🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook HBR Emotional Intelligence - Trí Tuệ Xúc Cảm - Chuyên Tâm Ebooks Nhóm Zalo CHUYÊN TÂM THUỘC SERIES TRÍ TUỆ XÚC CẢM CỦA HBR Cuốn sách được giới thiệu bởi KHÔNG GIAN SÁCH QUẢN TRỊ VÀ KỸ NĂNG https://www.facebook.com/groups/sachquantri/ FOCUS Original work copyright ©2019 Harvard Business School Publishing Corporation Published by arrangement with Harvard Business Review Press Unauthorized duplication or distribution of this work constitutes copyright infringement. CHUYÊN TÂM Bản quyền tiếng Việt © Công ty Cổ phần Sách Alpha, 2021 Không phần nào trong xuất bản phẩm này được phép sao chép hay phát hành dưới bất kỳ hình thức hoặc phương tiện nào mà không có sự cho phép trước bằng văn bản của Công ty Cổ phần Sách Alpha. Góp ý về sách, liên hệ về bản thảo và bản dịch: [email protected] Liên hệ hợp tác về nội dung số: [email protected] Liên hệ hợp tác xuất bản & truyền thông trên sách: [email protected] Liên hệ dịch vụ tư vấn, đại diện & giao dịch bản quyền: [email protected] Biên mục trên xuất bản phẩm của Thư viện Quốc gia Việt Nam Chuyên tâm / Daniel Goleman, Kandi Wiens, Michael Lipson… ; Minh Tuệ dịch. - H. : Công thương ; Công ty Sách Alpha, 2021. - 144tr. ; 18cm. - (Trí tuệ xúc cảm) Tên sách tiếng Anh: Focus ISBN 9786043113297 1. Tâm lí học 2. Cảm xúc 152.4 - dc23 COK0016p-CIP Harvard Business Review Press CHUYÊN TÂMTHUỘC SERIES TRÍ TUỆ XÚC CẢM CỦA HBR Minh Tuệ dịch Mục lục 01 Lãnh đạo chuyên tâm 7 Daniel Goleman 02 Phá vỡ vòng luẩn quẩn căng thẳng và sao nhãng 55 Kandi Wiens 03 Bạn đã đánh mất khả năng tập trung như thế nào? 73 Michael Lipson 04 Cần làm gì khi thấy bản thân sao nhãng? 83 Amy Gallo 05 Ép bản thân làm việc dù không muốn 105 Heidi Grant 06 Mẹo cải thiện năng suất 117 Monique Valcour 07 5 cách tập trung để đua nước rút với công việc 131 Amy Jen Su 08 Quản lý thời gian làm việc nhóm: Nguyên nhân gây mất tập trung 143 Maura Thomas 09 Duy trì sự sáng suốt trong suốt ngày dài làm việc 157 Rasmus Hougaard và Jacqueline Carter 10 Đừng ép não lúc nào cũng tập trung cao độ 167 Srini Pillay 01 Lãnh đạo chuyên tâm Daniel Goleman Một nhiệm vụ chính của người lãnh đạo là định hướng sự quan tâm. Để làm được điều này họ phải học cách tập trung. Nói đến tập trung, chúng ta thường nghĩ tới việc loại bỏ những nhân tố gây sao nhãng. Nhưng một nghiên cứu công phu gần đây trong lĩnh vực khoa học thần kinh cho thấy: con người có thể tập trung theo nhiều cách, cho các mục đích khác nhau, sử dụng thông tin từ những đường dẫn truyền thần kinh khác nhau – một số phối hợp cùng nhau trong khi số khác lại hoạt động biệt lập. Có thể chia các dạng tập trung thành 3 nhóm: tập trung vào bản thân, tập trung vào những người 8 Lãnh đạo chuyên tâm khác, và tập trung vào thế giới bên ngoài. Điều này giúp thực tiễn rèn luyện các kỹ năng lãnh đạo thiết yếu trở nên rõ ràng hơn. Việc tập trung vào chính bản thân và tập trung vào người khác với thái độ xây dựng sẽ giúp các nhà lãnh đạo trau dồi những phẩm chất quan trọng nhất trong trí tuệ xúc cảm. Trong khi sự hiểu biết đầy đủ hơn về cách tập trung vào thế giới bên ngoài sẽ giúp họ phát triển năng lực hoạch định chiến lược, đổi mới và điều hành tổ chức. Nhà lãnh đạo nào cũng cần trau dồi bộ ba kỹ năng này thật nhiều, nhưng trong sự cân bằng hợp lý, bởi thất bại trong việc tập trung vào bản thân sẽ khiến bạn giống như con tàu không bánh lái, thất bại trong việc tập trung vào người khác sẽ khiến bạn trở thành đầu tàu không toa, và thất bại trong việc tập trung vào thế giới xung quanh sẽ khiến bạn mù đường. 9 Chuyên tâm Tập trung vào bản thân Trí tuệ xúc cảm bắt đầu từ việc tự nhận thức và kết nối với tiếng nói nội tâm. Những nhà lãnh đạo biết lưu tâm tới tiếng nói từ bên trong có thể huy động thêm nguồn lực giúp họ ra quyết định tốt hơn và kết nối được với bản ngã đích thực của họ. Nhưng kỹ năng này đòi hỏi điều gì? Việc nghiên cứu cách con người tập trung vào bản thân có thể giúp khái niệm vốn trừu tượng này trở nên cụ thể hơn. Tự nhận thức Việc lắng nghe tiếng nói nội tâm là giành sự chú tâm vào những tín hiệu sinh lý tinh vi bên trong. Chúng được điều khiển bởi thùy đảo, một cơ quan nhỏ nằm ẩn phía sau thùy trán trên não. Sự tập trung vào bất kỳ bộ phận nào trên cơ thể đều làm tăng độ nhạy cảm của thùy đảo đối với bộ phận đó. Thùy 10 Lãnh đạo chuyên tâm đảo sẽ điều chỉnh nhịp tim của bạn và kích hoạt nhiều neuron (tế bào thân kinh) hơn trong mạch thần kinh ở bộ phận đó. Trên thực tế, khả năng con người cảm nhận được nhịp tim của mình rõ tới mức nào cũng có thể được sử dụng làm tiêu chuẩn đo lường năng lực tự nhận thức của chính họ. Trực giác hay linh cảm là những thông điệp được gửi đi từ thùy đảo và hạch hạnh nhân, thứ được nhà khoa học thần kinh Antonio Damasio tại Đại học Nam California gọi là “somatic marker” (tạm dịch: dấu hiệu soma hay đường tắt trong não, chỉ việc cảm xúc điều khiển cách ứng xử và việc đưa ra các quyết định). Những thông điệp này chính là cảm giác cho rằng thứ gì đó sai hoặc đúng. Chúng làm đơn giản hóa quá trình ra quyết định của con người, hướng họ chú ý tới những lựa chọn tốt hơn, và chúng hầu như không bao giờ nhầm (ví dụ: cảm giác của bạn thế nào khi thường xuyên quên điều chỉnh nhiệt độ lò sưởi?). Vì vậy, càng nhận thức về 11 Chuyên tâm chúng rõ ràng, chúng ta càng sử dụng trực giác của mình tốt hơn (Đọc bài viết “Bạn có đang lướt qua phụ mục này không?”) Bạn có đang lướt qua phụ mục này không? Bạn có gặp vấn đề trong việc ghi nhớ những gì ai đó vừa nói với bạn trong một cuộc trò chuyện không? Bạn có lái xe đi làm sáng nay bằng “chế độ lái tự động” (lái xe bằng tiềm thức) không? Bạn có tập trung vào chiếc điện thoại thông minh hơn là người đang ăn trưa cùng bạn không? Sự chú ý là một dạng cơ bắp tinh thần; giống như bất kỳ loại cơ bắp nào khác, nó có thể trở nên săn chắc hơn nhờ bài tập thể dục phù hợp. Yếu tố chủ chốt giúp hình thành sự chú ý có chủ đích rất đơn giản: khi tâm trí của bạn 12 Lãnh đạo chuyên tâm đi lang thang, hãy để ý rằng nó đang đi lang thang, rồi đưa nó trở lại điểm tập trung mong muốn của bạn và giữ nó ở đó càng lâu càng tốt. Bài tập cơ bản này là gốc rễ của hầu hết mọi loại thiền. Thiền định giúp hình thành sự tập trung, bình tĩnh và hỗ trợ bạn phục hồi nhanh chóng sau cơn lo âu trầm cảm. Do vậy, một nhóm các chuyên gia thiết kế game và nhà khoa học thần kinh đã phát triển một trò chơi điện tử có tên gọi Tenacity. Trò chơi này cho người chơi được trải nghiệm một cuộc hành trình nhàn nhã đi qua rất nhiều cảnh đẹp, từ sa mạc cằn cỗi cho đến chiếc cầu thang xoắn ốc tưởng tượng cao chọc trời. Ở cấp độ dành cho người mới bắt đầu, bạn chỉ cần chạm vào màn hình iPad bằng một ngón tay mỗi khi bạn thở ra. Thử thách xuất hiện ở cấp độ này là bạn phải chạm hai ngón tay cùng lúc vào màn hình sau mỗi 5 lần hít thở. 13 Chuyên tâm Khi chuyển sang cấp độ cao hơn, bạn sẽ bị làm cho rối trí thêm khi một chiếc máy bay trực thăng lọt vào tầm ngắm, một chiếc máy bay dân dụng chợt bay vút lên, một đàn chim đột nhiên vụt qua màn hình. Khi người chơi đã hòa hợp với nhịp thở của mình, họ sẽ trải qua giai đoạn tăng cường chú ý có chọn lọc, nó giống với cảm giác của việc tập trung giữ bình tĩnh khi đang thiền định. Đại học Stanford đang khám phá mối liên hệ giữa hơi thở và sự bình tĩnh tại Phòng thí nghiệm Công nghệ Giữ bình tĩnh, nơi đang phát triển các thiết bị giúp thư giãn, chẳng hạn như dây lưng phát hiện nhịp thở. Thí dụ, nếu mục Hộp thư đến trong thư điện tử đang đầy ắp được kích hoạt chế độ “tạm ngưng nhận email”, thì tương tự như vậy, một ứng dụng trên điện thoại iPhone cũng có thể hướng dẫn bạn các bài tập giúp làm dịu hơi thở và tâm trí. 14 Lãnh đạo chuyên tâm Chẳng hạn, hãy xem xét ý nghĩa của một phân tích về các cuộc phỏng vấn do một nhóm nghiên cứu ở Anh thực hiện đối với 118 thương nhân kỳ cựu và 10 nhà quản lý cấp cao tại bốn ngân hàng