🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Hướng Dẫn Bảo Quản Giống Cây Trồng Tại Gia Đình Ebooks Nhóm Zalo HƯỚNG DẪN BẢO QUẢN Giống cây trồng tại gia đình ROSEMARY MORROW HƯỚNG DẪN BẢO QUẢN Giống cây trồng tại gia đình a Minh họa: Susan Girard Người dịch: Nguyễn Thanh Tâm NHÀ XUẤT BẢN PHỤ NỮ HÀ NỘI - 2003 Xuất bản lần đầu năm 2002 Rosemary Morrow và Susan Girard, 2002 Mountain Wildfire Press, Lot 23, Explorer's Road, Katoomba, 2780 Australia. Sách bản quyền. Không một phần nào của cuốn sách này được sao thép mà không được sự chấp thuận của Nhà xuất bản và bản quyền sẽ được trao miễn phí cho những mục đích sử dụng phi lợi nhuận. Chúng tôi hy vọng rằng Bạn hiểu được tầm quan trọng của việc bảo quản giống cây trồng cho bản thân bạn, con cái bạn, xã hội của bạn Bạn bảo quản giống cây trồng và chia sẻ việc đó với những người khác. Lời cảm ơn Ngạn ngữ Việt Nam có câu "Một cây làm chẳng nên non", điều đó đã được chứng tỏ không biết bao nhiêu lần trong đời chúng ta và lại thêm lần này nữa khi cho ra đời cuốn sách này. Nhờ sự hợp tác, hỗ trợ tuyệt vời của Sue, công sức dịch thuật của Phương và những ý tưởng của Kosal Neary, người đã học hỏi từ Jude và Michel Fanton, chuyên gia của nhóm Những người bảo quản hạt giống. Margot Turner và Tom Sizer đã đọc bản thảo và đưa ra những gợi ý bổ ích. Jude Fanton và Nancy Bubel đã cho phép sử dụng những bảng biểu của họ trong cuốn sách này. Liz Connor đã biên tập lần cuối để có được một cuốn sách hoàn chỉnh. Có thể mua sách từ tác giả theo địa chỉ nêu trên. 4 Minh họa số trang 1. Tầm Tầm quan trọng của việc bảo quản giống cây trồng tại gia đình 2. Những vấn đề kỹ thuật khi dùng giống ngoại nhập 8 10 3. Giả hạt giống của các công ty A. Thụ phấn chéo 12 14 5. Giữ giống thuần chủng 16 9, Thu hoạch hạt giống 6. Chọn đặc điểm tốt 7. Chu trình phát triển của hạt giống 8. Các bước bảo quản hạt giống 10. Làm sạch và phơi khô hạt giống 11. Kiểm tra hạt giống tốt 12. Vào số các loại hạt giống đã thu hoạch 13. Bảng kiểm tra việc bảo quản hạt giống 14. Cất giữ hạt giống 15. Các bước của sự nảy mầm 16. Kiểm tra độ nảy mầm 17. Vào sổ tên những người xử lý giống 18. Phân phối hạt giống. 18 20 22 24 26 28 30 32 34 38 40 46 48 6 Lời giới thiệu việc bảo quản và tạo ngân hàng hạt giống là một điều mới lạ đối với rất nhiều người. Ở rất nhiều nước trên thế giới, mọi người vẫn làm nông nghiệp, canh tác bao nhiêu năm nhưng vẫn thiếu kỹ thuật, kỹ năng và kiến thức bảo quản hạt giống. Họ thường đánh mất đi những loại giống quí truyền thống lâu đời. Trong tương lai, hạt giống sẽ được bảo quản và những giống tốt sẽ được gìn giữ thông qua việc thu thập tại địa phương, bảo quản và tạo ngân hàng giống do những người đã được đào tạo kỹ thuật tiến hành. Họ sẽ dùng sổ để lưu giữ thông tin về việc bảo quản giống và các thiết bị bảo quản khác. Bảo quản giống là một việc dễ học, dễ làm mà không đòi hỏi nhiều máy móc thiết bị. Cuốn sách này sẽ hướng dẫn bạn cách làm việc đó. Cuốn sách này hình thành từ một đợt thí điểm hướng dẫn bảo quản giống được tổ chức tại Việt Nam năm 2001 ở hai huyện thuộc tỉnh Thanh Hoa cùng với các chuyên gia canh nông. Những chỉnh sửa đã được tiến hành dựa trên những kinh nghiệm tích lũy từ các khoa học đó và từ các gợi ý của học viên. Hiện giờ cuốn sách này đã được dịch ra tiếng Việt và tiếng Khome. Trong quá trình biên soạn, chúng tôi chú trọng sao cho việc dịch thuật được dễ dàng. 7 8 ĐIỀU GÌ KHIẾN BẠN QUAN TRỌNG NHƯ VẬY? WY V V. V VI WI رنگا بنگا TẠI SAO TÔI LẠI LÀ GIỐNG QUÝ 1. TẦM QUAN TRỌNG CỦA VIỆC BẢO QUẢN GIỐNG CÂY TRỒNG TẠI GIA ĐÌNH ننا Cơ sở của việc bảo quản giống cây trồng Vì sao việc bảo quản giống cây trồng lại quan trọng Có rất nhiều giống cây trồng đã và đang bị thu hoạch, mô tả và đánh giá một cách không có hệ thống. Có rất nhiều giống chỉ được trao đổi và lưu hành giữa gia đình, bạn bè mà không được lưu thông trên thị trường. Vì thế cuộc hội thảo toàn thế giới vào năm 1991 đã gợi ý rằng các tổ chức phi chính phủ nên lập một kế hoạch để thu thập, lưu trữ thông tin và giữ gìn các nguồn gen cây trồng. Giống cây trên thế giới bị mất do Lãng quên Chiến tranh Thiên tai - hỏa hoạn, lũ lụt, động đất, sóng thần, hạn