🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Giáo Dục Học Sinh Bảo Vệ Nước Sạch Và Vệ Sinh Môi Trường (Song Ngữ Thái - Việt) Ebooks Nhóm Zalo HỘI ĐỒNG CHỈ ĐẠO XUẤT BẢN Chủ tịch Hội đồng Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương LÊ MẠNH HÙNG Phó Chủ tịch Hội đồng Q. Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật PHẠM CHÍ THÀNH Thành viên VŨ TRỌNG LÂM NGUYỄN ĐỨC TÀI TRẦN THANH LÂM NGUYỄN HOÀI ANH KHÁM BÓN DỆT ÓK Nưng cuông pâng khu tẹt pan họt puông kin đơi dú khong phủ cốn háu lò bón nặm kin đin dú. Nặm lò khu dảo kin cuông đời kin dú cắp mả pe khong phủ cốn. Báu mí nặm phủ cốn, sắt sính, chu co mạy, co nhả báu dú đảy. Nặm kin pẹ saư lò khu hôm phân dón khỏ cặt, mả pe mẳn dứn. Nặm au puông kin đơi dú ma hảư chu khu mả pe, dệt hảư phén đin mương lum dú đi, mí co mạy, sắt sính khảu nặm cặm kin, dau da hảư phủ cốn. Mí nặm chắng dú đảy. Va báu mí nặm cắp va nặm uối háu cọ báu dú dứn. Bón nặm kin đin dú lò khu dảo kin khong phủ cốn, sắt sính. Cuông puông kin đơi dú cắp mả pe khong phủ cốn, sắt sính đảy mí bón nặm kin đin dú pẹ saư... cắp chu khu chuông hóng phủ cốn. Ăn nặn lò đảy mí bón dú đi. Bón nặm kin đin dú mi têng cá lai khu chuông hóng vê dệt dượn hảư puông kin đơi dú khong phủ cốn háu, hôm mi đin, đán, co mạy, co nhả sắt sính. Bón kin dú chuông têng cá nhả nhớ pớ mạy, ăn uối hại, ăn báu pin sủ dúng khong phủ cốn háu thỉm ók. Chăm va nặm cắp bón kin dú lò khu dảo kin cuông đơi kin dú há va báu chư côn đaư cọ hụ chẻng. Kháy nỵ nặm kin, đin dú uối hại tẹt pan họt phủ cốn háu lò nả 5 vê họn hún. Báu sút to phưn, lúm, nặm nóng thúm nhả nhớ pớ mạy lay, đin cớn cạn báu cọ đon cang nặm bể nhưng... nhăng mí lai bón phủ cốn háu dệt uối sướng: thỉm nhả nhớ pớ mạy là đai, bón khả ngố chua khoai, mu ma pết cáy cắp lai khu ứn cọ dệt uối hại bón nặm kin đin dú tẹt pan họt đơi kin dú, hảo héng phủ cốn háu. Nắm dệt Đề án au pạp sư san hảư cơ sở xã, phường, thị trấn khong Ban Tuyên giáo Trung ương, Bón dệt ók Chính trị quốc gia Sự thật pọm cắp Bón dệt ók Dân trí dệt ók pạp sư san Bó pâng nọng trừ hiêm bón nặm kin đin dú pẹ saư vạy hụ chẻng khu dảo kin ma nặm cánh bón nặm kin đin dú pẹ saư, cắp bón nặm kin đin dú báu pẹ saư tẹt pan họt hảo héng phủ cốn háu sướng nặn púc héng chiên páo trừ hiêm bón nặm kin đin dú pẹ saư cắp hiêm chu công trình nặm sủ, trừ hiêm trương ép pẹ saư bó nả vê nị hảư pâng nọng hụ chẻng té chơ nhăng ép dú hươn trương. Xo trinh pạp sư san nỵ hảư lai côn án. Bơn 10 pi 2019 BÓN DỆT ÓK CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT 6 LỜI NHÀ XUẤT BẢN Một trong những yếu tố có ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của chúng ta đó là nước và môi trường sống. Nước giữ vai trò đặc biệt trong đời sống sinh tồn và phát triển của con người. Con người và động vật, thực vật sẽ không thể tồn tại nếu thiếu nước. Nước uống an toàn và vệ sinh là một trong những yếu tố góp phần giảm nghèo, phát triển bền vững. Nước tạo ra vòng tuần hoàn để duy trì sự sống và phát triển muôn loài, điều hòa khí hậu toàn cầu, nuôi sống thực vật và sinh vật, động vật để cung cấp thức ăn, chất dinh dưỡng, thuốc men cho con người. Nước là cội nguồn của sự sống. Nếu không có nước hoặc nguồn nước bị ô nhiễm nặng thì sự sống bị ảnh hưởng nặng nề. Môi trường là không gian sống của con người và các loài sinh vật. Trong quá trình tồn tại và phát triển, con người cần có các nhu cầu tối thiểu về không khí, độ ẩm, nước, nhà ở,... cũng như các hoạt động vui chơi giải trí khác. Tất cả các nhu cầu này đều do môi trường cung cấp. Môi trường là nơi chứa đựng và cung cấp tài nguyên cần thiết cho cuộc sống và hoạt động sản xuất 7 của con người như đất, đá, tre, nứa, tài nguyên, sinh vật. Môi trường là nơi giảm nhẹ các tác động có hại của thiên nhiên tới con người và sinh vật trên trái đất. Môi trường là nơi chứa đựng, đồng hóa các chất thải của con người trong quá trình sử dụng các tài nguyên thải vào môi trường. Mặc dù có vai trò hết sức quan trọng nhưng không phải ai cũng hiểu hết được tầm quan trọng của nước và môi trường. Nguy cơ ô nhiễm nguồn nước sạch và môi trường sống là một trong những vấn đề mà chúng ta đang phải đối mặt hiện nay. Ngoài tác nhân gây ô nhiễm có nguồn gốc tự nhiên do mưa, gió, bão, lũ lụt đưa vào môi trường những chất thải bẩn, hoặc do triều cường, nước biển dâng cao, xâm lấn sâu gây ô nhiễm các dòng sông,... thì ô nhiễm do con người, đặc biệt là chất thải từ con người (phân, nước thải, rác); chất thải từ khu giết mổ, chế biến thực phẩm,... cũng là nguy cơ trực tiếp gây ra nhiều vấn đề cho sức khỏe và cuộc sống của chính con người. Thực hiện Đề án trang bị sách cho cơ sở xã, phường, thị trấn của Ban Tuyên giáo Trung ương, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phối hợp với Nhà xuất bản Dân trí xuất bản cuốn sách Giáo dục học sinh bảo vệ nước sạch và vệ sinh môi trường nhằm cung cấp những thông tin cơ bản về vai trò của nước và môi trường sạch cũng như tác hại của nước và môi trường ô nhiễm đến sức khỏe con người, qua đó đẩy mạnh hoạt động truyền thông giáo dục vệ sinh cá nhân, nước sạch - vệ sinh môi trường, sử dụng và 8 bảo quản công trình nước sạch và vệ sinh trong trường học nhằm nâng cao nhận thức của học sinh ngay từ khi còn đang ngồi trên ghế nhà trường. Xin giới thiệu cuốn sách cùng bạn đọc. Tháng 10 năm 2019 NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT 9 10 BÓ PÂNG NỌNG TRỪ HIÊM BÓN NẶM KIN ĐIN DÚ PẸ SAƯ 11 12 Phần nưng TỐ MA NẶM CÁNH BÓN NẶM KIN ĐIN DÚ I. NẶM 1. Nặm lò săng? Nặm hôm mi chất hóa học khong ôxy cắp hyđrô, mi công thức hóa học lò H2O. Hôm mi chất lý hóa (pé vả tính lưỡng cực, liên kết hyđrô cắp mi khối lượng riêng), nặm lò khu dảo kin cuông lai ngành khoa học cắp puông kin đơi dú. Mák đin mí 70% lò nặm, há va nặm kin đảy chắng mí to 0,3% têng cá nặm mí dú mák đin. Nặm mí sam thứ: nặm kheng, nặm là, nặm ai. Ta háu lim hin nặm là, va khưm 0oC, nặm pin đán kheng, tủm nặm phột 100oC, nặm ók ai. Nặm mí dú tinh đin hôm mi me nặm, nong, bón lúm mí nặm thuổm. Chớ phà phưn mí nặm lai, lăng nặn lay khảu nặm bể cắp chưm khảu cuông đin. Nặm dú tinh đin mi thể lai khửn va háu cái cỏ má báu cọ mi mương phai lái lín cái nặm má cọ chí mí lai khửn. 13 Nặm dú cuông đin hôm mí dú cuông cứp đán, cuông sái, cuông thẳm, cuông cáp đin ték, cuông khum lược, huổi, hong, bó nặm, mí thể khút bó au nặm vạy chuông hóng puông kin đơi dú khong phủ cốn. Lai mương dú tinh phén đin mương lum, phưn lai lò au nặm cuông đin ma sủ dúng chuông hóng puông kin đơi dú. 2. Nặm lứng ma khọp căn Nặm lứng ma khọp căn, nặm dú tinh đin, nặm dú cuông má đin cắp nặm dú cang hao. Nặm dú má đin lứng má póng căn, mí tơ pin nặm kheng, mí tơ pin ai, mí tơ pin nặm. Nặm lứng póng căn. Háu tố má nặm bể luông, ta vin đét hòn tỏng sáư nặm bể, nặm bể hẻng lúng pơ nặm ók ai piu khửn mơ cang hao pin mó mơi. Chơ phà khưm nao mó mơi pin phả đăm mựt há phôn lúm tốc pin phà phưn. Dú bón đaư nao khứm lai nặm pin má hiếp tốc, báu cọ pin nặm đán kheng, mí ty nao lai nặm đán kheng hàng pắn pi báu chan. Dú bón phà ún, họt mua hòn nặm đán kheng chan ó pin nặm lay pay dú tinh đin, mí tơ pin nặm mả. Phấn lai lò dú đon cang nặm bể luông dú pâng mương lặp ta vin nặm lứng pin đán kheng. Mua phà hòn đán kheng chưm ó pin nặm lay. Nặm tinh đin lay khảu nặm bể, phân nưng lay khảu nong luông cắp lay dú chu 14 me nặm huổi hong pá pụ, phưn nưng chưm khảu cuông đin. Nặm báu sút to lay dú tinh đin ta háu hin đảy, nặm lay khảu me nặm bể luông, chưm khảu đán, sái, cứp đin ték, nặm sam khảu hạ co mạy, hạ co mạy kin nặm khửn mơ co, mơ baư lẹo ók ai nặm piu khửn phà. 3. Nặm mí lai tang a. Nặm pẹ lò sứ đaư? - Lò nặm háu sủ dúng chuông hong puông kin đơi dú hàng mự, nặm áp, sới há va báu kin đảy. - Lò nặm mí tục pọ 22 khu khong Bộ Y tế tặt ók (QCVN 02:2009/BYT khong Bộ Y tế tặt ók mự 17/6/2009). Nặm pẹ đi hơn nặm chọp khọ vệ sinh. Nặm pẹ báu lút sê đảy cuông puông kin đơi dú khong 15 phủ cốn háu cắp va kháy nì lò khu họn hún nhất cuông vê pảy tre hảo héng cắp dệt hảư phủ cốn háu dú hảo kin van. b. Nặm chọp khọ vệ sinh lò nặm đaư? Lò nặm sủ dúng đảy mí tục pọ chu khu lăng nỳ: báu khún, báu mí ai, báu mí săng lá cắp nặm đi, háu sủ dúng báu tẹt pan họt hảo héng phủ cốn, háu tủm phột kin đảy. Nặm nong cắp nặm lay dú huổi hong lứng mí khún, khốt, mí méng ngáu nọi chỏi mi thể cớt sinh ók bệnh nạo hảư cốn sủ dúng nặm. Nặm au cuông bó cắp giếng nặm khút nặm sủ hứ saư hơn cắp va báu mí méng ngau lai, vê cớt sinh ók bệnh nạo cọ chí dón lúng. Há va mí lai chất ứn báu đi hảư hảo héng. Sướng nặn, cớn chớ chí sủ dúng háu đảy lọc sê. Dú bản ná háu lứng lọc nặm cai sai báu cò au sủm sáư nặm hảư nặm saư cớn chắng sủ dúng. Dú phố, bón mí lai khu đi, mí hớn máy lọc nặm, cớn chớ chí sủ dúng lọc cai máy, mí nặm pẹ saư chắng cái cỏ pay họt cốn sủ dúng. Máy lọc nặm saư đi hằn họt ty kin đảy, lọc sặm đi sặm mết ngấn lai, sướng nặn báu chư bón đaư cọ lọc nặm đảy pé căn. Nặm pẹ saư cọ mi lai ăn lá căn, va háu au đảy nặm đi má lọc cọ sặm đi hơn. Nọ nặn ó vê lọc nặm cọ mí lai máy lák căn cắp va cỏ cái nặm pay họt côn sủ dúng cọ báu pék căn. Mương đaư hăng mí hứ 16 nặm sủ dúng cọ saư đi hơn, tam chaư cắp va chọp khọ cắp khoa học cánh văn hóa khong mỏi mương. Nặm tủm phột vạy hảư tô méng ngáu nọi chỏi tai, báu cớt sinh ók bệnh nạo. Cuông chơ tủm nặm háu tủm hảư nặm phột khao nưng chắng thôi. Nhất lò dú phủng sung đắc háng táng cay, nặm tủm phột sáư hụ, sáư chai vạy kin cọ đảy mi pha hắp nẻn, báu hảư méng tom, khún tốc sáư,... Bảng nặm mí no tiêu chuẩn TT Chư chỉ tiêu Báu đảy cai Đơn vị tính I. Chỉ tiêu ta hin cắp chất mí cuông nặm 1 Màu 15 TCU 2 Ai Báu mí ai săng 3 Áo khún 5 NTU 4 pH 6,0‐8,5 5 Độ kheng 350 mg/l 6 Amoni tính seo NH4‐ 3 mg/l 7 Nitrat tính seo NO3‐ 50 mg/l 8 Nitrit tính seo NO2‐ 3 mg/l 9 Clorua 300 mg/l 10 Asen 0,05 mg/l 11 Sắt 0,5 mg/l 12 Độ ôxy hóa seo KMnO44 mg/l 13 Tênh cá chất kheng Pin nặm (TDS) 1200 mg/l 17 14 Tóng 2 mg/l 15 Xyanua 0,07 mg/l 16 Florua 1,5 mg/l 17 Chứn 0,01 mg/l 18 Mangan 0,5 mg/l 19 Thủy