đầu tư ở London. Những thương nhân thành công nhất (với thu nhập trung bình năm lên tới 500.000 bảng Anh) đều không phải là người hoàn toàn dựa vào việc phân tích các con số hay chạy theo linh cảm. Họ biết tập trung vào tất cả các cung bậc cảm xúc, thứ mà họ sử dụng để đánh giá trực giác của mình. Khi hứng chịu thua lỗ, họ nhận ra sự lo lắng của mình, trở nên thận trọng và tiếp nhận ít rủi ro hơn. Ngược lại, những người kém thành công nhất (với thu nhập trung bình chỉ khoảng 100.000 bảng Anh/ năm) thường có xu hướng phớt lờ nỗi lo lắng của họ để chạy theo linh cảm. Do thất bại trong việc chú ý tới các tín hiệu bên trong nên họ dễ mắc sai lầm. Việc chúng ta tập trung vào các ấn tượng về cảm giác của bản thân tại một thời điểm là một 15 Chuyên tâm trong những yếu tố chính của năng lực tự nhận thức. Nhưng còn một yếu tố khác cũng rất quan trọng đối với khả năng lãnh đạo, đó là: kết hợp những kinh nghiệm của chúng ta theo thời gian thành một cái nhìn thống nhất về bản thể đích thực của chúng ta. Trở về với bản thể đích thực nghĩa là trong mắt mình, bạn là người như thế nào, thì ở trong mắt người khác, bạn cũng là người như vậy. Một phần của kỹ năng này là tập trung chú ý đến việc người khác nghĩ gì về bạn, đặc biệt là những người mà bạn coi trọng ý kiến của họ và những người tự tin khi đưa ra ý kiến phản hồi cho bạn. Một phương pháp tập trung khác cũng có ích trong trường hợp này, đó là nhận thức mở. Nhận thức mở giúp chúng ta mở rộng sự chú ý sang những gì đang diễn ra xung quanh trong khi cố gắng để không chạy theo hoặc bị cuốn theo bởi bất kỳ vấn đề cụ thể nào. Khi đang ở trạng thái này, chúng ta không đánh giá, kiểm soát, hoặc điều chỉnh nhận thức của mình. 16 Lãnh đạo chuyên tâm Những nhà lãnh đạo đã quen với việc hướng ra bên ngoài thay vì quay vào bên trong sẽ cảm thấy kỹ năng này thật khó. Một người nào đó gặp khó khăn trong việc duy trì nhận thức mở sẽ thường bị những điều gây mất tập trung cản trở, giống như những hành khách cùng đứng ở cửa kiểm soát an ninh tại sân bay đang mải đưa hành lý của mình qua máy quét. Một số người có nhận thức mở sẽ chú ý đến những hành khách bên cạnh nhưng không lo lắng về những người đó mà vẫn tiếp tục đưa hành lý của mình qua máy quét một cách bình thường. (Đọc bài viết “Mở rộng nhận thức của bạn”). Mở rộng nhận thức của bạn Giống như ống kính máy ảnh có thể được điều chỉnh ở chế độ góc chụp hẹp để chụp một đối tượng cụ thể, hoặc được chỉnh sang góc chụp rộng hơn để chụp toàn cảnh, tâm trí bạn cũng 17 Chuyên tâm có thể tập trung chăm chú vào một đối tượng hoặc nhiều đối tượng. Có một phương pháp giúp chứng thực nhận thức mở, đó là cho một số người nhìn một dòng bao gồm các chữ cái và con số, chẳng hạn như S, K, O, E, 4, R, T, 2, H, P. Khi nhìn lướt qua dòng này, nhiều người sẽ chú ý đến con số đầu tiên, số 4, nhưng sau đó sự chú ý của họ sẽ không còn được tốt như lúc đầu nữa. Chỉ có những người vẫn duy trì được trạng thái nhận thức mở mới thấy được con số thứ hai. Việc tăng cường khả năng duy trì nhận thức mở đòi hỏi các nhà lãnh đạo phải làm điều gì đó gần như trái với tự nhiên, đó là: đôi khi họ cần rèn luyện năng lực sẵn sàng từ bỏ ý định muốn kiểm soát, muốn đưa ra quan điểm của mình, và muốn phán xét người khác. Điều này thiên về việc điều chỉnh thái độ hơn là một hành động có chủ đích. 18 Lãnh đạo chuyên tâm Có một cách để điều chỉnh thái độ, đó là dựa vào sức mạnh kinh điển của suy nghĩ tích cực, bởi vì chủ nghĩa bi quan giới hạn sự tập trung của chúng ta, trong khi các cảm xúc tích cực lại mở rộng khả năng tập trung và tiếp thu của chúng ta đối với những điều mới mẻ và bất ngờ. Một phương pháp đơn giản để chuyển sang trạng thái tích cực, đó là tự hỏi bản thân: “Nếu mọi thứ đều diễn ra hoàn hảo trong cuộc đời tôi, thì tôi sẽ làm gì trong 10 năm nữa?” Tại sao cách đó lại có hiệu quả? Nhà khoa học về thần kinh Richard Davidson của Đại học Wisconsin đã phát hiện ra rằng, khi bạn có tâm trạng lạc quan, phần não trước bên trái của bạn sẽ sáng lên. Khu vực đó chứa một mạch thần kinh có tác dụng gợi ý cho chúng ta rằng chúng ta sẽ cảm thấy tuyệt vời như thế nào khi đạt được mục tiêu mà mình đã theo đuổi từ lâu. 19 Chuyên tâm Richard Boyatzis, nhà tâm lý học đến từ đại học Case Western Reserve, cho rằng: “Việc nói về những mục tiêu và ước mơ tích cực sẽ kích hoạt các trung khu trong não giúp bạn khai mở những năng lực mới. Nhưng nếu bạn thay đổi nội dung cuộc đối thoại sang việc bạn nên làm gì để sửa đổi bản thân, thì cánh cửa khai mở năng lực của bạn sẽ bị đóng lại. Bạn cần những điều tiêu cực để tồn tại, nhưng bạn cũng cần những điều tích cực để phát triển”. Dĩ nhiên, việc duy trì nhận thức mở để tiếp nhận thông tin từ bên ngoài cũng không đảm bảo rằng người ta sẽ cung cấp sẵn những thông tin đó cho bạn. Đáng buồn là, cuộc sống chỉ ban cho chúng ta rất ít cơ hội để nhận ra được người khác thực sự nhìn nhận về chúng ta như thế nào. Những giám đốc điều hành thậm chí còn có ít cơ hội hơn để nhận ra điều đó khi họ được thăng chức. Đó có thể là lý do tại sao một trong những khóa học nổi tiếng 20 Lãnh đạo chuyên tâm và có nhiều học viên đăng ký nhất tại trường Kinh doanh Havard là khóa “Phát triển khả năng lãnh đạo đích thực” của Bill George. Trong khóa học này, Bill George đã lập ra các nhóm có tên gọi “nhóm Chính Bắc” với mục đích nâng cao năng lực này trên phương diện tự nhận thức. Các nhóm này (ai cũng có thể tự thành lập những nhóm như vậy) hoạt động dựa trên nguyên tắc “thấu hiểu bản thân bắt đầu từ việc bộc lộ bản thân”. Theo nguyên tắc này, họ cần mở lòng và thân mật với nhau. George giải thích rằng một không gian an toàn là nơi các thành viên có thể thảo luận các vấn đề cá nhân mà họ cảm thấy khó có thể nói ra ở bất cứ nơi nào khác, thậm chí là với cả những người thân nhất trong gia đình”. Điều đó giúp ích được gì? George trả lời: “Chúng ta không biết mình là ai cho đến khi chúng ta nghe thấy chính mình đang kể câu chuyện đời mình với những người chúng ta tin tưởng”. Đó là một phương pháp có trình 21 Chuyên tâm tự giúp chúng ta đối chứng quan điểm của bản thân về con người thật của chính mình với quan điểm của những đồng nghiệp đáng tin cậy nhất, những người đã có một bài kiểm tra khách quan về bản chất của chúng ta. Tự kiểm soát “Kiểm soát nhận thức” là một thuật ngữ khoa học chỉ sự chú ý của một người vào nơi người đó muốn và giữ nó tại đó mặc dù đang phải chống chọi lại ý muốn suy nghĩ lan man. Khả năng tập trung này là một trong những chức năng điều hành của bộ não, nằm ở vùng vỏ não trước trán. Thuật ngữ thông dụng được dùng để mô tả nó là “sức mạnh ý chí”. Việc kiểm soát nhận thức cho phép các nhà điều hành theo đuổi mục tiêu, bất chấp những điều gây mất tập trung và trở ngại. Mạch thần kinh giúp 22 Lãnh đạo chuyên tâm chuyên tâm theo đuổi các mục tiêu này còn giúp chúng ta kiểm soát được những cảm xúc “bất trị”. Chúng ta có thể nhận thấy khả năng kiểm soát nhận thức tốt ở những người biết giữ bình tĩnh trong cơn khủng hoảng, kiềm chế được sự bối rối của chính họ và hồi phục sau cơn suy sụp hoặc thất bại. Hàng thập kỷ nay, những nghiên cứu có giá trị đã chứng tỏ tầm quan trọng đặc biệt của ý chí đối với khả năng lãnh đạo. Trong đó có một nghiên cứu vô cùng thuyết phục - nghiên cứu theo chiều dọc về số phận của tất cả 1.037 trẻ em được sinh ra trong cùng một năm vào thập niên 1970 tại thành phố Dunedin của New Zealand. Trong những năm thơ ấu, bọn trẻ đã phải trải qua một loạt các bài kiểm tra về sức mạnh ý chí, bao gồm “bài kiểm tra kẹo dẻo” huyền thoại của nhà tâm lý học Walter Mischel. Trong bài kiểm tra này, lũ trẻ phải lựa chọn giữa việc được ăn một viên kẹo dẻo ngay lập tức với việc nhận được hai viên kẹo nếu chờ thêm 15 phút. 23 Chuyên tâm Trong các thử nghiệm của Mischel, mặc dù có một phần ba số trẻ lấy viên kẹo dẻo ngay lập tức, một phần ba số trẻ khác thì cầm cự được thêm một lúc nữa, và một phần ba còn lại thì cố gắng vượt qua được hết 15 phút. Nhiều năm sau, những đứa trẻ trong nghiên cứu ở Dunedin bước vào độ tuổi 30, và 96% trong số đó tiếp tục được đưa vào theo dõi. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng những đứa trẻ có khả năng kiểm soát nhận thức để chống lại sự hấp dẫn của kẹo dẻo lâu nhất có sức khỏe tốt hơn hẳn, thành công hơn về mặt tài chính, và tuân thủ luật pháp hơn những đứa trẻ có khả năng cầm cự kém. Trên thực tế, phân tích thống kê cho thấy khả năng tự kiểm soát của trẻ được coi là một yếu tố dự báo chuẩn xác hơn về sự thành công tài chính trong tương lai. Theo Mischel, cách chúng ta tập trung là chìa khóa để rèn luyện sức mạnh ý chí. Ba nhánh của mạch thần kinh kiểm soát nhận thức cùng hoạt động 24 Lãnh đạo chuyên tâm khi bạn cố gắng chống lại việc tự kiềm chế trước ý muốn thỏa mãn nhu cầu của bản thân. Đó chính là khả năng tình nguyện giải phóng sự tập trung của bạn khỏi đối tượng mong muốn; khả năng chống lại yếu tố gây mất tập trung để không bị yếu tố đó thu hút trở lại; khả năng tập trung vào mục tiêu trong tương lai và tưởng tượng bạn sẽ cảm thấy dễ chịu như thế nào khi đạt được điều đó. Khi trưởng thành, những đứa trẻ trong nghiên cứu ở Dunedin có thể sẽ trở thành nô lệ cho những thói quen hồi nhỏ của họ. Tuy nhiên họ không nhất thiết trở thành người như vậy nhờ việc phát triển sức mạnh của sự tập trung. (Đọc bài viết “Học cách tự kiềm chế”) Học cách tự kiềm chế Hãy nhanh lên nào! Đây là bài trắc nghiệm về khả năng kiểm soát nhận thức. Bạn hãy cho biết mũi tên ở chính giữa ở mỗi hàng đang chỉ theo hướng nào? 25 Chuyên tâm Bài trắc nghiệm này có tên là Eriksen Flanker Task, dùng để đánh giá mức độ mất tập trung của bạn. Khi được thực hiện trong điều kiện phòng thí nghiệm, bài trắc nghiệm này còn cho thấy một sự chênh lệch nhỏ đến phần nghìn giây giữa tốc độ nhận thức của các đối tượng thí nghiệm về việc mũi tên ở giữa đang chỉ hướng nào. Khả năng kiểm soát nhận thức của những người này càng mạnh thì họ càng ít bị mất tập trung. Các biện pháp can thiệp giúp tăng cường khả năng kiểm soát nhận thức có thể không phức tạp như trò chơi “Simon Nói” hoặc “Đèn Đỏ”, “Đèn Xanh”, hay bất kỳ bài thực hành nào mà bạn được yêu cầu phải ngừng lại khi có ám hiệu. Nghiên cứu trên chỉ ra rằng một đứa trẻ càng chơi trò “giành ghế âm nhạc” giỏi, thì hệ thống 26 Lãnh đạo chuyên tâm mạch thần kinh trước trán giúp kiểm soát nhận thức của đứa trẻ đó sẽ càng trở nên mạnh mẽ hơn. (“Giành ghế âm nhạc” là trò chơi có nhiều người tham gia, với số ghế ít hơn 1 so với số người. Chủ trò bật nhạc và dừng đột ngột, người chơi nào không ngồi được vào ghế sẽ bị loại, cho đến khi chỉ còn một chiếc ghế và 2 người chơi để tìm ra người thắng cuộc sau cùng). Hoạt động dựa trên nguyên tắc đơn giản như trên chính là phương pháp giáo dục năng lực cảm xúc và xã hội (SEL). Phương pháp này được sử dụng để tăng cường khả năng kiểm soát nhận thức ở trẻ em trong độ tuổi đến trường trên khắp nước Mỹ. Khi đối mặt với một vấn đề gây khó chịu, các học sinh được yêu cầu nghĩ về một tín hiệu giao thông. Đèn đỏ có nghĩa là hãy ngừng lại, giữ bình tĩnh và suy nghĩ trước khi hành động. Đèn vàng có nghĩa là hành động chậm lại và nghĩ tới một 27 Chuyên tâm số giải pháp khả thi. Đèn xanh có nghĩa là hãy thử thực hiện một kế hoạch và xem nó có hiệu quả ra sao. Thuật ngữ “suy nghĩ” trong trường hợp này ám chỉ việc những đứa trẻ thay đổi những hành vi bốc đồng bị điều khiển bởi hạch hạnh nhân sang những hành vi thận trọng hơn được điều khiển bởi trung khu thần kinh nằm ở trước trán. Đối với những người trưởng thành, không bao giờ là quá muộn để làm cho các mạch thần kinh này phát huy thế mạnh của chúng. Các buổi luyện tập tỉnh thức/tỉnh thức hàng ngày cũng có tác dụng tương tự như trò chơi giành ghế âm nhạc và SEL. Trong những buổi luyện tập này, bạn cần tập trung sự chú ý vào hơi thở và thực hành quan sát những suy nghĩ, cảm xúc của mình mà không bị chúng cuốn đi. Bất cứ khi nào bạn nhận thấy tâm trí của mình đi lang thang, bạn 28 Lãnh đạo chuyên tâm chỉ cần đưa nó trở lại với hơi thở. Nghe thì có vẻ dễ dàng, nhưng hãy thử nó trong 10 phút và bạn sẽ nhận ra rằng đó là một đường cong học tập. (Đường cong học tập: mô tả mối quan hệ giữa quá trình học tập, tích lũy kinh nghiệm với kết quả đầu ra là những cải biến tích cực). Tập trung vào người khác Từ “attention” (quan tâm) khởi nguồn từ “attendere” trong tiếng Latin, nghĩa là “chạm đến”. Đó là một định nghĩa hoàn hảo về việc lấy người khác làm trung tâm, vốn là nền tảng của sự thấu cảm và khả năng xây dựng các mối quan hệ xã hội – cột trụ thứ hai và thứ ba của trí tuệ xúc cảm (cột trụ thứ nhất là sự tự ý thức). Không khó để nhận ra những nhà quản trị giỏi tập trung vào người khác. Họ rất dễ tìm thấy 29 Chuyên tâm tiếng nói chung, được người khác nể trọng và mong muốn làm việc cùng. Ở họ thường toát lên phong thái lãnh đạo tự nhiên, không kể tới địa vị trong tổ chức hay bên ngoài xã hội. Bộ ba thấu cảm Chúng ta thường nói đến thấu cảm như một thuộc tính riêng. Nhưng nếu nghiên cứu sâu hơn vào điều khiến các nhà lãnh đạo bận tâm, chúng ta sẽ thấy có tới ba loại hình đồng cảm và tất cả đều quan trọng, ảnh hưởng đến hiệu quả lãnh đạo: • Thấu cảm nhận thức: Khả năng hiểu được quan điểm của người khác • Thấu cảm cảm xúc: Khả năng cảm nhận điều mà người khác đang cảm nhận • Quan tâm thấu cảm: Khả năng thấu hiểu người khác cần gì ở mình Thấu cảm nhận thức giúp nhà lãnh đạo biểu đạt bản thân theo cách rõ ràng – một kỹ năng cần 30 Lãnh đạo chuyên tâm thiết để đạt được hiệu suất cao nhất từ các nhân viên trực tiếp dưới quyền. Nhưng trái ngược với những gì chúng ta nghĩ, thấu cảm nhận thức đòi hỏi nhà lãnh đạo phải suy ngẫm về cảm nhận nhiều hơn là trực tiếp trải nghiệm chúng. Thấu cảm nhận thức thường được nuôi dưỡng bởi bản tính tò mò. Một nhà lãnh đạo thành công mang đặc điểm này chia sẻ: “Đơn giản là tôi chỉ muốn học hỏi mọi thứ và hiểu được những người xung quanh mình - Tại sao họ lại suy nghĩ và hành động như vậy? Điều đó có đem lại hiệu quả hay không?” Bên cạnh đó, thấu cảm nhận thức còn là kết quả phát triển tự nhiên của sự tự ý thức. Ở đây, hệ thần kinh điều hành cho phép chúng ta suy nghĩ về điều mà bản thân đang quan tâm và giám sát mạch cảm xúc từ đó - chúng ta có thể áp dụng logic tương tự với người khác khi muốn định hướng sự chú ý theo cách đó. Thấu cảm cảm xúc là kỹ năng cần thiết để định hướng và quản lý khách hàng một cách hiệu 31 Chuyên tâm quả, cũng như để thấu hiểu động lực của nhóm làm việc. Nó bắt nguồn từ hoạt động của những bộ phận nằm sâu bên trong vỏ não, bao gồm hạch hạnh nhân, vùng dưới đồi, đồi hải mã và thùy trán – khiến con người thường có xu hướng bộc lộ cảm xúc nhanh hơn trước khi kịp suy nghĩ thấu đáo. Chúng khơi gợi trạng thái cảm xúc của người khác bên trong chúng ta, khiến chúng ta cảm thông với họ: Tôi thực sự cảm thấy nỗi đau giống như bạn. Các vân não của tôi cũng có biểu hiện tương tự như của bạn khi tôi nghe bạn kể về một câu chuyện thú vị. Tiến sĩ Tania Singer – trưởng khoa Khoa học Thần kinh Xã hội thuộc Viện Khoa học Não bộ và Nhận thức Con người Max Planck tại Leipzig (Đức) – cho biết: “Bạn cần biết cảm xúc của chính mình trước khi muốn thấu hiểu cảm xúc của người khác.” Việc đánh giá năng lực thấu cảm cảm xúc cần dựa vào sự kết hợp hai loại hình của sự chú ý: sự tập trung có chủ đích vào những cảm xúc của người 32 Lãnh đạo chuyên tâm khác được phản ánh ở bản thân bạn và sự nhận thức cởi mở về những biểu hiện trên khuôn mặt, giọng nói và các dấu hiệu cảm xúc khác của người đó (đọc bài viết “Khi nào cần học cách thấu cảm”). Khi nào cần học cách thấu cảm Thấu cảm cảm xúc là kỹ năng có thể phát triển được. Đó là kết luận của nghiên cứu do bác sĩ Helen Riess – Giám đốc Chương trình Empathy and Relational Science Program (Khoa học về thấu cảm và quan hệ) tại Bệnh viện Đa khoa Massachusetts – thực hiện. Để