Rèn Thói Quen Tư Duy Phản Biện PDF EPUB

" Rèn Thói Quen Tư Duy Phản Biện PDF EPUB 🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Rèn Thói Quen Tư Duy Phản Biện PDF EPUB Ebooks Nhóm Zalo HỘI MÊ SÁCH Tải eBooks miễn phí tại https://hoimesach.com Nhận eBooks miễn phí qua Zalo: https://zalo.hoimesach.com Group: https://facebook.com/groups/mesachhoi RÈN THÓI QUEN TƯ DUY PHẢN BIỆN ----------------*---------------- NHÀ XUẤT BẢN CÔNG THƯƠNG Trụ sở: Số 655 Phạm Văn Đồng, Bắc Từ Liêm, Hà Nội Điện thoại: 024-3 934 1562 Fax: 024-3 938 7164 Website: http://nhaxuatbancongthuong.com E-mail: nxbct@moit.gov.vn Chịu trách nhiệm xuất bản Giám đốc - Tổng Biên tập NGUYỄN MINH HUỆ Biên tập: Lương Thị Ngọc Bích Sửa bản in: Trung Trịnh Trình bày: Vũ Lê Thư Thiết kế bìa: Trang Fu CÔNG TY CỔ PHẦN SÁCH ALPHA www.alphabooks.vn VP HN: Tầng 3, Dream Center Home, số 11A, ngõ 282 Nguyễn Huy Tưởng, Phường Thanh Xuân Trung, Quận Thanh Xuân, TP. Hà Nội Tel: (84-24) 3 722 62 34 | Fax: (84-24) 3 722 62 37 Chi nhánh TP. HCM: 138C Nguyễn Đình Chiểu, Phường 6, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh Tel: (84-28) 38220 334 | 35 In 3000 cuốn, khổ 12 x 18 cm tại Công ty Cổ phần In và Thương mại Prima. Địa chỉ: số 35, ngõ 93 Hoàng Quốc Việt, Cầu Giấy, Hà Nội Số xác nhận đăng kí xuất bản: 4436-2022/CXBIPH/03-251/CT Số Quyết định xuất bản: 455/QĐ - NXBCT ngày 08 tháng 12 năm 2022 In xong và nộp lưu chiểu Quý I năm 2023 Mã số ISBN: 978-604-362-509-7 BẰNG CÁCH DÀNH RA MỘT CHÚT thời gian để xây dựng các thói quen tư duy phản biện tốt, bạn sẽ giải phóng được thời gian để làm những điều mà bạn mong muốn trong cuộc sống. Tư duy quan trọng nhất trong thế giới hiện đại Kỹ năng nào trong cuộc sống có thể còn quan trọng hơn bằng đại học? Đó là tư duy phản biện (Critical Thinking), một kỹ năng cơ bản đang ngày càng trở nên quan trọng trong thế giới hiện đại. Một trong những lý do khiến hầu hết chúng ta đưa ra các quyết định sai lầm, nhiều khi đi theo đám đông, đầu tư theo xu hướng và hành động theo phong trào dẫn đến thất bại mà thiếu những quyết định đúng đắn là vì hệ thống giáo dục không dạy tư duy phản biện. Đó là lý do khiến hầu hết chúng ta không bao giờ phát huy hết tiềm năng của mình, không có tư duy phản biện dẫn đến suy luận kém, không có khả năng phân biệt sự thật từ hư cấu, từ những lừa dối và ngụy biện. Trong một xã hội tràn ngập thông tin và đầy cạm bẫy như ngày nay, nhận thấy tư duy phản biện ngày càng trở nên quan trọng và cần thiết đối với mọi người, từ các em học sinh đến sinh viên, người lao động, quản lý, điều hành và cả những nhà lãnh đạo, nên Alpha Books tìm kiếm và lựa chọn những cuốn sách hữu ích nhất về chủ đề này để giới thiệu tư duy phản biện là gì, cách xây dựng thói quen tư duy phản biện và phân biệt sự thật với hư cấu, qua đó, giúp các bạn vững chắc hơn trong hành trình của mình. Bộ sách này bao gồm: Tư duy phản biện từ làm quen đến thói quen: 9 tiêu chuẩn, 8 yếu tố, 7 đặc điểm đối với nhà tư duy phản biện Rèn thói quen tư duy phản biện: Công cụ và ứng dụng kiến tạo tư duy ưu việt Bẫy ngụy biện trong tư duy phản biện: Bốn quy luật logic và các lỗi thường gặp Giải phóng sức mạnh tư duy phản biện: Giải mã 10 kiểu ngụy biện, triệt tiêu chiêu trò lừa đảo và hiểu chính xác về ngụy khoa học Chúng tôi tin rằng, bộ sách này sẽ cung cấp cho các bạn: • Khung tư duy phản biện được phát triển bởi hai trong số những nhà khoa học về tư duy phản biện giàu kinh nghiệm nhất mọi thời đại và cách biến nó thành của riêng bạn. • 8 đặc điểm tư duy phản biện bạn đã có, nhưng không biết cách tối ưu hóa chúng. • Cách xác định tin giả và thông tin sai lệch – tìm hiểu điều này và bạn sẽ có lợi thế LỚN hơn hầu hết mọi người xung quanh mình ngay bây giờ. • Lý do bạn nên nghi ngờ bất cứ ai trích dẫn một nhân vật có thẩm quyền. • 6 quy tắc biến thói quen hiện tại của bạn thành thói quen lành mạnh. • Các bài tập dễ áp dụng, dễ thực hiện để bạn luyện tập mọi điểm đã đề cập. Bạn sẽ không “đọc và quên” bộ sách này. … và nhiều, nhiều hơn thế nữa! Chúng tôi tin rằng, những người không ngừng học tập sẽ tiếp tục phát triển và thành công. Vì thế, cách thức trở thành một người có tư duy độc lập và đưa ra các quyết định thông minh là mục đích của chúng tôi. Chúng tôi mong rằng bộ sách thực tế, dễ đọc này sẽ giúp bạn xây dựng những lập luận vững chắc hơn, đưa ra các quyết định tự tin hơn và phát hiện ra những lỗi logic trong cuộc sống. Tư duy phản biện sẽ giúp bạn có các quyết định đúng đắn hơn, thông minh hơn trong cuộc sống cá nhân và nghề nghiệp của bạn. NGUYỄN CẢNH BÌNH Chủ tịch Alpha Books Viện trưởng Viện lãnh đạo ABG MỞ ĐẦU Mọi sự thật luôn dễ hiểu khi đã được khám phá; điều quan trọng là phải khám phá ra chúng.” - Galileo Galilei Đã bao nhiêu lần bạn phải lựa chọn giữa thành công trong sự nghiệp và trong cuộc sống cá nhân? Bao nhiêu lần bạn thấy cuộc đời là một sự thỏa hiệp không thắng nổi luôn khiến bạn cảm thấy mình kém cỏi dù đã cố gắng hết sức? Bạn muốn làm tốt công việc của mình, muốn mọi thứ thật hoàn hảo, vận hành thật hiệu quả về cả thời gian và tiền bạc. Bạn có thể đang gánh trách nhiệm phải là hình mẫu cho những người khác, duy trì động lực cho họ, đạt được kết quả tốt mà không phạm lỗi hay gây ra căng thẳng quá mức. Bạn không muốn tỏ ra quá hùng hổ hay tham lam mà chỉ cần là phiên bản tốt nhất của chính mình mà thôi. Bạn có lẽ đã học tập rất chăm chỉ và lúc nào cũng cân nhắc cẩn thận các lựa chọn. Nhiều người cho rằng để trở thành con người mẫu mực (theo yêu cầu) ở chỗ làm đòi hỏi bạn phải hy sinh con người mẫu mực (theo ý muốn) trong gia đình. Những cơ hội bị bỏ lỡ có lúc ám ảnh bạn, và ý nghĩ thoát khỏi guồng quay giễu cợt bạn vào những ngày tồi tệ. Trên đời có những người tưởng như có được tất cả nhờ may mắn hay được thừa kế, nhưng phần thưởng công bằng dành cho những người thực sự cố gắng thì sao? Bạn có thể sử dụng não bộ của mình để tái lập sự cân bằng đó. Bạn có sẵn các kĩ năng, nhưng những kĩ năng đó cần được nhận diện và luyện tập giống như mọi thứ khác trên đời. Bạn có thể thành công trong sự nghiệp mà không phải luôn luôn hy sinh đời sống gia đình và xã hội. Thực ra điều này dễ dàng hơn bạn nghĩ, chưa kể còn miễn phí. Bạn chỉ cần xác định những hành vi vô thức cũ không có lợi rồi thay thế bằng những hành vi mới thông minh hơn. Hãy coi việc đó giống như một bản cập nhật trên điện thoại hay máy tính giúp các thiết bị hoạt động trơn tru hơn. Nếu bạn vẫn sử dụng hệ điều hành nguyên bản, thiết bị của bạn chắc chắn sẽ chạy rất chậm. Điều này không có nghĩa là bạn phải mua một chiếc điện thoại mới. Bạn chỉ cần thừa nhận mình cần cập nhật [phần mềm] rồi dành ra một lúc để tiến hành, nhờ thế bạn sẽ tiết kiệm được vô số thời gian trong tương lai. Cuốn sách này là cẩm nang cập nhật não bộ của bạn. Bằng việc học hỏi thói quen tư duy phản biện, bạn sẽ cải thiện được cách đối mặt với những thử thách, đưa ra các lựa chọn hợp lí hơn trong công việc và đời sống cá nhân, đồng thời thay đổi cách nhìn nhận để giải quyết những vấn đề tương lai một cách hiệu quả và độc lập. Tôi biết gì về quá trình học tập? Tại sao tôi lại viết cuốn sách này? Hiện giờ tôi là một nhà khoa học, một giáo viên, và tôi vẫn còn nguyên tình yêu dành cho những thử thách của việc học. Tôi đã thấy những phương pháp nào là hiệu quả, phương pháp nào không, có vô số cơ hội để phạm sai lầm và thử tìm hướng đi mới. Chắc bạn từng nghe câu “nếu bạn muốn làm xong việc gì, hãy hỏi một người bận rộn” – đây chính xác là câu nói đúc kết cả cuộc đời tôi. Từ trước đến giờ tôi luôn là người “bận rộn” đó, liên tục mở rộng danh sách những việc cần làm. Và tôi vẫn chưa bị nó nhấn chìm. Sau sinh nhật lần thứ 30, tôi được thăng chức quản lí một nhóm khoa học lớn tại một trường trung học mới, điều phối việc vận chuyển thiết bị phòng thí nghiệm và giáo cụ sang một tòa nhà mới ngay trong kì công tác thứ nhất, rồi tôi chuyển nơi ở, kết hôn, và tham gia cuộc thi chạy marathon đầu tiên. Vì tôi vẫn lo liệu được từ công việc đến nhà cửa, hôn nhân, đồng thời hoàn thành thêm vài cuộc thi marathon nữa, nên tôi coi giai đoạn kéo dài bảy tháng đó là rất thành công. Đó là một quãng thời gian điên rồ, nhưng nó đã dạy tôi cách vận dụng hiệu quả hơn những kĩ năng mình có, và cho tôi cơ hội học hỏi thêm nhiều kĩ năng mới. Tôi cảm thấy thích thú và chưa bao giờ nghĩ mình có thể thực hiện nhiều đầu việc đến thế trong một khoảng thời gian ngắn như vậy. Kinh nghiệm nghiên cứu và đam mê học hành đã dẫn tôi vào con đường dạy học, và tôi vẫn đọc các nghiên cứu mới nhất cùng những câu chuyện thành công nói về cách học tập hiệu quả nhất. Với tôi, dạy học và giáo dục có ý nghĩa lớn hơn nhiều so với một phương tiện đơn thuần để đạt điểm số nào đó trên một mảnh giấy. Cốt lõi của giáo dục là khám phá và học cách sử dụng tâm trí sao cho hiệu quả. Để thành công trong cuộc sống ở bất kì lĩnh vực nào, bạn cần liên tục học hỏi những thông tin, kĩ năng và phương pháp mới. Để học tập hiệu quả, bạn cần có khả năng tư duy phản biện. Tôi yêu thích các môn khoa học vì đó là phương thức trực tiếp để khai phá thế giới vật chất quanh ta, nhưng mọi đối tượng đều đòi hỏi cách tiếp cận mang tính điều tra nghiên cứu để có thể đào sâu hơn, khám phá nhiều hơn. Đây chính là mục đích của cuốn sách này. Nhận diện những kĩ năng mà có lẽ bạn đã nắm được sẽ khiến chúng càng rõ ràng hơn và biến chúng thành những thói quen phục vụ đắc lực cho bạn trong nhiều năm nữa. Bạn đã sẵn sàng cập nhật não bộ của mình và thoát khỏi lối tư duy vô thức chưa? Mời bạn đọc tiếp nhé. - 1 - CÁCH TƯ DUY NHƯ MỘT NHÀ TƯ TƯỞNG NHỮNG KÌ NGHỈ CỦA BẠN THỰC CHẤT LÀ NHỮNG THỬ NGHIỆM Phương pháp khoa học chỉ là cách vận hành thông thường của tâm trí con người.” - Thomas Henry Huxley Bạn cho rằng những thí nghiệm khoa học mà bạn thực hiện khi còn đi học chỉ là để được điểm cao, để vẽ ra những sơ đồ gọn ghẽ mô tả những thiết bị kì lạ, hay vẽ biểu đồ? Vậy hãy nghĩ lại đi! Bạn có thể sử dụng những kĩ năng học được trên lớp để khám phá những lựa chọn và những cơ hội mới. Tất cả những gì bạn cần làm chỉ là ôn lại chút ít mà thôi. Vai trò của tôi với tư cách giáo viên dạy môn khoa học là giúp học sinh nhớ được những kiến thức khoa học, đồng thời sử dụng phương pháp khoa học để giải quyết vấn đề. Về bản chất, để trở thành một nhà khoa học giỏi, bạn mặc định phải có khả năng tư duy phản biện. Tuy thế, điều đó không có nghĩa là bạn phải hành xử như một người Vulcan!i Bạn có thể hoàn toàn logic trong cách tiếp cận cuộc sống mà vẫn đồng điệu với cảm xúc của mình. Sự cảm thông là cực kì quan trọng đối với một người có tư duy phản biện thực thụ.1 Tư duy phản biện không phải là đề cao lí trí hơn con tim. Mục đích của nó là cân nhắc cả hai để đi tới kết luận tối ưu. Các nhà khoa học vốn vẫn mang tiếng là có phạm vi cảm xúc hạn hẹp như một chiếc thìa uống trà, nhưng đó chỉ là định kiến. Và định kiến lại chính là thứ đối lập với tư duy phản biện. Vậy thì phương pháp khoa học của chúng tôi là gì? Nói ngắn gọn, một nhà khoa học trước tiên sẽ quan sát điều gì đó khác thường, ví dụ nấm mốc penicillin ngăn vi khuẩn sinh sôi xung quanh nó. Sau đó, họ sẽ đặt ra một câu hỏi để đào sâu nghiên cứu, ví dụ “liệu tôi có thể lặp lại hiện tượng này để ngăn chặn các loại vi khuẩn khác sinh sôi quanh vùng có nấm mốc hay không” hoặc “nếu tôi dùng nhiều nấm mốc hơn, liệu nó sẽ tiêu diệt nhiều vi khuẩn hơn chăng?”