🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Hiểu thương và tùy hỷ Ebooks Nhóm Zalo HIกU THƯƠNG VÀ TÙY Hก TỦ SÁCH ĐẠO PHẬT NGÀY NAY Chủ nhiệm: Thích Nhật Từ Tủ sách Đạo Phật Ngày Nay do Thầy Nhật Từ chủ biên bao gồm các Nghi thức tụng niệm thuần Việt và trên 200 đầu sách nghiên cứu và ứng dụng về Phật học, thuộc loại sách gối đầu giường cần thiết cho mọi đối tượng độc giả. Tủ sách Đạo Phật Ngày Nay đã xuất bản trên 100 CD về Đại tạng kinh Việt Nam và nhiều tác phẩm Phật học dưới dạng MP3. Đây là ấn bản đầu tiên trên thế giới về thể tài này. Tủ sách đã xuất bản hàng trăm sách nói Phật giáo, CD và VCD tân nhạc, cải lương và tiếng thơ Phật giáo. Ngoài ra còn có hàng ngàn VCD pháp thoại của Thầy Nhật Từ và các vị pháp sư khác về nhiều chủ đề từ gia đình, xã hội đến đạo đức và tâm linh. Quý tác giả, dịch giả muốn xuất bản sách nghiên cứu và ứng dụng Phật học, quý Phật tử muốn ấn tống kinh sách Phật giáo, các đại lý cần nhận sách phát hành, xin vui lòng liên hệ: NHÀ SÁCH ĐẠO PHẬT NGÀY NAY Chùa Giác Ngộ, 92 Nguyễn Chí Thanh, P.3, Q.10, TP. HCM ĐT: (028) 3839-4121 www.daophatngaynay.com I www.chuagiacngo.com TUÛ SAÙCH ÑAÏO PHAÄT NGAØY NAY THÍCH NHAÄT TÖØ HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ Phieân taû: SC. HAÏNH PHÖÔNG, GIAÙC HAÏNH ÑÖÙC Bieân taäp: THÍCH NÖÕ TAÂM MINH, THAÙI THANH NGUYEÂN (Taùi baûn laàn thöù 2) NHAØ XUAÁT BAÛN THÔØI ÑAÏI MỤC LỤC Chương I: Hiểu thương ........................................................... 1 THương yêu và hiểu biết ....................................................... 3 TH a thứ và làm mới ............................................................11 Hiểu thương và chuyển hóa lòng người ...........................17 Sân hận - kẻ thù của hiểu thương ....................................26 TH iết lập sự cảm thông .......................................................33 Chương II: Hoa đạo đức ........................................................35 Nhận thức cái đẹp ...............................................................37 Bản ngã trong tình yêu ......................................................46 Để thương yêu bền vững ....................................................53 Yếu tố chia sẻ ........................................................................56 Nhân vô thập toàn ...............................................................66 Chương III: Thông điệp của từ bi ........................................75 Sự kiện Bồ tát Quảng Đức thiêu thân .............................81 Trái tim bất diệt ...................................................................89 Hành động tác chiến ..........................................................95 Vắng lặng cảm xúc ...........................................................102 Chương IV: Tùy hỷ ................................................................109 Công đức của sự tùy hỷ ....................................................111 Cách thể hiện tùy hỷ .........................................................120 VI • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ Gieo trồng hạnh tùy hỷ ....................................................124 Bản ngã độc tôn - kẻ thù của hạnh tùy hỷ ....................131 Xây dựng và góp ý .............................................................140 Chương V: Lợi ích của sự tùy hỷ ........................................147 Hình ảnh mồi đuốc ...........................................................149 Khai thác giá trị tích cực ..................................................155 Chuyển hóa nhân cách ....................................................159 Tâm tùy hỷ ngang bằng với dấn thân .............................163 Vấn đáp ....................................................................................167 CHƯƠNG I HIกU THƯƠNG HIEÅU THÖÔNG • 3 THƯƠNG YÊU VÀ HIกU BIẾT Chuùng toâi ñaõ chia seû phaùp thoaïi “Hoa traùi cuûa thöông yeâu vaø hieåu bieát”, phaân tích veà hai khía caïnh raát quan troïng, theo lôøi Phaät daïy lieân heä ñeán giaù trò cuûa Hieåu vaø Thöông ñeå thöông yeâu baùm reã trong quan heä tình ngöôøi. Tröôùc nhaát, con ngöôøi caàn phaûi loaïi tröø baûn ngaõ ñeå giöõa mình vaø ngöôøi coù theå soáng hoaø thuaän vaø an vui. Thöù hai, phaûi hoaø nhaäp, toân troïng nhöõng ñieåm caù bieät cuûa nhau, vì moãi ngöôøi coù moät nghieäp tính rieâng. Nhöõng nghieäp tính khaùc bieät naøy ñaõ taïo ra nhöõng caù tính, vaø söï thieân sai vaïn bieät trong töøng con ngöôøi. Do hai nhu caàu ñoù maø söï thöông yeâu ñöôïc thieát laäp. Neáu chæ ñôn thuaàn thöông yeâu thì chöa ñuû, coøn phaûi hieåu bieát ñöôïc taâm traïng cuûa nhau. Nhôø söï hieåu bieát maø nhòp caàu thöông yeâu ñöôïc cuûng coá vaø baûo veä moät caùch laâu daøi. Chuùng ta ñang thieát laäp moät nhòp caàu trong ñoù ñieåm khôûi ñaàu laø mình vaø ñieåm keát thuùc laø ngöôøi kia vaø ngöôïc laïi. Trong söï khôûi ñaàu vaø keát thuùc ñoù khoâng coù yeáu toá naøo cuûa ngöôøi thöù hai, thöù ba can thieäp vaøo. Moãi khi coù söï can thieäp veà phöông dieän caûm xuùc vaø tình yeâu, thì traïng thaùi cuûa söï yeâu thöông bò caét ñöùt, phaù vôõ, hay coù theå ví nhö luùc ñoù vaøng coù theå bò pha troän bôûi caùc hôïp chaát kim loaïi khaùc, do ñoù baûn chaát cuûa vaøng khoâng coøn laø vaøng nöõa, ñieàu ñoù raát ñuùng trong tình huoáng caûm xuùc yeâu thöông. Caàn hieåu bieát ñeå thieát laäp söï toân troïng tuyeät ñoái giöõa ta vaø moät ñoái taùc trong tình yeâu, tình thöông. Thieát laäp ñöôïc moái quan heä naøy laø taïo ra ñöôïc baûn leà haïnh phuùc gia ñình, chính laø caùch ñeå môû cöûa taâm hoàn vaø cuõng laø caùch thöùc ñeå ñoùng giöõ khoâng khí an laønh haïnh phuùc, giöõ nhöõng vaät ñöôïc trang trí trong caên nhaø, giöõ taát caû nhöõng vaät lieäu, coâng cuï ñeå 4 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ sinh hoaït, ñeå höông thôm hoa traùi cuûa söï thöông yeâu ñöôïc trieån nôû. Chuùng ta giöõ laïi trong phaïm vi moái lieân heä giöõa ta vaø ngöôøi ñaët treân neàn taûng söï thöông yeâu. Coù theå noùi, söï hieåu bieát gioáng nhö moái haøn ñeå thieát laäp, keát noái, taïo chaát keo noái lieàn giöõa caûm xuùc thöông yeâu giöõa mình vôùi ngöôøi khaùc. Ñoù laø söï keát noái tröïc tuyeán, khoâng phaûi laø nhöõng bieåu hieän giaû taïo thuoäc ngoaïi giao hay taâm lyù kheùo leùo, maø noù phaûi ñöôïc theå hieän baèng taám loøng chaân thaät. Taám loøng chaân thaät ñoù coù theå raát vuïng veà, thieáu soùt, laäp caäp laåm caåm, coù theå raát ñôn sô moäc maïc, ngöôøi tieáp nhaän seõ thaáy ñöôïc giaù trò cuûa traùi tim, taám loøng, doøng caûm xuùc vaø giaù trò cuûa nhöõng gì ngöôøi ñoù taëng cho mình baèng taát caû söï traân troïng. Chuùng ta coù theå noùi söï hieåu bieát nhö moät nhòp caàu ñeå haøn gaén giöõa ta vaø ngöôøi, giöõa hai traùi tim ñang thoån thöùc. Neáu thöông yeâu maø thieáu hieåu bieát, thì baûn chaát cuûa söï thöông yeâu ñoù khoâng ñöôïc troïn veïn. Coù hai vôï choàng soáng raát thöông yeâu, haïnh phuùc, ñaõ töøng dìu daét nhau ñi suoát 30 naêm treân cuoäc ñôøi vaø ñaõ coù vôùi nhau maáy maët con. Tình thöông yeâu cuûa hoï ñaõ laøm cho raát nhieàu ngöôøi phaûi ao öôùc vaø ghen tî. Baát cöù trong tình huoáng naøo, ngöôøi ta cuõng chöa töøng chöùng kieán söï caõi vaõ giöõa hoï, nhöng raát tieác tình yeâu ñoù ñaõ khoâng ñöôïc beàn bæ nhö moïi ngöôøi mong ñôïi. Ngöôøi choàng laâm troïng beänh vaø côn baïo beänh ñoù ñaõ laøm cho oâng qua ñôøi. Laø moät Phaät töû, ñeå lo tang cheá cho choàng, baø ñaõ laøm heát taát caû nhöõng nghi thöùc Phaät giaùo nhö: tuïng nieäm, baùi saùm, taïo coâng ñöùc, laøm phöôùc laønh hoài höôùng cho ngöôøi ra ñi. Ñeán ngaøy tuaàn thaát thöù baûy, ngöôøi vôï raát khoå ñau, baø khoùc nöùc nôû moãi laàn nhôù ñeán nhöõng tình caûm ñeïp maø choàng ñaõ daønh cho baø suoát 30 naêm qua. Sau laàn cuùng döôøng trai Taêng hoâm ñoù, baø ñaõ naèm xuoáng chieác giöôøng kyû nieäm cuûa HIEÅU THÖÔNG • 5 hai vôï choàng. Sau ñoù baø queùt doïn trong phoøng, doïn deïp caùc tuû giöôøng vaø nhöõng kyû vaät cuûa choàng ñeå laïi, baø phaùt hieän ra moät quyeån soå nhaät kyù. Baø ñoïc, thaáy coù nhieàu lôøi leõ haân hoan ñaèm thaém, ñaõ ñöôïc vieát trong quyeån soå maø baø chöa töøng bieát ñeán. Caøng ñoïc, baø caøng haïnh phuùc nheï nhaøng, caøng caûm thaáy phaán chaán voâ cuøng, vaø nghó raèng choàng cuûa mình laø ngöôøi raát coù chieàu saâu, laø ngöôøi raát chòu ñöïng,... taát caû nhöõng caûm xuùc ñeïp ñoù oâng khoâng noùi ra cho mình bieát. Haèng ngaøy oâng vaãn soáng chòu ñöïng nhöõng thaùi ñoä hôøn doãi, khoâng vui cuûa mình,... vaäy maø oâng vaãn ñeå laïi nhöõng kyû nieäm raát ñeïp trong töøng trang nhaät kyù. Khi ñoïc ñeán nhöõng trang cuoái cuøng, baø phaùt hieän ra moät soá ñaïi töø nhaân xöng, baø khoâng tin vaøo nhöõng gì ñaõ ñoïc treân trang nhaät kyù. Baø ñoïc ñi ñoïc laïi ñoaïn vieát sau cuøng “Em thöông yeâu, anh raát laáy laøm tieác khi höùa vôùi em saùng hoâm qua maø anh ñaõ khoâng ñeán ñöôïc, bôûi vì baø vôï giaø cuûa anh ñaõ caûn ñaàu, caûn muõi anh”. Ñoïc heát ñoaïn ñoù vaø baø hoaûng hoát leân, vì nghó raèng bao nhieâu tình caûm ñeïp giöõa mình vôùi oâng aáy trong maáy möôi naêm thì oâng aáy laø ngöôøi choàng lyù töôûng duy nhaát, nhöng khoâng ngôø lôøi vieát cuûa oâng trong trang cuoái quyeån nhaät kyù ñaõ laøm suïp ñoå thaàn töôïng. Bao nhieâu tình caûm ñeïp trong kyù öùc ñaõ tan taønh theo maây khoùi. Baø ngheïn ngaøo khoùc loùc, ñaäp baøn xoâ gheá,... ñeán ngay tröôùc baøn höông aùn chaët naùt taám hình ra thaønh nhieàu maûnh, duøng löûa ñoát ñeå xoaù tan bôùt noãi haän thuø, caêm töùc veà ngöôøi choàng phaûn boäi. Ngöôøi maø baø ñaõ töøng nghó ñoù laø maãu ngöôøi lyù töôûng nhaát, baø ñaõ may maén gaëp vaø soáng chung ñöôïc vôùi nhau trong maáy möôi naêm. Roõ raøng trong tình huoáng vöøa neâu, noãi khoå ñau xuaát hieän khi ngöôøi vôï bieát ñöôïc nhöõng söï thaät veà choàng. OÂng laø ngöôøi 6 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ ñaõ töøng hoa nguyeät, ong böôùm, laúng lô vaø ñaõ töøng coù nhöõng tình caûm khaùc vôùi nhöõng coâ treû ñeïp hôn baø. Vaäy maø baø cöù töôûng tình yeâu cuûa oâng daønh cho baø raát ñeïp vaø cao thöôïng, tình caûm toát ñeïp aáy baø daønh cho oâng baây giôø boãng döng bò cheát ngheït trong loøng. Traïng thaùi ngheït thôû trong tình traïng vöøa neâu laø phaûn öùng veà “Hoaïn Thö” maø moïi ngöôøi coù theå bieän hoä baèng nhöõng lyù leõ raát ñeïp “Neáu khoâng coù ghen thì khoâng coù yeâu, caøng yeâu thì phaûi caøng ghen”. Nhieàu ngöôøi cho raèng, ghen laø moät trong nhöõng chaát lieäu baûo veä tình yeâu, ñeå cho thaáy ñöôïc tình thaân giöõa ta vaø ngöôøi mình thöông, laø sôïi daây gaén boù raát maät thieát, ñeán ñoä khoâng coù moät ngöôøi thöù ba naøo ñöôïc quyeàn can döï vaøo moái quan heä rieâng tö ñoù. Hoân nhaân vaø tình yeâu laø moät kheá öôùc xaõ hoäi, ñöôïc thieát laäp giöõa hai ngöôøi thoâng qua nhöõng ngoân ngöõ cuûa con tim, caûm xuùc, söï hieåu bieát chia seû caûm thoâng trong cuoäc ñôøi. Khi kheá öôùc naøy ñöôïc thieát laäp thì hai beân coù cuøng chung moät vai troø laø baûo boïc, giöõ gìn, nuoâi naáng; coøn ngöôïc laïi, neáu moät ngöôøi xaây döïng, ngöôøi kia phaù vôõ thì kheá öôùc tình yeâu ñoù khoù coù theå toàn taïi vaø coù ñöôïc tuoåi thoï laâu daøi. Trong nhaø Phaät khaúng ñònh raèng: kieán thöùc laø moät trong nhöõng cöûa ngoõ ñeå thieát laäp söï an vui vaø haïnh phuùc. Coù kieán thöùc nhö coù moät caùi ñeøn pin ñi trong ñeâm toái, hay moät aùnh ñuoác ñi trong ñeâm môø mòt, hoaëc laø coù ñöôïc maët trôøi vaø maët traêng ñeå sinh hoaït, soáng, bieát ñöôïc ngaøy vaø ñeâm, ñeå vöôn leân. Neáu söï hieåu bieát ñoù ñaët treân neàn taûng cuûa baûn ngaõ, thì coù khaû naêng phaù vôõ nhöõng giaù trò haïnh phuùc maø mình ñaõ, ñang, hoaëc seõ coù. Vaán ñeà ñaët ra ôû ñaây, khi baø tieáp nhaän tình caûm khoâng HIEÅU THÖÔNG • 7 ñöôïc troïn veïn nhö ñaõ töøng nghó, loøng baø caûm thaáy ñau nhoùi, ñoùng baêng. Caûm giaùc ñoùng baêng, caûm xuùc trong tröôøng hôïp naøy ñaõ laøm cho baø khoâng theå naøo chaáp nhaän söï chia seû tình caûm ngoït ngaøo trong hoân nhaân, vaø tình yeâu cuûa choàng vôùi baát kyø moät ngöôøi naøo. Ñieàu ñoù ñaõ ñöôïc theå hieän trong côn giaän döõ ñaäp baøn, ñaäp gheá, phaù tan baøn höông aùn... ñaåy tình yeâu ñoù vaøo moät goùc xoù, caét ñöùt nhöõng giaù trò raát ñeïp maø trong bao nhieâu naêm qua ñaõ töøng coù vôùi choàng. Tri thöùc höõu ngaõ ñoù laø moät trong nhöõng tri thöùc raát nguy hieåm. Chuùng ta ñaët ra moät vaán ñeà, neáu baø khoâng ñoïc ñöôïc nhöõng trang cuoái cuøng cuûa quyeån nhaät kyù, thì traïng thaùi haïnh phuùc trong hoân nhaân giöõa baø vaø ngöôøi choàng quaù coá, seõ vaãn coøn ñeïp cho ñeán luùc baø nhaém maét lìa ñôøi. Caùi ñeïp ñoù coù theå laøm cho baø haõnh dieän vôùi thieân haï, vôùi thaân baèng quyeán thuoäc vaø coù leõ thieân haï khoâng bieát ñeán. Nhöng baây giôø moãi laàn baø ñi ra ngoaøi ñöôøng, coù dòp tieáp xuùc vôùi ngöôøi khaùc vaø ñöôïc khen taëng raèng gia ñình baø laø moät gia ñình maãu möïc veà hoân nhaân, laø moät gia ñình coù truyeàn thoáng hoân nhaân ñaït ñeán trình ñoä cuûa söï lyù töôûng, thì loøng baø caøng ñau nhoùi, ngheïn ngaøo, khoù chòu vaø coù theå taïo ra söï ngheït thôû veà caûm xuùc. Döïa vaøo tinh thaàn cuûa Hieåu vaø Thöông maø Boà taùt Quaùn Theá AÂm ñaõ daïy trong phaåm Phoå moân, hoaëc noùi chung laø nhöõng gì maø ñöùc Phaät ñeå laïi trong kinh ñieån raèng: phaûi giöõ caûm xuùc thaêng baèng. Trong tình huoáng cuûa baø, khoâng coøn caùch naøo khaùc laø taïo ra söï haøi hoaø veà caûm xuùc, bôûi vì neáu khoâng coù tri thöùc veà söï bieát ñuû, thì raát deã bò côn beänh “Hoaïn Thö” laøm aùch taéc nhöõng giaù trò trong quaù khöù maø chuùng ta ñaõ töøng coù. Noùi caùch khaùc nhaø Phaät daïy: phaûi soáng trong nhöõng giaây 8 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ phuùt hieän taïi, vaø ñöøng taïo daây mô, reã maù vôùi nhöõng caùi khoâng phaûi tieán trình ñang dieãn ra. Soáng nhö vaäy laø ñang ñaët nhöõng doøng chaûy caûm xuùc trong töøng lôøi noùi, cöû chæ, vieäc laøm cuûa mình. Neáu thieát laäp nhöõng daây mô reã maù giöõa quaù khöù vôùi hieän taïi, giöõa hieän taïi vôùi töông lai, hoaëc giöõa hieän taïi vôùi nhöõng caùi ñaõ töøng hoaëc seõ xaûy ra trong cuoäc ñôøi, thì traïng thaùi an laïc seõ bò phaù vôõ. Trong caâu chuyeän, khi baø phaùt hieän ra nhöõng trang nhaät kyù cuoái cuøng, baø caûm thaáy bò huït haãng. Hieåu ñöôïc ñaïo Phaät thì luùc ñoù baø phaûi bình tónh nhieàu hôn, vì ngöôøi quaù coá ñaõ laø ngöôøi quaù coá. Neáu ñeå noãi khoå ñau, söï böïc töùc, côn giaän ñoå doàn leân cuõng khoâng giuùp ích hay giaûi quyeát ñöôïc baát cöù moät vieäc gì, ngöôïc laïi coù theå laøm cho nhöõng caûm xuùc ñeïp cuûa 30 naêm trong quaù khöù tan bieán theo maây khoùi, ñoù laø moät ñieàu hoaøn toaøn khoâng neân. Neáu ñöùng töø goùc ñoä cuûa söï bieát ñuû thì chuùng ta neân nghó raèng, khi choàng (hay vôï) coù tính hoa nguyeät, ong böôùm, theá maø oâng (baø) phaûi leùn luùt, giaáu gieám... nhöng vaãn giöõ ñöôïc traùch nhieäm troïn veïn trong gia ñình, bieát toân troïng, vaø khoâng ñeå cho choàng (vôï) mình bieát, choàng (vôï) mình buoàn. Traïng thaùi ñoù vaãn laø yeáu toá quan troïng, ñeå giuùp cho mình taïo ra söï thaêng baèng veà moät söï thaät raát ñau buoàn vaø hoaøn toaøn khoâng nhö yù muoán. ÔÛ ñaây chuùng ta khoâng phuû ñònh tính hoa nguyeät khoâng chung thuûy cuûa ngöôøi choàng, nhöng trong nhöõng noãi khoå nieàm ñau ñoù phaûi laøm nhö theá naøo ñeå taâm cuûa mình luoân höôùng veà söï an vui. Noùi caùch khaùc, khoâng bao giôø coù söï tuyeät ñoái trong cuoäc ñôøi duø ñoù laø tình yeâu, hoân nhaân, tieàn taøi, ñòa vò, danh voïng, chöùc töôùc. Ñænh cao tuyeät ñoái cuûa taát caû nhöõng caùi ñoù laø söï töông ñoái. Neáu nhìn thaáy tính caùch töông ñoái cuûa vaán ñeà thì chuùng ta thaáy raèng mình vaãn coøn may maén. Duø thöông moät coâ HIEÅU THÖÔNG • 9 naøng treû ñeïp hôn, nhöng oâng vaãn giöõ ñöôïc traùch nhieäm ñoái vôùi gia ñình, vôùi tình caûm cuûa mình thì ñoù laø ñieàu ñaùng quyù. Söï ñoå naùt, phaù vôõ thoâng qua loøng saân haän khoâng phaûi laø giaûi phaùp ñeïp trong tình huoáng vöøa neâu. Noùi chung, trong moïi tình huoáng, chuùng ta phaûi duy trì söï hieåu bieát cuûa voâ ngaõ. Söï hieåu bieát voâ ngaõ naøy seõ laø lieàu thuoác boå raát caàn thieát ñeå chöõa laønh nhöõng chöùng beänh veà noãi ñau thuoäc caûm xuùc, nhöõng khuyeát taät veà moái quan heä tình ngöôøi giöõa chuùng ta vaø moät ngöôøi naøo khaùc ôû trong cuoäc soáng vôùi tö caùch laø vôï choàng, tình nhaân, cha meï, con caùi, hay cuûa nhöõng quan heä ñoái taùc. Kieán thöùc veà höõu ngaõ laø moät trong nhöõng kieán thöùc coù theå taïo ra neàn taûng cuûa söï phaù hoaïi raát lôùn. Kieán thöùc voâ ngaõ laø hieåu bieát ñöôïc taâm traïng, doøng caûm xuùc, taâm tình, yù nghóa, lôøi noùi, vieäc laøm cuûa ngöôøi kia. Khi ñaët mình trong vai troø vò trí cuûa hoï thì söï caûm thoâng seõ xuaát hieän, vaø hieåu ñöôïc raèng trong giai ñoaïn choàng ñeán vôùi ngöôøi thöù hai, laø vì luùc ñoù do mình baän roän veà coâng vieäc, doøng caûm xuùc cuûa mình khoâng saün saøng ñoái vôùi oâng, neân moïi thöù trong cuoäc ñôøi coù theå theo ñoù maø thay ñoåi. Luùc ñoù chæ caàn ñieàu chænh laïi nhöõng gì ñaõ bò ñaùnh maát, thay vì ñaåy ngöôøi choàng veà phía ngöôøi khaùc maø mình coù theå cho raèng ñoù laø keû thuø. Ñoâi luùc chuùng ta phaûi nhìn baèng Tha taâm thoâng ñeå hieåu ñöôïc taâm traïng, tính tình, caù tính cuûa ngöôøi mình ñang thöông yeâu. Chæ vôùi söï hieåu bieát ñoù môùi thieát laäp ñöôïc sôïi daây cuûa söï thöông yeâu moät caùch laâu daøi, beàn bæ, vaø baûo veä noù theo quyõ ñaïo phaûi luoân luoân toát, tích cöïc, an vui