Sự May Mắn Của Điểm B Trừ - TS. Wendy Mogel full mobi pdf epub azw3 [Dạy Con]

" Sự May Mắn Của Điểm B Trừ - TS. Wendy Mogel full mobi pdf epub azw3 [Dạy Con] 🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Sự May Mắn Của Điểm B Trừ - TS. Wendy Mogel full mobi pdf epub azw3 [Dạy Con] Ebooks Nhóm Zalo Lời khen tặng dành cho cuốn sách “Giọng văn đầy cảm thông của Mogel trong cuốn sách hữu ích này có thể sẽ là cứu cánh cho các bậc phụ huynh.” Nhật báo Người Do Thái Chia sẽ ebook : http://downloadsachmienphi.com/ Tham gia cộng đồng chia sẽ sách : Fanpage : https://www.facebook.com/downloadsachfree Cộng đồng Google : http://bit.ly/downloadsach “Đây là cuốn sách gối đầu giường cho tất cả các bậc phụ huynh, dù họ theo tôn giáo nào… Dạy con kiểu Do Thái: Sự may mắn của điểm B trừ cho độc giả thấy họ đang có rất nhiều điều may mắn. Mogel đã cố gói ghém rất nhiều lời khuyên thông thái trong khuôn khổ một cuốn sách.” Nhật báo Người Do Thái ở San Diego “Cuốn sách với nội dung sâu sắc về việc làm sao để nuôi dạy nên những thanh thiếu niên kiên cường, đã đưa ra rất nhiều kiến thức hợp tình hợp lý. Bạn sẽ cảm thấy được an ủi và nhắc nhở rằng dù những năm tháng khi bọn trẻ đến tuổi vị thành niên rất khó khăn nhưng rồi con bạn sẽ trở thành những người lớn tự tin và hạnh phúc.” Tạp chí Phụ nữ Do Thái “Cuốn sách hay nhất về chủ đề nuôi dạy trẻ vị thành niên.” Điểm sách Rosebud “Thông minh, dí dỏm và cuốn hút, cuốn sách này là kiến thức quý giá với tất cả những ai có con ở tuổi vị thành niên.” Rabbi Harold S. Kushner, tác giả cuốn sách Khi người tốt gặp chuyện xấu (When bad things happen to good people) “Khả năng biến những tri thức cũ trở nên mới mẻ của Wendy Mogel thật phi thường. Bản thân cô cũng là một người phụ nữ uyên bác. Các bậc phụ huynh ở Mỹ - và do đó cả trẻ em Mỹ nữa - nên biết ơn cô.” Leon Wieseltier “Tất cả chúng ta nên biết ơn cuốn sách Dạy con kiểu Do Thái: Sự may mắn của điểm B trừ này. Cũng giống như Wendy Mogel, cuốn sách này rất vui nhộn và nhiều kiến thức. Nó sẽ cho các bậc phụ huynh thứ họ cần: quan điểm về một công việc phức tạp và thường khiến bạn phát điên -nuôi dạy trẻ vị thành niên.” TS. Michael Thompson, tác giả cuốn sách Chuyện con trai: Sự phát triển của con trai bạn từ khi mới chào đời đến năm 18 tuổi (It’s a boy: Your son’s development from birth to age 18) “Wendy Mogel đã cho chúng ta một tài liệu thuyết phục và thú vị về những sai lầm của việc làm cha mẹ và phải làm sao với chuyện đó. Với các bậc cha mẹ quá quan tâm đến con cái, đây là cuốn sách không thể bỏ qua.” Patrick Basset, Chủ tịch Hiệp hội Trường học Độc lập Quốc gia “Trong cuốn sách đặc biệt thẳng thắn và bổ ích này, Wendy Mogel đã đưa ra những lời khuyên thực tế và quan điểm tích cực về tất cả các vấn đề, lớn và nhỏ, mà mọi gia đình - dù có niềm tin và các nền tảng văn hóa khác nhau - đều phải đối mặt khi con cái đến tuổi vị thành niên. Đó là một giọng nói hài hước, lý trí, sáng suốt và đầy cảm thông trong một nền văn hóa được thúc đẩy bởi tính cạnh tranh thái quá, đề phòng thái quá và hiếu động thái quá. Dạy con kiểu Do Thái: Sự may mắn của điểm B trừ truyền cảm hứng và an ủi bạn. Quan trọng hơn cả, cuốn sách đáng đọc này cho chúng ta những công cụ mình cần để trở thành những ông bố bà mẹ tự tin và tỉnh táo hơn. Đó không phải là trí tuệ Do Thái mà là trí tuệ của con người. Và tôi luôn biết ơn về điều đó.” Katrina Kenison, tác giả cuốn sách Món quà của một ngày bình thường (The gift of an ordinary day) “Mẹ à, con đi bơi được không? Được, con gái yêu quý của ta Hãy treo quần áo của con lên cành gỗ mại châu Nhưng đừng đến gần mặt nước.” - Mother Goose(1) Chú thích của tác giả Trừ những phần được chú thích riêng, tất cả những giáo huấn Do Thái giáo trong cuốn sách này đều được lấy từ các nguồn sau: Chú giải Kinh Thánh và hầu hết các bản dịch từ tiếng Do Thái được lấy từ cuốn Torah: Chú giải hiện đại (The Torah: A Modern Commentary) (Liên hiệp Giáo đoàn Do Thái Mỹ, New York, 1981) của Rabbi W. Gunther Plaut, Ngũ thư và chú giải của Rashi(The Pentateuch and Rashi’s Commentary) (Nhà xuất bản S. S và R., New York, 1949) của Rabbi Abraham Ben Isiah và Rabbi Benjamin Sharfman. Các bản dịch khác là của cuốn Tanakh:(1) Bản dịch Kinh Thánh mới (Tanakh: A new translation of the Holy Scriptures) (Philadelphia and Jerusalem, 1985). Khi lựa chọn giữa ba cuốn này, tôi thường kết hợp chúng lại với nhau. Trích dẫn các câu nói của thánh Moises Maimonide là từ bản dịch và chú thích của cuốn Torah truyền khẩu: Luật lệ và đạo đức của Maimonide (Mishneh Torah: Maimonides code of law and ethics) (Công ty xuất bản Tiếng Do Thái, New York, 1994). Các giáo huấn trong Talmud Babylon được lấy từ ấn bản Schottenstein của Talmud Bavli (Nhà xuất bản Mesorah, New York, 1993). Các trích dẫn về quan điểm của Rabbi Girondi về sự hối hận trong Chương 8 và của hoàng tử Rabbi Judah về niềm vui trong Chương 9 từng được Rabbi Joseph Telushkin trong bản sử dụng tóm tắt kinh điển Trí tuệ Do Thái (Jewish Wisdom) (William Morrow, New York, 1994). Sự may mắn ẩn giấu trong việc nuôi dạy con cái ở độ tuổi mới lớn Sau khi phát hành cuốn Dạy con kiểu Do Thái: Sự may mắn của cái đầu gối bị trầy xước, mọi người thường hỏi vì sao tôi lại viết cuốn sách đó. Tôi trả lời rằng tôi viết sách để nhắc nhở bản thân mình làm theo những gì được viết trong đó. Và điều này gần như luôn có tác dụng. Bằng cách sử dụng những bài học của đạo Do Thái do chính mình nhắc đến trong cuốn sách, tôi đã không còn bao bọc thái quá, luôn lên sẵn lịch trình, nuông chiều và đặt những kỳ vọng cao ngút trời vào con cái – những thứ vốn là chuẩn mực của vùng Los Angeles, nơi tôi nuôi dạy hai cô con gái nhỏ của mình. Tôi rất rõ ràng và có chiến lược trong việc dạy bọn trẻ biết kính trọng cha mẹ, tôi cũng cố gắng tôn trọng các con bằng cách trân trọng cả tài năng lẫn khuyết điểm của chúng. Ngày nào tôi cũng nhắc bản thân mình nhớ đến câu nói trong đạo Do Thái rằng mọi bậc cha mẹ đều phải dạy con mình học bơi – tôi đã áp dụng triết lý này bằng cách để các con gái mình leo lên những thân cây thật cao, dùng những con dao sắc nhọn, nấu ăn với chiếc chảo nóng và tất nhiên, vì tôi sống ở Nam California, dạy chúng bơi, nhảy từ trên cao và lặn xuống những vùng nước sâu ngay từ khi chúng còn rất nhỏ. Khi tôi phát hành cuốn sách đầu tiên, các con tôi mới 9 và 13 tuổi. Tôi đã hoàn toàn tự tin khi nghĩ đến quãng thời gian chúng bắt đầu trưởng thành. Khi các con gái tôi bước vào tuổi mới lớn, tôi đã là một chuyên gia. Thật thế. Tôi là một nhà tâm lý học xã hội, có nghĩa rằng tôi được đào tạo bài bản để nhìn nhận các vấn đề liên quan đến cảm xúc trong từng bối cảnh văn hóa cụ thể. Chuyên ngành của tôi là nuôi dạy con cái và sự phát triển bình thường của trẻ. Tôi đã làm việc với các gia đình trong suốt 30 năm liền. Tôi hiểu về các học thuyết liên quan đến vấn đề cá tính hóa, tác động của tuổi dậy thì đến tính cách, nhịp điệu sinh lý hàng ngày phá vỡ giấc ngủ như thế nào và khao khát phiêu lưu mạo hiểm ở tuổi mới lớn(1). Tôi cũng ý thức rất rõ về tác động của nền văn hóa vận động nhanh chóng, đầy cạnh tranh, thô bạo cùng sự phát triển của công nghệ Internet đến việc phát triển nhân cách ở giới trẻ. Tôi cũng quan tâm đến việc trẻ mới lớn rất dễ bị tổn thương bởi sự lo lắng, thói quen ăn uống bừa bãi, tình trạng tự làm bản thân bị thương, sự thất vọng, các vấn đề liên quan đến học tập, lạm dụng thuốc. Tôi từng tưởng tượng rằng với những bí quyết liên quan đến chuyên môn cũng như tôn giáo, tôi sẽ dẫn dắt các con gái mình vượt qua tất cả những mối nguy hiểm thường thấy của tuổi mới lớn. Và khi bước qua ngưỡng tuổi đó, các con gái tôi sẽ trở thành những người có trách nhiệm, trưởng thành và có trách nhiệm với gia đình. Dưới sự hướng dẫn của tôi, chúng tôi sẽ có những mối quan tâm chung và những cuộc trò chuyện sâu sắc hơn. Vòng quay cuộc sống thường nhật của gia đình tôi cũng sẽ trơn tru hơn khi giờ đây các thành viên trong gia đình đã cao lớn, thông minh, hợp nhau hơn và sáng tạo hơn. Điều đó đã không xảy ra Thay vào đó, khi các con tôi lớn hơn, tiến trình vui vẻ trong cuộc sống hàng ngày của chúng tôi bị bốc hơi hoàn toàn. Giờ đây, thế chỗ vào đó là những cuộc đấu tranh mạnh mẽ không ngớt về mọi chủ đề mà bạn có thể tưởng tượng ra: thức dậy (chúng không thể), đi ngủ (chúng sẽ không làm thế), các công việc lặt vặt (Mẹ! Con không thể làm việc đó được! Con phải tập với ban nhạc sau giờ học và ngày mai con có một bài kiểm tra quan trọng nữa!). Sự gọn gàng đáng yêu trong phòng ngủ của chúng đã biến mất, tàn tích do sự mù quáng của tuổi mới lớn với trang phục và cốc đồ uống vương vãi khắp nơi trên sàn nhà. Những bộ cánh xinh xắn của chúng bị thay thế bởi những thứ trông như rác rưởi vứt đi. Trong hầu hết các cuộc trò chuyện, chúng chỉ nói những câu có một âm tiết qua cánh cửa đóng sập hoặc hét vào mặt bố mẹ. Đôi khi trong ngôi nhà của chúng tôi có nhiều rắc rối và tràn ngập sự giận dữ đến mức tôi nghi ngờ bản thân mình liệu có phù hợp với vai trò làm mẹ hay không. Tôi thắc mắc không biết giờ đã quá muộn hay chưa. Có phải tôi đã khiến các con mình trở nên hư hỏng? Tôi nhắc nhở bản thân phải lựa chọn tranh đấu. Nhưng tôi nên lựa chọn cái gì đây, tôi tự hỏi. Có quá nhiều lựa chọn để tranh đấu. Tôi tự nhủ rằng tôi sẽ để chúng phạm sai lầm, một kiểu để bọn trẻ tự làm đầu gối chúng bị trầy xước ở tuổi mới lớn. Nhưng giờ đây lời khuyên này dường như quá ngây thơ. Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng bị vướng vào những rắc rối thật sự lớn, điều đó có thể phá hủy vĩnh viễn điểm số, sức khỏe hay tương lai của chúng? Trong công việc, tôi đã giúp đỡ cho hàng trăm gia đình nhưng giờ tôi lại cảm thấy bất lực với chính gia đình của mình. Tôi thật sự tức giận, rối loạn và cảm thấy rất buồn. Nuôi dạy con trẻ đồng nghĩa với việc hàng ngày bạn được đắm chìm vào những tình cảm và cử chỉ dịu dàng: “Bố mẹ ơi, hãy nằm xuống với con… hãy đọc cho con nghe thêm một cuốn sách nữa đi… hãy ở lại với con cho đến khi con ngủ nhé!”. Giờ đây những tấm biển như thế này xuất hiện trên cánh cửa phòng của các con gái tôi: “Đừng làm phiền! Con nói mẹ đấy!”. Tôi đấy. Người đã thay những chiếc ga trải giường khi chúng ói mửa, người đã hát ru và khẽ đu đưa, đu đưa, đu đưa cho chúng đi vào giấc ngủ. Đừng làm phiền. Con nói mẹ đấy. Rồi tôi chợt bừng tỉnh. Tôi nhớ ra rằng mình là người theo đạo Do Thái. Khi các con tôi nhỏ hơn bây giờ, chính đạo Do Thái đã giúp tôi biến những vấn đề hàng ngày của việc nuôi dạy trẻ thành những khúc mắc thường nhật thiêng liêng. Nó nhắc nhở tôi rằng con cái là do Chúa cho chúng ta mượn và chúng ta chỉ đơn giản là những người phục vụ. Nó hướng dẫn tôi những nguyên tắc cơ bản nhưng vô cùng có sức mạnh về sự tiết chế, tán dương và thừa nhận. Đúng vậy, tôi đã nỗ lực gấp đôi để mang những nghi lễ của đạo Do Thái vào nhà mình. Tôi sẽ quay lại nướng bánh challah(2)từ đôi bàn tay trần. Tôi sẽ nướng nó vào riêng tối thứ Sáu. Tôi hình dung ra cảnh mùi thơm của bánh sẽ len vào phòng các con gái tôi và giống như những vật cúng tế tại ngôi đền cổ thiêng liêng “để làm vui lòng Chúa”, chúng sẽ vui mừng và theo mùi thơm đi xuống cầu thang. Chúng sẽ dừng bước ở đầu cầu thang và mỉm cười trước bàn đồ ăn được bày biện đẹp mắt trong ngày Shabbat(3), háo hức tham gia vào một nghi lễ đã mang đến sự thống nhất trong gia đình và nâng cao đời sống tinh thần của chúng tôi trong rất nhiều năm. Chúng tôi sẽ thảo luận Ngũ thư Kinh Thánh(4) về sự bình yên trong gia đình (shalom bayit), và với cảm giác khó chịu nhưng tràn đầy hy vọng, các con gái tôi sẽ hỏi liệu chúng có thể sửa chữa thái độ ương bướng, thiếu biết ơn và lười biếng của chúng như thế nào. Điều này cũng không xảy ra Buổi tối ngày thứ Sáu, sau khi các con giải thích rằng chúng quá bận và không thể dùng bữa tối Shabbat cùng chúng tôi được, tôi thấy mình trơ trọi bên cạnh chồng, ổ bánh trứng, nước nho cùng rượu, và dư thừa thời gian để suy ngẫm. Tôi quyết định rằng việc quay lại với đạo Do Thái vẫn có tiềm năng nhưng có lẽ tốt nhất là nên bớt chú trọng vào những nghi lễ của gia đình mà thay vào đó là tập trung củng cố những quan điểm tinh thần của riêng tôi. Một lần nữa, tôi tìm thấy sự thông thái vô cùng thiết thực từ những bài học cổ xưa trong đạo Do Thái. Tôi đọc lại một trong những câu chuyện về sự hình thành nên đạo Do Thái - câu chuyện về hành trình từ Ai Cập đến Vùng đất hứa. Tôi thường thấy chuyến đi này được miêu tả giống như thời kỳ mới lớn của những người theo Do Thái giáo, thời kỳ giữa “tuổi thơ” nô lệ và thời kỳ trưởng thành là những người làm chủ Vùng đất hứa, giờ đây tôi đã nhận thấy được sự giống nhau ấy với con mắt của người đang thực sự ở trong chuyến hành trình đó. Nhà tiên tri Moses(5) đã phải chịu đựng suốt 40 năm khi dẫn dắt một đoàn toàn những người chỉ biết rên rỉ và phàn nàn. Bất cứ khi nào ông không để ý đến họ, dù chỉ trong một phút, họ cũng đều gây ra kiểu rắc rối vô cùng quen thuộc với các bậc cha mẹ có con đang ở độ tuổi mới lớn: nhét đầy thức ăn vào bụng, tôn thờ một vị thần không có thật, la lối om sòm. Khi ông cố giải thích với họ, họ lại mỉa mai ông: “Ở Ai Cập có thiếu mồ mả đến nỗi ngài phải đưa chúng tôi đến cái nơi kinh khủng, quá kinh khủng này không?”, họ hỏi ông như vậy. Họ đe dọa rằng họ sẽ nổi loạn. Họ rên rỉ và khóc lóc rằng họ ước mình lại trở thành nô lệ như trước. Những chú giải trong Kinh Thánh giải thích rằng mặc dù có một con đường tương đối nhanh và trực tiếp xuyên thẳng qua sa mạc nhưng Chúa trời cố tình dẫn Moses đi theo con đường vòng trong hàng thập kỷ. “Thời kỳ mới lớn” của người Do Thái phải đủ dài và khó khăn để nó thực sự có hiệu quả, để họ có được sự khôn ngoan và cuối cùng, để trưởng thành. Không có con đường tắt nào hết. Không có con đường tắt nào hết – đó là bài học dành cho các bậc cha mẹ mà tôi đã không nhận thấy. Chuyên môn về tâm lý học của tôi chẳng thể bảo vệ gia đình mình khỏi những thăng trầm khi có những đứa con bước vào thời kỳ mới lớn và không có gì phải nghi ngờ cả: Nuôi dạy con trẻ ở tuổi dậy thì luôn gặp nhiều khó khăn. Chuyện đó phải khó khăn. Do Thái giáo đã dạy chúng ta rằng thời kỳ chuyển tiếp khó nhọc của tuổi dậy thì là tất cả những gì được gọi là tzar giddul banim– nỗi đau khổ cần thiết khi nuôi dạy con cái. Từ công việc chuyên môn của mình, tôi biết phần lớn sự đau khổ này là do những công việc quan trọng mà bọn trẻ mới lớn làm khi chúng bắt đầu xa cách cha mẹ mình. Chúng đi xa và thiết lập nhân dạng riêng của mình, đồng thời chúng cũng mong muốn có cảm giác an toàn và thoải mái. Chúng chống đối lại quyền lực, vô thức khiến cha mẹ trở nên ít hấp dẫn hơn để có thể dễ dàng rời bỏ họ hơn. Chúng dính lấy bạn bè – những người cũng nguy hiểm và bất ổn như chúng vậy. Việc của chúng là chống đối cha mẹ, là phạm sai lầm để có được cảm nhận sâu sắc về đúng và sai, là từ chối bố mẹ để nhận thức hoàn chỉnh về bản thân mình. Chúng ta cần trải nghiệm “nỗi đau khổ cần thiết” này. Nếu cha mẹ không tôn trọng và đánh giá cao hành trình này, nếu chúng ta cứ khăng khăng (như tôi đã từng làm) cố tìm một con đường tắt, nếu chúng ta không cho con cái thời gian chúng cần để than phiền, mắc những sai lầm ngốc nghếch và chối bỏ chúng ta, chúng sẽ không đến được nơi cần đến. Một lần nữa, tôi bắt đầu viết sách bởi tôi phải làm vậy, bởi tôi cần nhắc nhở bản thân mình phải biết yêu con đường gồ ghề và không bằng phẳng xuyên qua sa mạc của các con tôi. Tôi thấy cần quay lại với lời khuyên trong Do Thái giáo truyền thống là hãy đọc kinh hay cầu nguyện về lòng biết ơn ít nhất 100 lần mỗi ngày. Bạn buộc phải đọc kinh khi thức dậy vào buổi sáng, sau khi vào nhà vệ sinh, trước khi ăn trái chín đầu tiên của một mùa, trước khi mặc quần áo mới. Thậm chí bạn cũng cầu nguyện khi những chuyện không hay xảy ra: “Cảm ơn Chúa vì đã thử thách phẩm giá tinh thần của con”. Tôi nhận ra rằng việc đọc kinh để vượt qua nỗi đau khổ cần thiết của sự chia cách trong thời kỳ mới lớn của con cái chúng ta cũng có thể là một hình thức rèn luyện tinh thần khôn ngoan cho tất cả các bậc cha mẹ. Không phải bởi chúng ta chấp nhận thái độ lạc quan sai lầm rằng “Mọi chuyện nhà tôi vẫn tốt đẹp” mà bởi sự đau khổ ấy chính là dấu hiệu cho thấy thời kỳ mới lớn của con mình đang diễn ra bình thường. Quan trọng là chúng ta phải hiểu được điểm đặc biệt trong sự phát triển ở thời kỳ mới lớn này, nếu không chúng ta sẽ thấy bị xúc phạm trước sự nổi loạn bình thường của con trẻ ở thời kỳ này. Vấn đề của các con khiến chúng ta lúng túng. Chúng ta chụp nhanh một bức hình của con trẻ trong giai đoạn hiện tại và lầm tưởng đó là bộ phim lớn của cả cuộc đời chúng. Chúng ta vướng mắc với con trẻ đến nỗi không thể lùi lại một chút, suy nghĩ thật sáng suốt và tỉnh táo dẫn đường cho chúng. Thay vì hướng các con đến những giá trị của Do Thái giáo như tự lập, tự kiểm soát, tiết chế và ca tụng Chúa, chúng ta lại đưa ra những lựa chọn thường nhật của mình dựa trên những nỗi sợ hãi do các phương tiện truyền thông sản sinh ra hoặc dựa trên quan điểm của chúng ta về những thứ trông đẹp mắt trên tờ đơn nộp vào trường đại học. Lời gợi ý rằng các bậc phụ huynh đang mất phương hướng nên nhìn nhận thời kỳ mới lớn là một điều may mắn của tôi có ý nghĩa nhiều hơn là một triết lý dễ nghe. Khi các con bạn còn nhỏ, chưa chấp nhận tôn giáo, bạn có thể làm thay công việc của chúng trong một thời gian. Điều đó có nghĩa là bạn nên nuôi dưỡng thái độ biết ơn và thay đổi quan điểm hơn là cố gắng kiểm soát con mình. Mỗi chương trong cuốn sách đều làm rõ những lời phàn nàn thường gặp ở trẻ mới lớn và cách xem xét lại nó thành một tín hiệu tốt của sự phát triển về tâm sinh lý hoặc tinh thần: Những hành vi kỳ quặc của tuổi mới lớn – thật bực mình là chúng hoàn toàn không ăn khớp với những giấc mơ và kế hoạch của bạn – đó là dấu hiệu cho thấy cá tính độc đáo của con bạn đang dần bộc lộ. Khi bạn – các bậc phụ huynh – tập chấp nhận một cách khoan dung khi con cái muốn tự thể hiện bản thân, bạn đã gia tăng cơ hội giúp con mình trưởng thành cả về tinh thần, đạo đức và tôn giáo. Sự hỗn láo của lũ trẻ mới