ngân 0,001 mg/l 20 Kẽm 3 mg/l II. Vi sinh vật 21 Coliform tênh cá 50 Vi khuẩn/100ml 22 Ecoli báu cọ Coliform chịu nhiệt 0 Vi khuẩn/100ml Nguồn: www.nuocsinhhoat.com. c. Nặm đi - Độ pH khong nặm đảy mí cai 7,5. - Chu khoáng chất cuông nặm đảy mi canxi, kali cắp sắt to căn. - Nặm đảy kheng (mi lai khoáng chất sướng canxi). - Nặm đảy mí ôxygen cắp cácbon điôxít (carbon dioxide - CO2) to căn. - Nặm cẳn đảy ôxy hóa. - Nặm đảy mí ăn đi chắng kin ngai. - Khu dảo kin nhất lò báu cọ độc chất đảy au khói nặm đi, nặm đi nỳ đảy au chất chlorine sáư khả méng ngáu. 18 4. Nặm cắp puông kin đơi dú khong phủ cốn Nặm báu lút sê đảy cuông puông kin đơi dú cắp mả pe khong phủ cốn. Báu ní nặm phủ cốn, sắt sính cắp chu tang co mạy, co nhả báu dú đảy. Nặm đi cắp pẹ saư lò khu hảư phủ cốn khói cai khỏ cặt ứt dá mả khửn mẳn dứn. Nặm khoay ma póng căn vạy chuông hóng luống mả pe chu khu, nặm dệt hảư má đin khứm, nặm dệt hảư chu tang co mạy, nộc nu, sắt sính mả pe, mí nặm chắng mí khảu nặm cặm kin, dau da chuông hóng puông kin đơi dú phủ cốn. Dú cuông lắm mo mỏi phủ cốn háu nặm mí dáo 55-75%. Tếng cá lắm mo, cuông tô, cuông khính, tắp, pót, nhớ, lượt, nợ, năng, đúp, lượt, té hô họt tin, mự ăn đaư cọ mí nặm. Nặm sủ dúng cuông puông kin đơi dú hàng mự sướng nặm kin, áp sới, sặc sộ, nặm làng hớn pay nọ, bón kin dú pẹ saư,... Phủ cốn sủ dúng nặm chuông hóng vệ dệt dượn hay ná, pú co má mạy, tẻng củng, tẻng pa, dệt ók chu táng chương khong công nghiệp, tải chiên pay má, ỉn muôn khắp xé,... 5. Chu khu báu đi tẹt pan họt bó nặm a. Tẹt pan pơ đơi kin dú khong phủ cốn Phủ cốn háu kin dú hàng mự thỉm nhả nhớ pớ mạy, nặm uối hại lay sáư me nặm, nhất lò bón mí 19 lai cốn kin dú, sặm uối hại tẹt pan họt bó nặm kin cắp me nặm. Pơ lai cốn sản nhậm au me nặm, thỉm nhả nhớ pớ mạy sáư huổi hong nặm báu lay đảy nhưng pin nong uối, nặm báu mí táng lay dệt hảư nặm uối. Bón nặm kin đin dú uối hại, nhả nhớ pớ mạy nau min, dệt tẹt pan họt bó nặm, báu va mí bó nặm saư sủ, nhăng dệt dạ chá hảư vê au nặm ma lọc pin nặm đi pẹ saư chuông hóng đơi kin dú phủ cốn. Cốn lai khửn vê sủ dúng nặm kin dú hàng mự cọ lai khửn sướng nặn lai ty lai bón báu to cải lín au nặm sủ nhăng khút khum au nặm cuông đin ma sủ dúng sướng nặn nặm sặm hẻng kháư cắp va dệt hảư đin cớn cạn, đin kim,... Lai khum nặm au máy ma khút báu chọp khọ cắp kỹ thuật (khút khum báu đi, khút chăm hớn pay nọ, chăm bón thók nặm uối hại lay...), khút khum nặm báu đi, báu sủ há va báu thum sê, au khum vạy là dệt ók khu báu đi lò nặm uối. Khu dệt hảư mết nặm sê là lò pơ cỏ cái nặm báu đi, cáu lai hắc pé, sủ dúng hưng pi cỏ nặm ték, cỏ nặm hô há va báu peng, hưng mự nặm đi lay mết sê là. Nặm van cắp nặm kịm tó căn lò bón nặm bể tó cắp đin. Mi lai công trình au đin đán sái, dệt hảư nặm bể sam khảu ma đin, nặm cuông má đin chọ nặm bể sam khảu tơ nọi hưng hý lẹo pin nặm kim. Khu nưng máư lò côn dệt cơ, cái au nặm bể 20 khảu má đin ták vạy dệt cơ cọ sản nhậm khảu ma đin dệt hảư nặm bể sam khảu cuông đin. Vạy mí bón dú, phủ cốn háu khút thum đin đon, nong, na, lao thang pá pú dệt táng pay má, tẳng hớn dú,... dệt hảư nặm hẻng, đin đon kháư khô cắp va chơ phà phôn nặm báu chưm khảu cuông đin đảy lẹo lay pay khảu nặm luông, nặm bể mết. Nọ nặn ók nhăng mí ók phôn nóng, đin cớn cạn. b. Tẹt pan pơ dệt dượn hay na mả pe Lai chua hươn dú phủng bản ná tẻng liệng sắt sính nhăng báu hụ sủ dúng hiêm nặm. Báu mí khọ quăng, báu mí khum chuông khỉ khún, nặm làng khọ quăng uối hại phân lai lay khảu huổi hong, cắp búa bôm, hưng mự sam khảu cuông đin dệt hảư nặm uối nhất lò nặm cuông đin uối. Việk tẻng củng, tẻng pa sáư me nặm luông cọ dệt hảư nặm uối, pơ va chương hảư củng, pa kin báu mết dệt nặm uối, song ma nặm nhưng báu lay đảy pin nong nặm báu đi. Lai khum nặm khút dú cang hay, na vạy au nặm chuông hóng púk bông, dệt dượn báu nhặn pao kỹ thuật, dau da khả bủng méng cọ dệt hảư nặm đin uối. Việk sủ dúng khún da, chợ phắn chuông hóng dệt dượn hay ná,... mương phai lái lín cái nặm ma chuông hóng dệt dượn suôn, hơ, phớ mắn báu đi 21 cọ tẹt pan họt nặm. Việk pha nặm sáư suôn phắc hom, co púk báu chọp men, sủ dúng nham nhụa dệt sê là nặm cuông vê púk bông, tẻng liệng. c. Tẹt pan pơ mả pe việk công nghiệp cà khai Mí ó lai hươn máy, xí nghiệp té nọi họt luông khong mỏi chua hướn cọ dệt hảư láng áo sủ dúng nặm lai khửn, báu sút to nặm chuông hóng việk dệt dượn nhăng mí té nặm chuông hóng việk áp sới, kin dú khong công nhân ó lai ty má sum dệt việk. Nhất lò dú bón báu mí hơn máy lọc nặm, cái cỏ nặm saư sủ, việk khút khum au nặm sủ chí lai khửn, chí dệt hảư nặm hẻng kháư, đin cớn cạn. Bón hướn máy dệt việk mí ó ai khon pháy, khún uối,... chơ phà phôn mi axít, báu sút to dệt hảư nặm uối nhăng dệt hảư bón nặm kin đin dú uối hại. Hướn máy, bón dệt ó chu táng chương khong sủ dúng công nghiệp lứng mí ók nặm uối hại, da báu đi lay khảu hong huổi, nặm nong lò khu dệt hảư nặm uối1. Lai ty nặm uối lay là đai tinh đin __________ 1. Pé vả việk Công ty Vedan Việt Nam kháng nặm uối hại sáư me nặm Thị Vải dệt uối hại bón nặm kin đin dú đảy Cục Cảnh sát môi trường - Bộ Công an Việt Nam pọm cắp Bộ Tài Nguyên và Môi trường Việt Nam sọ hụ ók mự 13 bơn 9 pi 2008. 22 báu cọ lay khảu nong, khảu hong hưng tó hưng lẹo sam khảu cuông đin uối hại họt nặm. II. BÓN NẶM KIN ĐIN DÚ 1. Bón nặm kin đin dú lò săng? “Bón nặm kin đin dú hôm mi tinh cá lai khu há mí cắp khong phủ cốn dệt ó tẹt pan họt puông kin đơi dú cắp luông mả pe khong phủ cốn cắp sắt sính”1. Bón nặm kin đin dú há mí hôm mi lai khu sương vật lý, hóa học, sinh học, báu chư phủ cốn dệt ók, há va cọ mí khu tẹt pan họt phủ cốn. Hôm mí ta vin, pá pụ, huổi hong, đon cang nặm bể, lúm, sắt sính, co má mạy, nặm, đin,... Bón dú há mí au lúm má hảư háu ha chaư, đin đon vạy tẳng hướn, púk bông, tẻng liệng, au ma hảư phủ cốn lai chương pá, khong pụ chuông hóng dệt dượn, bón chuông chu tang nhả nhớ, pớ mạy, pọm nặn cọ au ma hảư háu lai ăn chăn ngám, dệt hảư phủ cốn muôn sương, sáng saư hung hơ. Bón nặm kin đin dú bản mướng hôm mi tinh cá phủ cốn cắp phủ cốn kin dú cắp căn. Ăn nặn lò luật bản, luật mướng, hịt khóng, tong chặn, __________ 1. Khu 3, Luật pảy trừ bón nặm kin đin dú pi 2014 cắp luông on pá nắm dệt, Bón dệt ók. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2015, tr.8. 23 khám chao hẹn, nhặn pao cắp căn,... dú chu cấp hôm mi: Liên hợp quốc, hiệp hội mướng nọ, cuông mướng, tỉnh, huyện, cơ quan, bản xã, họ néo, chua hướn, tổ nhóm, chu tổ chức tôn giáo, tổ chức đoàn thể,... Bón nặm kin đin dú bản mướng tạ ók khu hảư phủ cốn háu nắm seo, kin dú hôm héng tạ khu ngai đi hảư luông mả khửn, dệt hảư đơi kin dú khong phủ cốn lák cắp tô sắt sính. Nọ nặn ók, háu nhăng bắc ók bón nặm kin đin dú phủ cốn dệt ók, hôm mí tinh cá lai khu pơ phủ cốn dệt ók chuông hóng puông kin đơi dú sướng xe ô tô, xe bin, hươn dú, cơ quan, bón dú cuông phố, công viên phủ cốn há dệt au,... 2. Khu dảo kin bón nặm kin đin dú Bón nặm kin đin dú hôm mí tinh cá ăn há mí cắp bản mướng ỏm phủ cốn, tẹt pan họt phủ cốn cắp chu luông việk dệt kin khong phủ cốn sương, lúm, nặm, luông họn nao, sắt sính, co púk nặm đin bản mướng. Bón nặm kin đin dú mí khu dảo kin lăng: * Bón nặm kin đin dú lò bón phủ cốn cắp chu tang sắt sính dú. Cuông puông kin đới dú cắp mả pe phủ cốn cần đảy mí lúm vạy ha chaư, mí nặm, mí đin, mí hướn dú,... cắp chu khu chuông hóng việk ỉn muôn, khắp xé. Tinh cá lai ăn nỳ lò nhơ mí bón nặm kin đin dú au ma chuông hóng hảư phủ cốn. Bón kin dú khong phủ cốn cọ mi lai khu phến 24 máư tam chaư cắp láng áo khong phủ cốn. Chăm va sướng nặn, cuông việk kin dú khong phủ cốn mí song khu háu đảy pung chaư họt ăn nặn lò luông kin dú đảy chưng piêng cắp vạy hảư mả khửn mẳn dứn chu khu hưng hý. * Bón nặm kin đin dú mí lai chương đin đon, pá pụ chuông hóng puông kin đơi dú cánh việk dệt dượn khong phủ cốn sướng đin, đán, mạy, tók, tô pá, sắt sính cắp lai ăn ứn. Láng áo khong phủ cốn ma việk sủ dúng chu tang chương khong dú pá pụ, dú cuông nặm, cuông đin mự hương lai khửn cắp bản mướng phiến máư bón nặm kin đin dú sặm chí lo uối hại lai. Nả vệ nỳ khong bón nặm kin đin dú nhăng khé lò nhóm há mí ók, hôm mí: - Pá há ók: chưng au nặm hảư chu bón, pảy trừ nặm đin, pá pụ, bón mí co mạy, co da cắp dệt hảư đin khứm, mí nặm sủ dúng. - Nặm nong luông: bón chưng au nặm hảư háu sủ dúng, bón đỉn muôn cắp lò men bó củng, pa chuông hóng đơi kin dú phủ cốn. - Sắt sính - co mạy: au khảu nặm cặm kin chuông hóng puông kin đơi dú phủ cốn,... cắp lò men bón au chợ phắn vạy. - Cang hao, nhiệt độ, ta vin, nặm, lúm: lưng dệt hảư luống họn nao, phưn lúm, nặm ma khọp căn. - Chu tang bó thán, bó chứn, bó liếc chưng au chương dú cuông má đin hảư háu dệt dượn,... 