🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Giáo trình kinh tế quốc tế Ebooks Nhóm Zalo GS. TS. D6 DlTC BiNH - ThS. NGUYEN THITHUY H6NG Giao trinh K I N H T E Q U O C T E (DUNG CHO CAC TRUING CAO DANG, DAI HOC KHOI KINH Tfi) (Tdi ban lan this nliat) D^ n o , N HA X U A T BAN G lA O D U C Ban quyen thugc HEVOBCO - Nha xuat ban Giao due. 2008/CXB/448 - 1999/GD Ma so: 7L192y8 - DAI ' 1 J l a i n o i cta u . Giao trinh Kinh te quoc te duac bien soan nham dap i(ng yeu cau nang cao chat luang giang day va hoc tap a cac trudng dai hoc, cao dang, cac lap chuyen nganh thuoc khoi Kinh te. Dong thdi, giao trinh co the dung lam tai lieu tham khao cho cac lap thuoc he dao tao bang Dai hoc thi( hai, cung nhu cac lap thuoc he tai chiic. Trong qua trinh bien soan giao trinh, cac tac gia da tham khao nhieu tai lieu giting day mon hoc nay a trong va ngoai m(dc, dong thdi gan xu huang hoi nhap kinh tequoc tevai dac diem, dieu kien kinh te'cua Viet Nam de li/a chon cac noi dung cho phu hap va thiet thitc. Cac tac gia tham gia bien soan giao trinh nay la cac giang vien Khoa Kinh te va Kinh doanh quoc te — Tntdng Dai hoc Kinh te'Quoc dan Ha Noi. Nhom tac gia cdn nhan duac su ung ho, dong gop y kien va giup da cua PGS. TS. Nguyin Thitang Lang, ThS. D6 Thi Huang, ThS. Ngo Thi Tuyet Mai,... Chung toi xin chan thanh cam an sifiing ho va dong vien nay. Giao trinh Ian dau ra mat ban doc nen kho tranh khoi thieu sot. Cac tac gia rat mong nhan duac nhitng y kien dong gop cua cac dong nghiep va ban doc gan xa de giao trinh hoan thien han trong cac Ian xuat ban sau. CAC TAC GIA 3 Cac tip tieng Anh viet tat ASEAN (Association of Southeast Asian Nations): Hiep hpi cac Qu6c gia Dong Nam A. AFTA (ASEAN Free Trade Area): Khu vu’C mau djch tM» do ASEAN. NAFTA (Northern American Free Trade Area): Khu vyc buon ban ty do B lc My. APEC (Asia - Pacific Economic Cooperation): D iin dan hop tac kinh t& khu vu’C chau A - Thai Binh Duong. ADB (The Asian Development Bank): Ngan hang phat trien ch£u A. CEPT (Common Effective Preferential Tariffs): Hi^p djnh iru dai th u l quan co hieu Me chung. CIF (Cost, Insurance and Freight): Gia thanh, bao hilm va ciroc. EU (European Union): Lien minh chau Au. EEC (Europe Economic Community): Cong dong kinh te chau A u . (Khoi thi trirang chung chau Au). EMS (European Monetery System): H$ thong tien t$ chau Au. FDI (Foreign Direct Invesment): Oau tu1 tryc tiep nuac ngoai. FAO (Food and Agricutlture Organisation): To chipc lu’O’ng there the gioi. GDP (Gross Domestic Product): Tong san pham noi dja. GNP (Gross National Product): Tong san phlim quoc dan. GATT (General Agreement on Tariffs and Trade): Hiep lfoc chung ve thue quan va mau djch. GATS (General Agreement on Trade in Services): Hiep djnh chung ve thu’O’ng mai, dich vu. IMF (International Monetery System): Quy tien te quoc te. ISO (International Organization for Standardization): To chipc tieu chuan hoa quoc te. IBRD (International Bank for Reconstruction and Development): Ngan hang tai thi£t va phat trien quoc te. 4 IAEA IFAD IDA * IFC MFN NT NIB NDF OCR ODA OECD OPEC > TRIMs f TRIPs UNESCO t WFP UNEP UNDP UNHCR (International Atomic Energy Agency): Co quan nang lipang nguyen ti> quoc te. (International Fund for Agricultural Development) : Quy quoc te ve phat trien nong nghiep. (International Development Association) : Hiep hoi phat trien quoc te. (International Finance Corporation): Cong ty tai chinh quoc te. (Most Favoured Nation): Dai ngo toi hue quoc (Nguyen tic Toi hue quoc). (National Treatment): Nguyen tac dai ngo quoc gia. (Nordic Investment Bank): Ngan hang dau tu> Bac Au. (Nordic Developmet Fund): Quy phat trien Bac Au. Ngu6n von thong thu-ong. (Official Development Assistance): H6 tro phat trien chinh thipc. (Organization for Economic Cooperation and Development): To chi>c hop tac kinh te va phat trien. (Organization of Petroleum Exporting Countries) : To chipc cac nu’oc xuat khau dau mo. (Trade Related Investment Measures): Cac bien phap dau tu1 lien quan den thiFong mai. (Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights): Hiep djnh ve nhCrng van de lien quan toi thimng mai cua quyen so hOu tri tue). (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization): To chi>c Giao due, Khoa hoc va Van hoa cua Lien hiep quoc. (World Food Program): Chipong trinh luong thu-c th6 gioi. (United Nation Environment Program) : Chimng trinh LHQ ve moi tru in g . (United Nation Development Program) : Chirang trinh LHQ ve phat trien. (United Nations High Commisioner for Refugees) : Co quan cao uy LHQ ve ngimi tj nan. 5 WFC UNCTAD UNFPA UNICEF UNIDO UNDCF SWAP SDRs WB WTO 6 (World Food Council): Hoi dong Itrong thyc th4 gioi. (United Nations Conference on Trade and Development) : Hoi nghj LHQ ve thuw ig mai va phat trien. (United Nations Fund for Population Activities) : Quy boat dong dan so LHQ. (United Nations Children's Fund): Quy nhi dong LHQ. (United Nation Industrial Development Organization) . To chtrc LHQ ve phat trien Cong nghiep. (United Nations Capital Development Fund) : Quy trang thiet bi cua LHQ. Giao djch hoan d6i ngoai te. (Special Drawing Rights): Quyen rut v6n dac biet. (World Bank): Ngan hang th§ gioi. (World Trade Organization): T6 chipc thipang mai the gio t Chirong I n h Cpng v An BE c h u n g v i KINH t £ q u 6 c t £ 1.1. BAC Dl£M CUA N^N KINH T£ TH£ GIQI 1.1.1. Khai niem v§ n§n kinh td thi gi6>i Nen kinh te the giai la tong the nen kinh te cua cac quoc gia tren Trai Dat co moi lien he hiru ca va tac dong qua lai phu thuoc lan nhau thong qua phan cong lao dong va hop tac quoc te. Nen kinh te the giai ngay nay la tong the nen kinh te cua horn 200 quoc ■> f \ gia va vung lanh tho vai so dan hon 6 ty nguai, hang nam sang tao ra mot khoi lirong tong san pham quoc dan (GNP) tri gia tren 30.000 ty USD. Nen kinh te the giai ngay nay dang co sir bien doi sau sac, nhanh chong va toan dien tren cac mat ca cau nganh, ca cau cong nghe, ca cau lanh tho, ca cau san pham; hinh thanh nhirng lien minh kinh te mai, nhirng to chuc kinh te quoc te, tham chi' ca ve pham vi quan ly hanh chinh cua cac quoc gia. Vi vay, co the hieu mot each khai quat, nen kinh te the giai la tong the cac moi quan he kinh te cua cac nen kinh te cua cac quoc gia, cua cac to chuc quoc te va cac lien ket kinh te quoc te. Tat ca cac moi quan he nay deu duac dira tren phan cong lao dong va hap tac quoc te. Sir phat trien cua nen kinh te the giai phu thuoc vao trinh do phat trien cua lire lugng san xuat, cua phan cong lao dong quoc te va cac quan he kinh te quoc te. Nen kinh te the giai do nhieu bo phan cau thanh va chung lien he mat thiet, tac dong qua lai lan nhau vai cac muc do khac nhau, vai nhumg > \ r chieu huang khac nhau ve ca luomg va chat. Theo cach tiep can he thong, nen kinh te the giai co hai bo phan cau thanh sau: a) Bo phan this nhat: Cac chu the kinh te quoc te, gom; - Cac cong ty, dan vi kinh doanh. Cac chu the kinh te nay a cap do thip han pham vi quoc gia, ho khong dugrc coi la nhirng chu the co dSy du \h mat 7 WFC UNCTAD UNFPA UNICEF UNIDO UNDCF SWAP SDRs WB WTO 6 (World Food Council): Hoi dong luw ig thifc th i gio^i. (United Nations Conference on Trade and Development) : Hoi nghj LHQ ve thirang mai va phat trien. (United Nations Fund for Population Activities) : Quy hoat dong dan so LHQ. (United Nations Children's Fund): Quy nhi dong LHQ. (United Nation Industrial Development Organization) : To chi>c LHQ ve phat trien Cong nghiep. (United Nations Capital Development Fund) : Quy trang thiet bj cua LHQ. Giao djch hoan doi ngoai te. (Special Drawing Rights): Quyen rut von dac biet. (World Bank); Ngan hang th§ giai. (World Trade Organization): T6 chirc thirong mai the giai. Chrnmg I NHUNG VAN O i CHUNG V i KINH T i QU6C i t 1.1. BAC Bl£M CUA N£N KINH T t TH£ GIQI 1.1.1. Khai niem v i nin kinh t i thi gio*i Nen kinh t! the giai la tong the nen kinh te cua cac quoc gia tren Trai Bat co moi lien he hiru ca va tac dong qua lai phu thuoc lan nhau thong qua phan cong lao dong va hap tac quoc te. Nen kinh te the giai ngay nay la tong the nen kinh te cua han 200 quoc gia va vung lanh tho vai s6 dan han 6 ty nguai, hang nam sang tao ra mot kh6i luomg tong san pham qu6c dan (GNP) tri gia tren 30.000 ty USD. Nen kinh te the giai ngay nay dang co sir bien doi sau sac, nhanh chong va toan # / * * * r dien tren cac mat ca cau nganh, ca cau cong nghe, ca cau lanh tho, ca cau san pham; hinh thanh nhung lien minh kinh te mai, nhirng to chuc kinh te f f \ r quoc te, tham chi ca ve pham vi quan ly hanh chinh cua cac quoc gia. Vi vay, co the hieu mot cach khai quat, nen kinh ti the giai la tong thi cac moi quan he kinh te cua cac nen kinh te cua cac quoc gia, cua cac to chuc quoc r r r r r r r ^ \ te va cac lien ket kinh te quoc te. Tat ca cac moi quan he nay deu duac dira tren phan cong lao dong va hap tac quoc te. ■> ^ • r •> Sir phat trien cua nen kinh te the giai phu thuoc vao trinh do phat trien / r r cua lire lugng san xuat, cua phan cong lao dong quoc te va cac quan he kinh te quoc te. Nen kinh te the giai do nhieu bo phan cau thanh va chung lien h? mat thiet, tac dong qua lai lan nhau vai cac muc do khac nhau, vai nhung chieu huang khac nhau ve ca luong va chat. Theo cach tiep can he thong, nen kinh te the giai co hai bo phan clu thanh sau: a) Bo phan thir nhat: Cac chu the kinh te quoc te, gom: - Cac cong ty, dan vi kinh doanh. Cac chu the kinh te nay or cSp do thip han pham vi quoc gia, ho khong duac coi la nhung chu thi co diy du ve m&t 7 chinh tri, phap ly nhu chu the cac quoc gia doc lap. Cac chu th i nay tham gia vao nen kinh te the giai thuang a muc d§ thip, pham vi hep v l kh6i lugng hang hoa trao doi, dau tu va thucmg dua tren nhung hap dong buon > ban thuang mai hoac dau tu duac thoa thuan giua cac ben trong khuon kho nhung hiep djnh ky kit giua cac quoc gia doc lap. - Cac nen*kinh te cua cac qu6c gia doc lap tren the giai. Hien nay, tren thi giai co han 200 qulc gia va vung lanh th i tham gia vao nen kinh tl the giai. Chu thi nay chinh la cac Nha nuac hay Chinh phu va duac coi la chu thi co diy du v l mat chinh tri, kinh te va phap ly trong cac quan he kinh te qulc tl. Quan he giua cac chu the duac bao dam thong qua cac hiep dinh f f f y r * quoc te duac ky ket theo cac dieu khoan cua cong phap quoc te. - Cac to chuc quoc te va cac lien ket kinh te quoc te. Day la chu the a cAp do vuat ra ngoai khuon kho qulc gia, ho hoat dong vai tu cach la nhung thuc thi phap ly doc lap, dia vi phap ly rong han chu th i qulc gia nhu WTO, IMF, WB, EU, ASEAN... Hoat dong cua cac chu the nay thuang doi hoi c6 su dieu tiet cua lien quoc gia, tham chi co tinh toan cau. Ngoai ba chu the tren, trong nen kinh te thi giai ngay nay con co mot 1 / r loai chu the dac biet, do la cac cong ty xuyen quoc gia, cong ty da quoc gia va cong ty sieu quoc gia. bl Bo phan thit hai: Cac quan he kinh te qudc te, g6m: - Cac quan he ve di chuyen qulc te hang hoa va dich vu. - Cac quan he ve di chuyen quoc te tu ban. - Cac quan he ve di chuyen quoc te sue lao dong. > * / r > - Cac quan he ve di chuyen quoc te cac phuang tien tien te. Cac chu the kinh te quoc tl tac dong qua lai lan nhau hinh thanh cac moi quan he kinh te quoc te, con cac quan he kinh te qulc tl la bo phan cot loi tao nen tinh thong nhat cua nen kinh te the giai. Nen kinh te the giai la mot tong the gom hai bo phan tren co quan he huu ca vai nhau va van dong theo quy luat khach quan trong su phat trien cua lire lugng sdn xuat, cua qua trinh phan cong lao dong quoc te va cac hoat dong thuang mai, dau tu, hap tac khoa hoc cong nghe quoc te. Bcri vay, nen kinh te the giai a cac thai ky khac nhau co su phat trien khac nhau va su phat trien do ngay cang tra thanh mot chinh the thong nhat, hoan thien han. 8 Nen kinh tl the giai, xet vl mat ca c4u, co the duac xem xet tren nhilu goc do: - Theo he thing kinh tl - xa hoi, nguai ta chia nln kinh tl the giai thanh he thing kinh tl tu ban chu nghTa, he thing kinh tl xa hoi chu nghTa va he thing kinh te cua cac nuac thuoc the giai thu ba. - Theo trinh do phat triln kinh tl, nguai ta chia nln kinh tl thi giai thanh 3 nhom qulc gia: cac nuac cong nghiep phat trien cao, cac nuac dang phat trien va cac nuac chSm phat trien. Ngoai hai cach phan chia tren, co the xem xet ket cau nen kinh te the giai theo nhilu tieu thuc khac nhu khu vuc dia ly, theo trinh do cong nghe, dac diem dan toe - van hoa - lich su,... 1.1.2. Dac diem cua ndn kinh te th§ gio>i N ln kinh te thi giai la mot chinh thi thong nhat, trong do moi quoc gia la mot bo phan huu ca khong tach rai, qua trinh van dong va phat trien chiu su tac dong cua nhieu nhan to nhu: kinh te - xa hoi, chinh tri, ky thuat, tu nhien... Do do, su van dong cua no dien ra rat phuc tap va mang nhieu dac diem khac nhau. 6 day chung ta chi nghien cuu mot so dac dilm nli bat, do la: a) Cach mang khoa hoc cong nghe phat trien thuc day nen kinh te phat triin Cach mang khoa hoc cong nghe phat trien vai toe do cao chua timg co trong lich su dua tai sir dot bien trong tang truang kinh te, lam bien doi sau sac ca cSu kinh te cua moi quoc gia va dua xa hoi loai nguai buac sang mot nen van minh mai - nen van minh thu ba, do la nen van minh tri tue. Ngay nay, cuoc cach mang khoa hoc cong nghe phat trien vai toe do nhu vu bao, khac vai cac cuoc cach mang khoa hoc truac do deu true tiep M / f t dan den su hinh thanh cac nguyen ly cong nghe san xuat mai, lam thay doi ve chit cach thuc san xuat chu khong chi dan thuan ve cong cu san xuat, do do dan den nhieu quoc gia co nen kinh te tang truang cao va bien doi sau sac ca cau kinh te theo huang toi uu va hieu qua han. Nhung cong nghe cua the ky XXI se la: Xe hai dung pin nhien lieu hydro, sieu dan nhiet do cao, ky thuat gen, sinh hoc dien tu, hang khong - vu tru, hai duang hoc, may tinh nhan biet tieng nguai, dien thoai ca nhan toan cau, cong nghe sieu to vi, dien tu quang hoc, sieu thuc (nhan tao nhu 9 that), vai lieu mai... Nhu vay, mot n£n van minh mai ra dai vai ca so mai cho sir phat trien la: nang lugng mai, cong nghe mai, nguyen lieu mai va to chuc san xuat mai. Cach mang khoa hoc cong nghe dua nen kinh te the giai dat tai trinh do cong nghe cao, vai mot ca sa vat chit khong 16, lam thay d6i ca ban vai tro cua cac nganh cong nghiep, cac nganh kinh te, nhieu nganh mai ra dai; dong thai nhieu nganh truac day rat dugc ton vinh thi gia day co vai tro ngay cang giam, co xu huang xe chieu xe bong nhu nganh cong nghiep ca khi, cong nghiep luyen kim den,... Trong thai dai ngay nay, su phat trien cua khoa hoc cong nghe da nit ngan qua trinh cong nghiep hoa, lam bien doi sau sac ca cau kinh te moi quoc gia va dua xa hoi buac vao mot nen van minh mai - van minh tri tue. Dieu do cung doi hoi moi quoc gia muon phat trien nhanh can phai lua chon chien luge va chinh sach phat trien mai phu hgp. Dac diem nay da chi ra con duang phat trien mai doi vai quoc gia va mot quan niem mai ve cac yeu to va nguon lire cua sir phat trien kinh te - do chinh la chat xam trong bo nao con nguai. Cac quoc gia phai co nhung quan diem, nhan thuc mai ve nguon luc phat trien. Nguon lire co vai tro, vi tri quyet dinh, la vo gia doi vai sir phat trien, do chinh la con nguai. Ben canh viec khai thac, su dung nguon lire san co nay, phai co chinh sach thich hop de dao tao, boi duang nguon nhan luc, coi dau tu cho con nguai la dau tu cho phat trien. b) X u the quoc te hod nen kinh te the gi&i Qua trinh quoc te hoa tiep tue dien ra vai quy mo ngay cang lan, tdc do ngay cang cao va pham vi ngay cang rong, lan toa vao tat ca cac lTnh vuc cua dai song kinh te the giai nhu: san xuat, thuang mai, dau tu tai chinh, cac hoat dong dich vu, tham chi ca lTnh vuc giao due, dao tao, van hoa va loi song... Thong qua cac hoat dong tren cac nuac xich lai gan nhau han, gan bo vai nhau nhieu han. Chinh dieu do lam cho nen kinh te the giai tra thanh mot chinh the thong nhat, trong do moi quoc gia la mot bo phan khong tach rai va phu thuoc lan nhau. Sir