hán, v.v... Quá trình trồng trọt Các phương pháp canh tác mới Những khuyến khích của nhà nước và các công ty để nông dân chuyển sang sử dụng các giống mới. Bảo quản giống cây trồng có nghĩa là tìm chọn giống cây của riêng bạn: Để hạt giống mọc tốt Tránh không để hạt giống mọc xấu Để giữ giống được lâu dài - nếu muốn Để tiết kiệm tiền mua giống Để có giống theo ý muốn Để giữ gìn các loại giống quí truyền thống Để giữ được những loại giống tốt trong những điều kiện khác nhau như hạn hán, lũ lụt, bệnh tật, v.v... Để gây vài loại giống mới Để chọn những khu vực và thời điểm thích hợp ở địa phương cho việc trồng trọt Để chia sẻ hoặc trao đổi các loại giống với hàng xóm. 9 10 TẠI SAO NÓ LẠI KHÔNG MỌC? Ở ĐẤT NHÀ TÔI KHI HẠN HÁN KHI NGẬP LỤT HẠT GIỐNG KÉM CHẤT LƯỢNG ĂN KHÔNG NGON VÀ TỐN NHIỀU TIỀN 2. NHỮNG VẤN ĐỀ KỸ THUẬT KHI DÙNG HẠT GIỐNG NGOẠI NHẬP Để chọn những loại giống thích hợp với nhu cầu địa phương như năng suất cao, thưa lá, v.v... Để có được những loại giống chất lượng cực kỳ tốt Để nhà mình sẵn có giống cho vụ mùa tới Tại các vùng quê, mọi người thường trồng rau quanh năm và trồng nhiều loại rau. Nhưng dù sao, thì cũng có người bảo quản được giống, có người thì không thể làm được và phải đi mua giống, mà thường là mua phải những loại giống pha tạp trên thị trường. Những người bảo quản được giống thì không mua giống trên thị trường, họ tiết kiệm được tiền và có thể trồng rau quanh năm, rồi thu hoạch giống và bảo quản tốt để chờ vụ tới. Giống được bảo quản có thể được cất giữ tại nhà, trao đổi với bạn bè hoặc gửi tới ngân hàng hạt giống. Các vấn đề liên quan đến việc mua giống ngoại nhập Ngày nay, phần lớn giống cây trên thế giới đều do các công ty dầu lửa rất lớn như Shell hoặc các công ty dược phẩm như Monsanto s Pharmacia hoặc các công ty khác như Aventis and Syngenta... làm chủ và kiểm soát. Những công ty này chuyên sản xuất giống cây và kiếm lợi. Điều này có nghĩa là họ sản xuất ra những giống không hoàn toàn giống với những giống cây trồng tại địa phương và thường mang lại rất nhiều rắc rối cho nông dân như: Giống thương phẩm. Một vài giống, được gọi là giống lai sẽ không phát triển tốt trừ phi người nông dân mua đồng bộ Giống + Phân hóa học + Thuốc trừ sâu từ công ty giống. Nếu họ không mua đủ những thứ kể trên thì cây trồng sẽ không lên tốt và người nông dân sẽ bị mất mùa. Và nếu giống bị hỏng do hạn hán, gió xoáy hoặc lụt lội thì người nông dân sẽ lâm vào cảnh túng bấn nợ nần vì họ phải vay vốn để mua giống và các vật tư có liên quan từ công ty giống. 11 12 A NGÂN HÀNG $ NGÂN HÀNG 3. GIÁ HẠT GIỐNG CỦA CÁC CÔNG TY F. NPK Hủy diệt gọn. Các công ty giống quốc tế muốn người nông dân năm nào cũng mua các hạt giống mới từ công ty của họ. Bởi vậy họ biến đổi gen của giống cây để cây này mọc lên sẽ không thể cho hạt giống được. Những cây này mọc lên sẽ cho ra hạt điếc vào thế hệ tiếp theo. Vì vậy, thế hệ cây tiếp theo sẽ không thể mọc được. Giống không phù hợp. Các công ty bán hạt giống của các loại cây được trồng ở rất xa nơi người nông dân sinh sống. Bởi vậy hạt giống của cây mọc ở vùng đất khô sẽ được đem trồng ở vùng đất ướt và thế là sẽ không thể cho một vụ thu hoạch tốt. Chất lượng giống. Giống bị thoái hoá khi hạt quá cũ, bị bệnh nên có tỷ lệ nảy mầm thấp hoặc không còn là giống nguyên bán. Số lượng giống. Các công ty giống muốn có một số lượng giống nhất định chỉ cho sản lượng cao nhưng đã mất hết các đặc tính tốt như khả năng chống bệnh, khả năng chịu hạn hán, lũ lụt, hương thơm và dinh dưỡng tốt. 13 14 D 4. THỤ PHẤN CHÉO Quá trình thụ phấn và tạo hạt Quá trình thụ phấn là giả Quá trình thụ phấn là hiện tượng xảy ra khi hạt phấn từ nhụy hoa (phần đực trên bông hoa) đến gặp noãn hoa (phần cái trên bông hoa) và tạo thành hạt có khả năng sinh trưởng. a. b. Sự thụ phấn xảy ra như thế nào: Hạt phấn được gió, nước, côn trùng, chim chóc và con người đưa đi. Hóa chất và các yếu tố khác có thể ngăn chặn quá trình thụ phấn. Các kiểu thụ phấn: Tự thụ phấn xảy ra khi phần đực và phần cái ở gần nhau và nằm trên cùng một bông hoa và không điếc, ví dụ rau diếp, cà chua. Hạt phấn được đưa từ phần đực sang phần cái nhờ gió, nước và các hoạt động. Với các cây họ đậu và đậu