🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Giáo trình các cơ quan bảo vệ pháp luật Ebooks Nhóm Zalo Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o §¹i häc HuÕ Trung t©m ®µo t¹o tõ xa PGS. TS LuËt häc vâ kh¸nh vinh (Chñ biªn) Gi¸o tr×nh C¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt Nhµ xuÊt b¶n c«ng an nh©n d©n hµ néi - 2003 1 môc lôc Ch−¬ng I: c¸c kh¸I niÖm c¬ b¶n, ®èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt .........................................................8 1. Ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt: c¸c dÊu hiÖu, kh¸i niÖm vµ nhiÖm vô........................................8 2. C¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt; hÖ thèng vµ ®Æc tr−ng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ........................................................................................................................13 3. §èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” .........................................15 4. Mèi t−¬ng quan cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” víi c¸c m«n häc ph¸p luËt kh¸c...........................................................................................................................................16 Ch−¬ng II: Ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt......19 1. Kh¸i qu¸t chung vµ ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt...................................................................................................................................19 2. Ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt theo néi dung cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt......................................................................................20 3. Ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt theo ý nghÜa ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt.........................................................................24 Ch−¬ng III: quyÒn t− ph¸p vµ hÖ thèng c¸c c¬ quan thùc hiÖn quyÒn t− ph¸p.........................................................................................27 1. QuyÒn t− ph¸p, kh¸i niÖm vµ mèi t−¬ng quan cña quyÒn t− ph¸p víi c¸c quyÒn kh¸c cña quyÒn lùc nhµ n−íc...................................................................................................................27 2. Toµ ¸n - c¬ quan thùc hiÖn quyÒn t− ph¸p ............................................................................32 3. HÖ thèng Toµ ¸n ...................................................................................................................35 Ch−¬ng IV: XÐT Xö Vµ C¸C NGUY£N T¾C CñA XÐT xö..........................38 1. C¸c dÊu hiÖu ®Æc tr−ng vµ kh¸i niÖm xÐt xö.........................................................................38 2. C¸c nguyªn t¾c d©n chñ cña xÐt xö: kh¸i niÖm, c¸c nguån vµ ý nghÜa.................................41 3. Ph¸p chÕ................................................................................................................................42 4. B¶o ®¶m c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ c«ng d©n khi tiÕn hµnh xÐt xö.....................45 5. ViÖc xÐt xö chØ do Toµ ¸n thùc hiÖn .....................................................................................48 6. B¶o ®¶m tÝnh hîp ph¸p, tÝnh cã thÈm quyÒn vµ tÝnh v« t− cña Toµ ¸n .................................49 7. B¶o ®¶m tÝnh ®éc lËp cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n khi xÐt xö .............................51 8. Thùc hiÖn viÖc xÐt xö trªn c¬ së sù b×nh ®¼ng cña mäi c«ng d©n tr−íc ph¸p luËt vµ Toµ ¸n52 9. B¶o ®¶m cho c«ng d©n quyÒn ®−îc b¶o vÖ b»ng Toµ ¸n ......................................................54 10. Tranh tông vµ b×nh ®¼ng cña c¸c bªn .................................................................................54 11. B¶o ®¶m quyÒn bµo ch÷a cña bÞ can, bÞ c¸o .......................................................................56 12. Suy ®o¸n v« téi ...................................................................................................................57 13. XÐt xö c«ng khai.................................................................................................................57 14. Nguyªn t¾c tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt dïng trong xÐt xö ...........................................................58 15. Nguyªn t¾c thùc hiÖn chÕ ®é xÐt xö cã Héi thÈm tham gia................................................60 Ch−¬ng V: Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh ...........................................................................................................62 1. Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh - cÊp xÐt xö c¬ b¶n..................62 2. ThÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh......................63 3. C¸c quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n.................................65 2 4. Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn ..................................................................................67 5. Tæ chøc c«ng viÖc ë Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn .................................................................67 Ch−¬ng VI: Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng..........................................................................................................71 1. Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng, thÈm quyÒn vµ vÞ trÝ cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng trong hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n............................71 2. Thµnh phÇn vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng 75 3. Tæ chøc c«ng viÖc ë Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng......................78 Ch−¬ng VII: TOµ ¸N QU©N Sù ........................................................................83 1. Kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c Toµ ¸n qu©n sù ë n−íc ta.........................83 1.1. Toµ ¸n qu©n sù vµ Toµ ¸n binh ë n−íc ta giai ®o¹n 1945 - 1960...................................83 1.2. C¸c Toµ ¸n qu©n sù giai ®o¹n 1960-1986......................................................................86 2. Chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ c¸c nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n qu©n sù.............90 2.1. Chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña c¸c Toµ ¸n qu©n sù ...........................................................90 2.2. C¸c nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n qu©n sù.............................................91 2.3. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c Toµ ¸n qu©n sù...............................................................92 Ch−¬ng VIII: Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao..................................................99 1. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao - c¬ quan xÐt xö cao nhÊt...............................................................99 2. ThÈm quyÒn xÐt xö cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ...............................................................101 3. TrËt tù h×nh thµnh Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, thµnh phÇn vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao...............................................................................................................................102 4. Tæ chøc c«ng viÖc ë Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ..................................................................106 Ch−¬ng IX: Quy chÕ cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n...109 1. §éi ngò ThÈm ph¸n vµ quy chÕ cña ThÈm ph¸n: kh¸i niÖm vµ c¸c ®Æc ®iÓm chung.........109 2. C¸c tiªu chuÈn ®èi víi nh÷ng ng−êi øng cö chøc vô ThÈm ph¸n .......................................111 3. TuyÓn chän, bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc chøc danh ThÈm ph¸n; ®iÒu ®éng, biÖt ph¸i ThÈm ph¸n ..............................................................................................................................114 3.1. Héi ®ång tuyÓn chän ThÈm ph¸n ................................................................................114 3.3. MiÔn nhiÖm ThÈm ph¸n...............................................................................................121 3.4. C¸ch chøc chøc danh ThÈm ph¸n ................................................................................122 3.5. §iÒu ®éng, biÖt ph¸i ThÈm ph¸n..................................................................................123 4. Bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n; giao quyÒn Ch¸nh ¸n; ®iÒu ®éng, biÖt ph¸i Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n........................................................................124 4.1. Thñ tôc, hå s¬ ®Ò nghÞ bæ nhiÖm chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n............................124 4.2. Thñ tôc, hå s¬ ®Ò nghÞ miÔn nhiÖm chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n........................125 4.3. Thñ tôc, hå s¬ ®Ò nghÞ c¸ch chøc chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n...........................126 4.4. VÒ viÖc giao quyÒn Ch¸nh ¸n ......................................................................................127 4.5. VÒ ®iÒu ®éng, biÖt ph¸i ®èi víi Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n ...........................................127 5. Héi thÈm Toµ ¸n nh©n d©n..................................................................................................128 Ch−¬ng X: LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña hÖ thèng Toµ ¸n ViÖt Nam ...............................................................................................131 1. Ph¸p ®×nh thêi phong kiÕn ..............................................................................................131 1.1. Tæ chøc ph¸p ®×nh phong kiÕn.....................................................................................132 1.2. Nh÷ng nÐt ®Æc s¾c trong ph¸p ®×nh thêi x−a ...............................................................140 2. Toµ ¸n thêi Ph¸p thuéc .......................................................................................................145 3 2.1. HÖ thèng Toµ ¸n cña ng−êi Ph¸p ë ViÖt Nam .............................................................146 2.2. HÖ thèng Toµ ¸n cña Nam triÒu...................................................................................149 3. Toµ ¸n thêi hiÖn ®¹i ............................................................................................................156 Ch−¬ng XI: Qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc...............................................172 1. Kh¸i niÖm vµ néi dung qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc .............................................................172 2. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc ..................175 2.1. Thêi kú c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ (1945 - 1954).....................................................175 2.2. Thêi kú c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa (tõ n¨m 1954 ®Õn nay)......................................177 3. C¸c c¬ quan thùc hiÖn qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc...............................................................185 3.1. Quèc héi n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam - c¬ quan qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc.....................................................................................................................................185 3.2. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao - c¬ quan qu¶n lý c¸c Toµ ¸n nh©n d©n ®Þa ph−¬ng vÒ tæ chøc ............................................................................................................................................186 Ch−¬ng XII: ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n....................................................191 1. Kh¸i qu¸t chung vÒ vÞ trÝ, nhiÖm vô, chøc n¨ng cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n....................191 2. LÞch sö ph¸t triÓn cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n qua tõng giai ®o¹n (tõ khi thµnh lËp ®Õn HiÕn ph¸p söa ®æi n¨m 2001)..........................................................................................................194 2.1. Giai ®o¹n h×nh thµnh vµ cñng cè tõ sau C¸ch m¹ng Th¸ng 8-1945 vµ theo HiÕn ph¸p n¨m 1959. ...........................................................................................................................194 2.2. HÖ thèng c¬ quan kiÓm s¸t theo HiÕn ph¸p n¨m 1980. ...............................................197 2.3. HÖ thèng c¬ quan kiÓm s¸t theo HiÕn ph¸p 1992........................................................198 3. HÖ thèng c¬ quan KiÓm s¸t nh©n d©n theo hiÕn ph¸p söa ®æi n¨m 2001 ...........................199 3.1. C¬ cÊu tæ chøc cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n................................................................199 3.2. C¬ cÊu tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù.........................................................................202 4. C¸c h×nh thøc thùc hiÖn chøc n¨ng thùc hµnh quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t ho¹t ®éng t− ph¸p ................................................................................................................................................205 4.1. Thùc hµnh quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t ®iÒu tra c¸c vô ¸n h×nh sù................................206 4.3. KiÓm s¸t viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, hµnh chÝnh, kinh tÕ, lao ®éng vµ nh÷ng viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ......................................................212 4.4. KiÓm s¸t viÖc thi hµnh ¸n ............................................................................................214 4.5. KiÓm s¸t viÖc t¹m gi÷, t¹m giam, qu¶n lý vµ gi¸o dôc ng−êi chÊp hµnh h×nh ph¹t tï 216 5. KiÓm s¸t viªn vµ §iÒu tra viªn ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n.....................................................219 5.1. KiÓm s¸t viªn ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ........................................................................219 5.2. §iÒu tra viªn. ...............................................................................................................220 Ch−¬ng xiIi: C¬ quan ®iÒu tra ................................................................222 1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm vµ ph©n lo¹i c¬ quan ®iÒu tra............................................................222 1.1. Kh¸i niÖm vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña c¬ quan ®iÒu tra. .......................................222 1.2. HÖ thèng vµ ph©n lo¹i c¸c c¬ quan ®iÒu tra .................................................................225 2. LÞch sö h×nh thµnh vµ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c¬ quan ®iÒu tra ..................................228 2.1. Giai ®o¹n 1945-1953. ..................................................................................................228 2.2. Giai ®o¹n 1953-1975 ...................................................................................................230 2.3. Giai ®o¹n 1975-1986 ...................................................................................................233 2.4. Giai ®o¹n 1986- ®Õn nay..............................................................................................234 3. VÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan ®iÒu tra ...............................................................236 3.1. VÞ trÝ cña c¬ quan ®iÒu tra trong hÖ thèng t− ph¸p h×nh sù. ........................................236 3.2. Chøc n¨ng cña c¬ quan ®iÒu tra...................................................................................238 3.3. NhiÖm vô cña c¬ quan ®iÒu tra ....................................................................................242 4 4. ThÈm quyÒn ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù.....................................................................................243 4.1. Kh¸i niÖm vµ ph©n ®Þnh thÈm quyÒn ®iÒu tra..............................................................243 4.2. ThÈm quyÒn ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù cña c¸c c¬ quan ®iÒu tra. .....................................245 5. Chøc n¨ng, thÈm quyÒn cña Thñ tr−ëng c¬ quan ®iÒu tra vµ §iÒu tra viªn........................250 5.1. Thñ tr−ëng c¬ quan ®iÒu tra.........................................................................................250 5.2. §iÒu tra viªn ................................................................................................................253 Ch−¬ng XIV: luËt s− vµ tæ chøc luËt s− ..........................................257 1. Kh¸i niÖm, vai trß cña luËt s−.............................................................................................257 1.1. Kh¸i niÖm luËt s−.........................................................................................................257 1..2 Vai trß cña luËt s−........................................................................................................261 2. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nghÒ luËt s− ë ViÖt Nam .........................................................264 2.1. NghÒ luËt s− ë ViÖt Nam tr−íc n¨m 1987 ...................................................................264 2.2. Ph¸p lÖnh tæ chøc luËt s− n¨m 1987 ............................................................................267 3. LuËt s− ................................................................................................................................269 3.1. §iÒu kiÖn hµnh nghÒ luËt s−. .......................................................................................269 3.2. Ph¹m vi hµnh nghÒ, quyÒn vµ nghÜa vô cña luËt s−. ....................................................275 4. Tæ chøc hµnh nghÒ luËt s− ..................................................................................................278 4.1. H×nh thøc tæ chøc hµnh nghÒ luËt s−: V¨n phßng luËt s− vµ C«ng ty luËt hîp danh ...278 4.2. QuyÒn vµ nghÜa vô cña V¨n phßng luËt s−, C«ng ty luËt hîp danh.............................280 4.3. Thï lao luËt s−. ............................................................................................................281 5. Tæ chøc x· héi - nghÒ nghiÖp cña luËt s− vµ viÖc qu¶n lý hµnh nghÒ luËt s−.....................282 5.1. Tæ chøc x· héi- nghÒ nghiÖp cña luËt s−. ....................................................................282 5.2. Qu¶n lý hµnh nghÒ luËt s−. ..........................................................................................283 Ch−¬ng XV: tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng ..........................286 1. Kh¸i niÖm c«ng chøng........................................................................................................286 2. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÓ chÕ c«ng chøng ë ViÖt Nam ...............................289 2.1. S¬ l−îc lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c«ng chøng trªn thÕ giíi...............................289 2.2. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÓ chÕ c«ng chøng ë ViÖt Nam...............................290 3. HÖ thèng tæ chøc c«ng chøng ë ViÖt Nam ...................................................................294 3.1. C¸c m« h×nh tæ chøc c«ng chøng trªn thÕ giíi ............................................................294 3.2. M« h×nh tæ chøc c«ng chøng, chøng thùc ë ViÖt Nam hiÖn nay. ................................297 4. Vai trß, vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan c«ng chøng ............................................299 4.1. Vai trß cña c¬ quan c«ng chøng ..................................................................................299 4.2. VÞ trÝ cña c¬ quan c«ng chøng.....................................................................................303 4.3. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan c«ng chøng ...........................................................306 5. C«ng chøng viªn - tiªu chuÈn bæ nhiÖm c«ng chøng viªn..................................................307 5.1. Kh¸i niÖm c«ng chøng viªn .........................................................................................307 5.2. Tiªu chuÈn bæ nhiÖm c«ng chøng viªn. .......................................................................308 5.3. ThÈm quyÒn, thñ tôc bæ nhiÖm, biÖt ph¸i, ®iÒu ®éng, t¹m ®×nh chØ, miÔn nhiÖm c«ng chøng viªn...........................................................................................................................310 Ch−¬ng XVI: HÖ thèng Toµ ¸n Liªn bang Nga......................................314 1. Kh¸i qu¸t chung vÒ hÖ thèng Toµ ¸n Liªn bang Nga..........................................................314 2. Toµ ¸n HiÕn ph¸p Liªn bang Nga .......................................................................................320 2.1. C¸c quyÒn h¹n vµ nguyªn t¾c tæ chøc cña Toµ ¸n HiÕn ph¸p Liªn bang Nga .............320 2.2. C¸c quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n HiÕn ph¸p Liªn bang Nga: c¸c lo¹i, néi dung, h×nh thøc vµ ý nghÜa ph¸p lý ......................................................................................................................328 3. Toµ ¸n thÈm quyÒn chung ë Liªn bang Nga.......................................................................331 5 3.1. Toµ ¸n huyÖn, quËn......................................................................................................331 3.2. ThÈm quyÒn cña Toµ ¸n huyÖn, quËn ..........................................................................331 3.3. C¸c Toµ ¸n cÊp trung gian ...........................................................................................333 3.4. Toµ ¸n qu©n sù.............................................................................................................336 4. C¸c Toµ ¸n träng tµi vµ c¸c c¬ quan träng tµi kh¸c ............................................................341 4. 1. C¸c Toµ ¸n träng tµi, vÞ trÝ vµ vai trß cña c¸c Toµ ¸n träng tµi trong hÖ th«ng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt .........................................................................................................341 4.2. C¸c Toµ ¸n träng tµi cÊp ®é chñ thÓ liªn bang.............................................................343 4.3. C¸c Toµ ¸n träng tµi vïng liªn bang, tr×nh tù thµnh lËp, c¬ cÊu vµ thÈm quyÒn..........348 4.4. Toµ ¸n träng tµi cÊp cao nhÊt cña Liªn bang Nga, thµnh phÇn, c¬ cÊu vµ quyÒn h¹n .351 4.5. C¸c c¬ quan träng tµi kh¸c ..........................................................................................355 Ch−¬ng XVII HÖ thèng Toµ ¸n n−íc Céng hoµ Ph¸p..................359 1. Vai trß, vÞ trÝ cña Toµ ¸n trong Nhµ n−íc ph¸p quyÒn Céng hoµ Ph¸p ..............................359 1.1. Vai trß cña Toµ ¸n trong Nhµ n−íc ph¸p quyÒn ..........................................................359 1.2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng Toµ ¸n Ph¸p.................................................................361 2. HÖ thèng Toµ ¸n n−íc Céng hoµ Ph¸p................................................................................363 2.1. Héi ®ång B¶o hiÕn .......................................................................................................363 2.2. HÖ thèng Toµ ¸n hµnh chÝnh........................................................................................371 2.3. HÖ thèng Toµ ¸n t− ph¸p..............................................................................................379 2.4. Toµ ph©n ®Þnh thÈm quyÒn ..........................................................................................393 2.5. C¸c Toµ ®Æc biÖt ..........................................................................................................394 Ch−¬ng XVIII HÖ thèng Toµ ¸n Céng hoµ Liªn Bang §øc ........398 1. Sù ®éc lËp cña hÖ thèng Tßa ¸n ..........................................................................................398 2. C¸c cÊp xÐt xö.....................................................................................................................399 3. C¸c ngµnh Toµ ¸n ...............................................................................................................400 3.1. Tµi ph¸n th−êng ...........................................................................................................400 3.2. Tµi ph¸n hµnh chÝnh ....................................................................................................401 3.3. Tµi ph¸n hiÕn ph¸p.......................................................................................................403 3.4. Tµi ph¸n c«ng vô..........................................................................................................404 4. C¸c nguyªn t¾c xÐt xö.........................................................................................................405 4.1. Nguyªn t¾c vÒ ThÈm ph¸n theo luËt ............................................................................405 4.2. §−¬ng sù ph¶i ®−îc cã ý kiÕn (audiatur et altera pars)...............................................406 4.3. Nguyªn t¾c cÊm håi tè (nulla poena sine lege)............................................................406 4.4. Nguyªn t¾c cÊm h×nh ph¹t ®óp (ne bis in idem)..........................................................407 Ch−¬ng XIX HÖ thèng Toµ ¸n Mü ............................................................409 1. Kh¸i qu¸t chung..................................................................................................................409 2. Ph©n ®Þnh thÈm quyÒn gi÷a Toµ ¸n Liªn bang vµ c¸c Toµ ¸n cña c¸c bang.......................410 3. HÖ thèng Toµ ¸n Liªn bang ................................................................................................416 3.1. C¸c Toµ ¸n khu vùc......................................................................................................416 3.2. C¸c Toµ ¸n phóc thÈm .................................................................................................421 3.3. Toµ ¸n tèi cao...............................................................................................................423 3.4. C¸c Toµ ¸n n»m ngoµi hÖ thèng ba cÊp xÐt xö cña liªn bang......................................429 HÖ thèng toµ ¸n khu vùc C«-l«m-bia......................................................................................431 4. C¸c hÖ thèng Toµ ¸n cña c¸c bang ë Mü............................................................................438 4.1. HÖ thèng Toµ ¸n bang California.................................................................................439 4.2. HÖ thèng Toµ ¸n bang Illinons ....................................................................................445 4.3. HÖ thèng Toµ ¸n bang Aljaska ....................................................................................448 6 Ch−¬ng XX HÖ thèng Toµ ¸n NhËt B¶n...............................................456 1. LÞch sö ph¸t triÓn cña hÖ thèng t− ph¸p NhËt B¶n..............................................................456 1.1. T− ph¸p NhËt B¶n tõ thêi cæ ®¹i ®Õn kû nguyªn Heian ...............................................456 1.2. T− ph¸p NhËt B¶n tõ kû nguyªn Kamakua ®Õn kû nguyªn Edo ..................................456 1.3. HÖ thèng chÝnh trÞ vµ t− ph¸p tr−íc HiÕn ph¸p thêi Meiji (Minh TrÞ).........................458 1.4. Tæ chøc chÝnh trÞ vµ hÖ thèng t− ph¸p d−íi HiÕn ph¸p Meiji (Minh TrÞ)....................459 2. HÖ thèng Toµ ¸n NhËt B¶n sau ChiÕn tranh ThÕ giíi lÇn thø hai .......................................460 3. HÖ thèng Toµ ¸n NhËt B¶n ngµy nay..................................................................................461 4. C¸c ThÈm ph¸n ...................................................................................................................465 4.1. ThÈm ph¸n Toµ ¸n Tèi cao ..........................................................................................465 4.2. ThÈm ph¸n c¸c Toµ ¸n cÊp d−íi ..................................................................................465 4.3. C¸c c¸n bé Toµ ¸n kh¸c:..............................................................................................466 5. C«ng tè viªn vµ ViÖn C«ng tè.............................................................................................467 5.1. C«ng tè viªn.................................................................................................................467 5.3. C¸c viÖn c«ng tè: .........................................................................................................468 6.1. C¸c vô ¸n hµnh chÝnh, d©n sù ......................................................................................468 6.2. C¸c vô ¸n h×nh sù.........................................................................................................471 Ch−¬ng XXI HÖ thèng Toµ ¸n Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa ...................................................................................................................................476 1. VÞ trÝ, vai trß vµ c¸c nguyªn t¾c xÐt xö c¬ b¶n cña hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa ...............................................................................................................476 1.1. VÞ trÝ, vai trß cña hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa.....476 1.2. C¸c nguyªn t¾c xÐt xö c¬ b¶n ......................................................................................478 2. HÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa .......................................480 2.1. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao cña n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa .............................480 2.2. HÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n ®Þa ph−¬ng ........................................................................482 2.3. C¸c Toµ ¸n chuyªn biÖt................................................................................................485 3. C¸c h×nh thøc tæ chøc xÐt xö ..............................................................................................488 3.1. Phiªn toµ mét ThÈm ph¸n ............................................................................................489 3.2. Héi ®ång xÐt xö ...........................................................................................................489 3.3. ñy ban ThÈm ph¸n ......................................................................................................490 4. HÖ thèng Toµ ¸n cña Hång C«ng, Ma Cao vµ §µi Loan ....................................................490 4.1. HÖ thèng Toµ ¸n cña Hång C«ng.................................................................................490 4.2. HÖ thèng Toµ ¸n cña Ma Cao ......................................................................................490 4.3. HÖ thèng Toµ ¸n cña §µi Loan....................................................................................491 7 Ch−¬ng I c¸c kh¸I niÖm c¬ b¶n, ®èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt 1. Ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt: c¸c dÊu hiÖu, kh¸i niÖm vµ nhiÖm vô Ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc vµ cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc bao trïm nh÷ng lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi. Néi dung cña ho¹t ®éng ®a d¹ng ®ã lµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng kinh tÕ nãi chung, cña c¸c ngµnh vµ tæ chøc kinh tÕ cô thÓ ®−îc tiÕn hµnh b×nh th−êng, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn; b¶o ®¶m æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ ph¸t triÓn nÒn d©n chñ; gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi; t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn v¨n ho¸, khoa häc vµ gi¸o dôc; cñng cè vµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng b¶o vÖ tæ quèc vµ b¶o vÖ an ninh quèc gia; thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng quan träng kh¸c. ViÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cñng cè vµ b¶o vÖ ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸c tæ chøc, c¸c tËp thÓ lao ®éng, ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m vµ c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c chiÕm mét trong nh÷ng vÞ trÝ trung t©m trong ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc. Do vËy, viÖc x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®ã ®−îc Nhµ n−íc vµ c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸c tæ chøc vµ mäi ng−êi quan t©m ®Æc biÖt. Tr−íc hÕt, d−íi h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c, c¸c nhiÖm vô ®ã ®−îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p n¨m 1992 cña n−íc ta, ®ã lµ ë c¸c §iÒu 11, 12, 13, 28, 50... Theo thùc chÊt tÊt c¶ c¸c c¬ quan nhµ n−íc ®Òu cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô hiÕn ®Þnh nãi trªn. §ång thêi, viÖc quy ®Þnh c¸c nhiÖm vô ®ã ®Æt c¬ së ph¸p lý cho mäi c«ng d©n cã kh¶ n¨ng b»ng c¸c ph−¬ng thøc hîp ph¸p b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña m×nh, tÝch cùc hç trî vµ ®ßi hái c¸c c¬ quan nhµ n−íc thùc hiÖn tèt nhiÖm vô b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi, cña c«ng d©n. 8 Trong ph¹m vi ho¹t ®éng cña m×nh, tÊt c¶ c¸c c¬ quan nhµ n−íc ®Òu cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®ã, nh−ng ®èi víi phÇn lín c¸c c¬ quan nhµ n−íc viÖc b¶o vÖ ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt, c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m vµ c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c kh«ng ph¶i lµ nhiÖm vô chÝnh, nhiÖm vô trùc tiÕp. PhÇn lín c¸c c¬ quan ®ã cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nhiÖm vô gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc, gi¸o dôc, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi, cñng cè vµ t¨ng c−êng nÒn quèc phßng vµ an ninh quèc gia, thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ hîp t¸c kinh tÕ víi c¸c n−íc kh¸c vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c. C¸c c¬ quan ®ã thùc hiÖn mét sè néi dung cña chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt d−êng nh− ®ång thêi víi viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô chÝnh cña m×nh. Trong hÖ thèng c¸c c¬ quan nhµ n−íc cã mét sè Ýt c¬ quan ®−îc thiÕt lËp ®Ó thùc hiÖn vai trß chÝnh lµ b¶o ®¶m ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt. Trong s¸ch b¸o ph¸p lý n−íc ta c¸c c¬ quan ®ã cã c¸c tªn gäi kh¸c nhau tuú theo quan ®iÓm cña nh÷ng ng−êi quan t©m, ®ã lµ “c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù ph¸p luËt”, “c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù x· héi”, “c¸c c¬ quan t− ph¸p”, v.v... Nãi c¸ch kh¸c, ®ã lµ c¸c c¬ quan ®−îc quyÕt ®Þnh bëi c¸c nh©n tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, ®¹o ®øc, v¨n ho¸, lÞch sö vµ c¸c nh©n tè kh¸c vµ ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së cña HiÕn ph¸p, cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c cã nhiÖm vô b¶o vÖ trËt tù cña ®êi sèng x· héi vµ ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc vµ x· héi, cña c«ng d©n ViÖt Nam vµ nh÷ng ng−êi kh¸c c− tró ë ViÖt Nam. Cã mét kh¸i niÖm kh¸c gÇn víi kh¸i niÖm c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù ph¸p luËt lµ kh¸i niÖm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Nh÷ng kh¸i niÖm ®ã rÊt gièng nhau nh−ng kh«ng ®ång nhÊt víi nhau. Nhãm c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù ph¸p luËt vµ nhãm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt kh«ng trïng hîp víi nhau. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù ph¸p luËt ®Òu cã thÓ ®−îc coi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Còng nh− thÕ, trong sè c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cã nh÷ng c¬ quan kh«ng cã vµ kh«ng thùc hiÖn chøc n¨ng b¶o vÖ trËt tù x· héi hoÆc trËt tù ph¸p luËt ë ý nghÜa réng lín cña nã. §Ó hiÓu mét c¸ch s©u s¾c thùc chÊt cña nh÷ng tiªu chuÈn mµ dùa vµo ®ã cã thÓ coi c¬ quan nhµ n−íc nµy hay c¬ quan nhµ n−íc kh¸c lµ c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ®iÒu cã ý nghÜa quan träng tr−íc hÕt lµ ph¶i lµm s¸ng tá c¸c dÊu hiÖu cña ho¹t ®éng ®−îc gäi lµ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. ThuËt ng÷ “ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt” vµ kh¸i niÖm do nã thÓ hiÖn lµ nh÷ng ph¹m trï t−¬ng ®èi míi trong s¸ch b¸o khoa häc ph¸p lý n−íc ta. So víi c¸c thuËt ng÷ vµ kh¸i niÖm kh¸c th× thuËt ng÷ vµ kh¸i niÖm nµy cã “løa tuæi trÎ h¬n”, chóng míi xuÊt hiÖn trong thêi gian gÇn ®©y. ë mét møc ®é nµo 9 ®ã cã thÓ nãi r»ng kh¸i niÖm “ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt” ch−a tån t¹i mét c¸ch phæ biÕn. Xung quanh kh¸i niÖm ®ã cã nh÷ng tranh luËn kh¸c nhau nh−: c¸c c¬ quan nµo ®−îc coi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt; trong ph¸p luËt hiÖn hµnh kh«ng cã nh÷ng quy ®Þnh râ rµng vÒ c¸c c¬ quan ®ã. Nh−ng chóng t«i cho r»ng ®ã lµ mét lo¹i ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc vµ ho¹t ®éng ®ã cã mét sè dÊu hiÖu c¬ b¶n. DÊu hiÖu c¬ b¶n thø nhÊt thÓ hiÖn ë chç ho¹t ®éng ®ã kh«ng thÓ ®−îc thùc hiÖn b»ng bÊt kú ph−¬ng thøc nµo mµ chØ ®−îc thùc hiÖn víi sù hç trî cña viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý. §ã lµ c¸c biÖn ph¸p t¨ng c−êng ph¸p chÕ nhµ n−íc, c¸c chÕ tµi do ph¸p luËt quy ®Þnh. VÝ dô, nÕu téi ph¹m ®· thùc hiÖn th× cã thÓ quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t hoÆc biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý h×nh sù kh¸c; nÕu g©y thiÖt h¹i cho tµi s¶n mµ kh«ng ®Õn møc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù th× cã thÓ buéc ph¶i båi th−êng thiÖt h¹i ®ã; nÕu kh«ng thùc hiÖn cam kÕt theo hîp ®ång th× cã thÓ ¸p dông chÕ tµi vËt chÊt; nÕu mét ai ®ã ®iÒu khiÓn ph−¬ng tiÖn giao th«ng vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ an toµn giao th«ng th× cã thÓ t−íc b»ng l¸i v.v... Trong sè c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý, c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa c¸c vi ph¹m, phßng ngõa c¸c ho¹t ®éng tr¸i ph¸p luËt chiÕm vÞ trÝ quan träng. DÊu hiÖu c¬ b¶n thø hai cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý ®−îc ¸p dông trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh ho¹t ®éng ®ã cÇn ph¶i tu©n thñ nghiªm ngÆt c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ChØ cã ph¸p luËt míi ®−a ra c¸c c¨n cø cña viÖc ¸p dông biÖn ph¸p t¸c ®éng cô thÓ vµ x¸c ®Þnh râ rµng néi dung cña biÖn ph¸p ®ã. C¬ quan ¸p dông sù t¸c ®éng ®ã cã nghÜa vô thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt t−¬ng øng. DÊu hiÖu c¬ b¶n thø ba cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng ®ã ®−îc thùc hiÖn theo trËt tù ®−îc ph¸p luËt quy ®Þnh víi viÖc tu©n thñ c¸c thñ tôc cô thÓ. VÝ dô, b¶n ¸n cña Toµ ¸n quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t, miÔn h×nh ph¹t hoÆc minh oan cho ng−êi bÞ kÕt ¸n cã thÓ ®−îc ®−a ra sau khi ®· ®−îc Toµ ¸n tiÕn hµnh xÐt xö vµ th¶o luËn mét c¸ch toµn diÖn tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ theo thñ tôc do ph¸p luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh. ViÖc th¶o luËn ®Ó ra b¶n ¸n ph¶i ®−îc tiÕn hµnh trong phßng nghÞ ¸n víi viÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ bÝ mËt cña nghÞ ¸n vµ c¸c quy t¾c tè tông kh¸c. Ph¸p luËt còng quy ®Þnh c¸c quy t¾c ®èi víi viÖc xÐt xö c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c. C¸c tranh chÊp vÒ tµi s¶n, c¸c tranh chÊp vÒ lao ®éng còng ®−îc tiÕn hµnh xÐt xö theo c¸c quy t¾c t−¬ng øng. Trong mäi tr−êng hîp viÖc ®−a ra quyÕt ®Þnh vÒ viÖc ¸p dông hay kh«ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý buéc ph¶i tu©n theo c¸c quy ®Þnh cô thÓ do ph¸p luËt quy ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh nÕu 10 cã sù vi ph¹m c¸c quy ®Þnh ®ã th× quyÕt ®Þnh ®−a ra cã thÓ ®−îc coi lµ quyÕt ®Þnh kh«ng hîp ph¸p vµ kh«ng cã hiÖu lùc. DÊu hiÖu c¬ b¶n cuèi cïng cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng ®ã do c¸c c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn chuyªn m«n thùc hiÖn. C¸c c¬ quan nhµ n−íc ®ã bao gåm nh÷ng ng−êi ®−îc ®µo t¹o chuyªn m«n chuyªn s©u mµ phÇn lín lµ nh÷ng ng−êi ®−îc ®µo t¹o c¸c nghÒ luËt vµ c¸c chuyªn gia cã tri thøc, hiÓu biÕt trong c¸c ngµnh kh¸c. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc ®ã ®−îc ®iÒu chØnh mét c¸ch chi tiÕt vµ Toµn diÖn theo trËt tù ph¸p luËt, trong ®ã cã c¶ b»ng ph−¬ng thøc quy ®Þnh c¸c quy t¾c thñ tôc (tè tông) ®Æc biÖt ®èi víi viÖc quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt. Trong tæng thÓ ®iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc b¶o ®¶m tÝnh nghiÖp vô, tÝnh cã c¨n cø, tÝnh hîp ph¸p vµ c«ng b»ng cña c¸c quyÕt ®Þnh do c¸c c¬ quan ®ã ban hµnh vÒ viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý nh»m b¶o vÖ ph¸p luËt khái c¸c vi ph¹m ph¸p luËt ®· x¶y ra hoÆc cã thÓ x¶y ra. Tõ viÖc ph©n tÝch c¸c dÊu hiÖu nãi trªn cã thÓ hiÓu ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc ®−îc c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn chuyªn m«n thùc hiÖn víi môc ®Ých b¶o vÖ ph¸p luËt b»ng c¸ch ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý trªn c¬ së phï hîp nghiªm chØnh víi ph¸p luËt vµ tu©n thñ nghiªm kh¾c trËt tù do ph¸p luËt quy ®Þnh. CÇn ph©n biÖt kh¸i niÖm ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt víi kh¸i niÖm ®Êu tranh víi t×nh h×nh téi ph¹m. Khi ph©n biÖt hai kh¸i niÖm nµy cÇn tr¸nh viÖc thu hÑp néi dung kh¸i niÖm ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. Kh«ng nªn ®ång nhÊt ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt víi kh¸i niÖm ®Êu tranh víi t×nh h×nh téi ph¹m; víi kh¸i niÖm ®Êu tranh víi c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c; víi kh¸i niÖm b¶o vÖ trËt tù x· héi. C¸ch tiÕp cËn ®¬n gi¶n ®ã lµ kh«ng ®óng, bëi nã lµm sai lÖch b¶n chÊt cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ kh«ng thÓ lµm c¬ së cho viÖc chØ ra nh÷ng c¬ quan nµo ®−îc coi lµ nh÷ng c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. CÇn ph¶i l−u ý r»ng lÜnh vùc b¶o vÖ ph¸p luËt lµ rÊt réng so víi lÜnh vùc ®Êu tranh víi t×nh h×nh téi ph¹m hoÆc víi c¸c vi ph¹m trËt tù x· héi. Ph¸p luËt cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ kh«ng chØ khái sù x©m h¹i tõ phÝa c¸c hµnh vi ph¹m téi vµ c¸c hiÖn t−îng chèng ®èi x· héi. CÇn ph¶i l−u ý r»ng ë møc ®é kh«ng nhá ph¸p luËt cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ tõ phÝa tÊt c¶ c¸c biÓu hiÖn tr¸i ph¸p luËt, mäi m−u toan h¹n chÕ, lµm ph−¬ng h¹i c¸c quyÒn hoÆc thu hÑp c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n ViÖt Nam, cña ng−êi n−íc ngoµi, cña ng−êi kh«ng quèc tÞch, cña ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n, cña nhµ doanh nghiÖp hoÆc th−¬ng gia, cña c¬ quan nhµ n−íc hoÆc tæ chøc x· héi. CÇn ph¶i phßng ngõa vµ ng¨n chÆn cã hiÖu qu¶ c¸c hµnh vi vµ biÓu hiÖn nãi trªn vµ c¸c 11 hËu qu¶ do c¸c hµnh vi vµ biÓu hiÖn ®ã g©y ra cÇn ph¶i ®−îc kh¾c phôc vµ söa ch÷a. NÕu nh− kh«ng lµm ®−îc ®iÒu ®ã th× mäi suy xÐt vÒ ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt míi chØ ®−îc mét phÇn, ch−a ®Çy ®ñ ý nghÜa cña nã. §Ó cho c¸c hiÖn t−îng ®ã kh«ng x¶y ra hoÆc kh«ng cã ®−îc ph¹m vi lan truyÒn réng lín cÇn ph¶i cã ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt ë nghÜa réng lín nhÊt cña tõ nµy. ViÖc ®−a ra quyÕt ®Þnh cña c¬ quan cã thÈm quyÒn vÒ phôc håi c«ng t¸c cho ng−êi bÞ sa th¶i kh«ng ®óng ph¸p luËt, vÒ båi th−êng thiÖt h¹i g©y ra do lçi v« ý, vÒ nghÜa vô thùc hiÖn hîp ®ång, vÒ t−íc quyÒn lµm cha, lµm mÑ ®èi víi ng−êi kh«ng ch¨m sãc con c¸i m×nh... ®Òu thuéc vÒ néi dung cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. TÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p ®ã ®Òu cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi viÖc b¶o ®¶m ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt nh− ®èi víi cuéc ®Êu tranh phßng chèng t×nh h×nh téi ph¹m. C¸c biÖn ph¸p ®ã còng ®−îc coi lµ b¶o vÖ ph¸p luËt víi sù hç trî cña c¸c ph−¬ng tiÖn ph¸p luËt. Tæng thÓ tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p ®ã lµ mét bé phËn hîp thµnh kh«ng thÓ thiÕu ®−îc cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. §Õn nay, vÊn ®Ò vÒ c¸c nhiÖm vô cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt còng nh− vÊn ®Ò vÒ kh¸i niÖm vµ néi dung cña ho¹t ®éng ®ã ch−a ®−îc thÓ hiÖn râ, ®Çy ®ñ trong c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt. Nh÷ng vÊn ®Ò ®ã ®· ®−îc ®Ò cËp ®Õn vµ cã thÓ dùa vµo néi dung cña mét sè v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ë møc ®é nµy hay møc ®é kh¸c quy ®Þnh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt kh¸c ®Ó ph©n tÝch c¸c kh¸i niÖm ®ã. Cã thÓ nªu c¸c v¨n b¶n ®ã nh−: LuËt tæ chøc Toµ ¸n, LuËt tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t, Bé luËt tè tông h×nh sù, Ph¸p lÖnh ®iÒu tra h×nh sù vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c. Trong c¸c v¨n b¶n ®ã ®Òu chØ râ c¸c kh¸ch thÓ c¬ b¶n mµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ lµ chÕ ®é chÝnh trÞ cña n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam - chñ quyÒn vµ toµn vÑn l·nh thæ n−íc ta, c¸c quyÒn, tù do vµ lîi Ých cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña x· héi. Néi dung ®ã ®−îc coi lµ ®Þnh h−íng c¬ b¶n cho viÖc lµm s¸ng tá néi dung c¸c nhiÖm vô cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. ë ®ã ®· chØ ra mét c¸ch râ rµng nh÷ng gi¸ trÞ nµo cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ. Theo ph¸p luËt viÖc b¶o vÖ c¸c gi¸ trÞ nãi trªn lµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc, tÊt nhiªn trong ®ã cã c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Vµ ®iÒu ®ã t¹o c¬ së cho viÖc quy ®Þnh nhiÖm vô cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. 12 2. C¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt; hÖ thèng vµ ®Æc tr−ng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt Theo néi dung cña m×nh ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng bao gåm nhiÒu mÆt, nhiÒu néi dung. TÝnh nhiÒu mÆt vµ nhiÒu néi dung ®ã ®−îc thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë tÝnh ®a d¹ng cña c¸c chøc n¨ng x· héi do ho¹t ®éng ®ã thùc hiÖn. Néi dung cña c¸c chøc n¨ng ®ã thÓ hiÖn vµ quyÕt ®Þnh c¸c ph−¬ng h−íng ho¹t ®éng c¬ b¶n cña lo¹i ho¹t ®éng nhµ n−íc ®ã. §ã lµ c¸c chøc n¨ng sau: - Chøc n¨ng xÐt xö; - Chøc n¨ng b¶o ®¶m vÒ tæ chøc cho ho¹t ®éng cña c¸c Toµ ¸n; - Chøc n¨ng c«ng tè; - Chøc n¨ng gi¸m s¸t t− ph¸p; - Chøc n¨ng ph¸t hiÖn vµ ®iÒu tra téi ph¹m; - Chøc n¨ng trî gióp ph¸p lý. Mçi chøc n¨ng trong c¸c chøc n¨ng nãi trªn ®Òu nh»m ®¹t ®−îc môc ®Ých cô thÓ “cña m×nh”: xÐt xö vµ gi¶i quyÕt c«ng b»ng c¸c vô ¸n h×nh sù, d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, lao ®éng, kinh tÕ, hµnh chÝnh vµ gi¶i quyÕt nh÷ng viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn cho c¸c Toµ ¸n ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶; ph¸t hiÖn vµ kh¾c phôc c¸c vi ph¹m ph¸p luËt víi sù trî gióp cña c¸c ph−¬ng tiÖn kiÓm s¸t; ph¸t hiÖn vµ lµm s¸ng tá c¸c téi ph¹m; truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù nh÷ng ng−êi thùc hiÖn téi ph¹m vµ chuÈn bÞ tµi liÖu ®Ó xem xÐt c¸c vô ¸n cô thÓ ë Toµ ¸n; trî gióp ph¸p lý cho tÊt c¶ mäi ng−êi cÇn ®Õn sù trî gióp ®ã, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Suy cho cïng, viÖc ®¹t ®−îc c¸c kÕt qu¶ nãi trªn ®Òu b¶o ®¶m cho viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô nãi trªn cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt, dï r»ng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cô thÓ cña ho¹t ®éng ®ã c¸c c¬ quan, tæ chøc t−¬ng øng cã sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p ®Æc thï vµ ®a d¹ng cña m×nh. §iÒu cã ý nghÜa quan träng vµ c¬ b¶n nhÊt cña c¸c chøc n¨ng ®ã lµ chóng cã mèi liªn hÖ lÉn nhau vµ bæ sung cho nhau. ë c¸c ch−¬ng tiÕp sau cña gi¸o tr×nh nµy sÏ xem xÐt mét c¸ch cô thÓ c¸c chøc n¨ng ®ã. ë ®©y chóng t«i chØ l−u ý ®Æc biÖt r»ng trong sè c¸c chøc n¨ng ®ã chøc n¨ng xÐt xö ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng. Theo b¶n chÊt cña m×nh viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng ®ã, ë mét chõng mùc rÊt lín còng ®ång thêi cã nghÜa lµ thùc hiÖn quyÒn xÐt xö. Nh− mäi ng−êi ®Òu râ, theo quan ®iÓm quyÒn xÐt xö cÇn ph¶i trë thµnh yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu cña Nhµ n−íc ph¸p quyÒn vµ viÖc x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn lµ mét trong nh÷ng môc tiªu c¬ b¶n cña ®æi míi Nhµ n−íc ë n−íc ta hiÖn nay. Nhµ n−íc ph¸p quyÒn kh«ng thÓ thiÕu ho¹t ®éng xÐt xö ®−îc t«n 13 träng vµ ®Ò cao. NhiÒu vÊn ®Ò tuú thuéc vµo sù ph¸t triÓn vµ më réng sù ¶nh h−ëng cña quyÒn xÐt xö trong x· héi vµ trong c¬ chÕ nhµ n−íc. XÐt xö lµ chøc n¨ng cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt cã quan hÖ trùc tiÕp víi viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn cã ý nghÜa quan träng nhÊt vµ c¸c lîi Ých hîp ph¸p cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc x· héi, cña nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n. ViÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kh¸c cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c, vÒ mÆt thùc tÕ, ®Òu nh»m thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cña xÐt xö. VÝ dô, viÖc xÐt xö vô ¸n h×nh sù kh«ng thÓ ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch hîp ph¸p, cã c¨n cø vµ c«ng b»ng, nÕu nh− tr−íc ®ã vô ¸n ®ã kh«ng ®−îc c¬ quan cã thÈm quyÒn ®iÒu tra mét c¸ch toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ, nÕu nh− tÊt c¶ c¸c chøng cø cÇn thiÕt cña vô ¸n ®ã kh«ng ®−îc c¬ quan ®iÒu tra lµm s¸ng tá v.v... Do vËy, cã thÓ nãi mµ hoµn toµn kh«ng h¹ thÊp ý nghÜa cña c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt kh¸c vÒ vÞ trÝ trung t©m cña chøc n¨ng xÐt xö trong c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ trong toµn bé hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt nãi chung. §Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nãi trªn cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt c¸c c¬ quan cô thÓ t−¬ng øng ®−îc h×nh thµnh vµ ®−îc gäi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. HiÖn nay ®ang cã c¸c quan niÖm kh¸c nhau vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Mét sè ng−êi liÖt vµo nhãm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt mét sè l−îng lín c¸c c¬ quan, tæ chøc, mét sè ng−êi kh¸c l¹i quan niÖm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt chØ bao gåm mét sè Ýt c¬ quan. Së dÜ cã t×nh tr¹ng ®ã lµ v× vÊn ®Ò ®ã kh«ng ®−îc ®iÒu chØnh mét c¸ch trùc tiÕp vµ râ rµng trong c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vµ vÊn ®Ò kh¸i niÖm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ch−a ®−îc gi¶i quyÕt vÒ mÆt lý luËn (xem môc 1. ch−¬ng nµy). Lý do thø hai thÓ hiÖn sù kh¸c nhau c¬ b¶n trong c¸c c¸ch tiÕp cËn vÒ ®Þnh nghÜa nhãm c¸c c¬ quan nhµ n−íc hoÆc c¸c tæ chøc kh¸c ®−îc gäi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Mét sè ng−êi cho r»ng chØ coi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt khi nh÷ng c¬ quan trùc tiÕp tiÕn hµnh ®Êu tranh víi t×nh h×nh téi ph¹m, mét sè ng−êi kh¸c coi c¸c c¬ quan ®ã lµ c¸c c¬ quan kh¾c phôc t×nh h×nh téi ph¹m vµ c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c, nhãm ng−êi thø ba coi c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt lµ nh÷ng c¬ quan gi÷ g×n trËt tù ë nh÷ng n¬i c«ng céng v.v... Víi viÖc c©n nh¾c ®Þnh nghÜa nãi trªn vÒ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ néi dung cña c¸c chøc n¨ng do ho¹t ®éng ®ã thùc hiÖn, chóng t«i cho r»ng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt bao gåm Toµ ¸n, ViÖn kiÓm s¸t, c¬ quan ®iÒu tra téi ph¹m, tæ chøc luËt s− vµ c¬ quan c«ng chøng. Trong hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt nãi trªn, Toµ ¸n lµ c¬ quan ®ãng vai trß quan träng vµ c¬ b¶n. 14 3. §èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” Nh− mäi ng−êi ®· râ, ®èi t−îng cña mçi m«n häc ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc hÕt bëi nhãm c¸c vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®−îc m«n häc ®ã nghiªn cøu. Do vËy, ®èi t−îng cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” còng ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së ®Æt vÊn ®Ò chung nh− vËy. Nh− ®· tr×nh bµy ë trªn cho thÊy ë møc ®é kh¸i qu¸t néi dung cña ®èi t−îng m«n häc nµy ®· ®−îc lµm râ ë c¸c môc tr−íc trong ch−¬ng nµy cña gi¸o tr×nh. Tr−íc hÕt, nã bao gåm nh÷ng tri thøc vÒ c¸c c¬ quan nhµ n−íc thùc hiÖn ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt, còng nh− nh÷ng hiÓu biÕt vÒ mét sè tæ chøc phi nhµ n−íc t¹o ®iÒu kiÖn, hç trî cho ho¹t ®éng ®ã. Trong sè c¸c tri thøc ®ã, ®−¬ng nhiªn cã c¸c tri thøc vÒ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt nãi chung, vÒ c¸c chøc n¨ng cô thÓ cña nã, còng nh− c¸c tri thøc vÒ sù h×nh thµnh c¸c c¬ quan hoÆc tæ chøc t−¬ng øng, vÒ c¬ cÊu, vÒ mèi liªn hÖ vµ phô thuéc lÉn nhau, vÒ c¸c thÈm quyÒn vµ nhiÖm vô cña chóng, vÒ sù t¸c ®éng lÉn nhau cña chóng vµ víi toµn bé c¬ chÕ nhµ n−íc. TrËt tù lùa chän vµ bæ nhiÖm c¸n bé cña c¸c c¬ quan t−¬ng øng, c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña hä còng ®−îc giµnh mét sù chó ý tho¶ ®¸ng. Víi sù c©n nh¾c nh÷ng ®iÒu nãi trªn cã thÓ ®Þnh nghÜa m«n häc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt lµ m«n häc nghiªn cøu c¸c c¬ së tæ chøc vµ nh÷ng chøc n¨ng vµ nhiÖm vô c¬ b¶n nhÊt cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, nghiªn cøu sù t¸c ®éng lÉn nhau cña chóng vµ víi c¸c c¬ quan nhµ n−íc kh¸c. Trong ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cö nh©n ngµnh luËt, ë c¸c n−íc còng nh− ë n−íc ta ®· tõ l©u ng−êi ta x©y dùng nh÷ng m«n häc ®−a ra nh÷ng tri thøc ban ®Çu vÒ Toµ ¸n, ViÖn kiÓm s¸t, c¬ quan ®iÒu tra, luËt s−, c«ng chøng vµ mét sè c¬ quan vµ tæ chøc kh¸c cã chøc n¨ng, nhiÖm vô cñng cè ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c quan nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc, cña nh÷ng ng−êi cô thÓ cho nh÷ng sinh viªn, luËt