vaø haïnh phuùc, chöù khoâng phaûi laø söï ñoå naùt giöõa hai beân. Ñeå duy trì traïng thaùi hieåu vaø thöông, ñoøi hoûi phaûi gieo troàng nhieàu haït gioáng tha thöù tích cöïc, ñeå cho nhöõng giaù trò ñaõ coù seõ vónh vieãn coøn maõi. Baèng khoâng, chæ caàn moät böôùc 10 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ ngoaët sai laàm cuûa taâm chuyeån höôùng ñi khaùc taïo ra ngoõ reõ, laøm cho traùi tim, söï thöông yeâu vaø taát caû nhöõng taám loøng cuûa ngöôøi kia daønh cho mình bò vôõ ra thaønh nhieàu maûnh. Söï vôõ tan ñoù taïo ra noãi ñau raát thoån thöùc ôû ngöôøi mình thöông vaø ngay traïng thaùi taâm thöùc cuûa mình. Dó nhieân, phaûn öùng phoùng thích noãi khoå nieàm ñau cuûa baø laø moät haønh ñoäng saân haän. Baø muoán laøm cho taát caû nhöõng kyû nieäm ñaõ coù khoâng coøn nöõa, ñeå queân ñi moät ngöôøi maø baø ñaõ töøng heát loøng toân troïng vaø thöông yeâu. Caùch thöùc giaûi quyeát vaán ñeà trong tình traïng vöøa neâu thieáu söï hieåu bieát caàn coù. Chuùng ta haõy ñeå cho ngöôøi quaù coá naèm yeân, ñeå traùi tim cuûa mình giöõ laïi nhöõng giaù trò ñaõ coù. Ñöøng ñeå söï ñoå naùt caûm xuùc giöõa ngöôøi ñaõ cheát vaø ngöôøi soáng taïo thaønh noãi oan khieân ôû kieáp sau. Chuùng ta haõy tha thöù ñeå ngöôøi kia caûm thaáy ñöôïc raèng vôï mình raát chung thuûy, raát an vui haïnh phuùc, theá maø mình ñaõ töøng coù moät giai ñoaïn sai laàm, vaø ñieàu ñoù khoâng cho pheùp mình taùi laäp laïi laàn thöù hai vôùi baát kyø moät ngöôøi naøo duø laø ôû trong ñôøi soáng kieáp sau. Söï tha thöù trôû thaønh chaát lieäu cuûa hieåu bieát, coù theå chöõa laønh noãi ñau ñang coù maët giöõa chuùng ta vaø moät ngöôøi naøo ñoù. Muoán tình thöông yeâu ñöôïc soáng maõi thì söï hieåu bieát phaûi ñaët treân neàn taûng cuûa tha thöù. Tha thöù laø moät thaùi ñoä taâm lyù tích cöïc. Tröôùc nhaát, tha thöù coù theå khôûi ñi baèng nhaän thöùc saùng suoát raèng: khoâng ngöôøi naøo laø troïn veïn tuyeät haûo vaø ñaày ñuû, hoaøn thieän veà tính caùch, ñaïo ñöùc, nhaän thöùc vaø öùng xöû trong cuoäc ñôøi. Khi chuùng ta ñaët ra moät giaû ñònh raèng moïi ngöôøi coù theå sai laàm, nhaän thöùc theâm böôùc thöù hai laø söï sai laàm ñoù caàn ñöôïc tha thöù vaø söûa chöõa. Vôùi caùi nhìn tích cöïc nhö vaäy, ñeå HIEÅU THÖÔNG • 11 khoâng ñaåy ngöôøi ñaõ töøng bò sai laàm vaøo chaân töôøng. Neáu doàn hoï vaøo theá chaân töôøng, seõ coù phaûn öùng raát tieâu cöïc, hoï seõ phuû ñònh söï sai laàm ñeå chöùng minh raèng voâ toäi. Caøng chöùng minh hoï caøng bò luùn saâu trong tình traïng sai laàm nhieàu hôn. Cho neân, tha thöù laø caùch thöùc bòt maét laïi tröôùc nhöõng loãi laàm khoâng ñaùng keå cuûa ngöôøi khaùc thoâng qua söï thaáy, bòt loã tai laïi ñeå khoâng nghe nhöõng lôøi noùi raát chöôùng tai. Chuùng ta coù theå giöõ ghì hai tay, hai chaân laïi ñeå phaûn öùng saân haän ñöôïc trì hoaõn, töø ñoù loøng saân haän khoâng coù cô hoäi thieát laäp giöõa mình vaø ngöôøi. Baûn chaát cuûa söï tha thöù chính laø söï hieåu bieát, nhôø vaøo söï hieåu bieát maø con ngöôøi soáng moät caùch coù yù nghóa, vaø taïo cô hoäi môøi goïi ngöôøi khaùc trôû veà vôùi söï laøm môùi ñaïo ñöùc, ñeå mang laïi giaù trò tích cöïc cho chính baûn thaân vaø moïi ngöôøi. THA THỨ VÀ LÀM MỚI Trong kho taøng truyeän coå Phaät giaùo coù caâu chuyeän lieân heä ñeán moät Phaät töû teân Zencay, oâng laø ngöôøi raát baûnh trai, laøm hoä veä cho moät vieân töôùng loãi laïc. Theo phong tuïc taäp quaùn ngaøy xöa, caùc vieân töôùng vaø nhöõng ngöôøi giaøu coù thöôøng cöôùi nhöõng coâ vôï raát treû, ñeå chöùng toû söï giaøu coù cuûa mình, vaø ñeå baûo boïc, thöông yeâu, chaêm soùc... Do vì tin töôûng ngöôøi haàu caän Zencay moät caùch tuyeät ñoái, neân vieân töôùng ñaõ khoâng chuù yù ñeán moái quan heä leùn luùt giöõa ngöôøi vôï treû ñeïp cuûa mình vaø ngöôøi haàu caän. Cuoái cuøng oâng phaùt hieän ra hoï coù quan heä thaàm kín vôùi nhau neân raát khoå ñau. OÂng suy nghó, neáu tröøng phaït ngöôøi thanh nieân treû kia thì coâ vôï chöa chaéc ñaõ trôû veà vôùi mình, maø neáu khoâng tröøng phaït thì haïnh phuùc kia cuõng khoâng keùo daøi laâu hôn. Trong luùc oâng luùng tuùng thì ngöôøi haàu caän treû ñaõ “Tieân haï thuû uy cöôøng,” ra tay gieát cheát chuû nhaân. 12 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ Sau khi gieát cheát vieân töôùng, ñoâi tình nhaân naøy boû troán sang sinh soáng ôû tænh khaùc, ñeå thay ñoåi danh taùnh. Vì Zencay laøm ngheà haàu caän veà theå löïc (veä só), neân khoâng ñöôïc ai thueâ laøm coâng vieäc ñoù. Do ñoù hoï ñaõ soáng vaát vöôûng qua ngaøy baèng ngheà aên xin. Dó nhieân, ngöôøi phuï nöõ treû ñeïp kia khoâng theå naøo chaáp nhaän caùch soáng cuûa ngöôøi choàng môùi naøy, cuoái cuøng coâ ta ñaõ thöông moät ngöôøi phuù hoä khaùc vaø Zencay trôû thaønh ngöôøi coâ ñôn ñau khoå. Trong söï coâ ñôn vaø ñau khoå ñoù, Zencay tìm ñeán vôùi ñaïo Phaät, nhôø söï höôùng daãn cuûa moät vò thieàn sö, oâng ñaõ giaùc ngoä vaø laøm môùi laïi cuoäc ñôøi. Thieàn sö ñaõ phaân tích cho oâng thaáy nhöõng loãi laàm maø oâng ñaõ gaây ra. Tröôùc nhaát, nhöõng khoå ñau veà nghieäp baùo oâng ñaõ nhaãn taâm ñem laïi noãi khoå ñau thoâng qua söï leùn luùt trong tình yeâu, phaù vôõ haïnh phuùc gia ñình cuûa ngöôøi khaùc, do ñoù Zencay phaûi tröïc tieáp chòu traùch nhieäm veà noãi khoå ñau ñoù. Thöù hai, Zencay laø ngöôøi haàu caän trung thaønh ñöôïc taát caû söï tin yeâu cuûa chuû, theá maø anh phaûn boäi laïi taám loøng cao thöôïng cuûa chuû thì ñoù laø moät loãi laàm raát lôùn. Thöù ba, khi bò phaùt hieän moái tình vuïng troäm baát chính, leõ ra phaûi aên naên hoái loãi theá nhöng anh laïi tieáp tuïc taïo ra nghieäp khoå lôùn hôn, ñoù laø gieát haïi luoân caû aân nhaân ñeå chieám ñoaït vôï ngöôøi. Caû ba nghieäp ñoù laøm cho Zencay mang moät traïng thaùi maëc caûm toäi loãi, giaèng xeù trong taâm hoàn anh raát lôùn cho neân anh coù yù nghó töï vaãn. Nhôø caùc vò thaày höôùng daãn: chæ khi naøo phaùt khôûi nieàm tin veà moät töông lai töôi saùng baèng caùch laøm môùi laïi cuoäc ñôøi, ca ngôïi söï thuûy chung, baûo veä söï trinh tieát cuûa ngöôøi khaùc; soáng coù yù nghóa trong cuoäc ñôøi, vôùi nhöõng haït gioáng môùi thì coù theå thoaùt khoûi con ñöôøng beá taéc cuûa HIEÅU THÖÔNG • 13 söï töï vaãn; söï chaø ñaïp löông tri hay traïng thaùi böùc xuùc löông taâm baét nguoàn töø maëc caûm toäi loãi... Thoâng thöôøng, beá taéc naøy seõ keùo theo nhöõng beá taéc khaùc, vaø töï vaãn khoâng phaûi laø giaûi phaùp tích cöïc ñeå giaûi quyeát vaán ñeà. Nhôø nhöõng lôøi khuyeân ñoù, Zencay ñaõ laøm laïi cuoäc ñôøi. ÔÛ nöôùc Nhaät, anh ñaõ quan saùt khaép nôi vaø phaùt hieän ra moät quaõng ñöôøng naèm beân trieàn nuùi raát nguy hieåm, thieáu söï an toaøn. Töø trieàn leân ñeán ñænh nuùi, con ñöôøng raát trôn trôït, nhieàu ngöôøi ñaõ bò ngaõ teù, ñoâi khi phaûi boû maïng vì con ñöôøng naøy. Do ñoù anh phaùt nguyeän laøm con ñöôøng haàm ñi xuyeân töø nuùi naøy, qua nuùi kia vôùi ñoä daøi khoaûng 700 meùt. Anh laøm hì huïc, ban ngaøy ñi laøm möôùn ñeå soáng, toái veà anh daønh thôøi gian ñeå ñaøo haàm. Roøng raõ suoát 6 thaùng, anh ñaøo ñöôïc 600 meùt (ñöôøng kính 6 meùt, chieàu cao 9 meùt), ñoù laø moät coâng trình vó ñaïi. Ñeán thaùng thöù baûy, ñöùa con trai cuûa vieân töôùng bò Zencay gieát ñaõ phaùt hieän ra nôi cö nguï cuûa anh. Ngöôøi con trai cuûa vieân töôùng laø moät voõ só raát taøi ba, caäu ta coù yù ñònh tìm ñeán ñeå traû thuø. Luùc naøy Zencay ñang ñaøo ñöôøng haàm, caäu ta ruùt göôm ra vaø lao ñeán phía tröôùc. Thaáy vaäy, Zencay ñöùng leân vôùi daùng veû huøng duõng vaø noùi leân nhöõng lôøi caàu khaån raát tha thieát: Naøy chuù em, toâi bieát toâi ñaõ phaïm phaûi moät loãi laàm raát lôùn khoâng theå tha thöù ñöôïc, vaø chuù cuõng seõ khoâng bao giôø tha thöù cho toâi. Nhöng vôùi moät kyø nguyeän, toâi ñang ñaøo con ñöôøng haàm ñeå laøm giaûm bôùt söï cheát choùc vaø thöông taät cuûa nhöõng ngöôøi baát haïnh khaùc. Vôùi kyø nguyeän ñoù, toâi xin chuù haõy taïm tha, cho toâi cô hoäi theâm moät thaùng nöõa ñeå hoaøn taát coâng trình ñang laøm dôû dang. Khi coâng trình ñöôïc hoaøn taát, ñeán luùc ñoù chuù ñeán ñaây vaø coù theå chaët ñaàu, baèm thaân toâi ra thaønh nhieàu maûnh vaãn chöa muoän. Vôùi moät ngöôøi phaïm phaûi nhöõng loãi laàm nhö toâi, toâi thua chuù vaø cam ñoan vôùi chuù raèng toâi seõ giöõ ñuùng lôøi höùa. 14 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ Con cuûa vieân töôùng ñaõ ñoàng yù, vì caûm kích taám loøng ñaày nghóa khí cuõng nhö coâng trình maø Zencay ñang laøm, caäu ta ôû ñoù quan saùt ngaøy vaø ñeâm. Trong luùc laøm thì caäu ta ñaõ troùi buoäc chaân cuûa Zencay baèng sôïi daây xích, ñeå khoâng theå chaïy xa hôn ra khoûi phaïm vi taàng haàm. Ñuùng moät thaùng sau, coâng trình ñaøo haàm ñaõ hoaøn taát, hoâm ñoù Zencay taém röûa vaø ngoài thieàn quaùn khoaûng 15 phuùt, laïy Phaät saùm hoái vaø môøi con trai vieân töôùng laïi noùi raèng: “Toâi raát caùm ôn vì chuù ñaõ taïo cô hoäi cho toâi hoaøn taát coâng trình. Nay coâng trình ñaõ xong, toâi xin chuù haõy gieát toâi ñi ñeå traû thuø cho duyeân nghieäp chính toâi ñaõ taïo ra noãi ñau cho cha cuûa chuù”. Luùc ñoù caäu ta ruùt thanh göôm ñaët treân coå Zencay, caäu ta duøng söùc löïc bình sinh chaët leân taûng ñaù roài quaêng thanh göôm vaø noùi raèng: “Toâi khoâng theå naøo laøm vieäc naøy ñöôïc, vì trong suoát thôøi gian moät thaùng, khi quan saùt theo doõi oâng, toâi thaáy raèng oâng laø ngöôøi raát ñaùng kính, toâi toân thôø oâng nhö laø moät ngöôøi Thaày. Vì oâng ñaõ laøm ñöôïc nhöõng coâng trình maø hieám coù moät ngöôøi naøo coù theå laøm ñöôïc, baây giôø toâi tha cheát cho oâng vaø chuùng ta coù theå trôû thaønh baïn thaân cuûa nhau”. Keå töø ñoù, Zencay vaø ngöôøi con trai cuûa vieân töôùng ñaõ laøm ñöôïc nhieàu vieäc lôïi ích cho cuoäc ñôøi. Thaùi ñoä tha thöù laø moät cô hoäi raát quí ñeå bieán haän thuø thaønh baïn, giaûi toûa nhöõng noãi oan khieân, thaùo gôõ nhöõng beá taéc, khai thoâng nhöõng söï ñoùng baêng veà caûm xuùc, laøm môùi laïi nhöõng gì ñaõ ñoå vôõ vaø caùch taân nhöõng gì caàn ñöôïc phaùt huy trong hieän taïi vaø töông lai. Döïa vaøo caâu chuyeän vöøa neâu, chuùng ta thaáy ngöôøi con trai cuûa vieân töôùng ñaõ laøm moät nghóa cöû raát phuø hôïp vôùi ñaïo lyù nhaø Phaät. Chæ “Ñaùnh ngöôøi boû ñi, khoâng bao giôø ñaùnh ngöôøi trôû laïi” ñoù laø ñaïo lyù daân gian treân neàn taûng taïo cô HIEÅU THÖÔNG • 15 hoäi cho ngöôøi khaùc laøm môùi chính hoï, ñeå cho ngöôøi kia trôû veà ñôøi soáng ñaïo ñöùc. Nhöng ñaïo lyù ñoù khoâng bao giôø taïo ra cô hoäi töông töï cho nhöõng ngöôøi ngoan coá, keùm hieåu bieát, khoâng nhaän ra loãi laàm cuûa mình. Cho neân noù vaãn coøn giôùi haïn naøo ñoù veà phöông dieän caù tính, vaø caùch thöùc öùng xöû vôùi nhau. Duø ngöôøi kia coù nhaän ra loãi laàm hay khoâng, hoï coù saün saøng trôû veà con ñöôøng ñaïo ñöùc hay khoâng, thì chuùng ta vaãn saün saøng tha thöù. Söï tha thöù trong tröôøng hôïp naøy laø caùch môû cô hoäi ñeå môøi goïi hoï trôû veà, coøn veà hay khoâng leä thuoäc raát nhieàu vaøo caù tính cuûa hoï. Neáu chuùng ta taïo ra söï môøi goïi thì roõ raøng veà phöông dieän ñaïo ñöùc coù moät chaát lieäu kích thích raát lôùn, ñeå ngöôøi kia khoâng coøn laø hoï trong quaù khöù xaáu xa. Tha thöù, laø caùch thöùc ñeå thieát laäp söï hieåu bieát, trong söï hieåu bieát naøy, caùc haït gioáng cuûa söï thöông yeâu ñaõ ñöôïc gieo troàng. Noùi caùch khaùc, nôi naøo coù söï hieåu bieát nôi ñoù coù thöông yeâu, nôi naøo coù hieåu bieát vaø thöông yeâu thì con ngöôøi seõ khoâng saân haän, seõ khoâng coá chaáp vaø qui traùch nhieäm, keát aùn xöû phaït, keát lieãu maïng soáng cuûa moät ngöôøi sai laàm, nhö laø söï traû thuø cho moät duyeân kieáp beõ baøng. Thaùi ñoä ñoù laø thaùi ñoä tích cöïc. Tha thöù khoâng chæ laø caùch thöùc taïo ra ñöôøng haàm cho söï khai thoâng töø ngöôøi ôû trong vöïc thaúm naøy sang vöïc thaúm khaùc, töø beá taéc naøy sang beá taéc kia, maø coøn thaùo gôõ heát taát caû nhöõng noãi oan khieân trong cuoäc ñôøi. Khi laøm con ñöôøng haàm, laø ruùt ngaén ñöôïc ñoaïn ñöôøng ñi vaø giaûm thieåu nhöõng tình huoáng gaây tai naïn, cheát choùc. Giaù trò cuûa söï tha thöù ñöôïc saùnh ví nhö con ñöôøng haàm, vaø taïo söï an toaøn cho ngöôøi ñi caûm thaáy nheï nhaøng. Maëc duø söï ñi ñoù coù moät khoâng gian raát toái taêm, nhöng neáu ai coù baûn lónh ñi trong ñoù, thì chaéc chaén trong moät khoaûng thôøi gian ngaén hoï seõ tieáp xuùc ñöôïc vôùi aùnh saùng. AÙnh saùng cuûa söï laøm 16 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ môùi, ñaïo ñöùc, söï caùch taân, ñoù laø qui luaät taát yeáu cuûa taâm lyù vaø nhaän thöùc. Neáu trong cuoäc ñôøi naøy, coù ngöôøi naøo ñoù ñaõ taïo ra loãi laàm ñoái vôùi chuùng ta. Vôùi tö caùch laø Phaät töû chuùng ta haõy thaùo gôõ noãi oan khieân ñoù baèng caùch, haõy noùi vôùi hoï raèng: nhöõng gì toäi loãi vaø xaáu xa maø anh chò, oâng baø ñaõ taïo ra cho toâi, toâi seõ khoâng bao giôø giöõ traïng thaùi ñoù trong loøng. Toâi mong raèng quyù vò ñöøng laøm caùi gì ñoù ñeå sau naøy khoâng caûm thaáy giaèng xeù böùt röùt löông taâm chi phoái, nhö vaäy laø toâi thaáy haïnh phuùc roài. Chuùng ta noùi nhö vaäy ñeå ngöôøi kia caûm thaáy loãi laàm cuûa hoï caàn chöõa trò baèng taát caû söï noã löïc laøm môùi, ñeå ñöøng ñaåy hoï vaøo beá taéc, phaûi phuû ñònh söï sai laàm cuûa mình hay laø khaùng cöï laïi sai laàm ñoù. Hoaëc neáu khoâng khaùng cöï thì hoï tìm khuynh höôùng quyeân sinh, giaèng xeù, haønh haï thaân theå trôû neân ñau khoå. Töôûng nhôø söï ñau khoå maø taâm cuûa hoï ñöôïc nheï nhaøng thaûnh thôi, ñoù laø phaûn öùng tieâu cöïc vaø khoâng phaûi laø giaûi phaùp cuûa vaán ñeà moät caùch tuyeät ñoái. Söï hieåu bieát trong thöông yeâu coøn laø chaát lieäu giuùp chuùng ta xoaù boû loøng saân haän ôû nhöõng ngöôøi khoù tính, xoaù boû loøng cau coù ôû nhöõng ngöôøi khoù chòu. Caù tính cuûa con ngöôøi thöôøng dieãn ra theo khuynh höôùng: Heã caùi gì laøm mình vöøa loøng ñeïp yù thì theo, coøn nghòch yù thì ñoái khaùng. Traïng thaùi thuaän keùo theo söï haøi loøng, söï haøi loøng keùo theo traïng thaùi taïo ra tình theá a dua, hay tuyø hyû tuyø theo tình huoáng vaø noäi dung cuï theå. Neáu noäi dung laø nhöõng giaù trò tích cöïc, ñaïo ñöùc, toát, thì söï keùo theo ñöôïc goïi laø tuyø hyû. Ngöôïc laïi, noäi dung vaø giaù trò cuûa noù laø tieâu cöïc, xaáu thì söï tuyø thuaän theo trong tröôøng hôïp naøy laø a dua. A dua vaø tuøy hyû khaùc nhau ôû giaù trò cuûa vaán ñeà xaáu hay toát. Khi thieát laäp söï hieåu bieát giöõa mình vaø ngöôøi, chuùng ta HIEÅU THÖÔNG • 17 ñaõ taïo cô hoäi chöõa trò beänh saân haän ôû ñoái taùc moät caùch tröïc tieáp hay giaùn tieáp. HIกU THƯƠNG VÀ CHUYกN HÓA LÒNG NGƯỜI Trong lòch söû Trung Hoa, Haøn Baù Du moät nhaân vaät noåi tieáng veà loøng hieáu thaûo. OÂng raát coù hieáu, ñeán ñoä duø ñaõ tröôûng thaønh nhöng moãi khi laøm sai, oâng saün saøng naèm xuoáng ñeå meï ñaùnh, vì bieát raèng meï laø ngöôøi raát khoù tính. Ngaøy naøo meï khoâng phaït oâng, baø aên khoâng ngon, nguû khoâng yeân, cho neân thænh thoaûng oâng phaûi chieàu meï baèng caùch nhö vaäy. Moät hoâm, khi oâng veà nhaø, moïi vieäc laøm trong gia ñình ñeàu ñaõ xong, thì xaûy ra moät truïc traëc nhoû töø nhöõng ngöôøi giuùp vieäc. Ngöôøi meï hieåu laàm cho raèng do Baù Du laøm, neân yeâu caàu oâng naèm xuoáng ñeå baø ñaùnh phaït. Baø ñaùnh ba roi, oâng khoùc nöùc nôû, baø ngaïc nhieân, vì moïi khi baø ñaùnh 10 roi oâng vaãn khoâng khoùc. Baø hoûi: “Hoâm nay con coù bò oan öùc hay khoâng, neáu coù, meï xin loãi, neáu khoâng, con khoâng neân khoùc, vì loãi laàm caàn phaûi ñöôïc chöõa trò baèng söï tröøng phaït”. OÂng khoùc theâm moät luùc nöõa roài noùi: “Thöa meï, con khoùc khoâng phaûi vì bò oan öùc (duø treân thöïc teá con bò oan), maø con khoùc vì bieát ñöôïc söùc khoûe cuûa meï khoâng coøn nhö xöa. Tröôùc ñaây meï ñaùnh con ba roi, ñeå laïi veát haèn treân thaân theå con baàm tím, neân con bieát söùc khoûe meï vaãn toát. Baây giôø meï cuõng ñaùnh con ba roi maø khoâng laøm con ñau, neân con bieát söùc khoeû cuûa meï ñaõ keùm ñi raát nhieàu, do ñoù neáu con khoâng chaêm soùc lo laéng cho meï thì con seõ maát ñi nhöõng giaù trò chaân lyù trong cuoäc ñôøi. Con khoùc vì con bieát meï ñaõ ñeán tuoåi gaàn ñaát xa trôøi”. Caâu chuyeän neâu moät göông hieáu thaûo raát hay. OÂng phaûn öùng raát teá nhò, chòu ñöïng moät caùch raát cöïc ñoan ñeå laøm cho meï vui vaø nhôø ñoù, maø meï oâng thaùo gôõ ñöôïc beänh saân haän. 18 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ Baø oâm con vaøo loøng, xin ñöôïc con tha thöù, vì baø ñaõ ñaùnh con trong maáy möôi naêm qua. Ñöùa con khoâng buoàn vì chæ muoán laøm moïi caùch ñeå meï khoâng caûm thaáy khoù chòu trong loøng, muoán meï ñöôïc vui neân saün saøng cam chòu, duø ngöôøi meï ñaõ phoùng thích söï khoù chòu ñoù baèng nhöõng ñoøn roi. Tình caûm thöông yeâu cuûa meï daønh cho con baèng nhöõng caây roi, ñaõ kích ñoäng ñeán taâm traïng cuûa ñöùa con hieáu thaûo, laøm cho ñöùa con naøy khoâng bao giôø caûm thaáy caêm phaãn tröôùc söï nhuïc maï, hay la raày, quôû traùch, maéng chöûi tröôùc söï tröøng phaït cuûa meï. Qua ñoù, chuùng ta thaáy ñöôïc söï chòu ñöïng trong hieåu bieát ñaõ thaùo giaûi ñöôïc nhöõng beá taéc, saân haän trong moái quan heä tình thaân. Coù nhöõng luùc chuùng ta chæ caàn chòu ñöïng moät chuùt, laéng nghe nhöõng lôøi noùi naëng, nheï cuûa ngöôøi kia vôùi taát caû taám loøng baèng thaùi ñoä hoan hyû, thì ngöôøi kia caûm thaáy chaéc chaén mình khoâng ñuùng. Neáu mình ñuùng thì ngöôøi naøy seõ coù thaùi ñoä khaùc hôn, coøn ñaèng naøy coù veû hoï chòu ñöïng trong tha thöù ñeå mình coù cô hoäi phoùng thích noãi khoå