25 * Bón nặm kin đin dú dệt hảư phủ cốn háu cắp sắt sính, chu tang co mạy, co nhả lý đảy pâng khu báu đi pơ phà then tạ ók. Bón nặm kin đin dú lò bón chưng chuông chu tang nhả nhớ pớ mạy, ăn uối hại, ăn báu pin sủ khong phủ cốn thỉm ók. Chu tang chương khong hắc pé, cáu ké báu pin sủ dúng thỉm saư bón nặm kin đin dú. Chu tang chương thỉm pay nị cuông dan vật lý, hóa học, sinh học dệt nau pay pin khún, pin đin, pin da tao ma chuông hóng phủ cốn. Té pang mơ chạu cốn báu lai chu tang chương báu pin sủ dúng thỉm pay há nau, há mết sê hưng tó hưng lẹo pin nặm, pin đin, pin co mạy, co tó, co nhả. Pang mương kháy, cốn tinh phén đin mương lum lai khửn, chu tang hớn máy công nghiệp mí lai sặm thók ók lai nhả nhớ pớ mạy, ăn uối hại sáư bón nặm kin đin dú, dệt bón nặm kin đin dú uối hại. Pơ nhả nhớ pớ mạy, chương khong hắc pé báu pin sủ, ăn uối hại lai sê cai quá thỉm sáư bón chuông nhả nhớ pớ mạy cọ báu lợp nau cánh va báu pin nặm, pin đin đảy sướng nặn cọ dệt uối hại bón nặm kin đin dú. * Bón nặm kin đin dú au chu tang khám kháo vạy cắp hảư háu hụ đảy chu nang khám; bón tẻm mai chu nang vê chiên láng té pang mơ chạu vạy sương nặm, đin, pá pụ, sắt sính, phủ cốn; au chu nang khám cánh chu ăn lák, ăn khán má hảư háu hụ cớn nả việk chí mi ók khu hiểm hại đối cắp phủ cốn, sắt sính cắp chu tang co mạy, co nhả dú 26 tinh đin, sướng phà chí phôn, lúm, đét, họn, nao, đin naư,...; pảy trừ cắp au vạy hảư phủ cốn chu tang chợ phắn, co púk, chu tang sắt sính, chu ăn chăn ngám, muôn sương, chu nén văn hóa sáng saư cắp chu khu vạy chuông hóng phủ cốn. * Bón nặm kin đin dú pảy tre phủ cốn cắp sắt sính, co má mạy, co nhả lý sế chu khu báu đi. Lai ăn bón nặm kin đin dú nhăng pảy tre puông kin đơi dú khong phủ cốn cắp sắt sính, co má mạy, co nhả lý sê chu khu báu đi pớ phà then tạ ók, ăn khu báu đi nặn hôm mí ók té cang phà piu lúm lúng má, mí té ta vin đét tỏng cớt sinh ók. 3. Bón nặm kin đin dú uối hại pơ phủ cốn Phủ cốn háu kháy nị ăn đaư cọ dệt đảy, mí lai ăn lák ăn khán té chạu báu mí, pang mướng máư khạy cọ mí tục no. Há va phủ cốn háu lai ăn báu hụ họt khu hại hưng hý lăng nị, chương pá khong pụ, bó thán, bó chứn. Bó liếc cuông đin cọ khút táo au mết, pá cứng đông cọm cọ chí lo sút huội sê, pọm nặn thỉm nhả nhớ pớ mạy, ăn uối hại cáu ké báu pin sủ ók lai dệt bón nặm kin đin dú báu đi. a. Tẹt pan họt chu tang co má mạy Té việk dệt được hay ná, pú bông phớ mắn, họt việk phến thái chợ phắn pú bông, lao hẳm pá mạy,... phủ cốn háu cọ dệt mết sê chợ phắn tang đi cắp va chu tang co da mạy quý péng cọ báu mí. 27 b. Tẹt pan họt sắt sính Nọ vê sắp bén tô sắt dú pá ma kin cắp pắt tô pá má tẻng vạy mả pe ók lai pưng, phủ cốn nhăng pắt tô pá ma chuông puông kin đơi dú hàng mự (nhắm tô pá va he kin ngon, nọ nặn ók nhăng au khun, au năng tô pá má dệt khong sủ dúng,...), sướng nặn tô pá kháy cọ báu lai, mi tô chí lo sút huội sê báu mí. c. Tẹt pan họt chương pá khong pụ Nặm phà phưn, nặm mák hiếp chan, phôn lúm, nặm nóng thốm, nhả nhớ pớ mạy, sắt sính tai lay, nặm uối lay ma dệt uối hại bón nặm kin đin dú,... Nọ nặn ók phủ cốn háu cọ dệt bón nặm kin đin dú uối hại. Ăn nặn lò hươn máy công nghiệp, nông nghiệp, dệt táng pay má, nặm áp sới hàng mự mí ók nặm uối lay sáư huổi hong, nặm nong dệt uối hại bón nặm kin đin dú. Nặm té khum pay nọ, nặm áp, sới, khỉ khún lay ók cọ dệt uối hại bón nặm kin đin dú tẹt pan họt hảo héng cắp puông kin đới dú khong phủ cốn. Nọ nặn ók nhăng mí ai da báu đi, khốt hồn té vệ sủ dúng dau da cọ dệt uối hại bón nặm kin đin dú,... Kim loại nắc mi Hg (thủy ngân), Cd (cadimi), Pb (chứn), As (asen), Sb (ăntimon), Cr (crôm), Cu (tóng), Zn (kẽm), Mn (mangan),... báu dệt hảư co pú pới nau, lưng mí dú cuông tô sắt cắp co mạy. 28 Ăn nặn lò chu tang da báu đi đối cắp sắt sính cắp co púk. Nặm dú chăm hướn máy công nghiệp, dú thành phố luông cắp bón khút bó than, bó chứn lưng uối, mi ai da. Nặm uối mí ai da nì báu đi hảư cốn sủ dúng. Mí ti, mí bón uối lai pu pa, tô sắt cọ tai mết báu dú đảy. Cốc pai dệt hảư nặm uối mí ai da lò pơ hươn máy công nghiệp thó ók nặm uối khảu me nặm dú sảư chăm cắp thók sáư chăm bón nặm kin đin dú. Nặm uối mí ai da cọ tẹt pan hảo héng cắp puông kin đơi dú phủ cốn cắp sắt sính. Kin nặm mí ai da hưng mự chí sam khảu lắm mo háu lẹo cớt sinh ók bệnh nạo. Nặm uối mí ai da hưng mự cọ sam khảu cuông đin, mi dú bón nặm kin đin dú. Vạy lý sê chu khu báu đi pơ bón nặm kin đin dú uối, háu báu thó nặm uối sáư nặm, sáư nong, báu tẻng pa sáư nặm uối, báu au nặm uối pha suôn phắc hom. 29 Phần song BÓN NẶM KIN ĐIN DÚ UỐI HẠI TẸT PAN HỌT HẢO HÉNG PHỦ CỐN 1. Bón nặm kin đin dú uối hại lò săng? Toi Luật pảy trừ bón nặm kin đin dú pi 2014, “bón nặm kin đin dú uối hại lò luông phiến thái lai khu dú bón nặm kin đin dú báu chọp khọ cắp quy chuẩn kỹ thuật cắp tiêu chuẩn bón nặm kin đin dú, dệt hảư phủ cốn cắp sắt sính, co má mạy, co nhả kin dú báu đi”1. Dú tinh phén đin mướng lum, bón nặm kin đin dú uối hại lò mí chu tang chất báu đi lay khảu bón nặm kin đin dú dệt hảư phủ cốn báu hảo héng, sắt sính báu mả pe, co pú bông má mạy báu khửn đảy. Chu tang dệt bón nặm kin đin dú uối hại hôm mí pưng tang ai da báu đi, nặm uối, nhả nhớ pớ mạy, chu tang da cắp lai ăn vật lý, sinh học cắp luống họn nao, phôn lúm, đét họn báu chọp chưng. __________ 1. Luật pảy trừ bón nặm kin đin dú pi 2014 cắp luông on pá nắm dệt, Dú cuông san, tr. 9. 30 Ta va sướng nặn, bón nặm kin đin dú uối hại hứ mi chu tang da báu đi mí thể dệt hại hảư phủ cốn cắp sắt sính, chu tang co púk bông, mạy tó, co nhả chương pá khong pụ cắp lai ăn báu dú đảy. Bón nặm kin đin dú uối hại lò pơ phủ cốn dệt ók cánh háu báu lim đu bón nặm kin đin dú nẻn na. 2. Bón nặm kin đin dú uối hại phân lai lò pơ - Cang hao uối hại: lò pơ ai khón pháy khún hại cắp va mí chất hóa học piu sáư cang hao. Chu tang lúm mi da độc lò cácbon mônôxít (carbon monoxide), điôxít (dioxide) lưu huỳnh, chu chất cloroflorocacbon (CFCs), cánh ôxít nitơ (oxide nitro) khong hướn máy công nghiệp cắp xe tau piu ók. Ôzôn mí dú cuông mơi mó (smog) piu ó lúm ôxít nitơ phản ứng cắp nặm cuông lúm (ăn nặn lò mơi) mí ta vin đét tỏng sáư. - Nặm uối mí ók chơ nặm lay cai chu tang nhả nhớ pớ mạy, nặm uối thók pay là đai mí té nặm uối hướn máy công nghiệp thók ók, hưng tó hưng lẹo sám khảu cuông đin, cuông nặm. - Đin uối mi ók chơ đin chọ da độc hóa học (số da độc hóa học nỳ mí dú cuông đin lai) pơ phủ cốn khút bó thán, bó chứn, bó liếc dệt chu tang chương công nghiệp, sủ dúng khún da hóa học báu cọ sủ da khả bủng méng lai,... báu cọ chọ hô ók té thúng chuông da. Mi lai nhất cuông chu tang da hại nỳ ai da hyđrôcácbon (hydrocarbon), 31 kim loại nắc, MTBE, da khả nhả, da khả bủng méng cánh da hyđrôcácbon (hydrocarbon) clo hóa. - Uối pơ phóng xạ. - Chọ uối té siêng nặn luông: hôm mi siêng xe pay má, siêng xe bin, siêng máy công nghiệp. - Uối té phóng điện: pơ mí lai phóng điện thoại, phóng truyền hình... mí ók lai ty lai bón. - Uối té seng hung: Kháy nỵ phủ cốn háu sủ dúng chu tang chương máy mi điện lai cai quá tẹt pan họt bón nặm kin đin dú cắp luông mả pe khong sắt sính. a. Nặm uối Nặm uối lò mí lai ăn nặm lák, nặm báu đi, báu pọ toi chất vật lý - hóa học - sinh học khong nặm, mí ók lai khu lák cắp nặm đin, dệt hảư me nặm báu đi hại họt phủ cốn, sắt sính cắp tô méng, tô củng, tô pa dú me nặm báu mi lai. Tố ma việk pét pan bón nặm kin đin dú báu đi nặm uối nhăng hại sê đin uối. Nặm uối lò pơ mí lai nhả nhớ pớ mạy, dau da, chương khong ăn báu pin sủ dúng thỉm sáư nặm, phân lai lò me nặm luông, nặm bể cắp liệp nặm bể, bón nặm nhưng báu lay. Pơ nặm uối lai chu tang tô hụ naư sướng pu, pa, củng, hoi cắp tô meng ngáu, tô sắt cọ báu dú đảy. Lăng nặn dệt hảư ôxy cuông nặm nọi lúng, ai hại lai khửn, nặm khún dệt hảư chu tô hụ naư cuông nặm báu dú đảy. Dú cuông me nặm bể luông uối lò pơ bó dâu 32 ték lay khảu. Khu nưng máư nặm uối lò pơ bón hướn máy công nghiệp mí ók nặm uối hại lay khảu; chu tang khún da hóa học cắp da khả bủng sam khảu cuông đi, khảu bó nặm, khảu nong, na; nặm uối lay té bón dân pay dú khảu me nặm dệt hảư nặm uối, tẹt pan họt hảo héng phủ cốn cắp sắt sinh, co má mạy bón dân pay dú. b. Uối bón nặm kin đin dú Bón nặm kin đin dú uối hại lò pơ phủ cốn dệt bón đin dú phiến thái lai khu cai quá, ngăn tô hụ naư dú cuông đin cọ báu dú đảy cắp chu tang co má mạy, pá pụ cọ báu pin. Đin lò bón dú khong phủ cốn, sắt sính cắp ngăn tô hụ naư dú tinh đin, bón tẳng téng chu công trình hơn dảo, công nghiệp cắp lò men văn hóa khong phủ cốn. Đin lò chương khong quý péng, phủ cốn au đin vạy dệt dượn, púk bông dệt ók khảu nặm, cặm kin chuông hóng puông kin đơi dú. Há va kháy nị phủ cốn mả pe lai khửn, hướn máy công nghiệp dú thành phố mự hướng quảng ók, đin đon háy ná mự hướng nọi pay, đin chứt cháng đin báu đi sặm lai. Riêng dú Việt Nam, kháy nỵ đin báu đi mự hướng lai khửn, khu nỵ cọ đáng puốn lo. c. Uối lúm cang hao Uối lúm cang hao lò ăn mí lúm khún uối, mí ók khu lák cắp chu tơ dệt hảư cang hao lúm khún 33 báu pẹ saư báu cọ mí ai min dệt hảư phủ cốn dú hại, ta mô báu lim pay đắc đảy pơ mí khún. Uối hại cang hao lúm khún lờ mí song khu lắng nị: - Mắn há uối: lò pơ pụ sung mí pháy pút ók đin, mêtan, sunphua,... pháy mảy lám pá mí khí, cácboníc,... - Uối pơ phủ cốn dệt ók: ăn nặn lò chọ chu tang chương hắc pé, chương cáu, chu táng chương báu đi thỉm ók, táng tải chương háng, dệt dượn, kin dú,... Kháy ni, cang hao lúm khún uối hại lò nả vê họn hún khong tinh phén đin mướng lum. Bón cang hao mí lai ăn lák dệt hại họt puông kin đới dú khong phủ cốn, sắt sính, co má mạy, co nhả. Uối cang hao lò pơ cốn dệt ók cắp va há uối. Hàng pi, phủ cốn khút au cánh sủ dúng hàng tỷ tấn thán, chứn, liếc cắp chu tang chương nặm đin ứn, khum dầu, ai khón khún chút phau. Pọm nặn cọ thỉm sáư bón nặm kin đin dú báu chắc to đaư nhả nhớ, pớ mạy ăn báu pin sủ khong phủ cốn dệt ók, nhả nhớ khong hướn máy thỉm ók dệt hảư lúm cang hao khún uối hại lai khửn. Cang hao lúm uối hại dệt hảư háu ha chaư cặp cánh “mi phả đăm” dệt hảư phủ cốn cớt sinh ók bệnh nạo báu cọ phưn tốc mơi kím dệt tai co mạy, pá nhả. Khu đáng lo ngại nhất lò phủ cốn pói sáư cang hao chu tang khí độc sướng khí CO2 cóp hôm to 50% sáư việk dệt hướn ven báu đi. 34 Cang hao lúm khún uối hại lò pơ ai khón lúm khún té xe ô tô, xe máy piu sáư,... ăn nì lò tang nưng uối hại đáng puôn lo. d. Uối hại pơ siêng nắn Có cốc mí ók chu nang việk báu đi lò pơ mí siêng nặn nướng luông chắng uối hại bón nặm kin đin dú cánh lúm khún cang hao. Táng pay má Kháy nị, chu tang xe pay má mự hướng lai khửn, số xe len pay má toi táng luông siêng nắn nướng sặm luông khửn, hôm mí siêng xe nắn, siêng bíp còi,... pọm nặn số xe cáu, xe báu đi len toi táng khong Việt Nam cọ lai sướng nặn siêng luông dệt uối hại bón kin dú. Chơ xe bin khửn, xe bin tốc mí ók siêng nắn luông cọ dệt nắn nướng sáư dân pay dú sảư chăm phiêng xe bin. Tẳng téng Kháy ni, việk sủ dúng chu táng máy móc tẳng téng chu công trình mự hương lai khửn, ăn nặn lò khu dệt nắn nướng uối hại té việk tẳng téng. Công nghiệp cánh dệt dượn Cuông công nghiệp cánh dệt dượn kháy nị, việk sủ chu táng máy móc lò khu báu lút sê đảy. Há va, chu bón dệt dượn cánh số nưng khu công nghiệp sủ chu tang máy móc mí ók siêng nắn luông dệt uối hại bón kin dú. 35 Kin dú Việk pói máy phắng nhạc siêng luông cai quá dệt nặn nướng hảư côn dú sảư chăm, nhất lò dú hướn hang quán bar. Ăn nì lò khu dệt nắn nướng uối hại họt bón nặm kin đin dú, nả việk nì lò khu dạ chá nhất, pơ va phân lai lò côn dân háu dệt ók. Dú bón nặn nướng lai chí hu nố, nới lai, chiếp hô, chiếp ék (stress),... (Nguồn: wikipedia.org). 