. Tiếp theo, họ sẽ lên kế hoạch kiểm tra bằng cách thực hiện các thí nghiệm và thu thập dữ liệu, từ đó đi tới kết luận và trả lời câu hỏi ban đầu. Trên thực tế, trong khoa học cũng như trong đời sống, khi tìm câu trả lời cho một câu hỏi nào đó, thông thường bạn lại mở toang cánh cửa dẫn tới nhiều câu hỏi khác và từ đó có thể tìm thêm những câu trả lời mới. Phương pháp này không chỉ dành riêng cho lĩnh vực nghiên cứu khoa học. Có lẽ bạn đã sử dụng nó một cách vô thức. Chú thích: i. Một chủng tộc ngoài hành tinh trong loạt phim viễn tưởng Star Trek. Những người này luôn luôn sống theo logic và giảm thiểu cảm xúc. (ND) Quan sát và đặt câu hỏi Hãy thử nghĩ về kì nghỉ tiếp theo của bạn. Dù bạn đã tiết kiệm đủ tiền cho nó hay chưa, khi bắt đầu lập kế hoạch, mục tiêu chính của bạn là đảm bảo mọi thứ được êm đẹp. Có lẽ bạn sẽ bắt đầu bằng cách “quan sát” xem bạn và gia đình cần gì. Mọi người có đang mệt mỏi và cần thư giãn không? Hay họ cần một chuyến phiêu lưu và ngắm nhìn những điều mới lạ? Liệu mọi người có đang chán ngán với tình hình thời tiết hiện tại và muốn đi tới một nơi khác? Về cơ bản, tại sao bạn cần kì nghỉ đó? Bạn đang muốn thỏa mãn nhu cầu nào? Xác lập mục tiêu của kì nghỉ đòi hỏi bạn phải thành thật đặt ra những câu hỏi cho mình, đồng thời tìm hiểu mong muốn của những người mà bạn sẽ đi du lịch cùng. Nếu muốn có một kì nghỉ thành công thì bạn có thể phải thỏa hiệp trong một số mục tiêu. Việc quyết định trước mình muốn đi đâu rồi thuyết phục những người khác đi theo thường hiếm khi đáp ứng được nhu cầu của tất cả mọi người. Khi đã xác định được điểm đến và mục đích của chuyến đi, bạn có thể hỏi han bạn bè hoặc tìm trên Google những địa điểm phù hợp với túi tiền. Bạn có thể hỏi thăm về giá cả, thời tiết, giao thông, nơi ăn chỗ ở, nơi giải trí, v.v... Vì thế, tốt nhất là vừa tư duy phản biện vừa lên kế hoạch đi nghỉ một cách cởi mở. Thử nghiệm và Kết luận Lựa chọn điểm đến giống như lựa chọn loại thử nghiệm. Bạn không biết nó có đáp ứng được các tiêu chí của mình hay không; bạn đang thử nghiệm và thu thập thông tin bằng cách đi du lịch. Kì nghỉ chính là cuộc điều tra của bạn! Liệu nó có phục vụ cho mục đích ban đầu hay không? Khi kì nghỉ kết thúc, bạn có thể đưa ra kết luận. Bạn cảm thấy thư giãn hơn, giàu năng lượng hơn, hay có làn da rám nắng hơn? Tất cả chúng ta đều “kết luận” một cách tự động; ta xác định kì nghỉ là “tuyệt vời” hoặc không và ta muốn quay lại nơi đó hay thôi. Chúng ta sẽ giới thiệu với bạn bè hoặc bảo họ phải tránh xa. Đôi khi, những “thử nghiệm” du lịch đáp ứng mọi điều mà ta hy vọng! Nhưng có lúc thì không như vậy! Khi tôi khoảng 12 tuổi, cha mẹ quyết định đưa chúng tôi tới Tây Ban Nha chơi. Chúng tôi từng đến đất nước này vào tháng Mười, khi ấy có rất nhiều thứ để nhìn ngắm và thực hiện ở đây, chưa kể vô số những bãi biển tuyệt vời! Kế hoạch nghe có vẻ hợp lí. Thế nhưng “thử nghiệm” lần này, kì nghỉ lần này lại chứng tỏ kế hoạch có vấn đề. Mùa hè ở Tây Ban Nha cực kì nóng nực. Gia đình người Anh chúng tôi không cảm thấy thoải mái chút nào với nhiệt độ như thế. Vào buổi chiều, chúng tôi phải ngủ một chút, và thời điểm duy nhất chúng tôi có thể đi khám phá nơi đây là buổi tối muộn và ban đêm. Tôi vẫn nhớ mình đã có mặt ở một hội chợ lúc một giờ sáng! Cha mẹ tôi nói rằng vào kì nghỉ họ được ngủ ít hơn so với ở nhà, và kết luật rút ra là với gia đình chúng tôi, Tây Ban Nha không phải lựa chọn tối ưu để đi nghỉ hè. Cho tới giờ tôi vẫn sử dụng thông tin này để lên kế hoạch du lịch. Tôi đã biết được rằng mình không thích thú chút nào những nơi có thời tiết nóng nực. Xây dựng vốn hiểu biết đầy đủ về bản thân giúp ích rất nhiều cho quá trình tư duy phản biện. Nó giống như ta biết được thêm một vài quy tắc để dựa vào khi đưa ra các quyết định trong tương lai. Nếu bạn có thể lập kế hoạch cho kì nghỉ thì bạn cũng có thể tư duy phản biện. Bạn có sẵn những kĩ năng cần thiết. Tất cả những gì bạn cần làm là biến chúng thành trạng thái “vô thức” mới. TẠI SAO “ĐÚNG ĐẮN” LẠI LÀ CON ĐƯỜNG SAI LẦM? Lần cuối bạn đi bộ đường trường là từ bao giờ? Nếu đó là một tuyến đường nhiều người đi, hẳn phải có rất nhiều con đường mòn dẫn tới đỉnh núi. Tuy thế, câu hỏi cốt lõi là: bạn đã nghiên cứu gì chưa trước khi đặt chân tới điểm bắt đầu? Khi quyết định thực hiện bất kì hành động nào, trước tiên bạn có cân nhắc khả năng của mình cũng như phương tiện bạn có để đạt được mục tiêu hay không? Ví dụ, trước khi đi bộ đường trường, hãy nghiên cứu kĩ những con đường sẵn có, xem chúng dẫn đi đâu, và bạn cần những công cụ gì để có một trải nghiệm tuyệt vời thay vì một chuyến đi đầy mệt mỏi. Chắc hẳn bạn sẽ không chọn con đường mà bạn phải leo trèo vách đá mới lên đến đỉnh nếu bạn chỉ có đôi giày đi bộ và chẳng biết cách dùng dây thừng. Chắc bạn cũng sẽ không chọn một con đường nào đó chỉ vì nó bắt đầu từ bãi đỗ xe gần nhất hay vì nhìn trên bản đồ nó có vẻ ngắn nhất mà không xem xét những con đường khác. Con đường ngắn nhất đó có thể lại chính là lối đi dốc nhất và nguy hiểm nhất. Lựa chọn một con đường dựa trên linh cảm có thể rất nguy hiểm đấy! Cách suy nghĩ mặc định của chúng ta thường giống như lựa chọn con đường tuy ngắn nhưng thiếu thông tin đó. Chúng ta sẽ lựa chọn một phương án nhìn qua có vẻ dễ dàng nhất. Nếu không suy nghĩ kĩ càng và không tìm kiếm thêm thông tin thì chúng ta sẽ lựa chọn một cách ngẫu nhiên và điều này tiềm ẩn nhiều rủi ro. Để biết tư duy phản biện, chúng ta phải thay đổi trạng thái vô thức thành kiểu suy nghĩ bằng phương pháp khoa học. Hãy nghĩ tới những mục tiêu, những câu hỏi, kế hoạch, thử nghiệm, và kết luận cần thiết. Và để làm được điều này một cách hiệu quả, chúng ta phải bắt đầu với tâm trí thật cởi mở. Chúng ta không lên kế hoạch cho một thử nghiệm bằng không tập trung vào việc kiểm soát chi tiêu. Việc chi tiêu ở đây chịu tác động từ trạng thái tinh thần của bạn. Những kết luận thường đòi hỏi bạn phải lựa chọn bản ngã trong tương lai của mình, nghĩa là hoặc quyết định làm một điều mới hoặc từ bỏ một thói quen hiện tại. Chính vì lí do này mà việc tuân thủ phương pháp cực kì quan trọng; một kết luận sai lầm có thể dẫn bạn tới những hành động sai lầm trong tương lai. Tuy thế, cuộc sống thường không đơn giản để ta có thể đưa ra kết luận trắng đen rõ ràng. Bạn và một người bạn có thể cùng xem một dữ liệu và đưa ra các kết luận khác nhau. Điều đó không hẳn là phải có người đúng người sai! Để tư duy phản biện, bạn cần cởi mở trước những cách diễn giải khác [với của mình]. Ví dụ, chồng tôi thường nhìn ra cửa sổ và thốt lên: “Ngoài trời mưa to quá; anh sẽ đi chạy vào lúc khác”. Cùng lúc đó, tôi có thể cũng đang quan sát thời tiết và xếp nó vào mức độ “mưa nhỏ”, và vì thế chẳng có lí do gì để trì hoãn việc chạy bộ. Chúng tôi có thể cùng nhìn vào một hiện tượng và đưa ra các kết luận khác hẳn nhau. Không ai có thể nói “sự thật” theo cách nhìn nhận của mình là thứ duy nhất. Chúng tôi chỉ đơn giản là đi tới những kết luận khác nhau mà thôi. Đánh giá và thiên kiến một người có tư duy phản biện, bất cứ khi nào bạn đưa ra kết luận, đặc biệt là những kết luận đòi hỏi bạn phải thay đổi hành vi, hãy tự đặt cho mình câu hỏi: liệu điều bạn vừa phát hiện ra có phải là sự thật hay không? Hãy cố gắng hết mức có thể để đảm bảo rằng nó chính xác và không thiên lệch. Đây chính là sự đánh giá. Kĩ năng này đòi hỏi bạn sẽ thường phải đóng vai phản diện. Bạn có tin tưởng vào dữ liệu đó không? Dữ liệu có thể dẫn tới một kết luận khác không? Còn điều gì thiếu sót hay điều gì bạn đã biết mà nó không thể hiện trong dữ liệu không? Hãy trở lại với ví dụ về việc quản lí chi tiêu. Bạn có lúc nào mua cà phê bằng tiền mặt nên khoản này không xuất hiện trên sao kê thẻ tín dụng hay không? Hay bạn có phải là người chuyên đi mua cà phê hộ đồng nghiệp không? Bất kì ai cũng có thể phân tích dữ liệu và đưa ra kết luận. Những người hoàn toàn xa lạ có thể nhìn vào sao kê ngân hàng của bạn và kết luận. Một số có thể đúng. Một số có thể sai. Bạn là người duy nhất có thể đánh giá các kết luận đó vì bạn là người duy nhất nhìn thấy toàn bộ bức tranh. Sau khi đánh giá, bạn có thể lựa chọn chấp nhận hoặc phủ nhận kết luận. Nếu phủ nhận một kết luận vì nó là sai, thì bạn sẽ thường phải quay lại từ đầu và đảm bảo bạn thu thập được một nhóm dữ liệu đầy đủ hơn nhằm đi đến kết luận đúng đắn hơn. Giải thích Nếu áp dụng những bước nói trên, đôi lúc bạn sẽ đi đến những kết luận khá mập mờ. Trong quá trình luyện tập để chạy marathon, tôi rất muốn cải thiện tốc độ của mình. Tôi từng cho rằng nếu chạy thường xuyên hơn và trên quãng đường dài hơn, thành tích sẽ được cải thiện. Hiệu quả đúng là có đấy, nhưng chỉ tới một ngưỡng nhất định mà thôi. Tôi không thể chạy bán marathon trong ít hơn hai giờ đồng hồ. Thành tích tốt nhất của tôi là 2 giờ 10 giây rồi 2 giờ 4 giây, nhưng tôi không thể rút ngắn hơn nữa. Thật là bực bội! Tôi quyết định tham khảo nhiều chương trình tập luyện khác nhau và tập trung vào các bài tập chạy nước rút lên đồi và luyện chạy 5km ngoài công viên mỗi tuần. Chúng đã phát huy hiệu quả, nhưng cũng chỉ giúp tôi giảm được năm phút. Những kết luận quả là đã thay đổi hành động của tôi nhưng không thay đổi kết quả. Sau đó tôi nhận ra rằng mình mới chỉ tập trung vào phân tích dữ liệu từ các buổi tập chạy. Việc này nghe có vẻ hợp lí, nhưng nó lại khiến tôi quên bẵng chế độ ăn của mình. Từ trước tới giờ tôi luôn khỏe mạnh, vậy nên tôi không coi chế độ ăn là một nguồn dữ liệu tiềm năng. Tôi đã phạm sai lầm khi không cho rằng nó có ảnh hưởng đối với thành tích của mình. Cho rằng mình đã bỏ sót điều gì đó, tôi đi khám và phát hiện ra mình mắc chứng không dung nạp lactose. Vì vậy, tôi từ bỏ các loại sữa và chế phẩm từ sữa, và kể từ đó, cứ mỗi cuộc đua tôi lại đạt thành tính cao hơn trước. Chồng tôi thường xuyên về đích sau tôi vì tôi đã hoàn thành cuộc đua sớm đến mười phút so với dự kiến! Nhiều người vẫn hỏi tôi đã làm gì mà cải thiện được thành tích nhanh như vậy. Tôi phải giải thích rằng mình không làm gì bất thường; điều duy nhất tôi thực hiện là loại bỏ các sản phẩm từ sữa – một điều không đem lại hiệu quả cho phần lớn mọi người. Họ lại đặt ra những câu hỏi khác, vì thế tôi phải học cách giải thích kết luận của mình cho những người tưởng rằng tôi đang nói đùa. Đó rõ ràng không phải lời khuyên chạy bộ mà họ kì vọng! Tập luyện cường độ cao trong những khoảng thời gian dài khiến cơ thể chúng ta bị căng thẳng và đường ruột trở nên nhạy cảm hơn. Điều này có nghĩa là ngay cả các chứng dị ứng thức ăn nhẹ cũng có thể trở thành vấn đề lớn trong những ngày tập luyện nặng hoặc thi đấu. Giải thích hành động của mình một cách rõ ràng, đặc biệt là những quyết định có vẻ không mấy hiển nhiên, cũng là một kĩ năng tư duy phản biện. Nó giống như việc tóm tắt một cuốn sách vậy. Bạn cần truyền đạt được lập luận và kết luận của mình trước khi người nghe mất hứng thú. Nếu giải thích quá ngắn gọn thì người ta sẽ đặt ra càng nhiều câu hỏi hơn. Nếu giải thích dài dòng thì không ai đủ kiên nhẫn nghe hết. Phản tư Kĩ năng cuối cùng trong bộ kĩ năng tư duy phản biện không liên quan đến quá trình ra quyết định mà mang tính cá nhân nhiều hơn. Các nhà khoa học lựa chọn nghiên cứu lĩnh vực nào đó vì nhiều lí do khác nhau. Đó có thể là một chủ đề cực kì thú vị; có thể là họ muốn khám phá điều gì đó mới mẻ hoặc có thêm lựa chọn về sự nghiệp cho mình. Tôi chọn hóa học không vì các lí do cực kì hợp lí trên. Tôi chọn ra những môn học mà mình học giỏi nhất và sau đó chọn khối ngành ở trường đại học sao cho tôi phải viết lách ít nhất. Khi viết chính cuốn sách bạn đang cầm trên tay, tôi đã tự nhận ra tính châm biếm trong lí do này. Giờ đây tôi ưa thích việc viết lách, nhưng hồi mới hơn 20 tuổi, tôi luôn lựa chọn những con số thay vì những con chữ. Ngoại trừ việc phải viết khóa luận tốt nghiệp, lựa chọn này đã phát huy hiệu quả; những