nieàm ñau ra beân ngoaøi. Chuùng ta phaûi tìm caùch thöùc raát teá nhò ñeå ngöôøi kia khoâng duy trì traïng thaùi khoù chòu trong loøng. Moät phöông phaùp toát cuõng coù theå khoâng aùp duïng cho moïi tröôøng hôïp. Laø Phaät töû, chuùng ta khoâng neân choïn giaûi phaùp Haøn Baù Du ñaõ laøm. Bôûi vì raát may maén meï oâng laø ngöôøi hieåu bieát. Treân thöïc teá coù nhieàu ngöôøi khoâng coù söï hieåu bieát töông töï nhö vaäy. Neáu duøng phöông phaùp aùp duïng gioáng nhau cho moïi tröôøng hôïp seõ taïo ra söï phaûn taùc duïng. Chuùng ta coù theå kieân nhaãn chòu ñöïng noãi ñau, ñeå coù dòp seõ giaûi thích trình baøy. Khi söï beá taéc dieãn ra thoâng qua söï hieåu laàm, thì ñöøng voäi thanh minh. Söï thanh minh trong tröôøng hôïp naøy seõ taïo cô hoäi cho ngöôøi kia suy nghó raèng HIEÅU THÖÔNG • 19 “Coù tòch neân ruïc ròch”, do ñoù ngöôøi kia seõ khoâng bao giôø saün loøng laéng nghe söï giaûi baøy. Haõy ñeå nhöõng phaûn öùng saân haän cuûa ngöôøi kia giaûm bôùt, môùi noùi moät caùch nheï nhaøng, thì hoï seõ hieåu raèng ngaøy hoâm tröôùc mình noùi naëng lôøi laø do hieåu sai, vaø neân söûa ñeå khoâng coøn taùi dieãn. Ñoù laø caùch thöùc theå hieän thaùo gôõ söï beá taéc do thieáu hieåu bieát. Ñöøng oâm nhöõng noãi oan öùc trong loøng, phaûi tìm cô hoäi thích öùng ñeå thaùo gôõ moät caùch coù ngheä thuaät, ñöøng noùi traû ñuõa, baèng phaûn öùng saân haän töùc toái, maø noùi baèng moät caûm giaùc nheï nhaøng, deã chòu laø ñaõ thaùo gôõ ñöôïc beá taéc. Veà phía ngöôøi kia coù laéng nghe hay khoâng laø phaàn cuûa hoï. Chuùng ta ñöøng baét chöôùc caâu noùi trong Luaän Baûo Vöông Tam Muoäi “Oan öùc khoâng caàn bieän baïch, vì bieän baïch laø heøn nhaùt”. Neáu quan nieäm nhö vaäy laø chuùng ta ñaõ toâ boài baûn ngaõ veà söï chòu ñöïng cuûa mình ñeå tröông sình to leân. Nhö theá, giöõa mình vaø ngöôøi, maõi maõi bò beá taéc vaø khoâng coù cô hoäi ñeå thaùo gôõ. Choïn caùch thöùc giaûi baøy, nhöng khoâng ñaåy ngöôøi vaøo caùi theá cuûa toäi loãi, hay vu khoáng, maø noùi ñeå ngöôøi kia hieåu, cuøng thaùo gôõ vôùi mình. Trong kinh ñieån Pali coù moät soá tình huoáng ñöùc Phaät bò haøm oan raát lôùn, coù ngöôøi noùi raèng: Nhö Lai Theá Toân laø ngöôøi chuû tröông chuû nghóa hö voâ, ñoaïn dieät, yeám theá, ñöa con ngöôøi vaøo trong toäi loãi ... Neáu chuùng ta im laëng trong tröôøng hôïp naøy, seõ laøm cho nhieàu ngöôøi thieáu baûn lónh, thieáu töï tin, bò a dua, khoâng coù laäp tröôøng nghó raèng ñöùc Phaät coù nhö vaäy neân môùi im laëng. Trong khi ñoù, ñöùc Phaät ñaõ trình baøy raát hoan hyû raèng: “Nhöõng ñieàu vöøa neâu khoâng coù trong Toâi, Toâi khoâng heà coù chuû tröông nhöõng ñieàu naøy”. Ngaøi noùi raát roõ, tin hay khoâng laø vieäc cuûa hoï. Ngaøi laø ñaõ laøm troøn moät phaän söï cuûa ñaïo ñöùc, 20 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ khoâng taïo cô hoäi gieo raéc haït gioáng hieåu laàm ôû nhöõng ngöôøi khoâng heà coù quan heä tröïc tieáp hay giaùn tieáp. Chuùng ta ñang tuyeân boá söï thaät, chöù khoâng phaûi taïo söï bieän hoä, caûi ñen thaønh traéng, caûi traéng thaønh ñen. Neân baét chöôùc caùch phaûn öùng cuûa ñöùc Phaät tröôùc nhöõng lôøi vu khoáng, noãi haøm oan, lôøi chæ trích ñöøng im laëng. Dó nhieân chuùng ta chæ caàn noùi moät laàn thoâi trong tình huoáng raát caàn thieát, coøn chaáp nhaän hay khoâng laø vieäc cuûa hoï, boån phaän mình ñaõ noùi nhö vaäy laø xong. Phoùng thích noãi khoå nieàm ñau laø vöøa thieát laäp söï truyeàn thoâng coù theå laø moät caûm xuùc, vöøa coù theå thieát laäp nhöõng giaù trò tích cöïc, lôïi laïc giöõa mình vaø ngöôøi. Chuùng ta coù theå neâu nhöõng giaù trò lôïi laïc laøm tieâu chí, ñeå ñaùnh giaù vaán ñeà trong moái quan heä. Neáu quan heä ñoù ngaøy caøng nghieâm troïng, beá taéc, khoå ñau, thì khoâng neân ñaåy khuynh höôùng ñaõ coù vaøo trong theá ngaøy caøng lôùn maïnh, maø phaûi thay ñoåi caùch ñeå cho nhöõng noãi oan khieân, beá taéc giöõa mình vaø ngöôøi ñöôïc thaùo gôõ moät caùch coù ngheä thuaät. Coù moät vò vua raát yeâu thích con ngöïa baïch. Moãi laàn ra thaêm ngöïa, oâng ñeàu ra leänh nhöõng ngöôøi tuø ñem ngöïa ra taém röûa, chaêm soùc cho aên, sau ñoù oâng môùi cöôõi ñi. Neáu ai laøm vöøa loøng oâng, ngöôøi ñoù seõ ñöôïc giaûm baûn aùn. Ngaøy noï, coù moät tuø nhaân saép bò ñem ra phaùp ñình xöû traûm, nhöng cuõng phaûi laøm coâng vieäc taém ngöïa, cho ngöïa aên töông töï nhö nhöõng tuø nhaân khaùc. Theá maø khoâng bieát vì sao hoâm ñoù con ngöïa naøy aên truùng thuoác ñoäc neân ñaõ cheát. Khi nghe nhö vaäy vua raát giaän, ñeán ñoä ban chieáu ñem phaïm nhaân ra phaùp tröôøng ngay. Nhaø vua coøn ra leänh tru di tam toäc, taát caû nhöõng thaân baèng quyeán thuoäc cuûa anh ta ñeàu bò baét troùi vaø xöû traûm. HIEÅU THÖÔNG • 21 Luùc ñoù, quan Thöôïng thö - ngöôøi raát coù ñaïo ñöùc, hieåu ñöôïc ñaïo lyù cuûa Phaät, bieát raèng khoâng theå naøo ngaên caûn ñöôïc vua trong tình huoáng ñang coøn saân haän, neáu ngaên caûn khoâng coù ngheä thuaät thì chính baûn thaân mình cuõng bò maát maïng. OÂng nghó ra moät caùch raát khoân ngoan, thöa vôùi vua raèng: Thöa ñaïi vöông, thaàn bieát raát roõ teân töû tuø naøy ñaõ laøm cho ngaøi giaän, neân toäi haén raát ñaùng cheát, nhöng tröôùc khi cheát, xin ñaïi vöông haõy cho keû haï thaàn naøy bình toäi haén tröôùc maët baù quan vaên voõ, roài sau ñoù haén vaø gia ñình bò tru di tam toäc laø moät ñieàu khoâng theå naøo choái caõi ñöôïc. Nghe nhö vaäy nhaø vua raát möøng. Quan Thöôïng thö bình toäi: Naøy keû töû tuø kia! Nhaø ngöôi coù bieát raèng, nhaø vua ñaõ taïo ra ba toäi ñeå daãn ngöôi ñeán möùc aùn töû hình hay khoâng? Thöù nhaát, leõ ra nhaø ngöôi ñöôïc vua tha toäi, nhöng vì ngöôi gieát cheát con ngöïa quí cuûa vua hoaëc chaêm soùc khoâng kyõ löôõng, ñaõ taïo ra caùi cheát cho noù. Ñaây laø toäi thöù nhaát khoâng theå naøo tha thöù ñöôïc. Toäi thöù hai, nhaø ngöôi taïo ra söï phaãn haän böïc töùc cho nhaø vua, laøm cho vua phaûi gieát ngöôi maø khoâng caàn ñeán ñao phuû laø moät ñieàu sai vôùi luaät phaùp trong cheá ñoä hieän nay. Ñoù laø toäi ñaùng cheát. Toäi thöù ba, nhaø ngöôi ñaõ laøm cho nhaø vua phaûi mang tai tieáng vôùi cuoäc ñôøi moät caùch vónh vieãn töø ñaây cho ñeán veà sau. Chæ vì côn giaän maát ñi moät con ngöïa maø phaûi gieát cheát moät töû tuø, vaø tru di tam toäc caû doøng hoï cuûa nhaø ngöôi, cho neân ñoù laø toäi khoâng theå naøo dung tha ñöôïc. Quan Thöôïng thö laø moät Phaät töû, oâng ta ñöa ra hai chieâu thöùc ñaàu nhaèm ñeå thoaû maõn baûn ngaõ ñang giaän töùc cuûa nhaø vua. Caâu luaän toäi thöù ba laø lieàu thuoác laøm cho nhaø vua phaûi suy nghó raát kyõ:“Ngöôi ñaõ laøm cho nhaø vua böïc töùc, neân ra 22 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ leänh gieát luoân caû doøng hoï nhaø ngöôi, nhö vaäy nhaø vua seõ bò mang tai tieáng veà lòch söû”. Ñoù laø ñieàu maø khoâng coù oâng vua naøo muoán trôû thaønh vò hoân quaân. Nhaø vua nghe quan Thöôïng thö luaän toäi vaø caûm thaáy aùy naùy neân ra leänh tha toäi cheát cho keû töû tuø. Qua caâu chuyeän treân, chuùng ta thaáy raèng, neáu coù hieåu bieát vaø öùng xöû khoân ngoan thì seõ chuyeån hoùa ñöôïc taâm saân haän. Maïng cuûa keû töû tuø vaø doøng hoï thaân quyeán ñöôïc phuïc hoài chæ baèng moät caùch lyù luaän raát coù ngheä thuaät. Khoâng neân tieát kieäm lôøi noùi, neáu nhö lôøi noùi ñoù coù theå giuùp cho ngöôøi khaùc an vui vaø haïnh phuùc. Chuùng ta khoâng neân treo boång tröôùc nhöõng lôøi goùp yù chaân thaønh, hay nhöõng lôøi khuyeân coù yù nghóa, hoaëc chia seû nhöõng kieán thöùc maø mình coù vôùi coäng ñoàng, xaõ hoäi. Thaùi ñoä soáng theo truyeàn thoáng gia truyeàn laø thaùi ñoä laøm cho baûn ngaõ ñöôïc tröông sình, hoaøn toaøn ngöôïc laïi truyeàn thoáng nhaø Phaät. Dó nhieân, nhöõng ngöôøi laøm kinh teá khoâng theå naøo chaáp nhaän truyeàn kieán thöùc cho ngöôøi khaùc, hay thaân baèng quyeán thuoäc, hoaëc nhöõng ngöôøi hoïc troø trung thaønh. Vì söï truyeàn kieán thöùc ñoù coù theå laøm cho hoï giaøu hôn mình trong hieän taïi vaø töông lai. Theá gian coù theå lyù luaän nhö vaäy. Trong nhaân quaû, neáu chuùng ta tin nhö vaäy laø söï thaät, hoaëc baùm víu theo truyeàn thoáng gia truyeàn ñoù, laø ñang gieo troàng haït gioáng cuûa söï boûn xeûn, keo kieät veà kieán thöùc, tueä giaùc, söï thoâng thaùi, hieåu bieát, trong töông lai chaéc chaén phaûi gaùnh laáy nhöõng haäu quaû raát xaáu. Ta coù theå bò nhöõng chöùng beänh maát trí nhôù, duø laø ngöôøi coù trình ñoä, coù kieán thöùc theá maø khoâng coù boä nhôù toát. Hoaëc coù boä nhôù toát, coù kieán thöùc cao nhöng chuùng ta mang nhöõng chöùng beänh taät, ñeå kieán thöùc vaø khaû naêng cuûa mình khoâng ñöôïc theå hieän moät caùch troïn veïn. Hoaëc chuùng ta coù söùc löïc, trình ñoä, phöông tieän, tieàm naêng theá maø vaãn bò truø daäp, loaïi HIEÅU THÖÔNG • 23 tröø, bò ngöôøi khaùc ñaåy ra khoûi cô hoäi ñeå daán thaân vaø phuïc vuï,... töùc laø noù xaûy ra nhieàu quaû baùo raát khaùc nhau. Cho neân gieo, troàng moät haït gioáng tueä giaùc veà kieán thöùc, thöông yeâu thì chuùng ta ñaõ giuùp cho ngöôøi khaùc thaùo gôõ ñöôïc noãi oan khieân, taïo ra söï taùi sanh töø caûnh giôùi cheát thaønh caûnh giôùi soáng, moät ñôøi soáng môùi haïnh phuùc hôn töø tình huoáng raát khoå ñau. Keû töû tuø leõ ra bò cheát vaø thaân baèng quyeán thuoäc seõ bò cheát theo, theá maø chæ thoâng qua moät lôøi lyù luaän raát khoân ngoan ñaõ laøm cho tình theá thay ñoåi. Caùch thöùc thieát laäp söï hieåu bieát raát quan troïng, ñeå xoaù boû loøng saân haän ôû con ngöôøi vaø chuyeån hoùa noù moät caùch coù ngheä thuaät. Coù moät oâng vua sau chieán traän theo truyeàn thoáng phaûi ñem taát caû noâ leä ra xöû traûm. Qui luaät ñoù raát khaéc nghieät, vì ngöôøi ta nghó raèng neáu khoâng laøm nhö vaäy thì haäu hoaïn coù theå xaûy ra, neân ñeå loaïi tröø haäu hoaïn veà sau phaûi gieát heát taát caû nhöõng binh só, maëc duø hoï laø nhöõng keû ñang ñaàu haøng. Nhaø vua ñem heát taát caû nhöõng binh só ñaàu haøng ñoù ra phaùp ñình. Tröôùc khi tuyeân boá töû hình, vua cho hoï noùi nhöõng lôøi aân hueä, dó nhieân caùc töû tuø seõ khoâng noùi nhöõng lôøi chöûi maéng nguyeàn ruûa, maø hoï yeâu caàu xin tha thöù. Coù moät ngöôøi töû tuø raát baûn lónh, anh noùi nhöõng ngoân ngöõ maø nhaø vua khoâng hieåu. Anh noùi raèng nhaø vua laø keû aùc ñöùc, voâ löông taâm, voâ lieâm só, laø keû mang laïi caùi cheát cho raát nhieàu ngöôøi voâ toäi. Neáu toâi khoâng traû thuø ñöôïc oâng trong kieáp naøy thì töông lai toâi vaø oâng seõ tieáp tuïc laø nhöõng keû thuø cuûa nhau. Anh ta noùi laäp ñi laäp laïi ba laàn nhö vaäy, nhaø vua khoâng hieåu gì, neân baûo quan Thöôïng thö thoâng dòch laïi. Quan Thöôïng thö caûm khaùi ñöôïc taám loøng “Tri thuû baát naêng thuyeát” cuûa anh cho neân ñaõ dieãn taû ñoái laäp laïi vôùi noäi dung maø ngöôøi tuø binh ñaõ noùi vôùi nhaø vua. 24 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ Thöa ñaïi vöông, keû töû tuø ñaõ thöa raèng: nhaø vua laø moät ngöôøi raát coù aân ñöùc, maëc duø bieát raèng nhöõng keû tuø binh raát ñaùng cheát, ñaùng xöû traûm theá maø nhaø vua thöôøng taïo nhöõng cô hoäi cho hoï soáng laàn thöù 2, thöù 3 ñeå baûo veä haïnh phuùc gia ñình cuûa hoï. Anh töû tuø naøy ñaõ saün saøng cheát vaø neáu nhö nhaø vua duy trì truyeàn thoáng toát ñeïp naøy thì caùi cheát ñoù raát coù yù nghóa, vì noù ñaõ ca tuïng aân ñöùc raát vó ñaïi maø nhaø vua ñeå laïi cho cuoäc ñôøi. Vua nghe noùi nhö vaäy möøng rôõ, khi bieát raèng coù moät keû tuø binh ñaõ noùi nhöõng lôøi khen taëng mình, ñaõ ca ngôïi aân ñöùc cuûa mình, cho neân oâng tha toäi cheát cho taát caû caùc tuø binh. Raát may khoâng coù moät ngöôøi thöù hai hieåu ñöôïc ngoân ngöõ cuûa keû töû tuø kia, neáu luùc ñoù coù ngöôøi naøo noùi raèng anh ta ñang nguyeàn ruûa nhaø vua, thì coù leõ caû quan Thöôïng thö cuõng bò maát ñaàu. Nhö vaäy, thieän chí trong tröôøng hôïp naøy laø nhìn thaáy ñöôïc tính caùch baát khuaát cuûa keû töû tuø, vaø an laïc haïnh phuùc trong söï thöông yeâu vaø tha thöù laãn nhau. Anh ta ñaõ phaûi lyù giaûi, dieãn dòch laïi moät caùch traùi ngöôïc laïi noäi dung maø keû töû tuø ñaõ thoùa maï nhaø vua, ñeå cho vua khoâng coù cô hoäi gaây nghieäp saùt ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khoâng ñaùng cheát cheùm. Thieän chí giuùp ta thaáy ñöôïc raèng ai cuõng raát ñaùng ñeå thöông, ñeå giuùp cho hoï laøm môùi laïi cuoäc ñôøi. Theo Phaät, söï tröøng phaït baèng caùch töû hình khoâng phaûi laø giaûi phaùp toát. Chuùng ta coù theå gieát teân toäi phaïm ñaõ gieo troàng nhöõng haït gioáng xaáu cho ngöôøi khaùc, chuyeän ñoù deã daøng laém, chæ caàn boùp coøi hay haï con dao thì ngöôøi kia maát maïng, nhöng laøm theá naøo ñeå chuyeån hoaù ñöôïc taâm sai laàm cuûa ngöôøi ñoù laø chuyeän quan troïng maø ñöùc Phaät ñaõ vaïch ra. Muoán cho cuoäc ñôøi ñöôïc an bình, thònh trò khoâng bò khuûng boá, loaïn laïc, khoâng bò caùc vaán naïn cuûa xaõ hoäi chinh HIEÅU THÖÔNG • 25 phuïc vaø khoáng cheá, toát nhaát chuùng ta phaûi gieo raát nhieàu haït gioáng ñeå thaùo gôõ taâm sai laàm ra khoûi ñôøi soáng nhaän thöùc cuûa ngöôøi kia. Baèng khoâng, duø cheát trong traïng thaùi tröøng phaït töû hình, kieáp sau ñaàu thai hoï vaãn tieáp tuïc laøm vieäc sai traùi, thaäm chí hoï laøm moät caùch tinh vi hôn, bôûi vì qua nhöõng noãi khoå ñau, ngöôøi ta ruùt ra ñöôïc nhöõng kinh nghieäm, baøi hoïc cho laàn sau. Cöôøng ñieäu söï tröøng phaït nhö giaûi phaùp giaùo duïc laø chuùng ta ñaåy con ngöôøi vaøo trong theá giôùi haän thuø maø khoâng coù loái thoaùt. Phaûi haïn cheá söï haønh quyeát, haõy gieo troàng haït gioáng chuyeån hoaù, chính haït gioáng naøy giuùp cho baøn tay gieát ngöôøi trôû thaønh baøn tay cuûa thöông yeâu. Chuyeån hoaù laøm cho taâm aùc ñoäc trôû thaønh taâm cuûa söï gaày döïng söï soáng, taâm cuûa loøng giaän döõ trôû thaønh taâm cuûa söï töôùi taåm nhöõng haït gioáng cuûa tình thöông vaø hieåu bieát. Khi chuùng ta chuyeån coâng taéc cuûa taâm töø xaáu trôû thaønh toát, phaøm trôû thaønh thaùnh, tieâu cöïc trôû thaønh tích cöïc, nhöõng caùi thieáu giaù trò trôû thaønh coù giaù trò. Luùc baáy giôø, con ngöôøi ñaõ ñöôïc taùi sanh laàn thöù hai, hoï ñang ñöôïc sanh ra, laøm môùi. Theo nhaø Phaät, khoâng ñöôïc gieát maø haõy ñeå cho hoï soáng vaø laøm laïi cuoäc ñôøi, luùc ñoù hoï seõ laøm voâ soá ñieàu laønh, ñieàu tích cöïc, ngöôïc laïi hoaøn toaøn nhöõng haønh ñoäng trong quaù khöù. Chæ vôùi caùi nhìn cuûa nhaø Phaät, môùi coù theå giuùp hoï chuyeån hoaù ñöôïc cuoäc ñôøi baèng nhöõng thieän chí maø mình thaáy ñöôïc tieàm naêng tueä giaùc voán coù trong moãi ngöôøi. Heã ai coù nhöõng tieàm naêng naøy, thì coù cô hoäi öùng xöû nhö moät con ngöôøi ñaïo ñöùc. Vaán ñeà ôû choã, laøm theá naøo ñeå laøm cho coâng taéc tieàm naêng tueä giaùc ñöôïc xuaát hieän. Khi tieàm naêng tueä giaùc con ngöôøi xuaát hieän thì seõ khoâng soáng vôùi loøng tham, saân, si, caùc phieàn naõo, noãi khoå ñau. Tieàm naêng ñoù 26 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ chính laø aùnh ñuoác soi ñöôøng, haøo quang cuûa söï soáng, con ñöôøng chuyeån hoùa vaø chính laø söï thay ñoåi taát caû nhöõng beá taéc. SÂN HẬN - KẺ THÙ CỦA HIกU THƯƠNG Saân haän laø keû thuø cuûa hieåu bieát, thöông yeâu, vaø söï soáng. Saân haän ñöa ñeán söï ñoå naùt, phaù vôõ, huyû dieät; noù laø quaû bom nguyeân töû, laø haït nhaân... Neáu muoán thieát laäp giaù trò cuûa söï an vui vaø haïnh phuùc thì khoâng theå naøo khoâng loaïi tröø haït gioáng saân haän ra khoûi maûnh ñaát taâm cuûa mình. “Saân haän baát quaù nhaät,” ngöôøi tu neáu coù söï khoâng haøi loøng, saân haän xuaát hieän trong taâm thì ñöøng nuoâi noù quaù moät ñeâm. Trong tröôøng hôïp naøy thì neân boûn xeûn, ñöøng cung caáp döôõng chaát ñeå saân haän coù söï soáng. Chuùng ta phaûi giam nhoát noù trong moät caên phoøng ñaày khí cacbonic, ñeå noù phaûi ngheït thôû maø cheát. Loøng saân cheát roài thì söï thöông yeâu vaø hieåu bieát coù maët. Taïi sao nhaø Phaät daïy khoâng neân nuoâi loøng saân quaù moät ñeâm? Vì chæ trong moät ñeâm nuoâi döôõng loøng saân coù bieát bao söï vieäc seõ xaûy ra nhö: coù theå bò tai bieán maïch maùu naõo, loaïn tim, caêng thaúng ñaàu oùc, maát nguû, vaø coù theå daãn ñeán nhöõng chöùng beänh lieân heä ñeán tim maïch vaø ñaùnh maát giaù trò an vui haïnh phuùc cuûa mình veà phöông dieän tinh thaàn. Neáu coù lôõ giaän ngöôøi naøo thì haõy buoâng xaû, söï buoâng xaû loøng saân laø hoaøn toaøn coù lôïi. Caùc neàn vaên hoïc yeâu nöôùc thöôøng ca ngôïi söï traû thuø. Ví duï, oâng baø toå tieân, thaân baèng quyeán thuoäc cuûa mình bò ngöôøi khaùc gieát cheát, con chaùu phaûi bieát traû thuø neáu khoâng seõ trôû thaønh keû baát hieáu. Neàn vaên hoïc ñoù ñaõ ñöôïc phim aûnh Trung Hoa ca ngôïi, moät nghóa só naøo cuûa Trung Hoa maø khoâng bieát traû thuø thì khoâng xöùng danh laø “Nam töû Haùn”, ñoù laø nhöõng con ñöôøng mang laïi noãi khoå nieàm ñau raát lôùn. Nhaø Phaät daïy haõy ñeå cho nhöõng noãi khoå trong quaù khöù HIEÅU THÖÔNG • 27 ñoùng baêng laïi, ñaåy noù luøi veà quaù khöù. Mình ñang ôû hieän taïi, haõy neân tìm kieám nhöõng giaù trò cuûa an vui vaø haïnh phuùc, neáu nhö mình chöa töøng coù nhöõng noãi khoå ñau vôùi moät ngöôøi naøo khaùc. Giaây phuùt hieän taïi chuùng ta haõy môû caùnh cöûa thöông yeâu, ñeå cho söï hieåu bieát ñöôïc thieát laäp, loøng saân haän bò huyû dieät khoâng coù cô hoäi xuaát hieän, coù nhö vaäy môùi thaùo gôõ ñöôïc nhöõng noãi oan khieân ôû hieän taïi vaø seõ khoâng bao giôø coù maët trong töông lai. Söï traû thuø laøm cho noãi oan traùi noái tieáp ñeán theá heä sau, hay tieáp tuïc keá thöøa nhöõng ngöôøi bò cheát seõ taùi sanh. Khi taùi sanh, hoï seõ mang theo loøng haän thuø trong