bien dong xay ra a bat ky mot nuac nao do dit yeu se dan tai su tac dong den cac quoc gia khac tren th§ giai. Vi du: Cuoc khung hoang tai chinh a Thai Lan nam 1997 khong chi lam chao dao nen kinh te Cua Thai Lan, cac nuac a khu vuc Dong Nam A ma con anh huang den cac nuac a chau A va cac nuac khac tren th£ giai. 10 Dac diem nay dat ra mot yeu cau tat yeu la moi quoc gia can phai mo cua ra thi truang the giai va chu dong tham gia vao phan cong lao dong quoc te, tham gia vao cac to chuc quoc te va khu vuc de co duac mot khuon kh6 phu hap cho su phat trien. Toan cau hoa va hoi nhap kinh te quoc te la mot xu the khach quan, vira la ca hoi, vua la sue ep doi vai cac quoc gia. Toan cau hoa va hoi nhap kinh te quoc te la mot qua trinh vua hap tac de phat trien, vua dau tranh (dac biet la dau tranh cua cac nuac dang phat trien de bao ve lai l'ch cua minh vi mot trat tu quoc te cong bing, ch6ng lai nhung ap dat phi ly cua cac cuang quoc • ' * • * kinh te, cac cong ty xuyen quoc gia). Noi mot cach khai quat, tham gia vao qua trinh toan cau hoa va hoi nhap kinh te quoc te, cac quoc gia co quyen cung xay dung luat chai chung. Dong thai, cac quoc gia dang va kern phat trien co dieu kien lien ket va hap tac vai nhau de dau tranh vai cac quoc gia phat trien nham dam bao su binh dang, minh bach trong cac cuoc chai. Ben canh qua trinh quoc te hoa dien ra tren pham vi toan cau con dien ra qua trinh quoc te hoa trong pham vi cac khu vuc. Lien ket kinh te khu vuc, trong thai gian gin day, nhat la ke tu khi cuoc chien tranh lanh ket thuc phat trien rat manh me va tra thanh mo hinh chu yeu cua nen kinh te the giai. Lien ket kinh te khu vuc vai cac hinh thuc kha phong phu da dang nhu: EU, NAFTA, AFTA, APEC, Thi truang chung Nam My, Thi truang chung Trung My, nhom kinh te Dong Bac A va cac khu vuc tam giac, tu giac tang trucmg nhanh a cac nuac Dong Nam A, Cong dong Caribe, To chuc hiep uac Andes, Hoi nghi tu do My - La tinh v.v... Thong qua hinh thuc lien ket kinh te khu vuc tao dieu kien cho cac nuac tham gia giam dan khoang cach chenh lech va lira chon cho minh mot khuon kho thich hop cho sir phat trien. c) Kinh te khu vu’C chau A - Thdi Binh Dicomg noi len dang lam cho \ r r 9 \ > trung tam cua nen kinh te the gi&i chuyen dan ve khu vuc nay Sir phat trien kinh te*cua cac nuac thuoc vong cung chau A - Thai Binh Duang trong nhung nam gan day dat nhip do phat tridn lien tuc cao qua nhieu nam da lam thay doi bo mat cua khu vuc nay, khien khu vuc ngay cang co vi tri quan trong trong nen kinh t£ thi giai. Tren thi giai, nhung nam gin day, trong khi nhiSu nuac co t6c do tang trucmg cham chap, tham chi con suy giam, nln kinh tl rai vao tinh trang suy thoai, khung hoang thi hiu hit cac nuac a khu vuc chau A - Thai Binh 11 Duang vln dat toe do tang truang cao. N ln kinh tl thi giai dat t6c dp ting truang binh quan hang nam 2 - 3%, trong khi do nln kinh tl cac nuac trong khu vuc nay toe do tang truang binh quan hang nam dat tai 6 - 7%, tham chi co nuac dat tai han 10%. Khu vuc chau A - Thai Binh Duang co dan s6 khoang horn 2 ty nguai, GNP chilm gin 40% toan the giai, vai nhung ngu6n tai nguyen thien nhien phong phu va co nln van minh lau dai. Su troi day cua cac nuac khu vuc chau A - Thai Binh Duang lam cho cuoc canh tranh kinh tl giua cac nuac, ? / dac biet la cac nuac cong nghiep phat trien ngay cang manh me va khoc liet han. d) Van iti kinh t i toan cau ngay cang tr& nen gay gtit - Truac hit, tinh hinh thuang mai quoc tl ngay cang phat trien m a r§ng xu huang bao ho mau dich va tu do hoa thuang mai trong buon ban giura cac nuac co nhung dac diem mai va mau thuan tang len. Chinh vi vay, de giai quylt vin dl nay doi hoi cac nuac phai co su phdi hap vai nhau, khong thi timg nuac dan phuang thuc hien theo y d6 cua minh duac. - Van de ng qulc tl cung n6i len, dac biet la tinh trang cac nuac cham phat trien gap kho khan khong co kha nang tra no. Doi vai cac nuac cong nghiep phat trien, nhieu cong ty lan bi pha san do kinh te suy thoai, mat can doi trong can can thanh toan. De tiep tuc dua nln kinh te the giai phat trien cac nuac cin phai phoi hap vai nhau, ban bac dua ra nhung giai phap thich hap. f y f \ r - Van de moi truang cung la van de nong bong cua ca the giai. Trong nhung nam qua, o nhiem moi truang va tham hoa thien nhien lien tuc tang lam anh huang den dai song con nguai khong chi a mot vai nuac ma 6 kha nhieu nuac. Boi vay, cac nuac can phai phoi hap hanh dong mai co th i han che duac nhung tac hai to lan do. - Vln d l luang thuc hien nay cung tra nen cang thing, thien tai luon xay ra tac dong xau den san xuat, gay bit 6n dinfi ngu6n luang thuc... doi hoi cac nuac phai co su phoi hap chat che mai co th i khic phuc duac su b it on nay. » * r \ f Ngoai ra, mot so van de khac nhu that nghiep, doi ngheo, benh dich, nang lugng, phong chong ma tuy v.v... cung la nhung van de doi hoi cac nuac tren the giai cung phoi hgp hanh dong mod co thi han che, khac phuc duac. 12 1.2. CO S& HiNH THANH VA PHAT TRI^N CAC QUAN HE KINH t £ q uGc t £ 1.2.1. Khai niem, noi dung cua cac quan he kinh t§ qu6c t§ Luc luang san xuat xa hoi ngay cang phat trien, su phan cong lao dong xa hoi ngay cang m a rong thi cac mdi quan he kinh te khong thi chi dung lai trong pham vi moi qu6c gia ma no phai vuon trai ra ngoai pham vi cua mot quoc gia, hinh thanh nen cac mdi quan he kinh te quoc te. Vay, the nao la quan he kinh te quoc te? Quan he kinh te qulc tl la tong the cac quan he vat chat va tai chinh, cac quan he ve kinh tl va khoa hoc cong nghe co lien quan den tat ca cac giai doan cua qua trinh tai san xuat xa hoi, dien ra giua cac quoc gia cung nhu giua cac quoc gia vai cac t6 chuc kinh tl quoc te. Quan he kinh te quoc te co chu the la cac quoc gia, cac to chuc kinh tl co tinh phap nhan trong cac quoc gia do va cac to chuc kinh te quoc tl. Ngay nay, trong chu the cua cac quan he kinh te quoc te, cac cong ty da f t / quoc gia va xuyen quoc gia co vi tri to lan, ngay cang quan trong trong viec to chuc thuc hien cac quan he kinh te quoc te. Noi dung cua cac quan he kinh te quoc te cung rat phong phu, da dang. Noi dung do duac the hien thong qua nhung hoat dong chu yeu sau: - Thuang mai quoc te: Bao gom viec trao doi hang hoa (huu hinh va vo hinh) va dich vu, hoat dong gia cong thue cho nuac ngoai va thue nuac ngoai gia cong, hoat dong tai xuat khau, chuyen khau va xuat khau tai ch6. - Hap tac quoc te ve kinh te va khoa hoc cong nghe: Bao gom viec chuyen mon hoa va hap tac hoa giua cac to chuc kinh te thuoc cac quoc gia ■» r •> khac nhau trong viec to chuc, san xuat mot loai san pham nao do, hap tac quoc te trong nghien cuu, sang che, thiet ke, thu nghiem, trong boi duang, dao tao can bo... > * f r > •> f - Hap tac dau tu quoc te: Bao gom viec chuyen von ra nuac ngoai va tilp nhan v6n tu ben ngoai vao trong nuac d l san xudt, xay dung ha tdng va ca sa vat chat nham mang lai lai ich cho cac ben tham gia dSu tu. - Cac hoat dong djch vu quoc te: Bao gom cac hoat dong du lich, van tai, thong tin lien lac, bao hiem quoc tl,... 13 Duong vln dat toe do tang trucmg cao. N6n kinh tS th£ giai dat t6c do tang truang binh quan hang nam 2 - 3%, trong khi do n6n kinh t£ cac nuac trong khu vuc nay t6c do tang truang binh quan hang nam dat tori 6 - 7%, tham chi co nuac dat tai han 10%. Khu vuc chau A - Thai Binh Duong co dan s6 khoang han 2 ty nguai, GNP chiem gin 40% toan th£ giai, vai nhung ngu6n tai nguyen thien nhien phong phu va co ndn van minh lau dai. Su troi day cua cac nuac khu vuc chau A - Thai Binh Duong lam cho cuoc canh tranh kinh t£ giua cac nuac, dac biet la cac nuac cong nghiep phat trien ngay cang manh me va khoc liet han. % d) Van d i kinh te toan chu ngay cang tr& nen gay gdt - Truac het, tinh hinh thuang mai quoc t6 ngay cang phat trien m e rpng xu huang bao ho mau dich va tu do hoa thuang mai trong buon ban giua cac nuac co nhung dac diem mai va mau thuan tang len. Chinh vi vay, dS giai r f \ # f 1 quyet van de nay doi hoi cac nuac phai co su phoi hap vai nhau, khong the tung nuac dan phuang thuc hien theo y do cua minh duac. - Van dS ng quoc te cung noi len, dac biet la tinh trang cac nuac cham phat trien gap kho khan khong co kha nang tra nor. D6i vai cac nuac cong nghiep phat trien, nhieu cong ty lan bi pha san do kinh t6 suy thoai, m it can doi trong can can thanh toan. De tiep tuc dua nen kinh t6 th i giai phat triln cac nuac can phai phoi hop vai nhau, ban bac dua ra nhung giai phap thich hop. f \ r \ r _ - Van de moi trucmg cung la van de nong bong cua ca the giai. Trong nhung nam qua, o nhiem moi trucmg va tham hoa thien nhien lien tuc tang lam anh huang den dai song con nguai khong chi d m0t vM nuac ma 6 kha x > r t nhieu nuac. Bai vay, cac nuac can phai phoi hap hanh dong mai co the han che duac nhung tac hai to lan do. - VSn de lucmg thuc hien nay cung tra nen cang thing, thien tai luon f * * f •» M v xay ra tac dong xau den san xuat, gay bat on dinh nguon luang thuc... doi hoi cac nuac phai co su phoi hap chat che mai co the khac phuc duac sir bat on nay. t r \ r Ngoai ra, mot so van de khac nhu that nghiep, doi ngheo, benh dich, nang lugng, phong chong ma tuy v.v... cung la nhung van de doi hoi cac nuac tren the giai cung phoi hgp hanh dong mai co thd han che, khac phuc duac. 12 1.2. c a S& HiNH THANH VA PHAT TRI^N CAC QUAN HE KINH T£ q u 6 c t £ 1.2.1. Khai ni$m, noi dung cua cac quan he kinh t§ qudc td Luc lugng san xuat xa hoi ngay cang phat triln, sir phan cong lao dong xa hoi ngay cang mo rong thi cac m6i quan he kinh te khong thi chi dung lai trong pham vi moi qulc gia ma no phai vuon trai ra ngoai pham vi cua mot quoc gia, hinh thanh nen cac moi quan he kinh te quoc te. Vay, the nao la quan he kinh te quoc te? Quan he kinh tl qu6c tl la tong thi cac quan he vat chit va tai chinh, cac quan he v l kinh tl va khoa hoc cong nghe co lien quan den tat ca cac giai doan cua qua trinh tai san xuat xa hoi, dien ra giua cac quoc gia cung nhu giua cac quoc gia vai cac to chuc kinh te quoc te. Quan he kinh te qulc tl co chu the la cac quoc gia, cac to chuc kinh te co tinh phap nhan trong cac qulc gia do va cac to chuc kinh tl quoc te. •> t r r r Ngay nay, trong chu the cua cac quan he kinh te quoc te, cac cong ty da quoc gia va xuyen quoc gia co vi tri to Ion, ngay cang quan trong trong viec t6 chuc thuc hien cac quan he kinh tl quoc te. r j r f Noi dung cua cac quan he kinh te quoc te cung rat phong phu, da dang. Noi dung do dugc the hien thong qua nhirng hoat dong chu yeu sau: - Thuang mai quoc te: Bao gom viec trao doi hang hoa (huu hinh va vo hinh) va dich vu, hoat dong gia cong thue cho nuac ngoai va thue nuac ngoai gia cong, hoat dong tai xuat khau, chuyen khau va xuat khau tai cho. - Hgp tac quoc te ve kinh te va khoa hoc cong nghe: Bao gom viec r # r r m chuyen mon hoa va hgp tac hoa giua cac to chuc kinh te thuoc cac quoc gia khac nhau trong viec to chuc, san xuat mot loai san pham nao do, hgp tac f t f f / > quoc te trong nghien cuu, sang che, thiet ke, thu nghiem, trong boi duang, dao tao can bo... > - Hgp tac dau tu quoc tl: Bao gom viec chuyen von ra nuac ngoai va tiep nhan von tir ben ngoai vao trong nuac de san xuat, xay dung ha tang va co so vat chat nham mang lai lgi ich cho cac ben tham gia diu tu. - Cac hoat dong djch vu qulc tl: Bao g6m cac hoat dong du ljch, van tai, thong tin lien lac, bao hiem quoc tl,... 13 Trong cac hoat dong tren hoat dong thuang mai qu6c t£ co vi tri quan trong, trung tam va ph6 bi<§n trong tit ca cac qu6c gia. 1.2.2. Co» s quan he kinh te quoc te neu biet dap ung va khai thac cac nhu cau va lgi ich chinh dang cua nhau. Cac moi quan he kinh te quoc te chi co the phat trien. t6t tren ca sa ton trong chu quyen cua nhau va thuc hien nguyen tac hai ben cung co lgi. Quan he kinh te quoc te co moi quan he chat che vai he chinh tri quoc te, chung tac dong lan nhau va tao tien de cho nhau cung phat trien. Hai la, quan he kinh te quoc te chiu sir dieu tiet cua cac quy luat kinh te nhu quy luat gia tri, quy luat cung cau, quy luat canh tranh... Bai vay, mudn 15 phat trien tot cac moi quan he kinh te quoc te can phai nam vung va van dung nhuan nhuyen cac quy luat kinh te do. Ba la, cac quan he kinh te quoc te chiu su tac dong cua cac he thong quan ly khac nhau cung nhu cac chinh sach, luat phap, the che cua cac quoc gia va quoc te. Dieu do doi hoi can phai am hieu cac chinh sach, luat phap, the che cua cac quoc gia va quoc te, tich cue tham gia xay dung cac dieu uac quoc te mai co the phat trien tot cac moi quan he kinh te quoc te. Bon la, cac quan he kinh te quoc te diln ra thuang gan lien vai su chuyen doi giua cac loai dong tien. Su van dong cua no luon tac dong tai cac quan he kinh te quoc te nen can phai thuang xuyen, kip thai nam dugc r f su bien dong do, van dung phu hgp trong cac moi quan he cua minh. Nam la, cac moi quan he kinh te quoc te luon ton tai trong dieu kien khong, gian va thai gian ma khong gian va thai gian trong cac moi quan he do luon co khoang each va thuang bien dong. Bai vay, can phai chu y den dieu kien nay trong qua trinh tham gia vao phan cong lao dong quoc te de co the dat dugc hieu qua cao nhat. 1.3. NHfrNG QUAN Dl£M CO BAN CUA DANG VA NHA NU’QC VIET NAM V6 PHAT TR|£n KINH T£ D6\ NGOAI ■ ■ / i Tu nam 1986 dat nuac ta buac vao thai ky doi mai, Dai hoi Dang cong san Viet Nam (CSVN) ldn thu VI (1986), l&n thu VII (1991), lin thu VIII (1996), lan thu IX (2001), lan thu X (2006); cac nghi quyet cua Hoi nghj Trung uang Dang CSVN, cac nghi quyet cua Chinh phu nuac Cong hoa xa hoi chu nghTa Viet Nam deu da khang dinh: Trong qua trinh doi mai nen kinh te dat nuac lTnh vuc kinh te doi ngoai co vai tro, vi tri het sue quan trong. 1.3.1. Phat trien kinh t§ d6i ngoai la mot tit y§u khach quan nhdm phat trien kinh t§ trong s ip nghiep cdng nghiep hoa, hien dai hoa, xay dimg va bao ve to qudc Viet Nam xa hoi chu nghTa The giai ngay nay la mot tong the thong nhat, moi qu6c gia la nhirng dan vi doc lap, tu chu nhung phu thuoc lan nhau v§ kinh tl va khoa hoc cong nghe. 16 Trong nhirng nam 50 - 60 cua the ky XX xu huang nhieu nuac sau khi doc lap ve chinh tri muon vuon len doc lap ve kinh te, tim kiem, xay dung cho minh nhung mo hinh kinh te rieng; song mau thuan la viec phat trien kinh te cua moi nuac lai khong the khong tranh thu cac nguon luc ben ngoai. Trong thai ky nay, quy mo ngoai thuang va phan cong lao dong quoc te khong dugc mo rong lam cho nen kinh te moi nuac phat trien cham. Sau do moi quoc gia da nhin nhan lai va nit ra nhirng bai hoc kinh nghiem. • f ' ' f t t Trong khi do, mot so quoc gia da nam bat dugc xu huang phat trien cua the. ■» r f giai la su bimg no cua cach mang khoa hoc cong nghe va viec quoc te hoa dai song ngay cang cao nen da manh dan mo cua ra ben ngoai lam cho nen kinh te phat trien dat dugc vai toe do phat trien kha cao. Nhu vay, mgi quoc gia deu co su phu thuoc vao cac quoc gia khac vai muc do khac nhau ve cac san pham can thiet, ve khoa hoc ky thuat va cong nghe. Do do, tir nhung nam 80 cua the ky XX tra di viec phat trien kinh te doi ngoai la van de song con va tra thanh mot xu huang tat yeu cua tat ca cac quoc gia, sir khep kin trong mot quoc gia khong con nua. Nuac ta la mot nuac ngheo, kem phat trien: nong nghiep lac hau; ca sa, trang b| ky thuat va ket cau ha tang kinh te - xa hoi con thap; nhieu tiem nang doi dao chua dugc khai thac nen muon dam bao thuc hien thang lgi duang loi xay dung dat nuac theo dinh huang XHCN khong the khong phat trien ngoai thuang, m a rong hgp tac khoa hoc cong nghe vai ben ngoai. Dieu do khong chi la can thiet ma con la mot tat yeu khach quan, mot yeu cau cap bach. Nhiem vu on dinh va phat trien kinh te trong nhirng chang duang dau tien a nuac ta tien hanh nhanh hay cham phu thuoc mot phan rat quan trong vao viec mo rong va nang cao hieu qua kinh te doi ngoai. / ■> r r Tu tuang, chien luge phat trien kinh te - xa hoi dat nuac da dugc Dai hoi Dang lan thu IX chi ro "... Xay dung nen kinh te doc lap tu chu phai di doi vai chu dong hoi nhap kinh te quoc te, mo rong va nang cao hieu qua kinh te doi ngoai, ket hgp noi lire vai ngoai lire thanh nguon lire tong hgp d8 phat trien dat nuac". t Viec "mo cira" la ma rong giao luu kinh te thuang mai, khoa hoc cong nghe vai nuac ngoai, tham gia sau rong vao sir trao doi va phan cong lao dong quoc te, thuc day nen kinh te phat trien nhanh. 