🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Hồ Chí Minh Vĩ Đại Một Con Người Ebooks Nhóm Zalo Hå ChÝ Minh - VÜ ®¹i mét con ng−êi Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn ThÕ Kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn Duy Hïng Thµnh viªn TS. NguyÔn An Tiªm TS. KhuÊt Duy Kim H¶i NguyÔn Vò Thanh H¶o Lêi nhµ xuÊt b¶n Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, l·nh tô c¸ch m¹ng vÜ ®¹i vµ kÝnh yªu cña nh©n d©n ViÖt Nam, ng−êi chiÕn sÜ quèc tÕ kiÖt xuÊt cña phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ m·i m·i lµ tÊm g−¬ng s¸ng cho c¸c thÕ hÖ ng−êi ViÖt Nam noi theo vµ b¹n bÌ quèc tÕ, nh©n d©n tiÕn bé trªn thÕ giíi ng−ìng väng. Cã rÊt nhiÒu nhµ nghiªn cøu, nhµ v¨n, nhµ th¬, nhµ b¸o, chÝnh kh¸ch vµ ng−êi d©n... trong n−íc còng nh− trªn thÕ giíi ngîi ca vÒ tµi n¨ng chÝnh trÞ xuÊt chóng; vÒ ®¹o ®øc cao c¶, trong s¸ng suèt ®êi v× h¹nh phóc cña nh©n d©n lao khæ; t¸c phong, lèi sèng gi¶n dÞ, hßa ®ång nh−ng cã søc cuèn hót ®Õn kú l¹ cña Ng−êi... Nh−ng cã lÏ bao nhiªu giÊy bót, bao nhiªu v¨n th¬ hay nhÊt ngîi ca còng vÉn lµ ch−a ®ñ vÒ nh÷ng cèng hiÕn v« cïng to lín ®èi víi sù nghiÖp gi¶i phãng cña d©n téc, v× h¹nh phóc cña nh©n d©n vµ tÊm g−¬ng ®¹o ®øc céng s¶n cao c¶, nh©n v¨n, trong s¸ng nh− pha lª cña ng−êi Anh hïng gi¶i phãng d©n téc, nhµ v¨n hãa kiÖt xuÊt cña d©n téc vµ nh©n lo¹i trong thÕ kû XX. Víi niÒm c¶m phôc vµ lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®èi víi Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, nhµ sö häc TrÇn V¨n Giµu muèn gióp chóng ta hiÓu thªm vÒ di s¶n ®¹o ®øc vµ tinh thÇn phong phó cïng nh÷ng gi¸ trÞ t− t−ëng ®· trë nªn vÜnh h»ng cña Ng−êi; ®Æc biÖt cã sù liªn hÖ, ®èi chiÕu t×nh h×nh biÕn chuyÓn m¹nh mÏ cña c¸ch m¹ng v« s¶n, nhÊt lµ ¶nh h−ëng s©u s¾c cña C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga - 5 theo c¸c chiÒu h−íng kh¸c nhau, trªn ph¹m vi thÕ giíi ngµy nay, ®Ó kh¼ng ®Þnh thªm tÇm vãc nh÷ng tiªn tri, tiªn l−îng trong t− t−ëng Hå ChÝ Minh. Lµ c¸n bé tõng gi÷ träng tr¸ch vµ g¾n bã mËt thiÕt víi phong trµo c¸ch m¹ng ë miÒn Nam, t¸c gi¶ ®· cè g¾ng thÓ hiÖn mèi quan hÖ ®Æc biÖt B¸c Hå víi miÒn Nam, miÒn Nam víi B¸c Hå qua nh÷ng trang viÕt c«ng phu, víi mét t×nh c¶m thiªng liªng: "miÒn Nam lµ m¸u cña m¸u ViÖt Nam, lµ thÞt cña thÞt ViÖt Nam". Nh»m gãp phÇn tiÕp tôc ®Èy m¹nh "Häc tËp vµ lµm theo tÊm g−¬ng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh" do §¶ng ta ph¸t ®éng, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt xuÊt b¶n cuèn s¸ch Hå ChÝ Minh - VÜ ®¹i mét con ng−êi cña Gi¸o s−, Nhµ gi¸o Nh©n d©n, Anh hïng Lao ®éng TrÇn V¨n Giµu. Cuèn s¸ch gåm mét sè bµi viÕt cña t¸c gi¶ trong thêi gian chuÈn bÞ kû niÖm 100 n¨m Ngµy sinh cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh (n¨m 1990). Hy väng cuèn s¸ch sÏ ®em ®Õn cho ®éc gi¶ mét c¸ch nh×n míi, s©u s¾c vµ ®Çy ®ñ h¬n trong nghiªn cøu vµ nhËn thøc vÒ cuéc ®êi, sù nghiÖp, t− t−ëng cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh còng nh− nh÷ng cèng hiÕn v« cïng to lín cña Ng−êi ®èi víi d©n téc ViÖt Nam vµ nh©n d©n tiÕn bé trªn toµn thÕ giíi. Xin tr©n träng giíi thiÖu cuèn s¸ch víi b¹n ®äc. Th¸ng 11 n¨m 2013 Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - sù thËt6 Ch©n dung cô hå: MÊy nÐt truyÒn thÇn NhiÒu ký gi¶, chÝnh kh¸ch, v¨n nh©n n−íc ngoµi vµ trong n−íc ®ång thanh ca ngîi c¸i trÝ nhí l¹ lïng cña Cô Hå. Nh−ng, l¹ lïng h¬n, lµ ai ®· thÊy Cô Hå, ai ®· ®−îc Cô Hå tiÕp chuyÖn dÉu chØ lµ mét lÇn th«i, dï viÖc Êy ®· x¶y ra l©u l¾m råi, ®Òu nhí diÖn m¹o, d¸ng ®i, giäng nãi, cö chØ cña Cô, ch−a kÓ t− t−ëng, chÝnh kiÕn. Cã ph¶i r»ng, bëi v× Cô Hå ®· trë thµnh mét danh nh©n lín thÕ giíi, nªn nh÷ng ng−êi quen biÕt Cô hoÆc cã dÞp tiÕp xóc víi Cô, cè ý hay v« t×nh t« ®iÓm ch©n dung, tÝnh t×nh, phong th¸i Cô b»ng ãc t−ëng t−îng vµ t×nh c¶m cña m×nh ®Ó tá lßng kÝnh träng danh nh©n ch¨ng? C¸i ®ã, th−êng thÊy trong lÞch sö, ng−êi ®êi sau thËm chÝ cßn x©y nªn nh÷ng huyÒn tho¹i, truyÒn thuyÕt xung quanh vÜ nh©n. Thêi nay cã kh¸c. V¶ l¹i, Cô Hå cã nhiÒu b¹n bÌ th©n thiÕt vµ cßn cã c¶ nh÷ng ®Þch thñ tÇm cì n÷a. VËy mµ, hÇu hÕt, nÕu kh«ng nãi lµ tÊt c¶, ®Òu chó ý vÒ ch©n dung, tÝnh t×nh, phong c¸ch cña Cô ë nh÷ng chç trïng nhau vµ nhËn xÐt cña hä rÊt gièng nhau. VËy th× trong ®ã ph¶i cã sù thËt kh¸ch quan kh«ng thÓ chèi c·i, 7 trong ®ã h¼n biÓu lé b¶n chÊt cña con ng−êi ®−îc ph¸c häa, ®−îc nhËn xÐt. Xem ph¸c häa, ®äc c¶m t−ëng cña ng−êi m×nh vÒ Cô Hå, chóng ta cã thÓ hái: Kh«ng biÕt cã ph¶i v× mÊy tr¨m n¨m nay, d©n téc ViÖt Nam míi cã ®−îc mét vÞ anh hïng, mét vÜ nh©n tÇm cì nh− thÕ nªn ng−êi m×nh dÔ thÊy ë Cô Hå c¸i nÐt ch©n dung nµo còng ®Ñp, còng hay, còng ®Æc s¾c ®Õn phi th−êng ch¨ng? "Th¸p M−êi ®Ñp nhÊt b«ng sen, n−íc Nam ®Ñp nhÊt cã tªn Cô Hå", cßn g× h¬n n÷a? VËy th× ta h·y nghe c¶ ng−êi n−íc m×nh vµ ng−êi n−íc ngoµi nãi g×, viÕt g× vÒ ch©n dung, tÝnh t×nh, phong c¸ch cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. T«i ghi chÐp theo thø tù thêi gian. Vµ còng chØ ghi chÐp l¹i mét sè trong mÊy chôc, mÊy tr¨m b¶n ph¸c häa ch©n dung cña Cô Hå. Trong §Æc san Quèc häc HuÕ, sè ra th¸ng 2 n¨m 1971, cã ®¨ng håi øc cña Lª Thanh C¶nh "D−íi m¸i tr−êng Quèc häc HuÕ", viÕt: "Khi míi vµo líp nh× tr−êng §«ng Ba, anh C«n (NguyÔn Sinh Cung) cßn gi÷ lèi ¨n mÆc cña häc sinh xø NghÖ, ®i guèc gç mòi cao cong lªn, quai m©y, ®éi nãn tre s¬n, mÆc ¸o nhuém b»ng cñ n©u. Sau mét thêi gian, anh tiÕp thu ®−îc c¸ch ¨n mÆc cña häc trß xø HuÕ, mÆc ¸o v¶i dï ®en, c¾t tãc ng¾n, ®éi nãn 16 vµnh. C«n cóp tãc ng¾n nh− c¸c b¹n trong líp nh−ng kh«ng ch¶i ng−îc lªn hay ch¶i tÐm qua bªn mµ th−êng ®Ó m¸i tãc xuèng tr¸n, c¸c thµy ng−êi Ph¸p khã tÝnh cho ®ã lµ m¸i tãc b−íng bØnh". 8 ¤ng D−¬ng §×nh NghÖ kÓ: "Cã lÇn cha t«i ®äc s¸ch cña AndreÐ Viollis vÒ §«ng D−¬ng, trong ®ã cã nãi vÒ NguyÔn ¸i Quèc, cha t«i biÕt NguyÔn ¸i Quèc lµ trß NguyÔn Sinh Cung cïng häc mét líp víi cha t«i vµo niªn khãa 1908 - 1909. Trß Cung cã d¸ng cao cao, gÇy gÇy, tr¸n cao, tÝnh trÇm lÆng hay cã vÎ suy t−, rÊt gièng chÞ lµ c« Thanh mµ vÒ sau ®ã cha t«i cã quen biÕt...". ¤ng Lª ThiÖn kÓ l¹i: "Khi häc líp nhøt Tr−êng tiÓu häc Ph¸p - ViÖt §«ng Ba, trß Cung lµ mét trong 10 häc sinh giái nhÊt líp, ®−îc chän ®Ó ®i thi v−ît cÊp. BÊy giê chóng t«i häc thµy Lª Nguyªn L−¬ng kiªm hiÖu tr−ëng d¹y Ph¸p v¨n vµ cô Hoµng Th«ng d¹y H¸n, thµy Chonquet bªn Quèc häc sang d¹y ®Þa d−. Trß Cung häc c¸c m«n ®Òu kh¸, H¸n v¨n th× kh«ng ai b× kÞp, nhiÒu bµi luËn ®−îc thµy gi¸o khen tr−íc líp". ¤ng Lª ThiÖn kÓ tiÕp vÒ lóc Ng−êi häc ë Quèc häc HuÕ: "Trß Cung thÝch nhÊt lµ ch¬i trß vËt tay. Trß Cung giái H¸n v¨n, Ph¸p v¨n. Cã mét lÇn, b¹n Cung lµm bµi luËn tiÕng Ph¸p b»ng th¬. Trong giê tr¶ bµi, gi¸o viªn Queignec cÇm bµi cña b¹n Cung gi¬ lªn, võa c−êi võa nãi: Cung ®· lµm bµi luËn b»ng th¬, Êy lµ mét häc sinh th«ng minh ®Æc biÖt thËt! Cung nghØ häc, ®i vµo B×nh ThuËn. B¹n Cung ®· tá ra lµ mét häc sinh tuÊn tó, rÊt lÔ phÐp ®èi víi thµy, hßa nh· ®èi víi b¹n". 9 Trong s¸ch N¨m nh©n vËt vµ n−íc Ph¸p, t¸c gi¶ Lacouture kÓ chuyÖn Gi¸o s− F. Challaye, mét nhµ l·nh ®¹o Héi Nh©n quyÒn Ph¸p, cã lÇn ®i mÝttinh t¹i Salle des hortieulteurs, n¨m 1919, gÆp ë cöa phßng häp mét thanh niªn ViÖt Nam ®ang ph¸t truyÒn ®¬n kÞch liÖt lªn ¸n chñ nghÜa thùc d©n; anh thanh niªn ®ã "m¶nh kh¶nh, vÇng tr¸n mªnh m«ng, tãc dùng, cö chØ nhanh nhÑn: NguyÔn ¸i Quèc". Còng s¸ch trªn cã ®o¹n viÕt vÒ NguyÔn ¸i Quèc ë §¹i héi Tua n¨m 1920 cña §¶ng X· héi Ph¸p (tõ §¹i héi nµy, §¶ng Céng s¶n Ph¸p ra ®êi): "VÒ §¹i héi Tours, c¸c b¸o lóc bÊy giê vµ nhiÒu quyÓn tõ ®iÓn b¸ch khoa sau ®Òu cã ®¨ng nh÷ng tÊm ¶nh, ë ®ã ng−êi ta thÊy NguyÔn ¸i Quèc trong bé y phôc d¹ ®en xïng x×nh d−êng nh− thuª ë mét tiÖm nµo, ¸o s¬ mi cæ ®øng nghiªm trang, kh«ng r©u, tãc rèi, cïng ngåi víi c¸c chiÕn sÜ §¶ng X· héi to ng−êi vµ ®Ó r©u, vuèt theo kiÓu g«loa". Lóc nµy NguyÔn ¸i Quèc cßn ë Pari. T¹i Pari, cã lÇn NguyÔn ¸i Quèc bÞ ®ßi lªn Bé Thuéc ®Þa: LÇn Êy hä cã chôp h×nh NguyÔn ¸i Quèc. Bøc ¶nh nay cßn cÊt ë Së L−u tr÷. ¤ng Lacouture cã ®−îc xem mµ «ng kh«ng cã thªm th¾t g× vÒ ch©n dung cña NguyÔn ¸i Quèc, chØ nãi r»ng h«m Êy anh ®éi mét c¸i mò nhá h¬n ®Çu m×nh, cò mÌm (cã lÏ l¹i m−în cña anh b¹n nµo còng nªn). Anh thî Jean Fort ë cïng nhµ víi NguyÔn ¸i Quèc trong ngâ hÎm Compoint, thuËt r»ng: "Ngâ hÎm Compoint cã bèn c¨n nhµ: ba c¨n nhµ cho m−ín ®Ó xe; c¨n thø t−, tÇng trÖt lµ qu¸n cµ phª, 10 trªn g¸c cã hai buång, t«i vµ anh NguyÔn ë trä. Buång anh NguyÔn võa ®ñ chç kª mét chiÕc gi−êng s¾t vµ mét c¸i bµn nhá trªn ®ã cã mét chËu thau, trong chËu thau cã mét p« n−íc röa mÆt. Khi nµo anh NguyÔn cÇn viÕt th× anh ph¶i ®Ó chËu thau vµ p« n−íc d−íi gÇm gi−êng. Kh«ng cã ®å ®¹c g× kh¸c". Ta h·y ®Ó bøc ch©n dung ph¸c häa cña Lacouture trong c¸i khung mµ J.Fort võa t¶, th× ta cã mét bøc tranh ®Æc s¾c: bªn c¸i bµn nhá, c¹nh chiÕc gi−êng s¾t hÑp, bªn d−íi lµ chËu thau, p« n−íc, mét ng−êi thanh niªn gÇy, vÇng tr¸n mªnh m«ng, cÆm côi viÕt bµi cho b¸o L'HumanitÐ. §ã lµ NguyÔn ¸i Quèc ë Pari. N¨m 1921, t¹i §¹i héi M¸cx©y cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p, ký gi¶ Grassier trªn b¸o L'HumanitÐ cã vÏ mÊy nÐt ch©n dung cña ®¹i biÓu NguyÔn ¸i Quèc: "mÆt dµi x−¬ng x−¬ng, m¸i tãc l·ng m¹n" (longue face, traits creux, mÌche romantique). Lóc NguyÔn ¸i Quèc ë Pari, chØ cã mét ng−êi ViÖt Nam ph¸c häa ch©n dung anh NguyÔn. Ng−êi ®ã lµ thñy thñ tµu bu«n Bïi L©m. §ã lµ vµo n¨m 1922, Bïi L©m muèn gÆp anh NguyÔn, t×m ®Õn phè Gobelins: "- Anh t×m ai? - T«i t×m «ng NguyÔn ¸i Quèc! - T«i ®©y! Mêi anh vµo! - §ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc t−¬i c−êi th©n mËt, më réng cöa mêi t«i vµo. §ång chÝ d¸ng ng−êi cao, dong dáng gÇy trong bé quÇn ¸o d¹ ®en ®· cò, vµ 11 ®Æc biÖt ®«i m¾t, ®«i m¾t to s¸ng l¹ lïng Êy. T«i vµo nhµ, tho¶i m¸i tù nhiªn ngay, kh«ng rôt rÌ n÷a". Cuèi n¨m 1923, NguyÔn ¸i Quèc tõ Pari sang M¸txc¬va. Ký gi¶ Man®enstam cña b¸o Ogoniok ®Õn pháng vÊn anh NguyÔn. Man®enstam viÕt: "Khi anh NguyÔn vµo phßng häp, ng−êi ta thÊy anh m¶nh kh¶nh, cao cao, mÆc ¸o d¹, d¸ng dÊp cã c¸i g× lÞch thiÖp; tÕ nhÞ: anh NguyÔn lµ ng−êi ViÖt Nam duy nhÊt ë Liªn X«". N¨m 1924, ®ång chÝ R.Fischer, ng−êi §øc gÆp anh NguyÔn t¹i trô së Quèc tÕ Céng s¶n M¸txc¬va, kÓ l¹i: "Anh NguyÔn ®Õn. Ng−êi ta thÊy anh NguyÔn m¶nh kh¶nh, kh«ng s«i næi ho¹t b¸t, kh«ng lÉm liÖt oai phong nh− anh b¹n c¸ch m¹ng kh¸c ng−êi ch©u ¸, n−íc Ên §é, tªn lµ Roy. Nh−ng mµ lËp tøc NguyÔn ®−îc tÊt c¶ chóng t«i −a thÝch, yªu mÕn. Gi÷a nh÷ng chiÕn sÜ dµy d¹n ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, gi÷a sè c¸c nhµ trÝ thøc l¾m ®ßi hái lóc bÊy giê, ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc ®em l¹i mét c¸i g× ®Ñp lßng, lµ gi¶n dÞ mµ ai nÊy ®Òu hoan nghªnh. Gi÷a chóng t«i, anh NguyÔn lµ ng−êi thùc thµ Ýt nãi. ThËt ra, häc thøc cña anh réng h¬n, s©u h¬n lµ ng−êi ta t−ëng t−îng". Tõ n¨m 1925 ®Õn 1934, t«i kh«ng thÊy bµi b¸o nµo thuËt l¹i hµnh tung cña anh NguyÔn. V× ®ang c«ng t¸c bÝ mËt nªn anh NguyÔn thay h×nh ®æi d¹ng nh− thÕ nµo kh«ng ai biÕt. N¨m 1935, ®ång chÝ Dahlem, ng−êi §øc, gÆp anh NguyÔn ë §¹i héi Quèc tÕ Céng s¶n lÇn thø VII t¹i M¸txc¬va, 30 n¨m sau, Dahlem viÕt: "ë Quèc tÕ Céng s¶n, t«i 12 gÆp anh NguyÔn chØ mét lÇn th«i. Tuy vËy, t«i vÉn nhí nh− in h×nh ¶nh ®ång chÝ NguyÔn: th©n m×nh m¶nh dÎ, ®«i m¾t s¸ng qu¾c, tr¸n réng, mÆt x−¬ng x−¬ng, cã vÎ kh¾c khæ, c¸i miÖng hay c−êi, phong th¸i th× ®iÒm tÜnh, nh· nhÆn míi hÊp dÉn lµm sao!". Trong s¸ch Cô Hå, ng−êi cha cña qu©n ®éi, §¹i t−íng Vâ Nguyªn Gi¸p ®· ph¸c häa h×nh ¶nh ®ång chÝ V−¬ng ë C«n Minh n¨m 1940: "HÌ ë C«n Minh. Mét h«m anh Phïng ChÝ Kiªn rñ t«i ®i Thóy Hå. §ång chÝ V−¬ng ®· ®Õn vµ hÑn gÆp ë ®ã. Trªn bê Thóy Hå, chóng t«i ®ang ®i thñng thØnh d¹o ch¬i th× gÆp mét ng−êi ®øng tuæi, gÇy, mÆc ©u phôc, ®éi mò phít x¸m. Anh Kiªn ®øng l¹i giíi thiÖu ng−êi Êy víi t«i: "§ång chÝ V−¬ng". §óng råi! Vµ t«i biÕt ngay r»ng ®©y lµ ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc. NÕu so Ng−êi víi bøc ¶nh ngµy tr−íc t«i ®· ®−îc xem th× tr«ng Ng−êi ë ngoµi linh ho¹t vµ s¾c s¶o h¬n ë trong ¶nh nhiÒu. Vµ nÕu so víi ngµy nay th× ngµy Êy, hai m−¬i n¨m tr−íc, B¸c vÉn chØ mét d¸ng gÇy nh− thÕ, nh−ng ngµy Êy B¸c cßn trÎ vµ ch−a ®Ó r©u. Khi gÆp B¸c, nay nhí l¹i, t«i kh«ng thÊy vÎ g× l¹ hoÆc ®Æc biÖt, nh− tr−íc ®©y t«i h»ng t−ëng t−îng, mµ chØ thÊy, chØ gÆp mét phong c¸ch, mét c¶m t−ëng trong s¸ng, gi¶n dÞ vµ cho m·i vÒ sau nµy, trong c«ng t¸c trùc tiÕp víi B¸c, c¸i phong c¸ch trong s¸ng, gi¶n dÞ ë B¸c, t«i vÉn gi÷ mét c¶m gi¸c nguyªn nh− ngµy míi gÆp. T«i míi gÆp ®ång chÝ V−¬ng lÇn ®Çu, nh−ng thÊy tõ phót ®Çu ®· gÇn gòi ngay, rÊt gÇn nh− ®· quen tõ l©u". 