luùc bò gieát. Haït gioáng naøy seõ laøm cho mình vaø hoï trôû thaønh keû thuø laàn thöù 1, laàn thöù 2, laàn thöù 3… Quí vò coù theå quan saùt tình traïng cuûa ñaát nöôùc Israel vaø Palestin, Aán Ñoä vaø Banglañet, nhöõng chieán só cheùm gieát nhau treân chieán tröôøng, cheát trong söï töùc toái. Do ñoù khi taùi sanh hoï tieáp tuïc laøm chieán só vôùi loøng saân haän vaø cuoái cuøng phaûi tìm nhöõng ngöôøi khaùc ñeå maø gieát, traû thuø. Nhaø Phaät daïy chæ coù loøng thöông yeâu môùi coù theå thaùo gôõ haän thuø tuyeät ñoái. Söï thöông yeâu khoâng theå naøo thieát laäp neáu thieáu söï hieåu bieát. Hieåu bieát trong tröôøng hôïp naøy laø gì? Chuùng ta bieát raèng keû thuø cuõng laø naïn nhaân cuûa moät cheá ñoä chính trò xaõ hoäi, cuûa söï tranh giaønh veà kinh teá, vaø söï loaïi tröø laãn nhau, chuùng ta cuõng laø naïn nhaân, hoï cuõng laø naïn nhaân, caùc chính theå cuõng laø naïn nhaân, noùi chung choã naøo coøn loøng saân haän thì choã ñoù ñeàu laø naïn nhaân. Heã laø naïn nhaân thì loøng voâ minh seõ ñöôïc thieát laäp, luùc ñoù hoï seõ lao theo khuynh höôùng laø mình ñöôïc ñaøo taïo ra trong cuoäc ñôøi ñeå gieát ngöôøi khaùc, neáu khoâng thì cuõng bò ngöôøi khaùc gieát laïi. Trong chieán tröôøng caùc chieán só phaûi baám coø tröôùc ñeå mình ñöôïc toàn taïi. Ñoù laø phaûn öùng töï nhieân ñöôïc huaán luyeän khi gia nhaäp vaøo quaân ñoäi. 28 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ Hieåu ñöôïc nhö vaäy, chuùng ta seõ khoâng haän thuø, töông töï nhöõng ngöôøi pheâ bình, chæ trích noùi xaáu, vu khoáng, taïo ra oan khieân cho mình laø vì hoï coøn quaù nhieàu saân haän, voâ minh ñoù chính laø keû thuø chung cuûa nhaân loaïi. Thay vì chuùng ta haän thuø thì haõy mang tình thöông ñeán ñeå haït gioáng sai laàm kia coù cô hoäi ñöôïc thaùo gôõ, chuyeån hoùa baèng khoâng seõ keùo theo beá taéc naøy ñeán beá taéc khaùc. Bieát ñöôïc tính caùch ñeàu laø naïn nhaân trong söï saân haän, tham, si, ñoá kî, trong hôn thua, loaïi tröø… thì chuùng ta phaûi thieát laäp söï hieåu bieát, chæ coù hieåu bieát môùi thaùo gôõ ñöôïc beá taéc. Nhaø Phaät coøn daïy, ñeå thieát laäp söï thöông yeâu trong hieåu bieát, haønh giaû caàn phaûi gieo troàng caùc haït gioáng thieän chí. Thieän chí laø yeáu toá taâm lyù tích cöïc, nhìn thaáy nhöõng giaù trò cuûa an vui, haïnh phuùc, tieàm naêng quí giaù trong moät con ngöôøi maø hieän taïi hoï chöa theå hieän. Chuùng ta thaáy tröôùc, hieåu roäng vaán ñeà raát xa, phaân tích töø nhieàu goùc ñoä khaùc nhau: phöông dieän chuû quan, khaùch quan, ngöôøi vaø mình, taùc ñoäng qua laïi giöõa nhöõng ñoái taùc. Nhìn vaán ñeà moät caùch bao quaùt nhö vaäy ñeå khoâng ñoå loãi cho ai, qui traùch nhieäm veà moät ngöôøi, maø trong ñoù moïi noãi khoå nieàm ñau ñeàu coù phaàn traùch nhieäm cuûa mình. Khi thaáy mình coù döï phaàn trong noãi khoå nieàm ñau, thì khoâng lyù do gì taïo ra aùc caûm, thaønh kieán vôùi nhöõng ngöôøi khaùc, maø haõy tìm kieám nhöõng giaù trò coù thieän chí ñeå thieát laäp. Tính caùch cuûa thieän chí laø haït gioáng taïo cho söï hieåu bieát coù maët. Thieän chí laø moät trong nhöõng haït gioáng ñoàng haønh vôùi hieåu bieát, laø caùch thöùc ñeå nhìn thaáy ñöôïc nhöõng ñieàu tích cöïc trong moät con ngöôøi, yeáu toá ñoù raát quan troïng. Chuùng ta thöôøng nhìn thaáy loãi laàm cuûa ngöôøi khaùc deã hôn thaáy khuyeát taät, loãi laàm cuûa mình. Coù theå nhìn thaáy HIEÅU THÖÔNG • 29 cuïc gheøn ôû maét ngöôøi kia maø khoâng thaáy ñoáng raùc ôû tröôùc nhaø cuûa mình. Ñaây laø chuyeän raát bình thöôøng, vì con ngöôøi khoâng coù thieän chí. Chuùng ta cöù taêng cöôøng baûn ngaõ, ñeå cho nhöõng sai laàm cuûa mình ñöôïc nhaân leân thaønh chaân lyù. Coøn chaân lyù cuûa ngöôøi khaùc thì nhoài nheùt noù vaøo moät xoù vaø cho raèng noù laø nhöõng caùi sai vôùi söï thaät. Cho neân ai coù caëp maét vaïch laù tìm saâu, tìm loãi ngöôøi, traéng ñen, thì khoâng coøn con maét cho mình vaø cuoái cuøng seõ bò ñaåy vaøo con ñöôøng cuûa toäi loãi vaø beá taéc. Haõy thieát laäp thieän chí, nhôø coù thieän chí chuùng ta môùi thaùo gôõ nhöõng beá taéc trong cuoäc soáng, vaø bieán nhöõng nan giaûi trôû thaønh caùi gì ñoù raát ñeïp ôû hieän taïi vaø töông lai. Chuùng ta coù theå gieo troàng söï hieåu bieát vaø thöông yeâu thoâng qua kieán thöùc cuûa söï san seû. San seû coù theå ñöôïc hieåu theo hai lôùp yù nghóa: Ví duï: San seû veà vaät chaát, nhöôøng côm xeû aùo, giuùp ñôõ ngöôøi ngheøo khoù trong nhöõng tai naïn nhö: thieân tai, ñoäng ñaát, haïn haùn, maát muøa, nhöõng ngöôøi giaø neo ñôn hay nhöõng keû moà coâi, ngöôøi khuyeát taät... nhöõng ngöôøi keùm may maén hôn baûn thaân mình. Dó nhieân trong cuoäc ñôøi, khoâng ai coù theå xem laø giaøu hay ngheøo tuyeät ñoái, giaøu vaø ngheøo chæ laø töông ñoái maø thoâi, cho neân khi nhìn leân thì coù theå khoâng baèng ai, nhöng khi nhìn xuoáng thì coù voâ soá ngöôøi khoâng baèng mình. Coù theå mình laø moät chieác laù ñang bò raùch naùt, theá maø vaãn coøn nhöõng chieác laù raùch gaáp traêm laàn, ngaøn laàn. Cho neân söï san seû veà ñôøi soáng vaät chaát laø moät nhu yeáu veà tình thöông vaø hieåu bieát raát quan troïng, ñeå cho noãi khoå nieàm ñau cuûa xaõ hoäi ñöôïc giaûm ñi. ÔÛ nhöõng nöôùc phöông Taây, coù theå nhòn moät phaàn aên töø 5 ñeán 10 ñoâla, chuùng ta coù theå duy trì maïng soáng töø 30 ñeán 50 30 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ ngöôøi trong moät ngaøy ôû nhöõng nöôùc ngheøo khoù hay nhöõng nöôùc thöù ba. Tieát kieäm thöïc phaåm dö thöøa baèng caùch, khi aên uoáng ñöøng naáu thöùc aên quaù nhieàu, khoaûng 80% nhu caàu thöïc teá ñang caàn maø thoâi. AÊn trong traïng thaùi ñoù thì côn no ñang bò töùc vì noù coøn thieáu. Chính vì söï thieáu naøy laøm cho caûm giaùc ngon ñöôïc dieãn ra khi tieáp caän vôùi thöïc phaåm laàn thöù hai, thöù ba maø vaãn coøn khao khaùt aên ngon mieäng. Laáy phaàn giaûm bôùt ñi 20% soá tieàn cung öùng thöïc phaåm ñeå laøm nhöõng ñieàu phöôùc laønh, roõ raøng chuùng ta ñaõ taïo phöôùc baùu trong ñôøi soáng töø söï san seû aên uoáng cuûa mình. Ñöøng aên chæ coù 10 maø laøm 12, 13, nhö vaäy chuùng ta coøn dö thöøa laïi 2 – 3 phaàn ñoù phaûi boû vaøo trong soït raùc. Theo luaät phaùp cuûa Hoa Kyø vaø moät soá nöôùc treân theá giôùi, khoâng ñöôïc baùn nhöõng thöïc phaåm quaù thôøi haïn söû duïng, vì seõ bò thöa kieän, bò ñoùng cöûa tieäm khoâng cho baùn, vaø söï toån thaát coù theå nhieàu hôn. Trong tình huoáng phaûi boû nhöõng saûn phaåm dö thöøa, cuõng ñöøng boû vaøo soït raùc, maø tìm ñeán nhöõng ñaøn chim, con thuù ñeå cho chuùng aên, laøm nhö vaäy laø chuùng ta ñang phoùng sanh, ñang gieo troàng phöôùc baùu, thieát laäp nhöõng maïng soáng taêng tuoåi thoï. Hieåu bieát vaø thöông yeâu khoâng ñôïi ñeán tuoåi giaø môùi laøm, ai cuõng coù theå laøm ñöôïc chæ caàn hieåu, thöông, laø coù theå laøm thaønh coâng. Goùc ñoä thöù hai trong tröôøng hôïp naøy laø san seû nhöõng kieán thöùc, hieåu bieát, ñaïo ñöùc vaø nhöõng giaù trò cuûa tinh thaàn. Ngöôøi Phaät töû thuaàn thaønh, bieát quyeán thuoäc cuûa mình chöa hieåu ñaïo, thì taïo cô hoäi thích hôïp ñeå hoï ñeán chuøa. Taïi LasVegas coù ba ngoâi chuøa Vieät Nam, nhöng vaãn khoâng ñaùp öùng ñuû nhu caàu tinh thaàn raát ñang caàn thieát ôû moät maûnh ñaát thöôøng ñöôïc goïi laø Hoa Sen sa maïc. Moät ngoâi chuøa laø moät hoa sen treân sa maïc, taïo söùc soáng môùi cho cö daân taïi ñaây. HIEÅU THÖÔNG • 31 Khi bieát coù moät ngoâi chuøa môùi xuaát hieän, moïi ngöôøi noã löïc ñoùng goùp coâng ñöùc taïo cho moâi tröôøng taâm linh ñoù ñöôïc phaùt trieån. Gieo troàng nhöõng haït gioáng nhö vaäy laø chuùng ta bieán sa maïc ñoù trôû thaønh höông thôm cuûa hoa sen thanh khieát, an laïc haïnh phuùc. Do ñoù san seû veà phöông dieän tinh thaàn thoâng qua vieäc thieát laäp moät ngoâi chuøa, khuyeán khích ngöôøi thaân ñeán chuøa tuïng kinh, caàu phöôùc, nghe phaùp, laøm nhöõng vieäc laønh, daán thaân cuøng vôùi chö Taêng, Ni vaø nhöõng vò phaùp höõu laøm vieäc ñaùng laøm thì söï chia seû ñoù raát caàn thieát. Höng Vöông laø vua nöôùc Sôû, coù thoùi quen ñi saên baén, caùc muõi teân khoâng bao giôø laøm baèng ñoàng hay baèng caây maø laøm baèng vaøng. Vua raát haõnh dieän veà nhöõng con moài do oâng baén ngaõ guïc. Moät hoâm, oâng ñi vaøo vuøng saâu, sô yù ñaùnh rôi heát nhöõng caây teân. Caùc binh lính raát lo sôï, neáu nhö vua noåi giaän thì maïng soáng cuõng khoâng coøn, neân chia nhau ñi tìm kieám khaép nôi. Hai tieáng sau, hoï trôû veà gaëp vua thöa raèng: “Thöa ñaïi vöông chuùng toâi ñaõ chia nhau ñi khaép nôi maø khoâng tìm ñöôïc caây teân naøo, xin nhaø vua haõy tha toäi”. Vua cöôøi raát hoan hyû, noùi raèng: Taïi sao caùc khanh phaûi toán thôøi gian ñi tìm teân vaøng cuûa traãm bò ñaùnh maát? Caùc khanh haõy quan nieäm theá naøy, neáu vua Sôû maát ñi moät boù teân baèng vaøng, thì mình haõy möøng cho ngöôøi daân nöôùc Sôû. Ngöôøi naøo nhaët ñöôïc boù teân ñoù hoï coù theå thay ñoåi ñöôïc ñôøi soáng töø ngheøo trôû thaønh giaøu, ôû choã A coù theå buø ñaép cho choã B, loõm ôû choã naøy ñeå taïo caùi loài ôû choã khaùc laø ñieàu caàn thieát cho neân khoâng coù gì phaûi buoàn tieác. Vua nöôùc Sôû raát töø bi, hyû xaû nhöng vaãn coøn haïn cheá trong phaïm vi nhöõng con ngöôøi cuûa nöôùc Sôû. Quan nieäm raèng, mình maát moät taøi saûn ñeå cho nhöõng ngöôøi ñoàng quoác daân ñöôïc may maén, thì ñoù chæ laø caùch noùi an uûi giuùp cho mình khoâng bò tieác nuoái vaøo nhöõng caùi khoâng tìm laïi ñöôïc. Chuùng ta coù quan nieäm töông töï, khi ñi ngoaøi ñöôøng, lôõ tay 32 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ ñaùnh rôi caùi ví coù khoaûng 1.000 ñoâla hay nhöõng vaät raát quí giaù, ... chuùng ta coù theå gaøo theùt, buoàn tuûi, tieác nuoái, nhöng bieát raèng noãi buoàn, tieác nuoái naøy seõ khoâng laøm cho nhöõng vaät bò ñaùnh maát trôû laïi ñöôïc, thì ta haõy quan nieäm raèng: caùm ôn nhöõng ngöôøi ñaõ nhaët tieàn ñaùnh rôi cuûa mình, ñem ñeán nhöõng nôi caàn thieát, chaúng haïn nhö Coâ nhi vieän, Döôõng laõo vieän... hoï ñang laøm coâng vieäc phöôùc baùu thay cho mình. Quan nieäm nhö vaäy seõ laøm cho noãi khoå nieàm ñau ñöôïc chuyeån hoùa. Phöôùc baùu luùc ñoù ñöôïc taêng tröôûng, maëc duø treân thöïc teá khoâng töï tay caàm tieàn ñeå laøm nhöng vôùi taâm nieäm laøm phöôùc baùu trong tình huoáng maát tình côø nhö vaäy, vaãn gieo ñöôïc haït gioáng raát caàn thieát vaø tích cöïc cho baûn thaân vaø cho ngöôøi. Neáu taâm löïc cuûa mình phaùt ra maïnh trong luùc ñoù, thì ngöôøi löôïm tieàn seõ tieáp nhaän giao thoa taâm linh. Boãng döng hoï khoâng söû duïng tieàn hoang phí maø hoï söû duïng vaøo nhöõng vieäc coù yù nghóa. Chaúng haïn nhö laø hieáu thaûo vôùi cha meï, giuùp cho nhöõng ngöôøi ngheøo, hoã trôï ngöôøi coâ ñôn, do noù taïo ra söï giao caûm taâm linh giöõa ngöôøi bò maát vaø ngöôøi nhaët ñöôïc, quí vò cöù laøm thì seõ thaáy ñaït ñöôïc nhöõng giaù trò ñoù. Caùch noùi cuûa vua Sôû quan nieäm raát tích cöïc. Tuy nhieân chuùng ta thaáy vaãn coøn haïn cheá, neáu ñaët treân neàn taûng cuûa nhaø Phaät. Taïi sao khoâng quan nieäm raèng nhöõng muõi teân vaøng naøy bò maát ñi thì ôû ñaâu ñoù coù theå laø ngöôøi nöôùc Sôû, Trung Quoác, Vieät Nam, ngöôøi phöông Taây hay baát cöù ai nhaän ñöôïc nhöõng muõi teân vaøng ñoù, laøm nhöõng coâng vieäc phöôùc laønh. Nghó nhö vaäy, roõ raøng bieân cöông bôø coõi veà cuoäc ñôøi naøy seõ ñöôïc môû roäng, luùc ñoù daân toäc tính, chuû nghóa yeâu nöôùc hay tình ñoàng loaïi khoâng coøn laø khoaûng caùch giöõa ngöôøi vaø ngöôøi nöõa vì ta coù caùi nhìn chung. Chuùng sinh naøo coù söï soáng vaø coù tình thöùc, ta nguyeän HIEÅU THÖÔNG • 33 cho hoï cuøng ñaït ñöôïc nhöõng giaù trò. Trong nhöõng tình huoáng baát ñaéc dó chuùng ta vaãn taïo ñöôïc cô hoäi cho söï san seû coù maët, nhö vaäy phöôùc baùu vaãn ñöôïc thieát laäp. Ñoù laø caùch thöùc cuûa hieåu bieát vaø thöông yeâu, caùch thöùc gieo troàng nhöõng haït gioáng coâng ñöùc vaø phöôùc baùu quan troïng. Thoâng qua söï chia seû naøy chuùng ta coá gaéng laøm môùi laïi caùch thöùc tieáp nhaän, nhaän ñònh, ñaùnh giaù vaán ñeà, ñeå laøm theá naøo cho keát quaû cuûa caùc phaûn öùng vaø söï daán thaân phaûi laø keát quaû tích cöïc. Coù nhö vaäy chuùng ta môùi khoâng bò maëc caûm raèng toâi ñaõ töøng bò loãi laàm, töøng thieát laäp noãi khoå nieàm ñau cho ngöôøi khaùc, töøng raát coá chaáp, maëc caûm, thaønh kieán, khoù chòu… Taát caû nhöõng ñieàu ñoù coù theå ñöôïc laøm môùi, caûi taïo vaø chuyeån hoùa. THIẾT LẬP SỰ CẢM THÔNG Khi moät ngöôøi duøng aùnh saùng tueä giaùc nhaän ñònh ñaùnh giaù vaø giaûi quyeát vaán ñeà, luùc baáy giôø khoâng coù caùi goïi laø ñònh meänh, vaän meänh hay söï an baøi, “Baét phong traàn phaûi phong traàn, cho thanh cao môùi ñöôïc phaàn thanh cao”, maø taát caû söï heân xui, may ruûi, toát xaáu, haïnh phuùc khoå ñau ñeàu do chính chuùng ta thieát keá neân. Chính ta laø kieán truùc sö, nhaø thöïc hieän, vöøa laø chuû vöøa laø thôï. Ngöôøi tröïc tieáp nhaän heát taát caû nhöõng giaù trò duø toát hay xaáu cuûa ngoâi nhaø do chính ta taïo neân. Hieåu ñöôïc nhö vaäy thì söï coù maët cuûa thöông yeâu ñöôïc gieo troàng, seõ khoâng coøn beänh ñoå thöøa, traùch ngöôøi. Haõy nhìn laïi baûn thaân mình moät caùch thaät saâu saéc coù hieåu bieát, ñeå töø ñoù moïi beá taéc ñöôïc giaûi quyeát, thaùo gôõ. Neáu öùng xöû ñöôïc nhö vaäy, thì cuoäc ñôøi raát coù yù nghóa. Soáng nhö vaäy, duø laø coâng nhaân ôû treân maûnh ñaát thieáu nhieàu phöông tieän, ta vaãn laøm ñöôïc nhieàu vieäc coù yù nghóa. Chuùng ta ñöøng maëc caûm, mieãn laø trong quaù trình laøm vieäc ta laøm baèng taát caû taám loøng, nhieät tình, khoâng vuï lôïi maø laøm ñeå coù ñöôïc söï soáng, 34 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ söï thöông yeâu, vaø hieåu bieát, coù cô hoäi taïo coâng ñöùc vaø soáng moät caùch an vui haïnh phuùc trong cuoäc ñôøi. Quan nieäm nhö vaäy seõ laøm cho taát caû nhöõng beá taéc ñöôïc thaùo gôõ. Tình huoáng thöù nhaát, moät ngöôøi ñang bò khoå ñau cuøng cöïc. Ví duï: moät sinh vieân thi bò rôùt, hoaëc ñaït keát quaû khoâng nhö yù muoán, hay laøm aên thaát baïi, bò coâ laäp, chöûi maéng ... seõ taïo ra caûm giaùc coâ ñôn raát lôùn. Trong söï khoå ñau ñoù, chuùng ta ñeán vôùi hoï, mong hoï noùi ra vaø tha thöù cho hoï, thì söï caûm thoâng seõ ñöôïc thieát laäp, luùc ñoù hoï coù theå laéng nghe vaø chaáp nhaän chuùng ta. Tình huoáng thöù hai, moät ngöôøi soáng trong traïng thaùi haïnh phuùc tuyeät ñoái. Chaúng haïn, ngöôøi raát thaønh coâng, coù xe môùi, nhaø môùi hay nhöõng thaønh töïu A,B,C naøo ñoù, khi chuùng ta ñeán, hoï öùng xöû raát hoan hyû, saün saøng chia seû noãi nieàm vôùi chuùng ta. Tính caùch aân xaù cuûa caùc quoác gia vaøo nhöõng ngaøy Quoác khaùnh, Ñoäc laäp, caùc tuø nhaân ñöôïc giaûm aùn, laø moät trong nhöõng caùch thöùc raát phuø hôïp vôùi tinh thaàn nhaø Phaät. Con ngöôøi cuõng coù nhöõng khuynh höôùng töông töï nhö vaäy, trong luùc vui, thaønh coâng thì mình saün saøng tha thöù taát caû. Trong nhöõng tình huoáng ñoù, khi tieáp xuùc vôùi hoï, giaûi baøy söï hieåu laàm ra, thì ngöôøi kia chaáp nhaän söï giaûi baøy deã daøng hôn, coøn trong luùc ngöôøi kia ñang gaëp söï beá taéc, bò tuø tuùng thì söï giaûi baøy seõ khoâng coù taùc duïng. Vì vaäy, chuùng ta phaûi noùi ñuùng luùc thì môùi coù keát quaû. Khi coù söï hieåu laàm vôùi ngöôøi naøo thì ñöøng ñeå cho söï hieåu laàm ñoù phaùt trieån vaø naèm yeân. Phaûi thaùo gôõ söï hieåu laàm töø beân ngoaøi, luùc ñoù traïng thaùi an toaøn môùi coù maët baèng khoâng mình vaø hoï ñeàu laø naïn nhaân. *** CHƯƠNG II HOA ĐẠO ĐỨC HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 37 NHẬN THỨC CÁI ĐẸP Thaùp tuøng theo nhaø vieân chöùc laø moät ñoaøn tuøy tuøng, trong soá ñoù, moät thieáu phuï ñaùnh rôi maûnh goã, coù ngöôøi ñaõ nhaët leân vaø raát thích maûnh goã naøy vì noù ñöôïc öôùp traàm höông. Ngöôøi nhaët ñöôïc hoûi nhöõng ngöôøi khaùc: maûnh goã naøy laø goã gì? Coù ngöôøi cho raèng ñaây laø goã traàm höông, coù ngöôøi laïi noùi ñoù laø goã quí, anh thôï moäc xaùc ñònh raát roõ ñaáy laø moät mieáng goã bình thöôøng. Qua caâu chuyeän, chuùng ta thaáy chæ moät mieáng goã bình thöôøng, neáu chuùng ta öôùp traàm vaø höông thì goã naøy trôû thaønh loaïi goã thôm. Thôøi löôïng ñeå öôùp taåm ñaõ taïo ra giaù trò cho maûnh goã, neáu ñeå bình thöôøng thì noù seõ maát ñi yù nghóa trong cuoäc ñôøi. Giaù trò cuûa mieáng goã vuïn coù theå taïo ra nhieät löôïng khi boû vaøo beáp löûa. Phöông Taây, vieäc ñoát löûa baèng cuûi khoâng coøn söû duïng nöõa, cho neân noù vónh vieãn trôû thaønh moät vaät raát dö thöøa; neáu ñem öôùp höông thôm thì laïi ñöôïc ngöôøi khaùc xem troïng. Cuõng vaäy, höông thôm cuûa con ngöôøi naèm moät phaàn raát caên baûn ôû heä giaù trò maø coù theå ñoùng goùp cho cuoäc ñôøi. Höông thôm ñoù, ñaàu tieân ñöôïc saùnh ví nhö moät boâng hoa, taïo ra haáp löïc thu huùt caùc loaøi ong vaø böôùm. Haáp löïc naøy dó nhieân khaùc raát nhieàu so vôùi vaên chöông, thi phuù moâ taû tính caùch hoa nguyeät laõng maïn cuûa tình yeâu. Höông thôm ñoù ñaõ giuùp cho caùc loaïi ong böôùm taêng theâm giaù trò söùc soáng. Töø phöông dieän hình thöùc, caùc loaøi hoa coù theå taêng theâm veû ñeïp cho cuoäc ñôøi. Nhaø Phaät thöôøng saùnh ví loaïi hoa ñoù laø hoa ñaïo ñöùc, hoa cuûa ñôøi soáng thaùnh haïnh, giaù trò taâm linh. Nhöõng loaøi hoa naøy khi ñem taëng cho nhöõng ngöôøi thaân thöông, chaéc chaén raèng giaù trò ñoùn nhaän cuûa hoï raát cao, bôûi vì noù laøm thaêng hoa cuoäc soáng. Loøng thöông yeâu vaø söï hieåu bieát ñaët treân neàn taûng chaát 38 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ lieäu cuûa höông thôm tinh thaàn. Khaùc bieät raát nhieàu so vôùi neùt