lớn chính là một nghịch lý. Nó cho bạn thấy rằng con bạn đang cố gắng trong tuyệt vọng để tách ra khỏi bạn và rằng bạn chính là người “an toàn” để tiếp nhận cơn giận dữ của chúng khi chúng chưa hoàn toàn trưởng thành. Đây là cơ hội để bạn đặt ra những giới hạn hợp lý cho con và chứng minh rằng người lớn không dễ bị khiêu khích bởi cách hành xử hỗn láo. Một trong những cách giúp bọn trẻ nhận ra tầm quan trọng của việc học hành chăm chỉ là phải gánh chịu những hậu quả do tính hay trì hoãn và lười biếng của chúng gây ra. Một bậc phụ huynh khôn ngoan sẽ không can thiệp vào những hậu quả tự nhiên đó, dù nó đồng nghĩa với việc để đứa trẻ bị điểm kém hơn mong đợi. Chủ nghĩa vật chất và tính tự cho mình là trung tâm là những hiện tượng hoàn toàn bình thường trong suốt thời kỳ hình thành và thay đổi nhân dạng vô cùng nhanh chóng này. Giống như một người phụ nữ đang mang thai tập trung vào bên trong cơ thể mình, suy nghĩ về chuyện cơ thể mình đang thay đổi và hình dung không biết đứa bé sẽ trông như thế nào, bọn trẻ mới lớn cũng bận tâm như thể chúng tự sinh ra bản thân mình vậy. Cha mẹ có thể tập khoan dung với thời kỳ này và phát hiện ra những cơ hội để dạy con suy nghĩ về tương lai và xa hơn những mối lo chỉ xoay quanh bản thân chúng. Khi bọn trẻ phá vỡ các quy tắc, hoặc thậm chí phạm pháp, thường là do chúng không hài lòng với sự hiểu biết chỉ theo kiểu học vẹt về hệ thống đạo đức của chúng ta. Cái gì đúng? Cái gì sai? Liệu người lớn có ý đó khi họ đưa ra các quy tắc không? Liệu có ngoại lệ nào chăng? Bằng cách yêu cầu bọn trẻ sửa sai và giúp chúng điều chỉnh một vài ý nghĩ ngông cuồng của mình, các bậc cha mẹ đã giúp con cái có được hiểu biết thật sự sâu sắc về chuẩn mực đạo đức của xã hội chúng ta. Bọn trẻ mới lớn lúc nào cũng lâm vào những tình huống nguy hiểm. Chúng luôn tự chuốc lấy những tình huống kịch tính và chẳng bao giờ lường trước được tai họa. Đặc điểm này mang lại cơ hội tuyệt vời để chúng học về tính tự lập: Làm sao để giải quyết vấn đề và phá bỏ những tình huống khó khăn vì lợi ích của chúng. Đôi khi thức khuya chính là cách bọn trẻ mới lớn cố gắng thể hiện sự độc lập của mình và cư xử ngốc nghếch là cách giải tỏa stress trong quá trình trưởng thành. Cha mẹ nên tôn trọng nhu cầu thư giãn, bảo vệ nhu cầu nghỉ ngơi và vui chơi của con. Cuối cùng, những thử nghiệm trong giới hạn cho phép với rượu, quan hệ tình dục và thậm chí cả thuốc phiện đều dạy bọn trẻ cách kiểm soát những trải nghiệm có tác động mạnh đó và giúp chúng được an toàn trong khi vẫn còn ở nhà với bố mẹ. Tôi biết là việc biến những cuộc đấu tranh của con bạn thành những điều may mắn thật chẳng dễ dàng gì. Nó đòi hỏi cả sự sáng suốt và lòng dũng cảm. Trong tiếng Do Thái, từ chỉ Ai Cập là mitzrayim. Nó có nghĩa là một nơi chật hẹp. Người Do Thái trốn khỏi Ai Cập và trên sa mạc, vùng đất hoang vu, họ cứ đi mà không có gì đảm bảo về nơi họ sẽ đến. Vùng đất mới và tốt đẹp hơn chỉ là một lời hứa. Họ phải có niềm tin vào người dẫn đường của mình – nhà tiên tri Moses – trong một tương lai không thể biết trước. Cũng giống như vậy, thời kỳ mới lớn của trẻ là quãng thời gian không hề có kế hoạch hay điều gì đảm bảo cả. Cũng thật hấp dẫn khi nghĩ rằng chúng ta nên bảo vệ các con trong suốt sa mạc đi qua tuổi mới lớn. Nhưng đó không phải là công việc của chúng ta. Việc của chúng ta là dẫn chúng vượt qua nó. Thêm một điều may mắn nữa của việc nuôi dạy bọn trẻ mới lớn: Đây là cơ hội tốt nhất mà bạn có được để phát triển khả năng lãnh đạo của mình. Khi con bạn còn nhỏ, đúng là bạn nên tích cực hướng dẫn chúng. Bạn để chúng tự làm đầu gối mình trầy xước và học hỏi từ những sai lầm, nhưng bạn cũng phải đảm nhiệm rất nhiều nhiệm vụ khác như kiểm tra ba lô của chúng xem có bị thất lạc bài tập về nhà không, đảm bảo rằng chúng đã gội đầu, đội mũ và đeo găng tay khi trời lạnh. Nhưng giờ đây, khi con bạn đến tuổi mới lớn, công việc của bạn lại hoàn toàn khác. Giống như một ủy viên ban quản trị của công ty phải kìm nén việc quản lý vi mô để công việc trở nên hiệu quả hơn, giờ đã đến lúc bạn phải luyện tập tỏ ra thờ ơ để làm ít đi thay vì can thiệp nhiều như trước. Thờ ơ không có nghĩa là lạnh lùng hay không thương yêu con cái nữa. Nó cũng không đồng nghĩa với việc bạn rời xa bổn phận làm cha mẹ của mình. Hoàn toàn ngược lại là khác. Thái độ thờ ơ là hành động cân bằng đòi hỏi cả rachmanut (lòng từ bi) và tsimtsum (năng lượng thần thánh). Đây là một mô hình tinh thần hiệu quả để từ bỏ sự kiểm soát với bọn trẻ dựa trên mối quan hệ của Chúa trời với chúng ta – các con của người. Theo thần thoại Do Thái, ban đầu tất cả mọi thứ đều là Chúa trời, ánh sáng và năng lượng của Chúa tràn ngập khắp vũ trụ. Nhưng để tạo khoảng trống cho thế giới mở rộng, để lấp kín nó với cây cối, loài vật và con người, Chúa phải nuốt, phải rút bớt và thu nhỏ lại quyền năng của mình. Cha mẹ có con ở độ tuổi mới lớn cũng phải làm điều tương tự. Là người lãnh đạo các con, chúng ta phải lùi xa những tình huống khẩn cấp, những sai lầm, những nỗi đau tan nát trái tim và cả sự cự tuyệt nữa. Chúng ta hãy luyện tập để có lòng từ bi (rachmanut) và năng lượng thần thánh (tsimtsum) bằng cách quan sát các tình huống gay cấn trong ngày dưới con mắt của một quan sát viên như đã cam kết với một chút thích thú. Chứng viêm các tuyến bạch cầu(6) đang lan rộng khắp toàn trường hay hành động phạm pháp mà con trai bạn tự mình chuốc lấy khi bị phát hiện đang làm một cú xoay 360 độ ở một bãi đỗ xe đóng băng nào đó, con gái bạn buồn bã và bị tổn thương khi cô bạn thân nhất chỉ trích – hãy phản ứng với những sự kiện đó với sự lo lắng và thái độ thờ ơ. Bạn hãy biết phân biệt sự khác nhau giữa cơn khủng hoảng và tình trạng khẩn cấp. Đừng lo lắng quá nhiều về việc nổi tiếng, đừng hành động quá nhanh, hãy phát triển những thú vui hay sở thích bên ngoài cuộc sống gia đình để giảm bớt những căng thẳng còn sót lại, và nói chung, hãy cố gắng tìm ra sự hài hước trong những sự việc đang diễn ra. Bằng cách thở một hơi thật sâu và rút lui, bạn đang tạo khoảng trống cho con mình trưởng thành hơn đấy. Một cách tiếp cận của người Do Thái với những điều may mắn sẽ giúp chúng ta thoát ra khỏi cách nhìn thiển cận của cuộc sống hàng ngày. (“Con gái tôi bị điểm B trừ trong bài kiểm tra Toán! Ngày tận thế đang đến rồi.”). Chúng khiến chúng ta bay bổng rồi lại rớt bịch xuống. Chúng ta xuống sâu hơn niềm tin của chính mình, bởi chúng ta chỉ đang bị thử thách mà thôi. Cũng giống như bọn trẻ trở thành những khó khăn lớn nhất của chúng vậy, và vào lúc khi tất cả những người khác phải chịu đựng cảm giác sợ hãi và lo lắng, chúng ta phải có cái nhìn dài hạn với sự phát triển của thời kỳ mới lớn. Và chúng ta lên một trải nghiệm và sự khôn ngoan lớn lao hơn. Trong suốt khoảng thời gian 10 năm khi tôi phát hành cuốn Dạy con kiểu Do Thái: Sự may mắn của cái đầu gối bị trầy xước và cuốn sách mà các bạn đang đọc đây, tôi đã thấy những đứa con của các bậc cha mẹ tử tế, biết suy nghĩ và nhạy cảm (các bậc cha mẹ này bao gồm chính bản thân tôi, các khách hàng của tôi, bạn bè, gia đình và các bậc phụ huynh tham gia vào các bài giảng của tôi nữa) vật lộn với rắc rối, và sau đó tôi đã thấy hầu hết những đứa trẻ đó lớn lên và trở thành những người trẻ tuổi đáng yêu và thú vị. Giờ đây khi các con gái tôi đã trưởng thành, tôi mới nhớ lại thời kỳ mới lớn của chúng đã khiến tôi mệt mỏi, bối rối và sợ hãi như thế nào. Nhưng khi nhìn lại, tôi cũng đã có rất nhiều niềm vui với “đoàn xiếc lưu động” của những năm tháng ấy, với những tình bạn và những chuyến phiêu lưu tuyệt vời, với những nỗ lực phối hợp của chúng để tìm cách trưởng thành. Là cha mẹ có con ở độ tuổi mới lớn, chúng ta nhận nhiệm vụ phải lãnh đạo từ một vị trí mới, không chỉ cho riêng chúng ta và con cái mà còn cho cả cộng đồng, cho việc tikkun olam – hàn gắn những giọt nước mắt khổng lồ trong vũ trụ. Sự may mắn khi có những đứa con kỳ quặc: Chấp nhận vẻ đẹp độc đáo của con Hiệu trưởng của một trường trung học từng kể với tôi về một học sinh giấu bố mẹ mình tham gia vào câu lạc bộ kịch ở trường. Bố mẹ rất muốn cô bé được vào học ở một trường đại học danh tiếng và thấy hoạt động này thật ngớ ngẩn và không xứng đáng xuất hiện trong học bạ của con gái. Vậy nên khi tham gia vào các buổi diễn tập, cô bé nói với bố mẹ rằng mình đến học ở thư viện hoặc nhà bạn. Tất cả mọi người – bạn bè, giáo viên phụ trách câu lạc bộ kịch và các thành viên trong câu lạc bộ – đều giúp cô bé giữ kín bí mật của mình. Bố mẹ cô bé chưa từng biết, chưa từng tham gia bất cứ buổi biểu diễn nào của cô và do đó, họ chưa bao giờ được thấy con gái mình làm công việc cô bé yêu thích nhất. Khi tôi kể câu chuyện này với người phụ trách câu lạc bộ kịch ở một trường trung học khác, ông nói rằng các bậc phụ huynh lo lắng về dòng chữ “tham gia vào các vở kịch” trông sẽ như thế nào trong học bạ. Ông giải thích rằng: Mỗi. Vở kịch. Có. Một. Dòng. Riêng. Trong. Học. Bạ. “Các vị thấy đấy, đó mới là lãnh địa thực sự của học bạ!”, ông nói với các vị phụ huynh như vậy. “Câu lạc bộ kịch mang đến cho các em rất nhiều ‘đất’ ở đúng khu vực cần thiết!”. Và các em cảm thấy bớt căng thẳng hơn. Khi tôi kể lại câu chuyện này trong các bài nói chuyện của mình, khán giả phía dưới ồ lên cười trong cảm giác vừa sợ hãi vừa thanh thản. Họ sợ hãi vì bất kỳ bậc cha mẹ nào cũng có thể bỏ lỡ tiết mục ngôi sao của con mình và cảm thấy thanh thản vì họ không phải là những người duy nhất –giữa nhiệm vụ vô cùng gian nan là dẫn dắt con mình trở thành người lớn một cách thành công –đôi khi không thể nhận thấy hoặc trân trọng những tài năng và ước mơ thật sự của con. Trong cuốn sách Dạy con kiểu Do Thái: Sự may mắn của cái đầu gối bị trầy xước, tôi từng nói về việc chấp nhận bọn trẻ là chính bản thân chúng – không phải là những nhà vô địch bé nhỏ cái gì cũng tài giỏi mà là những đứa trẻ bình thường một cách vẻ vang, được tạo ra từ hình ảnh của Chúa. Hầu hết các bậc cha mẹ khó lòng nhận thấy được sự hiện diện của Chúa trong đứa con sáu tuổi bé bỏng đang cười của mình, đặc biệt là khi tương lai của chúng còn vô cùng an toàn trong khoảng cách xa, rất xa. Nhưng khi đến tuổi học cấp hai, ngay cả những bậc phụ huynh thoải mái nhất cũng cảm thấy thật khó để tiếp tục hoàn toàn chấp nhận con mình. Khi bọn trẻ đến thời kỳ mới lớn, dường như chúng bị đe dọa nhiều hơn so với chúng ta thuở trước, có quá nhiều mối nguy hiểm sắp xảy đến. Giờ đây, cuộc đối thoại với các bậc phụ huynh khác chuyển sang tầm quan trọng của việc tìm được một nơi phù hợp đúng đắn cho con mình trước khi chúng bước chân vào thời trung học: Biết rằng kỷ luật tự giác của Rachel không tốt lắm, tôi e rằng nếu con bé không được theo học các chương trình lớp chuyên và tài năng, rất có thể con bé sẽ bầu bạn với đám nghiện ngập mất thôi. Tại các bữa tiệc, phụ huynh không còn trò chuyện với nhau về việc mua đồ ăn tốt cho sức khỏe của bọn trẻ ở đâu nữa, giờ đây chủ đề được mọi người ưa thích hơn là quy trình gắt gao của những tờ đơn nộp vào trường đại học: Cậu đã đọc trên trang CollegeConfidential.com rằng những đứa trẻ biết chơi các loại nhạc cụ hơi sẽ có nhiều cơ hội được nhận học bổng hơn chưa? Đó là lý do vì sao mà Jeremy lại đang học kèn ô-boa. Và cậu có may mắn gì hơn trong việc tìm gia sư mới cho Benjamin chưa? Và ngay khi học lớp Sáu, việc lựa chọn các môn học tự chọn trở thành một quyết định quan trọng: Liệu Alison có thể vào được lớp Ngôn ngữ Thế giới không, hay đây là lúc phải bắt đầu tập trung học tiếng Pháp như một môn chuyên ngành? Khi con nhỏ hơn, chúng ta đã quyết định rằng việc say mê vẻ đẹp bình thường của con mình là việc tốt, nhưng giờ đây không còn như vậy nữa. Giờ thì mọi thứ đều có giá của nó. “Bình thường” không còn đủ để chúng ta cảm thấy thoải mái nữa – điều đó không còn đúng khi con chúng ta bước ra ngoài giống như tấm biển quảng cáo di động cho ưu thế của gia đình, không phải nếu đó là những năm tháng đã hình thành nên tính cách của con, không phải khi con vào học đại học. Chúng ta luôn gặp phải cám dỗ rất lớn là đối xử với trẻ vị thành niên như thể chúng là những sản phẩm được phát triển và đóng gói để kiểm tra. Một màn biểu diễn thể thao nổi bật? Đánh dấu. Chơi thông thạo ít nhất một nhạc cụ? Đánh dấu. Đạt điểm cao hơn trong kỳ thi SAT(1)? Đánh dấu. Thon thả và cân đối? Đánh dấu. Hội trưởng hội học sinh? Đánh dấu. Nếu các bậc phụ huynh không thúc đẩy sự hoàn hảo toàn diện này của con cái mình thì có vẻ như họ đã lơ là bổn phận làm cha mẹ của mình. Một người mẹ giãi bày tâm sự với tôi về cậu con trai thứ của mình: Adam là một cậu bé ngoan. Nó thích các mô hình tàu điện và chơi với em gái nhỏ. Mọi người đều thích ở bên nó nhưng nó chưa có vẻ gì là đã tìm thấy một niềm đam mê đích thực nào đó. Nó mới 14 tuổi nhưng khi tôi nhìn vào thái độ của các bậc phụ huynh khác thì có vẻ như chỉ có hai vị trí: tiến lên phía trước hoặc bị tụt lại phía sau. Điều đó khiến tôi suy nghĩ về việc liệu tôi có nên “làm gì đó” với Adam hay không, tôi có nên thúc đẩy nó mạnh hơn, khiến nó gạt các mô hình tàu điện của nó sang một bên vì thứ gì đó bớt trẻ con hơn không. Ý nghĩ đó khiến trái tim tôi vỡ vụn vì nó là người vui vẻ nhất trong gia đình. Và chuyện đó thật tốt, đúng không? Yêu thương con cái không có nghĩa là bạn kỳ vọng chúng lúc nào cũng giỏi mọi thứ – một học trò lễ độ và khéo léo, một cỗ máy hoàn hảo về xã hội, nghệ thuật và thể thao. Việc kỳ vọng sự hoàn hảo ở bất kỳ ai là điều không thực tế. Khi chúng ta làm vậy, bọn trẻ sẽ rất khổ sở. Tôi có tham gia một nhóm các chuyên gia tư vấn học đường và trong suốt hơn 10 năm qua, câu chuyện về những thiệt hại ngầm – mặt tiêu cực của việc bọn trẻ cố gắng để vươn đến sự hoàn hảo đã trở thành chủ đề phổ biến nhất trong các cuộc thảo luận tại các buổi gặp mặt của chúng tôi. Các chuyên gia tư vấn cho rằng các cậu bé giải tỏa áp lực bằng cách trốn tránh trong các trò chơi điện tử. Hoặc chúng sẽ không làm bài tập về nhà. Bọn nhóc có nhiều bài tập về nhà hơn cha mẹ ngày xưa rất nhiều, nhưng chúng không thể nói rõ ra rằng chúng thấy việc làm bài tập nhàm chán và nặng nề thế nào. Vì không đủ trưởng thành để xác định một vị trí ở giữa sự hoàn hảo và thất bại, chúng lựa chọn cách đầu hàng. Thế còn các cô bé thì sao? Chúng trút sự đau đớn lên chính bản thân mình. Nhà thơ Adrienne Rich(2) đã viết rằng khi các cô gái không thể chạm đến hay gọi tên cơn giận của mình, họ sẽ “hướng nó vào bên trong giống như tự làm mình bị tổn thương vậy“. Chúng cố gắng để có được vẻ ngoài trông thật hoàn hảo, nhưng thực ra chúng khổ sở vì nhịn đói, cào cấu, cắt gọt hoặc làm bỏng chính bản thân mình. Nỗi đau đớn về thể xác giúp các cô gái giải tỏa áp lực bên trong mình. Một cô bé tôi từng gặp trong buổi điều trị của mình nói một cách đơn giản rằng: Khi cháu cảm thấy mình thất bại trong việc gì đó, cháu lại tự làm mình bị thương. Nền văn hóa của chúng ta có một định nghĩa rất hạn hẹp về thành công: Đó là điểm số, sự quảng giao, tham vọng và diện mạo. Và mỗi tiêu chuẩn trong những tiêu chuẩn đó lại phải ăn khớp với một danh sách các thành phần dài, sâu sắc và nhiều sắc thái hơn để làm hài lòng cuộc sống của người lớn, chúng ta đã quên mất rằng con cái đến với chúng ta là được tạo ra từ hình ảnh của Chúa. Điều đó vẫn đúng khi chúng bước vào thời kỳ mới lớn. Chúng tuyệt vời theo cách của riêng mình chứ không nhất thiết phải theo cách như chúng ta thích. Một vài đứa trẻ có những tài năng và đặc điểm rất dễ bị bỏ sót hoặc rất khó để đánh giá chúng bằng điểm số: Chẳng hạn như chúng có thể kết bạn với động vật hoặc ngay lập tức tìm thấy điểm chung với người ngồi cạnh mình trên xe bus hoặc có cảm nhận rất hài hòa về màu sắc. Có một số trẻ khác biệt với những đứa trẻ khác và điều đó không thể được coi là khuyết điểm. Trẻ mới lớn vẫn còn đang phát triển, lẽ tự nhiên là chúng đang thay đổi và chưa có gì chắc chắn. Những phẩm chất bạn thấy ở chúng ngày hôm nay có thể sẽ biến mất vào thứ Hai. Chúa trời và tự nhiên quyết định nhịp độ phát triển của bọn trẻ và chúng ta - các bậc cha mẹ - không thể khiến nó nhanh hơn hay chậm lại. Làm cha mẹ, việc chấp nhận cá tính và quá trình phát triển tự nhiên của con mình là một trong những thử thách khó khăn nhất mà bạn sẽ phải đối mặt. Điều đó có nghĩa rằng, bạn sẽ hợp tác cùng – thay vì chống lại – thời gian biểu phát triển, khả năng, tính tình và phong cách độc nhất của con. Nhưng việc bạn chấp nhận tinh thần mà Chúa đã ban tặng cho con mình từ khi sinh ra cũng vô cùng quan trọng với việc khiến tài năng của con nở rộ, với sự tự tin và lòng say mê cuộc sống, với sự tự trọng của chúng và cả sự tôn trọng chúng dành cho bạn nữa. Trừ phi bạn nhận ra những ảnh hưởng đằng sau động cơ điên cuồng vươn đến sự hoàn hảo, bạn sẽ rất khó thoải mái mà chấp nhận con mình. Có rất nhiều nguyên do, nhưng ba điều quan trọng nhất là: những giấc mơ chưa thành sự thật của chính các bậc cha mẹ, những nỗi sợ hãi về trường đại học cũng như tương lai và nỗi đau khổ khi bị con cái chối bỏ. Những ước mơ lớn, nhưng là ước mơ của ai? Việc cha mẹ nuôi dưỡng những ước mơ công khai hay thầm kín về tương lai của con mình là điều tự nhiên. Nhưng những ước mơ đó nên được dựa trên khả năng và ước muốn thực sự của trẻ chứ không phải những thứ chúng ta muốn chúng có được. Có rất nhiều bậc cha mẹ nhạy cảm, thông minh và tận tâm đã hình dung ra một tương lai cho con mình theo kiểu như thế này: Con trai của chúng tôi liên tục đạt điểm A và là đội trưởng đội bóng vợt(3) của trường. Nó thiết kế một chương trình web giúp các giáo viên có thể tạo ra rất nhiều lựa chọn bài kiểm tra được lưu trữ trên máy tính và chuyện đó thành công đến mức lợi nhuận đủ để bù đắp khoảng cách nhỏ giữa tiền học phí và học bổng lớn mà trường đại học nó đăng ký trao tặng cho nó và ồ, nó và bạn gái nó đã dạy những đứa trẻ thiệt thòi học lướt sóng trong mùa hè. Nhưng cũng có những ước mơ khác nữa. Mẹ của hai cậu con trai từng nói với tôi rằng: “Tôi chỉ mong rằng một trong hai đứa chúng nó sẽ là người đồng tính và nó sẽ trở thành người dựng cảnhcho các bộ phim nghệ thuật, nó sẽ đi khắp thế giới trên những chiếc tàu thủy