17 Ben canh viec "mo cira" din xay dvmg mot he thdng kinh tl mo: chinh sach, co ciu quan ly va luat phap. Tren co so nhan thuc dung v l mo cira va he thong kinh te mo can phe phan quan diem sai lam ve mo cua. Do la: - "Mo toang cira", "Tha cua" mot cach tuy tien. - Coi "mo cira" la mot chinh sach nhit thai, la mot bien phap ky thuat v.v... - Don gian hoa van de "mo cira", chi thiy mat tich cuc khong nhin thay het mat tieu cuc de co bien phap han che. - Do du, ngap ngimg, khong manh dan trong "mo cira". 1.3.2. Xiip ly dung ddn mdi quan he gifra kinh t§ va chinh tri. * * * /C Kinh te va chinh tri co moi quan he mat thiet voi nhau, tac dong lan ? t t b nhau. Thong thuang chinh tri - ngoai giao mo duang thuc day kinh te doi ngoai phat trien. Chinh tri co the la tien de de phat trien, mo rong quan he kinh te doi ngoai, dong thdi kinh te doi ngoai phat trien leu co tac dung cung co, tang cuong quan he chinh tri. Viec xu ly moi quan he giua kinh te voi chinh tri la van de co y nghTa quyet dinh cua lTnh vuc kinh te doi ngoai, la van de cot loi trong chinh sach kinh te doi ngoai cua cac nuac. ■» / r > t Co so de giai quyet van de la loi ich dan toe xem xet tren quan diem tong the, bao gom ca loi ich ve kinh te va lgi ich ve chinh tri, lpi ich truoc mat va loi ich lau dai. Phuong huong xir ly moi quan he nay da dugc chi ra tai Dai hoi IX: "Thuc hien nhat quan ducmg loi doi ngoai doc lap, tu chu, da phuong hoa, da dang hoa cac quan he quoc te. Viet Nam sin sang la ban, la d6i tac tin cay cua cac nuoc trong cong d6ng qudc tl, phin diu vi hoa binh, doc lap va phat trien" Khong nhung the Dai hoi Dang lan thu IX con nhan manh: "Chu dong hoi nhap kinh tl quoc te va khu vuc theo tinh thin phat huy toi da noi luc, nang cao hieu qua cua hgp tac quoc te, dam bao doc lap tu chu va dinh huong XHCN, bao ve lgi ich dan toe, an ninh quoc gia, giu gin ban sic van hoa dan toe, bao ve moi truong". Trong qua trinh giai quyet moi quan he giua kinh te va chinh tri cin phai quan triet hai nhiem vu chien luge la xay dung va bao ve to chuc XHCN Viet Nam. 18 1.3.3. Phat huy slp c manh noi I lfc kit hop voi su»c manh cua thoi dai, tan lire khai thac nhirng loi th i cua ddt niroc, chu dong trong qua trinh hoi nhap kinh t§ qudc t§ Viec xay dung va phat trien nen kinh te quoc dan Viet Nam truac day mot phan dua vao cac nuac trong phe XHCN, dac biet la Lien Xo. Song tu nam 1990, sau khi Lien Xo sup d6 va cac nuac XHCN bi tan ra, lam cho he th6ng chinh tri, kinh tl khung hoang, chung ta m it di cho dua quan trong do. De co the dung vung vaphat trien, nhanh chong dua nuac ta thoat khoi ngheo nan, lac hau thi viec phat huy manh me y chi tu luc, tu cuang, khong y lai vao ben ngoai, khai thac va sir dung tot moi tiem lire va lgi the cua dat nuac co y nghTa cuc ky to lan. Mat khac, trong thai dai ngay nay, cuoc cach mang khoa hoc cong nghe dang dien ra nhu vu bao, nhieu nuac tren the giai va khu vuc co su bien doi nhanh chong, phi thuang. Do do, can khai thac sue manh cua thai dai ve moi mat: thanh tuu khoa hoc cong nghe, nguon v6n to lan ben ngoai, kinh nghiem quan ly tien tien, thi truang rong lan...' > / \ Thuc hien dieu do chinh la sir dung sue manh ben ngoai, bien nguon lire ben ngoai thanh nguon luc trong nuac de nhan len sue manh ben trong. Trong dieu kien tinh hinh the giai dien bien phuc tap, viec m a rong su hgp tac toan dien vai nuac ngoai, vai cac to chuc quoc te de khai thac sir giup da cua quoc te can phai co nhung chinh sach mem deo, khon kheo va dilu chinh kip thai, phu hgp vai tinh hinh cu the trong timg thai ky va phai co cach lam thong minh, sang tao. Nuac ta co nhirng lgi the nhat dinh trong sir trao doi va phan cong lao dong qu6c te (ve con nguai, tai nguyen, vi tri dia ly). Vi vay, can van dung t6t quy luat lgi the, khai thac co hieu qua nhat cac lgi the do de phat trien r f \ \ t / ■» manh me kinh te doi ngoai, gop phan thuc day nen kinh te phat trien, dua nuac ta thoat khoi ngheo nan, lac hau. Nhu vay, viec phat huy cao do sue manh noi lire ket hgp vai sue manh thai dai la mot nhan to dam bao cho sir thang lgi cua cong cuoc xay dung va phat trien kinh te a nuac ta. 1.3.4. Mo rong cac mdi quan he kinh t§ ddi ngoai theo phirong thCpc da phiFong hoa, da dang hoa va dipa tren nguyen tile hop tac binh dang, cung co loi, phu hop voi co ch§ thj tripong theo djnh hipong XHCN Kinh te doi ngoai van dong trong pham vi rong ]an la nen kinh te thi giai, thi truang the giai. Ban hang va doi tugng hgp tac cung rat da dang: 19 Chinh phu nuac ngoai, cac t6 chuc qu6c tl, cac t6 chuc lien quoc gia, cac to chuc kinh doanh, tu nhan, k l ca cac cong ty da qudc gia, xuyen quoc gia... Trong dieu kien hien nay, mudn phat triln manh hoat dong kinh te doi ngoai, m6i nuac can phai xac dinh thi truang thi giai vua la dau vao, vua la dau ra cua minh. Neu m a rong duac thi truang nuac ngoai se kich thich san xuat phat trien va tao cho nen kinh tl phat triln 6n dinh. Mat khac, hoat dong kinh te doi ngoai cung rat phong phu, da dang nen muon khai thac dugc cao nhat tiem nang cua minh khong thi khong thuc hien phuong thuc da dang hoa. Truac day, trong quan he kinh te doi ngoai chung ta thuc hien tren co so hgp tac huu nghi, song ngay nay tinh hinh the giai da co su bien doi, do do can phai thay doi ca ve nhan thuc lan hanh dong. Muon m a rong, phat triln hoat dong kinh te doi ngoai can phai dua tren nguyen tac binh dang, cung co lgi, tuan theo nhung quy luat cua nen kinh te thi truang nhung phai dam bao khong di chech muc tieu, con duang dan toe ta da lira chon, xay dung thanh cong nuoc Viet Nam, dan giau, nuoc manh, xa hoi cong bang, dan chu, van minh. 1.3.5. Nang cao hieu qua kinh t§ ddi ngoai gop phdn thuc day $u> nghiep cong nghiep hoa, hien dai hoa datnu’O’C r ■ * \ t Moi hoat dong kinh te deu can phai nang cao hieu qua. Hieu qua kinh te tro thanh muc tieu, la thuoc do ket qua hoat dong kinh te doi ngoai. Trong \ r r r f w nen kinh te quoc dan, kinh te doi ngoai la mot bo phan cau thanh quan / / * * trong. Hieu qua kinh te doi ngoai khong ngimg nang cao se thuc day nen kinh te phat trien nhanh. Trong dieu kien nuac ta hien nay con ngheo nan, thieu von, co so ha tang thap kem, muc tieu nang cao hieu qua kinh te doi ngoai cang co y nghTa to lan. Hoat dong kinh te doi ngoai rat phong phu, da dang gom: xuat - nhap khau hang hoa va dich vu, dau tu quoc te, cac hoat dong djch vu thu ngoai te... co tac dong lln nhau. Neu nang cao hieu qua xuat khau se tao nguon von de nhap khau va ngugc lai, hoat dong diu tu * r * * * . true tiep va gian tiep nuoc ngoai co hieu qua cung thuc day san xuat phat trien, tang hang xuat khau, xay dung ca sa ha tang ngay cang hoan thien v.v... Bai vay, khi noi den hieu qua kinh te doi ngoai can phai nang cao hieu qua cua tat ca cac hoat dong cua lTnh vuc kinh te doi ngoai. 20 Tren ca sa nang cao hieu qua kinh te doi ngoai cung nhu cac lTnh vuc thuoc cac nganh kinh te khac se lam cho hieu qua cua toan bo nen kinh te dugc nang cao, thuc day xa hoi phat trien, dap ung nhu cau ngay cang cao cua doi song xa hoi. 1.3.6. Ti§p tuc triet de doi mo>i co1 ch§ quan ly kinh t§ trong hoat dong kinh t§ ddi ngoai / r t Truac nhung nam 80 cua the ky XX, hoat dong thuang mai quoc te cua Viet Nam dugc van hanh theo ca che quan ly ke hoach hoa tap trung. Hoat dong xuat - nhap khau dugc thuc hien chu yeu vai khu vuc I (vai cac nuac xa hoi chu nghla) theo phuong thuc hang doi hang. Cac to chuc kinh doanh f X f xuat - nhap khau khong co quyen chu dong trong cac hoat dong xuat - nhap » • / / i x ' r khau. Tat ca moi hoat dong xuat - nhap khau deu dugc thuc hien theo ke hoach va chiu su quan ly tap trung cua Bo Ngoai thuang. Lai cua cac doanh nghiep xuat - nhap khau deu dugc Nha nuoc thu, cac khoan lo se dugc Nha nuoc bu. Tom lai, co che quan ly kl hoach hoa tap trung trong hoat dong kinh te doi ngoai dugc the hien bang nguyen tic Nha nuoc doc quyen ngoai thuang. Ca che nay lam xuit khau tach rai nhap khiu: vat tu nhap khau ve khong dap ung yeu cau cua qua trinh san xuat trong nuoc; cac doanh nghiep xuat - nhap khau khong co quyen tu chu trong hoat dong xuat - nhap khau va co xu huong trong cho, y lai vao Nha nuoc, cac doanh nghiep o the bi "bit mat" va "dong cua" trong quan he voi thi truang nuac ngoai. Ke tu nhung nam 80 cua the ky1 XX, hoat dong xuat - nhap khau cua Viet Nam dugc bo sung them co che moi: co che tu can doi, tu trang trai, dugc ap dung ,chu yeu trong quan he voi cac nuoc khu vuc II (ngoai cac nuac xa hoi chu nghTa). Co che nay tao dieu kien mo rong quyen tu chu trong hoat dong xuat - nhap khau cho cac doanh nghiep. Cac doanh nghiep \ f i f t i tu tao nguon hang xuat khau, tu tim thi truang xuat khau va nhap khau theo nguyen tac hach toan kinh doanh, lay thu bu chi va co lai de tu phat triln. Tuy nhien, co.che nay da boc lo nhung han che: xuat hien tinh trang "tranh mua tranh ban" cua cac doanh nghiep xuat - nhap khau. O trong nuoc, gia ca "tang vot" do tranh mua, nhung khi xuat khau cac doanh nghiep tranh nhau ban hang nen da bj cac nha nhap khau nuac ngoai "ep gia". Tu giua thap ky 90 cua the ky XX, ca che quan ly kinh te doi ngoai tilp tuc dugc doi mod theo cac huang sau: 21 - Ma rong quyen hoat dong kinh doanh d6i ngoai cho cac to chuc kinh te va ca nhan thuoc tat ca cac thanh phan kinh te trong khuon kho luat phap va phu hop vai dieu kien cua nln kinh tl trong tung giai doan. Hien nay, tat ca cac doanh nghiep thuoc moi thanh phfin kinh tl dlu dugc quyen kinh doanh xuat - nhap khau, trir mot s6 truang hgp ngoai le, nhu: chi djnh doanh nghiep dugc phep nhap khiu mot s6 mat hang: giiy in tien; muc in tien; may ep phoi chong gia va phoi chlng gia d l su dung cho tien, ngan phieu thanh toan, may in tien; may due, dap tiln kim loai (Nghi dinh so 12/2006/NB-CP ngay 23/01/2006, Phu luc 3). Nam 2006, s6 lugng doanh nghiep xuat khau la 35.700, gap 1.000 lan nam 1986(1). - Phan biet chuc nang quan ly Nha nuac va chuc nang kinh doanh trong cac hoat dong kinh te doi ngoai. Chuc nang quan ly Nha nuac dugc thuc hien bang viec tao dieu kien thuan lgi, xac dinh hanh lang phap luat cho cac hoat dong kinh te doi ngoai. 1.3.7. Chu dong va tich cipc hoi nhap kinh t§ qudc t§ Hoi nhap kinh te khu vuc va quoc te la van de rat thai su a Viet Nam. D6i vai nuac ta, hoi nhap kinh te la tat yeu. Hoi nhap tao ra nhieu ca hoi de phat trien dat nuac, nhung hoi nhap cung dat ra nhieu thach thuc. Tu lau, chung ta da co quan diem "hoi nhap khong hoa tan" va hoi nhap tren ca sa nhung buac di than trong va thich hgp. t > r Nhan thuc ro nhung ca hoi va thach thuc cua van de hoi nhap kinh te r / •> r quoc te vai cac nuac dang phat trien noi chung va Viet Nam noi rieng, xuat phat tu muc tieu hoi nhap kinh te quoc te la de day manh sir nghiep cong nghiep hoa, hien dai hoa theo dinh huang xa hoi chu nghTa. Dang va Nha nuac ta, ngay tu cuoi nhung nam 80 cua thi ky XX da chu truang tich cuc tham gia hoi nhap kinh te khu vuc va qulc tl. Theo cac nha nghien cuu, quan diem ve hoi nhap kinh te quoc tl cua Dang va Nha nuac ta xuat hien tu rat sam. Trong thu cua Chu tich Ho Chi Minh giri Tong Thu ky LHQ thang 12/1946, da neu ro chinh sach doi ngoai cua nuac Viet Nam dan chu cong hoa: "Doi vai cac nuac dan chu, Viet Nam sin sang thuc thi chinh sach ma cira va hgp tac trong moi lTnh vuc; Nha nuac Viet Nam danh sir tilp nhan m60 nam thuang mcii Viet Nam -M o t chdng dieting. Tap chi'Thuang mai, s6 43/2006, tr.6. 22 thuan lgi cho dau tu cua cac nha tu ban, nha ky thuat nuac ngoai trong tit ca cac nganh ky nghe cua minh; Nha nuac Viet Nam san sang ma rong cac cang, san bay va duang sa giao thong cho viec buon ban va qua canh quoc / r ? f a A te; nuac Viet Nam chap nhan tham gia moi to chuc hgp tac kinh te quoc te duai su lanh dao cua LHQ". Sau do, trai qua ba chuc nam chien tranh, nuac ta khong co dieu kien de thuc hien chinh sach kinh te doi ngoai cua minh. Ngay sau khi thanh lap nuac Cong hoa xa hoi chu nghTa Viet Nam (1976), Nha nuac ta co gang ma rong quan he thuang mai vai cac nuac, tang cuang 1 ' r \ \ £ * thu hut dau tu nuac ngoai, ky ket nhieu hiep djnh ve hoi nhap kinh te quoc f r \ t te. Nam 1976, Nha nuac ta ke thua tu each thanh vien cua chinh quyen Sai Gon tai cac to chuc tai chinh quoc te quan trong nhu Ngan hang Viet Nam tham gia Hoi dong tuang trg kinh te cua cac nuac xa hoi chu nghTa (SEV). Tai Dai hoi Dang lan thu VI (1986), Dang va Nha nuac ta dua ra chinh sach doi mai, ma cua, hoi nhap kinh te khu vuc va the giai. Ke tu do den nay, quan diem ve hoi nhap kinh te quoc te luon luon dugc de cap a cac muc do khac nhau trong cac van kien Dai hoi Dang. Van de "chu dong" hoi nhap kinh te quoc te dugc chinh thuc noi den trong Van kien Dai hoi Dang lan thu IX (2001), va Nghi quyet so 07/NQ-TW ngay 27/11/2001 cua Bo Chinh tri ve hoi nhap kinh te quoc te. Tiep do, ket luan cua Hoi nghj Trung uang 9, Khoa IX va Van kien Dai hoi Dang lan thu X (2006) lai nhan manh phai "chu dong va tich cuc" hoi nhap kinh te quoc te. Dai hoi Dang lan thu IX (2001) khang dinh chu truang "phat huy cao do noi luc, dong thai tranh thu nguon luc ben ngoai va chu dong hoi nhap kinh te quoc te de phat trien nhanh, co hieu qua va ben vung". Nghi quyet so 07/NQ-TW cua Bo Chinh trj ngay 27-11-2001 (Nghi quyet 07) khang dinh va lam ro cac muc tieu cua qua trinh hoi nhap kinh te quoc te: "Chu dong hoi nhap kinh te quoc te nham mo rong thi truang, tranh thu them von, cong nghe, kien thuc quan ly de day manh cong nghiep hoa, hien dai hoa theo dinh huang xa hoi chu nghTa; thuc hien dan giau, nuac manh, xa hoi cong bang, dan chu, van minh, truac mat la thuc hien thanh cong Chien luge phat trien kinh te - xa hoi 2001 - 2010 va Ke hoach 5 nam 2001 - 2005 Sau day la nhung quan diem chi dao trong qua trinh chu dong hoi nhap kinh te f r quoc te va khu vuc: IDTai lieu Hoi nghi toan quoc quan triet va thuc hien nghi quyet 07. 23 - Phat huy toi da noi luc; - Nang cao hieu qua hop tac qu6c tS, dac biet la mo rong va nang cao hieu qua kinh te doi ngoai; - Giu vung doc lap dan toe, chu quySn quoc gia va dinh huong xa hoi chu nghTa, bao ve lgi ich dan toe, giu gin ban sic van hoa dan toe. bao ve moi truong; - Hoi nhap kinh te quoc te la su nghiep cua toan dan, trong hoi nhap can phat huy moi tiem nang va nguon lire cua cac thanh phan kinh te, cua f toan xa hoi, trong do kinh te Nha nuoc giu vai tro chu dao; - Hoi nhap kinh te quoc te la qua trinh vira hgp tac, vua dau tranh va canh tranh, vua co nhieu co hoi, vua co nhieu thach thuc; - Nhan thuc day du dac diem nen kinh te nuoc ta, tu do de ra ke hoach va lo trinh hgp ly, vua phu hgp voi trinh do phat trien cua dat nuoc, vua dap ung cac quy dinh cua cac to chuc kinh te quoc te ma nuoc ta tham gia; tranh thu nhung uu dai danh cho cac nuoc dang phat tridn va cac nuoc co nen kinh te chuyen doi; - K it hgp chat che qua trinh hoi nhap kinh te quoc te voi yeu cau giu: vung an ninh, qudc phong, thong qua hoi nhap d£ tang cuong sue manh tong r \ f y f hgp cua quoc gia, nham cung co chu quyen va an ninh dat nuoc. Nham thuc hien nghi quyet 07, Thu tuong Chinh phu da ra Quyet dinh 37/2002/QB-TTg ngay 14-3-2002 ban hanh Chuong trinh hanh dong cua Chinh phu thuc hien Nghi quyet. Dai hoi Dang lan thu X (2006) neu ro chu truong "chu dong va tich f » » » cuc" hoi nhap kinh te, theo do chu dong va tich cue hoi nhap kinh te quoc te theo lo trinh, phu hgp voi chien luge phat trien dat nuoc tu nay den nam 2010 va tam nhin den nam 2020; chuan bi tot cac dieu kien de ky ket cac hiep dinh thuang mai tu do song phuong va da phuong; thuc day quan he hgp tac toan dien va co hieu qua voi cac nuoc ASEAN, cac nuoc chau A - Thai Binh Duong...; cung co va phat trien quan he hgp tac song phuong tin " . r f cay voi cac doi tac chien luge; khai thac co hieu qua cac co hoi va giam toi da nhung thach thuc, rui ro khi nuoc ta la thanh vien WTO(1). (l) Dang Cong san Viet Nam. Van kien Dai hoi dai bieu toan quoc lan thi'rX, NXB. Chinh tri qu6c gia, 2006, tr. 114. 