🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Giáo trình tài chính tiền tệ Ebooks Nhóm Zalo TAJ CHINH TIÊN TÊ NHÀ XUÁT BÂN DAI HOC THÁI NGUYÊN Tham gia thuc hi$n: - PGS.TS. Hoang Thi Thu - Ths. Nguyen Thi Thanh Vinh - Ths. Nguyen Vi?t Dung - Ths. Nguyen Thu Nga - Ths. Mai Thanh Giang - Ths. Nguyen Thi Kim N hung - Ths. Nguyen Thi Thu H ang - Ths. Do Kim Du - Ths. Nguyen Phuong Thao M A S 6 : ----------------- D H T N - 2016 2 LOI GIOI THIEU jiao trinh Tai chinh tien te duac tap the giang vien Khoa Ngan hang Tai chinh, Dai hoc Kinh te va Quan tri Kinh doanh (TUEBA) - Dai b e Thai Nguyen (TNU) thiet ke va bien soan theo myc tieu va chuoig trinh dao tao nganh Kinh te va Quan tri kinh doanh noi chung va nginh Tai chinh Ngan hang noi rieng tai trudng. Voi dung co ban cua Giao trinh Tai chinh tien te la nham trang bi cho iguai hpc va cac doi tuong khac nhung kien thuc co ban va mo rong 'e linh vuc tai chinh tien te trong nen kinh te thi trudng nhu: tong quan/e tien te, cung va cau tien te, nhung van de co ban ve tai chinh, tai chnh cong, tai chinh doanh nghiep, tin dung, bao hiem, thi trudng tai chnh, tai chinh quoc te, ngan hang va to chuc tai chinh phi ngan hang chinh sach tai chinh quoc gia. .. tu do co kha nang van dung vao thuc ten cong tac trong linh vuc kinh te va quan tri kinh doanh. Tham gia bien soan giao trinh la cac can bo giang day nhieu kinh nghien cua Khoa, bao gom: TS. Vu Thi Hau, NCS.Ths. Vu Thi Loan bien so^n Chuong 1, Chumg 7 va Chirong 6 NCS.Ths. Nguyen Thi Thanh Vinh bien soan Chuong 3 NCS.Ths. Nguyen Viet Dung bien soan Chuang 4 NCS.Ths. Nguyen Thu Nga bien soan Chuong 5 Ths. Mai Thanh Giang bien soan Chuang 7 NCS.Ths. Nguyen Thi Kim Nhung bien soan Chuang 8 PGS.TS. Hoang Thi Thu bien soan Chuang 9 Ths. Nguyen Thi Thu Hang bien soan Chuong 10 Ths. Do Kim Du, Ths. Nguyen Phuang Thao bien soan Chuang 11 3 Trong qua trinh bien soan giao trinh, chung toi da co gang liam sang to nhung van de ca ban va mo rpng ve linh vyc tai chinh tien te. Tuy nhien, vi la lan dau bien soan nen giao trinh khong tranh klhoi nhung khiem khuyet ve hinh thuc va noi dung. Vai tinh than cau tthi, chung toi rat mong nhan duoc nhirng y kien dong gop cua quy ban ddpc de cuon Giao trinh duoc hoan thien hon a lan tai ban. Xin tran trong cam on! Thai Nguyen, ngay 01 thang 4 nam 2(016 T/M Ban bien soan TS. Vu Thi Hau - ThS. Vu Thj Lomn (Dong chu bien) 4 DANH M y c CÁC T Ü VIÉT TAT Viét tät Viét nguyên vän BHXH Bào hiêm xà hôi BHYT Báo hiêm y tê CSTT Chính sách tiên tê DNNN Doanh nghiêp Nhà nuôc L/C Letter of Credit NHNN Ngân hàng Nhà nuôc NHTM Ngân hàng Thirong mai NHTW Ngân hàng Trung uong NSNN Ngân sàch Nhà nuôc OMO Open Market Operations TCDN Tài chính doanh nghiçp TCQT Tài chinh quôc tê TCTD To chúc tin dyng TSCD Tài sàn cô d¡nh TTCK Thi truòng chúng khoán TTQT Thanh toán quôc tê 5 DANH M y C BANG VA SO © 6 STT Ten bang va sff do Tran 2.1 Su can doi cua thi truong tien te 74 2.2 Moi quan he giua cung tien va cau tien 76 2.3 Mo ta chinh sach tien te noi long 77 2.4 M o ta chinh sach tien te that ch$t 77 2.5 Lam phat do cau keo 86 2.6 Lam phat chi phi day 89 3.1 He thong tai chinh va cac dong tien 135 3.2 H? thong tai chinh trong nen kinh te thi truong 138 6.1 Qua trinh van di có nhiêu chi nhánh ó khäp càc thi trän lón. Càc thuong gia kÿ thàc vàng hay bac vào hôi sa cùa thuang hpi rôi nhân giây chúng nhân cùa hôi sa thuang hôi, vói giây chúng nhân này câc thuang già có thé mua hàng ó câc thi trân khàc nhau có chi nhành cùa thuong hôi, ngoài loai giây chúng nhân trên triêu dinh nhà Tông con phât hành tiên giây và duoc dân chùng châp nhân. Û Viçt Nam, vào cuòi dai Trân, Hô Quÿ Ly dâ thù nghiêm viçc phât hành tiên giây. Nhân dân ai cùng phài nôp tiên dông vào cho Nhà nuóc, cú 1 quan tiên dông dôi duac 2 quan tiên giây, viçc sù dung tiên giây cùa Hô Quÿ Ly thât bai vi nhà Hô som bi lât do, nguòi dân chua quen sù dung tiên giây và sai lâm khi xàc dinh quan hê giùa tiên dông và tiên giây. Nguôn gôc cùa tiên giây chi có thè duac hiêu rô khi xem xét lich sù tiên tç các nuóc châu Au. Tú dâu thê kÿ thú XVII, ó Hâ Lan ngân hàng Amsterdam dâ cung câp cho nhùng thân chù gùi vàng vào ngân hàng nhùng giây chúng nhân bao gôm nhiêu tò nhô. Khi càn, có thé dem nhùng tò nhô này dôi lay vàng hay hgc tai ngân hàng và càc giây nhô này cüng duac châp nhân trong thanh toán cho nguòi khác. Sau dò mot ngân hàng Thuy Dién tên Palmstruch dâ manh dan phât hành tiên giây dê cho vay. Tú dò ngân hàng Palmstruch có khà nâng cho vay nhiêu hon von tu có. Vói nhiêu loai tiên giây duac phât hành, luu thông tiên tç bi roi loai vi nhiêu nhà ngân hàng lam dung gây nhiêu thiçt hai cho dân chùng. Do dó, vua chùa các nuóc phài can thiêp vi cho râng viêc dùc tién tú xua là vuong quyên và mât khác viêc phât hành tiên giây là mot nguôn lai to lón. Vuang quyên các nuóc châu Âu thúa nhân mot ngân hàng tu có quyên phât hành tiên giây vói nhùng diêu kiên nhât dinh. 27 + Tiên giây bât khà hoân Nguôn gôc cüa tiên bat khà hoân là bài thé chiên thû nhât dâ làm cho câc quoc gia tham chiên không côn dû vàng dé doi cho dân chüng. Nuôc Anh tù näm 1931 dà cho luu hành tiên giây bât khà hoân, nuôc Phâp nàm 1936. Khùng hoàng kinh tê thê giôi nàm 1929 dân dên ô nuée Duc moi nguôi dua nhau rüt tiên, do dô NHTW Duc dâ phài dùng vàng trà no nuôc ngoài và do dô so trù kim gân nhu không côn. Tién sï Schacht (1933 - 1936) dà âp dyng chinh sâch tiên tài tro bâng câch phât