Hà Lan thì quá trình thụ phấn xảy ra trước khi hoa nở. • Thụ phấn chéo xảy ra khi phần đực và phần cái nằm trên các bông hoa khác nhau trên cùng một cây như, ví dụ cây dưa chuột, cây ngô, cây dưa hấu, cây cà, cây bầu, cây bí; hoặc nằm trên các bông hoa khác nhau trên các cây khác nhau, ví dụ cây đu đủ, cây cà rốt, cây cần tây, cây mùi tây. Phấn hoa được gió, ong, ruồi và các côn trùng khác đưa đi Thụ phấn bằng tây là khi người giúp hoa thụ phấn. Ví dụ với cây ngô, một túi giấy được chụp lên cờ ngô (phần hoa đực) trong vòng hơn một giờ đồng hồ sau đó được lấy ra và đặt lên phần hoa cái và để trong hai đến ba ngày, rồi được lấy đi. Các hạt phấn hoa trong túi giấy đã thụ phấn cho phần hoa cái. 15 16 5. GIỮ GIỐNG THUẦN CHỦNG 7 Giữ giống thuần chủng Khi bạn có vài loại cây bố mẹ rất tốt thì bạn muốn chắc chắn giữ được giống đó thuần chủng. Có nghĩa là bạn muốn hạt giống phát triển tốt và có những đặc tính y hệt (những đặc tính mà bạn đã chọn) như thế hệ cây bố mẹ. Có vài loài cây tự thụ phấn và vì vậy chúng là thuần chủng Một số cây bị lẫn phấn hoa cây họ thụ phấn cho hoa cây kia tạo ra hạt giống là sự pha trộn của hai loại và vì vậy không thuần chủng. Đế đảm bảo mình sẽ có hạt giống thuần chủng sau khi thụ phấn bạn có thể làm như sau: 1. Trồng các rau quả vào những thời điểm khác nhau để phấn hoa không bị pha trộn. Ví dụ: bạn có thể trồng các họ khác nhau vào những thời điểm khác nhau như giống ngô hoặc dưa chuột muộn. 2. Trồng các loại rau quả thuộc cùng một họ nhưng trồng chúng tách biệt để chúng không thể thụ phấn chéo và đồng thời dùng kỹ thuật canh tác lồng ghép hoặc sử dụng hướng gió để ngăn không cho phấn hoa bị đưa đến các cây khác bởi côn trùng hoặc gió như dưa chuột, cà hoặc cà chua. 3. Trồng cùng một loài vào cùng một thời điểm nhưng bọc hoa (chụp túi) bằng các túi giấy để tránh bị lẫn phấn hoa. A. Làm giả, lồng hoặc lưới để che phủ tất cả các bụi cây, lùm cây để tránh sự thụ phấn bởi gió và côn trùng với các hoa khác. 2-GCT 17 О 18 TA CẦN NHỮNG ƯU ĐIỂM NÀO? NGON, BỔ DƯỠNG CHIU HAN, CHIU UNG SAI QUẢ, SAI HẠT HỢP ĐẤT CỦA MÌNH CHO HẠT MUỘN NHẤT 6. CHỌN ĐẶC ĐIỂM TỐT Chọn cây để lấy giống Nói chung, chọn cây để Gìn giữ và lưu truyền giống quí từ đời này sang đời khác. Các giống cây địa phương có thể phát triển lâu dài như người dân địa phương mong muốn • Có được những giống hiếm không lưu hành trên thị trường, Giữ những giống mới tốt, Lựa chọn những đặc điểm đặc biệt Bạn có thể lựa chọn rất nhiều đặc điểm về chất lượng của cây trồng và hoa quả của nó. Quan sát cây và quả của nó thật cẩn thận trong khi chúng phát triển. Sau đó bạn sẽ quyết định xem nó tốt ở chỗ nào. Một cây có thể là rất tốt nếu: vẫn sống được qua các kỳ hạn hán Sai quả hoặc sai hạt - năng suất cao Ra quả sớm (điểm đặc biệt) hoặc cho lá và củ muộn Mọc tốt ở những loại đất đặc biệt như đất sét, đất cát, đất chua • Có vị ngon, hương thơm sống được qua một trận lụt Chịu được thời tiết nóng nực hoặc rét mướt Cho quả hoặc hạt to Bổ dưỡng Thường thì bạn chỉ chọn được không nhiều hơn ba đặc điểm trọng những đặc điểm được nêu ở trên. Khi bạn đã lựa chọn cây tốt nhất theo như những đặc điểm bạn mong muốn, hãy buộc một dải vải màu quanh nó để đánh dấu tránh quên mà ăn đi mất hoặc thu hái hoa trái hoặc củ của nó. 19 M 20 7. CHU TRÌNH PHÁT TRIỂN CỦA HẠT GIỐNG Chọn phần cây để lấy giống Ba phần trên cây Cho đến lúc này chúng ta vẫn đang nói về bảo quản giống cây, nhưng khi nói đến chữ "giống" là muốn nói đến phần nào đó trên cây ta sẽ dùng để trồng lên những cây mới với những đặc tính tốt đẹp y như cây giống. Có nhiều phần trên cây có thể đem trồng: Chọn đoạn thân cuống tốt, ví dụ rau muống • Chọn quả hoặc củ tốt, ví dụ quả xoài, củ gừng Chọn hạt tốt, ví dụ các loại đậu, cải bắp Một cây có kích thước tốt cũng có thể được đem tách ra để trồng nên những cây mới, ví dụ cây húng chanh. 1. Đoạn thân cuống tốt 2. 