ñeïp ngoaïi hình, caùi thöôøng laøm cho con ngöôøi rôi vaøo chuû nghóa hình thöùc, cöïc ñoan. Theá giôùi hieän ñaïi, trong voøng maáy möôi naêm trôû laïi ñaây, neùt ñeïp cuûa ngöôøi phuï nöõ ñöôïc ca tuïng coøn hôn caû Thöôïng ñeá. Ngöôøi ta ñaõ lôïi duïng cô hoäi laøm giaøu treân saéc ñeïp cuûa phuï nöõ. Chaúng haïn nhö toå chöùc nhöõng cuoäc thi Hoa haäu toaøn quoác, Hoa haäu Hoaøn vuõ, ... ñeå taïo ra nhöõng veû ñeïp thôøi trang. Ñoù coù theå keát thaønh nhöõng giaù trò vaät chaát cho ñôøi soáng con ngöôøi, nhöõng chaát lieäu naøy cuõng raát caàn thieát. Beân caïnh nhöõng giaù trò höông thôm vaø neùt ñeïp veà phöông dieän vaät lyù, chuùng ta coøn coù nhöõng chaát lieäu höông thôm cuûa taâm hoàn, noäi taâm, ñoùng vai troø raát quan troïng ñeå thaêng hoa ñôøi soáng tinh thaàn cuûa con ngöôøi. Moät ñôøi soáng chæ ñôn thuaàn veà vaät chaát hay vaät lyù thì raát khaäp khieãng. Tröôûng thaønh, phaùt ñaït, thònh vöôïng maø lónh vöïc tinh thaàn bò thieáu, thì ngöôøi ñoù chæ phaùt trieån maïnh veà theå xaùc, nhöng tinh thaàn raát thieáu vaéng troáng traûi. Do ñoù noãi khoå nieàm ñau vaãn coù cô hoäi ñoät nhaäp khoáng cheá, vaø daãn ñeán khuynh höôùng thieáu nhöõng giaù trò khaùc, deã bò rôi vaøo traïng thaùi khuûng hoaûng nhö phöông Taây ñaõ töøng xaûy ra trong nhieàu theá kyû qua. Trong kinh Ñaïi Baùt Nieát Baøn, Nhö Lai keå caâu chuyeän nguï ngoân: Coù hai chò em song sinh, ngöôøi chò coù neùt ñeïp nhö Haèng Nga, thuïc nöõ tuyeät vôøi, ngöôïc laïi ngöôøi em coù moät göông maët raát xaáu, ñeán ñoä neáu nhìn coâ vaøo ban ñeâm, toái veà coù theå gaëp aùc moäng. Hai chò em thöông nhau nhö hình vôùi boùng. Coù chaøng thaùi töû thöông ngöôøi chò moät caùch ñaém ñuoái, vaø nghó raèng neáu thieáu coâ ta thì ñôøi soáng seõ maát heát taát caû yù nghóa, chaøng HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 39 ngoû yù keát hoân. Maëc duø coâ chò raát thöông anh nhöng khoâng theå chaáp nhaän lôøi thænh caàu moät caùch ñôn giaûn nhö vaäy. Coâ ñöa ra moät ñieàu kieän, khoâng phaûi laø nhaø cao cöûa roäng, taøi saûn, cuõng khoâng phaûi laø taát caû vò trí xaõ hoäi. Ñôn giaûn laø “Neáu anh thöông toâi, anh yeâu toâi, lieäu anh coù theå chaáp nhaän caû coâ em gaùi cuûa toâi hay khoâng? Khi cöôùi toâi roài anh coù xem coâ em gaùi xaáu xí cuûa toâi nhö laø ñöùa em ruoät cuûa anh hay khoâng? Neáu anh khoâng chaáp nhaän ñieàu kieän ñoù thì coù leõ chuùng ta khoù thieát laäp tình yeâu mang chaát lieäu cuûa hieåu bieát, caûm thoâng moät caùch laâu daøi vaø beàn bæ ñöôïc”. Caùch moâ taû kòch tính cuûa baûn kinh gôïi leân raát nhieàu suy nghó. Trong caáu truùc sinh hoïc, thoâng thöôøng vôùi moät caëp song sinh, neáu trong ñoù, moät ngöôøi coù neùt ñeïp kieàu dieãm, thì ngöôøi coøn laïi cuõng ñeïp töông töï. Caáu truùc sinh hoïc ñoù coù theå chính xaùc 99,99% cho raát nhieàu tình huoáng maø chuùng ta ñaõ töøng thaáy. Hai chò em coù hai neùt ñeïp khaùc nhau, moät beân raát quyeán ruõ coøn moät beân khi thaáy ai cuõng sôï. Nhöng taïi sao caùi xaáu xí cuûa ngöôøi em vaãn ñöôïc kinh goïi laø neùt ñeïp. ÔÛ ñaây muoán noùi: Trong moãi con ngöôøi, ai cuõng coù hai boä maët ñoù laø xaáu vaø ñeïp. Xaáu ôû ñaây laø nhöõng taâm lyù tham, saân, si, maïn, nghi, hyû, noä, aùi, oá. Ñeïp laø nhöõng taâm sôû thuaän nhö: Töø, bi, hyû, xaû, dòu daøng, neát na... maø ai cuõng coù ñaày ñuû. Neáu ai chaáp nhaän ñöôïc nhö theá thì môùi soáng vôùi nhau suoát ñôøi ñöôïc. Nhö Lai Theá Toân thaáy ñöôïc giaù trò cuûa neùt ñeïp khoâng naèm ôû baûn chaát cuûa söï hieän höõu, maø nhaän thöùc caùi ñeïp ôû goùc ñoä nhìn cuûa moãi ngöôøi. Caûm tính nhaän thöùc, ñaùnh giaù cuûa con ngöôøi thöôøng naèm ôû nghieäp löïc, thoâng qua ñoù con ngöôøi cho raèng ñaây laø ñeïp, ñaây khoâng ñeïp, ñaây laø thaåm myõ, ñaây chöa thaåm myõ. Vì theá giaù trò caùi ñeïp ñoù chæ laø töông ñoái. Noù khoâng toàn taïi, ñoâi luùc chuùng ta bôm phoàng leân thaønh 40 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ nhöõng heä giaù trò phuïc vuï, hoaëc lao theo nhöõng heä giaù trò aûo töôûng neân phaûi ñaùnh maát chính mình. Neáu ai ñoù khoâng coù ñöôïc neùt ñeïp kieàu dieãm, hoï coù theå gieo trong loøng caûm xuùc cuûa nhöõng taâm lyù maëc caûm raát lôùn, ñaëc bieät ñoù laø ngöôøi nöõ. Baûn kinh taïo moät böôùc ngoaët kòch tính maø khoâng taïo ra giaûi phaùp, vì giaûi phaùp naèm ôû söï löïa choïn cuûa töøng ñoäc giaû. Neáu chuùng ta ñang ôû goùc ñoä thaåm myõ, thì chaéc chaén raèng seõ ñoùng vai moät chaøng hoaøng töû saün saøng khoâng chaáp nhaän yeâu caàu raát caên baûn, thieát laäp treân giaù trò tình ngöôøi giöõa coâ vaø ngöôøi em ruoät. Neáu hoaøng töû khoâng quan troïng veà neùt ñeïp kieàu dieãm cuûa thaân hình vaø theå xaùc thì coù theå chaáp nhaän. Beân caïnh neùt ñeïp ñoù coøn ñöôïc söï haøi hoøa, hoã trôï bôûi caùi ñeïp noäi taâm raát lôùn ôû ngöôøi kia. Ít nhaát ngöôøi chò khoâng bao giôø ñaåy ngöôøi em xaáu xí cuûa mình vaøo trong noãi beá taéc coâ ñôn, taïo haïnh phuùc cho ngöôøi ñaõ töøng sanh ra cuøng thôøi ñieåm vôùi mình. Söï chia seû ñoù laø giaù trò cuûa taám loøng nhaân haäu raát quí. Neáu khoâng ñuû baûn lónh ñeå chaáp nhaän giöõa caùi ñeïp vaø caùi khoâng ñeïp cuøng toàn taïi trong con ngöôøi cuûa mình, thì caâu traû lôøi seõ laø “NO”. Chaáp nhaän vì ñam meâ, quyeán luyeán neùt ñeïp kieàu dieãm maø baát chaáp nhöõng caùi khoâng ñeïp, khoâng nhö yù muoán ôû beân caïnh thì roõ raøng tình yeâu lyù töôûng khoù coù theå keùo daøi, vaø coù theå keát thuùc baèng cuoäc tình raát ngang traùi vaø khoå ñau. Noùi caùch khaùc neáu tình yeâu chæ ñeán vôùi nhau baèng neùt ñeïp ngoaïi hình thì tình yeâu seõ caát caùnh bay xa khi neùt ñeïp ñoù ñaõ veà tuoåi xeá chieàu. Neùt ñeïp cuûa tuoåi traêng troøn vaø tuoåi baïc phô khaùc nhau raát xa. Maëc duø coù nhieàu oâng baø cuï vaãn coøn neùt ñeïp cuûa ngöôøi giaø, nhöng khoâng phaûi laø neùt ñeïp maáy möôi naêm veà tröôùc. Ñeán vôùi nhau baèng neùt ñeïp ngoaïi hình, laø moät thaùch thöùc raát lôùn ñeå thöû taám loøng chung thuûy cuûa ñoâi vôï choàng. HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 41 Neáu chuùng ta tieáp caän caâu chuyeän nguï ngoân ñoù töø goùc ñoä cuûa moät bieåu töôïng trieát lyù, thì giaù trò cuûa noù raát cao, gôïi cho chuùng ta raát nhieàu suy nghó. Roõ raøng trong caâu chuyeän, nhöõng noäi dung vöøa neâu khoâng coù thaät. Hai chò em song sinh khoâng theå naøo coù caáu truùc sinh hoïc vaät lyù khaùc nhau, moät ngöôøi ñeïp nhö laø Haèng Nga, moät ngöôøi xaáu nhö Thò Nôû. Thoâng thöôøng, trong tröôøng hôïp sanh ñoâi, heã ngöôøi kia ñeïp 10 thì ngöôøi noï cuõng phaûi ñeïp 9, ngöôøi kia xaáu thì ngöôøi naøy cuõng xaáu, ngöôøi kia da traéng thì ngöôøi naøy phaûi da traéng chöù khoâng theå laø da ñen. ÔÛ ñaây ñöùc Phaät muoán noùi, con ngöôøi luoân coù hai tính caùch: ñeïp vaø xaáu; tính caùch tích cöïc vaø tieâu cöïc, moät con ngöôøi raát haân hoan ñoái maët vôùi dieãn bieán trong cuoäc ñôøi, coøn moät ngöôøi höôùng noäi theo chieàu kích maëc caûm töï ti. Taát caû nhöõng giaù trò ñoù ñeàu toàn taïi trong söï hieän höõu cuûa moät con ngöôøi. Khi ñaët ra vaán ñeà, yeâu moät ngöôøi naøo ñoù laø chuùng ta ñaët treân heä giaù trò cuûa söï chaáp nhaän raèng, toâi baát chaáp taát caû nhöõng caùi ñeïp vaø xaáu cuûa anh (em) thì lieäu tình yeâu ñoù coù theå toàn taïi laâu daøi ñöôïc hay khoâng? Chuùng ta noùi raèng toâi yeâu vì thaáy ñöôïc neùt ñeïp, duyeân daùng, gioïng noùi ngoït ngaøo deã thöông, ñieäu boä haáp daãn. Tình yeâu ñoù khoù coù tuoåi thoï laâu daøi, maø noù coù theå bò hoaïnh töû, bieán daïng vaø bò nhöõng ngang traùi. Trong moät con ngöôøi khoâng coù tính caùch toaøn veïn. Söï baát toaøn thöôøng quan nieäm laø moät thuoäc tính cuûa kieáp ngöôøi. Heã laø con ngöôøi thì phaûi coù nhöõng ñieåm toát, xaáu, coù nhöõng ñieàu tích cöïc vaø tieâu cöïc. Khi naøo thaân xaùc phaøm tuïc ñöôïc chuyeån hoaù töø caûm xuùc cho ñeán nhaän thöùc vaø haønh ñoäng, baáy giôø con ngöôøi môùi thaät söï laø con ngöôøi troïn veïn. 42 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ Cho neân chaáp nhaän yeâu moät ngöôøi naøo ñoù thì ta phaûi coù baûn lónh ñeå nhìn thaáy caùi ñeïp vaø caùi chöa ñeïp cuûa hoï. Trong kinh taïng Pali ñöùc Phaät daïy: “Ñöøng ñeå yù töôùng chung vaø töôùng rieâng cuûa con ngöôøi”. Taïi sao ñöùc Phaät daïy nhö vaäy? Quan saùt con ngöôøi veà ngoaïi hình, voùc daùng, maøu saéc hay theá giôùi cuûa thinh traàn vaø aâm thanh, deã bò daãn vaøo theá giôùi cuûa meâ hoàn traän. Noù ñöôïc trang söùc bôûi nhöõng caùch thöùc aên maëc thôøi trang, caùc höông lieäu... khi taát caû khoâng coøn, thì veû ñeïp cuõng taøn uùa theo thôøi gian. Quan saùt vaøo nhöõng töôùng chung laø caùch thöùc ñaùnh giaù con ngöôøi theo theá thöôøng noùi: heã laø ngöôøi Vieät Nam thì da vaøng muõi teït, ngöôøi phöông Taây thì da traéng, muõi cao. Quan nieäm veà töôùng chung raát khaùc nhau. ÔÛ phöông Taây, ngöôøi coù mieäng roäng töôïng tröng cho söï giaøu sang, coøn ngöôøi Vieät Nam thì ngöôïc laïi mieäng roäng thì tan hoang cöûa nhaø. Ñoù laø töôùng chung cuûa moät coäng ñoàng, daân toäc. Chính nhöõng töôùng rieâng thöôøng laøm cho maét chuù yù vaøo, haáp löïc veà caûm tính cuûa con ngöôøi ñaët vaøo ñoù, ñeå noù song haønh vôùi nhau trong cuoäc soáng. Töôùng rieâng laø tieâu chí cuûa söï thu huùt giôùi tính raát maïnh. Neáu quan saùt nhieàu vaøo nhöõng töôùng rieâng, coù theå laøm chuùng ta meâ maån vì coâ naøng coù maùi toùc thöôùt tha, hay coù maù luùm ñoàng tieàn. Hoaëc thöông moät anh chaøng chæ vì caëp chaân maøy raát aán töôïng quyeán ruõ. Khi nhìn vaøo laø bòn ròn, quyeán luyeán gioáng nhö saám seùt ñang noå beân tai. Chieác raêng kheånh töôïng tröng cho tính duyeân daùng cuûa moät con ngöôøi, hoaëc döïa vaøo göông maët chöõ ñieàn, hay laø voùc daùng, theå hình, ñieäu boä, cöû chæ, lôøi noùi aâm thanh. Taát caû nhöõng töôùng rieâng ñoù coù theå laøm cho con ngöôøi ñöôïc nhaân leân töø moät caù theå trôû thaønh toång theå, töø moät neùt HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 43 ñeïp raát rieâng trôû thaønh neùt ñeïp cuûa toaøn theå moät con ngöôøi. Chính vì theá, khi chuùng ta laáy ngöôøi ñoù veà laøm vôï, choàng luùc baáy giôø môùi vôõ leõ ra maãu ngöôøi maø mình tìm kieám khoâng phaûi laø ngöôøi maø mình ñaõ töøng ñaët treân giaù trò neùt ñeïp cuûa nhöõng caùi rieâng nhö vöøa neâu. Ñöùc Phaät ñaõ taïo ra caâu chuyeän nguï ngoân ñeå ñaùnh vaøo naõo traïng nhaän thöùc thaåm myõ cuûa con ngöôøi, trong quan heä cuûa söï thöông yeâu vaø hieåu bieát. Neáu hoaøng töû laø con ngöôøi ñaët naëng tính caùch hieåu bieát, thì anh ta seõ chaáp nhaän ñieàu kieän maø ngöôøi yeâu cuûa mình ñaõ ñaët ra. Ñoù laø: “Neáu anh thöông toâi, anh chaáp nhaän toâi laøm vôï thì anh phaûi chaáp nhaän ngöôøi em xaáu xí cuûa toâi laøm em ruoät cuûa anh”. Tình thöông, söï hieåu bieát, caûm thoâng laø nhö vaäy. Neáu ñaët tình thöông yeâu treân giaù trò cuûa ngoaïi hình, chuùng ta chæ choïn töôùng rieâng. Ngoaøi haáp löïc nhöõng töôùng rieâng ñoù, laïi ñaåy ra beân ngoaøi nhö laø moät caûn löïc khoâng theå naøo chaáp nhaän ñöôïc. Hoaëc chuùng ta coù theå noùi giaû vôø, toâi saün saøng chaáp nhaän nhöng khi veà soáng chung vôùi nhau laïi xuaát hieän nhöõng beá taéc trong gia ñình, chuùng ta coù theå phaân bieät ñoái xöû vôùi ngöôøi em xaáu xí ñoù. Hình aûnh con ngöôøi xaáu xí ñoù coù theå hieåu treân phöông dieän roäng hôn, chính laø bieåu töôïng cuûa nhöõng tính tham, saân, si, maïn, nghi... nhöõng taät xaáu cuûa moãi con ngöôøi ai cuõng coù. Trong chuùng ta, ai cuõng coù hai maët toát vaø xaáu. Nhöng khi yeâu bao giôø maët toát cuõng ñöôïc khueách tröông coøn maët xaáu che laáp ñi vaø chæ xuaát hieän khi thaät söï soáng vôï choàng vôùi nhau. Khoâng phaûi laø moät con ngöôøi, maø coù theå laø ñöùa con cuøng cha khaùc meï, coù theå laø ngöôøi thaân baèng quyeán thuoäc beân nhaø choàng, beân vôï. Lieäu chuùng ta coù chaáp nhaän luoân nhöõng con ngöôøi ñaõ töøng gaén boù raát maät thieát 44 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ veà phöông dieän caûm xuùc haïnh phuùc vôùi ngöôøi mình thöông yeâu hay khoâng? Ñaët ra nhöõng vaán ñeà nhö vaäy ñeå chuùng ta coù caùi nhìn toång quan veà nhöõng yeâu caàu, aûnh höôûng raát höõu cô, coù theå taïo ra noãi khoå nieàm ñau vôùi quan heä tình ngöôøi, maø chuùng ta nghó raèng neáu thieáu ngöôøi naøy laø maát caû moät baàu trôøi. Haøn Maëc Töû ñaõ töøng thoát ra lôøi thô “Ngöôøi ñi moät nöûa hoàn toâi maát, coøn nöûa hoàn kia boãng daïi khôø”. Döôùi caùi nhìn cuûa moät nhaø thô, chòu aûnh höôûng Thieân Chuùa giaùo, thì caùi baàu trôøi haïnh phuùc laø baàu trôøi cuûa tình yeâu. Moät tình yeâu raát muø quaùng. Trong ñaàu baùn caàu naõo caûm xuùc khoâng heà coù chaát lieäu cuûa söï hieåu bieát, khoâng heà coù giaù trò cuûa loøng caûm thoâng vôùi nhau. Heã thöông thì thöông taát caû taám loøng, caû nhöõng giaù trò cuûa ngöôøi ñoù ñang coù vaø chaáp nhaän luoân nhöõng caùi ngöôøi ñoù chöa ñöôïc hoaøn thieän. Neáu tình yeâu ñoù khoâng ñöôïc thaønh töïu do söï traùi ngang veà gia caûnh, khaùc toân giaùo, thì moãi ngöôøi phaûi ñi moät höôùng. Neáu chuùng ta ñaët giaù trò thöông yeâu baèng caûm xuùc cuûa giôùi tính, cuûa neùt ñeïp “Nghieâng thaønh ñoå nöôùc”, thì roõ raøng giaù trò cuûa töôùng rieâng naøy seõ laøm cho con ngöôøi rôi vaøo traïng thaùi chieám höõu. Caùi gì mình chieám höõu khoâng ñöôïc coù theå taïo ra nhöõng böùc xuùc, caùi ñoù coù theå taïo ra ñieân loaïn vaø daãn ñeán söï quyeân sinh maø chuùng ta ñaõ töøng thaáy raát nhieàu caëp tình nhaân choïn con ñöôøng beá taéc ñoù. Roõ raøng khi yeâu coù theå cöôøng ñieäu giaù trò cuûa tình yeâu nhö giaù trò baàu trôøi, traêng sao, trôøi xanh, maây baïc, ... ñeán noãi coù tình yeâu laø coù taát caû baàu trôøi, khi veà nhaø loøng coøn rung rung caûm xuùc. Chuùng toâi tin chaéc raèng, ít nhaát quí vò ñaõ töøng traûi qua nhöõng giai ñoaïn caûm xuùc ñoù. Phöông Taây, cöù sau 50 naêm cuûa hoân nhaân, ngöôøi ta laïi HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 45 haâm noùng tình yeâu. Hoï tìm laïi möùc ñoä rung caûm cuûa traùi tim vôùi taát caû söï hieåu bieát, söï choïn löïa vaø hy sinh caàn phaûi coù cuûa hai phaùi. Chuùng ta thaáy, nhöõng giaù trò cöôøng ñieäu tình yeâu nhö laø baàu trôøi haïnh phuùc, noù laø moät giaù trò khoâng coù thöïc. Haïnh phuùc tình yeâu ñoâi löùa coù theå ñoùng vai troø 30% thoâi, vì chuùng ta vaãn coøn tình ñoàng loaïi, tình töø bi vaø nhieàu thöù tình khaùc. Nhöng khi yeâu, laïi queân heát taát caû nhöõng thöù tình naøy vaø cho raèng noù laø taát caû. Neáu nhö tình yeâu ñoù khoâng ñaùp öùng laïi moät caùch troïn veïn, thì con ngöôøi trôû thaønh ñieân loaïn. Ñaët giaù trò tình yeâu vaøo trong moät quyõ ñaïo beá taéc, thaø raèng khoâng yeâu coøn hôn laø yeâu maø khoâng coù giaù trò cho höôùng môû ra cuûa cuoäc ñôøi. Caâu chuyeän nguï ngoân ñoù gôïi cho ta phaûi laøm moät con ngöôøi nhö theá naøo ñeå söï caûm thoâng, hieåu bieát coù theå thieát laäp moät caùch tröïc tuyeán, chöù khoâng phaûi thieát laäp qua caùc nhòp caàu cuûa ngöôøi thöù hai, thöù ba, cuûa oâng Tô baø Nguyeät, hay cha meï ñaët ñeå. Chính nhu caàu ñoù, baûn thaân noù ñaõ coù ñöôïc yeáu toá tích cöïc cuûa söï hieåu bieát vaø caûm thoâng. Nôi naøo coù thöông yeâu thaät söï thì nôi ñoù coù hieåu bieát vaø ngöôïc laïi. Neáu laáy töôùng rieâng ñeå naâng leân thaønh tình yeâu lyù töôûng, thì ñoù khoâng phaûi laø tình yeâu cuûa söï hieåu bieát maø laø söï löïa choïn cuûa con maét. Noùi theo nhaø Phaät, thì ñoù laø söï löïa choïn cuûa nghieäp thöùc vôùi nhöõng quaùn tính veà tính duïc, caûm xuùc, nhaän thöùc, veà tình yeâu, hoân nhaân haïnh phuùc gia ñình... Quaùn tính ñoù roõ raøng khoâng theå ñaët con ngöôøi trong nhöõng caùch theá lao veà phía tröôùc vôùi nhöõng giaù trò cuûa an vui, maø noù coù theå bò ñoå vôõ raát nhanh choùng. Chaáp nhaän nhöõng ngöôøi keá caän beân ngöôøi yeâu, laø moät trong nhöõng yeáu toá tieân quyeát, ñeå xaùc laäp ñôøi soáng haïnh phuùc. 