giúp các bác sĩ tự kiểm soát bản thân, Riess đã thiết kế một chương trình yêu cầu họ học cách tập trung thông qua hít thở sâu bằng cơ hoành và nuôi dưỡng trạng thái thờ ơ nhất định – để quan sát một hoạt động tương tác trên trần nhà thay vì đắm chìm trong những 33 Chuyên tâm suy tư và cảm xúc riêng. “Tạm ngưng những điều thu hút tâm trí để quan sát mọi thứ đang diễn ra sẽ giúp bạn đạt tới trạng thái tỉnh thức để nhận thức về sự tương tác đó mà không cần phản ứng lại,” Riess nói. “Trong tình huống đó, bạn có thể cảm nhận được cả những chuyển hóa sinh lý của cơ thể để thấy điều gì đang diễn ra.” Chẳng hạn, nếu một bác sĩ nhận ra cô ấy đang giận dữ, đó có thể là dấu hiệu cho thấy người bệnh cũng chẳng thoải mái gì. Về cơ bản, những người rơi vào trạng thái hoàn toàn lạc lõng có thể bồi dưỡng năng lực thấu cảm cảm xúc bằng cách giả bộ cảm thấy như vậy cho đến khi thực sự đạt được năng lực đó. Nếu bạn hành xử theo cách quan tâm hơn – nhìn vào mắt và chú ý đến những biểu cảm của người khác, ngay cả khi bạn không thực sự muốn – bạn sẽ bắt đầu cảm thấy gắn kết hơn với họ. 34 Lãnh đạo chuyên tâm Quan tâm thấu cảm, có sự liên hệ mật thiết với thấu cảm cảm xúc, giúp bạn cảm nhận được cảm xúc của những người xung quanh cũng như biết họ muốn gì ở bạn. Đó là những gì bạn mong muốn từ bác sĩ điều trị, từ người bạn đời hay sếp của bạn. Gốc rễ của mối quan tâm thấu cảm bắt nguồn từ hệ thần kinh thôi thúc các bậc cha mẹ quan tâm tới con mình. Hãy quan sát ánh mắt của mọi người hướng về đâu khi ai đó bế một đứa trẻ dễ thương vào căn phòng, khi đó bạn sẽ thấy trung khu não bộ của con người (và một số loài động vật có vú) hoạt động. Cũng theo một lý thuyết thần kinh, các phản ứng hình thành ở vùng hạch hạnh nhân do hệ thống ra-đa của não bộ cảm nhận được mối nguy hiểm và ở vùng thùy trán do tiết ra oxytoxin (hay còn gọi là hormone tình yêu) – nuôi dưỡng sự quan tâm. Điều này ám chỉ rằng quan tâm thấu cảm mang tính hai chiều. Chúng ta có thể cảm nhận bằng trực giác nỗi đau của người khác như thể đó chính là nỗi đau của 35 Chuyên tâm mình. Nhưng khi phải quyết định xem liệu có nên đáp ứng đòi hỏi của một người hay không, chúng ta vẫn sẽ thận trọng cân nhắc dựa trên việc chúng ta coi trọng hạnh phúc của họ tới mức độ nào. Sự phối hợp giữa trực giác và sự cân nhắc thận trọng sẽ có ảnh hưởng rất lớn. Những người nhạy cảm quá mức thường hay tự dày vò bản thân. Đối với một số nghề nghiệp mang tính hỗ trợ người khác, điều này có thể khiến lòng trắc ẩn vượt quá sức chịu đựng; còn trong hoạt động điều hành, nó có thể khiến nhà quản trị lo lắng, mất tập trung và không thể kiểm soát được tình hình. Tuy nhiên, người nào chỉ biết bảo vệ bản thân bằng cách giết chết xúc cảm cũng dễ mất đi khả năng thấu cảm. Quan tâm thấu cảm đòi hỏi chúng ta phải biết tự giải quyết các vấn đề và sự phiền muộn của bản thân để không dễ tự bị tổn thương bởi nỗi đau của người khác (đọc bài viết “Khi nào cần kiểm soát thấu cảm”). 36 Lãnh đạo chuyên tâm Khi nào cần kiểm soát thấu cảm Hiểu được động lực nào thôi thúc chúng ta thấu cảm với người khác có thể giúp chúng ta đưa ra những quyết định sáng suốt khi bị cảm xúc của ai đó lấn át. Thường thì khi nhìn thấy ai đó bị kim châm, não bộ của chúng ta sẽ phát đi tín hiệu khiến bản thân dường như cảm nhận được chính sự đau đớn ấy. Thế nhưng trong trường y, các bác sĩ phải học cách chế ngự phản ứng theo kiểu tự nhiên như vậy. Một liều thuốc gây tê nhằm tăng cường sự tập trung thường được sử dụng ở phần nối xương đỉnh – thùy thái dương và vùng thùy trán, giúp họ chế ngự cảm xúc và kiểm soát sự tập trung. Điều này cũng giống như việc tìm cách giữ khoảng cách với người khác để giữ bình tĩnh và có thể giúp đỡ họ. Cơ chế thần kinh tương tự cũng được kích hoạt khi chúng ta 37 Chuyên tâm cần tập trung tìm kiếm giải pháp cho một vấn đề trong môi trường hỗn loạn bởi quá nhiều cảm xúc. Nếu trò chuyện với một ai đó đang buồn, cơ chế này có thể giúp bạn hiểu họ hơn nhờ sự chuyển dịch của thấu cảm cảm xúc từ trái tim đến trái tim sang thấu cảm nhận thức từ não bộ đến trái tim. Một số nghiên cứu được thực hiện trong phòng thí nghiệm cũng chỉ ra: nếu được áp dụng hợp lý, quan tâm thấu cảm sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc phán xét đạo đức. Hình ảnh quét não bộ cho thấy: khi các tình nguyện viên lắng nghe câu chuyện của những người phải chịu đựng nỗi đau thể xác, một số khu vực trong não bộ của họ được kích hoạt ngay lập tức. Nhưng nếu đó là nỗi đau tâm lý, các trung khu liên quan đến sự quan tâm thấu cảm và lòng trắc ẩn sẽ kích hoạt lâu hơn. Việc nắm bắt khía cạnh tâm lý và đạo đức của một 38 Lãnh đạo chuyên tâm tình huống đòi hỏi cần phải có thời gian. Càng mất tập trung, chúng ta càng khó trau dồi những hình thức thấu cảm và trắc ẩn tinh tế. Ngoài ra, một số nghiên cứu trong phòng thí nghiệm cũng cho thấy việc áp dụng khả năng đồng cảm về mối quan tâm một cách hợp lý có vai trò rất quan trọng trong việc đưa ra những phán đoán đạo đức. Kết quả quét não cho thấy khi các tình nguyện viên lắng nghe câu chuyện của những người phải chịu đựng nỗi đau thể xác, các trung tâm não của họ sẽ ngay lập tức sáng lên khi cảm nhận được những cảm xúc đau đớn ấy. Nhưng nếu câu chuyện lại nói về nỗi đau tâm lý, thì các trung tâm não nằm ở vị trí cao hơn liên quan đến đồng cảm về mối quan tâm và lòng trắc ẩn sẽ mất nhiều thời gian hơn để khởi động. Đôi khi chúng ta cần phải nắm bắt được các mức độ tâm lý và tinh thần của một tình huống. Càng bị mất tập trung, chúng ta càng khó đạt đến trình độ tinh vi của năng lực đồng cảm và lòng trắc ẩn. 39 Chuyên tâm Xây dựng các mối quan hệ Một số người cho rằng những người có độ nhạy cảm xã hội kém rất dễ bị người khác nhận ra nhược điểm này. Tuy nhiên, họ lại là những người rất khó bị phát hiện trong chúng ta. Một giám đốc tài chính là người có năng lực về chuyên môn nhưng lại đi bắt nạt một số người, đối xử lạnh nhạt với người khác, và có thái độ thiên vị. Nhưng khi bạn chỉ ra những điều anh ta đã làm, anh ta sẽ đổ lỗi, tức giận hoặc cho rằng bạn mới là người có vấn đề. Thực ra anh ta không hề muốn biến mình thành một kẻ xấu xa, mà do anh ta hoàn toàn không nhận thức được những thiếu sót của mình. Độ nhạy cảm xã hội có vẻ liên quan đến năng lực đồng cảm về nhận thức. Chẳng hạn, các giám đốc điều hành có năng lực đồng cảm về nhận thức sẽ hoàn thành tốt hơn các nhiệm vụ được giao khi đi công tác nước ngoài. Có thể do họ có khả năng 40 Lãnh đạo chuyên tâm nắm bắt nhanh chóng các quy tắc ngầm và học hỏi các mô hình tư duy độc đáo của một nền văn hóa mới. Việc chú ý đến môi trường xã hội cho phép chúng ta hành động một cách khéo léo trong bất kỳ tình huống nào, giúp chúng ta có thể làm theo những nghi thức xã giao phức tạp trên thế giới một cách bản năng, và cư xử theo cách khiến người khác cảm thấy thoải mái. (Trong một thời đại khác, điều này có thể được gọi là thái độ ứng xử nhã nhặn.) Mạch thần kinh hội tụ ở vùng đồi hải mã phía trước giúp chúng ta nhận diện được bối cảnh xã hội và dẫn dắt chúng ta bằng trực giác để hành động khác đi với bạn bè thời đại học, với gia đình hoặc đồng nghiệp của mình. Khi phối hợp với vùng vỏ não trước trán, nó sẽ ngăn cản chúng ta trước sự thôi thúc muốn làm điều gì đó không đúng mực. Vì vậy, người ta đã thực hiện một bài kiểm tra đối với não về độ nhạy cảm với hoàn cảnh để đánh giá chức năng của đồi hải mã. Nhà khoa học về thần 41 Chuyên tâm kinh Richard Davidson của đại học Wisconsin đưa ra giả thuyết rằng những người tỉnh táo nhất trong các tình huống xã hội sẽ có hành động dứt khoát hơn, vùng đồi hải mã và vỏ não trước trán của họ cũng có nhiều sự liên kết hơn so với những người không tỉnh táo. Các mạch thần kinh này cũng được kích hoạt khi chúng ta lập một sơ đồ biểu thị các mạng lưới quan hệ xã hội trong một nhóm người. Đây là một kỹ năng cho phép chúng ta điều hướng tốt các mối quan hệ trong mạng lưới