13 Khi ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai bïng næ th× Cô Hå trë vÒ ViÖt Nam ho¹t ®éng ë c¨n cø Cao B»ng vµ ho¹t ®éng d−íi bÝ danh Thu S¬n. Trong mét chuyÕn ®i c«ng t¸c ë Qu¶ng T©y (Trung Quèc), Cô bÞ chÝnh quyÒn Quèc d©n §¶ng b¾t giam cho ®Õn n¨m 1943, Cô míi ra khái tï. Trë vÒ n−íc, Cô gÆp l¹i mét ®ång chÝ c¬ së. Anh D−¬ng ChÝ NÇn tr−íc cã lÇn gÆp Cô nh−ng kh«ng biÕt tªn gäi, kh«ng biÕt chøc vô cña Cô. D−¬ng ChÝ NÇn t¶ "¤ng Cô" khi Êy (n¨m 1943) nh− sau: "¤ng Cô l©u nay c«ng t¸c ë ®©u mµ kh«ng nh¾n tin vÒ, ai còng mong ngãng «ng Cô. ¤ng Cô cho biÕt lµ håi n¨m ngo¸i trªn ®−êng tõ ®©y ®i LiÔu Ch©u, bÞ b¾t; ra khái tï, vÒ ®©y lu«n. Th¶o nµo «ng Cô gÇy qu¸. M¾t tròng s©u. VÇng tr¸n y nh− cò, vÉn cao réng. MÆt «ng Cô vÉn kh«ng cã g× kh¸c tr−íc; ¸nh m¾t t−¬i c−êi bao trïm lªn mäi ng−êi. Vµ c¶ giäng nãi n÷a, giäng nãi quen thuéc tõ thuë Êy...". Vµi nÐt ph¸c th¶o ch©n dung Cô Hå tr−íc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m 1945 lµ nh− vËy: d¸ng m¶nh kh¶nh, mÆt x−¬ng x−¬ng, tr¸n mªnh m«ng cao vµ réng, m¾t chãi s¸ng, ng−êi nhanh nhÑn, phong c¸ch lÞch thiÖp, gi¶n dÞ. C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m 1945 thµnh c«ng, sè ®ång bµo vµ ng−êi n−íc ngoµi gÆp Cô ngµy cµng ®«ng, kÓ hµng ngµn, hµng v¹n, mµ nh÷ng nÐt ®Æc t¶ vÒ ch©n dung cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh c¨n b¶n lµ kh«ng kh¸c tr−íc bao nhiªu, song còng ghi thªm ®−îc nhiÒu nÐt ®Æc s¾c, do ng−êi quan s¸t chó ý h¬n, do Cô Hå nhiÒu tuæi h¬n. 14 Mét lÇn, Cô Hå nãi chuyÖn víi ®ång bµo t¹i Nhµ h¸t lín ë Thñ ®« Hµ Néi. Anh chiÕn sÜ ng−êi §øc, sÜ quan cña qu©n ®éi c¸ch m¹ng ViÖt Nam, kÓ l¹i vÒ ngµy h«m ®ã: "BÊy giê (th¸ng 9-1945), t«i ch−a hiÓu tiÕng ViÖt nhiÒu, nh−ng t«i còng chen vµo gi÷a ®¸m ng−êi khæng lå ®Ó ®−îc ®øng gÇn Ng−êi, l¾ng nghe Ng−êi nãi. Ng−êi mÆc bé ka ki mµu vµng, s¬ mi tr¾ng, cã g−¬ng mÆt x−¬ng x−¬ng, vÇng tr¸n cao vµ ®«i m¾t s¸ng. Ng−êi nãi rÊt Êm, chËm r·i, râ rµng! Cô hái mäi ng−êi: "T«i nãi ®ång bµo nghe cã râ kh«ng?". Vµ tõ ®¸m ®«ng im lÆng bçng vang lªn hai tiÕng "Râ ¹" nh− sÊm dËy. Ên t−îng cña t«i qua cuéc mÝt tinh nµy chÝnh lµ g−¬ng mÆt ®Çy vÎ th«ng minh cña Ng−êi, lµ sù cëi më ch©n thµnh cña Ng−êi ®èi víi quÇn chóng". §−îc thÊy B¸c Hå lÇn ®Çu t¹i mét cuéc triÓn l·m ë Khai TrÝ TiÕn §øc, Hµ Néi, n¨m 1945, nhµ th¬ Xu©n DiÖu viÕt vÒ Cô nh− sau: "M¾t B¸c s¸ng l¹ th−êng. Cã thÓ nãi ng−êi nµo tµ väng ë trong lßng th× kh«ng d¸m nh×n vµo m¾t B¸c. Do m¾t B¸c s¸ng qu¾c, nªn trong bøc ¶nh NguyÔn N¨ng An chôp B¸c ®−îc in thµnh b−u ¶nh b¸n phæ biÕn n¬i n¬i, ng−êi ta tr«ng thÊy trong ®ã m¾t B¸c cã bèn chÊm s¸ng, ®ång bµo nhiÒu ng−êi truyÒn nhau m¾t B¸c cã bèn con ng−¬i lµ bëi ®ã. Trong bøc ¶nh ®Çu tiªn chôp B¸c, B¸c Hå ®¸ng mÕn yªu v« cïng, vÎ ng−êi trong s¸ng, hiÒn triÕt vµ c¸ch m¹ng, nhuÇn nhÞ nh− mang truyÒn thèng cña c¸c bËc sÜ nho, ®«i m¾t võa hiÒn tõ, võa kiªn quyÕt". 15 N¨m c¸ch m¹ng míi thµnh c«ng, ký gi¶ Ph¸p Lacouture cã lÇn ®−îc yÕt kiÕn Hå Chñ tÞch. Lacouture ngåi chê ë phßng kh¸ch mµ ch−a thÊy Cô Chñ tÞch vµo. Bçng mét ng−êi vµo phßng kh¸ch mµ kh«ng cã d¸ng cña mét «ng Chñ tÞch. Th×nh l×nh, ký gi¶ nghe nãi: "T«i c¸m ¬n «ng ®Õn th¨m t«i". Lacouture viÕt: "TiÕng nãi nhÑ nhµng, giäng nãi khã t¶. Kh«ng cÇn thiÕt ph¶i biÕt cuéc ®êi ®Çy thÇn tho¹i mµ s¸ch b¸o ®· viÕt rÊt nhiÒu råi, t«i vÉn bÞ th«i miªn bëi nh©n vËt míi vµo phßng. Tr−íc khi ®Õn ®©y, t«i t−ëng t−îng ®©u «ng Hå ph¶i cao lín h¬n, l−ng ph¶i khßm h¬n, t−íng ®i kh«ng b×nh th¶n th− th¸i cho l¾m. T«i t−ëng t−îng ®©u v× bÞ truy n· lu«n, tï téi m·i, «ng Hå h¼n ph¶i gi÷ nh÷ng dÊu vÕt ®¾ng cay ®ã trªn g−¬ng mÆt. Nh−ng kh«ng ph¶i nh− thÕ. C¸i mµ t«i chó ý tr−íc hÕt lµ c¸i nh×n nãng ch¸y l¹ lïng ë d−íi lµn ch©n mµy rËm, c¸i tr¸n mªnh m«ng, c¸i m¸i tãc dùng ®· ng¶ mµu x¸m, g−¬ng mÆt vµ d¸ng vãc ®Çy nh©n c¸ch". T¹i §¹i héi V¨n hãa cøu quèc ë Hµ Néi n¨m 1945, nhµ v¨n Vò Ngäc Phan ghi r»ng: "Cô Hå ng−êi gÇy vµ xanh, nh−ng tiÕng nãi cña Ng−êi th× sang s¶ng nh− tiÕng chu«ng". Cßn ký gi¶ Giulapxki, ng−êi Ba Lan th× kÓ chuyÖn gÆp Cô Hå ë Pari n¨m 1946: "T«i ®−îc gÆp Hå Chñ tÞch lÇn ®Çu tiªn ®· kh¸ l©u råi. §ã lµ ®Çu n¨m 1946, ë Pari, khi Ng−êi sang Ph¸p ®Ó ®µm ph¸n hßa b×nh. ¶nh cña B¸c ®−îc in trªn hÇu hÕt c¸c b¸o. Cho nªn khi Ng−êi b−íc vµo 16 phßng häp, t«i nhËn ra ngay. Cã ®iÒu lµ, trong thùc tÕ, Ng−êi kh¸c h¼n: vÉn c¸i d¸ng gÇy, nh· nhÆn víi chßm r©u th−a vµ bé qu©n phôc trang nh·; nh−ng kh«ng mét bøc ¶nh nµo thu ®−îc c¸i ¸nh s¸ng long lanh cña ®«i m¾t vµ lét næi vÎ ®Ñp c©n ®èi tuyÖt vêi cña c¸i th©n h×nh ®ã". Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, Cô Hå ë ViÖt B¾c. T−íng Lª Träng TÊn t¶ l¹i: "B¸c ®i nhanh nhÑn, ®«i m¾t B¸c nh×n thÊy nh− B¸c c−êi, giäng B¸c trÇm, Êm mét c¸ch l¹ th−êng". H×nh ¶nh Cô Hå ®−îc t¶ ®Ñp nhÊt trong th¬ cña Tè H÷u: "Giäng cña Ng−êi, kh«ng ph¶i sÊm trªn cao ThÊm tõng tiÕng, Êm vµo lßng mong −íc Con nghe B¸c, t−ëng nghe lêi non n−íc TiÕng ngµy x−a vµ c¶ tiÕng mai sau... B¸c Hå ®ã, chiÕc ¸o n©u gi¶n dÞ Mµu quª h−¬ng bÒn bØ ®Ëm ®µ ... B¸c Hå ®ã, ung dung ch©m löa hót Tr¸n mªnh m«ng, thanh th¶n mét vïng trêi Kh«ng g× vui b»ng m¾t B¸c Hå c−êi Quªn tuæi giµ, t−¬i m·i tuæi ®«i m−¬i!"1. Hay lµ: "Nhí «ng Cô m¾t s¸ng ngêi ¸o n©u tói v¶i, ®Ñp t−¬i l¹ th−êng! Nhí Ng−êi nh÷ng s¸ng tinh s−¬ng __________ 1. Tè H÷u: Th¬ Tè H÷u, Nxb. Kim §ång, tr. 69. 17 Ung dung yªn ngùa trªn ®−êng suèi reo Nhí ch©n Ng−êi b−íc lªn ®Ìo Ng−êi ®i, rõng nói tr«ng theo bãng Ng−êi..."1. T¹i §¹i héi Phô n÷ toµn quèc (n¨m 1950), mét lÇn Cô ®Õn th¨m chÞ em. ChÞ BÝch ThuËn ghi nhí: "B¸c ®· ®Õn råi kia. Nh÷ng cÆp m¾t s¸ng kh«ng rêi nh×n B¸c. N−íc da B¸c r¸m hång r¹ng rì. VÇng tr¸n réng cña B¸c cßn ®äng lÊm tÊm nh÷ng giät må h«i: B¸c võa v−ît qua mét chÆng ®−êng xa vÊt v¶ ®Õn th¨m chóng t«i. B¸c ®©y: bé quÇn ¸o n©u ch©n chÊt, chßm r©u b¹c ph¬, khu«n mÆt hiÒn tõ, lu«n lu«n në mét nô c−êi ®é l−îng tr−íc nh÷ng c©u hái th¨m, nh÷ng lêi chµo cña ®µn ch¸u g¸i". Ký gi¶ ng−êi ¤xtr©ylia næi tiÕng thÕ giíi, Burchett viÕt: "Ên t−îng næi bËt nhÊt lµ, bÊt cø ai lÇn ®Çu tiªn gÆp Hå Chñ tÞch còng c¶m thÊy trÝ tuÖ tËp trung ë ®«i m¾t ngêi s¸ng cña Ng−êi vµ lßng nh©n ®¹o, søc hÊp dÉn lµm cho ng−êi ®Õn th¨m thÊy gÇn gòi ngay víi Ng−êi. Ên t−îng thø hai lµ kh¶ n¨ng cña Ng−êi ®i th¼ng vµo cèt lâi cña vÊn ®Ò b»ng nh÷ng lêi lÏ ng¾n gän vµ rÊt tróng". Mét buæi s¸ng n¨m 1960, nhµ th¬ X«viÕt Ant«nxki, ng−êi dÞch: NhËt ký trong tï, ®Õn gÆp Cô Hå. Anh nhí nh− in: "®óng 6 giê r−ìi, chóng t«i ®Õn chê Ng−êi. Chóng t«i võa míi b−íc qua ng−ìng cöa cña phßng kh¸ch th× tõ phÝa c¸nh cöa ®èi diÖn b−íc ra mét ng−êi ®øng tuæi, n−íc da __________ 1. Tè H÷u: Th¬ Tè H÷u, Nxb. Kim §ång, tr. 90. 18 ng¨m ng¨m, vãc ng−êi tÇm th−íc, bËn mét chiÕc ¸o ka ki mµu s¸ng vµ ch©n ®i ®«i dÐp. Ng−êi niÒm në mØm c−êi. NÕu nh− ë ®©y t«i dïng ch÷ "®øng tuæi" Êy chÝnh lµ v× t«i biÕt râ tuæi Hå Chñ tÞch. §óng h¬n c¶ lµ nªn gäi ®ång chÝ lµ ng−êi kh«ng cã tuæi. ThËt vËy, m¸i tãc Ng−êi ®· b¹c tr¾ng mµ d¸ng dÊp m¶nh dÎ, gän gµng cña Hå Chñ tÞch trong mäi c¸ch ®i ®øng, ®iÖu bé vÉn gi÷ ®−îc c¸i g× ®ã cña tuæi thanh niªn, mét c¸i g× nhanh nhÑn, kháe kho¾n, vÜnh viÔn vui t−¬i. Chñ tÞch mêi t«i ngåi vµo bµn, trªn ®ã bµy mét b×nh cµ phª ®Æc vµ hoa qu¶. Ng−êi rãt cµ phª mét c¸ch nhanh nhÑn, khÐo lÐo... §«i tay nhÑ nhµng, nhá nh¾n cña Ng−êi ®−a nhanh lªn chiÕc bµn víi vÎ duyªn d¸ng gÇn nh− phô n÷". Còng n¨m 1960 ®ã, t¹i Thñ ®« Hµ Néi cã d¹ héi liªn hoan cña thanh niªn. Cô Hå ®Õn dù. NhiÒu kh¸ch quèc tÕ cã mÆt, trong sè ®ã, ng−êi ta chó ý ®Õn Cuèc Hag¬, Uû viªn Bé ChÝnh trÞ Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng X· héi Thèng nhÊt §øc. §ång chÝ C.Hag¬ viÕt vÒ Cô Hå trong ®ªm liªn hoan ®ã nh− sau: "Tèi Êy, Ng−êi mÆc bé bµ ba lôa, tay ¸o réng phÊt ph¬. Trong ¸nh s¸ng ®ñ mµu lung linh cña nh÷ng bãng ®Ìn ®iÖn treo trªn vßm l¸, phong th¸i ung dung, nô c−êi ®«n hËu cña B¸c cµng hÊp dÉn mét c¸ch l¹ th−êng. Chßm r©u vµ m¸i tãc b¹c tr¾ng nh− b«ng cña B¸c lóc nµy dÔ lµm ng−êi ta nghÜ ®Õn mét «ng tiªn trong truyÖn cæ tÝch". N¨m 1969, ®ång chÝ Fourniau, häc gi¶ ng−êi Ph¸p, nguyªn lµ ®¹i diÖn b¸o L'HumanitÐ ë Hµ Néi, 19 mét lÇn n÷a nãi vÒ con ng−êi, vÒ ch©n dung Cô Hå, mét c¸ch tiÕp cËn víi triÕt lý: "Còng vÉn lµ con ng−êi t«i ®· ®−îc biÕt c¸ch ®©y mÊy n¨m, con ng−êi mµ mÆt phi th−êng nh− cho¸n hÕt c¶ gian phßng, cã thÓ nãi lµ xãa nhßa sù cã mÆt cña nh÷ng ng−êi kh¸c. Nh−ng sù s¨n sãc, th¸i ®é ©n cÇn hÕt søc lÞch thiÖp vµ hßa nh· cña Ng−êi ®èi víi kh¸ch lµm cho ng−êi ta lóng tóng ®«i chót ban ®Çu, nh−ng sau ®ã l¹i t¹o ra mét bÇu kh«ng khÝ th©n mËt, tho¶i m¸i ngay. NÐt cña Hå Chñ tÞch tr«ng cã vÎ rÊt trÎ nÕu nh− kh«ng cã ®«i m¾t s¸ng ngêi vµ chßm r©u dµi. ë Ng−êi, h×nh hµi nh− thu l¹i ®Õn møc nhá nhÊt, chØ cßn to¸t ra ý chÝ vµ trÝ tuÖ tuy ®· tho¸t ra khái thÓ x¸c, nh−ng vÉn hoµn toµn hiÖn thùc". Mét häa sÜ §«ng ph−¬ng cã thÓ sau khi ®äc nh÷ng lêi trÝch dÉn t¶n m¹n trªn ®©y, vÏ ra mét bøc ch©n dung víi nh÷ng nÐt truyÒn thÇn, ch©n dung cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. ë miÒn Nam, cã nghÖ sÜ DiÖp Minh Ch©u, tõ ®Çu cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, tuy ch−a hÒ ®−îc gÆp Cô Hå mµ ®· b»ng m¸u chÝch tõ bµn tay cña m×nh, vÏ mét bøc tranh cã mét kh«ng hai: Cô Hå víi ba thiÕu nhi ViÖt Nam Trung - Nam - B¾c. ë bøc tranh ®ã, ng−êi ta vÉn thÊy "vÇng tr¸n mªnh m«ng", "®«i m¾t s¸ng ngêi", "c¸i miÖng t−¬i c−êi", "g−¬ng mÆt x−¬ng x−¬ng", "chßm r©u hiÒn tõ". D©n gian gäi nh÷ng ®iÒu Êy lµ t−íng, c¸i t−íng biÓu hiÖn c¸i t©m, c¶ c¸i chÝ n÷a, cña mét bËc hiÒn triÕt. 20 Cô hå vµ nh÷ng b−íc ngoÆt cña lÞch sö ViÖt Nam hiÖn ®¹i TiÕp theo nh÷ng thêi tiÖm tiÕn th× lÞch sö gÆp nh÷ng b−íc ngoÆt. Th−êng nhÊt, nh©n tµi xuÊt hiÖn ë nh÷ng b−íc ngoÆt nµy. Nh©n tµi lµ ng−êi trong cuéc, nh¹y bÐn víi mäi t×nh huèng, nh×n xa thÊy réng, gi¶i quyÕt ®óng c¸c vÊn ®Ò mÊu chèt, më ®−êng cho lÞch sö tiÕn tíi. Trong h¬n nöa ®Çu thÕ kû XX cña lÞch sö ViÖt Nam hiÖn ®¹i, Cô Hå lµ "ng−êi cña nh÷ng b−íc ngoÆt", lµ nh©n tµi xuÊt chóng, lÇn nµo còng nh¹y bÐn víi t×nh huèng dï phøc t¹p mÊy; nh×n xa thÊy réng gi÷a nh÷ng rèi ren, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò mét c¸ch s¸ng suèt, cho phÐp lÞch sö tiÕn m¹nh tíi thµnh c«ng cña c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn. Nh×n l¹i sau n¨m s¸u m−¬i n¨m cuéc ®êi sãng giã, b·o t¸p cña Cô Hå vµ cña ®Êt n−íc, ng−êi ta cã thÓ tù hái vËy. NÕu d©n téc kh«ng cã vinh dù sinh ra ®−îc mét Hå ChÝ Minh, th× lÞch sö hiÖn ®¹i ViÖt Nam sÏ ra sao, cã ®¹t næi ch¨ng nh÷ng thµnh tùu mµ ngµy nay chóng ta h¹nh h−ëng? LÏ tÊt yÕu trong lÞch sö vµ søc s¸ng t¹o cña quÇn chóng, ch¾c kh«ng ai b¶o lµ bµi trõ vai trß cña c¸ nh©n, cña thiªn tµi, mµ tr¸i l¹i gãp phÇn c¾t nghÜa nã. * * * 21 §Þnh h−íng cho c¸ch m¹ng lµ vÊn ®Ò träng ®¹i nhÊt håi ®Çu thÕ kû XX. §i ng¶ nµo míi tíi ®Ých? §−êng cøu n−íc lµ ®−êng nµo? Trong khi c¸c chÝ sÜ lín tuæi ®i t×m ë h−íng §«ng (NhËt) råi ë h−íng B¾c (Tµu) th× thanh niªn NguyÔn TÊt Thµnh ®i sang ch©u ¢u (n¨m 1911). T×m c¸ch ®¸nh ®uæi thùc d©n T©y ph−¬ng mµ ®i vÒ h−íng T©y. §i ng−îc ch¨ng? Ch−a mét ai ngê r»ng ®i ng−îc mµ sÏ vÒ xu«i. Kh«ng vµo hang hæ sao trãc ®−îc hæ? Nh−ng, ë Ph¸p quèc céng hßa, ë kinh thµnh Pari s«i ®éng nh÷ng t− t−ëng cña thêi ®¹i, kh«ng ph¶i mçi ai yªu n−íc còng cã thÓ t×m thÊy ¸nh s¸ng räi ®−êng. Cô T©y Hå (Phan Béi Ch©u) tiÕng t¨m lõng lÉy, kh«ng ai kh«ng tin Cô yªu n−íc ch©n thµnh, Cô l¹i chän con ®−êng "û Ph¸p cÇu tiÕn" nghÜa lµ "Ph¸p - ViÖt ®Ò huÒ", nghÜa lµ mét ngâ côt. Kh¸c víi Phan Chu Trinh, Phan Béi Ch©u, NguyÔn ¸i Quèc chän ®−êng v¹ch ra bëi §Ö tam Quèc tÕ, ®Æt cuéc c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc ViÖt Nam vµo quü ®¹o c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa thÕ giíi. Nh− thÕ lµ: kh«ng chñ nghÜa quèc gia c¶i trang t− s¶n, kh«ng chñ nghÜa quèc gia c¸ch m¹ng tiÓu t− s¶n, mµ chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t− t−ëng tiªn tiÕn nhÊt cña thêi ®¹i. N¨m 1920, lµ mét b−íc ngoÆt lÞch sö thø nhÊt. Tr−íc khi sang Ph¸p, anh NguyÔn cã m−êi n¨m ®Ìn s¸ch, cã H¸n häc vµ Quèc häc ®ñ réng. Sang ¢u, anh NguyÔn tù häc tiÕng Anh ®ñ ®Ó ®äc Dickens, tiÕng Ph¸p ®ñ ®Ó ®äc Michelet, viÕt 22 truyÖn ng¾n ®¨ng trªn L'HumanitÐ, vµ viÕt kÞch b¶n diÔn ë C©u l¹c bé ngo¹i «. Nhê ngo¹i ng÷, NguyÔn n¾m ®−îc v¨n hãa T©y ph−¬ng, n¾m ®−îc c¸c trµo l−u chÝnh trÞ thÕ giíi vµ hiÓu thÊu chñ nghÜa x· héi khoa häc. Anh NguyÔn l¹i lµ ng−êi cã m−êi n¨m l¨n lén trong giíi lao ®éng tay ch©n Lu©n §«n vµ Pari, gièng nh− t¹o ra cho t©m hån m×nh mét tÇn sè nhê ®ã tiÕp thu nhanh tiÕng gäi vïng lªn cña C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi. Trong sè tÊt c¶ c¸c chÝnh kh¸ch ViÖt Nam ®Çu thÕ kû, duy chØ cã mét m×nh NguyÔn ¸i Quèc (tøc NguyÔn TÊt Thµnh tr−íc ®ã, vµ Hå ChÝ Minh sau nµy) héi ®ñ ba ®iÒu kiÖn trªn ®Ó sím xuÊt hiÖn nh− mét ng«i sao s¸ng ngay tõ buæi ®Çu. H·y ®äc l¹i lêi cña Sµo Nam ca tông C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga, s¸nh víi luång giã m¸t trong lóc trêi oi bøc, víi tia s¸ng trong ®ªm ®en dµy ®Æc th× biÕt ®−îc c¸i ®Þnh h−íng míi cña NguyÔn ¸i Quèc lµ hîp thêi, hîp t×nh biÕt mÊy! Sù khñng ho¶ng ®−êng lèi tõ sau CÇn V−¬ng tõ ®©y ®−îc gi¶i quyÕt tèt ®Ñp. * * * Cho nªn, b¾t tay vµo viÖc ®µo t¹o c¸n bé, tËp hîp lùc l−îng, tæ chøc ®oµn thÓ c¸ch m¹ng (n¨m 1925), NguyÔn ¸i Quèc thu ®−îc kÕt qu¶ nhanh vµ ch¾c. Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn cña anh NguyÔn, nÕu kh«ng ph¶i lµ tæ chøc c¸ch m¹ng sím nhÊt, th× lµ tæ chøc c¸ch m¹ng m¹nh nhÊt n−íc sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. 23 Nh−ng trong lóc anh NguyÔn v¾ng mÆt v× c«ng t¸c quèc tÕ, th× Thanh niªn chia rÏ: xuÊt hiÖn hai tæ chøc céng s¶n lµ §«ng D−¬ng Céng s¶n §¶ng vµ An Nam Céng s¶n §¶ng. §¶ng T©n ViÖt sau ®ã trë thµnh §«ng D−¬ng Céng s¶n Liªn ®oµn. ThÕ lµ cuèi n¨m 1929, ®Çu 1930, trong mét n−íc ViÖt Nam cã tíi ba tæ chøc céng s¶n, kh«ng ai chÞu ai, chª bai nhau, kÝch b¸c nhau, tranh giµnh chÝnh thèng, tranh giµnh quÇn chóng, ngåi chung kh«ng ®−îc, hîp lùc bÊt thµnh, kÎ ®Þch thùc d©n chùc s½n lîi dông kÏ hë ®Ó l¸ch l−ìi dao vµo hµng ngò c¸ch m¹ng. ChÝnh trong lóc rèi ren ®ã, NguyÔn ¸i Quèc l¹i xuÊt hiÖn. Do uy tÝn lµ anh c¶, lµ thµy häc, lµ ®¹i biÓu Quèc tÕ Céng s¶n, NguyÔn ¸i Quèc hîp nhÊt dÔ dµng thµnh c«ng hai tæ chøc céng s¶n lµ §«ng D−¬ng Céng s¶n §¶ng vµ An Nam Céng s¶n §¶ng thµnh §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (3-2- 1930); §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam thu nhËn §«ng D−¬ng Céng s¶n Liªn ®oµn vµo hµng ngò. Vµ tõ nay, trªn ®Êt n−íc ViÖt Nam chØ cã mét tæ chøc tiªn phong thèng nhÊt l·nh ®¹o, thèng nhÊt hµnh ®éng c¸ch m¹ng, kh«ng ®¶ng nµo tranh ®−îc, ®Õ quèc kh«ng tiªu diÖt næi. ë nhiÒu n−íc ch©u ¸, tr−íc kia vµ c¶ ngµy nay, lùc l−îng céng s¶n chia rÏ, quÇn chóng hoang mang, phong trµo ®Êu tranh lµm sao lªn næi, c¸ch m¹ng lµm sao thµnh c«ng? ThÊy ®ã th× cµng râ tÇm quan träng lÞch sö cña sù hîp nhÊt th¸ng 2 n¨m 1930. Nãi r»ng hîp nhÊt thµnh c«ng c¨n b¶n 24 do nhu cÇu cña lÞch sö vµ cña phong trµo ®ang lªn. C¸i ®ã cã thËt, nh−ng nhu cÇu kh¸ch quan cña phong trµo lµ mét chuyÖn mµ lµm ®−îc lµ mét chuyÖn kh¸c. NÕu lóc Êy thiÕu mét nh©n vËt cã ®ñ ®øc, ®ñ tµi, cã uy tÝn bao trïm nh− NguyÔn ¸i Quèc, th× dÔ g× ai nghe ai, chia rÏ kÐo dµi thµnh hè s©u khã lÊp, th× lµm g× cã c¸ch m¹ng thµnh c«ng? Nhu cÇu cña lÞch sö th−êng chØ ®−îc thùc hiÖn qua con ng−êi cã ý thøc vµ cã tµi ba, thiÕu con ng−êi nh− vËy th× lÞch sö ph¶i tr¶i qua nh÷ng khóc quanh co, cã khi lïi l¹i ®Ó råi tiÕn lªn ®Çy tr¾c trë. Nhê NguyÔn ¸i Quèc, lÞch sö hiÖn ®¹i n−íc ta ®ì ph¶i bÞ nh÷ng trë ng¹i do chÝnh m×nh g©y nªn. Ta l¹i nhËn diÖn c¸i b−íc ngoÆt lÞch sö mång 3 th¸ng 2 n¨m 1930 ë chç: nã t¹o ra tiÒn ®Ò ®iÒu kiÖn cho mét cao trµo c¸ch m¹ng réng lín cña ®«ng ®¶o quÇn chóng, cao trµo 1930 - 1931, diÔn ra tõ thµnh thÞ ®Õn n«ng th«n, tõ B¾c chÝ Nam; ch−a bao giê cã mét phong trµo c¸ch m¹ng lín nh− thÕ tõ cuèi thÕ kû tr−íc. Vµ tõ ®©y §¶ng Céng s¶n lµ lùc l−îng n¾m quyÒn l·nh ®¹o, ngµy cµng ®−îc ®«ng nh©n d©n tÝn nhiÖm. Nh×n chung trong c¸c thuéc ®Þa bao la cña Ph¸p, kh«ng cã n¬i nµo mµ §¶ng Céng s¶n cã uy tÝn ®éc nhÊt v« nhÞ nh− ë ViÖt Nam. TiÕp ®ã, §¶ng Céng s¶n §«ng D−¬ng ®· cã nhiÒu quyÕt ®Þnh míi rÊt quan träng, chuyÓn h−íng chiÕn l−îc c¶ chiÕn thuËt vµ tæ chøc ®Êu tranh nh»m nh©n c¬ héi chiÕn tranh ®Õ quèc ®Ó lµm c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc, ®iÒu mµ c¸c 25 nhµ c¸ch m¹ng tiÒn bèi ®· ra søc lµm håi 1914 - 1918 nh−ng thÊt b¹i. ChuyÓn h−íng chiÕn l−îc ®ã ®−îc quyÕt ®Þnh trong lóc NguyÔn ¸i Quèc bÞ kÑt ë M¸txc¬va. §¶ng ta chñ tr−¬ng thµnh lËp MÆt trËn D©n téc thèng nhÊt ph¶n ®Õ §«ng D−¬ng (thay cho MÆt trËn D©n chñ); ®Æt vÊn ®Ò c¸ch m¹ng ®iÒn ®Þa ë hµng nhiÖm vô c¨n b¶n thø hai (tr−íc th× c¸ch m¹ng ph¶n ®Õ vµ c¸ch m¹ng ph¶n phong ®i song song), rót khÈu hiÖu "Liªn bang §«ng D−¬ng" (x¸c ®Þnh thªm râ Lµo, Miªn lµ hai quèc gia d©n téc cã chñ quyÒn), chuyÓn träng t©m c«ng t¸c tõ thµnh thÞ vÒ n«ng th«n, v.v.. Nh−ng ph¶i ®Õn khi ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc vÒ n−íc, triÖu tËp Héi nghÞ Trung −¬ng lÇn thø t¸m, quyÕt ®Þnh thµnh lËp MÆt trËn ViÖt Minh th× míi thËt sù t¹o ra mét b−íc ngoÆt ®Çy ®ñ vÒ ®−êng lèi. Tõ nay, tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng ®Òu nh¾m vµo mét môc tiªu chÝnh: giµnh ®éc lËp d©n téc; rót khÈu hiÖu c¸ch m¹ng ®iÒn ®Þa, vµ rót tÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ g©y trë ng¹i cho sù tËp hîp c¸c lùc l−îng d©n téc. Kh«ng tæ chøc MÆt trËn d©n téc thèng nhÊt ph¶n ®Õ §«ng D−¬ng mµ lËp ViÖt Nam ®éc lËp §ång minh (gäi t¾t lµ ViÖt Minh); kh«ng tæ chøc c«ng héi mµ tæ chøc c«ng nh©n cøu quèc; ®ã kh«ng ph¶i chØ lµ ®æi tªn; tõ nay c¸c cuéc ®Êu tranh kinh tÕ, x· héi ®Òu ph¶i tÝnh ®Õn lîi Ých d©n téc tèi cao, ph¶i ®iÒu chØnh chõng mùc thÕ nµo ®Ó võa bªnh vùc ®−îc quyÒn lîi giai cÊp cña c«ng n«ng, võa b¶o ®¶m quyÒn lîi cña t− s¶n d©n téc vµ cña th©n sÜ, ®Þa chñ yªu n−íc kh«ng ph¶i bÞ thiÖt thßi, ®éng 26 viªn hä gia nhËp hµng ngò gi¶i phãng d©n téc cña ViÖt Minh. Kh«ng ®Æt nhiÖm vô lËp chÝnh phñ c«ng n«ng nh− tr−íc, mµ lËp ChÝnh phñ ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa. Còng chñ tr−¬ng quyÕt t©m ®øng vÒ phe §ång minh chèng §øc, Italia, NhËt vµ chñ tr−¬ng ch¼ng nh÷ng ®Êu tranh chÝnh trÞ mµ cßn ®Êu tranh vò trang chèng NhËt, Ph¸p, ®i ®Õn gi¶i phãng tõng vïng, khëi nghÜa tõng phÇn tiÕn tíi tæng khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn trong c¶ n−íc. C¸ch m¹ng sÏ thµnh c«ng d−íi cê hiÖu ViÖt Minh, ®iÒu ®ã chøng tá r»ng Héi nghÞ Trung −¬ng lÇn thø t¸m do NguyÔn ¸i Quèc chñ tr×, sù thµnh lËp ViÖt Minh ®óng lµ mét b−íc ngoÆt lÞch sö. Cã ng−êi ngÉm nghÜ vÒ con sè 10 "thÇn bÝ": "ThÇn bÝ: sau 10 n¨m t×m ®−êng cøu n−íc, NguyÔn ¸i Quèc gÆp ®−îc chñ nghÜa Lªnin vµ ®Æt c¸ch m¹ng ViÖt Nam trong quü ®¹o c¸ch m¹ng thÕ giíi. Sau 10 n¨m ho¹t ®éng tuyªn truyÒn, huÊn luyÖn, tæ chøc, NguyÔn ¸i Quèc lËp ®−îc §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam thèng nhÊt. Vµ 10 n¨m sau ®ã, NguyÔn ¸i Quèc lËp MÆt trËn ViÖt Minh, trao cho d©n téc ngän cê ®á sao vµng. Ba b−íc ngoÆt nèi tiÕp ®−a c¸ch m¹ng ®Õn thµnh c«ng. Ng−êi ngoµi cuéc cã thÓ t−ëng chõng ®©u C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m 1945 thµnh c«ng lµ mét t×nh cê may m¾n: ViÖt Minh, ViÖt céng lÑ tay h¸i mét tr¸i chÝn muåi. §©u ph¶i nh− vËy! Nh×n l¹i xem, cã g× lµ t×nh cê, gÆp may? * * * 27 B−íc ngoÆt quan träng nhÊt, quyÕt ®Þnh nhÊt trong lÞch sö ViÖt Nam lµ chän thêi ®iÓm tiÕn hµnh tæng khëi nghÜa vµ ban hµnh lÖnh tæng khëi nghÜa. Ng−êi ta cã thÓ c«ng phu chuÈn bÞ l©u dµi, nh−ng, nÕu quyÕt ®Þnh tæng khëi nghÜa sím qu¸, lùc l−îng c¸ch m¹ng ch−a ®ñ m¹nh, phe ®Þch ch−a ®ñ yÕu, ®ång minh cña c¸ch m¹ng ch−a ®ñ ng¶ vÒ c¸ch m¹ng, th× ®ã lµ khëi nghÜa non sÏ dÉn ®Õn thÊt b¹i; khëi nghÜa thÊt b¹i th× tho¸i trµo kÐo dµi nhiÒu n¨m. Cßn khi thêi c¬ ®Õn, giê khëi nghÜa ®· ®iÓm mµ do dù kh«ng d¸m khëi nghÜa, th× thêi c¬ sÏ tr«i qua, kh«ng trë l¹i n÷a, lµ kÎ ®Þch sÏ ®µn ¸p d÷ déi, c¸ch m¹ng sÏ khã thµnh c«ng. Trong thùc tÕ ViÖt Nam håi ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, hái lóc nµo lµ lóc thêi c¬ ®Õn vµ chÝn muåi? Cã lùc l−îng vÉn ch−a ®ñ, cßn ph¶i cã thêi c¬ chÝn muåi. Cã thêi c¬ chÝn muåi ch−a ®ñ, cßn ph¶i cã ®ñ lùc l−îng. Lùc l−îng do ta lµ chÝnh, thêi c¬ do kh¸ch quan lµ chÝnh. §¶ng vµ MÆt trËn cã 15, 20 n¨m ®Ó chuÈn bÞ lùc l−îng, l¹i cã kinh nghiÖm thùc tÕ lÞch sö cña biÕt bao cuéc khëi nghÜa. Khi trªn chiÕn tr−êng thÕ giíi, phe ph¸txÝt chØ cßn cã ®Õ quèc NhËt vµ khi NhËt thÊt trËn liªn tiÕp ë §«ng Nam ¸, nhÊt lµ ë Th¸i B×nh D−¬ng, t¹i vïng phô cËn NhËt n÷a, th× thêi c¬ ®· cã thÓ khëi nghÜa ë ViÖt Nam; tuy thÕ, thêi c¬ ch−a chÝn muåi. Ph¶i chuÈn bÞ gÊp rót b»ng ph¸t triÓn vïng 28 gi¶i phãng vµ vïng chiÕn tranh du kÝch, b»ng ph¸t triÓn lùc l−îng chÝnh trÞ ë c¸c thµnh thÞ trung t©m: QuyÕt t©m cña Hå Chñ tÞch vµ cña §¶ng rÊt lín. §ång chÝ Vâ Nguyªn Gi¸p thuËt l¹i r»ng vµo th¸ng 8-1945 ë T©n Trµo, sau c¬n sèt, Cô Hå tØnh l¹i, gäi «ng ®Õn dÆn r»ng dÉu cã ph¶i ®èt ch¸y c¶ d·y Tr−êng S¬n còng ph¶i giµnh cho ®−îc ®éc lËp, tù do. Råi thêi c¬ chÝn, giê khëi nghÜa ®iÓm. Mü nÐm bom nguyªn tö xuèng NhËt B¶n, qu©n ®éi X«viÕt tiÕn vµo M·n Ch©u, NhËt ®Çu hµng, Cô Hå vµ §¶ng quyÕt ®Þnh tæng khëi nghÜa ngay; ®ã lµ vµo ngµy 16-8-1945. ë ViÖt Nam, NhËt tuy cßn 100.000 qu©n tinh nhuÖ nh−ng thèi chÝ hoµn toµn, phe th©n NhËt tuy cßn ®«ng mµ hoang mang ®Õn cùc ®é; c¸c tÇng líp trung gian tr«ng ®îi ViÖt Minh næi dËy giµnh ®éc lËp thèng nhÊt. Toµn quèc nhÊt tÒ ®øng lªn: Ngµy 16-8: LÖnh tæng khëi nghÜa ban hµnh, Qu©n gi¶i phãng tiÕn c«ng ë Th¸i Nguyªn, Tuyªn Quang. Ngµy 19-8: Khëi nghÜa thµnh c«ng ë Hµ Néi. Ngµy 23-8: Khëi nghÜa thµnh c«ng ë HuÕ. Ngµy 25-8: Khëi nghÜa thµnh c«ng ë Sµi Gßn. Trong vßng kh«ng ®Çy mét tuÇn lÔ, chÝnh quyÒn ®· vÒ tay nh©n d©n trªn c¶ n−íc ViÖt Nam. Kho¶ng c¸ch giµnh chÝnh quyÒn ë Hµ Néi vµ Sµi Gßn còng lµ kho¶ng c¸ch gi÷a khëi nghÜa Lªningr¸t vµ M¸txc¬va. ThÇn tèc, quyÕt th¾ng, thµnh c«ng trän vÑn. 29 NÕu khëi nghÜa tr−íc ®ã vµi tuÇn th× 100.000 qu©n NhËt tinh nhuÖ cã thÓ tiªu diÖt lùc l−îng khëi nghÜa ë thµnh phè. NÕu chê ®îi vµi tuÇn n÷a, th× qu©n §ång minh ®· vµo Hµ Néi vµ Sµi Gßn, tÊt kh«ng cßn cã khëi nghÜa n÷a. Lùc l−îng §ång minh nµy - Quèc d©n §¶ng Trung Hoa ë b¾c vÜ tuyÕn 17, Anh (vµ Ph¸p) ë nam vÜ tuyÕn 16 - nãi vµo §«ng D−¬ng ®Ó t−íc vò khÝ NhËt, kú thËt ®Ó ng¨n c¶n c¸ch m¹ng ViÖt Nam, ®Ó cuèi cïng giao quyÒn l¹i cho Ph¸p. Nh−ng tæng khëi nghÜa Th¸ng 8 n¨m 1945, ®· hÕt søc kÞp thêi gièng nh− b¾n r¬i nh¹n ®−¬ng bay. Qu©n §ång minh vµo ViÖt Nam b»ng tµu chiÕn, m¸y bay (ë ph−¬ng Nam) th× khi ®ã c¶ d©n téc ViÖt Nam ®· lµm lÔ Quèc kh¸nh 2-9, ChÝnh phñ ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa ®· thµnh lËp, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ®äc b¶n Tuyªn ng«n §éc lËp, hµng chôc triÖu ng−êi ViÖt Nam ®· thÒ ®em trÝ tuÖ, cña c¶i, tÝnh m¹ng cña m×nh ®Ó b¶o vÖ giang s¬n míi giµnh l¹i ®−îc sau gÇn 80 n¨m chiÕn ®Êu. Mét quèc gia míi ®−îc dùng l¹i th× ®iÒu cÇn nhÊt lµ hßa b×nh. ChÝnh phñ ra søc duy tr× hßa b×nh. Nh−ng nÕu kÎ ®Þch quyÕt thñ tiªu nÒn ®éc lËp cña n−íc, chµ ®¹p tù do cña d©n, th× tÊt nhiªn quèc gia ®ã ph¶i kh¸ng cù m·nh liÖt nhÊt, ph¶i b¶o vÖ cho kú ®−îc víi bÊt cø gi¸ nµo, nh÷ng thµnh qu¶ c¸ch m¹ng. §Ó b¶o vÖ ®éc lËp thèng nhÊt, ViÖt Nam ph¶i ®−¬ng ®Çu liªn tiÕp víi hai c−êng quèc ph−¬ng T©y trong mét cuéc chiÕn tranh kÐo dµi 30 n¨m, mét cuéc chiÕn tranh gi¶i 30 phãng bi hïng nhÊt cña thÕ kû XX, ng−êi ®øng ®Çu vµ lµ linh hån cña cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng ®ã lµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. Ph¸p d©ng §«ng D−¬ng cho NhËt; NhËt thua, Ph¸p theo gãt qu©n Anh trë l¹i Sµi Gßn, mét lÇn n÷a Ph¸p ®Þnh lÊy Nam Kú ®Ó chiÕm c¶ n−íc ViÖt Nam nh− håi thÕ kû XIX. Cho nªn Ph¸p g©y hÊn ë Sµi Gßn ngµy 23-9-1945 vµ ë Hµ Néi ngµy 19-12- 1946. HiÖp ®Þnh S¬ bé mïng 6 th¸ng 3, T¹m −íc 14 th¸ng 9, mäi cè g¾ng th−¬ng l−îng hßa b×nh cña Cô Hå, Ph¸p ®Òu kh«ng kÓ ®Õn. Chóng quyÕt chinh phôc l¹i b»ng vò lùc, muèn gi÷ nguyªn ®Õ quèc thuéc ®Þa mªnh m«ng cña nã. Lóc bÊy giê Ph¸p kh«i phôc lùc l−îng ë ch©u ¢u, ®−îc Anh ñng hé hÕt m×nh trong vÊn ®Ò §«ng D−¬ng vµ thuéc ®Þa; quyÕt t©m cña hai ®Õ quèc nµy lµ ph¶i dËp t¾t ngän löa c¸ch m¹ng ViÖt Nam míi khái mÊt c¸c thuéc ®Þa kh¸c. Cßn t×nh thÕ cña ViÖt Nam th× kh«ng thuËn lîi vÒ mÆt quèc tÕ: phe x· héi chñ nghÜa ë xa, Tµu cßn bÞ Quèc d©n §¶ng thèng trÞ phÇn lín, ë c¸c thuéc ®Þa Ph¸p ch−a cã phong trµo khëi nghÜa, xung quanh ViÖt Nam toµn thÊy kÎ thï, ViÖt Nam nh− mét hßn ®¶o bèn bÒ bÞ b·o t¸p. VËy th× tr−íc sù tiÕn c«ng cña Ph¸p, ta ph¶i lµm sao? §¸nh hay kh«ng? §¸nh th× cã thÓ th¾ng kh«ng? Hå Chñ tÞch quyÕt ®Þnh ®¸nh vµ tÝnh to¸n r»ng ®¸nh th× sÏ th¾ng. SÏ th¾ng lµ v× bªn trong ta cµng ®¸nh cµng m¹nh, ta cã søc ®¸nh l©u dµi cho ®Õn lóc qu©n thï kiÖt quÖ, voi giµ sÏ xæ ruét v× tr©u non, v× c¸c d©n thuéc ®Þa cña 31 Ph¸p sÏ næi lªn nÕu ViÖt Nam giµnh nhiÒu th¾ng lîi, phe x· héi chñ nghÜa sÏ cã ngµy c¸ch m¹ng Trung Quèc ph¸t triÓn mµ dÝnh liÒn biªn giíi víi ta, gióp ®ì ®−îc ViÖt Nam c¶ vÒ vËt chÊt lÉn chÝnh trÞ, thÕ c« lËp cña ViÖt Nam sÏ chÊm døt. Hå Chñ tÞch kªu gäi toµn quèc kh¸ng Ph¸p, ®ã lµ mét b−íc ngoÆt míi. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p ai dÌ kÐo dµi 9 n¨m. Voi giµ xæ ruét thËt. §ßn chÝ tö §iÖn Biªn Phñ ®−a ®Õn HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬. Cuéc chiÕn ®Êu chèng Ph¸p cña ViÖt Nam ®−a ®Õn sù gi¶i t¸n mét ®Õ quèc thuéc ®Þa lín, kh«ng ph¶i chØ cña Ph¸p mµ th«i, tõ sau cuéc sôp ®æ cña ®Õ quèc La M· håi ®Çu c«ng nguyªn, ch−a hÒ thÊy sù sôp ®æ ®Õ quèc thuéc ®Þa th¶m h¹i ®Õn nh− vËy. Thua trËn, Ph¸p "B¸n c¸i" cho Mü, Mü - DiÖm kh«ng chÞu thi hµnh HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬, ch¼ng nh÷ng thÕ, chóng cßn h« hµo "lÊp s«ng BÕn H¶i". Nh©n d©n miÒn Nam næi lªn ®ång khëi chèng chÕ ®é thuéc ®Þa kiÓu míi. DiÖm ®µn ¸p kh«ng næi. Mü can thiÖp vò trang vµo miÒn Nam, ®−a vµo miÒn Nam 500.000 qu©n Mü, ch−a kÓ qu©n bï nh×n vµ qu©n ch− hÇu; Mü phong táa miÒn B¾c b»ng H¹m ®éi 7, ®¸nh ph¸ miÒn B¾c b»ng m¸y bay, däa r»ng sÏ ®Èy n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa trë l¹i thêi kú ®å ®¸. Cô Hå, §¶ng vµ ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh ñng hé ®ång bµo miÒn Nam ®¸nh Mü. Khi ®ã, toµn thÕ giíi (tuy sù c¶m t×nh víi ViÖt Nam kh«ng thiÕu) rÊt hiÕm n−íc nµo, kÓ c¶ n−íc x· héi chñ nghÜa, tin r»ng ViÖt Nam sÏ 32 th¾ng. Ai còng râ n−íc Mü rÊt lín, giµu nhÊt, m¹nh nhÊt, cã kü thuËt chiÕn tranh hiÖn ®¹i nhÊt; Cô Hå l¹i tin lµ th¾ng. Cô ®· tÝnh to¸n ®Çy ®ñ ch¨ng? - Cã. Mü giµu l¾m nh−ng ®¸nh m·i sÏ suy so víi c¸c n−íc kh¸c; ®¸nh m·i mµ kh«ng th¾ng trong cuéc chiÕn tranh phi nghÜa th× ngay d©n Mü sÏ ngµy cµng ph¶n ®èi, ph¶n chiÕn cßn d÷ déi h¬n nh©n d©n Ph¸p håi 9 n¨m. Phong trµo hßa b×nh d©n chñ thÕ giíi lªn ¸n Mü, ñng hé ViÖt Nam sÏ lªn cao m·i, Mü kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn. ChÝnh phñ Mü sÏ ph¶i chïn ch©n n¶n chÝ; kü thuËt Mü cao thËt nh−ng søc m¹nh kü thuËt nµo còng cã giíi h¹n khi ®èi ®Çu víi con ng−êi, tr−íc hÕt lµ con ng−êi yªu n−íc ViÖt Nam. Cho nªn Cô Hå nãi Hµ Néi, H¶i Phßng cã thÓ bÞ bom Mü ph¸ rôi hÕt, mµ ta cø quyÕt t©m chèng Mü, ta sÏ th¾ng, Mü sÏ ph¶i cót, ngôy sÏ ph¶i nhµo, n−íc ViÖt Nam sÏ vinh dù lµ mét n−íc nhá mµ ®¸nh b¹i hai n−íc lín lµ Ph¸p vµ Mü, gãp phÇn m×nh vµo sù nghiÖp hßa b×nh vµ gi¶i phãng c¸c d©n téc. Cô Hå tÝnh to¸n ®óng, quyÕt ®Þnh ®óng; ®ã lµ mét quyÕt ®Þnh cùc kú dòng c¶m, s¸ng suèt, hîp víi lßng d©n, hîp víi chiÒu h−íng lÞch sö nh©n lo¹i. * * * ë nh÷ng khóc quanh b−íc ngoÆt lÞch sö míi râ nh÷ng bËc kú tµi. Hå ChÝ Minh qu¶ lµ ph−îng hoµng cña d·y Tr−êng S¬n, nh− lêi cña Thñ t−íng Ph¹m V¨n §ång. 33 Nh©n c¸ch Chñ tÞch Hå ChÝ Minh NhiÒu häc gi¶ ®· nghiªn cøu vÒ Cô Hå - nhµ l·nh ®¹o c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc, nhµ s¸ng t¹o t− t−ëng, nhµ v¨n hãa lín cña thÕ giíi. Trong bµi viÕt nµy chØ xin ®Ò cËp ®Õn mét ph¹m vi hÑp h¬n, bµn vÒ nh©n c¸ch Cô Hå, ngâ hÇu gãp phÇn nghiªn cøu Cô nh− mét con ng−êi vÜ ®¹i. Tr−íc hÕt, ph¶i c¾t nghÜa nh©n c¸ch lµ g×? Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt ghi lµ "phÈm chÊt con ng−êi". Theo s¸ch "§−êng k¸ch mÖnh" do chÝnh Cô viÕt th× nh©n c¸ch lµ "t− c¸ch cña ng−êi c¸ch m¹ng"; ®−îc Cô tãm gän trong 23 ®iÒu ng¾n gän, thuéc vÒ ba c¸ch øng xö cña ng−êi c¸ch m¹ng víi: chÝnh b¶n th©n, víi ng−êi kh¸c vµ víi c«ng viÖc. VÒ nh©n c¸ch Cô Hå, theo t«i, kÕt tô trong 7 ®iÓm c¬ b¶n, còng lµ 7 phÈm chÊt ®−îc con d©n n−íc ViÖt vµ thÕ giíi ngîi ca. 1. ¦u tiªn ®¹o ®øc T«i cho r»ng quan t©m thËt nhiÒu ®Õn ®¹o ®øc, nh©n c¸ch lµ ®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña Cô Hå, lµm cho Cô kh¸c biÖt h¼n víi hÇu hÕt c¸c nhµ l·nh ®¹o c¸ch m¹ng kh¸c ë c¶ ta vµ T©y. NhiÒu nhµ sö häc ph−¬ng T©y ®· sím ®Ó ý ®Õn 34 ®iÒu kh¸c l¹ Êy vµ hä cø ®inh ninh r»ng ®ã lµ do ¶nh h−ëng cña Khæng gi¸o. §−¬ng nhiªn, kh«ng thÓ phñ nhËn ¶nh h−ëng l©u ®êi cña Khæng gi¸o ®Õn v¨n hãa ViÖt Nam. C¸ nh©n t«i cho ®ã tr−íc hÕt thuéc vÒ truyÒn thèng d©n téc, mét ®Êt n−íc chØ trong vßng 2.000 n¨m, hai thÕ kû ®· ph¶i hµng chôc lÇn tiÕn hµnh kh¸ng chiÕn chèng l¹i kÎ thï x©m l−îc m¹nh h¬n ta gÊp béi; muèn tån t¹i kh«ng thÓ tr«ng cËy vµo sè kiÕp, mµ ph¶i dùa vµo chÊt con ng−êi chiÕn ®Êu, l©u ngµy thµnh nÕp t− t−ëng, quý träng bËc nhÊt ®¹o ®øc, nh©n c¸ch, tÝnh kiªn tr× bÊt khuÊt, ®øc quªn m×nh v× n−íc, v× d©n. NÕu ®Æt nh©n c¸ch, ®¹o ®øc lªn hµng ®Çu lµ duy t©m (nh− cã ng−êi nãi) th× viÖc sïng b¸i tiÒn hµng, ch¹y cuång theo lîi nhuËn lµ duy vËt hay sao? Bëi vËy, khi Lªnin tõ trÇn vµo n¨m 1924, NguyÔn ¸i Quèc ®· kh¼ng ®Þnh r»ng: c¸c d©n téc ph−¬ng §«ng së dÜ kÝnh mÕn Lªnin v× vÞ thµy cña c¸ch m¹ng gi¶i phãng sinh tiÒn lµ mét "ng−êi khinh th−êng xa hoa, yªu lao ®éng, ®êi t− trong s¸ng, nÕp sèng gi¶n dÞ". Khi më líp huÊn luyÖn c¸n bé ®Çu tiªn vµo n¨m 1925, Cô Hå (lóc nµy lÊy tªn lµ V−¬ng) ®· ®Æt ra 23 ®iÒu t− c¸ch ng−êi c¸ch m¹ng lªn trang ®Çu cña cuèn s¸ch "§−êng k¸ch mÖnh". Cho nªn, khi bµn vÒ c¸c tiªu chuÈn bÇu chän Anh hïng Qu©n ®éi trong kh¸ng chiÕn, th× tiªu chuÈn ®¹o ®øc, nh©n c¸ch ®−îc Cô ®Æt lªn hµng ®Çu, trªn c¶ nh÷ng thµnh tÝch xuÊt s¾c. 35 Tùa nh− trong LuËn ng÷, s¸ch tæ cña ®¹o Nho, ch÷ "nh©n" ®−îc nãi ®i nãi l¹i nhiÒu nhÊt. Ng−êi ®êi sau qu¶ cã lý ®Ó nhËn xÐt, ®¸nh gi¸: ®¹o cña Khæng phu tö lµ ®¹o nh©n. Cßn trong c¸c bµi viÕt cña Cô Hå, ch÷ ®¹o ®øc c¸ch m¹ng ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt. Cßn d©n ViÖt Nam xem Cô Hå nh− bËc t¸i t¹o l−¬ng tri, x©y dùng phÈm chÊt, nh©n c¸ch cho c¸c thÕ hÖ c¸ch m¹ng, cho kh¸ng chiÕn vµ x©y dùng hßa b×nh. 2. TËn tôy quªn m×nh §¹o ®øc cña Cô Hå ®−îc cÊu thµnh tõ ba mÖnh ®Ò. Trong ®ã, mÖnh ®Ò thø nhÊt lµ trung víi n−íc, hiÕu víi d©n. NÕu nh− ngµy x−a "trung qu©n v−¬ng vµ hiÕu phô mÉu" (trung thµnh víi vua, hiÕu th¶o víi cha mÑ), ®ßi hái nh÷ng g× th× ngµy nay néi dung trung víi n−íc, hiÕu víi d©n còng ®ßi hái nh− vËy, thËm chÝ cßn cao h¬n n÷a. Bëi thÕ, nÕu ®· trung víi n−íc, hiÕu víi d©n th× suèt ®êi ph¶i tËn tôy, quªn m×nh phôc vô n−íc nhµ, phôc vô nh©n d©n. §©y lµ c¸i ®øc lín nhÊt, c¸i gèc cña nh©n c¸ch Cô Hå, lµ ®iÒu mµ ®ång bµo ta vµ nh©n d©n thÕ giíi ngîi ca. ChÝnh Cô viÕt: "Bµi häc chÝnh trong ®êi t«i lµ tuyÖt ®èi vµ hoµn toµn cèng hiÕn ®êi m×nh cho sù nghiÖp gi¶i phãng vµ thèng nhÊt Tæ quèc, gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n vµ d©n téc bÞ ¸p bøc, cho sù th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi, cho sù hîp t¸c anh em vµ hßa b×nh gi÷a c¸c d©n téc". Vµ Cô ®· lµm ®óng nh− vËy. 36 Quªn m×nh v× n−íc, v× d©n ®· hiÕm; mµ tËn tôy quªn m×nh suèt ®êi phôc vô th× v« cïng hiÕm hoi, chØ cã bËc th¸nh nh©n vµ t«ng ®å cña hä míi lµm ®−îc trän vÑn. Häc trß, võa lµ b¹n chiÕn ®Êu cña Cô, Thñ t−íng Ph¹m V¨n §ång ®· viÕt: "Cô Hå kh«ng cã c¸i g× riªng; c¸i g× cña n−íc, cña d©n lµ cña Ng−êi; quyÒn lîi tèi cao cña n−íc, lîi Ých hµng ngµy cña d©n lµ sù lo l¾ng hµng ngµy cña Ng−êi; gia ®×nh cña Ng−êi lµ ®¹i gia ®×nh ViÖt Nam". Nhµ b¸o ¤xtr©ylia næi tiÕng thÕ giíi lµ Burchett cã dÞp tiÕp xóc víi Ng−êi ®· nhËn xÐt: "nãi tíi mét ng−êi mµ c¶ cuéc ®êi m×nh ®Ó l¹i ©n t×nh s©u nÆng cho nh©n d©n th× kh«ng cã mét ai kh¸c ngoµi Chñ tÞch Hå ChÝ Minh". 3. Kiªn tr×, bÊt khuÊt Cã lÏ ®o¹n v¨n sau ®©y cña nhµ b¸o Lacouture lµ tiªu biÓu cho c«ng luËn quèc tÕ nhËn xÐt mét c¸ch kh¸ch quan r»ng: "Trong ngãt nöa thÕ kû, «ng Hå ChÝ Minh l·nh ®¹o mét cuéc chiÕn ®Êu ch−a tõng cã, vÒ biÕn chuyÓn cña chiÕn thuËt vµ t×nh huèng, vÒ tÝnh ®a d¹ng cña c¸ch xö trÝ, vÒ nh÷ng hy sinh ph¶i chÊp nhËn, vÒ søc m¹nh, yÕu kh¸c nhau mét trêi mét vùc ë mÆt vò khÝ. BÞ tßa ¸n thùc d©n xö tö h×nh, m−¬i lÇn tho¸t khái l−u ®µy vµ m¸y chÐm, khi th× mÆc ¸o vµng nhµ s− Th¸i Lan, khi th× mÆc qu©n phôc ®Ö b¸t lé qu©n Trung Quèc. Vµ giµnh ®−îc chÝnh quyÒn råi, «ng Hå ph¶i liªn tiÕp ®−¬ng ®Çu víi hai ®Õ quèc ph−¬ng T©y. Thêi nay cã nhµ c¸ch 37 m¹ng nµo ®ñ gan lín mËt ®Êy ®Ó chèng ®èi trËt tù cña c¸c liÖt c−êng víi mét quyÕt t©m bÒn bØ ®Õn thÕ? ¤ng Hå ®· håi sinh mét d©n téc, t¸i t¹o mét quèc gia, l·nh ®¹o hai cuéc chiÕn tranh, vÒ c¬ b¶n lµ chiÕn tranh cña nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc. Cuéc chiÕn ®Êu cña «ng chèng Ph¸p dÉn ®Õn sù gi¶i t¸n mét ®Õ quèc thuéc ®Þa lín. Cuéc chiÕn ®Êu cña «ng chèng Mü tá râ c¸c giíi h¹n cña søc m¹nh kü thuËt khi ®−¬ng ®Çu víi con ng−êi". Dòng c¶m, quyÕt t©m, bÒn bØ, bÊt khuÊt. Cô Hå lµ nh− vËy. Tê ThÕ giíi cña Ph¸p ®· cã lÇn viÕt: "Ng−êi Mü cã thÓ tµn ph¸ hÕt ®Êt n−íc nµy, nh−ng ®Êt n−íc nµy thËm chÝ sau khi bÞ tµn ph¸ hÕt, còng kh«ng cói ®Çu khuÊt phôc". B¸o Quèc gia cña Ên §é ®· viÕt: "§»ng sau c¸i cèt c¸ch dÞu dµng cña Cô Hå lµ mét ý chÝ s¾t thÐp. D−íi c¸i bÒ ngoµi gi¶n dÞ lµ mét tinh thÇn quËt khëi anh hïng kh«ng cã g× uy hiÕp næi". §iÒu ®¸ng chó ý lµ phÈm chÊt, nh©n c¸ch ®ã cña Cô Hå còng lµ nh©n c¸ch, phÈm chÊt cña c¸c m«n ®Ö cña Cô, vµ còng lµ phÈm chÊt, nh©n c¸ch cña tuyÖt ®¹i ®a sè nh©n d©n ViÖt Nam. Cho nªn, c¸i hy väng cña Mü hÔ Cô Hå mÊt th× kh¸ng chiÕn tÊt sôp ®æ, hy väng ®ã trë thµnh tuyÖt väng. 4. Khiªm tèn, gi¶n dÞ Cuéc ®êi ho¹t ®éng c¸ch m¹ng cña Cô Hå rÊt s«i næi, long trêi, lë ®Êt ®Õn nh− vËy; tiÕng th¬m lan kh¾p n¨m ch©u bèn bÓ; trong §¶ng vµ ChÝnh phñ (Nhµ n−íc vµ ®oµn thÓ) ViÖt Nam; Cô Hå lµ 38 ng−êi l·nh ®¹o tèi cao ®−îc kÝnh mÕn nh− vËy; nh−ng ®êi sèng cña Cô rÊt b×nh th−êng, v« cïng gi¶n dÞ, khiªm tèn. TÝnh gi¶n dÞ, khiªm tèn cña Cô ®−îc ca tông hÕt lêi, còng nh− ®øc quªn m×nh v× mäi ng−êi. Chñ tÞch AllendÐ cña Chilª nhËn xÐt: "Kh«ng bao giê chóng ta thÊy sù gi¶n dÞ vµ sù vÜ ®¹i ®i liÒn víi nhau nh− vËy". ¤ng M.Khali cña Céng hßa ¶rËp Thèng nhÊt kh¼ng ®Þnh: "Thiªn thÇn tho¹i cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lµ cuéc sèng gi¶n dÞ, khiªm tèn". C¶ ViÖt Nam, toµn thÕ giíi ®Òu biÕt ®Õn bé quÇn ¸o ka ki sên, ®«i dÐp cao su mßn, ng«i nhµ sµn gç ®¬n s¬ cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. Ch¼ng ph¶i tõ nh÷ng ngµy ®Çu ®µo t¹o c¸n bé c¸ch m¹ng (n¨m 1925), Cô Hå víi danh x−ng lµ ®ång chÝ V−¬ng ®· khuyªn c¸n bé ph¶i "Ýt lßng tham muèn vÒ vËt chÊt"1, "Kh«ng hiÕu danh, kh«ng kiªu ng¹o". Vµ Cô ®· sèng nh− nh÷ng g× Cô d¹y c¸n bé. TÝnh khiªm tèn, gi¶n dÞ cßn thÓ hiÖn râ trong Di chóc n¨m 1969: "Sau khi t«i qua ®êi, chí nªn tæ chøc ®¸m ®×nh, l·ng phÝ ngµy giê vµ tiÒn b¹c cña nh©n d©n. T«i yªu cÇu thi hµi t«i ®−îc ®èt ®i, nãi ch÷ lµ "háa t¸ng". T«i mong r»ng c¸ch "háa t¸ng" dÇn dÇn sÏ ®−îc phæ biÕn. V× nh− thÕ ®èi víi ng−êi sèng ®· tèt vÒ mÆt vÖ sinh, l¹i kh«ng tèn ®Êt... __________ 1, 2. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2002, t. 2, tr. 260. 