3. Là một đoạn thân thẳng và khỏe Không bệnh tật, không bị sâu bọ ăn, không có trứng sâu trên đó Có ít nhất một chồi trên thân Quả và củ tốt Kích thước củ hoặc quả tốt Đã chín hoặc chín già Không có bệnh tật, không bị sâu bọ ăn, không có trứng sâu trên đó. Hat tot Là hạt có kích thước tốt Hạt không bị sâu ăn và không có trứng sâu Với những hạt nhỏ trong vỏ quả, hãy thu hoạch nhánh cây hoặc cả cây mà trên đó có những quả tốt. Nếu bạn không biết rõ phải lấy giống những loại cây trái, rau quả nào thì hãy bắt đầu từ những loại đơn giản. Hãy xem Bảng 1- Giữ giống dễ dàng. 21 22 THU HẠT KHI ĐÃ GIÀ LÀM SẠCH HẠT 3 LÀM KHÔ HẠT LỰA CHỌN HẠT THỬ PHẦN TRĂM HẠT SỐNG THỬ ĐỘ NẢY MẦM CẤT GIỮ B. CÁC BƯỚC BẢO QUẢN HẠT GIỐNG Bảng I - Giữ giống dễ dàng với người mới bắt đầu Húng quế Đâu Tỏi* Mùi Đầu tằm Thì là tây Thì là Rau diếp Cúc vạn thọ Kiêu Húng chanh Đâu Ngải đắng Sen can Mướp Đầu rồng Khoai lang Xà lách Burnet Hệ tây Cà chua Cải xoong Với những người đã có kinh nghiệm Rau dên Atiso Mướp đắng Ot Lý gai Mùi Măng tây Súp lơ xanh Cà rốt Bầu Đậu đũa Atiso Jerusalem Bạc hà Diệp xoăn Bồ công anh Kinh giới Păng xê Viôlet Cải bó xôi hoa đỏ Cái New Zealand Anh túc Tỏi tây Củ cải Đậu tây Mùi tây Hương thảo Đậu hành Hành hoa Húng tây Khoai môn M Bí Khoai tây Cải lông Diếp cử Dưa hấu Bí Hành của Đậu cánh Cần tây Cải bắp Tàu Gừng Đâu thơm Muớp Hạt điều Bí að Chua me dát Hướng dương Đấu mộ Củ cải đường Cần tây Cà Su hào Với những người tương đối giàu kinh nghiệm Cải bắp Diếp xoăn Mù tạt Rau lê Ngô bao tử Đâu Gia độ Súp lơ Cải xanh Củ cải vàng Dưa chuột Cải xoăn Củ cải Hành Cải đường bạc Cải ngọt Ngải giấm Dua lê Với những chuyên gia Cải Brucxen Ngô Cải Thụy Điển Những cây mọc từ rễ, thân hoặc cả quả hoặc một phần quả chứ không phải từ hạt. Những thứ này không thể cất trữ trong kho. 1. Bản quyền của Michel và Jude Farton, Sổ tay những người bảo quản hạt giống, trang 51 23 باب البيعة 24 9. THU HOẠCH HẠT GIỐNG Thu hoạch hạt giống Khi nào thì thu hoạch và phải thu hoạch những hạt gì Hãy thu hoạch hạt giống trước 10.00 giờ sáng và sau khi sương đã bay khỏi quả và thân. Hãy thu hoạch từ những phần của cây được tránh nắng và khỏe mạnh, không bệnh tật, không bị sâu bọ phá hoại, không dính trứng sâu, Hãy thu hoạch tất cả quả và rau khi chúng đã phát triển đầy đủ. Đối với ớt, hãy thu hoạch giống khi lớp thịt bên ngoài đã mềm. Đối với rau thơm, khi thấy hạt đã già thì nhổ cả cây lên rồi treo cả cây lên chỗ khô và râm mát. Nhớ phủ bằng túi giấy để hạt không bị vương vãi mất và giữ cho thân cây khô. ngược Thu hoạch hạt còn trong vỏ của đậu và cải bắp khi lớp vỏ quả bên ngoài đã khá khô và hạt mẩy, Với những loại rau củ, khi quả trên cây đã chín kỹ và hạt đã già thì mới thu hoạch củ và thân cũng như đối với rau thơm xử lý hạt và khống chế bệnh tật Đốm đen, chân đen và thổi đen 1. Đối với những hạt khô tương đối to như hạt đỗ và hạt bí đỏ, hãy đặt chúng vào nước nóng ở 50°C trong 25 phút rồi làm khô chúng như đã tiêu trên. 2. Đối với những hạt ướt như hạt cà chua, dưa chuột, dưa hồng thì để chúng lên men bằng cách để chúng trong một chậu đựng chút nước ở nhiệt độ phòng (nhiệt độ thường) trong hai ngày rồi rửa nhẹ nhàng và kỹ cho đến khi bột quả đi hết rồi để hạt lên giấy không dính và phơi khô. 25 26 10. LÀM SẠCH VÀ PHƠI KHÔ HẠT GIỐNG D Làm sạch, kiểm tra và phơi khô hạt giống Hạt giống phải được làm sạch kỹ càng trước khi đem cất vào kho và giữ trong một thời gian dài. Hạt sống thì nặng hơn - các hạt chết hoặc các hạt bị sâu bọ ăn bên trong thì nhẹ và nổi trong nước. Để kiểm tra các hạt (rộng bản), đem thả hạt vào cốc nước - các hạt sống chìm xuống đáy và những hạt chết nổi trên mặt nước. Nếu lượng nổi nhiều hơn lượng chìm thì phải chọn luống khác để lấy giống nếu có thể, và phải tiếp tục thử. • Hạt phải rất khô trước khi đem cất vào kho nếu không chúng sẽ bị hỏng do mốc, sâu bọ ăn hoặc bị bệnh do vi rút hoặc vi khuẩn. Vì vậy việc làm khô hạt là rất quan trọng nhưng không được làm cho hạt quá khô nếu không hạt sẽ chết. Các phương thức làm sạch, kiểm tra và làm khô hạt 1. Hạt trong vỏ khô ví dụ rau thơm, cải củ, rau diếp, cải bắp, cải bắp Tàu, cà rốt 2. Nhổ cả cây như thu hoạch hạt giống cả cây Treo cây lên trong bóng râm trong một hoặc hai tuần trong mùa khô, ba đến bốn tuần trong mùa mưa cho đến khi hạt và thân tương đối khô Lấy hạt và làm sạch Phơi khô dưới ánh mặt trời từ 7.00 đến 9.00 giờ sáng rồi đem cất vào phơi trong bóng râm Ngày nào cũng làm thế cho đến khi hạt khô. với những quả ít nước (khô) và rau quả, ví dụ như mướp đắng, mướp, bí đỏ, đậu, ớt, cà, v.v... Lấy hạt ra khỏi quả và làm sạch hạt - với một số loại cần chà xát, rê, sàng sẩy, mướp và đậu không cần phải làm sạch Cho hạt vào một cốc đầy nước cho hạt lắng xuống Chọn những hạt nặng lắng ở đáy cốc và làm khô như bước 1. 