hành trâi phiéu dé tài tro sàn xuât và nhûng chuong trinh kinh té, xà hôi lôn. Bien phâp này làm giâm 50% thât nghiçp, sàn xuât tâng 41% (1934). Tù dô, nhiêu nhà kinh té cho ràng giâ tri tiên tê không phài dya vào dy trù vàng nhu câc quan diêm truôc dây. Sau dai chiên thê giôi lân thù nhât, câc ngân hàng lam dyng phât hành tién giây dê cho vay và thanh toân, dân dên nhûng hôn loan trong phât hành và luu thông tiên giây. Dê siêt chat trong viçc quân lÿ phât hành tiên giây và on dinh giâ tri dông tiên, nhiêu quôc gia dà câm câc NHTM phât hành giây bac. Tù dô, viçc phât hành chi do mpt ngân hàng duy nhât thyc hiçn (dugc gpi là NHTW). Hàm luong vàng cüa giây bac ngân hàng trong thôi gian này dupe quy dinh theo luât phâp cüa tùng nuôc. Vi dy, hàm lupng vàng cûa dông dô la Mÿ công bô thâng 01 näm 1939 là 0,888671 gram vàng. Ngày nay, tiên giây chi côn là câc giây nhân np (IOU) cùa NHTW doi vôi nguôi sô hûu chüng. Nhung không nhu hâu hêt câc giây np khâc, giây np cüa NHTW là loi hùa trà chp nguôi nàm giû chi bâng câc tô tiên giây khâc, tûc là NHTW thanh tpân câc “giây np” này bàng câc “giây no” khâc. Khi phât hành tiên giây thi tiên giây trô thành tài sàn cüa nguôi sô hûu chüng, nhung dôi vôi NHTW chüng lai là m pt khoàn np vê giâ tri cùa lupng tiên dâ phât hành. Chinh vi vây, khi phât hành ra mpt lupng tiên bao giô luong tiên này cüng dupe ghi vàp danh myc Tài sàn Np trong bàng tong két tài sàn cûa NHTW. 28 Nghiên cúu quá trinh xuât hiçn tiên giây cho thây, tiên giây ra dôi vôi tu câch là dâu hiêu cùa tiên vàng, dupe phât hành ra dé thay thê cho tiên kim loai trong viêc thuc hiên chùc nàng tiên tê nhäm khàc phuc nhûng nhuoc diêm cùa tiên kim loai. Chinh vi vây mà tiên giay vân duoc sù dung vôi giâ tri nhu giâ tri cùa tiên kim loai mà nô dai diên, mâc dù giâ tri thuc cùa nô thâp hon nhiêu. Tiên giây ngày nay không côn khà nàng dôi nguoc trô lai ra vàng nhu truôc nùa. Viêc xâ hôi châp nhân sù dung tiên giây mâc dù giâ tri cùa nô thâp hon nhiêu so vôi giâ tri mà nô dai diên, là vi tiên giây duoc phâp luât cùa câc nuôc quy dinh (do dô côn duoc goi là tiên phâp dinh) là phuong tiçn trao dôi, vi moi nguôi tin tuông vào co quan phàt hành, và vi nguôi ta thây sù dyng tiên giây là tiên dung. Tiên giây cô nhùng uu diêm: gon nhç, dê vân chuyên, cât trù; tiên giây duoc in dù câc loai mçnh già, tiên loi cho moi loai giao dich tù lôn dên nhô, dàp ùng moi nhu câu cùa xâ hôi, dôi vôi Chinh phù, viêc in tiên giây mang lai nhùng loi ich rât lôn, do chi phi in tiên giây nhô hon nhiêu so vôi nhùng giâ tri mà nô dai diên, khoàn chênh lçch dô mang lai nhùng nguôn thu rât lôn cho NSNN. Tuy nhiên, tiên giây cüng cô nhùng nhuoc diêm: tiên giây thuông không bên dê râch và hu hông; chi phi luu thông vân côn lôn nhât là dôi vôi câc trao dôi diên ra trên pham vi rông nhu giùa càc quôc gia, khô khân trong kiêm dêm, vân chuyên, bào quàn vôi khoi luong lôn; dê bi làm già và dê roi vào tinh trang bât ôn (do không cô giâ tri nôi tai va khô dièu tiét duoc sô luong tién giây trong luu thông nhu tiên vàng). 1.1.2.3. Bût tê (tiên g hi sô, tiên chuyên khoàn) Bùt tê là mot hinh thùc tiên tê duoc sù dyng bâng câch ghi chép trong so sâch kê toân cùa ngân hàng, cùa khâch hàng. Dô là câc khoàn tiên näm trong câc tài khoàn mô ô ngân hàng và duoc hinh thành trên co sô câc khoàn tiên gùi vào ngân hàng. Cùng vôi sy phàt trién manh mê cùa ngân hàng, quà trinh thanh toân ngày nay duoc tâp trung dai bô phân qua ngân hàng thông qua câc bùt toân chuyên khoàn hoàc thanh toàn bù trù trên tài khoân ky thâc. Su ra dôi cùa tiên ghi sô cùng câc chúng tir thanh toán nhu séc, giây nhô thu,... dä làm da dang các phuong tiên thanh toán bên canh hinh thúc thanh toán bàng tien mât, dông thòi con tao diêu kiçn giàm bót nhùng chi phi luu hành tiên giây nhu in ân, bào quân, kiém dém, vân chuyèn... Vi vây, viçc sù dyng tiên qua ngàn hàng duoc coi là xu huóng tât yêu cùa nèn kinh tê phât trièn. Do tiên chuyên khoân thyc chât chi là nhùng con so ghi trén tài khoàn tai ngân hàng, cho nèn có thè nói tiên chuyên khoàn là dông tiên phi v$t chât và nó cùng là loai tiên mang dâu hiêu già tri nhu tiên giáy. Nó có uu diêm hon tien giây nhu: an toàn, dê chuyên dôi, thanh toán thuân tiên, nhanh chóng, di chuyên dê dàng. Dê sù dung tiên chuyên khoàn, nhùng nguoi sô hùu phâi sù dung các lênh thanh toán dê ra lênh cho ngân hàng noi minh m ô tài khoân thanh toán và phài thông qua các công cu thanh toán: giáy tò thanh toán (séc, ùy nhiém chi...); thè thanh toán (ghi no, kÿ quÿ...); thanh toán tùc thòi (qua hé thông máy tinh dà nói mang). Ngày nay, tiên chuyên khoàn chiêm tÿ trong lón, khoàng 80% trong tong phuong tiên thanh toán. 1.1.2.4. T iê n â içn tù Khi mà nhùng tiên bô vê công nghê máy tinh cùng nhu su phât triên cùa mang luôi thông tin viên thông dâ cho phép các ngân hàng thay thè phuong thùc thanh toán truyên thông sù dyng các chùng tù giây bäng phuong thùc thanh toán diên tù - phuong thùc thanh toán trong dó các giao djch chuyên tiên thanh toán dupe thyc hiçn nhà hç thông viên thông diên tù dua trên co sô mang máy tinh két nói giùa các ngân hàng. Bäng phuong phâp này, toc dô chuyên tiên tâng lên rat nhanh, giàm bót duoc chi phi vè giáy tô, thòi gian so vói luu thông tiên mât và séc... Khi chuyên sang phuong thùc thanh toán diên tù, tiên trong các tài khoàn ô ngân hàng dupe luu trù trong hê thông máy tinh cùa ngân hàng duôi hinh thùc diên tù (sô hôa). Ngoài viêc sù dung các hoat