công việc trong phòng thí nghiệm chủ yếu liên quan tới toán học, còn hóa học hữu cơ lại liên quan nhiều tới việc vẽ. Sau đó tôi được đào tạo để trở thành giáo viên. Chúng tôi phải viết rất nhiều bài luận, đặc biệt là những bài phản tư. Tôi thấy mình lúng túng và lo lắng. Tôi muốn dạy các môn khoa học cho trẻ em cơ mà, tại sao tôi phải viết những bài luận đó? Hồi ấy tôi đã không nhận ra lợi ích thu được từ những bài luận đó. Phản tư có nghĩa là chúng ta ý thức được ý định và động cơ của chính mình. Hiếm khi người ta chỉ dạy kĩ năng này, nhất là ở khoa hóa học, thế nhưng nó thường góp phần vạch ra giới hạn giữa việc đạt được sự tiến bộ trong bất kì khía cạnh nào của cuộc đời bạn và việc trì trệ. Để thành thạo kĩ năng phản tư, bạn hãy hỏi bản thân thật nhiều câu hỏi “Tại sao?” nhé! Tại sao bạn muốn thứ này thứ kia? Tại sao bạn lại có cảm xúc như vậy? Tại sao bạn lại có những mục tiêu đó? Tại sao bạn nghĩ rằng cuộc đời sẽ tốt đẹp hơn nếu việc “X” xảy đến? Để thực hiện điều này, bạn vừa cần hiểu rõ chính mình, vừa phải có góc nhìn khách quan, tách rời ý chí chủ quan. Bạn có thể hoàn thành một bài phân tích “360 độ” hoặc làm bài trắc nghiệm tính cách Myers- Briggs trong công việc. Đó là những điểm khởi đầu tốt, nhưng bạn cần nắm rõ nó có tác động như thế nào đối với cuộc sống riêng tư và sự nghiệp của bạn. Một cách tốt để tập luyện việc phản tư trong cuộc sống thường nhật là tưởng tượng bạn đang chơi một trò chơi thực tế như SIMS. Bạn đang thực hiện việc phản tư giúp cho những nhân vật mà bạn điều khiển. Bạn làm được tốt điều này vì bạn biết chính xác những nét tính cách và nhu cầu của những nhân vật hư cấu trên màn hình. Bạn có thể thấy họ thuộc nhóm người hướng ngoại và cần được giao tiếp nhiều hơn, hoặc họ có mức năng lượng thấp và cần thư giãn nhiều hơn, hoặc họ là dạng người thích vui vẻ và cần chơi bời nhiều hơn. Bạn cũng có thể nhìn thấy họ cần làm gì để đưa sự nghiệp hay các mối quan hệ đến giai đoạn tiếp theo. Bạn biết các nhu cầu của họ và thấy bức tranh toàn cảnh để định hướng họ làm những điều tốt nhất cho bản thân ở từng thời điểm. Nếu bạn cũng có thể “kiểm tra” nhu cầu và động cơ của mình một cách dễ dàng như vậy thì sao nhỉ? Việc lựa chọn điều đúng đắn cần làm tiếp theo sẽ dễ dàng đến thế nào? Mức độ tự vấn này cho phép chúng ta phát triển những thói quen tốt nhất cho cuộc sống của mình một cách hiệu quả. NHỮNG ĐẶC ĐIỂM CHIẾN THẮNG Những kĩ năng tư duy phản biện là một nhóm công cụ giúp bạn cơ cấu và định hướng quá trình ra quyết định. Đó là những gì bạn cần làm và tập luyện. Những đặc điểm của người có tư duy phản biện là thứ mà bạn nên sở hữu và rèn luyện để sở hữu. Nếu không phát triển những đặc điểm này, dù bạn có kĩ năng, bạn vẫn sẽ luôn thấy gượng ép. Các chuyên gia về tư duy phản biện là Richard Paul và Linda Elder6 đã mô tả mục tiêu trở thành một “nhà tư duy bậc thầy”i bằng cách tập luyện các kĩ thuật và phát triển một số đặc điểm nhất định cho tới khi tư duy phản biện trở thành trạng thái vô thức của bạn. Cả hai đều đóng vai trò quan trọng. Chú thích: i. Nguyên văn: “accomplished thinker”, có nơi dùng “master thinker”, là giai đoạn thứ sáu và là bậc cao nhất trong nấc thang phát triển tư duy phản biện theo Richard P. và Linda E.. (BT) Tiếc thay, những rào cản lớn nhất để đạt được mục tiêu này lại chính là bản thân chúng ta và vòng tròn xã hội mà chúng ta thuộc về.7 Nhưng bạn có thể vượt qua những rào cản đó một cách dễ dàng một khi nhận thức được chúng! Như Matt Haig đã viết, bạn không thể dập lửa chỉ bằng cách lờ nó đi.8 Vậy vòng tròn xã hội của bạn là gì? Nó có thể định hình cách bạn suy nghĩ như thế nào? Hãy dành một phút để suy nghĩ về cái mà bạn coi là “bình thường”. Nó trông như thế nào? Nếu bạn có một “công việc bình thường”, “gia đình bình thường”, “ngôi nhà bình thường”, chúng sẽ có dáng vẻ ra sao? Trớ trêu là phần lớn chúng ta vừa muốn là một người bình thường, vừa muốn nổi bật giữa đám đông. Chúng ta chỉ muốn mình bình thường ở mức độ vừa đủ để cảm thấy không lạc lõng, nhưng vẫn có nét độc đáo. Điều này hoàn toàn tự nhiên; chúng ta vốn là những sinh vật mang tính xã hội, và xã hội phát triển bằng cách đặt ra những kì vọng và quy tắc cho cả nhóm để thành công. Một số quy tắc đến nay vẫn tồn tại (như đừng giết người), trong khi một số khác đã bị loại bỏ (bạn nên luôn mang một bó rơm trên xe kéo). Tuy thế, để bình thường một cách vừa đủ được chấp nhận, chúng ta thường tự biến mình thành những con cừu mà không nhận ra điều đó. Hãy hoài nghi Một người bạn mới đây đã cập nhật địa điểm và tình trạng hôn nhân trên Facebook trong khi các sự kiện đó đã diễn ra từ 2,5 năm về trước. Có người vào gửi lời chúc mừng – một điều dễ hiểu vì không phải người quen nào trên mạng xã hội cũng cập nhật sát sao về đời sống cá nhân của nhau. Rồi một người khác thì chúc mừng kỉ niệm ngày cưới vì biết cô gái kia đã lấy chồng và cho rằng cô ấy cập nhật thông tin vì đã đến ngày kỉ niệm. Bất chợt, cô gái nhận được hàng loạt tin nhắn chúc mừng kỉ niệm ngày cưới. Một vài trong số những người nhắn tin đó thậm chí từng tới dự đám cưới! Chúng ta nhìn thấy lời nhắn của người khác trên mạng và cũng nhắn y hệt vì không muốn trở thành người duy nhất quên mất một ngày trọng đại. Không phải lúc nào chúng ta cũng kiểm tra lại thông tin trước khi làm thế, mà lẽ ra chúng ta phải hiểu rõ vì mình cũng đã trải qua chuyện này! Càng nhiều người khẳng định một điều gì đó là đúng, chúng ta càng ít nghi ngờ tính xác thực của sự việc. Chúng ta dễ hoài nghi bản thân hơn là ý kiến của đám đông. Hành động giống như người khác không phải lúc nào cũng xấu; tuy thế, nó có thể dẫn tới thói quen xấu và những định kiến thâm căn cố đế nếu ta thực hiện một cách thiếu suy nghĩ. Những người có tư duy phản biện có khả năng kiểm soát ý nghĩ và niềm tin của mình. Họ dám làm như vậy ngay cả khi họ đi ngược lại với sự “bình thường” trong xã hội. Nhiều ý tưởng mới đáng kinh ngạc chắc hẳn sẽ không ra đời nếu người phát mình ra chúng quá rụt rè. Hãy nhìn vào kỹ thuật in ấn, một bước nhảy vọt trong việc truyền bá rộng rãi kiến thức cho gần như tất cả mọi người bất kể giai cấp. Tuy thế, nó từng bị phản đối kịch liệt, tiêu biểu là với việc Conrad Gessner viết thư cho chính quyền đề nghị cấm việc in ấn vì ông lo ngại rằng nó sẽ dẫn tới tình trạng “tồn tại hàng đống sách vở tối nghĩa và có hại”. Những thứ mới mẻ hoặc khác biệt thường khiến người ta sợ hãi. Có lòng dũng cảm để xét lại sự bình thường là một dạng hoài nghi lành mạnh. Nó không có nghĩa bạn là một người tiêu cực! Nó có nghĩa là bạn muốn đảm bảo người khác đưa cho bạn thông tin chính xác. Để làm được điều này, chỉ cần tự hỏi, “mình có chắc chắn điều này là đúng hay không?” trước một chủ đề nào đó. Thật dễ dàng phải không nào! Nhưng tôi cũng phải cảnh báo bạn rằng hoài nghi lành mạnh có thể bị người khác coi là đa nghi. Nó có thể có nghĩa là bạn yêu cầu thêm chứng cứ thay vì mù quáng thừa nhận một tuyên bố nào đó, dù nó đến từ một người mà bạn tin tưởng. Hãy yêu cầu được xem các bài viết và hỏi những câu khó chịu nếu bạn chưa thực sự tin tưởng! Có một câu hỏi hay để đặt ra cho chính bạn (và những người khác), “đây là sự thật hay một nhận định chủ quan đóng giả sự thật?”. Nơi rất phù hợp để tập luyện điều này chính là các nền tảng mạng xã hội. Bạn có tin rằng những bài viết mà bạn đọc được là sự thật không mang chút thiên kiến nào? Tò mò mò và đào sâu suy nghĩ cũng có phần giống với sự hoài nghi. Một khi bạn ngừng tự động chấp nhận mọi thông tin từ cộng đồng, bạn sẽ tò mò hơn về thế giới. Nó đem lại cho bạn sự tự do tinh thần để hỏi “nếu thế thì sao?” thường xuyên hơn. Galileo là một ví dụ rất hay. Ông đã đi ngược nhận định phổ biến đương thời (một cách đúng đắn) khi khẳng định rằng Trái đất quay quanh Mặt Trời chứ không phải ngược lại. Trong khi các nhà thiên văn học khác đưa ra những mô hình ngày càng phức tạp để giải thích sự vận động của các hành tinh trên bầu trời đêm, Galileo lại sử dụng “kính thiên văn” ông mới chế tạo ra để chứng minh cho quan điểm khác biệt của mình. Ông thôi không mặc định chấp nhận những lí thuyết đương thời là đúng nữa, và nhờ thế, ông nảy sinh sự tò mò trong khi những người khác cố gắng một cách tuyệt vọng để gò ép dữ liệu của mình sao cho phù hợp với kết luận có sẵn. Những nhà cầm quyền đương thời đã từ chối nhìn qua chiếc kính thiên văn của Galileo; họ thậm chí không buồn ngó ngàng chứng cứ mà ông đưa ra. Tuy ít người biết đến Galileo với những gì ông đã khám phá ra, nhưng ông đã đúng. Cởi mở Sự cởi mở đối lập với kiểu suy nghĩ lười biếng và thường cũng là một nạn nhân nữa của các kì vọng từ xã hội. Các định kiến là căn cứ để mọi người nhanh chóng quyết định nên tin tưởng ai.9 Thế nhưng, chúng lại là kẻ thù của những người mang tư duy phản biện và cũng là dẫn chứng hoàn hảo về kiểu suy nghĩ lười biếng.10 Các định kiến ngăn cản chúng ta tư duy và chính vì thế chúng rất nguy hiểm. Để trở nên cởi mở, bạn cần nhận thức được mình đang mang những định kiến nào. Ai cũng mang định kiến; đây là hệ quả của hoàn cảnh xã hội mà từ đó chúng ta trưởng thành. Vậy nên hãy tự vấn bản thân. Hãy tự hỏi mình tại sao bạn cho rằng ai đó sẽ luôn hành động theo một cách nào đó. Nếu bạn cảm thấy thật khó để tự làm điều này thì hãy quan sát những người thân thiết với bạn nhất, gia đình và những người bạn gần gũi. Nhiều khả năng là các bạn mang cùng những định kiến ở một mức độ nào đó. Định kiến đang ngày càng phổ biến. Hãy đảm bảo rằng bạn biết rõ định kiến trong mình, thách thức chúng bằng cách đặt ra những câu hỏi và trả lời một cách thành thật. Khách quan Sau khi bắt tay vào loại bỏ những thiên kiến cá nhân, bạn có thể sử dụng bộ công cụ tư duy phản biện để nhìn vào các vấn đề một cách khách quan. Nó đòi hỏi bạn nhìn thẳng vào thực tế thay vì ảo tượng. Sự khách quan là một trạng thái tinh thần hữu ích nên được rèn luyện, ngay cả trong khi đi mua sắm! Bạn đang cần gì, và kiểu mua sắm theo cảm hứng là gì? Có món đồ nào bạn mua là vì người khác mong bạn mua không? Hãy loại bỏ cảm xúc khỏi những quyết định nhỏ này để thấy tác động [của chúng] đối với các lựa chọn của bạn. Công bằng Một rào cản nữa đối với tư duy phản biện chính là ý thức về bản ngã của chúng ta. Làm chủ được các đặc điểm đó chính là sự khác biệt giữa một người tư duy phản biện “tư lợi” và một người tư duy phản biện “công bằng”.11 Tôi dám chắc bạn biết mình muốn trở thành ai dù chỉ đọc qua tiêu đề! Người tư duy phản biện tư lợi là người cực kì lí trí và có thể sử dụng tư duy phản biện thành thạo vì lợi ích của bản thân. Họ sử dụng các lập luận để thao túng hoặc khiến người khác bối rối một cách cố ý. Bạn không nên trở thành loại người này, vì điểm yếu của những người tư duy phản biện tư lợi là trong suy nghĩ của họ luôn chứa đựng thiên kiến. Vậy nên, thực ra đó hoàn toàn không phải là tư duy phản biện mà chỉ là ảo ảnh mà thôi. Khiêm tốn Trên đời có quá nhiều thứ để học hỏi, tới mức mà việc xem xem còn những gì mình chưa học và những gì mình không bao giờ học được đã rất khó khăn. Đôi khi, thật dễ dàng nếu chúng ta giả bộ mình biết tất cả mọi thứ về một chủ đề nào đó. Đây chính là lúc mà sự khiêm tốn sẽ phát huy lợi ích. Khiêm tốn có nghĩa là không coi mình là người biết rõ nhất mọi chuyện hay giải pháp tối ưu là cái có lợi cho bạn. Có một sự thật kì lạ là càng thành thạo công việc nào đó, người ta càng dễ xem nhẹ bản thân và đánh giá thấp khả năng của mình. Ngày càng có nhiều nghiên cứu tập trung vào “hội chứng kẻ mạo danh”, trong đó “những cá nhân xuất sắc gán những thành tựu của mình cho may mắn và hoàn cảnh ngẫu nhiên hơn là tài năng và công