39 Tro x−¬ng th× t×m mét qu¶ ®åi mµ ch«n... Trªn mé, nªn x©y 1 c¸i nhµ gi¶n ®¬n, réng r·i, ch¾c ch¾n, m¸t mÎ ®Ó nh÷ng ng−êi ®Õn th¨m viÕng cã chç nghØ ng¬i"1. Khã kiÕm thay mét ng−êi c«ng lao to lín ®· ®¹t ®Õn ®Ønh cao nhÊt cña vinh quang mµ vÉn gi÷ tÝnh khiªm tèn, gi¶n dÞ y nh− thuë hµn vi ho¹t ®éng trong vßng v©y dµy ®Æc cña kÎ thï! G−¬ng s¸ng chãi Êy kh«ng mét h¹t bôi nµo cã thÓ b¸m ®−îc. 5. Hµi hßa kÕt hîp Cã mét ®øc tÝnh lín cña Cô Hå mµ m·i ®Õn khi Cô qua ®êi vµ ph¶i ®äc thËt nhiÒu bµi viÕt cña nh©n lo¹i ngîi ca Ng−êi, ta míi nhËn ra ®−îc tÇm quan träng. Gièng nh− khi ®øng ë ch©n nói lµm sao thÊy ®−îc nói cao. §ã lµ tÝnh hµi hßa, sù nhÊt qu¸n trong suy nghÜ vµ viÖc lµm, gi÷a nh÷ng c¸i kh¸c nhau, gi÷a nh÷ng c¸i th−êng bÞ xem lµ tr¸i nhau. Mét häc trß cña Cô lµ Lª DuÈn cã viÕt ®¹i ý: ë Cô Hå tinh hoa cña d©n téc kÕt hîp víi chñ nghÜa M¸c - Lªnin lµ ®Ønh cao cña t− t−ëng loµi ng−êi ë thêi ®¹i míi. C¸ch m¹ng ViÖt Nam ph¸t triÓn theo con ®−êng cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, nh−ng kh«ng t¸ch rêi tinh hoa cña d©n téc. Bëi ë ®ã lµ n¬i kÕt hîp hµi hßa gi÷a chñ nghÜa yªu n−íc vµ chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n. Vµ Cô Hå lµ ng−êi lªninnÝt ®ãng __________ 1. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t. 12, tr. 499. 40 gãp lín nhÊt, nhiÒu nhÊt, hµi hßa nhÊt vµo kho tµng lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin. B¸o Asahi cña NhËt B¶n c¾t nghÜa rÊt râ rµng: "§iÒu lµm cho Cô Hå trë thµnh mét l·nh tô quÇn chóng tuyÖt vêi, lµ sù kÕt hîp chñ nghÜa d©n téc víi chñ nghÜa x· héi, kÕt hîp phong trµo gi¶i phãng d©n téc vµ c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa". Ta cã thÓ thªm vµo mét ý: c¸i nµy võa lµm cøu c¸nh, võa lµm ®éng lùc cho c¸i kia mét c¸ch hÕt søc nhÞp nhµng, nh− hai d©y ®ång cña mét d©y ®µn. NhiÒu b¸o cña c¶ Ph¸p vµ Mü ®· lªn tiÕng tè c¸o r»ng: ChiÕn tranh cña Ph¸p, Mü trªn ®Êt Cô Hå lµ v« cïng man rî, khñng khiÕp, nh−ng l¹i ca ngîi Cô Hå lu«n lu«n gi÷ mét t©m hån th− th¸i trong chØ ®¹o kh¸ng ®Þch, kh«ng bao giê ®Ó cho chiÕn tranh man rî kia ¶nh h−ëng ®Õn b¶n chÊt cña m×nh. §Ñp thay, ®óng thay nh− Jean Roux viÕt cho b¸o ChiÕn ®Êu cña Ph¸p: "Tõ 30 n¨m nay, trong sè c¸c nh©n vËt mµ t«i ®−îc gÆp, ch¾c ch¾n Cô Hå lµ ®¸ng kh©m phôc nhÊt, Cô lµ ng−êi hoµn toµn ®¸ng ®−îc mäi ng−êi ca ngîi, bëi v× Cô ®· kÕt hîp ®Õn møc nhuÇn nhuyÔn phi th−êng chñ nghÜa anh hïng víi ®Çu ãc s¸ng suèt, lßng yªu n−íc tuyÖt vêi, tinh thÇn c¸ch m¹ng trong s¸ng, th¸i ®é cøng r¾n tr−íc cuéc sèng víi lßng nh©n ®¹o ®èi víi con ng−êi. Sù hµi hßa gi÷a nh÷ng tÝnh c¸ch ®«i khi tr¸i ng−îc nhau ®ã, gi¶i thÝch t¹i sao Cô Hå cïng mét lóc lµ nhµ th¬, lµ ®¶ng viªn, lµ nhµ l·nh ®¹o quèc gia, nhµ ngo¹i giao, l¹i võa lµ mét chiÕn sÜ". 41 Bªn c¹nh c¸c t− t−ëng lín vµ nh÷ng phÈm chÊt cã tÝnh t− t−ëng cao, ng−êi ta cßn chó ý ë Cô Hå sù kÕt hîp hµi hßa cña nh÷ng ®iÒu d−êng nh− ë møc thÊp h¬n mµ còng th−êng gÆp h¬n trong ®êi sèng hµng ngµy. Mét tê b¸o cña Ên §é ®Æc t¶: "Cô Hå ®· kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn sù tao nh· cao quý víi t¸c phong gÇn gòi, gi÷a d©n chñ, gi÷a tù do kh«ng nghi thøc víi sù nghiªm chØnh thËn träng; v× vËy, Cô Hå cã mét sù hÊp dÉn ®Æc biÖt kh«ng g× so s¸nh ®−îc". Cßn b¸o ChiÕn sÜ cña Angiªri l¹i chó träng ®Õn mét mÆt rÊt dung dÞ, nh−ng rÊt quan träng cña sù kÕt hîp hµi hßa ë Cô Hå: "Nhµ v¨n, nhµ b¸o, dï ai cã ¸c ý nhÊt còng kh«ng t×m thÊy mét chót thiÕu sãt nhá nhÆt trong cuéc ®êi gÇn 80 n¨m. §©y còng lµ mét trong nh÷ng bµi häc mµ chóng ta cã thÓ rót ra tõ cuéc ®êi cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh: Ng−êi ta kh«ng thÓ lµ nhµ c¸ch m¹ng trong nh÷ng viÖc lín mµ l¹i thiÕu sãt trong nh÷ng viÖc nhá". T«i cã thÓ ®em hµng chôc, hµng tr¨m dÉn chøng cô thÓ ®Ó chøng minh sù kÕt hîp hµi hßa mµ c¸c b¸o trªn võa nãi. Cô Hå ®óng lµ hiÖn th©n cña sù hµi hßa. 6. Th−¬ng, quý ng−êi; n©ng ®ì con ng−êi, thÊu t×nh ®¹t lý Nh− phÇn lín c¸c nhµ hiÒn triÕt cæ kim, §«ng T©y, th−¬ng ng−êi lµ mét trong nh÷ng ®øc lín cña Cô Hå - ®−îc thÓ hiÖn qua tõng lêi nãi, tõng viÖc 42 lµm cña Cô suèt c¶ cuéc ®êi ho¹t ®éng c¸ch m¹ng kh«ng mÖt mái. Trong tiÒm thøc cña Cô Hå - th−¬ng ng−êi ®ång nghÜa víi nh©n ¸i. VËy nh©n ¸i cña Cô Hå kh¸c g× víi nh©n ¸i cña Khæng, MÆc, hay chØ lµ mét mµ th«i? §−¬ng nhiªn lµ kh¸c kh«ng nhá. NguyÔn TÊt Thµnh - Anh Ba båi bÕp råi thñy thñ con tµu bu«n Êy cã mét t©m hån nh¹y c¶m, xãt xa tõng th©n phËn cña nh÷ng ng−êi cïng khæ míi cã nh÷ng nÐt bót lµm xóc ®éng l−¬ng t©m con ng−êi ®Õn thÕ khi anh m« t¶ mét cuéc hµnh h×nh theo kiÓu Lynch ë ®Êt Mü. NÕu kh«ng cã tr¸i tim ®Ëp cïng nhÞp víi nh÷ng ng−êi thÊt thÕ c« ®¬n, lµm sao viÕt chuyÖn mét cô giµ ë Epinette, Pari, ®· mÊt hÕt nhµ cöa, vî con trong cuéc ®¹i chiÕn, ®ang ngµy ngµy chê tõng b¸t ch¸o tõ thiÖn? Lßng th−¬ng ng−êi cña NguyÔn ¸i Quèc ®ång nghÜa víi t×nh th−¬ng dµnh cho c¸c d©n téc bÞ xÝch xiÒng thùc d©n. T×nh th−¬ng cña Ng−êi kh«ng chØ lµ c¶m th«ng mµ lµ chØ dÉn cho ng−êi lao ®éng vµ c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc biÕt tù m×nh cëi ¸ch n« lÖ, chí kh«ng ph¶i mßn mãng ngùa, b¸nh xe ®Ó du thuyÕt cho v−¬ng hÇu. §i t×m vµ khai ph¸ con ®−êng c¸ch m¹ng, NguyÔn ¸i Quèc lu«n ®Æt vÊn ®Ò tù do song song víi h¹nh phóc cña d©n téc. Cã ng−êi Mü nãi: Cô Hå võa lµ Washington, võa lµ Lincoln. §óng mµ ch−a ®ñ v× Cô Hå cßn ®i xa h¬n n÷a víi tÊm lßng nh©n ¸i thiÕt thùc. Cuéc Tæng khëi nghÜa Th¸ng T¸m n¨m 1945 th¾ng lîi, n−íc ViÖt Nam D©n chñ 43 Céng hßa non trÎ ph¶i tr¶i qua n¹n ®ãi khñng khiÕp do Ph¸p - NhËt g©y ra. Trong t×nh c¶nh v« cïng khã kh¨n Êy, Cô Hå chñ tr−¬ng ph¸t ®éng nh©n d©n t¨ng gia s¶n xuÊt vµ thùc hµnh tiÕt kiÖm. B¶n th©n Ng−êi g−¬ng mÉu mçi th¸ng nhÞn ¨n ba b÷a ®Ó gãp g¹o cøu ®ãi, vµ Cô Hå ®· ®æ lon g¹o dµnh dôm cña m×nh vµo hò g¹o tiÕt kiÖm cña mu«n d©n nh− mäi ng−êi d©n b×nh dÞ. Nh÷ng viÖc lµm v× th−¬ng ng−êi, th−¬ng d©n cña Cô Hå sao cã thÓ kÓ xiÕt. Ngay c¶ khi ®i chiÕn dÞch Biªn giíi, Ng−êi kh«ng chÞu c−ìi ngùa mµ cïng ®i bé víi 7 c¸n bé, chiÕn sÜ, ®Ó ngùa thå hµnh lý ®ì cho anh em. §oµn ®−îc chia chiÕn lîi phÈm mét chai r−îu T©y, Cô b¶o mäi ng−êi uèng xong ®õng vøt bá chai mµ röa s¹ch råi ®em cho d©n ®ùng h¹t gièng. Khi ®i th¨m tr¹i tï binh vÒ, Cô kh«ng cßn ¸o kho¸c v× Ng−êi ®· cho tªn quan ba thÇy thuèc bÞ rÐt cãng. HiÕm cã mét l·nh tô nh− vËy. Cô Hå ®Ých thùc cã mét t×nh th−¬ng mªnh m«ng dµnh cho bao kiÕp ng−êi, bao sè phËn con ng−êi. Mét trong nh÷ng häc trß xuÊt s¾c cña Cô lµ Thñ t−íng Ph¹m V¨n §ång ®· viÕt: "Nh÷ng t− t−ëng lín cña Hå Chñ tÞch lµ nh÷ng t×nh c¶m lín. Trong ®êi ho¹t ®éng c¸ch m¹ng cña Hå Chñ tÞch, còng nh− trong ®êi sèng hµng ngµy cña m×nh, Hå Chñ tÞch ®èi xö víi ng−êi lu«n cã lý, cã t×nh. B¸c Hå mu«n vµn yªu th−¬ng ®èi víi ®ång chÝ, ®ång bµo. Trong t×nh yªu ®ã, cã chç cho mäi ng−êi, kh«ng quªn sãt mét ai vµ s¾p xÕp cho mçi ng−êi vÞ trÝ chiÕn ®Êu, còng nh− lo l¾ng chu ®¸o cho mçi ng−êi viÖc lµm, ®êi sèng vµ häc 44 tËp, võa nghiªm kh¾c ®ßi hái, võa th−¬ng yªu d×u d¾t... §èi víi kÎ lÇm ®−êng l¹c lèi, lßng Hå Chñ tÞch cßn réng h¬n biÓn c¶, Ng−êi d¹y ph¶i khoan hång, vui mõng ®ãn r−íc nh÷ng ®øa con v× c¶nh ngé mµ l¹c bÇy. Chóa Giªsu nãi: gÆp mét ng−êi cã lçi mµ hèi c¶i th× trªn trêi vui mõng h¬n gÆp 99 vÞ tu hµnh. Cô Hå nãi r»ng ng−êi ViÖt Nam ai còng yªu n−íc, muèn n−íc thèng nhÊt ®éc lËp; ta khÐo nhen chót than hång Êy, nã sÏ ch¸y lªn thµnh ngän löa". C¶m ®éng, ®Ñp ®Ï thay lêi cña Montaron viÕt trªn b¸o B»ng chøng Thiªn Chóa gi¸o cña Ph¸p, r»ng: "Cô Hå ChÝ Minh lµ mét trong nh÷ng chiÕn sÜ ®Çu tiªn cña thÕ giíi thø ba, cña c¸c d©n téc nghÌo ®ãi thÌm kh¸t cuéc sèng cho ra ng−êi. Cô ®· d¹y hä r»ng muèn ®−îc gi¶i phãng th× ph¶i dùa vµo søc m×nh lµ chÝnh, vµ mét d©n téc chØ cã thÓ sèng cßn khi mµ d©n téc Êy kh«ng chÞu sèng n« lÖ... 7. Yªu thiªn nhiªn, hßa hîp víi thiªn nhiªn Kh«ng chØ cã t©m hån c¸ch m¹ng, thi nh©n, th−¬ng yªu con ng−êi, Cô Hå cßn yªu thiªn nhiªn, hßa hîp víi thiªn nhiªn. T×nh yªu thiªn nhiªn cña Cô Hå kh¸c xa t×nh yªu thiªn nhiªn cña L·o, Trang, bëi Cô Hå yªu thiªn nhiªn ®©u ph¶i ®Ó tiªu dao, xa trÇn tôc, thÕ sù. T×nh yªu Êy g¾n liÒn víi cuéc chiÕn ®Êu gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng con ng−êi. Cô t×m thÊy trong thiªn nhiªn mét ng−êi cæ vò, chia sÎ buån vui. ë thiªn nhiªn, Cô Hå t×m thÊy mét sù qu©n b×nh trong t©m hån s©u l¾ng hay trong nh÷ng giê phót c¨ng th¼ng. Víi 45 Cô Hå, thiªn nhiªn nh− b¹n t©m t×nh; thiªn nhiªn ®−îc nh©n hãa; thiªn nhiªn nh− ng−êi b¹n tri ©n, b¹n chiÕn ®Êu. Ngay c¶ khi ph¶i ngåi trong nhµ tï Quèc d©n §¶ng, Cô Hå vÉn cã tr¨ng sao lµm bÇu b¹n: "Trong tï kh«ng r−îu còng kh«ng hoa, C¶nh ®Ñp ®ªm nay, khã h÷ng hê; Ng−êi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ, Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬"1. Th¬ t¶ thiªn nhiªn ®Êy mµ thùc ra lµ lêi nh¾n göi tíi ®ång chÝ r»ng Cô vÉn sèng, vÉn gi÷ v÷ng tinh thÇn, vÉn nhí anh em vµ kh«ng quªn nhiÖm vô c¸ch m¹ng. "Nói Êp «m m©y, m©y Êp nói, Lßng s«ng g−¬ng s¸ng, bôi kh«ng mê; Båi håi d¹o b−íc T©y Phong lÜnh, Tr«ng l¹i trêi Nam, nhí b¹n x−a"2. §Æc biÖt, th¬ Cô Hå thÊm ®−îm triÕt lý chÝnh trÞ c¸ch m¹ng khi t¶ buæi b×nh minh thøc dËy trªn ®−êng Ng−êi ®i c«ng t¸c. "Ph−¬ng §«ng mµu tr¾ng chuyÓn sang hång, Bãng tèi ®ªm tµn, sím s¹ch kh«ng; H¬i Êm bao la trïm vò trô, Ng−êi ®i, thi høng bçng thªm nång"3. Thiªn nhiªn d−êng nh− chøng kiÕn sù tËn tôy víi c«ng viÖc cña mét nhµ l·nh ®¹o kh¸ng chiÕn ë gi÷a lßng chiÕn khu ViÖt B¾c. __________ 1, 2, 3. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t.5, tr. 288, 439, 315. 46 "Xem s¸ch, chim rõng vµo cöa ®Ëu, Phª v¨n, hoa nói ghÐ nghiªn soi. Tin vui th¾ng trËn dån ch©n ngùa, Nhí cô, th¬ xu©n tÆng mét bµi"1. Vµ: "TiÕng suèi trong nh− tiÕng h¸t xa, Tr¨ng lång cæ thô, bãng lång hoa. C¶nh khuya nh− vÏ, ng−êi ch−a ngñ, Ch−a ngñ v× lo nçi n−íc nhµ"2. DiÖp Minh Ch©u - mét nhµ ®iªu kh¾c quª ë miÒn Nam, båi håi kÓ l¹i c©u chuyÖn c¶m ®éng ë chiÕn khu ViÖt B¾c: "Cã mét ®ªm hai b¸c ch¸u ®ang nghe ®µi ph¸t thanh, bçng B¸c gäi: - Chó Ch©u qua ®©y! T«i ®Õn ngåi bªn B¸c. B¸c kÐo ®Çu t«i ghÐ vai B¸c, trá ra khung cöa sæ. Mét m¶nh tr¨ng l−ìi liÒm nh« ra khái nói, táa s¾c xanh huyÒn ¶o xuèng nh÷ng d¶i rõng xa. B¸c nãi: - "Cña Chó ®Êy!"". §ã lµ víi thiªn nhiªn ViÖt B¾c. Cßn c¶nh ®Ñp Thñ ®« Hµ Néi trong Ng−êi ®−îc nhµ v¨n Cu Ba lµ Rodrighet m« t¶: "Chóng t«i ®−îc biÕt cã hai ®iÒu B¸c Hå yªu thÝch, ®ã lµ hoa vµ tiÕng chim ca. Hoa vµ chim lu«n ë bªn Ng−êi. Ng«i nhµ nhá cña B¸c nh×n ra phÝa nµo còng cã mét « cöa sæ, mét bøc tranh b»ng ¸nh s¸ng, trong ®ã hiÖn lªn nh÷ng cµnh c©y, vµ khi giã nhÑ thæi qua, bøc tranh nh− cã søc sèng". __________ 1, 2. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t.5, tr. 542, 336. 47 Kh«ng chØ yªu n−íc, th−¬ng nßi, yªu d©n, yªu con ng−êi vµ loµi ng−êi mét c¸ch nång nhiÖt, Cô Hå cßn yªu thiªn nhiªn mét c¸ch ®»m th¾m, võa hµm ¬n, võa hßa hîp víi thiªn nhiªn, g¾n thiªn nhiªn víi cuéc ®Êu tranh v× nh©n phÈm vµ tù do cña con ng−êi. Ph¶i ch¨ng trong Ng−êi lu«n hiÖn h÷u mèi quan hÖ gÇn gòi gi÷a t×nh yªu thiªn nhiªn víi tr¹ng th¸i t©m hån thanh th¶n, tØnh t¸o, ung dung tù t¹i trong lóc b×nh còng nh− khi biÕn. Xin m−în ý cña mét nhµ b¸o ë ch©u §¹i D−¬ng ®Ó t¹m kÕt chñ ®Ò luËn vÒ nh©n c¸ch Hå Chñ tÞch: Ng−êi ta kh«ng thÓ trë thµnh mét Cô Hå ChÝ Minh, nh−ng ë Cô Hå mçi ng−êi cã thÓ häc mét sè ®iÒu lµm cho m×nh trë thµnh tèt h¬n. 48 Yªu trÎ, kÝnh giµ, träng phô n÷ Yªu trÎ, kÝnh giµ, träng phô n÷ lµ ®øc tÝnh lín cña Cô Hå. Trong truyÒn thèng d©n téc ViÖt Nam, kÝnh giµ lµ mét ®iÓm quan träng cña ®¹o ®øc, phong tôc x−a nay kh«ng kh¸c mÊy. Cßn yªu trÎ, th©n mËt víi trÎ em, s¨n sãc tuæi trÎ, ®Æt hy väng vµo tuæi trÎ, trång ng−êi tõ tuæi niªn thiÕu mét c¸ch cã ý thøc, cã hÖ thèng, th× cã thÓ nãi lµ x−a nay ë xø ta ch−a tõng thÊy ai b»ng Cô Hå, còng ch−a tõng thÊy ng−êi ViÖt Nam nµo ®−îc nhi ®ång th−¬ng yªu, t«n kÝnh b»ng Cô Hå. §Õn nh− träng phô n÷ th× ®Õn mÊy ngh×n n¨m Nho gi¸o, phong kiÕn, råi thùc d©n ®· lµm suy yÕu c¸i truyÒn thèng tèt ®Ñp vèn cã tõ ngh×n ®êi, cã lÏ tõ thêi bé téc míi h×nh thµnh, tõ khi bµ ¢u C¬ xuÊt hiÖn trong truyÒn thuyÕt. Tr¶i qua thêi gian dµi nµy, bµ mÑ ViÖt Nam vÉn ®−îc t«n träng mµ ng−êi phô n÷ nãi chung th× bÞ xem rÎ trong x· héi phong kiÕn, thùc d©n. M·i sau nµy, vÞ trÝ, vai trß cña phô n÷ míi ®−îc x¸c ®Þnh râ trong c¸ch m¹ng hiÖn ®¹i ViÖt Nam, do Cô Hå më ®Çu. NÕu nh− trong c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn cña ta, sè thiÕu nhi anh hïng, phô l·o anh hïng, phô n÷ anh hïng xuÊt 49 hiÖn thËt nhiÒu, th× c¸i ®ã lµ do truyÒn thèng anh hïng cña mét d©n téc bÊt khuÊt, mµ còng lµ võa do tÝnh t×nh g−¬ng mÉu tuyÖt ®Ñp cña Cô Hå yªu trÎ, kÝnh giµ, träng phô n÷ ®−îc v¹n øc c¸n bé vµ ®ång bµo noi theo. * * * Cô Hå yªu trÎ l¾m, yªu trÎ vµ s¨n sãc trÎ; t− t−ëng cña Cô, nhiÒu lÇn ®−îc nãi