24 VSn kien Dai hoi Dang lan thu X (2006) da vach ra phuong huong phat triSn trong 5 nam toi (2006 - 2010), trong do co viec: r ■» * w "Thuc hien co hieu qua cac cam ket voi cac nuoc, cac to chuc quoc te ve thuong mai, dau tu, djch vu va cac lTnh vuc khac. Thuc hien cac cam ket cua AFTA va tich cue tham gia qua trinh xay dung Cong dong kinh te ASEAN. Chuan bi tot cac dieu kien de thuc hien cac cam ket sau khi nuoc ta gia nhap WTO. Khan truong doi moi the che kinh te, hoan chinh he thong phap luat bao dam loi ich quoc gia va phu hop voi cac quy dinh, thong le quoc te(l). 1.3.8. Dao tao doi ngu can bo kinh t§ ddi ngoai ngang tim voi nhiem vu Hoat dong kinh te doi ngoai doi hoi phai co doi ngu can bo co nang luc chuyen mon va ban lTnh chinh tri, du sue thuc hien cac nhiem vu nang ne cua lTnh v\rc nay. Viec dao tao, boi duang doi ngu can bo phai vua dap ung nhu cdu truac mat, vua dap ung ke hoach lau dai; vua dao tao chuyen gia quan ly Nha nuoc, vua dao tao cac nha kinh doanh. Ducmg loi doi moi, mcr rong quan he kinh te doi ngoai va chu truong hoi nhap kinh te quoc te cua Dang ta la nhat quan theo tinh than phat huy cao do noi lire, khai thac toi da cac nguon lire ben ngoai de tao the va luc moi cho cong cuoc phat trien kinh te - xa hoi, dua dat nuoc ta tien nhanh, tien manh va vung chac trong the ky XXI. 1.4. khA nAng vA di£u kien cAn t h i£ t d £ v ie t nam phA t tr i£ n kinh t £ d 6\ ngoai 1.4.1. Vj tri cua nin kinh t§ Viet Nam trong n§n kinh td th§ gio’i Viet Nam nam o Dong Nam A, co dien tich 331.700 km2, dan s6 79,5 trieu nguai, GDP 32,9 ty USD (nam 2002). Viet Nam la nuoc khong nho ve dien tich (thu 13), song tong san pham trong nuoc 6 vi tri thip (thu 150) so voi hon 200 nuac va vung lanh tho. (l) Dang C6ng san Viet Nam, Van kien Dai hoi dai bien toan quoc lan thi'cX, NXB. Chinh tri qu6c gia, 2006. tr 204. »25 Nen kinh te Viet Nam trong nhung nam qua co su bien doi nhanh chong, dat dugc nhilu thanh tuu quan trpng nhu: t6c do tang truong cao (nam 1991 - 1995 tang binh quan la 8,5%; n&m 1996 - 2000 tang binh quan khoang 6%). LTnh vuc kinh te doi ngoai co su phat trien manh me tren tat ca cac hoat dong: ngoai thuang, dau tu quoc tl; hgp tac kinh tl, khoa hoc cong nghe, cac hoat dong dich vu thu ngoai te (du lich, thong tin lien lac, van tai...)- Dong thai, Viet Nam da gia nhap voi cong dong tai chinh quoc te, tich cuc tham gia vao cac to chuc kinh te quoc te va lien ket kinh te khu vuc... Tuy nhien, kinh te Viet Nam van con nhieu han chi, do la: - Quy mo nen kinh te Viet Nam con rat nho be, vo i GDP khoang han 30 ty USD so vai GDP toan the giai la hon 3.000 ty USD. - Ca ciu kinh tl lac hau, trinh do cong nghe thap, van la mot nen kinh / r * te chu yeu a giai doan khai thac tai nguyen va sue lao dong, ham lugng von thap, he thong ha ting co so ylu kem. - Dat nuoc con ngheo, muc tich luy noi bo thip (khoang 20% GDP), thu nhap binh quan dau nguai thap (gan 400 USD/nguoi). - Thu chi ngan sach hang nam vln tham hut, ng nuoc ngoai con Ion, thit nghiep con cao, cac nhan to xa hoi, moi truong yeu kem. Qua tinh hinh tren cho thay de phat trien kinh tl, cong nghiep hoa, hien dai hoa dit nuac Viet Nam can phai tilp tuc thuc hien qua trinh doi mai manh me han nua tren tat ca cac lTnh vuc cua doi song xa hoi, dac biet la r r r % 9 lTnh vuc kinh te, trong do co hoat dong kinh te doi ngoai. 1.4.2. Nhirng kha nang de phat trien kinh t§ ddi ngoai cua Viet Nam Nhung kha nang de phat trien kinh te doi ngoai cua Viet Nam dugc xem xet chu yeu dua tren kha nang tiem tang cua nen kinh te va nhung loi the so sanh. a) Nguon nhan lire cua Viet Nam Dan so Viet Nam gan 80 trieu nguai, trong do khoang 50% la luc lugng lao dong. Tu chat con nguai Viet Nam rat can cu, tiep thu nhanh nghe nghiep mai, co kha nang ung xu linh hoat. Gia nhan cong con re. Nhu vay, Viet Nam la mot thi truong Ion doi vai the giai va co the tham gia tich cue vao phan cong lao dong quoc te. Tuy nhien, de phat huy 26 yeu to tren can phai nang cao ve the luc, trinh do, to chuc ky luat, kha nang hop tac trong cong viec va tao them nhieu viec lam cho nguai lao dong. b) Tai nguyen thien nhien Dat dai va khi hau Viet Nam thuan lgi cho viec phat trien mot nen nong nghiep nhiet dai va a nhiet dai vai nhung loai cay, con da dang nen co the day manh xuat khau. Tai nguyen rung, tai nguyen bien, cac loai khoang san ' r • f r kha phong phu, da dang, tao dieu kien cho viec xay dung mot ca cau kinh te da nganh. Ben canh do, nuac ta con co tiem nang du lich kha lan vai nhieu phong canh dep nhu: Vjnh Ha Long, Hue, Da Lat, Dong Phong Nha... co nhieu bai bien, rung nguyen sinh, nhung di tich ve nen van hoa co dai, can dai va cac trieu dai... cua bon ngan nam lich sir dung nuac va giu nuac. Ve dep tuyet vai va tinh da dang cua thien nhien la nhung tai nguyen vo gia gop phan quan trong trong viec ma rong quan he kinh te vai cac nuac thong qua cac hoat dong dich vu thu ngoai te. Tuy nhien, nguon tai nguyen con phan tan, co truong hgp dieu kien khai thac kho khan doi hoi can co nguon von Ion va cong nghe hien dai. c) Vi tri dia ly Viet Nam nam o cira ngo Dong Nam chau A, co ba bien dai 3.260km / t r | r \ \ voi he thong cang bien phan bo khap cac mien la cira ngo khong chi cho nen kinh te Viet Nam ma con cho ca cac quoc gia lan can. Viet Nam nam tren duang hang khong va hang hai quoc te voi san bay Tan Son Nhat quan trong vao bac nhat khu vuc Dong Nam A. Vj tri do giup cho Viet Nam co the phat trien cac hoat dong trung chuyen, tai xuat khau va chuyen khau qua cac nuoc. Nhu vay, lgi the so sanh cua nen kinh te Viet Nam the hien a yeu to tu chat con nguai Viet Nam, nguon tai nguyen phong phu, da dang va vi tri dja ly thuan lgi. 1.4.3. Cac didu kien clin thidt de phat tridn kinh t l ddi ngoai cua Viet Nam ■ x y r a) On dinh ve chinh tri va kinh te, giCr virng mdi trirffng hod binh, hiru nghi v&i cac nwd.c trong khu vuc va tren the giai Day la van de dau tien khong the thieu trong qua trinh phat trien kinh te - xa hoi noi chung va lTnh vuc kinh te doi ngoai noi rieng. 27 Doi vai van de nay cin co nhan thuc dung dan, phu hop voi thuc tien ve con duang di len CNXH a Viet Nam va phai m lm deo thich ung voi dieu kien mai cua thai dai. Trong quan he doi ngoai, can chu truang gac lai nhung van de qua khu, nhin ve tuang lai, lay lgi ich chung cua su nghiep hoa binh, on dinh, hgp tac va phat trien lam trong tam vugt qua moi khac biet v l chinh tri - xa hgi de cung hgp tac lam an, khac phuc nhung bit dong, tranh chap bang thuang lugng, thoa thuan. Phai nhan thuc sau sac va bien chung vl hoan canh va xu the bien dpng cua nln kinh tl th i giai, khong tach minh ra khoi nhung thong le quoc te, tranh nhung thu tuc, quy dinh ruam ra, phuc tap, kem van minh trong quan he hgp tac. Ve an ninh, cin nhan thuc do la an ninh tap thi, giua cac qu6c gia co m6i quan he rang buoc lan nhau, khong phai la biet lap. M a rong kinh tl d6i ngoai, tit ylu an ninh, chinh tri va van hoa se phuc tap han song khong ne tranh ma can chu dong co bien phap khac phuc. b) D&y manh cai cach hanh chinh va bo may quan ly Cai cach hanh chinh Nha nuac la cong viec quan trgng quyet dinh thanh cong cua cong cuoc doi mai. Ben canh do, cin day manh cai cach bo may quan ly cho phu hgp vai nen kinh te thi truang theo dinh huang XHCN. Can xay dung ne nep lam an thong suot, the che hoa dong bo, quy dinh che do 1 \ r quan ly ro rang, gon nhe, dam bao binh dang giua cac thanh phan kinh te; khac phuc su mat on dinh cua nen kinh te tai chinh, sue mua cua dong tien..., cai tien ca che hoat dong trong lTnh vuc kinh te doi ngoai nhu xuat - * ■> X nhap khau, dau tu ... ^ \ •* ' 9 Xay dung va hoan thien chinh sach tien te nham on dinh kinh te vi mo, kiem soat lam phat, thuc day san xuat, tieu dung, kich thich dau tu, phat ■» \ f \ . trien, dam bao nen kinh te tang truang nhanh va ben vung. c) Day manh viec xay dung va hoan thien khung phap luat phu hffp vai kinh te thi truang dinh hu&ng XHCN Trong nhung nam qua Viet Nam da tich cue xay dung va ban hanh mot loat dieu luat, song con chua du, chua bo sung kip thai vai su biln d6i nhanh chong cua tinh hinh trong nuac va quoc te. Bai vay, can phai nghien 28 cuu, sua doi, bo sung phap luat hien hanh phu hop vai yeu cau thuc hien chien luge kinh te - xa hoi va yeu cau hoi nhap kinh te quoc te, nhat la Luat Thuang mai, Luat Pha san doanh nghiep, luat cac to chuc tin dung, bo Luat Lao dong, Luat Dat dai, Luat Doanh nghiep, Luat Dau tu, luat khuyen khich canh tranh... Viec xay dung, hoan thien cac luat tren se dam bao sir nhat quan giua cac luat phap, phu hgp vai phap luat va thong le quoc te, tao h&nh lang phap ly cho cac hoat dong kinh te doi ngoai.r d) Tang cw&ng xay dipig he thong ket cau ha tang kinh te -x a hoi Hien nay he thong ket cau ha tang kinh te - xa hoi cua Viet Nam con ylu kem, la nhan to can tra su phat trien quan he kinh te doi ngoai. Trong dilu kien dat nuac con ngheo, thieu von, khong the khac phuc ngay dugc su ylu kem do. Bai vay, can phai tung buac tap trung vao viec xay dung ca sa ha ting a nhung trung tam giao luu quoc te - cua ngo thong thuang vai thi truang th i giai theo huang dong bo, va tung buac hien dai hoa he thong thong tin lien lac, giao thong, dien lire, thuy lgi, cap thoat nuac... tao ra moi truang kinh doanh nang dong co hieu qua. e) Dao tao, xay dipig mot dpi ngu can bp khoa hoc cong nghe, can bo quan ly va cong nhan lanh nghe vai ca cau thich hgp, dac biet la doi ngu can bo kinh doanh tren lTnh vuc kinh te doi ngoai co du nang luc dap ung yeu ciu phat trien trong giai doan mai Nen kinh te tri thuc dang phat trien manh tren the giai lam chuyen djch nhanh chong ca cau kinh te va bien doi sau sac cac lTnh vuc cua dai s6ng xa hoi, tri thuc va sa hun tri tue co vai tro ngay cang quan trong. Trinh do lam chu thong tin tri thuc co y nghTa quyet dinh su phat trien. Chu trinh luan chuyen v6n, doi mai cong nghe va san pham ngay cang rut ngan, cac dilu kien kinh doanh tren thi truang the giai luon thay doi doi hoi cac quoc gia cung nhu cac doanh nghiep phai rat nhanh nhay nam bat va thich nghi. Dac biet la nuac ta, muon thu hep khoang cach so vai cac nuac phat trien, cai thien vi the cua minh, tranh nguy ca tut hau xa han phai tranh thu dugc ca 9 * 1 * \ hoi do va khac phuc yeu kem de vuan len. Muon lam dugc dieu do viec dao tao, xay dung doi ngu can bo noi chung, trong lTnh vuc kinh te doi ngoai noi rieng tra thanh mot yeu cau cap bach. Do la mot trong nhung dieu kien quan trong khong the thieu dugc doi vai hoat dong kinh te doi ngoai cua Viet Nam. 29 1.5. KHAI QUAT V£ MON KINH T£ QUtiC T£ 1.5.1. Khai niem va vj tri cua mon hoc Kinh te quoc te hay con goi la Kinh tl hoc qudc tl (International economics) nghien cuu moi quan he Kinh te giua cac nen kinh te cua cac nuac va cac khu vuc tren the giai. Kinh te quoc tl la mot bo phan cua Kinh tl hoc, ra doi do su phat trien cua dai song xa hoi va tra thanh mot mon khoa hoc doc lap. Kinh te quoc te la mot mon khoa hoc nghien cuu tinh quy luat cua cac mdi quan he kinh te giua cac nuac, cac khu vuc tren th i giai thong qua viec trao doi hang hoa (bao gom ca hang hoa huu hinh va vo hinh), dich vu, su van dong cua cac yeu to san xuat, su chuyen doi tien te va thanh toan giua cac nuac. r r r m f > < Nhu vay, kinh te quoc te la mot khoa hoc nghien cuu nhung van de ve / \ y f phan phoi va sir dung cac nguon luc, tai nguyen giua cac nen kinh te cua cac nuac, cac khu vuc thong qua con duang mau dich, hap tac vai nhau nhim dat dugc hieu qua cao ve su can doi giua cung va cau hang hoa, dich vu, tien te trong moi nuac va tren pham vi nen kinh te the giai. Kinh te quoc te co mot Hch su phat trien kha lau dai, tu dau the ky XVIII nhung cuoc tranh luan ve chinh sach thuang mai va tien te quoc tl da no ra, nhung chua bao gia viec nghien cuu kinh te quoc te lai song dong, quan trong nhu ngay nay. Trong dieu kien cuoc each mang khoa hoc - cong nghe phat trien nhu vu bao thi dai song kinh te thi giai cang co su biln d6i manh me va mang nhung dac tinh mai ca ve chat va lugng. Thong qua trao doi, buon ban hang hoa, dich vu va giao luu tien te qu6c tl cac nln kinh tl cua cac nuac tra nen gan bo chat che, phu thuoc lan nhau han bao gia hit. Chinh vi vay, viec nam bat kip thai moi truang qu6c tl dang thay d6i tra thanh moi quan tam hang dau trong chiln luge kinh doanh va chinh sach kinh te cua tit ca cac nuac. Vai xu thi qu6c tl hoa nln kinh tl th i giai, bit ky mot chinh sach kinh te nao, mot su biln dong chinh tri xa hoi nao xay ra a bat ky mot nuac nao cung deu anh hucmg true tilp hoac gian tilp vai muc do lan, nho khac nhau den nen kinh te cua cac nuac khac. Kinh te quoc te la mon khoa hoc can thiet doi vai tat ca nhung ai nghien cuu ve llnh vuc kinh te noi chung, dac biet la kinh te doi ngoai. Doi vai sinh vien kinh te can phai dugc trang bi nhung ca sa ly luan va thuc tien cua 30 mon hoc kinh te giflra cac qu6c gia dang dien ra nhu the nao? Anh huang cua no den cac hoat dong san xuat kinh doanh ra sao? Tur do co nhirng giai phap thich hop nhim nang cao hieu qua cong tac cua minh. 1.5.2. D6i tipong, nhiem vu cua mon hoc Doi tugng nghien cuu cua kinh tl quoc te chinh la nen kinh te the giai. l / / / / r Kinh te quoc te nghien cuu moi quan he phu thuoc lan nhau ve mat kinh te giua cac quoc gia. Kinh tl quoc te nghien cuu doi tuong cua minh khong phai trong trang thai tihh.ma trong trang thai dong, tire la nghien cun sir van r r / ■» t \ dong cua hang hoa, dich vu, cac yeu to san xuat, sir chuyen doi tien te va thanh toan quoc te giua cac nuoc thong qua con ducmg mau dich, dau tu, chuyln giao cong nghe, lien ket. Viec nghien cuu. m6i quan he phu thuoc tren con cin phai xem xet toi nhirng anh huong cua cac m6i quan he vl chinh tri, xa hoi, van hoa, quan su, ngoai giao. Boi vi tat ca cac moi quan he do nam trong mot chinh the thong nhat, co moi lien he phu thuoc, tac dong lan nhau. Nghien cuu kinh te qudc tl cin giai quylt cac nhiem vu sau: - Cung cap nhung kien thuc khai quat ve mot nen kinh te the giai hien dai. - Cung cap nhirng kien thuc co ban v l thuang mai quoc te va nhirng chinh sach anh huong den no. - Cung cap nhung kien thuc ca ban ve su di chuyen quoc te cac nguon luc. - Cung cap nhirng kien thue co ban ve tai chinh - tien te quoc tl nham thay dugc sir van dong cua thi truong tai chinh - tien te giua cac nuoc. 1.5.3. Noi dung, phirong phap nghien c lfu cua mon hoc m r f * Kinh te quoc te nghien cuu nhirng noi dung co ban sau day: a) Ly thuyet ve thuang mai quoc te Thong qua ly thuyet co dien va ly thuyet hien dai ve thuang mai quoc f * \ f f r \ r * te: ly thuyet ve lgi the tuyet doi, ly thuyet ve lgi the tuong doi (so sanh), ly / \ r % r r r r r thuyet ve ty le can doi cac yeu to san xuat... thay ro dugc cac can cu va ket * qua thu dugc tir qua trinh trao doi thuang mai. Phan nay con phan tich co so ly luan cua cac chinh sach thuang mai quoc te, nhung tac dong cua cac chinh sach do doi vai nguai san xuat, nguai 31 tieu dung va doi vai quoc gia, chi ra xu huang phat triln cua cac chinh sach trong dieu kien toan cau hoa va hoi nhap kinh te quoc tl. b) Su di chuyin qudc te cac ngudn luc san xuat Phan tich su van dong cua cac nguln luc san xuit nhu su di chuyen qudc tl ve sue lao dong, v l cong nghe, v l tu ban... qua do thay ro vai tro va tac dong cua su di chuyen do trong qua trinh tang truang va can bang giua cac nuac. c) Tai chinh qudc te Phan tich thi truang tien te va can can thanh toan qulc te, he thong tiln te qulc tl va ty gia hoi doai nham thay ro dugc vai tro va tac dong cua chung doi vai nen kinh te cua cac nuac. d) Lien ket kinh te qudc te * » w Phan tich tinh quy luat trong viec hinh thanh cac lien ket kinh te quoc te, cac loai hinh tieu bieu va cac tac dong cua no thong qua cac lgi ich mang lai cung nhu nhung han che doi vai su phat trien kinh te cua m6i quoc gia. Kinh te quoc te sir dung cac phuong phap nghien cuu nhu: phuong phap duy vat bien chung, phuong phap thong ke, phuong phap mo hinh hoa, phuong phap trim tugng hoa, phuong phap kiem soat bang thuc nghiem, phuong phap suy diln va quy nap... Thong qua viec su dung tong hgp cac phuong phap tren moi co the tim hieu dugc cac quy luat kinh te trong tong t \ > t » 1 the nen kinh te the giai vo cung phuc tap va da dang. 1.5.4. M6i quan he cua mon hoc voi cac mon hoc khac Kinh te quoc te co the coi la mot bo phan cua Kinh te hoc nen co moi quan he kha chat che doi voi mon khoa hoc nay. Kinh te quoc te dua vao kien thuc cua Kinh te hoe (bao gom ca kinh te vi mo va kinh te vT mo) de phan tich cac moi quan he kinh te giua cac nuoc ve trao doi mau djch, chuyen giao cong nghe, diu tu, trao d6i tiln te tren thi truong ngoai h6i, can can thanh toan qulc tl... Chinh vi vay, Kinh tl hoc la co so giup cho viec nghien cuu nhung van de ly luan co ban cua Kinh tl qulc tl. * f T r \ Kinh te quoc te con lien quan den nhieu mon khoa hoc khac nhu: Lich sir cac hoc thuyet kinh te, Kinh te phat trien, Bia ly kinh te th i giai... Cac 32 mon khoa hoc nay cung cap nhung kien thuc chung ve kinh te the giai, giup cho viec nghien cuu, tiep thu mon Kinh te quoc te duac thuan loi. CAU HOl ON TAP 1. Trinh bay khai niem, ca c iu cua nen kinh te the giai. 2. Phan tich boi canh mai cua nen kinh te the giai va tac dong cua no doi vai Viet Nam. 3. Phan tich nhung dac diem lan cua n§n kinh te the giai va neu sir tac dong cua no doi vai chinh sach kinh te doi ngoai cua Viet Nam. 4. Trinh bay noi dung, tinh chat cua cac quan he kinh t§ quoc te. 5. Phan tich ca sa ly juan va thirc tien cua viec hinh thanh va phat trien cac quan he kinh te quoc t§. 