3. Bón nặm kin đin dú uối hại tẹt pan họt hảo héng phủ cốn a. Khu hại té việk nặm uối Uối hại bón nặm kin đin dú, nặm uối lò khu cốc pai mí ók chu tang bệnh lăng: * Bệnh pét pan cai táng kin nặm - Bệnh chiếp pum, chiếp tọng: bệnh nỳ lưng chiếp dáo 24-72 chờ đồng hồ, chiếp bệnh nỳ cha hạk, pay nọ lai tơ. Bệnh nỳ côn đaư cọ chiếp nhất lò côn thảu điếc nọi sặm chiếp lai. Chơ pin bệnh nỳ pay nọ lai tơ mết nặm lai, lắm mo yếu noi, ha chaư hót hẻng va háu báu da lợp tặn cọ chí lo hót hẻng. - Bệnh chiếp tọng ók đeng: lò tang bệnh sút ty “hiểm hại”. Pin bệnh nỳ thảo song luống pay nọ lai tơ ók mụ, ók đeng, ha chaư sắn, yếu noi ngót ngỏi, va báu da đảy lợp tặn cọ chí lo sút huội sê. Bệnh nỳ mặc ók ha, nhất lò mua hòn mặc mí ók 36 nặm mả phà phưn, va háu kin dú báu pẹ saư, nặm uối hại cọ lứng cớt sinh ók tang bệnh nỳ,... - Bệnh thương hàn: là bệnh pét pan sáư lắm mo pơ Salmonella Typhi hoặc Salmonella Patatyphi A, B, C tạ ók. Bệnh pét cai táng kin khảu, kin nặm báu đi, pin bệnh nỳ sảy nhớ hòn hưng mự, lăng nặn pay nọ ók lợt, chiếp ék, pét sáư lượt,... Cốc pai mí ók bệnh nỳ lò pơ kin chò chương kin mí me bệnh thương hàn báu tủm súc đi báu cọ kin chọ chương kin đíp sới nặm mi me bệnh thương hàn chắp. - Bệnh lỵ trực khuẩn: lò bệnh viêm đại tràng cấp tính cớt sinh ók pơ vi khuẩn Shigella. Bệnh pét pan cai táng pay nọ - pét cai sốp pák báu cọ pét té cốn sáư côn cai tin cai mự côn chọ bệnh, pét té kin khảu, kin nặm hôm căn. Dú mướng háu lứng mí ók bệnh chiếp pum pay tọng, pơ kin nặm ta, báu kin nặm phột,... - Bệnh kiết lỵ Amib pơ vi khuẩn Etamoeba Histolitica cớt sinh ók. Bệnh nỳ lưng chiếp sảy sút (bệnh lỵ Amib) cánh mi thể nọ sảy sút sướng bệnh Amib dú táp, pót, ék, năng,... Kén Amib pét sáư côn cai việk kin khảu, kin nặm, sướng kin phắc đíp, kin nặm ta chọ mi me bệnh,... - Bệnh chiếp pum pay tọng pơ E.Coli: mí ók tang bệnh nì lò háu kin chương kin báu đi báu cọ mí thể pét cai nặm, háu kin nặm báu mí clo... khả méng ngáu. 37 Nọ nặn ók nhăng mí chu táng bệnh sướng bệnh chiếp táp siêu vi A, chiếp táp siêu vi B, sảy hòn pơ me bệnh Rotavirus,... - Bệnh tô tứ, cắp sán: bệnh nỳ lò pơ mi chu tang tô tứ ók, tứ nọi, tứ luông,... pét cai táng nặm. Cốn mí tứ khỉ sáư nặm, sáy tứ pét sáư côn ứn lẹo ték ók pin tô tứ. Bệnh nỳ điếc nọi lấng pét pan lai pơ va đỉn uối, tin báu nhăm hái,... sáy tứ lẹo chắp khảu cuông sảy, cuông bi, khảu ék, khảu ta, tẹt pan họt hảo héng. * Bệnh pơ dú nặm Bệnh nỳ pét pan pơ nặm mí méng ngáu nọi chỏi háu áp nặm lẹo pét sáư. - Bệnh sán máng (Schistosomiasis)1 mí ók đối côn lâng pay áp nặm, lói nặm, tang bệnh nỳ lò pơ má hoi mí me bệnh nỳ dú cuông nặm. Chớ háu áp nặm tô me bệnh nỳ lẹo pét sáư nợ năng phủ cốn. - Viêm kết mạc do virus: Adenovirus lò me bệnh cớt sinh ók bệnh viêm kết mạc. Tô me bệnh __________ 1. Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Quy Nhơn tống páo hụ đảy mí bệnh nhân nưng dú huyện M’Đrăk, tỉnh Đăk Lăk chọ bệnh sán máng (Schistosomiasis) pơ chọ pét ký sinh trùng loại Schistosoma mansoni. Ăn nì lò tang bệnh pơ mí tô me bệnh loại ký sinh trùng hiểm nhất dú Việt Nam cánh bệnh nỵ pét pan cau táng nặm uối mí sáy tô sán máng dú cuông nặm chắp sáư nợ năng, khảu nhớ lượt cuông lắm mo phủ cốn pin ók bệnh. 38 virus nỳ lò cốc pai mí ók bệnh viêm kết mạc bệnh nỳ lâng mí ók dú chu bón áp nặm, lói nặm. - Bệnh dú nợ năng: nặm uối lò cốc pai mí lai tang bệnh dú nợ năng phủ cốn. Va háu áp nặm uối mi me bệnh khắn cái pét pan khảu nợ năng. Va báu dau da lớp tặn lè cứ sủ dúng nặm uối, bệnh chí nắc khửn hàng mự, hưng hý mí thể pin ung thư họt ty tai. * Bệnh pơ sủ dúng nặm báu đi - Bệnh pin nênh: pơ nặm, đin, chương kin báu mí iốt, bệnh nỳ lấng mí ók dú bón phủng xung, đắc háng táng cay, phủng đon cang nặm bể, bón mí lai khu dạ chá. - Bệnh ma khẻo: pơ lút thiếu cắp lơ sơ flo: Flo < 0,5mg/l chí chọ khẻo mẹ, flo > 1,5mg/l khẻo chí lương khưởng. Va nặm mí độ pH < 7 lấng mí lai ion gốc axít dệt hảư khẻo đăm. (Toi Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia ma chất lượng nặm kin QCVN 01:2009/BYT khong Bộ Y tế, pH khong nặm sủ dúng vạy kin, nặm vạy hảư chu cơ sở sủ dúng dệt chương kin lò 6,5 - 8,5). - Bệnh Minamata: pơ số thủy ngân cuông nặm mí cai mức hảư phép họt ty chọ độc thủy ngân. Thủy ngân báu mí cuông nặm lai. Há va, phủ cốn sủ dúng thủy ngân cuông việk dệt công nghệ khai khoáng cọ dệt uối nặm. Háu kin chọ nặm mí thủy ngân chí cớt sinh ók bệnh chiếp 39 mák sáy lăng, mơi tô mơi khính. (Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia ma chất lượng nặm kin QCVN 01:2009/BYT quy định hàm lượng thủy ngân mí nọi hơn 0,001 mg/l). Pin bệnh Minamata lâng hin ók khu lăng nỳ: hu nố, ta mố, sốp pá dạ, báu hụ chảu dệt săng, tin mự sắn sai, pai tin, pai mự ca đảng, báu hụ chắc săng, báu chứ, ung thư. * Bệnh pơ sủ dúng nặm chọ da asen (thạch tín) Té hưng pi má chu cốn phaư cọ hụ thạch tín, khé toi chư khoa học lò asen báu cọ arsen tang da nị độc hại lai,mức độ độc hại khong asen cộp 4 to thủy ngân. Va háu kin chọ da asen to thóng mịt mák thố kheo mí thể tai khiêu cắp bát. Té chơ cớn nỵ, phủ cốn hụ tang da nỵ cai việk kiếp da baư mạy thôi. Họt dan chăm nị, lai cốn dú tinh phén đin mướng lum cuông nặn mí Việt Nam chọ bệnh hiểm hại nị cắp mí lai cốn chọ ung thư phủ cốn chắng xét nghiệm đu nặm hụ ók: asen lò cốc pai cớt sinh ók bệnh. Toi tô số sỏn hôm khong Tổ chức Y tế tinh phén đin mương lum (WHO), cứ 10.000 cốn hứ mi 6 cốn chọ ung thư pơ sủ dúng nặm mí nồng độ asen lai hơn 0,01 mg/lít nặm. Toi điều tra khong Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) hảư hụ việk chọ da độc asen dú Việt Nam mí lai. Việt Nam cọ đảy tẻm mai dú bản đồ lò mương chọ da asen dú tinh phén đin mướng lum,... 40 Asen pét khảu cuông mo phủ cốn cai việk kin nặm, cang hao ai lúm khún uối hại, khắm nặm uối lai cọ pét pan khảu nợ năng, ai lúm khún uối hại. Lăng chơ khảu cuông mo phủ cốn, asen dú cuông ék, cuông nhớ, dú cuông liệp tin, liệp mự, khảu phum hô, khẻo, khảu cuông đúp cuông ék, khảu pum, khảu tọng chọ độc nắc. Há va háu kin chọ da asen chớ háu kin khảu, kin nặm lò khu hiểm hại nhất. Toi lai hướn khoa học, asen mí thể cớt sinh ók 19 tang bệnh lák căn. Va chọ da độc asen chăm va nọi há va dú cuông mo côn hưng hý, lăng 5 pi họt 10 pi, lắm mo nắc nới, cha hạk, nhớ lương. Song tang bệnh lâng hin mí ók pơ chọ da độc asen lò ung thư năng cắp bệnh chiếp pót. Lai cốn chọ bệnh nị nhớ lương, pựn tin pin taư kheng ca đảng, pin pám đăm dú nợ, ong tin, ong mự, lăng nặn tin, mự ca đảng, pin taư kheng. Chọ da asen hưng mự nả đăm, phum lún, lứm chọng, mẹt lợt yếu, má hô chaư len báu lấng, chiếp hu, chiếp ta, chiếp pum, chiếp tọng, bệnh ung thư, bệnh tiểu đường,... Côn kin nặm mí da asen hưng mự lắm mo báu hảo khặn, nợ năng pin pám đăm, nợ lương, tin, mự, sốp, lịn pin túm chiếp. Sủ dúng nặm mí da asen ta va mí nọi cọ tẹt pan họt hảo héng ởi nọng dú pạ, chí lo lũ lụ, ẹ nọi cuông pum me chí lo mi bệnh chiếp pót, luông mả nháư khong ẹ nọi báu đi. 41 Họt kháy, phủ cốn nhăng báu ha đảy tang da đaư da đảy bệnh pét pan pơ da độc asen cớt sinh ók. * Bệnh pơ sủ dúng nặm mí chứn (Pb) Cuông bó nặm lứng mí chứn dáo 0,4 - 0,8 mg/l. Va pơ bón nặm kin đin dú mí nặm uối khong hướn máy công nghiệp báu cọ uối cai cỏ nặm cọ chí mí chứn dú nặm lai hơn. (Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia ma chất lượng nặm kin QCVN 01:2009/BYT quy định hàm lượng chứn < 0,01 mg/l). Đối cắp phủ cốn cánh sắt sính, chứn mí ai da độc lai. Va mí ai chứn dú cuông lợt lai mí thể chiếp hô, chiếp ék, kin báu ngon, nón báu lắp, lợt hẻng. Chứn mí dú cuông lắm mo phủ cốn té chơ nhăng dú cuông pum me pá mán. Ẹ nọi đảy dáo 20 tuần mí thể mí ai chứn khảu mo hằn họt chớ ók ẹ nọi. Đối cắp phủ nhính dệt việk bón mí chứn hứ mí lụ cọ chí báu đảy tẻng, việk lũ lụk mí ók lai cắp ók lụ ma lứng báu siểng. Điếc nọi chứn khảu mo lai hơn cốn luông cộp 3-4 to. Chứn lấng chắp dú đúp cẳn ngăn canxi báu khảu cuông nhớ, lượt đảy pọm nặn chứn nhăng dệt hảư vitamin D khảu cuông mo côn dạ. Chứn dệt hảư hảo hénh phủ cốn báu đi. Đối cắp điếc nọi, chứn dệt hảư giót lương, báu nháư mả cả ban. Ta va chọ ai chứn nọi há va cọ dệt hảư điếc nọi bảư chà, phom lương. Nọ nặn ók, điếc nọi chọ bữa chứn chí pin bệnh chiếp hô, chiếp ék hiểm hại họt hảo héng điếc nọi. 42 b. Khu hại pơ uối cang hao lúm khún Bón cang hao lúm khú uối hại chí mí ók khu báu đi hảư hảo héng phủ cốn. Ai khún dú cang hao phủ cốn ha chaư ai khảu cuông mo, khảu pót cớt sinh ók bệnh ay cắp pin ung thư. * Chu khu dệt hảư cang hao lúm khún uối - Há mí Pơ phà, then, nặm đin tạk ók hôm mí: pá pụ sung đin pút ók pháy, mảy pá. Cai việk sỏn hôm đu cọ hụ đảy nả việk cang hao lúm khún uối hại pơ phà then tạk ók lò mi dú tinh phén đin mướng lum, báu tọp hôm dú phủng điêu. Sướng nặn cuông dan kin dú hưng tó hưng phủ cốn cọ quén khới nặm đin bón dú. - Công nghiệp Ăn nì lò khu uối hại nhất khong phủ cốn. Cuông chớ hướn máy phau chu tang chương hôm mí: thán, dâu, ai khón pháy mí ók khí: CO2, CO, SO2,... chu tang chương báu mảy mết hôm mí: thán, khún ai ók cuông dan dệt việk hưng ma lẹo piu pay toi lúm dệt uối hại. Uối hại bón lúm cang hao té việk dệt dượn công nghiệp mí ai da độc lai, ăn uối hại nỳ lấng sỏn hôm dú bón điêu mí nọi nưng. Háu sủ dúng máy móc, luông dệt dượn, sủ chu tang chương au má dệt dượn lák căn căn hứ ăn uối hại cọ chí mi ók lák căn. 43 - Giao thông tải chiên Ăn nì lò khu dệt uối hại cang hao lúm khún lai nhất, dỏn khửn lò bón đô thị mí lai cốn dân kin dú. Cuông dan háu chút phau, dệt ók ai khón cọ dệt khún uối hại, ăn nặn lò: CO, CO2, SO2, NOx, Pb, CH4, cuông chơ xe len pay ma mí ai khún dệt uối hại. Mỏi bảng xe pay ma cọ báu uối săng to đaư, há va lai tó lai, táng pay ma cọ báu đi ăn nặn cọ chí dệt hảư bón song pha táng