27 28 88% 2% X 11. KIỂM TRA HẠT GIỐNG TỐT 100 3. Với những quả mọng nước ví dụ như họ dưa chuột và cà chua Cắt quả, lấy hạt ra và để trong một cốc nước và để trong một ngày đối với mùa khô và hai ngày đối với mùa mưa • Rồi khuấy tất cả bột trong cốc, để lắng Bỏ những hạt nổi và giữ lại những hạt chìm dưới đáy cốc. Rửa bằng nước sạch và làm khô như trong bước 1 Có thể bạn sẽ muốn làm một phép thử hạt sống kiểu nghiêm chỉnh, nhất là khi bạn dự định đem phân phối các hạt giống của mình. Phương pháp: Lấy 100 hạt tương đối mẩy. (Hạt rất lép thì chắc chắn sẽ nổi) Đổ hạt vào cốc nước rồi khuấy nhẹ nhàng Chờ 5 phút để một phần lắng xuống đáy Lấy những hạt sống đó ra và lại làm khô hạt Đếm lượng hạt đó số hạt sẽ cho bạn biết tỷ lệ phần trăm hạt sống Làm khô hạt một cách thích hợp Hạt được làm khô đúng độ khi bạn lấy ngón tay cái nhấn hạt mà hạt không bị vết hoặc khi bạn cắn hạt không hằn vết răng. Các phương pháp làm khô hạt: Trải đều hạt trên giấy báo và đặt vào nơi khuất gió - Trên bậu cửa sổ không bị mặt trời rọi là một chỗ tốt Hoặc trên những tấm lưới, chẳng hạn lưới chắn ruồi và thỉnh thoảng trở đều Đặt hạt vào những túi giấy và treo ở chỗ thoáng gió Lúc trời ẩm thì treo ở gác bếp nhưng không được để nóng quá 45°C. Phân loại hạt đã khô Khi hạt đã khô thì đem sàng để loại các hạt vỡ Cất những hạt mẩy và sạch nhất vào túi giấy, viết thông tin lên mặt túi giấy và vào sổ ngay lập tức. 29 30 Tên hạt giống Ngay khu hoạch 29... 02 Loại hạt ưu điểm Điều kiện đặc biệt ออน Chịu hạn Xoăn khô Tên hạt giống Ngày thu hoạch Ngày thu nhập Ngân hàng giống 12. VÀO SỔ CÁC LOẠI HẠT GIỐNG ĐÃ THU HOẠCH Vào sổ các loại hạt giống đã thu hoạch Việc vào sổ các chi tiết về hạt giống mà bạn đã thu hoạch rất quan trọng, vì Bạn để giành hạt giống nhưng có khi gần đến lúc định trồng lại quên mất Bạn còn muốn cho ai đó Bạn muốn so sánh giống này với giống khác Nên ghi chép về những hạt giống bạn đã thu hoạch như thế nào Giữ một cuốn sổ ghi chép có ngày tháng. • Hãy ghi lại những thông tin sau vào ngày bạn thu hoạch hạt: - Tên cây Những đặc tính về chất lượng của cây, ví dụ như khả năng chống chịu bệnh tật, thời gian cho thu hoạch dài Ngày thu hoạch Có gì đặc biệt về điều kiện thời tiết vào thời gian cây giống tồn tại, ví dụ trời rất khô Nếu bạn gửi một ít hạt giống đến ngân hàng giống thì bạn hãy gửi kèm các thông tin sau A - Địa chỉ người gửi Tên hạt giống và loại Các thông tin chi tiết về giống này - ví dụ nó có thể mọc được vào mùa khô Ngày thu hoạch Trên phong bì bạn đựng hạt giống, bạn cũng viết các thông tin như trên • Cất giữ ở nơi thoáng mát, khô ráo. 31 BẢNG KIỂM TRA VIỆC BẢO QUẢN GIỐNG HẠT GIÀ HẠT KHÔ ĐỂ CHỖ MÁT ĐỂ CHỖ TỐI ĐẬY CHẶT NẮP CÓ くく 32 15. BẢNG KIỂM TRA VIỆC BẢO QUẢN HẠT GIỐNG Cất giữ và bảo quản hạt giống Bạn có thể làm điều này ở nhà hoặc ở ngân hàng giống Các dụng cụ và vật liệu cần cho công việc bảo quản hạt giống Nếu hạt giống không được cất trữ cẩn thận nó sẽ bị chết, thổi, mốc trước khi bạn kịp đem trồng. Hạt giống có thể giữ sống trong một thời gian khá dài nếu được giữ đúng cách. Giữ những hạt giống tốt ở nhiệt độ từ 5 đến 20°C và thường xuyên kiểm tra nhiệt độ. Dụng cụ đựng hạt Chai và bình đựng nước • Hộp nhựa có nắp Túi giấy Túi ni lông Túi vải, Vật liệu hút ẩm giữ cho hạt khô Tro DẦU dừa • Gạo hoặc thóc. Vật liệu đuổi côn trùng • Ớt khô Hạt tiêu Hoa cúc vạn thọ khô, còn giúp đuổi sâu bọ Hạt giống đựng trong túi giấy hoặc túi ni lông hoặc trong lọ thuỷ tinh thì được gọi là kín hơi. Điều này rất quan trọng vì nếu thiếu không khí, bất cứ con côn trùng nào cũng chết, còn nấm mốc, vi rút và vi khuẩn cũng khó tồn tại. 3-GCT 33 34 14. CẤT GIỮ HẠT GIỐNG Nơi cất những đồ đựng hạt Bạn cần một nơi mát và tối với nhiệt độ từ 5 đến 200 Hạt có thể được trữ ở hố sâu 1 mét, hố phải ở trong nhà hoặc ở chái nhà, không ở ngoài trời Nếu được bảo quản trong tủ lạnh thì mọi loại hạt đều còn tốt trong 3 