trạng cá nhân”.12 Đây cũng không phải là khiêm tốn; bạn có thể thừa nhận những thế mạnh của mình, nhưng phải biết cả điểm yếu. Mấu chốt chính là sự cân bằng. Vị tha Khi bạn có thể chấp nhận các quan điểm và góc nhìn khác mà không tự ái, bạn biết mình đang tiến gần hơn tới việc sở hữu các đặc điểm của người có tư duy phản biện. Đối với người có tư duy phản biện, thật phấn khích khi phát hiện ra mình đang phạm sai lầm trong quá trình tìm kiếm sự thật. Nó giúp mở rộng tầm mắt và những cơ hội của họ. Mềm dẻo Cuối cùng, trong một thế giới nơi cứ nói đến sự mềm dẻo là người ta lại nghĩ đến một lớp học yoga hoặc việc chấp nhận “nhượng bộ” theo ý muốn của người khác, đặc điểm hữu ích này thường bị xem nhẹ. Một câu nói (tương đối) nổi tiếng của Lão Tử có thể tóm tắt ý tứ này. Con người sinh ra mềm yếu, đến chết thì cứng khô. Vạn vật thảo mộc sinh ra thì mềm dẻo, đến chết thì khô kiệt. Cho nên cứng rắn là con đường chết, yếu mềm nhỏ bé là con đường sống.” Mềm dẻo không có nghĩa là bạn không thể kiên định với những gì mình tin tưởng. Mềm dẻo là khi cuộc đời thay đổi – một điều vốn hiển nhiên, bạn có thể thích nghi thay vì vụn vỡ. Và dù bạn có nghĩ gì đi chăng nữa, cuộc sống luôn luôn vận động. Đôi khi điều đó diễn ra theo lựa chọn của bạn, nhưng thường là không. Bạn sẽ phải thích nghi. Những niềm tin và thói quen có ích cho bạn lúc này rồi sẽ cần rà soát và cập nhật. Bạn có thể sẽ lấy làm ngạc nhiên vì những cơ hội bày ra trước mắt khi bạn sẵn sàng đón nhận. CÁC BƯỚC HÀNH ĐỘNG Bạn đã biết mình phải làm gì, vậy bạn sẽ làm như thế nào? Dưới đây là một số trò chơi trí não hữu ích. 1. Mua sách hoặc ứng dụng giải câu đố: tập trung vào các trò giải ô chữ logic hoặc sudoku. Chúng đòi hỏi khả năng phân tích và diễn giải của bạn nhiều hơn là kiến thức hay sự quan sát. 2. Thách thức những định kiến của bạn: khi đi ngang qua ai đó trên phố, hãy tự hỏi mình, “Người đó làm công việc gì? Người đó sống ở đâu?”. Nhiều khả năng câu trả lời sẽ tự bật ra trong đầu bạn nếu bạn có định kiến; hãy ghi lại đáp án ấy để bạn biết mình cần kiểm soát bản thân trên những khía cạnh nào trong tương lai. 3. Tìm một bài viết mà bạn quan tâm trên mạng hoặc từ một tờ báo; rồi hãy tìm kiếm các bài báo hay nguồn tin khác kể về cùng câu chuyện đó. Có sự khác biệt nào không? Bạn có thể tìm ra nguồn dữ liệu nguyên bản hay không? Việc này sẽ giúp bạn tăng khả năng nhận thức về những gì bạn có thể tin tưởng như nguồn tin có căn cứ đồng thời mở rộng phạm vi thông tin cho bạn! 4. Cân nhắc mặc gì hôm nay: tự hỏi tại sao bạn lại chọn những món đồ đó; bạn đang muốn tạo ra hình ảnh gì trong mắt người khác? Đây là một cách hay để hiểu động cơ của chính bạn. 5. Lựa chọn một món đồ ở gần bạn: hãy nghĩ xem tại sao nó nằm ở đó? Nó được tạo ra từ chất liệu gì? Nó đến từ đâu? Những ai đã góp phần tạo ra nó? Ai đã thiết kế? Tại sao họ thiết kế ra nó? Điều này giúp bạn luyện thói quen đặt câu hỏi và khám phá các lựa chọn. 6. Cố gắng ghi nhớ tổng chi phí khi bạn đi mua sắm hoặc điểm số khi bạn chơi trò chơi thay vì ghi lại. Điều này không chỉ cải thiện trí nhớ mà còn tăng khả năng tính toán của bạn, nhờ thế bạn có thể phân tích các thông tin và phát hiện lỗi nhanh chóng hơn. 7. Chia nhỏ các vấn đề phức tạp và các giải pháp bằng cách tưởng tượng bạn đang giải thích cho một đứa trẻ sáu tuổi. Thử xem bạn có thể đơn giản hóa vấn đề đến mức độ nào mà không làm mất đi ý nghĩa của nó. Bạn sẽ cải thiện được khả năng giải thích của mình nếu học được cách nói sao cho vừa chính xác vừa ngắn gọn.13 8. Lần tiếp theo lên kế hoạch cho một chuyến du lịch hoặc chương trình giải trí buổi tối tại nhà, bạn hãy thử sử dụng quy trình tư duy phản biện: nhận diện mục tiêu, đặt câu hỏi để xây dựng kế hoạch, sau đó phân tích các lựa chọn. Điều này sẽ giúp bạn trong cả quá trình đồng thời đem lại cho bạn nhiều cơ hội phản tư. Khi đã quyết định rằng mình muốn dành thời gian cho riêng một người bạn, ít có khả năng bạn sẽ ngồi xem TV liên tục. Bạn sẽ nghĩ sẵn các hoạt động cần làm để đạt mục tiêu. Khi đã xác định được trải nghiệm của mình, bạn sẽ lựa chọn con đường lên núi sao cho an toàn. Khi đã nhận ra những định kiến, bạn có thể trân trọng nhiều quan điểm khác nhau và xét đoán được công bằng hơn. Các kĩ năng tư duy phản biện sẽ giúp bạn giành lại quyền kiểm soát thời gian cũng như lối đi trong cuộc đời bạn. Bạn có thể bắt đầu “gieo trồng” các thói quen mà bạn muốn có, đồng thời loại bỏ những thói quen đang kìm hãm bạn. TÓM TẮT • Suy nghĩ như một nhà khoa học – các quyết định của bạn cũng giống như các thử nghiệm. Hãy quan sát, dự đoán, lập kế hoạch, thực hiện, kết luận, đánh giá. • Nghĩ về những gì bạn làm và cải thiện bộ kĩ năng của bạn: nhận diện, phân tích, diễn giải, đánh giá, giải thích, và phản tư. • Nghĩ về cách bạn thực hiện: đảm bảo rằng những kì vọng của xã hội hoặc cái tôi của bạn không kiểm soát các quyết định mà bạn đưa ra. • Luôn luôn trở lại với một vài câu hỏi cốt lõi. Làm thế nào để biết điều này là sự thật? Tại sao lại như vậy? Nó có công bằng cho tất cả những người liên quan không? ★ ★ ★ Chúng tôi không bán sách, chúng tôi bán kiến thức quản trị vượt trội của những doanh nhân và tập đoàn hàng đầu! - 2 - MẤU CHỐT CỦA CÁC THÓI QUEN Chúng ta chính là những gì ta liên tục thực hiện. Vì thế, sự xuất sắc không phải một hành động mà là một thói quen.” - Aristotle Bạn đã bao giờ đứng cạnh tủ lạnh hay bên chạn bếp, ăn thứ gì đó một cách vô thức trong khi bộ não bạn lướt qua danh sách những việc cần làm trong ngày hay chưa? Bạn mở cánh tủ và lấy thức ăn ra, nhưng đôi khi bạn cảm thấy như thể đó là hành vi vô thức thay vì là lựa chọn thực sự của bạn. Thật dễ để lạc lối trong những ý nghĩ của chính mình đến nỗi chúng ta đưa ra những quyết định dù cơ bản nhất trong trạng thái gần như mộng du. Nhưng tại sao lại thế? Làm thế nào chúng ta đưa mình trở lại thực tại được? Để giành lại quyền kiểm soát cuộc sống, chúng ta cần một tâm trí không ngừng đặt câu hỏi ngăn chúng ta ăn hết gói bỏng ngô hoặc hơn thế. Các thói quen là những hành động và hành vi mà chúng ta làm một cách tự động, từ các lề thói thường nhật đơn giản nhất cho tới những hoạt động thể chất và tinh thần mà chúng ta đã học hỏi theo thời gian. Vì thói quen có thể là tốt hoặc xấu, lợi hoặc hại, chúng ta cần biết chúng được hình thành và quên đi như thế nào để sử dụng chúng một cách tích cực trong cuộc sống. BẠN CHÍNH LÀ CÁC THÓI QUEN CỦA MÌNH Chúng ta sa vào các thói quen xấu khi trạng thái vô thức là điều ta không mong muốn. Một lí do quan trọng khiến chúng ta thường xuyên làm theo những hành vi mặc định thay vì dừng lại để cân nhắc một lựa chọn nào đó chính là căng thẳng thần kinh. Có thể bạn đã biết, sự căng thẳng thần kinh làm suy giảm chức năng của vùng vỏ não trước trán – phần não bộ xử lý trí nhớ ngắn hạn.14 Điều này giải thích tại sao thật khó để quyết định bạn muốn loại nhân bánh pizza nào mặc dù đây là một quyết định không mấy rủi ro. Bạn đánh mất khả năng lý luận của mình. Nếu những “sự cố” suy nghĩ này chỉ giới hạn trong chuyện ăn uống thì thứ duy nhất có thể phải gánh chịu hậu quả chỉ là vòng eo của bạn. Tuy thế, chúng ta có thể rơi vào trạng thái vô thức hoặc đóng băng quyết định trong mọi khía cạnh của cuộc sống, từ công việc cho tới các mối quan hệ. Đây chính là lí do mà mọi người vẫn thường tiếc nuối khi mọi sự đã rồi nhưng không nhận ra rằng trong phần lớn trường hợp, mọi chuyện có thể được giải quyết tốt hơn nhiều nếu ta dừng lại, rời khỏi băng chuyền quyết định mặc định và suy nghĩ thấu đáo. Phần lớn mọi người không dám tự hỏi xem mình muốn gì và tại sao lại muốn thứ đó. Nguyên do thường là câu trả lời sẽ khiến họ khó chịu hoặc phải hành động thêm ngoài danh sách những việc cần làm vốn bất khả thi. Đến đây, mô hình tư duy nhanh và chậm sẽ phát huy hiệu quả.15 Chế độ tư duy nhanh bao gồm các hành vi mặc định vốn là những phản hồi tự động và nhanh chóng trước các tình huống; chúng có thể là tốt hoặc xấu, nhưng chính từ đây, những “thói quen xấu” dần hình thành. Chúng ta cũng có thể chuyển sang chế độ tư duy chậm, nhưng như bạn hẳn đã đoán ra, nó đòi hỏi bạn phải chậm lại để suy nghĩ thấu đáo một cách logic về tình huống. Vấn đề nằm ở đây. Chúng ta không giỏi nghĩ chậm lại, vì thế chúng ta cũng thường không giỏi suy nghĩ thấu đáo về thứ mà chúng ta đang vội vàng thực hiện hay tại sao ta lại đang thực hiện nó. Vậy nên, lần tiếp theo bạn vớ lấy túi đồ ăn vặt một cách vô thức, hãy chậm lại. Cố gắng tìm hiểu tại sao bạn lại ăn, bạn nên làm gì thay vì ăn vặt, và cuối cùng làm thế nào bạn có thể tránh rơi vào trạng thái này lần nữa. Trong trường hợp của tôi, giải pháp là giấu túi bỏng ngô ở ngăn tủ trên cùng. Bạn có thể hiểu thêm rất nhiều về bản thân, những gì khiến bạn hứng thú và đích đến cuộc đời của bạn thông qua đặt ra những câu hỏi đúng đắn. Bạn có thể thay đổi thói quen từ những lựa chọn nhỏ trong cuộc sống và dần đến những quyết định lớn lao. Các thói quen sẽ định hình cơ hội tương lai của bạn. May thay, sự thay đổi các thói quen không chỉ dựa trên sự may mắn hay lòng quyết tâm. Có những mô hình được nghiên cứu kĩ càng mà bạn có thể sử dụng để tập các thói quen mới hoặc loại bỏ các thói quen xấu một cách logic. Vậy bạn muốn thay đổi điều gì? THÁO GỠ TRẠNG THÁI VÔ THỨC Hãy nghĩ tới một việc bạn thường xuyên làm, những việc bạn làm để sửa soạn vào buổi sáng hoặc cách mà bạn rời khỏi nhà chẳng hạn. Nhiều khả năng là bạn thực hiện một số bước nhất định theo một trình tự cụ thể. Bạn kiểm tra xem mình đã mang điện thoại và chìa khóa chưa trước khi bước ra khỏi nhà. Bạn xếp cốc uống nước vào máy rửa chén sau khi dùng xong. Bạn bỏ bộ đồ tập vào máy giặt sau buổi tập luyện. Hoặc có thể bạn ấn nút tạm tắt chuông vài lần trước khi thức dậy, ăn sáng và uống cà phê ở cùng một cửa hàng trên đường tới chỗ làm. Bạn sẽ có vô số những kiểu mẫu “có sẵn” rất dễ chỉ ra nếu bạn chú ý tìm kiếm. Nếu muốn xây dựng những thói quen mới trong bất kì khía cạnh nào của cuộc sống, dù là thói quen thể chất hay tinh thần, bạn đều có thể làm theo một kiểu mẫu để nhận diện và thấu hiểu chúng. Kiểu mẫu này bao gồm một tín hiệu, một hành động lặp đi lặp lại, một phần thưởng, và nó được gọi là “Vòng lặp Thói quen”.16 Ví dụ, bạn thức giấc thật sớm vào mỗi buổi sáng (tín hiệu), ăn sáng (hành động lặp), và cảm thấy cơ thể mình tràn đầy năng lượng cho một ngày mới (phần thưởng). Vì thế, bạn biết rằng cảm giác giàu năng lượng gắn liền với việc thức giấc và ăn sáng. Nhiều khả năng bạn sẽ duy trì thói quen này nếu nhận được phản hồi tích cực. Chúng ta luôn sử dụng vòng lặp thói quen này với người khác hay thậm chí cả động vật. Bạn đã bao giờ nhìn thấy ai đó huấn luyện một con chó biết ngồi chưa? Con chó nghe thấy hiệu lệnh (tín hiệu), ngồi xuống (hành động lặp), và được ăn một miếng (phần thưởng). Cuối cùng, con chó sẽ ngồi xuống khi nghe lệnh ngay cả khi không được ăn vì sẽ có lúc chúng nhận được phần thưởng. Hiệu lệnh khiến con chó muốn ngồi xuống vì nó gắn liền việc ngồi với phần thưởng. Những phần thưởng lúc có lúc không có thể củng cố hành vi mạnh mẽ hơn cả những phần thưởng lần nào cũng nhận được.17 Đây là lí do trò đánh bạc lại dễ gây nghiện; bạn không thể biết liệu mình có thắng canh bạc tiếp theo hay không. Lời hứa hẹn không chắc chắn mà hiện hữu về một khả năng chiến thắng khiến bạn cứ cố thử hết lần này đến lần khác. Phần thưởng phải là thứ gì đó mà bạn muốn, nhưng không phải lần nào cũng xuất hiện. Vậy nên nếu có những ngày bạn dậy sớm, ăn sáng, và chuẩn bị thật tốt cho cả ngày nhưng vẫn có một ngày tồi tệ, thì điều đó không có nghĩa là bạn sẽ từ bỏ thói quen. Bạn biết rằng