dông chuyên khoàn, tiên diên tù cùng duoc sù dung truc tiép trong các giao dich duói các hinh thùc sau: 30 + Câc thé thanh toân là thé do ngân hàng hoac câc công ty tài chinh phât hành mà nho dô nguôi ta cô thé luu thông nhùng khoân tiên diên tù. Câc loai thé thanh toân hiên nay cô nhiêu loai tinh nâng khâc nhau gôm thé rüt tiên ATM, thé tin dung, thé ghi ng và thé thông minh. + Tiên diên tù là mot dang tiên dugc sù dung dé mua sàm hàng hôa và dich vu trên internet. Tôm lai, Hch sù ra dôi và phât triên cûa tiên té luôn mang dâu ân cùa nên van minh nhân loai. Diêu này dâ dugc minh chùng qua quâ trinh hoàn thiên câc hinh thùc tiên tê, tù hinh thùc so khai ban dâu dên hinh thùc cao nhât. Ngoài ra, tiên trinh phât triên này côn biêu hiên cho su chuyên biên sâu sâc vê quan niêm tiên tê cùa nhùng nguôi sô hûu nô, dô là quan niêm tiên tê không chi là phuong tiên trao dôi mà côn phâi dugc thùa nhân là biêu trung cho cùa câi xà hôi (hôa tê, kim tê) cho dên tinh phi vât chât hôa tiên tê (but tê, tiên giây, tiên diçn tù) dâ ngày càng dugc xem là nét dâc trung ca bàn cùa quan niêm tiên tê hiên dai. Mot vân dê cân luu y là: mâc dù duôi gôc dô lich sù, nguôi ta cô thê chia câc giai doan phât triên tiên tê qua câc thôi kÿ nhu: thôi kÿ hôa tê, thôi kÿ kim tê, thôi kÿ tin tê... song câc thôi kÿ phât triên này không phù dinh lân nhau nghîa là trong bât kÿ quôc gia nào thi câc loai tiên tê vân ton tai dan xen nhau trong quâ trinh luu thông. 1.1.3. Chùc nâng cùa tien tç Theo quan diêm cùa C. Mâc (quan diêm truyên thông), tiên tç cô 5 chùc nâng c a bàn, bao gom: chùc nâng thuôc do giâ tri, chùc nâng phuong tiên luu thông, chùc nâng phuong tiên thanh toân, chùc nâng phuong tiên cât trù, và chùc nâng tiên tê thé giôi. Theo quan diêm cùa câc nhà kinh tê hoc hiên dai, tien tê cô 3 chùc nâng, dô là: chùc nâng don vi do luông giâ tri, chùc nâng phuong tiên trao dôi và chùc nâng du trù giâ tri. Vê thuc chât câc chùc nâng cùa tiên tê theo quan diêm cùa câc nhà kinh tê hoc hiên dai cüng bao gôm câc chùc nâng duoc C. Mâc trinh bày nhung cô su long ghép mot so chùc nâng vôi nhau. Duôi dây 31 chüng ta sê nghiên cùu chùc nàng cùa tien tç theo quan diêm cüa câc nhà kinh tê hpc hiçn dai: 1.1.3.1. Ch tre nâng dam vj do ltràmg già tr} Tiên tç cô chüc nàng thuóc do giâ tri nghïa là tiên tç dupe sù dyng làm thuóc do dê so sânh vói già tri cùa tât cà câc loai hàng hôa, djeh vy. Khi thyc hiçn chùc nàng này, tièn dà chuyên già tri thành già cà. Giâ câ là biéu hiçn bàng tiên cùa giâ tri. Diêu này nghîa là khi thuc hiên chùc nâng này, già tri cùa tiên dupe epi là chuân mue dê già tri cùa câc lpai hàng hôa khâc phài s p sânh vói nó giông nhu viêc nguôi ta do chiêu dài bàng mét, do trpng lugng bàng gram, thông qua quan hê này câc loai hàng hôa khâc nhau cô thê biêu hiên giâ tri cùa chùng thành nhùng lupng cùng tên giông nhau vê chat và cô thê s p sânh dupe vói nhau vê lupng. Khi thyc hiên chùc nàng thuóc dp giâ tri, tiên phài có già tri. Vi vây, theo quan diêm cùa C. Mâc, tiên tê làm chùc nâng thuóc do già tri phài là tiên vàng. Sô dî cô thé làm dupe nhu vây, vi giùa giâ tri cùa vàng và già tri cùa hàng hôa trong thuc tê dà cô mpt tÿ lê nhât dinh. Co sô cùa ty lê dô là thôi gian lao dpng xâ hpi cân thiêt hao phi dê sân xuât ra hàng hôa dò. Giâ tri hàng hôa dupe biêu hiên bàng tiên gpi là giâ câ hàng hôa. Ngoài ra, dé làm chùc nàng thuóc do giâ tri thi bân thân tiên tê cùng phài dupe do luóng, tièn phài cô tiêu chuân giâ câ. Tièn phài dupe quy djnh thành don vj (tiên don vj). Tiên don vi là chuân mue cùa thuóc do, duye biéu lii$n bàng 01 don vj. VI dy: 1 USD (Mÿ), 1 VND (Viçt Nam)... Ngày nay, khi sù dyng tiên, nguôi ta không quan tâm dén hàm lupng kim loai cùa tiên don vj nùa. Câi mà nguôi sô hùu tiên quan tâm là: vói sô lupng tiên hiên cô sê mua dupe bao nhiêu hàng hay nói khâc di sùc mua cùa dông tiên dô cao hay thâp. Khi thuc hiên chùc nàng thuóc do giâ tri, tiên dà chuyén giâ tri hàng hôa thành tên gpi moi, dô là giâ cà hàng hôa. Giâ cà hàng hôa là biéu hiên bàng tiên cùa già tri hàng hóa. Co sô cho viêc tiên biéu hiçn già tri câc hàng hoâ khâc chinh là tièn cùng cô giâ tri sù dyng nhu câc hàng hoâ khâc. Vi vây, trong thôi 32 dai ngày nay, mâc dù câc phucmg tiên dupe sir dung là tiên không côn cô giâ tri nhu câc hàng hoâ khâc nhung nô duge mçi nguài châp nhân trong luu thông (cô giâ tri sù dung dâc biêt), do dô vân duoc sù dung dê dânh giâ giâ tri câc hàng hoâ. Trong bât kê nên kinh tê tiên tê nào, viçc sù dung tiên làm don vi do luông giâ tri dêu mang tinh chât trùu tuong, vùa cô tinh phâp lÿ, vùa cô tinh quy uôc. 1.1.3.2. Chicc näng phuffng tiçn trao dôi Tiên tê cô chùc näng phuong tiên trao dôi nghîa là tiên tê làm môi giôi trung gian trong quâ trinh trao dôi hàng hôa dê chi trâ, thanh toân hàng hôa, theo công thùc luu thông hàng hôa: Hi - T - H2. Tiên tê duoc xà hôi sù dyng vôi tu câch là vât trung gian trong quâ trinh trao dôi hàng hôa, câc hàng hôa truôc tiên së duge dôi ra tiên rôi sau dô nguôi ta dùng tiên dê dôi lây hàng hôa khâc. Khi tiên thyc hiên chùc näng này, nguôi ta bân hàng cüa minh lay tiên rôi dùng nô dê mua hàng hôa khâc, nhu vây tiên tê là phuong tiên giüp thuc hiên mue dich nhanh chông. Khi thyc hiên chùc näng phuong tiên trao dôi, tiên cô câc dâc diêm sau: + Cô thê sù dung tiên mät hoâc thanh toân không dùng tiên mât (tiên chuyên khoàn). Tiên mât là tiên dang cô giâ tri luu hành, chùng cô hinh dâng, kich thuôc và