Đổi Mới Và Nâng Cao Chất Lượng Đội Ngũ Cán Bộ Và Công Tác Cán Bộ Trong Giai Đoạn Mới (Sách Chuyên Khảo)

" Đổi Mới Và Nâng Cao Chất Lượng Đội Ngũ Cán Bộ Và Công Tác Cán Bộ Trong Giai Đoạn Mới (Sách Chuyên Khảo) 🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Đổi Mới Và Nâng Cao Chất Lượng Đội Ngũ Cán Bộ Và Công Tác Cán Bộ Trong Giai Đoạn Mới (Sách Chuyên Khảo) Ebooks Nhóm Zalo Chịu trách nhiệm xuất bản: Q. GIÁM ĐỐC - TỔNG BIÊN TẬP PHẠM CHÍ THÀNH Chịu trách nhiệm nội dung: ỦY VIÊN HỘI ĐỒNG BIÊN TẬP - XUẤT BẢN TS. VÕ VĂN BÉ Biên tập nội dung: Trình bày bìa: Chế bản vi tính: Đọc sách mẫu: ThS. PHẠM NGỌC BÍCH ThS. NGUYỄN THỊ HẢI BÌNH TS. NGUYỄN THỊ TRANG NGUYỄN MAI ANH ThS. NGUYỄN VIỆT HÀ PHẠM THUÝ LIỄU NGUYỄN THỊ HẰNG NGUYỄN THỊ TRANG BÙI BỘI THU Số đăng ký kế hoạch xuất bản: 4139-2020/CXBIPH/8-337/CTQG. Số quyết định xuất bản: 5359-QĐ/NXBCTQG, ngày 15/10/2020. Nộp lưu chiểu: tháng 10 năm 2020. Mã ISBN: 978-604-57-6103-8. Biªn môc trªn xuÊt b¶n phÈm cña Th− viÖn Quèc gia ViÖt Nam Cao V¨n Thèng §æi míi vµ n©ng cao chÊt l−îng ®éi ngò c¸n bé vµ c«ng t¸c c¸n bé trong giai ®o¹n míi / Cao V¨n Thèng, Vò Träng L©m. - T¸i b¶n lÇn thø 2. - H. : ChÝnh trÞ Quèc gia, 2020. - 464tr. ; 21cm ISBN 9786045755730 1. C«ng t¸c c¸n bé 2. §æi míi 3. ViÖt Nam 352.609597 - dc23 CTM0364p-CIP 5 LỜI NHÀ XUẤT BẢN Thực tiễn cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng trong suốt 90 năm qua đã khẳng định vai trò quan trọng, có ý nghĩa quyết định của đội ngũ cán bộ, công tác cán bộ trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc”1, “muôn việc thành công hoặc thất bại, đều do cán bộ tốt hoặc kém”2. Vì vậy, Đảng ta luôn chú trọng công tác cán bộ, xây dựng, đào tạo đội ngũ cán bộ có đức, có tài, xứng đáng là người lãnh đạo, người đày tớ thật trung thành của Nhân dân. Để đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ của thời kỳ mới, công tác cán bộ hiện nay cần phải có những sự đổi mới, nâng cao chất lượng nhằm xây dựng một đội ngũ cán bộ đủ năng lực chuyên môn và đạo đức cách mạng, đủ sức gánh vác những trọng trách mà Đảng, Nhà nước và Nhân dân giao phó; thực hiện tốt những chỉ dẫn của Chủ tịch _________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, t.5, tr.309, 280. 6 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... Hồ Chí Minh về việc xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên vừa “hồng” vừa “chuyên”, có “đức” và có “tài”. Để giúp bạn đọc và cán bộ, đảng viên các cấp, các ngành có được hệ thống thông tin về đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ của Đảng trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế sâu rộng, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản lần thứ hai cuốn sách chuyên khảo Đổi mới và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ trong giai đoạn mới của đồng chí Cao Văn Thống, Ủy viên Ủy ban Kiểm tra Trung ương Đảng và PGS.TS. Vũ Trọng Lâm, Phó Giám đốc - Phó Tổng biên tập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật. Nội dung cuốn sách trình bày hệ thống quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta về đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ; đánh giá thực trạng đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ ở nước ta kể từ khi tiến hành công cuộc đổi mới cho đến nay; từ đó phân tích, đánh giá những mặt mạnh, mặt yếu của đội ngũ cán bộ và từng khâu trong công tác cán bộ, chỉ ra những nguyên nhân khách quan, chủ quan của tình trạng đó. Đồng thời, các tác giả đã đưa ra hệ thống các quan điểm định hướng, mục tiêu, giải pháp chung và cụ thể cho từng khâu công tác nhằm xây dựng đội ngũ cán bộ Việt Nam đủ năng lực, trình độ, phẩm chất đạo đức đáp ứng yêu cầu của giai đoạn cách mạng mới. LỜI NHÀ XUẤT BẢN 7 Cuốn sách gồm 3 chương: - Chương I: Một số vấn đề về đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ; - Chương II: Đánh giá thực trạng đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ trong thời gian qua; - Chương III: Phương hướng, nhiệm vụ, giải pháp đổi mới và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ trong giai đoạn cách mạng mới. Trân trọng giới thiệu cuốn sách đến bạn đọc. Tháng 3 năm 2020 NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT 8 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... 9 MỞ ĐẦU Đất nước ta đang đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đổi mới và hội nhập quốc tế sâu rộng trong bối cảnh khoa học và công nghệ phát triển như vũ bão làm cơ sở dẫn đến sự biến đổi sâu sắc về trình độ của lực lượng sản xuất và các quan hệ sản xuất trong đời sống xã hội. Tình hình thực tiễn đó đặt ra cho Đảng, hệ thống chính trị ở nước ta những nhiệm vụ chính trị vô cùng to lớn, nặng nề, khó khăn và phức tạp, đòi hỏi Đảng ta với vai trò là đảng cầm quyền duy nhất lãnh đạo Nhà nước và xã hội, phải có những nỗ lực tương xứng để đổi mới hoạt động lãnh đạo với những phương thức lãnh đạo đúng đắn, khoa học, phù hợp với xu thế phát triển của xã hội, đáp ứng yêu cầu mới trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân. Muốn vậy, đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ là yếu tố cốt lõi, mang tính quyết định của hệ thống 10 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... chính trị phải được quan tâm với những giải pháp chủ động, tích cực, hiệu quả. Bởi vì cán bộ là nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng, gắn liền với vận mệnh của Đảng, của đất nước và chế độ, là khâu “then chốt của then chốt trong công tác xây dựng Đảng”1. Đặc điểm của thể chế chính trị nước ta là Đảng có vai trò quyết định đối với công tác cán bộ và xây dựng, quản lý đội ngũ cán bộ trong toàn bộ hệ thống chính trị. Trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, công tác cán bộ của Đảng đã từng bước được đổi mới đáp ứng những yêu cầu của thời kỳ mới. Tại Hội nghị lần thứ ba Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII, Đảng ta đã ban hành Nghị quyết số 03-NQ/TW ngày 18/6/1997 về chiến lược cán bộ thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đây là nghị quyết đầu tiên của Đảng về vấn đề cán bộ, công tác cán bộ trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; trong đó đã vạch ra các quan điểm, mục tiêu về xây dựng đội ngũ _________ 1. PGS.TS. Phạm Minh Chính: “Tăng cường công tác thực tiễn và nghiên cứu lý luận về công tác cán bộ trong tình hình mới”, in trong sách Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng: Tư tưởng Hồ Chí Minh về cán bộ và công tác cán bộ, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2018, tr.281. MỞ ÐẦU 11 cán bộ, về tiêu chuẩn cán bộ trong thời kỳ mới và một số nhiệm vụ, giải pháp lớn để thực hiện chiến lược này1. Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII ra Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 19/5/2018 đã nhận định: “Cán bộ là nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng; công tác cán bộ là khâu “then chốt” của công tác xây dựng Đảng và hệ thống chính trị. Xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ cấp chiến lược là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu, là công việc hệ trọng của Đảng, phải được tiến hành thường xuyên, thận trọng, khoa học, chặt chẽ và hiệu quả. Đầu tư xây dựng đội ngũ cán bộ là đầu tư cho phát triển lâu dài, bền vững”2. Đó là quan điểm, nguyên tắc nhất quán của Đảng ta, là sự đúc kết sâu sắc từ lý luận và thực tiễn lãnh đạo của Đảng qua nhiều thập kỷ, là sự kế thừa quan điểm, tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về cán bộ và công tác cán bộ. Kinh tế thị trường đã, đang và sẽ là xu thế khách quan để giải phóng triệt để các tiềm năng xã hội, giải _________ 1. Xem Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ ba Ban Chấp hành Trung ương khoá VIII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1997, tr.66-95. 2. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2018, tr.54. 12 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... phóng năng lực sáng tạo của các cá nhân, ráp nối, kiến thiết và phát triển các năng lực xã hội. Kinh tế thị trường kết hợp với sự bùng nổ của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã và đang tạo ra sự phát triển vượt trội, tạo điều kiện thực hiện sự công khai, minh bạch, công bằng xã hội, không chỉ trong lĩnh vực phân phối mà quan trọng hơn là thực hiện công bằng về cơ hội phát triển; xã hội được giải phóng cả về lực lượng sản xuất cũng như đời sống tinh thần. Nhờ sự phát triển của kinh tế thị trường và sự thúc đẩy mạnh mẽ của khoa học công nghệ mà đời sống xã hội có được luồng sinh khí dồi dào, có khả năng linh hoạt, thích ứng cao. Trước sự thay đổi sâu sắc về lực lượng sản xuất xã hội, với tư cách là sự phản ánh tính chất và trình độ của nền kinh tế, mọi thiết chế của kiến trúc thượng tầng xã hội ở nước ta đang đứng trước yêu cầu cấp thiết phải đổi mới mạnh mẽ để thích ứng với sự phát triển mới. Chính vì vậy, công tác cán bộ cũng phải đặt ra những yêu cầu mới để nâng cao hiệu quả, thích ứng nhanh trước một thể chế kinh tế năng động và sáng tạo. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa gắn với sự hội nhập quốc tế sâu rộng như hiện nay là sự khởi động, cũng là nguyên nhân nội tại dẫn MỞ ÐẦU 13 đến quá trình đổi mới tư duy của đội ngũ cán bộ, đảng viên, khắc phục những trì trệ, bảo thủ và giáo điều trước đây. Sẽ là sai lầm nếu đồng nhất yêu cầu về trình độ, phẩm chất, năng lực của cán bộ và công tác cán bộ trong giai đoạn trước đây với yêu cầu về trình độ, phẩm chất, năng lực của cán bộ và công tác cán bộ trong quá trình phát triển kinh tế thị trường và sự bùng nổ của công nghệ hiện đại ngày nay. Không ít những chuẩn mực trước đây đã không còn phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế cũng như với tính chất của nền kinh tế và trình độ khoa học, công nghệ hiện nay. Sự phát triển như vũ bão của khoa học, công nghệ cùng với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ngày càng sâu sắc ở nước ta đã tạo tiền đề cho vai trò, trách nhiệm cá nhân của người cán bộ được định hình và phát huy. Đặc biệt trong thời đại cách mạng công nghiệp lần thứ tư hiện nay, hệ thống “big data” (dữ liệu lớn) đã trở thành khái niệm phổ biến của mọi lĩnh vực xã hội thì lượng thông tin nhiều chiều và tính đa dạng của các phương tiện chuyển tải thông tin đã tạo ra những thay đổi cơ bản tác động mạnh mẽ đến quá trình tiếp nhận tri thức, thay đổi nhận thức và hành động của xã hội; từ đó dẫn đến yêu cầu phải thay đổi nội dung và phương thức lãnh đạo của 14 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... Đảng mà yếu tố con người - đội ngũ cán bộ, đảng viên - trong hệ thống ấy, là yếu tố cần được đổi mới đầu tiên, có tính chất quyết định năng lực lãnh đạo và cầm quyền của Đảng đối với hệ thống chính trị trong thời đại cách mạng mới. Do đó, trong điều kiện mới của nền kinh tế với những sự biến động không ngừng của khoa học và công nghệ cũng như của đời sống xã hội, yêu cầu đối với cán bộ, nhất là cán bộ chiến lược, cán bộ đứng đầu là phải có kiến thức toàn diện bên cạnh những hiểu biết chuyên sâu về chuyên môn, nghiệp vụ; làm cho khái niệm lãnh đạo, quản lý từ một thuật ngữ chung chung trở thành một nội hàm cụ thể; trách nhiệm từ chung chung trở thành trách nhiệm cụ thể, đo đếm được trong thực tế. Đây là một nội dung rất mới mà quá trình đổi mới, nâng cao chất lượng công tác cán bộ luôn phải tính đến và có thái độ ứng xử một cách nghiêm túc, hợp với lôgíc nội tại của bối cảnh mới. Sự phát triển của nền kinh tế đã làm chuyển động mạnh mẽ hệ giá trị tinh thần xã hội. Mặt trái của nó là sự suy thoái về đạo đức, lối sống của không ít cán bộ, đảng viên. Quan liêu, tham nhũng, lợi ích nhóm phát triển, sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, sự “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong đội ngũ cán bộ, đảng viên diễn ra ngày càng trở MỞ ÐẦU 15 nên phổ biến, trở thành “trọng bệnh” và “quốc nạn”, là mối đe dọa đối với sự tồn vong của Đảng, Nhà nước. Nó đe dọa trực tiếp tới sự lành mạnh xã hội, sự trong sáng về động cơ và đạo đức, sự ổn định của những guồng máy tổ chức. Những yếu kém, hạn chế về tổ chức, quản lý của pháp luật và của công tác giáo dục càng làm cho những biểu hiện lệch lạc đó phát triển lan rộng mà tình trạng gay gắt nhất hiện nay và trong những năm tới là sự suy thoái về tư tưởng chính trị và đạo đức. Chính vì lẽ đó, bên cạnh yêu cầu về năng lực, yêu cầu cấp thiết đối với đội ngũ cán bộ, đảng viên hiện nay chính là việc giữ gìn đạo đức cách mạng, phẩm chất, lối sống và động cơ trong sáng của một người cộng sản chân chính. Như vậy, xu hướng hội nhập quốc tế cùng với sự phát triển không ngừng của khoa học, công nghệ và kinh tế thị trường một mặt góp phần xác lập tính năng động của con người về mặt tư duy và tư tưởng cho đổi mới và phát triển, song mặt khác, cũng là một thử thách rất gay gắt do quá trình đan xen, phức tạp giữa cái tích cực, lành mạnh, hợp lý với cái tiêu cực, không lành mạnh, thậm chí xuất hiện cả những biểu hiện trái với đạo lý và pháp lý, đan xen cả tự phát lẫn tự giác, cả cái mới tiến bộ lẫn cái cũ lạc hậu. Đây vừa là nguyên nhân nội tại, vừa là động lực quan trọng để 16 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... chúng ta tiếp tục tạo chuyển biến mạnh mẽ, đột phá hơn trong công tác cán bộ hiện nay. Công tác cán bộ gồm nhiều khâu khác nhau như: tuyển dụng cán bộ; đánh giá cán bộ; quy hoạch cán bộ; đào tạo, bồi dưỡng cán bộ; bổ nhiệm, miễn nhiệm cán bộ; luân chuyển cán bộ; khen thưởng, kỷ luật cán bộ; thực hiện chế độ, chính sách cán bộ... Trong đó, đánh giá cán bộ là khâu tiền đề, quy hoạch cán bộ là khâu nền tảng, luân chuyển cán bộ là khâu đột phá và đào tạo, bồi dưỡng cán bộ vừa là yêu cầu trước mắt vừa là nhiệm vụ lâu dài. Trong mỗi giai đoạn, mỗi thời kỳ cách mạng, cần có một đội ngũ cán bộ có phẩm chất và trình độ, năng lực thích ứng, phù hợp và đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn. Vì vậy, công tác cán bộ, từ việc đề ra tiêu chuẩn cán bộ, quy hoạch; đào tạo, bồi dưỡng; đánh giá; phân công, điều động, luân chuyển cán bộ đến bổ nhiệm, đề bạt, giới thiệu, ứng cử các chức danh cán bộ trong hệ thống chính quyền, đoàn thể chính trị - xã hội,... đều nhằm đáp ứng đòi hỏi của nhiệm vụ chính trị trong từng thời kỳ, từng giai đoạn cách mạng. Yêu cầu đối với đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ phải xuất phát từ chiến lược phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc, từ yêu cầu, nhiệm vụ của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất MỞ ÐẦU 17 nước và hội nhập quốc tế. Đồng thời, đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ còn phải đáp ứng được nhiệm vụ chính trị (bao gồm nhiệm vụ trước mắt và nhiệm vụ lâu dài); do đó công tác cán bộ vừa phải coi trọng cả tầm chiến lược, rộng lớn, lâu dài; vừa phải đảm bảo những nhiệm vụ trước mắt với những giải pháp cụ thể. Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác cán bộ trong thời gian qua còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng tốt các yêu cầu của sự nghiệp đổi mới, phát triển đất nước. Hàng loạt vấn đề lý luận và thực tiễn của công tác cán bộ vẫn chậm được nghiên cứu, tổng kết. Các nhiệm vụ của công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong bối cảnh mới của đất nước và thế giới đòi hỏi phải tiếp tục đổi mới mạnh mẽ công tác cán bộ nhằm mục tiêu xây dựng và rèn luyện được một đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, các ngành thật sự “vừa hồng vừa chuyên”, đáp ứng tốt các yêu cầu xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân và chủ động, tích cực hội nhập quốc tế. Vì vậy, việc nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn về đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ là nhằm bổ sung, làm sáng tỏ các luận cứ khoa học của nó; đồng thời nhằm góp phần nâng cao trình độ 18 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... nghiệp vụ cho những người làm công tác cán bộ trong hệ thống chính trị nước ta, từng bước đáp ứng các yêu cầu, đòi hỏi của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Do vậy, để làm tốt công tác cán bộ, tổ chức và cá nhân có thẩm quyền phải thật sự “có tầm, có tâm”. 19 Chương I MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ ĐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ I. QUAN ĐIỂM CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN VỀ ĐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 1. Về cán bộ và công tác cán bộ Thời kỳ Mác - Ăngghen là thời kỳ tập trung sự đấu tranh vào lĩnh vực tư tưởng, lý luận nhằm xác lập hệ tư tưởng vô sản trong phong trào công nhân, tạo tiền đề cho sự ra đời các đảng cộng sản và Quốc tế Cộng sản. Vì vậy, trong quá trình phát triển của phong trào vô sản, C. Mác và Ph. Ăngghen tập trung làm rõ những nguyên tắc cơ bản về tổ chức và hoạt động của đảng cộng sản, những tiêu chuẩn của người đảng viên. Quá trình phát triển của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, sự kiện Công xã Pari năm 1871, cuộc đấu tranh trong nội bộ Quốc tế Cộng sản được C. Mác, Ph. Ăngghen phân tích và đưa ra nhiều tư tưởng có 20 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... giá trị về việc xây dựng và rèn luyện đội ngũ cán bộ, đảng viên. C. Mác và Ph. Ăngghen nhấn mạnh, “Muốn thực hiện tư tưởng thì cần có những con người sử dụng lực lượng thực tiễn”1. Sau này, trong quá trình phân tích các hoạt động kinh tế - xã hội, C. Mác và Ph. Ăngghen chỉ ra vai trò quan trọng của người đứng đầu, những người lãnh đạo, quản lý các tổ chức kinh tế - xã hội. C. Mác chỉ rõ: “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy mô tương đối lớn, thì ít nhiều cũng đều cần đến một sự chỉ đạo để điều hòa những hoạt động cá nhân... Một người độc tấu vĩ cầm tự điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng”2. Như vậy, khi đi sâu vào nghiên cứu bản chất, quy luật của sự vận động xã hội, kinh tế, đặc biệt là lĩnh vực chính trị, C. Mác và Ph. Ăngghen đã giải quyết một cách khoa học mối quan hệ giữa vai trò cá nhân lãnh tụ và vai trò của quần chúng nhân dân trong các thời điểm lịch sử: “chúng ta vừa thấy được rằng một mặt, một quyền uy nhất định, không kể quyền uy đó đã được tạo ra bằng cách nào, và mặt khác, một sự phục tùng nhất định, đều là những điều mà bất cứ tổ chức xã hội nào, _________ 1, 2. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993, t.2, tr.181; t.23, tr.480. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 21 cũng đều do những điều kiện vật chất... làm cho trở thành tất yếu đối với chúng ta”1. C. Mác và Ph. Ăngghen đánh giá cao hình thức tổ chức của Công xã Pari, trong đó có việc sử dụng đội ngũ cán bộ. Công xã đề ra một số quy định mà C. Mác cho là có ý nghĩa như: chọn lựa cán bộ bằng phổ thông đầu phiếu và có thể bị bãi miễn bất cứ lúc nào, không có trường hợp ngoại lệ; lương được trả ngang nhau, để phòng ngừa tình trạng chạy chọt chức vị và chủ nghĩa thăng quan phát tài; thi hành chế độ ủy nhiệm tuyệt đối với các đại biểu được bầu vào các cơ quan đại biểu; xóa bỏ mọi đặc quyền, đặc lợi thường gắn với chức vụ nhà nước khiến họ khỏi quan liêu hóa, biến chất... Cùng với các quan điểm duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, quan điểm giai cấp, quan điểm mácxít về con người, những tư tưởng đó đã đặt cơ sở lý luận, phương pháp luận cho việc xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên của đảng cộng sản nói chung và cho công tác cán bộ hiện nay nói riêng. Thời kỳ của V.I. Lênin là một giai đoạn đặc biệt trong lịch sử Đảng Cộng sản Liên Xô. Đó là một quá trình đấu tranh hết sức phức tạp trên các lĩnh vực tư tưởng, chính trị và tổ chức, trong nội bộ Đảng Cộng _________ 1. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.18, tr.421. 22 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... sản Liên Xô từ khi thành lập cho đến quá trình Đảng Cộng sản Liên Xô lãnh đạo đất nước, xây dựng chế độ xã hội mới. Thời kỳ sau năm 1920, nội chiến cơ bản đã kết thúc, việc sử dụng hàng nghìn chuyên gia cùng với những người cộng sản giữ nhiều chức vụ trọng yếu trong các ngành kinh tế; việc điều chuyển nhiều cán bộ, đảng viên ưu tú từ quân đội sang các ngành kinh tế; thực hiện chế độ thủ trưởng trong lĩnh vực quản lý xí nghiệp; tinh giản bộ máy Xôviết; thanh đảng; vấn đề chống lại những biểu hiện quan liêu, mệnh lệnh, hành chính hóa; vấn đề giảm biên chế, cải tiến tổ chức, phân công trách nhiệm; phân cấp quản lý, giảm bớt các khoản chi tiêu phi sản xuất... của bộ máy Xôviết, đã được V.I. Lênin đề cập. Theo V.I. Lênin, sự lãnh đạo của Đảng phải bằng đường lối chính trị, bộ máy tổ chức, bố trí cán bộ. Sự lãnh đạo đó thông qua những con người cụ thể, đặc biệt là đội ngũ cán bộ lãnh đạo: “Sự lãnh đạo chính trị sẽ là gì chứ? Ai lãnh đạo nếu không phải là những con người, lãnh đạo cách nào, nếu không phải là phân phối lực lượng?”1. Đảng cầm quyền có hai vấn đề hệ trọng, một là đường lối chính trị, hai là vấn đề cán bộ; trong _________ 1. V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, t.40, tr.306. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 23 đó, theo V.I. Lênin, mấu chốt là vấn đề con người, vấn đề lựa chọn người. Bởi vì, mọi nghị quyết, đường lối, chủ trương đều do con người làm ra. Cán bộ giữ vai trò rường cột, nhưng phải là cán bộ đã được lựa chọn, đảm bảo phẩm chất, trình độ về nhiều mặt. Nếu không tìm thấy sự nâng cao, vượt trội về phẩm chất, năng lực ở những người cán bộ thì họ không xứng đáng là cán bộ, chưa nói đến người cộng sản, người lãnh đạo. Bởi vì nếu như vậy, họ cũng chỉ như bộ phận còn lại của giai cấp vô sản mà thôi. Có thể khái quát rằng, V.I. Lênin đã đặt ra và hoàn chỉnh nhiều nội dung cơ bản nhất về công tác cán bộ, bao gồm đội ngũ cán bộ nói chung và cán bộ lãnh đạo, quản lý nói riêng. Những quan điểm của V.I. Lênin về yêu cầu xây dựng, rèn luyện đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý có ý nghĩa sâu sắc cả về mặt lý luận và thực tiễn, thể hiện ở một số nội dung cơ bản sau: - Nhiệm vụ chủ yếu của cách mạng vô sản chính là nhiệm vụ tổ chức. Theo V.I. Lênin, công tác tổ chức cán bộ có vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng. Ở vào những thời điểm bước ngoặt của cách mạng Nga, V.I. Lênin luôn chú ý đến công tác tổ chức bộ máy và con người. V.I. Lênin cho rằng, “giai cấp vô sản muốn thắng giai cấp tư sản thì phải đào tạo lấy “những nhà 24 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... chính trị giai cấp” thực sự của mình”1. Nhiệm vụ đặc biệt trước mắt, phù hợp với tình hình đó là tổ chức giai cấp vô sản. Nếu không bổ nhiệm cán bộ và điều động cán bộ để thi hành chính sách, thì không thể thực hiện được chính sách nào cả. Bất cứ một vấn đề chính trị nào cũng có thể là vấn đề tổ chức, và ngược lại. Nhưng trước sự thay đổi nhanh chóng của tình hình, thì nhược điểm của Đảng Cộng sản và chính quyền Xôviết chính là tình trạng lạc hậu về mặt tổ chức so với nội dung công tác. Do đó, V.I. Lênin yêu cầu, phải tự đặt ra nhiệm vụ hàng đầu trước mắt và chủ yếu nhất này: tiến hành công tác tổ chức với ý thức thực tiễn và đầu óc thiết thực2. V.I. Lênin nhấn mạnh đến bản chất của cuộc cách mạng vô sản dẫn đến những đòi hỏi khác về chất đối với những nhà lãnh đạo, quản lý của giai cấp vô sản so với các giai cấp trước kia ở chỗ: thứ nhất, những điều kiện tốt nhất của cách mạng, nguồn gốc sâu xa của thắng lợi cách mạng chính là ở sự tổ chức hàng triệu người lao động, giáo dục, giác ngộ, lôi cuốn họ tham gia vào cuộc cách mạng, vào chính trị, chính trị thì bắt đầu ở nơi nào có hàng triệu người... mới có _________ 1. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.41, tr.80. 2. Xem V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.36, tr.195. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 25 một chính trị nghiêm túc; thứ hai, cách mạng vô sản cho phép những lãnh tụ có điều kiện đem áp dụng vào thực tiễn những lý tưởng cách mạng, những lý luận vô sản, mà trong các cuộc cách mạng trước kia thì lý luận luôn tách rời hành động. Do đó, lần đầu tiên, cuộc cách mạng vô sản đã cho những người đơn độc xưa kia, cho các anh hùng của cuộc đấu tranh cách mạng một mảnh đất chân chính, một cơ sở chân chính, những điều kiện công tác chân chính, một giảng đường chân chính, một đạo quân vô sản chân chính, trong đó các lãnh tụ ấy đã có thể biểu lộ tài năng. Theo V.I. Lênin, sự trung thành với lý tưởng cộng sản, kết hợp với năng lực hiểu biết về con người, với năng lực giải quyết những vấn đề tổ chức mới có thể rèn luyện ra những nhà tổ chức lớn. - Lựa chọn cán bộ, thiết lập chế độ trách nhiệm cá nhân, kiểm tra, đánh giá công việc của cán bộ. Đây là một kinh nghiệm được V.I. Lênin đưa ra khi thấy chủ nghĩa quan liêu, giấy tờ, tính kiêu ngạo cộng sản chủ nghĩa, nạn mù chữ và nạn hối lộ đang lộ rõ trong bộ máy của Đảng và Nhà nước Xôviết. Lựa chọn người trong tư tưởng của V.I. Lênin bao hàm cả việc đánh giá cán bộ, đảng viên, phát hiện nhân tài, sử dụng cán bộ và phương pháp tiến hành các công việc đó. 26 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... V.I. Lênin cho rằng, chúng ta có một khuyết điểm hết sức nghiêm trọng là thiếu cán bộ, mà Đảng và Nhà nước Xôviết lại không biết lấy cán bộ từ công nhân, nông dân, trung nông, ngoài đảng, chưa biết phát hiện, khuyến khích, nâng đỡ, đề bạt họ1. Phải thâm nhập vào những tầng lớp thấp hơn nữa, không ngừng động viên mạnh dạn hơn nữa những tầng lớp mới... làm như vậy, Đảng và Nhà nước Xôviết sẽ xây dựng được những lớp cán bộ trẻ, những lực lượng bổ sung mới2. V.I. Lênin đưa ra nhiều chỉ dẫn về cách thức, phương pháp tiến hành công tác cán bộ. Trước hết, cần phải thấy, khi lựa chọn cán bộ, vấn đề không phải chỉ là ở chỗ không tín nhiệm đối với một người nào đó đã không được bầu, mà còn là xét xem việc đó có lợi cho sự nghiệp chung không, và người được lựa chọn có xứng đáng với chức vụ sẽ đảm nhiệm không. Mỗi loại công tác phải chú ý tới đặc tính riêng biệt. Một người có thể là một nhà cách mạng và nhà cổ động cừ nhất, nhưng làm một cán bộ hành chính lại không phù hợp; muốn quản lý thì phải là một người thông thạo chuyên môn. Phải thấy rõ ràng như trong lòng bàn tay toàn bộ sự hoạt động của mỗi ủy _________ 1, 2. Xem V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.36, tr.236; t.37, tr.523. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 27 viên; biết được những đặc điểm cá tính, những mặt mạnh, yếu, những thắng lợi và thất bại của họ, đặt họ vào những vị trí thích đáng1. Để lựa chọn cán bộ đúng, theo V.I. Lênin, phải quy định chính xác nhiệm vụ cho từng loại cán bộ, tư cách đảng viên phải được quy định thật rõ ràng, phải kiểm tra công việc của cán bộ đó một cách kiên trì, từ từ, thận trọng, thiết thực; phải đề bạt họ, thử thách họ, mạnh dạn giao nhiệm vụ ngày càng phức tạp hơn, tiến hành một cách thận trọng, cụ thể, một cách có hệ thống. Chính trong công tác đó, những người tổ chức có tài phải có thực tế hoạt động nổi bật lên. Bởi vì, tìm ra được những tài năng mới, khiêm tốn, ít biểu lộ ra, đó là một công việc không phải dễ dàng2. V.I. Lênin đặc biệt coi trọng việc công khai đánh giá cán bộ, nhất là công khai các sai lầm, khuyết điểm và cách tiếp thu, sửa chữa sai lầm, khuyết điểm đó. V.I. Lênin cho rằng, sự nghiệp cách mạng là một sự nghiệp mới mẻ, khó khăn, phức tạp. Trong quá trình lãnh đạo sự nghiệp ấy, chính đảng vô sản và đội ngũ cán bộ không thể tránh khỏi sai lầm, khuyết điểm. Chỉ có hai hạng người không mắc khuyết điểm, _________ 1, 2. Xem V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.8, tr.107-108; t.39, tr.257. 28 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... đó là đứa bé đang ở trong bụng mẹ và người chết nằm trong quan tài. Người thông minh không phải là người không mắc sai lầm. Vấn đề là ở chỗ mức độ sai lầm đến đâu và cách khắc phục nó như thế nào. V.I. Lênin đã chỉ dẫn một phương pháp biện chứng để sửa chữa sai lầm, đó là công khai thừa nhận, tìm ra những nguyên nhân, nghiên cứu cẩn thận những biện pháp để sửa chữa sai lầm ấy1. - Chú trọng thử thách cán bộ lãnh đạo, quản lý trong thực tiễn cách mạng. Tư tưởng cơ bản, xuyên suốt của V.I. Lênin về công tác cán bộ là phải thử thách cán bộ trong thực tiễn phong phú, phức tạp, gian khổ, mới mẻ để xây dựng, rèn luyện đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý. V.I. Lênin đòi hỏi cán bộ, đảng viên luôn luôn đi đầu, có mặt ở những nơi xung yếu nhất của cách mạng, ở điều kiện hợp pháp, không hợp pháp, trên chiến trường, trong lĩnh vực kinh tế - xã hội. Đưa cán bộ vào thử thách trong thực tế cuộc sống và từ thực tế cuộc sống để khẳng định bản lĩnh, năng lực, phẩm chất cán bộ. Đây là một phương châm, nguyên tắc chỉ đạo trong công tác cán bộ. Ngay thời kỳ hoạt động bí mật, V.I. Lênin đã có ý tưởng về việc tổ chức các tiểu tổ, các cá nhân phải _________ 1. Xem V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.41, tr.51. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 29 chuyên về một công tác nào đó, phải khắc phục tính chất chật hẹp, “thủ công”, phường hội của các hoạt động địa phương1. Sau sự kiện tháng 12/1905, dự báo một cuộc đấu tranh có tính chất quyết định đang đến gần, V.I. Lênin đòi hỏi thống nhất những nhóm công nhân dân chủ - xã hội vào một đảng thực sự mácxít, đòi hỏi một sự cải tổ đảng theo khẩu hiệu “đi vào nhân dân” nhằm phát huy tinh thần chủ động, sáng tạo của tất cả đảng viên. Để đảm bảo sự lãnh đạo theo kịp sự phát triển của phong trào cách mạng, V.I. Lênin quan tâm đến việc phân bố một cách đúng đắn lực lượng, để cán bộ đi “xuống dưới”, về những nơi công tác nặng nề hơn, điều kiện khó khăn hơn, nhu cầu về những người có kinh nghiệm và có hiểu biết bức thiết hơn, những nguồn ánh sáng ít hơn, sinh hoạt chính trị yếu hơn2. Trong những năm nội chiến ác liệt, gian khổ, hàng vạn cán bộ, đảng viên, hàng nghìn cán bộ lãnh đạo, quản lý ưu tú đã luân chuyển, thử thách ngoài mặt trận, thu mua lương thực, bảo đảm giao thông vận tải, cổ động tuyên truyền... và đã trưởng thành trong “lò lửa cách mạng”. Nội chiến kết thúc, vấn đề thiếu hụt những cán bộ lãnh đạo, quản lý đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ quản lý nhà nước, phát triển kinh tế, văn _________ 1, 2. Xem V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.2, tr.584; t.12, tr.110. 30 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... hóa, xã hội hết sức trầm trọng. V.I. Lênin đặt ra vấn đề sử dụng các chuyên gia tư sản, các viên chức cũ, những nhân tài ngoài đảng, từ các tầng lớp xã hội khác. Để sử dụng họ, một mặt, V.I. Lênin đòi hỏi phải thử thách họ, đặt họ vào những điều kiện mới, kiểm soát họ một cách thích đáng, nhẫn nại, mặt khác, biết giúp đỡ họ làm việc, biết đề bạt họ vào vị trí xứng đáng, biết giới thiệu và chú ý đến kinh nghiệm của họ. Để “một kỹ sư sẽ thông qua những tài liệu khoa học của họ mà thừa nhận chủ nghĩa cộng sản”1, V.I. Lênin đã đưa ra những phương pháp thu hút các nhân viên, chuyên gia cũ, trí thức, tầng lớp tiểu tư sản, tầng lớp trung nông... vào sự nghiệp xây dựng xã hội mới. V.I. Lênin lưu ý đến quá trình điều động, tăng cường, thuyên chuyển cán bộ để thử thách, phải làm sao cho không ảnh hưởng đến chuyên môn của họ và sao cho vị trí công tác đảm nhiệm luôn luôn nằm trong tầm tay những cán bộ hoàn toàn am hiểu chuyên môn và bảo đảm thắng lợi cho công tác. Một số cán bộ ở Trung ương phải về các địa phương nhận chức vụ, để ở đó họ tổ chức công tác một cách gương mẫu, có ý nghĩa toàn quốc hơn là giữ một chức vụ nào đó ở Trung ương. _________ 1. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.42, tr.434. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 31 - Tăng cường dân chủ, thu hút sự tham gia của các tầng lớp nhân dân vào quá trình đánh giá, sử dụng, quản lý cán bộ. Theo V.I. Lênin, đây là một yêu cầu, một nội dung cực kỳ quan trọng của công tác cán bộ. Bởi vì, những người cộng sản “chỉ là một giọt nước trong đại dương”, họ chỉ lãnh đạo với điều kiện được sự ủng hộ, giúp đỡ của quần chúng lao động. Người cộng sản phải biết xây dựng chủ nghĩa cộng sản bằng bàn tay của những người không phải cộng sản. Chính quần chúng là người sáng tạo chân chính ra lịch sử. Nhưng điều sâu xa hơn, theo V.I. Lênin, kẻ thù tệ hại nhất, nguy cơ lớn nhất, nguy hiểm nhất trong bộ máy của Đảng, Nhà nước Xôviết là chủ nghĩa quan liêu. Trong tác phẩm Nhà nước và cách mạng, V.I. Lênin đã chỉ rõ, thực chất của chủ nghĩa quan liêu là những nhân viên nhà nước trở thành những nhân vật đặc quyền, thoát ly quần chúng và đứng trên quần chúng. Chủ nghĩa quan liêu là chủ nghĩa địa vị, tức là đem lợi ích của sự nghiệp chung phục tùng lợi ích của tư tưởng danh vị, tức là chỉ chú ý đến địa vị mà không chú ý đến công tác, tức là tranh giành nhau để được bổ tuyển vào những chức vụ béo bở1. V.I. Lênin chỉ ra những _________ 1. Xem V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.8, tr.424. 32 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... nguyên nhân, nguy cơ mà bộ máy đảng, nhà nước rơi vào chủ nghĩa quan liêu là: sự yếu kém về tổ chức không theo kịp với yêu cầu phát triển xã hội; tình trạng tha hóa về đạo đức; sự giảm sút nhiệt tình cách mạng, phai nhạt lý tưởng cộng sản; ý thức kỷ luật kém; trình độ văn hóa kém; kém kinh nghiệm thực tiễn; tình trạng phân tán của nền sản xuất nhỏ... Để chống lại chủ nghĩa quan liêu, trong rất nhiều việc phải làm, V.I. Lênin đặt trọng tâm vào xây dựng, rèn luyện đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý. Cần phải thanh đảng để nhằm vào những người cộng sản lên mặt quan cai trị, những người chỉ biết hội họp, lập hết ban này, ban nọ, trong khi công việc phụ trách không được tiến hành có hiệu quả, không lo tiết kiệm cái đồng côpếch đã giao cho họ, không biết cách làm cho nó biến một thành hai, mà lại đi xây dựng những kế hoạch hàng tỷ đồng Xôviết1. V.I. Lênin đặc biệt chú ý tới mối liên hệ giữa Đảng với quần chúng, phát huy và thực hành dân chủ, tăng cường sự tham gia của quần chúng nhân dân vào các mặt của công tác xây dựng bộ máy Xôviết. “Quần chúng phải có quyền được tự mình cử ra những người lãnh đạo có trách nhiệm. Quần chúng _________ 1. Xem V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.45, tr.19. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 33 phải có quyền được thay đổi những người lãnh đạo của mình, phải có quyền được hiểu rõ và kiểm tra mỗi một bước nhỏ nhất trong hoạt động của những người đó. Quần chúng phải có quyền được đề bạt trong nội bộ của họ bất kỳ một công nhân nào lên phụ trách chức vụ lãnh đạo”1. Đây là những tư tưởng có giá trị lý luận và thực tiễn cho đến ngày nay. 2. Về sự tha hóa, biến chất, quan liêu của đội ngũ cán bộ Phạm trù “tha hóa” được C. Mác trình bày lần đầu tiên và khá tập trung trong tác phẩm Bản thảo kinh tế - triết học năm 1844. Đây không phải là tác phẩm hoàn chỉnh, được thể hiện dưới dạng bản thảo có tên “Lao động bị tha hóa” khoảng 20 trang, là một trong những tác phẩm điển hình cho giai đoạn hình thành và phát triển phép biện chứng duy vật mácxít. “Tha hóa”, trong triết học, tức là một sự vật, hiện tượng biến thành cái khác và phải là một cái gì xa lạ, đối lập với cái ban đầu, tức là nó tự đánh mất bản chất và biến thành một bản chất đối lập. Phạm trù “tha hóa” được C. Mác xem xét trong các mối quan hệ: giữa công nhân và tư sản; giữa người lao động với _________ 1. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.36, tr.192. 34 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... lĩnh vực lao động trong điều kiện của chế độ tư hữu và giữa người làm ra vật phẩm (hàng hóa) với sự thống trị của thế giới vật phẩm (hàng hóa). C. Mác đã sử dụng khái niệm “tha hóa” để lý giải hiện tượng công chức và bộ máy nhà nước, vốn dĩ là một cơ cấu do xã hội tạo ra vì mục đích làm cho xã hội con người tốt hơn lại trở nên xa lạ với những người tạo ra nó, nuôi dưỡng nó, thậm chí bị nó áp bức1. Tha hóa lao động là nguyên nhân của hiện tượng tha hóa nhà nước, tha hóa đạo đức công chức. Ông cho rằng, bản chất của sự tha hóa lao động nảy sinh từ sự tuyệt đối hóa cá nhân và tư hữu đến mức coi nó là mục đích duy nhất. Do bản chất của mình, xã hội, nhà nước là phương tiện để mọi người sống tốt hơn, nhưng do quan niệm tư hữu là mục đích duy nhất, nên tính chất loài (sống chung, lao động hợp tác) trở thành công cụ làm giàu của người sở hữu tư liệu sản xuất. Theo C. Mác, tha hóa trong lao động với những biểu hiện của nó, chính là sự tha hóa bản _________ 1. Mặc dù nội dung phân tích tha hóa lao động của C. Mác gắn với phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, nhưng có thể thấy, nếu ở đâu tuyệt đối hóa cá nhân và sở hữu tư nhân, biến nó từ phương tiện trở thành mục đích cuối cùng cần bảo vệ của xã hội loài người thì những hậu quả mà C. Mác chỉ ra cũng sẽ xuất hiện. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 35 chất của con người. Lao động thuộc lĩnh vực bản chất người, của con người; lao động này chỉ khi nào con người làm chủ được, là nhu cầu tự biểu hiện được, thì lao động ấy mới phản ánh bản chất người một cách thuận chiều, phù hợp. Còn lao động trong điều kiện chế độ tư hữu thì nó ở ngoài con người, đây chính là quá trình tha hóa của lao động. Nó đặt con người trong tình trạng nô dịch, xa lạ, đối địch. Sản phẩm làm ra bởi lao động của công nhân cuối cùng lại không nằm trong tay công nhân, nó là của người khác, nên nó vô hình trung quay lại thống trị người công nhân, cho nên sản phẩm càng nhiều, anh ta càng ít đi chất người, sản phẩm càng đẹp thì anh ta càng trở nên thô lỗ, giá trị con người ngày càng giảm đi, cuối cùng con người bị “vật thể hóa”. Về bản chất, “sự chiếm hữu vật phẩm biểu hiện ra là sự tha hóa, sự nhượng đi”1. Từ đó, C. Mác kết luận: “Xuất phát từ quan hệ của lao động bị tha hóa với sở hữu tư nhân, còn có thể có kết luận thêm rằng sự giải phóng xã hội khỏi sở hữu tư nhân, v.v., khỏi sự nô dịch, trở thành hình thức chính trị của sự giải phóng công nhân... bao hàm sự giải phóng toàn thể loài người”2. _________ 1, 2. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.42, tr.129, 143. 36 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... Như vậy, một số người đã biến một số người khác thành công cụ làm giàu cho mình bằng chính các quan hệ xã hội coi bảo vệ chế độ tư hữu là mục đích tối thượng. Nhờ sở hữu tư liệu sản xuất mà chủ tư bản có thể quyết định ai được sống (được thuê vào làm việc, cũng tức là công cụ làm giàu tốt nhất cho chủ tư bản) và ai không được sống (không có việc làm). Khi giới chủ không những nắm được quyền lực kinh tế mà còn nắm được quyền lực chính trị (làm chủ bộ máy nhà nước) thì họ có quyền lực vô địch, thông qua các thủ pháp dân chủ hình thức buộc xã hội phải hành động theo ý chí của họ. “Chính là vì các cá nhân chỉ theo đuổi lợi ích riêng của mình, - lợi ích mà họ coi là không nhất trí với lợi ích chung của họ, vì nói tóm lại cái phổ biến chỉ là một hình thức hư ảo của các cộng đồng, - cho nên họ coi lợi ích chung đó là một cái gì “xa lạ”, “không phụ thuộc” vào họ, nói một cách khác, nó lại là một thứ lợi ích “phổ biến” riêng biệt và đặc biệt, hoặc là bản thân các cá nhân buộc phải vận động trong giới hạn của tình trạng chia cắt ấy, như trong chế độ dân chủ”1. Để khắc phục hiện tượng tha hóa, ông đề nghị cải tạo xã hội theo các nguyên tắc của chủ nghĩa cộng _________ 1. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.3, tr.48. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 37 sản, xóa bỏ nhà nước của các giai cấp áp bức, bóc lột, xây dựng nhà nước kiểu mới của giai cấp vô sản. Theo C. Mác, cán bộ là những người “đầy tớ luôn luôn có thể bị bãi miễn..., luôn luôn hành động dưới sự kiểm soát của nhân dân..., không nấp sau một chế độ quan liêu giấy tờ, không ngại thừa nhận những sai lầm của mình bằng cách sửa chữa những sai lầm ấy”1. C. Mác cũng nhấn mạnh rằng, cần phải xóa bỏ các giai cấp không sản xuất, nhà nước phải thực hiện chức năng tổ chức, quản lý mà xã hội giao phó với chi phí hợp lý (tinh gọn bộ máy bằng cách giảm quân đội thường trực, công chức hưởng lương như công nhân), công chức không còn những đặc quyền, đặc lợi dưới chính quyền tư sản2. C. Mác đề xuất mô hình nhà nước mới cho xã hội xã hội chủ nghĩa là: quyền lực nhà nước là thống nhất và phải thuộc về quần chúng nhân dân lao động. Ông nhấn mạnh nguyên tắc tự quản và công khai trong tổ chức bộ máy nhà nước xã hội chủ nghĩa và mong muốn: “Toàn thể nước Pháp có thể sẽ được tổ chức thành công xã tự cai quản và tự quản lý lấy mình”3. Cơ quan tự quản đó là nhà nước của giai cấp công nhân. _________ 1, 2, 3. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.17, tr.719- 720, 449-454, 723. 38 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... Cơ chế này đòi hỏi tính tự giác của các công chức, viên chức và của các cơ quan của công xã phải rất cao. Cơ quan công xã phải kiểm soát chặt chẽ hoạt động của các công chức, viên chức. “Công xã không hề tự cho mình là không bao giờ sai lầm, như tất cả các chính phủ cũ vẫn thường tự nhận là như thế, Công xã công bố tất cả những báo cáo hội nghị của mình, thông báo tất cả những hoạt động của mình, nói cho công chúng biết tất cả những khuyết điểm của mình”1. Vấn đề rút ra là: Đây là những phác thảo đầu tiên trong giai đoạn đầu hình thành chủ nghĩa Mác, tuy còn chịu ảnh hưởng của tư tưởng và cách diễn đạt của Hêghen và Phoiơbắc, nhưng khác với “sự tha hóa của ý niệm tuyệt đối” của Hêghen và “sự tha hóa có tính tộc loại” của Phoiơbắc, C. Mác đi vào nghiên cứu thực tiễn đời sống xã hội, thực tiễn lao động sản xuất để tìm ra căn nguyên của sự tha hóa người lao động. Sau này, trong các tác phẩm Gia đình thần thánh, Sự khốn cùng của triết học, Hệ tư tưởng Đức, nhất là Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, vấn đề “tha hóa” được đề cập rõ ràng hơn về bản chất, căn nguyên, các biện pháp khắc phục. Điều đó khẳng định về phương pháp luận, vấn _________ 1. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Sđd, t.17, tr.463. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 39 đề suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, tự diễn biến, tự chuyển hóa nằm ở trong đời sống hiện thực, chủ yếu ở lĩnh vực kinh tế. Nhất quán với quan điểm duy vật lịch sử của C. Mác và Ph. Ăngghen, V.I. Lênin cho rằng, lãnh đạo dân chủ là phải biết khuyến khích phê bình, đề cao trách nhiệm phê bình. Ông khẳng định: “Chế độ dân chủ vô sản là chế độ sẽ thi hành ngay lập tức những biện pháp để chặt tận gốc chế độ quan liêu và sẽ có thể thi hành những biện pháp ấy tới cùng, tới chỗ hoàn toàn phá hủy chế độ quan liêu, tới chỗ hoàn toàn xây dựng một chế độ dân chủ cho nhân dân”1 và cảnh báo: “Những người cộng sản đã trở thành những tên quan liêu. Nếu có cái gì sẽ làm tiêu vong chúng ta thì chính là cái đó”2; kẻ thù bên trong tệ hại nhất của chúng ta, chính là anh chàng quan liêu; “Chủ nghĩa quan liêu trong bộ máy Xôviết không thể không lan sang bộ máy đảng, vì hai bộ máy này có quan hệ mật thiết với nhau”3. Ông tin tưởng “Nhà nước xã hội chủ nghĩa có khả năng chống quan liêu” nhờ toàn dân được vũ trang do các Xôviết tập hợp lại, chính họ phải quản lý nhà nước. _________ 1, 2, 3. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, 1980, t.33, tr.135; t.54, tr.235; t.42, tr.59. 40 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... Để chống quan liêu, V.I. Lênin chủ trương: “Lựa chọn người và kiểm tra sự thực hiện. Đó là vấn đề then chốt”1. Cán bộ phải học tập và rèn luyện tinh thần, thái độ và phương pháp ứng xử dân chủ với nhân dân cùng với việc học các tri thức khoa học, luật pháp, kỹ thuật quản lý, học buôn bán. Phải đề phòng tình trạng cán bộ thiếu hiểu biết, thiếu kỹ năng đem chức vụ ra dọa nạt dân chúng. V.I. Lênin viết: “Theo tôi, hiện giờ có ba kẻ thù chính đang đứng trước mỗi người, bất kể người đó làm việc gì, ở cương vị nào, và trước mỗi người làm công tác giáo dục chính trị, nếu người đó là một đảng viên cộng sản (mà đại đa số những người làm công tác giáo dục chính trị đều là đảng viên). Trước mặt họ, ba kẻ thù chính ấy là: kẻ thù thứ nhất - tính kiêu ngạo cộng sản chủ nghĩa; kẻ thù thứ hai - nạn mù chữ; kẻ thù thứ ba - nạn hối lộ”2. Ông đề nghị sớm thành lập cơ quan lãnh đạo toàn liên bang đấu tranh với nạn tham nhũng. Thành phần của cơ quan này gồm Ban Kiểm tra Trung ương và Bộ Dân ủy thanh tra công nông. Chức năng của cơ quan này là đấu tranh không khoan nhượng với mọi hành vi lợi dụng chức quyền của đảng viên và cán bộ, đấu tranh chống nạn quan liêu và tư tưởng thăng _________ 1, 2. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.44, tr.450, 217. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 41 quan phát tài của những phần tử thoái hóa, biến chất trong nội bộ Đảng. V.I. Lênin yêu cầu phải lựa chọn, đào tạo, thử thách cán bộ bằng sự kiểm tra nghiêm ngặt. Tăng cường kỷ luật lao động, tăng cường sự kiểm tra, kiểm soát một cách chặt chẽ, xử lý nghiêm những kẻ tha hoá quyền lực, quan liêu, tham nhũng. Phải tạo điều kiện để quần chúng lao động tham gia kiểm tra, kiểm soát. Mọi người đều phải tham gia kiểm tra, kiểm soát. Kiểm tra không mang nghĩa xấu mà mang nghĩa cung cấp thông tin để có quyết định đúng1 và kiểm kê, kiểm soát phải có tổ chức, phương pháp (từ dưới lên và trên xuống), phát huy mọi sáng tạo của địa phương, cơ sở; công khai việc kiểm kê, kiểm soát; kiểm tra thực chất; xử lý nghiêm minh2. V.I. Lênin yêu cầu những người có trọng trách phải cải tiến tổ chức, quản lý nhà nước nhằm loại trừ lãng phí dù nhỏ nhất, chủ động và tích cực đẩy mạnh cuộc vận động xây dựng và chỉnh đốn Đảng, thanh lọc làm trong sạch Đảng, xây dựng phong cách làm việc mới: khoa học, hiểu biết công việc; liên tục cải tiến, sáng tạo... Bên cạnh đó, V.I. Lênin cũng khẳng _________ 1, 2. Xem V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.36, tr.220-221; t.33, tr.125-126. 42 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... định, không ngăn chặn, đẩy lùi được tình trạng thoái hóa, biến chất của đội ngũ cán bộ, đảng viên bằng giáo dục và pháp luật, kỷ cương và tổ chức thì cũng không thể có chủ nghĩa xã hội. II. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ Chủ tịch Hồ Chí Minh là người sáng lập và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt Nam thành một đảng cách mạng chân chính. Tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác cán bộ là sự vận dụng và phát triển sáng tạo quan điểm chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện, hoàn cảnh Việt Nam. Đó là một di sản tư tưởng vô giá và trở thành cơ sở lý luận để giải đáp những vấn đề hiện nay về đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ. 