶ vÒ n­íc. Trªn ®­êng vÒ, Ng­êi ®· s¸ng t¸c n¨m bµi th¬ ch÷ H¸n cã 73 ®Çu ®Ò: “Ly B¾c Kinh”, “Qu¸ Hå B¾c”, “ThËp tam t¶o, qu¸ Tr­êng Sa”, “Ngä qu¸ Thiªn Giang”, “CËn Long Ch©u”. H¹ tuÇn th¸ng 3-1950, Ng­êi tíi biªn giíi Trung - ViÖt. Ngµy 2-4-1950, Ng­êi vÒ ®Õn B¾c K¹n. Sau khi gÆp gì vµ lµm viÖc víi Ban l·nh ®¹o tØnh, Ng­êi vÒ An toµn khu b»ng xe t¶i. Tíi Qu¸n Vu«ng (®­êng B¾c K¹n - Th¸i Nguyªn), ®oµn gÆp ®ång chÝ Vâ Nguyªn Gi¸p cïng mét sè ®ång chÝ trong c¬ quan Bé Tæng t­ lÖnh ra ®ãn. NghØ l¹i ®©y mét h«m, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· kÓ v¾n t¾t chuyÕn ®i c«ng t¸c t¹i Trung Quèc, Liªn X« cña Ng­êi. H«m sau, Ng­êi vÒ sím ®Ó chuÈn bÞ cho phiªn häp Th­êng vô Trung ­¬ng §¶ng. Ngµy 6-4-1950, t¹i phiªn häp cña Th­êng vô Trung ­¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng D­¬ng, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· chÝnh thøc th«ng b¸o t×nh h×nh vÒ kÕt qu¶ chuyÕn ®i cña Ng­êi, ®ång thêi nghe Th­êng vô Trung ­¬ng b¸o c¸o t×nh h×nh trong n­íc tõ sau Héi nghÞ toµn quèc lÇn thø ba cña §¶ng. ChuyÕn ®i bÝ mËt ®Çy gian lao, nguy hiÓm, song còng hÕt søc m­u l­îc, tµi trÝ cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kÕt thóc tèt ®Ñp. Nghiªn cøu chuyÕn ®i nµy, chóng t«i cã mét vµi suy nghÜ: §©y lµ sù phèi hîp tuyÖt vêi trong ho¹t ®éng ngo¹i giao cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. NÕu nh­ víi tuyªn bè ngµy 14-1-1950, ChÝnh phñ ta ®· giµnh ®­îc sù c«ng nhËn vÒ mÆt Nhµ n­íc cña Trung Quèc, 74 Liªn X« vµ c¸c n­íc kh¸c trong phe x· héi chñ nghÜa, th× chuyÕn ®i ngµy 2-1-1950 cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cã t¸c dông thóc ®Èy c¸c quan hÖ ®ã ph¸t triÓn toµn diÖn, v÷ng ch¾c, vµ hiÖu qu¶ h¬n. Trong chuyÕn ®i nµy, ®øng ë c­¬ng vÞ míi, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· lµm cho Liªn X«, Trung Quèc hiÓu râ h¬n thùc chÊt cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam vµ sù uyÓn chuyÓn cña chiÕn l­îc vµ s¸ch l­îc cña §¶ng Céng s¶n §«ng D­¬ng trong tiÕn tr×nh C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m vµ kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, gãp phÇn lµm b¹n bÌ quèc tÕ nhËn thøc râ h¬n vÒ c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Nhê ®ã ®· dÊy lªn mét phong trµo ñng hé c¸ch m¹ng ViÖt Nam ngµy cµng lan réng, ®­a n­íc ta lªn vÞ thÕ míi trªn tr­êng quèc tÕ. Sù ñng hé cña c¸c n­íc trong phe x· héi chñ nghÜa, ®Æc biÖt lµ viÖn trî cña Liªn X«, Trung Quèc, cã ý nghÜa tinh thÇn vµ vËt chÊt to lín ®èi víi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nãi: “... MÊy n¨m kh¸ng chiÕn ®· ®­a l¹i cho n­íc ta mét cuéc th¾ng lîi to nhÊt trong lÞch sö ViÖt Nam, tøc lµ hai n­íc lín nhÊt trªn thÕ giíi - Liªn X« vµ Trung Quèc d©n chñ, vµ c¸c n­íc d©n chñ míi ®· thõa nhËn n­íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ lµ mét n­íc ngang hµng trong ®¹i gia ®×nh d©n chñ thÕ giíi... Ch¾c r»ng cuéc th¾ng lîi chÝnh trÞ Êy sÏ lµ c¸i ®µ cho nh÷ng th¾ng lîi qu©n sù sau nµy”. 