46 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ Nhieàu ngöôøi coù theå thöông yeâu ñaém ñuoái choàng, vôï nhöng khoâng chaáp nhaän tình traïng chia seû thöông yeâu cho cha meï ruoät cuûa hoï. Söï ghen tuoâng ñoù ñaõ bieán daïng vì muoán taát caû giaù trò tình thöông yeâu phaûi thuoäc veà mình. Duø cho ngöôøi ñaõ mang naëng ñeû ñau ra ngöôøi mình thöông, vaãn khoâng ñöôïc quyeàn chia seû gia taøi tình thöông ñoù. Roõ raøng chuùng ta ñaåy ngöôøi kia vaøo moät caùch theá raát khoù xöû. Neáu choïn mình thì phaûi taùch ly cha meï, neáu choïn cha meï thì phaûi töø boû mình, hoaëc choïn mình thì phaûi töø boû nhöõng ñöùa con tröôùc cuûa hoï hay nhöõng anh chò em ruoät thòt. Caùch thöùc loaïi tröø nhö vaäy laøm cho traùi tim thöông yeâu bò naùt tan, neáu nhö khoâng cuõng bò ræ maùu bôûi söï caân ño raát caêng thaúng veà caûm xuùc, choïn beân naøo, naëng beân naøo, nheï beân naøo, beân tình hay beân hieáu. Chuùng ta cöù lieân töôûng caâu chuyeän vöøa neâu nhö laø moät coâng aùn veà tình yeâu hoân nhaân vaø haïnh phuùc. Thaät khoâng theå naøo deã daõi trong söï löïa choïn ngöôøi trong moäng. Phaûi heát söùc ñaén ño. Coù theå chaäm moät böôùc ñeå cho söï thieát laäp tình yeâu ñöôïc ñaët treân nhöõng vieân ñaù, bôûi con ñöôøng cuûa söï hieåu bieát vaø caûm thoâng, thì con ñöôøng tình yeâu ñoù môùi laâu daøi vaø beàn bæ. Baèng khoâng söï ñuïng chaïm giöõa chuùng ta vaø hoï haøng hai beân, seõ taïo ra thaùch ñoá raát lôùn cho tieán trình duy trì haïnh phuùc vaø baûo veä giaù trò cuûa hoân nhaân trong tình yeâu ñôøi soáng vôï choàng. BẢN NGÃ TRONG TÌNH YÊU Taát caû söï yeâu thöông veà giôùi tính ñeàu laø söï yeâu thöông thuoäc veà baûn ngaõ. Lôøi tuyeân boá naøy laø moät thaùch ñoá raát lôùn ñoái vôùi caùc nhaø taâm lyù hoïc vaø xaõ hoäi hoïc veà vaán ñeà phuï nöõ vaø giôùi tính. HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 47 Quan heä tình yeâu ít nhaát phaûi coù ba vaán ñeà ñöôïc ñaët ra: ñoái töôïng, chuû theå vaø chaát lieäu doøng caûm xuùc thöông yeâu ñöôïc thieát laäp giöõa ñoái töôïng vaø chuû theå naøy. Khi noùi raèng thöông moät ngöôøi naøo ñoù, chuùng ta khoâng theå noùi toâi thöông ngöôøi trong moäng. Ngöôøi trong moäng laø hình aûnh lyù töôûng, thoâng qua ñoù thöông yeâu moät con ngöôøi cuï theå. Coù nhöõng ngöôøi bò beänh taâm thaàn, vì khoâng tìm ñöôïc ngöôøi trong moäng neân phaûi thöông moät ngöôøi naøo ñoù coù voùc daùng töông töï nhö ngöôøi mình ñaõ töøng ñaët öôùc mô, cho neân ñoái töôïng ñoù phaûi laø moät ñoái töôïng hieän thöïc. Chæ coù neàn taâm lyù hoïc Phaät giaùo, môùi phaân tích baûn chaát saâu saéc cuûa söï thöông yeâu, ñaët treân neàn taûng giôùi tính, cuûa haáp löïc giöõa nam vaø nöõ hay giöõa nhöõng ngöôøi ñoàng giôùi tính. Taïi sao ñöùc Phaät noùi raèng giaù trò cuûa söï thöông yeâu ñoù laø thöông chính baûn thaân mình? Bôûi vì khi thöông yeâu, chuùng ta tìm kieám moät ñoái töôïng. Trong söï tìm kieám ñoù, xuaát hieän moät caûm xuùc taâm lyù, raèng toâi khoâng theå naøo chaáp nhaän söï coâ ñôn, ñôn ñoäc; toâi khoâng theå naøo soáng ñöôïc moät mình, maø phaûi coù moät ngöôøi baïn ñôøi, ngöôøi baïn tình, ñeå gôûi gaém, chia seû, taâm söï noãi khoå vaø nieàm ñau. Veà phöông dieän theá gian, thaùi ñoä caûm xuùc coâ ñôn cuûa con ngöôøi, thuùc ñaåy mình caàn phaûi choïn moät ngöôøi naøo ñoù ñeå thöông yeâu. Neáu khoâng choïn baïn tình, baïn ñôøi ôû tuoåi thanh xuaân maø ñeå lôùn tuoåi thì seõ bò maát giaù. Söï voäi vaøng ñoù laøm cho chuùng ta phaûi choïn con ngöôøi maø thaät söï chöa hieåu bieát gì veà hoï. baát chaáp taát caû ñeå tìm kieám caùi gì ñoù coù theå buø ñaép traïng thaùi coâ ñôn, troáng vaéng caûm xuùc cuûa mình. Cho neân thöông yeâu ngöôøi khaùc, chính laø thöông yeâu baûn thaân mình. Töø goùc ñoä naøy chuùng ta coù theå nhaän ñònh giaù trò cuûa söï hieåu bieát vaø caûm thoâng laø moät trong nhöõng yeáu toá raát quan troïng. Coù theå xaùc ñònh ñöôïc raèng, neáu toâi yeâu moät ngöôøi 48 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ naøo ñoù, coù yù nghóa vôùi giaù trò haïnh phuùc vaø an vui laâu daøi, thì ít nhaát toâi phaûi hieåu ñöôïc doøng caûm xuùc cuûa toâi laø gì. Noùi caùch khaùc, toâi yeâu baûn thaân toâi döôùi goùc ñoä voâ ngaõ, vò tha maø khoâng coù ích kyû. Neáu yeâu baûn thaân mình döôùi goùc ñoä cuûa söï ích kyû, laø chuùng ta phaûi bieán ngöôøi khaùc trôû thaønh baûn photocopy cuûa mình. Buoäc ngöôøi kia phaûi noùi cuøng moät ngoân ngöõ, öùng xöû cuøng moät caùch theá, aên cuøng moät thöïc phaåm, laøm cuøng moät hình aûnh gioáng nhö nhau,... Nhö vaäy, chuùng ta ñang giam nhoát ngöôøi kia trong nguïc tuø cuûa lyù töôûng thaàn töôïng, maø chuùng ta ñaët ra vaø giaù trò cuûa nhöõng caùi ta caàn coù trong cuoäc ñôøi. Beân caïnh ñoù chuùng ta laïi voâ tình khoâng hieåu ñöôïc raèng, trong theá giôùi tö duy cuûa ngöôøi kia cuõng coù nhöõng tieâu chí raát khaùc, maø mình buoäc hoï töø boû nhöõng tieâu chí ñoù. Söï chieàu chuoäng trong tình yeâu, ngöôøi ta coù theå boû ñi nhöõng caù tính, sôû thích rieâng ñeå ñeán vôùi nhau, ñeå thoûa maõn, ñaùp öùng, ñaït ñöôïc giaù trò cuûa tình yeâu. Coøn tuoåi thoï tình yeâu keùo daøi ñöôïc bao laâu laø do caû hai ñoái xöû vôùi nhau. Yeâu moät ngöôøi, caàn taïo khoâng gian cho ngöôøi kia coù khoâng khí ñeå thôû, thöïc phaåm ñeå aên, aùo quaàn ñeå trang söùc, tö duy ñeå nhaän ñònh ñaùnh giaù, chöù khoâng buoäc ngöôøi kia phaûi gioáng nhö mình. Neáu nhö ngöôøi kia gioáng nhö mình thì giaù trò haáp löïc seõ khoâng coøn nöõa. Bieán ngöôøi kia trôû thaønh caùi boùng, töùc laø laøm cho hoï leä thuoäc vaøo mình. Nhö vaäy laø tröông sình töï ngaõ leân, chuùng ta ñang yeâu töï ngaõ maø cöù töôûng raèng ñang thöông ngöôøi kia, khoâng bieát raèng chuùng ta ñang nhoát ngöôøi kia trong töï ngaõ cuûa mình. Vua Ba Tö Naëc raát toân kính ñöùc Phaät nhö moät baäc Thaày taâm linh, nhö vò coá vaán veà söï phaùt trieån giaùo duïc vaø nhöõng giaù trò veà ñaïo ñöùc trong cuoäc soáng, cho neân oâng thöôøng ñeán HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 49 vôùi ñöùc Phaät. Nhöõng naêm thaùng ñaàu oâng coøn e ngaïi, vì luùc ñoù Nhö Lai Theá Toân ñöôïc xem laø Baäc Ñaïi giaùc, ôû ñoä tuoåi 35- 36, baèng tuoåi oâng. OÂng nghó raèng trong truyeàn thoáng taâm linh cuûa Baø La Moân giaùo coù nhieàu baäc tröôûng thöôïng cao hôn nöõa, neáu coù söï löïa choïn, oâng seõ choïn nhöõng baäc tröôûng thöôïng chöù khoâng ñeán nhöõng baäc treû trung. Vì ngöôøi treû coù theå khoâng ñaûm baûo chaát lieäu taâm linh, tueä giaùc vaø loøng töø bi, hay chæ ñôn thuaàn laø tieán trình hoäi tuï thu thaäp kieán thöùc saùch vôû töø nhöõng ngöôøi ñi tröôùc, veà truyeàn baù kieán thöùc maø thoâi. Söï deø daët ñoù laøm cho oâng coù moät khoaûng caùch nhaát ñònh naøo ñoù vôùi Nhö Lai Theá Toân. Vua Ba Tö Naëc coù hoaøng haäu raát deã thöông laø Manika (Maïc Lôïi). Hai ngöôøi raát taâm ñaàu, yù hôïp. Coù laàn vua vaø hoaøng haäu taâm söï vôùi nhau sau nhöõng giôø caêng thaúng trong trieàu chính. Vua hoûi hoaøng haäu raèng: Treân cuoäc ñôøi naøy, aùi khanh thöông yeâu ai nhaát? (Dó nhieân khi ñaët ra caâu hoûi ñoù nhaø vua chæ muoán nhaän caâu traû lôøi laø em thöông chaøng nhieàu nhaát). Hoaøng haäu traû lôøi: - Neáu beä haï khoâng baét toäi vaø cho pheùp thaàn thieáp traû lôøi ñuùng söï thaät, thì thaàn thieáp môùi daùm noùi. Ta cho pheùp. Vua noùi. Vaø caâu traû lôøi cuûa hoaøng haäu laø: “Thieáp yeâu thieáp nhieàu nhaát”, ñaõ laøm vua choaùng vaùng! Vua nghó, coù bieát bao cung phi, myõ nöõ ta khoâng maøng ñeán, ta chæ choïn coù naøng, theá maø naøng noùi khoâng thöông ta baèng thöông chính naøng, thì coøn gì baïc beõo cho baèng. OÂng ñau khoå, nhöng khoâng muoán traùch nhieäm ñau khoå naøy. OÂng nghó ngöôïc laïi, ñaây laø caùch thöùc maø ngöôøi tình cuûa mình noùi quanh co, ñeå oâng naên næ, maø thieát laäp tình thöông 50 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ vaø hieåu bieát laãn nhau, khoâng döïa theo caùch thöùc vua, toâi maø vôùi tính caùch cuûa hai ngöôøi ñoái dieän vôùi traùi tim thöông yeâu, thoån thöùc. OÂng noùi: AÙi khanh haõy noùi laïi laàn thöù hai. Hoaøng haäu vaãn noùi y heät nhö vaäy. OÂng yeâu caàu laäp laïi laàn thöù ba, hoaøng haäu vaãn traû lôøi chính xaùc nhö vaäy. Baø noùi raèng, chính Ñaïi vöông cuõng yeâu Ñaïi vöông nhaát ñoù thoâi! Giaû söû, neáu Ñaïi vöông thaáy thaàn thieáp tö tình vôùi moät voõ töôùng naøo khaùc, coù phaûi ngaøi seõ ñem thaàn thieáp vaø teân voõ töôùng ñoù ra cheùm ñaàu khoâng? Chính vì mình quaù yeâu töï ngaõ cuûa mình neân khoâng muoán ai tranh giaønh chieám ñoaït. Thaàn thieáp cuõng vaäy. Vì muoán mình ñöôïc suûng aùi, neân phaûi laøm moïi caùch ñeå vöøa loøng ngaøi thoâi. Neáu Ñaïi vöông khoâng tin vaøo taám loøng cuûa thaàn thieáp, thì chuùng ta haõy ñeán gaëp Nhö Lai Theá Toân, Ngaøi laø baäc tueä giaùc coù theå hieåu ñöôïc taát caû veà taâm lyù, Tha taâm thoâng, bieát ñöôïc doøng caûm xuùc cuûa Ñaïi vöông, bieát ñöôïc doøng caûm xuùc cuûa thaàn thieáp, Ngaøi seõ cho chuùng ta lôøi khuyeân raát thích ñaùng. Vua raát möøng, vì khoâng muoán nghe caâu noùi cuûa ngöôøi mình thöông laäp laïi vôùi goùc ñoä laøm cho mình bò thöông toån caûm xuùc, cho neân caû hai ngöôøi ñi ñeán gaëp ñöùc Phaät. Gaëp ñöùc Phaät, Maïc Lôïi ñaõ ñaët laïi caâu hoûi “Khi con thöông moät ngöôøi naøo ñoù, chaúng haïn nhö Ñaïi vöông Ba Tö Naëc thì coù phaûi laø con thöông chính con nhieàu nhaát hay khoâng?” Nhö Lai Theá Toân noùi: “Ñuùng thaät nhö vaäy”. Luùc ñoù, vua caøng ngaïc nhieân khoâng hieåu taïi sao ñöùc Phaät laïi ñoàng tình vôùi ngöôøi mình thöông nhö vaäy. Vua suy nghó, vôùi caùch gôïi yù cuûa ñöùc Phaät, boãng döng oâng caûm nhaän ra ñieàu baûn chaát cuûa tình yeâu giôùi tính laø söï vöôùng maéc, chaáp thuû vaø chieám höõu. Sôû dó chuùng ta muoán chieám höõu HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 51 ngöôøi khaùc, vì chuùng ta ñang coù nhu caàu ñeå khoûa laáp söï coâ ñôn troáng vaéng trong taâm hoàn. Cuõng vaäy, chuùng ta haõy quan saùt ñaùm ma, ngöôøi quaù coá laø moät baø meï, coù tình thöông bao la ñoàng ñeàu vôùi nhöõng ngöôøi con, gia taøi söï nghieäp, laïi ra ñi trong tuoåi leõ ra baø phaûi ñöôïc höôûng thuï söï chaêm soùc hieáu thaûo cuûa con caùi. Nhöõng ñöùa con khoùc gaøo theùt, keå leå ñuû caùch thöùc khaùc nhau. Neáu chuùng ta laéng nghe nhöõng lôøi gaøo theùt ñoù, thænh thoaûng baét gaëp nhöõng caâu nhö theá naøy: “Meï ôi, meï ra ñi boû con cho ai, meï ñi roài con seõ soáng ra sao? Roõ raøng nhöõng lôøi than khoùc ñoù khoâng heà tieác nuoái söï ra ñi cuûa ngöôøi meï. Neáu ngöôøi con nghó raèng khi meï ra ñi, giaù trò cuûa meï khoâng coøn nöõa, con tieác nuoái laém thì coøn coù yù nghóa laø ngöôøi con hieáu thaûo. Ñaèng naøy laïi noùi “Meï ra ñi roài con soáng vôùi ai” coù nghóa laø con coâ ñôn quaù neân con khoâng muoán meï ra ñi, meï coù maët thì con ñöôïc chaêm soùc, meï coù maët thì coù moïi thöù trong gia ñình naøy, coù ngöôøi naâng khaên söûa tuùi maø con khoâng phaûi lo gì caû, meï coù maët thì con ñöôïc haïnh phuùc... Nhö vaäy laø mình thöông söï coâ ñôn cuûa mình chöù mình khoâng thöông ngöôøi meï. Ngay trong caùi cheát, söï thöông yeâu cuûa con ngöôøi vaãn naèm ôû truïc xoay cuûa baûn ngaõ, xung quanh nhöõng giaù trò mình ñang coù. Neáu ai ñeán vôùi tình yeâu vì baûn ngaõ, thì sau khi ngöôøi baïn cuûa mình qua ñôøi, cuõng seõ taùi giaù. Vì hoï caàn söï chaêm soùc chöù khoâng phaûi caàn taâm hoàn yeâu thöông, neân khi ngöôøi ñoù khoâng coøn, hoï seõ thay theá ngöôøi thöù hai, thöù ba... chæ ñeå thoaû maõn thoâi. Trong heä ngoân ngöõ ñöôïc thieát laäp qua söï ñoái ñaùp giöõa vua Ba Tö Naëc vaø Maïc Lôïi phu nhaân vôùi ngoân ngöõ cuûa lyù trí, 52 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ hieåu bieát, caûm thoâng. Khi thöông moät ngöôøi laø thöông baûn thaân mình nhieàu nhaát. Phaûi thöøa nhaän ñoù laø söï thaät, ñeå khi ngöôøi kia baïc tình hay töø boû, khoâng coù gì laø buoàn, vì mình ñaõ bieát tröôùc roài. Ai cuõng thöông baûn thaân mình nhieàu nhaát, khi tình thöông cuûa ngöôøi yeâu mình roùt vaøo khoâng ñuû thì seõ chia tay. Hieåu nhö vaäy ñeå chuùng ta khoâng ñi vaøo traïng thaùi beá taéc, vaø ñeå cho söï chaáp maéc trong tình yeâu khoâng dieãn ra theo moät cöôøng ñoä maø hai beân khoâng laøm ñöôïc nhöõng gì quan troïng hôn laø cöù quaán quyùt, quaây quaàn beân nhau, coøn nhöõng chuyeän quan troïng veà ñaïo ñöùc, giaù trò, phuïc vuï, phöôùc baùu, coâng ñöùc... thì khoâng quan taâm. Neáu yeâu nhö vaäy thì roõ raøng taïo ra vuøng töø tröôøng beá taéc. Nhö Lai Theá Toân ñaõ töøng raên nhaéc nhöõng ngöôøi xuaát gia raèng, tình yeâu giôùi tính laø vuøng töø tröôøng cuûa sanh töû, laø haáp löïc nam chaâm ñeå noái keát hai baûn ngaõ laïi laøm moät. Baûn chaát cuûa hai caùi khaùc nhau ñaõ taïo haáp löïc luùc ban ñaàu, nhöng veà sau laïi khaùng cöï. Heã gioáng nhau thì noù ñaåy ra beân ngoaøi. Leõ ra khi gioáng thì phaûi coù söï hoøa hôïp, chaêm soùc baûo boïc, theá maø noù laïi khoâng coù söï thieát laäp, bôûi vì taát caû nhöõng giaù trò cuûa söï hieåu bieát vaø caûm thoâng ñaõ khoâng coù maët giöõa hai ngöôøi. Cho neân thöông moät ngöôøi maø muoán hoï coù ñöôïc tuoåi thoï veà tình yeâu beàn bæ vôùi mình, traêm naêm raêng long, toùc baïc thì chuùng ta haõy ñeán vôùi tình yeâu baèng ngoân ngöõ cuûa lyù trí vaø söï caûm thoâng. Trong khi ñoù, vua Ba Tö Naëc noùi baèng ngoân ngöõ cuûa caûm xuùc, vöôùng maéc, ñeå thoûa maõn baûn ngaõ, töï aùi, só dieän. Cho mình laø ñaïi vöông neân moïi ngöôøi phaûi tuaân phuïc vaø bieán tình yeâu trôû thaønh sôû höõu, noâ leä. Ñoù laø tình yeâu öùc cheá, chæ coù giaù trò moät chieàu. HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 53 Đก THƯƠNG YÊU BỀN VỮNG Trong söï thöông yeâu chuùng ta phaûi thieát laäp heä ngoân ngöõ hay kieán thöùc trong ñoù, kieán thöùc caûm xuùc ñoùng vai troø ban ñaàu, coøn veà laâu daøi beàn vöõng vôùi nhau thì phaûi laø heä ngoân ngöõ cuûa söï hieåu bieát vaø caûm thoâng. Neáu thieáu veá thöù hai thì khoâng coù tình yeâu naøo coù theå toàn taïi. Neáu coù, thì toàn taïi moät caùch thöông taät vôùi nhieàu söï gaây goå, khaùng cöï, giaän doãi, ly thaân vaø cuoái cuøng daãn ñeán söï ly dò vaø coù theå bieán thaønh keû thuø cuûa nhau. Do ñoù thieát laäp theâm nhòp caàu ngoân ngöõ hieåu bieát trong caùc moái quan heä cuûa thöông yeâu, laø moät trong nhöõng böôùc tieán quan troïng ñeå laøm cho tuoåi thoï cuûa tình thöông ñöôïc trieån nôû vaø laâu daøi theo caùch theá khoâng coù beänh taät. Trong tình yeâu cuõng coù nhieàu beänh taät. Ví duï nhö beänh ghen, hôøn doãi, baát caàn, só dieän, baûn ngaõ. Taát caû naêm loaïi beänh ñoù laø keû thuø cuûa tuoåi thoï tình yeâu. Khi naøo chuùng ta ñaùnh rôi giaù trò cuûa söï hieåu bieát thì virus cuûa naêm loaïi beänh naøy seõ coù maët, noù seõ thaâm nhaäp vaøo doøng caûm xuùc cuûa chuùng ta, phaù luoân caû phaàn cöùng vaø phaàn meàm cuûa caûm xuùc. Phaàn meàm cuûa yeáu toá caûm xuùc laø nhöõng trình töï taâm lyù thöông töôûng, bieåu toû baèng söï aâu yeám, voã veà, laéng nghe, caûm thoâng, naâng ñôõ, chia seû. Phaàn cöùng cuûa doøng caûm xuùc trong tình yeâu laø thaùi ñoä kieân nhaãn chòu ñöïng, ñoù laø söï vöôït leân treân nhöõng ñieåm dò bieät thoâng thöôøng, ñeå keát noái hai taâm hoàn khaùc laøm moät. Dó nhieân trong söï keát noái ñoù ñaõ coù söï sai laàm roài, vì hai caùi khaùc nhau khoâng theå laø moät, maø ñaõ coù söï sai laàm thì khoâng thieát laäp ñöôïc baèng nhòp caàu cuûa ngoân ngöõ hieåu bieát. Chuùng ta coù theå cöôøng ñieäu baèng coâng thöùc “Moät tuùp leàu tranh, hai quaû tim vaøng” nhöng hai quaû tim vaøng naøy chæ ñeå 54 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ tröng baøy chöù khoâng söû duïng ñöôïc. Tim vaøng thì ñaâu coù ñaäp thoån thöùc, cho neân tim market ñoù seõ khoâng toàn taïi trong moät tuùp leàu tranh. Noùi caùch khaùc, yeáu toá veà kinh teá, moái quan heä giöõa hai hoï, veà caûm xuùc, caù tính ñoùng vai troø raát quan troïng, ñeå taùc ñoäng ñeán tính caùch veà söï hieåu bieát vaø doøng caûm xuùc ôû trong loøng thöïc taïi cuûa tình thöông yeâu. Do ñoù neáu boû ñi giaù trò cuûa söï hieåu bieát thì tình thöông yeâu naøy khoù coù theå toàn taïi beàn vöõng, ñoù laø ñieàu maø chuùng ta tin moät caùch chaéc chaén. Trong tình thöông yeâu, neáu tính caùch cuûa hai con ngöôøi khoâng thieát laäp ôû goùc ñoä cuûa söï hieåu bieát, thì quan heä ñoù seõ khaäp khieãng. Ví duï ngöôøi roäng löôïng, ngöôøi thì keo kieät, coá chaáp, ngöôøi coù caù tính A, keû coù caù tính B, ngöôøi thì coù sôû thích naøy, ngöôøi thì coù sôû thích ñoái laäp... Taát caû nhöõng tính caùch ñoù seõ taïo ra vuøng aûnh höôûng, chuùng toâi taïm goïi laø vuøng töï aùi. Vuøng töï aùi naøy coù theå xaâm nhaäp vaø khoáng cheá taát caû caûm höùng cuûa con ngöôøi, ñeán ñoä ngöôøi ñoù khoâng chaáp nhaän nhöõng gì khaùc xaâm nhaäp vaøo beân trong. Trong kinh Töông Öng taäp I, ñöùc Phaät ñaõ daïy vaø chuùng toâi ñuùc keát laïi: “Töï aùi, sai laàm trong tình yeâu vaø hoân nhaân laø töï saùt”. Theo ngoân ngöõ kinh ñieån nhö sau: Ngöôøi naøo töï aùi khi ñöôïc ngöôøi khaùc nhaéc nhôû, khuyeân baûo, töôùi taåm nhöõng haït gioáng cuûa thöông yeâu, hieåu bieát, maø khoâng môû loøng ñeå ñoùn nhaän thì ngöôøi ñoù ñaõ theå hieän baèng nhöõng haønh ñoäng xaáu xa. Raát cuï theå qua lôøi noùi, yù nghó, vieäc laøm, hoaëc qua söï thuï ñoäng, uø lì bieán mình vaø ngöôøi trôû thaønh hai khoaûng caùch raát lôùn veà phöông dieän taâm lyù. Khoâng gian taâm lyù khoù coù theå xoùa ñöôïc. Trong khi ñoù, khoâng gian vaät lyù ñöôïc thieát laäp baèng nhòp caàu giöõa bôø bieån A vôùi bôø bieån B, giöõa vöïc A vôùi vöïc B, nhöng vuøng khoâng gian cuûa töï aùi taïo ra khoaûng caùch hoaït ñoäng theo chieàu höôùng ly taâm ngaøy caøng xa daàn, khoâng bao giôø gaëp nhau. HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 55 Cho neân töï aùi laø keû thuø cuûa tình yeâu. Trong khi ñoù, söï hieåu bieát chính laø ñoâi baïn chí tình cuûa tình thöông yeâu. Neáu buoâng boû söï hieåu bieát thì vuøng töï aùi ñoù seõ ñi vaøo khuynh höôùng raát lôïi laïc laø toâ boài cho baûn ngaõ. Mình giaän hôøn vaø nghó raèng toâi khoâng coù loãi, cho neân toâi khoâng caàn phaûi noùi, ai noùi laø ngöôøi ñoù coù loãi vaø ngöôøi ñoù coù tòch môùi ruïc ròch. Neáu cöù nhö vaäy thì beá taéc cuûa vuøng töï aùi naøy coù theå lan truyeàn, laøm cho khoâng khí caû ngoâi nhaø ngaït cöùng vaø bò ñoùng baêng. Chuùng ta ñang tieáp xuùc vôùi ngöôøi kia nhöng khoâng caûm nhaän ñöôïc giaù trò haïnh phuùc maø ngöôøi kia ñang coù vaø coù theå mang laïi cho mình. ÔÛ phöông Taây, neáu bieát caùch söû duïng, coù theå thieát laäp giaù trò cuûa söï tænh thöùc trong loøng thöïc taïi. Neáu khoâng bieát caùch thì töï aùi laø cô hoäi ñeå toâ boài baûn ngaõ vaø nhaân tính caùch caù nhaân rieâng tö, tính caùch baûn ngaõ phaùt trieån. Ví duï: Thöông xaù, nhaø cöûa, nôi laøm vieäc laø khu ñoäc laäp. Rôøi khoûi caùc nôi ñoù trôû veà nhaø, boãng döng hình aûnh caêng thaúng cuûa coâng vieäc, giaûi quyeát vaán ñeà ñöôïc phoùng thích khoûi naõo traïng veà phöông dieän vaät lyù. Neáu nhö ngöôøi naøo baùm chaët coâng vieäc, hay coù beänh traùch nhieäm quaù lôùn thì noãi aùm aûnh naëng tróu seõ ñem veà ngoâi nhaø cuûa mình. Luùc ñoù thay vì soáng vôùi vôï con, nhöõng ngöôøi thöông yeâu trong gia ñình, chuùng ta laïi soáng vôùi coâng vieäc. Nhö vaäy ñang ôû trong hieän taïi