tiêu chuân giâ câ nhât dinh duoc luât phâp thùa nhân. Phâi sù dung tiên mât vi trong quâ trinh trao dôi cô su chuyên quyên sô hùu giùa nguôi bân và nguôi mua, dô là bäng chùng duy nhât trong trao dôi, chung minh lao dong cùa nguôi sân xuât hâng hôa (nguôi bân) là cân thiêt cho xâ hôi khi hàng hôa ho duoc bân hêt. Tiên mât là “giay chùng nhân” ho nhân tù nguôi mua. Tuy nhiên, do trinh dô phât triên cùa sàn xuât và luu thông hàng hôa, cùng vôi su dàm bâo cùa câc to chùc tài chinh mà cô thê thanh toân không dùng tiên mât (tiên chuyên khoàn). + Cô thé sù dung tiên vàng hoâc tiên dâu hiêu. Trong trao dôi hàng hôa, myc dich cùa nguôi bân không phâi trô thành sô hùu tiên vînh viên, nguôi bân hàng hôa thu tiên vê nhung là dê tim mua dén mot giâ tri sù dung môi. Do vây tiên dôi vôi ho chi là “môi giôi thoâng qua” 33 là phuong tiên dê näm giù và rôi trao dôi vói hàng hóa khâc. Chính vi thé khi thuc hiên quà trinh trao dôi, cô thê sù dyng tiên dû già (vàng, bac...) hoàc tien dau hiçu (tiên giày, giây bac ngân hàng...). + Chuân m ue cùa tiên: Tiên phài dupe tao ra hàng loat dê sô lupng cùa nô dù dùng trong trao dôi; phài dupe chap nhân mpt càch rông rài. N ô phài duac con nguôi châp nhân rpng rài trong luu thông bòi vi chi khi con nguôi cùng cháp nhân nô thi nguôi cô hàng hôa môi dông y dôi hàng hôa cùa minh lay tiên; cô thê chia nhô dé tao thuân lçri cho viêc dôi chàc giùa càc hàng hoâ cô già tri khàc nhau; dê chuyên chô vi tiên tê phài dù gpn nhe dê dê dàng trong viêc trao dôi hàng hoâ ô khoàng cách xa; không bi hu hông mpt càch nhanh chông. + Luu thông chi cháp nhân mpt sô lupng tiên nhât dinh. Sô lupmg nhiêu hay it phu thupc vàp tông già câ hàng hôa dua ra thi truông và tôc dô luu thông cùa tiên tê. Sô lupng hàng hôa dua vàp luu thông trong kÿ vói tông giâ cà dupe xâc dinh. Vi vây, dé thuc hiên quan hê trap dôi ngang già vói sô lupng hàng hôa này, trong luu thông chi cân mpt khôi lupng tiên nhât dinh. Dp là sô lupng tiên cân thiét, nô phy thupc vàp câc yêu to nhu tông già cà hàng hôa dua ra luu thông và tôc dp luu thông binh quân cùa tien. Chùc nâng phupng tiên trap dôi (phuang tiên luu thông) cùa tiên tê së giùp mô rpng luu thông hàng hôa, giùp luu thông hàng hôa tâch rôi hành vi mua và bân cà vê không gian lân thài gian; kiém soât tinh hinh luu thông hàng hôa. Ngoài ra, chùc nâng này con giùp cho viêc trao doi trô nên thuân tiên, nhanh chông, do dô giàm dupe thôi gian, chi phi trao doi. 1.1.3.3. Chùc nâng phucmg tiçn du trù già tri Tién tê thyc hiên chùc nâng phuang tiên dy trù giâ tri nghïa là tiên là phuang tiên chùa già tri, hay chính là mpt phuang tiên chùa sùc mua hàng theo thôi gian. Chùc nâng này tinh thôi gian tù lue nguôi ta nhân dupe thu nhâp tôi lue nguôi ta tiêu nô. Tiên vân dpng theo công thùc: H - T ............T-H. 34 Tiên là phuong tiên dé giûp cho viêc cât giû suc mua, trong nhùng truàng hap này nguài ta giû tiên chi don thuân là viêc dê lai cüa cài. Trong chûc nâng này, tiên dugc rüt ra khôi linh vue luu thông dê cât trû, dê thôa màn câc nhu câu mua hàng sau này. Tiên trong chûc nâng này dôi lâp vôi tiên trong chûc nâng phuong tiçn luu thông biêu hiçn ô chô: tiên cât trû là tiên dung im, không vân dông, không phyc vu cho quâ trinh luu thông hàng hôa nào. Tuy nhiên, noi cât trû tiên lai là “kho” chùa câc phuong tiên luu thông, nô sàn sàng nhây vào luu thông bât kÿ lüc nào. Tiên không phài là noi cât trû giâ tri duy nhât. Rât nhiêu tài sàn khâc cô thê là noi cât trû giâ tri cô loi hon tiên vi chûng cô thê sinh ra nhûng khoân loi nhuân cho chü nhân nhu: dât dai, nhà cüa, trâi phiêu, cô phiêu... Trong khi dô, tiên mât cô thê là noi cât trû giâ tri không tôt nêu nhu giâ cà tâng liên tue. Câu hôi dât ra ô dây là tai sao nguôi ta vân giû tiên dù nô không phài là noi cât trû giâ tri tôt nhât. Diêu này liên quan dên mot khâi niçm dô là tinh long (liquidity), tinh long phàn ânh khâ nâng chuyên doi mot câch dê dàng và nhanh chông cüa mot loai tài sàn thành tiên mât. Tiên là tài sàn cô tinh long cao nhât vi nô là phuong tiên trao dôi, nghîa là không giông nhûng tài sàn khâc, nô không cân phài chuyên dôi thành thû gi khâc dê mua hàng nghïa là không mât chi phi giao dich nhu nhûng tài sàn khâc. Voi myc dich du trù giâ tri trong tuorng lai gân, ngirôi ta co xn huông du trû duôi dang tiên. Song vi tiên, nhât là tiên giây ngày nay, không côn su dàm bâo su nguyên vçn giâ tri tù khi nhân cho dên khi dem ra sù dung nên tiên së không phài là câch lua chon tôt nhât dê du trû giâ tri trong thôi gian dài. Tù truôc dên nay và trong tuong lai xa, kim loai vàng là phuong tiên dâp ung châc chân nhât mue dich này. Vi vây du trû vàng vôi y nghîa cât trû không nhûng là nhu câu, mà con là su ham muon cüa nhiêu nguôi. Thuc hiên chûc nâng phuong tiên du trû giâ tri, phài du trû giâ tri bang tiên vàng hoâc cô thê du trû bang tiên dâu hiêu hoâc tiên gùi ngân 35 hàng vói diêu kiçn dông tiên on djnh. Diêu này là bòi khi cat trü diêu quan trpng là tiên phài giù nguyên già tri và sùc mua theo thcri gian. Dông tien dem cât trù phài dàm bào yêu câu vê già tri cùa nô là phài ôn dinh, không bi mat già tri trong tuong lai khi cô nhu câu trao dèi. Viêc nàm bât duoc chùc nâng này cùa tiên tê thuc su cô y nghîa vói NHTW khi diêu hành chinh sâch tiên tê: diêu tiêt khôi luong tiên và khoi luong hàng hoâ - trong luu thông. Dôi vói câ nhân, doanh nghiêp và to chùc tin dung trong viêc tâp trung, tich luÿ duoc nhiêu von cho câc du djnh trong