và nó sẽ làm tôi và bạn bè tôi vui vẻ bằng những câu chuyện dí dỏm khi chúng tôi ở viện dưỡng lão.” Hoặc có thể bạn luôn yêu thích nghệ thuật nhưng cuối cùng bạn lại theo ngành luật và giờ đây con gái bạn lại rất có năng khiếu về hội họa. Cha mẹ muốn tự hào về con cái mình, nhưng hãy thật thận trọng. Chúng ta đang vượt quá một ranh giới quan trọng khi yêu cầu con mình phải đạt được hàng loạt những thứ không thực tế và do chúng ta định trước. Con trai bạn sẽ là một học giả kiêm vận động viên kiêm doanh nhân kiêm nhà hoạt động nhân đạo sao? Chỉ có rất ít người lớn – nếu có – sở hữu tất cả những tài năng như thế. Liệu có công bằng khi bạn kỳ vọng con mình sẽ trở thành người như vậy? Sẽ rất nguy hiểm nếu bạn kỳ vọng con trẻ sẽ thực hiện chính những ước mơ chưa thành của mình: hoạt động nghệ thuật, dễ dàng có được tình yêu lãng mạn, có sự nghiệp ấn tượng. Những bậc cha mẹ không thể chấp nhận chính bản thân mình – cuộc sống, ngoại hình hay thành công của cá nhân họ – đặc biệt có nguy cơ muốn con cái trở thành mọi thứ mà họ không có được. Tôi thường xuyên nói chuyện với các vị phụ huynh nổi giận với con vì chúng không trở thành những học sinh, vận động viên, đối thủ hay nhà lãnh đạo tốt hơn. Khi con cái làm họ thất vọng, họ sẽ chĩa mũi nhọn vào chúng: Tưởng là con phải biết chơi violon, hay ít nhất là guitar chứ. Tưởng là con thích đọc sách chứ. Tưởng là con sẽ không phải chiến đấu với vấn đề cân nặng (như cả cuộc đời mẹ) và đặc biệt là lại thua trận công khai như thế. Tưởng là con sẽ không gặp rắc rối ở ngôi trường mà chính mẹ là thành viên của hội đồng nhà trường chứ. Tưởng là con sẽ không vụng về trong giao tiếp đến vậy khi bố mẹ luôn ủng hộ con và là những người có học thức chứ. Những bậc cha mẹ chuyển nỗi thất vọng của mình sang con cái có thể đang rơi vào một cái bẫy đã có từ bao đời nay. Cha mẹ thường coi con cái là nỗ lực cuối cùng để thực hiện những ước mơ cũ và chưa thành của mình. Nhưng tôi nghĩ điều này đang trở nên phổ biến hơn vì bọn trẻ mới lớn không có nhiều vai trò rõ ràng khác trong gia đình. Ngày nay, đa phần bọn trẻ mới lớn được bảo vệ khỏi bất cứ công việc gì trông có vẻ nặng nhọc hay nguy hiểm. Chúng ta để chúng làm việc theo cách khác: học bài cho đến khuya và dành cả kỳ nghỉ cuối tuần để theo dõi vòng đấu khúc côn cầu. Công việc của chúng là gì ư? Mang vinh dự và sự yên tâm về cho gia đình. Cha mẹ hiếm khi lớn tiếng thừa nhận những mục tiêu này với con cái nhưng nếu có, họ sẽ nói những thứ kiểu như: Chỉ cần Marnie tăng điểm SAT của con bé thêm 100 điểm nữa thì chúng ta đã thành công rồi. Cùng với những gì còn lại trong hồ sơ, điều đó sẽ khiến con bé trở thành ngôi sao của lớp học. Một điểm cho các bà mẹ ở nhà! Giờ thì Tyler đang chơi cho đội bóng đá của trường đại học và là đội trưởng của đội bơi lội. Cuối cùng thì bố tôi cũng phải ghi nhận những gì tôi cố gắng thực hiện trong cuộc đời mình đã có kết quả. Nếu so với những đứa cháu khác của ông thì chẳng có gì phải bàn cãi nữa. Nhưng việc thực hiện những ước mơ của bố mẹ (hoặc ông bà) là một gánh nặng khủng khiếp với đôi vai của bọn trẻ mới lớn, nó nặng nề như việc phải đi cày ruộng suốt nhiều ngày dài và mệt mỏi vậy. Một vài bậc cha mẹ không hiểu rõ sự thất vọng của họ được chuyển sang con cái mình hay nó có ảnh hưởng sâu sắc đến chúng như thế nào. Hiệu trưởng của một trường dành cho nữ sinh hỏi các học sinh của mình rằng: “Các em muốn cho cha mẹ biết điều gì? Các em muốn cô nói gì với bố mẹ vào đêm Quay lại trường(4) nào?”. Các cô bé đã trả lời thế này: “Cô hãy nói với bố mẹ rằng em đã cố gắng chăm chỉ hết sức có thể và em không được thông minh như họ tưởng.” “Em không thể giỏi tất cả mọi thứ được.” “Đừng hoảng hốt khi em ăn bim bim hay bị điểm B.” Một trường trung học danh tiếng đã tiến hành cuộc khảo sát, trong đó có câu hỏi yêu cầu học sinh hãy gọi tên nỗi sợ hãi lớn nhất của mình. Nhà tư vấn của trường nói với tôi rằng cô hy vọng học sinh sẽ nói rằng chúng lo sợ vì ai đó trong gia đình sẽ ốm đau, hoặc bị điểm kém, đánh mất bạn bè, chủ nghĩa khủng bố hay không được vào đại học, nhưng câu trả lời thường gặp nhiều hơn bất cứ câu trả lời nào khác lại là “Nỗi sợ hãi lớn nhất của em là khiến bố mẹ thất vọng”. Thực hiện ước mơ của bạn không phải là việc của con trẻ. Khi yêu cầu con cái phải thực hiện những mong muốn của gia đình, chúng ta không chỉ đang tạo ra những người trẻ tuổi bất hạnh, bị áp lực và tự chuốc lấy thất bại mà chúng ta còn đang coi thường những ước muốn của Chúa trời dành cho bọn trẻ. Nền tảng trong tư tưởng của Do Thái giáo là Chúa tạo ra mỗi con người trên thế giới này để thực hiện một mục tiêu riêng trong suốt cuộc đời của người ấy. Mỗi người đều có trách nhiệm khám phá và thực hiện mục đích riêng thiêng liêng của mình. Là cha mẹ, chúng ta không thể quyết định con đường thiêng liêng của con cái trông sẽ như thế nào. Chúng ta cũng không thể quyết định đích đến của chúng. Nhưng bằng cách khuyến khích chúng hiểu được những ưu điểm của bản thân, chúng ta đã giúp bọn trẻ có được những bước đi đầu tiên. Nhưng… nhưng… đó là trường đại học! Nền văn hóa của đất nước này cho chúng ta biết rằng chúng ta đang đối mặt với việc nhanh chóng mất đi các nguồn tài nguyên – các trường đại học tốt, các công việc tốt, không khí trong lành… sự khan hiếm trong tương lai của chúng ta – và rằng chỉ những người cực kỳ tài giỏi mới có thể sống sót. Cùng lúc đó, sự tiến bộ của công nghệ đã khống chế cuộc sống của chúng ta, như trang web chẳng hạn, mọi việc chúng ta làm đều có vẻ rõ ràng và cố định. Dù đó chỉ là một đứa trẻ nhỏ tuổi, chỉ cần một bước đi sai lầm, tương lai của nó sẽ bị thế chấp, nó sẽ chẳng bao giờ có được một công việc tốt và không bao giờ có cơ hội sửa sai. Cha mẹ chưa bao giờ khó chấp nhận con mình như bây giờ vì có vẻ như không có chỗ cho việc thử và sai, cho sự trẻ con, vụng về hay thái độ không tốt của bọn trẻ. Sự lo lắng khiến cha mẹ tập trung vào thành công và sự ổn định: điểm số, sự nổi tiếng, các kỹ năng thể thao và diện mạo bên ngoài. Và bọn trẻ cũng cảm nhận được sự khó khăn và khan hiếm của nền kinh tế. Một cô bé 15 tuổi nói với tôi rằng: “Em cảm nhận được rằng mỗi phút giây của mỗi ngày trong tương lai của mình đều thực sự chênh vênh.” Không ở đâu mà sự lo lắng của cha mẹ về tương lai của con mình được giải tỏa rõ ràng hơn trong cuộc đua: được nhận vào đại học. Với rất nhiều cha mẹ, sự cạnh tranh khốc liệt để vào được những trường đại học hàng đầu là bằng chứng cho thấy tất cả những thứ tốt đẹp trong cuộc sống rất ít ỏi và ngày càng khan hiếm hơn. Họ tin rằng nếu con mình không được nhận vào học đúng trường đại học đó, chúng sẽ bỏ lỡ những công việc ý nghĩa, sự đảm bảo về sức khỏe và khả năng nuôi sống bản thân cũng như gia đình mình sau này. Các nhà tư vấn của trường đại học đã chứng kiến nỗi sợ hãi này từng cản trở ngay cả những phụ huynh chín chắn nhất có được những đánh giá xác đáng. Nhiều người tin rằng sự thay đổi lên xuống bất thường trong quá trình phát triển tự nhiên sẽ không có tác động tốt đến học bạ nộp vào trường đại học của con. Họ hiếm khi có thể khoan dung với việc chậm lại, chứ đừng nói đến đi xuống. Giống như hai vị phụ huynh đã cấm con gái mình tham gia vào câu lạc bộ kịch của trường vậy, các bậc cha mẹ này đã tước mất cuộc sống cá nhân và tại trường học của con mình với quan điểm phải gây ấn tượng hội đồng xét duyệt ở các trường đại học: “Tôi phải làm thế vì con, nếu không thì mọi chuyện sẽ không ổn.” “Nó phải tham gia vào khóa học Dự bị - Xếp loại giỏi(5) ngay bây giờ, trong lớp Tám, nếu không thì sau này nó sẽ không sẵn sàng để học các lớp Xếp loại giỏi. Và nếu trong học bạ của nó không cho thấy việc nó được học các lớp Xếp loại giỏi, nó sẽ chỉ được nhận vào các trường công thôi, có thể thậm chí còn không được học ở tòa nhà chính của các trường công.” “Không, nó không thể bỏ thời gian ở chương trình Mô hình Liên hợp quốc(6) để tham gia câu lạc bộ phim ảnh được. Ai chẳng biết là câu lạc bộ phim ảnh toàn những đứa lười biếng cơ chứ.” “Chúng ta cần thuê một chuyên gia để nâng cao khả năng thuyết trình của nó vì mọi người đều làm vậy. Đây từ đầu rõ ràng đã là một sân chơi không công bằng rồi.” Những đứa trẻ chịu hình phạt chạy đua với học bạ phải lên kế hoạch cho lịch trình nhồi nhét với độ chính xác như ở trong quân đội. Chúng về nhà muộn hơn, làm việc nhiều giờ đồng hồ hơn và đi ngủ cũng muộn hơn bố mẹ mình. Khi cha mẹ hành xử như thể tương lai con mình – và cả tình yêu thương của cha mẹ nữa đang lênh đênh trong điểm số của mọi bài kiểm tra, bọn trẻ sẽ sớm trở thành những người 35 tuổi đau khổ và xa cách. Việc hướng con bạn ra ngoài một thế giới đầy bất ổn về kinh tế, một thế giới không ngừng thay đổi vô cùng đáng sợ. Nhưng điều này thì luôn đúng: Bitachon – lòng tin vào Chúa – nó không tự nhiên mà đến và đây là lý do vì sao các rabbi(7) người Do Thái luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của nó. Đó là công thức quen thuộc “đi và để Chúa dẫn đường”. Nỗi sợ hãi về một tương lai tận thế cho chúng ta biết rằng chúng ta thiếu niềm tin vào thực tại hơn là về chính thực tại đó. Đây là nghịch lý: Cha mẹ cần coi trọng và chấp nhận sự phát triển theo hình xoắn ốc của trẻ vị thành niên với tình yêu thương hơn là cố gắng hết sức để khiến con mình xứng đáng được vào trường đại học. Khi làm vậy, cha mẹ đã cho trẻ sự nuôi dưỡng về tinh thần mà trẻ cần để phát huy hết khả năng và vươn đến vùng đất hứa của thời kỳ trưởng thành mà vẫn vẹn nguyên lòng say mê và sức sống trong mình. Con chối bỏ bố mẹ ư? Bố mẹ cũng sẽ chối bỏ con! Trong chương trước, tôi đã mô tả về tzar giddul banim – sự đau khổ cần thiết của việc nuôi dạy trẻ. Chuyện đó tưởng như rất khó khăn. Nhưng hầu hết các bậc cha mẹ đều ngạc nhiên trước cảm giác đau khổ của chính bản thân mình khi con – trước đây là đứa trẻ mới biết đi đáng yêu và thích được vuốt ve – bắt đầu quá trình rời bỏ mình. Để quá trình rời bỏ và hình thành nhân dạng riêng của mình dễ dàng hơn, bọn trẻ cần khiến bố mẹ trở nên ít hấp dẫn hơn để cuối cùng, chúng sẽ dễ rời bỏ bố mẹ hơn. Ngay khi bọn trẻ có ý thức và nhân cách tốt, chúng bỗng trở nên thô lỗ, thiếu tôn trọng và vô ơn. Giống như những khách hàng khó chịu mà các bác sỹ tâm lý gọi là “những người than phiền từ chối sự giúp đỡ”, bọn trẻ sẽ phớt lờ lời khuyên của bố mẹ. Thông qua lời nói hoặc sự im lặng, chúng xúc phạm lựa chọn, quan điểm và bản chất của cha mẹ. Chúng tấn công một cách khéo léo những gì bạn gìn giữ hay cảm thấy bất an nhất: Làm sao mẹ có thể chịu được việc sống trong một ngôi nhà được bài trí như thế này? Mẹ gọi đây là bữa tối ư? Mẹ gọi những người này là bạn bè sao? Thế này mà mẹ gọi là ngày vui à? Chúng chê bai những đồ ăn đáng thương trong tủ lạnh, độ dài chiếc quần jeans của bạn hay để ý cách phát âm khác thường của bạn với những từ phổ biến: Chẳng ai lại nói “GI-ường” hay “GI-ầy” cả. Mọi người đều nói “dường” và “dầy”. Khi nào thì mẹ mới nhận ra được điều đó? Chúng trốn tránh bạn, trốn tránh cái kén gia đình ấm áp mà bạn đã tốn rất nhiều tiền và năng lượng để tạo dựng cũng như để bảo vệ chúng. Chúng gia tăng những lời buộc tội, cố tình không thích đồ ăn thức uống, quần áo, lời nói, sách vở và âm nhạc giống như bạn. Chúng thấy sự hài hước trong những thứ bạn không hề thấy chúng hài hước chút nào. Chúng giống như những người thuê nhà lỗ mãng với bè đảng của riêng chúng, nói thứ ngôn ngữ mình chúng hiểu và rời bỏ bạn. Cha mẹ không chịu đựng được khi con lúc nào cũng ủ rũ, không thèm quan tâm đến những lời khuyên thông thái của cha mẹ và trung thành với đám bạn lập dị và không đúng mực, họ coi đó là sự cự tuyệt. Đó là sự cự tuyệt. Và nó khiến họ đau đớn. Đối mặt với sự sợ hãi bằng niềm tin Các nhà tâm lý học trẻ em thường liên hệ việc nuôi dạy trẻ vị thành niên giống như việc đi thăng bằng trên dây vậy. Rabbi Nachman of Bratslav(8) sử dụng phép ẩn dụ tương tự như vậy trong câu nói nổi tiếng của mình: “Cả thế giới là một cây cầu vô cùng chật hẹp. Điều cốt yếu là bạn không được sợ hãi”. Nuôi dạy trẻ vị thành niên là một trải nghiệm kinh hoàng và cách duy nhất để chống lại nỗi sợ hãi của bạn là có bitachon – niềm tin: niềm tin vào con bạn và cách nuôi dạy con của chính bạn. Trong cả Do Thái giáo lẫn tâm lý học vị thành niên, tôi đều tìm thấy những lời khuyên đúng đắn đã giúp tôi cũng như các bậc cha mẹ khác giữ vững niềm tin khi bọn trẻ băng qua cây cầu chật hẹp để trở thành người lớn. Chấp nhận con mình không có nghĩa là bạn nên nuông chiều, dễ dãi hay bỏ mặc chúng. Nó có nghĩa rằng bạn cần thấu hiểu cả ưu điểm lẫn khuyết điểm, sự thất thường, vụng về và sự phát triển theo kiểu hai bước tiến một bước lùi của chúng. Nó cũng có nghĩa là bạn nên tôn trọng khuynh hướng muốn tách biệt khỏi cha mẹ của con và thậm chí trong những khoảnh khắc điên rồ và nổi loạn nhất của con, bạn vẫn tìm thấy điều gì đó đáng trân trọng. Tự hào về cả những tài năng lẫn khuyết điểm bẩm sinh của con Từ khi mới chào đời, mỗi chúng ta đều sở hữu những đặc điểm độc đáo do Chúa ban tặng và chúng bao gồm cả tài năng lẫn khuyết điểm. Chẳng hạn như tôi xác định phương hướng rất kém, kém đến mức tôi không thể phân biệt được tay phải với tay trái hay nên dán tem vào góc nào trên phong bì nếu không nhìn vào một chiếc phong bì khác đã được dán tem sẵn. Tôi chưa bao giờ nhớ được đường xung quanh các tòa nhà trong trường đại học của mình, tôi có thể bị lạc đường khi lái xe từ nhà đến cơ quan (chỉ cách nhau chưa đến một ki-lô-mét) và trí nhớ của tôi (trí nhớ ngắn hạn và khả năng nhớ mặt người) chỉ đạt khoảng 10%. Tôi vô cùng thiếu kiến thức về địa lý (sản phẩm của việc không xác định được không gian và trí nhớ kém). Nhưng ngược lại, vốn từ vựng và khả năng đọc hiểu của tôi lại đạt đến 99%. Tôi dễ dàng nhớ được lời các bài hát, tôi trượt tuyết khá cừ và người ta từng nhiều lần nói với tôi rằng tôi luôn biết chọn đúng khoảnh khắc hài hước khi làm diễn giả. Tôi là một tập hợp gồm cả ưu điểm lẫn khuyết điểm. Và bọn trẻ của chúng ta cũng vậy. Có niềm tin vào con có nghĩa là bạn phải tìm hiểu về những đặc điểm Chúa đã ban tặng cho chúng: cả những điều tốt cũng như những thứ kỳ quặc và học cách trân trọng tất cả. Bọn trẻ sẽ khiến bạn không dễ làm được điều này. Mặc dù bọn trẻ sinh ra đã có những kỹ năng và khí chất nhất định nhưng chúng cũng liên tục thay đổi. Chúng cần thử nghiệm với việc ở cùng nhiều nhóm bạn khác nhau: hội chơi bời, hội lười biếng, hội thi Toán, hội phù thủy, hội theo trào lưu Emo(9), hội lực sĩ. Tháng này chúng ăn chay và tháng sau chúng lại luyện tập cho một cuộc thi ăn xúc xích. Bọn trẻ đang trở thành người lớn, nhưng đây là lúc chúng hỗn láo, thô lỗ và ngốc nghếch hơn mọi thời điểm khác trong cuộc đời. Giữa tất cả những niềm đam mê nhất thời và theo giai đoạn này, làm sao bạn có thể phát hiện ra bản chất tự nhiên của con mình? Tôi gợi ý các bạn nên nhìn lại quãng thời gian khi con bạn còn được ẵm ngửa và thời thơ ấu của chúng. Hãy nghĩ xem bạn đã miêu tả con bạn với ông bà chúng như thế nào: Nó là người kiên trì và mạnh mẽ? Chậm rãi? Là người hòa đồng hay thích ở một mình hơn? Vui nhộn? Tràn đầy năng lượng? Yêu âm nhạc? Nhạy cảm? Rất có thể là những đặc điểm này vẫn hình thành nên một phần trong khả năng tự nhiên của con bạn. Mặc dù tôi không khuyên bạn nên đặt con mình vào chiếc bình thủy tinh được dán nhãn “vui nhộn” hay “thông minh” nhưng bạn cần khôn khéo nhận ra một vài nét tính cách sẽ không thay đổi. Chúng bao gồm những tính cách như (nhưng không phải là chúng bị giới hạn trong những thứ này): Khả năng âm nhạc Thiên hướng nghệ thuật Khả năng chơi thể thao Thích bạn bè và các đối tượng hẹn hò/ yêu đương Yêu thích hoặc không quan tâm đến việc đọc Luôn nhanh nhẹn hoặc chậm rãi Thích giao du hoặc hay xấu hổ Thích những hoạt động trong nhà hay ngoài trời hơn Bị lôi cuốn bởi những cuộc phiêu lưu và việc mạo hiểm hay luôn cẩn trọng. Khi nhận ra được khí chất của bọn trẻ, bạn sẽ có thể bước ra khỏi định nghĩa hạn hẹp về thành công trong nền văn hóa của chúng ta và thấy con mình với vẻ đẹp độc đáo của chúng. Để con bạn thoải mái với bản chất thật sự của mình không có nghĩa rằng bạn từ bỏ trách nhiệm phải bảo vệ, dẫn dắt và truyền cảm hứng cho con. Chẳng hạn như, bạn sẽ không nói thế này: “Rõ ràng là một nhà thám hiểm/ nhà sáng chế/ nhà thơ thực thụ/ con người tinh tế như con sẽ cảm thấy bị mắc kẹt bởi những công việc buồn tẻ của cuộc sống thường nhật, vậy nên hãy mặc kệ đống bài tập về nhà, bỏ qua việc nhà, hãy bắt chuyến xe kế tiếp ra khỏi thành phố và tìm kiếm sự sáng tạo của riêng con đi!”