thói quen đó thường đem lại cho bạn một ngày tuyệt vời, vậy nên bạn cứ tiếp tục duy trì nó. Về mặt định nghĩa, thói quen không phải là hành vi chỉ xuất hiện một lần. Vì thế, nó được gọi là “Vòng lặp Thói quen”, những phản hồi tích cực thúc đẩy vòng lặp tiếp diễn. Các thói quen sẽ lặp đi lặp lại mãi giống như một cái đĩa hát hỏng, dù chúng tốt hay xấu cho tới khi vòng lặp được thay đổi. Chúng ta vận dụng các kĩ năng tư duy phản biện ở chỗ này. Hãy nghĩ tới các bước trong vòng lặp thói quen. Chúng có thể được chia nhỏ thành những câu hỏi để giúp bạn nhận diện những gì diễn ra trong tâm trí mình và tháo gỡ trạng thái vô thức. Tín hiệu Tại sao bạn lại làm thế? Trong cuộc sống, hãy để tâm quan sát. Tìm kiếm các xu hướng và kiểu mẫu đi trước hành động của bạn. Một cảm giác, một thời điểm trong ngày, một hành động khác, hay một mùi hương nào đó đều có thể kích hoạt phản ứng của bạn. Cách này có thể mất chút thời gian và là một cách tuyệt với để tăng nhận thức về bản thân. Hãy coi việc tìm ra những tín hiệu là một thử thách thú vị. Hành động lặp đi lặp lại Bạn làm gì? Đây là phần dễ dàng vì nó thường là một hành động thể chất rõ ràng mà bạn thực hiện. Đây là phần giúp bạn phân loại một thói quen là “tốt” hay “xấu”. Phần thưởng Tại sao bạn lặp lại hành động nói trên? Các thói quen xoay vòng và lặp lại cũng là có lí do. Vậy thì lí do cho thói quen được nhận diện của bạn là gì? Phần thưởng nào khiến bạn muốn làm một điều gì đó hết lần này đến lần khác? Đó có thể là một phần thưởng vật chất (một viên đường hoặc trạng thái căng thẳng tột độ) hoặc một phần thưởng cảm xúc (bạn cảm thấy thư giãn hoặc hạnh phúc). Đây chính là phần quan trọng của vòng lặp thói quen. Nếu không có một phần thưởng thực sự hấp dẫn, bạn có thể sẽ không duy trì thói quen. Khi đã hiểu vòng lặp thói quen, bạn có thể biến đổi thói quen theo hướng mình mong muốn. QUY TẮC VÀNG CỦA VIỆC HOÁN ĐỔI THÓI QUEN Khi cảm thấy buồn chán, bạn sẽ lặp đi lặp lại một hành động nào đó. Ai cũng vậy cả. Nếu bạn muốn có tương tác xã hội, bạn có thể xem điện thoại. Nếu cảm thấy đói, bạn có thể tìm đồ ăn vặt. Bản thân các việc này không có gì xấu, nhưng nếu hành động lặp ấy trở thành trạng thái vô thức của bạn mỗi khi buồn chán, thì bạn có thể rơi vào tình trạng lướt điện thoại không ngừng hoặc ăn vặt quá mức mà không biết. Giải pháp dễ nhất là tự hỏi bản thân, “tôi đang làm gì và tại sao?”. Trạng thái vô thức của bạn mỗi khi buồn chán là gì và tại sao bạn làm hành động lặp đó? Bạn có thể kết luận rằng hành động lặp của bạn là tốt (khi buồn chán, bạn thường đọc sách hoặc chạy bộ), vì thế bạn muốn duy trì thói quen đó. Bạn có thể kết luận rằng hành động lặp của bạn là không tốt (khi buồn chán, bạn tốn hàng giờ đồng hồ chỉ để lướt mạng xã hội và ăn chocolate). Bạn có thể sử dụng Quy tắc Vàng để thay đổi thói quen. Bạn chỉ cần thay đổi một phần trong vòng lặp thói quen. Vì bạn không thể quyết định là từ nay mình sẽ không bao giờ buồn chán nữa (tín hiệu), nên điều bạn cần thay đổi là phần có ý nghĩa (hành động lặp) sang một thứ khác mà vẫn giải quyết được nhu cầu (phần thưởng). Việc này trở nên dễ dàng một khi bạn đã nhận ra được vòng lặp thói quen của mình, vì thế phản tư là một kĩ năng tư duy phản biện quan trọng. Bạn tự đặt cho mình những câu hỏi để tìm hiểu tại sao bạn lại làm một số việc nhất định, sau đó cân nhắc xem bạn muốn duy trì hay loại bỏ thói quen này, cuối cùng là đặt ra thêm một câu hỏi nữa để đào sâu khám phá… “Nếu tôi làm việc ‘X’ để thay thế thì tôi vẫn thấy mình được nhận thưởng chứ?”. Thay đổi thói quen chính là bước thử nghiệm của bạn. Bạn sẽ tìm ra một thứ hiệu quả và phù hợp với vòng lặp thói quen của mình sau khi thử một vài lần, rồi đi đến kết luận rằng đây là thói quen mới tuyệt vời nhất. Bạn có thể gặp may khi lựa chọn được hành vi mới tối ưu ngay trong lần thử đầu tiên! Cũng giống như cắt nối gen, mục tiêu của bạn là cắt bỏ những “mã thói quen” mà mình không mong muốn và thay thế chúng [với thứ bạn muốn]. Dưới dây là một số ví dụ về sự hoán đổi thói quen: 1. Bạn cảm thấy thiếu năng lượng (tín hiệu), vì thế thay vì ăn chocolate (hành động lặp cũ), bạn lựa chọn ăn hoa quả (hành động lặp mới). Cả hai loại đồ ăn đều thỏa mãn cơn thèm đồ ngọt (phần thưởng), nhưng hành động lặp mới lành mạnh hơn. 2. Bạn bắt đầu làm việc (tín hiệu), và thay vì ngay lập tức dành ra hàng giờ để phân loại e-mail (hành động lặp cũ), bạn lập một danh sách những việc bạn cần làm được trong ngày hôm đó (hành động lặp mới). Cả hai đều thỏa mãn nhu cầu cảm thấy mọi thứ đâu vào đó (phần thưởng), nhưng hành động lặp mới giúp bạn bắt đầu ngày mới theo hướng có chiến lược thay vì bị động. 3. Bạn đã ăn tối xong và muốn thư giãn (tín hiệu), thay vì ngồi xuống xem TV ngay lập tức (hành động lặp cũ), bạn dọn dẹp trong khi nghe sách nói, nghe nhạc, hoặc chương trình podcast mà bạn ưa thích (hành động lặp mới). Cả hai đều thỏa mãn nhu cầu giải trí (phần thưởng), nhưng với hành động lặp mới, bạn đã hoàn thành công việc dọn dẹp mà vẫn thư giãn. 4. Bạn vừa nhận lương (tín hiệu), thay vì mua thêm quần áo mới (hành động lặp cũ), bạn tiết kiệm tiền để mua một món đồ bạn vô cùng muốn có nhưng hiếm khi mua (hành động lặp mới). Trong cả hai trường hợp bạn đều dùng tiền để mua một thứ gì đó bạn thích chứ không chỉ để trả hóa đơn (phần thưởng), nhưng bạn sẽ tiết kiệm được tiền cho một món đồ mình ưa thích hơn. 5. Bạn dùng hết giấy vệ sinh (tín hiệu), thay vì chỉ báo lại điều đó với bạn đời của mình (hành động lặp cũ), ngay lập tức bạn đưa nó vào danh sách mua hàng (hành động lặp mới). Cả hai đều khiến bạn cảm thấy mình đã hành động, nhưng lựa chọn mới nhiều khả năng sẽ thực sự đảm bảo cho bạn không còn bị thiếu giấy. 6. Sau bữa trưa ngày Chủ nhật (tín hiệu), thay vì đi uống rượu với bạn bè (hành động lặp cũ), bạn đi dạo với họ (hành động lặp mới). Cả hai đều thỏa mãn nhu cầu giao tiếp của bạn (phần thưởng), nhưng hành động thứ hai lành mạnh và tiết kiệm hơn. LÀM MỘT NHẬN MỘT MIỄN PHÍ Đôi khi bạn muốn tạo thêm một thói quen mới nhưng không phải để thay thế thói quen cũ. Đây là lúc mà bạn có thể thực hiện việc “chồng thói quen”18 hoặc “xâu chuỗi thói quen”19. Nếu nha sĩ khuyên bạn nên dùng chỉ nha khoa, bạn sẽ không bỏ thói quen đánh răng. Bạn gắn việc dùng chỉ nha khoa vào thói quen hiện tại bằng cách thêm bước này vào mỗi lần đánh răng. Làm như thế dễ hơn nhiều so với cố gắng tạo lập thói quen dùng chỉ nha khoa tách rời thói quen đánh răng. Một lần nữa, nếu bạn coi như mình đang gắn các thói quen mới vào những thói quen tốt khác thì mọi chuyện sẽ thật dễ dàng. Bạn chỉ cần đưa ra một lựa chọn có ý thức để thực hiện thật chỉn chu nhờ chế độ “tư duy chậm”. Nếu muốn xây dựng một thói quen mới, bạn cần khiến cho nó trở nên dễ duy trì. Các thói quen tốt chính là những thói quen dễ thực hiện. Bạn tưởng rằng các thói quen tốt đòi hỏi sự tận tụy và lòng quyết tâm cao độ ư? Hãy nhớ lại xem một thói quen thực chất là gì; nó chính là trạng thái [hành động] vô thức, vì thế nó không đòi hỏi nhiều thời gian suy nghĩ hay công sức để thực hiện. Nó giải phóng tâm trí bạn để nghĩ về những điều khác. Vậy nên hãy nghĩ về thời điểm và cách thức mà bạn làm cho một thói quen mới gắn liền với lề thói thường nhật hiện tại một cách dễ dàng nhất, nhờ đó bạn sẽ thay đổi thành công. Bạn có thể thực hiện phần lớn các việc thường ngày ở bất kì thời điểm nào trong ngày. Thiền định, viết nhật kí, đọc sách, tập thể dục – tất cả đều vừa vặn với lịch trình của bạn. Tôi luôn thấy việc viết nhật kí quả là khó khăn, vì tôi có thể làm việc đó bất kì lúc nào, nghĩa là tôi đã không sắp xếp được một thời điểm cố định trong ngày cho việc đó suốt một thời gian rất dài. Kết quả là tôi thường quên bẵng mất, không viết mỗi ngày. Giờ đây, tôi viết nhật kí ngay sau khi con gái tôi đi ngủ; tôi đã gắn nó với một tín hiệu cố định diễn ra mỗi ngày, và vì thế nó hiện là một phần trong lề thói thường nhật của tôi, có thể được thực hiện mà không phải gắng sức. Đây chính là mục tiêu của việc chồng thói quen. Hãy giải quyết nhiều mục tiêu hằng ngày cùng một lượt. Cách nhanh nhất để thực hiện là lập một danh sách ngắn gọn, như mẫu sau đây: Lề thói hằng ngày Lề thói hằng ngày mới – gắn liền với lề thói có sẵn Bạn có thể đặt ra danh sách lề thói hằng ngày hoặc hằng tuần. Nếu muốn tạo lập một thói quen hằng ngày mới, thì bạn hãy liệt kê tất cả những lề thói cố định mà bạn đang làm trong một ngày, như pha cà phê, đánh răng, đi tắm, v.v... vào một cột. Hãy cố gắng liệt kê chúng theo đúng thứ tự mà bạn thường thực hiện. Sau đó, hãy ghi các lề thói mà bạn muốn thêm vào ở cột còn lại. Hãy tưởng tượng bạn sẽ “gắn” mỗi thói quen mới vào một lề thói sẵn có để tạo ra một chuỗi thói quen mới dài hơn. Nếu bạn chỉ muốn có thêm thói quen mới vào một số ngày trong tuần, không phải mọi ngày, thì hãy lập danh sách những lề thói hằng tuần. Bạn có thể gắn một hoạt động mới vào những ngày đi làm, sau một buổi tập thể dục nào đó, hay khi đi mua sắm. Hãy liệt kê các hoạt động thường xuyên và dễ đoán mà không diễn ra hằng ngày. Sau đó, liệt kê các lề thói mới mà bạn muốn thêm vào, “gắn” chúng vào các lề thói hằng tuần hiện tại. NHỮNG THAY ĐỔI NHỎ MÀ VĨ ĐẠI Giờ đây bạn đã nắm được vòng lặp thói quen của mình và lập kế hoạch để hoán đổi các lề thói nhằm cải thiện thói quen hoặc gắn một lề thói mới vào các cái sẵn có. Có thể bạn còn muốn chọn ra vài thói quen tốt đang sở hữu và nâng cấp chúng thành những thói quen tuyệt vời. Lúc này, bạn dễ bị cám dỗ vào lối “tư duy lớn” và quyết định rằng lề thói mới sẽ bao gồm bài chạy bộ 10 km trước bữa sáng mỗi ngày. Trừ trường hợp bình thường bạn vẫn tập chạy mỗi sáng, rất khó để mục tiêu này phát huy hiệu quả. Hãy nhớ rằng các thói quen được duy trì là những thói quen dễ thực hiện. Voltaire có một câu nói nổi tiếng rằng “cái tốt nhất là kẻ thù của cái tốt”. Điều đó không có nghĩa là bạn nên hạ thấp những mục tiêu cuối cùng của mình, nhưng thà làm điều gì đó mỗi ngày đều tốt còn hơn làm một cách hoàn hảo nhưng thỉnh thoảng mới làm. Nếu muốn chạy 10 km mỗi sáng, tốt hơn hết là bạn bắt đầu bằng cách tập chạy 2 km mỗi sáng thay vì mỗi tháng chỉ một lần cố chạy 10 km để rồi không làm gì những ngày còn lại. Một kế hoạch tập luyện chạy marathon không đòi hỏi bạn phải chạy marathon mỗi lần tập. Bạn hãy bắt đầu ở mức vừa phải và dần dần tăng tốc cũng như cự li. Hãy cải thiện khả năng một cách từ từ. Các nhà phát minh và những nhà khoa học vốn rất quen với cách tiếp cận này. Khi muốn phát triển một sản phẩm mới, rất hiếm khi bạn có được kết quả hoàn hảo ngay trong lần đầu tiên. Bạn sẽ phải đưa ra các điều chỉnh, kiểm tra, điều chỉnh tiếp, rồi lại kiểm tra. Bạn cải thiện sản phẩm từng chút một. Đây là cách mà người ta phát triển mọi thứ, từ dược phẩm cho tới máy hút bụi. WD40 là một sản phẩm thành công sau khi 40 lần thử nghiệm công thức. Tương tự như vậy, James Dyson đã tạo ra 5.126 sản phẩm mẫu thất bại của chiếc máy hút bụi trước khi tạo ra chiếc máy đạt được thành công vang đội toàn cầu giúp ông thu về hàng triệu đô-la. Trong mỗi thử nghiệm, ông lại đưa vào những thay đổi nhỏ để cải thiện kết quả. Nếu thử nghiệm này thành công thì các nhà phát minh mới thêm một thay đổi nhỏ khác. Cải thiện các thói quen cũng giống như vậy. Nếu bạn muốn đạt một mục tiêu vĩ đại, thì hãy cố gắng thực hiện nhiều thay đổi nhỏ đủ tốt. Có một vài thói quen cơ bản cốt lõi cần cân nhắc việc kiểm tra (tôi sẽ nói về chúng sau), nhưng phần lớn những tiến bộ của bạn sẽ đến từ những thay đổi nhỏ tích lũy thành sự thay đổi lớn. Hiệu ứng quả cầu tuyết sẽ khiến những mục tiêu lớn lao có cảm giác dễ đạt tới