sặm uối lai. - Kin dú Háu kin dú hàng mự cọ báu uối săng lai, háu nửng léng, canh ngái dệt khảu nặm cặm kin hàng mự ai khón dú cuông hướn háu cắp hướn sảư chăm. Khu dệt uối hại lai nhất lò: CO, lúm khún, ai khón té hướn máy, xe pay má,... * Khu hại pơ cang hao lúm khún uối đối cắp hảo héng phủ cốn Bón cang hao lúm uối chơ mí khún, ai khón pháy, ai min lai. Cang hao lúm khún uối tẹt pan họt hảo héng phủ cốn, khu hin mí ók lò ai khón sáư cốn nặm ta ók, ta đeng, ay, báu ha chaư đảy..., cốn khặn héng hứ chịu đảy, cốn yếu bang sặm chiếp lai, há va uối hại lai cọ báu chịu đảy. Phủ nhính dú pạ cắp pưng nọng nọi va dú bón mí lúm uối hại hưng chí báu hảo khặn. Báu va thảu ké, nóm nọi dú bón mí ai khún lúm uối hại hưng pi chí báu hảo khặn, thảu men, cảo héng yếu noi, lấng cớt sinh ók bệnh chiếp pót, pin pha nhạt 44 pha nhứ, ay họt ty pin ung thư,... kỷ pi chăm nị, điếc nọi cớt sinh ók bệnh pơ lúm khún uối mự hương lai khửn, ăn nặn lò pin ay, chiếp pót, chiếp hô chiếp ék, ung thư cắp lai bệnh ứn há pin té chớ ók máư. Toi thảu Straif, côn nghiên cứu giỏi nhất thuộc Cơ quan nghiên cứu quốc tế ma ung thư (IARC) thuộc Tổ chức Y tế thế giới hảư hụ: mỏi chất mí dú cuông lúm chọ uối hại cọ báu cớt sinh ó bệnh ung thư lai, há va ăn dệt uối bón nặm kin đin dú, lúm khún uối té xe pay má, hướn máy điện, ai khón té hướn máy công nghiệp, nông nghiệp sỏn hôm sáư căn hưng má chí lo cớt sinh ók bệnh ung thư lai. c. Khu hại khong bón đi dú uối Uối hại bón nặm kin đin dú lò pơ mí ăn uối hại thỉm ók dệt tẹt pan họt puông kin đơi dú khong phủ cốn cắp dệt hại hảư sắt sính, co mák mạy, pá pụ, dệt bón nặm kin đin dú báu đi. Đin uối hại lò pơ mí lai da độc cai quá, dệt hảư bón nặm đin báu pẹ saư. * Cốc pai dệt uối hại bón nặm kin đin dú Việt Nam - Phủ cốn lai khửn, láng áo sủ dúng khảu nặm cặm kin mự hương lai khửn, việk púc héng dệt dượn ó lai khảu nặm cặm kin mự hương mí ók lai khu: việk sủ dúng khún da hóa học, da khả bủng méng, da khả nhả, sủ chợ phắn máư 45 vạy hảư đảy khảu nặm mák múa lai mự hương lưn khửn. - Bón nặm kin đin dú uối hại pơ sủ khún da hóa học, khỉ khún sắt sính. - Bón nặm kin đin dú uối hại pơ sủ da pảy trừ co púk bông: chu tang da pảy trừ co púk bông mí lai hóa chất độc, dú cuông đin báu nau, dệt hại bón nặm kin đin dú, lăng nặn hưng tó hưng tẹt họt khảu nặm má múa, tẹt pan họt phủ cốn cắp sắt sính. Pơ háu sủ dúng báu đi sướng nặn cọ dệt uối hại bón nặm kin đin dú, uối họt lúm cáng hao cánh khảu nặm cặm kin báu đi. - Đin uối pơ nặm uối hại khong hướn máy công nghiệp, cắp bón dệt nghê chiên láng lay sáư: kháy nị lai tang nặm uối khong hướn máy công nghiệp cánh bón dệt nghê chiên láng lay ók mí lai da độc sướng: Cd (cadimi), As (asen), Cr (crôm), Cu (tóng), Zn (kẽm), Ni (niken), Pb (chứn) và Hg (thủy ngân). Sán bón đin dệt dượn hay ná dú phủng đô thị, khu công nghiệp cắp nghề chiên láng cọ mí da độc lai. - Uối hại pơ nhả nhớ pớ mạy, chương khong cáu báu pin sủ cắp ăn uối háu kin dú hàng mự thỉm ók: dú phủng đô thị bón nặm kin đin dú uối hại lò pơ báu hụ hom nhả nhớ pớ mạy, chương khong hắc pé vạy pin ty, pin bón. Chu tang nhả nhớ nị cọ mí lai ăn nặn lò: chương kin lơ, háu nửng léng canh ngái, dệt khảu nặm cặm kin, dệt suôn hớ mí ók nhả nhớ, pớ mạy báu cọ chu tang 46 chương khong sủ dúng hắc pé, chương cáu báu pin sủ, chai lọ, chể khát, phả hại cắp lai nhả nhớ pớ mạy, khún lúm, baư mạy piu dú só pay táng má, cỏng lang cang khuống,... - Khỉ khún sắt sính: khọ quăng tẻnh liệng sắt sính, sướng trại tẻng mu, tẻng cáy khỉ khún báu mí bón chuông cánh báu xử lý men toi kỹ thuật lò khu hiểm hại họt bón nặm kin đin dú. - Tô me bệnh: cốc pai dệt uối hại ăn nì lò pơ khỉ khún sắt sính, nặm uối té hướn da, nặm uối hàng mự khong háu thók ók,... cuông nặn khu hiểm hại nhất lò chu tang bệnh báu đảy khả me bệnh đảy đi. Mí lai tô méng ngáu nọi chỏi, me bệnh khảu cuông đin sứp tam mả pe, chắp khảu mák méng, phắc hom, co púk bông, khảu khảu nặm cặm kin pét sáư phủ cốn cắp sắt sính. * Bón đin dú uối mí ók chu khu hại sướng lăng: - Tẹt pan họt hảo héng phủ cốn Đin lò bón kin dú khong phủ cốn cắp chu tang sắt sính dú tinh đin, lò bón tẳng téng chu công trình dân dụng, công nghiệp cánh văn hóa khong phủ cốn. Đin lò chương khong quý péng, phủ cốn sủ đin dệt dượn hay ná, púk bông dệt ók khảu nặm cặm kin chuông hóng phủ cốn. Há va kháy nị cốn mự hướng lai khửn, công nghiệp mả pe ók, bón dân đô thị dú mự hương quảng ók, đin dệt dượn hay ná mự hướng khép khảu, đin chứt cháng, đin báu đi, ta đin păn hảư hô côn mự hướng nọi pay. Riêng dú Việt Nam kháy nị đin đon báu đi, 47 chương pá khong pụ mự hướng mết pay, ăn nì lò nả việk họn hún đáng lo. Va háu au khún hóa học sáư co púk bông lò hợp chất nitơ, hạk co mạy báu kin mết, phân lai lò sam khảu cuông đin, lăng nặn pin cơ nitrat, sam khảu nặm dú cuông đin cắp khảu me nặm lay dệt uối hại bón nặm kin đin dú. Đin uối pơ mí da pảy trừ co púk bông dú phủng sảư chăm mí da pảy trừ co púk bông au vạy hưng cai hạn báu sủ dúng đảy, cấm sủ dúng, họt ty tốc sái ók phủng sảư chăm, chơ phà phưn lay khảu nặm mí thể da pảy trừ co púk bông sam khảu cuông đin sặm lai khửn. Bón nặm kin đin dú mí da pảy trừ co púk bông sam khảu chương kin, nhất lò sắt sính, mák mạy, phắc hom dệt tẹt pan họt hảo héng phủ cốn sủ dúng, báu sút to hại họt phủ cốn té tô sắt sính cọ chí lo tẹt pan họt (sương tô nộc kin pa, pết cáy kin pa,....). Da khả bủng cọ dệt hại họt co púk bông, phắc hom cắp chu tang tô sắt tẻng liệng, tẹt pan họt hảo héng phủ cốn sướng: dú Nghệ An kho da khả bủng phăng sáư cuông đin lẹo sam sáư nặm dệt cớt sinh ók chu tang bệnh hiểm hại họt dân pay kin dú sảư chăm. Chua hướn pả Nguyễn Thị Phương kin dú chăm kho da cáu xóm 4, xã Nam Lĩnh, huyện Nam Đàn lụk trái đảy 16 pi tai pơ ung thư pót, lụk nhính cọ báu hảo khặn chiếp sảy héo lương, lan nái chắng đảy 6 pi cọ tai pơ lượt pin ung thư. Cốc pai lò pơ mí kho da khả bủng dú chăm giếng nặm khong chua hươn pả, kho da nị chắng đắc giếng 48 nặm dáo 4 - 5 thớ thôi. Pả Phương tố: “chớ pé kho da, sau phăng báu chắc to đaư tay da DDT, 666”. Dú chăm hướn pả Phương mí hướn lống Duật, cọ sự đin bón kho da cáu tẳng hướn dú, lăng nặn cá song phô mê cọ tai pơ bệnh ung thư. Kháy nị lụk nhính lống Duật lò ởi Nguyễn Thị Sen cọ đang chọ bệnh ung thư pót. Bón kho da dú săn pụ sung, chơ phà phưn da cọ lay lúng tô phái dú tắm, dệt hảư lai cốn dú sảư chăm tai pơ ung thư, lai cốn chọ chiếp mák sáy lăng, chiếp táp, chiếp pót,... Chất độc da cam/điôxin dú cuông đin té pang tặp sấc (họt kháy cọ há nhăng mí ai da điôxin cuông đin bón ván da cam/điôxin) ai da nỳ ai sáư bón nặm kin đin dú (sướng piu toi lúm, lay sáư phủng sảư chăm cắp sam khảu cuông nặm cuông đin) dệt hảư lai cốn lo chaư bón nặm kin đin dú báu đi tẹt pan họt hảo héng lai cốn. Bón nặm kin đin dú uối hại cớt sinh ók lai tang bệnh, bệnh tô tứ, tô sán, mí tô me bệnh nọi chỏi dân pay háu lấng chọ, nhất lò điếc nọi dú phủng bản ná. Bón kin dú mí chứn cọ dệt hảư pâng nọng nọi báu nháư mả cả ban; thủy ngân dệt hảư mák sáy lăng báu đi; mí tang da khả bủng nưng khé chư cyclodiene, cọ dệt hảư điếc nọi chiếp tắp, kin dú báu siểng. - Dệt chương pá khong pụ hẻng kháư Bó nặm uối chí lo nặm pẹ saư mự hướng hót hẻng, ha dạ chí báu mí nặm vạy dệt dượn. Va háu báu trừ hiêm nặm đảy đi, phủ cốn chí cớt sinh ók 49 lai tang bệnh nạo, báu dứn thảu ké. Điếc nọi va chọ da độc báu cọ chọ bệnh ha tinh phén đin mướng lum nị chí báu mả pe mẳn na, hưng hý. Cuông dan sủ dúng da pảy trừ co púk bông cắp khún da hóa học dú chu phủng bản ná dượn tứm lai mua, số da sủ dúng pảy trừ co púk bông cắp da sáư co púk bông hạk co mạy cọ báu kin mết, số da nhắng nị chí sam khảu cuông nặm cuông đin, số nưng chắp sáư mák méng, phắc hom chương hay khong ná. Uối hại bón nặm kin đin dú pơ da pảy trừ co púk bông cắp khún da hóa học cọ dệt hảư bón đin hay ná púk bông phắc hom mák méng báu đi, nặm đin dú phủng bản ná cọ báu mí lai tô méng, tô sắt, nộc nu, củng pa. Mí lai tô hụ naư dú cuông nặm, mỏi tô mỏi lák mi lai tang. Pọm cắp lai tô đi nhăng mí ók lai nhóm dệt hại hảư phủ cốn cắp sắt sính. Cuông số nỳ mí lai me bệnh, méng ngáu nọi chỏi dệt cớt sinh ók lai tang bệnh nạo, sướng bệnh chiếp tọng, chiếp pum, bệnh nao sảy, me bệnh viêm gan B, me bệnh viêm não Nhật Bản, tô tứ, sáy tô tứ,... Cốc pai dệt ók uối hại bón nặm kin đin dú phân lai lò nhả nhớ, khỉ khún, nặm uối khong háu sủ dúng hàng mự, tô sắt tai, nặm uối té hướn da lay ók,... - Dệt hảư bón nặm kin đin dú báu đi Chu nang việk dệt khong phủ cốn dệt uối hại bón nặm kin đin dú sướng: 50 + Thỉm nhả nhớ là đai. + Sủ dúng da pảy trừ co púk bông báu chọp khọ cắp luống tặt ók; xử lý chu tang nhả nhớ chương khong hắc pé báu chọp khọ (sướng chương hắc pé, chương cáu báu pin sủ, cong vạy lăng nặn thỉm sáư đin) dệt hảư đin uối hại. + Ai khón té máy móc dệt dượn cắp xe pay má ai khon pháy, lúm khún sáư cang hao. + Hẳm tắt pá mạy là đai, dệt pháy mảy pá, mảy phiêng nhả, pá láu lò cốc pai dệt ók nặm mả phà phưn, đin đán cớn chột. Dệt uối hại bón nặm kin đin dú lò dệt hại hảư phủ cốn háu. Bón nặm kin đin dú báu đi, phủ cốn háu cọ báu hảo khặn. Ăn đi, ăn hại cọ pơ phủ cốn háu dệt ók. Phủ cốn dệt bón nặm kin đin dú uối hại há va chọ chảu kin dú, chảu há dệt hại hảư chảu. 51 Phần xam TRỪ HIÊM BÓ NẶM PẸ SAƯ CẮP DỆT PẸ SAƯ BÓN NẶM KIN ĐIN DÚ I. TRỪ HIÊM BÓ NẶM PẸ SAƯ 1. Trừ hiêm bó nặm pẹ saư lò săng? Bó nặm pẹ saư lò nặm háu kin dúng hàng mự, nặm háu áp sới, sặc sộ, nửng léng canh ngái..., há va nặm nỵ háu tủm phột chắng kin. Bó nặm pẹ saư lò nặm mí quy chuẩn quốc gia ma chất lượng nặm sủ dúng QCVN 02:2009/BYT. Dú Việt Nam, phàng phòng, cặm chống phà phưn lúm cánh trừ hiêm bó nặm lò men nả việk họn hún đảy Chính phủ pung chaư, lim đu cuông việk tẳng téng mả pe bản mướng, cuông nặn chu chương trình riêng cấp quốc gia. Chương trình mục tiêu quốc gia ma nặm pẹ saư cánh dệt pẹ saư bón nặm kin đin dú phủng bản ná..., vạy dệt đi việk quản lý, pảy trừ, sủ dúng nặm. Hàng pi, Việt Nam púc chớ, tổ chức tuần lễ quốc gia má nặm pẹ saư cánh dệt pẹ saư bón nặm kin đin 52 dú, nhất lò phủng công nghiệp, đô thị cắp phủng bản ná. Pọm nặn Việt Nam cọ dệt lai nả việk cuông quốc tế ma vê trừ hiêm nặm, phàng phong cặm chống phà phưn lúm cắp nặm bể nhưng khửn. 2. Chu nả việk trừ hiêm bó nặm pẹ saư Háu cần dệt chu nang việk lăng nỵ vạy sủ dúng, quản lý, trừ hiêm bó nặm pẹ saư cựt đảy láng đi. a. Căm mẳn, trừ hiêm bó nặm pẹ saư - Nhó sung hô chaư chấp nắm đi chu luông táng pháp luật khong hướn nước ma vê pảy trừ bón nặm kin đin dú. Pọm căn nắm dệt há phóng khé hía têng lai dân pay dệt đi việk trừ hiêm bón nặm kin đin dú. - Báu dệt uối hại sáư nặm, báu thỉm nhả nhớ, pớ mạy, báu thỉm sắt sính tai sáư nặm, báu tẳng hướn pay nọ sáư huổi hong, nặm nong. Báu au khỉ khún đíp sáư suôn, báu au nặm uối pha suôn, dón việk sủ dúng khún hóa học cắp da pảy trừ co púk bông cuông việk dệt dượn hay ná. - Lấng chớ khút long mương phai, hong nặm hảư nặm lay lấng. Báu sản nhậm tẳng hướn sáư nặm nong, báu tẳng cọ mu, lộc cáy sáư huổi hong bón nặm lay. Việk tẻng củng, tẻng pa sáư nặm nong cọ đảy nắm dệt toi quy hoạch. 