đó. Những người có năng lực tổ chức xuất sắc không chỉ cảm nhận được mối quan hệ giữa các cá nhân trong nhóm mà còn nhận diện được những người có sức ảnh hưởng nhất. Do vậy, họ chỉ cần tập trung vào việc thuyết phục những người này, và những người này sẽ đi thuyết phục những người còn lại. Đáng báo động là, nghiên cứu này cho thấy khi người ta tiến lên những vị trí cao hơn và nắm 42 Lãnh đạo chuyên tâm trong tay quyền lực, khả năng nhận thức và duy trì các mối quan hệ cá nhân của họ có xu hướng kém dần. Khi nghiên cứu các cuộc gặp gỡ giữa những người có địa vị khác nhau, Dacher Keltner, một nhà tâm lý học tại đại học Berkeley, đã phát hiện ra rằng những người có địa vị cao hơn thường ít tập trung hơn vào những người có địa vị thấp hơn mình, đồng thời có xu hướng chen ngang hoặc độc chiếm cuộc trò chuyện. Trên thực tế, việc thiết lập một sơ đồ tập trung quyền lực trong một tổ chức sẽ cho chúng ta một cái nhìn rõ nét về thứ bậc: Người A càng lâu đáp lại Người B thì Người A càng có nhiều quyền lực tương đối với người B. Lập sơ đồ phản ánh thời gian mà người ta dành cho nhau trong toàn bộ tổ chức, bạn sẽ có được một biểu đồ cực kỳ chính xác về vị thế xã hội của những người này. Ông chủ sẽ không trả lời email trong nhiều giờ, còn những người ở cấp thấp hơn sẽ trả lời email trong vòng vài phút. 43 Chuyên tâm Đây là điều dễ đoán đến mức có hẳn một thuật toán dành cho nó. Thuật toán này được gọi là thuật toán phát hiện và phân cấp xã hội tự động, được đại học Columbia triển khai. Người ta cho rằng các cơ quan tình báo đang áp dụng thuật toán này đối với các băng nhóm bị nghi là khủng bố nhằm xâu chuỗi các mắt xích quan trọng (những kẻ có ảnh hưởng lớn) lại với nhau để xác định đâu là những kẻ cầm đầu. Tuy nhiên vấn đề thực sự nằm ở chỗ: Chúng ta nhìn thấy mình ở bậc thang xã hội nào thì chúng ta sẽ đặt mặc định mức độ chú ý (đến người khác) ở bậc thang đó. Đây là một lời cảnh báo đối với những nhà điều hành đứng đầu một công ty, những người cần phản ứng với các tình huống cạnh tranh đang diễn ra với tốc độ chóng mặt bằng cách khai thác triệt để các ý tưởng và nhân tài trong công ty của họ. Nếu không biết cách chuyển hướng sự chú ý một cách thận trọng, họ sẽ có xu hướng bỏ qua những ý tưởng thông minh từ cấp dưới. 44 Lãnh đạo chuyên tâm Tập trung vào thế giới xung quanh Những nhà lãnh đạo có tính hướng ngoại mạnh mẽ không chỉ là những người biết lắng nghe mà còn là những người giỏi đặt câu hỏi. Họ là những người có tầm nhìn xa, có thể cảm nhận được hậu quả về lâu dài của các quyết định cục bộ và mường tượng được những lựa chọn của họ ngày hôm nay sẽ diễn ra như thế nào trong tương lai. Họ cởi mở theo những cách đáng ngạc nhiên, đến mức có thể nhìn ra được khả năng kiếm tiền của công ty thông qua những dữ liệu dường như chẳng mấy liên quan. Melinda và Bill Gates là một ví dụ đầy thuyết phục cho trường hợp này. Trong một cuộc phỏng vấn dài 60 phút, Melinda đã nhận xét rằng chồng bà là kiểu người sẽ đọc hết cả một cuốn sách về phân bón. Charlie Rose hỏi: “Tại sao lại là phân bón?” Câu hỏi này hiển nhiên là dành cho Bill Gates, người không ngừng tìm kiếm những tiến bộ công nghệ có thể 45 Chuyên tâm cứu mạng con người trên quy mô lớn. Ông trả lời: “Vài tỷ người có thể sẽ chết nếu chúng ta không phát minh ra phân bón”. Tập trung vào chiến lược Khóa học về chiến lược của bất kỳ trường kinh doanh nào đều cũng sẽ dạy bạn hai vấn đề cơ bản: khai thác lợi thế hiện tại của bạn và khám phá những lợi thế tiềm năng. Các kết quả chụp não được thực hiện trên 63 nhà hoạch định doanh nghiệp dày dạn kinh nghiệm khi họ theo đuổi hoặc chuyển đổi giữa chiến lược khai thác và chiến lược thăm dò đã cho thấy những mạch thần kinh nào có liên quan đến vấn đề này. Không có gì ngạc nhiên khi chiến lược khai thác đòi hỏi họ phải tập trung vào công việc hiện tại, trong khi chiến lược khám phá đòi hỏi họ phải có nhận thức mở để nhìn thấy các triển vọng 46 Lãnh đạo chuyên tâm mới. Tuy nhiên, chiến lược khai thác đi kèm với hoạt động của các mạch thần kinh trong não bộ có chức năng dự đoán và báo đáp. Nói cách khác, thật tuyệt khi được làm theo một thói quen quen thuộc. Tuy nhiên, khi chuyển sang chiến lược khám phá, chúng ta phải nỗ lực nhận thức một cách thận trọng để thoát khỏi thói quen đó nhằm mở rộng góc nhìn và tạo lập những thói quen mới. Điều gì đã khiến chúng ta không nỗ lực làm vậy? Thiếu ngủ, uống rượu, trầm cảm và căng thẳng thần kinh đều gây ảnh hưởng đến mạch thần kinh điều hành có chức năng chuyển đổi nhận thức. Để duy trì sự tập trung vào thế giới bên ngoài (phương pháp tập trung này giúp chúng ta thay đổi thói quen), chúng ta cần một khoảng thời gian không bị gián đoạn để suy ngẫm và làm mới khả năng tập trung của mình. 47 Chuyên tâm Lợi ích của đổi mới Trong thời đại mà hầu như tất cả mọi người đều có quyền tiếp cận thông tin như nhau, thì giá trị mới lại được sinh ra từ việc kết hợp các ý tưởng lại với nhau theo những cách mới lạ và đặt những câu hỏi thông minh để mở ra tiềm năng chưa được khai phá. Vào khoảnh khắc trước khi chúng ta nảy sinh một ý tưởng sáng tạo, bộ não sẽ phát ra những xung sóng gamma trong một phần ba giây. Điều này cho thấy có một sự đồng bộ giữa các tế bào não ở cách xa nhau. Càng nhiều nơron thần kinh được đồng bộ thì xung sóng càng lớn. Thời lượng diễn ra của hiện tượng này cho thấy thông tin của mạng lưới nơron thần kinh mới đang tạo ra một sự liên kết mới. Tuy nhiên sẽ hơi quá nếu coi sóng gamma là bí mật làm nên sự sáng tạo. Một mô hình kinh điển về sự sáng tạo dưới đây sẽ cho chúng ta thấy các phương pháp tập trung khác nhau đóng vai trò 48 Lãnh đạo chuyên tâm quan trọng như thế nào. Trước tiên, chúng ta cần chuẩn bị cho tâm trí bằng cách thu thập các thông tin đa dạng và phù hợp. Sau đó chúng ta thực hành xen kẽ lần lượt giữa việc tập trung chăm chú vào một vấn đề với việc thả cho tâm trí tự do bay bổng. Những hoạt động đó được tạm gọi là “cảnh giác”. Trong khi chìm ngập giữa một mớ thông tin, chúng ta vẫn duy trì sự cảnh giác với bất kỳ điều gì liên quan đến vấn đề đang diễn ra. Chúng ta vẫn dành sự chú ý có chọn lọc đối với sự thách thức sáng tạo đặc biệt và mở rộng nhận thức của mình đối với nó. Điều này giúp chúng ta cho phép tâm trí mình tự do liên tưởng và giải pháp sẽ tự nhiên xuất hiện. (Đó là lý do tại sao rất nhiều ý tưởng mới mẻ lại xuất hiện trong đầu một số người khi đang tắm, khi ra ngoài đi dạo hay chạy bộ.) 49 Chuyên tâm Điểm mù của hệ thống nhận thức Nếu cho một nhóm người xem qua một bức ảnh trên đó có rất nhiều dấu chấm và yêu cầu họ đoán xem có bao nhiêu dấu chấm trên đó, thì những người có hệ thống tư duy mạnh mẽ trong nhóm sẽ có xu hướng đưa ra những con số ước lượng gần chính xác nhất. Khả năng này thường thấy ở những người giỏi về thiết kế phần mềm, lắp ráp dây chuyền, tổ chức ma trận, hoặc phục hồi hệ sinh thái đang suy thoái. Đây thực sự là một năng khiếu đầy quyền năng. Suy cho cùng, chúng ta đang sống trong những hệ thống vô cùng phức tạp. Tuy nhiên, theo nhận định của nhà tâm lý học Simon Baron Cohen của Đại học Cambridge thì đối với không ít người, hệ thống nhận thức mạnh mẽ thường đi kèm với sự thiếu đồng cảm. Đây được coi là điểm mù đối với họ trong việc nhận biết các tình huống xã hội, bởi họ sẽ không hiểu được người khác đang nghĩ gì và cảm 50 Lãnh đạo chuyên tâm thấy như thế nào. Vì vậy, mặc dù những người có hệ thống nhận thức vượt trội được coi là tài sản quý của công ty, nhưng họ lại không phải là những nhà lãnh đạo thực sự giỏi. Giám đốc điều hành của một ngân hàng cho biết họ đã thiết lập riêng một thang bậc để các chuyên gia phân tích hệ thống có thể nâng cao thu nhập và thăng tiến nhờ vào trí tuệ hệ thống mà họ có. Và như thế, ngân hàng có thể nhờ họ làm cố vấn trong việc tuyển dụng các vị trí lãnh đạo từ một nhóm người đặc biệt, bao gồm những người có năng lực về trí tuệ cảm xúc. Hãy kết hợp các năng lực với nhau