maø laïi lao veà quaù khöù cuûa coâng sôû, beá taéc, cuûa quan heä ñoái taùc... ÔÛ phöông Taây, caùch thöùc thieát laäp qui hoaïch veà nhaø cöûa phoøng oác soáng coù cô hoäi trôû veà vôùi thöïc taïi deã hôn. ÔÛ chaâu AÙ, caùi nhaø cuõng laø nôi buoân baùn, nôi ñeå sinh hoaït nguû nghæ aên uoáng, vaø xung quanh ngoâi nhaø baøy bieän raát nhieàu thöù. Moät gia ñình caû ba theá heä soáng chung vôùi nhau trong caên phoøng chæ khoaûng 10 - 20 m2, laøm cho con ngöôøi bò tuø tuùng, beá taéc, khoù thôû. Cho neân hieän taïi khoù coù theå phoùng thích quaù khöù 56 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ ra beân ngoaøi naõo traïng, do ñoù con ñöôøng tu taäp vaø haønh trì deã daøng bò aùch taéc. Theo phong caùch phöông Taây, thieát laäp quaù nhieàu caù tính caù nhaân, ñaõ laøm cho con ngöôøi trôû thaønh theá giôùi ñoäc laäp. Trong moät ngoâi nhaø, neáu coù boán thaønh vieân cha meï con caùi, thì hai ñöùa con ôû hai phoøng bieät laäp vôùi nhau. Buoåi saùng chuùng ñeán coâng sôû, tröôøng lôùp ñeán 7 – 8 giôø toái môùi trôû veà nhaø. Cha meï chuùng cuõng coù coâng aên vieäc laøm rieâng, neân cuoái cuøng gia ñình gaëp maët nhau chæ 1-2 giôø trong nhaø. Laøm cho tình nghóa thieâng lieâng giöõa cha meï vaø con caùi, vôï choàng, laøng xoùm, nhöõng ngöôøi thaân boãng nhieân bò ruùt ngaén, giaûm thieåu ñi. Chuùng ta phaûi hy sinh raát nhieàu tình caûm thaém thieát ñoù cho giaù trò vaät chaát, thoâng qua caùch laøm aên buoân baùn ñeå ñaûm baûo ñôøi soáng vaät chaát haèng ngaøy. Phaûi ñaùnh maát raát nhieàu giaù trò ñeå laáy caùi maø chuùng ta goïi laø ñi tìm töï do, ñi tìm giaù trò cuûa haïnh phuùc. Ñoù laø söï traû giaù raát ñaét, nhöng khoâng coøn coù söï löïa choïn naøo khaùc hôn. Ngoaïi tröø, soáng trong neàn vaên hoùa Trung Quoác vaø AÁn Ñoä, hoï giöõ ñöôïc baûn saéc vaên hoùa cuûa mình ôû moïi nôi, moïi choán nhöng sinh hoaït gia ñình vaãn ñöôïc thieát laäp. YẾU TỐ CHIA SẺ Theo quan nieäm cuûa ngöôøi AÁn Ñoä, con ngöôøi soáng khoâng phaûi laø giaù trò tuyeät ñoái thoâng qua nhöõng caùi tìm ñöôïc töø ñoàng tieàn. Chính vì theá maø hoï phaân coâng lao ñoäng veà traùch nhieäm vôï choàng raát roõ. Ngöôøi choàng laø truï coät kinh teá trong gia ñình, laøm heát moïi thöù, kieâm luoân caû vieäc ñi chôï, lo luoân caû coâng vieäc gia ñình, “Teà gia trò quoác bình thieân haï”. Trong moïi coâng vieäc khoâng heà coù vai troø cuûa phuï nöõ. Ngöôøi nöõ chæ ñoùng vai troø trong vieäc sinh ñeû, giaùo duïc con caùi. HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 57 Chính vì theá maø tình caûm thieâng lieâng giöõa meï vaø con cuûa neàn vaên hoaù AÁn Ñoä ñöôïc thieát laäp moät caùch raát vöõng chaéc. Doøng caûm xuùc cuûa hoï khoâng bò bieán daïng, khoâ heùo, trong boái caûnh vaên hoaù ña daïng vaø phong phuù nhö ñaát nöôùc Hoa Kyø. Hoï vaãn giöõ ñöôïc baûn saéc ñoù trong ngoâi nhaø. Ñaây laø ñieàu maø caùc gia ñình ôû Vieät Nam coù theå tham khaûo, ñeå ñieàu chænh moät phaàn naøo, trong söï thieát laäp caûm thoâng. Chuùng ta caàn phaûi gaëp nhau trong baøn côm, ñeå coù cô hoäi ngoài chung vôùi nhau cuøng aên uoáng, chia seû chaêm soùc, thaäm chí neáu giaûi trí thì cuøng xem tivi trong phoøng khaùch. Neáu moät ngöôøi thích xem chöông trình A, moät ngöôøi thích xem chöông trình B trong hai phoøng khaùc nhau, thì thieát laäp söï caûm thoâng laø moät aùch taéc raát lôùn. Ñeå coù ñöôïc tình thöông yeâu, caàn phaûi thieát laäp söï caûm thoâng. Trong tröôøng hôïp naøy ñoøi hoûi chuùng ta caàn phaûi daønh thôøi giôø cho nhau. Trong kinh coù moät aån duï raát hay “Ñöøng bao giôø ñem löûa ôû ngoaøi ñöôøng, ñoát haïnh phuùc trong ngoâi nhaø cuûa mình”. Dó nhieân löûa ñoù khoâng nhaát thieát töôïng tröng cho caûm xuùc böïc doïc, khoù chòu cau coù, maø coù theå laø caïnh tranh treân thò tröôøng vôùi nhöõng ñoái thuû, ngöôøi coäng söï vôùi mình. Löûa ôû ñaây chæ chung cho taát caû nhöõng gì khoâng thuoäc trong ñôøi soáng gia ñình haïnh phuùc cuûa mình. Neáu mang nhöõng chuyeän khoâng lieân quan gì ñeán gia ñình veà keå laïi cho ngöôøi thaân, seõ laøm cho khoâng khí ngoät ngaït hôn. Leõ ra, thôøi gian ñoù ñöôïc daønh cho vôï, choàng, con caùi. Nhö vaäy, chuùng ta ñang mang löûa ôû beân ngoaøi vaøo trong nhaø, ñoát ñi khoâng khí cuûa söï hieåu bieát vaø caûm thoâng, bôûi vì khoâng coøn thôøi gian ñeå taâm söï vôùi nhau. Nhieàu ngöôøi bò beá taéc veà caûm xuùc nhö: hai ngöôøi coù caù 58 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ tính löûa hoaëc nöôùc, neân cöù lôøi qua tieáng laïi. Vì theá hoï traùnh neù baèng caùch ñem keå moät caâu chuyeän naøo ñoù ñeå hai beân coù theå taïo nieàm vui nho nhoûù, dó nhieân ñoù laø giaûi phaùp taïm thôøi chöù khoâng phaûi laø tuyeät ñoái. Ñöùc Phaät daïy theâm “Cuõng ñöøng mang löûa trong nhaø ñem ra ñoát ôû nhaø cuûa nhöõng ngöôøi thaân”. ÔÛû nöôùc Myõ khoâng ñoát löûa theo caùch ñoù ñöôïc. Ñeán nhaø ngöôøi khaùc maø khoâng baùo tröôùc thì khoâng ai tieáp, coøn neáu ñeán goõ cöûa hoaøi thì ngöôøi ta thöa kieän cuõng phieàn. ÔÛù chaâu AÙ, coù theå mang löûa qua nhaø haøng xoùm thoâng qua nhöõng soøng baøi nho nhoû, nhöõng böõa aên tieäc, thoâng qua caùch thöùc laøm vieäc chung vôùi nhau, roài keå heát taâm söï cho ngöôøi kia nghe, maø hoï khoâng giaûi quyeát ñöôïc gì. Phaûi hieåu vaø nhaän daïng beá taéc trong gia ñình cuûa mình nhö theá naøo, ñeå tìm caùch thaùo gôõ thoâng qua söï caûm thoâng, thì söï beá taéc chæ khoanh vuøng giöõa vôï vaø choàng. Chuùng ta khoâng truyeàn beá taéc ñoù qua con caùi, vì nhö theá laø ñang thieát laäp lieân minh, keùo con veà phía mình, vaø taïo cô hoäi cho noù khaùng cöï laïi ñoái phöông. Ví duï: Hai vôï choàng ñang lôùn tieáng vôùi nhau, vôï bò choàng baïc ñaõi. Choàng coù vôï beù, baø caêm thuø oâng, neân cuõng muoán con mình coù cuøng thaùi ñoä laø phaûi nguyeàn ruûa cha noù, vì ñaõ mang laïi khoå ñau cho meï. Neáu ñöùa con naøy khoâng cuøng traïng thaùi nhö vaäy thì voâ tình ta ñaåy con veà lieân minh ngöôøi cha, nghóa laø choáng laïi meï. Nhö vaäy chuùng ta taïo cô hoäi cho chuùng baát hieáu ñoái vôùi meï hoaëc cha. Cho neân ñöùc Phaät daïy raèng ñöøng bao giôø truyeàn löûa cho ngöôøi khaùc. Haõy khoanh vuøng caûm xuùc, ñoùng baêng laïi, ñeå noù khoâng laây lan, truyeàn nhieãm ñeán ngöôøi khaùc. Vì hoï laø nhöõng ngöôøi voâ toäi, haõy ñeå hoï coù ñöôïc khoâng gian thôû an laønh, nheï nhaøng. HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 59 Neáu coù baát hoøa vôùi nhau, thì ñöøng tranh caõi tröôùc maët nhöõng ngöôøi con. AÁn töôïng ñoù laøm cho chuùng ñau khoå vaø nghó mình seõ khoâng laáy vôï (choàng), bôûi vì qua hình aûnh cha meï khoâng coù haïnh phuùc. Chuùng thaáy nhöõng hình aûnh baïo haønh, öùc hieáp, chöûi maéng laãn nhau thì ñaâu coøn yù nghóa gì laø haïnh phuùc. Doøng caûm xuùc cuûa caûm thoâng laø moät trong nhöõng yeáu toá raát quan troïng, ñeå ñaåy luøi nhöõng keû thuø cuûa tình yeâu ra khoûi bieân cöông bôø coõi cuûa giaù trò an laønh trong ñôøi soáng. Khoanh vuøng caûm xuùc beá taéc nhöõng caùi gì chöa giaûi quyeát ñöôïc, ñeå trì hoaõn laïi vaø taïo cô hoäi phoùng thích moät caùch an toaøn. Ñöøng phoùng thích theo kieåu “Giaän caù cheùm thôùt”. Nhö vaäy laø phoùng thích böøa baõi vaø dó nhieân chuùng ta phaûi chòu moät phaàn traùch nhieäm ñaïo ñöùc, nhaân quaû vôùi nhöõng ngöôøi ñoù. Coù theå chuùng ta khoâng nhaän ra ñieàu naøy trong luùc böïc doïc, khoù chòu nhöng chaéc chaén 100% noù phaûi xaûy ra. Chuùng ta phaûi gaùnh laáy haäu quaû maø ngöôøi kia ñang mang khoå ñau. Nhöõng gia ñình thöôøng xuyeân gaây goå thì con caùi coù khuynh höôùng boû nhaø ñi buïi ñôøi caøng nhieàu. Chuùng toâi coù dòp tieáp xuùc vôùi trung taâm Thanh Thieáu nieân III – quaän Goø Vaáp - TP.HCM, coù hôn 400 em trong ñoä tuoåi töø 8 – 18 ñaõ rôøi cha meï, maùi aám gia ñình. (Dó nhieân söï boû nhaø ra ñi cuûa chuùng khoâng lieân heä gì ñeán hoaøn caûnh moà coâi, nghóa laø khoâng coù cha meï). Chuùng khoâng nhaän ñöôïc doøng caûm xuùc thöông yeâu, caûm thoâng ôû trong gia ñình. Beá taéc ñoù ñaõ ñaåy chuùng ra ngoaøi, duø cha meï khoâng heà ñaåy chuùng ñi. Nhieàu em coù noãi khoå, nieàm ñau maø khoâng noùi ra ñöôïc, chaúng haïn coù nhöõng beù gaùi 13 – 14 tuoåi bò chuù ruoät cöôõng böùc. Neáu noùi ra thì cha meï trôû thaønh keû thuø cuûa chuù, 60 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ cho neân phaûi laëng leõ ra ñi ñeå khoâng coøn cô hoäi trôû thaønh naïn nhaân cuûa naïn cöôõng böùc, khuaáy nhieãu tình duïc, maø taùc nhaân laø nhöõng ngöôøi raát thaân vôùi mình. ÔÛ phöông Ñoâng, naïn khuaáy nhieãu tình duïc coøn xaûy ra raát nhieàu, nhieàu ngöôøi tuùng quaãn ñeán ñoä chuùng tìm nieàm vui baèng caùch giao du vôùi nhöõng treû khaùc lang thang ngoaøi væa heø, nhöõng keû huùt xì ke ma tuùy, hoï khoâng coøn bieát ñeán töông lai cuûa mình laø gì. Raát may maén, caùc em ñöôïc ñöa vaøo trung taâm giaùo duïc. Laøm môùi baèng caùch laéng nghe nhöõng lôøi daïy vaø nguoàn ñaïo ñöùc ñoù trôû thaønh söï soáng taùi sinh laïi laàn thöù hai, thöù ba trong cuoäc ñôøi. Coù nhöõng em, khi vaøo ñoù thì söï chai saïn veà caûm xuùc xuaát hieän, chuùng coù theå trôû thaønh ñaïi baøng xanh, ñen, ñoû. Caùc vaán naïn ñoù ôû ñaâu cuõng coù theå xuaát hieän. Nhìn töø chieàu saâu cuûa tieán trình giaùo duïc, chuùng ta coù theå thaùo gôõ nhöõng beá taéc ñoù cho xaõ hoäi raát nhieàu. Nhöõng baäc phuï huynh caàn phaûi coù traùch nhieäm ñoái vôùi con em, taïo chaát lieäu thöông yeâu vaø hieåu bieát trong khoâng gian hít thôû. Phaûi bôm raát nhieàu khí oâxy vaøo trong quan heä cuûa chuùng ta cho con, em khoâng bò ngheït thôû bôûi nhöõng khí cacbonic cuûa tranh chaáp, haän thuø, ganh tî, hôn thua... ñeå chuùng khoâng bò buoäc phaûi chaïy ra ngoaøi khoâng gian xaõ hoäi, töông lai cuûa chuùng khoâng trôû thaønh naïn nhaân. Ñoù laø nhöõng ñieàu maø chuùng ta caàn phaûi löu taâm. Neáu giöõa vôï choàng coù nhöõng beá taéc, caàn phaûi tìm kieám thôøi gian ngoài laïi chia seû nhöõng noãi nieàm gia ñình ñeå thaùo gôõ noãi khoå nieàm ñau. Nguyeân taéc taâm lyù khuyeán khích chuùng ta haõy choïn caùch thöùc “Noùi vôùi nhau”, chöù ñöøng “Noùi veà nhau” nhaát laø trong quan heä vôï choàng. Giaän choàng, ñi noùi cho baø haøng xoùm nghe veà tính xaáu HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 61 cuûa choàng; oâng nghe ñöôïc caøng töï aùi nhieàu hôn, bieát coù loãi nhöng seõ khoâng bao giôø söûa sai. Tröôùc nhaát chuùng ta thieát laäp töø tröôøng hieåu bieát vaø caûm thoâng. Töï ñaët caâu hoûi taïi sao oâng laïi coù tính nghieän röôïu, beâ boái laêng nhaêng nhö theá? Chuùng ta phaûi tìm hieåu goác reã cuûa nhöõng noãi khoå nieàm ñau, taïo ra beá taéc trong gia ñình, ñeå coù theå caûm thoâng vaø taïo cô hoäi cho choàng trôû veà vôùi gia ñình. Neáu vôï khoâng kheùo seõ ñaåy choàng ra beân ngoaøi xaõ hoäi, vaøo nhöõng quaùn caø pheâ, röôïu bia, côø baïc, laêng nhaêng vôï beù... ñeå roài caùc baø ghen boùng ghen gioù theo doõi. Khi xaûy ra söï ghen tuoâng, phaùt xuaát töø traùch nhieäm muoán giöõ tình yeâu cuûa mình, neáu khoâng kheùo laø ñaåy choàng veà phía coâ vôï beù, vaø maát oâng vónh vieãn. Ngöôøi khoân kheùo laø bieát tìm cô hoäi cho ngöôøi kia thaáy ñöôïc loãi laàm vaø trôû veà maùi aám gia ñình baèng söï caûm thoâng. Bieát töï traùch raèng, coù leõ trong giai ñoaïn thaát nghieäp, bò caêng thaúng veà caûm xuùc... mình khoâng coù nhöõng thaùi ñoä nheï nhaøng vôùi choàng, neân oâng buoàn chaùn muoán tìm nieàm vui ngoaøi söï caêng thaúng. Neáu hieåu ñöôïc nhö vaäy chæ caàn ñieàu chænh laïi caù tính, thì choàng seõ quay veà. Ngöôïc laïi, ñaåy vaøo theá beá taéc thì seõ maát oâng, chaïy theo vôï beù luoân. Muoán choàng beân caïnh thì laïi trôû thaønh keû thuø chæ vì moät öùng xöû khoâng khoân ngoan. “Ghen tuoâng thì cuõng ngöôøi ta thöôøng tình”. Ñoù laø moät lyù do raát ñôn giaûn. Beänh Hoaïn Thö trong moïi tình huoáng, phaàn lôùn keát quaû cuûa noù ñeå laïi noãi khoå nieàm ñau. Noù phaù vôõ chöù khoâng thieát laäp haïnh phuùc. Ghen phaûi coù ngheä thuaät, laøm sao cho kheùo ñeå ngöôøi kia bieát maø khoâng töï aùi, khoâng bò toån thöông vaø hoï deã daøng trôû laïi vôùi mình. Neáu chaïm töï aùi lôùn quaù, hoï phaûi chöùng minh laø khoâng coù, nhöng treân thöïc teá hoï laø ngöôøi coù toäi loãi gaáp hai, ba laàn... 62 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ Ghen coù ngheä thuaät laø caùch thieát laäp söï caûm thoâng. Khi bieát choàng, ngöôøi tình cuûa mình ñeán vôùi ngöôøi thöù hai, thöù ba baèng yeáu toá cuûa söï duyeân daùng, thì chuùng ta thieát laäp söï duyeân daùng nôi con ngöôøi cuûa mình, oâng seõ khoâng boû nhaø ñi nöõa. Neáu bieát ngöôøi kia ñang caàn giaù trò cuûa söï caûm thoâng vaø chia seû, thì chæ caàn taêng cöôøng giaù trò ñoù thì hoï seõ trôû veà vôùi mình. Caùi gì thieáu, ngöôøi ta môùi tìm, ngoaïi tröø nhöõng con ngöôøi beänh taâm thaàn muoán hai, ba nhö laø moät quaùn tính thì ñoù laø chuyeän khaùc. Nhöõng lyù do nhö: veà xaõ hoäi, veà caûm xuùc, veà söï baát hoøa trong gia ñình, voâ tình ñaåy choàng qua ngöôøi thöù hai laø ñieàu maø chuùng ta coù theå chöõa trò vaø laøm môùi laïi ñöôïc. Coù theå xoaù boû ñeå thöông vaø giuùp choàng trôû laïi vôùi mình, chaéc chaén neáu chuùng ta coù noã löïc khoân ngoan thì seõ thaønh coâng. Khi thieát laäp tình thöông yeâu treân truïc xoay cuûa baûn ngaõ vaø loøng töï aùi, thì saân haän vaø traû thuø seõ coù maët song haønh, trong caùch thöùc maø chuùng ta ñaët caûm xuùc thöông yeâu leân con ngöôøi ñoù. Thöông khoâng ñöôïc thì quaäy cho hoâi, ñoù laø phaûn öùng taâm lyù cuûa raát nhieàu ngöôøi. Coù theå chuùng ta laø ngöôøi phaûn öùng nhö vaäy trong quaù khöù vaø hieän taïi; neáu khoâng kheùo thì trong töông lai mình cuõng phaûn öùng nhö vaäy. Yeâu khoâng coù söï hieåu bieát thì sanh loøng saân haän. Coù thieáu nöõ teân Magadiya, naøng haõnh dieän, töï haøo veà veû ñeïp kieàu dieãm vaø ñöôïc raát nhieàu ngöôøi caàu hoân. Naøng ñeàu töø choái vì nghó raèng khoâng moân ñaêng hoä ñoái, duø coù moân ñaêng hoä ñoái thì anh ta cuõng khoâng thoâng minh, duø anh coù hai ñieàu kieän vöøa neâu, thì anh cuõng khoâng coù nhöõng giaù trò hôn toâi ñeå taïo ñieåm döïa tinh thaàn cho toâi neân anh khoâng phaûi laø öùng cöû vieân saùng giaù. Bieát bao nhieâu coâng toân vöông töû ñeán vôùi naøng vaø ñaõ thaát voïng ra veà. Cha naøng laø moät trieäu phuù, oâng muoán con HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 63 phaûi gaû cho moät gia ñình danh giaù, ñeå haïnh phuùc ñöôïc ñaûm baûo laâu daøi. OÂng tìm kieám raát nhieàu nôi nhöng khoâng tìm ra chaøng trai naøo xöùng ñaùng. Moät hoâm, oâng ñi vaøo thaønh, nhìn thaáy Nhö Lai Theá Toân vaø raát nhieàu vò Tyø kheo ñang ñi haønh khaát, duïi maét hai ba laàn khoâng bieát mình coù nhìn laàm vì thaáy ñöôïc ngöôøi raát xöùng ñaùng ñeå laøm reå hay khoâng. OÂng nhìn kyõ, vaø quaû thaät ñaây laø ngöôøi maø oâng ñaõ töøng mô bao nhieâu naêm nay. Chaéc chaén raèng ñoái töôïng naøy chính laø yù trung nhaân, maø con gaùi oâng cuõng ñang mô öôùc. Nhö Lai Theá Toân coù 32 töôùng toát, 80 veû ñeïp. Maëc duø maëc chieác y raát moäc maïc, ñôn sô cuõ kyõ vôùi maøu hoaïi saéc. AÁn Ñoä xem loaïi maøu ñoù chæ coøn caùch boû soït raùc, noù laø toång theå cuûa maøu naâu, ñen, vaøng. Ngöôøi xuaát gia ngaøy xöa maëc maøu vaøng hoaïi saéc, chöù khoâng phaûi maøu vaøng chanh truyeàn thoáng cuûa ngöôøi Vieät Nam hay vaøng cam, vaøng da boø cuûa Phaät giaùo Nam toâng, vaøng chanh nhaït cuûa Phaät giaùo Khaát só. Vôùi maøu hoaïi saéc, khi maëc vaøo, noù theå hieän neùt ñôn sô, moäc maïc. Neùt ñeïp cuûa Nhö Lai Theá Toân ñaõ laøm cho oâng khoâng coøn caùch naøo khaùc hôn laø baøy möu, laäp keá ñeå cho con gaùi cuûa mình coù theå ñöôïc laøm vôï cuûa Ngaøi (luùc ñoù Ngaøi khoaûng 30 tuoåi). OÂng nghó ra keá saùch laø thænh Nhö Lai veà nhaø ñeå cuùng döôøng trai Taêng. OÂng caên daën con gaùi ngaøy hoâm ñoù phaûi trang ñieåm vaø duøng caùc ñoà trang söùc quí baùu. Luyeän töôùng ñi vaø gioïng noùi ñeå khi xuaát hieän tröôùc maët Nhö Lai Theá Toân phaûi thaät aán töôïng, oâng ñaïo dieãn cho con gaùi raát kyõ löôõng. Nhö Lai Theá Toân vaø caùc vò Tyø kheo ñaõ ñeán vì nhaän lôøi thænh môøi cuûa oâng. Sau khi duøng côm tröa xong, coâ con gaùi ñi tôùi ñi lui vaø ca haùt vôùi daùng ieåu ñieäu thuïc nöõ. Neáu nhöõng 64 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ ngöôøi khoâng coù coâng löïc thaâm haäu gioáng Nhö Lai Theá Toân, coù leõ cuõng meâ luoân. Ñöùc Phaät vaãn thaûn nhieân, duø coâ ta laøm baèng nhieàu caùch ñeå quyeán ruõ ñöùc Phaät thieát laäp tình yeâu treân con ngöôøi cuûa naøng. Theo truyeàn thoáng, sau khi nhaän phaåm vaät cuùng döôøng, ñöùc Phaät thuyeát giaûng kinh ñeå taï ôn. Ngaøi giaûng, “Cô theå con ngöôøi laø moät ñaõy da hoâi thuùi, bao töû laø moät nghóa trang, trong ñoù chöùa raát nhieàu xaùc ñoäng vaät cheát moät caùch khoâng thöông taâm, maø chuùng ta nghó raèng noù caàn thieát trong ñôøi soáng cuûa mình”. Lôøi giaûng cuûa ñöùc Phaät ñuïng chaïm ñeán loøng töï aùi cuûa coâ naøng, “Toâi ñeïp nhö theá maø oâng daùm noùi toâi laø caùi ñaõy da hoâi thuùi”. Coâ böïc töùc, caêm thuø noùi vôùi cha mình raèng, haõy xem oâng naøy bieát tay con; khi trôû thaønh ngöôøi coù vai troø vò trí xaõ hoäi con seõ traû thuø. Nhö Lai giaûng xong baøi phaùp, Ngaøi ra veà. Maáy thaùng sau coâ ta ñaõ laøm cho vua Udanna cuûa nöôùc Kosambi - moät nöôùc coù tieàm naêng veà kinh teá raát lôùn, meâ meät. Coâ ñöôïc tuyeån vaøo cung vaø trôû thaønh quyù phi. Baáy giôø, coâ coù cô hoäi traû thuø oâng haønh khaát, ñaõ töøng chaø ñaïp neùt ñeïp kieàu dieãm cuûa mình xuoáng ñeán möùc thaáp nhaát. Bao nhieâu coâng toân vöông töû ñeán, coâ coøn khoâng theøm, ñaèng naøy Nhö