lªn lµ "M−êi n¨m trång c©y, tr¨m n¨m trång ng−êi". Trång c©y ®Ó lµm r−êng cét cho nhµ mµ ai còng ph¶i cã, trång ng−êi ®Ó lµm r−êng cét cho n−íc nhµ ai còng ph¶i x©y dùng. Trång ng−êi cßn l©u dµi c«ng phu h¬n trång c©y, nh−ng l¹i cã tÝnh khÈn cÊp h¬n; ®êi ng−êi cã h¹n mµ thêi gian th× qua nhanh. Sù nghiÖp c¸ch m¹ng cµng khã kh¨n bao nhiªu, cÇn ph¶i chó träng bÊy nhiªu ®Õn sù ®µo t¹o c¸c thÕ hÖ trÎ. Cô Hå lµ ng−êi thÊy xa, lo xa. Cô Hå l¹i lµ ng−êi cã lßng nh©n ¸i mªnh m«ng; yªu trÎ lµ tÝnh vèn cã, tÝnh b¶n nhiªn cña Cô. Cô quªn m×nh v× n−íc, v× d©n, kh«ng cã gia ®×nh riªng, xem c¶ d©n téc, ®ång bµo lµ gia ®×nh, th× tÊm lßng yªu trÎ lµ ®iÒu dÜ nhiªn l¾m, kh«ng h¹n chÕ ë con em ta mµ bao trïm lªn tuæi th¬ réng lín. Kh«ng l¹ nÕu b¸o D©n chóng n−íc Paragoay ë tËn Nam Mü nhËn xÐt r»ng: "Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cã tr¸i tim bao la nh− vò trô, cã lßng th−¬ng v« h¹n ®èi víi trÎ em". Trong s¸ch B¸c Hå vÒ n−íc, ë bµi B¸c Hå ®Õn b¶n t«i, cã ®o¹n kÓ mét c©u chuyÖn nhá cã ý nghÜa 50 lín, nãi lªn r»ng B¸c Hå yªu quý trÎ em, s¨n sãc trÎ em y nh− cha ®èi víi con trong nhµ m×nh, con nhµ nhiÒu lóc l¹i kh«ng ®−îc nh− thÕ: "Ngµy h«m sau «ng Cô sang ë nhµ tËp thÓ cÊt trong rõng s©u ®Ó tr¸nh khñng bè, ë chung víi chóng t«i. ë l¸n, b÷a ¨n tr−a chØ cã ch¸o bÑ lo·ng nÊu b»ng ch¶o nÊu c¸m lîn. Ai ®ãi th× móc lÊy mµ ¨n víi qu¶ bÝ ®á luéc chÝn trong nåi gang. ThiÕu muèi ph¶i ¨n nh¹t. ThÊy «ng Cô ¨n Ýt, mäi ng−êi kh«ng vui. B÷a chiÒu, ng−êi lín kiÕm ®−îc Ýt g¹o, nÊu riªng cho «ng Cô. Bµ mÑ t«i xíi mét b¸t ®Çy cho «ng Cô. ¤ng Cô b¶o m×nh muèn ¨n ch¸o bÑ mµ th«i. Råi «ng Cô ®−a b¸t c¬m ®ã cho mét em bÐ g¸i nhá, «ng Cô tù móc lÊy mét b¸t ch¸o, ¨n ngon lµnh. B÷a nµy «ng Cô ¨n ®−îc nhiÒu h¬n. ThÊy ®øa trÎ nµo ¨n gÇn hÕt b¸t ch¸o, «ng Cô ®øng dËy móc cho. Cã mét buæi tr−a, «ng Cô x¸ch mét dËu than, v¸c cuèc ra chç nguån n−íc. Bän trÎ con chóng t«i ch¹y ra theo sau. ThÊy «ng Cô quÐt dän ®èng l¸ môc r¬i ®Çy vòng n−íc, cã ®øa hái: - ¤ng lµm g× vËy? - ¤ng ®µo vòng n−íc réng thªm. ¤ng cô kh¬i mét khe nhá cho nguån n−íc ch¶y ra ®ã. Khe cò c¹n n−íc, «ng Cô cuèc thµnh mét c¸i hè s©u, trßn, to h¬n c¸i ®Çu mét tÝ. PhÝa d−íi, «ng Cô ®µo hai c¸i hè trßn, mçi c¸i b»ng vòng tr©u n»m, hai hè ngang nhau. §o¹n «ng Cô lÊy dËu than, ®æ than xuèng hè trªn, dïng c¸n cuèc ®Çm nhiÒu lÇn cho chÆt. Råi «ng Cô th¸o n−íc 51 nguån ch¶y xuèng. N−íc vµng nh¹t ®−îc than hót vµo; trÎ con chóng t«i reo Çm lªn, cø t−ëng than kh¸t n−íc uèng m·i kh«ng biÕt ch¸n. Bçng thÊy n−íc thÊm qua líp than, ch¶y xuèng c¸i hè bªn d−íi, trong veo nh− n−íc suèi. §îi ®Õn lóc gÇn ®Çy nöa hè, «ng Cô rñ chóng t«i ra vÒ. Ngay chiÒu h«m Êy, «ng Cô v¸c m¸ng ®Ëp lóa ra chç hå n−íc, móc ®Çy m¸ng, råi cïng chÞ ViÖt ThÇn t¾m cho c¸c trÎ nhá. Nh÷ng ®øa trÎ trong m¸ng ®Ëp lóa vç tay ch©n, n−íc b¾n tung tãe vµo ng−êi «ng Cô. ¤ng Cô röa mÆt, kú cä, t¾m cho tõng ®øa trÎ, géi ®Çu cho tõng ®øa. Råi cïng chÞ ViÖt ThÇn, «ng Cô giÆt quÇn ¸o cho c¶ bän. Khi ra vÒ, «ng Cô bÕ ®øa nhá nhÊt. Lò trÎ ®−îc t¾m s¹ch th¬m tho, c−êi nh− hoa në". §ã lµ chuyÖn ë Cao B»ng n¨m 1941, ngµy Cô Hå míi vÒ n−íc. ViÖc lµm Êy xuÊt ph¸t tõ tÊm lßng yªu trÎ b¶n nhiªn cña Cô Hå hay ®¬n thuÇn lµ mét c¸ch d©n vËn ®Ó ®−îc lßng b¶n lµng m×nh ë? C©u chuyÖn sau ®©y cã thÓ tr¶ lêi ®Çy ®ñ. Anh Hoµng H÷u Kh¸ng lµ cËn vÖ tin cÈn nhiÒu n¨m cña Cô Hå tõ nh÷ng n¨m tr−íc khëi nghÜa ViÖt B¾c ®Õn lóc c¸ch m¹ng thµnh c«ng ®· kÓ l¹i trong s¸ch Nh÷ng ngµy ®Çu gÇn B¸c: "TÝnh B¸c rÊt dÔ xóc ®éng. Cã mét ®ªm B¸c ngñ trªn g¸c mét c¨n nhµ, tíi 4 giê s¸ng B¸c thøc giÊc. Ngoµi trêi giã vun vót, ®Ëp vµo cöa kÝnh; ngåi trong nhµ cßn thÊy l¹nh, thÕ mµ ®· cã trÎ con rao hµng d−íi ®−êng. B¸c kho¸c ¸o, më cöa sæ, 52 ngã nh×n cho tíi khi em bÐ ®i khuÊt míi tõ tõ khÐp cöa l¹i". ë trong n−íc th× ©u yÕm víi thiÕu nhi trong n−íc, sang Pari th−¬ng thuyÕt víi ChÝnh phñ Ph¸p th× Cô Hå ©u yÕm víi thiÕu nhi ViÖt kiÒu. §o¹n håi ký sau ®©y hµm chøa nhiÒu ý nghÜa: "Mét h«m c¸c ch¸u thiÕu nhi ViÖt Nam ®−îc mét c« gi¸o trÎ ng−êi ViÖt Nam dÉn ®Õn th¨m B¸c, ngµy r»m th¸ng T¸m. C¸c ch¸u ®−îc h¸t mõng B¸c Hå. H¸t xong, c« gi¸o ®Þnh cho c¸c em ra vÒ, sî quÊy phiÒn B¸c l©u qu¸. Song B¸c vui vÎ gi÷ l¹i. Ph©n ph¸t kÑo b¸nh cho c¸c ch¸u, B¸c hái c¸c ch¸u cã thuéc bµi Quèc ca Ph¸p kh«ng. C¸c ch¸u th−a r»ng: Cã. B¸c b¶o c¸c ch¸u h¸t cho B¸c nghe. C¸c ch¸u h¸t vang bµi "Marseillaise", bµi h¸t c¸ch m¹ng ®· trë thµnh Quèc ca Ph¸p. Nh÷ng ng−êi Ph¸p cã mÆt trong buæi häp mÆt r»m th¸ng T¸m nµy rÊt lÊy lµm phÊn khëi vµ vinh dù". Ph¶i ch¨ng, mét c¸i biÓu hiÖn vÒ t×nh yªu trÎ em ViÖt kiÒu mµ còng lµ gi¸n tiÕp mét bµi häc chÝnh trÞ? N¨m 1946 lµ n¨m næ ra toµn quèc kh¸ng chiÕn. Ph¸p tÊn c«ng ta vµ ta ph¶n c«ng ®Þch trong Hµ Néi. Nh©n d©n Thñ ®« s¬ t¸n. Theo lêi kÓ l¹i cña ®ång chÝ Giulapxki, §¹i sø Ba Lan, trong bµi Ba lÇn gÆp B¸c th× Bé tr−ëng NguyÔn V¨n T¹o ®−îc Cô hái ngay h«m 19 th¸ng 12: VËy chí c¸c chó ®· kÞp cho c¸c ch¸u rêi xa chiÕn tr−êng ch−a? Nhí ®Õn c¸c ch¸u thiÕu nhi lµ ë trong ®iÒu ®Çu tiªn Cô 53 nhí. Khi tiÕng ®¹i b¸c næ råi, ch¼ng nh÷ng c¸c ch¸u thiÕu nhi Thñ ®«, c¸c ch¸u ë nh÷ng thÞ x· gÇn Hµ Néi còng ph¶i ch¹y giÆc. C¸c chiÕn sÜ cËn vÖ cña Cô kÓ l¹i r»ng: "vµo cuèi th¸ng 7 n¨m 1947, B¸c b¶o chóng t«i ®i gom c¸c em ë trong tØnh Phó Thä ch¹y tr¸nh cµn, l¹c cha mÑ, ®−a vÒ mét chç ®Ó tiÖn viÖc nu«i d¹y vµ b¶o vÖ. Cô ë tr¹i cña c¸c em suèt 25 ngµy, trong thêi gian ®ã Cô còng n»m trªn gi−êng nøa mµ c¸c em n»m, còng lµm viÖc trªn c¸c bµn nøa mµ c¸c em ngåi häc". Cô Hå muèn "céng khæ" víi c¸c ch¸u cña Cô lµ thÕ. §ång chÝ Giulapxki còng kÓ r»ng, n¨m 1954, sau chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ vµ HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬, "Ng−êi trë vÒ Hµ Néi kh«ng cÇn mét nghi thøc nµo c¶. Ng−êi trë vÒ nh− bao nhiªu ng−êi kh¸c trë vÒ, ®Ó ®ì tèn kÐm. B¸c kÐo ch¸u bÐ tÆng hoa vµo lßng, råi B¸c ngåi nÐp l¹i mét bªn, dµnh chç cho ch¸u bÐ cïng ngåi. Hai B¸c ch¸u ngåi vµo chiÕc ghÕ bµnh mµ vÉn rÊt võa chç. Hå Chñ tÞch lu«n lu«n cã mét t×nh c¶m ®Æc biÖt ®èi víi thiÕu nhi". ViÖc Cô tá t×nh c¶m ®Æc biÖt ®èi víi thiÕu nhi ViÖt Nam th× lµm sao kÓ xiÕt ®−îc: ë nhµ trÎ, ë nhµ tr−êng, ë qu¶ng tr−êng, ë ngay trong v−ên, ë trong Phñ Chñ tÞch. C¸c em quÊn quýt xung quanh Cô nh− ch¸u ruét xung quanh «ng, chí kh«ng ph¶i t«n kÝnh mµ ®øng xa. C¸c em thuéc vµ lµm theo lêi d¹y cña B¸c Hå. Trung thu ®Õn c¸c em mong ®îi lêi chóc TÕt cña B¸c Hå. 54 BiÕt bao nhiªu lÇn, th©n mËt, Cô Hå cho r−íc trÎ em vµo n¬i Cô ë vui ch¬i víi Cô, ca h¸t cho Cô nghe. NghÖ sÜ ¸i Liªn kÓ: "§Çu n¨m 1968, gia ®×nh võa ¨n c¬m xong th× cã ng−êi tíi hái. §ã lµ mét chó b¶o vÖ cña B¸c; chó ®Õn tõ l©u nh−ng thÊy gia ®×nh ®ang ¨n c¬m nªn ch−a vµo. B¸c cho gäi ¸i Xu©n, ¸i V©n lªn (chó b¶o vÖ nãi ®¸ng lÏ cho c¶ ¸i Thanh cïng ®i, nh−ng h«m ®ã trêi rÐt nªn B¸c b¶o ®Ó ¸i Thanh ë nhµ). Hai chÞ em mõng qu¸ toan ®i ngay, chó b¶o vÖ b¾t hai chÞ em mÆc ®ñ quÇn ¸o Êm. Tíi n¬i B¸c ë, chó Kú, BÝ th− cña B¸c, nãi B¸c ®îi ®· m−¬i phót. Hai chÞ em ch¹y ïa vµo, B¸c dang réng tay ®ãn hai ch¸u nhá. - Hai ch¸u cã rÐt kh«ng? - Cã ¹. - Hai ch¸u vÒ Hµ Néi h«m nµo? - H«m qua ¹. - ë n¬i s¬ t¸n, ¨n c¬m cã nhiÒu kh«ng? - D¹ cã. B¸c xoa ®Çu hai chÞ em: - Ch¾c ¨n vµo phÇn tiªu chuÈn cña M¸ ph¶i kh«ng? Hai chÞ em c−êi róc rÝch. B¸c b¶o hai chÞ em h¸t cho B¸c nghe. V©n vµ Xu©n nh×n nhau ch−a biÕt h¸t bµi g×. (LÇn tr−íc hai chÞ em h¸t bµi "MiÒn Nam ¬i chóng t«i s½n sµng", B¸c khen hay, nh−ng ®Õn c©u: "miÒn Nam yªu quý ta ¬i, ta hiÕn d©ng c¶..." th× hai chÞ em thÊy B¸c rót kh¨n lau n−íc m¾t). Cßn ®ang ngÇn ngõ, th× B¸c gi¬ tay ra lµm hiÖu: 55 - Nµo! "miÒn Nam yªu quý ta ¬i!", b¾t ®Çu ®i! H¸t xong, B¸c ch¸u l¹i nãi chuyÖn. Xu©n thÝch qu¸ kÓ cho B¸c nghe ®ñ chuyÖn. Nµo chuyÖn Xu©n thÝch ¨n èc luéc, ®Ó dµnh tiÒn trong lîn ®Êt, thÌm èc l¹i ®Ëp vì lîn, lÊy tiÒn mua. Nµo chuyÖn Xu©n ë líp häc, cã lÇn bÞ b¹n trai b¾t n¹t, bÌn göi cÆp s¸ch ®¸nh nhau tay ®«i víi b¹n ®ã. B¸c c−êi. Nãi chuyÖn råi l¹i h¸t. B¸c cho hai ch¸u cïng xem phim. ¸i V©n, ¸i Xu©n ®−îc ngåi bªn B¸c, cø n¾m chÆt lÊy bµn tay B¸c. Xem phim xong, B¸c c−êi, hái: - ThÕ nµo, b©y giê hai ch¸u muèn g× nµo? - Muèn ngåi bªn B¸c nh− lóc xem phim. Nh−ng B¸c ®· lÊy ra mét ®Üa kÑo nhá n÷a, b¶o: - B©y giê hai ch¸u vÒ nhÐ! VÒ th× ph¶i cã quµ cho ba m¸ vµ cho bÐ Thanh. ¸i Xu©n bËt nãi: "Ch¸u ch−a muèn vÒ ®©u!". B¸c xoa ®Çu Xu©n. KÓ sao hÕt nh÷ng lÇn Cô Hå gäi c¸c ch¸u nhá lµ con cña c¸n bé, v¨n nh©n, nghÖ sÜ dÉn ®Õn cïng Cô chung vui nh− trong gia ®×nh ®Çm Êm? Lò trÎ con h©n h¹nh ®−îc gÇn B¸c, sau lÇn l−ît ®Òu trë thµnh c¸n bé, v¨n nh©n, nghÖ sÜ, chiÕn sÜ trµn ®Çy lßng nh©n ¸i cña Cô Hå. ë Cô Hå, lßng yªu trÎ ®i ®«i cïng nhÞp víi kÝnh giµ. KÝnh giµ lµ kÝnh sè c«ng lao mµ ng−êi giµ ®· hiÕn cho x· héi, lµ träng nh÷ng kinh nghiÖm ë ®êi ®· thu gãp ®−îc, lµ ®¸nh gi¸ cao uy tÝn cña c¸c phô l·o ®èi víi thanh niªn. 56 Anh D−¬ng §¹i L©m, mét ®ång chÝ ë Cao B»ng, t¹i mét b¶n gÇn hang P¸c Bã, kÓ l¹i r»ng: "Sau TÕt Ýt l©u, bµ t«i võa ®óng 85 tuæi (®ã lµ vµo n¨m 1941). Nhµ cã tæ chøc lÔ mõng thä nh− tôc lÖ x−a nay. Nghe tin, Cô Hå gäi t«i lªn hái tæ chøc lÔ nh− thÕ nµo, tæ chøc lÔ th× hä hµng gÇn xa ®Õn cã ®«ng kh«ng, ¨n mÊy b÷a, ë bao l©u. Ng−êi còng hái: Th−êng th× con ch¸u hä hµng mÊy giê ®Õn? T«i th−a: Bµ con hä hµng th−êng ®Õn vµo buæi xÕ chiÒu, ¨n c¬m xong th× tèi lóc lªn ®Ìn, tøc lµ bµ con hä hµng th−êng ®Õn vµo lóc 4, 5 giê chiÒu. T«i t−ëng Ng−êi hái thÕ ®Ó cho biÕt; kh«ng ngê h«m tæ chøc lÔ th−îng thä bµ t«i, thËt lµ mét h¹nh phóc hiÕm cã cho gia ®×nh t«i, Ng−êi ®· bè trÝ c«ng viÖc ®Ó ®Õn chóc mõng. ChiÒu h«m Êy, Ng−êi ®Õn rÊt sím, lóc ®ã kho¶ng 2 giê chiÒu, trong khi nhµ cßn v¾ng kh¸ch. Ng−êi lµm c¸i ®Ìn lång hoa b»ng tróc, mang ®Õn mõng bµ t«i. ChuyÖn trß mét tÝ, Ng−êi ®· xin phÐp ra vÒ. §Ó gi÷ bÝ mËt, Ng−êi ®i ®©u th−êng kh«ng b¸o tr−íc, ®Õn ®©u th−êng ®Õn sím h¬n ai hÕt råi còng ra vÒ tr−íc ®Ó tr¸nh nh÷ng cuéc gÆp gì ®«ng. Ng−êi th−êng b¶o chóng t«i: muèn lµm c«ng t¸c vËn ®éng c¸ch m¹ng tèt th× khi vµo mét gia ®×nh nµo ®ã ®iÒu tr−íc tiªn lµ ph¶i lµm sao tranh thñ ®−îc lßng yªu mÕn cña ng−êi giµ; mµ ng−êi giµ ®· yªu mÕn th× con ch¸u hä còng yªu mÕn m×nh, gÇn gòi th©n mËt víi m×nh, con ch¸u yªu mÕn gÇn gòi m×nh th× bè mÑ chóng còng gÇn gòi th©n mËt víi m×nh. VËy ng−êi nµo thµnh thËt kÝnh giµ, yªu trÎ th× th−êng lµ ng−êi vËn ®éng c¸ch m¹ng giái". 57 Ta dÔ hiÓu t¹i sao n¨m 1941, NguyÔn ¸i Quèc còng ra lêi kªu gäi phô l·o lóc kªu gäi ®ång bµo ®øng lªn d−íi cê cña ViÖt Minh. Ta dÔ hiÓu t¹i sao Tæng khëi nghÜa Th¸ng T¸m n¨m 1945 thµnh c«ng th× Cô Hå thiÕt tha mêi cô Huúnh Thóc Kh¸ng, cô Bïi B»ng §oµn, cô Vâ Liªn S¬n, cô NguyÔn V¨n Tè, v.v. ra hîp t¸c ®Ó x©y dùng ®Êt n−íc. Vµ ta còng dÔ hiÓu t¹i sao trong kh¸ng chiÕn l©u dµi vµ gian khæ, n−íc ViÖt Nam cã nh÷ng ®éi d©n qu©n du kÝch, nh÷ng ®éi b¹ch ®Çu qu©n lËp nhiÒu chiÕn c«ng hiÓn h¸ch. N÷ v¨n sÜ J.Stern tham dù mét §¹i héi anh hïng, chiÕn sÜ thi ®ua t¹i Héi tr−êng Ba §×nh kÓ l¹i r»ng: "Tr−íc mÆt Cô Hå lµ c¶ mét gian phßng réng lín tô héi ®Õn hai ngµn ng−êi giµ trÎ, g¸i trai, cã ng−êi mÆc qu©n phôc, cã ng−êi mÆc quÇn ¸o c«ng nh©n - nh÷ng Anh hïng Lao ®éng vµ Anh hïng Qu©n ®éi. Hå Chñ tÞch nãi chuyÖn víi hä, th©n t×nh, ®Çm Êm nh− trong kh«ng khÝ gia ®×nh. Chît, Ng−êi ph¸t hiÖn ra hai cô bµ ngåi ë hµng thø nhÊt héi tr−êng. Ng−êi cÇm hai bã hoa mµ c¸c ch¸u ®· d©ng lªn Ng−êi, råi tõ chñ tÞch ®oµn b−íc xuèng, ®i th¼ng tíi tÆng hai cô bµ, nãi chuyÖn víi hai cô bµ mét lóc råi trë lªn chñ tÞch ®oµn. Ng−êi nh×n xuèng, hái: c¸c ®ång chÝ cã biÕt t«i võa nãi chuyÖn víi ai kh«ng? Vµ Ng−êi kÓ vÒ bµ mÑ Suèt 62 tuæi, quª ë Qu¶ng B×nh, ngµy ®ªm chÌo ®ß qua s«ng NhËt LÖ ®Ó chuyÓn qu©n, chuyÓn vò khÝ ®¹n d−îc (vµo Nam ®¸nh Mü) ch¼ng kÓ m−a n¾ng, 58 bom ®¹n. Vµ bµ cô ngåi bªn mÑ Suèt lµ ng−êi mÑ cã s¸u con gia nhËp bé ®éi hiÖn ®ang chiÕn ®Êu b¶o vÖ Tæ quèc". Cô Hå mçi n¨m göi nhiÒu mãn quµ, huy hiÖu, b»ng khen, ¸o lôa cho c¸c cô «ng, cô bµ ë c¸c ®Þa ph−¬ng mµ lËp ®−îc nhiÒu chiÕn c«ng, hoÆc g−¬ng mÉu trong sinh ho¹t ë xãm lµng. Cô Hå cßn t¹o ra cho ®oµn thÓ nµy ®oµn thÓ kh¸c ®iÒu kiÖn ®Ó tá lßng t«n kÝnh ng−êi giµ. S¸ch Theo B¸c ®i kh¸ng chiÕn cã ®o¹n viÕt: "Mét h«m, B¸c mang ®Õn ba c¸i ¸o len cho Héi Liªn hiÖp Phô n÷. ChÞ Hoµng ThÞ ¸i bÊy giê