tuong lai gân. Ngoài ra, chùc nâng này cùng tao ra nhu câu vê càc phuong tiên tich luÿ an toàn vói tinh long cao nghîa là cô khâ nâng chuyên hôa thành tiên mât mot câch dê dàng, nhanh chông vói chi phi thâp. 1.1.4. Vai trò cùa tièn trong nèn kinh té hàng hoà 1.1.4.1. Tiên là phuom g tiçn dê m â rçng và p h á t triên sàn xuvà trao dôi hàng hoâ Tiên là sàn phâm cùa nên kinh tê hàng hôa nhung khi tiên xuât hiên, nò lai trô thành công eu thùc dây sàn xuât và trao dôi hàng hôa phát triên lên m ùc dô cao hon vi: Thú nhát, tièn làm cho già tri cùa hàng hoà duoc biêu hiên mot càch don giân cho nên nguói ta dê dàng so sânh câc hàng hoâ vói nhau và nguói lao dpng có thé so sânh vê m ùc dô lao dpng vói nhau. Vi du trong cùng 1 ngày làm viêc. nguôi tho may có thè tao ra luong giâ tri gia tàng là 100.000 dông, trong khi dô nguói tho dông giày kiêm duoc 60.000 dông. N hu vây, trong cùng mot ngày lao dông, nguôi tho may tao ra luong già tri nhiêu hon nguôi tho dông giày. Thú hai, tiên làm cho già tri cùa hàng hoâ duoc thuc hiên mot câch thuân loi, nguôi sô hùu cô thé chuyên dôi giâ tri sù dung mpt càch de dàng. Do su phân công lao dpng và chuyên mon hôa trong sàn xuât, môi nguôi chi tao ra m pt loai hàng hôa nào dô trong khi nhu càu tiêu dùng nhièu loai hàng hôa khàc. Vi du nguôi nông dân cô thê bân thôc cùa minh dé lây tiên mua thuc phâm ... 36 Thú ba, tiên tê làm cho su trao dôi hàng hoà không bj ràng bupc vê không gian và thôi gian. Vi du khi bàn dupe hàng hôa cùa minh, mpt nguôi thp së không nhât thiêt phài trao dôi lây mQt sàn phâm khàc ngay mà cô thê tich trù tiên cho càc nhu câu sau này cùa minh. Thú tu, tiên tç làm cho viêc hach toàn hiêu quà sàn xuât kinh doanh trô nên thuân tiên và chinh xàc hon. Diêu này thê hiên duôi d?mg càc con so trong càc bào cào tài chinh. Viêc sù dung tiên giùp con nguôi dê dàng xàc dinh dupe hiêu quà công viêc làm ân cùa minh, tù dô cô thê dua ra càc quyêt d¡nh trong kinh doanh nhäm dem lai nhùng dieu cô lpi nhât cho minh. 1.1.4.2. Tiên biêu hiçn quan h êx â hôi Trong xà hôi, dia vi con nguôi cao hay thâp phu thupc nhiêu vào câc yêu tô nhu dao due, hoc vi, chúc vu dàm nhiêm, hinh thùc, nghè nghiçp, già tri tài sàn mà hp nàm giù... Trong sô dô, dia vi cùa con nguôi phu thupc dàng kê vào sô lupng tiên mà nguôi dô sô hùu miên là nhùng dông tiên dô phài “sach” - tiên cô dupe không phài là do ph^m phàp hay vi ph^m càc chuân mue dao lÿ. Diêu này là do tiên dupe mpi nguôi châp nhân sù dung rpng rài trong thanh toàn, mua bàn... nô dupe mpi nguôi sùng bài và tiên cüng là mpt bp phân quan trpng trong sô tài sàn mà con nguôi luôn khàt khao cô dupe dé khâng dinh vi thé cùa minh là giàu hay nghèo. 1.1.4.3. lien là phuumg tiçn phuc vu mue dieh cùa nguôi su d u n gchúng Trong cuôc sóng, cô nhiêu càch dé con nguôi dat dupe mue dich cùa minh nhu sù dung quyên lue chinh tri, tinh càm, moi quan hê, sùc manh. .. Trong dô, viêc sù dung tiên nhu mpt công eu dê dat dupe mue dich tô ra hét sùc hùu hiêu do tién là loai hàng hôa dâc biêt cô thê trao dôi truc tiêp lây hâu hêt càc hàng hôa, dich vu khàc dê thôa man nhu câu cùa nguôi sô hùu chùng: + Dôi vói dân eu, tiên là phuong tiên phyc vu nhu câu sông; 37 + Doi vöi chinh säch tai chinh quoc gia, tien lä co so de hinh thänh nen cäc khoän thu chi cüa ngän säch; + Doi vai chinh säch kinh te döi ngoai, tien lä co sä hinh thänh nen ty giä hoi doäi hoäc lä phuang tien chi trä giüa cäc quoc gia; + Doi vai chinh säch kinh te vi mö, co sä hinh thänh von vä cäc chi tieu täi chinh nhu chi phi sän xuät, giä thänh sän pham, doanh thu, loi nhu|n; + Doi väi chinh säch kinh te vi mö, tien lä phuang tien de Nhä nuäc dieu tiet vi mö nen kinh te. 1.2. CHE DQ LÜtJ THÖNG TIEN TE 1.2.1. Khäi niem ve che dp luu thöng tien t£ Tien te ra doi tir doi hoi khäch quan cüa nen kinh te häng höa. Väi chüc näng lä phuang tien luu thöng, phuang tien thanh toän, phuong tien tien te quoc te, tien te luön luön vän dpng tren pham vi röng lön. Liru thöng tien te lä su vän döng cüa tien trong luu thöng duäi cäc hinh thüc khäc nhau (tien mät vä chuyen khoän) de phuc vu su luän chuyen cüa sän pham häng höa, dich vu - nhäm läm cho sän phäm häng höa vän dpng tu nai näy den nai khäc, tu ngänh näy sang ngänh khäc, tu nai sän xuat den nai tieu düng. Luu thöng tien te cön lä su vän dpng cüa tien te trong nen kinh te, phuc vu cho cäc quan he ve thuang mai häng höa, phän phoi thu nhäp, hinh thänh cäc nguon von vä thuc hien phuc loi cöng cöng. Tien lä sän phäm cüa nen kinh te häng höa nhung che dO luu thöng tien lai lä sän pham cüa phäp quyen. Su phät trien cüa che dp luu thöng tien khöng nhung phu thupc väo su phät trien cüa moi quoc gia mä cön duac quyet dinh böi trinh dp to chüc cüa Nhä nuäc. Khi Nhä nuäc xuät hien, che dö luu thöng tien möi duoc hinh thänh vä tüng buäc hoän thien de phü hop väi trinh dp phät trien kinh te xä hpi trong nuäc vä giao luu quoc te. Trong quä trinh phät trien, che dp luu thöng tien dä träi qua nhieu giai doan phät trien tu thap den cao, tu che dp tien kirn lo^i den tien dau hi?u de phü hpp väi väi trinh dp phät trien kinh te trong nuäc vä hpi nhäp quoc te. Nhu väy, che dö luu thöng tien te lä täp 38 hop có hç thông các dao luât, quy dinh và nhöng vän bàn quôc già hay tô chúc quôc tê vê quàn lÿ và luu thông tiên trong mpt không gian và thôi gian nhât dinh. Cùng vói su phàt triên cùa nên kinh tê hàng hoà - tiên tê, các chê dô luu thông tiên tê cùng phàt triên tù tháp