hơn. Thế giới thể thao đã áp dụng lí thuyết này trong nhiều năm. Nó được gọi là “lí thuyết tiến bộ nhỏ” do huấn luyện viên môn xe đạp người Anh là Dave Brailsford đưa ra, và ông đã áp dụng nó vào mọi thứ từ cải thiện cách rửa tay cho tới tìm hiểu xem những bộ phận nào trên cơ thể vận động viên trong đội được phép tẩy lông. Họ thu được kết quả tốt hơn và giành nhiều huy chương vàng; những tiến bộ nhỏ của họ đã được tích lũy. Họ được khuyến khích tìm kiếm những thay đổi dù chỉ 1%, và giờ công nghệ đã cho phép họ có được những tiến bộ thậm chí còn lớn hơn với bộ thiết bị mới. Những vận động viên marathon dùng tấm lót giày carbon đã cải thiện thành tích ở mức 2%,20 trong khi Eliud Kipchonge thậm chí đã sử dụng một đội hình những người chạy kèm theo hình chữ V trong cố gắng lập kỉ lục chạy marathon trong ít hơn hai giờ theo thiết kế của chuyên gia khí động học Robby Ketchell.21 Như vậy, quả là hữu ích khi bạn tư duy vượt ra ngoài khuôn khổ và tìm cách cải thiện từng chút một trong cuộc sống. Một điểm bắt đầu phù hợp là cân nhắc điều gì giúp chúng ta tiết kiệm thời gian, không chỉ trong ngắn hạn mà cả về dài hạn. Đã bao nhiêu lần bạn nói rằng bạn cảm thấy mình không có đủ thời gian để làm những gì bạn cần hoặc muốn? Nhưng tất cả chúng ta đều có 24 giờ một ngày như nhau. Điều này không thể thay đổi. Chúng ta chỉ có thể kiểm soát cách mình sử dụng 24 giờ này mà thôi. Vậy nên những tiến bộ nhỏ giúp tiết kiệm vài phút cũng là một cách để “dành thời gian” cho những công việc khác của bạn hay đơn giản là để thỉnh thoảng thư giãn mà không thấy có lỗi. Những tiến bộ nhỏ để “dành thời gian” bao gồm: 1. Đặt ra lề thói cho việc mua sắm và lên kế hoạch ăn uống để rút bớt số lần đi mua hàng. 2. Đặt ra lề thói cho việc dọn dẹp để việc nhà không chất đống và mất nhiều thời gian hơn để thực hiện so với ban đầu. 3. Đặt ra lề thói mà tối đa hóa được hiệu quả của mỗi lần đi ra ngoài nhằm giảm số giờ di chuyển. 4. Đặt ra lề thói kiểm tra e-mail và mạng xã hội nhằm giảm nguy cơ lãng phí thời gian dùng điện thoại di động. 5. Đặt ra lề thói để lưu trữ và sắp xếp đồ làm việc hoặc đi học nhằm giảm bớt thời gian đi tìm những đồ vật để sai chỗ. … Một khía cạnh khác mà bạn có thể dễ dàng áp dụng nguyên tắc tiến bộ nhỏ là việc tiết kiệm tiền. Bạn có thể cải thiện tình hình tài chính từng chút một nhờ nhiều ứng dụng cũng như bằng cách sử dụng các trang web so sánh đơn giản. Nếu mỗi lần mua sắm bạn đều mua được món hàng với giá hời nhất, thì số tiền tiết kiệm của bạn sẽ tăng lên. Người Anh có câu ngạn ngữ: “Nếu bạn tiết kiệm từng xu, thì những đồng bảng sẽ tự tích lũy”, và nó tóm tắt rất tốt ý niệm tiến bộ từng khoảng 1%. Bạn có thể tư duy phản biện về những gì bạn thực sự muốn chi tiền và thực hiện điều đó trong hoàn cảnh hiện tại. Trong kinh doanh, chiến lược này được gọi là nguyên tắc Kaizen, một phương pháp của người Nhật Bản với nghĩa đen là “cải thiện liên tục”. Năng suất và hiệu quả của một doanh nghiệp có thể được cải thiện đáng kể thông qua một loạt những cải tiến nhỏ hợp logic.22 Cải thiện hoạt động chính của doanh nghiệp giúp giảm bớt thời gian và chi phí, nhưng giảm bớt chất thải cũng tác động trực tiếp tới hai yếu tố này. Vì thế điều tưởng như hoàn toàn hướng tới lợi ích của doanh nghiệp lại cũng đem lại lợi ích về mặt môi trường. Bằng cách tối ưu hóa cuộc sống, bạn cũng sẽ có tác động dây chuyền đối với những người gần gũi với bạn – chẳng hạn các mối quan hệ của bạn có thể được cải thiện nếu bạn có nhiều thời gian rảnh hơn. Những cuộc phiêu lưu mới nào bạn có thể dấn thân và những cơ hội nào bạn bỗng dưng có thể nói “có”? BẠN ĐÃ XÂY DỰNG CUỘC SỐNG CỦA MÌNH DỰA TRÊN THỨ GÌ? Những thói quen cốt lõi của bạn tạo thành nền móng cho các phần khác trong cuộc sống. Giống như trong câu chuyện và trong bài hát rằng “người thông thái xây nhà trên đá”, chúng ta cũng có thể xây dựng toàn bộ cuộc đời mình trên một tảng đá hay một bãi cát. Hệ quả của những lựa chọn nhỏ nhoi đó có thể lại vô cùng to lớn. Vậy nên, tìm hiểu bạn đang xây dựng cuộc sống của mình dựa trên cái gì chính là chìa khóa để đạt được tiến bộ nhanh chóng. Những kẻ đạo đức giả trong việc ngủ Bất kì ai có con nhỏ đều hiểu tầm quan trọng của lề thói. Nhiều bằng chứng cho thấy lề thói khi đi ngủ giúp [trẻ] ngủ ngon hơn, cải thiện hành vi và thậm chí có lợi cho mối quan hệ giữa cha mẹ và bé cũng như sự phát triển ngôn ngữ.23 Nhiều bậc cha mẹ đã lưu ý lời khuyên này và luôn luôn thực hiện theo một lề thói cố định. Ngay cả những đứa con út cũng có thể xây dựng thói quen và chịu tác động từ chúng. Các bậc cha mẹ hiểu được điều này và hành động để cải thiện kết quả cho con mình. Thế còn lề thói dành cho người lớn thì sao? Chúng ta giỏi nhận diện những thói quen tốt và xấu ở người khác hơn là ở chính mình. Chúng ta biết rằng trước khi đi ngủ mình nên ngưng dùng thiết bị điện tử, làm thứ gì đó thư giãn và đặt giờ “tắt đèn” cố định.24 Chúng ta biết rằng ngủ đủ giúp ta suy nghĩ mạch lạc hơn và sử dụng thời gian hiệu quả hơn. Tuy vậy, Tổ chức Y tế Thế giới đã nhận diện một “đại dịch” thiếu ngủ bắt nguồn từ thế giới phương tây và giờ đang cực kì phổ biến ở châu Á và châu Phi.25 Quá nhiều người trong số chúng ta đang cố gắng đảm bảo các con mình có giấc ngủ đêm chất lượng nhưng lại không đặt ra những lề thói tương tự cho chính mình. Đa số chúng ta chính là những kẻ đạo đức giả trong việc ngủ. Có phải câu trả lời mặc định của bạn khi ai đó hỏi “Bạn khỏe không?” luôn là “Mệt mỏi lắm” hay không? Điều này được coi là bình thường ở nhiều nền văn hóa. Có lẽ bạn cho rằng trả lời khác đi có nghĩa là bạn chưa làm việc đủ chăm chỉ? Đây đúng là một vấn đề trên phạm vi toàn cầu. Bạn có thể nghĩ ra nhiều mục tiêu và kết quả để cải thiện cuộc sống. Thông thường việc ngủ không nằm trong danh sách đó. Chúng ta coi nhẹ việc ngủ. Tuy thế, nếu bạn muốn phát triển những thói quen tốt và trở thành một người tư duy phản biện bậc thầy, đây chính là điểm mà tôi khuyên bạn nên bắt đầu. Một trong những thói quen cốt lõi của bạn, làm nền móng của thành công, chính là ngủ. Hãy dành chút thời gian để suy ngẫm về lề thói khi đi ngủ của bạn. Nếu có một thiết bị thông minh đeo trên tay, bạn thậm chí có thể thu thập dữ liệu về giờ thức, thời lượng và chất lượng giấc ngủ. Bạn nên cố gắng ngủ ít nhất bảy tiếng mỗi đêm. Mỗi đêm đấy nhé. Thời điểm đi ngủ và thời điểm thức giấc của bạn không nên biến động nhiều giữa các ngày – trừ phi bạn làm việc theo ca thì khó tránh khỏi, còn với đa số nhóm nghề, bạn hoàn toàn có thể kiểm soát được việc đó. Hãy trung thực trong quá trình phân tích dữ liệu. Đó có phải là một nền móng đủ tốt để bạn xây dựng phần còn lại của cả một ngày hay không? Tiếp theo, hãy nghĩ xem bạn muốn lề thói khi đi ngủ của mình như thế nào và không như thế nào. Hãy đi ngược từ thời điểm bạn dự định sẽ chìm vào giấc ngủ. Đặt ra một vài quy tắc, chẳng hạn bạn cần hoàn thành công việc vào lúc nào? Điều gì giúp bạn thư giãn và ngủ tốt hơn? Đó có thể là đọc sách, tập yoga, thiền định, viết nhật kí hoặc nghe nhạc. Bạn có thể có sẵn một vài ý tưởng hay hoặc vẫn cần thử nghiệm. Bạn có thể phân tích cách mình bắt đầu một ngày mới theo cách tương tự. Nếu bạn có một thói quen xấu là ngủ nướng (thói quen cốt lõi), việc dậy sớm vào buổi sáng có thể trở thành một thói quen cốt lõi mới (hoạt động lặp) đem lại ảnh hưởng tích cực tới những khía cạnh khác trong cuộc sống, như ăn sáng hằng ngày thay vì bỏ bữa (hoạt động lặp), đi làm đúng giờ (hoạt động lặp) và hoàn thành nhiều việc hơn trong ngày (phần thưởng). Thông thường việc ngủ dậy muộn gắn liền với việc đi ngủ muộn. Đặt ra một lề thói mới đối với giờ đi ngủ hoặc giờ thức dậy sẽ khiến thói quen còn lại trở nên dễ thay đổi hơn. Điều chỉnh lề thói buổi sáng của bạn Sau khi đã phân tích các lề thói liên quan đến giấc ngủ, chúng ta có thể tiếp tục với một số thói quen cốt lõi khác. Hãy nhớ rằng các thói quen cốt lõi là những lựa chọn nhỏ nhưng lại có tác động to lớn đối với cả ngày. Hãy nhớ lại một vài món đồ chơi của bạn hồi nhỏ. Phần lớn mọi người sẽ nhớ họ từng chơi Lego khi còn là trẻ con, thậm chí cả khi đã trưởng thành. Đó quả là một công cụ diệu kỳ để gầy dựng rất nhiều kĩ năng, trong đó đôi khi bạn phải làm theo các chỉ dẫn để đạt được một mục đích nhất định. Nếu bạn không làm chính xác theo một bước nào đó ở giai đoạn đầu, thì toàn bộ “công trình” có thể không vận hành được. Bạn có thể phải tháo nó ra và bắt đầu lại. Một số bước có thể dễ dàng sửa chữa, một số bước khác thì không. Trong mỗi dự án đều có những bước cốt lõi. Tác động của việc tiến hành liên tục mà bỏ qua việc kiểm tra lỗi không phải lúc nào cũng rõ ràng trong cuộc sống thường nhật, nhưng lại rất dễ thấy trong một dự án khác của Lego. Hiện giờ Lego có nhiều lựa chọn hơn bao giờ hết, gồm cả khả năng chế tạo và lập trình robot. Hằng năm, họ tổ chức cho trẻ em trên toàn cầu một cuộc thi chế tạo robot với khả năng hoàn thành các nhiệm vụ nhất định trong vòng hai phút, mang tên “First Lego League”. Các con robot phải xuất phát từ một trong các góc thảm chơi và người chơi chỉ có thể điều khiển chúng ở góc đó mà thôi, vậy nên chúng cần được lập trình sẵn để di chuyển ra các hướng. Dù khi xuất phát đám robot chỉ chệch đường một chút, các sai lệch sẽ tích lũy dần trên đường di chuyển của chúng. Và cuối cùng nó sẽ không cán đích. Các đội nhanh chóng nhận ra rằng họ nên dành thời gian điều chỉnh cho robot từ điểm xuất phát. Nếu con robot xuất phát chuẩn xác thì nó có thể đến đúng nơi dự định. Chúng ta rất sẵn lòng căn chỉnh các thiết bị công nghệ xung quanh mình để tránh lỗi. Có thể bạn cài đặt đồng hồ quanh nhà theo một múi giờ nhất định, tinh chỉnh những cái cân trong phòng tắm hoặc bếp, còn phần lớn các thiết bị điện tử thông minh tự điều chỉnh nhận diện địa điểm mà không cần bạn ra tay. Giờ bạn chỉ cần cân nhắc nên căn chỉnh một ngày mới của bạn như thế nào. Căn chỉnh là cách mà chúng ta đảm bảo một thiết bị nào đó thực hiện phép đo chính xác hoặc chân thật. So với một con số đơn giản, rõ ràng là bạn cần phép đo phức tạp hơn nhiều, nhưng nếu bạn coi những gì bạn muốn hoàn thành trong một ngày như thước đo thực sự, thì những thói quen cốt lõi tốt chính là thứ đưa bạn vào con đường đúng đắn để đạt tới các mục tiêu đó. Vậy nên bạn cần căn chỉnh một ngày của mình bằng cách đặt ra điểm xuất phát phù hợp. Bạn hãy xem xét sự thành công trong một ngày của mình phụ thuộc vào những thứ gì ngoài việc ngủ. Thói quen cốt lõi (1) – duy trì liên tục việc dậy sớm. Như thế tức là bạn phải dậy vào cùng một khung giờ trong cả ngày đi làm và ngày nghỉ nếu công việc của bạn cho phép. Năng suất làm việc thường cao nhất vào buổi sáng, và những người thành công nhất luôn bắt đầu một ngày mới từ sáng sớm. Đối với đa số, “con chim đến sớm mới bắt được sâu” là một chân lí chứ không chỉ là một thành ngữ. Điều này cũng đúng với lứa tuổi thiếu niên; các lớp học buổi sáng đạt được kết quả trong bài kiểm tra cao hơn lớp học buổi chiều.26 Hãy chọn một khung giờ cho phép bạn hoàn thành những gì mình cần làm mà vẫn giúp bạn có đủ thời gian để ngủ. Thói quen cốt lõi (2) – ăn sáng lành mạnh. Hãy lên kế hoạch cho bữa sáng nếu hiện giờ bạn chưa có thói quen này. Bạn có thể ăn ngũ cốc ăn liền, thức ăn nấu sẵn cho nhiều ngày, muffin ít đường đông lạnh, hay thậm chí tự nấu một món gì đó. Đôi khi đơn giản lại tốt hơn vì các nghiên cứu cho thấy rằng bữa sáng với ngũ cốc ăn liền giúp tăng 30–90% lượng hấp thụ vi chất trong ngày và giảm lượng hấp thụ chất béo.27 Thói quen cốt lõi (3) – uống đủ nước. Nếu bạn nghĩ mình đang đói, trước tiên hãy kiểm tra để đảm bảo không phải thực ra bạn đang