75 ChuyÕn ®i cña Ng­êi thÓ hiÖn ®­êng lèi ®èi ngo¹i tr­íc sau nh­ mét cña §¶ng ta, ph¶n ¸nh xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam. B»ng lé tr×nh ViÖt B¾c - B¾c Kinh - M¸txc¬va vµ tµi ngo¹i giao xuÊt chóng, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· thiÕt lËp ®­îc mèi quan hÖ tay ba ViÖt - X« - Trung, mét mèi quan hÖ chiÕn l­îc, cã ¶nh h­ëng to lín vµ th­êng xuyªn ®Õn c¸ch m¹ng ViÖt Nam trong nhiÒu thËp kû sau ®ã. ChuyÕn ®i nµy còng chøng tá trong quan hÖ quèc tÕ, viÖc ®i th¨m chÝnh thøc, kh«ng chÝnh thøc, th¨m c¸ nh©n hay tiÕp xóc bÝ mËt... lµ viÖc lµm th­êng thÊy trong ho¹t ®éng ngo¹i giao. Song ë mçi thêi ®o¹n lÞch sö cô thÓ, viÖc lùa chän ph­¬ng ¸n sao cho ho¹t ®éng ngo¹i giao ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao nhÊt, thùc chÊt lµ vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt nghÖ thuËt. MÆc dï ®©y lµ chuyÕn ®i ngo¹i giao kh«ng chÝnh thøc, song Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ghi vµo lÞch sö quan hÖ quèc tÕ cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta mét mÉu mùc tuyÖt vêi vÒ viÖc chñ ®éng lùa chän gi¶i ph¸p vµ viÖc phèi hîp c¸c ho¹t ®éng trong c«ng t¸c ngo¹i giao. 76 t«i ®· t×m thÊy ng­êi råi ¹* t« hoµi ¤ng Hoµng §¹o Thuý sinh n¨m 1900, kÐm B¸c Hå m­êi tuæi, nh­ng l¹i ®­îc B¸c quý träng, coi nh­ ng­êi cïng løa t¸c. Vèn lµ nhµ gi¸o, «ng sinh ra vµ lín lªn gi÷a phè ph­êng Hµ Néi, nh­ng ®i nhiÒu, hiÓu biÕt nhiÒu trë thµnh nhµ “Hµ Néi häc”, nhµ häc gi¶ cã tiÕng. Lµ mét ng­êi tæ chøc H­íng ®¹o ®oµn, «ng lµ mét trong nh÷ng ng­êi ®Ò x­íng vµ l·nh ®¹o “phong trµo t×m ®­êng víi d©n téc” cña H­íng ®¹o sinh. Tõ n¨m 1940, «ng ®· cã liªn l¹c víi mét sè nhµ c¸ch m¹ng nh­ Hoµng V¨n Thô, TrÇn §¨ng Ninh. N¨m 1945, «ng ®­îc TrÇn Quèc Hoµn, Hµ Huy Gi¸p ®­a lªn chiÕn khu gÆp B¸c Hå. Th¸ng 9-1945, B¸c giao cho «ng tr¸ch nhiÖm tæ chøc ngµnh th«ng tin vµ tõ ®ã phô tr¸ch nhiÒu c«ng t¸c quan träng trong vµ ngoµi qu©n ®éi. Håi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p ë ViÖt B¾c, «ng ®i dù líp båi d­ìng chÝnh trÞ cña c¸n bé cÊp cao. Mét buæi __________ * ChuyÖn kÓ vÒ B¸c Hå, Nxb. NghÖ An, 2000, tr. 109-112. 77 chiÒu ®Õn líp, sî khi vÒ trêi tèi, «ng cÇm chiÕc ®Ìn dÇu ®i theo. Võa qua mÊy ruéng lóa, «ng nghe tiÕng hái: - ¤ng cô ®i t×m ai thÕ? BiÕt lµ tiÕng Cô Hå, vµ biÕt Cô nh¾c ®Õn ®iÓn tÝch Hy L¹p: §i«gien ban ngµy cÇm ®Ìn ra ®­êng t×m kiÕm, ai hái th× b¶o lµ “®i t×m ng­êi”, «ng liÒn ®¸p: - Th­a Cô, t«i ®· t×m thÊy Ng­êi råi ¹. C¶ hai «ng cô cïng c­êi, b­íc vµo héi tr­êng... Mét lÇn kh¸c, ë mÆt trËn vÒ S¬n D­¬ng tham dù cuéc häp Héi ®ång ChÝnh phñ, «ng ®­îc ë gÇn Hå Chñ tÞch. Mét ®ªm tr¨ng s¸ng, hai ng­êi thong th¶ d¹o b­íc bªn th¸c s«ng Phã §¸y, B¸c Hå hái: - Cô ®· ®i nhiÒu n¬i trªn ®Êt n­íc ta, cô cã biÕt n¬i nµo c¶nh ®Ñp, yªn vui, cô m¸ch cho t«i, sau nµy khi nµo b×nh yªn, t«i muèn vÒ ë ®Êy. ¤ng Hoµng §¹o Thuý rÊt xóc ®éng, nãi: - Th­a Cô, nói rõng chç nµo ng¾m còng ®Ñp, cßn ë yªn vµ vui th× t«i cã biÕt mÊy n¬i vïng bê s«ng L«, s«ng Hång d­íi kia, n¬i Êy ®Êt b·i, c¶nh ®Ñp, ng­êi thuÇn, mµ trång ng« th× tèt l¾m. Sau nµy, B¸c Hå vÉn kh«ng cã ®iÒu kiÖn thùc hiÖn niÒm ao ­íc b×nh th­êng cña m×nh lµ: “khi ®Êt n­íc yªn hµn, ®­îc vui thó non xanh n­íc biÕc”. Nh­ng khi tuæi ®· cao, B¸c th­êng qua l¹i nghØ ng¬i ë vïng ng· ba s«ng L«, s«ng §µ, n¬i mµ c¶nh ®Ñp gièng nh­ lêi «ng Hoµng §¹o Thuý miªu t¶. 78