53 - Cuông việk dệt dượn hay ná đảy mí chế độ pha nặm, pha da chọp khọ. Pha suôn chơ ta vin ón, chơ tứn chạu báu cọ chớ chại khăm, báu pha suôn chơ cang vin đét kheng, pốc suôn hảư cốc co mạy đin ưn. Báu sủ da khả bủng lai, báu sủ da lák. Pắt bủng méng hảư co púk bông lấng vạy dón sê việk sủ dúng dau da khả bủng. - Tẻng liệng sắt sính đảy mí khọ quăng, khum chuông khỉ khún, báu pói sắt sính là đai chí dệt uối hại bón nặm kin đin dú. - Sủ dúng nặm huổi, nặm luông, nặm lay ma, nặm té chu công trình cấp nặm hảư dân pay sủ dúng vạy dón đảy việk khút khum au nặm sủ, lý sê việk dệt uối hại bón nặm kin đin dú. Va mí công trình khút khum au nặm cuông đin cọ đảy nắm dệt toi kỹ thuật cánh sủ dúng chọp khọ, phảy dom. Đảy mí luông hụ ma kỹ thuật khoan, hụ bón đin háu chí khút, sướng nặn cớn chớ chí khút háu đảy chảng đơn vị mí nghê khoan giếng (đơn vị mí chể phép dệt nghề khoan giếng). Chu giếng khoan pé báu sủ dúng háu cọ đảy thôm toi quy trình kỹ thuật vạy lý sê việk nặm uối sam khảu cuông đin. Báu khoan giếng nặm chăm táng pay má, báu au chu tang chương sướng dâu, dau da vạy chăm giếng nặm. Giếng nặm đảy xây khửn sung, mí pha hắp. Lim đu nặm saư chắng sủ dúng, va báu pin sủ dúng háu đảy lọc báu cọ sủ dúng chọp khọ. 54 b. Ép phảy dom nặm hảư quén khới té việk sủ dúng nặm cuông chua hướn - Cớn mết háu đảy nhó sung hô chaư sủ dúng nặm phảy dom. Chu cốn đảy hụ chẻng vệ trừ hiêm phảy dom nặm báu trư nả việk tó nả lò men nả việk hưng hý vảy hảư lụ lan pan nóm lăng nỵ, sướng nặn hàng mự háu đảy phảy dom nặm cắp dệt đi vệ trừ hiêm bón nặm kin đin dú. Kháy nị, dân pay nhăng báu hụ khu dảo kin má vê trừ hiêm nặm cánh việk sủ dúng nặm cuông dệt dượn hay ná nhăng báu cựt đảy láng đi, sướng nặn dệt sê là nặm cánh dệt dượn báu đảy má đảy múa. Lai tơ dân pay háu nhăng ngắm báu khọ, báu men va he, “nặm lò khong phà khong then báu mí chơ đaư hẻng”, lai ty dúng nặm báu mết ngân điện bơm nặm (há tắc báu cọ au mự păn au nặm), báu mết ngân sự (sủ nặm khum giếng báu cọ nặm huổi, nặm há lay ma) sương nặn dúng báu đảy phảy dom (nặm sới xe, sới táng, pha suôn...; cỏ nặm hắc pé dệt nặm lay sê là báu cọ lứm báu khoá nặm hảư nặm lay là đai,...). - Nặm kin, nặm áp sới, sặc sộ hàng mự, nặm vạy sủ dúng dệt chương kin, chu ngành dệt dượn cần đảy au nặm pẹ saư té công ty lọc nặm, báu cọ giếng, nặm huổi hong pẹ saư má dệt. Nặm sủ sáư vê pha suôn hơ, phắc hom, co púk, nặm chuông hóng vê dệt dượn công nghiệp, sới làng cọ quăng sắt sính,... hứ mi thể sủ dúng 55 nặm giếng, nặm luông báu cọ nặm bống há va đảy xử lý pẹ saư chắng sủ. - Sủ dúng chu tang chương phảy dom nặm. - Háu khay vòi nặm chớ chí sủ dúng, báu khay sửng, khay pọ sủ dúng, khay sửng nặm chí lay lai. Lăng chơ sủ dúng mụm chứ khoá vòi nặm. - Chơ háu sới mứ, sới nả, sạt khẻo,... háu khay vòi nặm chơ chí sủ dúng, báu cọ au sáư áng, sáư cốc, báu khay vòi nặm vạy là, nặm chí lay sê là đai. - Chơ sới phắc, nó, sới mák méng, làng thuổi, thú, làng chẻn đảy mí mỏ áng chuông nặm, sủ dúng phảy dom. Chớ háu sới nặm lả sút chí áo pẹ nặm cọ báu uối săng lai háu au vạy sủ sáư việk ứn, báu thó pay là. - Lứng chớ lim đu sảng peng lợp tặn bón cỏ nặm ték, cỏ nặm lô, vòi nặm pé. Báu hảư nặm lô hưng mự, nặm lay sê là. - Cớn chớ chí sặc số háu đảy che sê cớn chắng sặc. Báu sặc số lai tơ cuông mự nưng. - Cuông việk dệt dượn hay ná, cần đảy sủ dúng máy pha nặm, au máy pha nặm sáư suôn hớ co púk báu mết nặm lai, co púk sặm đi. Háu pha suôn chớ chại khăm báu cọ chớ tứn chạu chắng báu mết nặm lai, song ma nặm sam khảu co, khảu baư co púk chắng đi. - Âu khún lang sáư suôn, hơ, phớ mắn, co púk bông, đin chắng ưn chưm, báu mết nặm pha suôn lai, sặm đảy hịp thu lai. 56 - Púk chu tang co chịu đảy kháư khan, báu thả pha nặm lai (sướng co bók chể),... - Mi thúng chuông nặm phà phưn vạy sủ sáư việk pha suôn, làng khọ quăng,... - Nặm sới phắc háu báu thók pay là au vạy pha suôn, nặm sặc số háu au vạy sới xe, làng hơn áp, hướn pay nọ,... c. To nặm phà phưn vạy sủ dúng Té chạu té đai háu lứng sủ dúng nặm phà phưn. Té chơ mí nặm máy dú thành phố lứm sê báu sủ dúng nặm phà phưn. Mướng Việt Nam háu phứn lai, păn pưng mỏi pi phà phưn dáo 1.976mm, phưn cộp lai tơ pẹt cắp chu mương ứn dú tinh phén đin mướng lum cánh châu Á. Kháy nì, pơ cang hao lúm uối, nặm phà phưn cọ uối, nhất lò dú phủng đô thị nặm phà phưn báu pẹ saư, báu pin kin há va háu sủ sáư việk ứn cọ đảy. Sủ dúng nặm phảy dom lò nả việk hòn hụn đối cắp bản mướng kháy nị. Sướng nặn, vạy dón đảy việk khút khum au nặm, sủ dúng nặm luông lai, dú phủng thành phố, cơ quan, bón lai cốn dú cần đảy xây bể chuông nặm phà phưn vạy pha suôn, pha co mạy, làng só pay táng má, vạy phàng phong chơ pháy mảy,... Việk hom au nặm phà phưn vạy dú đô thị bón lai cốn dú cọ chí dón đảy việk nặm thuổm, 57 lụp táng pay má chớ phà phưn luông, pơ va nặm báu lợp lay khảu cống mết bắt điêu. Pẹt sáư nặm máy, sủ dúng nặm phà phưn thúk lai hơn háu sủ nặm máy. Nhất lò dú phủng bản ná, mỏi chua hướn háu xây bể chuông nặm phà phưn báu cọ au sáư thúng luông vạy sủ dúng. Chu tang chuống nặm nỳ lưng chơ làng sới pẹ saư, báu hảư mí méng ngáu, mí pha hắp báu hảư khún piu khảu, báu hảư nhả nhớ, pớ mạy tốc sáư. Báu au thúng mí ai nhựa, mí chứn chuông nặm, pơ va chu táng ai nỳ báu đi hảư hảo héng háu sủ dúng nặm. Nặm tổm phột, tô méng ngáu nọi chỏi tai chắng kin. Nọ nặn ók, đối cắp hướn báu sủ dúng nặm lai, sự máy ma lọc nặm phà phưn vạy sủ dúng, vạy kin cọ đảy, máy lọc nặm phà phưn nỵ dáo triệu nưng, mỏi máy. Háu hom nặm phà phưn vạy sủ dúng lò khu đi nhất cuông vê trừ hiêm nặm cắp pảy trừ bón nặm kin đin dú. Nặm lò khu dảo kin đối cắp phủ cốn háu, báu mí nặm báu dú đảy, há va nặm cọ chí mí chơ hẻng. Sướng nặn sủ dúng nặm phảy dom lò nả việk hòn hún khong háu, côn đaư cọ đảy mí hô chaư trừ hiêm nặm. d. Mí luông sủ dúng nặm chọp khọ - Nặm uối đảy xử lý sê cớn chắng thók sáư cống, sáư huổi hóng, nặm luông. Báu thók nặm uối 58 nhăng báu xử lý sáư khum, báu thók nặm uối là đai. Báu phăng nhả nhớ, pớ mạy, nặm uối sáư cuông đin. Sủ máy công nghệ máư sáư việk xử lý nặm uối cánh bón nặm kin đin dú. - Báu thỉm nhả nhớ là đai, báu thỉm nhả nhớ sáư nặm, só pay táng ma, đảy kiếp nhả nhớ vạy mí ty mí bón. Mí thúng chuông nhả nhớ, nhất lò từng chua hươn, bản khuống bón đaư cọ đảy mí thúng chuông nhả nhớ. Thúng chuông nhả nhớ đảy mí pha hắp. - Hướn pay nọ, khọ quăng tẻng liệng sắt sính đảy mí khum luông chuống khỉ khún. Báu pay nọ là đai, báu thỉm nhả nhớ sáư nặm. Báu au khỉ khún đíp sáư suôn phắc, co púk, sủ da khả bủng chọp khọ toi luông on pá. On pá dân pay dệt hướn pay nọ (dệt hướn pay nọ song khum, bón pay nọ au nặm làng báu cọ khum pay nọ pẹ). - Báu sủ dúng da hóa chất lai, dệt uối hại bón nặm kin đin dú. Chu cơ sở công nghiệp báu kháng nặm uối sáư nặm, nong, cớn chớ chí kháng ók cần đảy xử lý nặm uối cớn chắng kháng ók nọ bón nặm kin đin dú. - Báu khút báu khoan giếng nặm là đai. Việk khoan giếng nặm báu sút to chí dệt hảư nặm hẻng kháư nhăng chí mí nặm uối khảu khum nặm hưng tó hưng dệt uối hại bón nặm kin đin dú, uối nặm bó. 59 Bó nặm cuông đin uối chí báu mí nặm pẹ saư sủ dúng, việk kin dú khong phủ cốn chí pọ lai khu dạ chá, pơ báu mí nặm sủ dúng cuông puông kin đơi dú hàng mự. Pâng côn giỏi chang chưng lim đu ma việk nặm náy cắp bón nặm kin đin dú cọ va, côn đaư cọ đảy mí hô chaư trừ hiêm sủ dúng nặm, trừ hiêm bón nặm kin đin dú. Báu dệt nả việk chí uối hại tẹt pan họt bón nặm kin đin dú, chăm va dự án việk dệt nặn chí mí lợi dệt ók lai ngấn. đ. Pảy tre pá - pảy tre hô nặm hô bó Nặm há mí, nặm lò tang chương khong phản ứng hóa học. Mí pá hô huổi, hô bó chắng mí nặm. Kháy nị, pá hô huổi, hô bó cọ báu mí pá cứng, đông luông, pơ va chọ phủ cốn hẳm tắt mạy. Ta đin pá mí co mạy pảy hum cọ báu lai, đin đon chứt cháng, pá đán, pá pha pụ lỏn mự sặm lai khửn. Mí pá chắng mí nặm, phủ cốn háu cọ chắng kin dú dứn đảy. Há va phủ cốn báu hụ pảy tre, púk pá nhăng lẳm lao tắt mạy, phá hại pá mạy đang au nặm má chuông hóng puông kin đơi dú phủ cốn. Pơ báu hụ trừ hiêm, pảy tre pá mạy phủ cốn háu cọ chí chò ăn khu báu đi má việk nặm mả phà phân, nặm nóng lụp thốm, đin đán cớn cạn,... Sướng nặn háu đảy pảy tre pá hô huổi, hô bó, trừ hiêm bó nặm khong háu. 60 II. TRỪ HIÊM BÓN NẶM KIN ĐIN DÚ 1. Trừ hiêm bón nặm kin đin dú lò săng? Luật pảy trừ bón nặm kin đin dú pi 2014 cọ tẻm: “Trừ hiêm bón nặm kin đin dú lò nả vê cắp nghĩa vụ khong mỏi cơ quan, tổ chức, chua hơn cắp chu côn... Tổ chức, chua hướn cắp chu côn sủ dúng chu tang chương bón nặm kin đin dú, đảy hưởng lợi té bón nặm kin đin dú đảy cóp phái công héng, phải ngấn trừ hiêm bón nặm kin đin dú”1. 2. Chu khu dảo kin pảy trừ bón nặm kin đin dú a. Báu thỉm nhả nhớ Nhả nhớ lò chu tang chương phủ cốn báu pin sủ dúng thỉm pay (báu cọ chu tang chương báu cha sủ dúng) thỉm pay. Nhả nhớ pớ mạy hôm mí nhả nhớ cuông puông kin đơi dú hàng mự cắp chương hắc pé, nặm uối khong hướn máy công nghiệp. Hàng mự, phủ cốn háu thỉm ók ắn lai nhả nhớ. Toi tô số sỏn hôm, mỏi pi dú Việt Nam mí tênh cá nhả nhớ pớ mạy, chương khong báu pin sủ dung thỉm ók dáo cai 24 triệu tấn, nhả nhớ __________ 1. Khu 4, Luật Pảy trừ bón nặm kin đin dú pi 2014 cắp luông on pá hăm dệt, Dú cuông san, tr. 11-12. 