khát. Chúng ta dễ rơi vào tình trạng thiếu nước khi quá căng thẳng mệt mỏi hoặc quá bận rộn để nhớ tới việc uống nước. Uống nước là cách tốt nhất để bù nước; một chút cà phê hay trà cũng được, nhưng đó không nên là nguồn duy nhất. Uống đủ nước giúp cải thiện các chức năng nhận thức như trí nhớ ngắn hạn, nhận thức thị giác và tâm trạng chung.28 Đó là một điều rất dễ để làm tốt, vậy nên hãy thêm nó vào danh sách các thói quen của bạn! Thói quen cốt lõi (4) – hình dung và thiền định. Thiền định có thể được thực hiện dưới nhiều dạng thức khác nhau, bao gồm cả cầu nguyện và tập yoga. Những lợi ích của việc thực hành thiền định là giúp giảm căng thẳng, trầm cảm và lo lắng trong ngày.29 Bạn không cần dành quá nhiều thời gian cho việc này và hẳn bạn cũng hiểu rằng giảm căng thẳng giúp bạn đưa ra những quyết định tốt hơn về sau. Hãy thử nghĩ xem nó sẽ có tác động tích cực như thế nào tới các mối quan hệ của bạn ở chỗ làm hoặc ở nhà, hay cách mà bạn trình bày một bài thuyết trình! Phương pháp này là một ví dụ về việc đầu tư thời gian bây giờ để tiết kiệm thời gian sau này. Thói quen cốt lõi (5) – tập thể dục. Bạn không cần phải chạy bộ 10 km buổi sáng để phương pháp này phát huy hiệu quả; hiện giờ có rất nhiều ứng dụng và loạt bài tập chỉ kéo dài 5–10 phút nhưng vẫn giúp tăng nhịp tim và endorphini. Các nghiên cứu cho thấy tập thể dục buổi sáng có thể cải thiện chức năng miễn dịch30 và điểm số học tập vì não bộ bạn ở vào trạng thái tốt hơn để học tập và xử lí thông tin.31 Chú thích: i. Loại hormone làm cho cơ thể cảm thấy dễ chịu, đầu óc thư giãn. (BT) Thói quen cốt lõi (6) – hãy tự hỏi mình “Tại sao” khi bạn thực hiện những việc nhỏ. Học cách dừng lại và suy nghĩ3233. Đây là bước dầu tiên để cải thiện tư duy mang tính lí trí. Trong tương lai bạn sẽ biết ơn bản thân hôm nay vì đã làm gì hoặc không làm gì? Chậm lại và tự hỏi “Tại sao” chính là nền móng của những thói quen tư duy phản biện mà bạn muốn khắc sâu. CÁC BƯỚC HÀNH ĐỘNG Sau khi rà soát lại các thói quen hiện tại, sử dụng danh sách hằng ngày và hằng tuần để nhận diện những lề thói sẵn có, bạn có thể tìm kiếm quan điểm khác từ một người bạn thân hoặc người thân trong gia đình. Đôi khi chúng ta có những thói quen xấu mà mình không để ý nhưng lại rất rõ ràng trong mắt người khác! Có hai cách để thu thập thông tin từ người khác giúp bạn điều chỉnh các thói quen. Thứ nhất, họ có thể là người đặt câu hỏi cho bạn, những câu hỏi khó khăn mà bạn có thể không muốn đặt ra cho chính mình. Thứ hai, họ có thể là một đối tác đảm bảo thực thi giúp truyền động lực cho bạn duy trì thói quen mới. Đặt câu hỏi Bạn có thể đặt ra cho mình những câu hỏi sau nếu không muốn thảo luận với người khác, nhưng hãy nhớ rằng bạn có thể mang một chút thiên kiến. Nếu bạn coi ý kiến của người khác là nhằm cung cấp thông tin hơn là phê phán, bạn sẽ đạt được nhiều tiến bộ hơn là khi làm một mình. 1. Nếu bạn đang muốn thay thế một thói quen xấu, có những cảm xúc nào gắn với “tín hiệu” và “phần thưởng”? Một người muốn cai thuốc có thể biết rằng tín hiệu là đi ra ngoài sau giờ làm, nhưng để nhận diện một thói quen thay thế, bạn cần nhận diện các cảm xúc thúc đẩy lựa chọn đó. 2. Vì lí do gì mà bạn muốn thay đổi thói quen của mình? Kể cả là vì lợi ích của người khác, bạn vẫn cần tìm ra thứ đem lại cảm giác chiến thắng cho mình. Bạn có thể muốn đọc nhiều hơn để lũ trẻ coi bạn là người thông thái, nhưng đọc nhiều cũng giúp tăng khả năng đọc hiểu và mở rộng vốn hiểu biết của bạn. Mục tiêu “ích kỉ” đóng vai trò quan trọng cho cả thành công về lâu dài. 3. Nếu bạn duy trì một thói quen mới, bạn có thể làm gì để tự thưởng cho mình ngoài những phần thưởng tức khắc trong vòng lặp thói quen? Đây thực chất là phiên bản người lớn của bảng dán “phiếu bé ngoan”. Có rất nhiều cách khác nhau để ghi lại các thói quen (xem Chương 5), nhưng bạn cần có một phần thưởng sau cùng để tăng độ quyết tâm, đặc biệt nếu bạn phải từ bỏ thứ gì mà bạn ưa thích. 4. Ai có thể hỗ trợ bạn, và hỗ trợ như thế nào? Liệu bạn có muốn chia sẻ tiến độ của mình với người khác không (giống như nhiều ứng dụng vẫn cho phép bạn thực hiện), và nếu có thì với ai? Điều này nghe có vẻ hà khắc, nhưng nó có nghĩa là bạn không thể giấu giếm các lựa chọn của mình và bạn sẽ phải đối diện với các quyết định mình đưa ra. Đây là công cụ theo dõi thói quen tương tự chiếc lọ đựng tiền phạt mỗi khi bạn chửi thề. 5. Bạn có thể dùng công nghệ nào để nhắc nhở bản thân? Có thể là một ứng dụng hoặc giấy nhớ. Những thói quen mới cần thời gian để ổn định, ngay cả khi chúng được lên kế hoạch cẩn thận và là những việc dễ thực hiện. Những công cụ nhắc nhở sẽ cho bạn lợi thế và giải phóng tâm trí bạn cho những thứ khác. 6. Bạn sẽ làm gì nếu mọi việc không đi theo đúng kế hoạch? Bạn sẽ trải qua những ngày tồi tệ, và đối mặt với sự thật này từ trước sẽ giúp bạn biết cách giải quyết. Quy tắc chung là nên tránh có hai ngày tồi tệ liền nhau, để khi “bỏ lỡ” một ngày bạn sẽ dồn sức ưu tiên làm việc gì đó vào ngày tiếp theo. 7. Những gì có thể không diễn ra thuận lợi và khiến bạn cảm thấy tốt hơn là không nên cố gắng chút nào trong ngày hôm đó? Hãy nhớ rằng “trăm hay không bằng tay quen”. Thà duy trì thói quen mới của bạn một cách không hoàn hảo mỗi ngày còn hơn chỉ làm hoàn hảo được một ngày rồi thôi. 8. Lập một danh sách các thói quen hoán đổi hoặc các chồng thói quen mà bạn muốn, sau đó sắp xếp chúng theo thứ tự. Đâu là điểm bắt đầu quan trọng nhất với bạn? Đừng cố gắng làm tất cả cùng một lúc. Bạn có thể đặt ra một chuỗi lần lượt để từ từ xếp một thói quen mới vào chỗ mà bạn muốn. Bạn có thể sử dụng danh sách này để chứng tỏ cho sự tiến bộ của mình. Hãy tiến lên bằng những bước ngắn. Nếu cần nhiều thời gian hơn cho một thói quen, bạn hãy cân nhắc các lề thói khác vì bạn không có nhiều hơn 24 giờ mỗi ngày. Nói có với việc này nghĩa là bạn phải nói không với việc khác! Hãy đảm bảo rằng bạn biết những quy trình nào là quan trọng nhất với mình để lập kế hoạch xoay quanh chúng. Trách nhiệm Nếu bạn có thể tìm được ai đó đáng tin cậy hỗ trợ mình thì việc xây dựng một thói quen thật nhanh chóng sẽ trở nên dễ dàng hơn. Hơn thế nữa, chia sẻ những bằng chứng cho thấy bạn đã đạt được mục tiêu theo ngày hoặc theo tuần cũng là một phần thưởng thôi thúc bạn hoàn thành mục tiêu đó! Có một câu ngạn ngữ châu Phi rằng: “Nếu bạn muốn đi nhanh, hãy đi một mình. Nếu bạn muốn đi xa, hãy đi cùng nhau”. Những thói quen là mục tiêu dài hạn; nếu chỉ làm việc gì đó trong vài ngày thì đó không phải là một thói quen. Luôn nhớ là bạn đang lên kế hoạch để có một tương lai tốt đẹp hơn. Vậy làm thế nào bạn đảm bảo được mình thực hiện mọi việc một cách có trách nhiệm? 1. Lựa chọn đối tác thật cẩn thận. Đó có thể là một người bạn, đối tác làm ăn, đồng nghiệp hoặc thành viên trong gia đình. Họ không cần phải là chuyên gia trong lĩnh vực mà bạn đang nhắm tới, mà chỉ cần là người quan tâm đến những tiến bộ của bạn và có thể ưu tiên kiểm tra xem bạn đang thực hiện tới đâu. Nếu có con, và nếu bạn muốn nêu gương tốt cho chúng trong việc nói được làm được, thì bọn trẻ có thể là những đối tác tuyệt vời. Bạn cũng có thể thuê ai đó làm việc này. Không phải vô cớ khi một số người trả tiền cho các lớp học Slimming World thay vì nhờ bạn đời hoặc bạn bè theo dõi mình. Huấn luyện viên cá nhân đòi hỏi bạn phải chịu trách nhiệm cho sự tiến bộ về thể chất của bạn. Rất nhiều doanh nghiệp đã được mở ra để giúp bạn kiên trì. 2. Hãy thật cụ thể khi nói về thói quen mà bạn muốn duy trì, cách mà bạn chia sẻ điều này với họ và khi nào bạn sẽ cập nhật cho họ biết tiến độ. 3. Quyết định điều gì sẽ xảy ra nếu bạn không làm được điều mình đã cam kết. Hãy đảm bảo rằng nó không mang tính phán xét mà nhằm khuyến khích, động viên bạn tiếp tục thực hiện mục tiêu. Một việc gì đó rất đơn giản như trao cho một bên thứ ba (không phải đối tác trách nhiệm của bạn nhé!) một khoản tiền nhỏ là đủ. 4. Xem xét một danh sách những cái cớ mà bạn dễ bám víu vào cùng với đối tác trách nhiệm và lên kế hoạch phản bác chúng. Mỗi lần lấy cớ sau này, bạn sẽ lại nghe chính những lời mình đã soạn ra. Khi bạn đã quen sử dụng vòng lặp thói quen và chồng thói quen để sửa chữa hành vi của mình, bạn có thể sử dụng nó để đạt tới các mục tiêu cá nhân và trong công việc. Bạn cũng có thể bắt đầu áp dụng nó cho các kĩ năng và hoạt động thúc đẩy tư duy phản biện phát triển tích cực. Những thói quen tốt không chỉ là cơ sở cho sức khỏe thể chất tốt hơn nhờ ngăn bạn ăn hết cả túi bỏng ngô, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc làm chủ các kĩ thuật tư duy phản biện. Bản thân quy trình nhận diện vòng lặp thói quen cũng có thể trở thành một thói quen và vì thế, nó là một công cụ mà bạn có thể sử dụng một cách dễ dàng. TÓM TẮT Bạn cần hiểu được vòng lặp thói quen và nhận diện nó trong cuộc sống thường nhật: • Tại sao bạn làm thế? (tín hiệu) • Bạn làm gì? (hành động lặp) • Tại sao bạn lặp lại nó? (phần thưởng) Để chỉnh sửa thói quen, bạn có thể áp dụng các chiến lược sau: • Quy tắc Vàng – hoán đổi một hành động lặp cũ với cái mới nhưng không thay đổi tín hiệu và phần thưởng – điều này giúp ta dễ dàng duy trì hành động lặp mới. • Gắn một hành động lặp mới vào một thói quen sẵn có để thực hiện việc chồng thói quen hay lập chuỗi thói quen – làm cho tín hiệu thật rõ ràng. • Hãy đảm bảo rằng bạn biết tại sao sự thay đổi này đem lại lợi ích trực tiếp cho bạn, sau đó tự thuyết phục mình – hãy khiến lí do hoán đổi trở nên thật hấp dẫn. • Đảm bảo rằng phần thưởng vẫn phù hợp với mong muốn ban đầu của bạn và đặt ra những phần thưởng lớn hơn nếu bạn xây dựng thói quen mới. • Lên kế hoạch tiến bộ từng ít một để có được hiệu quả cao hơn. Làm thế nào bạn có thể tiến bộ được 1%? Điều này cũng dẫn tới những thay đổi thói quen dễ dàng hơn và có thể phát triển theo thời gian. • Nhận diện các thói quen cốt lõi để tăng độ hiệu quả của bạn trong ngày. Chúng thường liên quan tới: + Việc ngủ + Dinh dưỡng + Uống đủ nước + Chánh niệm + Tập thể dục • Cân nhắc hợp tác với một đối tác trách nhiệm để thực hiện bất kì thay đổi nào mà bạn nghĩ là mình sẽ khó duy trì. Đây có thể là một người thân thiết với bạn, một nhóm hỗ trợ, hoặc một ứng dụng. - 3 - BIẾN TƯ DUY PHẢN BIỆN TRỞ THÀNH THÓI QUEN Thời gian dùng để suy nghĩ chính là thứ giúp tiết kiệm thời gian nhất.” - Norman Cousins Hãy hoàn thành câu “Giá mà tôi có đủ thời gian, tôi sẽ…”. Có thể bạn sẽ sửa sang lại căn nhà, viết một cuốn sách, học chơi một nhạc cụ, giao tiếp nhiều hơn, chơi với con cái thay vì làm việc vào cuối tuần, hay đi tới phòng tập gym. Bạn muốn làm gì nếu có thêm một giờ đồng hồ mỗi ngày? Khát vọng sâu xa nhất chính là thứ mà bạn sẽ luôn cố gắng sắp xếp thời gian để thực hiện dù không có cỗ máy thời gian bằng cách luyện tập để tự động tư duy phản biện. Những thói quen tốt giúp tiết kiệm thời gian, giảm sự bất định và căng thẳng, mệt mỏi. Vậy là bằng cách dành ra một chút thời gian để xây dựng các thói quen tư duy phản biện tốt, bạn sẽ giải phóng được thời gian để làm những điều mà bạn mong muốn trong cuộc sống. Giờ đây, bạn đã có một hệ thống cách xây dựng các thói quen cũng như biết được các kĩ năng và tính cách mà bạn cần để cải thiện khả năng tư duy phản biện. Chương này sẽ kết hợp hai yếu tố đó với nhau. Khi biến được hững điều này trở thành lề thói thường nhật, bạn sẽ thay đổi được lối tư duy và cách tương tác với thế giới một cách tích cực. Các thói quen tư duy phản biện không chỉ giúp tăng sức mạnh và luyện tập cho não bộ của bạn luôn luôn suy nghĩ logic. Chúng còn bao hàm việc sử dụng thêm nhiều công cụ và kĩ thuật để suy nghĩ một cách lí trí theo