33 Chtrong II QUAN HE THU’ONG MAI QUdC Tt ' ' / ' A A A 1 Trong dieu kien kinh te mo, hoi nhap va canh tranh quoc te, van de mo rong va phat trien thuang mai quoc te giua cac qu6c gia ngay cang tro nen tat yeu va cap bach doi vai cac quoc gia. Be dam bao cho hoat dong thuang mai quoc te dat hieu qua, can thiet phai nam dugc nhung van chung ve thuang mai quoc te va chinh sach thuang mai quoc t§. B6ng thai phai danh gia dugc tiem nang cua chinh minh de xay dung mot ca che, chinh sach... thich hgp nham thuc day hoat dong thuang mai quoc te cua quoc gia trong quan he buon ban voi cac quoc gia khac tren the giai. Chuang nay se tap frung lam ro khai niem, noi dung va dac diem cua thuang mai quoc te, mot so ly thuyet ca ban ve thuang mai quoc te, cac xu huang ca ban va nhung cong cu chu yeu trong chinh sach thuang mai quoc te, danh gia chung ve ngoai thuang Viet Nam trong nhung nam d6i mai. 2.1. KHAI NIEM, NOI DUNG VA CHLTC NANG CUA THLPONG MAI QU6C T£ 2.1.1. Khai niem va noi dung cua thu’O’ng mai qudc t i Thuang mai quoc te la sir trao d6i hang hoa va dich vu (hang hoa him hinh va hang hoa vo hinh) giua cac qu6c gia, thong qua mua ban, liy tiln te lam moi giai, tuan theo nguyen tac trao d6i ngang gia nhim dua lai lgi ich cho cac ben. Thuang mai quoc te co mam mong tu hang ngan nam nay, no ra dai sam nhit va hien nay van giu vi tri trung tam trong cac quan he kinh te quoc te. Thuang mai qu6c tl thuang dugc nghien cuu duai ba goc do. Goc do thu nhit nhin nhan hoat dong thuang mai tren quan dilm toan ciu, tim ra nhirng quy luat, xu huang, vin d'e mang tinh chit chung nhit tren th i giai, khong phu thuoc vao lgi ich cua timg qu6c gia. Goc do thu hai dung tren lgi ich va quan diem cua timg quoc gia de xem xet hoat dong buon ban chu ySu 34 r f \ r f m cua quoc gia do doi vai phan con lai cua the giai. Goc do thur ba gan voi hoat dong kinh doanh quoc te cua cac cong ty nham muc dich thu lgi cao nhat cho cong ty. Thuang mai quoc te bao gom nhidu hoat dong kha£ nhau. Tren goc do mot quoc gia do chinh la hoat dong ngoai thuang. Noi dung cua thuang mai quoc te bao gom: - Xuat va nhap khau hang hoa huu hinh (nguyen vat lieu, may moc, thiet bi, luang thuc, thuc pham, cac loai hang tieu dung...) thong qua xuat - nhap khau true tiep hoac xuat - nhap khau uy thac. - Xuat va nhap khau hang hoa vo hinh (cac bi quyet cong nghe, bang sang che, phat minh, phan mem may tinh, cac bang thiet ke ky thuat, cac dich vu lap rap thiet bi, may moc, djch vu du lich? kieu dang cong nghiep, quyen tac gia, doc quyen nhan hieu, thuang hieu...) thong qua xuat - nhap khau true tiep hoac xuat - nhap khau uy thac. - Gia cong thue cho nuac ngoai va thue nuac ngoai gia cong. Khi trinhv do phat trien con thap, thieu von, thieu cong nghe, thieu thi truang thi can phai chu trong cac hoat dong gia cong thue cho nuac ngoai, nhung khi trinh do phat trien ngay cang cao thi nen chuyen qua hinh thuc thue nuac ngoai gia cong cho minh va cao han la phai san xuat va xuat khau true tiep (trong ngoai thuang goi la hinh thuc xuat khau FOB). Hoat dong gia cong mang tinh chat cong nghiep nhung chu ky gia cong thuang rat ngan, co dau vao ,va dau ra gan lien vai thi truang nuac ngoai, nen no dugc coi la mot bo phan cua hoat dong ngoai thuang. - Tai xuat khau va chuyen khau. Trong hoat dong tai xuat khau nguai ta tien hanh nhap khau tam thai hang hoa tu ben ngoai vao, sau do lai tien hanh xuat khau sang mot nuac thu ba vai dieu kien hang hoa do khong qua gia cong, che bien. Nhu vay, a d&y co ca hanh dong mua va hanh dong ban nen muc rui ro co the lan va lgi nhuan co the cao. Con trong hoat dong chuyen khau khong co hanh vi mua ban ma a day chi thuc hien cac dich vu nhu van tai qua canh, luu kho, luu bai, bao quan... Bai vay, muc do rui ro trong hoat dong chuyen khau noi chung la thap va lgi nhuan cung khong cao. - Xuat khau tai cho. Trong truang hgp nay, hang hoa va dich vu co the chua vugt ra ngoai bien giai qu6c gia nhung y nghTa kinh tl cua no tuong tu nhu hoat dong xuat khau. Do la viec cung cap hang hoa va dich vu cho cac 35 ngoai giao doan, cho khach du lich qudc tl... Hoat dong xuat khau tai cho co the dat dugc hieu qua cao do giam bat chi phi bao bi dong goi. chi phi bao quan, chi phi van tai, thai gian thu hdi vdn nhanh,... 2.1.2. ChiFC nang cua thuang mai qudc t§ Thuang mai quoc te co hai chuc nang ca ban sau day: Mot la, lam bien doi ca cau gia trj su dung cua san pham xa hoi va thu nhap quoc dan dugc san xuat trong nuac thong qua viec xuit va nhap khau nham dat tai ca cau co lgi cho nen kinh te trong nuac. Chuc nang nay the hien viec thuang mai quoc te lam lgi cho nen kinh te qudc dan ve mat gia tri sir dung. Hai la, thuang mai qyoc te gop phan nang cao hieu qua cua nen kinh te quoc dan, do viec ma rong trao doi ma khai thac triet de lgi the cua nen kinh te trong nuac tren ca sa phan cong lao dong quoc te, nang cao nang suat lao dong va ha gia thanh. Cac chuc nang cua thuang mai qudc te co lien quan chat che vai cac nhan to thuc day sir hinh thanh va phat trien cua no. Can cu vao cac nhan td nay nguai ta phan biet thanh thuang mai bu dap va thuang mai thay the. Thuang mai bu dap dien ra do sir khac nhau ve cac dieu kien tu nhien va do trinh do phat trien con thap cua lire lugng san xuat. Thuang mai thay the dien ra tren ca sd sir phan cong lao dong qudc te da dat tai trinh do phat trien cao, chuyen mon hoa vao nhung mat hang co uu the. Thuang mai bu dap va thuang mai thay the co lien he chat che vai nhau, bd sung cho nhau va thuc day lan nhau phat trien. 2.1.3. Dac diem cua th u ’O’n g mai qudc t§ - Thuang mai qudc te nhung nam gin day co xu hudng tang nhanh, cao han so vai toe do tang truong cua nen san xuat, dilu do dua din ty trong kim ngach ngoai thuang trong tong san pham qudc dan cua moi quoc gia ngay cang Ion, the hien mire do md cira gia tang cua nln kinh tl moi qudc gia ra thi truong the gidi. - Toe do tang truong cua thuang mai "vo hinh" nhanh han tdc do tang truong cua thuang mai "him hinh" thi hien su biln ddi sau sic trong co ciu kinh tl, co cau hang xuat - nhap khiu cua moi qudc gia. Dilu nay da keo theo nhieu qudc gia dang co sir diu tu phat triln nhilu lTnh vuc dich vu. 36 I f ■* . ' - Ca cau mat hang trong thuang mai quoc te co nhung thay doi sau sac vai cac xu huang chinh sau: + Giam dang ke ty trong cua nhom hang luang thuc, thuc pham va do uong. + Giam manh ty trong cua nhom hang nguyen vat lieu, tang nhanh ty trong cua dau mo va khi dot. + Giam ty trong hang tho, tang nhanh ty trong san pham cong nghiep che tao, nhat la may moc, thiet bj va nhung mat hang tinh che. + Giam ty trong buon ban nhirng mat hang chua dung nhieu lao dong gian dan, tang nhanh nhirng mat hang ket tinh lao dong thanh thao, lao dong phuc tap. - Ty trong buon ban nhung mat hang chua dung ham luong von Ion, cong nghe cao tang nhanh. - Sir phat trien cua nen thuang mai the giai ngay cang ma rong pham vi va phuong thuc canh tranh vai nhieu cong cu khac nhau, khong nhirng ve mat chit luong, gia ca ma con ve dieu kien giao hang, bao bi, mau ma, thai han thanh toan, cac djch vu sau ban hang... va cac tieu chuan khac gan vai trach nhiem xa hoi va quyen lgi nguai tieu dung. Trinh do phat trien cua cac quan he thi truang cang cao, cang m a rong pham vi thi truong sang cac lTnh virc tai chinh - tien te va chinh cong cu tai chinh - tien te nay ngay cang dong vai tro quan trong trong quan he kinh te quoc te. Di doi vai cac quan he mau dich, sir phan cong lao dong quoc te, hgp x ■> tac dau tu, hgp tac khoa hoc va ky thuat, chuyen giao cong nghe... ngay cang da dang va phong phu, bo sung cho nhau va thuc day nhau phat trien. - Chu ky song cua timg loai san pham ngay cang dugc rut ngan, viec doi mai thiet bi, doi mai cong nghe, doi mai mau ma hang hoa dien ra lien tuc, doi hoi phai nang dong, nhay ben khi gia nhap thi truang the giai. Cac san pham co ham lugng khoa hoc va cong nghe cao co sue canh tranh manh me trong khi cac san pham, nguyen lieu tho ngay cang mat gia, kem sue canh tranh. - Sir phat trien cua cac quan he kinh te quoc te mot mat thuc day tu do hoa thuang mai, song mat khac, giua cac lien ket kinh te cyaoc te cung hinh thanh cac hang rao mai, yeu cau bao ho mau dich ngay cang tinh vi hon. 37 - Vai tro cua GATT/WTO ngay cang quan trong trong dieu chinh thuang mai quoc te. Co the coi WTO la mot t6 chuc quoc te co uy luc nhat trong dieu chinh hoat dong thuorng mai qudc tl. Cac the che dieu chinh cua GATT/WTO ngay cang co hieu luc doi vai nhilu nuac, muc do dieu chinh va tinh chat dieu chinh cung ngay cang sau sac va hieu qua han. Viec han 130 quoc gia thanh vien sau vong dam phan Uruguay nhat tri thanh lap WTO vai nhung nguyen tac hoat dong mod han, thay the GATT 1947 cung chung to vai tro ngay cang tang cua to chuc nay. Chinh vi vay, viec Vi?t Nam tra thanh thanh vien chinh thuc cua WTO vao ngay 11/1/2007 vua qua la mot thanh cong, ma ra giai doan phat trien mai trong quan he kinh te quoc te. 2.2. MOT S6 LY THUYET V£ THU’ONG MAI QU6C T£ ■ ■ 2.2.1. Quan diem cua phai trong thipong (Mercantilism) v§ mau djch qudc t§ a) Dac diem kinh te - xa hoi, ca sa hinh thanh cac quan diem cua phai trong thuang Vao dau the ky XV, khi Tay Au vua thoat khoi thai ky Trung Co va phong kien, xa hoi chu yeu van la nong nghiep dugc hinh thanh, san xuat tu cung tu cap la chinh, mau dich chua phat trien. Den cuoi the ky XV, dau the ky XVI mau dich da bat dau phat trien do ba nguyen nhan chu yeu sau: - Con nguai da san xuat ra mot so san pham cao cap nhu: dong ho, kinh hien vi, phong vu bieu... giup nguai ta quan sat va thuc nghiem dugc chinh xac han, nang tam hieu biet cua con nguai, giup ho nhan bilt dugc mot cach day du han ve the giai vat chat xung quanh. - Con nguai da kham pha ra nhirng vimg dat mai, tao dieu kien ma rong giao luu giua cac khu vuc (tim ra Tan thi giai, tir do m a rong giao thuang vai cac nuac phuong Dong, Tay Ban Nha, chinh phuc dugc Mexico, tir do md rong giao thuang vai My; cuoc du hanh cua Vasco da Gama din An Do da tao ca hoi cho Bo Dao Nha co the giao thuang vai An Do va cac nuoc Nam A bang dudng bien v.v...). - Su gia tang dan so tao nen thi truong lao dong, thi truong tieu thu, lam tang doanh lgi cua cac nha san xuat va thuang gia. 38 Ngoai ca, phai ke den eae nguyen nhan khac nhu: vai tro cua cac thuorng gia dugc nang cao, su hinh thanh ngay cang nhieu cac quoc gia doc lap ca ve chinh tri, vang bac tu Tan the giai do ve... tat ca da lam cho moi quan he thuang mai cua cac quoc gia tang len. Trong b6i canh nhu vay mot nhom nguai (bao gom cac thuang gia, nhan vien ngan hang, nhan vien Chinh phu va ca mot so nha triet hoc thdi 1 9 j \ f do) da viet nhung bai tieu luan va nhung cuon sach nho ve mau dich qudc f 9 f • X 1 te. Nhung tac pham do da bien ho cho mot truong phai kinh te triet hoc dugc goi la chu nghTa trong thuang. % b) Cac quan diem cua phai trong thuorng Coi trong xuat - nhap khau, phai nay cho rang do la con dudng mang lai su phon thinh cho dat nude - Mot qudc gia giau co phai co nhieu tien, muon co nhieu tien phai phat trien thuang nghiep. Phat trien thuang nghiep neu chi chu y den noi thuang thi qudc gia khong manh. Qudc gia manh phai phat trien ngoai thuang, nhung trong ngoai thuang dat nude luon luon nhap sieu la dat nude yeu. Do vay, muon trd thanh qudc gia manh thi phai thuc hien xuat sieu: "Mot qudc gia chi co the thu lgi do ngoai thuang neu xuat khau vugt nhap khau". Chu truang "Mot can can thuang mai thang du" cua phai trong thuang da dan den: _ 119 9 r 9 \ - Chi chu y den xuat khau, tim moi each de tang dugc xuat khau ca ve so lugng va gia tri. Con nhap khau thi rat han che, dac biet la cac san pham da hoan che va hang hoa xa xi pham. Mot hoc gia ngudi Ao la Von -Homick (1638 - 1712) da noi "Tha phai tra gia 2 my kim de mua mot mon hang ma tien do van con trong nude con han la chi tra co 1 my kim nhung / # f i v r lai mat vao tay ngoai qudc". Tu do dan den mot phuong cham hay mot chinh sach co the goi gon trong nguyen tac: "De ngoai qudc tra cho minh cang nhieu cang tot, minh tra cho ngoai qudc cang it cang hay". - Thuc hien doc quyen mau dich, tuc la loai ngoai qudc ra khoi mot so i \ ' ' r vung mau djch nao do. Chang han: Bo Dao Nha nam quyen mau dich doi x I r / x vdi vung Dong An; Tay Ban Nha cung co gang nam doc quyen buon ban doi vdi thuoc dia cua minh... Can can thuang mai dugc cai thien bang cach mdi qudc gia mua d nhung noi thuoc quyen kiem soat cua ho vdi gia re va ban dat d nhung noi nao can thiet. 