Có một thông điệp rất rõ ràng dành cho những người không muốn có điểm mù trong hệ thống nhận thức: Một nhà lãnh đạo tập trung không phải 51 Chuyên tâm là người chỉ biết tập trung vào những mục tiêu ưu tiên hàng đầu trong kế hoạch của một năm, hoặc chỉ biết tập trung vào một chuyên gia cố vấn hệ thống xuất sắc nhất, hay một ai đó phù hợp nhất với văn hóa công ty mình. Nhà lãnh đạo tập trung là người có thể điều khiển toàn bộ sự chú ý của mình: Họ tiếp cận với những cảm xúc bên trong mình, họ có thể kiểm soát các hành động của mình, họ nhận thức được cách người khác nhìn nhận về họ, họ hiểu những gì người khác cần ở họ, và họ có thể loại bỏ những điều khiến mình mất tập trung, đồng thời cho phép tâm trí mình cởi mở hơn và không bị ràng buộc bởi định kiến. Đây quả là một thách thức. Nhưng nếu khả năng lãnh đạo vĩ đại là một bài tập tô màu theo các ô đã được đánh số, thì những nhà lãnh đạo vĩ đại sẽ xuất hiện nhiều hơn. Thực tế, mọi kỹ năng tập trung đều có thể được cải thiện. Điều quan trọng ở đây không phải là lấy cần cù bù thông minh, mà là 52 Lãnh đạo chuyên tâm tinh thần sẵn sàng rèn luyện các mạch thần kinh có chức năng tạo ra sự tập trung của bộ não trong khi chúng ta luyện tập các kỹ năng phân tích và các hệ thống khác của cơ thể. Mối liên hệ giữa khả năng tập trung và sự thành công vẫn còn chưa rõ ràng. Tuy nhiên, khả năng tập trung lại là nền tảng của những kỹ năng lãnh đạo cần thiết nhất: trí tuệ cảm xúc, trí tuệ tổ chức và trí tuệ chiến lược. Và chưa bao giờ điều này bị chỉ trích gay gắt như bây giờ. Việc liên tục cung cấp quá nhiều tin tức dẫn đến việc tiếp nhận thông tin một cách cẩu thả: chúng ta phân loại email bằng cách chỉ đọc dòng chủ đề, bỏ qua nhiều thư thoại, đọc lướt qua các bản ghi nhớ và báo cáo. Không chỉ thói quen tập trung khiến chúng ta làm việc kém hiệu quả hơn, mà khối lượng khủng khiếp của tất cả những thông tin đó đã khiến chúng ta có quá ít thời gian để tìm hiểu ý nghĩa thực sự của chúng. Điều này đã được Herbert Simon, nhà kinh tế học từng 53 Chuyên tâm đoạt giải Nobel, tiên đoán. Năm 1971, ông đã dự đoán rằng: “Thông tin thu hút sự chú ý của người nhận chúng, do đó lượng thông tin lớn sẽ khiến người nhận mất rất nhiều thời gian dành cho chúng”. Điều tôi muốn nói ở đây là hãy đặt tâm điểm của sự tập trung ở vị trí sao cho bạn có thể hướng nó đến vấn đề bạn cần vào lúc bạn muốn. Học cách làm chủ sự chú ý của bạn, và bạn sẽ điều khiển được sự tập trung vào vấn đề mà bạn cũng như công ty của bạn mong muốn. DANIEL GOLEMAN là đồng giám đốc Hiệp hội Nghiên cứu Trí tuệ xúc cảm trong các tổ chức thuộc Đại học Rutgers, đồng tác giả cuốn Primal Leadership: Leading with Emotional Intelligence (tạm dịch: Thuật lãnh đạo căn bản: Dẫn dắt bằng trí tuệ xúc cảm) (Harvard Business Review Press, 2013). Cuốn sách mới nhất của ông “Altered Traits: Science Reveals How Meditation Changes Your Mind, Brain, and Body” (tạm dịch: Những thay đổi rõ nét: Tiết lộ khoa học về cách Thiền định giúp Tâm Trí, Não Bộ và Cơ Thể thay đổi). 54 02 Phá vỡ vòng luẩn quẩn căng thẳng và sao nhãng Kandi Wiens Khả năng tập trung giúp chúng ta thành công.1 Cho dù đó là việc tập trung vào bên trong để hòa hợp với trực giác và giá trị của chúng ta hay là hướng ra bên ngoài để điều khiển thế giới xung quanh, thì hãy coi khả năng tập trung của chúng ta là một tài sản quý giá. Mặc dù vậy, sự tập trung và chú ý của chúng ta thường xuyên bị tác động bởi ngoại cảnh, khiến chúng ta cảm thấy bối rối, đãng trí và không thể tập trung. Trong sự nghiệp khai vấn các giám đốc điều hành của tôi, đây là những câu nói mà tôi thường được nghe nhất khi họ mất tập trung (có thể chính tôi đã thốt ra một vài câu như vậy): 56 Phá vỡ vòng luẩn quẩn căng thẳng và sao nhãng • “Tôi cảm thấy hoàn toàn bị choáng ngợp”. • “Khối lượng công việc của tôi rất lớn và tôi không bao giờ có đủ thời gian để hoàn thành chúng trong khi tôi phải họp và giải quyết các vấn đề cấp bách cả ngày”. • “Tôi kiệt quệ về mặt tinh thần vì áp lực và việc liên tục bị phân tâm ở công sở. Tôi dường như không thể tập trung được”. Việc bị mất tập trung liên tục và thiếu thời gian chắc chắn sẽ làm gián đoạn sự chuyên tâm của chúng ta, nhưng căng thẳng cũng đóng một vai trò quan trọng trong vấn đề này.2 Căng thẳng mãn tính nhấn chìm hệ thống thần kinh của chúng ta bằng hormone cortisol và adrenaline. Các hormone này làm những chức năng nhận thức quan trọng3 bị đoản mạch. Hàng thập kỷ nay, các nhà nghiên cứu đã tìm hiểu những tác động tiêu cực của căng thẳng đối với khả năng tập trung, trí nhớ và các chức 57 Chuyên tâm năng nhận thức khác. Các khám phá của họ đều có sự nhất quán: Căng thẳng trong ngắn hạn làm tăng mức cortisol (cái gọi là hormone căng thẳng) trong thời gian ngắn và có thể kích hoạt adrenalin trong cơ thể, thúc đẩy chúng ta làm việc hiệu suất hơn cho kịp thời hạn của công việc được giao.4 Tuy nhiên, căng thẳng lâu dài sẽ làm tăng cortisol kéo dài và có thể gây ngộ độc cho não. Các nhà khoa học cũng nghi ngờ rằng mức cortisol cao trong một thời gian dài là nguyên nhân chính gây ra chứng Alzheimer và các bệnh mất trí nhớ khác.5 Khi chúng ta không thể tập trung vào công việc vì bị phân tâm, có thể chúng ta cảm thấy căng thẳng vì đã không làm việc hiệu quả. Điều này lại càng làm chúng ta khó tập trung hơn, và khiến chúng ta rơi vào vòng luẩn quẩn. Thật không may, hầu hết chúng ta đều không nhận thấy khả năng tập trung của mình đang giảm dần cho đến khi chúng ta hoàn toàn bị kiệt sức. Khi trạng thái kiệt quệ về 58 Phá vỡ vòng luẩn quẩn căng thẳng và sao nhãng tinh thần và cảm xúc bắt đầu diễn ra, nó càng làm suy giảm khả năng tập trung, chú ý và nhớ lại thông tin của chúng ta. May mắn thay, chúng ta có thể làm một số việc để phá vỡ vòng luẩn quẩn này. Trong nghiên cứu của mình, tôi đã phát hiện ra rằng một trong những lý do khiến một số người bị kiệt sức trong khi những người khác thì không là do họ sử dụng trí tuệ cảm xúc (EI) để quản lý stress.6 Bạn có thể sử dụng những năng lực này, cụ thể là năng lực tự nhận thức và năng lực tự quản lý, để cải thiện khả năng tập trung của mình. Cách thực hiện như sau: Bước đầu tiên là sử dụng năng lực tự nhận thức để giúp bản thân nhận biết một số vấn đề như: • Tại sao bạn cảm thấy căng thẳng hoặc lo lắng? Trước khi có thể đối phó với căng thẳng, bạn cần biết nguyên nhân gây ra nó. Nghe thì có vẻ đơn giản, nhưng việc liệt kê các nguyên 59 Chuyên tâm nhân gây căng thẳng có thể sẽ hữu ích cho bạn. Hãy viết ra từng vấn đề trong cuộc sống và công việc khiến bạn lo lắng. Bạn có thể chia các nguyên nhân này thành hai loại: những nguyên nhân bạn có khả năng thay đổi, và những nguyên nhân bạn không thể thay đổi. Đối với những tác nhân gây căng thẳng thuộc loại thứ hai, bạn sẽ cần tìm ra cách thay đổi thái độ của mình đối với chúng.7 • Bạn đã mất tập trung như thế nào? Theo nhà tâm lý học lâm sàng Michael Lipson, bạn có thể học cách cải thiện khả năng tập trung của mình nếu như ngay từ đầu bạn biết được chính xác tâm trí của mình đã lang thang tới đâu.8 Bằng việc lưu ý đến những yếu tố khiến bạn thiếu tập trung, bạn có thể bắt đầu phát triển khả năng gạt bỏ những chi tiết gây mất tập trung và duy trì sự chú ý của mình vào mục tiêu ban đầu. 60 Phá vỡ vòng luẩn quẩn căng thẳng và sao nhãng • Bạn cảm thấy thế nào khi không thể tập trung? Nó có khiến bạn lo lắng khi không thể nhớ được điều gì đó khi cần? Điều này có thể xảy ra trong một cuộc phỏng vấn xin việc, một buổi diễn thuyết được trả thù lao cao, hoặc một cuộc họp với khách hàng quan trọng? Bạn có cảm thấy căng thẳng và khó khăn khi phải vắt óc tìm kiếm những từ phù hợp cho một email quan trọng không? Đây có thể là những dấu hiệu cho thấy bạn đang căng thẳng hơn những gì bạn có thể nhận ra, và việc bạn không thể tập trung sẽ còn gây căng thẳng hơn nữa. • Khi nào bạn mất khả năng tập trung? Ví dụ: nếu bạn thấy bản thân đang lo lắng về vấn đề