. Bạn cũng không nói thế này: “Vì sự khác biệt, nhạy cảm và những nhu cầu rất, rất đặc biệt trong việc học nên con được miễn công việc mà chúng ta phải làm nốt”. Thay vào đó, bạn nên cân bằng giữa trách nhiệm trước những cơ hội phù hợp với cái tôi mới mẻ bấp bênh của con mình. Hãy cho phép đứa con ngăn nắp, hơi hách dịch của mình bỏ câu lạc bộ cờ nếu nó ghét việc đó và để nó làm người phụ trách sân khấu cho lần biểu diễn hợp xướng sắp tới nếu đó là điều nó để tâm. Đừng giam hãm đứa con thích phiêu lưu mạo hiểm của bạn trong nhà suốt ngày cuối tuần để học bài, hãy để nó đi xe đạp leo núi hoặc chơi trò đánh trận giả ở trong rừng. Tôn trọng khí chất của con là một cách thể hiện bitachon (niềm tin) của bạn. Con cái là do Chúa ban và được tạo dựng từ hình ảnh của Chúa. Có niềm tin nghĩa là tin tưởng rằng Chúa không tạo ra những sản phẩm lỗi. Điều đó nghĩa là hãy tin rằng những đặc điểm bẩm sinh của con bạn là đúng đắn và phù hợp với chúng, rằng chúng đủ vững vàng cho một tương lai chưa rõ ràng. Kỳ vọng con sẽ không đi chệch khỏi kế hoạch lớn mà bạn đã định sẵn Hãy lưu ý rằng việc nhận ra được khí chất của bọn trẻ đòi hỏi nhiều hơn việc chỉ trân trọng tài năng của chúng. Bạn phải chuẩn bị tâm lý cho việc con bạn sẽ sử dụng tài năng ấy theo cách khiến mọi kế hoạch bạn đã cẩn thận vạch ra bị sụp đổ. Khi tôi gặp Ethan lần đầu, cậu mới nhận được bảng điểm với bốn điểm C và một điểm D. Khi ở nhà, cậu tranh cãi gay gắt với bố mẹ và ở trường thì cậu luôn khổ sở trong câm lặng, cậu không nộp bài tập về nhà hay chịu phát biểu trước lớp trừ phi bị chỉ định. Bố mẹ Ethan rất lo lắng và bối rối. Cho đến giờ, con trai họ luôn là một học sinh đặc biệt. Họ đã nhận ra năng khiếu về khoa học của cậu ngay từ hồi cậu còn nhỏ và họ đã cẩn thận nuôi dưỡng nó, họ luôn khuyến khích cậu tham gia mọi khóa học về khoa học được tổ chức trong hệ thống các trường công tốt nhất. Khi học cấp hai, cậu dễ dàng được nhận vào lớp Dự bị - Xếp loại giỏi về Hóa học và Vật lý mà không cần học gì. Bố mẹ Ethan bắt đầu hình dung rằng cậu sẽ trở thành một bác sỹ. Cậu bé có vốn kiến thức rất tốt, họ muốn chắc chắn rằng cậu sẽ không lãng phí nó. Nhưng trong khóa học về trị liệu, cảm xúc trong Ethan trỗi dậy: Cậu cảm thấy những kế hoạch đầy tham vọng của bố mẹ như đang nghiền nát mình. Cậu muốn tham gia một khóa học về nghệ thuật điêu khắc nhưng mẹ cậu lại chỉ ra rằng lớp học đó mâu thuẫn với lớp Vật lý Xếp loại giỏi. Nếu không được vào học lớp này, đơn xin vào những chương trình đào tạo bác sỹ tốt nhất sẽ gặp khó khăn hơn. Bố cậu nói: “Con muốn học nghệ thuật thì lúc nào mà chẳng được hả Ethan. Nhưng con không thể tham gia các khóa học khoa học nâng cao ở trường đại học nếu con không có những kiến thức cơ bản”. Vì không muốn làm bố mẹ thất vọng nên Ethan không cãi lại. Nhưng cậu cũng không chịu học. Thay vào đó, cậu chọn cách làm mà liên đoàn lao động gọi là “đồng tình trong bất bình”. Cậu có mặt trong lớp học Xếp loại giỏi Khoa học và các lớp còn lại nhưng cậu không hề tham gia vào hoạt động của lớp hay làm bài tập. Khi bố mẹ Ethan nhận ra rằng thật sự tôn trọng con trai mình có nghĩa là cho phép cậu sử dụng khả năng của mình theo một định hướng khác, họ vạch giới hạn trong cách cư xử của chính mình. Họ tạm không hỏi Ethan về điểm số ở trường nữa. Khi Ethan hỏi ý kiến của họ về việc cậu nên tham gia lớp học nào, họ gợi ý rằng vì các tư vấn viên ở trường là người biết rõ chương trình giảng dạy nhất nên họ tin rằng cậu sẽ nhận được những lời khuyên tốt từ đó. Bố mẹ Ethan còn cố tình đưa ra các chủ đề khác ngoài trường học trong các cuộc nói chuyện của mình, họ nói chuyện về kế hoạch xây dựng một khu vườn mới hay một bộ phim họ mới xem. Khi Ethan cảm thấy bố mẹ không bắt mình phải đạt được thành tích này nọ nữa, cậu bắt đầu tự tin đưa ra những quyết định độc lập của riêng mình. Mùa hè ấy, thay vì tham gia vào một chương trình Toán học uy tín, Ethan tham gia một hội thảo về nghệ thuật viết kịch ở một trường đại học công tại địa phương. Một ngày, sau khi rời lớp học, cậu tự hào đưa cho mẹ xem một bức ảnh chụp một cây cầu mở rộng mà chính cậu đã góp phần thiết kế, với đầu của Nữ thần tóc rắn ở mỗi cổng vào. “Mẹ xem này”, cậu nói, “đây chính là khoa học và toán học. Nhưng nó cũng thật kỳ diệu. Tuyệt quá.” Vấn đề là của ai: bọn trẻ hay bạn? Nhìn nhận tinh tường về khả năng của bọn trẻ cũng giúp bạn thôi không băn khoăn đến vấn đề của chính bạn với con nữa. Melissa đến nói chuyện với tôi về con gái mình – Molly – cô bé thừa khoảng 8kg. Bản thân Melissa cũng từng là một đứa trẻ thừa cân lúc mới lớn và giờ đây trông cô thật “xanh xao và mảnh khảnh” – cô dành rất nhiều thời gian để lo lắng về đồ ăn và điều đầu tiên cô làm mỗi buổi sáng là trèo lên cân. Con số hiển thị trên cân sẽ quyết định tâm trạng cô cả ngày hôm đó. Cân nặng của Molly gợi lên cảm giác bị bẽ mặt trong mẹ hồi nhỏ – Melissa nói rằng cuộc chiến của riêng mình bị vạch trần bởi ngoại hình của con gái – nhưng cô cũng vô cùng cảm thông với con khi nhớ lại chính sự đau khổ thời niên thiếu của mình. Melissa từng là một cô gái hay xấu hổ và cô đơn, ngày nào cô cũng đi về nhà để ăn trưa với người mẹ cũng cô đơn của mình. Melissa phản ứng với ký ức cô đơn và bị tẩy chay này bằng cách giám sát lượng thức ăn của Molly và giục con gái giảm số cân thừa. Nhưng tôi cùng thấy Molly có tính cách hoàn toàn khác với mẹ mình. Em rất cởi mở và được bạn bè yêu mến, cô cũng tham gia vào rất nhiều hoạt động. Dường như cân nặng của Molly không thể ngăn em làm bất kỳ điều gì. Khi Melissa nhận ra rằng Molly không đau khổ như cô đã từng, cô không còn cằn nhằn và làm ầm lên nữa. Khi biết rằng con gái có tính cách khác với mình, cô cảm thấy bình tĩnh hơn. Cô thấy biết ơn vì con gái mình – không giống như rất nhiều bạn học của cô bé – không bị giày vò bởi niềm tin rằng để được hạnh phúc, con bé cần phải tự chối bỏ những niềm vui đích thực của cuộc sống. Kỳ vọng vào sự trưởng thành Việc chấp nhận bọn trẻ còn vượt qua cả chuyện chấp nhận những nét tính cách bẩm sinh của chúng. Nó còn đồng nghĩa với việc chấp nhận sự thật rằng chúng vẫn đang phát triển. Chúng vẫn chưa “chín” hẳn. Sẽ không công bằng nếu chúng ta kỳ vọng bọn trẻ cư xử như những người trẻ trưởng thành khi đứng từ góc độ tâm sinh lý, chúng vẫn còn là trẻ con. Đây là một ví dụ thích đáng: Luke đã 16 tuổi khi mẹ cậu – Jody – người chưa từng đi đâu xa một mình từ khi còn là một đứa trẻ – đến Paris hai tuần để thăm một người bạn. Jody mang về nhà một hộp chocolate nhỏ nhắn và xinh xắn với những hình ảnh về những thắng cảnh của Pháp được khắc tinh xảo ở bên trên mỗi miếng chocolate. Trên chuyến bay về nhà, Jody hình dung ra khoảnh khắc ngọt ngào khi Luke giơ từng miếng chocolate lên và hỏi: “Mẹ đã đến đây à? Mẹ đã đến kia chưa? Nơi đó thế nào ạ? Và mẹ phát âm từ này như thế nào: Luxemburg hay Luxembourg?” Nhưng mọi chuyện không như hình dung của cô. Luke không hề nói: “Mẹ, chuyến đi của mẹ thế nào?” hay “Mẹ mang gì về cho con thế?” hay “Ôi chocolate! Mẹ mới tốt bụng và chu đáo làm sao. Con nhớ mẹ lắm!” hay thậm chí là “Chào mẹ!”. Vào ngày Jody từ Paris trở về, Luke đi trên con đường từ trường về nhà và nói với mẹ cậu rằng: “Con lấy xe của mẹ được không? Con đang định đến nhà Tessa”. Sau đó, cậu ăn hết cả hộp chocolate mà chẳng nói năng gì. Khi Jody hỏi về thái độ đặc biệt thiếu chào đón mẹ và thiếu lịch sự về món quà cô mang về, Luke nói rằng: “Con không nhớ ra là mẹ vắng nhà. Và con cũng không để ý đến những chi tiết trang trí trên miếng chocolate trước khi ăn chúng”. Và đó là sự thật: Cậu bé không nhớ và không để ý. Jody vô cùng tức giận với con trai mình. Nó thiếu cảm nhận đến vậy sao? Có lẽ nào cô đã nuôi dạy một đứa trẻ có tính cách xấu đến thế? Làm sao nó có thể trở thành người lớn với nhiều thiếu sót như vậy? Không có giáo viên nào của Luke phàn nàn về cách cư xử của cậu ở trường, nhưng bình thường thì Luke cũng không quá lịch sự với bố mẹ hay em gái mình. Cậu cũng không thể hiện bất cứ dấu hiệu nào cho thấy cậu nhớ mẹ mình. Mẹ cậu vắng nhà hai tuần và cậu ổn. Luke chẳng có vấn đề gì hết. Bọn trẻ mới lớn có thể trông giống như người lớn, nhưng bên trong, chúng vẫn đang phát triển. Trong hơn 20 năm qua, các nhà khoa học chuyên nghiên cứu về hệ thần kinh đã tìm hiểu ra rằng cấu trúc não bộ của bọn trẻ có thể hoàn toàn thay đổi trong thời kỳ mới lớn. Có một thuật ngữ khoa học rất hay trong quá trình phát triển của não bộ xuất hiện giữa tuổi lên 10 và tuổi dậy thì: sự dồi dào. Sau thời kỳ phát triển mạnh mẽ của việc sản xuất ra các tế bào não này – giữa độ tuổi 14 và 17 – là thời kỳ “cắt xén” chúng lại – khi các vấn đề không hay làm chúng giảm bớt một cách đáng kể. Não bộ được tổ chức hợp lý và hiệu quả hơn rất nhiều. Nhưng thùy trán – khu vực chịu trách nhiệm kiểm soát cảm xúc và tính cách chưa đạt được sự phát triển hoàn chỉnh cho đến khi các cô gái được 24 – 25 tuổi và các chàng trai được 29 tuổi. Óc suy xét và sự khôn ngoan, hay theo ngôn ngữ của các nhà khoa học về thần kinh là các chức năng điều khiển – thuộc phần não bộ trưởng thành muộn nhất. Về mặt thần kinh học, Luke chưa đủ phát triển để biết nghĩ rằng: “Việc chào đón mẹ sau một chuyến đi dài không chỉ là phép lịch sự mà còn là cách tốt nhất để thể hiện sự quan tâm của mình nữa”. Với một người trưởng thành, cách cư xử của Luke có thể là tín hiệu xấu của bệnh vị kỷ hoặc thần kinh không ổn định. Nhưng với trẻ vị thành niên, đó là bằng chứng cho thấy sự non nớt bình thường của hệ thần kinh. Tôi thường nói với các bậc phụ huynh đang lo lắng rằng: “Nếu các bạn nghĩ rằng độ tuổi con mình đang dao động giữa 5 và 35, có thể các bạn sẽ thấy cách hành xử của chúng không quá kỳ quặc.” Chấp nhận con mình nghĩa là hãy cố hướng chúng đến sự trưởng thành, nhưng hãy cố gắng đừng hoảng hốt trước những hành vi thiếu chín chắn của chúng, hay cảm thấy bị xúc phạm hoặc nhầm lẫn nó thành một tính cách xấu cố định. Việc xem xét và tìm hiểu kỹ lưỡng về não bộ là rất thuyết phục nhưng chúng ta không thực sự cần tới chúng để biết rằng bọn trẻ mới lớn khổ sở thế nào về thứ mà từ cách đây rất lâu Shakespeare đã gọi là “những bộ não đang sôi sùng sục”. Chúng nóng nảy, bốc đồng, dễ rơi vào nguy hiểm, bát nháo và hão huyền. Tôi dám cá là giờ bạn không bị lôi cuốn vào những trò tiêu khiển như đi xe đạp tốc độ cao trong công viên, trò bia – bóng bàn(10) hay lái xe thật nhanh vào buổi tối mà tắt hết đèn xe nhưng bạn cũng từng làm những chuyện kiểu như vậy khi bạn bằng tuổi chúng và giờ thì con bạn cũng thế. Cũng giống như việc giấu bài tập về nhà đã làm xong dưới một chiếc khăn ẩm hoặc trên sàn nhà trong phòng ngủ hay khóc lóc về kiểu tóc mới mà trong mắt bạn thì chúng giống hệt như kiểu tóc trước của chúng. Nếu bạn đe dọa con với cách cư xử kỳ quặc của chúng và hỏi “Con nghĩ cái quái gì thế?”, câu trả lời thường gặp sẽ là: Chẳng gì hết. Con thấy vui. Và đúng là như thế. Con không nghĩ là dì Jane sẽ nhìn thấy tường Facebook của con. Con không thể tới trường với mái tóc như thế này được. Trông con như kẻ bỏ đi vậy. Hay như trong trường hợp của Luke (một cậu bé yêu và tôn trọng mẹ mình): Con không nhiệt tình chào mẹ vì con không nhớ ra là mẹ đã vắng nhà. Trong thế giới của bọn trẻ mới lớn, cảm giác mơ màng là bình thường. Không lường trước được hậu quả hành động của ai đó là bình thường. Thay đổi lòng nhiệt tình là bình thường. Khó chịu khủng khiếp với bạn là điều bình thường. Việc con bạn kết tội rằng nó sinh vào nhầm gia đình (quá nghiêm khắc!, quá nhàm chán!, quá thông thường!, quá thiếu cảm thông!) đúng là bi kịch làm cả thế giới phải choáng váng là bình thường. Con bạn lo lắng về trận chiến với đồ ăn và ói mửa là bình thường. Con bạn nhắc nhở bạn với vẻ mặt sưng sỉa rằng Natalie, Natasha và Nora – tất cả đều có bố mẹ thấu hiểu và thú vị hơn bạn nhiều cũng hoàn toàn bình thường. Chúng ta phải cho bọn trẻ thời gian để phát triển và trưởng thành. Nhưng thật không may, chúng ta thường có xu hướng làm điều ngược lại. Hãy cố nhớ rằng bọn trẻ chưa hoàn toàn trưởng thành. Có thể chúng sẽ chưa thực sự trở thành người lớn cho đến khi chúng 25 hoặc 27 tuổi. Mỗi chúng ta đều thực sự là một tác phẩm nghệ thuật mới trên thế giới này, nhưng có thể để phát triển thành một bộ phim thì sẽ mất, nhiều thời gian hơn. Cách nhìn nhận sai lầm về việc được nhận vào trường đại học Bạn có thể tìm hiểu về tính cách của con mình, có thể chấp nhận những thăng trầm trong sự phát triển của trẻ mới lớn, nhưng trừ phi được giải thoát khỏi những nhận thức sai lầm về việc được nhận vào trường đại học, bạn sẽ vẫn gặp khó khăn trong việc để con mình phát triển theo hướng đi và lịch trình riêng của chúng. Niềm tin này cũng đã quá ăn sâu bám rễ vào bạn: Bắt đầu từ tầm tuổi 12, mỗi quyết định con bạn đưa ra sẽ đều được phản ánh trên tờ đơn xin vào đại học vô cùng quan trọng này. Sự thật là thế giới đã thay đổi rất nhiều so với thời chúng ta còn trẻ. Trường cấp hai nặng nề hơn về mặt lý thuyết, trường cấp ba khó hơn còn việc được nhận vào các trường đại học cũng cạnh tranh hơn nhiều. Nhưng thách thức đặc biệt của thế hệ chúng ta – với tư cách làm cha mẹ là chấp nhận thực tế này mà không phóng đại nó lên. Hãy cùng bắt đầu với truyền thuyết rằng chỉ có học sinh ở những trường có tỉ lệ được lựa chọn cao nhất trên tờ Tin tức nước Mỹ mới có thể đạt được thành công thực sự. Trong bài báo “Ai cần vào Harvard chứ?” trên tạp chí Atlantic vào năm 2004, Gregg Easterbrook đã trích lời của một thành viên trong hội đồng xét tuyển đại học – ông tin rằng có khoảng 100 trường đại học có chất lượng giáo dục ngang với các trường mà Easterbrook gọi là các trường “hấp dẫn” hàng đầu trong cả nước. Greg cũng nói về một nghiên cứu do Alan Krueger của Trường Princeton và Sacy Berg Dale của Quỹ Andrew Mellon hướng dẫn vào năm 1999, về các sinh viên được nhận vào học ở các trường thuộc hệ thống Ivy Leage(11) nhưng lại lựa chọn học ở những nơi khác vì ở đó có những gói học bổng hỗ trợ tài chính tốt hơn, gần nhà hơn hoặc do các lợi thế khác. 20 năm sau khi tốt nghiệp, những sinh viên này cũng kiếm được số tiền ngang với những người bạn học tại Ivy Leage. Lloyd Thacker – tác giả của cuốn sách Đại học bình dân (College Unranked), ông từng là thành viên của hội đồng xét tuyển đại học và là người sáng lập nên tổ chức Ủy ban Giáo dục (Education Conservancy) – một tổ chức phi lợi nhuận với nhiệm vụ giúp học sinh có được sự sáng suốt khi nộp đơn vào các trường đại học. Khẩu hiệu của tổ chức này là gì? “Chúng ta cùng cướp lấy năm cuối của các sinh viên”. Thacker nói rằng chính sinh viên là những người có đóng góp lớn nhất trong việc trả lương cho hệ thống giáo dục, chứ không phải các trường đại học. Điểm số ở trường cấp ba hay tên gọi của trường đại học không phải là những dấu hiệu đáng tin cậy cho thấy sự thành công trong tương lai mà chính là những phẩm chất mà nhà tâm lý học Daniel Goleman(12) gọi là trí tuệ cảm xúc: sự cảm thông, lạc quan, linh hoạt, khiếu hài hước, khả năng làm việc nhóm và phản ứng tích cực với các thất bại tạm thời. Một bài học từng gây tiếng vang với độc giả của cuốn Dạy con kiểu Do Thái - Sự may mắn của cái đầu gối bị trầy xước là câu tục ngữ từ thời phong trào Do Thái thần bí ở Đông Âu vào thế kỷ XVIII: “Nếu con bạn làm bánh ngon, đừng bắt nó trở thành bác sỹ”. Con bạn sẽ cần trải nghiệm cuộc sống ở trường đại học nếu chuyện đó phù hợp với tính cách, nhu cầu và tài năng của nó. Bạn muốn con khám phá sở thích của mình, có những tình bạn đẹp và hướng đến sự trưởng thành. Điều đó đồng nghĩa với việc chấp nhận rằng con bạn có thể thực sự muốn trở thành thợ làm bánh, chứ không phải một doanh nhân thành đạt và muốn đến trường dạy nấu ăn chứ không phải Đại học Stanford. Ngừng đánh giá và so sánh Xã hội của chúng ta đánh giá bọn trẻ ở mọi chiều hướng: Cậu có giỏi không? Cậu giỏi hơn người khác chưa? Cậu giỏi nhất chứ? Cậu đang thuộc tầng lớp nào? Chúng tôi sẽ lựa chọn hay loại bỏ cậu đây? Cậu giỏi thứ gì? Âm nhạc. Âm nhạc và cái gì nữa? Thậm chí ngay cả với những đứa trẻ được xếp vào loại giỏi nhất trong mỗi lĩnh vực và được nhận vào những trường chúng lựa chọn thì quá trình so sánh khốc liệt này cũng khiến chúng có cảm giác như mình không được công nhận vậy. Dường như nó nói với bọn trẻ rằng chúng chỉ giỏi như điểm số trong bài kiểm tra gần đây nhất của chúng mà thôi. Bằng việc không ngừng phê phán bọn trẻ, chúng ta đang gửi đi thông điệp rằng chính chúng ta cũng đang không ngừng đánh giá và so sánh. Đôi khi cách tốt nhất để thể hiện rằng bạn chấp nhận con mình là cố gắng đừng nói ra những điều bạn nghĩ. Hãy cố đừng phá hỏng sự tương tác với con bằng cách lập tức đưa ra những gợi ý giúp chúng tiến bộ: Ừ, điểm B trừ cũng tốt. Nhưng con hãy nhớ rằng việc đánh dấu cuốn sách và lập đề cương có thể là một cách tiếp cận tốt hơn. Con có biết rằng tập aerobic 20 phút mỗi ngày sẽ đặc biệt giúp nâng cao chức năng của não bộ không? Tuần tới con sẽ có một bài kiểm tra khác nên lần này hãy nhớ chuẩn bị sớm hơn… À mà tiện thể, ăn quá nhiều thức ăn chứa nhiều tinh bột và đường sẽ khiến con buồn ngủ đấy. Thay vào đó, hãy để lời khẳng định “Ừ, B trừ!” được đứng hạnh phúc một mình. Một vài bậc cha mẹ vô tình chỉ trích con mình vì nhầm lẫn việc khen quá lời mỗi khi con làm tốt điều gì là sự động viên. Đây là kiểu làm cha mẹ quá đề cao tầm quan trọng của các trường đại học danh tiếng. Nếu con bạn là người biết lắng nghe, hãy khuyến khích nó tham gia nhóm hỗ trợ bạn học của trường. Nếu con bạn lọt vào hàng ghế thứ hai trong dàn nhạc, hãy gợi ý nó sang năm hãy nhắm vào hàng ghế thứ nhất. Nếu con bạn chơi trong một đội thể thao của trường, tại sao không cố gắng tham gia vào một câu lạc bộ thể thao? Nếu đã là sinh viên năm cuối của trường đại học, sao không cố gắng cho đến khi tốt nghiệp? Có lẽ cách tốt nhất, triệt để nhất để ngừng việc đánh giá và so sánh con bạn là tránh việc nhắc đến trường đại học trước khi con học lớp Mười một. Nếu cần thì thậm chí bạn phải nghiến chặt răng lại. Hàng năm, vào đêm chào mừng trở lại trường dành cho phụ huynh của học sinh lớp Mười trường Oakwood ở Los Angeles, hiệu trưởng Erin Studer đều gửi đến các phụ huynh hai thông điệp: “Năm nay mong quý vị đừng bao giờ nói với con mình về trường đại học và hãy nhớ rằng dù chúng đã có bằng lái xe rồi đi chăng nữa thì chúng cũng chưa giỏi lái xe lắm đâu”. Tôi hoàn toàn đồng tình với quan điểm này. Hãy trân trọng đứa con giản dị và thiêng liêng của bạn Ngày lễ Lều tạm(13)là ngày tưởng niệm hành trình dài và gian khó xuyên qua sa mạc của người Israel sau khi rời bỏ Ai Cập. Để chuẩn bị cho lễ hội này, mỗi gia đình đều hướng ra ngoài sân sau hoặc ban công (nếu là căn hộ) và dựng một chiếc lều tạm – một túp lều ọp ẹp tượng trưng cho những nơi ở tạm thời trên sa mạc của người Israel. Tại một nghi lễ diễn ra vào buổi tối, mỗi thành viên trong gia đình sẽ vừa vẫy một bó cọ, nguyệt quế và lá mía vừa cắt một loại quả thuộc họ cam quýt trông rất buồn cười, da dầy, sần sùi và có màu vàng được gọi là quả chanh yên(14). Nếu bạn muốn có một bài học tâm linh thực sự qua ngày lễ Lều tạm, hãy nghĩ rằng quả chanh yên cũng giống như con bạn vậy. Nó chẳng ra hình thù gì mà còn đắt đỏ nữa – nghe có vẻ giống với ai đó mà bạn biết nhỉ? Nhưng một trong những niềm vui của ngày lễ Lều tạm là tình yêu mà bạn thể hiện ra. Thậm chí ngay cả chính bản thân từ đó – chanh yên – theo tiếng Aramaic(15) nghĩa là “niềm vui”. Mỗi gia đình đều vô cùng cẩn thận khi lựa chọn quả chanh yên phù hợp – giá của nó có thể dao động trong khoảng từ 10 đến 1000 đôla. (Đây là sự thật, hãy thử hỏi một rabbi mà xem). Sau đó bạn mang nó về nhà, bọc nó trong một tấm chăn mềm, bên trong một chiếc hộp bằng bìa cứng màu trắng giản dị. Trong suốt những ngày nghỉ kéo dài cả tuần lễ, cả gia đình sẽ thực hiện một nghi lễ bên trong chiếc lều tạm, cầu nguyện để cảm ơn Chúa về phép màu của sự kiện Xuất hành(16), sự đoàn tụ của gia đình và vòng quay của các ngày lễ hội. Tôi thích nhất là khi cả gia đình cùng mở chiếc hộp bên trong có chứa quả chanh yên ra. Mọi người sẽ cùng nhìn nó và nói: “Ôi, nó đẹp quá!”