phô tr¸ch c¬ quan, kh«ng d¸m nhËn vµ th−a ®Ó B¸c cho chiÕn sÜ cã c«ng. B¸c b¶o: B¸c cã cho c¸c c« ®©u mµ c¸c c« tõ chèi; ®©y lµ B¸c cho c¸c c« ®Ó c¸c c« biÕt c¸ch träng ng−êi giµ: Mét c¸i c¸c c« ®em biÕu b¸c T«n g¸i, mét c¸i ®Ó c¸c c« biÕu mÑ liÖt sÜ Bïi ThÞ Cóc, cßn mét c¸i ®Ó dµnh ®Êy khi cÇn th× s½n tÆng phÈm mµ dïng". Cô Hå kÝnh giµ vµ muèn cho c¸n bé, ®oµn thÓ còng ®Òu kÝnh giµ, còng ®Òu cã ®øc tÝnh cao quý Êy. C©u chuyÖn nghÜa t×nh quèc tÕ céng s¶n sau ®©y còng lµ c©u chuyÖn kÝnh giµ. Trong bµi Hå ChÝ Minh niÒm hy väng lín nhÊt, v¨n sÜ Blaga Dimitrova, ng−êi Bungari kÓ l¹i r»ng: "Khi ®ång chÝ b¸c sÜ An®r©y Bansep, b¸c sÜ cña chóng ta hy sinh ë ViÖt Nam trong khi lµm nghÜa vô quèc tÕ cña m×nh, th× Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®Ých th©n ®Õn sø qu¸n Bungari, kh«ng cÇm ®−îc n−íc m¾t, Cô hái: "Chóng ta sÏ b¸o tin cho mÑ ®ång chÝ Êy thÕ nµo?". Vµ khi tíi th¨m S«phia, 59 Hå Chñ tÞch muèn ®−îc gÆp mÑ ®ång chÝ Bansep. Nh÷ng vÊn ®Ò quèc gia quan träng kh«ng lµm cho Ng−êi quªn sù quan t©m ®Õn mét bµ mÑ ®au th−¬ng. ChÝnh mÑ ®ång chÝ Bansep ®· kÓ l¹i cho t«i kû niÖm rÊt c¶m ®éng vÒ cuéc gÆp gì Êy vµ sù th«ng c¶m qua giäng nãi Êm ¸p cña B¸c Hå". * * * Träng phô n÷ lµ mét ®øc tÝnh cña Cô Hå mµ c¸c ký gi¶ quèc tÕ nhiÒu lÇn ca ngîi vµ chÞ em trong n−íc rÊt c¶m phôc. Gi¸o s− Ph¹m Huy Th«ng cã kÓ l¹i c©u chuyÖn x¶y ra trong mét cuéc häp b¸o t¹i Pari vµo n¨m 1946: "Cuéc häp b¸o khi v·n, nh©n trªn bµn cã trang trÝ mÊy b«ng hång, Cô Hå ®øng dËy lÊy mét b«ng hång tÆng chÞ Françoise de Corrife v× chÞ lµ nhµ b¸o phô n÷". TuÇn b¸o Regard ®· ®¨ng tÊm h×nh Cô Hå tÆng hoa n÷ ký gi¶ Ph¸p víi lêi chó thÝch hãm hØnh: "40 n¨m ®Êu tranh c¸ch m¹ng mµ vÉn lÞch thiÖp nh− th−êng!". H¬n 20 n¨m sau, khi nghe tin Hå Chñ tÞch qua ®êi, nhµ b¸o vµ nhµ th¬ Françoise de Corrife ®· «m mét bã hoa hång ®Õn tr−íc §¹i sø qu¸n ta t¹i Pari mµ khãc. Mét phiªn dÞch viªn ng−êi §øc, IrÐan Mod, ®· ghi trong cuèn nhËt ký cña m×nh viÕt n¨m 1968: "Cô Hå cïng Thñ t−íng Grotehol ®i chµo mõng nh÷ng ng−êi cã mÆt trong lÔ ®ãn tiÕp ë s©n bay. §Õn chç quÇn chóng, Ng−êi cµng vui. B¸c chît thÊy mét phô n÷ trªn ®Çu ®· cã hai mµu tãc. Ng−êi b−íc l¹i gÇn, th©n mËt hái: 60 - C« ®Êy µ! C« Rosa? - V©ng, xin kÝnh chµo ®ång chÝ Chñ tÞch". Ng−êi phô n÷ Êy chÝnh lµ ®ång chÝ Rosa Michel, phãng viªn b¸o L'HumanitÐ (Nh©n ®¹o) ë BÐclin, ®· tõng gÆp B¸c Hå ë trô së §¶ng X· héi Ph¸p tr−íc n¨m 1920 vµ nhiÒu lÇn ë trô së Quèc tÕ Céng s¶n. Mïa hÌ n¨m 1968, Rosa Michel vÒ Ph¸p nghØ, nh−ng võa ®−îc tin B¸c Hå sang th¨m Céng hßa D©n chñ §øc, ®ång chÝ trë l¹i ngay vÞ trÝ chiÕn ®Êu cña m×nh. §−îc B¸c Hå nhËn ra m×nh, ®ång chÝ Rosa rÊt sung s−íng nãi víi mäi ng−êi: "B¸c Hå cã mét trÝ nhí rÊt ®Æc biÖt". Cuéc gÆp gì bÊt ngê ch¾c còng lµm B¸c Hå c¶m ®éng nhiÒu. Däc ®−êng, tõ s©n bay vÒ thµnh phè, Ng−êi vÉn cßn nh¾c ®Õn c« Rosa bÐ nhá ngµy x−a. B¸c nãi víi t«i: "C« R«sa bÐ nhá thÕ Êy mµ b©y giê ®· cã ch¸u kªu b»ng bµ råi ®Êy. T«i cßn nhí nh− in h×nh ¶nh cña c« Rosa t¹i mét cuéc häp c¸ch ®©y 33 n¨m, c« tõ Pari ®Õn, mÆc chiÕc ¸o lôa mµu hång ãng ¶, lóc c« lªn diÔn ®µn, ng−êi ta chó ý ®Õn c¶ d¸ng ®i nhÑ nhµng cña c« vµ cã c¶m t−ëng nh− tr−íc mÆt m×nh lµ mét con b−ím hång, chí kh«ng ph¶i lµ mét chiÕn sÜ! Nh−ng råi c« Êy ®· nãi vµ nãi rÊt hay, ai còng l¾ng nghe vµ ®Òu nhËn ra r»ng ®ã lµ tiÕng nãi cña mét chiÕn sÜ thùc sù". NÕu kh«ng träng phô n÷, nhÊt lµ chiÕn sÜ phô n÷, th× lµm sao cã thÓ nhí râ ng−êi vµ chuyÖn ë mét thêi xa x−a nh− vËy? Chóng ta cã thÓ nãi r»ng ®ã thuéc vµo mét tr−êng hîp ®Æc biÖt, cßn th−êng th−êng trong viÖc hµng ngµy th× sao? 61 Rudolf Pl¸tzner, §¹i sø Céng hßa D©n chñ §øc nhËn xÐt: Trong B¸c Hå nh− t«i ®· biÕt cã ghi: "Nh÷ng n¨m Êy B¸c Hå nhiÒu lÇn tæ chøc chiÕu phim trong Phñ Chñ tÞch vµ cho mêi §¹i sø c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa ®Õn xem. B¸c dÆn chóng t«i mang c¶ vî con ®i. Mét lÇn t«i kh«ng ®−a vî ®i cïng, B¸c hái t«i b»ng tiÕng §øc: "Cßn c« nµng cña chó ®©u?" - "Th−a B¸c! Nhµ ch¸u mÖt". B¸c kh«ng tin, bÌn cho gäi xe ®i ®ãn ngay. Qu¶ thËt B¸c quý nhµ t«i, cø gÆp ®©u lµ còng cho ngåi gÇn. Sau nµy ®èi víi vî chång ®ång chÝ Edouard Clao®iut còng vËy. T«i ®−îc nghe kÓ r»ng cã lÇn chÞ Clao®iut ®au ch©n, bÞ bã bét, nh−ng ph¶i cã mÆt trong buæi ®ãn tiÕp nguyªn thñ quèc gia. Gi÷a ®¸m ®«ng ng−êi mµ B¸c Hå vÉn nhËn ra chÞ Êy bÞ ®au ch©n, B¸c liÒn nhÊc ghÕ ®Õn cho chÞ ngåi. Ai còng c¶m phôc sù quan t©m hÕt søc chu ®¸o cña mét vÞ Chñ tÞch n−íc". Cã lÏ tõ ngµn x−a ë n−íc ViÖt Nam Ýt cã nh©n vËt v¨n hãa hay chÝnh trÞ nµo träng ng−êi phô n÷ nh− Hå ChÝ Minh; kh«ng ai ®¸nh gi¸ tÇm quan träng cña phô n÷ trong lÞch sö nh− Hå ChÝ Minh, kh«ng ai ©n cÇn båi d−ìng phô n÷ nh− Hå Chñ tÞch. B−íc vµo thêi kú lÞch sö hiÖn ®¹i, ng−êi ®Çu tiªn tr×nh bµy tr−íc thÕ giíi nçi khæ vµ nguyÖn väng cña phô n÷ ViÖt Nam lµ NguyÔn ¸i Quèc trong B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p ë thuéc ®Þa vµ trong diÔn v¨n ®äc t¹i §¹i héi N«ng d©n thÕ giíi. Còng NguyÔn ¸i Quèc lµ ng−êi ®Çu tiªn ë xø nµy 62 nªu lªn khÈu hiÖu nam n÷ b×nh ®¼ng, nªu lªn mét t− t−ëng chÝnh trÞ c¬ b¶n lµ nÕu kh«ng cã hµng triÖu phô n÷ tham gia c¸ch m¹ng th× c¸ch m¹ng kh«ng thµnh c«ng ®−îc. Cô Hå lµ vÞ l·nh tô chñ tr−¬ng r»ng trong mçi cÊp uû, ®oµn thÓ, trong mçi Uû ban nh©n d©n nhÊt ®Þnh ph¶i cè g¾ng ®¹t mét tû lÖ phô n÷ nhÊt ®Þnh. Dù c¸c cuéc héi nghÞ lín, Cô Hå lÇn nµo còng hái: Héi nghÞ cã bao nhiªu ®¹i biÓu n÷? Vµ Cô lóc nµo còng mêi ®¹i biÓu phô n÷ lªn ngåi ë nh÷ng hµng ghÕ trªn. ChÞ Hå ThÞ Bi kÓ l¹i: §oµn ®¹i biÓu c¸c anh hïng, chiÕn sÜ thi ®ua miÒn Nam ra th¨m miÒn B¾c, khi chôp ¶nh B¸c biÓu chÞ Hå ThÞ Bi vµ c« T¹ ThÞ KiÒu ngåi hai bªn B¸c, cßn ®ång chÝ Vâ Nguyªn Gi¸p cïng c¸c ®ång chÝ c¸n bé cao cÊp kh¸c ngåi hµng tr−íc. N÷ phãng viªn b¸o Phô n÷ lµ TuyÕt Thanh kÓ r»ng: ë Hµ Néi, TÕt n¨m nµo B¸c Hå còng ®Õn th¨m c¬ quan Trung −¬ng Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam tr−íc tiªn vµ Cô ghÐt nhÊt nh÷ng ng−êi ®µn «ng ®¸nh vî. 63 Cô hå yªu thiªn nhiªn Con ng−êi lµ tinh anh cña thiªn nhiªn, thiªn nhiªn nh− cha mÑ cña con ng−êi. Nh−ng kh«ng ph¶i mçi ai ®Òu biÕt yªu thiªn nhiªn, ®Òu biÕt g¾n thiªn nhiªn víi cuéc sèng chiÕn ®Êu cña m×nh. BiÕt yªu thiªn nhiªn, biÕt g¾n thiªn nhiªn víi cuéc sèng chiÕn ®Êu lµ biÓu hiÖn cña sù tiÕn bé v¨n hãa, cña tr¹ng th¸i qu©n b×nh trong t©m hån. Cô Hå ®em hÕt nghÞ lùc cña m×nh cho ®Êu tranh x· héi, Êy vËy mµ Cô Hå g¾n bã víi thiªn nhiªn rÊt ®»m th¾m. ë Cô Hå, thiªn nhiªn nh− cã tÝnh t×nh cña con ng−êi, thiªn nhiªn lµ b¹n tri ©m, thiªn nhiªn nh− ®−îc nh©n hãa. Cô Hå sèng hßa nhËp víi thiªn nhiªn, nh−ng Cô kh«ng bao giê lµ mét ng−êi −u du nhµn t¶n l¸nh ®êi nh− nh÷ng m«n ®å L·o Trang. Cô Hå vèn lµ con ®Êt Lam Hång. §Êt Lam Hång ®Ñp h¬n tranh vÏ, ®êi qua ®êi danh nh©n tõng ch¹m træ ra th¬ nh÷ng nÐt kú vÜ cña danh th¾ng Lam Hång. B©y giê Cô Hå tiÕp nèi c¸i truyÒn thèng ®ã, vµ ®iÒu quan träng lµ Cô ®em l¹i mét yÕu tè míi trong th¬ ca ngîi thiªn nhiªn, yÕu tè míi ®ã lµ hoµi b·o c¸ch m¹ng. YÕu tè ®Æc s¾c - lßng yªu thiªn nhiªn víi hoµi b·o c¸ch m¹ng 64 quyÖn vµo nhau, n©ng ®ì nhau gièng nh− nói vµ m©y trong mét bµi th¬ næi tiÕng cña Cô Hå. LiÖu cã thÓ tin ®−îc c©u: "t«i kh«ng ph¶i lµ mét thi sÜ". Cô nãi víi ng−êi b¹n trÎ Nga cã c«ng dÞch NhËt ký trong tï, "chØ v× ë tï Quèc d©n §¶ng nhµn rçi qu¸ nªn t«i lµm th¬ cho thêi gian qua mau". ¤ng b¹n trÎ kia bÞ thuyÕt phôc, bÌn ®äc mét bµi th¬ cña Cô Hå lµm n¨m 1947 håi cßn ë ViÖt B¾c, (lóc Êy cã thÓ nãi r»ng Cô rÊt Ýt th× giê nhµn rçi), bµi th¬ ®ã chøng tá r»ng Cô qu¶ thËt lµ mét nhµ th¬: "Ph−¬ng ®«ng mµu tr¾ng chuyÓn sang hång Bãng tèi ®ªm tµn, sím s¹ch kh«ng; H¬i Êm bao la trïm vò trô, Ng−êi ®i, thi høng bçng thªm nång"1. Víi bèn c©u th¬ nµy, chØ víi bèn c©u th¬ th«i, Cô Hå ®· khã chèi r»ng m×nh lµ mét nhµ th¬. Tø th¬ hay. H×nh t−îng sèng ®éng. Lêi v¨n gi¶n dÞ mµ t− t−ëng s©u. Trêi vµ ng−êi nh− mét lßng. Tø th¬ ®ã lµ vÎ riªng cña t×nh yªu thiªn nhiªn ë Cô Hå, kh«ng ph¶i th¬ ai còng cã, nh−ng th−êng gÆp khi Cô Hå vÞnh thiªn nhiªn. Kh«ng nãi ra th× e thiÕu sãt, nãi ra th× sî r»ng thõa, lo¹i th¬ nµy cèt ®Ó nã tù thÊm vµo néi t©m h¬n lµ ®−îc gi¶i ra b»ng lêi lÏ, ë ®©y, mµu tr¾ng vµ mµu hång ch¼ng nh÷ng lµ tr¾ng, lµ hång mµ cßn lµ ®Õ quèc víi c¸ch m¹ng, n« lÖ vµ gi¶i phãng, phi nghÜa vµ chÝnh nghÜa ®Êu tranh nhau. Bãng tèi ®ªm tµn quÐt s¹ch kh«ng, lµ trêi ®· s¸ng, còng lµ ®Êu __________ 1. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t.3, tr. 315. 65 tranh c¸ch m¹ng th¾ng lîi, lµ c¸ch m¹ng thÕ giíi ®em l¹i tù do cho c¶ loµi ng−êi còng nh− mÆt trêi ®em l¹i h¬i Êm cho vò trô bao la. Thi høng cña «ng l·o trªn dÆm tr−êng lµ võa th−ëng thøc c¸i ®Ñp cña thiªn nhiªn, võa béc lé hoµi väng cña chÝnh m×nh, cña ®ång bµo ®ang kh¸ng chiÕn cøu n−íc. Trong th¬ Cô Hå, chim ®Ëu cöa sæ, tr¨ng vµo ®ßi th¬, m©y «m nói, nói ®ì m©y, tiÕng suèi h¸t, dßng s«ng ªm ®Òm, tÊt c¶ thiªn nhiªn ®Òu lµ b¹n hiÒn, ®Òu lµ ®ång minh chiÕn ®Êu cña con ng−êi mang chÝnh nghÜa. Qu¶ thËt "trong th¬ cã thÐp" mµ th¬ vÉn lµ "mªnh m«ng b¸t ng¸t t×nh". * * * Trong v¨n xu«i cña Cô Hå, kh«ng thÊy m« t¶ thiªn nhiªn. Nh−ng thiªn nhiªn chiÕm mét chç rÊt quan träng ë trong th¬ cña Cô. "R»m xu©n lång léng tr¨ng soi, S«ng xu©n n−íc lÉn mµu trêi thªm xu©n. Gi÷a dßng bµn b¹c viÖc qu©n, Khuya vÒ b¸t ng¸t tr¨ng ng©n ®Çy thuyÒn"1. (R»m th¸ng Giªng, 1948) "Xem s¸ch, chim rõng vµo cöa ®Ëu, Phª v¨n, hoa nói ghÐ nghiªn soi. Tin vui th¾ng trËn dån ch©n ngùa, Nhí cô th¬ xu©n tÆng mét bµi"2. (TÆng cô Bïi B»ng §oµn, n¨m 1948) __________ 1, 2. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t.5, tr. 378, 542. 66 "Tr¨ng vµo cöa sæ ®ßi th¬, - ViÖc qu©n ®ang bËn, xin chê h«m sau, Chu«ng lÇu chît tØnh giÊc thu, Êy tin th¾ng trËn Liªn khu b¸o vÒ"1. (Tin th¾ng trËn, n¨m 1948) "Chèng gËy lªn non xem trËn ®Þa, V¹n trïng nói ®ì v¹n trïng m©y. Qu©n ta khÝ m¹nh nuèt Ng−u §Èu, ThÒ diÖt x©m l¨ng lò sãi cÇy"2. (Lªn nói, n¨m 1950) Tr¨ng ng©n ®Çy thuyÒn, kh«ng ph¶i r−îu l−ng bÇu, mµ gi÷a dßng bµn viÖc qu©n; kh¸ng chiÕn toµn quèc b¾t ®Çu; nh−ng chiÕn sÜ nhµ th¬ vÉn th−ëng thøc ®ñ ®ªm xu©n lång léng. Chim rõng ®Ëu cöa sæ, hoa nói soi nghiªn mùc, tr¨ng ®ßi th¬, m©y nói trïng trïng trªn trËn ®Þa, tÊt c¶ thiªn nhiªn nh− tá mèi c¶m t×nh víi chiÕn ®Êu vµ chµo mõng chiÕn th¾ng cña qu©n ta. Còng cã nh÷ng vÇn th¬ vÞnh thiªn nhiªn, t¶ c¶nh vËt mµ kh«ng cÇn miÔn c−ìng nãi ®Õn chiÕn ®Êu, nh− lµ nh»m ®Ó cho c¶nh vËt thiªn nhiªn yªn tÜnh c¸i phót cÇn yªn tÜnh cña nhµ th¬. "Dßng s«ng lÆng ng¾t nh− tê, Sao ®−a thuyÒn ch¹y, thuyÒn chê tr¨ng theo. Bèn bÒ phong c¶nh v¾ng teo, ChØ nghe cãt kÐt tiÕng chÌo thuyÒn nan"3. __________ 1, 3. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t.5, tr. 544, 690. 2. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t.6, tr. 142. 67 Hay lµ: "TiÕng suèi trong nh− tiÕng h¸t xa, Tr¨ng lång cæ thô bãng lång hoa. C¶nh khuya nh− vÏ, ng−êi ch−a ngñ, Ch−a ngñ v× lo nçi n−íc nhµ"1. HoÆc: "Trªn ®åi cá mäc xanh xanh, Mét ®µn cß ®Ëu ngoµi ghÒnh xa xa"2. §äc hai c©u th¬ chÊm ph¸ tranh thñy mÆc nµy, ng−êi ta nhí bµi Lªn nói Cô Hå viÕt tõ håi tr−íc c¸ch m¹ng: "Hai m−¬i t− th¸ng s¸u, Lªn ngän nói nµy ch¬i. NgÈng ®Çu: mÆt trêi ®á, Bªn suèi mét nhµnh mai"3. Ng−êi c¸ch m¹ng ®©u ph¶i lóc nµo còng n¾m tay, c¾n r¨ng mµ nhiÒu lóc −ng th¶ t©m hån vµo thiªn nhiªn ªm dÞu ®Ó tÞnh d−ìng, ®Ó t×m l¹i thÕ qu©n b×nh sau nh÷ng th¸ng ngµy s«i næi, cam go ®Êu tranh. L¹ nhÊt trong th¬ Cô Hå, lµ thiªn nhiªn vÉn cã mÆt khi Cô bÞ giam cÇm ®Çy ®äa, khæ cùc kh«ng thÓ t¶ hÕt. Lµm th¬ ®Ó cã c¶m t−ëng thêi gian qua mau, nhµ th¬ vÉn ca ngîi "tr¨ng hoa tuyÕt nói s«ng", lÊy vÎ hiÒn dÞu cña thiªn nhiªn mµ ®èi kh¸ng víi sù khèc liÖt cña nhµ tï. __________ 1. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t.5, tr. 336. 2, 3. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t.3, tr. 242, 235. 