gia ë nh÷ng n¨m ®Çu. Môc ®Ých cña viÖc trang bÞ nh÷ng tri thøc ®ã lµ ®−a ra nh÷ng hiÓu biÕt tèi thiÓu vÒ c¸c c¬ quan cã nhiÖm vô b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt, còng nh− vÒ c¬ chÕ ¸p dông ph¸p luËt nãi chung. ë n−íc ta tõ tr−íc ®Õn nay m«n häc nµy ch−a ®−îc ®−a vµo ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cö nh©n luËt víi t− c¸ch lµ mét m«n häc ®éc lËp. M«n häc “tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n vµ ViÖn kiÓm s¸t” ®−îc ®−a vµo ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cö nh©n luËt cña khoa luËt thuéc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay cÇn ph¶i më réng tri thøc cho sinh viªn luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. ViÖc më réng ®ã cÇn ®−îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch ®−a vµo ch−¬ng tr×nh ®µo 15 t¹o cö nh©n luËt häc m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” víi c¸c néi dung cô thÓ ®−îc tr×nh bµy trong gi¸o tr×nh nµy. M«n häc nµy nh− tªn gäi cña nã kh«ng chØ trang bÞ cho sinh viªn luËt nh÷ng tri thøc vÒ tæ chøc cña Toµ ¸n vµ ViÖn kiÓm s¸t mµ cßn tÊt c¶ nh÷ng tri thøc vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, trong ®ã cã c¸c c¬ quan ®iÒu tra vµ mét sè c¬ quan, tæ chøc kh¸c. HÖ thèng m«n häc nµy bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ c¸c ®Æc ®iÓm, kh¸i niÖm, néi dung ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt, vÒ nhãm c¸c c¬ quan nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc kh¸c ®−îc thµnh lËp ®Ó thùc hiÖn ho¹t ®éng ®ã, vÒ c¸c t− t−ëng, quan ®iÓm lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng, h×nh thµnh c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, vÒ mèi liªn hÖ lÉn nhau cña c¸c c¬ quan ®ã víi c¸c c¬ quan kh¸c. ViÖc thõa nhËn vai trß ®Æc biÖt cña xÐt xö vµ ho¹t ®éng kh¸c cña Toµ ¸n ®ßi hái m«n häc nµy ph¶i giµnh sù chó ý ®¸ng kÓ ®Õn viÖc lµm s¸ng tá kh¸i niÖm xÐt xö vµ c¸c nguyªn t¾c d©n chñ cña xÐt xö, ®Õn sù tr×nh bµy c¸c tri thøc vÒ tæ chøc cña hÖ thèng Toµ ¸n nãi chung, ®Õn viÖc lµm râ c¸c ®Æc ®iÓm trong tæ chøc vµ c¸c thÈm quyÒn c¬ b¶n cña mäi cÊp Toµ ¸n thuéc thÈm quyÒn chung vµ Toµ ¸n qu©n sù. Nh÷ng vÊn ®Ò ®ã chiÕm phÇn lín trong ch−¬ng tr×nh cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” vµ t−¬ng øng cña gi¸o tr×nh nµy. HÖ thèng m«n häc bao gåm c¶ nh÷ng vÊn ®Ò b¶o ®¶m vÒ tæ chøc cho ho¹t ®éng cña Toµ ¸n, vÒ kiÓm s¸t vµ c¸c chøc n¨ng cña ViÖn kiÓm s¸t, vÒ ®iÒu tra téi ph¹m, vÒ trî gióp ph¸p lý, vÒ tæ chøc cña c¸c c¬ quan vµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt nãi trªn. 4. Mèi t−¬ng quan cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” víi c¸c m«n häc ph¸p luËt kh¸c Nh− nãi ë trªn, m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” lµ mét trong nh÷ng m«n häc khëi ®iÓm ®−a ra nh÷ng tri thøc c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ c¸c c¬ quan nhµ n−íc vµ c¸c c¬ quan kh¸c thùc hiÖn ho¹t ®éng ®ã. Nh÷ng tri thøc ®ã cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ vµ phô thuéc lÉn nhau víi c¸c tri thøc ®−îc truyÒn ®¹t cho sinh viªn luËt trong khi nghiªn cøu mét lo¹t m«n häc gi¸p ranh. Trong sè c¸c m«n häc gi¸p ranh, tr−íc hÕt ph¶i nãi ®Õn m«n häc “LuËt hiÕn ph¸p”. M«n häc nµy, ngoµi viÖc lµm s¸ng tá hµng lo¹t vÊn ®Ò c¬ b¶n mang tÝnh hiÕn ®Þnh, ®−a ra bøc tranh chung vÒ vai trß vµ vÞ trÝ cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt trong hÖ thèng c¸c c¬ quan cña nhµ n−íc, vÒ mèi liªn hÖ lÉn nhau gi÷a c¸c c¬ quan ®ã, vÒ c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n mang tÝnh hiÕn ®Þnh cña viÖc tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. §Æc biÖt 16 lµ c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p vÒ c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, vÒ Toµ ¸n vµ ViÖn kiÓm s¸t. M«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” còng cã kh«ng Ýt ®iÓm gi¸p ranh víi m«n häc “LuËt hµnh chÝnh”- m«n häc cã nhiÖm vô quan träng lµ nghiªn cøu c¸c quy luËt tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña tÊt c¶ c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc (c¸c c¬ quan chÊp hµnh - ®iÒu hµnh). C¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, vÝ dô nh−: Bé T− ph¸p, Bé C«ng an vµ c¸c c¬ quan trùc thuéc c¸c c¬ quan ®ã khi thùc hiÖn chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt cña m×nh ®ång thêi còng thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý (hµnh ph¸p). Do vËy, mét sè khÝa c¹nh trong tæ chøc vµ thÈm quyÒn cña c¸c c¬ quan ®ã vÒ c¬ b¶n mang tÝnh qu¶n lý vµ ë møc ®é nhÊt ®Þnh còng ®−îc lµm s¸ng tá ë m«n häc “LuËt hµnh chÝnh”. Nh÷ng th«ng tin cô thÓ nhÊt do m«n häc LuËt hµnh chÝnh ®−a ra vÒ c¸c c¬ quan hµnh ph¸p cã ý nghÜa quan träng ®èi víi viÖc tæ chøc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt. Ch¼ng h¹n, ®ã lµ nh÷ng tri thøc vÒ c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña viÖc ¸p dông tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh ®èi víi c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt hµnh chÝnh. M«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” cã mèi liªn hÖ rÊt chÆt chÏ víi m«n häc “LuËt tè tông h×nh sù”- m«n häc cã chøc n¨ng c¬ b¶n lµ ph©n tÝch mét c¸ch s©u s¾c, toµn diÖn néi dung ho¹t ®éng cña tÊt c¶ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt liªn quan ®Õn viÖc tiÕn hµnh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù. M«n häc nµy trang bÞ cho sinh viªn quan niÖm lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cÇn ph¶i ho¹t ®éng nh− thÕ nµo khi ph¸t hiÖn téi ph¹m, lµm s¸ng tá ng−êi ph¹m téi vµ quyÕt ®Þnh biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p luËt ®èi víi nh÷ng ng−êi ®ã, còng nh− ®−a ra quyÕt ®Þnh vÒ viÖc minh oan cho hä, nÕu nh− viÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù kh«ng ®óng ph¸p luËt. M«n häc ®ã còng ®−a ra ®Þnh h−íng lµ cÇn ph¶i thiÕt lËp quan hÖ nh− thÕ nµo n¶y sinh trong qu¸ tr×nh diÔn ra ho¹t ®éng ®ã gi÷a c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt vµ c«ng d©n cã lîi Ých b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c bÞ téi ph¹m x©m h¹i. ViÖc tæ chøc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ë mét chõng mùc rÊt lín tuú thuéc vµo néi dung ho¹t ®éng do c¸c c¬ quan ®ã thùc hiÖn, vµo trËt tù (thñ tôc) tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng cô thÓ. Vµ ng−îc l¹i, néi dung cña ho¹t ®éng ®ã còng tuú thuéc mét c¸ch c¬ b¶n vµo viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tæ chøc, tøc vµo viÖc nh− mäi ng−êi th−êng nãi lµ mèi quan hÖ lÉn nhau gi÷a KiÓm s¸t viªn vµ ®iÒu tra viªn, gi÷a KiÓm s¸t viªn vµ Toµ ¸n, gi÷a ng−êi bµo ch÷a cña bÞ can, bÞ c¸o víi ®iÒu tra viªn cÇn ph¶i ®−îc x©y dùng vµ trªn thùc tÕ ®· ®−îc x©y dùng nh− thÕ nµo. “C¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” víi t− c¸ch lµ mét m«n häc còng cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi m«n häc “LuËt tè tông d©n sù” m«n häc cã néi dung liªn quan nhiÒu víi néi dung ho¹t ®éng cña Toµ ¸n trong viÖc xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù. 17 M«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” còng cã mèi liªn hÖ rÊt chÆt chÏ víi c¸c m«n häc kh¸c nh−: “Lý luËn chung vÒ nhµ n−íc vµ ph¸p luËt”, “LÞch sö nhµ n−íc vµ ph¸p luËt ViÖt Nam”. ViÖc nhËn thøc nhiÒu vÊn ®Ò trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n, cña ViÖn kiÓm s¸t, cña c¸c c¬ quan thuéc Bé C«ng an, cña tæ chøc luËt s−, cña tæ chøc c«ng chøng ®ßi hái ph¶i cã ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn tæng thÓ vµ ph−¬ng ph¸p lÞch sö, vµo kh¶ n¨ng nh×n thÊy c¸c hiÖn t−îng ph¸p luËt cô thÓ kh«ng ph¶i ë sù biÖt lËp víi nhau, ë tr¹ng th¸i tÜnh cña nã, mµ lµ trong sù ph¸t triÓn, trªn nÒn cña c¸c sù kiÖn lÞch sö, trong sù so s¸nh víi c¸c kinh nghiÖm ph¸p lý ®· ®−îc nh÷ng ng−êi cïng thêi cña chóng ta còng nh− nh÷ng ng−êi ®i tr−íc tÝch luü ®−îc ë ®Êt n−íc chóng ta còng nh− ë c¸c n−íc. ChÝnh nh÷ng tri thøc cña c¸c m«n häc lý luËn chung vÒ nhµ n−íc vµ ph¸p luËt, lÞch sö nhµ n−íc vµ ph¸p luËt ViÖt Nam vµ n−íc ngoµi lµm c¬ së cho c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®ã khi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thuéc ®èi t−îng nghiªn cøu cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt”. C©u hái h−íng dÉn häc tËp 1. H·y nªu vµ ph©n tÝch néi dung cña c¸c dÊu hiÖu c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. 2. H·y nªu vµ ph©n tÝch néi dung cña c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. 3. H·y liÖt kª vµ ph©n tÝch kh¸i qu¸t c¸c c¬ quan, tæ chøc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. 4. H·y x¸c ®Þnh ®èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. 5. H·y gi¶i thÝch vai trß ®Æc biÖt cña xÐt xö trong ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. 18 Ch−¬ng II Ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt 1. Kh¸i qu¸t chung vµ ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt §Ó cã c¬ së cho viÖc nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ®ßi hái ph¶i nghiªn cøu mét sè l−îng kh«ng nhá c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c. ë ®©y, khã mµ x¸c ®Þnh ®−îc mét c¸ch chÝnh x¸c cã bao nhiªu v¨n b¶n thuéc lo¹i ®ã. Nh−ng nh×n mét c¸ch tæng quan cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng cã hµng chôc lo¹i v¨n b¶n ®iÒu chØnh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Chóng ta còng kh«ng thÓ tÝnh to¸n chÝnh x¸c ®−îc c¶ khèi l−îng cña c¸c v¨n b¶n ®ã: ë mét sè v¨n b¶n trong sè ®ã chøa ®ùng rÊt nhiÒu môc, c¸c ®iÒu vµ c¸c kho¶n v.v... Sù phong phó nh− vËy cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vµ cña c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt cô thÓ trong c¸c v¨n b¶n ®ã ë chõng mùc rÊt lín gi¶i thÝch cho viÖc nhËn thøc r»ng m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” ®Ò cËp ®Õn rÊt nhiÒu c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc vµ nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n. TÊt c¶ c¸c c¬ quan, tæ chøc vµ nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n ®ã cã nhiÖm vô thùc hiÖn ho¹t ®éng ®Çy tr¸ch nhiÖm lµ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. Do ®ã, cÇn ph¶i cã sù ®iÒu chØnh ph¸p luËt chÆt chÏ ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan t−¬ng øng, ®èi víi thÈm quyÒn cña nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n lµm viÖc trong c¸c c¬ quan ®ã. Tr−íc hÕt, ®ßi hái vÒ sù ®iÒu chØnh chÆt chÏ ®−îc quyÕt ®Þnh bëi sù mong muèn lo¹i trõ Hoµn toµn hoÆc ë møc ®é cao nhÊt cã thÓ ®−îc, ch¼ng h¹n, c¸c sai lÇm trong xÐt xö hoÆc trong ®iÒu tra. Bëi lÏ c¸c sai lÇm trong c¸c ho¹t ®éng ®ã lµm cho sè phËn cña con ng−êi bÞ quÌ quÆt, g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i kh«ng thÓ kh¾c phôc ®−îc ®èi víi c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi. 19 Khi ®¸nh gi¸ sè l−îng c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cÇn l−u ý mét ®iÓm cã ý nghÜa quan träng lµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®ã bao gåm nhiÒu lo¹i cã ý nghÜa vµ gi¸ trÞ ph¸p lý kh¸c nhau (cã hiÖu lùc ph¸p lý kh¸c nhau). Trong tæng sè c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ®ã cã sù “ngô c−” vµ t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p vµ cña c¸c luËt vµ cña c¸c lo¹i v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c, trong ®ã cã c¸c quy ®Þnh cña c¸c bé, ngµnh v.v... T×nh tiÕt ®ã tÊt nhiªn lµm cho viÖc nghiªn cøu c¬ së ph¸p lý cña hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt nãi chung trë nªn phøc t¹p h¬n. §Ó kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n n¶y sinh trong viÖc nghiªn cøu c¬ së ph¸p luËt cña viÖc tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cÇn tiÕn hµnh ph©n lo¹i c¸c lo¹i v¨n b¶n ®ã. ViÖc ph©n lo¹i hîp lý nhÊt c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®ã lµ viÖc ph©n lo¹i dùa vµo hai c¨n cø quan träng sau. Mét trong sè ®ã lµ ®èi t−îng (néi dung) cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ®−îc ph©n lo¹i kh«ng tuú thuéc vµo gi¸ trÞ ph¸p lý cña nã. C¨n cø thø hai lµ dùa vµo ý nghÜa ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ®ã. 2. Ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt theo néi dung cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt Dùa vµo néi dung (®èi t−îng) cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt c¸c v¨n b¶n ®ã cã thÓ ®−îc ph©n thµnh c¸c nhãm sau: - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt mang tÝnh chÊt chung; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña ViÖn kiÓm s¸t; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan ®iÒu tra; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt b¶o ®¶m vÒ mÆt tæ chøc cho ho¹t ®éng cña Toµ ¸n; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc luËt s−; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc c«ng chøng; 20 - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan trî gióp ph¸p lý kh¸c. 2.1. Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt mang tÝnh chÊt chung lµ: - HiÕn ph¸p n¨m 1992; - Tuyªn ng«n quèc tÕ vÒ nh©n quyÒn; - C«ng −íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ. 2.2. Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n lµ: - LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n; - Ph¸p lÖnh vÒ tæ chøc Toµ ¸n qu©n sù; - Ph¸p lÖnh ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm Toµ ¸n nh©n d©n; - LuËt khiÕu n¹i, tè c¸o. 2.3. Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña ViÖn kiÓm s¸t lµ: - LuËt tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t; - Ph¸p lÖnh tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù; - Ph¸p lÖnh KiÓm s¸t viªn. 2.4. Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan ®iÒu tra lµ: - LuËt tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t; - Ph¸p lÖnh tæ chøc ®iÒu tra; - LuËt h¶i quan; - Ph¸p lÖnh vÒ c¶nh s¸t biÓn. 2.5. Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt b¶o ®¶m vÒ mÆt tæ chøc cho ho¹t ®éng cña Toµ ¸n lµ: - LuËt tæ chøc Toµ ¸n. - Ph¸p lÖnh ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm Toµ ¸n nh©n d©n. 2.6. Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc luËt s− lµ: - Ph¸p lÖnh tæ chøc luËt s−; - Bé luËt tè tông h×nh sù; - Ph¸p lÖnh vÒ thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù; - NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Bé T− ph¸p. 2.7. Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc c«ng chøng lµ: - NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ tæ chøc c«ng chøng, chøng thùc; - NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Bé T− ph¸p. 2.8. Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan ph¸p lý kh¸c: - NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Bé T− ph¸p; 21 - Nhãm v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt thø nhÊt ®−îc nªu ë trªn, theo néi dung cña m×nh cã ý nghÜa trùc tiÕp ®èi víi viÖc x¸c ®Þnh b¶n chÊt vµ khuynh h−íng cña tÊt c¶ c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Trong nhãm nµy c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p ®ãng vÞ trÝ ®Æc biÖt. Nh÷ng quy ®Þnh mang tÝnh nguyªn t¾c, c¬ b¶n nhÊt vÒ ®êi sèng nhµ n−íc vµ ®êi sèng x· héi ®−îc ghi nhËn vµ thÓ hiÖn trong HiÕn ph¸p. HiÕn ph¸p hiÖn hµnh cña n−íc ta ®−îc Quèc héi kho¸ VIII th«ng qua ngµy 15 th¸ng 4 n¨m 1992 t¹i kú häp thø 11 vµ lµ b¶n HiÕn ph¸p thø t− cña n−íc ta. B¶n HiÕn ph¸p thø nhÊt lµ b¶n HiÕn ph¸p n¨m 1946; b¶n HiÕn ph¸p thø hai lµ b¶n HiÕn ph¸p n¨m 1959; B¶n HiÕn ph¸p thø ba lµ b¶n HiÕn ph¸p n¨m 1980. §èi víi m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” c¸c quy ®Þnh ë Ch−¬ng V (quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n) vµ Ch−¬ng X (Toµ ¸n vµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n) cña HiÕn ph¸p n¨m 1992 cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng. C¸c quy ®Þnh ë Ch−¬ng V ch¼ng h¹n nh−: vÒ sù b×nh ®¼ng cña mäi c«ng d©n tr−íc ph¸p luËt; vÒ quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ th©n thÓ cña c«ng d©n; vÒ b¶o ®¶m ®¶m an toµn vµ bÝ mËt vÒ th− tÝn, ®iÖn tÝn cña c«ng d©n; vÒ suy ®o¸n v« t−éi; vÒ quyÒn khiÕu n¹i, tè c¸o v.v... cã ý nghÜa mang tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi viÖc x¸c ®Þnh néi dung ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, lµ c¬ së cho viÖc tæ chøc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. C¸c quy ®Þnh ë Ch−¬ng X còng ®Þnh h−íng cho viÖc tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt nh− Toµ ¸n, ViÖn kiÓm s¸t vµ tæ chøc luËt s−. Trong c¸c quy ®Þnh ë ch−¬ng nµy, c¸c quy ®Þnh vÒ chøc n¨ng xÐt xö chØ do Toµ ¸n thùc hiÖn; vÒ tÝnh ®éc lËp vµ chØ tu©n theo ph¸p luËt cña Toµ ¸n; vÒ xÐt xö c«ng khai; vÒ quyÒn bµo ch÷a cña bÞ can, bÞ c¸o cã ý nghÜa mang tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt t−¬ng øng. ë c¸c ch−¬ng kh¸c cña HiÕn ph¸p n¨m 1992 còng cã nh÷ng quy ®Þnh mang tÝnh nguyªn t¾c cã ý nghÜa quan träng ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Trong thêi gian gÇn ®©y, c¸c quy ®Þnh trong c¸c c«ng −íc quèc tÕ, ®Æc biÖt c¸c quy ®Þnh liªn quan trùc tiÕp ®Õn viÖc tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n vµ cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt kh¸c ngµy cµng ®−îc ®Ò cao. Cã rÊt nhiÒu c«ng −íc quèc tÕ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã. Nh−ng trong ®ã cÇn ph¶i ®Æc biÖt l−u ý ®Õn c«ng −íc quèc tÕ vÒ nh©n quyÒn ®−îc §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc th«ng qua ngµy 10 th¸ng 12 n¨m 1948 vµ c«ng −íc quèc tÕ vÒ c¸c 22 quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ cña con ng−êi ®−îc §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc th«ng qua ngµy 16 th¸ng 12 n¨m 1966. Nhãm v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt thø hai vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n cã nhiÒu v¨n b¶n. Nhãm v¨n b¶n nµy quy ®Þnh vÒ chøc n¨ng xÐt xö cña c¸c Toµ ¸n vµ c¸c chøc n¨ng kh¸c thuéc quyÒn t− ph¸p. LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n vµ Ph¸p lÖnh tæ chøc Toµ ¸n qu©n sù ®ãng vai trß trung t©m trong hÖ thèng c¸c v¨n b¶n thø hai. C¸c v¨n b¶n ®ã quy ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ tæ chøc cña Toµ ¸n. Ph¸p lÖnh ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm Toµ ¸n nh©n d©n còng ®ãng vai trß quan träng. Trong nhãm v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt thø ba luËt tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t vµ Ph¸p lÖnh tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù, Ph¸p lÖnh KiÓm s¸t viªn ®ãng vai trß chñ yÕu. Trong c¸c v¨n b¶n ®ã quy ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nh−: chøc n¨ng, nhiÖm vô, c¬ cÊu tæ chøc, thÈm quyÒn cña ViÖn kiÓm s¸t c¸c cÊp, c¸c tiªu chuÈn, chøc n¨ng, quyÒn h¹n vµ nhiÖm vô cña KiÓm s¸t viªn. Trong nhãm v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt thø t−, Ph¸p lÖnh tæ chøc ®iÒu tra ®ãng vai trß quan träng. Ph¸p lÖnh ®ã quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô, hÖ thèng tæ chøc c¸c c¬ quan ®iÒu tra, thÈm quyÒn cña c¸c c¬ quan ®iÒu tra, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña §iÒu tra viªn. Nhãm v¨n b¶n quy ph¹m thø n¨m quy ®Þnh chøc n¨ng qu¶n lý Toµ ¸n vÒ mÆt tæ chøc cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ®èi víi Toµ ¸n ®Þa ph−¬ng, quy ®Þnh tiªu chuÈn ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm Toµ ¸n nh©n d©n, tr×nh tù, thñ tôc tuyÓn chän, bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc chøc danh ThÈm ph¸n, ®iÒu ®éng, biÖt ph¸i ThÈm ph¸n, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n. Nhãm v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt thø s¸u quy ®Þnh vai trß, vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña tæ chøc luËt s−, hÖ thèng tæ chøc luËt s− ë n−íc ta, tiªu chuÈn luËt s−, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña luËt s−, thñ tôc, tr×nh tù tham gia ®oµn luËt s−. Nhãm v¨n b¶n thø b¶y quy ®Þnh vai trß, vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña tæ chøc c«ng chøng, hÖ thèng tæ chøc c«ng chøng ë n−íc ta, tiªu chuÈn c«ng chøng viªn, quyÒn h¹n vµ nghÜa vô cña c«ng chøng viªn. Nhãm v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt thø t¸m quy ®Þnh vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô, c¬ cÊu tæ chøc cña c¸c c¬ quan trî gióp ph¸p lý kh¸c. 23 3. Ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt theo ý nghÜa ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt Còng gièng nh− c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt trong c¸c lÜnh vùc kh¸c, c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ®−îc x©y dùng vµ h×nh thµnh theo mét c¬ cÊu thø bËc rÊt râ rµng. VÞ trÝ cña v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cô thÓ trong c¬ cÊu ®ã th«ng th−êng ®−îc quyÕt ®Þnh bëi c¬ quan nµo ban hµnh v¨n b¶n ®ã vµ v¨n b¶n ®ã ®−îc so¹n th¶o, ban hµnh theo trËt tù nh− thÕ nµo. Nh− ®· nãi ë trªn, HiÕn ph¸p n−íc ta ®øng ë vÞ trÝ cao nhÊt. HiÕn ph¸p ®−îc th«ng qua víi viÖc tu©n thñ thñ tôc ®Æc biÖt vµ quy ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña ®êi sèng nhµ n−íc vµ ®êi sèng x· héi, trong ®ã cã nh÷ng vÊn ®Ò vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. C¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c ph¶i tu©n thñ chÝnh x¸c c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p. Do vËy, HiÕn ph¸p n−íc ta cã hiÖu lùc ph¸p lý cao nhÊt. ViÖc söa ®æi HiÕn ph¸p còng ph¶i tu©n thñ thñ tôc ®Æc biÖt. §ã lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m tÝnh æn ®Þnh cña HiÕn ph¸p. Sau HiÕn ph¸p, trong c¬ cÊu thø bËc cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt c¸c ®¹o luËt ®øng ë vÞ trÝ kÕ tiÕp. C¸c v¨n b¶n luËt quy ®Þnh nh÷ng bé phËn hîp thµnh quan träng nhÊt cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ë n−íc ta. §ã lµ LuËt tæ chøc Toµ ¸n, LuËt tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t. C¸c v¨n b¶n luËt ®−îc so¹n th¶o vµ th«ng qua theo trËt tù do luËt quy ®Þnh. Trong c¬ cÊu thø bËc cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt, h×nh thøc v¨n b¶n Ph¸p lÖnh gi÷ vÞ trÝ tiÕp theo. C¸c quy ®Þnh hiÕn ®Þnh vµ c¸c quy ®Þnh quan träng trong c¸c ®¹o luËt kh¸c lµ c¬ së néi dung cña c¸c Ph¸p lÖnh. Th«ng th−êng, c¸c Ph¸p lÖnh quy ®Þnh vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt thuéc c¸c bé phËn hîp thµnh nhá h¬n thùc hiÖn chøc n¨ng xÐt xö hoÆc thuéc hÖ thèng c¸c c¬ quan thùc hiÖn quyÒn hµnh ph¸p. ë n−íc ta, ®ã lµ Ph¸p lÖnh tæ chøc Toµ ¸n qu©n sù, Ph¸p lÖnh tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù, Ph¸p lÖnh tæ chøc ®iÒu tra, Ph¸p lÖnh c¶nh s¸t biÓn, Ph¸p lÖnh tæ chøc luËt s−... NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ chiÕm vÞ trÝ kÕ sau Ph¸p lÖnh xÐt vÒ gi¸ trÞ cña hiÖu lùc ph¸p lý. Lo¹i h×nh thøc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt nµy kh«ng ®−îc tr¸i víi HiÕn ph¸p, c¸c LuËt vµ c¸c Ph¸p lÖnh. ChÝnh phñ cã quyÒn thÓ chÕ ho¸, quy ®Þnh chØ nh÷ng vÊn ®Ò thuéc thÈm quyÒn 24 cña m×nh b»ng nh÷ng v¨n b¶n do luËt quy ®Þnh. Th«ng th−êng, ChÝnh phñ cô thÓ ho¸, bæ sung vµ h−íng dÉn thi hµnh nh÷ng quy ®Þnh ®· chØ ra trong c¸c LuËt vµ Ph¸p lÖnh. Ch¼ng h¹n, ChÝnh phñ ban hµnh c¸c NghÞ ®Þnh vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt thuéc thµnh viªn cña ChÝnh phñ - c¸c bé. VÝ dô: NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Bé T− ph¸p. C¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña c¸c bé, c¸c ngµnh còng cã thÓ quy ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. C¸c v¨n b¶n ®ã do l·nh ®¹o cña c¸c bé, ngµnh t−¬ng øng ban hµnh. Thuéc tÝnh c¬ b¶n cña c¸c v¨n b¶n ®ã thÓ hiÖn ë chç chóng ph¶i phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña c¸c LuËt, Ph¸p lÖnh vµ c¸c v¨n b¶n cña ChÝnh phñ. C¸c v¨n b¶n ®ã th−êng cã tªn gäi lµ quyÕt ®Þnh, chØ thÞ, th«ng t−. C¸c v¨n b¶n quy pham ph¸p luËt liªn ngµnh gi÷a c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt víi c¸c bé, ngµnh kh¸c còng ®ãng vai trß quan träng ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Th«ng th−êng, ®ã lµ th«ng t− liªn tÞch gi÷a Toµ ¸n tèi cao, Bé T− ph¸p, ViÖn kiÓm s¸t tèi cao vµ Bé C«ng an. C¸c v¨n b¶n do Toµ ¸n nh©n tèi cao ban hµnh còng cã ý nghÜa thùc tiÔn quan träng. C¸c nguyªn t¾c vµ quy ph¹m ph¸p luËt ®· ®−îc thõa nhËn chung cña ph¸p luËt quèc tÕ vµ c¸c c«ng −íc quèc tÕ mµ ViÖt Nam tham gia còng nh− c¸c NghÞ ®Þnh ®−îc ký kÕt gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c n−íc cã ý nghÜa quan träng ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. C©u hái h−íng dÉn häc tËp 1. Nªu c¸c c¬ së cña viÖc ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. 