. Bạn nói ra những từ như vậy trong khi phải đấu tranh với một cảm giác rất mạnh rằng bạn đang nói những lời trái ngược với nhận thức của mình, vì bạn vừa phải tiêu mất 40 đôla cho một quả chanh, nhưng bạn cũng chân thành yêu quý truyền thống mang tính tôn giáo giúp bạn thoát ra khỏi ngôi nhà và để tâm trí bay bổng với sự ngốc nghếch nghiêm túc và thiêng liêng đến vậy. Mỗi quả chanh yên đều rất giản dị và mỗi quả chanh yên đều được trân trọng, được đề cao và có vai trò vô cùng quan trọng trong suốt cả tuần lễ hàng năm, ở mọi nơi trên thế giới mà người Do Thái kỷ niệm ngày lễ của mình. Bạn không cần phải vẫy nguyệt quế và lá mía trước bọn trẻ. Nhưng việc bạn trân trọng con mình, không phải vì nó còn là một đứa bé sơ sinh, hay vì người nó sẽ trở thành trong tương lai, mà vì chính con người hiện tại, với tất cả vẻ đẹp xù xì, thô ráp của nó. Giống như một cách rèn luyện tinh thần, hãy cố gắng nuôi dưỡng sự cảm kích với con bạn, không chỉ vì những thứ khiến bạn dễ dàng yêu quý con mà cả vì những điều trái ngược lại nữa. Những dấu hiệu đau khổ nhất cho thấy con bé đang chối bỏ bạn, cho thấy sự tận tâm của con bé với bạn bè, cho thấy sự trưởng thành của con bé là gì? Gu âm nhạc của con bé có thể là một xuất phát điểm tốt. Hãy nhớ lại khi bạn phải đọc những thứ liên quan đến ngôn ngữ, văn học và lịch sử của Hy Lạp và La Mã cổ đại đầy tẻ nhạt ở trường phổ thông hoặc đại học nhưng sau khi đọc khoảng 50 trang, bạn vô cùng ngạc nhiên khi phát hiện ra như mình đang sống trong thế giới của tác giả và rất thích thế giới ấy, rằng bạn đã nhận ra được nhịp điệu và vẻ đẹp của nó. Hãy coi thứ âm nhạc mà con bạn thích giống như một chương trình giảng dạy bao gồm 300 cấp độ về Các ca khúc đương đại Mỹ. Hãy bảo con bé nhẹ nhàng bật chúng lên hoặc tải lời bài hát về để bạn có thể vừa đọc lời bài hát vừa lắng nghe chúng. Hãy tìm ra cảm xúc, những bình luận xã hội, sự châm biếm, sự hài hước và niềm vui trong âm nhạc. (Aquabats(17)! Thậm chí ngay đến cái tên cũng buồn cười rồi.) Bạn không cần phải giả vờ rằng bạn thích nó. Chỉ cần bạn lắng nghe với một tấm lòng rộng mở, lòng ham hiểu biết và sự quan tâm. Thế còn đống quần áo giống như thổ dân của con bạn thì sao? Tôi có thể đảm bảo rằng khi bạn đang đọc những dòng này thì phong cách ăn mặc của bọn trẻ đã thay đổi rồi nhưng ngay tại thời điểm này, một nhóm thiếu niên theo xu hướng Scene(18) đang đi chơi ngoài Trung tâm Guitar gần nhà tôi, chúng thích để tóc đen, bồng bềnh, thường là che mất một bên mắt, đeo găng tay cụt ngón, thắt lưng da màu trắng, mặc áo phông in hình khủng long và rô bốt, vài đứa còn xỏ khuyên mũi (bạn đã nhìn thấy chúng rồi đấy, nó ở phía cuối của mũi, trông giống như một cái hạt nhỏ vậy). Là cha mẹ, bạn có quyền ghê rợn gu thời trang của con mình hoặc ngăn cản những hành động khiến khuôn mặt con bạn biến dạng mãi mãi, như xỏ khuyên chẳng hạn. Nhưng hãy nhớ rằng Chúa yêu cầu chúng ta phải biết quý trọng ngay cả những đứa con lập dị nhất. Hãy tự nói với bản thân mình rằng: Chẳng phải chuyện một nhóm những đứa trẻ mới lớn như bọn nhóc theo xu hướng Scene có những quy định và tiêu chuẩn khắt khe nhưng chúng cũng tạo ra những sự kết hợp vui vẻ, sặc sỡ và độc đáo – như găng tay cụt ngón và khủng long trên áo phông của bạn chẳng hạn – rất thú vị hay sao? Đến khi nào thì cuộc sống này mới có người làm chuyện đó chứ? Hay hãy thử để ý đến tâm trạng buồn rầu của bọn trẻ mới lớn – thứ luôn khiến các bậc cha mẹ phiền lòng – từ một góc nhìn khác mà xem. Bọn trẻ rất dễ buồn chán vì có quá nhiều thứ quan trọng một cách sâu sắc với chúng. Chủ nghĩa lý tưởng phản ánh tư tưởng của chúng. Chúng phẫn nộ và tức giận vì chúng đánh giá cao những giá trị về quyền lợi và công bằng, sự kích động của chúng với mụn nhọt hay một mái tóc xấu hay nhu cầu của chúng về sự chính xác, hoàn hảo và đúng kiểu của những chiếc quần jeans phản ánh quan niệm của chúng về cái đẹp. Chúng cảm thấy đau khổ đến mức không chịu đựng được khi bị từ chối, chia tay hay loại trừ trong nhóm bạn vì chúng quan tâm sâu sắc đến sự chung thủy và các mối quan hệ. Chúng tỏ vẻ lười nhác vì chúng đánh giá cao sự nghỉ ngơi và thư giãn, chúng nổi giận với các quy tắc vì chúng thích tự do, chúng bật nhạc thật lớn vì chúng rất yêu thứ âm nhạc ấy. Tôi không gợi ý các bạn nên nhảy lên sân khấu cùng con, hay mua quần áo ở chỗ con bạn hay mua, hay đồng điệu với mọi cảm xúc của bọn trẻ. Nếu làm vậy, cách cư xử của bạn không giống với người làm cha làm mẹ mà giống như một người bạn ở tuổi trung niên khiến chúng sởn gai ốc. Thay vào đó, các bạn nên khiến con mình yên tâm khi bố mẹ có thể thấy được vẻ đẹp giữa những nỗi đau đớn trong quá trình chuyển hóa thành người lớn của mình. Hãy tìm kiếm những cơ hội để bạn có thể đặc biệt và thành thật ca ngợi con mình, không phải vì tiềm năng trong tương lai của chúng mà bởi vì chính con người chúng ngay lúc này: Mẹ thích bím tóc đi cùng với bộ đồ theo phong cách cô gái chăn bò của con đấy. Giờ mẹ đã hiểu vì sao con lại thích đàn guitar Hawaii đến vậy. Âm thanh của nó vui đến nỗi mẹ không thể ngừng mỉm cười mỗi khi con chơi nó. Cảm ơn vì con đã đưa Philip đi xem phim cùng con. Nó bảo rằng nó đã rất vui. Tuyệt vời! Bố không biết làm thế nào để trộn đĩa CD như thế. Cuộc sống chung với bọn trẻ mới lớn sẽ vui hơn nhiều nếu bạn nhận thấy được ít nhất là một vài giá trị từ trải nghiệm ấy. Baruch atah Anodai elohaynu melech ha-olam m’shaneh ha-briot là câu kinh Do Thái khi bạn nhìn thấy một người hoặc một con vật đặc biệt đẹp đẽ, bị biến dạng hay trông rất buồn cười. Nó có nghĩa là “Cảm ơn Chúa vì đã khiến muôn loài thật đa dạng.” Bạn không cần lúc nào cũng phải có ý như thế hoặc tin tưởng vào câu nói ấy. Nhưng bạn có thể coi nó là câu thần chú dành cho các bậc phụ huynh đang học cách chấp nhận và trân trọng những sinh vật kỳ lạ mà lũ trẻ mới lớn con họ đang trở thành. Sự may mắn của thái độ khó chịu: Khoan dung với sự hỗ lão của bọn trẻ Nancy – một người mẹ đơn thân – đang nói chuyện với tôi về Theo – cậu con trai hết sức tài năng của mình. Cậu bé đang học trường cấp hai, cậu là một vận động viên trượt ván săn súng(1), cậu là một trong những học sinh giỏi môn Sinh học nhất lớp, cậu cũng là một nhiếp ảnh gia từng đoạt giải thưởng về chụp ảnh thiên nhiên… và trong mắt mẹ mình, cậu quả là một kẻ khó chịu, hợm hĩnh: Nó rất hỗn láo. Tuần trước, tôi dậy sớm để làm cho nó một bữa sáng đặc biệt: bánh kếp rắc chocolate. Nhưng nó chỉ nhìn chằm chằm vào cái đĩa rồi nói: “Mẹ biết là con sẽ không ăn cái đống hổ lốn này mà”. Sau đó nó lấy một thanh chocolate Clif trong tủ bếp, vừa ra khỏi cửa vừa ăn ngồm ngoàm. Thậm chí nó còn chẳng thèm chào tôi lấy một tiếng. Nhưng ít ra thì sáng hôm đó nó còn dậy. Nó thường xuyên ngủ nướng. Tôi đã mua cho nó hẳn hai chiếc đồng hồ báo thức. Một trong hai cái có tên gọi là Réo vang. Nó khiến cả ngôi nhà rung chuyển. Cái còn lại có bánh xe và nó sẽ lăn đi khi chuông reo, vậy nên bạn phải ra khỏi giường thì mới tắt nó được. Nhưng nó vẫn không dậy nổi. Tôi còn biết làm gì nữa chứ? Để nó bỏ tiết học đầu tiên sao? Tôi thường phải lay nó dậy còn nó thì hét vào mặt tôi: “Ra khỏi phòng con ngay!” Tôi chẳng biết phải nói gì với một con người khủng khiếp đến vậy. Khi bằng tuổi nó, tôi chưa bao giờ đối xử với bố mẹ như thế cả. Có một khoảng thời gian mà khi một người trẻ tuổi ngủ dậy, thấy người lớn bước vào phòng, chúng sẽ không ngần ngại xúc phạm họ và tự động bước ra cửa để vớ bừa một cuộc hẹn nào đó. Tôi không hề luyến tiếc gì khoảng thời gian này. Những hành vi được xã hội chấp nhận khác bao gồm không phân biệt được mọi thứ, quét sạch những vấn đề trong gia đình xuống dưới tấm thảm trải sàn và thiết lập quy tắc trong gia đình thông qua việc dọa dẫm và tôn kính phục tùng Bố – vị Trưởng Tộc Cái Gì Cũng Biết. Hầu hết các bậc cha mẹ tôi gặp đều muốn nuôi dạy con cái với sự cảm thông và nhạy cảm nhiều hơn những gì họ từng nhận được trong quá trình trưởng thành. Và kết quả là bọn trẻ thích nói chuyện, dễ gần và thẳng thắn hơn với chúng ta. Nhưng chúng cũng đồng thời trở nên hỗn láo hơn. Khi bắt đầu đến tuổi vị thành niên, chúng buộc phải xa cách chúng ta, chúng đẩy chúng ta ra xa bằng thái độ, hành vi và nét mặt. Chúng sẽ nói “Con ghét bố mẹ!” hoặc “Con không quan tâm bố mẹ nghĩ gì!”. Đôi khi chúng còn chế nhạo chúng ta nữa. Trong những giới hạn hợp lý thì đây là những tín hiệu khó chịu nhưng lành mạnh cho thấy mối quan hệ của chúng ta với bọn trẻ đang cởi mở và thoải mái hơn. Bọn trẻ tự tin rằng chúng có thể thực hiện công việc đau khổ là dứt bỏ mẹ và bố mà bố mẹ vẫn yêu thương mình. Điều này khiến các bậc cha mẹ ngày nay rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan: Làm sao chúng ta có thể vừa tôn trọng nhu cầu xa cách cha mẹ của bọn trẻ vừa thực hiện được trách nhiệm làm cha mẹ của mình là phải dạy chúng biết tôn trọng những người khác nữa? Đó là trách nhiệm và là một trách nhiệm thiêng liêng. Tôn trọng người khác chính là cốt lõi trong giáo huấn của Do Thái giáo. Rabbi Hillel vĩ đại(2)từng được đặt câu hỏi rằng: “Nếu ngài phải giảng dạy mọi thứ về Do Thái giáo một cách thật ngắn gọn, Ngài sẽ nói gì?” Hillel đã đáp rằng: “Hãy đối xử với người khác như chính bản thân mình.” Do Thái giáo luôn chú trọng vào hành động hơn là tín điều. Chính hành động chứ không phải niềm tin là thước đo thực sự về nhân cách của bạn. Đó là lý do giải thích vì sao Chúa lại ban cho chúng ta 613 điều răn(3) bao trùm mọi khía cạnh trong cuộc sống, đặc biệt là việc phải đối xử tốt với nhau. Chẳng hạn như: Chúng ta cần làm từ thiện tùy thuộc vào khả năng tài chính của mình. Chúng ta không thể giữ lương của nhân viên quá ngày phát lương. Chúng ta không thể bỏ đói những con thú được sinh ra để ăn và hưởng thụ. Người nông dân phải để lại một góc cánh đồng chưa gặt cho những người nghèo. Do Thái giáo dạy chúng ta rằng sống tử tế với người khác cũng quan trọng như việc cầu nguyện hàng ngày vậy. Chúng ta là tổng thể của những việc chúng ta làm và phần lớn những việc chúng ta làm là những việc nhỏ chứ không phải việc lớn. Ngũ thư Kinh Thánh dạy chúng ta rằng cha mẹ là những người giúp việc của Chúa. Điều đó có nghĩa là cha mẹ phải có trách nhiệm đặt sự tôn trọng và tử tế là nhiệm vụ trung tâm của gia đình. Cha mẹ cần dành sự chú ý, trí tuệ và sự nhạy cảm của mình cho cách bọn trẻ đối xử với người khác như với việc học ở trường hay sức khỏe của chúng vậy. Thật lý tưởng khi cha mẹ có thể dạy bọn trẻ biết cảm thông với người khác mà không phải hy sinh cả bản thân mình, dạy bọn trẻ trở thành người thẳng thắn mà không khiến người khác khó chịu. Vậy thì cha mẹ – người dẫn đường biết cảm thông với người khác phải dạy bọn trẻ về sự tôn trọng như thế nào đây? Chiến thuật giúp bạn thành công trong việc dạy bọn trẻ biết cách tôn trọng người khác có liên quan đến sự kiên nhẫn, khoan dung và thanh thản của chính bạn. Bạn phải để bọn trẻ làm công việc của chúng là xa cách bố mẹ trong khi vẫn biết là chúng đang tập trung để ý đến từng chuyển động của bạn. Chúng sẽ học hỏi được nhiều hơn bạn tưởng bằng việc quan sát cách bạn xác định tiêu chuẩn về sự tôn trọng mà bạn cho là quan trọng nhất với mình, bằng phản ứng chính thức và thận trọng của bạn khi chúng thách thức những tiêu chuẩn đó và bằng chính sự khoan dung của bạn với chúng, kể cả khi chúng không đáng được như vậy. Hỗn láo đến mức nào thì được coi là quá hỗn láo? Hầu hết bọn trẻ mới lớn đều có những hành động hỗn láo quá đáng – xúc phạm, chửi rủa, đóng sập cửa – khi bạn kỳ vọng những thứ chúng cảm thấy không phù hợp hoặc khó hiểu. Những kỳ vọng nghiêm khắc quá mức – mà không cân nhắc đến những cảm xúc non nớt của thời kỳ mới lớn – sẽ phản tác dụng. Nếu bạn muốn con mình không bao giờ đảo mắt tỏ vẻ nhàm chán với mình hay ủ rũ sau một ngày tồi tệ ở trường thì đừng bao giờ chỉ trích và cằn nhằn chúng đấy. Nếu không chúng sẽ xa lánh, nổi loạn hay che giấu hành động của mình. Nhưng những kỳ vọng mờ nhạt cũng tồi tệ không kém. Hãy nhớ rằng bọn trẻ dựa vào bạn để trở nên mạnh mẽ. Nếu chúng cảm thấy bạn không thực sự biết mình muốn gì, chúng sẽ thấy bất an. Và sau đó chúng sẽ càng đẩy bạn ra xa hơn – xúc phạm nhiều hơn, ngạo mạn hơn, những cuộc xung đột dường như vô nghĩa cũng nhiều hơn. Chúng sẽ cảm thấy yên tâm khi cha mẹ tỏ thái độ rõ ràng, chín chắn và bình tĩnh. Để tư duy của bạn được mạch lạc, tôi gợi ý bạn nên đưa ra một vài tiêu chuẩn tối thiểu hợp lý về cách cư xử phải phép trong gia đình. Để làm được việc này, bạn phải nhìn lại lối sống của gia đình và tính khí của con mình. Chẳng có bộ danh sách cách cư xử nào lại phù hợp với mọi gia đình và mọi đứa trẻ. Một vài gia đình giống như một loại nhạc trẻ có tên gọi là “hãy hét lên” – trong đó ca sỹ chính sẽ hét lên thật to bằng chất giọng khàn trên nền nhạc điện tử. (Bạn đã bao giờ nghe ban nhạc Tôi đốt cháy hết bạn bè mình hát chưa?) Nếu thứ âm nhạc đó không khiến bạn lập tức bỏ chạy, bạn sẽ thấy ngạc nhiên và thích thú, giống như nó có thể cổ vũ tinh thần cho bạn vậy. Các gia đình “hãy hét lên” luôn ồn ào và tràn đầy năng lượng, họ thỏa hiệp với nhau bằng cách quát tháo nhau. Bề ngoài họ dữ dội là thế nhưng bên trong đó là giai điệu, tình yêu thương và trách nhiệm. Ở những gia đình khác lại không có ai lên tiếng cả. Thậm chí việc đứng dưới cầu thang lớn tiếng gọi nhau xuống ăn tối cũng không được chấp nhận. Một vài gia đình lại suốt ngày trêu chọc và đấu khẩu bằng cách chế nhạo lẫn nhau. Số khác lại thích động tay chân, ẩu đả và đánh nhau. Lại có những nhà khác luôn yên lặng và nhẹ nhàng. Không bao giờ có nhịp điệu thích hợp cho mọi bản nhạc hay cách xử sự đúng mặc định cho mọi gia đình. Lối sống của gia đình có thể bị tác động mạnh khi con bạn đến tuổi dậy thì. Giờ đây một người trong gia đình “ồn ào” đã rút lui (liệu sự im lặng và những câu trả lời chỉ có một từ của cậu bé có hỗn láo?); một người trong gia đình lịch thiệp cũng “vỡ giọng” (liệu sự ồn ào và náo nhiệt của cậu bé có hỗn láo?); một người trong gia đình thích đua tranh trở nên nhạy cảm (liệu cô bé có hay hờn dỗi và chỉ biết đến bản thân mình không?). Việc xác định điều gì là hợp lý khi có người trong gia đình thay đổi quả là một thách thức lớn. Bạn có thể khiến việc xác định tiêu chuẩn cho gia đình mình đơn giản hơn bằng cách quan sát những địa điểm khác, bằng cách tìm hiểu phản ứng của bạn với các gia đình khác. Khi ở những nơi công cộng, bạn hãy để ý đến bọn trẻ, cả khi chúng đi theo nhóm hay đi cùng cha mẹ. Bạn ấn tượng với cách hành xử trưởng thành nào? Có phải đó là đứa trẻ đã mời một người anh họ lủi thủi một mình khiêu vũ tại một quán bar dành cho người Do Thái? Hay là đứa trẻ bước từng bước theo bước chân của người ông ốm yếu? Hay người đã bắt tay khi rời khỏi nhà bạn và nói: “Cảm ơn cô vì đã mời cháu đến đây”? Và hành động nào khiến bạn lo lắng nhất? Đứa trẻ cãi lại cha mẹ mình ở nơi công cộng? Tiếp tục ăn hoặc nhai khi được giới thiệu với người lớn? Hay đứa trẻ chơi trống trong gara sau 9 giờ tối vào một đêm ở trường học? Hãy mang tất cả những ý tưởng đó về ngôi nhà của chính mình và so sánh chúng với lối sống của gia đình và con bạn. Hãy chuẩn bị tâm lý để điều chỉnh danh sách của bạn theo thời gian khi con bạn trưởng thành hoặc – như xu hướng thường thấy ở bọn trẻ mới lớn – tạm thời đi giật lùi lại phía sau. Bạn có thể coi con mình là đứa trẻ hỗn láo nếu nó: Trực tiếp chửi rủa bạn hoặc các thành viên khác trong gia đình Xúc phạm bạn trước mặt người khác Không trả lời những câu hỏi trực tiếp của người khác Đi chơi quá giờ giới nghiêm (điều này được liệt vào mục tạo ra tình huống khiến người khác phải lo lắng) Thường xuyên đóng sập cửa Làm hỏng đồ đạc mà không thèm sửa chữa hay xin lỗi Không sẵn lòng nói chuyện phiếm với bạn bè của bố mẹ Không hỏi mà đã dùng đồ của bạn Vào phòng của anh chị mà không xin phép Chuyển kênh radio trên xe ô tô mà không thèm hỏi bạn Còn dưới đây là danh sách những hành vi cũng hỗn láo nhưng tôi lựa chọn cách phớt lờ chúng để con gái tôi và tôi không phải lúc nào cũng cãi nhau. Bạn có thể lựa chọn cách phớt lờ những hành vi sau: Mặt mũi sưng sỉa/ Hờn dỗi Cằn nhằn trước khi làm việc nhà, làm bài tập về nhà hay những nhiệm vụ được giao Đảo mắt tỏ vẻ nhàm chán Nói lẩm bẩm một mình Thường xuyên không nói những câu như: “Chào mẹ!” hay “Tạm biệt bố!” Thường xuyên trêu chọc, cãi nhau, đánh nhau (ở mức độ nhẹ) với các anh chị em khác Thi thoảng đóng sập cửa Chửi rủa trước mặt, nhưng không trực tiếp nhắm vào cha mẹ Đi chơi quá giờ giới nghiêm nửa tiếng vào dịp nào đó vì những tình huống phát sinh Không quan tâm đến những thứ bạn mua cho chúng (giờ đó là đồ của chúng nhưng bạn không phải mua thêm gì cho chúng nữa) Nói chuyện với bạn bè với giọng bất lịch sự hoặc trò chuyện với chúng về những chủ đề bậy bạ Bực tức với bạn vì những lý do vô lý Trao cho bạn ánh mắt “biến đi” khi một người bạn của chúng đi ngang qua Việc lập một danh sách như thế này có ích lợi gì? Nó giúp bạn xác định mình có thể chịu đựng đến mức độ nào và bạn sẽ không cần phải phê phán bản thân về việc liệu bạn đang đòi hỏi quá nhiều hay quá ít ở con mình? Đồng thời, việc xác định rõ ràng các tiêu chuẩn cũng giúp bạn tránh bị những tác động khác dày vò. Như vậy, khi con bạn phàn nàn (chắc chắn là thế) rằng bạn quá nghiêm khắc: Mẹ, tất cả những người con biết đều thi thoảng bảo bố mẹ họ hãy xuống địa ngục đi. Bạn sẽ không cần phải nhượng bộ – và sau đó lại hối hận về hành động đó. Khi chính cha mẹ của bạn phàn nàn rằng bạn đang quá khoan dung với bọn trẻ: Con không biết là con đang khiến bọn trẻ hư hỏng sao? Bạn sẽ ít lúng túng khi đánh giá lại mỗi quyết định liên quan đến việc nuôi dạy con cái do chính mình đưa ra. Việc có một danh sách sẽ giúp bạn hành động tự tin hơn. Khi cần, hãy chỉnh sửa và xem lại danh sách đó. Không có một cách phản ứng cụ thể nào là tốt nhất với những hành vi mà bạn xác định là hỗn láo đến mức không thể chấp nhận được. Cách bạn ứng phó với nó còn tùy thuộc vào nguyên nhân – và để hiểu được những nguyên nhân phổ biến nhất của các hành vi hỗn láo, chúng ta hãy cùng nhìn sâu vào trái tim và tâm hồn của đứa con hay thay đổi và khiếm nhã của bạn. Tại sao những đứa trẻ ngoan lại trở nên hỗn láo? Chuyện gì đã xảy ra với đứa con năm tuổi đáng yêu của bạn, đứa bé đã định cưới bạn khi nó lớn lên và nói những câu như: “Mẹ là người đẹp nhất, tuyệt vời nhất trên cả thế giới rộng lớn này”? Có phải ai đó đã cướp nó đi mất vào ban đêm không? Đứa con mới, đứa trẻ thay thế(4) này, nó xa lánh bạn, vô tâm và vô cùng khó chịu. Nó nói thế này: “Rõ ràng là mẹ không hề hiểu con… hay bất cứ chuyện gì cả” hoặc “Con không thể sống thêm một ngày nào trong cái căn nhà này nữa!”