61 công nghiệp cai 8 triệu tấn cắp dáo 800 pắn tấn nhả nhớ, pớ mạy chương khong hắc pe mí ai da báu đi (www.nhandan.com.vn). Phân lai số nhả nhớ, pớ mạy, chương khong hắc pé báu pin sủ dúng nị au pay thó sáư khum cắp sáư lò chút phau, tinh cá xong lú nị pọm dệt uối bón nặm kin đin dú. Việk au nhả nhớ, pớ mạy, chương khong hắc pé báu pin sủ khảu hươn máy dệt ó chu tang chương máư hứ đi lai, báu sút to báu đảy ha bón thỉm nhả nhớ, pớ mạy nhăng tít tơn cun hom chu tang chương hắc pé báu pin sủ hôm mí: nhựa, chể, liếc lái hắc pé,... vưa mí chương khong sủ dúng vưa báu uối hại bón nặm kin đin dú. Chu tang nhả nhớ nị au khảu hướn máy chí dệt ó khún vi sinh cắp lai chương khong ứn. Kháy nị pá mạy, bó thán, bó chứn, bó dâu mự hương au lai, hưng tó hưng háu au lai cọ chí lo hẻng kháư mết sê. * Nhả nhớ, pớ mạy, chu tang chương hắc pé báu pin sủ thỉm ók hôm mi: - Thỉm té bón dân pay dú (hôm mi ăn uối hại cuông đơi kin dú hàng mự). - Thỉm ók té trung tâm thương mại. - Thỉm ók té chu công sở, trường ép, công trình tẳng téng chu khu. - Thỉm ók té bón dệt chương công nghiệp. - Thỉm ók té việk tẳng téng đô thị. - Thỉm ók té bón xử lý nặm uối, nhả nhớ cắp va cỏ cái nặm khong thành phố ték, lô. 62 * Nhả nhớ đô thị đảy păn ók sướng lăng Vạy báu hảư mí nhả nhớ, pớ mạy lai, háu đảy păn ó chu tang nhả nhớ. Mí tang nhả nhớ háu mi thể sủ dúng đảy (sương pớ mák mạy, phắc hom nau, khảu nặm cặm kin bút min háu hom vạy dệt khún chuông hóng púk bông; chai nhựa, chể, chương hắc pé báu pin sủ dúng háu hom vạy khai hảư cốn sự au pay hướn máy). - Nhả nhớ hàng mự: lò tang nhả nhớ, pớ mạy ăn uối cuông puông kin đơi dú hàng mự khong phủ cốn thỉm ók. - Nhả nhớ y tế: dân pay háu lứng sủ dúng dau da lăng nặn mí bơm kim tiêm, cỏ tiêm, piếng da, chể hó da, pớ chuông da, chu tang nì háu lứng thỉm là đai, bón đaư cọ hin mi tang nhả nhớ y tế. Cá trạm y tế cọ nhăng báu mí bón chuông chu tang nhả nhớ hưng hý. Chu tang nhả nhớ ý tế nỵ dú trạm y tế cọ chắng hom má thỉm phăng sáư khum thôi báu mết sê đảy. - Nhả nhớ bón dân pay dú cắp bón thương mại: dú bón nị cọ mi lai tang nhả nhớ to 50 - 70% tênh cá số nhả nhớ thók ók. - Nhả nhớ bón công sở: nhả nhớ bón công sở hôm mi nhả nhớ bón trường ép, văn phòng, hướn da, hướn tù. Báu nặp họt nhả nhớ khong hướn tù, nhả nhớ y tế, chu tang nhả nhớ dú bón nị cọ pé điêu căn sướng nặn nhả nhớ dú bón dân pay dú 63 cắp nhả nhớ dú bón thương mại sáư bón điêu căn cọ đảy. - Nhả nhớ au ók té hướn hắc cạn báu cọ té hướn pé ók báu nặp đảy, sỏn hôm dạ, pơ va mí ăn phiến lau, tang nhả nhớ nỳ hôm mí: 40 - 50% lò bê tông, nhựa, ngỏi ngạch, đán, sái, phon, xi măng, khún...; 20 - 30% lò mạy tók (hôm mí mạy pẻn, mạy hú, mạy lắm, mạy lọm,...); 20 - 30% lò chu tang ăn ứn, hôm mí (mạy cáu, liếc lái chu tang, chương nhựa, phon, sái, amiăng, chu tang chương điện, cỏ nặm, chu tang chương sai điện cắp lai ăn ứn...). - Nhả nhớ công nghiệp cánh nông nghiệp: hôm mi chu tang chương dệt ók té hộp chuông chương kin; chương in pạp sư san ók; ô tô, máy móc chu tang; lọc hóa dầu; cao su; chu tang khún da; mí ók té mua hịp thu khảu nặm, má méng. * Chu nang việk Dú hướn Cuông hướn đảy mí xong thúng chuông nhả nhớ. Chu tang nhả nhớ thỉm ók té chể cáu, chai nhựa, thuổi chẻn ték, liếc lái cáu au sáư thúng nưng. Va báu mí thúng chuông hom sáư thung sáư tay chắng au pay thỉm sáu thúng chuông nhả nhớ cang bản. - Chu tang thúng nhựa, piếng phả nhựa phăng sáư cuông đin cọ báu nau, sướng nặn háu báu pin thỉm là đai, cớn chớ chí thỉm háu hom sáư 64 thúng chắng thỉm, báu mí piu pay là đai chí uối bón nặm kin đin dú. - Suổng sở cáu, phả hại háu báu pin thỉm là đai, háu au vạy chiệt tắng, pán, tủ, chóng nón, chiệt ăn uối báu cọ au pay choi dơ dân pay bón cặt khó. Bón lai cốn dú Vạy hảư bón kin dú khong dân pay háu pẹ saư, chu cốn háu cần đảy mí luông pọm chaư điêu căn hôm héng dệt pẹ saư bón nặm kin đin dú. Bón dú phủng bản ná, cắp bón mí lai cốn kin dú phaư cọ đảy mí hô chaư dệt pẹ saư bón kin bón dú, báu thỉm nhả nhớ, pớ mạy là đai. Pảy trừ bón nặm kin đin dú khong chảu, bón dú khong po me pi nọng bản khuống lứng chơ pẹ saư. - Chu hướn háu kin dú pẹ saư thỉm nhá nhớ mí ty mí bón: dú bản ná đảy mí ty thók nhả nhớ, thúng chuông nhả nhớ, mí xe, mí cốn au nhả nhớ, khum nhả nhớ đảy dệt ók đắc bón cốn kin dú. - Bón pẹ saư khong dân pay dú, bón mí co má mạy hôm mí lai cốn má dặng héng chơ phà đét, bón hội hôm lai cốn ma đỉn háu báu thỉm nhả nhớ là đai, mí thúng chuông nhả nhớ háu đảy thỉm sáư thúng, vảy pẹ saư bón nặm kin đin dú. - Báu thỉm nhả nhớ, pớ mạy sáư hong nặm, cỏ nặm, me nặm. Thỉm nhả nhớ sáư hong nặm, cỏ nặm (nhất lò tang chương nhựa hắc pé, 65 thúng hại) nặm chí báu lay đảy, chơ phân má nặm uối lay pay tô chu bón dệt uối hại bón nặm kin đin dú. - Bón lai cốn, hin cốn đaư thỉm nhả nhớ cọ tít tơn căn báu pin thỉm nhả nhớ là đai, thỉm nhả nhớ mí ty mi bón, va mí thúng chuông nhả nhớ dú chăm nẳn cọ bó căn kiếp au nhả nhớ thỉm sáư thúng. - Báu thỉm chương khong hắc pé ó là đai (sướng tắng, pán, tủ, chóng nón,...) cắp chu tang ngỏi ngạch xây hướn báu pin sủ dúng háu cọ báu thỉm là đai. - Pọm căn sỏn hôm pặc héng nắm dệt đi há phóng “bản khuống, só pay táng má pẹ saư”. - Hươn đaư tẻng ma báu pói pháng là đai. Chớ au ma pay khỉ, pay neo đảy phẻo tọn pẹ saư báu hảư ma khỉ là đai uối só pay táng ma. - Bón dú lai cốn đảy mí thúng chuông nhả nhớ tang nhựa, chai, lọ, liếc, chể cáu vạy khai hảư cốn ma sự pay ló lau, pơ va ăn nỳ lò khu cốc khẹ háu dệt nhả nhớ ók tang chương máư. - Tít tơn chu cốn nhó sung hô chaư dệt pẹ saư bón nặm kin đin dú cắp au nả việk nỳ khảu dệt lưng chơ vạy hảư bản khuống chăn ngám văn minh. Pay chợ sự khai - Chớ háu pay chợ pay lạt đảy au thung, au tẻ, điếp pay toi chuông chương khong, vạy dón đảy 66 việk au thung nhựa chuông chương khong pé sướng cớn nị. Lý sê việk sủ dúng nhựa. Nhựa dệt lau dạ. Vạy dón đảy việk sủ dúng nhựa, chớ háu pay chợ, pay lạt báu sự chu tang chương chuông thung nhựa khai hảư, báu cọ háu mí thung nhựa đảy chuông lai tơ họt chớ khát chắng thỉm pay. Nhá sự tang chương au phả nhựa hó lai chặn khai hảư,... - Háu sự chương liệc nọi, au sáư thung hỉu mự thôi, nhá au thung nhựa chuông. - Chơ sự chương au pay kháo pi nọng háu cọ lợ au tang chương báu hó thung nhựa cánh chu tang chương báu mí chể kheng hó, vạy hôm phưn dón đảy việk sủ dúng thung nhựa. - Va mi thể háu sự tang chương hó luông vạy ma sủ dúng đảy hưng (pé vả bột sặc, xà phòng, nặm làng thuổi chẻn,...) sự hó luông cọ chí báu pương cánh dón đảy việk sủ lai thung nhựa. - Nhá sự chu tang chương dệt dạ, mí chể, mí thung hó na, pơ va chu tang chương nị chơ dệt ók cọ dạ, chớ sủ dúng cọ dạ đảy mết lai dan đeo công héng chút phau sặm chí mí ók ai da độc hại lai. - Háu sự chu tang chương chuông dú cuông hộp cắp au chể bang cắp hộp sốp hó (pé vả chể, hộp sốp chuông sáy...). Háu sự sướng nặn cọ chí hôm phân phảy don đảy chương khong nặm đin, pá pụ. 67 - Háu sọ sự chu tang chương mí tô san tẻm sáư nọ thung lò “báu dệt hại bón nặm kin đin dú”, “bón nặm kin đin dú kheo”, “chương kheo”,... - Lợ chọn sự chu tang chương mí thung chuông thỉm ngai báu cọ tang chương sủ dúng đảy lai tơ. Dú trương ép - Nắm dệt khẩu hiệu “3R” - dón đảy việk dệt lau chu tang chương sủ dúng. - San giáo khoa, san cáu va báu dúng họt hứ hảư căn so báu cọ hảư thư viện hươn trường vạy hảư học sinh, sinh viên ấn sủ dúng. - Hươn trương đảy mí thùng chuông nhả nhớ vạy ló nhả nhớ dệt pin chương pin sủ, sương thúng chuông nhả nhớ lò chể, páp san cáu cắp thúng chuông nhả nhớ, pớ mạy, thung nhựa, hộp chuông chương kin. - Chể tẻm mết cả song pựn, pựn nả, pựn lăng vạy dón đảy vê thỉm nhả nhớ lai. - Tẻm pút máy tang pút chì au mạy dệt, cắp tẻm pút bi vạy dón đảy việk thỉm nhả nhớ. - Nắm dệt đi vê pảy trừ co mạy kheo mí hôm dú hươn trương. - Mỏi lớp đảy mí thúng chuông nhả nhớ dú che hướn. Mỏi học sinh pọm mí hô chaư kin dú pẹ saư, báu thỉm chể khát là đai, hin nhả nhớ pớ mạy kiếp sáư thúng chuông nhả nhớ. 68 - Chơ lim hin côn ứn thỉm nhả nhớ là đai đảy tít tơn căn kin dú pẹ saư. - Lấng mí hô chaư phẻo tọn bón pay nọ khong hươn trương pẹ saư. - Chơ dặng đỉn, báu thỉm chể khát, thỉm nhả nhớ là đai, thỉm mi ty mí bón. Pay đỉn, thăm quan, du lịch - Cá nhân, tổ chức, tập thể tổ chức pay đỉn, hươn chùa báu sự chương mí thung nhựa hó, hương cọ báu sự lai sự pọ sủ dúng thôi, sự sướng nặn chớ háu chọ cọ chí dón đảy ai cácbon điôxít (carbon dioxide) piu khảu lúm. - Thỉm nhả nhớ mí ty mí bón. - Coi kin coi pá, dệt cốn hụ phủ đi bón lai cốn. - Tổ chức kin khảu kin nặm, chu tang chể hó chương, pớ chai lọ chuông nặm cọ báu thỉm là đai, kiếp sáư thung thỉm sáư thùng nhả nhớ báu cọ au vạy khai hả côn sự. - Kin đỉn dú phiêng nhả, bón mí co mạy hôm đảy au thung luông pay chuông chương kin báu cọ chu tang nhả nhớ, pớ mạy báu thỉm là đai. Thỉm mi ty mí bón cánh au má sáư thúng chuông nhả nhớ. - Năng bo lúm dú chăm nong, chăm nặm báu thỉm nhả nhớ pớ mạy sáư nặm nong, kin khoăn báu thỉm báu khít ngói khoăn sáư nong, hom vạy thỉm mí ty mí bón. - Chu tang nhả nhớ pớ mạy sướng chể, chai lo, hộp nặm háu báu thỉm sáư liệp nặm bể, liệp nong. 69 Chơ nặm khửn báu cọ phà phưn chí dệt uối hại bón nặm kin đin dú. - Báu kin nhắm nhớ tô pá quý péng, báu kin pa, củng cắp chu tang tô sắt khong hướn nước cấm, báu pắt úa, báu cà khai tô pá quý péng,... Púc chớ chu cốn pọm căn hôm héng cẳn ngăn việk thỉm nhả nhớ uối, pảy trừ bón nặm kin đin dú pẹ saư. Ók héng chiên páo nếu chớ tinh lai cốn dú trương, lớp pọm căn dệt pẹ saư bón nặm kin đin dú. (Toi Tổng cục Môi trường) b. Dón việk sủ dúng chu tang chương tẹt pan họt điện Dón việk sủ dúng điện, phảy dom điện cắp sủ dúng chu tang chương tẹt pan họt điện. Điện đảy dệt ó phưn nưng té việk phau thán, phau dâu, nả việk nỳ cọ lứng mí