2. HiÕn ph¸p n−íc ta quy ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò g× liªn quan ®Õn tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt vµ ý nghÜa cña c¸c quy ®Þnh ®ã? 25 3. H·y nªu c¸c nhãm v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt theo néi dung cña c¸c v¨n b¶n ®ã. 4. H·y nªu c¸c nhãm v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt theo ý nghÜa ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n ®ã. 26 Ch−¬ng III quyÒn t− ph¸p vµ hÖ thèng c¸c c¬ quan thùc hiÖn quyÒn t− ph¸p 1. QuyÒn t− ph¸p, kh¸i niÖm vµ mèi t−¬ng quan cña quyÒn t− ph¸p víi c¸c quyÒn kh¸c cña quyÒn lùc nhµ n−íc KÓ tõ khi Nhµ n−íc tån t¹i víi t− c¸ch lµ mét h×nh thøc tæ chøc cña x· héi c¸c nhµ triÕt häc, chÝnh trÞ häc, luËt häc vµ c¸c giíi häc gi¶ kh¸c lu«n lu«n nç lùc ®Ó t×m kiÕm viÖc tæ chøc hîp lý nhÊt quyÒn lùc Nhµ n−íc vµ c¸c c¬ quan thùc hiÖn quyÒn lùc ®ã. §· tõ l©u, hµng tr¨m n¨m vÒ tr−íc, khi suy nghÜ vÒ vÊn ®Ò ®ã mäi ng−êi ®· l−u ý r»ng viÖc tËp trung quyÒn lùc Nhµ n−íc vµo tay mét ai ®ã tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc. H¬n n÷a, sù tËp trung ®ã cµng cao ®é bao nhiªu th× sù chuyªn quyÒn vµ l¹m quyÒn sÏ cã kh¶ n¨ng cao bÊy nhiªu. Kinh nghiÖm nhiÒu thÕ kû cña x· héi loµi ng−êi ®· cho thÊy ®iÒu ®ã. Ngay c¶ nh÷ng l·nh chóa cã häc vÊn mµ trong tay hä cã sù tËp trung kh«ng h¹n chÕ tÊt c¶ c¸c nh¸nh quyÒn lùc th× sím hoÆc muén còng trë thµnh nh÷ng b¹o chóa ngang tµng chØ thõa nhËn uy quyÒn cña m×nh, chµ ®¹p tù do vµ kh«ng bao giê tÝnh ®Õn c¸c quyÒn kh«ng thÓ thiÕu cña con ng−êi. Kinh nghiÖm ®ã ®· thóc ®Èy mäi ng−êi t×m kiÕm c¸c ph−¬ng thøc ®Ó kh¾c phôc c¸c hiÖn t−îng tiªu cùc ®ã. Cã mét t− t−ëng ®· ®−îc thõa nhËn rÊt réng r·i trong lÞch sö vµ vÉn tiÕp tôc tån t¹i ®Õn ngµy h«m nay lµ t− t−ëng, theo ®ã quyÒn lùc Nhµ n−íc cÇn ph¶i ®−îc ph©n chia thµnh c¸c nh¸nh quyÒn lùc kh¸c nhau hay thµnh nh÷ng ph¹m vi, lÜnh vùc kh¸c nhau vµ trao cho “nh÷ng ng−êi kh¸c nhau”. §iÒu ®ã sÏ kh¾c phôc ®−îc nh÷ng m−u ®å tiÕm vÞ vµ ®ång thêi víi viÖc ®ã sÏ kh¾c phôc ®−îc viÖc l¹m dông quyÒn lùc vµ chuyªn quyÒn. Th«ng th−êng, nh÷ng ng−êi ñng hé t− t−ëng ®ã cho r»ng quyÒn lùc Nhµ n−íc nãi chung bao gåm ba nh¸nh, ph¹m vi, lÜnh vùc c¬ b¶n: quyÒn lËp ph¸p, quyÒn hµnh ph¸p, quyÒn t− ph¸p. Ph¹m vi vµ lÜnh vùc thùc hiÖn c¸c quyÒn lùc ®ã cÇn ph¶i ®−îc ph©n 27 ®Þnh mét c¸ch râ rµng vµ kh«ng ®−îc g©y trë ng¹i cho nhau. ViÖc ph©n c«ng quyÒn lùc tr−íc hÕt ph¶i ®−îc tiÕn hµnh trªn c¬ së ®Ó hîp t¸c gi÷a c¸c quyÒn lùc, ®Ó mçi nh¸nh quyÒn lùc cã ph¹m vi vµ lÜnh vùc thùc hiÖn ®· ®−îc x¸c ®Þnh cña m×nh vµ ®−îc c©n b»ng mét c¸ch hîp lý. Ng−êi ñng hé tÝch cùc t− t−ëng ®ã, ng−êi cã c«ng ®ãng gãp to lín vµo viÖc so¹n th¶o vµ phæ biÕn t− t−ëng ®ã lµ nhµ khai s¸ng, nhµ luËt häc vµ nhµ triÕt häc ng−êi Ph¸p Mong-te-xki¬. T− t−ëng ®ã ®−îc thÓ hiÖn rÊt râ trong t¸c phÈm kiÖt t¸c cña «ng lµ “tinh thÇn ph¸p luËt” ®−îc xuÊt b¶n vµo n¨m 1748. T− t−ëng vÒ ph©n chia quyÒn lùc dÇn dÇn ®−îc nhiÒu n−íc tiÕp nhËn vµ thÓ hiÖn trong tæ chøc Nhµ n−íc. HiÕn ph¸p cña nhiÒu n−íc coi ®ã lµ nguyªn t¾c quan träng nhÊt cña tæ chøc Nhµ n−íc. Theo ®ã quyÒn lùc Nhµ n−íc ®−îc ph©n thµnh ba nh¸nh: quyÒn lùc lËp ph¸p, quyÒn lùc hµnh ph¸p vµ quyÒn lùc t− ph¸p. Nh÷ng luËn ®iÓm nªu trªn lµm c¬ së cho viÖc coi quyÒn t− ph¸p lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cña quyÒn lùc Nhµ n−íc nãi chung. Do vËy, kh¸i niÖm quyÒn t− ph¸p ®−îc ph¸i sinh hay nãi c¸ch kh¸c lµ ®−îc rót ra tõ kh¸i niÖm chung vÒ quyÒn lùc vµ kh¸i niÖm quyÒn lùc nhµ n−íc nãi riªng. Nh− mäi ng−êi ®· râ, kh¸i niÖm chung vÒ quyÒn lùc hay kh¸i niÖm quyÒn lùc lµ ph¹m trï nhiÒu khÝa c¹nh vµ nhiÒu nghÜa. §ã cã thÓ lµ quyÒn lùc cña bè mÑ, quyÒn lùc cña c¶m xóc, quyÒn lùc cña ®¸m ®«ng hoÆc cña ®−êng phè, quyÒn lùc cña ®Þa ph−¬ng, quyÒn lùc cña bãng tèi v.v... §ã lµ nh÷ng ph¹m vi sö dông réng lín tõ “quyÒn lùc”. Do ®ã, ®Þnh nghÜa chung vÒ quyÒn lùc còng rÊt réng. Th«ng th−êng, ng−êi ta ®−a vµo kh¸i niÖm ®ã kh¶ n¨ng vµ n¨ng lùc t¸c ®éng nhÊt ®Þnh ®Õn ho¹t ®éng, ®Õn hµnh vi cña con ng−êi víi sù trî gióp cña c¸c ph−¬ng tiÖn nh− uy tÝn, sù ¶nh h−ëng vÒ mÆt ý chÝ, c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt, c−ìng chÕ v.v... Tõ c¸ch nhËn thøc nh− vËy - nhËn thøc mang tÝnh chÊt ®−îc thõa nhËn chung cho thÊy kh«ng nªn coi mét ng−êi, mét c¬ quan, mét tæ chøc nµo ®ã lµ quyÒn lùc. §ã lµ nh÷ng con ng−êi hiÖn thùc chø kh«ng ph¶i quyÒn lùc. Kh¸i niÖm quyÒn lùc Nhµ n−íc lµ kh¸i niÖm hÑp h¬n kh¸i niÖm quyÒn lùc nãi chung ë trªn. Kh¸c víi kh¸i niÖm nãi ë trªn, kh¸i niÖm quyÒn lùc Nhµ n−íc lµ kh¸i niÖm ®· ®−îc nh©n c¸ch hãa (chñ thÓ ho¸). Trong kh¸i niÖm ®ã ®· cã chñ thÓ hiÖn thùc lµ nh©n d©n (hoÆc lµ) Nhµ n−íc, bé m¸y Nhµ n−íc ®−îc nh©n d©n cö lµm ®¹i diÖn quyÒn lùc cña m×nh. T−¬ng tù nh− nãi ë trªn, ë ®©y quyÒn lùc Nhµ n−íc ®−îc coi lµ kh¶ n¨ng vµ n¨ng lùc cña Nh©n d©n vµ (hoÆc lµ) cña Nhµ n−íc th«ng qua c¸c c¬ quan 28 cña nã t¸c ®éng ®Õn hµnh vi cña con ng−êi vµ nãi chung ®Õn c¸c qu¸ tr×nh diÔn ra trong x· héi víi sù trî gióp cña thuyÕt phôc hoÆc c−ìng chÕ. HiÕn ph¸p hiÖn hµnh cña n−íc ta ®· ®−îc NghÞ quyÕt sè 51/ 2001 QH10 söa ®æi, bæ sung t¹i §iÒu 2 ghi nhËn: “Nhµ n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n. TÊt c¶ quyÒn lùc nhµ n−íc thuéc vÒ nh©n d©n mµ nÒn t¶ng lµ liªn minh gi÷a giai cÊp c«ng nh©n víi giai cÊp n«ng d©n vµ ®éi ngò trÝ thøc. QuyÒn lùc nhµ n−íc lµ thèng nhÊt, cã sù ph©n c«ng vµ phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n−íc trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn lËp ph¸p, quyÒn hµnh ph¸p, quyÒn t− ph¸p”. Lóc ®Çu trong c¸c v¨n kiÖn cña §¶ng ta ®· chØ râ sù cÇn thiÕt ph¶i ph©n ®Þnh mét c¸ch râ rµng c¸c chøc n¨ng cña c¸c tæ chøc ®¶ng víi c¸c chøc n¨ng cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc vµ ®Ò cao quyÒn lùc cña nh©n d©n (quyÒn lùc cña Quèc héi vµ quyÒn lùc cña Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp). Qu¸ tr×nh ®æi míi tõng b−íc hÖ thèng Toµ ¸n vµ c¸c chÕ ®Þnh kh¸c nh»m b¶o ®¶m sù ®iÒu chØnh ph¸p luËt, c¸c quan hÖ x· héi gi÷a Nhµ n−íc vµ c«ng d©n, b¶o vÖ c¸c quyÒn chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi vµ nh©n th©n cña c«ng d©n, suy cho cïng ®Òu h−íng ®Õn viÖc h×nh thµnh vÒ mÆt t− t−ëng vµ viÖc x©y dùng trªn thùc tÕ Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa, mµ ë ®ã nguyªn t¾c tèi cao nhÊt lµ sù phôc tïng ph¸p luËt cña Nhµ n−íc, cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc, cña mäi tæ chøc vµ thiÕt chÕ kh¸c nhau trong x· héi, cña mäi c«ng d©n. Vµ tiÕp ®Õn h×nh thµnh t− t−ëng ®Ò cao vai trß cña Toµ ¸n trong hÖ thèng d©n chñ x· héi chñ nghÜa b»ng c¸ch ghi nhËn uy quyÒn vµ sù ®éc lËp cña nã, ®−a ra c¸c b¶o ®¶m cho tranh tông vµ c«ng khai, cho viÖc tu©n thñ nguyªn t¾c suy ®o¸n v« t−éi, kh«ng cho phÐp thÓ hiÖn thiªn h−íng buéc téi; cñng cè sù ®éc lËp cña c¸c §iÒu tra viªn; më réng sù tham gia cña ng−êi bµo ch÷a vµo qu¸ tr×nh ®iÒu tra, xÐt xö... Tõ c¸ch nhËn thøc nh− trªn cã mét sè vÊn ®Ò ®−îc ®Æt ra vµ cÇn ®−îc lý gi¶i lµ quyÒn t− ph¸p lµ g×? QuyÒn ®ã gi÷ vai trß, vÞ trÝ nh− thÕ nµo trong Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa, trong c¬ chÕ quyÒn lùc nhµ n−íc? Kh¸i niÖm quyÒn t− ph¸p lµ kh¸i niÖm hÑp h¬n n÷a. Nh− nãi ë trªn ®©y lµ mét trong nh÷ng ph¹m vi, lÜnh vùc cña quyÒn lùc nhµ n−íc. Chñ thÓ thùc hiÖn quyÒn lùc nµy kh«ng ph¶i bÊt kú c¬ quan Nhµ n−íc nµo mµ chØ lµ Toµ ¸n - c¬ quan cã kh¶ n¨ng vµ n¨ng lùc vèn cã cña m×nh t¸c ®éng ®Õn hµnh vi cña con ng−êi vµ th«ng qua ®ã t¸c ®éng ®Õn c¸c qu¸ tr×nh diÔn ra trong x· héi. Víi viÖc c©n nh¾c nh÷ng ®iÒu nªu ë trªn cã thÓ hiÓu quyÒn t− ph¸p lµ kh¶ n¨ng vµ n¨ng lùc riªng cã cña c¸c c¬ quan Toµ ¸n chiÕm vÞ trÝ ®Æc biÖt trong bé m¸y 29 Nhµ n−íc thùc hiÖn ®Ó t¸c ®éng ®Õn hµnh vi cña con ng−êi, ®Õn c¸c qu¸ tr×nh x· héi. Tõ ®Þnh nghÜa trªn ®©y cho thÊy kh¸i niÖm quyÒn t− ph¸p hµm chøa Ýt nhÊt hai yÕu tè cÊu thµnh: thø nhÊt, quyÒn lùc ®ã chØ cã thÓ do c¸c c¬ quan Nhµ n−íc ®−îc thµnh lËp ra ®Ó thùc hiÖn lµ Toµ ¸n; thø hai, c¸c c¬ quan ®ã cÇn ph¶i cã c¸c kh¶ n¨ng vµ n¨ng lùc t¸c ®éng chØ vèn cã cña m×nh. C¸c dÊu hiÖu ®ã cã mèi liªn hÖ vµ phô thuéc lÉn nhau. V× vËy kh«ng ®−îc biÖt lËp c¸c dÊu hiÖu ®ã hoÆc ®èi lËp c¸c dÊu hiÖu ®ã. Do ®ã, kh«ng bao giê ®−îc coi quyÒn lùc lµ c¬ quan hoÆc ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n mµ lµ c¸i c¸c c¬ quan hoÆc ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n ®ã cã kh¶ n¨ng vµ n¨ng lùc thùc hiÖn ®−îc. Sö dông thuËt ng÷ cña s©n khÊu ®Ó thÓ hiÖn th× chØ cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng ®ã lµ vai trß chø kh«ng ph¶i lµ diÔn viªn. MÆt kh¸c còng cÇn ph¶i chó ý r»ng kh«ng ®−îc quy quyÒn t− ph¸p vÒ mét lo¹i ho¹t ®éng xÐt xö nµo ®ã. Kh«ng Ýt tr−êng hîp ng−êi ta nãi vµ viÕt vÒ quyÒn t− ph¸p nh− kh¸i niÖm t−¬ng ®ång víi xÐt xö vµ ng−îc l¹i. QuyÒn t− ph¸p vµ xÐt xö - lµ nh÷ng kh¸i niÖm cïng lo¹i, gÇn gièng nhau vÒ néi dung nh−ng kh«ng ®ång nhÊt víi nhau. XÐt xö lµ biÓu hiÖn quan träng cña quyÒn t− ph¸p, nh−ng kh«ng ph¶i ®ång nhÊt víi quyÒn t− ph¸p. “Kh¶ n¨ng vµ n¨ng lùc” ë ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm quyÒn t− ph¸p lµ thÈm quyÒn nhiÒu mÆt mµ Toµ ¸n cã ®−îc. ViÖc thùc hiÖn c¸c thÈm quyÒn ®ã ®−îc hiÓu lµ viÖc thùc hiÖn quyÒn t− ph¸p. Trong sè c¸c thÈm quyÒn ®ã, xÐt xö ®ãng vai trß chiÕm −u thÕ. ChØ cã Toµ ¸n míi cã thÈm quyÒn xÐt xö vµ kh«ng cã c¬ quan Nhµ n−íc nµo, tæ chøc nµo cã thÈm quyÒn ®ã. §ã lµ thÈm quyÒn riªng cã cña Toµ ¸n. Nh−ng quyÒn t− ph¸p, nh− nãi ë trªn, kh«ng chØ lµ thÈm quyÒn ®ã. QuyÒn t− ph¸p cßn bao gåm mét lo¹t c¸c thÈm quyÒn kh¸c còng cã ý nghÜa x· héi to lín. §ã lµ: - KiÓm tra tÝnh hîp ph¸p vµ tÝnh cã c¨n cø cña c¸c quyÕt ®Þnh vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan Nhµ n−íc vµ cña nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n; - B¶o ®¶m viÖc thi hµnh vµ chÊp hµnh c¸c b¶n ¸n, c¸c quyÕt ®Þnh kh¸c; - Gi¶i thÝch, h−íng dÉn ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cña thùc tiÔn xÐt xö; - Tham gia vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnh ®éi ngò ThÈm ph¸n. Kh«ng ®−îc ®ång nhÊt c¸c thÈm quyÒn ®ã víi thÈm quyÒn xÐt xö vµ còng kh«ng ®−îc coi c¸c thÈm quyÒn ®ã lµ c¸c yÕu tè bæ trî cña thÈm quyÒn xÐt xö. Cã lÏ chóng ta chØ cã thÓ nãi r»ng viÖc thùc hiÖn c¸c thÈm quyÒn ®ã cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi xÐt xö vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc thùc hiÖn tèt viÖc xÐt xö. §Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c thÈm quyÒn t¹o thµnh quyÒn t− ph¸p, ph¸p luËt giao cho c¸c c¬ quan chøc n¨ng thùc hiÖn quyÒn lùc ®ã c¸c ph−¬ng tiÖn 30 c−ìng chÕ buéc ph¶i thi hµnh c¸c quyÕt ®Þnh do hä ®−a ra. Ch¼ng h¹n, HiÕn ph¸p 1992 quy ®Þnh: “C¸c b¶n ¸n vµ quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n nh©n d©n ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt ph¶i ®−îc c¸c c¬ quan Nhµ n−íc, tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi, c¸c ®¬n vÞ vò trang nh©n d©n vµ mäi c«ng d©n t«n träng; nh÷ng ng−êi vµ ®¬n vÞ h÷u quan ph¶i nghiªm chØnh chÊp hµnh” (§iÒu 136). §iÒu ®ã cã nghÜa lµ HiÕn ph¸p ®ßi hái c¸c c¬ quan Nhµ n−íc, c¸c tæ chøc, nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n vµ c«ng d©n ph¶i phôc tïng v« ®iÒu kiÖn c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c c¬ quan thùc hiÖn quyÒn t− ph¸p. Vµ ®ã kh«ng ph¶i lµ quy ®Þnh mang tÝnh tuyªn ng«n. TÝnh hiÖn thùc, tÝnh hiÖu lùc cña c¸c quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n ®−îc cñng cè vµ kh¼ng ®Þnh bëi c¸c ph−¬ng tiÖn quan träng cña sù t¸c ®éng. VÝ dô, bÞ can cã nghÜa vô ph¶i cã mÆt theo giÊy triÖu tËp cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông. NÕu bÞ can kh«ng cã mÆt theo giÊy triÖu tËp mµ kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng th× sÏ bÞ ¸p gi¶i (kho¶n 3 §iÒu 34 BLTTHS). Trong nh÷ng tr−êng hîp nhÊt ®Þnh ph¸p luËt cßn quy ®Þnh trong tr−êng hîp kh«ng thi hµnh quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n cã thÓ bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù - ¸p dông biÖn ph¸p t¸c ®éng nghiªm kh¾c nhÊt. Quy ®Þnh vÒ tÝnh chÊt quyÒn lùc cña chøc n¨ng do c¸c Toµ ¸n thùc hiÖn còng ®−îc thÓ hiÖn râ trong LuËt tæ chøc Toµ ¸n. ý nghÜa kh¸i qu¸t cña c¸c thÈm quyÒn cña c¸c Toµ ¸n (“c¸c kh¶ n¨ng vµ n¨ng lùc” cña c¸c Toµ ¸n) kh«ng chØ thÓ hiÖn ë viÖc ®−a ra sù hiÓu biÕt vÒ viÖc c¸c c¬ quan Nhµ n−íc ®ã cã thÓ vµ cÇn ph¶i lµm g× mµ cßn ®Þnh h−íng cho viÖc nhËn thøc vÒ vai trß vµ vÞ trÝ cña chóng trong hÖ thèng c¸c c¬ quan thùc hiÖn quyÒn lùc Nhµ n−íc nãi chung, còng nh− vÒ mèi t−¬ng quan cña ba ph¹m vi, lÜnh vùc quyÒn lùc nãi trªn. §iÒu ®ã chØ râ néi dung cô thÓ cña viÖc gi¶i thÝch vÒ b¶n chÊt cña viÖc ph©n c«ng vµ phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n−íc trong viÖc thùc hiÖn c¸c ph¹m vi, lÜnh vùc quyÒn lùc ®ã: c¸c c¬ quan lËp ph¸p x©y dùng ph¸p luËt; c¸c c¬ quan hµnh ph¸p thi hµnh ph¸p luËt; Toµ ¸n thùc hiÖn viÖc xÐt xö. Trong mäi tr−êng hîp chØ b»ng danh môc c¸c thÈm quyÒn cña Toµ ¸n ®· minh chøng r»ng ®»ng sau c«ng thøc “c¸c Toµ ¸n thùc hiÖn viÖc xÐt xö” Èn n¸u ho¹t ®éng cã dung l−îng rÊt lín vµ rÊt ®a d¹ng vµ nãi chung ho¹t ®éng ®ã cã sù kh¸c biÖt mét c¸ch c¬ b¶n víi c¸c ho¹t ®éng do c¸c c¬ quan lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p thùc hiÖn. Nhãm c¸c thÈm quyÒn thuéc quyÒn t− ph¸p nh− nãi ë trªn chøng minh r»ng quyÒn t− ph¸p thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng x· héi rÊt quan träng vµ ®Çy träng tr¸ch kh«ng kÐm c¸c chøc n¨ng do c¸c quyÒn kh¸c ®¶m nhiÖm. §iÒu ®ã cho phÐp ®−a ra kÕt luËn vÒ tÝnh cïng ý nghÜa, vÒ tÝnh b×nh quyÒn vµ tÝnh ®ång ®¼ng cña tÊt c¶ c¸c ph¹m vi, lÜnh vùc quyÒn lùc Nhµ n−íc. 31 H¬n n÷a, viÖc x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn hiÖn nay ë n−íc ta ®ßi hái ph¶i thiÕt lËp vµ cñng cè quyÒn t− ph¸p víi ®Çy ®ñ gi¸ trÞ cña nã. Bëi lÏ ®ã lµ mét trong nh÷ng yÕu tè, néi dung hîp thµnh kh«ng thÓ thiÕu ®−îc cña Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n. V× vËy, chóng t«i cho r»ng Nhµ n−íc cÇn ph¶i tiÕp nhËn nh÷ng biÖn ph¸p m¹nh mÏ h¬n n÷a ë tÇm HiÕn ph¸p ®Ó n©ng cao vai trß, vÞ trÝ, thÈm quyÒn vµ uy tÝn cña quyÒn t− ph¸p. Trong giai ®o¹n hiÖn nay cÇn nghiªn cøu ®Ó hoµn thiÖn thñ tôc tuyÓn chän vµ bæ nhiÖm ThÈm ph¸n; t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó b¶o ®¶m tÝnh ®éc lËp cña ThÈm ph¸n khi tiÕn hµnh ho¹t ®éng xÐt xö; n©ng cao c¸c b¶o ®¶m vÒ vËt chÊt; quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm ®èi víi nh÷ng hµnh vi kh«ng t«n träng Toµ ¸n; më réng mét c¸ch c¬ b¶n thÈm quyÒn cña Toµ ¸n. Theo xu h−íng ®ã, cÇn më réng thÈm quyÒn cho Toµ ¸n trong c¸c lÜnh vùc sau: giao cho Toµ ¸n quyÒn thùc hiÖn viÖc kiÓm tra tÝnh hîp ph¸p vµ tÝnh cã c¨n cø trong c¸c ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, cã tr¸ch nhiÖm ph¸t hiÖn vµ ®iÒu tra téi ph¹m, mµ tr−íc hÕt lµ trong c¸c tr−êng hîp khi cã sù h¹n chÕ c¸c c«ng d©n thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ tù do cña hä. ë giai ®o¹n ph¸t triÓn hiÖn nay, cÇn giao cho Toµ ¸n quyÒn kiÓm tra tÝnh hîp ph¸p vµ tÝnh cã c¨n cø cña viÖc b¾t gi÷ nh÷ng ng−êi bÞ t×nh nghi thùc hiÖn téi ph¹m, bÞ t¹m gi÷, t¹m giam, trong viÖc gia h¹n thêi h¹n t¹m gi÷, t¹m giam, trong viÖc thùc hiÖn c¸c hµnh vi liªn quan ®Õn viÖc h¹n chÕ quyÒn bÝ mËt th− tÝn, ®iÖn tÝn còng nh− quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ chç ë, tÝnh hîp ph¸p cña viÖc ®×nh chØ vô ¸n h×nh sù v.v... ChØ víi viÖc quy ®Þnh nh− vËy míi thÓ hiÖn ®−îc luËn ®iÓm r»ng c¸c Toµ ¸n lµ ®Ønh cao h×nh chãp cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. 2. Toµ ¸n - c¬ quan thùc hiÖn quyÒn t− ph¸p Mét trong nh÷ng yÕu tè hîp thµnh c¬ b¶n cña quyÒn t− ph¸p, nh− nãi ë trªn thÓ hiÖn ë chç lµ viÖc thùc hiÖn quyÒn lùc ®ã chØ ®−îc giao cho c¬ quan Nhµ n−íc ®−îc thµnh lËp ra ®Ó chuyªn thùc hiÖn quyÒn lùc ®ã - c¸c Toµ ¸n. C¸c c¬ quan Toµ ¸n kh¸c víi c¸c c¬ quan lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p. Sù kh¸c biÖt ®ã kh«ng chØ thÓ hiÖn ë tÝnh ®Æc thï trong c¸c thÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh− nãi ë trªn mµ cßn c¶ ë trËt tù h×nh thµnh c¸c Toµ ¸n. C¸c ®Æc ®iÓm ®Æc thï trong c¸c chøc n¨ng do Toµ ¸n thùc hiÖn ®ßi hái c¸c Toµ ¸n ph¶i ®−îc thiÕt lËp vµ ho¹t ®éng víi viÖc tu©n thñ c¸c quy t¾c chuyªn m«n mµ c¸c quy t¾c ®ã kh¸c mét c¸ch c¬ b¶n so víi c¸c quy t¾c ®−îc quy ®Þnh ®èi víi c¸c c¬ quan lËp ph¸p vµ c¸c c¬ quan hµnh ph¸p. 32 Trong c¸c ch−¬ng tiÕp theo chóng ta sÏ t×m hiÓu mét c¸ch cô thÓ trËt tù h×nh thµnh c¸c Toµ ¸n. ë ®©y muèn l−u ý mét c¸ch kh¸i qu¸t r»ng trong giai ®o¹n hiÖn nay tÊt c¶ c¸c Toµ ¸n ®−îc thiÕt lËp víi viÖc tu©n thñ nghiªm ngÆt thñ tôc riªng do luËt quy ®Þnh. ViÖc thùc hiÖn thñ tôc ®ã lµ nh»m t¹o ra c¬ së kh¸ch quan, c«ng b»ng cho viÖc tuyÓn chän vµ bæ nhiÖm c¸c ThÈm ph¸n cã n¨ng lùc chuyªn m«n cao, cã ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp, cã v¨n ho¸ ph¸p luËt trong viÖc xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc thuéc thÈm quyÒn cña hä. §Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých ®ã, ch¼ng h¹n cÇn t¹o ra mét hÖ thèng c¸c b¶o ®¶m ng¨n ngõa ®−îc viÖc tuyÓn chän vµ bæ nhiÖm nh÷ng ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng vµ kh«ng cã ®¹o ®øc vµo chøc vô ThÈm ph¸n. “C¸c ph−¬ng tiÖn b¶o vÖ” nh− vËy ®Æc tr−ng cho c¸c c¬ quan cña quyÒn t− ph¸p. LuËt kh«ng quy ®Þnh c¸c quy t¾c, thñ tôc cô thÓ, chi tiÕt cña viÖc h×nh thµnh c¸c c¬ quan lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p nh− c¸c quy t¾c vµ thñ tôc cña viÖc h×nh thµnh c¸c Toµ ¸n. VÝ dô, danh môc c¸c tiªu chuÈn, ®ßi hái ®−îc ®−a ra ®èi víi nh÷ng ng−êi øng cö vµo ®¹i biÓu Quèc héi vµ ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp “®¬n gi¶n h¬n” so víi c¸c tiªu chuÈn, ®ßi hái ®−îc ®−a ra ®èi víi nh÷ng ng−êi ®−îc bæ nhiÖm vµo chøc vô ThÈm ph¸n. C¸c ®ßi hái ®−îc ®−a ra ®èi víi nh÷ng ng−êi vµo chøc vô nµy hay chøc vô kh¸c (ngay c¶ vµo chøc vô rÊt cao) trong c¸c c¬ quan hµnh ph¸p còng kh«ng kh¾t khe b»ng c¸c tiªu chuÈn, ®ßi hái ®èi víi ThÈm ph¸n. Ng−êi ta ®−a ra ®ßi hái rÊt cao ®èi víi ThÈm ph¸n trong viÖc ®µo t¹o vµ tÝnh th«ng th¹o nghÒ nghiÖp, bëi v× nh÷ng sai lÇm trong xÐt xö cña Toµ ¸n sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ khã l−êng ®èi víi tÝnh m¹ng, søc khoÎ, tù do, c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña nh÷ng ng−êi cô thÓ. ViÖc b¶o ®¶m tÝnh ®éc lËp cña c¸c Toµ ¸n trong khi thùc hiÖn chøc n¨ng c¬ b¶n - xÐt xö, ng¨n ngõa sù ¶nh h−ëng cña ng−êi kh¸c c¶ tõ bªn ngoµi lÉn tõ bªn trong hÖ thèng Toµ ¸n (tõ phÝa cÊp xÐt xö cao h¬n vµ tõ nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o Toµ ¸n) lµ yÕu tè, nguyªn t¾c c¬ b¶n trong viÖc h×nh thµnh c¸c c¬ quan cña quyÒn t− ph¸p. §èi víi c¸c c¬ quan lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p kh«ng ®Æt ra vÊn ®Ò ®ã. §Æc biÖt ®èi víi c¸c c¬ quan hµnh ph¸p, n¬i ®ã sù phôc tïng cña cÊp d−íi ®èi víi cÊp trªn, tÝnh b¾t buéc cña c¸c mÖnh lÖnh do cÊp trªn ®−a ra ®èi víi cÊp d−íi ®−îc coi lµ nh÷ng ®iÒu Hoµn toµn b×nh th−êng. Vµ còng kh«ng thÓ quy ®Þnh c¸c biÖn ph¸p ®Æc biÖt b¶o vÖ c¸c c¬ quan lËp ph¸p (c¸c thµnh viªn cña c¸c c¬ quan lËp ph¸p) khái sù ¶nh h−ëng tõ bªn ngoµi, bëi v× vÒ mÆt thùc tÕ kh«ng thÓ lµm ®−îc ®iÒu ®ã. Trong ho¹t ®éng cña m×nh, nhãm ng−êi nµy (c¸c thµnh viªn cña c¸c c¬ quan lËp ph¸p) buéc ph¶i l¾ng nghe vµ tu©n thñ c¸c nh©n tè bªn ngoµi, c©n nh¾c c¸c ®ßi hái cña c¸c lùc l−îng x· héi 33 vµ chÝnh trÞ (cña §¶ng, cña c¸c tæ chøc chÝnh tri- x· héi, cña c¸c tæ chøc x· héi...). Tuy vËy, nh÷ng ®iÒu nãi trªn kh«ng ®ång thêi cã nghÜa r»ng cã tån t¹i mét vùc th¼m kh«ng thÓ ®i qua ®−îc gi÷a mét bªn lµ quyÒn t− ph¸p vµ bªn kh¸c lµ quyÒn lËp ph¸p vµ quyÒn hµnh ph¸p vµ c¸c c¬ quan cña chóng. Ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Æc thï, riªng biÖt gi÷a chóng cã kh«ng Ýt nh÷ng ®iÓm cã x©m nhËp víi nhau. VÝ dô, c¸c c¬ quan thuéc quyÒn lËp ph¸p (c¸c c¬ quan ®¹i diÖn) ban hµnh c¸c luËt cã ý nghÜa b¾t buéc thi hµnh ®èi víi mäi c¬ quan, tæ chøc, nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n vµ c«ng d©n, trong ®ã cã c¸c c¬ quan Toµ ¸n, cã ThÈm ph¸n, phª chuÈn ng©n s¸ch cho c¸c Toµ ¸n, møc l−¬ng cho c¸c ThÈm ph¸n vµ c¸c c¸n bé kh¸c cña ngµnh Toµ ¸n. Tõ phÝa m×nh, sö dông c¸c thÈm quyÒn do c¸c c¬ quan lËp ph¸p quy ®Þnh, c¸c c¬ quan cña quyÒn t− ph¸p cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn néi dung ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p. Hä cã quyÒn coi quyÕt ®Þnh cña c¬ quan hµnh ph¸p lµ kh«ng hîp ph¸p. Vµ ®iÒu ®ã buéc c¬ quan hµnh ph¸p kh«ng ®−îc thùc hiÖn quyÕt ®Þnh kh«ng hîp ph¸p vµ xem xÐt l¹i quyÕt ®Þnh ®ã. §Æc tr−ng cña Toµ ¸n víi t− c¸ch lµ c¬ quan thùc hiÖn quyÒn t− ph¸p cßn thÓ hiÖn ë chç cã nh÷ng quy t¾c, thñ tôc rÊt ®Æc biÖt ®−îc quy ®Þnh ®èi víi ho¹t ®éng cña nã. C¸c quy t¾c ®ã chøa ®ùng kinh nghiÖm cña x· héi loµi ng−êi, h¹n chÕ rÊt kh¾t khe nh÷ng g× cÇn diÔn ra ë Toµ ¸n trong khi xem xÐt vÊn ®Ò thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n. Môc ®Ých c¬ b¶n cña c¸c nguyªn t¾c ®ã lµ b¶o ®¶m cho quyÕt ®Þnh ®−îc ban hµnh cã c¬ së ph¸p luËt, ®−îc lËp luËn vµ c«ng b»ng, b¶o ®¶m c«ng lý. Hßn ®¸ t¶ng cña tÊt c¶ thñ tôc xÐt xö lµ tÝnh c«ng khai, tÝnh tËp thÓ (cã mét sè ngo¹i lÖ), kh¶ n¨ng tham gia cña nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn cho nh©n d©n trong viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh, sù b×nh ®¼ng cña c¸c bªn tham gia vµo viÖc gi¶i quyÕt vô viÖc vµ mét lo¹t c¸c nguyªn t¾c kh¸c ®−îc nãi ë ch−¬ng tiÕp theo. C¸c thñ tôc ®−îc quy ®Þnh ®èi víi c¸c c¬ quan lËp ph¸p vµ c¸c c¬ quan hµnh ph¸p (quy chÕ ho¹t ®éng cña Quèc héi, c¸c quy t¾c ban hµnh c¸c quyÕt ®Þnh ë c¸c c¬ quan hµnh ph¸p...) kh«ng cã tÝnh cô thÓ, toµn diÖn vµ kh¾t khe nh− c¸c thñ tôc xÐt xö. §Õn giai ®o¹n hiÖn nay ë n−íc ta ®· h×nh thµnh mét sè d¹ng cña thñ tôc thùc hiÖn quyÒn t− ph¸p. Nh÷ng thñ tôc ®ã ®−îc gäi mét c¸ch kh¸i qu¸t l¹i lµ c¸c lo¹i tè tông. §ã lµ: - Tè tông h×nh sù; - Tè tông d©n sù; - Tè tông hµnh chÝnh; - Tè tông lao ®éng; - Tè tông kinh tÕ. 34 Tõng lo¹i tè tông ®ã ®−îc quy ®Þnh kh¸ cô thÓ, râ rµng trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt t−¬ng øng. §ã lµ trong Bé luËt tè tông h×nh sù, Ph¸p lÖnh vÒ thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù,... ViÖc nghiªn cøu c¸c lo¹i thñ tôc ®ã vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c lo¹i thñ tôc ®ã do c¸c m«n häc luËt häc t−¬ng øng ®¶m nhiÖm. 3. HÖ thèng Toµ ¸n HÖ thèng Toµ ¸n ®−îc hiÓu lµ hÖ thèng c¸c Toµ ¸n ®−îc h×nh thµnh phï hîp víi thÈm quyÒn, môc ®Ých vµ nhiÖm vô ®−îc ®Æt ra ®èi víi c¸c Toµ ¸n. HiÕn ph¸p n¨m 1992 (tõ §iÒu 127 ®Õn §iÒu 136) quy ®Þnh ë nh÷ng nÐt chung nhÊt b¶n chÊt cña hÖ thèng Toµ ¸n ë n−íc ta. §iÒu 127 HiÕn ph¸p n¨m 1992 n−íc ta quy ®Þnh: “Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, c¸c Toµ ¸n nh©n d©n ®Þa ph−¬ng, c¸c Toµ ¸n qu©n sù vµ c¸c Toµ ¸n kh¸c do luËt quy ®Þnh lµ nh÷ng c¬ quan xÐt xö cña n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Trong t×nh h×nh ®Æc biÖt Quèc héi cã thÓ quyÕt ®Þnh thµnh lËp Toµ ¸n ®Æc biÖt”. §Ó lµm s¸ng tá hÖ thèng Toµ ¸n hiÖn nay ë n−íc ta cÇn ph¶i c¨n cø vµo c¸c ®iÒu cña HiÕn ph¸p, tõ §iÒu 127 ®Õn §iÒu 136, LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n n¨m 2002, Ph¸p lÖnh tæ chøc Toµ ¸n qu©n sù n¨m 2002. C¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®ã quy ®Þnh cô thÓ, râ rµng vÞ trÝ cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao trong hÖ thèng Toµ ¸n vµ Toµ ¸n c¸c cÊp. Theo c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt nãi trªn, hÖ thèng c¸c c¬ quan Toµ ¸n ë n−íc ta bao gåm: Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao; c¸c Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng; c¸c Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè trùc thuéc tØnh; trong t×nh h×nh ®Æc biÖt, Quèc héi cã thÓ quyÕt ®Þnh thµnh lËp Toµ ¸n ®Æc biÖt; c¸c Toµ ¸n qu©n sù gåm Toµ ¸n qu©n sù trung −¬ng, c¸c Toµ ¸n qu©n sù qu©n khu vµ t−¬ng ®−¬ng, c¸c Toµ ¸n qu©n sù khu vùc. Khi t×m hiÓu vÒ hÖ thèng Toµ ¸n ë n−íc ta cÇn ph¶i cã quan niÖm râ rµng vÒ mét sè kh¸i niÖm chung. Tr−íc hÕt, ®ã lµ c¸c kh¸i niÖm nh−: “c¸c cÊp cña hÖ thèng Toµ ¸n” vµ “cÊp xÐt xö”. C¸c cÊp cña hÖ thèng Toµ ¸n ®−îc hiÓu lµ c¸c Toµ ¸n cã thÈm quyÒn gièng nhau. Theo dÊu hiÖu ®ã, c¸c Toµ ¸n nh©n d©n ®−îc ph©n thµnh ba cÊp; - CÊp c¬ së: c¸c Toµ ¸n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè trùc thuéc tØnh; - CÊp trung gian: c¸c Toµ ¸n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng; - CÊp cao nhÊt: Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao; 35 T−¬ng tù c¸c Toµ ¸n qu©n sù còng ®−îc ph©n thµnh ba cÊp: - CÊp c¬ së: c¸c Toµ ¸n qu©n sù khu vùc; - CÊp trung gian: c¸c Toµ ¸n qu©n sù qu©n khu vµ t−¬ng ®−¬ng; - CÊp cao nhÊt: Toµ ¸n qu©n sù trung −¬ng. Toµn bé hÖ thèng Toµ ¸n ë n−íc ta lµ mét hÖ thèng thèng nhÊt. CÊp xÐt xö ®−îc coi lµ Toµ ¸n (hoÆc mét bé phËn c¬ cÊu cña Toµ ¸n) thùc hiÖn chøc n¨ng xÐt xö nµy hay chøc n¨ng xÐt xö kh¸c liªn quan ®Õn viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc xÐt xö (ra quyÕt ®Þnh vÒ thùc chÊt cña vô viÖc, kiÓm tra tÝnh hîp ph¸p vµ tÝnh cã c¨n cø cña quyÕt ®Þnh ®ã). Toµ ¸n cÊp xÐt xö s¬ thÈm ®−îc gäi lµ Toµ ¸n cã thÈm quyÒn ra quyÕt ®Þnh vÒ thùc chÊt ®èi víi c¸c vÊn ®Ò quan träng cña vô viÖc ®ã. §èi víi c¸c vô ¸n h×nh sù, nh÷ng vÊn ®Ò ®ã lµ vÒ tÝnh cã lçi hay kh«ng cã lçi cña bÞ c¸o trong viÖc thùc hiÖn téi ph¹m vµ vÒ viÖc ¸p dông hay kh«ng ¸p dông h×nh ph¹t, møc cô thÓ cña h×nh ph¹t. §èi víi c¸c vô ¸n d©n sù, vÊn ®Ò quan träng nhÊt cña vô kiÖn lµ vÒ tÝnh cã b»ng chøng cña vô kiÖn vµ vÒ c¸c hËu qu¶ ph¸p lý cÇn ph¶i cã. TÊt c¶ c¸c Toµ ¸n trong ph¹m vi thÈm quyÒn do ph¸p luËt quy ®Þnh ®Òu cã thÓ lµ c¸c Toµ ¸n cÊp xÐt xö s¬ thÈm c¸c vô ¸n h×nh sù vµ d©n sù. Néi dung thÈm quyÒn cña tÊt c¶ c¸c Toµ ¸n cÊp xÐt xö s¬ thÈm ®−îc quy ®Þnh râ rµng trong c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt hiÖn hµnh (xem c¸c Ch−¬ng V, VI, VII, VIII cña gi¸o tr×nh). Toµ ¸n cÊp xÐt xö phóc thÈm kiÓm tra tÝnh hîp ph¸p vµ tÝnh cã c¨n cø cña c¸c b¶n ¸n vµ c¸c quyÕt ®Þnh kh¸c ch−a cã hiÖu lùc ph¸p luËt bÞ kh¸ng c¸o hoÆc bÞ kh¸ng nghÞ. Trong hÖ thèng Toµ ¸n ë n−íc ta, trõ c¸c Toµ ¸n thuéc cÊp c¬ së, tÊt c¶ c¸c Toµ ¸n cßn l¹i ®Òu cã thÓ lµ Toµ ¸n cÊp xÐt xö phóc thÈm. Trong c¸c Toµ ¸n thuéc cÊp trung gian vµ cÊp cao nhÊt ®Òu thµnh lËp c¸c Toµ cã mét trong nh÷ng chøc n¨ng lµ kiÓm tra tÝnh hîp ph¸p vµ tÝnh cã c¨n cø cña c¸c b¶n ¸n vµ quyÕt ®Þnh xÐt xö ch−a cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña c¸c Toµ ¸n cÊp d−íi bÞ kh¸ng c¸o hoÆc bÞ kh¸ng nghÞ. Toµ ¸n cÊp xÐt xö gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm. Trong hÖ thèng Toµ ¸n ë n−íc ta Toµ ¸n c¸c cÊp cã thÈm quyÒn xÐt xö gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm lµ uû ban ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh, Toµ ¸n qu©n sù cÊp qu©n khu, Toµ h×nh sù Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, Toµ ¸n qu©n sù trung −¬ng, Héi ®ång ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao. Toµ ¸n cÊp xÐt xö gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm kiÓm tra tÝnh hîp ph¸p vµ tÝnh cã c¨n cø cña c¸c b¶n ¸n vµ quyÕt ®Þnh xÐt xö ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt bÞ kh¸ng nghÞ theo tr×nh tù gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm. 36 C©u hái h−íng dÉn häc tËp 1. Tr×nh bµy mét c¸ch ng¾n gän b¶n chÊt cña quan ®iÓm ph©n chia quyÒn lùc vµ x¸c ®Þnh ý nghÜa c¬ b¶n cña nã. 2. Cho biÕt kh¸i niÖm chung vÒ quyÒn lùc, quyÒn lùc Nhµ n−íc vµ quyÒn t− ph¸p. 3. Tr×nh bµy c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña quyÒn t− ph¸p. 4. Tr×nh bµy nh÷ng thÈm quyÒn cña quyÒn t− ph¸p. 5. Nªu nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau cña quyÒn t− ph¸p víi quyÒn lËp ph¸p vµ quyÒn hµnh ph¸p. 6. Nªu nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau cña c¸c c¬ quan Toµ ¸n víi c¸c c¬ quan Nhµ n−íc kh¸c. 7. Nªu c¸c lo¹i tè tông trong ®ã quyÒn t− ph¸p ®−îc thùc hiÖn. 8. Tr×nh bµy kh¸i qu¸t c¸c cÊp Toµ ¸n trong hÖ thèng Toµ ¸n ë n−íc ta. 9. Nªu kh¸i niÖm cÊp Toµ ¸n vµ cÊp xÐt xö. 37 Ch−¬ng IV XÐT Xö Vµ C¸C NGUY£N T¾C CñA XÐT xö 1. C¸c dÊu hiÖu ®Æc tr−ng vµ kh¸i niÖm xÐt xö Nh− nãi ë trªn xÐt xö lµ mét trong nh÷ng chøc n¨ng cña Nhµ n−íc. Chøc n¨ng ®ã ®−îc gäi lµ chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt. XÐt xö còng lµ mét trong nh÷ng thÈm quyÒn ®Æc biÖt quan träng vµ viÖc thùc hiÖn thÈm quyÒn ®ã liªn quan chÆt chÏ víi viÖc thÓ hiÖn vµ vËn hµnh cña quyÒn t− ph¸p. Trong hÖ thèng ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ trong cÊu thµnh c¸c thÈm quyÒn cña quyÒn t− ph¸p, xÐt xö ®ãng vai trß träng t©m. Vai trß vµ vÞ trÝ ®ã cña xÐt xö ®−îc quyÕt ®Þnh bëi mét lo¹t c¸c nh©n tè. Trong sè c¸c nh©n tè ®ã tr−íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn t×nh tiÕt lµ viÖc tiÕn hµnh xÐt xö liªn quan chÆt chÏ víi viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi, d©n sù, chÝnh trÞ vµ c¸c tù do cña con ng−êi, cña c«ng d©n, c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸c tæ chøc x· héi. ChÝnh ho¹t ®éng xÐt xö ®−a ra ph¸n quyÕt chÝnh thøc vÒ viÖc coi mét ng−êi cô thÓ cã lçi trong viÖc thùc hiÖn téi ph¹m vµ quyÕt ®Þnh lo¹i vµ møc h×nh ph¹t hoÆc biÖn ph¸p t¸c ®éng kh¸c do luËt quy ®Þnh ®èi víi ng−êi ®ã, còng nh− ®−a ra ph¸n quyÕt minh oan cho nh÷ng ng−êi bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù kh«ng cã c¨n cø ph¸p luËt vµ kh«ng cã c¬ së. Ho¹t ®éng xÐt xö còng ®−a ra ph¸n quyÕt vÒ viÖc x¸c ®Þnh c¸c hËu qu¶ ph¸p lý xuÊt ph¸t tõ viÖc tranh chÊp gi÷a c¸c c«ng d©n liªn quan ®Õn c¸c quyÒn trong lÜnh vùc lao ®éng, h«n nh©n vµ gia ®×nh, t¸c gi¶, nhµ ë, tµi s¶n, nh©n th©n cña hä. XÐt xö còng lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng thøc ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp (vÒ tµi s¶n vµ c¸c tranh chÊp kh¸c) n¶y sinh trong ho¹t ®éng kinh tÕ gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc kinh tÕ, gi÷a nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. 38 QuyÕt ®Þnh xÐt xö ®−îc ®−a ra trong qu¸ tr×nh hoÆc trªn c¬ së kÕt qu¶ cña viÖc tiÕn hµnh xÐt xö (b¶n ¸n h×nh sù, b¶n ¸n d©n sù, c¸c b¶n ¸n vµ c¸c quyÕt ®Þnh kh¸c) mµ trong s¸ch b¸o ph¸p lý th−êng gäi lµ c¸c v¨n b¶n xÐt xö phï hîp víi ph¸p luËt cã nh÷ng thuéc tÝnh ®Æc biÖt. Mét trong nh÷ng thuéc tÝnh ®ã lµ tÝnh b¾t buéc chung. Ch¼ng h¹n, ®iÒu ®ã cã nghÜa r»ng b¶n ¸n ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt, quyÕt ®Þnh do Toµ ¸n ®−a ra trong khi xem xÐt, gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù cã ý nghÜa b¾t buéc, kh«ng cã ngo¹i lÖ, ®èi víi c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸c tæ chøc kinh tÕ, x· héi, nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n, mäi ph¸p nh©n vµ c«ng d©n vµ ®−îc thi hµnh trªn l·nh thæ n−íc ta. Theo ph¸p luËt, quyÕt ®Þnh xÐt xö vÒ c¸c vô viÖc d©n sù cã ý nghÜa x· héi vµ ph¸p lý h¬i kh¸c so víi c¸c b¶n ¸n vµ quyÕt ®Þnh vÒ c¸c vô ¸n h×nh sù. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë chç lµ sau khi cã hiÖu lùc ph¸p luËt, c¸c b¶n ¸n vµ quyÕt ®Þnh vÒ c¸c vô viÖc d©n sù, th«ng th−êng, kh«ng ph¶i ®−¬ng nhiªn ®−îc thùc hiÖn. §Ó thùc hiÖn chóng ®ßi hái ph¶i cã sù thÓ hiÖn ý chÝ cña nh÷ng ng−êi quan t©m hoÆc cã ®iÒu kiÖn kh¸c nµo ®ã. Nh−ng khi, nÕu ý chÝ ®ã ®· ®−îc thÓ hiÖn, th× ®ßi hái vÒ viÖc thi hµnh quyÕt ®Þnh vÒ vô ¸n d©n sù cã ý nghÜa b¾t buéc ®èi víi mäi ng−êi vµ ®−îc thi hµnh trªn l·nh thæ n−íc ta. ViÖc kh«ng chÊp hµnh, thi hµnh b¶n ¸n hoÆc quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n hoÆc c¶n trë viÖc chÊp hµnh cã thÓ bÞ ¸p dông c¸c chÕ tµi kh¸c nhau ®èi víi nh÷ng ng−êi cã lçi trong viÖc ®ã. VÝ dô, §iÒu 304 BLHS quy ®Þnh ng−êi nµo cè ý kh«ng chÊp hµnh b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt mÆc dï ®· bÞ ¸p dông biÖn ph¸p c−ìng chÕ cÇn thiÕt, th× bÞ ph¹t c¶i t¹o kh«ng giam gi÷ ®Õn ba n¨m hoÆc ph¹t tï tõ s¸u th¸ng ®Õn ba n¨m. B¶n chÊt cña xÐt xö, vai trß vµ ý nghÜa cña nã kh«ng chØ thÓ hiÖn ë chç xÐt xö lµ chøc n¨ng quan träng vµ rÊt träng tr¸ch cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh mang tÝnh b¾t buéc chung vÒ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt mµ nã cßn cã mét lo¹t c¸c dÊu hiÖu ®Æc tr−ng kh¸c. §ã lµ: Lo¹i ho¹t ®éng ®ã chØ cã thÓ ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸c ph−¬ng thøc cô thÓ ®−îc quy ®Þnh chÆt chÏ, chø kh«ng ph¶i tuú tiÖn theo sù suy xÐt cña nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n hoÆc c¬ quan nµo ®ã. Vµ nh÷ng ph−¬ng thøc ®ã ®−îc ph¸p luËt quy ®Þnh rÊt cô thÓ, ®Çy ®ñ. Theo c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt, xÐt xö ph¶i ®−îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch: - Xem xÐt c¸c vô ¸n h×nh sù vµ ¸p dông lo¹i vµ møc h×nh ph¹t do luËt quy ®Þnh ®èi víi ng−êi cã lçi trong viÖc thùc hiÖn téi ph¹m hoÆc minh oan cho ng−êi kh«ng cã téi ë c¸c phiªn Toµ xÐt xö; 39 - Xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù liªn quan ®Õn c¸c quyÒn vµ lîi Ých cña c«ng d©n, cña c¸c tæ chøc kinh tÕ, cña c¸c tæ chøc x· héi, cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc ë phiªn Toµ xÐt xö; - Xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ lao ®éng, c¸c khiÕu kiÖn hµnh chÝnh, c¸c tranh chÊp kinh tÕ ë c¸c phiªn Toµ xÐt xö (trong tr−êng hîp gi¶i quyÕt b»ng con ®−êng Toµ ¸n). §iÒu ®ã còng cã nghÜa r»ng Toµ ¸n cã thÈm quyÒn xÐt xö c¸c lo¹i vô viÖc nãi trªn. XÐt xö cã dÊu hiÖu ®Æc tr−ng kh¸c lµ lo¹i ho¹t ®éng nhµ n−íc ®ã ®−îc tiÕn hµnh víi viÖc tu©n thñ trËt tù, thñ tôc ®Æc biÖt do ph¸p luËt quy ®Þnh. Nh− trªn ®· nãi, luËt kh¼ng ®Þnh r»ng viÖc xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n h×nh sù, d©n sù, hµnh chÝnh, lao ®éng, kinh tÕ cÇn ph¶i ®−îc diÔn ra ë c¸c phiªn Toµ xÐt xö. Vµ ®iÒu ®ã cã nghÜa r»ng viÖc xÐt xö vô ¸n vµ viÖc ®−a ra quyÕt ®Þnh vÒ vô ¸n ®ã chØ cã thÓ vµ ph¶i ®−îc tiÕn hµnh víi viÖc tu©n thñ nghiªm ngÆt ph¸p luËt tè tông h×nh sù, ph¸p luËt tè tông d©n sù vµ ph¸p luËt tè tông hµnh chÝnh, lao ®éng, kinh tÕ. C¸c quy ®Þnh ph¸p luËt ®ã ®iÒu chØnh vÒ mÆt thùc tÕ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt cã thÓ n¶y sinh trong viÖc chuÈn bÞ vµ tiÕn hµnh xÐt xö (trËt tù h×nh thµnh thµnh phÇn xÐt xö, nhãm nh÷ng ng−êi cã thÓ vµ cÇn ph¶i tham gia phiªn Toµ, quyÒn vµ nghÜa vô cña hä, tÝnh liªn tôc trong viÖc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng cô thÓ, c¸c quy ®Þnh vÒ thu thËp, ghi nhËn vµ sö dông chøng cø...). Suy cho cïng, c¸c quy ®Þnh tè tông cã môc ®Ých lµ x¸c ®Þnh ch©n lý vµ t¹o c¬ së cho viÖc ®−a ra quyÕt ®Þnh xÐt xö cã c¨n cø ph¸p luËt, cã c¬ së lËp luËn vµ c«ng b»ng vÒ thùc chÊt cña vô viÖc. Cuèi cïng dÊu hiÖu ®Æc tr−ng kh¸c cña xÐt xö lµ xÐt xö chØ cã thÓ do c¬ quan ®Æc biÖt - Toµ ¸n (c¸c ThÈm ph¸n) thùc hiÖn. Kh«ng mét c¬ quan, tæ chøc hoÆc ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n nµo cã quyÒn thùc hiÖn ho¹t ®éng ®ã. Nh− ®· nãi ë trªn, tÝnh ®Æc tr−ng trong thÈm quyÒn thuéc quyÒn t− ph¸p ®ßi hái ®Ó c¬ quan thùc hiÖn quyÒn ®ã ph¶i ®−îc x©y dùng vµ cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu thiÕt lËp ph¸p chÕ vµ c«ng b»ng trong x· héi. Tõ ®ã hiÖn râ c¸c ®Æc ®iÓm ®Æc thï trong viÖc h×nh thµnh c¸c Toµ ¸n, ®Æc thï trong mèi quan hÖ lÉn nhau cña c¸c Toµ ¸n víi c¸c c¬ quan nhµ n−íc thùc hiÖn c¸c quyÒn kh¸c - quyÒn lËp ph¸p vµ quyÒn t− ph¸p. Do vËy, cÇn ph¶i thiÕt lËp mét trËt tù ®Æc biÖt (thñ tôc ®Æc biÖt) ®èi víi ho¹t ®éng xÐt xö, b»ng nhiÒu biÖn ph¸p n©ng cao uy tÝn cña c¸c Toµ ¸n, quan t©m lµm sao ®Ó Toµ ¸n 40 gi÷ ®−îc vÞ trÝ ®Ønh cao cña h×nh chãp trong hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Tõ viÖc c©n nh¾c c¸c dÊu hiÖu nãi trªn cña ho¹t ®éng xÐt xö cã thÓ ®Þnh nghÜa: xÐt xö lµ ho¹t ®éng do Toµ ¸n thùc hiÖn ®Ó xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n h×nh sù, d©n sù, hµnh chÝnh, lao ®éng vµ kinh tÕ víi viÖc tu©n thñ nghiªm ngÆt c¸c ®ßi hái cña ph¸p luËt vµ trËt tù ®−îc quy ®Þnh ®èi víi ho¹t ®éng ®ã ®Ó b¶o ®¶m cho viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh xÐt xö cã c¨n cø ph¸p luËt, cã tÝnh lËp luËn, c«ng b»ng vµ cã ý nghÜa b¾t buéc chung. 2. C¸c nguyªn t¾c d©n chñ cña xÐt xö: kh¸i niÖm, c¸c nguån vµ ý nghÜa C¸c nguyªn t¾c d©n chñ cña ho¹t ®éng xÐt xö ®−îc hiÓu lµ c¸c t− t−ëng, luËn ®iÓm chØ ®¹o chung x¸c ®Þnh nh÷ng mÆt c¬ b¶n cña lo¹i ho¹t ®éng nhµ n−íc ®ã. Nh÷ng t− t−ëng, luËn ®iÓm ®ã cã ý nghÜa c¬ b¶n ®èi víi viÖc x¸c ®Þnh c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò tæ chøc xÐt xö, vÒ vÞ trÝ vµ vai trß cña c¸c c¬ quan xÐt xö trong c¬ chÕ quyÒn lùc nhµ n−íc vµ trong hÖ thèng chÝnh trÞ cña x· héi. Trong tæng thÓ c¸c nguyªn t¾c ®ã t¹o thµnh bé khung, bÖ ®ì, chç dùa cho tÊt c¶ c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt cô thÓ ®iÒu chØnh ho¹t ®éng xÐt xö. C¸c quy ®Þnh ph¸p luËt cô thÓ ®ã kh«ng ®−îc m©u thuÉn víi c¸c nguyªn t¾c, bëi v× phÇn lín c¸c nguyªn t¾c cña ho¹t ®éng xÐt xö ®−îc vµ cÇn ph¶i ®−îc ghi nhËn trong v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cã gi¸ trÞ ph¸p lý cao nhÊt - HiÕn ph¸p. Kh¸c víi c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt cô thÓ, ®Æc tr−ng cña c¸c t− t−ëng, luËn ®iÓm ®−îc gäi lµ c¸c nguyªn t¾c thÓ hiÖn ë chç c¸c quy t¾c chøa ®ùng trong c¸c t− t−ëng, luËn ®iÓm ®ã cã ý nghÜa b¾t buéc kh«ng chØ ®èi víi c«ng d©n, nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n vµ nh÷ng c¬ quan tu©n thñ vµ thi hµnh ph¸p luËt mµ cßn cã ý nghÜa b¾t buéc ®èi víi c¶ nh÷ng c¬ quan x©y dùng ph¸p luËt. Bëi v×, c¸c c¬ quan x©y dùng ph¸p luËt khi x©y dùng c¸c ®¹o luËt míi hoÆc cô thÓ c¸c ®¹o luËt ®ã cÇn ph¶i tu©n thñ c¸c ®ßi hái hoÆc c¸c truyÒn thèng d©n chñ tån t¹i trong lÜnh vùc nµy hay lÜnh vùc kh¸c, trong ®ã cã lÜnh vùc tæ chøc vµ ho¹t ®éng xÐt xö. Tr−íc hÕt, c¸c ®ßi hái ®ã ®−îc rót ra tõ thùc tiÔn ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn ho¹t ®éng xÐt xö ë n−íc ta. Vµ ë nh÷ng giíi h¹n hîp lý c¸c ®ßi hái ®ã còng c©n nh¾c c¶ nh÷ng kinh nghiÖm tÝch cùc cña c¸c n−íc kh¸c, cña céng ®ång quèc tÕ ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c tµi liÖu quèc tÕ, nh− tuyªn ng«n vÒ nh©n quyÒn, c«ng −íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ. Trong c¸c v¨n b¶n quèc tÕ ®ã ta 41 cã thÓ t×m thÊy kh«ng Ýt c¸c luËn ®iÓm tiÕn bé vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng xÐt xö. C¸c v¨n b¶n ®ã ®−îc phÇn lín c¸c quèc gia thõa nhËn, trong ®ã cã ViÖt Nam, do vËy, nã cã ý nghÜa b¾t buéc thi hµnh. §Æc ®iÓm kh¸i qu¸t nhÊt cña c¸c nguyªn t¾c d©n chñ cña ho¹t ®éng xÐt xö lµ néi dung cña c¸c nguyªn t¾c ®ã th−êng xuyªn ®−îc hoµn thiÖn. §Æc biÖt trong thêi gian gÇn ®©y, c¶ ë b×nh diÖn quèc tÕ lÉn ë b×nh diÖn tõng quèc gia, qu¸ tr×nh hoµn thiÖn c¸c nguyªn t¾c ®ã ®−îc diÔn ra mét c¸ch rÊt tÝch cùc. Sù t¸c ®éng dÔ nhËn thÊy nhÊt ®Õn qu¸ tr×nh ®ã lµ viÖc §¶ng vµ Nhµ n−íc ta chñ tr−¬ng vµ tiÕn hµnh tõng b−íc x©y dùng Nhµ n−íc ta thµnh Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa, cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n. Mét trong nh÷ng b−íc thùc tiÔn quan träng theo h−íng ®ã lµ §¹i héi §¹i biÓu Toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam chØ râ Nhµ n−íc ta lµ Nhµ n−íc ph¸p quyÒn cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n. X©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ mét trong nh÷ng néi dung träng yÕu hiÖn nay ë n−íc ta. LuËn ®iÓm mang tÝnh ®−êng lèi ®ã ®· ®Æt c¬ së cho chóng ta hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt ë n−íc ta ®iÒu chØnh mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng Nhµ n−íc vµ x· héi, trong ®ã cã lÜnh vùc liªn quan ®Õn xÐt xö, ®Õn quyÒn t− ph¸p, ®Õn c¸c Toµ ¸n, ®Õn viÖc n©ng cao uy tÝn cña c¸c Toµ ¸n, kh«ng chØ trong hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt mµ cßn c¶ trong c¬ chÕ Nhµ n−íc nãi chung. ViÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô chiÕn l−îc trong lÜnh vùc b¶o ®¶m c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n ®· ®−îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p n¨m 1992, trong viÖc d©n chñ ho¸ hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn ®iÒu thõa nhËn r»ng quyÒn t− ph¸p cÇn ph¶i trë thµnh quyÒn cã ¶nh h−ëng lín, cã uy tÝn vµ b×nh quyÒn víi c¸c lo¹i quyÒn kh¸c thuéc quyÒn lùc nhµ n−íc lµ quyÒn lËp ph¸p vµ quyÒn hµnh ph¸p. TÊt nhiªn ®iÒu ®ã cã thÓ trë thµnh chÊt xóc t¸c cho viÖc bæ sung néi dung cña c¸c nguyªn t¾c cña ho¹t ®éng xÐt xö vµo trong HiÕn ph¸p. 3. Ph¸p chÕ HiÖn nay nguyªn t¾c ph¸p chÕ ®−îc hiÓu lµ viÖc tu©n thñ vµ chÊp hµnh nghiªm chØnh c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p, c¸c luËt vµ v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt d−íi luËt cña tÊt c¶ c¸c c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi, ®¬n vÞ vò trang vµ mäi c«ng d©n. Nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña nguyªn t¾c ®ã ®−îc ghi nhËn ë §iÒu 12 HiÕn ph¸p n¨m 1992 cña n−íc ta lµ: 42 "Nhµ n−íc qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt, kh«ng ngõng t¨ng c−êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa. C¸c c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi, ®¬n vÞ vò trang vµ mäi c«ng d©n ph¶i nghiªm chØnh chÊp hµnh HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt, ®Êu tranh phßng ngõa vµ chèng c¸c téi ph¹m, c¸c vi ph¹m HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt. Mäi hµnh ®éng x©m ph¹m lîi Ých cña Nhµ n−íc, quyÒn vµ lîi Ých cña tËp thÓ vµ cña c«ng d©n ®Òu bÞ xö lý theo ph¸p luËt.” Ph¸p luËt ®−îc nãi ë ®©y lµ c¸c Bé luËt, LuËt, Ph¸p lÖnh vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c. TÊt c¶ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®ã cÇn ph¶i phï hîp víi HiÕn ph¸p. C¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt tr¸i víi HiÕn ph¸p vµ c¸c LuËt do Quèc héi ban hµnh kh«ng ®−îc ¸p dông. C¸c Bé luËt, LuËt, Ph¸p lÖnh vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c do c¸c c¬ quan nhµ n−íc ë trung −¬ng ban hµnh cã hiÖu lùc trªn Toµn l·nh thæ n−íc ta. NÕu khi tiÕn hµnh xÐt xö vô viÖc cô thÓ x¸c ®Þnh ®−îc r»ng cã v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt nµo ®ã trong c¸c lo¹i nãi trªn hoÆc v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c m©u thuÉn víi LuËt, th× Toµ ¸n cã quyÒn ra quyÕt ®Þnh nh−ng kh«ng tu©n thñ v¨n b¶n ®ã mµ chØ tu©n thñ LuËt. Trong ®iÒu kiÖn x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n hiÖn nay, cÇn ®−a vµo néi dung cña nguyªn t¾c ph¸p chÕ nhËn thøc míi r»ng trong khi tiÕn hµnh xÐt xö trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cho phÐp Toµ ¸n cã kh¶ n¨ng kh«ng ¸p dông c¸c LuËt nÕu c¸c LuËt ®ã m©u thuÉn víi HiÕn ph¸p. Quan ®iÓm ®ã xuÊt ph¸t trùc tiÕp tõ c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p. §iÒu 146 HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh: HiÕn ph¸p n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ LuËt c¬ b¶n cña Nhµ n−íc, cã hiÖu lùc ph¸p lý cao nhÊt. Mäi v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c ph¶i phï hîp víi HiÕn ph¸p. Quy ®Þnh ®ã mét mÆt nãi lªn HiÕn ph¸p lµ v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cã hiÖu lùc ph¸p lý cao nhÊt vµ mÆt kh¸c cã hiÖu lùc trùc tiÕp vµ ®−îc ¸p dông trªn Toµn l·nh thæ n−íc ta. Theo quy ®Þnh ®ã cña HiÕn ph¸p khi xem xÐt vô viÖc Toµ ¸n cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ néi dung cña LuËt hoÆc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ ph¸p luËt do Toµ ¸n xem xÐt vµ trong tÊt c¶ nh÷ng tr−êng hîp cÇn thiÕt ¸p dông HiÕn ph¸p víi t− c¸ch lµ v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cã hiÖu lùc trùc tiÕp. Khi gi¶i quyÕt vô viÖc, Toµ ¸n ¸p dông trùc tiÕp HiÕn ph¸p ë c¸c phÇn nh− sau: 43 - Khi c¸c quy ®Þnh do quy ph¹m HiÕn ph¸p quy ®Þnh, theo ý nghÜa t− t−ëng cña nã kh«ng ®ßi hái ph¶i cã viÖc cô thÓ ho¸ vµ kh«ng cã viÖc chØ ra lµ ®Ó ¸p dông quy ®Þnh ®ã cÇn ph¶i ban hµnh LuËt hoÆc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c ®iÒu chØnh quyÒn, tù do, nghÜa vô cña con ng−êi vµ c«ng d©n vµ nh÷ng quy ®Þnh kh¸c; - Khi Toµ ¸n kÕt luËn r»ng LuËt ®−îc ban hµnh tr−íc khi HiÕn ph¸p ®−îc ban hµnh m©u thuÉn víi HiÕn ph¸p; - Khi Toµ ¸n kÕt luËn r»ng LuËt ®−îc ban hµnh sau khi HiÕn ph¸p ®−îc ban hµnh m©u thuÉn víi c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p; - Khi c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt do c¸c c¬ quan x©y dùng ph¸p luËt ë ®Þa ph−¬ng ban hµnh m©u thuÉn víi HiÕn ph¸p vµ ch−a cã LuËt ®Ó ®iÒu chØnh quan hÖ ph¸p luËt do Toµ ¸n ®ang gi¶i quyÕt. Nãi c¸ch kh¸c, theo c¸ch lý gi¶i nãi ë trªn th× Toµ ¸n kh«ng ph¶i khi nµo còng buéc ph¶i tu©n thñ v« ®iÒu kiÖn c¸c quy ®Þnh cña LuËt vµ Ph¸p lÖnh. Tr−íc khi ¸p dông c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt, c¸c Toµ ¸n cÇn ph¶i kiÓm tra c¸c v¨n b¶n ®ã phï hîp nh− thÕ nµo víi HiÕn ph¸p. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, kh¸i niÖm ph¸p chÕ víi t− c¸ch lµ nguyªn t¾c ph¸p lý cßn cã ý nghÜa ®Æc tr−ng míi kh¸c. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë chç trong hÖ thèng ph¸p luËt n−íc ta, c¸c c«ng −íc quèc tÕ mµ Nhµ n−íc ta tham gia vµ ký kÕt ®ãng vai trß rÊt quan träng. Trong nh÷ng tr−êng hîp nhÊt ®Þnh, c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt m©u thuÉn víi c¸c c«ng −íc ®ã còng cã thÓ kh«ng ®−îc Toµ ¸n ¸p dông. §iÒu ®ã cÇn ®−îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p v× ®ã lµ hiÖn thùc ®· ®−îc thõa nhËn. Nh÷ng quy ®Þnh vµ néi dung míi nãi trªn kh«ng lµm gi¶m vai trß, ý nghÜa cña nguyªn t¾c ph¸p chÕ. Nh− tr−íc ®©y vµ h¬n thÕ n÷a, nguyªn t¾c ph¸p chÕ lu«n lu«n ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c quan träng vµ mang tÝnh chÊt tæng hîp cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ c¸c nguyªn t¾c cña c¸c ngµnh ph¸p luËt. ViÖc tu©n thñ mét c¸ch nhÊt qu¸n vµ ®−a nguyªn t¾c ®ã vµo trong ®êi sèng x· héi vµ Nhµ n−íc lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®¶m b¶o cho sù ho¹t ®éng b×nh th−êng cña toµn bé c¬ chÕ Nhµ n−íc, lµ mét trong nh÷ng ®ßi hái quan träng bËc nhÊt cña viÖc x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n ë n−íc ta. §èi víi ho¹t ®éng xÐt xö, nguyªn t¾c nµy cã ý nghÜa ®Æc biÖt, bëi v× nh− nãi ë trªn, ho¹t ®éng xÐt xö liªn quan rÊt chÆt chÏ víi viÖc tu©n thñ nghiªm ngÆt c¸c ®ßi hái cña ph¸p luËt vµ trËt tù ®−îc quy ®Þnh ®èi víi ho¹t ®éng ®ã khi gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n h×nh sù, d©n sù, kinh tÕ, lao ®éng, hµnh chÝnh. Kh«ng 44 thÓ nãi vÒ ho¹t ®éng xÐt xö víi ®óng nghÜa cña nã, nÕu nh− ë ®ã cã viÖc kh«ng tu©n thñ ph¸p luËt. §ã chØ vµ sù chuyªn quyÒn. Ho¹t ®éng xÐt xö nh− vËy (ho¹t ®éng xÐt xö cã sù vi ph¹m ph¸p luËt) kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc chøc n¨ng x· héi cña m×nh vµ kh«ng thÓ thiÕt lËp ®−îc c«ng lý trong x· héi. 4. B¶o ®¶m c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ c«ng d©n khi tiÕn hµnh xÐt xö ë c¸c Nhµ n−íc ®−îc coi lµ Nhµ n−íc d©n chñ, nguyªn t¾c nµy còng nh− nguyªn t¾c ph¸p chÕ ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c quan träng nhÊt vµ mang tÝnh chÊt tæng hîp nhÊt. ë Nhµ n−íc ta - Nhµ n−íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n th× nguyªn t¾c nµy kh«ng chØ ®−îc ®Ò cao trong nhËn thøc mµ cßn ®−îc vµ cÇn ph¶i ®−îc thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt trong c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ trong ho¹t ®éng xÐt xö. TÝnh m¹ng, søc khoÎ, nh©n phÈm, danh dù, c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n lµ nh÷ng gi¸ trÞ cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ tr−íc hÕt vµ víi møc ®é cao nhÊt trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng Nhµ n−íc vµ ®êi sèng x· héi, trong ®ã cã c¶ trong lÜnh vùc xÐt xö. Trong thêi ®¹i ngµy nay, c¬ së ph¸p lý cña c¸ch tiÕp cËn ®ã lµ ®· tõ l©u ng−êi ta nhËn thøc réng r·i, phæ biÕn t− t−ëng cho r»ng: con ng−êi, c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi lµ gi¸ trÞ cao nhÊt trong x· héi. ViÖc thõa nhËn, tu©n thñ vµ b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n lµ nghÜa vô cña Nhµ n−íc. §iÒu ®ã ®−îc thÓ hiÖn rÊt râ trong tuyªn ng«n cña Liªn hîp quèc vÒ nh©n quyÒn, trong c¸c c«ng −íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ. T− t−ëng c¬ b¶n, nÒn t¶ng ®ã ®−îc cô thÓ ho¸ rÊt râ nÐt vµ mang tÝnh ®Æc s¾c trong HiÕn ph¸p n−íc ta ë Ch−¬ng V: “quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n” vµ trong c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c. Trong sè c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®ã cã nhiÒu v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®Ò cËp trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng xÐt xö nãi riªng vµ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt nãi chung. Chóng ta cã thÓ nªu ra mét lo¹t c¸c quy ®Þnh lo¹i ®ã. §ã lµ: quy ®Þnh vÒ quyÒn b×nh ®¼ng cña c¸c bªn tr−íc ph¸p luËt vµ tr−íc Toµ ¸n, vÒ suy ®o¸n v« téi, vÒ tranh tông vµ b×nh quyÒn cña c¸c bªn, quyÒn bµo ch÷a tr−íc Toµ ¸n c¸c quyÒn vµ tù do khái sù x©m h¹i, vÒ ng«n ng÷ vµ ch÷ viÕt trong tè tông, vÒ xÐt xö c«ng khai c¸c vô ¸n v.v... C¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p vµ cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c b¶o ®¶m cho sù bÊt kh¶ x©m ph¹m c¸ nh©n cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, ®êi sèng riªng vµ n¬i ë cña hä ®ßi hái ph¶i ®−îc chó träng ®Æc biÖt trong khi tiÕn hµnh xÐt xö. 45 ViÖc tu©n thñ nghiªm chØnh c¸c quy ®Þnh ®ã lµ ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt quan träng cña viÖc tiÕn hµnh xÐt xö trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc. Tuy vËy, c¸c quy ®Þnh ®ã cã ý nghÜa quan träng hµng ®Çu ®èi víi viÖc tiÕn hµnh xÐt xö c¸c vô ¸n h×nh sù. Bëi v× chÝnh trong lÜnh vùc ®ã c¸c biÖn ph¸p c−ìng chÕ nghiªm kh¾c nhÊt cña Nhµ n−íc th−êng ®−îc ¸p dông. Vµ ®iÒu ®ã, ë møc ®é nhÊt ®Þnh, t¹o ra c¬ së cho c¸c sai lÇm nguy hiÓm mµ trong kh«ng Ýt tr−êng hîp g©y ra nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng, còng nh− cho viÖc l¹m dông quyÒn h¹n cña nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n trong c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt - nh÷ng ng−êi muèn chøng minh quyÒn lùc cña m×nh hoÆc t¹o ra vÎ bÒ ngoµi cña th¸i ®é kh«ng khoan nh−îng víi nh÷ng ng−êi ph¹m téi, nh−ng thùc chÊt kh«ng ph¶i nh− vËy mµ lµ g©y ph−¬ng h¹i ®Õn c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ c«ng d©n cô thÓ. Kinh nghiÖm nhiÒu n¨m ë n−íc ta vµ ë c¸c n−íc ®· m¸ch b¶o r»ng con ng−êi bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ bÞ ®−a ra tr−íc Toµ ¸n víi t− c¸ch lµ bÞ c¸o cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p, ph−¬ng tiÖn bæ trî ®Ó b¶o vÖ c¸c quyÒn c¬ b¶n vµ tù do cña m×nh. Cïng víi qu¸ tr×nh d©n chñ ho¸ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, c¸c ph−¬ng tiÖn, biÖn ph¸p ®ã ®−îc giµnh sù quan t©m lín h¬n. C¸c ph−¬ng tiÖn, biÖn ph¸p ®ã ®−îc quy ®Þnh c¶ ë møc ®é HiÕn ph¸p lÉn trong c¸c LuËt vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cô thÓ kh¸c. C¸c ph−¬ng tiÖn, biÖn ph¸p ®ã cã thÓ ®−îc ph©n thµnh ba nhãm nh− sau: Nhãm thø nhÊt lµ c¸c ph−¬ng tiÖn, biÖn ph¸p b¶o ®¶m sù bÊt kh¶ x©m ph¹m c¸ nh©n con ng−êi vµ c«ng d©n. Hoµn toµn dÔ nh×n thÊy r»ng trong sè c¸c ph−¬ng tiÖn, biÖn ph¸p thuéc nhãm nµy, c¸c ph−¬ng tiÖn, biÖn ph¸p ®−îc dïng ®Ó b¶o vÖ vÒ mÆt ph¸p lý gi¸ trÞ cao nhÊt - tÝnh m¹ng cña con ng−êi gi÷ vai trß hµng ®Çu. Theo §iÒu 71 HiÕn ph¸p n¨m 1992, c«ng d©n cã quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ th©n thÓ, ®−îc ph¸p luËt b¶o hé vÒ tÝnh m¹ng. LuËn ®iÓm ®ã cña HiÕn ph¸p cã ý nghÜa nguyªn t¾c ®èi víi ho¹t ®éng xÐt xö, bëi lÏ ë ®ã kh¼ng ®Þnh tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña h×nh ph¹t tö h×nh - h×nh ph¹t t−íc mÊt quyÒn sèng cña con ng−êi. Dùa vµo quy ®Þnh ®ã ®Þnh h−íng cho c¸c Toµ ¸n thËn träng trong viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tö h×nh. HiÕn ph¸p vµ c¸c ®¹o luËt kh¸c nghiªm cÊm mét c¸ch v« ®iÒu kiÖn mäi hµnh vi g©y thiÖt h¹i cho søc khoÎ vµ x©m ph¹m nh©n phÈm vµ danh dù cña con ng−êi. §iÒu 71 HiÕn ph¸p n¨m 1992 chØ râ: nghiªm cÊm mäi h×nh thøc truy bøc, nhôc h×nh, xóc ph¹m nh©n phÈm, danh dù cña c«ng d©n. §−¬ng nhiªn, nh÷ng ®iÒu cÊm ®ã ph¶i ®−îc tu©n thñ v« ®iÒu kiÖn vµ cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc liªn quan víi c«ng t¸c ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m, víi viÖc tiÕn hµnh xÐt xö c¸c vô ¸n h×nh sù. 46 Tõ quan ®iÓm cña HiÕn ph¸p quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m cña c¸ nh©n còng cã nghÜa lµ kh«ng cho phÐp viÖc tiÕn hµnh viÖc b¾t ng−êi mét c¸ch tuú tiÖn. ViÖc b¾t ng−êi ph¶i ®−îc tiÕn hµnh theo mét trËt tù rÊt chÆt chÏ do ph¸p luËt quy ®Þnh. MÆt kh¸c, trËt tù ®ã còng quy ®Þnh mét hÖ thèng c¸c b¶o ®¶m cho viÖc t−íc quyÒn tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n trong mäi lÜnh vùc cã tÝnh hîp ph¸p vµ cã c¨n cø. Ch¼ng h¹n, viÖc t−íc ®o¹t tù do ®èi víi con ng−êi vµ c«ng d©n chØ ®−îc ¸p dông khi cã c¸c ®iÒu kiÖn, c¨n cø ®−îc quy ®Þnh cô thÓ trong ph¸p luËt vµ chÞu sù gi¸m s¸t chÆt chÏ cña Toµ ¸n hoÆc cña ViÖn kiÓm s¸t. Ng−êi bÞ ¸p dông biÖn ph¸p ®ã ®−îc vµ cÇn ph¶i ®−îc cã nh÷ng kh¶ n¨ng kh«ng h¹n chÕ trong viÖc ®−a ra khiÕu n¹i vÒ tÝnh kh«ng hîp ph¸p hoÆc tÝnh kh«ng cã c¨n cø trong viÖc ¸p dông biÖn ph¸p ®ã ®èi víi hä. Nhãm c¸c ph−¬ng tiÖn, biÖn ph¸p bæ trî thø hai b¶o ®¶m cho viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n lµ c¸c ph−¬ng tiÖn, b¶o ®¶m ®−îc quy ®Þnh ®Ó b¶o vÖ sù bÊt kh¶ x©m ph¹m ®êi sèng riªng cña hä. C¸c ph−¬ng tiÖn, ®¶m b¶o quan träng trong nhãm nµy còng ®−îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p n−íc ta (§iÒu 73). VÒ nguyªn t¾c, lÜnh vùc ®ã cña ®êi sèng con ng−êi ®Òu bÊt kh¶ x©m ph¹m. Nh−ng khi xuÊt hiÖn sù cÇn thiÕt, vÝ dô trong qu¸ tr×nh lµm s¸ng tá vµ ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù, khi th©m nhËp vµo ®êi sèng riªng cña con ng−êi (nghe c¸c cuéc ®iÖn tho¹i, xem xÐt th− tÝn, ®iÖn tÝn...) buéc ph¶i tu©n thñ v« ®iÒu kiÖn c¸c quy ®Þnh chuyªn m«n ®Ó tr¸nh sù l¹m dông. C¸c quy ®Þnh ®ã ®−îc quy ®Þnh cô thÓ trong Bé luËt tè tông h×nh sù, trong Ph¸p lÖnh ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c. Nhãm c¸c ph−¬ng tiÖn, biÖn ph¸p thø ba ®−îc HiÕn ph¸p vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c quy ®Þnh lµ ®Ó b¶o ®¶m quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ chç ë. Chç ë kh«ng ph¶i lµ n¬i ng−êi ngoµi kÓ c¶ nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cã thÓ tuú tiÖn thùc hiÖn nh÷ng hµnh vi nµo ®ã tr¸i víi ý chÝ cña nh÷ng ng−êi sèng ë ®ã, trong ®ã cã nh÷ng hµnh vi liªn quan ®Õn viÖc ®iÒu tra téi ph¹m. §iÒu ®ã ®−îc thÓ hiÖn rÊt râ rµng, cô thÓ ë §iÒu 73 HiÕn ph¸p n¨m 1992. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p nghiÖp vô hoÆc c¸c ho¹t ®éng ®iÒu tra cÇn ph¶i vµo chç ë tr¸i víi ý muèn cña chñ nh©n cña nã th× cÇn ph¶i cã lÖnh víi sù phª chuÈn cña ViÖn kiÓm s¸t hoÆc cña c¬ quan cã thÈm quyÒn kh¸c vÒ viÖc ®ã. Trong tr−êng hîp khÈn cÊp mµ vµo chç ë cña ng−êi kh¸c ®Ó thi hµnh c«ng vô th× sau ®ã ph¶i b¸o c¸o víi c¬ quan cã thÈm quyÒn. Tõ viÖc tr×nh bµy ®Æc ®iÓm cña nguyªn t¾c b¶o ®¶m c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n khi tiÕn hµnh xÐt xö cho phÐp kh¼ng ®Þnh 47 ®iÒu cã ý nghÜa quan träng r»ng viÖc kh«ng tu©n thñ c¸c quy t¾c, ®ßi hái trªn dÉn ®Õn viÖc lo¹i bá ra khái sè l−îng c¸c chøng cø ®· thu thËp ®−îc nh÷ng d÷ liÖu, sè liÖu ®−îc ph¸t hiÖn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c hµnh vi kh«ng tu©n thñ c¸c quy t¾c, ®ßi hái nãi trªn. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ c¸c d÷ liÖu, sè liÖu ®ã kh«ng thÓ lµm c¬ së cho viÖc ®−a ra v¨n b¶n nµy hay v¨n b¶n kh¸c cña ho¹t ®éng xÐt xö. Trong tr−êng hîp chóng ®· ®−îc sö dông th× c¸c quyÕt ®Þnh xÐt xö ®· ®−îc ®−a ra cÇn ph¶i ®−îc huû bá. Theo ®ã ho¹t ®éng xÐt xö kh«ng thÓ ®−îc coi lµ ®· ®−îc tiÕn hµnh. 5. ViÖc xÐt xö chØ do Toµ ¸n thùc hiÖn Theo §iÒu 127 HiÕn ph¸p n¨m 1992 vµ nh− nãi ë trªn viÖc tiÕn hµnh xÐt xö chØ do Toµ ¸n thùc hiÖn. LuËn ®iÓm ®ã ®−îc cô thÓ ho¸ ë LuËt tæ chøc Toµ ¸n. §èi víi viÖc xÐt xö c¸c vô ¸n h×nh sù, nguyªn t¾c nµy ®−îc cô thÓ ho¸ ë §iÒu 72 cña HiÕn ph¸p vµ ë §iÒu 10 Bé luËt tè tông h×nh sù. §iÒu 10 Bé luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh: kh«ng ai cã thÓ bÞ coi lµ cã téi vµ ph¶i chÞu h×nh ph¹t khi ch−a cã b¶n ¸n kÕt téi cña Toµ ¸n ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt. Nãi c¸ch kh¸c, chØ cã Toµ ¸n khi ho¹t ®éng trªn c¬ së cña c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt míi cã thÓ coi mét ng−êi lµ cã téi vµ quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t ®èi víi ng−êi ®ã. LuËn ®iÓm ®−îc quy ®Þnh ë §iÒu 127 cña HiÕn ph¸p còng ®−îc cô thÓ ho¸ trong c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c (Ph¸p lÖnh vÒ thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù, Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ, Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n lao ®éng...) quy ®Þnh chØ cã Toµ ¸n míi cã quyÒn gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù, kinh tÕ, lao ®éng, hµnh chÝnh. Nhãm c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn tiÕn hµnh viÖc xÐt xö ®−îc HiÕn ph¸p, LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n, Ph¸p lÖnh tæ chøc Toµ ¸n qu©n sù quy ®Þnh rÊt cô thÓ. §ã lµ, c¸c Toµ ¸n nh©n d©n, c¸c Toµ ¸n qu©n sù vµ c¸c Toµ ¸n kh¸c do luËt quy ®Þnh, Toµ ¸n ®Æc biÖt (trong t×nh h×nh ®Æc biÖt Quèc héi cã quyÕt ®Þnh thµnh lËp). §ã lµ danh môc ®Çy ®ñ c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn xÐt xö. Nhµ n−íc chØ giao cho c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn chuyªn m«n thùc hiÖn viÖc xÐt xö. Ngoµi Toµ ¸n, kh«ng mét c¬ quan nhµ n−íc hoÆc tæ chøc kh¸c nµo cã quyÒn tiÕn hµnh lo¹i ho¹t ®éng ®ã, bëi v× c¬ quan hoÆc tæ chøc ®ã kh«ng cã thÈm quyÒn xÐt xö. ViÖc quy ®Þnh lo¹i ho¹t ®éng xÐt xö víi t− c¸ch lµ mét lo¹i ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc chØ do c¸c Toµ ¸n thùc hiÖn còng cã nghÜa r»ng c¸c v¨n b¶n cña ho¹t ®éng xÐt xö (c¸c b¶n ¸n hoÆc c¸c quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n) sau khi cã hiÖu lùc ph¸p luËt cã ý nghÜa b¾t buéc chung, cÇn ph¶i ®−îc thi hµnh trong cuéc sèng. ChØ cã c¸c c¬ quan xÐt xö cÊp trªn víi viÖc tu©n thñ nghiªm ngÆt c¸c 48 quy ®Þnh tè tông vµ c¸c b¶o ®¶m b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n, còng nh− c¸c lîi Ých hîp ph¸p cña Nhµ n−íc vµ x· héi míi cã quyÒn huû bá hoÆc thay ®æi c¸c v¨n b¶n ®ã. 6. B¶o ®¶m tÝnh hîp ph¸p, tÝnh cã thÈm quyÒn vµ tÝnh v« t− cña Toµ ¸n ë d¹ng kh¸i qu¸t, b¶n chÊt cña nguyªn t¾c nµy ®−îc thÓ hiÖn nh− sau: Toµ ¸n - c¬ quan ®−îc giao xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n h×nh sù, d©n sù, kinh tÕ, lao ®éng, hµnh chÝnh cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt viÖc xÐt xö ch©n chÝnh, nÕu Toµ ¸n ®ã lµ hîp ph¸p, cã thÈm quyÒn vµ v« t−. LuËn ®iÓm nµy kh«ng ®−îc diÔn ®¹t trùc tiÕp b»ng quy ®Þnh cô thÓ trong ph¸p luËt hiÖn hµnh. Nã ®−îc rót ra tõ viÖc ph©n tÝch c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c, mµ tr−íc hÕt lµ LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n, Bé luËt tè tông h×nh sù vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c vÒ tè tông còng nh− c¸c C«ng −íc quèc tÕ. Ch¼ng h¹n, phÇn 1 §iÒu 14 C«ng −íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ nãi râ r»ng: “mçi ng−êi cã quyÒn, khi xem xÐt bÊt kú sù buéc téi vÒ h×nh sù ®−îc ®−a ra ®èi víi ng−êi ®ã, hoÆc khi x¸c ®Þnh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña ng−êi ®ã ë tè tông d©n sù nµo ®ã ®ßi hái ph¶i cã sù xÐt xö c«ng b»ng vµ c«ng khai vô ¸n bëi Toµ ¸n cã thÈm quyÒn ®éc lËp vµ v« t− ®−îc thµnh lËp trªn c¬ së cña luËt”. Ph¸p luËt quy ®Þnh nhiÒu ph−¬ng tiÖn, biÖn ph¸p ®Ó b¶o ®¶m c¸c thuéc tÝnh ®ã cña Toµ ¸n. Thuéc tÝnh b¶o ®¶m tÝnh ®éc lËp cña Toµ ¸n vµ cña ThÈm ph¸n sÏ ®−îc ph©n tÝch ë phÇn sau, bëi v× thuéc tÝnh ®ã cÇn ph¶i ®−îc ph©n tÝch kü l−ìng vµ riªng biÖt. ë ®©y chØ ®Ò cËp ®Õn ba thuéc tÝnh cßn l¹i lµ tÝnh hîp ph¸p, tÝnh cã thÈm quyÒn, tÝnh v« t− cña Toµ ¸n. Ph¸p luËt quy ®Þnh c¸c ph−¬ng tiÖn, biÖn ph¸p kh¸c nhau ®Ó b¶o ®¶m c¸c thuéc tÝnh ®ã. C¸c ph−¬ng tiÖn, biÖn ph¸p ®ã cã thÓ ®−îc nhãm thµnh ba nhãm nh− sau: - C¸c quy t¾c x¸c ®Þnh trËt tù ph©n chia thÈm quyÒn cña c¸c ThÈm ph¸n, Héi thÈm nh©n d©n, bao gåm c¶ c¸c quy t¾c quy ®Þnh c¸c ®ßi hái, tiªu chuÈn ®−a ra ®èi víi nh÷ng ng−êi øng cö vµo c¸c chøc danh ®ã; - C¸c quy t¾c x¸c ®Þnh Toµ ¸n lµ n¬i vô ¸n h×nh sù, vô ¸n d©n sù hoÆc vô ¸n kh¸c cÇn ®−îc xem xÐt (c¸c quy t¾c x¸c ®Þnh thÈm quyÒn) còng nh− thµnh phÇn cña Toµ ¸n; 49 - C¸c quy t¾c h¹n chÕ kh¶ n¨ng kh«ng kh¸ch quan hoÆc kh«ng v« t− cña nh÷ng ng−êi ®−îc giao thÈm quyÒn ®−a ra quyÕt ®Þnh vÒ thùc chÊt vÊn ®Ò n¶y sinh trong vô ¸n. Nhãm quy t¾c thø nhÊt do c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p, cña Bé luËt tè tông h×nh sù, Ph¸p lÖnh vÒ thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c quy ®Þnh. ViÖc tu©n thñ c¸c quy t¾c ®ã t¹o thµnh “c¸i sµng” mµ víi viÖc trî gióp cña nã lo¹i bá ®−îc nh÷ng ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng ®ã (nh÷ng ng−êi kh«ng ®−îc ®µo t¹o nghÒ nghiÖp ®Çy ®ñ, kh«ng cã kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp vµ kinh nghiÖm sèng, kh«ng phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn ®¹o ®øc ®Ó ngåi ph¸n xö ng−êi kh¸c.v.v... ) ra khái nh÷ng ng−êi thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng xÐt xö. Suy cho cïng, c¸c quy t¾c thuéc nhãm nµy vÒ c¬ b¶n ®¶m b¶o tÝnh cã thÈm quyÒn cña Toµ ¸n. Nhãm quy t¾c thø hai còng do c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p, cña Bé luËt tè tông h×nh sù, Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c quy ®Þnh. Chóng còng ®−îc rót ra tõ phÇn 1 §iÒu 14 C«ng −íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ. Trong nÒn t¶ng cña c¸c quy ®Þnh ®ã cã mét tiÒn ®Ò ®· ®−îc thõa nhËn tõ xa x−a lµ: bÊt cø ng−êi nµo, sím hay muén còng cÇn ph¶i biÕt lµ anh ta ®ang cã mèi quan hÖ víi ThÈm ph¸n nµo, nÕu nh− cã xuÊt hiÖn sù tranh chÊp vÒ tµi s¶n hoÆc tranh chÊp kh¸c ®ang ®−îc gi¶i quyÕt ë Toµ ¸n hoÆc anh ta ®−îc ®−a ra tr−íc ThÈm ph¸n nµo trong tr−êng hîp bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. VÊn ®Ò vÒ tÝnh cã thÈm quyÒn xem xÐt, gi¶i quyÕt vô viÖc kh«ng ph¶i lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cña kü thuËt ph¸p lý. ViÖc gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÊn ®Ò ®ã lµ b¶o ®¶m cho viÖc thùc hiÖn tÝnh cã thÈm quyÒn vµ tÝnh v« t− cña Toµ ¸n, cña Héi ®ång xÐt xö. VÊn ®Ò ®ã cÇn ph¶i ®−îc gi¶i quyÕt kh«ng ph¶i theo ý muèn cña ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n nµo ®ã mµ ph¶i ®−îc gi¶i quyÕt cã c¨n cø khoa häc vµ thùc tiÔn. Do vËy, chóng t«i cho r»ng cÇn bæ sung trong HiÕn ph¸p quy ®Þnh r»ng kh«ng ai cã thÓ bÞ t−íc quyÒn ®−îc yªu cÇu xem xÐt vô viÖc cña m×nh ë Toµ ¸n vµ do ThÈm ph¸n cã thÈm quyÒn theo luËt ®Þnh gi¶i quyÕt. Tõ quy ®Þnh ®ã cã thÓ ph¸t triÓn t− t−ëng tiÕp theo lµ Toµ ¸n cÊp trªn ®−îc phÐp lÊy vô viÖc thuéc thÈm quyÒn xÐt xö cña Toµ ¸n cÊp d−íi ®Ó xem xÐt chØ trong tr−êng hîp cã sù yªu cÇu cña bÞ c¸o. Tr¸i víi ý muèn cña bÞ c¸o, vô ¸n kh«ng thÓ bÞ chuyÓn tõ Toµ ¸n cÊp d−íi lªn Toµ ¸n cÊp trªn, ch¼ng h¹n, tõ Toµ ¸n quËn, huyÖn lªn Toµ ¸n tèi cao. Kh«ng cho phÐp chuyÓn mét c¸ch tuú tiÖn vô ¸n thuéc thÈm quyÒn xÐt xö cña Toµ ¸n nµy sang Toµ ¸n kh¸c cïng cÊp. Trong nh÷ng tr−êng hîp cÇn ph¶i chuyÓn vô ¸n tõ Toµ ¸n nµy sang Toµ ¸n kh¸c cïng cÊp, th× viÖc chuyÓn 50 vô ¸n ®ã cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh theo quyÕt ®Þnh cña Ch¸nh ¸n cña Toµ ¸n cÊp trªn nh−ng b¾t buéc ph¶i th«ng b¸o vÒ c¸c lý do cña viÖc ra quyÕt ®Þnh ®ã cho bÞ c¸o biÕt. ViÖc th«ng b¸o ®ã t¹o cho bÞ c¸o kh¶ n¨ng kÞp thêi ®−a ra khiÕu n¹i, nÕu bÞ c¸o kh«ng ®ång ý víi quyÕt ®Þnh ®ã. ViÖc x¸c ®Þnh ®óng ®¾n thµnh phÇn cña Héi ®ång xÐt xö cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi viÖc b¶o ®¶m tÝnh hîp ph¸p, tÝnh cã thÈm quyÒn vµ tÝnh v« t− cña Toµ ¸n. HiÖn nay, theo ph¸p luËt hiÖn hµnh thµnh phÇn Héi ®ång xÐt xö ®−îc x©y dùng theo c¸c lo¹i sau: mét ThÈm ph¸n vµ hai Héi thÈm nh©n d©n (cÊp s¬ thÈm); ba ThÈm ph¸n hoÆc ba ThÈm ph¸n vµ hai Héi thÈm nh©n d©n (cÊp phóc thÈm); tËp thÓ c¸c ThÈm ph¸n (cÊp gi¸m ®èc thÈm vµ t¸i thÈm). Nhãm quy t¾c thø ba cã môc ®Ých tr−íc hÕt lµ b¶o ®¶m tÝnh v« t− cña Toµ ¸n. C¸c quy t¾c ®ã ®−îc quy ®Þnh trong Bé luËt tè tông h×nh sù, trong Ph¸p lÖnh vÒ thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt t−¬ng øng kh¸c. Theo c¸c quy t¾c ®ã c¸c ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n ph¶i tõ chèi tiÕn hµnh xÐt xö vô ¸n cô thÓ trong nh÷ng tr−êng hîp sau: - NÕu nh− hä vÝ dô, ®· thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng nµo ®ã cã liªn quan ®Õn viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n ®ã (lµ ng−êi lµm chøng hoÆc ng−êi bÞ h¹i, lµ ng−êi gi¸m ®Þnh vÒ vô ¸n ®ã, lµ ng−êi ®· tham gia vµo viÖc ®iÒu tra vô ¸n, lµ ng−êi ®· gióp ®ì cho nguyªn ®¬n hoÆc bÞ ®¬n v.v... ); - HoÆc nÕu cã c¬ së cho r»ng ThÈm ph¸n hoÆc Héi thÈm nh©n d©n cã sù quan t©m riªng trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n (ch¼ng h¹n, lµ ng−êi ruét thÞt cña mét trong c¸c bªn, lµ ng−êi lµm chøng, lµ ng−êi tiÕn hµnh ®iÒu tra, lµ ng−êi ®· tham gia gi¶i quyÕt vô ¸n ®ã víi t− c¸ch lµ ThÈm ph¸n v.v...). Khi ®¸nh gi¸ vai trß vµ ý nghÜa cña c¸c quy t¾c nãi trªn trong viÖc b¶o ®¶m tÝnh hîp ph¸p, tÝnh cã thÈm quyÒn vµ tÝnh v« t− cña Toµ ¸n tiÕn hµnh gi¶i quyÕt vô ¸n cÇn l−u ý r»ng gi÷a c¸c quy t¾c ®ã cã mèi liªn hÖ lÉn nhau vµ bæ sung cho nhau. 7. B¶o ®¶m tÝnh ®éc lËp cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n khi xÐt xö Nguyªn t¾c b¶o ®¶m tÝnh ®éc lËp cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n ®−îc ghi nhËn trong nhiÒu v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt: trong HiÕn ph¸p (§iÒu 130), trong LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n, trong ph¸p lÖnh tæ chøc Toµ ¸n qu©n sù, trong Ph¸p lÖnh ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm Toµ ¸n nh©n d©n, trong Bé luËt tè tông h×nh sù, trong Ph¸p lÖnh vÒ thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù... 51 B¶n chÊt cña nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn ë chç t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn cho Toµ ¸n cã kh¶ n¨ng hiÖn thùc trong viÖc ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®Çy träng tr¸ch mµ kh«ng bÞ can thiÖp tõ bªn ngoµi, kh«ng bÞ ¸p lùc vµ t¸c ®éng cña bÊt kú ai mµ chØ dùa vµo vµ chØ tu©n theo ph¸p luËt. Kinh nghiÖm cña lÞch sö ph¸t triÓn x· héi loµi ng−êi vµ ë n−íc ta tõ tr−íc ®Õn nay cho thÊy Toµ ¸n vµ c¬ quan Nhµ n−íc ®−a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh vµ nh÷ng quyÕt ®Þnh ®ã lu«n lu«n vµ bao giê còng ®−îc c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, c¸c tæ chøc x· héi, c¸c tæ chøc kinh tÕ, nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n vµ c¸c c«ng d©n ®Æc biÖt quan t©m. Thùc tiÔn xÐt xö cho thÊy cã rÊt nhiÒu ph−¬ng thøc vµ biÖn ph¸p ®−îc ai ®ã sö dông ®Ó ¶nh h−ëng ®Õn Toµ ¸n khi tiÕn hµnh xÐt xö: tõ viÖc thuyÕt phôc vµ mua chuéc cho ®Õn viÖc ®e do¹ vµ dïng vò lùc ®èi víi c¸c ThÈm ph¸n. C¸c ph−¬ng thøc vµ biÖn ph¸p ®ã ngµy cµng trë nªn tinh vi h¬n. Do vËy, cÇn ph¶i nghiªn cøu vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cã hiÖu qu¶ ®Ó b¶o ®¶m tÝnh ®éc lËp cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n. §· cã nhiÒu nç lùc cho ph−¬ng h−íng ®óng ®¾n ®ã. Mét trong nh÷ng b¶o ®¶m quan träng ®· ®−îc thùc hiÖn lµ Uû ban th−êng vô Quèc héi n−íc ta ®· th«ng qua Ph¸p lÖnh ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm Toµ ¸n nh©n d©n. Theo c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× tÝnh ®éc lËp cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm Toµ ¸n nh©n d©n ®−îc b¶o ®¶m b»ng c¸c lo¹i biÖn ph¸p sau: - B»ng thñ tôc tiÕn hµnh viÖc xÐt xö do luËt ®Þnh; - B»ng c¸c tiªu chuÈn ®−îc ®−a ra ®èi víi c¸c ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm Toµ ¸n nh©n d©n; - B»ng thñ tôc tuyÓn chän, bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc ThÈm ph¸n, thñ tôc bÇu cö, miÔn nhiÖm, b·i nhiÖm Héi thÈm; - B»ng c¸c chÕ ®é vÒ l−¬ng, phô cÊp vµ c¸c quyÒn lîi kh¸c do ph¸p luËt quy ®Þnh. C¸c quy ®Þnh ®ã ®−îc thÓ hiÖn rÊt râ trong Ph¸p lÖnh ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm Toµ ¸n nh©n d©n. 8. Thùc hiÖn viÖc xÐt xö trªn c¬ së sù b×nh ®¼ng cña mäi c«ng d©n tr−íc ph¸p luËt vµ Toµ ¸n Nguyªn t¾c nµy cña viÖc xÐt xö ®−îc ghi nhËn ë rÊt nhiÒu v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt. Trong HiÕn ph¸p n¨m 1992 cña n−íc ta nguyªn t¾c nµy ®−îc thÓ hiÖn ë §iÒu 52. §iÒu luËt ®ã quy ®Þnh: mäi c«ng d©n ®Òu b×nh ®¼ng tr−íc ph¸p luËt 52 B×nh ®¼ng tr−íc ph¸p luËt ®−îc hiÓu lµ viÖc ¸p dông gièng nhau c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt ®èi víi mäi c«ng d©n. ë ®©y muèn kh¼ng ®Þnh lµ kh«ng chØ dµnh cho mäi c«ng d©n c¸c quyÒn vµ viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn ®ã mµ cßn c¶ viÖc quy ®Þnh c¸c nghÜa vô, kh¶ n¨ng ¸p dông vµ viÖc ¸p dông tr¸ch nhiÖm phï hîp víi c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt quy ®Þnh viÖc tiÕn hµnh xÐt xö. Kh¸i niÖm b×nh ®¼ng tr−íc Toµ ¸n kh«ng kh¸c nhiÒu so víi kh¸i niÖm b×nh ®¼ng tr−íc ph¸p luËt. B×nh ®¼ng tr−íc Toµ ¸n ®−îc hiÓu lµ viÖc dµnh cho mäi c«ng d©n ra tr−íc Toµ ¸n víi t− c¸ch nµy hay t− c¸ch kh¸c c¸c quyÒn tè tông b×nh ®¼ng vµ c¸c nghÜa vô t−¬ng øng. Ch¼ng h¹n, nÕu nh− mét ai ®ã ®−îc gäi ®Õn Toµ ¸n víi t− c¸ch lµ ng−êi lµm chøng, th× b×nh ®¼ng tr−íc Toµ ¸n ®−îc hiÓu lµ kh«ng ph©n biÖt d©n téc, nam n÷, thµnh phÇn x· héi, tÝn ng−ìng, t«n gi¸o, tr×nh ®é v¨n ho¸, nghÒ nghiÖp, ®Þa vÞ x· héi vµ tr¹ng th¸i tµi s¶n v.v... buéc ph¶i cã mÆt ë Toµ ¸n vµ ®−a ra chøng cø ®óng sù thËt. C¸c quy ®Þnh cña tè tông ®èi víi c¸c Toµ ¸n nh©n d©n vµ c¸c Toµ ¸n qu©n sù ®Òu gièng nhau kh«ng ph©n biÖt lµ ai bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm, ai bÞ coi lµ ng−êi bÞ h¹i, ai lµ ng−êi ®−a ra ®¬n kiÖn d©n sù vµ ai lµ bÞ ®¬n theo ®¬n kiÖn ®ã v.v... §ång thêi ph¸p luËt còng quy ®Þnh mét sè ®Æc ®iÓm ®Æc thï cña viÖc tiÕn hµnh xÐt xö ®èi víi mét sè ®èi t−îng nhÊt ®Þnh. Ch¼ng h¹n, ®èi víi ng−êi ch−a thµnh niªn ph¹m téi, ®èi víi qu©n nh©n ph¹m téi. Nh−ng ë ®©y c¸c quy ®Þnh tè tông chung gièng nhau ®Òu ph¶i ®−îc ¸p dông gièng nhau. Còng nh− ph¸p luËt cña c¸c n−íc, ph¸p luËt ViÖt Nam chØ quy ®Þnh chÕ ®é ®Æc biÖt trong viÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p c−ìng chÕ (ng¨n chÆn) chØ ®èi víi c¸c ®¹i biÓu Quèc héi. Ch¼ng h¹n, §iÒu 99 HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh: Kh«ng cã sù ®ång ý cña Quèc héi vµ trong thêi gian Quèc héi kh«ng häp, kh«ng cã sù ®ång ý cña Uû ban th−êng vô Quèc héi, th× kh«ng ®−îc b¾t giam, truy tè ®¹i biÓu Quèc héi. Quy ®Þnh ®ã cña HiÕn ph¸p ®−îc quy ®Þnh cô thÓ h¬n ë LuËt bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi, ë Bé luËt tè tông h×nh sù. C¸c quy ®Þnh ph¸p luËt ®ã lµ nh÷ng b¶o ®¶m bæ sung cho tÝnh hîp ph¸p vµ tÝnh cã c¨n cø cña viÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ ¸p dông biÖn ph¸p ng¨n chÆn ®èi víi nh÷ng ng−êi gi÷ vÞ trÝ, träng tr¸ch cao trong x· héi, nh÷ng ng−êi tham gia tÝch cùc vµo ®êi sèng chÝnh trÞ. §ã lµ nh÷ng b¶o ®¶m cÇn ph¶i cã ë Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa. 53 9. B¶o ®¶m cho c«ng d©n quyÒn ®−îc b¶o vÖ b»ng Toµ ¸n QuyÒn ®−îc Toµ ¸n b¶o vÖ b»ng ph¸p luËt do Toµ ¸n thùc hiÖn lµ mét trong nh÷ng thµnh qu¶ cña d©n chñ. §· tõ l©u, kinh nghiÖm cña x· héi loµi ng−êi ®· nãi vÒ t− t−ëng mµ ngµy h«m nay ®−îc phæ biÕn rÊt réng r·i lµ: kh«ng ai cã thÓ lµ ThÈm ph¸n cho chÝnh c«ng viÖc riªng cña m×nh. Trong phÇn lín tr−êng hîp vµ ë nghÜa ®Çy ®ñ, viÖc tæ chøc ®Ó cho mäi ng−êi thõa nhËn sai lÇm riªng cña m×nh hoÆc c¸c l¹m quyÒn ®· x¶y ra lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn hoÆc phÇn lín lµ kh«ng thùc hiÖn ®−îc. Nh− thùc tiÔn cho thÊy, ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n cña mét c¬ quan hµnh ph¸p nµo ®ã ®· thùc hiÖn hµnh vi tr¸i ph¸p luËt g©y thiÖt h¹i cho c«ng d©n hoÆc tæ chøc, sau ®ã s½n lßng vµ hoµn toµn thõa nhËn hµnh vi l¹m quyÒn cña m×nh, ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®Ó kh¾c phôc c¸c hËu qu¶ do hµnh vi cña m×nh g©y ra lµ Ýt x¶y ra. Do vËy, cÇn cã mét lùc l−îng, thiÕt chÕ nµo ®ã cã thÓ gióp cho ng−êi bÞ g©y thiÖt h¹i ®−îc b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh. Toµ ¸n ®−îc ®éc lËp, kh¸ch quan vµ cã thÈm quyÒn lµ lùc l−îng vµ thiÕt chÕ ®ãng vai trß ®ã. §ã chÝnh vµ logic cña viÖc thõa nhËn hiÖu qu¶ vµ tÇm quan träng cña viÖc b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do b»ng Toµ ¸n. Vµ chÝnh sù thõa nhËn ®ã ®· ®−îc thÓ hiÖn réng r·i, phæ biÕn ë c¸c n−íc vµ trªn thÕ giíi. §iÒu 10 Tuyªn ng«n nh©n quyÒn nãi râ: ®Ó x¸c ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô cña m×nh vµ ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh cã c¨n cø cña viÖc buéc téi ®èi víi anh ta, mçi ng−êi cã quyÒn, trªn c¬ së b×nh ®¼ng ®Çy ®ñ, yªu cÇu ®Ó vô viÖc cña ng−êi ®ã ®−îc xem xÐt mét c¸ch c«ng khai vµ víi viÖc tu©n thñ tÊt c¶ c¸c ®ßi hái cña c«ng b»ng bëi Toµ ¸n ®éc lËp vµ v« t−. T− t−ëng ®ã ®−îc tiÕp tôc ph¸t triÓn trong C«ng −íc vÒ c¸c quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ. Theo c¸c quy ®Þnh cña C«ng −íc ®ã, c¸c quèc gia cã nghÜa vô “ph¸t triÓn c¸c kh¶ n¨ng b¶o vÖ b»ng Toµ ¸n” (kho¶n 3, §iÒu 2). Do vËy, chóng t«i cho r»ng cÇn ph¶i ghi nhËn nguyªn t¾c ®ã ë møc ®é HiÕn ph¸p víi néi dung nh− sau: Mäi c«ng d©n cã quyÒn b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña m×nh b»ng Toµ ¸n. C¸c quyÕt ®Þnh vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, c¸c tæ chøc x· héi vµ nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n cã thÓ bÞ khiÕu n¹i ®Õn Toµ ¸n. 10. Tranh tông vµ b×nh ®¼ng cña c¸c bªn Nguyªn t¾c nµy cã nhiÒu ®iÓm gièng víi nguyªn t¾c thùc hiÖn viÖc xÐt xö trªn c¬ së b×nh ®¼ng cña mäi c«ng d©n tr−íc ph¸p luËt vµ Toµ ¸n. Tuy vËy, c¸c nguyªn t¾c nµy kh«ng ®ång nhÊt víi nhau. 54 Nguyªn t¾c nãi trªn, nh− chóng ta ®· biÕt, ®Ò cËp ®Õn tÊt c¶ nh÷ng ai b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c liªn quan víi Toµ ¸n vµ t−¬ng øng liªn quan víi viÖc xÐt xö trªn c¬ së b×nh ®¼ng cña mäi c«ng d©n. Hä cã thÓ lµ bÞ c¸o, lµ ng−êi bÞ h¹i, nguyªn ®¬n d©n sù vµ bÞ ®¬n d©n sù, ng−êi lµm chøng vµ ng−êi gi¸m ®Þnh, ng−êi phiªn dÞch vµ ng−êi chøng kiÕn v.v... Cßn nguyªn t¾c tranh tông kh«ng ph¶i ®−îc ¸p dông ®èi víi tÊt c¶ mäi c«ng d©n, mµ chØ ®−îc ¸p dông ®èi víi c¸c bªn tham gia tè tông, tøc lµ ®èi víi nh÷ng ai thùc hiÖn mét trong c¸c chøc n¨ng tè tông (buéc téi hoÆc bµo ch÷a trong vô ¸n h×nh sù, kh¼ng ®Þnh ®¬n kiÖn d©n sù hoÆc b¸c bá ®¬n kiÖn) trong khi xÐt xö c¸c vô ¸n h×nh sù vµ d©n sù. Nguyªn t¾c tranh tông víi t− c¸ch lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c cña viÖc xÐt xö ®ßi hái ph¶i x©y dùng thñ tôc tiÕn hµnh ho¹t ®éng xÐt xö lµm sao ®Ó thñ tôc ®ã b¶o ®¶m khi xem xÐt c¸c vô ¸n d©n sù hoÆc h×nh sù ®Ó nh÷ng ng−êi tham gia vµo viÖc xem xÐt ®ã cã c¸c kh¶ n¨ng b×nh ®¼ng ®Ó b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p ®−îc b¶o vÖ cña m×nh. ë ®ã, Toµ ¸n ®−îc dµnh tÊt c¶ nh÷ng thÈm quyÒn cÇn thiÕt ®Ó chñ tr× c¸c phiªn Toµ xÐt xö nh− vËy vµ ®−a ra quyÕt ®Þnh ®óng thùc chÊt cña vô viÖc. Nãi c¸ch kh¸c, viÖc xÐt xö ®−îc coi lµ tranh tông khi vµ chØ khi c¸c bªn (nh÷ng ng−êi tham gia) viÖc xem xÐt vô viÖc cã thÓ tÝch cùc vµ trªn nh÷ng c¬ së b×nh ®¼ng tranh luËn, chøng minh lÏ ph¶i cña m×nh, tr×nh bµy mét c¸ch tù do c¸c luËn cø cña m×nh, ®−a ra sù gi¶i thÝch cña m×nh vÒ c¸c t×nh tiÕt vµ sù kiÖn, c¸c b»ng chøng liªn quan ®Õn vô viÖc ®ang ®−îc xem xÐt vµ b»ng c¸ch ®ã gióp cho viÖc t×m kiÕm ch©n lý, c«ng b»ng, b¶o ®¶m tÝnh hîp ph¸p vµ tÝnh cã c¨n cø cña quyÕt ®Þnh xÐt xö. ë ®©y, Toµ ¸n cÇn ph¶i ®ãng vai trß lµ c¬ quan tÝch cùc t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc t×m kiÕm ch©n lý vµ tù m×nh tham gia vµo viÖc t×m kiÕm ®ã, kiÓm tra tÝnh hîp ph¸p cña c¸c hµnh vi cña c¸c bªn, b¶o ®¶m viÖc tu©n thñ nghiªm tóc tÊt c¶ c¸c quy t¾c cña viÖc xÐt xö do luËt quy ®Þnh. Tranh tông lµ chØ sè quan träng vÒ tÝnh d©n chñ cña viÖc xÐt xö, v× r»ng viÖc tu©n thñ nghiªm tóc, ®Çy ®ñ nguyªn t¾c ®ã ®ßi hái ph¶i cã viÖc b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng cña c¸c bªn trong thùc tÕ, t¹o ra kh¶ n¨ng hiÖn thùc ®Ó mçi bªn b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh. C¸c biÓu hiÖn cô thÓ cña nguyªn t¾c tranh tông ®−îc ghi nhËn trong nhiÒu quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông h×nh sù, tè tông d©n sù. VÝ dô, §iÒu 20 Bé luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh: "KiÓm s¸t viªn, bÞ c¸o, ng−êi bµo ch÷a, ng−êi bÞ h¹i, nguyªn ®¬n d©n sù, bÞ ®¬n d©n sù, ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan ®Õn vô ¸n vµ nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn hîp ph¸p cña hä ®Òu cã quyÒn b×nh ®¼ng trong viÖc ®−a ra chøng cø, ®−a ra yªu cÇu vµ tranh luËn tr−íc Toµ ¸n". 55 C¸c bªn sö dông c¸c quyÒn gièng nhau trong viÖc ®−a ra chøng cø vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh ®iÒu tra, thu thËp chøng cø. Khi b¶o ®¶m ®−îc tÝnh v« t−, kh¸ch quan, Toµ ¸n t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ®iÒu tra mét c¸ch toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ tÊt c¶ c¸c t×nh tiÕt cña vô ¸n; gi¶i thÝch cho nh÷ng ng−êi tham gia vô ¸n c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña hä; phßng ngõa vÒ hËu qu¶ cña viÖc thùc hiÖn hoÆc kh«ng thùc hiÖn c¸c hµnh vi tè tông vµ trong nh÷ng tr−êng hîp do luËt quy ®Þnh t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó hä thùc hiÖn c¸c quyÒn cña m×nh. 11. B¶o ®¶m quyÒn bµo ch÷a cña bÞ can, bÞ c¸o HiÕn ph¸p n¨m 1992 vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c ®· ®−a ra sù diÔn ®¹t réng r·i nguyªn t¾c ®ã. C¸c quy ®Þnh ®ã kh«ng chØ tuyªn bè mét c¸ch ®¬n gi¶n lµ ng−êi bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù cã quyÒn bµo ch÷a mµ cßn ®−a ra c¸c b¶o ®¶m cho viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn ®ã. VÝ dô, §iÒu 132 HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh: QuyÒn bµo ch÷a cña bÞ c¸o ®−îc b¶o ®¶m. BÞ c¸o cã thÓ tù bµo ch÷a hoÆc nhê ng−êi kh¸c bµo ch÷a cho m×nh. Tæ chøc luËt s− ®−îc thµnh lËp ®Ó gióp bÞ c¸o vµ c¸c ®−¬ng sù b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh vµ gãp phÇn b¶o vÖ ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa. ViÖc nhËn thøc réng r·i nguyªn t¾c nµy ®−îc dùa trªn viÖc thõa nhËn ba luËn ®iÓm mang tÝnh nguyªn t¾c sau: Thø nhÊt, ®ã lµ luËn ®iÓm bÞ c¸o cÇn ph¶i ®−îc cã c¸c quyÒn mµ viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn ®ã gióp cho viÖc b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ nhÊt c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña hä. ChÝnh v× vËy mµ cÇn ph¶i bæ sung trong HiÕn ph¸p quy ®Þnh r»ng bÞ c¸o cã quyÒn b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh b»ng mäi ph−¬ng thøc kh«ng bÞ ph¸p luËt cÊm. Víi môc ®Ých ®ã bÞ c¸o cã quyÒn biÕt m×nh bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ téi g×; ®−îc giao nhËn quyÕt ®Þnh ®−a vô ¸n ra xÐt xö, ®−îc tham gia phiªn Toµ; ®−îc ®Ò nghÞ thay ®æi ng−êi tiÕn hµnh tè tông, ng−êi gi¸m ®Þnh, ng−êi phiªn dÞch theo quy ®Þnh cña Bé luËt tè tông h×nh sù; ®−a ra chøng cø vµ nh÷ng yªu cÇu; tù bµo ch÷a. Thø hai, ®ã lµ luËn ®iÓm bÞ c¸o ®−îc nhê ng−êi kh¸c bµo ch÷a cho m×nh. BÞ c¸o cã thÓ tù m×nh nhê ng−êi kh¸c bµo ch÷a (trong mét sè tr−êng hîp cã quyÒn cã luËt s− ®−îc chØ ®Þnh). Kh¶ n¨ng ®ã xuÊt hiÖn tõ thêi ®iÓm khëi tè bÞ can hoÆc tõ khi kÕt thóc ®iÒu tra. PhÇn lín nh÷ng ng−êi bµo ch÷a lµ luËt s−. Ph¸p luËt quy ®Þnh nh÷ng quyÒn réng r·i cho nh÷ng ng−êi bµo ch÷a ®Ó hä sö dông vµ b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cho bÞ can, bÞ c¸o. 56 Thø ba, ®ã lµ luËn ®iÓm vÒ viÖc giao tr¸ch nhiÖm cho c¸c c¬ quan vµ nh÷ng ng−êi tiÕn hµnh tè tông nghÜa vô b¶o ®¶m cho bÞ can, bÞ c¸o thùc hiÖn quyÒn bµo ch÷a cña hä. VÝ dô, §iÒu 11 Bé luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh: c¬ quan ®iÒu tra, ViÖn kiÓm s¸t vµ Toµ ¸n ph¶i ¸p dông mäi biÖn ph¸p hîp ph¸p ®Ó x¸c ®Þnh sù thËt cña vô ¸n mét c¸ch kh¸ch quan, toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ, lµm râ nh÷ng chøng cø x¸c ®Þnh cã téi vµ chøng cø x¸c ®Þnh v« téi, nh÷ng t×nh tiÕt t¨ng nÆng vµ nh÷ng t×nh tiÕt gi¶m nhÑ tr¸ch nhiÖm cña bÞ can, bÞ c¸o. C¸c c¬ quan ®ã còng cã nghÜa vô ph¶i gi¶i thÝch cho bÞ can, bÞ c¸o biÕt c¸c quyÒn cña hä. Tæng thÓ tÊt c¶ c¸c quyÒn ®ã cña bÞ can, bÞ c¸o vµ c¸c nghÜa vô cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông lµ nh÷ng b¶o ®¶m cho bÞ can, bÞ c¸o thùc hiÖn quyÒn bµo ch÷a cña m×nh. 12. Suy ®o¸n v« téi B¶n chÊt cña nguyªn t¾c nµy ®−îc thÓ hiÖn ë §iÒu 72 HiÕn ph¸p n¨m 1992. Theo ®iÒu ®ã, kh«ng ai bÞ coi lµ cã téi vµ ph¶i chÞu h×nh ph¹t khi ch−a cã b¶n ¸n kÕt téi cña Toµ ¸n ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt. §ã lµ c«ng thøc ph¸p luËt cña sù thÓ hiÖn nguyªn t¾c d©n chñ cña viÖc xÐt xö c¸c vô ¸n h×nh sù. Nguyªn t¾c nµy ®−îc x©y dùng trªn c¬ së thõa nhËn réng r·i quy ph¹m ®¹o ®øc lµ mçi con ng−êi cÇn ®−îc suy ®o¸n lµ ng−êi l−¬ng thiÖn chõng nµo anh ta kh«ng bÞ coi lµ ng−êi kh«ng l−¬ng thiÖn. Nguyªn t¾c nµy còng dùa trªn c¸c luËn ®iÓm cña c¸c c«ng −íc quèc tÕ trong lÜnh vùc quyÒn con ng−êi. Ch¼ng h¹n, kho¶n 2 §iÒu 14 C«ng −íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ cña con ng−êi ghi nhËn r»ng: mäi ng−êi bÞ buéc téi cã quyÒn ®−îc coi lµ kh«ng cã téi ®Õn khi anh ta ch−a bÞ chøng minh lµ cã téi theo luËt. Nguyªn t¾c suy ®o¸n v« téi ®−îc quy ®Þnh trong Bé luËt tè tông h×nh sù ë §iÒu 10. Tõ nguyªn t¾c suy ®o¸n v« téi cã thÓ rót ra luËn ®iÓm r»ng mäi sù nghi ngê chõng nµo ch−a ®−îc kh¾c phôc ®Òu ph¶i ®−îc gi¶i thÝch cã lîi cho bÞ can, bÞ c¸o, còng nh− luËn ®iÓm r»ng ai ®ã bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù nh−ng ch−a ®−îc chøng minh th× ®ång nghÜa víi viÖc v« téi ®· ®−îc chøng minh. Nh÷ng luËn ®iÓm ®ã trong thêi ®¹i ngµy nay cÇn ph¶i ®−îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p. 13. XÐt xö c«ng khai §iÒu 131 HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh: Toµ ¸n nh©n d©n xÐt xö c«ng khai trõ tr−êng hîp do luËt ®Þnh. 57 §iÒu 19 Bé luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh: viÖc xÐt xö cña Toµ ¸n ®−îc tiÕn hµnh c«ng khai. Trong tr−êng hîp ®Æc biÖt cÇn gi÷ bÝ mËt nhµ n−íc hoÆc gi÷ g×n ®¹o ®øc x· héi th× Toµ ¸n xÐt xö kÝn, nh−ng ph¶i tuyªn ¸n c«ng khai. B¶n chÊt cña nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn ë viÖc b¶o ®¶m cho mäi ng−êi kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi tham gia qu¸ tr×nh tè tông nµy hay vô ¸n kh¸c cã kh¶ n¨ng tham dù phiªn Toµ xÐt xö. §iÒu ®ã b¶o ®¶m tÝnh d©n chñ cña viÖc xÐt xö: viÖc t¹o cho mäi ng−êi kh¶ n¨ng tham dù phiªn Toµ xÐt xö vô ¸n d©n sù hay h×nh sù lµ mét h×nh thøc ®Æc thï cña viÖc kiÓm s¸t tõ phÝa nh©n d©n ®èi víi viÖc xÐt xö, ®−a Toµ ¸n vµo khu«n phÐp, buéc Toµ ¸n ph¶i thËn träng vµ cã tr¸ch nhiÖm cao trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong vô ¸n theo b¶n chÊt cña chóng, còng nh− vÒ h×nh thøc Toµ ¸n ph¶i quan t©m ®Ó lµm sao tÊt c¶ nh÷ng g× diÔn ra ë phiªn Toµ xÐt xö ph¶i cã sù thuyÕt phôc, ®−îc lËp luËn tèi ®a nhÊt. §ång thêi còng cã mét ngo¹i lÖ lµ ®èi víi nh÷ng ng−êi ch−a ®¹t ®é tuæi do luËt ®Þnh th× kh«ng ®−îc tham dù phiªn Toµ xÐt xö c«ng khai. Ngoµi ra, ph¸p luËt còng quy ®Þnh c¶ nh÷ng quy t¾c cña viÖc tiÕn hµnh xÐt xö kÝn. Nh÷ng tr−êng hîp xÐt xö kÝn lµ nh»m gi÷ g×n bÝ mËt quèc gia hoÆc gi÷ g×n ®¹o ®øc x· héi. ViÖc quyÕt ®Þnh ®−a vô ¸n ra xÐt xö kÝn cã thÓ do Toµ ¸n quyÕt ®Þnh theo s¸ng kiÕn riªng cña m×nh hoÆc theo ®Ò nghÞ cña nh÷ng ng−êi tham gia tè tông. Dï r»ng phiªn Toµ ®−îc tiÕn hµnh xÐt xö kÝn, nh−ng b¶n ¸n vµ quyÕt ®Þnh cña phiªn Toµ ®ã còng ph¶i ®−îc tuyªn c«ng khai. 14. Nguyªn t¾c tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt dïng trong xÐt xö §©y 1µ nguyªn t¾c hiÕn ®Þnh ®−îc ghi nhËn ë §iÒu 133 HiÕn ph¸p n¨m 1992 víi néi dung: “Toµ ¸n nh©n d©n b¶o ®¶m cho c«ng d©n n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam thuéc c¸c d©n téc quyÒn dïng tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt cña m×nh tr−íc Toµ ¸n”. C¸c luËn ®iÓm ®ã ®−îc cô thÓ ho¸ trong Bé luËt tè tông h×nh sù víi t− c¸ch lµ mét nguyªn t¾c c¬ b¶n cña luËt tè tông h×nh sù. §iÒu 21 Bé luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh: “TiÕng nãi vµ ch÷ viÕt dïng trong tè tông h×nh sù lµ tiÕng ViÖt. Ng−êi tiÕn hµnh vµ ng−êi tham gia tè tông cã quyÒn dïng tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt cña d©n téc m×nh, trong tr−êng hîp nµy ph¶i cã phiªn dÞch”. §©y lµ nguyªn t¾c cã ý nghÜa chÝnh trÞ - x· héi vµ thùc tiÔn to lín. Trong ®iÒu kiÖn cña mét ®Êt n−íc cã nhiÒu d©n téc nh− n−íc ta, vÊn ®Ò tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt dïng trong ho¹t ®éng tè tông kh«ng chØ cã ý nghÜa kü thuËt mµ cßn cã ý nghÜa nguyªn t¾c vÒ chÝnh trÞ, v× ®ã lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cña 58 viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chung vÒ quan hÖ gi÷a c¸c d©n téc. Mét mÆt, nã thÓ hiÖn sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c d©n téc, gi÷a nh÷ng ng−êi tham gia tè tông thuéc nh÷ng d©n téc kh¸c nhau, vµ mÆt kh¸c, b¶o ®¶m cho viÖc xÐt xö ®−îc chÝnh x¸c, c«ng khai. Néi dung cña nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn ë c¸c mÆt sau: TiÕng nãi vµ ch÷ viÕt dïng trong xÐt xö lµ tiÕng ViÖt. Néi dung nµy b¶o ®¶m cho viÖc tiÕn hµnh xÐt xö ®−îc chÝnh x¸c, thèng nhÊt trong c¶ n−íc. TiÕng ViÖt lµ quèc ng÷, lµ ng«n ng÷ phæ th«ng ®−îc dïng trong giao dÞch chÝnh thøc cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc, cña c¸c tæ chøc x· héi. V× vËy, trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n th× tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt ph¶i lµ tiÕng ViÖt. TiÕng ViÖt ®−îc dïng trong c¸c quyÕt ®Þnh, biªn b¶n, giÊy tê cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông, trong viÖc xÐt hái, thÈm vÊn, ®¸nh gi¸ chøng cø, gi¸m ®Þnh... Quy ®Þnh nµy thÓ hiÖn ViÖt Nam vµ mét quèc gia thèng nhÊt, cã mét hÖ thèng ph¸p luËt thèng nhÊt vµ ¸p dông ph¸p luËt thèng nhÊt. Ng−êi tiÕn hµnh vµ ng−êi tham gia tè tông cã quyÒn dïng tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt cña d©n téc m×nh, trong tr−êng hîp nµy ph¶i cã phiªn dÞch. Néi dung nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi tiÕn hµnh vµ ng−êi tham gia tè tông kh¶ n¨ng tÝch cùc tham gia vµo viÖc xem xÐt, gi¶i quyÕt vô ¸n vµ ë nghÜa ®Çy ®ñ nhÊt sö dông ®−îc c¸c quyÒn mµ ph¸p luËt dµnh cho hä vµ thùc hiÖn c¸c nghÜa vô cña m×nh. C¸c c«ng d©n ®−îc dïng tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt cña d©n téc m×nh tr−íc c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông th× dÔ tr×nh bµy nh÷ng t×nh tiÕt, sù viÖc cña vô ¸n, cã kh¶ n¨ng sö dông tÊt c¶ c¸c ph−¬ng tiÖn ®Ó tù bµo ch÷a. §ã còng lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó Toµ ¸n x¸c ®Þnh ch©n lý kh¸ch quan vÒ vô ¸n, cña viÖc ra quyÕt ®Þnh hîp ph¸p vµ cã c¨n cø, ®ång thêi cã ý nghÜa gi¸o dôc vµ phßng ngõa rÊt lín ®èi víi mäi ng−êi tham gia phiªn Toµ xÐt xö. ViÖc sö dông tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt cña d©n téc m×nh trong tè tông kh«ng chØ ¸p dông cho nh÷ng ng−êi d©n téc sèng trªn ®Êt n−íc ViÖt Nam mµ cßn ¸p dông ®èi víi ng−êi n−íc ngoµi tham gia tè tông trªn l·nh thæ ViÖt Nam. Nh÷ng ng−êi tiÕn hµnh tè tông vµ ng−êi tham gia tè tông kh«ng sö dông tiÕng ViÖt cã quyÒn th«ng qua ng−êi phiªn dÞch t×m hiÓu hå s¬, tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng tè tông vµ ph¸t biÓu trong phiªn Toµ b»ng tiÕng nãi d©n téc m×nh. C¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông ph¶i b¶o ®¶m ®iÒu kiÖn ®Ó hä thùc hiÖn quyÒn dïng tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt mµ hä th«ng th¹o. C¸c v¨n b¶n theo luËt cÇn ph¶i tèng ®¹t cho nh÷ng ng−êi tham gia tè tông ph¶i ®−îc dÞch ra ng«n ng÷ d©n téc ng−êi ®ã dïng. 59 15. Nguyªn t¾c thùc hiÖn chÕ ®é xÐt xö cã Héi thÈm tham gia Nguyªn t¾c thùc hiÖn chÕ ®é xÐt xö cã Héi thÈm nh©n d©n vµ Héi thÈm qu©n nh©n tham gia lµ nguyªn t¾c hiÕn ®Þnh. §iÒu 129 HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh: “ViÖc xÐt xö cña Toµ ¸n nh©n d©n cã Héi thÈm nh©n d©n, cña Toµ ¸n qu©n sù cã Héi thÈm qu©n nh©n tham gia theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Khi xÐt xö, Héi thÈm ngang quyÒn víi ThÈm ph¸n”. Nguyªn t¾c ®ã ®−îc tiÕp tôc ghi nhËn ë §iÒu 16 Bé luËt tè tông h×nh sù. B¶n chÊt cña nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn ë chç thu hót sù tham gia cña nh©n d©n vµo ho¹t ®éng xÐt xö vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc xÐt xö ®−îc kh¸ch quan, c«ng b»ng, chÝnh x¸c. Sù tham gia cña Héi thÈm vµo ho¹t ®éng xÐt xö lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn, h×nh thøc quan träng nhÊt cña viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c ®ã. Néi dung cña nguyªn t¾c nµy ®−îc thÓ hiÖn nh− sau: ViÖc xÐt xö ë Toµ ¸n cã Héi thÈm nh©n d©n tham gia. Héi thÈm nh©n d©n lµ ng−êi ®−îc bÇu hoÆc ®−îc cö tham gia vµo ho¹t ®éng xÐt xö. Víi kinh nghiÖm sèng cña m×nh, cïng víi kiÕn thøc chuyªn m«n Héi thÈm nh©n d©n gãp phÇn quan träng vµo viÖc lµm s¸ng tá, x¸c ®Þnh sù thËt cña vô ¸n. Héi thÈm nh©n d©n lµ ng−êi trùc tiÕp lµm viÖc, sèng vµ tham gia sinh ho¹t x· héi cïng quÇn chóng nh©n d©n, hä mang ®Õn phiªn Toµ nh÷ng suy nghÜ vµ ý kiÕn quÇn chóng vÒ vô ¸n, gãp phÇn gióp Toµ ¸n xö lý vô ¸n chÝnh x¸c, c«ng minh. Khi xÐt xö, Héi thÈm nh©n d©n ngang quyÒn víi ThÈm ph¸n. Khi xÐt xö vô ¸n h×nh sù, mäi vÊn ®Ò ph¶i ®−îc ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n th¶o luËn vµ th«ng qua t¹i phßng nghÞ ¸n. Trong khi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh xÐt xö còng nh− khi quyÕt ®Þnh b¶n ¸n, Héi thÈm nh©n d©n ngang quyÒn víi ThÈm ph¸n. §Ó b¶o ®¶m cho Héi thÈm nh©n d©n tham gia ho¹t ®éng xÐt xö cã hiÖu qu¶, mét mÆt, c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸c tæ chøc x· héi, tËp thÓ, hîp t¸c x·, ®Þa ph−¬ng n¬i Héi thÈm nh©n d©n c«ng t¸c vµ c− tró cã tr¸ch nhiÖm t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho Héi thÈm nh©n d©n thùc hiÖn tèt nhiÖm vô cña m×nh, vµ mÆt kh¸c Héi thÈm nh©n d©n ph¶i tù m×nh båi d−ìng kiÕn thøc ph¸p lý, n©ng cao ý thøc tr¸ch nhiÖm tham gia c«ng t¸c xÐt xö. Thùc hiÖn tèt nguyªn t¾c nµy sÏ gãp phÇn vµo viÖc cñng cè mèi quan hÖ gi÷a Toµ ¸n vµ nh©n d©n, n©ng cao tÝnh chÝnh x¸c, b¶o ®¶m c«ng minh trong c«ng t¸c xÐt xö, gãp phÇn vµo viÖc phßng ngõa téi ph¹m. 60 C©u hái h−íng dÉn häc tËp 1. Kh¸i niÖm xÐt xö ®−îc hiÓu nh− thÕ nµo? XÐt xö kh¸c víi c¸c chøc n¨ng kh¸c cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt ë chç nµo? 2. XÐt xö vµ quyÒn t− ph¸p cã mèi t−¬ng quan nh− thÕ nµo? Sù kh¸c nhau cña chóng thÓ hiÖn ë ®©u? 3. Cho biÕt ®Æc tr−ng vµ ý nghÜa cña c¸c nguyªn t¾c xÐt xö. 4. ViÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c ph¸p chÕ trong lÜnh vùc xÐt xö ®−îc hiÓu nh− thÕ nµo? 5. H·y nªu c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn xÐt xö vµ gi¶i thÝch nguyªn t¾c viÖc xÐt xö chØ do Toµ ¸n tiÕn hµnh. 6. Nªu b¶n chÊt cña nguyªn t¾c b¶o ®¶m tÝnh hîp ph¸p, tÝnh cã thÈm quyÒn vµ tÝnh kh¸ch quan cña Toµ ¸n. 7. Nªu c¸c quy t¾c c¬ b¶n cña nguyªn t¾c b¶o ®¶m tÝnh hîp ph¸p, tÝnh cã thÈm quyÒn vµ tÝnh kh¸ch quan cña Toµ ¸n. 8. Nªu sù gièng nhau vµ kh¸c nhau cña sù b×nh ®¼ng cña c«ng d©n tr−íc ph¸p luËt vµ sù b×nh ®¼ng cña c«ng d©n tr−íc Toµ ¸n, nªu nh÷ng ngo¹i lÖ tõ nguyªn t¾c ®ã. 9. Nªu b¶n chÊt vµ néi dung cña nguyªn t¾c b¶o ®¶m quyÒn ®−îc b¶o vÖ b»ng Toµ ¸n. 10. Nguyªn t¾c tranh tông ®−îc hiÓu nh− thÕ nµo? Vµ ý nghÜa cña nã. 11. Nªu nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña nguyªn t¾c b¶o ®¶m quyÒn bµo ch÷a cña bÞ can, bÞ c¸o. 12. Suy ®o¸n v« téi lµ g×? Nªu c¸c luËn ®iÓm ®−îc rót ra tõ nguyªn t¾c ®ã. 13. Nguyªn t¾c b¶o ®¶m tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt trong tè tông h×nh sù ®−îc hiÓu nh− thÕ nµo? ý nghÜa cña nã. 14. Nªu b¶n chÊt vµ néi dung cña nguyªn t¾c thùc hiÖn chÕ ®é xÐt xö cã Héi thÈm nh©n d©n tham gia. 61 Ch−¬ng V Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh 1. Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh - cÊp xÐt xö c¬ b¶n Trong hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n ë n−íc ta, Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh lµ cÊp xÐt xö c¬ b¶n. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë chç Toµ ¸n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh cã thÈm quyÒn réng lín trong viÖc tiÕn hµnh xÐt xö, cã khèi l−îng c«ng viÖc rÊt lín trªn thùc tÕ. Hµng n¨m Toµ ¸n nh©n d©n c¸c cÊp xem xÐt vµ gi¶i quyÕt hµng tr¨m ngh×n vô ¸n h×nh sù, d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, lao ®éng, kinh tÕ, hµnh chÝnh. PhÇn lín c¸c vô ¸n ®ã do Toµ ¸n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh xem xÐt vµ gi¶i quyÕt. Toµ ¸n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh chØ kh«ng xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n vµ lo¹i ¸n thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n kh¸c (c¸c Toµ ¸n tØnh, thµnh phè, c¸c Toµ ¸n qu©n sù). Do ®ã, ng−êi ta gäi Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh lµ Toµ ¸n cÊp xÐt xö c¬ b¶n cña c¸c Toµ ¸n cã thÈm quyÒn chung. Th«ng th−êng, d©n c− víi nh÷ng vÊn ®Ò cña m×nh th−êng khiÕu kiÖn ®Õn Toµ ¸n, n¬i mµ hä th«ng th−êng nhËn ®−îc sù tr¶ lêi tho¶ ®¸ng. HiÕn ph¸p n¨m 1992 cña n−íc ta, LuËt Tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n n¨m 2002 vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c quy ®Þnh c¸c nguyªn t¾c tæ chøc cña Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh. Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn ®−îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng ë tõng huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh. ë mét huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh thµnh lËp mét Toµ ¸n. ë n−íc ta hiÖn nay cã 634 Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, c¸c Toµ ¸n tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng gi¸m s¸t ho¹t ®éng xÐt xö cña c¸c Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, c¸c Toµ ¸n tØnh, thµnh phè 62 trùc thuéc Trung −¬ng thùc hiÖn c«ng viÖc qu¶n lý Toµ ¸n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh vÒ tæ chøc cã sù phèi hîp chÆt chÏ víi Héi ®ång nh©n d©n ®Þa ph−¬ng víi sù tu©n thñ nghiªm chØnh nguyªn t¾c khi xÐt xö, ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n ®éc lËp vµ chØ tu©n theo ph¸p luËt. 2. ThÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh ThÈm quyÒn c¬ b¶n cña Toµ ¸n cÊp huyÖn lµ xÐt xö s¬ thÈm c¸c vô ¸n h×nh sù, d©n sù vµ nh÷ng vô ¸n kh¸c do ph¸p luËt tè tông quy ®Þnh, tøc lµ, nh− nãi ë trªn, ®−a ra c¸c ph¸n quyÕt theo thùc chÊt ®èi víi c¸c vÊn ®Ò ®−îc ®Ò cËp trong c¸c vô ¸n t−¬ng øng. 1. Theo quy ®Þnh cña §iÒu 145 Bé luËt Tè tông h×nh sù, Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn xÐt xö s¬ thÈm nh÷ng téi ph¹m mµ Bé luËt h×nh sù quy ®Þnh h×nh ph¹t tõ b¶y n¨m tï trë xuèng, trõ nh÷ng téi sau ®©y: - C¸c téi x©m ph¹m an ninh quèc gia; - C¸c téi quy ®Þnh t¹i c¸c §iÒu 95, 96, kho¶n 1 §iÒu 172 vµ c¸c §iÒu 222, 223, 263, 293, 294, 295, 296 Bé luËt h×nh sù. Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn cã thÈm quyÒn xÐt xö hÇu hÕt c¸c vô ¸n d©n sù thuéc thÈm quyÒn xÐt xö chung cña Toµ ¸n nh©n d©n. 2. Theo quy ®Þnh cña kho¶n 1 §iÒu 11 Ph¸p lÖnh Thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù, Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn gi¶i quyÕt theo thñ tôc s¬ thÈm c¸c vô ¸n ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 10 cña Ph¸p lÖnh nµy, trõ nh÷ng vô ¸n thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n cÊp tØnh. Theo kho¶n 2 §iÒu 11 Ph¸p lÖnh, ®ã lµ trõ c¸c vô ¸n sau ®©y: - Nh÷ng vô ¸n cã ®−¬ng sù lµ ng−êi n−íc ngoµi hoÆc ng−êi ViÖt Nam ë n−íc ngoµi; - Tranh chÊp quyÒn së h÷u; - Nh÷ng vô ¸n thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n cÊp huyÖn mµ Toµ ¸n cÊp tØnh lÊy lªn ®Ó xÐt xö. Nh− vËy, theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, hÇu hÕt c¸c vô ¸n d©n sù ®Òu thuéc thÈm quyÒn xÐt xö cña Toµ ¸n cÊp huyÖn. §Ó cã quan niÖm vÒ viÖc lµ nh÷ng vô ¸n d©n sù nµo thuéc thÈm quyÒn xÐt xö s¬ thÈm cña Toµ ¸n cÊp huyÖn cÇn nhãm chóng l¹i theo nh÷ng dÊu hiÖu liªn kÕt nµo ®ã. Cã thÓ nhãm c¸c vô viÖc d©n sù thµnh bèn nhãm sau: - Nh÷ng tranh chÊp trong quan hÖ ph¸p luËt d©n sù; - Nh÷ng vô viÖc trong quan hÖ ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh; - Nh÷ng viÖc khiÕu n¹i vÒ danh s¸ch cö tri; - Nh÷ng viÖc kh¸c do ph¸p luËt quy ®Þnh. 63 Trong bèn nhãm vô viÖc nãi trªn, nhãm vô viÖc thø nhÊt lµ phæ biÕn nhÊt. Nh÷ng tranh chÊp trong quan hÖ ph¸p luËt d©n sù lµ nh÷ng quan hÖ liªn quan ®Õn nh÷ng lîi Ých riªng cña c¸c c¸ nh©n bao gåm quan hÖ vÒ tµi s¶n vµ nh©n th©n. §©y lµ nh÷ng quan hÖ ®−îc ph¸p luËt ®iÒu chØnh vµ nh÷ng tranh chÊp vÒ quyÒn vµ lîi Ých cã thÓ ph¸t sinh tõ viÖc thùc hiÖn c¸c quan hÖ ph¸p luËt ®ã. Nh÷ng lo¹i vô ¸n d©n sù ph¸t sinh trong quan hÖ ph¸p luËt d©n sù gåm nh÷ng lo¹i vô ¸n sau: c¸c vô ¸n yªu cÇu Toµ ¸n tuyªn bè mÊt n¨ng lùc hµnh vi d©n sù, tuyªn bè h¹n chÕ n¨ng lùc hµnh vi d©n sù, huû bá quyÕt ®Þnh tuyªn bè mÊt n¨ng lùc hµnh vi d©n sù, huû bá quyÕt ®Þnh tuyªn bè h¹n chÕ n¨ng lùc hµnh vi d©n sù; c¸c vô ¸n yªu cÇu Toµ ¸n b¶o vÖ quyÒn nh©n th©n; c¸c vô ¸n yªu cÇu Toµ ¸n tuyªn bè c¸ nh©n mÊt tÝch hoÆc chÕt; vô ¸n khiÕu n¹i vÒ viÖc c¬ quan hé tÞch tõ chèi ®¨ng ký hoÆc tõ chèi söa ®æi nh÷ng giÊy tê liªn quan ®Õn hé tÞch; vô ¸n yªu cÇu tuyªn bè huû bá giao dÞch d©n sù v« hiÖu; c¸c vô ¸n liªn quan ®Õn c¸c tranh chÊp vÒ tµi s¶n vµ quyÒn së h÷u; c¸c vô ¸n liªn quan ®Õn tranh chÊp vÒ nghÜa vô d©n sù vµ hîp ®ång d©n sù; c¸c vô ¸n liªn quan ®Õn c¸c tranh chÊp vÒ viÖc båi th−êng thiÖt h¹i ngoµi hîp ®ång; c¸c vô ¸n liªn quan ®Õn c¸c tranh chÊp vÒ quyÒn thõa kÕ; c¸c vô ¸n liªn quan ®Õn c¸c tranh chÊp vÒ quyÒn sö dông ®Êt. Nhãm vô viÖc thø hai bao gåm nh÷ng lo¹i viÖc sau ®©y: gi¶i quyÕt viÖc ly h«n do mét bªn hoÆc hai bªn yªu cÇu; thay ®æi ng−êi nu«i con hoÆc ®Ò nghÞ cÊp d−ìng sau ly h«n; hñy viÖc kÕt h«n tr¸i ph¸p luËt; chia tµi s¶n chung cña vî chång khi h«n nh©n cßn tån t¹i; x¸c nhËn cha mÑ cho con; huû viÖc nu«i con nu«i. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chøc n¨ng gi¶i quyÕt vô ¸n d©n sù theo thÈm quyÒn, Toµ ¸n nh©n d©n cã thÓ ph¶i xem xÐt quyÕt ®Þnh cña c¬ quan nhµ n−íc kh¸c v× quyÕt ®Þnh nµy liªn quan ®Õn quyÒn lîi cña c¸c ®−¬ng sù trong vô ¸n mµ Toµ ¸n ®ang gi¶i quyÕt. VÒ vÊn ®Ò nµy, §iÒu 12 Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù quy ®Þnh nh− sau: khi xÐt xö vô ¸n d©n sù, Toµ ¸n cã quyÒn huû bá quyÕt ®Þnh râ rµng lµ tr¸i ph¸p luËt cña c¬ quan, tæ chøc kh¸c x©m ph¹m ®Õn quyÒn lîi hîp ph¸p cña ®−¬ng sù trong vô ¸n mµ Toµ ¸n ®ang gi¶i quyÕt. 3. Theo quy ®Þnh cña §iÒu 12 Ph¸p lÖnh Thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ, Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt theo tr×nh tù s¬ thÈm c¸c tranh chÊp vÒ hîp ®ång kinh tÕ; gi¸ trÞ tranh chÊp d−íi 50 triÖu ®ång; kh«ng cã nh©n tè n−íc ngoµi. 64 4. Theo quy ®Þnh cña §iÒu 12 Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng, Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt theo thñ tôc s¬ thÈm c¸c vô ¸n lao ®éng quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 11 Ph¸p lÖnh nãi trªn trõ nh÷ng vô viÖc thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n cÊp tØnh. Nh− vËy, theo kho¶n 1 §iÒu 11 cña ph¸p lÖnh nãi trªn, th× Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn cã quyÒn gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n lao ®éng sau ®©y: C¸c tranh chÊp lao ®éng c¸ nh©n gi÷a ng−êi lao ®éng víi ng−êi sö dông lao ®éng vÒ quyÒn vµ lîi Ých liªn quan ®Õn viÖc lµm, tiÒn l−¬ng, thu nhËp vµ c¸c ®iÒu kiÖn lao ®éng kh¸c; vÒ thùc hiÖn hîp ®ång lao ®éng, vµ trong qu¸ tr×nh häc nghÒ mµ héi ®ång hoµ gi¶i c¬ së hoÆc hoµ gi¶i viªn lao ®éng cña c¬ quan lao ®éng huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh hoµ gi¶i kh«ng thµnh, trõ c¸c tranh chÊp lao ®éng c¸ nh©n sau ®©y kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i qua hoµ gi¶i t¹i c¬ së: a, tranh chÊp vÒ xö lý kû luËt lao ®éng theo h×nh thøc sa th¶i hoÆc vÒ tr−êng hîp bÞ ®¬n ph−¬ng chÊm døt hîp ®ång lao ®éng; b, tranh chÊp vÒ båi th−êng thiÖt h¹i cho ng−êi sö dông lao ®éng. Quy ®Þnh trªn cho thÊy, tuy ë Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn kh«ng cã ph©n Toµ lao ®éng nh−ng vÉn ®−îc giao nhiÖm vô xÐt xö hÇu hÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng c¸ nh©n, chØ nh÷ng viÖc phøc t¹p míi thuéc thÈm quyÒn Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh. 5. Theo kho¶n 1 §iÒu 12 Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n hµnh chÝnh, Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh gi¶i quyÕt theo thñ tôc s¬ thÈm nh÷ng vô ¸n sau ®©y: a. Nh÷ng khiÕu kiÖn quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh, hµnh vi hµnh chÝnh cña c¬ quan nhµ n−íc tõ cÊp huyÖn trë xuèng trªn cïng l·nh thæ vµ cña c¸n bé, c«ng chøc cña c¬ quan nhµ n−íc ®ã; b. Nh÷ng khiÕu kiÖn quyÕt ®Þnh kû luËt buéc th«i viÖc cña ng−êi ®øng ®Çu c¬ quan, tæ chøc tõ cÊp huyÖn trë xuèng trªn cïng l·nh thæ ®èi víi c¸n bé, c«ng chøc thuéc quyÒn qu¶n lý cña c¬ quan, tæ chøc ®ã. 3. C¸c quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n §Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng vµ nhiÖm vô xÐt xö c¸c ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n cã c¸c quyÒn n¨ng nhÊt ®Þnh. C¸c quyÒn n¨ng ®ã do ph¸p luËt quy ®Þnh. C¸c ThÈm ph¸n cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn cã quyÒn yªu cÇu tæ chøc, c¸ nh©n thi hµnh c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông; ®−a ra yªu cÇu c¸c c¬ quan, tæ chøc h÷u 65 quan ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc vµ ng¨n ngõa nh÷ng nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn cña téi ph¹m vµ cña c¸c vi ph¹m ph¸p luËt. §Õn l−ît m×nh, c¸c c¬ quan, tæ chøc, nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n vµ c¸ nh©n cã nghÜa vô thùc hiÖn hoÆc ph¶i tr¶ lêi vÒ viÖc thùc hiÖn yªu cÇu liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn ho¹t ®éng xÐt xö. §ång thêi ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n cã mét sè nghÜa vô nhÊt ®Þnh. Khi xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n, ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc ph¸p luËt vÒ viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña m×nh, tu©n thñ nghiªm chØnh c¸c ®ßi hái cña ph¸p luËt, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña c«ng d©n, nh©n phÈm vµ danh dù cña hä, c¸c lîi Ých cña Nhµ n−íc vµ x· héi, ph¶i c«ng b»ng, trung thùc vµ cã ®¹o ®øc tèt. ThÈm ph¸n cã nghÜa vô n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô chuyªn m«n, nghiªn cøu vµ tæng kÕt thùc tiÔn, tham gia vµo c«ng viÖc n©ng cao hiÓu biÕt ph¸p luËt cho c¸c c¸n bé cña bé m¸y Toµ ¸n vµ c¸c Héi thÈm nh©n d©n. Trong khi thùc hiÖn c¸c nghÜa vô cña m×nh ë Toµ ¸n, còng nh− trong quan hÖ ngoµi c«ng viÖc ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n cã nghÜa vô tr¸nh lµm nh÷ng ®iÒu g©y thiÖt h¹i cho uy tÝn cña Toµ ¸n, danh dù cña ng−êi ThÈm ph¸n hoÆc g©y ra sù nghi ngê vÒ tÝnh kh¸ch quan vµ v« t− cña ng−êi ThÈm ph¸n. TÊt c¶ c¸c ThÈm ph¸n, trong ®ã cã ThÈm ph¸n c¸c Toµ ¸n cÊp huyÖn kh«ng ®−îc tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc c¸c dÞch vô kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, ph¶i tõ chèi nhiÖm vô nÕu cã c¨n cø cho thÊy cã thÓ kh«ng v« t− trong khi lµm nhiÖm vô ®ã. ThÈm ph¸n, Héi thÈm nh©n d©n ph¶i gi÷ bÝ mËt c«ng t¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ThÈm ph¸n, Héi thÈm nh©n d©n cã tr¸ch nhiÖm båi d−ìng n©ng cao nghiÖp vô c«ng t¸c xÐt xö, n©ng cao tr¸ch nhiÖm cñng cè ph¸p chÕ, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n, cña Nhµ n−íc vµ cña x· héi. C¸c ThÈm ph¸n cã tr¸ch nhiÖm lµm quen c¸c Héi thÈm nh©n d©n víi c¸c vô ¸n ®−îc tiÕn hµnh xem xÐt vµ gi¶i quyÕt, víi ph¸p luËt hiÖn hµnh vµ thùc tiÔn ¸p dông ph¸p luËt, gióp ®ì trong c«ng viÖc båi d−ìng nghiÖp vô cho Héi thÈm nh©n d©n. Héi thÈm nh©n d©n cã nghÜa vô cã mÆt kÞp thêi ë Toµ ¸n ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh. C¬ quan Nhµ n−íc, ®¬n vÞ lùc l−îng vò trang nh©n d©n, tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi cã ng−êi ®−îc bÇu hoÆc cö lµm Héi thÈm cã tr¸ch nhiÖm t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó Héi thÈm lµm nhiÖm vô. 66 4. Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn Thµnh phÇn cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn gåm tÊt c¶ c¸c ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n, Th− ký cña cÊp Toµ ¸n ®ã. Sè l−îng c¸c ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n ë c¸c huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh kh¸c nhau lµ kh«ng gièng nhau. ë nh÷ng huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh cã sè l−îng d©n sè lín, cã nhiÒu vô viÖc th× sè l−îng ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n cã thÓ nhiÒu h¬n so víi ë nh÷ng huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh cã sè l−îng d©n sè kh«ng lín, kh«ng cã nhiÒu vô viÖc. Ch¸nh ¸n Toµ ¸n, ngoµi viÖc tham gia phiªn Toµ xÐt xö víi t− c¸ch chñ to¹ phiªn Toµ vµ tæ chøc c«ng t¸c xÐt xö cho c¸c ThÈm ph¸n cßn tæ chøc c«ng viÖc cho c¸c Héi thÈm nh©n d©n, trùc tiÕp c«ng d©n vµ xem xÐt c¸c ®Ò nghÞ, c¸c ®¬n vµ khiÕu n¹i cña hä. Víi môc ®Ých hoµn thiÖn ho¹t ®éng cña Toµ ¸n Ch¸nh ¸n chØ ®¹o viÖc nghiªn cøu vµ tæng kÕt thùc tiÔn xÐt xö vµ c«ng t¸c thèng kª xÐt xö; ®−a ra c¸c kiÕn nghÞ, ®Ò nghÞ c¸c c¬ quan, tæ chøc h÷u quan vµ nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n nhÊt ®Þnh ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc vµ ng¨n chÆn c¸c vi ph¹m ph¸p luËt, c¸c nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn cña viÖc vi ph¹m ph¸p luËt, tæ chøc båi d−ìng nghiÖp vô cho ThÈm ph¸n, Héi thÈm nh©n d©n vµ c¸c c¸n bé kh¸c cña Toµ ¸n. Ngoµi ra, Ch¸nh ¸n Toµ ¸n cÊp huyÖn tæ chøc c«ng viÖc vµ l·nh ®¹o bé m¸y gióp viÖc, b¸o c¸o c«ng t¸c cña Toµ ¸n tr−íc Héi ®ång nh©n d©n cïng cÊp vµ víi Toµ ¸n cÊp trªn trùc tiÕp vµ thùc hiÖn c¸c c«ng t¸c kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Trong tr−êng hîp Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn v¾ng mÆt t¹m thêi (do èm, nghØ phÐp v.v...), th× Phã Ch¸nh ¸n hoÆc mét trong sè c¸c ThÈm ph¸n cña Toµ ¸n ®ã thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm cña Ch¸nh ¸n. 5. Tæ chøc c«ng viÖc ë Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn Tæ chøc c«ng viÖc ®óng, hîp lý ë Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn cã ý nghÜa lín ®èi víi viÖc b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng cña Toµ ¸n cã hiÖu qu¶. Tr¸ch nhiÖm ®ã thuéc vÒ Ch¸nh ¸n Toµ ¸n. Ngoµi Ch¸nh ¸n, tÊt c¶ c¸c ThÈm ph¸n vµ c¸c c¸n bé kh¸c cña Toµ ¸n cïng tham gia vµo c«ng viÖc ®ã. ThiÕu viÖc tæ chøc c«ng viÖc ®óng, hîp lý trong ho¹t ®éng cña Toµ ¸n th× kh«ng thÓ cã ®iÒu kiÖn xem xÐt vµ gi¶i quyÕt nhanh chãng, ®Çy ®ñ vµ ®óng ®¾n c¸c vô ¸n vµ c¸c nhiÖm vô kh¸c ®øng tr−íc Toµ ¸n. Tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n ®−îc ph©n chia cho c¸c ThÈm ph¸n theo c¸c nguyªn t¾c sau ®©y: 67 - Nguyªn t¾c theo l·nh thæ, theo ®ã tõng ThÈm ph¸n nh©n d©n xem xÐt vµ gi¶i quyÕt tÊt c¶ c¸c vô ¸n h×nh sù, d©n s−, kinh tÕ n¶y sinh trªn ®¬n vÞ hµnh chÝnh l·nh thæ mµ ThÈm ph¸n ®ã lµm viÖc; - Nguyªn t¾c theo ®èi t−îng, khi ®ã, ThÈm ph¸n nµy xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n h×nh sù, cßn ThÈm ph¸n kh¸c xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù, ThÈm ph¸n thø ba xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ v.v...; - Nguyªn t¾c theo ®èi t−îng - l·nh thæ ®−îc thùc hiÖn ë n¬i mµ ë ®ã tõng ThÈm ph¸n xem xÐt vµ gi¶i quyÕt hoÆc lµ c¸c vô ¸n h×nh sù, hoÆc lµ c¸c vô ¸n d©n sù, hoÆc lµ c¸c vô ¸n kinh tÕ trong giíi h¹n ®¬n vÞ hµnh chÝnh l·nh thæ n¬i ThÈm ph¸n ®ã lµm viÖc; - Nguyªn t¾c kh«ng tu©n theo l·nh thæ, khi c¸c ThÈm ph¸n xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n h×nh sù theo sù ph©n c«ng cña Ch¸nh ¸n Toµ ¸n, vµ chØ xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù chØ trong nh÷ng tr−êng hîp nÕu nh− c¸c ®¬n kiÖn d©n sù göi ®Õn ThÈm ph¸n ®ã trong thêi gian ThÈm ph¸n ®ã v¾ng mÆt hoÆc ®ang tiÕp d©n. Tr−íc hÕt, viÖc tæ chøc c«ng viÖc ®−îc dùa vµo viÖc kÕ ho¹ch ho¸ c«ng t¸c cña Toµ ¸n. KÕ ho¹ch c«ng t¸c cña toµn Toµ ¸n bao gåm c«ng t¸c c¸n bé, c«ng t¸c tæ chøc båi d−ìng nghiÖp vô cho ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n, c«ng t¸c nghiªn cøu t×nh h×nh ph¸p chÕ trong huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh, tæng kÕt thùc tiÔn xem xÐt vµ gi¶i quyÕt nh÷ng lo¹i vô viÖc nhÊt ®Þnh, tæ chøc c«ng t¸c xÐt xö vµ c¸c c«ng t¸c kh¸c. KÕ ho¹ch c«ng t¸c th−êng ngµy cña ThÈm ph¸n bao gåm viÖc x¸c ®Þnh tr×nh tù (lÞch tr×nh), thêi gian vµ ®Þa ®iÓm tiÕn hµnh c¸c phiªn Toµ xÐt xö, tiÕp c«ng d©n, tæ chøc c¸c phiªn Toµ l−u ®éng, tham gia c¸c Héi nghÞ, Héi th¶o v.v... Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn vµ c¸c ThÈm ph¸n tiÕn hµnh c¸c cuéc tiÕp nh÷ng ng−êi ®Õn th¨m. C¸c cuéc tiÕp kh¸ch vµ c«ng d©n ®−îc thùc hiÖn vµo nh÷ng thêi gian ®· ®−îc x¸c ®Þnh râ rµng vµ thuËn lîi cho c¶ hai phÝa. Tõng ThÈm ph¸n tiÕn hµnh viÖc ghi chÐp néi dung vµ thèng kª c¸c cuéc tiÕp nh÷ng ng−êi ®Õn th¨m. Ch¸nh ¸n tiÕn hµnh c«ng t¸c tuyÓn chän, tiÕp nhËn vµ sa th¶i c¸c c¸n bé cña Toµ ¸n: c¸n bé v¨n th−, c¸n bé kÕ to¸n v.v... Bé m¸y gióp viÖc cña Toµ ¸n b¶o ®¶m c¸c ®iÒu kiÖn cho c«ng t¸c xÐt xö, tæng kÕt thùc tiÔn, thèng kª vµ ph©n tÝch thùc tiÔn xÐt xö, l−u tr÷, b¶o qu¶n c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kh¸c cña Toµ ¸n. C¸c h×nh thøc båi d−ìng n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô cho c¸c ThÈm ph¸n, c¸c Héi thÈm nh©n d©n vµ c¸c c¸n bé kh¸c cña Toµ ¸n lµ rÊt phong phó 68 vµ ®a d¹ng. VÝ dô, ®ã cã thÓ lµ göi c¸c ThÈm ph¸n ®i båi d−ìng n©ng cao tr×nh ®é ë Toµ ¸n cÊp trªn, tæ chøc c«ng viÖc n©ng cao nghiÖp vô t¹i chç, göi ®i ®µo t¹o ®¹i häc vµ sau ®¹i häc ë nh÷ng c¬ së ®µo t¹o d−íi nh÷ng h×nh thøc thÝch hîp v.v... ë tõng Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn víi môc ®Ých n©ng cao chÊt l−îng ho¹t ®éng cña Toµ ¸n c«ng viÖc tæng kÕt thùc tiÔn xÐt xö ®−îc tiÕn hµnh. C«ng viÖc ®ã bao gåm viÖc x¸c ®Þnh ®èi t−îng nghiªn cøu c¸c vô ¸n, ®−a ra c¸c kÕt luËn, th¶o luËn c¸c kÕt luËn, ®−a ra c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn c¸c kiÕn nghÞ, kÕt luËn vµ kh¾c phôc c¸c h¹n chÕ trong ho¹t ®éng cña Toµ ¸n. C«ng t¸c thèng kª xÐt xö th−êng kú còng ®−îc tiÕn hµnh ë Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn. C«ng t¸c ®ã bao gåm viÖc thèng kª c«ng viÖc cña Toµ ¸n trong viÖc xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n h×nh sù, thèng kª c«ng viÖc cña Toµ ¸n trong viÖc xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù, thèng kª c«ng viÖc cña Toµ ¸n trong viÖc xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ, lao ®éng, hµnh chÝnh. Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ phÇn c«ng viÖc ®ã. C¬ së cña viÖc thèng kª b¸o c¸o lµ phiÕu ghi thèng kª ®èi víi tõng vô ¸n h×nh sù, d©n sù, kinh tÕ, lao ®éng vµ hµnh chÝnh ®· ®−îc xÐt xö vµ phiÕu ghi ®èi víi tõng ng−êi bÞ kÕt ¸n. C«ng viÖc tra cøu, l−u tr÷, b¶o qu¶n c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vµ c¸c tµi liÖu xÐt xö còng ®−îc tiÕn hµnh ë Toµ ¸n nh©n d©n. C«ng viÖc ®ã bao gåm viÖc qu¶n lý vµ b¶o qu¶n c¸c b¶n c«ng b¸o, c¸c xuÊt b¶n phÈm chÝnh thøc vÒ c¸c Bé luËt, LuËt, Ph¸p lÖnh, c¸c NghÞ quyÕt, c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña Quèc héi, Uû ban th−êng vô Quèc héi, ChÝnh phñ, c¸c v¨n b¶n cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, c¸c Th«ng t−, ChØ thÞ cña c¸c Bé, ngµnh, c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña c¸c c¬ quan quyÒn lùc vµ c¬ quan chÊp hµnh ®iÒu hµnh ë ®Þa ph−¬ng v.v... ThÈm ph¸n chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c«ng viÖc qu¶n lý vµ b¶o qu¶n c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cã nhiÖm vô theo dâi nh÷ng thay ®æi chÝnh thøc cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt, bæ sung kÞp thêi c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®· ®−îc thay ®æi vµo c¸c tËp v¨n b¶n t−¬ng øng, giíi thiÖu c¸c v¨n b¶n ®ã cho c¸c ThÈm ph¸n kh¸c, bæ sung c¸c tµi liÖu ph¸p luËt vµo th− viÖn cña Toµ ¸n, tæ chøc viÖc sö dông c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vµ c¸c quyÓn hái - ®¸p ph¸p luËt v.v... C«ng viÖc v¨n phßng ë Toµ ¸n thÓ hiÖn ë viÖc qu¶n lý c¸c quyÓn t¹p chÝ, c¸c quyÓn s¸ch, hép phiÕu ghi s¸ch, t¹p chÝ vµ c¸c tµi liÖu theo h×nh thøc ®−îc quy ®Þnh ®Ó theo dâi tiÕn tr×nh vËn ®éng cña c¸c vô ¸n vµ c¸c tµi liÖu kh¸c ë Toµ ¸n. 69 Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn chØ ®¹o c«ng viÖc v¨n phßng. Tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp ®èi víi c«ng viÖc v¨n phßng ®−îc giao cho ng−êi phô tr¸ch v¨n phßng. Ng−êi phô tr¸ch v¨n phßng ph©n c«ng c«ng viÖc cho nh÷ng c¸n bé v¨n phßng, kiÓm tra viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc cña tõng c¸n bé v¨n phßng, chuÈn bÞ c¸c tµi liÖu b¸o c¸o, b¶o qu¶n c¸c quyÓn s¸ch chøa ®ùng c¸c mÖnh lÖnh vµ chØ thÞ ®èi víi Toµ ¸n, sao chÐp c¸c tµi liÖu tõ c¬ quan xÐt xö cÊp trªn, tõ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt vµ c¸c c¬ quan Nhµ n−íc kh¸c, c¸c tæ chøc x· héi. C¸c Th− ký Toµ ¸n ®¶m ®−¬ng c¸c c«ng viÖc v¨n phßng (c«ng viÖc hµnh chÝnh) theo c¸c vô ¸n do c¸c ThÈm ph¸n cô thÓ xem xÐt vµ gi¶i quyÕt. Hä b¶o qu¶n c¸c tµi liÖu cña c¸c vô ¸n, b¶o qu¶n c¸c chøng cø vËt chÊt trong c¸c vô ¸n h×nh sù, lµm thñ tôc ®èi víi c¸c vô ¸n ®· ®−îc xÐt xö ®−a vµo l−u tr÷. Th− ký cña phiªn Toµ xÐt xö tiÕn hµnh ghi chÐp biªn b¶n cña c¸c phiªn Toµ xÐt xö, viÕt giÊy mêi c¸c Héi thÈm nh©n d©n thùc hiÖn nghÜa vô xÐt xö, mêi nh÷ng ng−êi tham gia phiªn Toµ xÐt xö vµ nh÷ng ng−êi lµm chøng, b¶o ®¶m th«ng tin vÒ c¸c vô ¸n ®−îc ®−a ra xÐt xö. C©u hái h−íng dÉn häc tËp 1. Anh (chÞ) h·y lµm râ Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn lµ cÊp xÐt xö c¬ b¶n. 2. Tr×nh bµy thÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn. 3. Nªu vµ ph©n tÝch c¸c quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n. 4. Tr×nh bµy c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña Ch¸nh ¸n Toµ ¸n cÊp huyÖn. 