Lai Theá Toân daùm phuû nhaän. Coâ cho gia nhaân ñöùng ôû nhöõng con ñöôøng maø Nhö Lai Theá Toân thöôøng ñi khaát thöïc ngang qua ñeå chöûi bôùi, caûn trôû, laøm cho Ngaøi khoâng coù cô hoäi vaøo trong cung giaûng phaùp cho Hoaøng haäu nghe, vì Hoaøng haäu ñang bò beänh. A Nan thöa: “Baïch Theá Toân, Thaày troø chuùng ta haõy ñi nôi khaùc, neáu ñeå cho coâ ta laøm nhö vaäy thì nghieäp xaáu phæ baùng Ngaøi seõ aûnh höôûng ñeán töông lai cuûa hoï khoâng toát”. HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 65 Neáu chuùng ta ñeán nôi khaùc maø nhaân tình theá thaùi xaûy ra töông töï hoaëc xaáu hôn thì phaûi giaûi quyeát nhö theá naøo? A Nan thöa: “Chuùng ta ñi choã khaùc nöõa, baàu trôøi naøy bao la, ñaát nöôùc naøy khoâng cuøng taän, chaúng leõ khoâng choã ñeå cho Thaày troø chuùng ta dung thaân sao?” Nhö Lai noùi: - Neáu chuùng ta laøm theo coâng thöùc loaïi suy, choã naøo gaëp nghòch caûnh maø ñaøo taåu, gaëp beá taéc thì tìm caùch troán laùnh, seõ khoâng bao giôø giaûi quyeát ñöôïc maáu choát cuûa noãi khoå nieàm ñau ngay trong hieän taïi. Vaán ñeà toát nhaát laø quan saùt tìm hieåu nguyeân nhaân taïi sao coù nhöõng guùt maéc ñoù. Nhö Lai Theá Toân khoâng phieàn naõo, ngöôïc laïi coøn toû loøng thöông yeâu raát lôùn ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñang haïi Ngaøi. Vôùi Tha taâm thoâng, Ngaøi bieát raèng taùc nhaân cuûa chuyeän raéc roái naøy chính laø coâ Magadiya. Khi ñöôïc baùo tin raèng Ngaøi ñaõ vaøo trong cung vaø ñang thuyeát phaùp, baø caûm thaáy caêm phaãn voâ cuøng. Baø suy nghó vaø töï hoûi: Taïi sao moät con ngöôøi ñöùng tröôùc nhöõng noãi khoå nieàm ñau do baø taïo ra, theá maø vaãn thaûn nhieân, voâ söï nhö khoâng heà coù gì taùc ñoäng doøng caûm xuùc, chaéc chaén laø moät ngöôøi coù gì ñoù ñaëc bieät phi thöôøng. Töø suy nghó ñoù, baø quan saùt caùch thöùc Nhö Lai Theá Toân thuyeát phaùp cho Hoaøng haäu nghe, baø nghó raèng ñaây laø con ngöôøi raát ñaùng kính neân baø töø boû yù ñònh traû thuø. Dó nhieân caûm xuùc veà söï khoâng thoaû maõn baûn ngaõ, hay caûm xuùc baûn ngaõ bò thöông toån, só dieän bò chaø ñaïp, deã daøng laøm cho con ngöôøi thuø haän, vì tình thöông yeâu ñaõ bò ñoát chaùy. Cho neân thay vì phaûi thöông yeâu, chinh phuïc ngöôøi kia veà beân phía mình, nhöng loøng töï aùi laøm cho haït gioáng hieåu bieát vaø caûm thoâng khoâng coù. Hoaëc noù ñöôïc ñaët trong maët ñaát taâm khoâ caèn, khoâng heà coù döôõng chaát cuûa söï soáng, noù 66 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ coù theå ra ñôøi vôùi moät hình daùng raát dò taät vaø duø coù maët treân cuoäc ñôøi vaãn khoâng mang laïi giaù trò gì cho ai, ñoù laø moät toån thaát raát lôùn. Yeâu maø khoâng hieåu seõ taïo cho ngöôøi aáy raát nhieàu caûm giaùc cuûa söï böïc doïc, coù theå laø töø söï chaêm soùc, lo laéng maø ngöôøi aáy khoâng thích. Trong söï chaêm soùc, lo laéng maø khoâng taïo khoâng gian cho ngöôøi aáy thôû, muoán hoï phaûi chieàu chuoäng mình, trong khi ñoù mình laïi khoâng nhìn thaáy nhöõng nhu caàu raát caù bieät cuûa hoï. NHÂN VÔ THẬP TOÀN Ñeå thieát laäp söï caûm thoâng, tröôùc nhaát chuùng ta khoâng neân so saùnh giöõa ngöôøi baïn tình hay baïn ñôøi hieän taïi vôùi ngöôøi yeâu lyù töôûng, hay yù trung nhaân cuûa moái tình dang dôû, hay moái tình ñaàu tieân, vôùi tieáng seùt aùi tình ñeå laïi raát aán töôïng. Moät nhaø thô ñaõ noùi “Nghìn naêm hoà deã maáy ai queân”. Neáu chuùng ta laáy hình aûnh lyù töôûng trong quaù khöù ñeå so saùnh, ñoái chieáu vôùi con ngöôøi hieän taïi, thì haïnh phuùc trong gia ñình seõ khoâng ñöôïc ñaûm baûo, vaø söï thöông yeâu khoù coù theå thieát laäp, loøng hieåu bieát caûm thoâng deã daøng bò thui choät ñi. Haõy nhìn thaáy vaø caûm nhaän ñöôïc ñöùc tính toát cuûa con ngöôøi hieän taïi. Dó nhieân giaù trò hieän taïi coù hình daùng A, giaù trò cuûa quaù khöù coù voùc daùng B, vaø moãi voùc daùng ñeàu laø nhöõng giaù trò. Coù giaù trò thì vai troø ñoùng goùp cuûa noù nhö nhau. Neáu tieáp xuùc nhaän ñònh ñaùnh giaù ngöôøi baïn ñôøi, baïn tình döôùi goùc ñoä naøy thì chuùng ta deã daøng haøi loøng vôùi nhöõng gì ñang coù. Tính chaát haøi loøng ñoù thieát laäp truyeàn thoâng cuûa hieåu bieát vaø caûm thoâng. Trong tình yeâu raát ñoá kî söï so saùnh. Ví duï anh khoâng baèng ngöôøi tình cuûa em caùch ñaây 20 naêm, em ñi ñaâu ñeàu ñöôïc ñöa ñoùn, em ho moät tieáng laø bieát em caàn gì roài, coøn HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 67 anh baây giôø khoâng bieát gì veà em caû... Neáu so saùnh nhö vaäy thì ngöôøi kia khoå ñau laém, bôûi vì caù tính cuûa hoï khoâng bieát ñöôïc nhöõng taâm lyù nhö theá neân hoï bò maëc caûm. Khi aáy, hoï seõ khaùng cöï laïi ñeå baûo veä maëc caûm baèng caùch toâi baát caàn, neáu em hieåu ñöôïc thì toát, coøn khoâng thì thoâi, chuùng ta chia tay. Roõ raøng nhöõng taâm lyù ñoù raát nguy hieåm, noù gieát cheát söï hieåu bieát vaø caûm thoâng. Boû ñi thaùi ñoä so saùnh baèng caùch taïo ra veá leùp vôùi ngöôøi mình ñang thöông, vaø veá naëng cho ngöôøi mình thöông khoâng ñöôïc thì thöôøng bò dang dôû. Soáng vôùi hình aûnh lyù töôûng, chuùng ta ñaët ra hình aûnh cuûa ngöôøi choàng vôùi ngoaïi hình, tính caùch, giaù trò, vò trí xaõ hoäi... khaùc nhau theo tieâu chí mình muoán, seõ khoâng bao giôø gaëp ñöôïc. Thaäm chí khaùc nhau hoaøn toaøn. Mô töôûng veà chuû nghóa lyù töôûng, thaàn töôïng trong tình yeâu thì söï caûm thoâng vaø hieåu bieát khoâng bao giôø coù maët, keát quaû keùo theo chaéc chaén tình yeâu ñoù seõ khoâng coù caùnh maø bay. Ñeå coù söï hieåu bieát thì ñöøng thieát laäp daây chuyeàn cuûa baûn ngaõ töï aùi vôùi nhau trong moái quan heä tình caûm vôï choàng, vaø trong söï thöông yeâu. Baûn ngaõ töï aùi coù theå ñöôïc thieát laäp theo doøng caûm xuùc thuaän vaø nghòch chieàu. Doøng caûm xuùc thuaän chieàu seõ taïo ra caùch thöùc öùng xöû “Thöông ngöôøi thöông caû ñöôøng ñi”, quan nieäm ñoù laøm cho chuùng ta thöông luoân caû nhöõng kyû vaät cuûa ngöôøi kia ñaõ töøng söû duïng. Thöông caû nhöõng con vaät nuoâi, nhöõng thoùi quen cuûa ngöôøi ñoù. Moãi laàn ñöùng beân caïnh nhöõng vaät ñoù thì loøng daâng traøo caûm xuùc. Caùch thöùc “Thöông ngöôøi thöông caû ñöôøng ñi”, nhö vaäy laøm cho chuùng ta queân maát heát nhöõng yeáu toá trong kinh Ñaïi Baùt Nieát Baøn ñaõ noùi ñeán hình aûnh cuûa coâ gaùi xaáu xí. 68 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ Cöôøng ñieäu caûm xuùc trong tröôøng hôïp naøy daãn ñeán tình traïng “Quaùng gaø trong tình yeâu” vaø do ñoù söï thieát laäp caûm thoâng khoâng coù, vì thöông quaù neân phaûi chieàâu. Tính caùch cuûa söï chieàu chuoäng dieãn ra theo söï an uûi maø chuùng toâi taïm goïi laø “Öu buø khuyeát”. Laáy nhöõng öu ñieåm ñeå buø tröø cho khuyeát ñieåm ôû ngöôøi baïn tình cuûa mình. Chuùng ta coù theå nghó vaø suy luaän nhö theá naøy: Choàng toâi khoâng coù hoa böôùm vôùi ngöôøi khaùc, chæ coù moät chöùng beänh côø baïc, duø sao côø baïc khoâng ñaùnh maát giaù trò cuûa haïnh phuùc. Baûn chaát cuûa haïnh phuùc laø thieát laäp söï thöông yeâu vaø caûm thoâng giöõa hai traùi tim vôùi nhau. Chuùng ta coù theå töï an uûi nhö vaäy, thaäm chí ngöôøi choàng ñoøi hoûi bao nhieâu cuõng ñaùp öùng baáy nhieâu, thì luùc baáy giôø mình ñaåy haïnh phuùc vaøo trong taéc ngheõn cuûa khoå ñau. Trong xaõ hoäi noùi raèng “Côø baïc laø baùc thaèng baàn”, khi neàn kinh teá bò suy suïp, thì quan nieäm “Quaû tim vaøng trong tuùp leàu tranh” seõ khoâng coøn laø lyù töôûng. Ñöùc Phaät noùi raèng: “Caùi naøy coù taïo ra caùi kia coù, caùi naøy khoâng taïo ra caùi kia khoâng, caùi naøy coøn taïo ra caùi kia coøn, caùi naøy maát taïo ra caùi kia maát”. Tính caùch töông thuoäc, töông taùc, keùo theo, luoân coù trong caùc moái quan heä nhö con ngöôøi vôùi con ngöôøi, trong kinh teá, giaù trò cuoäc soáng, doøng caûm xuùc ñeàu ñoùng vai troø ñeå thieát laäp söï hieåu bieát vaø caûm thoâng. Noù laøm cho tình thöông yeâu coù theå deã bò söùt meû, va chaïm, nhöõng tyø veát raát quan troïng. Doøng nhaäp löu cuûa caûm xuùc coù theå taïo ra khuynh höôùng lieân hoaøn “Gheùt ngöôøi gheùt caû toâng chi hoï haøng”. Söï lieân hoaøn naøy taïo ra theá beá taéc, chuùng keùo raát nhieàu lieân minh veà phía beân mình, chaúng haïn keùo ñöùa con, doøng hoï, thaäm chí cha meï ruoät cuûa choàng cuõng veà phía beân mình... Nhö vaäy khoâng phaûi laø giaûi phaùp. Neáu ngöôøi ñoù khoâng theo thì mình coâ laäp, chuïp muõ gioáng nhö caùch thöùc daùn nhaõn leân vôï hay choàng. Heã ngöôøi HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 69 mình thöông coù tính caùch A thì thaân baèng quyeán thuoäc cuûa ngöôøi ñoù cuõng ñaët theo coâng thöùc AÙ, ñoù laø phaûn öùng taâm lyù raát nguy hieåm. Beá taéc nho nhoû veà moät con ngöôøi ñaõ taïo vuøng töø tröôøng xaáu cho nhöõng ngöôøi coù quan heä vôùi ngöôøi ñoù, noù khoâng phaûi laø caùch ñeå thieát laäp söï caûm thoâng. Khi thieát laäp söï caûm thoâng, chuùng ta phaûi hieåu vaø thaáy ñöôïc nhöõng öu vaø khuyeát ñieåm, caùi ñeïp, xaáu, troïn veïn vaø chöa troïn veïn cuûa ngöôøi baïn ñôøi ñeå loøng thöông yeâu ñoù ñöôïc thieát laäp moät caùch laâu daøi vaø beàn bæ. Nhaän thaáy töø chieàu saâu, taïi sao con ngöôøi ñoù coù nhöõng caùch öùng xöû sai laàm ñeå giuùp hoï vaø keùo veà phía beân mình. Neáu bieát ngöôøi choàng coù maùu côø baïc, thì ñöøng chu caáp tieàn. Neáu heát tieàn oâng ñoøi hoûi, giaän hôøn. Luùc ñoù ngöôøi vôï khoân kheùo coù theå thieát laäp ra nhöõng troø chôi ñeå thay ñoåi khoâng gian caûm xuùc cuûa choàng töø caûm giaùc ñoû ñen trôû thaønh maûnh trôøi xanh cuûa haïnh phuùc gia ñình. Coù theå môøi choàng ñi xem phim hay daïo chôi coâng vieân, cuøng baøn luaän vaán ñeà naøo ñoù maø chuùng ta toû veû taâm ñaéc. Vay möôïn laø phöông phaùp taïm thôøi ñeå giöõ ngöôøi kia laïi vôùi mình, maø khoâng ñaåy hoï vaøo caùch theá an uûi “Öu buø khuyeát”. Tính caùch naøy khoâng duy trì ñöôïc caûm thoâng vaø hieåu bieát laâu daøi. Moå xeû doøng caûm xuùc cuûa ngöôøi kia nhoû nhö sôïi tô, sôïi toùc, ñeå thaáy ñöôïc nhu caàu cuûa hoï laø caùi gì, taïi sao hoï khoå ñau, haïnh phuùc, khaùng cöï, khoâng caàn ñoái taùc, taïi sao hoï trôû neân uø lì? Taát caû khoâng phaûi voâ côù maø coù. Coù theå nhöõng nguyeân nhaân saâu xa, chuû quan, khaùch quan laøm cho mình vaø ngöôøi coù söï hieåu laàm. Hay coù nhöõng cuoäc chieán taâm lyù phaân giaùn cuûa moät ngöôøi naøo ñoù ñang ghen tî vôùi tình yeâu, haïnh phuùc cuûa mình, hoaëc hoï luõng ñoaïn ñeå cho ngöôøi naøy bò chao ñaûo veà phöông dieän tinh thaàn, ñeå hoï khoâng coù ñuû söï khoân ngoan 70 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ ñoái choïi veà phöông dieän kinh teá nhö laø caùch theá ñang caïnh tranh vôùi nhau treân thò tröôøng. Coù raát nhieàu vaán ñeà phöùc taïp, neáu voäi vaøng ñaùnh giaù, heã nghe laø tin, coù theå taïo raát nhieàu noãi haøm oan cho ngöôøi mình thöông. Phaûi coù baûn lónh saùng suoát, nghe taát caû ñieàu thaáy, tin moät soá ñieàu nghe, ñöøng deã bay nhö giaáy maø nghe. Taát caû nhöõng ñieàu nghe thaáy chæ ñöôïc quan nieäm nhö laø caùc döõ lieäu tham khaûo maø thoâi. Caùc döõ lieäu naøy coù theå laø tích cöïc, tieâu cöïc, ñuùng, sai. Neáu nghe maø tin lieàn thì chaéc chaén haïnh phuùc khoù coù theå thieát laäp, söï caûm thoâng hieåu bieát khoù coù theå ñaûm baûo laâu daøi. Chuùng ta phaûi soáng theo caùch theá coù baûn lónh hieåu ñöôïc, tin töôûng, baûo veä, taùn ñoàng, daán thaân, chia seû... ñeå cho taát caû söï thöông yeâu ñoù ñöôïc dieãn ra theo chieàu höôùng dìu daét tay nhau treân cuoäc ñôøi. Cuøng coù maët trong moät coâng vieân, aên cuøng maâm côm, uoáng cuøng ly nöôùc, chaéc chaén raèng taâm tö cuûa chuùng ta cuøng chieàu höôùng vôùi ngöôøi ñoù. Ñoàng saøng dò moäng laø moät trong nhöõng noãi khoå nieàm ñau lôùn nhaát. Coù theå vì só dieän cuûa hai hoï, cho neân coù tröôøng hôïp khoâng thöông yeâu nhau maø khoâng muoán ly dò. Vì bieát raèng söï ly dò seõ mang laïi noãi khoå nieàm ñau cho nhöõng ñöùa con. Tröôùc maët con caùi, hoï coù theå ñoùng vai laø nhöõng caëp vôï choàng haïnh phuùc, nhöng trong taâm hoàn laø hai theá giôùi caù bieät, coù nhöõng caùch thöùc rieâng tö vaø khoâng ai noùi vôùi ai. Chuùng toâi ñaõ töøng gaëp raát nhieàu caëp vôï choàng nhö vaäy, thaät ñaùng tieác. Neáu coù theå ñoùng phim, dieãn troø ñeå moïi ngöôøi töôûng raèng vôï choàng mình laø nhöõng ngöôøi haïnh phuùc, vôùi nhöõng giaáy khen veà gia ñình göông maãu trong hoân nhaân gia ñình, thì taïi sao chuùng ta khoâng daùm ñoùng vai thaät vôùi nhau. ÖÙng xöû vaãn y heät nhö trong phim thì ñoù môùi laø giaûi phaùp laâu daøi. HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 71 Neáu bò va chaïm vaø töï aùi neân khoâng theå naøo ñeán vôùi ngöôøi kia ñeå xin loãi tröôùc, nghó raèng mình khoâng coù loãi taïi sao phaûi noùi tröôùc. Moät soá ngöôøi nöõ thöôøng coù tính caùch nhö theá, laø nam nhi phaûi coù chí cuûa ngöôøi anh huøng, saün saøng hy sinh, xin loãi phuï nöõ thì ngöôøi ñoù môùi laø ngöôøi bieát yeâu thöông thaät söï. Hoï thích nhoõng nheõo vaø chieàu chuoäng. Neáu cöù nghó nhö vaäy laø chaân lyù, thì roõ raøng caùch thöùc suy nghó ñoù seõ ñaåy baûn ngaõ cuûa ngöôøi kia vaøo trong söï beá taéc. Ngöôøi kia nghó raèng, toâi coù sai gì ñaâu maø phaûi chieàu chuoäng, cho neân töø moät sai laàm nho nhoû ñaõ laøm ñoùng baêng caûm xuùc trong moái quan heä thöông yeâu giöõa hai ngöôøi, gaëp nhau nhö hai keû xa laï, theá maø xa nhau thì nhôù. Yeáu toá hieåu bieát laøm cho ngöôøi kia nhaän thöùc moät caùch ñuùng ñaén. Yeâu ngöôøi ñeå hieåu ñuùng vôùi taâm traïng maø ngöôøi muoán, taïo khoâng gian cho ngöôøi thôû, khoâng khí cho hoï soáng... coù nhö vaäy tình yeâu môùi toàn taïi, phaùt trieån moät caùch coù söùc khoeû vaø coù tuoåi thoï. Baèng khoâng noù coù theå bò caét ñöùt, bieán daïng, hoaëc toàn taïi döôùi hình thöùc maø thoâi. Giaùo duïc khuyeán taán coù taùc duïng cao hôn giaùo duïc baèng caùch tröøng phaït. ÔÛ nhöõng nöôùc coù neàn kinh teá ñang phaùt trieån, cha meï coù tö caùch nhö moät quan toøa, con em phaûi theo söï aùp ñaët. Cha meï thöôøng tröøng phaït khi chuùng thi ñieåm keùm, troán hoïc, khoâng sieâng naêng chaêm chæ coâng vieäc gia ñình... Tröøng phaït baèng caùch ñaùnh ñaäp, chöûi maéng... ñeå laïi aán töôïng bò khuûng boá gheâ gôùm trong ñaàu con caùi. Khuûng boá naøy bieán daïng thaønh nhöõng baïo loaïn trong gia ñình vaø xaõ hoäi. Neáu thay theá phöông phaùp tröøng phaït baèng caùch khuyeán taán, chuùng ta noùi raèng, neáu con thi coù keát quaû töø haïng nhaát ñeán haïng nhì trong naêm hoïc naøy thì ba, meï seõ cho con phaàn thöôûng. Vì thích phaàn quaø neân noù coá gaéng hoïc ñeå ñaït giaù trò naøy. 72 • HIEÅU THÖÔNG VAØ TUØY HYÛ Neáu chuùng ta noùi, naêm nay maø thi rôùt thì ba toáng coå con ra khoûi nhaø. Vôùi söùc eùp taâm lyù ñoù, chuùng khoâng bao giôø ñaït ñöôïc giaù trò maø noù muoán. Chuùng ta neân taïo ra nhöõng khuyeán taán, khích leä tieàm naêng ñeå chuùng caûm thaáy raèng ñöôïc cha meï tin töôûng. Maëc duø bieát mình chöa coù nhöõng giaù trò ñoù, theá maø ñaët heát nieàm tin ñeå mình phaùt huy, ñoù laø moät trong nhöõng chieàu höôùng giaùo duïc tích cöïc. Tìm cô hoäi taïo ra nhöõng giaûi thöôûng, baèng khen nhö trong kinh ñieån nhaø Phaät ñeà caäp ñeán. Trong10 haïnh nguyeän cuûa Boà taùt Phoå Hieàn, coù haïnh “Taùn döông coâng ñöùc,” duø bieát raèng con chæ coù giaù trò gioûi laø moät thoâi, nhöng khen noù gioûi moät röôõi, noù seõ möøng vaø coá gaéng duy trì thaønh quaû naøy trong töông lai, chöù khoâng ñeå ñaùnh maát giaù trò ñoù. Neáu lôøi khen coù ngheä thuaät thì baûn ngaõ hoï khoâng bò tröông sình leân. Ngöôïc laïi, coøn laøm cho hoï tin töôûng vaøo vai troø vò trí cuûa hoï ñeå phaùt huy theâm ñoùng goùp cho cuoäc ñôøi. Ñoâi luùc caùc baäc phuï huynh taïo ra caùch theá “nhoùn chaân vaø vôùi tay” cho nhöõng ñöùa con ñeå noù thaønh töïu. Chuùng ta ñaët kyø voïng quaù lôùn vaøo coâng vieäc, tieàm naêng cuûa noù thì noù seõ yû laïi vaø khoâng chòu laøm, hoaëc ít nhaát lyù töôûng ñaït ñöôïc laø 10 thì chuùng noù laøm theo chæ coù 6 hay laø 8. Coøn neáu chæ ñaët ra tieâu chí laø 2 thì noù chæ ñaït ñöôïc 0,2 maø thoâi. Neáu ñaët tieàm naêng cuûa noù theo caùch theá nhoùn vaø vôùi thì noù seõ noã löïc laøm nhieàu hôn. Ngheä thuaät cuûa vieäc huaán luyeän con caùi ôû choã laø bieát khích leä tieàm naêng cuûa chuùng, khoâng phaûi daïy ôû lôøi noùi maø ôû thaân giaùo nhieàu hôn. Giaù trò giaùo duïc cuûa nhaø Phaät laø ôû moâ hình kieåu maãu veà ñôøi soáng ñaïo ñöùc, vaø caùch thöùc maø cha meï ñaõ thaønh coâng. Khi con caùi muoán ñaït ñöôïc nhöõng giaù trò töông töï vì chuùng HOA ÑAÏO ÑÖÙC • 73 thích baét chöôùc cha meï, luùc baáy giôø söï thieát laäp truyeàn thoâng trong gia ñình, hoï toäc ñöôïc tieáp noái truyeàn thöøa vaø phaùt huy. Noùi laø moät ngheä thuaät, nhöng noùi dö thöøa seõ taïo ra caûm giaùc khoù chòu. Khoâng kheùo thoâng qua caùc ngöõ ñieäu bieåu ñaït leân vaø xuoáng, caùch thöùc nhaán gioïng, taïo ra nhöõng ñaïi töø nhaân xöng seõ laøm cho ngöôøi nghe coù caûm giaùc thích hoaëc khoâng thích, chaáp nhaän hay khoâng chaáp nhaän, loaïi tröø hay tieáp öùng vaøo beân trong ñeå bieán noù thaønh moät phaàn cuoäc soáng cuûa mình. Laøm toát ñöôïc ñieàu ñoù laø caû moät ngheä thuaät, ñoøi hoûi nhöõng ngöôøi laøm cha meï phaûi kieân nhaãn. Vai troø laøm cha meï caàn coù söï hieåu bieát veà caûm xuùc vaø caù tính cuûa con, vì quan saùt caù tính con töø nhoû, bieát moãi ñöùa coù caù tính khaùc nhau. Cho neân caùch öùng xöû noùi naêng khuyeân baûo cuõng phaûi ñaùp öùng vôùi caên taùnh cuûa chuùng thì môùi thaønh coâng. Neáu aùp duïng cuøng moät coâng thöùc vôùi moïi ñöùa con seõ khoù thaønh coâng trong vieäc daïy baûo. ***