39 - Vang bac (quy kim) dugc coi trong qua muc. Cac nha trong thuorng "Tha quoc gia co nhieu vang bac horn la nhilu thucmg gia va hang hoa" hay "chung ta song nha vang bac han la nhd buon ban nguyen lieu" (hai hoc gia trong thuang Clement Amstrong - nguai Anh va Monchreitien - nguai Phap a the ky XVI va XVII da noi nhu vay). Ho cho ring quoc gia nao co mo vang, mo bac la so 1, neu khong, phai buon ban vai nuac ngoai de doi lay quy kim. So dT vang bac thai do dugc qua coi trong vi: + \ r ' + Hieu sai ve khai niem "tai san quoc gia". Ngay nay, chung ta cho rang vang bac chi la mot phan nho cua tai san trong nuac. Dieu quan trong han la lieu chung ta co du hang hoa de' thoa man nhu cau con nguai hay khong va nhit la chung ta co du tai nguyen san xuat de luon luon co dugc so hang hoa ay. Nhung vao thai do, nguai ta lai chi coi tien la tai san quoc gia ma tien a day chinh la vang bac - da quy, con tien giay chua dugc su dung nhieu. + Vang bac la nhung quy kim ben nen co the lam phuong tien tich trir hay bao ton gia tri dugc. Cac nha trong thuang dac biet de cao tiet kiem, coi do nhu la mot cach tich luy tai san. Voi mot tu duy thuang mai nhu vay, cac chinh sach mau dich cua phai trong thuang la: Cam xuat vang thoi, bac nen (neu ai vi pham se bi tu hinh), cam ngudi ngoai quoc mua quy kim. Tuy nhien, do sue san xuat khong phat trien, hang hoa tro nen khan hiem, gia ca tang vot mac du vang bac tran ngap buoc Chinh phu mot so nuoc nhu Tay Ban Nha, Anh va Ha Lan sau nay da phai cho phep xuat cang han che vang bac. - Ngoai ra, quan niem cua phai trong thuang v l nhan cong va cong xa cung co nhieu lech lac. Theo ho, muon gia tang xuit khiu d l co nhilu quy kim thi phai co nhieu nhan cong. "Dan sd la cua cai va sue manh quoc gia" (theo Nichobas Barbon). Do do, Chinh phu khuyln khich cac cuoc hon nhan, sinh de de lam gia tang dan sd. "Quoc gia giau co nhit phai chang la quoc gia nhieu nhan cong nhit" (Josiah Tucken). Tinh hinh chung a thdi ky nay la cong xa qua re mat. Cac hoc gia trong thuang cho ring cong xa cao lam cho con ngudi ludi bieng, chi thich an khong ngdi rdi. Quan niem cua ho ve mot qudc gia giau co chang phai vi dan song sung tuc, am no ma chi vi co nhieu cua cai ma thdi. Nhu vay, ly thuyet trong thuang ve thuang mai qudc te co the tom tit trong may diem sau: 40 1. Danh gia dugc vai tro cua thuong mai quoc te, coi do la nguon quan trong mang ve quy kim cho dat nuoc. 2. Co su can thiep sau cua Chinh phu vao cac hoat dong kinh te, dac biet la trong lTnh vuc ngoai thuong: Lap ra hang rao thue quan, khuech truong xuat khau, han che nhap khau la nhung chinh sach bao ho san xuat trong nuac. 3. Coi viec buon ban vai nuac ngoai khong phai xuat phat tir lgi ich chung cua ca hai phia ma chi co thu ven cho lgi ich quoc gia cua minh. Vi thi, nguai ta con goi cac hoc gia trong thuong la nhung nha kinh te dan toe chu nghTa. Ho tin tuong rang mot quoc gia chi co the co lgi nha mau dich tren sir hy sinh cua mot quoc gia khac (nghTa la mau dich quoc te la mot tro chai co ting bang khong). / ^ Mac du cac nha kinh te hoc cua trucmg phai trong thuong con co nhieu han che ve quan diem, tu tuong kinh te (trong do co tu tuong ve thuang mai quoc te), nhung nhung cong hien cua ho ve sir khang dinh vai tro cua thuong mai quoc te, ve vai tro can thiep cua Nha nuac vao kinh te thong qua luat phap va chinh sach kinh te... Day la nhung quan diem, tu tuong hgp ly van co gia tri hien nay. r t r Nghien cuu ly thuyet trong thuong mai thay dugc sir tien bo trong tu tuong cua Adam Smith, David Ricardo va cac nha kinh te co dien khac ve mau djch quoc te va vai tro cua Chinh phu. Ngay nay, cac quoc gia hinh nhu dang song lai mot chu nghTa trong thuong mai (Neo - Mercantilism) vi cac quoc gia deu lam vao tinh trang nan that nghiep gia tang buoc ho phai han / •> » r / t f che nhap khau, khuyen khich san xuat trong nuac de giai quyet cong an viec lam cho dan chung. 2.2.2. Lo»i th§ tuyet ddi cua Adam Smith (1723 - 1790) a) Dac diem tinh hinh Bat dau tir giua the ky thu XVIII, nen kinh te a cac nuac Tay Au da co nhung thay doi dang ke: - Tu mot xa hoi nong nghiep don gian phat trien thanh mot xa hoi kinh te phuc tap, bao gom nhieu nganh nghe khac nhau. - Cong nghiep phat trien, dac biet la a Anh. Cuoc cach mang ky nghe da biln nuac nay tu mot nen kinh tl ky nghe tai gia sang mot nln kinh tl 41 vai nhirng ca xirang dua vao sue may va hai nuac. Vi tri cua tu san cong nghiep tra nen rat quan trong, thay th£ cho vi tri cua thuang nhan truac day. - Mau dich tir noi bo dia phuong da dugc mo rong ra toan quoc va toan cau, cac mat hang xuat khau da dang han, (thay cho len va lua mi la nhung san pham mai nhu vai det, vat dung bang sit, san phim da thuoc, than,...). - He thong ngan hang phat trien, he thong thuang phieu ra dai va bat dau phat hanh tien te. f ' ' - Quoc gia da manh, khong can dung cac bien phap tang cucmg quyen luc nhu giai doan truac ma chuyen vai tro do vao tay ca nhan. Vai tro cua cac doanh nghiep dugc de cao, ho co quyen tu quyet cac van de nhu: san xuSt cai gi, bang phuong phap nao va dinh gia ra sao, khong con phai chju su kilm soat cua cac chinh quyen dia phuong, giao hoi hay quan doi nhu truac day. Trong boi canh nhu the xuat hien mot quan diem mai ve thuang mai qu6c tl cua Adam Smith, nha kinh te hoc noi tilng nguai Anh thai bay gia. b) Quan diim kinh te ca ban cua Adam Smith v i lai th i tuyet doi i r r t f - Khang dinh vai tro cua ca nhan va he thong kinh te tu nhan, ong viet "chi co ca nhan mai tham dinh nhirng hanh vi cua minh va tu lgi khong tuong tranh nhau ma hoa nhap vao nhau theo mot trat tu thien nhien". Theo ong, moi mot nguai khi lam cong viec gi thi chi nghi den lgi ich ca nhan nhung neu anh ta lam tot thi dieu do co lgi cho ca mot tap the, mot xa hoi, mot quoc gia. Nhu vay, se co mot ban tay vo hinh "The invisible hand" dan dat moi ca nhan huang den lgi ich chung ngoai y mong dgi cua anh ta. He qua cua tu tuong nay la chinh quyen moi quoc gia khong can can thiep vao ca nhan va cac doanh nghiep, cu de ho tu do hoat dong. Trong tac pham noi tieng cua minh "Nghien cuu vh ban chit va nguyen'nhan giau co cua mot quoc gia", ong da khang dinh "Su giau co cua moi qu6c gia dat dugc khong phai do nhirng quy dinh chat che ma boi tu do kinh doanh". Triet ly nay cua Adam Smith dugc moi giai chap nhan va tro thanh hoc thuyet ngu tri suot the ky XIX. Dieu gi da co anh huong den mau dich quoc te xuat phat tir quan niem "Ban tay vo hinh" cua Adam Smith. Theo ong, Chinh phu cung khong can can thiep vao cac hoat dong mau djch quoc te. Hay de cho no dugc tu do! Neu xem xet d goc do lgi ich kinh te va tuong lai lau dai thi day la mot quan 42 diem hit sue tich cuc, ngirgc lai voi quan diem cua phai trong thuong khi cho rang Chinh phu can phai can thiep vao cac hoat dong mau dich quoc te. - Khang dinh nguyen tac phan cong lao dong de tao ra nhieu loi nhuan la co so cho su ra doi cua ly thuyet loi the tuyet doi. Theo Adam Smith, hai qu6c gia tham gia mau dich voi nhau la tu nguyen va ca hai deu cung phai • * "* • ■* ' co loi. (Quan diem nay khac han truong phai trong thuong khi cho rang trong mau dich quoc te, mot quoc gia chi co the co loi tren su hy sinh cua mot qu6c gia khac). Nhung loi ich mau djch do do dau ma-co? r 0 / Theo ong, co so mau dich giua hai quoc gia chinh la loi the tuyet doi. Loi the tuyet doi o day la chi phi san xuat thap hon (nhung chi co chi phi lao dong ma thoi). Theo Smith, chang han,'quoc gia I co loi the tuyet doi ve mot san pham A nao do va khong co loi the tuyet doi ve san pham B. Trong khi do quoc gia II co loi the tuyet doi ve san pham B va khong co loi the tuyet doi ve san pham A. Khi do, ca hai quoc gia deu co thi co loi neu quoc gia I chuyen mon hoa san xuat san pham A, quoc gia II chuyen mon hoa san xuat san pham B va tu nguyen trao doi cho nhau. Bang cach do, tai nguyemcua moi nuoc se dugc sir dung co hieu qua hon va san pham san xuat cua hai nuoc se tang len. Phan tang len nay chinh la lgi ich thu dugc tir chuyen mon hoa. c) Minh hoa bdng sd cua lai th i tuyet doi Gia sir mot gio lao dong o My san xuat dugc 6 gia lua mi, o Anh - dugc 1 gia. Trong khi do, 1 gio lao dong o Anh san xuat dugc 5m vai, con o My chi dugc 4m. Cac so lieu tren dugc bieu thi qua bang 2.1 sau: Bang 2.1. Loi th§ tuyet d6i cua My va Anh trong san xufit lua mi va vai San pham My Anh Lua mi (gia/nguai/gia) 6 1 Vai (m/nguoi/gig) 4 5 Theo ly thuylt lgi the tuyet d6i cua Adam Smith thi My san xudt lua mi co hieu qua hay co lgi the tuyet doi so voi Anh, con Anh thi co lgi thi tuyet d6i so voi My trong san xuat vai. Nhu vay, My se chuyen mon hoa san xuit 43 lua mi con Anh se chuyen mon hoa san xuit vai, sau do dem trao doi cho nhau: My xuat lua mi, nhap vai; con Anh thi xuit vai, nhap lua mi. Neu My doi 6 gia lua mi (6W) vai Anh de liy 6m vai (6C) thi My se co lgi 2C hay tiet kiem dugc 1/2 gia, tuc la 30 phut thai gian lao dong (vi trong noi dia My chi co the doi 6W lay 4C ma thoi). Tuong tu nhu vay, neu Anh nhan dugc tu My 6W, tuc la Anh da khong phai tieu phi mot lugng thai gian la 6 gia de san xuat lua mi a trong nuac. Vai thai gian do, Anh chi tap trung cho san xuat vai thi se dugc 30C (6gia x 5m vai/nguai/gia). Trong do, 6C dung de trao doi vai My, con 24C la lgi ich thuoc ve Anh. Hay noi each khac, Anh da tiet kiem dugc gan 5 gia (vi mot gia san xuat dugc 5m vai trong noi dja nuac Anh). Qua vi du tren, chung ta thay, thuc te la Anh da co lgi nhieu han so v6i My. Tuy nhien, dieu do khong quan trgng. Dieu quan trong a day la ca hai f y f ' * quoc gia deu co lgi nha chuyen mon hoa san xuat va mau djch quoc te. Ty le trao doi quoc te giua lua mi va vai se nam trong khoang ty le trao doi noi dja cua timg nuac. Cu the la 1/5 < ty le trao doi lua mi va vai < 6/4. Neu ty le nay cang gan ty le trao doi a My thi Anh lgi han va gan ty le trao doi a Anh thi My lgi han. Nhung do canh tranh quoc te, cho nen xu huang lgi ich se dugc quan binh. Nhu vay, ly thuyet lgi the tuyet doi cua Adam Smith co the tom tit trong may diem nhu sau: > > 1. De cao vai tro cua ca nhan va cac do&nh nghiep, ung ho mot nen thuang mai tu do, khong co sir can thiep cua Chinh phu. Mau dich tir do se lam cho the giai su dung tai nguyen co hieu qua han, mang lai lgi ich nhieu han. 2. Thay dugc tinh uu viet cua chuyen mon hoa. Tuy nhien, ly thuylt nay lai dong nhat hoa sir phan cong lao dong quoc tl vai su phan cong lao dong trong nuac ma khong tinh din sir khac biet giua cac qudc gia la rit lan ve the che chinh tri, ve phong tuc, tap quan... 3. Dung lgi the tuyet doi chi co the giai thich dugc mot phan rat nho trong mau dich the giai ngay nay, vi du nhu giua cac nuac phat triln vai cac nuac dang phat trien. Ly thuylt nay khong thi giai thich dugc trong truang hgp mot nuac dugc coi la "tot nhat", tuc la qulc gia do co lgi thi tuyet d6i de san xuat tat ca cac san pham hoac mot nuac dugc coi la "kem nhit", tuc 44 la quoc gia do khong co mot san pham nao co lgi the tuyet doi de san xuat trong nuac. Lieu trong nhung truang hgp do, cac quoc gia co con giao thuang vai nhau nua khong va lgi ich mau dich se nam a cho nao? Hay lai ap dung chinh sach "be quan toa cang"? Ngay nay, dac biet mau djch giua cac nuac phat trien manh va trong timg thai diem cu the mot quoc gia nao do co the bat lgi so vai cac quoc gia khac trong moi mat hang. Trong truang hgp nay, neu dung ly thuyet lgi the tuyet doi cua Adam Smith thi khong the 1 7 \ > f _ giai thich noi. De lam dugc dieu nay phai nha tai quy luat lgi the so sanh cua Ricardo. 2.2.3. L CFSX Y(II) thi : Quoc gia I se co loi the so sanh o mat hang Y. Quoc gia II se co loi the so sanh cr mat hang X. hoac : CFSX X(I) CFSX Y(I) CFSX X(II) > CFSX Y(II) thi : Quoc gia I se co lgi the so sanh o mat hang Y. Quoc gia II se co lgi the so sanh a mat hang X. (CFSX la chi phi san xuat). b) Phan tich loi ich cua mau dich Theo quy luat lgi the so sanh, ca hai quoc gia deu co lgi khi trao doi voi nhau, nhung cai lgi do bieu hien nhu the nao? Ro rang My khong tien hanh mau dich voi Anh khi doi 6W lay 4C hoac it hon vi dieu nay ngay trong nuoc My co the lam dugc. Cung tuong tu nhu vay, Anh se khong tien hanh mau djch voi My neu doi 2C lay 1W hoac it hon (bang 2.2). Gia su My doi 6W voi Anh se dugc 6C, nhu the My se co lgi 2C (hoac tiet kiem dugc 1/2 gio lao dong), vi My chi co the doi 6W lay 4C neu san xuat trong nuoc (cung giong nhu o phan lgi the tuyet doi ma chung ta da noi o tren). De co 6W nhan dugc tir My, Anh phai bo ra 6 gio san xuat lua mi trong nuoc. Nhung neu bay gio Anh khong san xuat lua mi nua ma danh thoi gian do de san xuat vai thi Anh se co dugc 12C. Sau do dem trao doi 6C voi My de lay 6W - phan con lai 6C (12C - 6C) la phan lgi ich tir mau dich ma Anh co dugc, tuc la tiet kiem dugc 3 gio lao dong (vi mot gio san xuat dugc 2C). Nhu vay, mot lan nua, tren thuc te Anh co lgi tir mau djch nhieu hon so voi My. Nhung dieu quan trong khong phai o cho do. Dieu quan trong d day la ca hai quoc gia deu co lgi, ngay ca neu mot trong so ho (trong truong hgp r f •» nay la Anh) co lgi the tuyet doi it hon nuoc kia 6 ca hai loai san pham. 47 Co the lay mot vi du trong cuoc song hang ngay de minh hoa them. Gia su mot luat su co the danh may nhanh gap doi thu ky cua ong ta. Khi do, luat su co loi the tuyet doi so voi thu ky cua ong 6 ca 2 loai cong viec: luat va danh may (thu ky khong the giai quyet cac cong viec ve luat vi co ta khong dugc dao tao va khong co bang cap ve luat). Nhung nhu the khong co nghTa la luat su lam luon ca 2 cong viec ma ong ta chi tap trung thdi gian vao cong viec nao ma ong co lgi the so sanh. Trong truong hgp nay, luat su co lgi thi tuyet ddi ldn hon hay lgi the so sanh ve luat, con thu ky co lgi the so sanh vl danh may. Nhu vay, theo quy luat lgi the so sanh, luat su se danh tit ca thdi gian cua minh cho luat va huong dan thu ky cua ong vao viec danh may. Lgi ich d day dugc hinh thanh nhu the nao? Gia sir mdi gio lam luat, luat su co thu nhap la 100 USD va trong do ong phai tra cho thu ky cua minh 10USD cho mot gid danh may. Nhung neu bay gio ong khong lam luat ma chi danh may thi mot gid ong co the nhan dugc 20 USD (vi nang suat danh may cua ong cao gap 2 lan so vdi thu ky), nhu vay ong se de mat di 80 USD cho mdi g'id lam viec. Con thu ky, mac du khong co lgi the tuyet doi d ca hai loai cong viec so vdi luat su, nhirng van co the co thu nhap 10 USD mdi gid neu co ta hgp tac vdi ong de danh may. Tro lai vi du giua Anh va My. Chung ta thay rang, ca hai qudc gia deu co lgi khi trao doi 6W lay 6C. Tuy nhien, day khong phai la ty le trao doi duy nhat ma d do hai qudc gia cung co lgi. Ddi vdi My, chi can ddi 6W liy mot sd ldn hon 4C la da co lgi hon so vdi san xuat trong nude. Doi vdi Anh, de co 6W phai mat 12C neu san xuat trong nude (bang 2.2). Do do, Anh se sin sang trao ddi vdi My bat cu mot sd nao nho hon 12C d l co dugc 6W la Anh da co lgi hon so vdi san xuat trong nude. Nhu vay, khung mau dich tuong ddi cua hai qudc gia se la: 4C < 6W < 12C Can cu vao khung tren, chung ta co thi xac dinh lgi ich tu mau dich cua Anh, My va ca the gidi theo cac ty le trao ddi (bang 2.3). Qua bang tren, chung ta thiy tai ty so trao ddi 6W : 8C (tuc la 6 gia lua va 8m vai) lgi ich tir mau dich cua hai ben la nhu nhau. Ty le nay se dugc xem xet ky hon d phan sau, dudi tac dong cua quy luat cung cau. (3 day chi muon khang dinh them rang, ngay ca nhirng nude khong co lgi th i tuyet ddi d ca hai san pham ho van co lgi khi trao ddi thong qua con dudng mau dich qudc te. 48 Bang 2.3. Lgi Ich thu dime tip m#u djch theo cac ty s6 trao doi Ty 1$ trao ddi giCra Lai ich tCr mau dichGhi chu lua mi vd v ii My Anh ThS gi&i 00 8C 8C 0 ty s6 n£y khdng 1 6 W : 5C 1C 7C 8C cd m§u djch giua 05 1 O2C 6C 8C 2 nu’d’C 6 W : 7C 3C 5C 8C 6 W : 8C 4C 4C 8C & ty so n^y lgi 6W : 9C 5C 3C 8C cua 2 nirgc 6 W : 10C 6C 2C 8C nhir nhau 6W : 11C 7C 1C 8C 6 W : 12 C .................. 