nào đó trong khi đang lái một chiếc xe đầy trẻ con bên trong với tốc độ 65 dặm/giờ trên đường cao tốc, nghĩa là bạn đang đặt mình và những người khác vào tình huống thực sự nguy hiểm. Đây có thể là một lời 61 Chuyên tâm cảnh tỉnh giúp bạn hướng sự chú ý của mình quay trở lại với những gì bạn đang làm và quyết định sẽ suy nghĩ về vấn đề kia sau Khi bạn đã nâng cao nhận thức về nguyên nhân, cách thức và thời điểm khiến bạn bị căng thẳng, tùy thuộc vào khả năng tự chủ của mình, bạn có thể sử dụng các chiến lược sau để chọn ra được những cách tốt hơn giúp bạn duy trì sự tập trung: • Cai nghiện các phương tiện kỹ thuật số.9 Trong cuộc khảo sát về căng thẳng-trầm cảm ở Mỹ năm 2017, Tổ chức Nghiên cứu Tâm lý học Hoa Kỳ (APA) phát hiện ra rằng “những người kiểm tra liên tục” (những người kiểm tra email, tin nhắn và mạng xã hội của họ liên tục) bị căng thẳng nhiều hơn những người không làm việc này.10 Hơn 42% số người (kiểm tra liên tục) được hỏi cho rằng sự căng thẳng của họ đến từ các cuộc thảo luận về chính trị 62 Phá vỡ vòng luẩn quẩn căng thẳng và sao nhãng và văn hóa trên mạng xã hội, trong khi con số này chỉ là 33% ở người không liên tục kiểm tra các thông tin trên mạng xã hội. Mặc dù người ta có thể cảm thấy không thể sống thiếu công nghệ, APA lại cho rằng việc ngắt kết nối định kỳ hoặc hạn chế sử dụng các thiết bị công nghệ để truy cập thông tin có thể rất tốt cho sức khỏe tâm thần của bạn. • Hãy để cho não của bạn được nghỉ ngơi. Hầu hết chúng ta đều từng trải qua những đêm mất ngủ do suy ngẫm về những sự việc xảy ra trong quá khứ, hoặc nỗi sợ hãi và lo lắng về tương lai. Khi bạn có nhiều đêm liên tục mất ngủ như vậy, tình trạng thiếu ngủ có thể xuất hiện, khiến cho việc tập trung trở nên khó khăn hơn và gây nhiều trở ngại hơn cho việc tiếp nhận và nhớ lại thông tin.11 Khả năng hiểu và phán đoán các sự việc của chúng ta cũng có thể bị ảnh hưởng.12 Thiếu ngủ có thể 63 Chuyên tâm ảnh hưởng tiêu cực đến các quyết định của chúng ta vì nó làm suy giảm khả năng đánh giá chính xác tình huống, khả năng lập kế hoạch phù hợp và cư xử đúng mực. Việc tuân theo khuyến nghị ngủ đủ bảy đến tám giờ mỗi đêm có thể không khả thi nếu bạn đang căng thẳng và làm việc quá sức, nhưng lời khuyên này rất đáng để làm theo.13 • Thực hành tỉnh thức. Nghiên cứu về tỉnh thức rất dễ hiểu và có sức hấp dẫn. Thực hành tỉnh thức làm giảm khuynh hướng đi đến kết luận một cách vội vàng và có những phản ứng cảm tính có thể khiến chúng ta hối tiếc sau này (và việc hối tiếc lại khiến chúng ta bị căng thẳng hơn).14 Nhà khoa học về thần kinh Richard Davidson nói rằng: “Tỉnh thức giúp khởi động mạng lưới các dây thần kinh tập trung chủ đạo trong hệ thống dây thần kinh trước trán của não. Mạng lưới này hoạt động cùng nhau 64 Phá vỡ vòng luẩn quẩn căng thẳng và sao nhãng để định vị sự tập trung”.15 Nói cách khác, tỉnh thức là chìa khóa cho khả năng phục hồi cảm xúc, là yếu tố then chốt giúp chúng ta nhanh chóng phục hồi sau căng thẳng. Đừng lo lắng, bạn không cần phải trở thành một người luyện tập yoga nghiêm túc thì mới thực hành tỉnh thức được.16 • Chuyển sự chú ý của bạn sang người khác. Khi chúng ta chú trọng vào những lo lắng và sợ hãi của chính mình, chúng ta có thể sẽ bị mất tập trung vào những điều chúng ta đang quan tâm. Các nghiên cứu (bao gồm cả nghiên cứu của tôi) cho thấy việc chuyển sự chú ý của chúng ta sang người khác sẽ tạo ra các hiệu ứng sinh lý giúp chúng ta bình tĩnh và nâng cao khả năng phục hồi của mình.17 Nếu bạn chú ý hơn đến cảm xúc và nhu cầu của người khác và thể hiện sự quan tâm đối với họ, bạn không chỉ có thể tạm quên đi những căng 65 Chuyên tâm thẳng của mình mà còn thu được nhiều lợi ích khi biết rằng bạn đang làm điều gì đó có ý nghĩa cho những người bạn quan tâm.18 Rất nhiều người cảm thấy họ cần phải làm việc chăm chỉ hơn khi họ cố gắng tập trung. Nhưng chiến lược này có thể phản tác dụng.19 Thay vào đó, hãy chú ý đến nguyên nhân khiến bạn căng thẳng và không thể tập trung. Sau đó hãy áp dụng các biện pháp nhằm cải thiện các chức năng riêng biệt của não, chúng có tác dụng giúp bạn điều khiển khả năng tập trung và nhận thức. KANDI WIENS là giảng viên của Khoa Giáo dục Sau đại học trực thuộc Đại học Pennsylvania, từng tham gia chương trình đào tạo tiến sĩ quản lý cấp cao Penn CLO và tiến sĩ quản lý cấp cao Penn Master’s về y khoa. Bà cũng là nhà khai vấn doanh nghiệp, một diễn giả tầm cỡ quốc gia và là chuyên gia cố vấn tái tạo tổ chức. 66 Phá vỡ vòng luẩn quẩn căng thẳng và sao nhãng Chú thích 1. Daniel Goleman, cuốn: “The Hidden Driver of Excellence” (Động lực phía sau của thành công (New York: Haper, 2013). 2. William Treseder, bài “The Two Things Killing Your Ability to Focus” (Hai yếu tố giết chết khả năng tập trung của bạn) đăng trên hbr.org ngày 3/8 2016, đường dẫn: https://hbr.org/2016/08/ the-two-things-killing-your-ability-to-focus 3. Madhumita Murgia, “How Stress Affects Your Brain” (Căng thẳng ảnh hưởng đến não của bạn như thế nào) TED-Ed video, 4:15, đường dẫn: https://ed.ted.com/lessons/how-stress-affects your-brain-madhumita-murgia 4. Francesca Gino, bài “Are You Too Stressed to Be Productive? Or Not Stressed Enough?” (Bạn quá căng thẳng nên không thể làm việc hiệu quả? Hay là bạn chưa đủ căng thẳng nên mới không làm việc hiệu quả?) đăng trên hbr.org ngày 14/4/2016, đường dẫn: https://hbr.org/2016/04/are-you-too-stressed-to-be productive-or-not-stressed-enough 5. Elaine Karen Hebda-Bauer và Huda Akil, nghiên cứu “How Over- expression of a Stress Gene Modifies Alzheimer’s Disease Pathology” (Gen gây căng thẳng quá mức tác động đến việc phát bệnh mất trí nhớ như thế nào) được tài trợ bởi hiệp hội Alzheimer, thực hiện năm 2007 đến 2010, đường dẫn: https://www.alz.org/ research/alzheimers_ grants/f r_researchers/overview-2007. asp?grants=2007 hebda-bauer 67 Chuyên tâm 6. Kandi Weins, luận văn năm 2016 của đại học Pennsylvania có đề tài: “Leading Through Burnout: The Influence of Emotional Intelligence on the Ability of Executive Level Physicial Leaders to Cope with Occupational Stress and Burnout” (Vượt qua tình trạng kiết sức: Ảnh hưởng của trí tuệ cảm xúc đến khả năng đối mặt với căng thẳng và kiệt sức trong công việc của những nhà lãnh đạo cấp cao như thế nào?), đường dẫn: https://repository.up nn.edu/ dissertations/ AAI10158565/ 7. David Brendel, bài:” “Stress Isn’t a Threat, It’s a Signal to Change” (Căng thẳng không phải là một mối đe dọa, nó là dấu hiệu cho biết cần phải thay đổi) đăng trên trang hbr.org ngày 5/05/2014, https:// hbr.org/2014/05/ stress-isnt-a-threat-its-a-signal-to-change. 8. Michael Lipson, “To Improve Your Focus, Notice How You Lose It” (Làm thế nào để tăng cường khả năng tập trung? Hãy để ý đến việc bạn đã mất tập trung như thế nào) đăng trên hbr.org, ngày 4/11/2015,đường dẫn: https://hbr.org/2015/11/to-improve your-focus-notice-how-you-lose-it. (Bài viết này được in lại trong chương 3 của cuốn sách này) 9. Charlotte Lieberman, bài: “Device-Free Time Is as Important as Work-Life Balance” (Thời gian không sử dụng thiết bị công nghệ cũng quan trọng như việc cân bằng giữa công việc và cuộc sống) đăng trên trang hbr.org ngày13/04/2017, đường dẫn: http:// hbr.org/2017/04/device-free-time-is-as-important-as-work life-balance. 