đến 4 năm Nếu hạt được giữ trong một năm thì sẽ rất tốt nếu cho hạt vào tủ lạnh trong hai hoặc ba ngày trước khi đem gieo. Quản lý hạt giống được cất giữ Kiểm tra các bình đựng cứ hai hoặc ba tháng một lần và thay vật liệu hút ẩm, vật liệu đuổi sâu bọ côn trùng hoặc đem ra phơi nắng lại. Nếu thấy có côn trùng trong hạt giống thì Cho hạt giống vào tủ lạnh trong hai ngày và côn trùng sẽ chết Lấy hạt giống ra đem trồng. Nếu không có tủ lạnh thì có thể bỏ hạt giống vào hũ hoặc túi ni lông, đuổi khí ra thật cẩn thận và côn trùng sẽ chết. Tuổi thọ của hạt giống được cất giữ Hạt giống cũng như tất cả các vật thể sống, sẽ dần dần chết đi vì vậy việc cất giữ chúng quá lâu là vô ích. Những hạt được bảo quản trong điều kiện tốt sẽ nảy mầm tốt Những loại hạt giống khác nhau có tuổi thọ khác nhau (Xem bảng l Hạt giống sẽ được giữ gìn tốt hơn nếu được liên tục đem trồng và phân phát. 35 Bảng II - Thời gian cất giữ và số lượng hạt trong 1 gram Cây Năm giữ hạt sống Lượng hạt trong 1gram Cây Năm giữ Lượng hạt hat song trong 19 với người mới bắt đầu Húng quế 5 600 Đâu 3 5-10 Đậu tằm 4 1 Thì là tây 3 900 Rau mùi 3 90 Họ tăn 1 250 Rau diep 5 1000 Cúc vạn thọ 3 300 Sen can 3. 30 Mướp 5 15 Đâu 3 5 Ngải đắng 3 250 Xà lách 3 150 Đậu rồng 3-8 5 Cà chua 400 Cải xoong 5 4000 với người đã có kinh nghiệm Rau den 5 800 A-ti-sô Măng tây 3-5 50 Các lưu l Mướp đắng 5 12 CÚC XUXI Súp lơ xanh 5 270 Ot Lý gi 3 400 cần tây Cà rốt 3 1000 Mùi 1 Diếp xoăn 8 600 Cải bắp Tàu Hành hoa 1 600 Đậu đũa Bồ công anh 2 1000 Bí xanh Đầu xanh 3-8 5 Cải bó xôi Đâu thơm 4 4 Mướp 5 10 10 2 10 4 – 10 10 1O 1O 10 5 30 5 65 100 5 150 500 450 5 350 50 5 30 3 70 20 Tỏi tây 3 400 Hưng bậc hà 1 40,000 Kinh giới 5 12,000 Păng xê Vi ô lét 7 1-2000 Cải New Zealand 6 20 Lac 1 12 Mùi tây 3 200 Bí đỏ 3-10 4 Anh túc 2 10,000 Cải lông 2 500 Cây đại hoàng 1 250 Hương thảo 1 900 Đậu tây 3 1 Diếp củ 3-5 100 Chua me dát 2 1000 Đậu nành 3 5-10 Hành củ Hướng dương Dưa hấu Đậu cảnh N UIQ N 2 250 Bí 3-10 6-8 3 10-20 Húng tây 5 6000 5 6 Bâu 3 10 2 18 Đậu bỏ 5 5 36 với những người khá giàu kinh nghiệm Củ cải đường 5 50 Cải bắp 4 250 cần tây 5 2000 Súp lo 4 500 Ngô bao tử 4 700 Dưa chuột 4-10 40 Ca 5 200 Diếp xoăn 5 900 Đậu Guada 2 6 Cải xoăn 4 250 Su hào 4 250 Mù tạt 3-7 600 Cải xanh 4 600 Hành 2 250 Rau lê 5 250 Củ cải vàng 1 200 Củ cải 3-10 4 Dựa tây 5 30 Cải nước 3 150 Cải xanh 5 70 Với chuyên gia Cải Brúc xem 250 Cải Thụy Điển 5 300 Ngô" 2-10 3-8 Ngô dễ bảo quản lưu giữ nhưng khó đảm bảo giống thuần Thụ phần mở NGƯỜI BẢO QUẢN GIỐNG Giống tự làm Người bảo quân giống Tên cây Tên khoa h Lich sú vị & cách sử dụng Trong lời này chửa khoảng Người làm giống Bia chi ĐIỀU KHÔN SẴN Xuất Leo Bụi Thần thắng Được thu hoạch vào Hướng dẫn gieo hat tháng nan Tinh để kháng Tỷ lệ hạt sống 26 Ngày kiểm tra 1. Trích của Michel và Jude Fanton, sổ tay những người bảo quản hạt giống, trang 165-7, Phu luc A 37 38 NGÔ ht ĐÂU 15. CÁC BƯỚC CỦA SỰ NẢY MẦM Các phép thử kiểm tra độ nảy mầm Phép thử kiểm tra độ nảy mầm được tiến hành để biết được sẽ có bao nhiêu phần trăm hạt giống sẽ nảy mầm. Bạn có thể thử trên những hạt giống do chính bạn làm, hạt của người khác cho hoặc hạt đi mua Tại các ngân hàng hạt giống thì phép thử kiểm tra độ nảy mầm luôn được tiến hành. Tại nhà mình, thường bạn làm phép thử này trước khi đem gieo hạt. Chuẩn bị Dùng 100 hạt khi bạn có nhiều hạt. Dùng tất cả các hạt khi bạn có ít hơn 100 hạt. Bạn phải chọn mẫu hạt thật đúng cách. Không chọn tất cả các hạt mẩy, hạt khỏe. Bạn phải lấy được một tổ hợp đại diện cho tất cả các hạt. Phương pháp lấy mẫu và chuẩn bị hạt Lấy 20 hạt to hoặc 30 hạt bé ở 5 vùng khác nhau trong một túi. Đó là lấy mẫu. Với những hạt rộng bản, bỏ tất cả vào chậu nước ấm có nhiệt độ 53°C trong 1 đến 2 giờ rồi nhẹ nhàng lau khô trên một tờ giấy, • Với những hạt nhỏ, dùng luôn hạt đang khô, không ngâm nước, ví dụ hạt cà rốt, cần tây, rau dền, 39 40 100 SỐ 12 ĐẬU ĐỎ 10/6/01 SỐ 46 RAU MÙI 14/7/01 M ◊ by ⇓ 16. KIỂM TRA ĐỘ NẢY MẦM 100 T Tiến hành phép thử độ nẩy mầm 1. 2. 