dên cao, tù chê dô luu thông tiên kim loai dên luu thông tiên dâu hiêu già tri 1.2.2. Các yéu to to' bán cùa chê dç luu thông tien tê Các yêu to co bàn cùa chê dô luu thông tiên tê bao gôm bàn vi tiên tê, don vi tiên tê, và co chê phàt hành, quàn lÿ và diêu tiêt luu thông tiên tê- - Bàn vj tien tç (vât lieu duffc sir dung dê chê tao tiên) Bàn vj tiên tê tùc là cài gi dupe dùng làm co só dinh già cho dông tiên quôc gia Dây là yêu tô co sô cùa chê dp tiên tê, nô là càn cù dê xàc dinh già tri dông tiên luât dinh, tùc là don vi do già tri cùa các hàng hôa khâc. Bàn vi tiên là nhân tô quan trong nhât, nô là co sô cùa mpt chê dp tiên tê dông thôi nô quyêt dinh dâc diêm cùa chê dô tiên tê dô. Khi tiên tê ra dôi, các kim loai quÿ nhu vàng, bac, dông... duoc coi là tiên, duoc gpi là bàn vi tiên hay kim bán v¡. Duói chê dô chiêm hùu nô lê và phong kiên, bàn vi tiên là këm và dông. Duói che dp tu bàn chù nghia, bàn vi tiên là bac và vàng. - Bon v| tien tç: là tiêu chuân già cà cùa dông tiên quy dinh bòi phàp luât. Nô chinh là viêc quy dinh hê thông các don vj do luông già tri hàng hôa, dich vu cùa Nhà nuác, bao gôm viçc quy dinh nhùng tiêu chuân già cà cùa cùa mot don vi tiên tê và các dông tiên uôc sô và bpi sô. Khi kim loai dupe chpn làm bàn vi tiên tê, Nhà nuôc phài quy dinh tiêu chuân già cà cùa mot don vi tiên tê, tùc là quy dinh trpng luong kim loai tiên tê cùa mpt don vi tiên tê hoâc quy dinh hàm lupng kim loai quÿ làm co sô cho mpt don vi tiên tê theo tên goi cùa nô. Trong diêu kiên ngày nay, khi kim loai không dupe chpn làm bàn vi tien tê, viêc quy dinh don vi tiên tê chi don thuân là viêc xàc dinh tên gpi cùa tiên và quy dinh nhùng loai mênh già tiên duoc phàt hành và luu thông. 39 D an vi tiên tç cho thây su khâc biçt rat rô vê yêu tô kÿ thuât giûa câc dông tiên khâc nhau. + Tên goi: Môi dong tiên quoc gia cô tên gçi khâc nhau. Tuy nhiên cüng cô mpt sô nuôc cô tiên giây diroc nhiêu nuôc sù dyng (nhu dollar, dông franc). + Vê kÿ hiêu: tên dong tien dupe kÿ hiçu bàng 3 chü câi, trong dô 2 chü câi dâu là dê kÿ hiçu tên nuôc, côn chû câi sau cüng là chü viêt tât tên dông tiên theo ISO. Vi dy: Dông Dô la Mÿ : USD (United State Dollar); Dông Quan Phâp : FRF (French Franc); Dông Yên Nhât Bân : JPY (Japan Yen); Dông Viçt Nam : VND (Viçt Nam Dông); + Tiêu chuân giâ câ (tiêu chuân do luông) là viçc quy dinh giâ tri cho mot don vi tiên tç và phân chia nhô cüa nô. Tù dan vi tiên, N hà nuôc sè phât hành và luu thông tiên bpi so và uôc so. - Co ché phât hành, quàn lÿ và dieu tiét Iiru thông tiên tç: Trong moi chê dp luu thông tiên tê, Nhà nuôc hoâc ngân hàng quoc tê giù dpc quyên phât hành tiên, chju trâch nhiçm quàn lÿ và quyêt dinh chinh sâch diêu tiét và luu thông tiên tç. Tuy nhiên, ca chê này phy thupc vào tùng loai tiên: + Vôi tiên düc dû giâ (tiên vàng và tiên bac) thi Nhà nuôc giù dpc quyên dùc tiên và cho phép dân chûng dua tiên vào luu thông không han ché. + Vôi tiên dûc kém giâ thi Nhà nuôc giù dôc quyên và kiêm soât chat chê viêc phât hành. + Vôi giây bac ngân hàng, NHTW giù dôc quyên phât hành dua trên co sô dàm bâo bâng vàng hoâc hàng hôa. + Vôi tien chuyên khoàn, NHTW khong chê mùc tien chuyén khoàn bàng quy dinh câc chi tiêu: tÿ lê du trù bât buôc, lâi suât tâi chiêt 40 khâu, lài suât co bàn... Nhà nuàc thông nhât quân lÿ phât hành giây tô thanh toân, thé thanh toân trong pham vi quoc gia và quoc tê. 1.2.3. Các ché dô luu thông tièn tç 1.2.3.1. Ché dp luu thông tièn kim loai a. Chê dô luii thông tien kim loai kém gia Trong mot thôi gian khâ dài truôc khi chù nghïa tu bàn hinh thành, kim loai kém giâ giù mpt vi tri quan trong trong luu thông tiên ô nhiêu khu vue trên thê giôi. Tuy nhiên, su phât triên này là không dêu và côn dang ô trinh dô thâp. Thuc trang này phàn ânh khâ dâm nét ó các dâc diêm luu thông tiên, dô là: + Kim loai kém giâ giù vi tri chù yêu trong luu thông tiên. Ó các nuôc phuong Dông, do kinh tê châm phàt triên bàn vi tiên chù yêu là këm và dong. Càc nuôc nhu Trung Quoc, Nhât Bàn... trong chê dô chiêm hùu nô lê và phong kiên dâ sù dyng bac và vàng làm phuong tiên trao dôi nhung chua pho biên. Trong khi dô ô càc khu vue Trung A, châu Âu và Bâc Mÿ, bac và vàng dâ dupe sù dung thuông xuyên vôi tu càch là tiên + Viêc duc tiên duçrc tâp trung vào vua chúa nhung lai bi phân tán do tinh cát cù dia phuxmg: Chinh quyên giù dôc quyên phât hành - dùc tiên, dô là nguôn thu rât quan trpng cùa ngân sâch nhung do tinh càt cû dja phuong, nên ngoài dông tiên trung uong, nhiêu lành chùa cüng liéa liànli dúo tièn. Ô Vi^l Nain, duùi thoi Ilâu Lê tù the kÿ XVI, do tinh trang Trinh Nguyên phân tranh nên dâ dân dên nhiêu dông tiên xuât hiên. + Tiên duc biên chât và mât giâ phô biên. Do kim loai dùc tiên khan hiém mà nhu câu chi cùa Nhà nuôc ngày càng tâng nên Nhà nuôc dâ pha mpt ty lê kim lpai kém giâ vào kim loai tiên dê dùc tièn hoàc giâm bot trpng luong tiên dùc nhung giù nguyên mçnh giâ. Dô là nguyên nhân làm cho giâ tri hàng hôa tâng lên, dông tiên bi mât tin nhiêm, do vây mà bac thôi, vàng thoi dû trpng luong dâ dân thê chô cho tiên dùc trong luu thông. 