5. Nªu vµ ph©n tÝch viÖc tæ chøc c«ng viÖc ë Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn. 70 Ch−¬ng VI Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng 1. Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng, thÈm quyÒn vµ vÞ trÝ cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng trong hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng gi÷ vÞ trÝ trung gian trong hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n ë n−íc ta. CÊp Toµ ¸n ®ã lµ cÊp trªn ®èi víi Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh vµ lµ Toµ ¸n cÊp d−íi cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao. C¸c Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng b×nh ®¼ng víi nhau theo thÈm quyÒn vµ ®Þa vÞ trong hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n, cã c¸c quyÒn réng r·i trong viÖc xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n h×nh sù, d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, lao ®éng, kinh tÕ, hµnh chÝnh. C¸c Toµ ¸n nµy xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n víi t− c¸ch lµ c¸c Toµ ¸n cÊp s¬ thÈm, phóc thÈm, gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm. Víi t− c¸ch Toµ ¸n cÊp s¬ thÈm, c¸c Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng xÐt xö nh÷ng vô ¸n h×nh sù vÒ nh÷ng téi ph¹m kh«ng thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn hoÆc nh÷ng vô ¸n thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n cÊp d−íi mµ m×nh lÊy lªn ®Ó xÐt xö. Nh÷ng vô ¸n h×nh sù vÒ nh÷ng téi ph¹m kh«ng thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn lµ nh÷ng vô ¸n vÒ c¸c téi mµ møc cao nhÊt cña khung h×nh ph¹t quy ®Þnh trªn 7 n¨m tï vµ nh÷ng vô ¸n vÒ c¸c téi x©m ph¹m an ninh quèc gia, c¸c téi quy ®Þnh t¹i c¸c §iÒu 95, 96 kho¶n 1, §iÒu 172 vµ c¸c §iÒu 222, 223, 263, 293, 294, 295, 296 Bé luËt h×nh sù. Bé luËt tè tông h×nh sù n−íc ta kh«ng quy ®Þnh nh÷ng vô ¸n h×nh sù lo¹i nµo thuéc thÈm quyÒn xÐt xö cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn ®−îc Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh lÊy lªn ®Ó xÐt xö. VÊn ®Ò nµy hoµn toµn thuéc thÈm quyÒn 71 cña Ch¸nh ¸n Toµ ¸n, ViÖn tr−ëng ViÖn kiÓm s¸t vµ Thñ tr−ëng c¬ quan ®iÒu tra cÊp tØnh xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh. Thùc tiÔn xÐt xö cho thÊy r»ng, Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh th−êng lÊy lªn ®Ó xÐt xö nh÷ng vô ¸n thuéc c¸c lo¹i sau: 1- nh÷ng vô ¸n phøc t¹p khã chøng minh hoÆc liªn quan ®Õn nhiÒu cÊp, nhiÒu ngµnh; 2- nh÷ng vô ¸n mµ bÞ c¸o lµ ThÈm ph¸n, KiÓm s¸t viªn, sü quan c«ng an, c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt ë cÊp huyÖn, ng−êi cã chøc s¾c trong c¸c t«n gi¸o hoÆc cã uy tÝn cao trong d©n téc Ýt ng−êi(1). Khi lÊy lªn theo trËt tù ngo¹i lÖ vô ¸n thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn ®Ó xÐt xö, Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh xem xÐt vô ¸n theo thùc chÊt víi viÖc tu©n thñ tÊt c¶ c¸c quy ®Þnh tè tông h×nh sù vµ ra quyÕt ®Þnh t−¬ng øng. Víi t− c¸ch Toµ ¸n cÊp s¬ thÈm, c¸c Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng xÐt xö c¸c vô ¸n d©n sù sau ®©y: - Nh÷ng vô ¸n cã ®−¬ng sù lµ ng−êi n−íc ngoµi hoÆc ng−êi ViÖt Nam ë n−íc ngoµi; - Nh÷ng vô ¸n liªn quan ®Õn tranh chÊp quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp; - Nh÷ng vô ¸n thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n cÊp huyÖn mµ Toµ ¸n cÊp tØnh lÊy lªn ®Ó xÐt xö. Ph¸p luËt tè tông d©n sù n−íc ta kh«ng quy ®Þnh nh÷ng vô ¸n d©n sù lo¹i nµo thuéc thÈm quyÒn xÐt xö cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn ®−îc Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh lÊy lªn ®Ó xÐt xö. Thùc tiÔn xÐt xö cho thÊy r»ng, Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh th−êng lÊy lªn ®Ó xÐt xö nh÷ng vô ¸n thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn sau ®©y: - Nh÷ng viÖc mµ viÖc xö lý cã nhiÒu khã kh¨n, v× cã ý kiÕn kh¸c nhau lín vÒ chñ tr−¬ng xö lý gi÷a c¸c c¬ quan h÷u quan ë ®Þa ph−¬ng; - Nh÷ng viÖc mµ viÖc vËn dông ph¸p luËt, chÝnh s¸ch cã nhiÒu khã kh¨n phøc t¹p; - Nh÷ng viÖc mµ viÖc ®iÒu tra, xem xÐt chøng cø cã nhiÒu khã kh¨n hoÆc cÇn ph¶i gi¸m ®Þnh kü thuËt phøc t¹p; - Nh÷ng vô ¸n mµ ®−¬ng sù lµ c¸n bé chñ chèt cña cÊp huyÖn, cña c¸c cÊp, nh©n sü d©n chñ, nh÷ng ng−êi cã uy tÝn trong lÜnh vùc t«n gi¸o... mµ xÐt thÊy viÖc xÐt xö ë cÊp huyÖn kh«ng cã lîi vÒ mÆt chÝnh trÞ(2). (1) Xem: Th«ng t− liªn ngµnh sè 02/TTLN ngµy 12-1-1989 cña TANDTC, VKSNDTC, BTP, BNV h−íng dÉn thi hµnh mét sè quy ®Þnh cña Bé luËt tè tông h×nh sù. (2) Xem: Th«ng t− sè 82/TATC ngµy 7-1-1982 cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao h−íng dÉn thÈm quyÒn xÐt xö s¬ thÈm vÒ d©n sù, lao ®éng, h«n nh©n vµ gia ®×nh cña c¸c Toµ ¸n nh©n d©n ®Þa ph−¬ng. 72 Ngoµi c¸c lo¹i vô viÖc trªn, Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh cßn cã thÓ lÊy nh÷ng vô ¸n thuéc thÈm quyÒn xÐt xö cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn lªn ®Ó xÐt xö, theo yªu cÇu cña chÝnh ®−¬ng sù, nÕu thÊy yªu cÇu nµy lµ cã lý do chÝnh ®¸ng(3). Víi t− c¸ch Toµ ¸n cÊp s¬ thÈm, Toµ kinh tÕ thuéc Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt theo thñ tôc s¬ thÈm tÊt c¶ c¸c vô ¸n kinh tÕ quy ®Þnh t¹i §iÒu 12 cña Ph¸p lÖnh Thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ. Trong tr−êng hîp cÇn thiÕt Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh cã thÓ lÊy lªn ®Ó gi¶i quyÕt theo thñ tôc s¬ thÈm c¸c vô ¸n kinh tÕ thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n cÊp huyÖn. Ph¸p luËt tè tông kinh tÕ n−íc ta kh«ng quy ®Þnh nh÷ng vô ¸n kinh tÕ thuéc lo¹i nµo thuéc thÈm quyÒn xÐt xö cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn ®−îc Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh lÊy lªn ®Ó xÐt xö. Thùc tiÔn xÐt xö cho thÊy r»ng, tr−êng hîp cÇn thiÕt th−êng lµ khi vô ¸n cã nhiÒu t×nh tiÕt phøc t¹p, khi vô ¸n cã nhiÒu ®−¬ng sù ë trªn ®Þa bµn ë c¸c huyÖn kh¸c nhau vµ xa nhau, Toµ ¸n cÊp huyÖn ch−a cã ThÈm ph¸n ®Ó cã thÓ ph©n c«ng gi¶i quyÕt vô ¸n kinh tÕ nh−ng thuéc mét trong c¸c tr−êng hîp ph¶i thay ®æi ThÈm ph¸n mµ kh«ng cã ThÈm ph¸n thay thÕ. Víi t− c¸ch Toµ ¸n cÊp s¬ thÈm, Toµ ¸n lao ®éng thuéc Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt theo thñ tôc s¬ thÈm c¸c tranh chÊp lao ®éng sau ®©y: - C¸c tranh chÊp lao ®éng tËp thÓ gi÷a tËp thÓ lao ®éng víi ng−êi sö dông lao ®éng vÒ quyÒn vµ lîi Ých liªn quan ®Õn viÖc lµm, tiÒn l−¬ng, thu nhËp vµ c¸c ®iÒu kiÖn lao ®éng kh¸c; vÒ viÖc thùc hiÖn tho¶ −íc lao ®éng tËp thÓ; vÒ quyÒn thµnh lËp, gia nhËp ho¹t ®éng c«ng ®oµn ®· ®−îc Héi ®ång träng tµi lao ®éng tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng gi¶i quyÕt mµ tËp thÓ lao ®éng hoÆc ng−êi sö dông lao ®éng kh«ng ®ång ý víi quyÕt ®Þnh cña Héi ®ång träng tµi lao ®éng; - C¸c tranh chÊp lao ®éng c¸ nh©n gi÷a ng−êi lao ®éng vµ ng−êi sö dông lao ®éng cã yÕu tè n−íc ngoµi; - C¸c vô ¸n lao ®éng thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn mµ trong tr−êng hîp cÇn thiÕt Toµ ¸n cÊp tØnh cã thÓ lÊy lªn ®Ó gi¶i quyÕt; C¸c vô viÖc thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh rÊt míi mÎ vµ phøc t¹p. Néi dung c¸c tranh chÊp lao ®éng tËp thÓ th−êng liªn quan ®Õn quy chÕ néi bé cña doanh nghiÖp vµ yªu s¸ch cña tËp thÓ lao ®éng, hÇu hÕt ch−a ®−îc ghi nhËn cô thÓ trong ph¸p luËt, néi quy lao ®éng vµ tho¶ −íc tËp (3) Xem: C«ng v¨n sè 128/NCPL ngµy 14-12-1991 cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao. 73 thÓ. HiÖn nay, c¸c tranh chÊp lao ®éng cã yÕu tè n−íc ngoµi còng ®−îc më réng trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn: theo LuËt ®Çu t− n−íc ngoµi t¹i ViÖt Nam, theo LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t− trong n−íc, theo quy chÕ ng−êi n−íc ngoµi t¹i ViÖt Nam vµ theo quy chÕ ®−a lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc t¹i n−íc ngoµi, quy chÕ nhËn thÇu, nhËn kho¸n c¸c c«ng tr×nh ë n−íc ngoµi vµ ë ViÖt Nam. ë cÊp tØnh ®· thµnh lËp Toµ ¸n lao ®éng chuyªn tr¸ch, nh−ng hiÖn nay th× nh÷ng vô ¸n cã nh÷ng khã kh¨n kh«ng nhá ®èi víi Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh. Víi t− c¸ch Toµ ¸n cÊp s¬ thÈm, Toµ hµnh chÝnh thuéc Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt theo thñ tôc s¬ thÈm nh÷ng vô ¸n sau ®©y: a. Nh÷ng khiÕu kiÖn, quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh, hµnh vi hµnh chÝnh cña Bé, c¬ quan ngang Bé, c¬ quan thuéc ChÝnh phñ, V¨n phßng Chñ tÞch n−íc, V¨n phßng Quèc héi, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao vµ quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh, hµnh vi hµnh chÝnh cña thñ tr−ëng c¸c c¬ quan ®ã mµ ng−êi khëi kiÖn cã n¬i c− tró, n¬i lµm viÖc hoÆc trô së trªn cïng l·nh thæ; b. Nh÷ng khiÕu kiÖn quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh, hµnh vi hµnh chÝnh cña c¬ quan chøc n¨ng thuéc mét trong c¸c c¬ quan nhµ n−íc quy ®Þnh t¹i ®iÓm a kho¶n 2 §iÒu nµy vµ quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh, hµnh vi hµnh chÝnh cña c¸n bé, c«ng chøc cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®ã cña ng−êi khëi kiÖn cã n¬i c− tró, n¬i lµm viÖc hoÆc trô së trªn cïng l·nh thæ; c. Nh÷ng khiÕu kiÖn quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh, hµnh vi hµnh chÝnh cña c¬ quan nhµ n−íc cÊp tØnh trªn cïng l·nh thæ vµ cña c¸n bé, c«ng chøc cña c¬ quan nhµ n−íc ®ã; d. Nh÷ng khiÕu kiÖn quyÕt ®Þnh kû luËt buéc th«i viÖc cña ng−êi ®øng ®Çu c¬ quan, tæ chøc ®èi víi c¸n bé, c«ng chøc thuéc quyÒn qu¶n lý cña c¬ quan, tæ chøc ®ã, trõ nh÷ng khiÕu kiÖn quy ®Þnh t¹i ®iÓm b kho¶n 1 §iÒu nµy; ®. Trong tr−êng hîp cÇn thiÕt, Toµ ¸n cÊp tØnh cã thÓ lÊy lªn ®Ó gi¶i quyÕt vô ¸n thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n cÊp huyÖn ®èi víi khiÕu kiÖn quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh, hµnh vi hµnh chÝnh cña Uû ban nh©n d©n, Chñ tÞch Uû ban nh©n d©n cÊp huyÖn liªn quan ®Õn nhiÒu ®èi t−îng, phøc t¹p hoÆc trong tr−êng hîp c¸c ThÈm ph¸n cña Toµ ¸n cÊp huyÖn ®ã ®Òu thuéc tr−êng hîp ph¶i tõ chèi tiÕn hµnh tè tông hoÆc bÞ thay ®æi. Lµ Toµ ¸n cÊp trªn ®èi víi Toµ ¸n cÊp d−íi, c¸c Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng tham gia tÝch cùc vµo viÖc kiÓm tra tÝnh hîp ph¸p vµ tÝnh cã c¨n cø cña c¸c quyÕt ®Þnh do c¸c Toµ ¸n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh ®−a ra. ViÖc xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n theo tr×nh tù phóc thÈm cã ý nghÜa rÊt quan träng, bëi v× viÖc xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n theo tr×nh tù ®ã cho phÐp phßng ngõa ®−îc viÖc cã hiÖu lùc ph¸p luËt c¸c b¶n ¸n vµ quyÕt ®Þnh 74 kh«ng ®óng ph¸p luËt vµ kh«ng cã c¨n cø vµ b»ng c¸ch ®ã b¶o ®¶m ®−îc viÖc thùc hiÖn c¸c môc ®Ých vµ nhiÖm vô xÐt xö. Khi xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c kh¸ng c¸o vµ c¸c kh¸ng nghÞ ®èi víi c¸c b¶n ¸n vµ quyÕt ®Þnh ch−a cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña c¸c Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh, Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng b»ng c¸ch ®−a ra c¸c chØ dÉn ®èi víi c¸c vô ¸n cô thÓ, nh−ng kh«ng vi ph¹m nguyªn t¾c ®éc lËp vµ chØ tu©n theo ph¸p luËt cña c¸c ThÈm ph¸n nh©n d©n khi gi¶i quyÕt vô ¸n ®· sö dông mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn quan träng ®Ó n©ng cao chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng xÐt xö. B¶n ¸n vµ quyÕt ®Þnh phóc thÈm do Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng ®−a ra ®èi víi vô ¸n h×nh sù, d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, lao ®éng, kinh tÕ, hµnh chÝnh cô thÓ cã ý nghÜa quan träng kh«ng chØ ®èi víi vô ¸n ®ã. B¶n ¸n vµ quyÕt ®Þnh ®ã cã ¶nh h−ëng ®Õn thùc tiÔn ho¹t ®éng tiÕp sau ®ã cña Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh, gãp phÇn kh¾c phôc c¸c sai lÇm, thiÕu sãt ®· x¶y ra trong tr−êng hîp ®ã vµ ng¨n ngõa c¸c sai lÇm, thiÕu sãt t−¬ng tù ®èi víi c¸c vô ¸n kh¸c. §iÒu ®ã cã ¶nh h−ëng tÝch cùc ®èi víi sù h×nh thµnh thùc tiÔn xÐt xö, gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng c«ng viÖc cña Tßa ¸n ®ã vµ c¸c Toµ ¸n kh¸c. Víi t− c¸ch lµ cÊp gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm, Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng cã thÈm quyÒn kiÓm tra tÝnh hîp ph¸p vµ tÝnh cã c¨n cø cña c¸c b¶n ¸n vµ cña c¸c quyÕt ®Þnh kh¸c cña c¸c Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh còng nh− cña c¸c b¶n ¸n vµ quyÕt ®Þnh phóc thÈm ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt. ViÖc thùc hiÖn chøc n¨ng ®ã kh«ng chØ nh»m kh¾c phôc c¸c sai lÇm ®èi víi c¸c vô ¸n cô thÓ mµ cßn ®Þnh h−íng mét c¸ch thÝch hîp cho thùc tiÔn xÐt xö ë ph¹m vi c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng. Uû ban ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng trùc tiÕp thùc hiÖn chøc n¨ng ®ã. 2. Thµnh phÇn vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng Thµnh phÇn sè l−îng cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng ®−îc x¸c ®Þnh xuÊt ph¸t tõ khèi l−îng vµ tÝnh chÊt c«ng viÖc xÐt xö, ph¹m vi l·nh thæ hµnh chÝnh cña tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng, sè l−îng d©n c−, thµnh phÇn d©n téc, sè l−îng c¸c huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh, khèi l−îng c«ng viÖc cña c¸c Toµ ¸n ®ã v.v... Theo §iÒu 27 vµ 30 LuËt Tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n, thµnh phÇn cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng bao gåm Ch¸nh ¸n, c¸c 75 Phã Ch¸nh ¸n, c¸c Ch¸nh Toµ, c¸c Phã Ch¸nh Toµ, c¸c ThÈm ph¸n, c¸c Héi thÈm nh©n d©n, Th− ký Toµ ¸n. C¬ cÊu tæ chøc cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh bao gåm cã: Uû ban ThÈm ph¸n; Toµ h×nh sù, Toµ d©n sù, Toµ kinh tÕ, Toµ lao ®éng, Toµ hµnh chÝnh; trong tr−êng hîp cÇn thiÕt, Uû ban th−êng vô Quèc héi quyÕt ®Þnh thµnh lËp c¸c Toµ chuyªn tr¸ch kh¸c theo ®Ò nghÞ cña Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao; bé m¸y gióp viÖc. Uû ban ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng gåm cã: a. Ch¸nh ¸n, c¸c Phã Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng; b. Mét sè ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng do Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao quyÕt ®Þnh theo ®Ò nghÞ cña Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng. Tæng sè thµnh viªn Uû ban ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng kh«ng qu¸ 9 ng−êi. Uû ban ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng cã nh÷ng nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n sau ®©y: a. Gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm nh÷ng vô ¸n mµ b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp d−íi bÞ kh¸ng nghÞ; b. B¶o ®¶m viÖc ¸p dông thèng nhÊt ph¸p luËt t¹i Toµ ¸n cÊp m×nh vµ c¸c Toµ ¸n cÊp d−íi; c. Tæng kÕt kinh nghiÖm xÐt xö; d. Th«ng qua b¸o c¸o cña Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng vÒ c«ng t¸c cña c¸c Toµ ¸n ë ®Þa ph−¬ng ®Ó b¸o c¸o tr−íc Héi ®ång nh©n d©n cïng cÊp vµ víi Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao. Uû ban ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng, vÒ c¬ b¶n, gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm nh÷ng vô ¸n mµ b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn bÞ kh¸ng nghÞ. Nh÷ng ng−êi cã quyÒn kh¸ng nghÞ theo thñ tôc gi¸m ®èc thÈm ®Õn Uû ban ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng ®èi víi c¸c b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña c¸c Toµ ¸n cÊp d−íi lµ Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao vµ ViÖn tr−ëng ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, Phã Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao vµ Phã ViÖn tr−ëng ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh vµ ViÖn tr−ëng ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n cÊp tØnh. Nh÷ng ng−êi cã quyÒn kh¸ng nghÞ theo thñ tôc t¸i thÈm ®Õn Uû ban ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng ®èi víi c¸c b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña 76 c¸c Toµ ¸n cÊp d−íi lµ ViÖn tr−ëng ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, ViÖn tr−ëng ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n cÊp tØnh. Phiªn häp cña Uû ban ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng ph¶i cã Ýt nhÊt hai phÇn ba tæng sè thµnh viªn tham gia. QuyÕt ®Þnh cña Uû ban ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng ph¶i ®−îc qu¸ nöa tæng sè thµnh viªn biÓu quyÕt t¸n thµnh. QuyÕt ®Þnh ®ã do Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng ký vµ ®ãng dÊu. Cïng víi viÖc xem xÐt c¸c kh¸ng nghÞ ®èi víi c¸c b¶n ¸n ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña c¸c Toµ ¸n nh©n d©n cÊp d−íi, Uû ban ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh tæ chøc. Uû ban ThÈm ph¸n b¶o ®¶m viÖc ¸p dông ph¸p luËt thèng nhÊt t¹i Toµ ¸n cÊp m×nh vµ c¸c Toµ ¸n cÊp d−íi; tæng kÕt kinh nghiÖm xÐt xö; th«ng qua b¸o c¸o cña Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng vÒ c«ng t¸c cña Toµ ¸n ë ®Þa ph−¬ng ®Ó b¸o c¸o tr−íc Héi ®ång nh©n d©n cïng cÊp vµ víi Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao. C¸c b¸o c¸o cña c¸c Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn vÒ c¸c kÕt qu¶ thanh tra, kiÓm tra c«ng viÖc cña hä nãi chung vµ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ nãi riªng còng cã thÓ ®−îc Uû ban ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng xem xÐt. Mçi Toµ chuyªn tr¸ch cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng cã Ch¸nh Toµ, Phã ch¸nh Toµ, ThÈm ph¸n, Th− ký Toµ ¸n. C¸c Toµ chuyªn tr¸ch gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n theo trËt tù s¬ thÈm, phóc thÈm do ph¸p luËt tè tông quy ®Þnh. Theo §iÒu 30- LuËt Tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n, th× Toµ h×nh sù, Toµ d©n sù vµ Toµ hµnh chÝnh Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng cã nh÷ng nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n sau ®©y: a. S¬ thÈm nh÷ng vô ¸n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông; b. Phóc thÈm nh÷ng vô ¸n mµ b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh s¬ thÈm ch−a cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña Toµ ¸n cÊp d−íi bÞ kh¸ng c¸o, kh¸ng nghÞ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông. Toµ kinh tÕ Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng cã nh÷ng nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n sau ®©y: a. S¬ thÈm nh÷ng vô ¸n kinh tÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông; b. Phóc thÈm nh÷ng vô ¸n kinh tÕ mµ b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh s¬ thÈm ch−a cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña Toµ ¸n cÊp d−íi bÞ kh¸ng c¸o, kh¸ng nghÞ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông; c. Gi¶i quyÕt viÖc ph¸ s¶n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 77 Toµ lao ®éng Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng cã nh÷ng nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n sau ®©y: a. S¬ thÈm nh÷ng vô ¸n lao ®éng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông; b. Phóc thÈm nh÷ng vô ¸n lao ®éng mµ b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh s¬ thÈm ch−a cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña Toµ ¸n cÊp d−íi bÞ kh¸ng c¸o, kh¸ng nghÞ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông; c. Gi¶i quyÕt c¸c vô ®×nh c«ng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Thµnh phÇn Héi ®ång xÐt xö s¬ thÈm th«ng th−êng bao gåm Chñ to¹ phiªn Toµ (thùc hiÖn vai trß chñ to¹ phiªn Toµ cã thÓ lµ Ch¸nh ¸n Toµ ¸n, Phã Ch¸nh ¸n Toµ ¸n hoÆc ThÈm ph¸n) vµ hai Héi thÈm nh©n d©n. Trong nh÷ng tr−êng hîp do luËt ®Þnh, thµnh phÇn Héi ®ång xÐt xö s¬ thÈm vô ¸n h×nh sù cã thÓ bao gåm hai ThÈm ph¸n vµ ba Héi thÈm nh©n d©n. Thµnh phÇn Héi ®ång xÐt xö phóc thÈm bao gåm ba ThÈm ph¸n. Trong nh÷ng tr−êng hîp cÇn thiÕt, thµnh phÇn Héi ®ång xÐt xö phóc thÈm cã thÓ bao gåm ba ThÈm ph¸n vµ hai Héi thÈm nh©n d©n. 3. Tæ chøc c«ng viÖc ë Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng Ch¸nh ¸n vµ c¸c Phã Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng víi sù gióp ®ì cña bé m¸y gióp viÖc tæ chøc c«ng viÖc cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng. Ch¸nh ¸n Toµ ¸n chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc tæ chøc Toµn bé c«ng viÖc cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng. Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng cã nh÷ng nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n sau ®©y: a. Tæ chøc c«ng t¸c xÐt xö; b. Chñ täa c¸c phiªn häp cña Uû ban ThÈm ph¸n; c. Kh¸ng nghÞ theo thñ tôc gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña c¸c Toµ ¸n cÊp d−íi theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông; d. Bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc Ch¸nh Toµ, Phã ch¸nh Toµ c¸c Toµ chuyªn tr¸ch vµ c¸c chøc vô kh¸c trong Toµ ¸n cÊp m×nh, trõ Phã Ch¸nh ¸n, ThÈm ph¸n; ®. Tæ chøc båi d−ìng nghiÖp vô cho ThÈm ph¸n, Héi thÈm vµ c¸n bé Toµ ¸n cÊp m×nh vµ cÊp d−íi; e. B¸o c¸o c«ng t¸c cña c¸c Toµ ¸n ®Þa ph−¬ng tr−íc Héi ®ång nh©n d©n cïng cÊp vµ víi Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao; 78 g. Thùc hiÖn c¸c c«ng t¸c kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Ngoµi ra, Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng cßn ph©n c«ng c«ng viÖc cho c¸c Phã Ch¸nh ¸n; tæ chøc c«ng viÖc tæng kÕt kinh nghiÖm xÐt xö; triÖu tËp c¸c phiªn häp cña Uû ban ThÈm ph¸n, phª chuÈn kÕ ho¹ch c«ng viÖc dµi h¹n vµ hµng ngµy cña Toµ ¸n, tæ chøc kiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn c¸c quyÕt ®Þnh do Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng ®−a ra, xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c ®¬n khiÕu n¹i, tè c¸o liªn quan ®Õn Toµ ¸n, ®Õn c¸n bé Toµ ¸n thuéc thÈm quyÒn cña m×nh, qu¶n lý Th− ký Toµ ¸n vµ c¸c c¸n bé hµnh chÝnh, kü thuËt kh¸c, kiÓm tra ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ b¸o c¸o cña Toµ ¸n, tæ chøc viÖc tiÕp ®ãn nh©n d©n vµ c«ng viÖc xem xÐt c¸c ®¬n th−, khiÕu n¹i vµ tè c¸o cña c«ng d©n, l·nh ®¹o chung ®èi víi c«ng viÖc v¨n phßng cña Toµ ¸n. Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng cã c¸c Phã Ch¸nh ¸n (th«ng th−êng lµ hai phã Ch¸nh ¸n). C¸c Phã Ch¸nh ¸n lµm nhiÖm vô theo sù ph©n c«ng cña Ch¸nh ¸n. Khi Ch¸nh ¸n v¾ng mÆt, mét Phã Ch¸nh ¸n ®−îc Ch¸nh ¸n uû nhiÖm thay mÆt l·nh ®¹o c«ng t¸c Toµ ¸n ®Þa ph−¬ng. Phã Ch¸nh ¸n chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Ch¸nh ¸n vÒ nhiÖm vô ®−îc giao. Bé m¸y gióp viÖc cña c¸c Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng gåm Ch¸nh v¨n phßng, Phã ch¸nh v¨n phßng, Th− ký Toµ ¸n, nh©n viªn v¨n th−, nh©n viªn ®¸nh m¸y, c¸n bé l−u tr÷. Ch¸nh v¨n phßng l·nh ®¹o c«ng t¸c v¨n phßng, tæ chøc viÖc tiÕp ®ãn nh÷ng ng−êi ®Õn Toµ ¸n, b¸o c¸o víi Ch¸nh ¸n vµ c¸c Phã Ch¸nh ¸n vÒ c«ng t¸c th− tÝn (c«ng v¨n ®Õn) ®Õn Toµ ¸n, tæ chøc viÖc mêi c¸c Héi thÈm nh©n d©n ®Õn Toµ ¸n, víi sù cho phÐp cña Ch¸nh ¸n vµ cña c¸c Phã Ch¸nh ¸n ®−a vµ chuyÓn c¸c b¶n photocopy c¸c tµi liÖu kh¸c nhau cña Toµ ¸n cho c«ng d©n. Th− ký Toµ ¸n tæ chøc thùc hiÖn c¸c chØ thÞ cña c¸c Ch¸nh Toµ chuyªn tr¸ch, b¶o qu¶n hå s¬ c¸c vô ¸n vµ c¸c tµi liÖu kh¸c cña Toµ chuyªn tr¸ch, th«ng b¸o cho nh÷ng ng−êi cÇn thiÕt vÒ c¸c vô ¸n ®· ®−îc quyÕt ®Þnh ®−a ra xÐt xö, ghi biªn b¶n cña phiªn Toµ xÐt xö, kiÓm tra sù cã mÆt cña nh÷ng ng−êi tham gia tè tông, th«ng b¸o cho c¸c KiÓm s¸t viªn vµ c¸c luËt s− vÒ thêi gian tiÕn hµnh xÐt xö vô ¸n... Th− ký Uû ban ThÈm ph¸n tæ chøc c«ng viÖc v¨n phßng cña Uû ban, th«ng b¸o cho c¸c uû viªn cña Uû ban vµ KiÓm s¸t viªn vÒ ngµy tiÕn hµnh phiªn häp cña Uû ban, vÒ tÝnh chÊt cña nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®−îc xem xÐt, hoµn tÊt c¸c kÕt qu¶ cña phiªn häp cña Uû ban. Nh©n viªn v¨n th−, nh©n viªn ®¸nh m¸y, c¸n bé l−u tr÷ thùc hiÖn c¸c tr¸ch nhiÖm t−¬ng øng víi vai trß vµ vÞ trÝ cña hä do ph¸p luËt quy ®Þnh. TÊt 79 c¶ c¸c c¸n bé ®ã, ë møc ®é nµy hay møc ®é kh¸c ®Òu gãp phÇn vµo tæ chøc c«ng viÖc cña Toµ ¸n. BiÖn ph¸p quan träng b¶o ®¶m c«ng viÖc cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng lµ x©y dùng kÕ ho¹ch c«ng t¸c dµi h¹n vµ th−êng kú cña Toµ ¸n. KÕ ho¹ch c«ng t¸c dµi h¹n cho phÐp tËp trung sù chó ý cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng ®Õn c¸c ph−¬ng h−íng ho¹t ®éng c¬ b¶n trong c«ng viÖc cña Toµ ¸n. KÕ ho¹ch ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng cña Toµ ¸n ®−îc tiÕn hµnh mét c¸ch chñ ®éng, cã hiÖu qu¶ trong thêi gian dµi. KÕ ho¹ch c«ng viÖc th−êng kú nh»m tæ chøc thùc hiÖn tèt c«ng viÖc hµng ngµy cña Toµ ¸n, vÝ dô, kÕ ho¹ch xÐt xö c¸c vô ¸n h×nh sù, d©n sù, kinh tÕ, hµnh chÝnh, lao ®éng, kÕ ho¹ch xem xÐt c¸c b¶n kh¸ng nghÞ... Trong c¸c kÕ ho¹ch ®ã còng ghi nhËn c¸c lo¹i ho¹t ®éng nh− tæ chøc c¸c cuéc héi häp cña c¸c ThÈm ph¸n vµ cña c¸c c¸n bé Toµ ¸n v.v... C«ng viÖc tiÕp nh©n d©n do Ch¸nh ¸n Toµ ¸n, c¸c Phã Ch¸nh ¸n, Ch¸nh v¨n phßng Toµ ¸n tæ chøc thùc hiÖn. ViÖc tiÕp nh©n d©n ®−îc tiÕn hµnh vµo thêi gian ®· ®−îc x¸c ®Þnh cô thÓ. Trong thêi gian tiÕp c«ng d©n, nh÷ng ng−êi cã tr¸ch nhiÖm gi¶i thÝch cho c«ng d©n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ph¸p lý cÇn thiÕt, tiÕp nhËn c¸c ®¬n th− vµ khiÕu n¹i, ®−a ra c¸c thØnh cÇu, c¸c th«ng tin, c¸c b¶n sao c¸c quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n, c¸c b¶n ¸n v.v... C«ng t¸c c¸n bé do Ch¸nh ¸n, c¸c Phã Ch¸nh ¸n, Ch¸nh v¨n phßng thùc hiÖn. C«ng t¸c ®ã liªn quan ®Õn toµn bé Toµ ¸n nãi chung, ®Õn c¸c Toµ chuyªn tr¸ch, ®Õn c¸c c¸n bé v¨n phßng. ViÖc lùa chän, bè trÝ vµ thuyªn chuyÓn c¸n bé ®−îc tiÕn hµnh trªn c¬ së nghiªn cøu c¸c phÈm chÊt nghÒ nghiÖp, ®¹o ®øc vµ chÝnh trÞ cña c¸c ThÈm ph¸n vµ cña c¸c c¸n bé kh¸c cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng. C«ng t¸c tæ chøc båi d−ìng nghiÖp vô cho ThÈm ph¸n, Héi thÈm vµ c¸n bé Toµ ¸n cÊp m×nh vµ cÊp d−íi cã ý nghÜa cùc kú quan träng. C«ng viÖc víi c¸c Héi thÈm nh©n d©n thÓ hiÖn ë viÖc lµm quen hä víi c¸c c¬ së cña ph¸p luËt vµ cña thùc tiÔn xÐt xö, b¶o ®¶m c¸c ®iÒu kiÖn cho hä nghiªn cøu kÞp thêi c¸c tµi liÖu cña vô ¸n ®· ®−îc dù ®Þnh ®−a ra xÐt xö, gi¶i thÝch nh÷ng vÊn ®Ò ph¸p luËt cã thÓ n¶y sinh ë hä trong khi nghiªn cøu s¬ bé c¸c tµi liÖu v.v... H−íng ho¹t ®éng quan träng cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng lµ nghiªn cøu vµ tæng kÕt kinh nghiÖm xÐt xö. Khi tæng kÕt thùc tiÔn xÐt xö phóc thÈm cña c¸c Toµ chuyªn tr¸ch vµ thùc tiÔn gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm cña Uû ban ThÈm ph¸n, trªn c¬ së nghiªn cøu c¸c vô ¸n cô thÓ cña c¸c Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung 80