3. Với những hạt rộng bản Chuẩn bị hộp hoặc khay cho quá trình nảy mầm Đổ một lớp đất cát mịn xuống đáy Đổ thêm một lớp đất cát + đất thường + phân bón Đổ lên trên cùng một lớp đất thường trộn với phân bón Đặt hạt lên trên kiểu 10 hàng 10 cột rồi phủ cát lên trên Tưới nước cẩn thận và nhẹ nhàng Làm nhãn để phân biệt loại hạt giống và dán vào hộp. với những hạt nhỏ Lấy một tờ giấy thấm và làm sạch hạt bằng cách lấy giấy thấm chà lên hạt Gập giấy lại và phun nước lên giấy Lấy hạt, đếm 10 x 10 và đặt hạt lên giấy X Gập giấy lại và phun thêm nước Mang tờ giấy ẩm đã gập lại đặt vào túi ni lông có đục lỗ cho cây tho Dùng bút không xoá được viết lên túi ni lông mã hiệu của hạt và ngày làm Ghi chép - Viết vào một cuốn sổ Mã số của hạt giống, y như mã số được viết trên túi hoặc hộp Tên của cây số lượng hạt giống Ngày bắt đầu làm phép thử độ nẩy mầm. 41 Kiểm soát quá trình nảy mầm của hạt 1. Với những hạt rộng bản hơn ở trong khay 2. phun nước tưới nhẹ nhàng đều đặn hàng ngày mỗi tuần kiểm tra một lần trong vòng bốn tuần, đếm và ghi lại số lượng hạt đã nẩy mầm Với những hạt nhỏ hơn ở trong túi ni lông kiểm tra và tưới nước hàng ngày nếu cần thì tiến hành như vậy trong một tuần. Bảng kết quả quá trình nảy mầm Ngày bắt đầu nẩy mầm Tên người làm thí nghiệm Mã số giống Tên cây So hat thí nghiệm Khay hạt số. Giấy số Trong Lượng nảy mầm tuần 4 Kết quả Ghi chú 1 2 3 4 Kết quả của quá trình kiểm soát 1. >50% là chất lượng tốt 2 30-50% là không tốt lắm 3. < 30% là chất lượng tối có thể phân phát cho người khác có thể phân phát nhưng không nhiều không phân phát cho người khác. Ghi chú: Họ bầu bí không có tỷ lệ % nảy mầm cao như các cây khác. 42 Bảng III - Quan hệ giữa nhiệt độ và ngày vỏ tách, mầm như ra Cây Ο 5 10 15 20 25 30 35 40°C Măng tây X X 53 24 15 10 12 19 20 Đậu Lima X X X 31 18 7 8 X X Đậu Sang X X X 16 11 8 6 6 X Củ cải đường X 42 17 10 6 5 10 4 10 X Cải bắp X X 15 9 5 4 X X Ot X X x 25 13 X Cà rốt X 51 17 10 7 6 (0 6 8 X Súp lo X X 20 10 6 01 5 10 5 X X Cần tây X 41 16 12 7 X X X X Ngô X X 22 12 7 4 པདི་ཡ་ 4 ON 3 X Dưa chuột X X X 13 6 4 3 3 X Ca X X X x 13 8 LO 5 X X Rau diếp 49 15 7 4 3 2 3 X X Mướp tây X X X 27 17 13 7 6 7 Hành 136 31 13 7 5 4 4 13 X Mùi tây X X 29 17 14 13 12 X X Củ cải vàng 172 57 27 19 14 15 32 Xx X Đâu X 36 14 10 8 6 6 X X Cải củ X 29 11 ལ་བའི 4 4 3 X X Cải xanh 63 23 12 7 6 5 0 X Cà chua X X 43 14 & 6 6 9 Cải củ Thụy Điển X X 5 3 2 1 1 1 X M 3 Dưa hấu X X X X 12 5 10 ཛག་པ་ལ་ 4 10 3 X X Không có hạt nào nẩy mầm ở nhiệt độ này. 1. Bảng trích của Nancy Bubel, Sổ tay những người bắt đầu làm hạt giống, trang 33, 43 Điều gì xảy ra ở ngân hàng hạt giống Ngân hàng hạt giống là một văn phòng và là một kho nhỏ hoặc nhà ai đó với một khu vườn nhỏ hoặc vừa. Thường thì những người làm ngân hàng hạt giống thực sự yêu thích và đánh giá cao giá trị của hạt giống. Những trang thiết bị mà ngân hàng cần • Sổ lưu trữ hoặc máy vi tính Khay hộp, túi ni lông có đục lỗ cho hạt nẩy mầm Phong bì để đóng gói hạt Nơi khô ráo, mát mẻ để cất trữ hạt giống Nhẫn để dán nhãn đánh dấu các hạt đang nẩy mầm và các hạt làm thí nghiệm Một khoảnh đất nhỏ để trồng thử vài loại hạt hoặc để trồng thêm hạt giống. Ngân hàng hạt giống làm gì? Nhận hạt giống, làm phép thử độ nảy mầm cho tất cả các loại hạt Mô tả các điều kiện phát triển, cách thức phát triển, khả năng chống chịu sâu bọ, bệnh tật của hạt giống trên từng gói hạt và trong tài liệu lưu trữ của ngân hàng. Lưu trữ các thông tin đầy đủ, rõ ràng về từng loại hạt Cất trữ vài loại hạt trong một thời gian ngắn, ví dụ như để chờ vụ trồng trọt kể tiếp Thử trồng vài loại hạt giống cây mới hoặc những hạt giống khác lạ, hạt giống khó trồng, 44 Những điều ngân hàng giống không làm Trữ rất nhiều hạt giống để bán cho người trồng trọt hoặc nông dân Đòi tiền dịch vụ hạt giống Mua hạt giống - những người tình nguyện gửi hạt giống đến cho họ Trồng rất nhiều hạt giống - những người nông dân và nhà làm vườn là những người làm hạt giống Bán hạt giống cho những công ty đa quốc gia hoặc ai đó Ngân hàng hạt giống giữ thông tin lưu trữ như thế nào: • Những hạt giống đã được dán nhãn được gửi đến ngân hàng giống gần nhất Tại ngân hàng giống, thông tin về hạt giống được ghi lại trong một cuốn sổ hoặc trong máy vi tính: Mã số của loại hạt giống - tất cả các loại cây đều có mã số ở ngân hàng giống Địa chỉ và tên người gửi hạt giống đến Ngày nhận hạt giống tại ngân hàng • Ngân hàng giống làm phép thủ độ nảy mầm (như đã trình bày ở trên) và lưu lại thông tin về ngày làm phép thử và phần trăm nảy mầm vào sổ hoặc máy vi tính Hạt giống được cho vào những túi nhỏ để phân phát cho những người chuyên trồng để nhận ra nhiều hơn hoặc Một số hạt giống được trồng ở ngân hàng giống để xem nó phát triển Ngân hàng hạt giống nhận, kiểm tra, luân chuyển và giữ những thông tin về hạt giống. 