41 b. Chê dô lim thông tiên kim loai du giâ Khi nên kinh tê ngày càng phât trién, khoi lugng hàng hôa trong luu thông gia tàng ngày càng lôn, viçc m ô rông thi truông dân tçc và thj truông quoc té dôi hôi phài cô nhùng loai tien duoc cà vùng rông lôn và câc nuôc châp nhân trong trao dôi, thanh toân, câc nuôc dà sù dung kim loai quÿ làm bàn vi tiên. - C hé dç bân vj bac là chê dô tiên tê mà bac duoc sù dyng làm phirong tiên trao dôi hàng hôa và thanh toân câc khoàn no. Tiêu chuân cùa dông tiên duoc N hà nuôc quy dinh m pt trpng luong bac nhât djnh. Ché dç bàn vi bac ra dôi và ton tai trong thôi kÿ dâu cùa chù nghïa tu bàn (sân xuât hàng hôa chua phât trién) vào nùa cuôi thê kÿ XIX ô câc nuôc Nga (1843 -1852), Hà Lan (1847-1875), Ân Dp (1852-1893), Nhât B àn ... Dên cuôi thé kÿ XIX, hàng lpat mô bac moi dupe phât hiçn và khai thâc ô M exico dà làm cho giâ tri cùa bac giàm xuong dâng kê. - C hé dç song bân vj: Spng bàn vj là chê dp luu thông tiên chuyên tiép tù bàn vi bac sang bàn vi vàng. Thep chê dp này, câ bac và vàng dêu dupe sù dyng làm thuôc do giâ tri và phuong tiên luu thông. Tuy nhiên, tiên vàng thuông dupe sù dyng trong nhùng giao djeh vôi giâ tri lôn và thuong nghiêp bân buôn côn bac thuông duoc sù dyng trong câc giao dich nhô và thuong nghiêp bân lé. Do lupng bac duoc khai thâc và dua vào luu thông ngày càng lôn nên giâ tri cùa nô ngày càng giàm trong khi vàng vân giù vùng giâ tri khiên tÿ giâ giùa hai dông tièn này cô nhièu thay dôi và dieu này dâ dan dén su hinh thânh ché dô bàn vi song song và ché dô bàn vi kép trong ché dp spng bân vj. - C hé d§ bân vj song song là ché dô luu thông tiên tê trong dô bac và vàng cùng luu thông theo giâ tri thyc té cùa chùng trên thj truông. Su ton tai song song này dân dên viçc cô hai thuôc do giâ tri và hai hé thong giâ cà trong luu thông. Bôi giâ tri bac thâp hon giâ tri cùa vàng nên dà dân dên thuc té là vàng trô thành thuôc do cùa bac côn bac trô thành thuôc do cùa câc loai hàng hôa khâc. - C hé dç bàn vj kép là chê dp spng bàn vi nhung cô su can thiêp cùa Nhà nuôc thông qua viêc quy dinh tÿ giâ thong nhât giùa tiên vàng 42 và tiên bac trong pham vi câ nuôc. Myc dich cüa viçc quy djnh tÿ giâ phâp djnh này là nhâm khâc phyc tinh trang rôi loan cüa giâ câ hàng hôa trong luu thông. Tuy nhiên, viçc này không mang lai kêt quà nhu ÿ muôn boi bac ngày càng mât già so vói vàng dân dên viçc nhiêu nguôi mang bac doi lây vàng dê cât trû con bac thi ngày càng tràn ngâp trong luu thông. Tinh trang này dà trô thành quy luât “tiên xâu duôi tiên tôt” và duQC goi là quy luât Gresham. Châng han, tai Hoa Kÿ, nàm 1792 tÿ giâ phâp dinh giûa vàng/bac = 1/15. Sau dô tÿ già này dâ thay dói vói tÿ giâ 1/17, 1/19, 1/21... Tuy chê dò song bàn vi dà bôc lp nhüng han chê nhât djnh nhung nô vân ton tai khâ lâu ô châu Âu và châu Mÿ cho toi cuòi thè kÿ XIX moi châm dût khi câc nuôc tu bàn chuyên sang chê dp tiên tê moi phù hop hon vói thôi dai công nghiêp hôa, dô là chê dp bàn vi vàng. - Ché dô bân vi vàng: Chê dp bàn vi vàng là chê dp luu thôntiên tê lây vàng làm bàn v\ (tiêu chuân già câ) làm thuóc do giâ tri và phuong tiên luu thông. Chê dô bàn vj vàng ra dôi dâu tiên ô Anh vào nam 1816 và ton tai dên nàm 1914 rôi syp dô. Chê dp bàn vi vàng cô nhüng dâc diêm sau: + Nhà nuôc giü dpc quyên düc tiên vàng: Nhà nuôc cho phép moi công dân dua vàng thoi dén co sô düc tien cüa Nhà nuôc dê düc thành nhüng dông tiên theo nhüng tiêu chuân phâp dinh. Dong thôi, Nhà nuôc cüng cho phép công dân nâu chày tiên vàng dê düc thành thoi nén dua vào cât trü. + Tiên vàng d u Q C tu do luu thông, duoc thanh toân không han chê: Câc loai tiên düc bàng kim loai kém giâ và giây bac ngân hàng dupe tu do dôi lây tiên vàng theo giâ tri danh nghïa cüa chüng. Tiên vàng hao mon trong müc “chênh lçch công” vân duoc luu thông và thanh toân binh thuông, nêu chüng bi hao mon quâ müc này, së duoc Nhà nuôc dôi cho tiên moi. + Vàng dupe tu do luân chuyên giûa câc quôc gia: Hoat dông xuât nhâp khâu, cô quyên thu chi bàng tiên vàng. Xuât nhâp khâu vàng thoi không bi càn trô giüa câc quôc gia. 43 Chê dp bàn vj vàng là chê dp luu thông tiên tç ôn dinh bòi tiên vàng có già tri npi tai giúp cho nên kinh té tránh dupe nguy co lam phát. Tuy nhiên, luu thông tiên vàng cüng bpc lp nhùng han chê nhu thiêu vàng dé due tiên, läng phi cùa cài xà hpi, khô mang vói sô lugng lón... N hùng han chê chinh là tiên dê dân dên viêc thay thé tiên vàng bâng càc loai tiên dâu hiçu trpng luu thông. 1.2.3.2. Chédç luv thông tiên giây (Tien dau hiçu - Token money) - Su càn thiét cüa luu thông dau hiçu già tri: Dâu tiên, xuât phát tù däc diêm cüa chûc näng phuong tiên trap dpi, khi thuc hiên chûc näng này không nhât thiêt phài là tiên vàng mà cô thê su dyng dau hiêu già tri cûng dupe; Thù hai, trên co sô thuc tiên, tiên vàng bj hap môn mà vân dupe châp nhân, do dô nguôi ta cô thê châp nhân câc lpai dâu hiçu già tri khác; Thù ba, sân xuât và trao doi hàng hôa phât triên nhanh chông, không dù tiên vàng, bât buQc phài sù dyng dên càc phuong tiên thanh toán khác. - Bân chat cùa dau hiçu già trj: Dâu hiçu già tri là nhùng phuong tiên cô già tri bân thân rât nhô so vói sùc mua cùa nô. Dâu hiêu già tri có già tri danh nghïa phâp dinh dê thay thê chp tiên vàng di vàp luu thông. - Càc loai tien dau hiçu Hiên nay, câc quóc gia thuông sù dung nhùng lpai tiên dâu hiêu sau: + Giây bac ngân hàng và tiên xu (tiên dâu hiêu làm bâng chât liçu kim lpai) là câc lpai tiên dâu hiêu dp NHTW dpc quyên phât hành vàp luu thông vói mçnh già khác nhau trên co sô nhu câu vè tiên tç cùa nên kinh té quôc dân. Ban dâu, giây bac ngân hàng dai diçn chp mpt luong vàng mà nguôi sô hùu giây bac cô thé doi lây dùng theo mçnh già cùa giây bac. Khi chê dô bân vi vàng sup do, giây bac ngân hàng không côn dôi lây vàng duQc nùa. Do