1. Về đội ngũ cán bộ Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: Khi xưa làm quan là hưởng đỉnh chung, bây giờ chúng ta làm việc cho dân, cho nước, gọi là công bộc. Tư tưởng này đã được nhấn mạnh khi Người dạy về tư cách một người cách mạng “vị công vong tư”, “không hiếu danh, không kiêu ngạo”, “ít lòng tham muốn về vật chất”. Người viết trong tác phẩm Đường cách mệnh: “Chúng ta đã CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 43 hy sinh làm cách mệnh, thì nên làm cho đến nơi, nghĩa là làm sao cách mệnh rồi thì quyền giao cho dân chúng số nhiều, chớ để trong tay một bọn ít người. Thế mới khỏi hy sinh nhiều lần, thế dân chúng mới được hạnh phúc”1. Đặc biệt, ngay sau khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 vừa thành công, chính quyền về tay Nhân dân, Người đã nói rõ ý nghĩa to lớn của cuộc cách mạng: “Trong một thời gian rất vắn, chúng ta đã phá tan chế độ quân chủ chuyên chế mấy nghìn năm nay. Chúng ta đã đánh đổ cái nền thống trị của hai đế quốc chủ nghĩa: Pháp và Nhật. Chúng ta đã lập nên một chính thể Dân chủ Cộng hòa. Đó là một cuộc thắng lợi xưa nay chưa từng thấy trong lịch sử nước ta”2. Khi Đảng ta trở thành đảng cầm quyền, Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Đảng không phải là một tổ chức để làm quan phát tài. Nó phải làm tròn nhiệm vụ giải phóng dân tộc, làm cho Tổ quốc giàu mạnh, đồng bào sung sướng”3. Giá trị cốt lõi, xuyên suốt và trở thành động lực của toàn bộ tiến trình cách mạng đi đến hạnh phúc, tự do là lập nên chính thể dân chủ cộng hòa, tức là một chế độ do Nhân dân làm chủ. Chính quyền của _________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.2, tr.292; t.4, tr.18; t.5, tr.289. 44 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... số đông, của khối đại đoàn kết toàn dân tộc, chứ không phải nằm trong tay một bọn ít người. Đó là Nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Mệnh đề “Chính phủ là công bộc của dân” được hiểu là “Các công việc của Chính phủ làm phải nhằm vào một mục đích duy nhất là mưu tự do hạnh phúc cho mọi người. Cho nên Chính phủ nhân dân bao giờ cũng phải đặt quyền lợi dân lên trên hết thảy. Việc gì có lợi cho dân thì làm. Việc gì có hại cho dân thì phải tránh”1. Điểm khác nhau về bản chất giữa Nhà nước của Nhân dân với các nhà nước của giai cấp bóc lột là quyền hành, lực lượng, trí tuệ, và lòng tin ở nơi Nhân dân. Nhân dân ủy quyền cho các đại diện do mình bầu ra. Nhân dân có quyền dùng hoặc không dùng những người đại biểu nhân dân này nếu họ không xứng đáng với sự tín nhiệm của Nhân dân. Khi Nhân dân đã ủy quyền thì người cán bộ phải có trách nhiệm với mọi nhiệm vụ mà Nhân dân giao cho và phải làm cho tốt. Chỉ khi nào còn tin yêu chế độ thì Nhân dân mới quan tâm đến sự trưởng thành của đội ngũ cán bộ. _________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.21. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 45 Một chính phủ thật sự là công bộc của dân thì phải biết khuyến khích, động viên, tạo mọi điều kiện, cơ chế để Nhân dân góp ý, phê bình mình. Hồ Chí Minh nói: “Chính phủ, từ Hồ Chủ tịch cho đến các vị ủy ban đây, rồi các bộ trưởng, đến các cán bộ thôn, xã, gọi là chính quyền, gọi là Chính phủ, đều là đày tớ của nhân dân... Dân làm chủ thì Chủ tịch, bộ trưởng, thứ trưởng, ủy viên này khác là làm gì? Làm đày tớ. Làm đày tớ cho nhân dân, chứ không phải là làm quan cách mạng”1. Ngày 17/9/1945, trong Thư gửi các đồng chí tỉnh nhà, Người chỉ ra những khuyết điểm to nhất như “có người hủ hóa, lên mặt làm quan cách mạng, hoặc là độc hành độc đoán, hoặc là dĩ công dinh tư. Thậm chí dùng pháp công mà báo thù tư”2. Hai ngày sau đó, trong bài Chính phủ là công bộc của dân, Người chỉ rõ: “Các Ủy ban nhân dân làng, phủ là hình thức Chính phủ địa phương, phải chọn trong những người có công tâm, trung thành, sốt sắng với quyền lợi dân chúng, có năng lực làm việc, được đông đảo dân làng tín nhiệm. Không thể nhờ tiền tài hay một thế lực gì khác mà chui vào lọt các Ủy ban đó”3. _________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.10, tr.571-572; t.4, tr.20; t.4, tr.21. 46 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... Rõ ràng, khi đảng cầm quyền, cán bộ có quyền lực mà thiếu lương tâm thì rất dễ bị tha hóa. Hồ Chí Minh chỉ rõ: “cán bộ các cơ quan, các đoàn thể, cấp cao thì quyền to, cấp thấp thì quyền nhỏ. Dù to hay nhỏ, có quyền mà thiếu lương tâm là có dịp đục khoét, có dịp ăn của đút, có dịp “dĩ công vi tư””1. Theo tư tưởng Hồ Chí Minh, không ai có thể xóa bỏ được chế độ ta, ngoại trừ ta tự đánh đổ; không ai bôi nhọ được chúng ta ngoại trừ chúng ta tự bôi nhọ bằng chính thói quan liêu, tham ô, tham nhũng, xa dân và thiếu trách nhiệm với dân. Sự suy thoái đạo đức của cán bộ, đảng viên do tham ô, tham nhũng, lãng phí, quan liêu, thiếu tinh thần trách nhiệm, thiếu ý thức tổ chức kỷ luật chính là kẻ thù trong tổ chức của ta, là bạn đồng minh của các thế lực thù địch khác, sẽ phá hoại chúng ta từ trong phá ra, làm hỏng công việc của ta. Để sửa đổi lối làm việc cho cán bộ, đảng viên, củng cố, chỉnh đốn, xây dựng Đảng, trong tác phẩm Sửa đổi lối làm việc, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ ra nguyên nhân chủ yếu của căn bệnh chủ quan của cán bộ, đảng viên là do: “Kém lý luận, hoặc khinh lý luận, hoặc lý luận suông”2. Sau này, trong Đảng ta có lúc _________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.6, tr.127; t.5, tr.273. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 47 bệnh chủ quan đã phát triển thành “chủ quan duy ý chí”. Chủ tịch Hồ Chí Minh phân tích, vì kém lý luận, cho nên gặp mọi việc không biết xem xét cho rõ, cân nhắc cho đúng, xử trí cho khéo; không biết nhận rõ điều kiện, hoàn cảnh khách quan, ý mình nghĩ thế nào làm thế ấy, kết quả thường thất bại. Người cũng chỉ ra hiện tượng coi thường lý luận, không thấy rõ tầm quan trọng của lý luận như: “Có những cán bộ, những đảng viên cũ, làm được việc, có kinh nghiệm. Cố nhiên, những anh em đó rất quý báu cho Đảng. Nhưng họ lại mắc phải cái bệnh khinh lý luận. Họ quên rằng, nếu họ đã có kinh nghiệm mà lại biết thêm lý luận thì công việc tốt hơn nhiều. Họ quên rằng, kinh nghiệm của họ tuy tốt, nhưng cũng chẳng qua là từng bộ phận mà thôi, chỉ thiên về một mặt mà thôi”1. Người chỉ ra hướng khắc phục: “Có kinh nghiệm mà không có lý luận, cũng như một mắt sáng, một mắt mờ. Những anh em đó, cần phải nghiên cứu thêm lý luận, mới thành người cán bộ hoàn toàn”2. Thấy rõ tầm quan trọng của lý luận, nhưng cần phải tránh rơi vào _________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.274. 48 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... bệnh lý luận suông. Người phân tích: “Lý luận cốt để áp dụng vào công việc thực tế. Lý luận mà không áp dụng vào thực tế là lý luận suông. Dù xem được hàng ngàn hàng vạn quyển lý luận, nếu không biết đem ra thực hành, thì khác nào một cái hòm đựng sách. Xem nhiều sách để mà lòe, để làm ra ta đây, thế không phải là biết lý luận”1. Người chỉ ra cách sửa chữa cả ba căn bệnh: kém lý luận, khinh lý luận và lý luận suông: “mỗi cán bộ, mỗi đảng viên phải học lý luận, phải đem lý luận áp dụng vào công việc thực tế. Phải chữa cái bệnh kém lý luận, khinh lý luận và lý luận suông”2. Một biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị hiện nay trong cán bộ, đảng viên là: Không chấp hành nghiêm các nguyên tắc tổ chức của Đảng; sa sút ý chí phấn đấu, không gương mẫu trong công tác; né tránh trách nhiệm, thiếu trách nhiệm, trung bình chủ nghĩa, làm việc qua loa, đại khái, kém hiệu quả; không còn ý thức hết lòng vì nước, vì dân, không làm tròn chức trách, nhiệm vụ được giao. Tương tự như những biểu hiện trên, trong tác phẩm Sửa đổi lối làm việc, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phê phán các khuyết điểm của cán bộ, đảng viên: _________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.274, 274-275. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 49 “Không theo nguyên tắc sinh hoạt của Đảng. Muốn sao làm vậy... Không phục tùng mệnh lệnh, không tuân theo kỷ luật. Cứ làm theo ý mình”1. Những người có căn bệnh này thường thiếu trách nhiệm, làm việc qua loa, đại khái. Biểu hiện như: khi tiếp được mệnh lệnh hoặc nghị quyết, không chịu nghiên cứu rõ ràng. Không lập tức đưa ngay mệnh lệnh và nghị quyết đó cho cấp dưới, cho đảng viên, cho binh sĩ. Cứ xếp lại đó. Khi thi hành, kềnh kềnh càng càng, không hoạt bát nhanh chóng. Hoặc thi hành một cách miễn cưỡng, không sốt sắng, không đến nơi đến chốn. Kết quả nhỏ là: nghị quyết đầy túi áo, thông cáo đầy túi quần. Kết quả nặng là: phá hoại tổ chức của Đảng, giảm bớt kỷ luật của Đảng, bỏ mất thời cơ tốt, lúc nên làm thì không làm, khi làm thì trễ rồi2. Người chỉ ra cách chữa căn bệnh không chấp hành nghiêm các nguyên tắc tổ chức của Đảng: “- Các cơ quan chỉ đạo phải có cách lãnh đạo cho đúng. Mỗi việc gì đều phải chỉ bảo cách làm. - Cấp trên phải hiểu rõ tình hình cấp dưới và tình hình quần chúng, để chỉ đạo cho đúng. - Khi nghị quyết việc gì, phải cẩn thận, rõ ràng. Khi đã nghị quyết thì phải kiên quyết thi hành”3. _________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.298, 299, 300. 50 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... Những quan niệm và định hướng chỉ đạo, giải pháp mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đưa ra về đội ngũ cán bộ vẫn còn nguyên giá trị cho đến tận hôm nay, vẫn là nền tảng lý luận và thực tiễn để Đảng, Nhà nước tiếp tục phát triển, nâng cao hơn nữa chất lượng đội ngũ cán bộ của Đảng. 2. Về công tác cán bộ Tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác cán bộ nói chung bao gồm nhiều vấn đề: vai trò, vị trí của cán bộ và công tác cán bộ trong sự nghiệp cách mạng; mối quan hệ giữa đường lối chính trị, đường lối tổ chức và phong trào quần chúng trong công tác cán bộ; vấn đề tăng cường bản chất giai cấp công nhân, truyền thống yêu nước, truyền thống đoàn kết trong Đảng và trong cán bộ; vấn đề tiêu chuẩn, cơ cấu đánh giá, đào tạo, bồi dưỡng, quản lý, bố trí, sử dụng cán bộ; về chiến lược cán bộ, bồi dưỡng cán bộ kế tục; về đạo đức cách mạng; vấn đề phát hiện và sử dụng nhân tài trong và ngoài Đảng; vấn đề tự phê bình và phê bình... Có thể khái quát một số quan điểm, tư tưởng chỉ đạo của Hồ Chí Minh ở những nội dung sau: 2.1. Về việc phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ Trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đặc biệt quan tâm đến CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 51 công tác xây dựng đội ngũ cán bộ. Là người sáng lập và rèn luyện Đảng ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là người vạch đường chỉ lối, nhà thiết kế, người tổ chức của cách mạng Việt Nam mà còn là người thầy trực tiếp tuyển lựa, huấn luyện, đào tạo, bồi dưỡng nên nhiều thế hệ cán bộ cách mạng xuất sắc, góp phần quan trọng vào thắng lợi của cách mạng dân tộc dân chủ và cách mạng xã hội chủ nghĩa. Tấm gương người thầy cách mạng cùng với các bài viết, bài nói ngắn gọn, súc tích, dễ hiểu, đầy sức thuyết phục của Người về cán bộ và đào tạo, bồi dưỡng cán bộ là di sản vô cùng quý giá của Đảng và Nhân dân Việt Nam trong công cuộc đổi mới đất nước hiện nay. Là người ra đi tìm đường cứu nước khi các phong trào yêu nước đều bế tắc về đường lối và thất bại, Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh hiểu hơn ai hết sự cần thiết phải truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, lý luận cách mạng khoa học và chân chính nhất vào phong trào yêu nước và phong trào công nhân để từ đó nhen lên ngọn lửa cách mạng theo đường lối mới và tiến tới tổ chức chính đảng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động để lãnh đạo sự nghiệp giành độc lập dân tộc. Tháng 6/1923, khi chia tay với các đồng chí cùng hoạt động ở Pháp, Người đã xác định rất rõ, để đạt được mục tiêu giành độc lập dân 52 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... tộc, tự do cho Tổ quốc, cho Nhân dân, thì trước hết phải: “Đi vào quần chúng, thức tỉnh họ, tổ chức họ, đoàn kết họ, huấn luyện họ, đưa họ ra đấu tranh giành tự do độc lập”1. Trong bối cảnh “Tụi tư bản và đế quốc chủ nghĩa nó lấy tôn giáo và văn hóa làm cho dân ngu, lấy phép luật buộc dân lại, lấy sức mạnh làm cho dân sợ, lấy phú quý làm cho dân tham. Nó làm cho dân nghe đến 2 chữ cách mệnh thì sợ rùng mình”2, Người nhấn mạnh “cách mệnh trước phải làm cho dân giác ngộ”3. Và Người đã đến Quảng Châu, tập trung thời gian mở những lớp huấn luyện chính trị cho đội ngũ thanh niên yêu nước, đào tạo họ thành những hạt giống đỏ chuẩn bị cho việc thành lập Đảng. Khi sáng lập Đảng, trong Chánh cương vắn tắt, Người chỉ rõ con đường cách mạng Việt Nam không chỉ dừng lại ở cách mạng giải phóng dân tộc mà phải “làm tư sản dân quyền cách mạng và thổ địa cách mạng để đi tới xã hội cộng sản”4. Để thực hiện được điều đó, theo Người, vấn đề then chốt hàng đầu là phải xây dựng được đội ngũ cán bộ, những người trung kiên, dám tiên phong đi đầu và được trang bị lý _________ 1, 2, 3, 4. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.1, tr.209; t.2, tr.288; t.2, tr.288; t.3, tr.11. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 53 luận cách mạng. Bởi vậy, sau ngày thành lập Đảng, trước thực tế đội ngũ cán bộ cách mạng tuy có nhiều người dũng cảm, dày dạn thực tiễn nhưng còn yếu về lý luận, Người đã viết thư gửi Quốc tế Cộng sản đề nghị giúp đỡ đào tạo lý luận cho đội ngũ cán bộ cách mạng của Việt Nam. Trong Thư gửi Ban Phương Đông ngày 16/01/1935, Người viết: “Các đồng chí của chúng tôi rất dũng cảm và hăng hái. Các đồng chí ấy công tác rất tận tụy. Nhưng vì thiếu kiến thức lý luận, buộc các đồng chí ấy phải mò mẫm từng bước... Nhưng có thể tránh được biết bao bế tắc, sai lầm và biết bao thất bại đau đớn, nếu chúng ta có thể cung cấp cho các đồng chí ấy những kiến thức tối cần thiết về lý luận soi đường, tạo điều kiện dễ dàng cho các đồng chí ấy tiến hành công tác”1. Sau khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, chính quyền cách mạng non trẻ phải đồng thời thực hiện nhiệm vụ xây dựng xã hội mới và chống thù trong, giặc ngoài để bảo vệ thành quả cách mạng, bảo vệ nền độc lập dân tộc. Để thực hiện những nhiệm vụ cách mạng to lớn, nặng nề đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ cần phải tích cực huấn luyện, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ. Người khẳng định: _________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.3, tr.113. 54 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... “cán bộ là cái gốc của mọi công việc”1, “Muôn việc thành công hoặc thất bại, đều do cán bộ tốt hoặc kém”2, “Có cán bộ tốt, việc gì cũng xong”3, nên “huấn luyện cán bộ là công việc gốc của Đảng”4. Quan tâm đến sự nghiệp đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, Người đã có nhiều bài viết, bài nói chỉ rõ mục đích, nội dung, phương thức tổ chức đào tạo, bồi dưỡng cũng như yêu cầu đối với người dạy và người học. Theo Người, mục đích của đào tạo, bồi dưỡng cán bộ là xây dựng được một đội ngũ cán bộ vừa hồng, vừa chuyên, đủ tâm và đủ tầm gánh vác sự nghiệp cách mạng. Người ví cán bộ như tiền vốn của Đảng, vì vậy, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ giống như “tạo tiền vốn” cho Đảng: “Có vốn mới làm ra lãi. Bất cứ chính sách, công tác gì nếu có cán bộ tốt thì thành công, tức là có lãi. Không có cán bộ tốt thì hỏng việc, tức là lỗ vốn”5. Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ còn nhằm mục đích chuẩn bị lực lượng cách mạng cho đời sau, để thế hệ trẻ kế tục xứng đáng sự nghiệp cách mạng, xây dựng đất nước phồn vinh và phát triển, sánh vai với các cường quốc năm châu. Bởi vậy, trước khi từ biệt thế giới này, Người còn căn dặn lại: “Bồi dưỡng thế hệ _________ 1, 2, 3, 4, 5. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.309; t.5, tr.280; t.5, tr.280; t.5, tr.309; t.6, tr.356. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 55 cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”1. Về nội dung đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, Người cho rằng, có bốn nội dung quan trọng là: lý luận, công tác, văn hóa và chuyên môn. Chủ tịch Hồ Chí Minh xác định đào tạo, bồi dưỡng lý luận lên trước là vì Đảng ta là đảng cầm quyền, lấy chủ nghĩa Mác - Lênin làm nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho mọi hành động và thực tiễn đã chứng minh, nhờ được trang bị lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, Đảng mới có khả năng lãnh đạo Nhân dân giành được độc lập dân tộc và tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội. Người ví những người cách mạng Việt Nam tiếp thu ảnh hưởng của cách mạng Tháng Mười Nga và chủ nghĩa Mác - Lênin “tựa như người đi đường đang khát mà có nước uống, đang đói mà có cơm ăn”2 và khẳng định: “Chủ nghĩa Lênin đối với chúng ta, những người cách mạng và nhân dân Việt Nam, không những là cái “cẩm nang” thần kỳ, không những là cái kim chỉ nam mà còn là mặt trời soi sáng con đường chúng ta đi tới thắng lợi cuối cùng”3. Người còn chỉ rõ, đào tạo, bồi dưỡng lý luận là để giúp cán bộ tránh kiểu làm mò mẫm, sa _________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.15, tr.612; t.11, tr.173; t.12, tr.563. 56 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... vào kinh nghiệm chủ nghĩa, dẫn tới sai lầm, vấp váp. “Làm mà không có lý luận thì không khác gì đi mò trong đêm tối, vừa chậm chạp vừa hay vấp váp. Có lý luận thì mới hiểu được mọi việc trong xã hội, trong phong trào để chủ trương cho đúng, làm cho đúng”1. Theo Người, Đảng ta là một đảng Mác - Lênin, đã được thử thách và rèn luyện lâu dài trong đấu tranh gian khổ, vì thế Đảng có rất nhiều ưu điểm, nhưng “Đảng ta còn có nhiều nhược điểm mà một trong những nhược điểm lớn là trình độ lý luận còn thấp kém”2. Trước thực tế một bộ phận cán bộ, đảng viên lười học tập lý luận hoặc có biểu hiện xem thường lý luận, Người phê phán: “trong Đảng ta hiện nay còn có nhiều người chỉ biết vùi đầu suốt ngày vào công tác sự vụ, không nhận thấy sự quan trọng của lý luận, cho nên còn có hiện tượng xem thường học tập hoặc là không kiên quyết tìm biện pháp để điều hòa công tác và học tập”3 và yêu cầu các tổ chức đảng phải quan tâm “đẩy mạnh phong trào học tập lý luận”4. Cùng với việc chú trọng đào tạo, bồi dưỡng về lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn yêu cầu nội dung đào tạo, bồi dưỡng cán bộ phải _________ 1, 2, 3, 4. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.6, tr.357; t.11, tr.90, 94, 94. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 57 toàn diện. Tại Hội nghị toàn quốc lần thứ nhất về công tác huấn luyện và học tập, ngày 06/5/1950, Người nhắc nhở, ngoài lý luận, phải dạy công tác, tức phương pháp, cách thức làm việc, làm thế nào cho có lợi và đạt được hiệu quả. Người còn yêu cầu cán bộ phải có văn hóa, am hiểu lịch sử nước nhà và thế giới, sử dụng thành thạo một ngoại ngữ, có trình độ chuyên môn sâu, lãnh đạo ngành nào phải biết chuyên môn ngành ấy. Tại Hội nghị bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo các cấp toàn miền Bắc, từ ngày 13/3 đến ngày 21/3/1961, Người lại nhấn mạnh: “Ngày nay, Đảng yêu cầu cán bộ và đảng viên chẳng những thạo về chính trị, mà còn phải giỏi về chuyên môn, không thể lãnh đạo chung chung”1, đồng thời, yêu cầu cán bộ, đảng viên “Phải chịu khó học tập chính trị, kinh tế, khoa học, kỹ thuật để nâng cao năng lực, làm cho kinh tế phát triển, chiến đấu thắng lợi, đời sống của nhân dân ngày càng no ấm, tươi vui”2. Trong đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến phương thức tổ chức và phương pháp đào tạo, bồi dưỡng. Theo Người, để công tác đào tạo, bồi dưỡng có chất lượng, thì phương thức đào tạo, bồi dưỡng phải phù hợp, thiết thực. _________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.13, tr.69; t.15, tr.279. 58 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... Việc tổ chức đào tạo, bồi dưỡng không nên ôm đồm mà phải phân rõ đối tượng, từ đó phân cấp thực hiện theo từng cấp, từng trình độ. Người nhiều lần phê phán việc chỉ chạy theo số lượng trong tổ chức đào tạo, bồi dưỡng, dẫn tới chất lượng không cao. Người phân tích: “Đông quá thì dạy và học ít kết quả vì trình độ lý luận của người học chênh lệch, nên thu nhận không đều. Trình độ công tác thực tế của người học cũng khác nhau, nên chương trình không sát”1 và “Vì mở nhiều lớp nên thiếu người giảng. Thiếu người giảng thì học viên đâm chán nản. Thiếu người giảng thì phải đi “bắt phu”, vì thế người đến giảng khi nào cũng hấp tấp, lướt qua lớp này một chút, lớp khác một chút như chuồn chuồn đạp nước, dạy không được chu đáo. Thiếu người giảng thì thường khi lại phải “bịt lỗ”, người “bịt lỗ” năng lực kém, nói sai, có hại cho học sinh, nghĩa là có hại cho Đoàn thể”2. Bởi vậy, Người yêu cầu đào tạo, bồi dưỡng cán bộ phải: “Mở lớp nào cho ra lớp ấy. Lựa chọn người dạy và người đến học cho cẩn thận. Đừng mở lớp lung tung”3. Về phương pháp đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, Người nhấn mạnh phải bảo đảm tính thiết thực, chu đáo, _________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.6, tr.362, 362-363, 363. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 59 cốt yếu là phải làm cho người học hiểu thấu vấn đề. Đặc biệt, trong dạy và học phải gắn liền lý luận với thực tiễn, bởi lẽ “Thực tiễn không có lý luận hướng dẫn thì thành thực tiễn mù quáng. Lý luận mà không liên hệ với thực tiễn là lý luận suông”1. Đồng thời, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ phải nhằm đáp ứng yêu cầu sử dụng cán bộ, thiết thực phục vụ cho việc hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị của cơ quan, tổ chức. Người nói: “Huấn luyện cán bộ là cốt để cung cấp cán bộ cho các ngành công tác: Đoàn thể, Mặt trận, Chính quyền, Quân đội. Các ngành công tác như là người tiêu thụ hàng... Nếu người ta cần nhiều xe mà mình làm ra nhiều bình tích thì hàng ế”2. Và theo Người, trong đào tạo, bồi dưỡng cán bộ phải luôn chú ý tới việc rèn luyện lập trường, tư tưởng, đạo đức, lối sống. Người cho rằng, “Phải huấn và luyện. Huấn là dạy dỗ, luyện là rèn giũa cho sạch những vết xấu xa trong đầu óc”3, để sau quá trình đào tạo, cán bộ thật sự trưởng thành về mọi mặt. Là một nhà giáo dục vĩ đại, trực tiếp đào tạo, bồi dưỡng nhiều thế hệ cán bộ xuất sắc cho Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh hiểu rõ, cảm thông với những khó khăn, vất vả cũng như đánh giá cao vị thế của _________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.11, tr.95; t.6, tr.359. 60 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... người thầy. Người khẳng định: “Không phải ai cũng huấn luyện được. - Muốn huấn luyện thợ rèn, thợ nguội thì người huấn luyện phải thạo nghề rèn, nghề nguội. Người huấn luyện của Đoàn thể phải làm kiểu mẫu về mọi mặt: tư tưởng, đạo đức, lề lối làm việc. - Người huấn luyện phải học thêm mãi thì mới làm được công việc huấn luyện của mình”1. Bởi vậy, để thực hiện tốt nhiệm vụ huấn luyện cán bộ, Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu người thầy phải có tinh thần ham học hỏi, không ngại khó, ngại khổ. Người dẫn câu nói nổi tiếng của V.I. Lênin: “Học, học nữa, học mãi” để nhắc nhở đội ngũ những người làm công tác huấn luyện, đào tạo cán bộ, càng phải ghi nhớ hơn ai hết vì người huấn luyện phải thường xuyên liên tục học tập trau dồi thì mới làm được công việc huấn luyện của mình. Người quan niệm rằng, người huấn luyện nào tự cho mình là biết đủ cả rồi, thì người đó dốt nhất, vì vậy phải học không biết chán, dạy không biết mỏi như Khổng Tử đã khuyên, mới đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ của người huấn luyện, đào tạo cán bộ2. Người yêu cầu những cán bộ làm công tác huấn luyện không chỉ học kiến thức, _________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.6, tr.356. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 61 phương pháp mà còn phải học để cải tạo tư tưởng, không chỉ học trong sách vở mà còn học “những kinh nghiệm do những người đi học mang đến, kinh nghiệm thành công cũng như kinh nghiệm thất bại. Những kinh nghiệm đó đem trao đổi, gom góp lại tức là những bài học quý”1. Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến việc học tập của cán bộ, đảng viên. Người yêu cầu “Tất cả các đảng viên phải cố gắng học tập, coi việc học tập lý luận và chính trị là một nhiệm vụ quan trọng của mình”2. Quan tâm đến sự nghiệp đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, khi đến thăm Trường Nguyễn Ái Quốc Trung ương (hiện nay là Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) vào tháng 9/1949, Người đã ghi vào Sổ vàng của nhà trường: “Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. Học để phụng sự đoàn thể, phụng sự giai cấp và nhân dân, phụng sự Tổ quốc và nhân loại. Muốn đạt được mục đích đó, thì phải cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”3. Lời dạy của Người rất ngắn gọn, súc tích nhưng đã nêu rõ mục đích cao cả của việc học tập cũng như phương châm học tập là gắn việc nâng cao _________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.6, tr.360; t.15, tr.117. 3. Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh - 65 năm xây dựng và phát triển, Nxb. Lý luận chính trị, Hà Nội, 2015, tr.32. 62 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... kiến thức với rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng. Người còn nhắc nhở cán bộ, để học tập đạt kết quả thì phải gắn việc học tập lý luận với nghiên cứu kinh nghiệm thực tiễn, “trong lúc học lý luận, phải nghiên cứu công việc thực tế, kinh nghiệm thực tế. Lúc học rồi, họ có thể tự mình tìm ra phương hướng chính trị có thể làm được những công việc thực tế, có thể trở nên người tổ chức và lãnh đạo”1. Người còn chỉ rõ, học phải đi đôi với hành, học mà không hành là vô ích, học tập lý luận không phải để “nói mép”, chỉ biết lý luận mà không thực hành là lý luận suông. Vì vậy, “học phải áp dụng vào việc làm”, nâng cao chất lượng công tác, có như vậy học tập mới có ý nghĩa. Đồng thời, để học tập đạt kết quả, thì phải có lòng say mê và cầu thị, “Học ở trường, học ở sách vở, học lẫn nhau và học nhân dân, không học nhân dân là một thiếu sót rất lớn”2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về cán bộ và đào tạo, bồi dưỡng cán bộ rất toàn diện và sâu sắc, vừa thể hiện tầm nhìn chiến lược của một lãnh tụ thiên tài, vừa rất cụ thể, sát thực. Nhờ sự quan tâm cũng như những chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, Đảng Cộng sản Việt Nam _________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.311-312; t.6, tr.361. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 63 đã xây dựng được đội ngũ cán bộ cách mạng đáp ứng yêu cầu của thực tiễn cách mạng, góp phần quyết định vào thắng lợi của sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất nước nhà, đồng thời chuẩn bị lực lượng cán bộ cho công cuộc xây dựng và phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa1. 2.2. Về đánh giá, quy hoạch, luân chuyển cán bộ Trong công tác đánh giá, quy hoạch, luân chuyển cán bộ, phải luôn xuất phát từ đặc điểm con người Việt Nam. Đây là một cách đặt vấn đề mới để hiểu chiều sâu giá trị nhân văn Hồ Chí Minh, làm sáng tỏ nhiều vấn đề về phương pháp luận trong công tác cán bộ. Nội dung quan điểm này thể hiện ở nhiều khía cạnh: Thứ nhất, Hồ Chí Minh cho rằng: “Đảng viên và cán bộ cũng là người”2, mà đã là con người, thì “người đời không phải thánh thần”, “ai cũng có chỗ hay, chỗ dở”, “tính xấu, tính tốt”, “thiện và ác”... Thứ hai, đó là con người Việt Nam với tất cả dấu ấn của lịch sử, văn hóa, truyền thống Việt Nam. Người viết: _________ 1. Xem Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng: Tư tưởng Hồ Chí Minh về cán bộ và công tác cán bộ, Sđd, tr.168-177. 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.294. 64 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... “Ta không thể giống Liên Xô, vì Liên Xô có phong tục tập quán khác, có lịch sử địa lý khác... ta có thể đi con đường khác để tiến lên chủ nghĩa xã hội”1. Điều đó đòi hỏi phải nắm vững đặc điểm tâm lý, tình cảm, phong cách, văn hóa con người Việt Nam để có cách hiểu khác, cách làm khác, từ đó có những yêu cầu đối với người cán bộ, đảng viên nói chung và người cán bộ lãnh đạo, quản lý nói riêng cần phải xây dựng, rèn luyện như thế nào. Thứ ba, từ cách nhìn nhận vấn đề rất duy vật về con người, Hồ Chí Minh cho rằng, người cán bộ lãnh đạo, quản lý phải là những con người có sự khác về chất cả về phẩm chất và năng lực. Người cán bộ lãnh đạo, quản lý khi “đã hiểu biết, đã tình nguyện vào một Đảng vì dân, vì nước, đã là một người cách mạng thì phải cố gắng phát triển những tính tốt và sửa bỏ những tính xấu”2. Là người cán bộ thì phải “miệng nói tay làm”, “noi gương” biết “lo trước thiên hạ, hưởng sau thiên hạ”... tức là phải coi trọng tu dưỡng, rèn luyện bản thân. Nếu C. Mác chú trọng cải tạo xã hội để tạo điều kiện, cơ sở cho cải tạo cá nhân, thì Hồ Chí Minh cho thấy sự cần thiết phải cải tạo cá nhân, tu thân để từ đó cải tạo xã hội. Theo Người, công tác cán bộ phải nắm chắc quan điểm biện chứng, quan điểm giai cấp, khắc phục chủ _________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.10, tr.391; t.5, tr.294. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 65 nghĩa duy tâm, siêu hình về con người; phải có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa các giá trị truyền thống tốt đẹp với giá trị nhân loại trong xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên. Đánh giá, quy hoạch, luân chuyển cán bộ phải gắn với yêu cầu cụ thể, nhiệm vụ cụ thể, con người cụ thể. Đây là vấn đề chứa đựng những tư tưởng hết sức biện chứng của Hồ Chí Minh. Nghiên cứu quá trình phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh, chúng ta thấy Người ít nói về một mẫu người cán bộ lãnh đạo, quản lý nói chung, mà luôn hướng vào việc xây dựng những mẫu người cụ thể, thậm chí có các tiêu chuẩn đảng viên đối với công nhân, nông dân, trí thức, bộ đội, phù hợp với từng loại cán bộ, sắp xếp theo đúng chuyên môn, sở trường, sở đoản của họ. Xây dựng, rèn luyện đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý phải luôn xuất phát từ đường lối chính trị từng thời kỳ nhằm phục vụ kịp thời, có hiệu quả, bảo đảm hoàn thành nhiệm vụ chính trị thời kỳ đó. Mỗi khi cách mạng chuyển giai đoạn, Hồ Chí Minh lại đưa ra những tiêu chuẩn mới được bổ sung, điều chỉnh, đưa ra cách đánh giá mới, coi đó như một quá trình biện chứng của sự phát triển đội ngũ cán bộ. Người viết: “Một dân tộc, một đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay 66 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”1. Theo Hồ Chí Minh, cán bộ là cái gốc của mọi công việc. Đảng phải nuôi dạy cán bộ như người làm vườn vun trồng những cây cối quý báu. Phải trọng nhân tài, trọng cán bộ. Chủ tịch Hồ Chí Minh rất chú trọng công tác đánh giá cán bộ. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, vấn đề đánh giá cán bộ bao gồm nhiều nội dung: vai trò chủ thể đánh giá phải như thế nào; tự đánh giá của cán bộ; vấn đề tự phê bình và phê bình trong đánh giá; tiêu chuẩn đánh giá không chỉ chú ý những mặt cần đạt được mà còn bao gồm những vấn đề nào cần phải chống, phải khắc phục khi thực hiện các tiêu chuẩn ấy; vấn đề phát hiện, sửa chữa, cách giúp cán bộ để sửa chữa những sai lầm, khuyết điểm; vấn đề khen thưởng và kỷ luật trong đánh giá... Những nội dung này nằm trong một hệ thống, một thể thống nhất lôgíc của công tác cán bộ. Theo Người, cách ứng xử với cán bộ, lựa chọn cán bộ, dạy và dùng cán bộ đều hàm chứa trong sự đánh giá cán bộ. Hồ Chí Minh coi đánh giá cán bộ là một công việc thường xuyên. Mục đích của đánh giá là để xem xét _________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.15, tr.672. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 67 lại nhân tài, tìm ra những nhân tài mới, mặt khác là để phát hiện những cán bộ không đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ để kịp thời thay thế, bố trí công việc phù hợp. Muốn được như vậy, trước hết chủ thể đánh giá phải biết mình, tự sửa mình, mình càng ít khuyết điểm thì đánh giá cán bộ càng đúng. Hồ Chí Minh chỉ ra các “chứng bệnh” thường gặp phải như: “1. Tự cao tự đại, 2. Ưa người ta nịnh mình, 3. Do lòng yêu, ghét của mình mà đối với người, 4. Đem một cái khuôn khổ nhất định, chật hẹp mà lắp vào tất cả mọi người khác nhau”1. Đánh giá cán bộ là một việc khó, vì sự việc, tư tưởng, công việc của con người “luôn biến hóa”, do đó, cách đánh giá cũng phải biến hóa. Theo Người, trong đánh giá phải nhìn nhận cả quá khứ, hiện tại và tương lai của cán bộ; không chỉ xem ngoài mặt mà phải xem tính chất của họ; xem không chỉ một việc mà mọi công việc; không những xem xét công tác, mà cả cách sinh hoạt của họ; xét họ đối với ta, đối với người khác như thế nào; biết ưu điểm mà còn phải biết khuyết điểm của họ. Những nội dung này thể hiện rất sinh động, cụ thể yêu cầu, nội dung đánh giá cán bộ hiện nay. _________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr. 317. 68 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... Trong tiêu chuẩn đánh giá cán bộ, Hồ Chí Minh đã chỉ rõ sự khác nhau giữa tiêu chuẩn đảng viên với tiêu chuẩn cán bộ và mối quan hệ giữa hai loại tiêu chuẩn đó. Sự giống nhau giữa hai loại tiêu chuẩn đó là đạo đức cách mạng. Cần nhấn mạnh một điểm là trong khi coi trọng cả “tài” và “đức”, Hồ Chí Minh coi đức (đạo đức cách mạng) là gốc, có trước. Theo Người, tài và đức là hai mặt tồn tại, là tiền đề, điều kiện của nhau, thâm nhập, tác động lẫn nhau trong một chỉnh thể thống nhất. Đạo đức có trước, là gốc vì đạo đức cách mạng là cơ sở của tài năng, nuôi dưỡng tài năng, định hướng cho lý tưởng và hành động. Đạo đức cách mạng theo nghĩa rộng đã cần phải và bao chứa tài năng. Đạo đức cách mạng “không phải từ trên trời sa xuống”, mà do sự tự giác rèn luyện của mỗi cá nhân, gắn chặt với sự giáo dục của tập thể, của quần chúng. Đạo đức cách mạng bao hàm cả nhân, nghĩa, trí, tín, dũng, được Hồ Chí Minh đưa vào những phạm trù này một nội dung mới, cơ sở mới mà đặc biệt là cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Như vậy, đạo đức là nền tảng của người cách mạng, như là gốc của cây, ngọn nguồn của dòng sông, đã trở thành vũ khí sắc bén của cuộc đấu tranh giai cấp. Giống như V.I. Lênin, Hồ Chí Minh thấy được những nguy cơ của một đảng cầm quyền, CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 69 trong đó có những người quan liêu, mệnh lệnh; cậy thế, cậy quyền; lạm dụng, say mê và tranh giành quyền lực... dẫn tới tha hóa, nếu không coi trọng giáo dục đạo đức cách mạng. Vì thế, ở trang đầu của cuốn Đường Cách mệnh, Người đã nhấn mạnh đến “Tư cách một người cách mệnh”; và chỉ hai tháng sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, trong Thư gửi ủy ban các kỳ, tỉnh, huyện và làng, Hồ Chí Minh đã chỉ ra hàng chục thứ khuyết điểm cần phải khắc phục. Tác phẩm Sửa đổi lối làm việc (tháng 10/1947) của Người là cuốn cẩm nang, là tác phẩm kinh điển về xây dựng đảng, về công tác cán bộ. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm xây dựng, rèn luyện đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý ““hồng” thì phải đến nơi và “chuyên” thì phải đến chốn”1, phải thực đức, thực tài. Trong Di chúc, Người coi việc đầu tiên cần làm là chỉnh đốn lại Đảng, làm cho mỗi cán bộ, đảng viên phải xứng đáng là người lãnh đạo, người đày tớ thật trung thành của Nhân dân. Hồ Chí Minh là một trong những nhà tư tưởng, nhà cách mạng bàn nhiều nhất về đạo đức, và bản thân Người là một tấm gương đạo đức cách mạng trong sáng nhất, tiêu biểu nhất cho toàn Đảng, toàn dân học tập và noi theo. _________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.11, tr.558. 70 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... Vấn đề sử dụng cán bộ, sử dụng nhân tài. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, có một phạm trù rất có giá trị, đó là phạm trù “khéo”: khéo lựa chọn, khéo phân phối, khéo dùng; khéo phê bình, khéo tổ chức, khéo làm... rất biện chứng. “Khéo” ở Hồ Chí Minh vừa là một khoa học, vừa là một nghệ thuật, gợi mở rất nhiều vấn đề cần suy ngẫm. Người không nói đến từ “quy hoạch cán bộ”, nhưng tư tưởng về lựa chọn cán bộ, sử dụng cán bộ, đòi hỏi chiến lược con người “phải có ý định rõ ràng như nhà kiến trúc”1 đã thể hiện được những vấn đề căn bản của công tác quy hoạch: phát hiện, bồi dưỡng và sử dụng nhân tài; có lên, có xuống, có vào, có ra; bảo đảm cơ cấu, nhưng có trọng điểm vào một số loại cán bộ; xác định rõ những vấn đề về mục tiêu, nguyên tắc, quy trình như của quy hoạch cán bộ hiện nay đang làm. Theo Hồ Chí Minh, chọn người và thay người là một vấn đề quan trọng trong việc lãnh đạo. Vì vậy, “Cất nhắc cán bộ, không nên làm như “giã gạo”. Nghĩa là trước khi cất nhắc không xem xét kỹ. Khi cất nhắc rồi không giúp đỡ họ. Khi họ sai lầm thì đẩy xuống, chờ lúc họ làm khá, lại cất nhắc lên”2. “Một cán bộ bị nhắc lên thả xuống ba lần như thế là hỏng cả đời. Đối với cán bộ, chẳng _________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.15, tr.665; t.5, tr.332. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 71 những phải xem xét rõ ràng trước khi cất nhắc. Mà sau khi đã cất nhắc phải giúp đỡ họ, khuyên gắng họ, vun trồng lòng tự tin, tự trọng của họ”1. Đó là một điều cần hết sức lưu ý trong công tác quy hoạch hiện nay. Công tác quy hoạch thực chất là công việc phát hiện, sử dụng nhân tài. Do đó, cần tìm hiểu những giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh về nhân tài. Khái quát hơn có thể hiểu ở những khía cạnh sau: Một là, theo Hồ Chí Minh, nhân tài cần được hiểu theo nghĩa rộng rãi nhất “tài to, tài nhỏ”, “người tài đức”, người “có công tâm”, “danh vọng”, “hiền tài”, “hiền năng”... Hai là, từ cách hiểu người tài như vậy, “Tài to ta dùng làm việc to, tài nhỏ ta cắt làm việc nhỏ, ai có năng lực về việc gì, ta đặt ngay vào việc ấy”2. Do đó, “nhân tài nước ta dù chưa có nhiều lắm nhưng nếu chúng ta khéo lựa chọn, khéo phân phối, khéo dùng thì nhân tài càng ngày càng phát triển càng thêm nhiều”3. Như vậy, làm quy hoạch tức là phải dùng người “đúng chỗ, đúng việc và đúng lúc”. Đó là phép “dụng nhân như dụng mộc” của người xưa. Phải chú trọng chống thói “một người làm quan cả họ được nhờ”, đem bà con, bạn hữu đặt vào chức _________ 1, 2, 3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.322; t.4, tr.43; t.4, tr.114. 72 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... nọ, việc kia, chống các chứng bệnh: ham dùng người bà con, anh em quen biết, bầu bạn; ham dùng những kẻ nịnh hót mình, chán ghét người chính trực; ham dùng người hợp với mình. Muốn dùng cán bộ đúng, thì phải có độ lượng, chí công vô tư, không thành kiến, không hẹp hòi, gần gũi cả người mình không ưa; phải sáng suốt để khỏi bị bọn “vu vơ bao vây” mà xa cách cán bộ tốt; phải có thái độ vui vẻ, thân mật, phát huy dân chủ, tin tưởng vào cán bộ, phải biết lắng nghe cấp dưới1. Trên cơ sở hiểu đúng, đánh giá đúng cán bộ, “tùy tài mà dùng người”, thì khâu lựa chọn, bố trí, cất nhắc là khâu chủ yếu nhất. Lựa chọn cán bộ là khâu đầu tiên, rất quan trọng để quy hoạch cán bộ cho trước mắt và lâu dài. Muốn lựa chọn đúng cán bộ, theo Hồ Chí Minh, phải lựa chọn những người tỏ ra “rất trung thành và hăng hái trong công việc, trong lúc đấu tranh”2; những người có liên lạc mật thiết với quần chúng, được quần chúng tin cậy, luôn chú ý đến lợi ích quần chúng; những người có khả năng giải quyết sáng tạo các vấn đề nảy sinh, chịu trách nhiệm, luôn giữ vững kỷ luật; đặc biệt là những người có đạo đức cách mạng, có thể “viết không hay _________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.319, 315. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 73 nói không thạo”1, hoặc những người “không ham khoe khoang, ăn nói ngay thẳng, không che giấu khuyết điểm của mình, không ham việc dễ... vô luận hoàn cảnh nào, lòng họ cũng không thay đổi”2. Đề bạt, cất nhắc cán bộ “phải vì công tác, tài năng, vì cổ động cho đồng chí khác thêm hăng hái”3, nếu “vì lòng yêu ghét, vì thân thích, vì nể nang, nhất định không ai phục, mà gây nên mối lôi thôi trong Đảng”4. Bố trí, phân phối cán bộ nếu không cẩn thận sẽ rất có hại, phải từ yêu cầu của công việc mà bố trí người, chứ không phải vì người mà xếp việc, phải thực đức, thực tài. Đây là công việc công phu, tỉ mỉ, khách quan, dân chủ, tránh chủ quan, tùy tiện. Một quan điểm lớn mà Hồ Chí Minh nêu ra, là việc sử dụng những “nhân tài ngoài Đảng”. Chúng ta không được bỏ rơi họ, xa cách họ. “Chúng ta phải thật thà đoàn kết với họ, nâng đỡ họ... đem tài năng của họ giúp ích vào công cuộc kháng chiến cứu nước”5. Với tinh thần đoàn kết chân thành, không thiên kiến, không phân biệt đảng phái, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã quy tụ nhiều người tài đức, nhiều nhân sĩ, trí thức có tên tuổi, quan lại của chế độ cũ vào mục đích _________ 1, 2, 3, 4, 5. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.315, 318, 321, 321, 315-316. 74 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... chung “Đoàn kết toàn dân, tranh thủ ngoại viện, đánh đuổi kẻ thù, khôi phục Tổ quốc”1. Coi trọng rèn luyện, thử thách qua thực tiễn và sự đánh giá, kiểm tra, giám sát của Nhân dân. Theo Hồ Chí Minh, trong các phương pháp xây dựng, rèn luyện đội ngũ cán bộ như phải tự tu dưỡng, rèn luyện để chiến thắng “kẻ thù vô hình” là chủ nghĩa cá nhân trong bản thân mỗi người; phải thông qua tập thể, thông qua phong trào thi đua; phải kết hợp học và hành, học tập gương người tốt, việc tốt; nêu cao tự phê bình và phê bình, thì quan trọng nhất là chú trọng rèn luyện, thử thách qua thực tiễn lao động, sản xuất, xây dựng xã hội, trong chiến đấu và coi trọng sự đánh giá, kiểm tra, giám sát của Nhân dân. Về thực chất, đây là hai mặt của một quá trình: đi cơ sở, đi thực tế chính là phải đi sát dân, gần gũi dân, hiểu dân. Đây phải là một nhu cầu thường trực, phải là một phong cách cần phải có của mỗi cán bộ và chính Chủ tịch Hồ Chí Minh là tấm gương về cuộc đời hoạt động thực tiễn hết sức phong phú, có vốn sống, vốn thực tiễn sâu sắc. Người đến với mọi người dân một cách tự nhiên, bình dị, thân mật, đồng cảm, khiêm tốn, có tinh thần thực sự lắng nghe ý kiến _________ 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.3, tr.480. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 75 quần chúng, quan tâm tìm hiểu và giải quyết những tâm tư, nguyện vọng của quần chúng và tự mình nêu gương. Chúng ta học tập được ở Người không chỉ ở nhu cầu đi cơ sở, đi thực tiễn mà còn ở cách đi, phong cách đi, hiệu quả đi như thế nào, chống kiểu đi hình thức, phô trương “ra lệnh ra oai”. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, tuy chưa đề cập khái niệm “luân chuyển” cán bộ, Người thường dùng từ: phân phối, cất nhắc, giao việc, cách đối với cán bộ..., nhưng qua nhiều bài nói, bài viết của Người lại toát lên những quan điểm hết sức cơ bản cho công tác luân chuyển hiện nay. Hồ Chí Minh nhấn mạnh tính tất yếu phải chú trọng rèn luyện, thử thách cán bộ trong thực tiễn, trong Nhân dân. Thứ nhất, trước khi ra đời, người ta không lựa chọn sinh ra ở giai cấp nào, gia đình nào, nhưng khi đứng vào hàng ngũ cách mạng thì đòi hỏi phải rèn luyện, có thể đấu tranh và thoát ly ảnh hưởng của giai cấp xấu1. Thứ hai, điều sâu xa hơn là Đảng cầm quyền ở một nước kinh tế lạc hậu, có nhiều tầng lớp xã hội khác nhau, văn hóa khác nhau, tính cách cá nhân khác nhau. Vì vậy, đội ngũ cán bộ phải tu dưỡng, rèn luyện về mọi mặt2. _________ 1, 2. Xem Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.10, tr.298; t.5, tr.316-317. 76 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... Thứ ba, bên cạnh số đông cán bộ tốt, có một số người thấp kém về tinh thần và đạo đức, ít lo nghĩ về trách nhiệm của mình. Họ hờ hững như người không có lý tưởng, đến đâu hay đến đó, thường bị động ngồi chờ, ít gắn bó với tổ chức, không tin ở lực lượng và trí tuệ tập thể, tự cao tự đại, ở địa phương nào thì coi đó như giang sơn riêng, chỉ thích dùng mệnh lệnh với đồng chí và nhân dân1. Do vậy, thông qua rèn luyện trong thực tiễn, trưởng thành trong thực tiễn thì “cái thiện”, “phần tốt” trong con người sẽ “nảy nở như hoa mùa xuân” và “cái ác”, “phần xấu” mất dần đi, đó là thái độ của người cách mạng2. Để khắc phục bệnh quan liêu, mệnh lệnh, xa dân, để chống lại có hiệu quả chủ nghĩa cá nhân, Chủ tịch Hồ Chí Minh chú trọng tới phương thức sử dụng cán bộ, bao gồm các nội dung: Chỉ đạo: thả cho họ làm, thả cho họ phụ trách, dù sai lầm chút ít cũng không sợ, nhưng phải luôn luôn tùy hoàn cảnh mà bày vẽ cho họ phát triển năng lực và sáng kiến của họ, đúng với đường lối của Đảng; Nâng cao: luôn tìm cách cho họ học thêm lý luận và cách làm việc, làm cho tư tưởng, năng lực của họ ngày càng tiến bộ; Kiểm tra: _________ 1, 2. Xem Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.14, tr.29-30; t.15, tr.672. CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ÐỀ VỀ ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ 77 để giúp họ rút kinh nghiệm, sửa chữa khuyết điểm, phát triển ưu điểm, giao công việc là phải kiểm tra; Cải tạo: khi sai lầm thì “thuyết phục” là chính, giúp họ tự sửa chữa; Giúp đỡ: phải cho họ điều kiện sinh sống đầy đủ mà làm việc. Khi giao công tác cho cán bộ, Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu phải chỉ đạo rõ ràng, sắp đặt đầy đủ, vạch rõ những điểm chính và những khó khăn có thể xảy ra, những vấn đề quyết định rồi, thả họ ra làm, để họ “tùy cơ ứng biến” mới có thể phát triển được tài năng của họ. Người cũng lưu ý, trước khi trao công tác cần phải bàn bạc kỹ với họ, nếu họ gánh vác không nổi, chớ miễn cưỡng trao việc đó cho họ. Khi đã trao cho rồi thì phải hoàn toàn tin họ, không nên sớm lệnh này, trưa đổi lệnh khác. Khi luân chuyển thì chú ý tới bệnh hẹp hòi, vì bệnh hẹp hòi mà cán bộ cấp trên phái đến với cán bộ địa phương, cán bộ quân sự với cán bộ địa phương, cán bộ mới với cán bộ cũ, không đoàn kết chặt chẽ. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ, cán bộ phái đến thường có trình độ cao hơn, kinh nghiệm nhiều hơn, nhưng cán bộ địa phương lại biết rõ nhân dân, quen thuộc công việc hơn, hai hạng cán bộ này phải giúp đỡ, bồi đắp nhau thì công việc mới chạy. Tuy nhiên, vì bệnh hẹp hòi, cục bộ, địa phương chủ nghĩa mà địa phương không 78 ÐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐỘI NGŨ CÁN BỘ VÀ CÔNG TÁC CÁN BỘ... muốn cấp trên điều động cán bộ, hoặc khi điều động thì chỉ đùn những cán bộ kém ra; hoặc là cho cấp trên không tin cán bộ địa phương, tìm cách bè phái, cô lập, vô hiệu hóa cán bộ được phái đến1. Về cách đi, trước hết, phải xuất phát từ tinh thần trách nhiệm của người cán bộ. Phát biểu ý kiến tại phiên họp của Bộ Chính trị bàn về công tác tổ chức ngày 23/10/1962, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: tổ chức trước hết là con người. Cán bộ phải có trách nhiệm với dân, với nước; lên xuống không sao, đi đâu cũng được... Đâu cần thì cán bộ có, đâu khó thì cán bộ đến. Do đó, Người yêu cầu: “Các đồng chí phụ trách phải sửa đổi lề lối làm việc cho thích hợp với tình hình chiến tranh, phải đi sát quần chúng, sát cơ sở”2; Các vị bộ trưởng nên luyện cho mình có đôi chân hay đi, đôi mắt hay nhìn, cái óc hay suy nghĩ, không nên chỉ ngồi ở bàn giấy, theo kiểu “đạo nhân phòng thủ”. Người nói: “Trong kháng chiến chống Pháp... đồng cam cộng khổ là cái không thể thiếu được. Lúc đó là như nhau hết cả. Chỉ chiếc ba lô trên lưng là đi. Việc ấy ảnh hưởng chẳng những cho cán bộ nói chung mà còn ảnh hưởng trong nhân dân nữa. _________ 1, 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.276-277; t.15, tr.22. """