. Nhưng chúng không hề cố ý xúc phạm bạn. Bên cạnh việc xa cách bạn – theo cách vụng về và non nớt của chúng – thì theo nhiều cách khác, sự hỗn láo của bọn trẻ là những dấu hiệu phát triển bình thường và thậm chí là bản năng hướng tới sự trưởng thành. Mọi thứ đều xoay quanh bản thân bọn trẻ Phi trung tâm hóa là thuật ngữ mà nhà tâm lý học Jean Piaget(5) sử dụng để miêu tả khả năng nhìn nhận vấn đề theo quan điểm của người khác. Về mặt kỹ thuật, khả năng này bắt đầu xuất hiện khi đứa trẻ khoảng sáu hay bảy tuổi và được phát triển đến năm 12 tuổi nhưng khi bọn trẻ bị căng thẳng, mệt mỏi hay lo lắng, suy nghĩ của chúng sẽ không được chín chắn. Trong các tình huống khó khăn, phi trung tâm hóa là một trong những kỹ năng liên quan đến nhận thức đầu tiên bị gạt sang một bên. Khi bọn trẻ nói những câu như: Mẹ làm ơn đừng xung phong đi cùng trong chuyến đi chơi của trường. Nhất là khi mẹ định cột tóc đuôi ngựa thế kia. Con không ăn thứ này đâu. Trông như thức ăn dành cho chó vậy. Đừng nhìn con. Đừng nói chuyện với con. Chúng đang coi bản thân mình là trung tâm. Chúng không nghĩ đến hậu quả của hành vi hay ngụ ý trong lời nói của chúng với bạn (ý thức bản thân của bạn về mái tóc, về khả năng nấu ăn hay công việc làm cha mẹ); chúng đang nói với bạn về chính bản thân mình (thói hay xấu hổ, khẩu vị cầu kỳ và hay thay đổi hoặc tâm trạng không tốt vào lúc đó). Tùy thuộc vào sự trưởng thành và mức độ công kích trong những bình luận của chúng, bạn có thể bỏ qua chuyện này. Hoặc bạn có thể nói bằng giọng bình thản, để chúng biết rằng chúng đang vượt quá giới hạn được xã hội văn minh này quy định: “Như thế không hay đâu Meghan ạ” hay ”Dừng lại ngay! Con không được nói với mẹ kiểu đó”. Kỹ thuật thử và đúng của những tuyên bố dùng đại từ Bố/ Mẹ thi thoảng cũng tỏ ra hiệu quả: “Khi con dùng các từ ‘bữa tối’ và ‘thức ăn dành cho chó’ trong cùng một câu, mẹ rất bực mình vì mẹ đã phải vất vả để chuẩn bị bữa ăn này và hy vọng rằng con sẽ thích nó.” “Khi con xúc phạm vẻ ngoài của mẹ, mẹ rất ngạc nhiên và vô cùng tổn thương.” Sau đó hãy chuyển nhanh sang một chủ đề khác… hoặc một căn phòng khác. Hỗn láo là một cách giải tỏa Bọn trẻ cũng coi việc hỗn láo là một cách giải tỏa năng lượng. Hãy nhớ lại xem khi đứa con bé bỏng của bạn bước vào trường mẫu giáo, chúng phải tuân theo tất cả các quy tắc, ngồi trong một vòng tròn khi đến giờ phải ngồi vào vòng tròn đó, nói thật khẽ, đặt hộp cơm trưa vào lại trên kệ, giơ tay khi muốn nói gì, cả ngày dài cứ phải giữ tất cả những quy tắc đó và sau đó tỏ vẻ giận dữ khi bạn đến đón chúng. Bọn trẻ mới lớn – chẳng khác gì giai đoạn khi chúng mới biết đi – cũng vậy. Chúng phải tỏ ra lịch sự với những giáo viên khó chịu và tẻ nhạt nhất, với giáo viên môn thể dục – người sẽ gào thét vào mặt chúng nếu chúng không hoàn thành vòng chạy của mình quanh đường đua. Và nếu chúng đang bắt đầu học cấp hai hoặc cấp ba, một lần nữa, chúng lại là phải thực hiện theo các quy tắc do nhà trường đưa ra. Giống như nhân viên dù đang rất bực mình nhưng không thể trút giận vào sếp, bọn trẻ về nhà và đá thúng đụng nia: Bạn là một mục tiêu an toàn vì bọn trẻ biết bạn yêu thương chúng và chúng tin tưởng rằng bạn sẽ không trả đũa lại chúng. Sự khác biệt giữa cơn giận dữ gào thét khi chúng lên bốn và những lời nói xúc phạm khi chúng 14 tuổi là một thứ khiến bạn điếc tai, còn thứ kia làm tổn thương cảm xúc của bạn. Thi thoảng bạn phải sử dụng tất cả sự quyết tâm của một người làm cha mẹ để không trả đũa lại chúng. Nhưng bạn không thể trả đũa lại chúng, nếu bạn muốn chúng cảm thấy bạn đang kiểm soát được cảm xúc của mình một cách chắc chắn. Nếu con bạn hét lên với bạn rằng: “Mẹ im ngay đi!” và chạy về phòng nó, khóa cửa lại, có thể bạn sẽ muốn tiến đến cánh cửa, đập vào nó và thét lên: “Thưa quý cô, cô sẽ không được phép nói với tôi bằng cái giọng đó nữa đâu!” Bằng cách phản ứng cảm tính với sự khiêu khích của bọn trẻ, bạn đang đánh mất vị trí và uy quyền của mình. Thay vào đó, hãy thật bình tĩnh. Nếu sự hỗn láo của con đánh trúng vào điểm yếu của bạn, giống như những ký ức thời thơ ấu khi bị người khác điều khiển hoặc bắt nạt, hãy để bản thân mình được nghỉ xả hơi một lát. Hãy thở vài hơi thật sâu và tinh khiết, giống cách thở mà chúng ta vẫn được học ở các lớp yoga vậy. Hãy cố nói rằng: “Thật khó nói chuyện bằng cái giọng đó. Thôi để khi khác vậy.” Thậm chí nếu con bạn có lao ra thì bạn cũng đã thiết lập được giới hạn tối thiểu để nói chuyện với chúng rồi. Và bạn nên tránh xa một đứa trẻ đang không kiểm soát được hành vi của mình. Tùy thuộc vào tình hình, sau đó bạn có thể tiếp cận con và nói những câu kiểu như: “Hình như con hơi căng thẳng khi về nhà chiều nay. Hôm nay ở trường có chuyện gì à?” Có thể bạn sẽ không nhận được một câu trả lời thực sự nhưng ít nhất thì bạn đã chứng minh rằng bạn – cha mẹ – có thể lắng nghe những vấn đề ẩn bên dưới sự hỗn láo của bọn trẻ. Hỗn láo là một thủ thuật khôn ngoan Bạn có thể ăn uống, sống, mua sắm và làm bất kỳ điều gì mình thích. Còn bọn trẻ mới lớn thì có rất ít lựa chọn, dù chúng có nhiều đặc quyền. Chúng bị nhốt trong ngôi nhà chúng không lựa chọn, ở thành phố chúng không lựa chọn, với cha mẹ chúng không lựa chọn. Vì khái niệm về thời gian của chúng rất khác với chúng ta nên chúng tưởng rằng cả đời này chúng sẽ mãi là nô lệ. Bên cạnh những cách được cha mẹ chấp thuận để cảm thấy mình có sức mạnh (học giỏi ở trường, chơi thể thao giỏi, là người dẫn đầu), cách dễ dàng nhất giúp chúng kiểm nghiệm sức mạnh của mình là bày trò chơi khăm người khác, gây rối hay thách thức người lớn. Khi bọn trẻ nói với bạn rằng chúng đang ngủ lại nhà Olivia trong khi thực ra chúng đang ở nhà Jake, chúng đang đi con đường tắt để đến với tự do. Nếu bị bắt quả tang, cách tốt nhất giúp chúng chiến đấu lại chúng ta là gào thét hoặc đưa ra những nhận xét coi thường và mỉa mai hoặc chuyển hướng việc buộc tội bằng cách xúc phạm bạn. Vì đã tìm hiểu về bạn nên chúng biết cách khéo léo tấn công vào điểm yếu của bạn. Những gì chúng nói có thể khiến bạn đau đớn. Hãy xem ba ví dụ dưới đây theo cấp độ tăng dần về sự tinh vi, mỗi ví dụ đều do cha mẹ của những cô bé 14 tuổi kể lại với tôi: Con gái: Mẹ, tối nay con sẽ ngủ lại nhà Charlotte. Mẹ: Mẹ xin lỗi nhưng tối nay con cần có một giấc ngủ ngon. Sáng mai con sẽ thi đấu sớm đấy. Con gái: Mẹ biết gì không? Ở nhà Charlotte con ngủ ngon hơn ở nhà nhiều. Con ghét mẹ. Mẹ là một người mẹ kinh khủng. Bố, lý do khiến bố không cho con đi mua sắm với bạn là vì ai cũng biết rằng hồi học cấp ba bố không được bạn bè yêu quý. Điều đó có nghĩa rằng thật không công bằng khi bố giam cầm con thế này. Mẹ, lý do mẹ quá nghiêm khắc và đưa ra những quy định kỳ quái như thế là vì bản thân mẹ có quá nhiều vấn đề (dừng lại đầy kịch tính). Và ai cũng biết rõ điều này (dừng lại đầy kịch tính) Họ luôn nói về điều đó. (Hãy để ý đến hai trong số ba đứa trẻ trên đã dùng cụm từ “ai cũng biết”. Không phải mọi người ai cũng biết. Đây chỉ là thủ đoạn khiến bạn mất cân bằng và lung lay niềm tin để chúng có được thứ mình muốn). Nếu bọn trẻ dùng sự hỗn láo để tấn công vào các quy định của bạn và bạn phản ứng một cách nóng nảy với sự hỗn láo đó, chúng sẽ phản ứng lại như thể bạn vừa rút kiếm ra để đấu tay đôi và thách chúng dám rút kiếm của mình ra vậy. Con cứ làm thế đi, ngủ ở nhà Charlotte. Nếu con thích thì sống ở đó luôn cũng được. Con chính là người thích tham gia cuộc thi này mà. Tốt rồi, bỏ cuộc thi luôn đi. Mẹ có thể ngủ dậy muộn và thoát khỏi gánh nặng phải lái xe đưa con sang bên kia thành phố vào buổi sáng. Nếu bạn để cuộc chiến leo thang thì ai sẽ là người chiến thắng? Là chúng, vì bạn đã vừa đi chệch ra khỏi vấn đề thực sự – đó là quy tắc mà bạn đặt ra hoặc buộc chúng phải tuân theo. Bạn sẽ thành công hơn nếu bạn phớt lờ sự tấn công của chúng và tập trung vào nhiệm vụ của mình – buộc chúng phải làm theo quy tắc ngay lập tức. Hãy bắt đầu hoặc kết thúc câu trả lời của bạn với một trong những từ dưới đây, hoặc nói cả câu cũng được: Tuy vậy… Bất chấp… Đó không phải là vấn đề. Con phải nghe lời mẹ. Mẹ đã nghĩ về chuyện đó và câu trả lời của mẹ là không. Mẹ nhớ mình đã nói không về chuyện này rồi. Mẹ sẽ không thay đổi ý kiến về chuyện này đâu. Mẹ không đồng ý bộ phim đó… ngủ cùng nhau… để máy tính trong phòng con. (Hãy để ý rằng trọng tâm của vấn đề nằm ở việc bạn chứ không phải con bạn có sẵn sàng hay không, vậy nên bạn đừng mời chúng tranh luận làm gì). Có thể bạn sẽ cảm thấy thật vô trách nhiệm, thậm chí là nguy hiểm khi bỏ qua việc bọn trẻ xúc phạm mình, nhưng điều này có tác dụng. Hãy sử dụng nó vừa đủ và bọn trẻ sẽ nhận ra rằng hỗn láo không phải là cách hiệu quả khiến bạn phá vỡ các quy tắc của mình. Nếu bạn có thể buộc bọn trẻ làm theo các quy tắc của mình mà không phải đấu tranh để có được sự đồng ý hay rơi vào một cuộc chiến qua lại thì đây là một lợi ích nữa: Bạn đang cho chúng một “hình mẫu” để chúng có thể áp dụng với bạn bè. Chẳng hạn như, con bạn có thể nói rằng: “Không, tớ sẽ không ở lại bữa tiệc, tớ sẽ gọi bố đến đón – và không, tớ sẽ không phải giải thích tại sao mình làm vậy.” Bọn trẻ không biết phải làm gì với những cảm xúc mạnh Thậm chí khi con bạn không tỏ ra hỗn láo thì cảm xúc trong chúng cũng vô cùng mãnh liệt, và chúng chưa từng có kinh nghiệm phải đối mặt với những loại cảm xúc mạnh và mới mẻ này. Khi còn ít tuổi, bọn trẻ có thể rất, rất tức giận hoặc cảm thấy khó chịu vì xấu hổ nhưng khi bước vào thời kỳ mới lớn, chúng còn sống trong lãnh địa cảm xúc phức tạp hơn nhiều. Chúng đang trải nghiệm sự kết hợp lạ lùng của nhiều trạng thái tình cảm – đau buồn, vui vẻ, tức giận, bối rối – và vì bạn là người sống cùng chúng, chúng sẽ thực hành việc đối mặt với những cảm xúc này với bạn. Vài bậc cha mẹ sẽ ngạc nhiên khi nghe tôi nói rằng: “Bọn trẻ mới lớn được quyền có một mối quan hệ riêng tư với những cảm xúc sâu sắc, và việc cố gắng để xua những cảm xúc ấy đi không phải là việc của bạn. Tình cảm của bọn trẻ thuộc sở hữu của chúng chứ không phải của bạn. Việc chúng xa cách bạn cũng có ưu điểm: Bạn không cần phải cảm nhận được cảm xúc của bọn trẻ.” Lý tưởng nhất là bọn trẻ có thể tìm đến bạn khi tâm trạng chúng không tốt, nhận thấy rằng bạn cảm thông với chúng nhưng không quá lo lắng và rồi chúng lại bỏ đi – kể cả khi chúng bỏ đi để đắm mình vào nỗi đau khổ của mình trong một chốc lát. Điều này cho bọn trẻ thấy dù chúng có cảm thấy mọi thứ rối tung và mất kiểm soát thì bạn vẫn luôn vững chãi. Việc này rất giống với điều bạn từng làm khi con chơi trong công viên: Chúng chạy đến với bạn, chạm vào bạn rồi lại chạy đi, chúng làm vậy chỉ để yên tâm rằng bố và mẹ vẫn ở đó. Nếu bọn trẻ tìm đến bạn trong tâm trạng tồi tệ và bạn cảm thấy buồn vì chúng đang đau khổ, hoặc bạn bắt đầu chẩn đoán tình trạng của chúng, giải quyết vấn đề hoặc trở nên thiếu kiên nhẫn, bạn sẽ không còn là “ngôi nhà an toàn” cho chúng nữa. Chúng sẽ không cảm thấy đủ an toàn để chạy về với bạn khi gặp rắc rối vào lần sau. Một lý do thường bị bỏ sót khiến cha mẹ cảm thấy lo lắng trước những cách phản ứng dữ dội và hỗn láo của bọn trẻ là chúng đã trở thành những người cao lớn và biết ăn nói. Chúng ta rất dễ quên mất rằng chúng chưa phải là người lớn. Khi chúng còn nhỏ và nói những câu như “Con ghét mẹ, mẹ ngốc nghếch! Con ước con có thể ném cả nghìn viên đá vào mẹ”, bạn cảm thấy những điều đó thật dễ thương vì chúng xuất phát từ một đứa trẻ đáng yêu. Nhưng khi chúng đã lớn và nói rằng “Mẹ đúng là người u uất và thảm hại” thì thật khó để cảm thấy buồn cười. Nếu một người lớn thật sự nói với chúng ta như thế, chúng ta hoặc sẽ hoảng sợ, hoặc vô cùng giận dữ. Bí quyết giúp bạn có thể tha thứ cho sự hỗn láo của bọn trẻ mới lớn là hãy thầm thu nhỏ chúng lại. Hãy tưởng tượng xem bọn trẻ từng trông như thế nào khi chúng mới năm tuổi và mặc những chiếc váy bồng bềnh, váy xòe lấp lánh hay trang phục siêu anh hùng trong ngày Halloween. Khi bọn trẻ bị ngập trong những cảm xúc giận dữ thì sự trưởng thành của chúng gần với đứa trẻ lên năm đó hơn là với một người trưởng thành dày dạn. Bọn trẻ vẫn cần bạn vững vàng ở đó để chúng có thể học cách khiến bản thân chúng trở nên vững vàng. Tại sao chúng cư xử đúng mực với tất cả mọi người trừ tôi? Khi tôi gặp gỡ các bậc phụ huynh để đánh giá xem con họ cần kiểm tra, trị liệu hay bất cứ hình thức trợ giúp nào khác liên quan đến tâm lý, tôi luôn hỏi họ rằng các giáo viên nói gì về con họ và chúng có bạn bè gì không. Tôi rất ngạc nhiên khi bố mẹ thường xuyên mỉm cười và hết lắc lại gật đầu: “Ồ, các giáo viên rất thích nó, nó cũng có rất nhiều bạn, cũng toàn những đứa ngoan cả, nhưng nó thì thật khủng khiếp. Tôi không biết làm sao mà chúng lại chịu đựng được nó.” Còn tôi thì biết. Chúng khéo léo, chu đáo và vui vẻ với đám bạn theo cách của bọn trẻ mới lớn. “Này thằng khốn, hôm nay thấy khỏe hơn chưa? Tao phát ớn khi phải ngồi suốt giờ Hình học mà không có mày.” Và có thể chúng cũng lễ phép với các thầy cô giáo khác. Bạn đã bao giờ chứng kiến quá trình nòng nọc phát triển thành ếch chưa? Khi quá trình đó sắp kết thúc, chúng đã có chân và tay của loài ếch nhưng cái đuôi cá của nó thì vẫn còn dính ở đó. Chúng có thể ngồi trên một hòn đá, hít thở không khí nhưng chúng vẫn phải để cái đuôi nòng nọc nhỏ của mình dưới mặt nước. Bạn chính là mặt nước đó. Khi con bạn xử sự đúng mực với những người lớn khác trong khi ở nhà thì lạnh nhạt, om sòm, hay tự ái, hay đòi hỏi và thiếu lòng biết ơn (đặc biệt là với mẹ), có thể bạn sẽ cảm thấy bị tổn thương nhưng đó là dấu hiệu cho thấy thời kỳ mới lớn đang diễn ra bình thường. Mặt khác, nếu bạn nghe người khác phàn nàn rằng con mình cư xử không ra gì với những người lớn khác hay hội bạn thân đã bỏ rơi nó thì đó là lúc bạn nên tìm đến sự trợ giúp từ bên ngoài. Một nhà tư vấn hoặc một chuyên gia trị liệu có kinh nghiệm làm việc cùng bọn trẻ mới lớn cũng như gia đình chúng có thể giúp bạn và con mình tìm ra được những nguyên nhân dẫn đến hành vi tự hủy hoại bản thân mình của bọn trẻ. Sự do dự là một chiến thuật nuôi dạy con Rồi một ngày hóc-môn của bọn trẻ sẽ dần ổn định và não bộ của chúng sẽ trưởng thành. Khi cuối cùng chúng cũng có được tự do và quyền lợi của riêng mình, chúng sẽ cảm thấy bớt tuyệt vọng hơn. Theo thời gian, rồi chúng sẽ tự nhiên nhìn nhận bạn là một con người với đầy đủ cảm xúc và nhu cầu. Chúng sẽ không tập trung vào bản thân mình nữa. Các bạn còn nhớ Theo không? Tôi tin chắc rằng một ngày nào đó, Theo sẽ bước vào bếp, trao cho Nancy một nụ hôn và nói những lời như: “Mẹ có nhớ ngày trước mẹ thường làm bánh kếp rắc chocolate cho con không? Con rất thích chúng. Mẹ nghĩ thế nào về việc giờ chúng ta sẽ cùng làm để nhớ lại những ngày xưa?” (Tuy nhiên, ngày đó vẫn còn rất xa.) Như một người bà mà tôi biết từng nói: “Một ngày nào đó, bọn trẻ sẽ ra khỏi giường, đi xuống cầu thang và ngạc nhiên khi thấy bố mẹ đã trở nên ‘biết điều’ như thế nào.” Điều quan trọng là bạn không được lạc lối trong nỗi sợ hãi rằng sự hỗn láo của con bạn sẽ vĩnh viễn là một thói xấu về mặt đạo đức. Khi đó, bạn sẽ không còn tâm trí để trở nên khoan dung và bình tĩnh. Đây là thời điểm tốt để suy nghĩ về bitachon – niềm tin vào Chúa – có ý nghĩa như thế nào với bạn. Khi các bậc phụ huynh nói nhỏ với tôi rằng họ cảm thấy không thoải mái với từ “Chúa” cho lắm, tôi khuyên họ thi thoảng hãy thay từ đó bằng “hiện thực”: Tôi tin vào hiện thực. Tôi trân trọng hiện thực. Con tôi được tạo dựng từ hình ảnh của hiện thực. Bọn trẻ con tập bò và đi là sự phát triển bình thường của hiện thực. Bọn trẻ mới lớn cuối cùng cũng sẽ học được cách kết nối với một thế giới bên ngoài những mong muốn tức thời của chúng là sự phát triển bình thường của hiện thực. Dù bạn phải có niềm tin vào sức mạnh bất diệt của thời gian và sự trưởng thành nhưng bạn không thể chỉ dựa vào thời gian và sự trưởng thành được. Bọn trẻ mới lớn cần ý kiến phản hồi của bạn để chúng có thể biết ranh giới của những hành vi tốt được đặt ở đâu. Bạn có nhớ khi chúng chỉ là những đứa trẻ mới biết đi không, chúng đã liên tục làm rơi đi làm rơi lại cái cốc uống nước từ trên ghế cao và thích thú với tiếng động khi chiếc cốc rơi xuống sàn nhà? Con bạn đã học được đặc tính về vận tốc và vật lý như thế. Còn giờ đây chúng đang tìm hiểu về các quy tắc ứng xử tương đối trong xã hội. Bọn trẻ đang tìm hiểu về các tiêu chuẩn của cộng đồng và sự tôn trọng lẫn nhau bằng cách chia nhỏ toàn bộ hệ thống ra rồi chắp vá từng mảnh nhỏ lại với nhau. Bọn trẻ cần bạn giúp để hiểu được trật tự xã hội, để giải thích với chúng rằng “Đây là một trong những quy tắc mà nếu con vi phạm, hậu quả sẽ rất khôn lường. Còn đây là một quy tắc linh động hơn, nhưng không quá mức linh động đâu.” Nếu bạn để mọi thứ vuột khỏi tầm tay mình, có thể con bạn sẽ trở nên hỗn láo đến mức không được chấp nhận trong xã hội văn minh này, hoặc ngay cả chính bạn cũng chẳng thể có nổi chút thiện cảm nhỏ nhất với chúng. Khi hành vi hỗn láo lành mạnh trở thành sự coi thường Các bậc cha mẹ muốn giảm xung đột với đứa con hay cáu kỉnh của mình thường bắt đầu bằng việc tự chỉ trích bản thân. Tôi lại nghĩ đến Nancy – người