8C OC 8C O’ ty s6 nSy khdng c6 m§u dich gara 2 nugc Cung can luu y them rang, trong cac vi du tren, lgi ich tu chuyen mon hoa san xuat va mau dich dugc bieu hien qua vai. Tuy nhien, cung co thi bieu hien lgi ich mau djch bang lua mi hoac bang ca lua mi va vai. Phai chang quy luat lgi the so sanh luc nao cung dung? De tra loi cau hoi nay chung ta xet truong hgp: Trong bang 2.2 thay vi 1 gio Anh san xuat dugc 1W thi bay gio san xuat dugc 3W. Nhu vay, nang suat lao dong cua Anh se dung bang 1/2 nang suat lao dong cua My o ca 2 san pham. Trong truong hgp nay, ca Anh va My deu khong co lgi the so sanh 6 ca 2 san pham va khong co cho cho lgi ich doi ben tir mau djch. Vi sao vay? Nhu tren da khang djnh, My chi dong y trao doi khi nao 6W lay nhieu hon 4C. Nhung bay gio Anh lai khong san sang bo mot so Ion hon 4C de thu ve 6W tir My vi ngay trong nuoc, Anh da co the san xuat dugc 6W ma chi mat co 4C. 0 tinh huong moi nay mau djch se khong xay 49 ra. Truong hop ngoai le tren day cung khong lam giam vai tro cua quy luat ,loi the so sanh ma con se giup chung ta co thi bo sung them cho quy luat nay chinh xac hon. 2.2.4. Ly thuylt cua Haberler v§ lo»i th§ tuong ddi a) Lgi the tuang doi xem xet tir goc dp chi ph i ca hoi Theo quan diem cua mot so nha kinh te hoc thi quy luat ve loi the tuong doi duoc giai thich theo ly thuyet chi phi co hoi dung hon nhieu so voi each ly giai cua D.Ricardo dua tren ly thuyet ve gia tri - lao dong. Theo Haberler, chi phi co hoi cua mot hang hoa la so luong cac hang hoa khac phai cit giam de co duoc them cac nguon tai nguyen de san xuat them mot don vi hang hoa thu nhat. Nhu vay, quoc gia nao co chi phi co hpi ' ' • r • JL A • thap trong viec san xuat mot loai hang hoa nao do thi ho co loi the tuong doi (loi the so sanh) trong viec san xuat hang hoa do va khong co loi the tuong doi trong viec san xuat hang hoa thu hai. b) Dtr&ng gi&i han kha nang san xuat xet trong truang hap chi phi ca hpi khong doi Gia su the giai co hai quoc gia la My va Anh cung san xuat hai mat hang la thep va vai. Chi phi co hoi 6 My la 1 don vi thep = 2/3 don vi vai, con o Anh la 1 don vi thep = 2 don vi vai. Voi mot nguon luc nhat dinh o cung thoi diem thi: \ - C3 My, neu tap trung het nguon luc de san xuat thep thi duoc 180 don vj thep va khong co vai. - d Anh, neu tap trung het nguon luc san xuit thep thi duoc 60 don vi thep va khong co vai. Theo ly thuylt v l chi phi co hoi, ca o My va Anh dlu thuc hien su cit giam thep dl san xuat ca vai nua. Gia su cac phuong an c it giam nhu tren bang 2.4 va hinh 2.1. Nhin vao d6 thj ta thay, m6i diem tren duang gioi han tilm nang san xuat dai dien cho mot cach ket hop giua thep va vai ma moi quoc gia co thi san xuit duoc. Vi tri tai dilm C, My san xuit duoc 90 don vi thep va 60 don vi vai. Tai C’, Anh san xuat duoc 40 don vi thep va 40 don vi vai va gia su day cung la phuong an toi uu d tung qulc gia. 50 Bing 2.4. CSc phirong an c£t gi£m thep d l san xuit ca vdi cua Anh vb My My Anh Th6p Vii Th6p V$i 180 0 60 0 150 20 50 20 120 40 40 40 90 60 30 60 60 80 20 80 30 100 10 100 0 120 0 120 Hinh 2.1. Du’frng giai han kha ning san xuit cua My va Anh Nhung diem a trong duang giai han tiSm nang san xuit la nhung dilm ' * * • * r ma nen san xuat co the dat tai, nhung vai hieu qua thap (vi chua sir dung het tai nguyen sin co). Mat khac, nhung diem a ben ngoai duang giai han tiem nang san xuat la nhung diem khong the nao dat duac trong dieu kien kinh te dong. Tren thuc te, chi phi ca hoi rat it khi la mot hang so. Phan lan cac qu6c gia gap phai tinh trang ca hoi tang dan. 51 c) Lgi ich thu du ffc qua thuorng mai trong dieu kien chi phi ccf hoi khong doi - Trong trucmg hop khong co trao ddi quoc t£ thi ducmg tieu dung trung vai duang giai han kha nang san xuit cua qu6c gia do. Khi do, cac quoc gia phai tu tinh toan, can nhac de lira chon phuong an t6i uu. - Truong hop co trao doi quoc te, gia sir hai quoc gia My va Anh thuc hien chuyen mon hoa hoan toan va ty le trao doi giua My va Anh la 70 don vi thep = 70 don vi vai. Khi do, My se san xuat thep tai A (180 don vi thep va khong vai), Anh se san xuat vai tai B’ (120 don vi vai va khong co thep). Sau do, nho trao doi ma My co the tieu dung tai D (110 don vi thep, 70 don vi vai); Anh tieu dung tai D’ (70 don vj thep, 50 don vi vai). So voi trucmg hop khong co quan he buon ban voi nhau, thi trao doi thuong mai giura My va Anh da dua lai loi ich cho ca hai quoc gia va ca the gioi noi chung (hinh 2.2). My Anh Hinh 2.2. Lai ich tip trao doi mau djch qudc t§ 2.2.5. Ly thuydt cua Heckscher - Ohlin v§ lo»i th§ tu’O’ng ddi a) Cac gid thiit cua Heckscher - Ohlin - The gioi chi co 2 quoc gia chi co 2 loai hang hoa (X va Y) va chi co 2 yeu to la lao dong va tu ban. - Hai quoc gia su dung cong nghe san xuat hang hoa giong nhau va thi hieu cua cac dan toe nhu nhau. 52 - Hang hoa X chua dung nhieu lao dong, con hang hoa Y chua dung nhieu tu ban. - Ty le giua dau tu va san lugng cua 2 loai hang hoa trong 2 quoc gia la mot hang so. Ca 2 quoc gia deu chuyen mon hoa san xuat o muc khong hoan toan. - Canh tranh hoan hao trong thi truong hang hoa va thi trucmg cac yeu to dau vao o ca 2 quoc gia. - Cac yeu to dau vao tu do di chuyen trong timg quoc gia nhung bi can tro trong pham vi quoc te. - Khong co chi phi van tai, khong co hang rao thue quan va cac tro ngai khac trong thuong mai giua 2 nuoc. b) Ham luang cac yeu to san xuat trong cac hang hod va duang gioi han tiem nang san xuat Chung ta noi rang hang hoa Y la hang hoa chua dung nhieu tu ban neu ty so tu ban/lao dong (K/L) duoc su dung de san xuat hang hoa Y Ion hon hang hoa X trong ca 2 quoc gia. Chung ta cung noi rang quoc gia thu II la quoc gia co sin tu ban voi quoc gia thu I neu ty gia giua tien thue tu ban lai suat tren tien luong (r/w) o / / f f quoc gia nay thap hon so voi quoc gia thu nhat. Nhu vay, duong gioi han kha nang san xuat cua quoc gia thu II se nghieng ve OY va cua quoc gia thu nhat nghieng ve phia OX. Ta gia thiet, de san xuat mat hang vai can nhieu lao dong con mat hang thep can nhieu von hon. Dai Loan co nhieu tu ban nen ho san xuat tuong doi \ t > r nhieu thep hon. Mac khac, do Viet Nam co nhieu. lao dong nen san xuat tuong doi nhieu vai hon. Tu do, hinh dang cua duong gioi han tiem nang san xuat cua hai quoc gia duoc the hien nhu tren hinh 2.3. c) Cau true can bang chung cua hoc thuyet Heckscher - Ohlin f \ r Cau true can bang chung cua hoc thuyet Heckscher - Ohlin duoc tom f \ • > \ r tat trong so do hinh 2.3. Bat dau tai goc phai phia duoi cua so do, ta thay rang so thich va su phan phoi theo quyen so huu cac yeu to san xuat (nghTa la phan phoi thu nhap) xac dinh nhu ciu hang hoa. Nhu ciu hang hoa xac dinh nhu cau dan xuat ve yeu to cau de san xuat chung. Luong cau ve cac yeu to san xuat, cung voi luong cung se xac dinh gia ca va yeu to san xuat 53 , , , r % f • trong dieu kien canh tranh hoan hao. Gia ca cac yeu to san xuat cung voi cong nghe se xac dinh gia ca cua hang hoa cuoi cung. Sir khac biet ve gia tuong d6i cu6i cung cua hang hoa giua cac nuoc quyet dinh loi the so sanh va mo hinh thuong mai (nghTa la nuoc nao san xuat hang hoa gi?). Hinh 2.3. Qua trinh hinh thanh gii ca san phim - khung cSn bSng tdng quat cua ly thuyet Hecksher - Ohlin. So do tren hinh 2.3 cho thay tat ca cac lire lugng cung voi nhau quyet dinh gia ca hang hoa cuoi cung nhu the nao. Day chinh la cai ma chung ta noi rang mo hinh Heckscher - Ohlin la mo hinh can bang chung. Tuy nhien, trong so tat ca cac luc lugng tuong tac nay, dinh ly Heckscher - Ohlin tach rieng sir khac biet ve kha nang vat chat hay kha nang cung cap cac ySu to san xuat giua cac nuoc (voi so thich va cong nghe nhu nhau) de giai thich su khac biet ve gia tuong doi cua hang hoa va thuong mai giua cac nuoc. Dac biet, Ohlin giai thich so thich (va phan phoi thu nhap) giong nhau giua cac nuoc. Dieu nay dan den nhu cau giong nhau ve hang hoa cuoi cung va / / / , » , yeu to san xuat 6 cac nuoc khac nhau. Do do, su khac biet ve cung cac yeu to san xuat 6 cac nuoc khac nhau la nguyen nhan cua sir khac biet y£u td 54 khac nhau dan den gia tuong doi cua hang hoa khac nhau va dien ra thuong ' 1 ' ' , £ A mai giura cac nuoc. Su khac biet ve kha nang cung cap tuong doi cac yeu to dan den sir khac biet ve gia ca tuong doi cua cac yeu to va gia ca hang hoa ma chung duoc chi ra boi duong dam trong hinh 2.3. 2.2.6. Mot sd ly thuylt hien dai a) Ly thuyit ve dau tu Co nhieu y kien cho rang, cac nha dau tu quoc te dau tu d nuoc ngoai nham khai thac loi the vl tinh khong hoan hao tren cac thi truong, va chi tham nhap vao cac moi truong san xuat d nuoc ngoai khi cac loi the canh tranh cua chung dat duoc cao hon cac khoan chi phi. Dieu do co the dat duoc ve loi the va san xuat, uy tin cua nhan hieu san pham, loi the nho quy mo hoac viec tiep can thuan loi den cac thi truong tu ban. Mot so ngudi lai quan niem cac cong ty tham nhap vao thi truong nuoc ngoai chu yeu la do sir phan ung co tinh chat canh tranh doi voi cac hoat dong chi phoi nganh cong nghiep, cung nhu de binh quan hoa cac loi the tuong doi. Doc quyen da phuong la tinh trang chinh cua cac thi truong nay. Trong do mot so ngudi ban mot san phim thuong duoc tieu thu hang loat, chang han ddi vdi nganh cong nghiep o td va nganh cong nghiep thep. Noi chung, dong luc de mot cong ty buoc ra nude ngoai co the xuat phat tir mong muon md rong san » / xuat va nhung ly do ben trong, khai thac cac loi the canh tranh hien co trong cac hoat dong tang them, loi dung uu the ve cong nghe hoac nguon nguyen lieu sSn co d cac co sd san xuat khac. Dong thdi, dong co nay co the xuit f \ phat tu cac nhan td ben ngoai nhu cac hoat dong canh tranh yeu cau cua khach hang hoac cac chinh sach khuyen khich cua Chinh phu. b) Ly thuyet chu ky song qudc te cua san phdm Ly thuyet nay dua ra each giai thich khac ve dong co buon ban giua cac nude. Ly thuyet chu ky song qudc te cua san pham xem xet kha nang xuat i r \ f khau tiem tang cua san pham gan lien 4 pha trong chu ky song cua no: giai doan ddi mdi san pham, giai doan tang truong san pham, giai doan chin muoi bao hoa va giai doan suy giam - triet tieu. Nhan xet: Cac ly thuyet thuong mai qudc te ra ddi trong nhung dieu kien thuong mai qudc tl khac nhau, nhim thuc hien cac muc dich nhit dinh va do do chung chi dung trong nhung dilu kien lich sir nhit djnh. Cho din 55 nay van chua co ly thuyet nao giai thich mot cach day du ve ban chat cua thuorng mai quoc te. Vi vay, cac ly thuyet nay con tiep tue dugc bo sung, hoan chinh va kiem nghiem trong thuc tien hoat dong thuorng mai. Hinh 2.4. Chu ky sdng qudc t§ cua san phim 2.3. CAC NGUYEN TAC CO" BAN TRONG QUAN HE KINH T£ q u 6 c t £ Quan he kinh te quoc te la mot bo phan cau thanh cua quan he quoc te noi chung, nen truac het cac quan he kinh te quoc te phai tuan thu cac f r r w * nguyen tac co ban trong quan he quoc te. Do la cac nguyen tac binh dang, ton trong chu quyen, khong can thiep vao cong viec* noi bo v.v... Ngoai ra, r r r t • • • quan he kinh te quoc te co nhung dac diem rieng, doi hoi phai co mot loat cac nguyen tic rieng. Tu khi thanh lap WTO, to chuc nay co trach nhiem ghi nhan va kiem tra viec tuan thu cac nguyen tac ca ban trong quan he thuang mai quoc te. Cac nguyen tac nay dugc quy dinh trong cac van kien phap luat cua WTO, co tinh bat buoc doi vai cac thanh vien, dong thai co tinh dinh huang doi vai ca cac nuac, vung lanh tho khong phai thanh vien WTO. Do la cac nguyen tac ca ban sau day: 56 - Toi hue qudc; - £)oi xu quoc gia; - Co di co lai; - Ma rong tu do thuang mai; - Minh bach hoa chinh sach kinh tl; - Canh tranh lanh manh; - Uu dai cho cac nuac dang phat trien. 2.3.1. T6i hue qudc (MFN - Most Favoured Nation) MFN la quy che ma mot nuac danh cho mot nuac khac cac dieu kien doi xu tot nhat trong quan he thuang mai, nghTa la nuac duac huang MFN phai dugc huang tat ca nhung uu dai ve cac mat nhu thue quan, mat hang, dieu kien thuang mai, quyen lgi phap nhan v.v... ma qu6c gia ap dung MFN danh cho bat ky nuac thu ba khac. Vi du: neu Hoa Ky ap dung MFN doi vai Viet Nam thi gia su Hoa Ky co chinh sach giam thu! nhap khiu do len da Australia tir 20% xuong 10%, dieu do duang nhien co nghTa la Viet Nam cung dugc huang chinh sach uu dai do. Dieu I cua Hiep dinh chung vl thue quan va thuang mai (GATT) da neu ro: MFN phai dugc coi la nguyen tac ca ban dau tien trong quan he thuang mai quoc te: / / > "Vai moi khoan thue quan va khoan thu thuoc bat cu loai nao nham vao hay co lien he tai nhap khau va xuat khau... hoac phuong thuc danh thul, ft f \ \ hoac thu tuc xuat - nhap khau... moi lgi the, biet dai, dac quyen hay quyen % xir cua WTO. Nguyen tac nay doi hoi nhung san pham nude ngoai va nhieu khi ca cac nha cung cap nude ngoai duoc doi xir tren thi trucmg noi dja khong kem uu dai hon (ngang bing) so vdi san phim noi dia cung loai va cac nha cung cap noi dia. Tren thuc te, viec ap dung nguyen tac doi xu quoc gia thuong gay nen nhung tranh cai phuc tap do cach hilu va giai thich cu th i v l chi do nay co the rat khac nhau. Che do doi xir quoc gia thuong duoc ap dung theo nhilu cap do: don gian nhat la trong cac lTnh vuc thue, cuoc phi, dieu kien giao nhan, kiem dinh v.v... doi vdi hang hoa huu hinh; phuc tap hern la ap dung md rong sang cac lTnh vuc khac nhu thuong mai hang hoa vo hinh. hoac chi 60 do phap nhan, the nhan, thuong thuyen, dieu kien cu tru, so huu tri tue, thuong mai dich vu va bat dong san v.v... i Nguyen tac nay cung co nhung ngoai le quan trong doi voi hang hoa mau dich bien gioi, hang hoa do Chinh phu mua, cho phep tro cap san xuat npi dia liy tir nguon thue noi dja v.v... Trong thdi gian trudc khi tro thanh thanh vien cua WTO, nguyen tac doi xu quoc gia de bao ve san xuat noi dia hoac thuc hien mot so muc dich khac trong cac lTnh vuc nhu: ap dung thue tieu thu dac biet, thue VAT, trong chinh sach dau tu nude ngoai, chinh sach thuong mai dich vu. Nhung ke tir khi gia nhap WTO, theo lo trinh cam ket, cac bien phap nay se bi bai bo. 2.3.3. Co di co lai (Reciprocity) Day la nguyen tac mang tinh thong le trong quan he kinh te quoc te. r r f f r Nguyen tac nay doi hoi cac quoc gia trong quan he kinh te quoc te phai danh cho nhau nhirng uu dai va nhuong bo tuong xung nhau. Sir nhuong bo tuong xung nay tao nen can bang uu dai giua cac quoc gia, va la nen tang cho quan he kinh te ben vung. Do la bieu hien cua nguyen tac co di co lai theo huong thien chi. Ben canh do, trong thuc tien quan he kinh te quoc te, nguyen tac co di co lai con duoc the hien theo huong khong thien chi, duoc goi la tra dua thuong mai. Theo quy dinh cua WTO, bien phap tra dua thuong mai chi duoc coi la hop phap neu bien phap nay duoc thuc hien tren co sd phan quyet cua Co quan giai quyet tranh chap cua WTO. Tuy nhien, trong phap luat thuong mai Hoa Ky co quy djnh ve quyen tra dua thuong mai don phuong (Muc 301 - Dao luat thuong mai Hoa Ky nam 1974), va quy dinh nay duong nhu % khong phu hop vdi tinh than cua cac Hiep dinh cua WTO. 2.3.4. Mo rong tu> do thinong mai Nguyen tac md rong tu do thuong mai doi hoi cac buoc sau: - Tien toi xoa bo cac bien phap kiem soat phi thue quan, chi duoc su dung bien phap thue quan trong kiem soat hang hoa xuat - nhap khau. - Bat ke mat hang gi, muc thue quan toi da khong duoc vuot qua 60%. - Dan dan giam muc the quan trung binh cung nhu giam muc thue vdi timg mat hang. 61 - Tien tai ap dung muc thue tuong duong 0 - 5%. Qua trinh tu do hoa thuong mai neu tren ap dung voi quy mo khac nhau doi voi cac nuoc khac nhau, tuy theo trinh do phat triln, cac cam ket h f ung yeu cau tang cuang lgi ich quoc gia. Be thuc hien nhiem vu tren, chinh sach thuang mai qudc te bao g6m nhieu bo phan khac nhau va co lien quan huu ca vai nhau: chinh sach mat hang, chinh sach thi truang va cac chinh sach ho trg. Cac chinh sach nay co thi gay tac dong thuc diy hay dilu chinh sir phat trien cua hoat dong thuang mai qu6c tl.. Chinh sach thuang mai quoc tl la mot bo phan trong chinh sach kinh tl doi ngoai cua mot quoc gia. Chinh sach kinh te doi ngoai bao gom chinh sach thuang mai quoc te (chinh sach ngoai thuang); chinh sach diu tu nuac ngoai; chinh sach can can thanh toan quoc te,... Chinh sach kinh tl d6i ngoai ciing vai chinh sach ngoai giao tao thanh chinh sach doi ngoai cua 66 , f 1 mQt quoc gia. Chung lai la mot bo phan cau thanh cua chinh sach phat trien f f t f kinh te - xa hoi cua dat nuoc. Vai tro cua chinh sach thuang mai quoc te the hien: Chinh sach thuang mai quoc te phuc vu cho su phat trien kinh te cua dat nuac, ho tra manh me cho qua trinh tai san xuat, chuyen dich ca cau kinh te cua dat nuac, hinh thanh quy mo va phuong thuc tham gia cua nen kinh te moi nuoc vao phan cong lao dong quoc te. Ngoai ra, no co vai tro to Ion trong viec khai thac triet de loi the so sanh cua nen kinh te, phat trien cac nganh san xuat va dich vu den quy mo toi uu, day nhanh toe do tang truang kinh te va nang cao hieu qua cua cac hoat dong kinh te. « 2.6. CAC CONG CU CHU Y£U CUA CHINH SACH THU’ONG MAI QU6C t £ Co nhieu cong cu duoc su dung dl thuc thi chinh sach thuang mai quoc te. Cong cu quen thuoc nhat la khoan thue danh vao hang nhap khau, thuong dugc goi la thue quan nhap khau. Duang nhien, xuit khau cung co the bi danh thue, tham chi ca nhap khau va xuat khau doi khi dugc trg cap (khi do chinh la muc thue am). Ngoai ra con co nhieu tra ngai phi thue quan khong co lien quan gi den cac khoan thue hoac trg cap, chang han cac bien phap han che ve so lugng co tac dung nham han che muc cung (hoac muc cau) cua .nhung hang hoa dac biet co the dugc nhap khau (hoac doi khi ca xuat khau). Ve nguyen tac, co cac muc han ngach toi da hoac