10. Hiệp hội tâm lý học Hoa Kỳ, bài “APA’s Survey Finds Constantly Checking Electronic Devices Linked to Significant Stress for 68 Phá vỡ vòng luẩn quẩn căng thẳng và sao nhãng Most Americans” (Nghiên cứu của APA đã phát hiện ra rằng việc thường xuyên kiểm tra các thiết bị điện tử có liên quan chủ yếu đến tình trạng căng thẳng của hầu hết người Mỹ) phát hành ngày 23/2/2017, đường dẫn: http://www.apa.org/news/press/ releases/ 2017/02/checking-devices.aspx. 11. Nick van Dam và Els van der Helm, bài “There’s a Proven Link Between Effective Leadership and Getting Enough Sleep,” (Đã chứng minh được sự liên quan giữa khả năng lãnh đạo hiệu quả và việc ngủ đủ giấc) đăng trên trang hbr.org ngày 16/2/2016, đường dẫn: https://hbr.org/2016/02/theres-a-proven-link-between effective-leadership-and-getting-enough-sleep 12. Nghiên cứu của Cristiano Guarana và Christopher M. Barnes, “Research: Sleep Deprivation Can Make It Harder to Stay Calm at Work” (Thiếu ngủ có thể khiến bạn khó giữ bình tĩnh trong công việc) đăng trên trang hbr.org ngày 21/8/2017, đường dẫn: https://hbr.org/2017/08/ research-sleep-dep ivation-can make-it-harder-to-stay -calm-at-work 13. Larry Rosen, bài “Relax, Turn Off Your Phone, and Go to Sleep” (Hãy nghỉ ngơi, tắt điện thoại di động và đi ngủ) đăng trên trang hbr.org ngày 31/8/2015, đường dẫn: https://hbr.org/2017/08/ research-sleep-deprivation-can-make-it-harder-to-stay-calm at-work 14. Rasmus Hougaard, Jacqueline Carte và Gitte Dybkjaer, bài “Spending 10 Minutes a Day on Mindfulness Subtly Changes the Way You React to Everything” (Dành 10 phút mỗi ngày thực hành tỉnh thức sẽ làm thay đổi kỳ diệu cách bạn phản ứng với mọi 69 Chuyên tâm vấn đề) đăng trên hbr.org ngày 18/1/2017, đường dẫn: https:// hbr.org/2017/01/spending-10-minutes-a-day-on-mindfulness subtly-changes-the-way-you-react-to-everything 15. Richard J. Davidson và Jon Kabat-Zinn, bài “Alterations in Brain and Immune Function Produced by Mindfulness Meditation” (Những thay đổi trong não và chức năng miễn dịch được tạo ra bởi thiền tỉnh thức) đăng trên tạp chí Psychosomatic Medicine 66, số 1 (tháng 1,2 năm 2004), trang149–152. 16. Chương trình tâm lý học tích cực, “22 Mindfulness Exercises, Techniques, and Activities for Adults” (22 bài tập thực hành, kỹ năng và hoạt động tỉnh thức cho người trưởng thành) diễn ra ngày 18/1/2017, Positive Psychology Program, đường dẫn: https:// positivepsychologyprogram.com/mindfulness-exercises techniques-activities/ 17. Annie McKee và Kandi Wiens, bài “Prevent Burnout by Making Compassion a Habit” (Ngăn chặn tình trạng kiệt sức bằng cách tạo thói quen yêu thương bản thân) đăng trên trang hbr.org, 11/5/ 2017, đường dẫn: https://hbr.org/2017/05/prevent burnout-by-making-compassion-a-habit 18. Cassie Mogilner, bài “You’ll Feel Less Rushed If You Give Time Away” (Bạn sẽ cảm thấy ít bận rộn hơn nếu bạn cho thời gian của mình đi) đăng trên trang hbr.org, 09/2012, đường dẫn: https:// hbr.org/2012/09/ oull-feel-less-rushed-if-you-give-time-away 19. Sarah Green Carmichael, bài “The Research Is Clear: Long Hours Backfire for People and for Companies” (Nghiên cứu này đã chứng minh rõ ràng: làm việc liên tục nhiều giờ là phản tác 70 Phá vỡ vòng luẩn quẩn căng thẳng và sao nhãng dụng đối với con người và doanh nghiệp) đăng trên trang hbr.org, 19/82015, đường dẫn: https://h r.org/2015/08/the-research-is clear-long-hours-back-re-for-people-and-for-companies 71 03 Bạn đã đánh mất khả năng tập trung như thế nào? Michael Lipson Tất cả chúng ta đều đã trải qua điều này: Bạn cố gắng tập trung vào một nhiệm vụ và chẳng mấy chốc bạn sẽ nhìn ra ngoài cửa sổ, băn khoăn tối nay ăn gì, phân tích cách chơi gôn của mình, hoặc mơ tưởng về người yêu. Làm thế nào mà tâm trí của bạn lại bay đến tận Cancun trong khi có vẻ như bạn đang suy nghĩ về chiến lược cho quý 1? Hành động tập trung hoặc chú ý thông thường là một mớ hỗn độn, nhưng nó là một mớ hỗn độn với một cấu trúc đặc biệt. Để học cách tăng khả năng tập trung, bạn có thể bắt đầu bằng việc hiểu được “cấu trúc của sự phân tâm” này. Nói chính xác 74 Bạn đã đánh mất khả năng tập trung như thế nào? hơn là bằng cách nào sự tập trung của bạn lại đi chệch khỏi mục tiêu ban đầu. Trong hơn 20 năm làm việc với tư cách một nhà tâm lý học lâm sàng, tôi đã hướng dẫn các buổi hội thảo và các nhóm thiền, gồm những người thuộc mọi tầng lớp trong xã hội để giúp họ thấy được cấu trúc sự phân tâm của chính họ. Trong quá trình làm việc của tôi với các bác sĩ lâm sàng chịu trách nhiệm chăm sóc cuối đời cho các bệnh nhân, việc hiểu rõ cấu trúc này đã giúp họ phân biệt được đâu là nhu cầu thực sự của bệnh nhân đang hấp hối, và đâu là phản ứng mang tính cảm xúc của họ. Cũng chính kỹ năng này đã giúp các gia đình bỏ đi hiềm khích và lựa chọn ở bên nhau. Nó đã giúp các nhà lãnh đạo doanh nghiệp nhìn rõ các mục tiêu chiến lược và tăng thêm dũng khí để bắt đầu cũng như kết thúc các mối quan hệ bên trong và bên ngoài của họ. Nó thậm chí còn giúp những người chơi gôn điều khiển tâm trí của 75 Chuyên tâm họ tập trung vào cú đánh và mắt của họ tập trung vào trái bóng. Tiếp theo đây là bản mô phỏng của tôi về trí tuệ, điều đã tồn tại từ khi con người lần đầu tiên nhận ra rằng họ có suy nghĩ, đồng thời họ cũng nhận thấy suy nghĩ có thể bị lạc hướng khỏi mục tiêu ban đầu mà họ muốn hướng đến. Học giả, nhà cải cách Cathy Davidson1 đã chỉ ra rằng nguyên nhân của sự mất tập trung không bắt nguồn từ điện thoại di động. Trong thần thoại Hy Lạp, Hercules đã đánh lạc hướng và lừa Atlas, khiến anh ta đánh mất luôn cả sự tập trung và tự do của chính mình. Sử thi Odyssey của Homer đã mô tả việc phù thủy Circe đánh lạc hướng Odysseus khỏi cuộc hành trình của anh ta như thế nào, có lẽ đây không phải trường hợp đầu tiên hoặc cuối cùng bị mất tập trung do bị thu hút bởi người khác giới. Trong mẩu đối thoại cuối cùng của Plato về Socrates, ông đã giải thích: ý nghĩ bình thường sẽ như các mảnh 76 Bạn đã đánh mất khả năng tập trung như thế nào? vụn, và mục đích của triết học là “tập hợp” và tập trung các mảnh vụn ấy lại bất chấp lực ly tâm của chúng. Shakespeare cũng cho chúng ta thấy ví dụ về một tâm hồn lơ đãng trong đoạn độc thoại của Claudius trong vở Hamlet. Giống như Plato, hầu hết các nhà văn không chỉ phàn nàn về việc mất tập trung mà còn đưa ra một cách ẩn dụ hoặc cụ thể những phương pháp xử lý mặt trái của vấn đề này. Trong thiền định truyền thống, tất cả mọi người, từ Đức Phật Thích Ca cho đến chuyên gia về tỉnh thức Andy Puddicombe của công ty chăm sóc sức khỏe Headspace, đều nói rằng phương thức căn bản để đối phó với tình trạng mất tập trung là trước tiên bạn phải chấp nhận nó, nghĩa là chú ý đến nó.2 Bạn phải chú ý đến sự mất tập trung và mang suy nghĩ của mình quay trở lại. Phương thức mà tôi sử dụng đã tóm lược và cô đọng kiến thức từ những phương thức truyền thống 77 Chuyên tâm nói trên. Để bắt đầu, bạn chỉ cần lưu ý rằng có sẽ bốn giai đoạn của tập trung và mất tập trung diễn ra mỗi khi bạn cố gắng tập trung: 1. Đầu tiên, bạn cần chọn một mục tiêu. Nó có thể là bất kỳ điều gì, thuộc bất kỳ lĩnh vực nào trong cuộc sống. Tại nơi làm việc, mục tiêu đó có thể là một vấn đề nào đó trong công việc, thí dụ như: những người nào cần được mời đến dự một cuộc họp quan trọng. 2. Sớm hay muộn, tâm trí của bạn cũng sẽ đi lang thang. Đây không phải là điều bạn định làm, tuy nhiên nó vẫn cứ xảy ra. (Nếu đó là điều bạn định làm, thì nó sẽ được coi là một mục tiêu khác, chứ không phải là một suy nghĩ vẩn vơ). 3. Sớm hay muộn, bạn sẽ tỉnh ngộ với một sự thật rằng tâm trí của bạn đã đi lang thang. Bạn nhận ra sự mất tập trung. Bạn nhận ra bạn đã 78 Bạn đã đánh mất khả năng tập trung như thế nào? xa rời khỏi điều mình muốn tập trung lúc đầu đến thế nào. Một lần nữa, bạn lại không thể lên kế hoạch hay lựa chọn một cách chính xác cho vấn đề này. 4. Sau khi tỉnh ngộ, bạn có thể lựa chọn quay lại với chủ đề ban đầu, chẳng hạn: cần mời những ai đến cuộc họp quan trọng đó? Điều này có nghĩa là, bạn có thể lựa chọn từ bỏ vấn đề này và làm một việc khác. Điều này tùy thuộc vào bạn, vì đó là sự lựa chọn của bạn. Nếu bạn thực sự quay lại chủ đề ban đầu ở bước 4, mọi việc sẽ có xu hướng bắt đầu lại. Sớm hay muộn, tâm trí của bạn cũng sẽ đi lang thang. Hãy xem lại bốn bước này, bạn sẽ thấy bước 1 và 4 là những chọn lựa có ý thức. Bước 2 và 3 là hành động vô thức, chúng cứ diễn ra mà thôi. Sức mạnh vô thức xuất hiện trong bước thứ hai khi tâm trí của bạn “chỉ đi lang thang”, điều này có vẻ đi ngược lại 79