ók khí cácboníc (carbonic - CO2) piu khảu bón nặm kin đin dú. Báu sủ dúng chu tang chương mí tẹt pan họt điện vạy hôm phân pảy trừ bón nặm kin đin dú. Vạy phảy dom điện cựt đảy láng đi đảy dệt pâng khu lăng nị: - Chớ báu sủ dúng điện đảy mọt sê mết Mọt điện sủ tivi (TV) chớ háu báu lim. Lai cốn báu hụ mọt điện cứ tít điều khiển hảu tivi tạm dặng thôi, há va nhắng mí điện khảu tivi cọ chí mết điện sê là. Háu chứ dệt hảư quén chơ đaư báu 70 lim tivi hứ mọt điện sê mết báu cọ chặc au tinh cá phích cắm điện ók. Chăm va số điện khảu tivi cuông chớ háu báu lim cọ báu lai săng to đaư há va háu chứ dệt hảư mắn quén, song ma hảư tivi háu mẳn, sặm phảy don đảy điện, hôm hôm trừ hiêm bón nặm kin đin dú pẹ saư. - Sủ dúng chu tang chương điện cựt đảy láng đi Hụ sủ dúng chu tang chương tẹt pan họt việk sủ dúng điện cọ chí báu mết điện lai. Sướng háu sủ bóng điện nọi cọ hung to sủ bóng điện luông. Há va số điện háu sủ dúng bóng điện nọi báu mết lai to háu sủ dúng bóng điện luông. Ăn nặn lò côn háu hụ chang lợ chọn au chương khong điện sủ dúng. Dú hướn máy điện dệt dượn ók lai táng chương háu cọ báu sủ điện lai vạy dón đảy việk ai khón uối hại piu khảu cang hao, hôm phân dệt hảư bón nặm kin đin dú pẹ saư. - Báu pay xe máy, xe tô lai Xe máy cắp xe tô mí ók ai khón khí cácboníc cánh ôxít nitơ. Sướng nặn, va báu mí vê săng dảo kin báu pay xe máy cắp xe tô. Háu pay xe đạp báu cọ nhang tin sặm đi, dệt hảư lắm mo háu khặn héng. Háu nhăng báu hụ chẻng khu hại khong xe máy, xe tô mí ók ai khón dệt uối hại bón nặm kin đin dú. Giao thông vận tải kháy nỵ đang sủ dúng lai hớn cớn nỵ cộp 6,4 triệu tấn dầu. Háu đảy phiến máư việk dệt vạy phảy dom điện vạy mí chương khong pá pụ, nặm đin hưng hý hôm phân 71 trừ hiêm bón nặm kin đin dú pẹ saư. Háu cha sủ dúng xe tô há va báu mí săng dâu, hưng hý lăng má nỳ đảy ngắm ók xe len báu thả au săng dâu, au ăn ứn tang. - Phảy dom điện chớ sủ dúng máy tính Việk sủ dúng máy tính cọ mết điện lai, nọ máy CPU mết điện lai, nhăng mí cá nả máy lim hún, nhát lò máy LCD sặm pương điện,... Sướng nặn, chớ đaư báu sủ dúng máy tính, háu mọt sê vạy phảy dom điện. Ăn dệt ngai nhất vạy phảy dom điện cuông việk sủ máy tính lò mọt máy sê chơ báu sủ dúng. Nả việk nỳ cọ chí báu mết điện lai. Ta va sướng nặn, háu khay máy lai tơ cắp mọt máy tính lai tơ máy cọ chí báu mẳn. Păn pứng mỏi máy tính háu dệt việk chí khay cắp chí mọt đảy 40.000 tơ, cai nặn lò máy chí lo pé, sướng nặn háu cọ nhá khay máy cắp mọt máy lai tơ dón sê việk sủ dúng máy tính vạy hôm phấn phảy dom điện. - Phảy dom điện chơ sủ dúng tủ lạnh Au nhiệt độ dú cuông tủ lạng vay dáo. Nhiệt độ cuông tủ lạng vạy dáo 3oC - 6oC, đối cắp ngăn đán hứ vạy dáo -15oC họt -18oC (pơ va au vạy khứm lai dáo 10oC hứ mết tén 25% điện). Báu au chương kin họn sáư cuông tủ lạnh, háu au chương kin vạy khứm chắng au sáư tủ lạnh. Au chương kin họn sáư cuông tủ lạnh chí pương điện lai khửn. 72 Tu hắp tủ lạnh đảy nẻn đi, va háu báu hắp tu nẻn chương kin cuông tủ chí báu khứm chương kin chí báu pin sặm mết điện lai. Cha hụ pha tu nẻn hứ báu háu đảy thử đu, háu au baư chể sáư kẹp pha tu, háu hắp tu sê va chặc au baư chể ó đảy hứ pha tu báu mẳn, báu nẻn chọ phến pha tu máư. Chớ háu chí au chương cuông tủ lạnh má dệt kin, háu au bắt điêu, báu pin khay tủ lai tơ, pơ khay lai tơ chí pương điện. c. Púk co mạy kheo, pảy trừ pá, dón uối hại bón nặm kin đin dú, dệt chăn ngám bón kin dú Púk lai co mạy kheo cẳn ngăn đảy việk nắn nướng máy móc, xe cai táng cắp dệt hảư bón kin dú pẹ saư nhơ mí co mạy kheo. Co mạy kheo hút au ai khí cácbon điôxít (carbon dioxide) té cang hao cánh mí ók ôxy cắp nặm. Sướng nặn púk co mạy kheo báu sút to dón đảy ai khí cácbon điôxít, nhăng mí lúm ôxy lai khửn. Co mạy kheo cọ cẳn ngăn đảy siêng nặn lò nhơ mí baư mạy, co mạy lặp siêng nặn nọi lúng. Toi nghiên cứu khong Bộ Năng lượng Hoa Kỳ, va mí pá quảng 30 thớ co sung 12 thớ mí thể dón 50% siêng nắn lúng (dệt siêng nắn nọi lúng thóng nưng). Pảy trừ co mạy kheo: cốc mạy kheo hút ai khí cácbon điôxít, cẳn ngăn đin cớn chột cắp lò men bón kin dú chu táng tô sắt. Pảy trừ co mạy kheo 73 té việk báu sủ dúng họt chương khong au mạy dệt. Chu tang chương tủ, tắng, pán cắp chương khong ứn au té mạy hốc dệt cọ chí thú báu mết ngấn lai, sặm dệt pẹ saư bón nặm kin đin dú. Té chạu té đai ma, phủ cốn kin dú báu lút sê đảy co mạy kheo, mí co mạy kheo háu dú hảo, kin van lò pơ co mạy kheo mí ai lúm ôxy - O2 hảư cốn ha chaư pọm nặn cọ hút ai khí cácboníc - CO2 lúm, khún uối hại phủ cốn dệt ók. Co mạy kheo báu lák săng hướn máy au lúm uối hại pay lọc tao au lúm đi má hảư phủ cốn háu ha chaư. Toi nghiên cứu mí dáo thóng nưng ha co mạy kheo hứ mí lum đi khí ôxy hảư 18 cốn dú. Pâng pi chăm nỵ, cốn chưng nghiên cứu ma pá pụ đô thị cọ hảư hụ việk púk mạy, pảy trừ pá pụ mí lợi cộp lai tơ pẹt cắp dệt việk ứn. Cuông dan co mạy nháư khửn, co mạy kheo hút au ai khí cácboníc cắp lúm khún uối hại pơ phủ cốn kin dú hàng mự mí ók, lẹ au lúm đi khí ôxy ma hảư háu dú. Mua hòn, dú cỏng hôm mạy cọ khứm hơn dú bón báu mí hôm co mạy dáo 2 - 4oC, baư mạy lặp ta vin báu tỏng họt đin dón đảy đét họn đin kháư khô. d. Dón uối hại bón kin dú pơ siêng nắn Uối hại bón nặm kin đin dú pơ siêng nắn tạk ók lò men tang uối hại nưng hiểm hại nhất tẹt 74 pan họt hảo héng phủ cốn, há va báu đảy pung chaư họt. Pâng cốn giỏi chang má vê lim đu bón nặm kin đin dú cọ hảư hụ, siêng nắn dú đô thị, bón lai cốn kin dú báu lák săng khả cốn. Toi tô số sỏn hôm khong Tổ chức Y tế thế giới (WHO), cuông sam họi pi chăm nị, bón kin dú uối hại pơ siêng nắn mự hương lai khửn, nả việk nỳ cọ đang dệt hảư phủ cốn kin dú báu đi. Mương đaư cọ pék căn, cốc pai mí ók việk uối hại bón nặm kin đin dú pơ siêng nắn lò mí xe pay má lai, cuông nặn mí té xe tô, xe pháy, xe bin cánh kin dú, dệt dượn té hướn máy cọ mi siêng nắn ók. * Cốc pai mí ók siêng nắn Uối hại bón kin dú pơ siêng nắn mí song khu lăng nì: - Siêng nắn pơ phà then tạ ók Uối hại bón nặm kin đin dú pơ phà then tạ ók hôm mí pâng vịêk đin naư, phà phét, phà đăng, phưn lúm, pụ sung mí pháy pút cuông đin ók,... Chu tang siêng nắn nỳ báu chư chớ đaư cọ hin mí ók, chơ đaư phà phét, phà đăng phưn lúm, đin naư chắng hin mí ók. Pọm nặn, cốn đaư dú sảư chăm bón nỵ chắng chò nắn họt, sướng nặn báu chư bón đaư cọ mí siêng nắn pơ phà then tạ ók. - Siêng nắn pơ cốn dệt ók Mí sam thứ dệt nắn bón đô thị, hôm mí: siêng nắn tế việk dệt chương công nghiệp, nắn té việk 75 xe pay má, tẳng téng hớn dảo - cà khai chương hàng, cuông nặn siêng nắn té xe pay má lò nắc nhất, ăn nì lò cốc pai dệt uối hại bón nặm kin đin dú mí ók té siêng nắn kháy nỵ. + Chu tang xe pay má táng luông mự hương lai khửn cai quá. Số xe pay má mự hướng lai sướng nặn siêng xe nắn báu mí chớ hớt, báu sút to siêng xe nắn nhăng mí siêng bíp coi, siêng hảm phanh. Dú Việt Nam, việk sủ dúng xe cáu, xe báu đi sặm mí ók siêng nắn luông. Xe bin, xe pháy cắp lai tang xe ứn..., cọ nắn siêng luông dệt uối hại bón nặm kin đi dú, tẹt pan họt puông kin đới dú khong dân pay dú bón sảư chăm. + Việk sủ dúng chu tang máy móc cuông dệt dượn tẳng téng, công nghiệp cắp tiểu thủ công cuông việk dệt dượn lò khu mí ók siêng nắn dệt uối hại bón nặm kin đin dú, nhất lò cuông chơ dệt việk đang lút thiếu lai khu, máy móc cáu, báu đi sặm nắn siêng luông. + Cuông puông kin, đơi dú, cà khai chương háng, quán kin đỉn: khay đài loa siêng luông dệt nắn nướng họt pi nọng dú sảư chăm, nhất lò quán bar, karaoke, vũ trường. Ăn nì lò khu kẻ cặm dạ chá nhất, nả việk nì phân lai lò chu cốn đảy mí hô chaư pọm căn kin dú đi. Nọ nặn ók, nhăng mí só nưng khu dệt nắn uối hại bón kin dú: ăn nặn lò bón tọp hôm lai cốn kin đỉn, bón mí ók nả việk luông,...; siêng 76 nắn té sắt sính sướng méo họng, ma háu, ngua khoái, sắt sinh lai tô,...; siêng nắn té bón mí lai cốn kin dú, pói nhạc siêng luông, khé, họng bón lai cốn lò cốc pai dệt nắn nưới uối hại bón nặm kin đin dú. * Chu khu vạy dón đảy siêng nắn Vạy dón đảy siêng nắn cần đảy pọm căn nắm dệt lấng chu khu lắng nị: - Au chu tang hộ lòm báu cọ púk co mạy kheo cẳn ngăn siêng nắn, pảy hôm chu theo táng pay má, nhất lò bón mí lai cốn dú; - Báu sủ dúng chu tang chương khong máy móc, xe cáu hại mí ók siêng nắn luông; - Cấm số nưng xe pay má bón lai cốn cắp păn ók dan đeo chớ nhám hảư xe pay má bón táng phố; - Báu bíp coi xe lai, xe nắc xe luông khảu bón lai cốn đảy mí chớ nhám, mí luông on chì xe pay má vạy dón đảy siêng nắn bón mí lai cốn kin dú; - Cuông dệt dượn công nghiệp, cà khai cần mí piếng vạy cẳn siêng nắn, báu hảư nắn siêng luông sướng bón dệt việk, hươn xưởng máy cắp bón lai cốn kin dú mí ók siêng nắn luông; - Púk co mạy kheo lai lò khu nhất vạy pảy trừ bón nặn kin đin dú hưng hý cắp va dón đảy siêng nắn uối hại. Nọ nặn ók, đối cắp xe cáu mí ók siêng nắn luông cần păn ók chơ nhám dan đeo xe pay má, 77 đối cắp máy móc đảy nhại pay bón ứn báu cọ phiến lau ăn ứn vạy dón đảy siêng nắn. Đối cắp chu táng máy luông, xe cáu mí ók siêng nắn luông hứ cấm báu hảư sủ dúng dú đô thị cắp bón lai cốn kin dú. e. Dón việk uối hại té khón ai khún Kháy nị, cang hao lúm khún uối hại báu sút to nả việk họn hún dú đô thị bón lai cốn kin dú cắp chu bón phủng công nghiệp,... nhăng lò men nả việk tình lai dân pay bản mướng pung chaư họt. Cang hao lúm khún uối hại lò men khu dảo kin tẹt pan họt hảo héng khong lai cốn. Uối hại bón nặm kin đin dú, cang hao lúm, khún dệt hại họt hảo héng phủ cốn, dệt hảư cốn thảu men, lấng mí ók chu tang bệnh ay, pha nhát pha nhứ, bệnh chiếp đăng, chiếp khọ, chiếp pót ha chaư cặp, họt ty pin bệnh ung thư pót, dệt hảư phủ cốn yếu bang, báu dứn thảu ké. Hiểm hại nhất lò mí ók bệnh ung thư. Pọm nặn, chất uối hại cang hao lúm khún nhăng mí ók phà phưn nặm đăm mí axít, nặm phà phưn nỵ dệt hảư chu tang co púk tai cắp dệt hảư chu công trình tẳng téng hướn dảo báu mẳn na. Uối hại cang hao lúm khún nhăng dệt hảư chu tang tô sắt sính, méng, nộc nu báu mả pe, dệt hảư phà báu đi. Mí ók lai chất báu đi ăn nặn lò: CO2(cácbon điôxít), CH4(mêtan),... bón nặm kin 78