68 Ngåi tï, nhÊt lµ khi thu sang, nhµ th¬ nhí tr¨ng r»m: "Trung thu ta còng tÕt trong tï, Tr¨ng giã ®ªm thu gîn vÎ sÇu; Ch¼ng ®−îc tù do mµ th−ëng nguyÖt, Lßng theo vêi vîi m¶nh tr¨ng thu"1. Nhµ th¬ trong ngôc tuy thÕ vÉn lµ b¹n cña tr¨ng vµ tr¨ng vÉn lµ b¹n cña nhµ th¬: "Trong tï kh«ng r−îu còng kh«ng hoa, C¶nh ®Ñp ®ªm nay, khã h÷ng hê; Ng−êi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ, Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬"2. ThËm chÝ tay bÞ trãi, ch©n bÞ xiÒng, Ng−êi bÞ d¾t tõ nhµ tï nµy sang nhµ tï kh¸c, nhµ th¬ vÉn th−ëng thøc ®−îc vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn, ®au khæ cuéc ®êi bít ®i trong gi©y kh¾c, ®−êng rõng nói còng bít xa, xiÒng g«ng ®ì nÆng. "MÆc dï bÞ trãi ch©n tay, Chim ca rén nói, h−¬ng bay ng¸t rõng; Vui say, ai cÊm ta dõng, §−êng xa, ©u còng bít chõng qu¹nh hiu"3. Ng−êi ®äc th¬ cã c¶m gi¸c r»ng th©n thÓ ng−êi yªu n−íc dï bÞ cÇm tï, t©m hån ý chÝ ng−êi yªu n−íc vÉn tù do ngoµi c−¬ng táa. Ra tï, Cô Hå tËp ®i bé, leo nói ®Ó mau håi søc, kháe ch©n, sím vÒ n−íc tiÕp tôc c«ng viÖc c¸ch m¹ng bÞ bá dë. B©y giê lßng yªu thiªn nhiªn __________ 1, 2, 3. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t.3, tr. 291, 288, 327. 69 quyÖn víi lßng nhí ®ång chÝ bªn n−íc nhµ ®ang lo buån kh«ng biÕt m×nh cßn mÊt thÕ nµo. "Nói Êp «m m©y, m©y Êp nói, Lßng s«ng g−¬ng s¸ng, bôi kh«ng mê; Båi håi d¹o b−íc T©y Phong lÜnh, Tr«ng l¹i trêi Nam, nhí b¹n x−a"1. Cã c¶nh nói «m m©y, m©y Êp nói, mÆt s«ng nh− g−¬ng, th× t×nh b¹n sÏ thªm Êm ¸p vµ lßng ng−êi thªm trong s¸ng. Ng−êi ®äc c¶m thÊy sù Êm ¸p vµ trong s¸ng trong nh÷ng vÇn th¬. Cô Hå thËt sù yªu thiªn nhiªn hay chØ lµ mét ng−êi biÕt lµm th¬ cã tµi dïng nh÷ng h×nh t−îng quen thuéc vÒ "m©y giã tr¨ng hoa tuyÕt nói s«ng" ®Ó chuyÓn t¶i t− t−ëng chÝnh trÞ ®−îc phæ biÕn, −a thÝch? - Cã ®ñ b»ng chøng ®Ó nãi r»ng Cô Hå thËt yªu thiªn nhiªn, yªu thiªn nhiªn lµ mét t×nh c¶m vèn cã cña Cô Hå. T×nh c¶m Êy s©u s¾c, chØ khi nµo cã dÞp th× nã míi biÓu lé thµnh lêi th¬, cßn th× nã biÓu lé hµng ngµy trong cuéc sèng, trong nÕp sèng. Nhµ nghÖ sÜ héi häa vµ ®iªu kh¾c DiÖp Minh Ch©u cã may m¾n ®−îc ë chung víi Cô Hå s¸u th¸ng t¹i chiÕn khu ViÖt B¾c thêi kh¸ng Ph¸p. Anh nhËn thÊy ë Cô Hå mét t×nh yªu thiªn nhiªn tha thiÕt: "Cã thÓ nãi r»ng B¸c lµ mét nhµ nghÖ thuËt, mét t©m hån lín vÒ nghÖ thuËt mang ®Çy tÝnh chÊt nhµ th¬ ¸ §«ng. Kh«ng nh÷ng B¸c chó __________ 1. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t.3, tr. 439. 70 ý ®Õn viÖc vÏ cña t«i, phª b×nh, gãp ý kiÕn, mµ trong cuéc sèng, B¸c rÊt chó ý ®Õn c¸i ®Ñp cña thiªn nhiªn, B¸c thÝch n¬i cã tre tróc rñ tr−íc nhµ, tr«ng xa m©y vên l−ng nói, suèi khe rãc r¸ch gÇn bªn. T«i theo B¸c ®i t×m mÊy chôc hang, B¸c chØ chän cã ba hang. Vµ trªn ®−êng ®i, chç nµo cã c¶nh ®Ñp th× B¸c dõng l¹i gi©y l¸t ®Ó th−ëng thøc. LÇn ®Çu ®−îc theo B¸c ®i t×m ®Þa ®iÓm míi, trong khi léi qua suèi, B¸c dõng l¹i chØ tay ra phÝa tr−íc hái: "Chó Ch©u, chó thÊy cã ®Ñp kh«ng?". T«i nh×n theo tay B¸c Hå trá, thÊy gi÷a dßng suèi cã mét hßn ®¸, n−íc suèi ch¶y m¹nh ®Ëp vµo tung tãe, bôi n−íc tung lªn nh− ¸nh b¹c. Cã mét ®ªm hai b¸c ch¸u ®ang nghe ®µi ph¸t thanh, bçng B¸c gäi: - Chó Ch©u qua ®©y! T«i ®Õn ngåi bªn B¸c. B¸c kÐo ®Çu t«i ghÐ vµo vai B¸c, trá ra khung cöa sæ. Mét m¶nh tr¨ng l−ìi liÒm nh« ra khái nói, táa s¾c xanh huyÒn ¶o xuèng nh÷ng d¶i rõng xa. B¸c nãi: - "cña chó ®Êy"! C¸i g× ®Ñp, th¬ méng th× B¸c còng cho lµ cña nghÖ sÜ. ChÝnh thËt lµ cña B¸c. B¸c ®· t¹o ra mét s¾c th¸i míi cho trêi". T©m hån cña Cô Hå lµ mét t©m hån yªu c¸i ®Ñp, tr−íc hÕt lµ c¸i ®Ñp thiªn nhiªn. Nhµ th¬ Cu Ba, P.Rodrighet mÊy chôc n¨m sau nãi gÇn y nh− DiÖp Minh Ch©u. Cã kh¸c mét ®iÒu lµ DiÖp Minh Ch©u vµ Cô Hå ë nói rõng, cßn b©y giê Rodrighet th¨m nhµ sµn cña B¸c ë Thñ ®« Hµ Néi. Thêi ®iÓm kh¸c, ®Þa ®iÓm kh¸c mµ còng chØ lµ mét t×nh yªu quý thiªn nhiªn, ®©y lµ phong c¶nh m×nh t¹o ra, kia lµ thiªn nhiªn tù nã, 71 Rodrighet viÕt: "Chóng t«i ®−îc biÕt cã hai ®iÒu B¸c Hå yªu thÝch, ®ã lµ hoa vµ tiÕng chim ca. Hoa vµ chim lu«n lu«n ë bªn Ng−êi. Ng«i nhµ nhá cña B¸c nh×n ra phÝa nµo còng cã mét « cöa sæ, mét bøc tranh b»ng ¸nh s¸ng, trong ®ã hiÖn lªn nh÷ng cµnh c©y, vµ khi giã nhÑ thæi qua, bøc tranh nh− cã søc sèng". Cßn g× h¬n n÷a ®Ó nãi lªn t×nh yªu thiªn nhiªn trong Cô Hå. ë Thñ ®«, còng nh− ë ViÖt B¾c còng lµ chim vµo cöa ®Ëu, hoa ghÐ nghiªn soi trong lóc chñ nhµ cÇn cï viÖc d©n, viÖc n−íc, viÖc con ng−êi. Tr¨ng giã nói m©y ®Ñp mµ thiªn t¹o, kh«ng dµnh riªng cho ai, ai cã t©m hån, ai cã v¨n hãa tha hå mµ h¹nh h−ëng. Cô Hå cña chóng ta ®i xa h¬n, muèn t¹o ra mét thiªn nhiªn giµu ®Ñp cho c¶ nh©n d©n ViÖt Nam chung lßng ca ngîi, chia ®Òu lîi léc mu«n ®êi: ta h·y xem, k×a rõng th«ng, rõng phi lao b¸t ng¸t xanh rên däc hµng ngµn c©y sè biÓn, ®»ng sau nh÷ng b·i tr¾ng c¸t vµng; ta h·y xem bao nhiªu ®−êng lín, ®−êng nhá, bê ruéng, bê ao nh− ®−îc viÒn c©y xinh x¾n, ta h·y xem bao nhiªu ®åi nói x−a trÇn trôi nay ®−îc mÆc ¸o lam cho thêi tiÕt ®iÒu hßa h¬n, cho ng−êi ®i ®−êng cã bãng m¸t dõng ch©n buæi tr−a hÌ, nh÷ng c¸i ®Ñp cã lîi Ých chung ®ã b¾t ®Çu tõ tiÕng gäi "TÕt trång c©y" cña Cô Hå. ë ®©y yªu thiªn nhiªn còng lµ lµm ®Ñp, lµm giµu cho d©n, cho n−íc; lµ t¸i t¹o thiªn nhiªn v× lîi Ých con ng−êi. 72 Gi¶n dÞ, khiªm tèn Tr¨m ng−êi viÕt vÒ Hå ChÝ Minh th× tr¨m ng−êi ®Òu ca ngîi tÝnh gi¶n dÞ cña Cô. Ngµn ng−êi biÕt Cô ®Òu nãi Cô gi¶n dÞ. Gi¶n dÞ lµ tÝnh tù nhiªn cña Cô Hå. Ng−êi gi¶n dÞ th× cã nhiÒu; nh−ng l¹i cã Ýt, rÊt Ýt ng−êi ®· ®¹t thµnh c«ng to lín nhÊt trong sù nghiÖp x· héi vµ c¸ nh©n, ®· ®¹t tíi ®Ønh cña sù vinh quang c¶ trong n−íc vµ thÕ giíi mµ tÝnh gi¶n dÞ tù nhiªn vÉn kh«ng thay ®æi. Suèt 79 tuæi ®êi, suèt 60 n¨m ho¹t ®éng ®Òu nh− vËy. Duy, mÊy chôc n¨m ®Çu gi¶n dÞ lµ b¶n tÝnh, mÊy chôc n¨m sau tÝnh gi¶n dÞ cã nh»m môc ®Ých gi¸o hãa, lµm g−¬ng. Trong s¸ch §−êng K¸ch mÖnh (1925), quyÓn s¸ch vì lßng cho Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn, trang ®Çu nãi vÒ t− c¸ch ng−êi ®¶ng viªn c¸ch m¹ng, t¸c gi¶ NguyÔn ¸i Quèc cã ghi 12 ®iÓm, mµ ®iÓm thø nhÊt lµ "cÇn kiÖm", ®iÓm thø 12 lµ "Ýt lßng ham muèn vÒ vËt chÊt", ®iÓm thø 9 lµ "kh«ng hiÕu danh, kh«ng kiªu ng¹o". Ba ®iÓm ®ã ®Òu thuéc tÝnh gi¶n dÞ c¶. Ng−êi d¹y lµm sao th× chÝnh m×nh lµm vËy. Khi Cô Hå mÊt, b¸o Ph¸p B»ng chøng Thiªn Chóa gi¸o viÕt: 73 "Vinh quang ®Õn tét ®Ønh, nh−ng con ng−êi Cô còng vÉn nh− tr−íc kia, nghÜa lµ vÉn ghÐt xa hoa hµo nho¸ng, vÉn gi¶n dÞ vÒ ¨n mÆc, sinh ho¹t. Khi Cô ®Ó cho c¸c em häc sinh vuèt r©u m×nh, lóc Cô ®Õn th¨m tr−êng hoÆc khi Cô ®i ®«i dÐp cao su, th× ®Òu kh«ng cã chót g× lµ mÞ d©n hoÆc gi¶ t¹o c¶". Trªn b¸o Anh Tribune, ký gi¶ Petghi §aph¬ viÕt: "Cô Hå xem khinh mäi vinh hoa vµ quyÒn cao chøc träng. Cô sèng kh«ng ph¶i trong Chñ tÞch phñ mµ trong mét c¨n nhµ nhá b»ng gç. Cô mÆc bé quÇn ¸o ka ki b¹c mµu, ®i ®«i dÐp lèp cao su. §©y kh«ng ph¶i lµ h×nh ¶nh nh»m phôc vô môc ®Ých tuyªn truyÒn hay chÝnh trÞ; Cô kh«ng ph¶i lµ mét con ng−êi nh− vËy". David Hamberstam, phãng viªn b¸o Mü New York Times viÕt: "Kh¸c víi mét sè ng−êi mµ nh©n d©n ViÖt Nam ®· thÊy ë c¸c x· héi bÞ n« dÞch, cµng lªn cao cµng bÞ tha hãa, nh−ng ®èi víi Cô Hå ChÝ Minh, tÝnh gi¶n dÞ cña Cô lµ mét chÊt liÖu cã søc m¹nh to lín. Cµng lªn cao, Cô cµng tá ra gi¶n dÞ vµ trong s¹ch vµ lu«n lu«n g×n gi÷ nh÷ng gi¸ trÞ ViÖt Nam vÜnh cöu: t«n kÝnh ng−êi giµ, yªu mÕn thiÕu nhi, coi th−êng tiÒn b¹c, giµu sang". Tê b¸o nµy cßn viÕt: "Trªn thÕ giíi ngay c¶ c¸c n−íc Céng s¶n, th−êng ng−êi ta ®Ò cao l·nh tô d÷ l¾m. Sïng b¸i c¸ nh©n. Cßn Cô Hå ChÝ Minh th× c−¬ng quyÕt kh«ng t×m c¸i vá bÒ ngoµi léng lÉy cña quyÒn uy. 74 Nh− thÕ Cô tù tin vµ tin ch¾c vµo quan hÖ cña m×nh víi d©n téc, víi lÞch sö, ®Õn nçi Cô ch¼ng cÇn ®Õn t−îng, ®Òn ®µi, s¸ch b¸o vµ nh÷ng nhµ nhiÕp ¶nh ®Ó chøng minh ®iÒu ®ã cho m×nh. Cô kh«ng muèn ng−êi ta sïng b¸i c¸ nh©n m×nh; ®iÒu ®ã c¶ thÕ giíi ®Òu thÊy râ". Abdel Malik Khalin cña n−íc Céng hßa Ai CËp cho r»ng: "Thiªn thÇn tho¹i cña Cô Hå lµ ë cuéc sèng gi¶n dÞ vµ khiªm tèn. Cô b»ng lßng víi nh÷ng sù gi¶n dÞ ®ã, vµ kh«ng bao giê lãa m¾t v× nh÷ng chuyÕn ®i kh¾p c¸c n−íc trªn thÕ giíi... Khi sèng trong rõng nói còng nh− khi lµm Chñ tÞch n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa. Cô ®Òu lu«n lu«n gi¶n dÞ vµ thanh b¹ch". Chñ tÞch AllendÐ cña n−íc Chilª nhËn xÐt: "Cuéc ®êi g−¬ng mÉu vµ nÕp sèng gi¶n dÞ cña Hå Chñ tÞch ®· kh¾c s©u vµo t©m trÝ chóng t«i. Kh«ng cã vÎ kiªu kú, kh«ng cã g× ng¹o m¹n trong lêi nãi, mµ chØ thÊy lßng tin m·nh liÖt vµo nh©n d©n. Kh«ng bao giê chóng t«i thÊy sù gi¶n dÞ vµ sù vÜ ®¹i ®i liÒn víi nhau nh− vËy". B¸o Quèc gia (Ên §é) ph¸c häa: "Sau vÎ dÞu hiÒn cña Ng−êi lµ ý chÝ s¾t thÐp; d−íi bÒ ngoµi gi¶n dÞ lµ mét tinh thÇn quËt c−êng, anh hïng, kh«ng cã g× uy hiÕp næi". Bµ Indira Gandhi kh¼ng ®Þnh: "TÝnh ®é l−îng, tÝnh gi¶n dÞ, t×nh yªu nh©n lo¹i, sù tËn tôy hy sinh vµ lßng dòng c¶m cña Ng−êi sÏ cæ vò c¸c thÕ hÖ mai sau". 75 VÒ tÝnh gi¶n dÞ cña Cô Hå, nh÷ng ®ång chÝ gÇn gòi Cô, nh÷ng anh em nhiÒu n¨m b¶o vÖ phôc vô Cô, nãi rÊt nhiÒu, rÊt cô thÓ: VÒ ¨n, ®ång chÝ Ngäc Ch©u t¶ trong bµi "B÷a c¬m trªn ®åi th«ng": "B÷a c¬m cña B¸c thanh ®¹m l¾m. C¸ kho sao cho kh« ®anh. Canh cua ®ång nÊu cho võa, ®iÓm chót rau th¬m, rau ghÐm, qu¶ ít ®á, c¬m dÎo nãng sèt lµ ®−îc råi. NÕu ®æi mãn th× rau muèng luéc cho xanh, trøng luéc h¬i lßng ®µo, thªm mÊy qu¶ cµ ph¸o muèi kiÓu NghÖ". Trong Nh÷ng bøc th− kÓ chuyÖn B¸c Hå cña nh÷ng ng−êi tr−íc phôc vô Cô ®Õn ngµy chãt: "B¸c ¨n s¸ng ®¬n gi¶n. H«m th× miÕng b¸nh mú víi Ýt møt, h«m th× b¸t ch¸o hoa víi ®−êng. Tr−íc khi ¨n c¬m, c¶ buæi tr−a vµ buæi chiÒu, B¸c ®i bé vµi tr¨m th−íc. B÷a ¨n rÊt thanh ®¹m. B¸c thÝch ¨n c¸ kho víi l¸ gõng. Häa ho»n c¸c ®Þa ph−¬ng biÕu B¸c t−¬ng Nam §µn, m¾m §ång Híi. ChiÒu chiÒu khi mÆt trêi ®· ng¶ xuèng thÊy B¸c ngåi bªn bê ao, cho c¸ ¨n, B¸c vç tay gäi c¸. §¸m c¸ r« phi, c¸ chÐp, c¸ tr¾m cá tranh nhau ®Ó ¨n. Bao giê B¸c còng nhí tung thøc ¨n ra xa cho ®µn c¸ con vµ con c¸ g¸y v¶y ®á...". B¸c ®i th¨m Qu¶ng B×nh. C¸c ®ång chÝ l·nh ®¹o thÕt mét "b÷a c¬m ®Æc biÖt": "C¸ thu luéc, rau muèng luéc chÊm n−íc m¾m C¶nh D−¬ng; khÕ, chuèi xanh chÊm m¾m t«m Kú Hßa; canh rau ngãt nÊu víi t«m NhËt LÖ. Tr−íc 76 hÕt, B¸c g¾p lªn b¸t cho mÊy anh em chóng t«i ngåi gÇn mçi ng−êi mét khóc c¸ thu. B¸c còng g¾p phÇn B¸c; xong B¸c ®Èy ®Üa c¸ ra ngoµi cho c¸c ®ång chÝ ngåi xa vµ B¸c kÐo b¸t m¾m t«m vÒ phÝa m×nh". VÒ ë, ë rõng nói, ë chiÕn khu tÊt nhiªn ë gi¶n dÞ. Song cã ®iÒu lµ anh em nµo ®i chän ®Þa ®iÓm còng ph¶i theo mÊy "ph−¬ng ch©m", mÊy "®iÒu kiÖn" kh«ng hÒ ®¬n gi¶n chót nµo, huèng chi ph¶i dêi m·i chç ë, kh«ng ë chç nµo l©u. Anh em b¶o vÖ nhí "bµi th¬" gÇn nh− tiªu chÝ ®Ó lùa chän ®Þa ®iÓm lµm chç ¨n ë, lµm viÖc cña Cô: Trªn cã nói D−íi cã s«ng Cã ®Êt ta trång Cã b·i ta vui TiÖn ®−êng sang Bé Tæng1 ThuËn lîi tíi Trung −¬ng Nhµ tho¸ng, r¸o, kÝn, m¸t GÇn d©n, kh«ng gÇn ®−êng. §ñ c¸c ®iÒu kiÖn ®ã råi th× cÊt riªng cho Cô mét c¸i chßi tranh, cã khi nhµ sµn, hay nhµ trÖt, ®ñ ®Ó võa nghØ ng¬i võa lµm viÖc, nhµ khuÊt d−íi t¸n c©y mµ gÇn ®ã cã chç cho Cô trång trät, tËp thÓ dôc, t¾m n−íc suèi. Cã mét chuyÖn DiÖp Minh Ch©u nh¾c m·i: h«m ®ã "Chñ tÞch phñ" ph¶i dêi ®i n¬i kh¸c; anh em lo xÕp gän mang __________ 1. Bé Tæng T− lÖnh (B.T). 77 dông cô, tµi liÖu vµ dì chßi. Ch©u thÊy Cô Hå h× hôc ®µo hè trång mét c©y quýt. LÊy lµm l¹, Ch©u hái: dêi nhµ råi, B¸c cßn trång lµm g×? Cô Hå ®¸p: "Ýt b÷a n÷a c©y quýt lín lªn, cã tr¸i, ng−êi ®i ®−êng, ®i rõng cã thÓ ®ì kh¸t ®−îc". VÉn lµ t− t−ëng v× ng−êi. Gièng y vÒ néi dung cña chuyÖn trång c©y quýt, Cô Hå vµ mÊy anh em x¾n quÇn léi qua suèi, qua gÇn tíi bê bªn kia, Cô tr−ît ch©n suýt ng·, anh em xóm l¹i, may Cô nhê c©y gËy mµ kh«ng ng·. Cô dõng l¹i, tay cÇm gËy, tay mß d−íi n−íc ch¶y. Cã ai ngê ®−îc Cô mß vµ vít lªn mét côc ®¸ trßn ®ãng rong: Cô nãi: Suýt ng· v× côc ®¸ nµy, nã võa trßn võa ®ãng rong, dÉm lªn nã dÔ ng·, råi Cô nÐm côc ®¸ ®ã lªn bê, b¶o: ph¶i tr¸nh cho ng−êi kh¸c, cµng ®Õn gÇn bê ng−êi ta cµng chñ quan dÔ ng·". VÒ Hµ Néi sau chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ, dinh thù to ®Ñp, tiÖn nghi, Cô kh«ng ë. Cô ë mét c¨n phßng cò, håi thêi Ph¸p, lµ chç ë cña mét thî ®iÖn. Phñ Chñ tÞch lín, ®Ñp, Cô Hå ®Ó tiÕp kh¸ch. Sau, Cô b¶o cÊt cho Cô mét c¸i nhµ sµn nhá b»ng gç cã lÏ phÇn nµo còng ®Ó nhí ViÖt B¾c. Nhµ sµn ®ã næi tiÕng thÕ giíi, kh«ng cÇn ph¶i nãi thªm. ¤ng Xaraximha Rao, Bé tr−ëng Bé Ngo¹i giao Ên §é nãi: "Ng«i nhµ sµn gi¶n dÞ nµy lµ biÓu t−îng cña sù ®ång nhÊt cña Cô Hå ®èi víi ®ång bµo m×nh". ¤ng TrÇn §¹i NghÜa kÓ l¹i mét chuyÖn "b×nh dÞ, ung dung" l¹ th−êng cña Cô trªn chiÕn h¹m Ph¸p ®i tõ Toulon vÒ H¶i Phßng n¨m 1946: 78