dô, giây bac ngân hàng dà biên dpi tù bàn chât là tiên tin dyng dù già tri thành tiên giây không dù già tri- + Séc là lênh cùa chù tài khoàn, dupe lâp trên mâu in sän cùa ngân hàng, yêu câu ngân hàng trich mpt so tiên nhât dinh trên tài khpàn tiên gùi cùa minh dê trâ cho nguôi thy huông cô tên trên tô séc hpâc nguôi càm tô séc dô. 44 Séc là mQt loai chúng tù thanh toán duoc sù dung ròng rài ó càc nuóc trèn thè giói. Can cù vào tính chàt cùa séc, nguài ta có nhièu cách phän loai séc khàc nhau nhung vè co bàn, hièn nay càn cú theo tính chàt chuyén nhupng, séc duoc chi a thành hai loai: séc vò danh và séc ky danh (séc dich danh), trong dó séc vò danh duoc chuyén nhuong ty do, con séc ky danh duoc chuyén nhuong thòng qua thù tue ky hàu chuyén nhuong. Do dó, séc khòng chi là còng cu thanh toàn don giàn mà con có chùc nàng là còng cy luu thòng, mpt sàn phàm cùa nén kinh tè hièn dai, phàt trièn. + Tièn dièn tù: Hièn nay ò càc nuóc có hè thòng ngàn hàng phàt trièn bèn canh nhùng loai tièn dàu hièu thòng thuòng, nguòi ta con sù dung tièn dièn tù trong nhùng hoat dóng luu thòng và thanh toàn nhàt dinh. - Y nghla cùa luu thòng tièn dàu hièu Luu thòng däu hièu già tri có y nghìa kinh té rät lón dòi vói quà trinh phàt trièn kinh tè xà hpi cùa quòc già, dièu dò duoc thè hièn trèn nhùng nói dung chù yèu sau: + Thvr nhàt, khàc phuc duoc tinh trang thièu phuong tièn thanh toàn trong dièu kièn kinh tè thi truóng phàt trièn. Kinh tè thi truòng phàt trièn thi se có sy già tàng cùa khòi luong hàng hóa, dich vu dua ra luu thòng tàng lèn vói toc dò rät lón. Su già tàng khòi luong già tri trao dòi dòi hòi khòi luong tièn cùng phài tàng lèn tuong ùng. Xà hpi se thiéu phuong tièn luu thòng néu chi sù dyng kirn logi quy cho m\,ic dich này. Luu thòng dàu hièu già tri dà giài quyèt duge mäu thuän trèn. + Thù hai, luu thòng dàu hièu già tri dàp ùng duoc tinh da dang vè nhu càu trao doi và thanh toàn hàng hóa và dich vy trèn thi truóng. Mènh già tièn dàu hièu khòng dai dièn cho già tri nói tai cùa nò. Nó luu thòng theo luàt dinh. Chinh vi vày trong luu thòng có bao nhièu loai sàn phàm hàng hóa, dich vu vói mùc già cà tuong ùng thi có thè có bay nhièu lo^i tièn dàu hièu duoc phàt hành, dàp ùng hop ly nhàt nhu càu trao doi. Tinh da dang cùa tièn trong luu thòng chi có thè có duoc trong dièu kièn luu thòng tièn dàu hièu. 45 + Thúba, liru thòng dàu hièu già tri tiét kièm chi phi luu thòng xà hòi. Do luu thòng dàu hièu già tri xà hpi nén khòng phài sù dyng vàng vào nhu càu trao dòi hàng hóa. Vi thè dà loai trù dugc su hao mòn vàng khòng càn thiét. Mac khàc, dàu hièu già tri thuóng có mènh già lón, do dó so luong giay bac phàt hành vào luu thòng se giàm di tuong ùng, cho nén giàm duoc chi sò phàt hành và vi vày cùng góp phàn giàm duoc chi phi luu thòng. Luu thòng dàu hièu già tri khòng nhùng có y nghìa kinh té lón, mà con thè hièn dàm nét tinh nhàn vàn và trình dò còng nghè cùa quòc già trèn càc loai tièn dàu hièu luu hành. Tuy nhièn, dàu hièu già tri cùng bòc lò nhùng nhugc diém, dó là: + M òt sò loai dàu hièu già tri dé bi làm già. + Luu thòng dàu hièu già tri dè xày ra lam phàt. + Vièc sù dyng càc loai dàu hièu già tri hièn dai phy thuòc nhièu vào ky thuàt, còng nghè và trình dò dàn tri cùa dàn cu. Càc che dò luu thòng tièn tè ngày càng tró nén phong phù và da dang. Chùng duoc hoàn thièn dàn cùng vói quà trình phàt trièn cùa nén kinh té. Ö moi ché dp luu thòng tièn có nhùng däc diém vói nhùng uu và nhupc diém khàc nhau và vàn tièm àn nhièu nguy co. Do dó, cùng vói quà trình phàt trièn cùa mình, càc quóc già dang tùng buóc nghién cùu dè dua ra ché dp luu thòng tièn tè tòi uu. Ché lini thòng tièn tf òr Vi£t Nam Ö Vièt Nam, trong suót thói ky phong kièn, càc loai tièn luu hành trèn thi truóng chù yéu dupc dùc bang càc kim loai kém già nhu dòng, kèm. .. Nhà vua là nguói có quyèn dua ra quyét dinh due tièn và dua tièn vào luu thòng. Trong thói ky Phàp thupc, ché dp tièn tè và luu thòng tièn tè lai do Chinh phù Phàp quyét dinh, con chinh quyèn Dòng Duong là nguói thyc hièn thòng qua Ngàn hàng Dòng Duong. Nàm 1875, Ngàn hàng Dòng Duong phät hänh giäy bac Ngän häng Dong Duong dugc däm bäo bäng bac theo tieu chuän giä cä lä 27 gram bac tuöi 0,9. Näm 1930, döng giay bac Döng Duong dugc phät hänh vä däm bäo bang väng theo tieu chuän giä cä lä 0,5895 gram väng. Näm 1937, döng giäy bac Döng Duong dugc phät hänh nhung dugc däm bäo bäng döng Fräng Phäp (FRF). Sau khi Cäch mang Thäng täm näm 1945 thänh cöng, nuöc Viet Nam Dän chü cpng hoä ra döi da tting buoc tao läp vä xäy dung mpt nen tien te döc läp, tu chü. Trong dieu kien chinh quyen cäch mang non tre, he thöng ngän häng chua dugc thänh läp, Däng vä Nhä nuöc dä cö chü truong phät hänh tien thay the cho giäy bac Ngän häng Döng Duong. Cäc loai tien chü yeu bao göm tien täi chinh do Bö Täi chinh phät hänh cüng vöi cäc loai tin phieu do chinh quyen lien khu phät hänh. Näm 1951, Ngän häng Quöc gia Viet Nam duoc thänh läp, cö chüc näng quän ly, phät hänh vä tö chüc dieu hänh viec luu thöng tien te. Don vi tien te cüa Viet Nam lä döng Ngän häng Quöc gia Viet Nam, giäy bac Ngän häng Quöc gia Viet Nam lä phuong tien thanh toän vä luu thöng hgp phäp tai Viet Nam. Viec phät hänh tien dugc thuc hien thöng qua Ngän häng Quöc gia Viet Nam vä theo ke hoach cüa Nhä nuöc. Thuc chät che dö tien te ö Viet Nam tu näm 1951 lä che dp luu thöng tien däu hieu vi döng Ngän häng Viet Nam khöng dugc quy dinh häm lu