4-GCT 45 Đặc tính Masá Tên khá gai trắng Tý lé nảy mầm. Đã làm Hat gui GỬI CHO Cả Làn Rau mùi Hai to 85% 46 cho người trồng giống Bà Long 96% hàng sa 12 cho rằng dân Phần phối Ba Long 39 Mọc rất Rau húng, nhanh Bà Mai 22% Trắng tiếp VƯỜN ĐỂ CÓ thèm hạt giống Ngay SỔ LƯU CỦA NGƯỜI XỬ LÝ GIỐNG ĐỊA CHỈ - NHẬN GIỐNG GI * GỬI GIỐNG G 46 17 VÀO SỔ TÊN NHỮNG NGƯỜI XỬ LÝ GIỐNG Phân phối hạt giống cho những người trồng để nhân thêm giống và tiến hành thử nghiệm trên đồng ruộng Hạt giống có thể được những người trồng đặc biệt đem trồng, hoặc được ngân hàng giống trồng để tăng thêm (nhân rộng) số lượng hạt. Đến lúc đó lượng hạt giống sẽ đủ để phân phối cho tất cả những người muốn xin giống về trồng. Trước khi đem phân phối ta phải quan sát, quản lý chất lượng của hạt giống để đảm bảo đó là hạt giống tốt và sẽ mọc được. Bởi vậy bạn phải làm phép thử độ sống và độ nảy mầm. Có rất nhiều lý do để chất lượng hạt giống không tốt và hạt giống không mọc. Có thể là hạt hoặc điều kiện trồng hạt quá khô, quá ướt, quá nóng, quá lạnh, quá cũ. Bạn phải tìm ra nguyên nhân tại sao hạt không mọc. Khi nhận lại hạt từ những người trồng, hãy làm phép thử độ nảy mầm rồi đóng gói hạt. Khi đóng gói, hãy thêm hoặc bớt một lượng hạt tùy theo kết quả có được từ phép thử độ nảy mầm. Nếu bạn đem phân phát hạt, bạn phải lưu các thông tin lại. Giữ một cuốn sổ lưu tên những người đã nhận hạt giống đó. Bảng thông tin về việc phân phát hạt cho người trồng Trang ghi lại việc phân phát hạt giống số lượng hạt Ngày Tên cây Người gửi Người trồng Nơi trồng Tỷ lệ Ngày đã gửi đi VÀO SỔ nẩy mầm 47 48 18, PHÂN PHỐI HẠT GIỐNG Bảng IV - Vòng luân chuyển phân phát giống Làng - Hàng xóm Có vấn đề về hạt giống Tìm vài giống tốt Muốn có hạt giống địa phương Có những người nông dân và nhà trồng trọt quan tâm Cần thêm thông tin về hạt giống Huyện Những người bán giống Những người mua giống Nhân viên canh nông Thị trường Thông tin vào ra về hạt giống Gửi vào nhận giống từ ngân hàng giống Lo lắng về các công ty giống Những người trồng hạt giống Nông dân Người trồng hạt giống Thông tin vào ra về chất lượng hạt giống Thông tin về sản lượng Ngân hàng hạt giống Thu thập các loại hạt giống Ghi lại thông tin về hạt giống Lưu giữ, bảo quản hạt giống Cho hạt nảy mầm và trồng Phân phát hạt giống Thu thập thông tin về hạt giống. 49 Thông tin về những người cùng hợp tác viết cuốn sách này Susan Girard là một nông dân vùng ven đô làm chủ một khu vườn được thiết kế rất tốt và cho thu hoạch rất tốt. Bà là một nhà trồng trọt bẩm sinh đồng thời cũng là một nghệ sỹ với tài năng của mình. Bà hỗ trợ và nhận được sự hỗ trợ từ bốn đứa con và người chồng - một nhà trồng trọt, ông Kevin, Rosemary Morrow là một nhà nông nghiệp đã tự biến mình thành một nhà trồng trọt, bà đã viết và đã xuất bản hai cuốn sách về trồng trọt. Bà cũng đã từng viết văn và công việc của bà là ở Nhà xuất bản Blue Mountains ở Australia và với mọi người ở Việt Nam, đôi khi ở Campuchia và Indonesia Những sách nên đọc tham khảo Bubel, Nancy, Fanton, Jude và Michel Sổ tay những người bắt đầu làm hạt giống, Nhà xuất bản Rodale Press, Emmaus, Pennsylvania, 1988 Sổ tay những người bảo quản hạt giống, Liên hiệp những người bảo quản hạt giống Byron Bay, Australia, 1993. 50 HƯỚNG DẪN BẢO QUẢN Giống cây trồng tại gia đình Chịu trách nhiệm xuất bản: Mai Quỳnh Giao Biên tập: Minh Hà Bìa: Ngô Xuân Khôi Sửa bản in : Thanh Vân NHÀ XUẤT BẢN PHỤ NỮ 39 Hàng Chuối - Hà Nội. DT: 9.717979 -9.717980 -9.710717 - 9.716727 - 9.712832. FAX: 9.712830 Chi nhánh: 16 Alexandre De Rhodes - Q1. TP Hổ Chí Minh. DT:8.294459 MS: HỌ BẢO QUẢN GIỌNG CAY TRUNG 5.000 d/c 10139256 pn.p 613. 52. 2003 | GIÁ 112. PN. 2003 5000D SÁCH TRỢ GIÁ 23102003 ¥50914 3