toi thieu ap dung d6i voi nhap khau hoac xuat khau, nhung han ngach quy dinh so lugng cua mot mat hang co the dugc nhap khau trong mot khoang thoi gian nhat djnh la hinh thuc pho bien nhat. Doi khi thue quan nhap khau va han ngach dugc ket hgp vai nhau. Han ngach thue quan khong cam viec nhap khau cao han muc han ngach nhung se quy dinh muc thue cao hon so vai muc danh vao lugng hang nhap khau tren han ngach. f t \ t Ngoai viec han che so lugng con co nhieu hang rao phi thue quan khac, ching han nhu luat phap quy dinh cac thu tuc co anh huang quan trong den ’ * r * ' viec trao doi thuang mai quoc te. Nhung bien phap thanh tra y te, cac quy djnh ve an toan co tinh thien vi doi voi hang hoa san xuat trong nuac, cac f t r bien phap khuyen khich viec phat trien nhung vung san xuat dac biet cho cac nganh xuat khau... cung la nhung cong cu dugc sir dung kha pho biln 67 trong chinh sach thuang mai quoc tl. Duai day se de cap den noi dung vh hinh thuc cua mot so cong cu dugc ap dung pho bien trong thuc te. 2.6.1. Thu§ quan (Tariff) Thue quan la nhirng khoan tien te ma nguai chu hang hoa xuat khau, nhap khau hoac qua canh phai nop cho hai quan la ca quan dai dien cho nuac sa tai. Nhu vay, thue quan co the phan thanh ba loai: thue quan xuat khau, thu! quan nhap khau va thue quan qua canh. Hien nay, a cac quoc gia thue f t r $ » * quan xuat khau rat it dugc su dung vi no se lam han che quy mo xuat khau cua hang hoa. Thue quan qua canh dugc ap dung doi vai cac quoc gia co dieu kien, vj tri dac biet thuc hien cac nghiep vu trung chuyen hang hoa (tai xuit khau va chuyen khau). Thue quan nhap khau dugc ap dung kha pho biln va rong rai a tat ca cac quoc gia tren the giai. Thue quan nhap khau la mot loai thue danh vao moi dan vi hang nhap ? * khau, theo do nguai mua trong nuac phai tra cho nhung hang hoa nhap khau mot khoan lan han muc ma nguai xuat khau ngoai quoc nhan dugc. Chinh / f r 9 9 # noi dung kinh te thuc te nay se gay nen tac dong cua thue nhap khau doi vai hoat dong trao doi thuang mai quoc te. Ben canh thue nhap khau con co thue xuat khau. Thue xuat khau la mot loai thue danh vao moi dan vi hang hoa xuat khau. Thue quan co tac dong true tiep tai gia ca cua hang hoa ngoai thuang, ma gia ca hang hoa ngoai thuang se co tac dong tai cau cua hang hoa ngoai thuang tren thi truang noi dja, dong thai cau hang hoa ngoai thuang se co tac dong anh huang true tiep tai cung cua hang hoa ngoai thuang tren thi truang noi dia. r , Thue quan tang —» gia ca hang hoa ngoai thuang tang len —» cau hang hoa ngoai thuang giam xuong (cau hang hoa noi dia tang len) -» cung hang hoa ngoai thuang cung giam xuong (cung hang hoa noi dja se tang len). Va ngugc lai: Thue quan giam —» gia ca hang hoa ngoai thuang giam di —> cau hang hoa ngoai thuang tang len (chu hang hoa noi dia giam di) -» cung hang hoa ngoai thuang cung tang len (cung hang hoa noi dja se giam xuong). Nhu vay, viec tang giam thue quan se co tac dong dieu chinh quan he cung cau hang hoa ngoai thuang va dong thai ca quan he cung cau hang hoa noi dja trong nuac. 68 Thue quan.tang se lam cho gia ca quoc te cua hang hoa bj danh thue vuot gia ca trong nuac (chu khong phai ngugc lai), hay noi cach khac, no lam ha thap tuong doi muc gia ca trong nuoc cua hang hoa co the xuat khau xuong so voi muc gia ca quoc te (dieu nay phu hop voi thuc tien thuong mai cua cac nuoc nho). 6 nhieu nuoc phat trien, nguoi ta khong sir dung thue xuat khau cho nen khi noi toi thue quan tuc la da dong nhat voi thue nhap khau. Tuy nhien, 6 cac nuoc dang phat trien ngudi ta van su dung kha pho . ' ' ' 7 ’ 1 » 1 A bien thue xuat khau, dac biet la de danh vao cac san pham truyen thong \ r f y r nham tang them loi ich cho quoc gia. Vi du, Zambia da danh thue dong xuat khau cua minh theo nhieu muc thue khac nhau, hoac Brazil danh thue xuat •» t ' y khau mat hang ca phe. Cac nuoc thuoc to chuc OPEC tang manh gia dau mo xuat khau vao nhung nam 1974 va 1979 thuc chat la danh thue xuat khau dau mo (mac dau no khong duoc goi nhu vay) va day chinh la cong cu chu yeu trong chinh sach thuong mai cua OPEC. Nhin chung, nhieu nuoc kem phat trien danh thue cac mat hang khoang san va nong san, cac mat hang truyen thong cua ho dua vao xuat khau. Thue quan co the duoc tinh voi nhieu hinh thuc khac nhau. Chang han, voi thue quan nhap khau co the tinh nhu sau: - Thue quan tinh theo mot don vi vat chat cua hang hoa nhap khau. Day la hinh thuc thue don gian nhat, de tinh toan vi no khong phu thuoc vao gia ca cua hang hoa thuong co bien dong: Pi=Po + Ts (2.1) trong do: Po la gia ca hang hoa trudc thue quan. Ts la thue quan tinh theo don vi hang hoa. Pi la gia ca hang hoa sau thue quan. - Thue quan tinh theo gia tri hang hoa la muc thue tinh theo ty le phan tram (%) cua muc gia hang hoa tra cho nha xuat khau ngoai quoc: Pi=Po(l+t) (2.2) trong do: P0 la gia ca hang hoa truoc thue quan. Pi la gia ca hang hoa sau thue quan. t la ty le % thue quan danh vao gia hang hoa. - Thue quan hon hop la thue quan vira tinh theo mot ty le phan tram so voi gia trj hang hoa vira cong voi mire thue tinh theo mot don vi vat chit cua 69 / X , , • p hang hoa. Co truong hop thue quan tinh theo ty le phan tram cua muc gia hang hoa duoc ban 6 thi truong trong nuoc - Pi chu khong tinh theo Po. Co the dung phep tinh so hoc de chuyen hoa giua hai hinh thuc thue quan noi tren. A Thue quan la mot cong cu lau ddi nhat cua chinh sach thuong mai quoc t§ va la mot phuong tien truyen thong de lam tang nguon thu cho ngan sach Nha nude. Khong nhung the, thue quan con co vai tro quan trong trong viec bao ho cac nganh cong nghiep non tre mdi duoc hinh thanh, chua co kha nang canh tranh tren thi truong thd gidi. Vao cuoi the ky XIX ca My va Due dlu dung thu6 nhap khiu danh vao cac hang hoa cong nghiep nude ngoai de bao ho cac nganh cong nghiep mdi cua ho. Rat nhieu quoc gia nhu Nhat Ban va Tay Au cung dung thue nhap khau de bao ho nganh nong nghiep chiu nhieu anh huong cua dieu kien tu nhien, trong khi can giu vung su an toan cho thi truong luong thuc va thuc pham noi dia. Nhu vay, thue quan nhap khau tao dieu kien cho cac nha san xuat trong nude md rong san xuat, tao them cong an viec lam, tang them nguon thu cho ngan sach, tang cudng kha nang canh tranh cua cac doanh nghiep trong nude. Chinh vi vay, thue quan nhap khau duoc ap dung pho bien d moi nude tuy rang muc thue la khac nhau. Tuy nhien, ket qua kinh xk cua thue nhap khau la lam cho gia tri hang hoa trong nude cao vuot hon muc gia nhap khau va chinh ngudi tieu dung trong nude phai trang trai cho ganh f \ f * * nang thue quan nay. Dieu do dua den tinh trang giam muc cau cua ngudi tieu dung doi vdi hang hoa nhap khau va lam han che muc nhap khau. Day chinh la mot khia canh trong muc tieu cua chinh sach thuong mai nhung doi khi viec thuc hien muc tieu nay lai di qua muc can thiet, dua den nhung ham che cho qua trinh trao doi thuong mai qu6c tl. Bdi vay, viec quy dinh ty le thue nhap khau luon luon la mot de tai duoc quan tam tir nhieu phuong dien. Thue quan xuat khau cung lam tang nguon thu cho ngan sach, nhung no lai lam cho gia ca quoc te cua hang hoa bi danh thue cao hon muc gia ca trong nude. Tuy nhien, tac dong cua thue quan xuat khau nhieu khi lai true tiep dua den bat loi cho kha nang xuat khau. Do quy mo xuat khau cua mot nude thuong la nho so vdi dung lugng cua thi truong the gidi cho nen thue xuat khau se lam ha thap tuong doi muc gia ca trong nude cua hang hoa co the xuat khau xuong so vdi muc gia ca quoc te. Dieu do se lam cho san lugng trong nude cua mat hang co the xuat khau se giam di va san xuit 70 trong nuac se thay doi bat lai cho nhumg mat hang nay. Trong mot so truong hop, vi?c danh thue xuat khau khong lam cho khoi luong xuat khau giam di nhilu va van co loi nhieu cho nuac xuat khau, neu nhu ho co the tac dong dang ke den muc gia quoc te. Vi du: su doc quyen xuat khau sam cua Trieu Tien. Mot muc thue xuat khau cao va duy tri qua lau co the lam lai cho cac dich thu canh tranh (truong hop xuat khau cacao cua Ghana). Chinh vi vay ma cac nuoc cong nghiep phat trien hien nay hau nhu khong ap dung thue xuat khau. Nhu vay, ca thue nhap khau va thue xuat khau deu se lam giam "luang ciu qua muc"' doi voi hang co the nhap khau va giam "luang cung qua muc" trong nuoc doi voi hang co the xuat khau, dong thdi chung se tac dong din cac dieu kien thuong mai khac cung nhu phan phoi cac loai loi ich. Dieu nay doi hoi phai phan tich ky hon qua cac mo hinh. Tir sau chien tranh the gidi thu hai vai tro cua thue quan da bj suy giam, dac biet la d cac nude cong nghiep phat trien. Muc thue quan binh quan ngay cang thap, tuy rang muc thue hang nong san d mot so nude van con cao. Xu huong hien nay la cac quoc gia chuyen d§n tir hinh thuc thue quan sang hinh thuc phi thue quan mang tinh mem deo va te nhi hon de bao ho san xuat trong nude. 2.6.2. Han ngach (Quota) t » Han ngach hay han che so luong da ngay cang trd nen quan trong trong x t f r nhung nam gan day, do la mot cong cu pho bien trong hang rao phi thue 7 \ r t quan. Han ngach dugc hieu la quy dinh cua Nha nude ve so lugng cao nhat cua mot mat hang hay mot’ nhom hang dugc phep xuat hoac nhap khau tir mot thi truong trong mot thdi gian nhat dinh (thuong la mot nam) thong qua hinh thuc cap giay phep (quota xuat - nhap khau). Quota nhap khau la hinh thuc pho bien hon, con quota xuat khau it dugc sir dung va no cung tuong duong vdi bien phap "Han che xuat khau tu nguyen". Han ngach nhap khau dua tdi sir han che so lugng nhap khau, dong thdi gay anh hudng den gia noi dia cua hang hoa. Do muc cung thap, gia can bang se cao hon so vdi gia trong dieu kien thuong mai tu do. Nhu vay, han ngach nhap khau tac dong tuong doi giong vdi thue nhap khau. Do han ngach nhap nen gia hang nhap noi dia se tang len va no cho phep cac nha san xuat trong nude thuc hien mot quy mo san xuat vdi hieu qua thap hon la 71 so voi dieu kien thuong mai tu do. Nhu vay, han ngach nhap khau cung dan tcri su lang phi nguon luc cua xa hoi gi6ng nhu ddi voi thue nhap khau - la cong cu quan trong de thuc hien chien luge san xuat hay thay the nhap khau, bao ho nen san xuat noi dia. Doi vai Chinh phu va cac nha doanh nghiep, han ngach cho biet truac so lugng hang nhap khau (dieu nay lai khac vai thue quan nhap khau vi no phu thuoc vao muc do co gian cua quan he cung - cau). Han ngach nhap khau co tac dong khac vai thue quan nhap khau a hai diem: Mot la, no khong dem lai thu nhap cho Chinh phu va khong co tac dung ho trg cho cac loai'thue khac. Song han ngach dua lai lgi nhuan co the rat Ion cho nhirng nguai xin dugc cap giay phep nhap khau theo han ngach (dan tai hien tugng tieu cue khi "xin" han ngach nhap khau). Hai la, han ngach nhap khau co the bien mot doanh nghiep trong nuac thanh mot nha doc quyen. Do cung la ly do cua nhan dinh cho rang han ngach co tac hai nhieu hon thue quan. Song dieu nay co the giai quyet bang each thuc hien ban dau gia giay phep nhap khau theo han ngach. t / f r t Han ngach nhap khau mang tinh chac chan hon la thue nhap khau nen mot so nha san xuat noi dia ua thich hon, nhirng nguai tieu dung lai bj thiet thoi nhieu hon, con nguai dugc huang lgi nhieu nhat la nha nhap khau chu khong phai la Nha nuac. Trong thuc tien nguai ta thuong quy djnh han ngach nhap khau cho mot so loai san pham dac biet hay cho san phim voi thi truong dac biet; han ngach xuat khau dugc quy dinh theo mat hang, theo nuoc va theo khoang thdi gian nhat dinh. Xu hudng hien nay cac quoc gia it sir dung cong cu han ngach va h \ r cac nude dan dan it sir dung. Hien nay, Viet Nam chi sir dung giay phep doi 72 I vdi mOt sd mat hang nhit dinh, chur khong ap dung d6i vai vai tit ca nhung mat hang nhu truac day. Giay phep co nhieu loai: - Giiy phep chung: Chi quy dinh ten hang va thi truong khong han che dinh lugng va khong ghi ro dia chi doanh nghiep cap. - Giay phep rieng: Cap rieng cho timg nha kinh doanh, ghi r5 so lugng, gia tri, thi truong va mat hang cu the. Ngoai ra, con co cac hinh thuc khac nhu giay phep co dieu kien, giay phep d6i hang, giiy phep uu tien. 2.6.4. Han chi xuit khau tip nguyen (Voluntary export restraint - VER) - j ,■ . - . Day la mot hinh thuc cua hang rao mau. dich phi thue quan. Han chi xuit khau tu nguyen la mot bien phap han che xuat khau, ma theo do, mot / t ' » ( t f t f quoc gia nhap khau doi hoi quoc gia xuat khau phai han che bdt lugng hang xuit khiu sang nuac minh mot cach "tu nguyen", neu khong ho se ap dung bien phap tra dua kien quyet. Thuc chat day la nhung cuoc thuong lugng mau dich giua cac ben de han che bdt su xam nhap cua hang ngoai, tao cong an viec lam cho thi truong trong nude. Khi thuc hien han che xuat khiu tu nguyen no cung co tac dong kinh te nhu mot han ngach xuat khau tuong duong. Tuy nhien, han ngach xuat khau mang tinh chu dong va thuong la bien phap tu bao ve thi truong trong nude hoac nguon tai nguyen trong nude, con han che xuat khau tu nguyen thuc ra lai mang tinh mien cudng va gan vdi nhirng dilu kien nhat dinh. Hinh thuc nay dugc ap dung cho cac quoc gia co khoi lugng xuat khau qua ldn d mot so mat hang nao do. 2.6.5. Nhirng quy djnh v§ tieu chuan ky thuat (Technical barriers) Day la nhirng quy djnh ve tieu chuan ve sinh, do luong, an toan lao dong, bao bi dong goi, dac biet la cac tieu chuan ve ve sinh thuc pham, ve sinh phong dich doi vdi dong va thuc vat tuoi song, tieu chuan ve bao ve moi trucmg sinh thai doi vdi cac may moc, thiet bj va day chuyen cong nghe (khong co chat phe thai doc hai, tieng on khong qua muc cho phep...). Nhung quy djnh nay xuit phat tir cac doi hoi thuc tl cua ddi s6ng xa hoi va phan anh trinh do phat triln cua nln van minh nhan loai. Tuy nhien, tren 73 thuc te nguai ta thuang kheo leo su dung eae quy djnh nay mot cach thien lech giua cac cong ty trong nuac vai cac cong ty nuac ngoai va bien chung thanh cong cu canh tranh co lgi cho nuac chu nha trong quan he thuang mai qu6c tl. V l mat kinh te, nhung quy dinh nay co tac dung bao ho doi vai thi truang trong nuac, han che va lam meo mo dong van dong cua hang hoa tren thi truang thi giai. Hien nay co din 1/3 khoi lugng buon ban quoc te , , f r gap tra ngai do co qua nhieu tieu chuan ma cac quoc gia tu dat ra. Khac phuc tinh trang nay, nguai ta tim cach ban hanh cac tieu chuan qudc tl thing nhit (ISO). Noi chung, nhung nuac phat trien co lgi han cac nuac cham phat trien trong viec ap dung cac quy djnh nay. 2.6.6. Tro c§p xuit khiu (Export subsidise) Ben canh cac cong cu nham han che nhap khau con co nhung cong cu dung dl nang da hoat dong xuit khiu. Chinh phu co the ap dung cac bien phap trg cap true tiep hoac cho vay vai lai suat thap doi vai cac nha xuat khau trong nuac. Ben canh do, Chinh phu con co the thuc hien mot khoan cho vay uu dai doi vai cac ban hang nuac ngoai de ho co dieu kien mua cac san phim do nuac minh san xuat, va de xuat khau ra ben ngoai. Day chinh la cac khoan tin dung "vien trg" ma Chinh phu cac nuac cong nghiep phat trien ap dung khi cho cac nuac dang phat trien vay (thuang co kem theo cac dieu kien chinh tri). Gia sir, de nang da mot nganh san xuat nao do, Chinh phu se trg cip true tiep mot khoan tien nhat dinh cho bo phan san pham dugc dem vao xuit •» r * \ * khau. Khi ay cac nha san xuat trong nuac se thu lgi ve chinh khoan tien trg t t r y cap do. Nhung tac dong cua viec trg cap se lan truyen sang cac khau khac. Cu the la: - Muc cung thi truang noi dia bi giam do m a rong quy mo xuat khau, gia ca thi truang noi dia tang len, nguai tieu dung trong nuac se bi thiet mot khoan tien nhat dinh. - Chi phi rong cua xa hoi phai bo ra de bao ho viec khuyen khich xuit khau gay thiet hai cho xa hoi gom co chi phi noi dia tang len do san xuit them nhieu san pham de xuat khau (chi phi can bien noi dja tang len), d6ng thai gom ca chi phi do giam muc tieu dung trong nuac. Luu y la lgi ich ma nha san xuat thu dugc nho han chi phi ma xa hoi phai bo them. Nhu vay, trg cap xuat khau dua den cai hai nhieu han la cai lgi. Nhung trong thuc tl no 74