đã trở nên tức giận với bản thân cũng như với Theo – con trai cô. “Tôi thường xuyên nổi cáu với nó”, cô kể với tôi. “Tôi cằn nhằn rằng nó phải biết cư xử hơn, tôi gào thét và tạo ra một không khí khó chịu trong nhà. Tại sao tôi không thể cảm thấy thoải mái nổi?” “Trong tình huống này, tôi không quá quan tâm đến Theo”, tôi nói. “Điều tôi quan tâm đó là một cách thật tệ để cô bắt đầu một ngày mới. Nó khiến cô khó chịu.” Hoàn toàn không giống cách cư xử của chủ nhà, Nancy đang xử sự giống như Dobby – chú gia tinh trong loạt truyện Harry Potter. Cô phàn nàn, bĩu môi, cô thường xuyên tức giận nhưng lại không khẳng định được quyền lực của mình bằng cách đặt ra một vài giới hạn rõ ràng về những trách nhiệm vào buổi sáng của con trai hay cách đối xử của cậu bé với cô nói chung. Theo cảm nhận của tôi ‘cô đang tự nghi ngờ về bản thân và cậu bé tận dụng điều đó. “Cậu bé là kẻ thất bại thỏa mãn”, tôi nói với Nancy, “còn cô là ‘người thỏa mãn thất bại’. Đúng vậy, có con ở tuổi mới lớn, bạn sẽ phải tha thứ cho những hành vi mà bạn không thể chấp nhận ở bất cứ thời điểm nào tại bất cứ lĩnh vực nào khác trong cuộc đời mình. Tôi từng yêu cầu các bạn hãy đối mặt với sự hỗn láo của con mình bằng sự bình thản. Nhưng mọi thứ cũng có giới hạn của nó. Ngôi nhà của bạn không nên trở thành nơi hàng ngày chúng phơi bày mọi thói xấu và xúc phạm cha mẹ được. Tôi thường nói với các bậc cha mẹ kiệt sức vì bọn trẻ không ngừng chỉ trích họ rằng: “Bạn làm việc vất vả, bạn thanh toán các hóa đơn, bạn lái xe đưa bọn trẻ đi tham gia các hoạt động, bạn lên lịch các cuộc hẹn với bác sỹ của chúng, bạn đến cửa hàng tạp hóa, bạn cho chúng những lời khuyên sâu sắc và bạn nhận được rất ít lòng cảm kích vì tất cả những thứ đó. Vì tất cả những công việc mà bạn phải làm, điều quan trọng phải giữ cho ngôi nhà của mình là nơi tương đối bình yên, nơi bạn có thể thư giãn và trú ẩn sau mọi công việc của cả một ngày dài.” Tôi thường nói với các bậc cha mẹ thất vọng vì sự hỗn láo dai dẳng của bọn trẻ về khái niệmshalom bayit – sự bình yên trong gia đình của Do Thái giáo. Do Thái giáo dạy chúng ta rằng giữ được sự bình yên trong gia đình là trách nhiệm còn tận hưởng sự bình yên đó là quyền lợi của bạn. Đó là vấn đề về cả sự thoải mái lẫn lòng tự trọng của bạn. Một ngôi nhà mà bọn trẻ thường xuyên đóng sập cửa phòng chúng, phá hỏng sự bình yên trong nhà, hay trả lời trước lời mời xuống ăn tối cùng với gia đình bằng cách nói rằng “Con đã bảo là để con yên” không phải là một nơi trú ẩn an toàn. Danh sách các hành vi hỗn láo không được chấp nhận sẽ giúp bạn xác định đâu là khi con bạn đang trải qua sự hỗn láo bình thường trong sự phát triển của thời kỳ mới lớn hay đâu là khi nó đang thiếu nhạy cảm và thiếu tôn trọng đến mức khiến gia đình không thể có được sự bình yên. Nếu chúng vẫn tiếp tục vi phạm các mục trong danh sách Quá Hỗn láo thì bạn sẽ có việc phải làm đấy. Hãy sử dụng danh sách của bạn để tạo ra những tiêu chuẩn về sự tôn trọng trong gia đình và đặt ra những quy định cơ bản cụ thể. Một hoặc hai quy định là những thứ bạn kỳ vọng bọn trẻ sẽ thực hiện mọi lúc mọi nơi, vậy nên hãy suy nghĩ về những thứ khiến bạn phiền lòng nhất. Bản thân hành động đó có phải sự hỗn láo hay không? Hay đó là một tình huống có thể đoán trước là sẽ khiến tất cả mọi người tức giận và thất vọng, như việc Theo không chịu dậy đi học đúng giờ chẳng hạn? Bạn hãy luôn nhớ rằng bọn trẻ mới lớn có quyền có những cảm xúc tiêu cực mạnh, vậy nên hãy tập trung vào hành vi nhiều hơn là thái độ của chúng: Khi con từ trường về nhà, mẹ hy vọng con có thể nói một câu ngắn gọn “Chào mẹ” để mẹ biết rằng con đã về. Việc của con là phải tự dậy trước bảy giờ sáng. Con biết là bố mẹ không bận tâm lắm nếu thi thoảng con có chửi rủa một chút, nhưng con không thể lăng mạ bố mẹ được. Đừng cố đưa ra những quy định mới khi mâu thuẫn giữa bạn và chúng đang căng thẳng. Hãy chờ đợi và có một cuộc trò chuyện gia đình khi các bên có liên quan đã cảm thấy tương đối thoải mái, no nê và không vội vã. (Có thể bạn sẽ nghĩ rằng “Vậy thì khi nào mới được như thế cơ chứ?” Từ khóa ở đây là tương đối.) Hoặc nếu con bạn có xu hướng trở nên phòng thủ hay rút lui khi chạm mặt cả bố lẫn mẹ, hãy trao đổi riêng với chúng về các quy định. Một khi bạn đã giải thích rõ ràng về cách chúng cư xử khiến bạn bận tâm và vì sao lại thế, hãy cùng động não để tìm cách giải quyết vấn đề. Nếu con bạn tỏ vẻ hứng thú với một giải pháp nào đó, hãy cân nhắc việc thử áp dụng nó, dù có vẻ như nó rất khó trở thành hiện thực: Nếu mẹ để một hình dán ngộ nghĩnh vào phía sau nắm đấm cửa, nó sẽ nhắc con nhớ chào mẹ khi con về nhà. Hay rất khó chịu như thế này: Con có thể dậy đi học đúng giờ nếu con mặc sẵn quần áo tới trường đi ngủ. Hay ngốc nghếch thế này: Con có thể tự dậy vào lúc 7h15’ sáng vì bạn con là Whitney sẽ gọi điện thoại di động cho con mỗi ngày. Hoặc có khả năng tạo ra những vấn đề mới: Nếu con không dậy đúng giờ thì con cũng không cần bố chở con đi. Con sẽ đi bộ và đi học muộn. Những giải pháp này có thể sẽ hiệu quả vì đó là do bọn trẻ tự nghĩ ra. Điều này tạo ra yếu tố được chấp thuận ngay từ đầu. Nếu có nhiều ý tưởng được đưa ra, hãy cùng thảo luận với bọn trẻ về những cái hay và dở của từng ý tưởng và cho phép chúng chọn một trong số những ý tưởng đó. (Bạn có quyền phủ quyết những đề xuất không thể chấp nhận được một cách hiển nhiên, nhưng hãy kiềm chế việc dùng quyền này). Sau đó quyết định xem kết quả sẽ được tính như thế nào và – điều này mới quan trọng – hãy trao thưởng khi bọn trẻ có được thành công thực sự. Trong cuốn sách Dạy con kiểu Do Thái: Sự may mắn của cái đầu gối bị trầy xước, tôi đã nói về việc sử dụng công thức “khi nào… thì…” để khuyến khích bọn trẻ hợp tác cùng người lớn. Nó cũng hiệu quả với bọn trẻ mới lớn: “Khi nào con đã thực sự nhớ được việc của mình (dậy đúng giờ, mang cốc uống nước từ phòng xuống bếp và đặt chúng vào máy rửa bát, gọi điện thông báo cho bố mẹ nếu con thay đổi kế hoạch giữa chừng) thì chúng ta sẽ vui vẻ (cân nhắc về việc lùi giờ giới nghiêm lại một chút, cho con nhiều tiền tiêu vặt hơn, cho con lái xe ra biển với bạn bè). Con sẽ phải cho bố mẹ thấy mình là người có trách nhiệm.” Nếu không đạt được thành công, hậu quả thích đáng sẽ là gì? Chúng sẽ khác nhau với mỗi gia đình nhưng luôn bắt đầu từ cùng một điểm: ranh giới giữa quyền lợi và đặc quyền. Giống như trẻ nhỏ, trẻ vị thành niên có quyền được đối xử tôn trọng, ăn những thực phẩm tốt cho sức khỏe, có nhà ở, được mặc quần áo thoải mái, kiểm tra sức khỏe, nha khoa và được tạo điều kiện tốt để học tập. Tất cả mọi thứ còn lại đều là đặc quyền. Và bạn có thể rút lại bất cứ đặc quyền nào cho đến khi chúng đáp ứng được tiêu chuẩn nhất định về cách cư xử. Một khi bạn đã đồng ý với sự khích lệ và tiêu chuẩn có thể đo đếm được với những hành vi được chấp nhận, hãy đảm bảo rằng bạn sẽ duy trì được cho đến khi kết thúc thỏa thuận. Nếu bọn trẻ giành được phần thưởng, hãy lập tức trao cho chúng mà không càu nhàu hay xét lại giới hạn. Nếu cách cư xử của bọn trẻ gây ra hậu quả, hãy đảm bảo rằng bạn sẽ xem xét nó thật kỹ. Khi bạn đã buộc bọn trẻ phải tuân theo tiêu chuẩn tối thiểu về sự tôn trọng trong gia đình, hãy nhớ điều này: Hành động quan trọng hơn niềm tin. Bạn không thể yêu cầu bọn trẻ tôn trọng, hay thậm chí là yêu thương bạn, bạn chỉ có thể yêu cầu chúng cư xử tôn trọng một cách hợp lý. Chúng cần phải luyện tập thái độ tôn trọng ở nhà vì chúng cần luyện tập. Hãy chú ý: Mặc dù khi đọc thì việc áp dụng các nguyên tắc và hậu quả nghe có vẻ vô cùng đơn giản, nhưng nó luôn rối tinh trong cuộc sống thật. Nó nên như vậy. Con bạn vừa mới bước sang tuổi 12, 15 hoặc 17, còn bạn thì vừa mới trở thành cha mẹ của những đứa trẻ mới lớn. Hãy kỳ vọng rằng bạn sẽ đi đường vòng khi rèn luyện kỹ năng này. Hãy cùng tưởng tượng xem Nancy có thể cố gắng thực hiện một nguyên tắc mới trong gia đình như thế nào? Nancy bảo Theo rằng cậu bé cần chịu trách nhiệm về thủ tục buổi sáng của mình và đề nghị cậu bé đưa ra một vài gợi ý. Cô giải thích rằng nếu cô lái xe đưa cậu bé đến trường và có thể đến nơi làm việc đúng giờ thì cô cần ra khỏi nhà vào lúc 8 giờ đúng. Cậu bé nói: “Được thôi, con sẽ dậy vào lúc 7h30’”. “Nếu con không làm được thì sao?” Nancy hỏi. “Nếu con ngủ nướng thì mẹ không cần phải đưa con đến trường nữa. Cứ để con đi xe bus và đi học muộn cũng được.” Lời đề nghị này khiến Nancy khó chịu về nhiều thứ, như không kịp ăn bữa sáng và rất có khả năng cậu bé sẽ trễ giờ đến trường liên tục, nhưng cô quyết định không nhắc đến chúng. Thay vào đó, cô nói: “Được thôi, nhưng mỗi lần đi học muộn con phải ở nhà vào buổi tối cuối tuần mà con định đi chơi.” Ban đầu, kế hoạch này không hiệu quả vì không bên nào trung thành với thỏa thuận của họ. Buổi sáng đầu tiên - ngày thứ Tư, Nancy lén đến cửa phòng Theo vào lúc 7h40’ và gõ cửa. “Mẹ chỉ muốn đến xem con đã sẵn sàng chưa thôi, con yêu.” Theo cằn nhằn, lăn qua lăn lại và ngủ đến 8 giờ. Khi cậu bé xuống cầu thang, cô đưa cho cậu bé một chiếc bánh ngô kẹp pho mát để ăn trên ô tô. Họ phóng nhanh đến trường vừa kịp lúc chuông reo. Tối hôm đó, sau khi đi làm về, Nancy ngồi với Theo để xem lại và cải thiện quy tắc của họ. Một lần nữa, cô lại hỏi xem cậu bé có đề xuất gì không. Theo nói rằng: “Không vào phòng con có nghĩa là cũng không nói với con từ ngoài cửa. Không truyền đạt gì hết. Không gì cả. Con sẽ xuống trước 8 giờ. Con cần ngủ dậy muộn nhất có thể. Một khi đã xuống nhà, con sẽ không ăn bất cứ thứ gì nữa. Xe thức ăn sẽ ghé trường con khi con nghỉ giải lao lúc 10 giờ, nên lúc đó con có thể ăn tạm thứ gì đó. Không gì cả trước khi con đi học.” Nó thật khó chịu, Nancy nghĩ. Mình chỉ cố cứu lấy bản thân nó… và đỡ phải phí tiền mua đồ ăn ở trường trong khi nó có thể ăn ở nhà. Nhưng một lần nữa, cô lại giấu kín suy nghĩ của mình. Cô nhận thấy Theo đang đề xuất rằng nó sẽ chịu toàn bộ trách nhiệm vào buổi sáng nếu cô không làm phiền nó. Buổi sáng ngày hôm sau mang đến một bước ngoặt mới. Theo ngủ quên và Nancy ra khỏi nhà để đi làm mà không có Theo đi cùng. Theo gọi cho bạn cậu là Noah và đi nhờ xe. Đến ngày thứ Sáu cũng vậy. Nancy thấy xấu hổ vì có người khác vướng vào vấn đề của gia đình mình nhưng cô vẫn im lặng. Thứ Hai tuần sau, Theo ngủ dậy, quàng vào người chiếc áo phông và đi dép xỏ ngón (mặc dù dự báo thời tiết trời sẽ mưa và lạnh) và xuống nhà lúc 7h55’. Vào thứ Ba, cậu lại ngủ quên, ngay cả Noah cũng đã đến trường trước. Cậu bắt taxi (trả bằng tiền của chính mình), đến trường muộn và bị ghi vào hồ sơ “đi học muộn không có lý do”. Khi Nancy nhắc cậu hai lần rằng cậu sẽ phải ở nhà vào tối thứ Sáu, cậu đưa ra một lời đề nghị rất hợp lý: “Mẹ ơi nhưng đó là bữa tiệc của Noah. Mẹ cũng có thể đến và đi chơi với bố mẹ cậu ấy. Mẹ cũng quý họ mà và mẹ nên thường xuyên ra khỏi nhà hơn. Mai con sẽ ở nhà bù.” Nhưng lời đề nghị đã không thành. “Một lần đi học muộn đồng nghĩa với việc con phải ở nhà khi con định đi chơi.” Theo chấp nhận hậu quả này nhưng cậu yêu cầu bổ sung thêm một nguyên tắc vào danh sách vừa mới được phát triển. “Còn một điều nữa, nếu con phải ở nhà thì mẹ chỉ cần nói với con một lần thôi. Khi nào thì tùy mẹ. Nếu không thì mỗi khi mẹ mở miệng con đều cảm thấy như mẹ đang nói về buổi tối ngày thứ Sáu vậy. Nó còn tồi tệ hơn cả sự trừng phạt.” Sau lần bỏ lỡ bữa tiệc của Noah đó, Theo còn đi muộn thêm ba lần nữa. Nhưng sau đó cậu bắt đầu có sự thay đổi đều đặn. Ngày nào Theo cũng sẵn sàng đến trường đúng giờ. Thi thoảng cậu còn thực sự trò chuyện với Nancy trong năm phút cuối trên xe. Dù chưa nhiều nhưng thời gian trò chuyện này là kết quả của sự trưởng thành đang lớn dần và cảm xúc tích cực của Theo với mẹ - người đã bình tĩnh hơn, bớt nhu nhược và phiền muộn hơn. Tiền gửi ngân hàng Bọn trẻ mới lớn sẽ dễ tiếp thu lời khuyên của bạn hơn nếu trong một lúc nào đó, chúng coi cha mẹ là đồng minh của mình. Hãy đầu tư vào bọn trẻ bằng cách thể hiện thiện chí với chúng. Sau đó, bạn có thể “rút tiền” trong tài khoản của mình khi bạn cần thiết lập những nguyên tắc nghiêm khắc, cổ lỗ, kỳ quái hay khó khăn về cách hành xử đúng mực. Tôi được biết đến ý tưởng này lần đầu là từ Bob Ditter – một nhà tâm lý học ở khu vực Boston, người đã tư vấn cho những người quản lý và tư vấn viên ở các trại hè. Ông cũng áp dụng chúng với các bậc cha mẹ. Sau khi bọn trẻ đến trại hè, ông khuyên các tư vấn viên nên gửi một e-mail ngắn gọn đến từng gia đình và nói với họ rằng chuyến đi trên xe bus chưa bao giờ vui đến thế và cho họ một chi tiết cụ thể nào đó về cá nhân đứa trẻ: “Tôi đã thích ngay khiếu hài hước của cậu bé… thật vui khi nụ cười rạng ngời của cô bé xuất hiện trong nhóm của chúng tôi… cậu bé rất nhiệt tình giúp đỡ các bạn chưa đóng gói hành lý xong… cậu bé đã tự hào cho tôi xem đôi chân vịt màu xanh của mình.” Ditter gọi những việc làm nhỏ này là “tiền gửi ngân hàng”. Nếu sau này các tư vấn viên buộc phải gọi điện cho phụ huynh về một vấn đề nào đó liên quan đến cách cư xử hoặc chuyện vi phạm quy định của bọn trẻ thì mối quan hệ giữa hai bên đã có sẵn sự thân thuộc và ân cần rồi. Với bọn trẻ mới lớn – những người hoàn toàn có khả năng quên hết mọi điều tốt đẹp bạn từng làm cho chúng thì cách tiếp cận này sẽ không mang tính tiết kiệm hoàn hảo đúng nghĩa. Bọn trẻ sẽ không nói rằng: “Chà, tối nay con thích ra ngoài cùng bạn hơn là đi thăm ông cùng bố, nhưng vì bố thường đối xử rất lịch sự và tôn trọng con nên… làm sao con có thể nói không được?” Bọn trẻ không tính gộp thiện ý của bạn một cách có ý thức nhưng chúng có thể cảm nhận được nó và chúng thường có tác động – như việc đồng ý đến thăm ông hay giặt một đống quần áo và ít rên rỉ hơn mọi khi. Việc đối xử tốt với bọn trẻ còn có thêm những ích lợi khác. Chẳng hạn như các bậc cha mẹ dành thời gian đóng vai là những phụ huynh nghiêm khắc sẽ thấy thanh thản khi tốt với bọn trẻ. Gửi tiền vào ngân hàng thiện chí cũng dạy bọn trẻ rằng những người trưởng thành cư xử tử tế ngay cả khi người nhận có thể không hoàn toàn xứng đáng với nó. Hãy tìm cơ hội nói “Ừ” với những yêu cầu của con. Đừng miễn cưỡng nói ra điều đó hay chỉ đồng ý khi chúng quấy rầy bạn đến mức khiến bạn kiệt sức. Hãy đồng ý với sự nhiệt tình và rộng lượng: Chắc chắn rồi. Bố hoàn toàn đồng ý. Nghe có vẻ vui đấy. Nếu con cần thì bố sẵn sàng chở con đi. Mẹ rất vui lòng. Đương nhiên rồi. Bố rất sẵn lòng. Con có cần thêm ít tiền cho tối nay không? Một cách khác để đầu tư vào bọn trẻ là hãy tôn trọng khẩu vị đồ ăn của chúng, dù sở thích của chúng khiến bạn phát cáu. Nếu con bạn thông báo rằng nó sẽ không bao giờ ăn bất cứ thứ gì đi bằng bốn chân nữa, hãy mua bánh mì đen và mì căn(6) cho nó, dù bạn sẽ phải vứt một ít đi khi nó quay lại ăn hamburger vào tuần sau. Bạn chỉ tốn vài đô la nhưng đã đầu tư được sự tôn trọng. Hoặc nếu bạn và con mâu thuẫn với nhau vì bạn nghĩ rằng nó đang chơi với một đám bạn hư hỏng, với tinh thần “giữ kẻ thù ở gần”, hãy mời cậu bạn nó thích nhất tới ăn tối. Có thể con bạn sẽ bớt thích cậu bạn đó hơn khi thằng bé đánh giá lại nó thông qua con mắt của bạn. Hoặc có thể bạn sẽ thấy “thằng bé hư” đó giống một đứa ẩm ương hơn là một kẻ du côn. Tuy vậy thì thay đổi quan niệm chính là cốt lõi trong chuyện này, điều quan trọng nhất là bạn sẵn lòng kéo bạn của con về nhà và tìm hiểu chúng. Hay hãy thử cho bọn trẻ thứ chúng thật sự muốn trong ngày sinh nhật. Điều này dường như rất tự nhiên và bản năng khi chúng còn nhỏ. Nhưng khi bọn trẻ hay gắt gỏng, dễ thay đổi và hỗn láo thì bạn rất dễ bị xúc phạm và muốn trừng phạt chúng, bạn trở nên chua ngoa hoặc không còn muốn chu đáo với chúng nữa. Vậy nên sau cả một năm dài, khi chúng nhắc đến những thứ chúng muốn sở hữu, những nơi chúng muốn đến, những trải nghiệm chúng muốn có, hãy viết tất cả ra. Nếu ổ cứng trong tâm trí bạn đã quá tải, hãy viết ra giấy. Và nếu ngân sách cho phép, hãy khiến chúng chìm trong sự hào phóng mà chúng không xứng đáng được nhận. Còn nếu bạn có ít tiền, hãy chọn cuốn tạp chí chúng thích nhất hay chỉ đơn giản là lọ gel vuốt tóc để dành tặng chúng. Sự thiêng liêng của cách hành xử Bạn đã biết những lý do thực tế khiến con bạn cần biết cách cư xử cho tốt và tôn trọng người khác. Khi giáo viên của con trai bạn đang nghĩ về chuyện nên mời sinh viên nào tham gia vào nhóm nghiên cứu, hay khi con bạn đi phỏng vấn xin việc lần đầu tiên, hay khi được mời cùng nghỉ cuối tuần với bố mẹ của cô gái trẻ mà nó muốn lấy làm vợ, bạn muốn nó là người được chọn. Nếu không biết cách cư xử, nó sẽ không được người khác quý mến, dù điểm trung bình trong học bạ của nó có cao đến đâu đi chăng nữa. Chính cách cư xử đã khiến bánh xe xã hội được vận hành trơn tru. Nhưng việc tôn trọng người khác vượt lên trên quan niệm sai lầm rằng “Tôi sẽ tốt với anh nếu anh cũng tốt với tôi”. Nó là con đường dẫn đến sự vượt trội. Các rabbi dạy chúng ta rằng mặc dù chúng ta có thể sẽ không được đến gần Chúa với tư cách cá nhân như một vài nhân vật trong Kinh Thánh nhưng chúng ta có thể học cách biết đến Chúa thông qua hành động của mình - bằng cách là hiện thân của Chúa, bằng cách hành động trong dáng hình của Chúa. Chẳng hạn Chúa đã an ủi Issac(7) khi Abraham(8) qua đời, vậy nên nếu chúng ta cư xử tử tế với những người bạn đang buồn hay đau ốm trên tinh thần rằng đây là việc mà Chúa sẽ làm, chỉ riêng hành động thăm hỏi đã hiển nhiên mang tính chất tinh thần rồi. Nó trói buộc chúng ta vào truyền thống và đồng loại của mình. Nó tạo ra cảm giác Chúa đang ở rất gần chúng ta. Ý tưởng này có thể là một nguồn an ủi sâu sắc với các bậc cha mẹ. Chứng kiến bọn trẻ đi xa khỏi bạn thực sự rất đau đớn. Nhưng khi bạn dẫn đường cho con mình với tinh thần tôn trọng sự phát triển theo giai đoạn và tinh thần của riêng chúng, bạn đang được đi trên một con đường thiêng liêng. Sự may mắn của điểm B trừ: Bài tập về nhà, việc nhà và việc làm Khi đến kỳ nghỉ thu(1)trong năm học thứ nhất của một trường đại học danh tiếng, cậu con trai nhà hàng xóm của tôi nhồi nhét mọi thứ cậu đã mặc từ khi đến trường vào cuối tháng Tám – mà khéo phải mất đến hai tháng mới giặt xong – vào ba chiếc va li to quá khổ; cậu đã phải trả thêm 150 đô la khi làm thủ tục hành lý ở sân bay và bay về nhà bố mẹ mình. Khi Josh đặt một núi quần jean, áo phông, áo sơ mi và tất bốc mùi vào phòng để đồ và tìm đường vào bếp, mẹ cậu vô cùng kinh ngạc và cất tiếng hỏi: “Con đã nghĩ cái quái gì thế hả?” Cậu vừa mở tủ lạnh vừa trả lời: “Mẹ, con có lúc nào để giặt quần áo cơ chứ? Con còn phải học và thêm điều này nữa, con còn biết bao nhiêu việc ở Tổ chức sinh viên Do Thái Hillel.” Nhìn chung thì Josh là một chàng trai trẻ tốt bụng, có trách nhiệm và không hay có thói quen lợi dụng mẹ mình. Nhưng từ hồi phổ thông, bố mẹ đã không bắt cậu phải làm việc nhà để cậu có thể toàn tâm toàn sức học hành và tham gia các hoạt động ngoại khóa. Giờ đây, khi lên đại học, Josh lạc quan rằng điều đó vẫn không thay đổi – rằng việc học hành và những chuyện liên quan đến tôn giáo cho cậu quyền không phải giặt quần áo. Trong lòng, Josh nghĩ rằng việc giặt tất không dành cho người tài năng như mình. Chúng ta rất dễ có xu hướng bảo vệ con cái khỏi những việc nhà cực nhọc và tẻ nhạt. Bọn trẻ phải thức khuya đến nửa đêm để viết luận về thị trường tự do ở những hội phường thời trung cổ, sau đó chúng lại phải dậy lúc 6h sáng để tập bơi, rồi chúng lại ở trên trường suốt cả ngày. Thêm nữa, chúng rất hay cáu kỉnh. Nhắc chúng lau cửa sổ chẳng khác gì tự chuốc lấy một cuộc chiến trong khi bạn đã quá mệt mỏi với việc phải tham chiến rồi. Nhưng nếu bạn miễn cho con những trách nhiệm hàng ngày như giặt quần áo, bạn đang dạy con mình rằng có hai kiểu công việc: cao quý và tầm thường. Theo quan điểm méo mó này, những công việc cao quý bao gồm: học hành, tập thể thao, tập chơi nhạc cụ hay phụ đạo cho những đứa trẻ ở một nước thuộc thế giới thứ ba. Nó khiến một đứa trẻ mới lớn hoàn thiện hơn, có tầm vóc thế giới hơn và… trông hấp dẫn hơn với hội đồng xét tuyển ở trường đại học. Loại công việc thứ hai - rất nhiều trẻ tin rằng chúng thật tầm thường và không xứng với mình - đó là những công việc bình thường: hiểu được tất cả những bài tập về nhà thầy cô giao và nộp bài đúng hạn, nhớ mang những dụng cụ cần thiết để tập thể thao, tự động thay cuộn giấy vệ sinh khi nó sắp hết chứ không để việc đó cho người dùng sau, biết rõ trong thẻ ghi nợ của mình còn bao nhiêu tiền ngay cả trong mùa lễ hội ở trường, đổ xăng cho chiếc ô tô của cả gia đình và nhìn chung là giữ toàn bộ cuộc sống của mình luôn trôi chảy và nhịp nhàng. Đó đều là những công việc thường ngày, đúng là đôi khi nó chán ngắt nhưng lại vô cùng quan trọng. Hầu hết mọi thứ trong cuộc sống là quá trình bảo dưỡng và tu sửa. Khi cha mẹ để con mình tin rằng chúng đặc biệt đến mức không phải làm những công việc bình thường, họ đang nuôi dạy nên những “công chúa/ hoàng tử khuyết tật” – những người trẻ học hành giỏi giang và đầy sức thuyết phục nhưng lại không biết giặt quần áo hay đọc hóa đơn của một chiếc thẻ tín dụng. Vậy nên mặc dù có những thành tích tuyệt vời trong học tập nhưng những công chúa và hoàng tử này sẽ gặp rắc rối khi bước vào giai đoạn tiếp theo trong cuộc đời mình. Bản thân công việc giặt quần áo đúng là rất quan trọng, nhưng nó còn là phép ẩn dụ cho khả năng tự lập cần thiết khi đối mặt với những thách thức khác của cuộc sống độc lập: cách xử trí trước một người bạn cùng phòng khó tính, ước chừng uống bao nhiêu rượu, khi nào và với ai, ăn bao nhiêu, ngủ đến chừng nào, tiêu tiền như thế nào, lên kế hoạch cho cả công việc và việc học ra sao. Các công chúa/ hoàng tử không có sức kháng cự với những tiểu tiết này. Chúng vừa phải chịu đựng sự cô đơn (bởi chúng tin rằng mình đặc biệt đến mức không cần hợp tác với người khác) và sự lo lắng (bởi chúng cảm thấy mình quá yếu đuối để đối mặt với cuộc sống thường ngày). Bọn trẻ mới lớn sẽ bình tĩnh và có trách nhiệm hơn khi chúng học và làm những công việc thường ngày. Nhưng chúng sẽ không khó chịu khi thử làm những việc đó nếu chúng ta - bố mẹ chúng - xóa bỏ đi sự phân biệt sai lầm giữa những việc đáng làm và không đáng làm. Chúa nằm trong những điều nhỏ nhất Rabbi Avi Weiss của Học viện Do Thái Riverdale ở New York kể lại câu chuyện này: Vài năm trước, một cặp vợ chồng xuất hiện trước mặt Rabbi Gifter, người đứng đầu trường Telshe Yeshiva(2) và nhờ ông phân xử giúp họ một cuộc tranh cãi trong gia đình. Người chồng –thành viên của một chương trình học Ngũ kinh Torah cả ngày của Rabbi Gifter – thấy việc đổ rác không xứng với phẩm cách của một người đã học Ngũ kinh Torah. Vợ anh lại không nghĩ như vậy. Rabbi Gifter kết luận rằng dù trên thực tế người chồng nên giúp vợ mình nhưng ông không có nghĩa vụ về tôn giáo hay luật pháp để gạt bỏ sự từ chối của anh. Sáng hôm sau, trước khi bắt đầu những công việc vào buổi sáng, Rabbi Gifter gõ cửa nhà của cặp vợ chồng trẻ. Giật mình, người đàn ông mời ông vào nhà. Không, Rabbi Gifter trả lời, tôi không đến chơi mà đến đổ rác giúp cậu. Có thể cậu tin rằng nó không xứng với phẩm cách của mình nhưng nó hoàn toàn xứng với phẩm cách của tôi. Tại sao một rabbi lại tốn công sức đến vậy để minh họa cho tầm quan trọng của những công việc tầm thường? Vì, như tôi đã miêu tả trong Chương 3, đạo Do Thái là tôn giáo coi trọng hành động hơn cả tín điều. Những hành động đúng đắn - như giúp đỡ gia đình bằng việc đổ rác – quan trọng hơn việc có niềm tin đúng đắn. Trong một câu chuyện nổi tiếng khác, ngài Baal Shem Tov(3)– người sáng lập nên phong trào Hasidic – đã mang những chiếc cốc uống cà phê bẩn của một rabbi khác đi rửa. Khi được hỏi về hành động này, ông trả lời rằng việc rửa chén bát là trách nhiệm của các linh mục có địa vị trong Ngày Đền tội(4). Trong những câu chuyện này cùng vô số những câu chuyện – bài học khác, làm việc nhà chính là sự kết nối trực tiếp với Chúa. Nếu có thể bớt tập trung vào những hành động lớn, gây chú ý và làm thỏa mãn cái tôi trong cuộc sống này, chúng ta có thể dễ dàng thấy được sự thiêng liêng trong những công việc thường ngày. Khi nhổ cỏ trong vườn và bảo dưỡng các thiết bị trong gia đình, chúng ta đang tạo ra trật tự. Khi xếp bàn ăn theo chuẩn mực, với khăn ăn được gấp cẩn thận, khi phục vụ những món ăn được chuẩn bị kỹ lưỡng và sau đó quét gọn những mảnh vụn thức ăn rơi trên sàn nhà, chúng ta đang nâng cao tinh thần giao thiệp. Nhà thần học hiện đại, nhà tâm lý học theo trường phái tâm lý học Carl Jung(5), Lawrence Corey(6) đã chỉ ra rằng chúng ta có thể tìm thấy một chút thiêng liêng khi “gọt bút chì, cắn quả hạch, cọ chuồng mèo, [và] nuôi thú cưng”. Theo quan điểm này, Chúa thực sự hiện hữu trong những công việc nhỏ nhặt nhất. Việc đi đổ rác cũng không kém phần thiêng liêng so với việc tìm ra liệu pháp chữa bệnh ung thư hay nhảy xuống sông cứu ai đó đang sắp chết đuối. Nó cũng thiêng liêng như việc tạo nên những học sinh xuất sắc vậy. Vẫn chưa quá muộn để dạy con bạn làm những công việc thường ngày Nếu bạn có một đứa con hầu như không để ý đến tác động lớn lao của những công việc thường ngày, bởi nó chưa từng đi đổ rác. Đừng vội mất hy vọng. Giờ vẫn chưa phải quá muộn để dạy nó về giá trị của công việc tưởng chừng như đơn giản ấy. Hãy bắt đầu bằng cách đừng nhắc đến bất kỳ từ nào về ý nghĩa thiêng liêng của việc nhà với con bạn. Nếu bạn chia sẻ với con về sự hiểu biết tôn giáo của mình, con bạn có thể sẽ không để ý hoặc quan tâm đến bạn. Tất cả những lý do khiến bạn tin tưởng rằng những công việc thường ngày là tốt cho con mình. Sự thay đổi trong thái độ của bạn – trong nhận thức và sự kiên quyết – cũng sẽ dẫn đến sự thay đổi trong cách cư xử của bọn trẻ, dù con bạn có bướng bỉnh và cố chấp đến đâu đi chăng nữa. Là cha mẹ, chúng ta không thể bắt bọn trẻ phải yêu những công việc hàng ngày nhàm chán được. Điều đúng đắn tuyệt đối - như các rabbi nói với chúng ta - là hành động quan trọng hơn niềm tin. Nhưng là cha mẹ, chúng ta có thể vận dụng trách nhiệm của chính mình cùng một số kiến thức về sự phát triển của thời kỳ mới lớn để hướng dẫn bọn trẻ vượt qua ba lĩnh vực vô cùng quan trọng trong công việc thường ngày: giải quyết bài tập về nhà, việc nhà và những công việc được trả công. Giảm bớt sự căng thẳng của việc làm bài tập về nhà Ở trường cấp một, bọn trẻ đã quen với việc đi học và có bài tập về nhà. Trong một tình huống gia đình lý tưởng, cha mẹ sẽ buộc con phải tuân theo các quy tắc liên quan đến bài tập về nhà (chẳng hạn như “không được xem ti vi cho đến khi làm bài tập xong”) và bọn trẻ thường làm xong bài tập về nhà mà gần như không cần đến sự giúp đỡ của bố mẹ. Nhưng khi lên cấp hai, lượng bài tập về nhà tăng lên theo cấp số nhân và áp lực về việc phải làm tốt các bài kiểm tra và các kỳ thi vấn đáp cũng vậy. Về mặt này, việc học có thể trở thành một công việc “cao quý”. Khi điều này xảy ra, các vai trò trong gia đình sẽ bị đặt sai chỗ. Bố mẹ muốn con học, học và học trong khi cha mẹ đóng tất cả các vai trò: cố vấn viên, người gác cửa và cảnh sát mật: Con nói gì cơ, ngày mai con có bài kiểm tra tiếng Tây Ban Nha sao? Con biết điều đó bao lâu rồi? Tại sao con không nói với mẹ? Mẹ sẽ mang bữa tối lên cho con trong khi con đọc sách. Hay: Bố tìm thấy danh sách bài tập về nhà trong tuần bị vò nát ở dưới đáy ba lô của con. Con có để ý thấy con phải nộp bài luận môn Lịch sử vào thứ Sáu không? Con hãy nhìn vào đây và bố sẽ cho con thấy kế hoạch tác chiến bố vừa vạch ra. Hôm nay bố sẽ lái xe đưa con đến thư viện để con nghiên cứu và ngày mai con sẽ cho bố xem đề cương con viết. Thứ Tư con sẽ viết nháp bài luận và chúng ta sẽ dành ngày thứ Năm để bố có thể sửa cho con. Hãy lùi lại. Hãy đặt khay đồ ăn xuống và tránh đường khỏi kế hoạch của bọn trẻ. Khi quá coi trọng việc học ở trường và tin rằng con bạn cần đến sự can thiệp có sức ảnh hưởng lớn của mình, bạn đang bỏ lỡ vấn đề đấy. Mục đích của bài tập về nhà không phải là mang vinh quang về cho gia đình dưới dạng những điểm số hoàn hảo. Nó là một công việc thường ngày, một công việc sẽ ít dạy con bạn về phương trình bậc hai hay Phòng tuyến Maginot(7) mà về những khả năng nhận thức được gọi là chức năng nhận thức: lên kế hoạch, ưu tiên việc nào trước, trì hoãn niềm vui và chấp nhận thất bại. Các chức năng nhận thức có thể nghe không hay ho cho lắm nhưng nếu không có chúng, con người không thể đặt ra mục tiêu và đạt được chúng. Điều này làm tôi nhớ lại Shawn (không hẳn là một cậu chàng nào đó mà là một hình ảnh được ghép lại bởi khá nhiều cậu bé tôi biết, câu chuyện của cậu bé sẽ cho bạn thấy nét độc đáo trong quá trình suy nghĩ của một đứa trẻ mới lớn điển hình) và bài luận môn Khoa học khi cậu học lớp Tám - đó là bài luận mà giáo viên muốn cậu phải tự nghiên cứu, viết, xem lại rồi lại đọc và sửa một mình. Là bài luận mà bố mẹ cậu không tin rằng cậu có thể hoàn thiện tốt nếu không có sự giám sát nhiệt tình của họ. Nhưng hãy cùng xem chuyện gì xảy ra khi bố mẹ không đối xử với cậu như một “hoàng tử tật nguyền”, khi họ để cậu đi theo con đường quanh co, có thể dự đoán trước của việc học hành: cảm hứng, kháng cự, ý kiến phản hồi và tự tin. Cảm hứng Mình nghĩ là có một tờ giấy nhỏ ở dưới đáy ba lô của mình. Hmm, nó gắn liền với chuyện gì ấy nhỉ? À đúng rồi, đó là bài tập về nhà mà cô Cross đã giao cho bọn mình. Để xem nào… từ hai tuần trước à. Chà, đến thứ Tư này là phải nộp rồi. Nghĩa là mình chỉ có hôm nay và ngày mai để làm xong nó. “Hãy đối chiếu và so sánh giữa mô hình Nhật tâm(8) và mô hình Địa tâm(9).” Được thôi, mình ổn. Mình biết về thiên văn học mà. Vụ nổ lớn, những lỗ đen vũ trụ, tinh vân Tarantula(10). Mình vốn yêu thích những thứ này. Khi mình học lớp bốn mình đã luôn vẽ những bức tranh sao chổi đâm vào Trái đất. Mình dám cá là mình đã vẽ cả trăm bức. Có thể mình sẽ vẽ minh họa lên bìa bài luận của mình. Tuyệt vời. Nhớ lại sự yêu thích mình từng dành cho những mảnh vụn sáng lấp lánh ngoài không gian, Shawn đã bật ra được tia cảm hứng sáng tạo đầu tiên. Cảm hứng là chuyện cá nhân, bạn không thể mang đến cho bọn trẻ điều đó. Nếu bố mẹ Shawn đứng trong phòng cùng cậu (“Được rồi Shawn, chúng ta cùng bắt đầu nào. Con muốn viết về điều gì? Các ngôi sao thì sao? Con từng rất thích chúng mà, con nhớ không?”), họ có thể dễ dàng khiến cậu mất hứng thú với chủ đề này. Kháng cự Theo sau cảm hứng luôn luôn là kháng cự, bản thân sự kháng cự có thể có rất nhiều hình thức khác nhau: buồn tẻ, một cảm giác thất bại, tự nghi ngờ bản thân, oán giận, quá tải, bối rối, đói, khát, mệt mỏi, cô đơn, ngứa ngáy chân tay, bỗng dưng có nhu cầu khẩn cấp học một hợp âm guitar mới. Hãy cùng viếng thăm sâu hơn quá trình tư duy của Shawn: Cái gì thế này? “Không được tra cứu bất cứ nguồn thông tin trên mạng nào cho bài luận này.” Kệ, dù sao mình cũng sẽ lén xem trên Wikipedia(11). Chẳng tổn hại đến ai cả. Đây là cuốn sách được kể tên ở cuối bài viết về mô hình Địa tâm: Kẻ mộng du: Lịch sử quá trình con người thay đổi cách nhìn về vũ trụ (The Sleepwalker: A history of man’s changing vision of the universe) của Arthur Koestler(12), 1959. Trời ạ, nghe có vẻ kinh điển đây. Mình chắc là nó có trong thư viện trường. Đúng vậy. Thế nên mình sẽ không phải đến thư viện, được không nhỉ? Còn cái gì nữa đây? “Hãy cẩn thận dùng đúng hệ thống chấm câu và viết tất cả các chú thích theo phong cách của Hiệp hội Ngôn ngữ hiện đại(13). Ôi trời ơi mình buồn ngủ quá. Rất buồn ngủ. Được rồi, giờ mình sẽ viết một bài luận từ những gì mình đã ghi chép trên lớp. Có thể mình nên kiểm tra lại chính tả và sửa hết lỗi. Hay là in nó ra và đọc trên giấy nhỉ? Tại sao cái máy in không in được mà cứ nhấp nháy thế nhỉ? Có thể nó sẽ hoạt động lại nếu mình xuống dưới nhà và uống thứ gì đó. Hoặc nghỉ giải lao một chút bằng cách xem ti vi. Đang có chương trình gì thế nhỉ? Ôi lạy Chúa, mình không thể tin nổi. Là Thảm họa hủy diệt(14). Thật tuyệt vời. Mình thực sự phải xem nó vì đó là bộ phim về một ngôi sao mà. Mình sẽ hoàn thành bài luận vào ngày mai. Chỉ cần mình thức thật khuya là được. Như thế mình sẽ có nhiều năng lượng hơn. Hoặc có thể cô Cross sẽ nói thêm về bài luận trên lớp vào ngày mai và cô sẽ giải thích nhiều thứ. Như thế sẽ dễ dàng hơn. Tốt rồi, hôm nay chỉ đến đây thôi. Sự kháng cự tự nhiên này là lý do vì sao tài năng chưa bao giờ là điều kiện đủ trong nghệ thuật. Một trong những ích lợi sâu sắc nhất của việc làm bài tập về nhà là học cách vượt qua sự kháng cự, học cách giữ cho động cơ vẫn tiếp tục hoạt động sau khi cảm hứng hay sự thích thú ban đầu qua đi. Và học cách tự mình làm điều đó. Phản hồi Nếu bạn - cha mẹ - để Shawn mắc sai lầm đầu tiên của mình, cuộc sống sẽ là bài học cho cậu. Đó là những bài học Shawn đã rút ra giữa việc thèm một thanh kẹo và chịu trách nhiệm về một bài luận được hoàn thành vội vàng, với những chú thích không phù hợp (cuốn sách của Koestler không có trong thư viện) và cậu đã phải nhận điểm B trừ gây thất vọng (một điểm số mà - trong kỷ nguyên mọi thứ được thổi phồng - rất nhiều bậc cha mẹ cho là không thể chấp nhận được). Các nhà tâm lý học gọi điều đó là hậu quả tất yếu. Khi bạn kháng cự lại được việc hành động giống như gia sư hay trợ lý riêng của con, thế giới thật sẽ bước vào giúp đỡ. Từ quan điểm này, kết quả xấu lại là điều tốt. Ý nghĩa của những điểm số do nộp bài muộn, hay điểm thấp hơn do làm vội, cẩu thả hay sơ sài là vô giá. Con bạn nhận được cơ chế phản hồi tự nhiên của việc nỗ lực liên quan đến kết quả ra sao. Việc can thiệp vào vòng quay phản hồi tự nhiên này là một trong những lý do khiến giáo viên cảm thấy nản chí khi bố mẹ quản lý việc làm bài tập về nhà của con. Khi bố mẹ nôn nóng kiểm soát thái quá kế hoạch làm bài tập về nhà, hay khi bố mẹ đọc và sửa bài tập về nhà cho con, bọn trẻ sẽ không có cơ hội học được về mối quan hệ nhiều sắc thái giữa nỗ lực và kết quả của mình. (“Ôi, nếu mình không viết luận mà đi xem phim thì kết quả bài luận của mình sẽ không được tốt lắm.”) Giáo viên cũng sẽ thiếu thông tin họ cần để thay đổi chương trình giảng dạy so với nhu cầu của học sinh bằng cách tìm ra bọn trẻ cần được giúp đỡ chung và riêng ở đâu. (“Có vẻ như mình cần dành thời gian trên lớp cho nghệ thuật viết mở bài.”) Khi con bạn mới bước vào giai đoạn kháng cự, nếu bạn can thiệp vào, bạn đã vô tình gửi đi cho chúng những thông điệp sau: Con bạn không làm được việc này (không, con bạn chỉ chưa quen với việc này thôi, cậu bé chưa từng phải viết bài luận nào về khoa học cả) Nó quá nhiều với thằng bé (không, nó không hề nhiều, cậu bé đủ khả năng và trí thông minh cho việc này) Việc làm tốt tất cả các bài tập về nhà vô cùng quan trọng với nó – rốt cuộc thì chỉ còn một năm nữa là nó tốt nghiệp phổ thông và học bạ của nó sẽ không thể thay đổi được nữa – chúng ta chẳng còn cơ hội nào nữa cả (không, đây chỉ là một trong rất nhiều các bài luận thôi). Khi giúp chúng những việc dễ giải quyết nhưng thường là không dễ chịu và tẻ nhạt, chúng ta vô thức gửi đi thông điệp rằng bọn trẻ không có khả năng làm những công việc đó. Liệu điều này có nghĩa rằng bạn nên ngồi xuống và xem chúng thất bại? Đôi khi bạn nên làm thế. Tuy bạn không nên xử lý bài tập về nhà giúp bọn trẻ nhưng bạn nên giúp chúng chấm dứt ngay thái độ trì hoãn. Một vài đứa trẻ thấy chuyện làm bài tập về nhà là sự tra tấn đầy nhàm chán và chúng khiến việc đó trở nên tồi tệ hơn bằng cách kéo dài nó ra. Bạn có thể dạy chúng về sự khôn ngoan trong câu nói cổ xưa “Cách duy nhất thoát ra được bên ngoài là đi xuyên qua nó”. Những đứa trẻ khác trì hoãn việc làm bài tập vì chúng gặp khó khăn trong việc bắt đầu hoặc chúng bị choáng ngợp vì quy mô của bài tập. Bằng cách chủ động lắng nghe, bạn có thể hỗ trợ con mình mà không nuốt chửng chúng; thay vì xâm phạm hay giải quyết vấn đề, bạn có thể hướng dẫn chúng với sự tôn trọng. Nếu con gặp khó khăn khi bắt đầu viết bài luận, bạn có thể hỏi chúng về những trở ngại chúng đang phải đối mặt: “Mẹ thấy con đang mệt mỏi vì bài tập chất đống vào các tối thứ Sáu. Con nghĩ điều gì có thể giúp được con không?” “Chà, con nghĩ nhà trường đã phát cho bọn con những kế hoạch bài tập về nhà từ đầu năm học rồi. Nhưng chỉ có Danielle Greenberg sử dụng chúng, và mẹ biết bạn ấy thế nào rồi đấy… Con đoán là con có thể thử viết bài tập về nhà của mình vào đó. Nếu con nhớ ra.” Hay: """