thói quen. Áp dụng các thói quen đó cho phép bạn luôn luôn cởi mở tâm trí và có cách xử lý hiệu quả trong nhiều loại tình huống cần giải quyết vấn đề, cả trong cuộc sống riêng tư lẫn trong công việc. Tại sao chúng ta cần lên kế hoạch cho những việc đó một cách có ý thức? Điều này có liên quan tới chế độ tư duy nhanh và chậm, liên quan tới trạng thái vô thức của chúng ta trong thế kỉ XXI. Thông thường, việc duy trì những kiểu mẫu tư duy cũ sẽ dễ dàng hơn, giống như ăn sáng cùng một món mỗi ngày hoặc đặt mua cùng một loại cà phê mỗi lần. Lề thói mới không hề khó thực hiện hơn, nhưng nó đòi hỏi một chút công sức để tạo ra khoảng trống tinh thần nhằm cân nhắc sự thay đổi. Phần lớn những người không có tư duy phản biện có xu hướng lựa chọn làm như vậy vì họ có mô thức tư duy rằng tư duy phản biện đòi hỏi nhiều trí lực để xây dựng những thói quen mới. Nó cũng đòi hỏi khả năng phản tư và chịu trách nhiệm cho các quyết định của bản thân. Để làm chủ các kĩ năng tư duy phản biện, chúng ta cần tập luyện, và giống như bất kì thói quen nào khác, điều này có nghĩa là ta nhận thức được sự cần thiết của kĩ năng và biết cách làm thế nào để có được nó. BIẾN CÁC SỞ THÍCH THÀNH THÓI QUEN Mục tiêu của bạn là thành thạo khả năng tư duy phản biện. Nếu như việc đi giày mỗi khi ra khỏi nhà là trạng thái vô thức của cơ thể, thì các kĩ năng tư duy phản biện trong Chương 1 sẽ trở thành trạng thái vô thức của trí não. Vậy, bạn nên đưa những lề thói nào vào các vòng lặp thói quen hằng ngày để phát triển các kĩ năng đó và tiến tới làm chủ được chúng? Đối với mỗi sở thích mà bạn muốn biến thành thói quen, thường bạn sẽ có các điểm xuất phát khác nhau. Bạn sẽ cần xác lập sở thích mới, gắn nó vào thói quen đã có, hoặc mở rộng thói quen để cải thiện nó. Với mỗi thói quen, trước tiên hãy suy xét về điểm xuất phát để có thể đưa nó vào lịch trình thường nhật của bạn một cách hiệu quả. Xác lập Bước này dành cho những việc mà bạn chưa làm. Hãy nhớ là bắt đầu từ từ, gắn hoạt động lặp mới vào một thói quen cố định đã có. Bạn có thể phải sử dụng các công cụ nhắc nhở, các ứng dụng, đối tác trách nhiệm hoặc tín hiệu thị giác để xác lập. Khắc sâu Bước này dành cho một thói quen mà bạn đã có nhưng khó duy trì liên tục. Bạn cần cân nhắc xem hoạt động lặp này có đang ở đúng thời điểm trong ngày hoặc trong tuần không, sau đó phân tích vòng lặp thói quen để đảm bảo rằng bạn hiểu rõ tín hiệu và phần thưởng. Bạn có thể sẽ cần nhắc nhở chính mình tại sao bạn lại thực hiện việc này hoặc tìm ra một phần thưởng lớn hơn hay một tín hiệu rõ ràng hơn. Mở rộng Bước này dành cho một thói quen đã xác lập mà bạn muốn nâng cấp. Vòng lặp thói quen mà bạn đang có vốn vẫn hoạt động tốt. Bạn cần suy xét xem mình muốn có thêm thành tựu gì và làm cách nào để đạt được. Bạn có cần dành thêm thời gian, tiền bạc, hoặc thay đổi các yếu tố trong lề thói thường nhật không? Ví dụ, bạn có thể đọc rất nhiều nhưng muốn thử thách mình đọc rộng hơn. Hãy điều chỉnh hoạt động lặp của bạn để hỗ trợ việc này. Chúng ta sẽ thảo luận thêm về những cách khác nhau để thực hiện trong Chương 4. Đọc đều đặn và phong phú Xây dựng được thói quen đọc là bạn đã xây dựng cho mình nơi trú ẩn khỏi mọi nỗi đau khổ của cuộc sống.” - W. Somerset Maugham Tại sao? Việc đọc cung cấp cho bạn nhiều thông tin, gợi sự tò mò và khiến bạn nhìn nhận các sự việc xung quanh từ nhiều góc độ khác nhau. Nó cho phép bạn hiểu được nhiều tầng nghĩa của ngôn từ và cách diễn giải các ý tưởng. Việc đọc đưa bạn vào thế giới của người khác, cho bạn góc nhìn mới mẻ cùng khả năng thông cảm với những người mà bạn có thể không bao giờ gặp gỡ. Nó khơi dậy trí tò mò trong bạn, mở rộng tâm trí bạn tới những nơi mà bạn chưa bao giờ nghĩ đến, chỉ cho bạn thấy cách giao tiếp trong nhiều tình huống mà bạn có thể chưa từng trải qua. Khả năng đọc viết đóng vai trò nền tảng trong việc cải thiện nhận thức34 và hỗ trợ nâng cao thành tích học tập. Khi đọc nhiều hơn, bạn sẽ thu thập được nhiều kiến thức hơn, cho phép bạn phân tích những vấn đề mới nhờ giảm bớt gánh nặng nhận thức. Bạn sẽ tự động mở rộng được vốn từ, biết nhiều từ mới hơn, hiểu được cả những lớp nghĩa sâu xa hơn của văn bản. Đây được gọi là “Hiệu ứng Matthew” từ Tin Mừng theo thánh Matthew 25:29 trong Kinh Thánh: “Phàm ai đã có thì sẽ nhận được thêm và trở nên dư dả; còn ai thiếu thốn thì ngay cái đang có cũng sẽ mất đi.” Điều này đúng trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống và đặc biệt xác đáng trên khía cạnh thu thập kiến thức. Các nhà giáo dục tập trung chú ý rất nhiều vào nó vì hiện nay vẫn tồn tại khoảng cách xã hội- kinh tế đáng kể trong kết quả học tập [của con trẻ] tương ứng với trình độ đọc viết của cha mẹ.35 Dù bạn xuất thân như thế nào, không bao giờ là quá muộn để bắt đầu xây dựng thói quen đọc – một thói quen bao giờ cũng có ích. Bằng cách nào? Cách thức phụ thuộc vào điểm bắt đầu và mục tiêu của bạn. Bạn cần xác lập, khắc sâu hay mở rộng thói quen? Bạn có ý định đọc nhưng không bao giờ thực hiện? Bạn thỉnh thoảng mới đọc và muốn khắc sâu nó như một thói quen chứ không chỉ là sở thích? Bạn đọc rất nhiều và muốn mở rộng ra nhiều thể loại hơn? Bạn có đọc và muốn đi sâu hơn vào việc phân tích văn bản? 1. Nếu bạn hiếm đọc sách nhưng muốn bắt đầu đọc, hãy nhặt ra một chủ đề bạn muốn tìm hiểu thêm hoặc nhờ một người bạn có thị hiếu tương đồng giới thiệu sách cho mình. Bạn bắt đầu bằng thể loại hư cấu hay phi hư cấu đều được. Bạn có thể mua một cuốn sách, mới hoặc cũ, mượn từ bạn bè hoặc đến thư viện. Đọc sách có thể là một thói quen không mấy tốn kém! Nếu bạn vẫn chưa biết chắc nên bắt đầu từ cuốn sách nào, hãy xem danh sách bán chạy của New York Times hoặc các danh sách những cuốn sách nhiều người ưa thích trên mạng. 2. Nếu bạn ưa thích loại sách phi hư cấu ngắn gọn, hãy xem xét đặt mua báo hoặc tạp chí. Phần lớn các tờ báo hiện nay được phát hành cả dưới dạng báo điện tử và báo giấy. Việc sử dụng mạng xã hội có thể rất hấp dẫn. Tuy thế, chất lượng ngôn ngữ trên đó thường rất thấp. Ngoài ra, các thuật toán vận hành theo cách khiến bạn có thể rơi vào một hộp cộng hưởng, khó tiếp cận các quan điểm khác biệt. 3. Nếu bạn đã có nhiều tài liệu để đọc nhưng lại không động đến chúng, hãy lựa chọn thứ đem lại sự thỏa mãn tức thì cho bạn. Cuốn Moby Dick có lẽ không phải là lựa chọn tốt nhất. 4. Gia nhập một câu lạc bộ sách. Có rất nhiều các lựa chọn trên mạng Internet nếu bạn không biết câu lạc bộ nào. Ngoài ra, bạn có thể tự mở một nhóm đọc sách với bạn bè, gia đình hoặc đồng nghiệp. Câu lạc bộ sách rất hữu ích cho việc cải thiện thói quen đọc; bạn được khuyên nên đọc gì, vào lúc nào, và đã có sẵn những đối tác trách nhiệm – những người sẽ luôn biết rõ nếu bạn không hoàn thành cam kết. Nhiều khả năng bạn cũng sẽ đọc cả những cuốn sách mà ít khi bạn tự lựa chọn. 5. Đặt tài liệu ở nơi mà bạn sẽ đọc chúng. Đặt một cuốn sách trên gối khi bạn dậy mỗi buổi sáng hoặc đặt cạnh sofa trước khi đi làm. Nếu bạn sử dụng một thiết bị điện tử, hãy nhớ sạc pin đầy đủ mỗi ngày. Một thói quen đọc có ích rất dễ bị lung lay nếu thiết bị sách điện tử bạn dùng luôn hết pin. 6. Sách nói có thể là một lựa chọn tốt nếu bạn không có nhiều thời gian. Làm nhiều việc một lúc ít khi đem lại thành công, nhưng đây là một ngoại lệ; bạn có thể thu về nhiều lợi ích từ việc nghe sách nói trong khi làm công việc chân tay. Bạn có thể nghe khi làm việc nhà hoặc làm vườn, trên đường đi làm, hoặc khi tập chạy. Tuy thế, để nghe được tốt, bạn phải đảm bảo mình không cần vừa nghe vừa đọc hoặc nói. Bạn không thể ghi nhớ những điều mình nghe được từ sách nói nếu đồng thời bạn đang đọc hoặc đang nói. Mặc dù sách nói truyền đạt nội dung cuốn sách, nó vẫn không đem lại cho bạn khả năng nhận diện ngôn từ mà bạn có được từ việc đọc, vậy nên nếu mục tiêu của bạn là cải thiện khả năng sử dụng ngôn ngữ viết, tốt nhất là hãy ưu tiên sử dụng phương tiện thị giác. Viết Hãy viết mỗi ngày trong cuộc đời mình. Hãy đọc thật nhiều. Để xem điều gì sẽ xảy ra. Phần lớn bạn bè của tôi với lối sống như vậy đều đang có sự nghiệp rất thành công.” - Ray Bradbury Tại sao? Viết lách, cùng với việc đọc, giúp chúng ta học cách suy nghĩ. Nhiều chuyên gia lập luận rằng viết lách CHÍNH LÀ suy nghĩ, giúp tách riêng những gì chúng ta biết khỏi những gì chúng ta tưởng là mình biết, giúp ta có thể nhận thức và đánh giá các suy nghĩ của mình rõ ràng hơn. Đó là một cách tương đối nhanh chóng để cải thiện khả năng phản tư cùng với khả năng giao tiếp của bạn. Bạn học cách viết, và sau đó viết để học.36 Bạn học về bản thân, về những quan điểm và cảm xúc của mình, về cách mà bạn ra quyết định. Khi bạn ghi lại điều gì đó bằng ngôn từ, bạn có thêm một cơ hội để trình bày nó một cách thành thật, theo dõi những sự thay đổi và quan điểm của mình theo thời gian. Đó là những kĩ năng giúp bạn nhận thức các thói quen của mình dễ dàng hơn và suy nghĩ thấu đáo hơn khi đưa ra quyết định về bước đi tiếp theo. Bằng cách nào? Đánh giá xem bạn cần xác lập, khắc sâu hay mở rộng thói quen này. Có phải hằng ngày bạn chỉ viết e-mail mà không viết gì khác? Bạn thỉnh thoảng mới viết nhật kí vào kì nghỉ thay vì mỗi ngày? Bạn thường xuyên viết nhật kí nhưng muốn đi sâu vào phân tích hơn? Bạn muốn viết trên giấy, trên máy tính bảng hay đánh máy? 1. Nếu bạn muốn viết nhật kí nhưng thấy nản vì còn quá nhiều trang trống, hãy tìm loại sổ chia phần theo ngày thật ngắn như loại nhật kí năm năm. Sổ ghi ngày sẵn cho bạn cái khung để điền vào dễ dàng trong một không gian nhất định. Bạn không cần phải chờ đến ngày 1 tháng 1; có rất nhiều kiểu nhật kí có thể tùy chỉnh mà bạn tự do lựa chọn ngày bắt đầu. 2. Các hoạt động khác có thể giúp bạn xây dựng thói quen viết nhanh hằng ngày là việc ghi chép có mục đích xác định, như viết để cảm ơn, cầu nguyện, nhật kí sức khỏe hoặc ghi lại quá trình tập thể dục. Cách này phù hợp với một thói quen khác có thể bạn muốn xây dựng – nhật kí ghi chép quá trình tập thể dục có thể giúp bạn phát triển thói quen tập luyện tốt hơn. Một lần nữa, có rất nhiều loại sổ mà bạn có thể mua hoặc in ở nhà với tiêu đề phù hợp cho nhiều hoạt động khác nhau để thúc đẩy bạn. 3. Phát triển kĩ năng viết hơn nữa bằng cách viết những bài văn với kết mở. Hãy viết về bản thân. Đây không phải là một việc làm đề cao chính mình mà là để phản tư; có thể nhằm phục vụ lợi ích của bạn hoặc của người khác. Bạn có thể viết về các kì nghỉ của mình hoặc cách mà bạn đã phát triển sự nghiệp, tất cả để tạo ra những câu chuyện mà bạn có thể đọc lại sau này. Bạn có thể viết về tuổi thơ của mình để ghi lại những câu chuyện mà bạn muốn kể cho con cháu. Khi anh trai tôi kết hôn, vợ anh đã nhận được một cuốn sách về anh mang tựa đề An idiot’s guide to guiding an idiot (Sách chỉ dẫn cách chỉ đạo một tên ngốc từ một kẻ khờ). Phải khẳng định rằng không có ai là kẻ ngốc cả, nhưng ý tưởng viết một cuốn “cẩm nang” về bản thân bạn hoặc ai đó thân thiết với bạn có thể là một cách viết lách vừa hé lộ nhiều điều, vừa hài hước. Nếu bạn thấy viết về ai đó là quá riêng tư, hãy thử viết về thú cưng hoặc sở thích của bạn. 4. Nếu bạn muốn cải thiện khả năng giao tiếp với độc giả, hãy viết một vài lá thư hoặc bài báo gửi cho các tạp chí, các nền tảng hoặc các báo mà bạn đọc. Việc này sẽ khiến bạn phải cân nhắc lựa chọn từ ngữ và giọng điệu truyền tải nội dung khi viết, và ngoài ra nó còn có khả năng đem lại phần thưởng dễ thấy hơn là sự thỏa mãn đơn thuần sau khi thể hiện được những ý nghĩ của bạn [với nhiều người khác]. 5. Nếu bạn đã có sẵn thói quen viết để phản tư, bạn có thể kết hợp viết lách với nghiên cứu để viết về một nơi chốn, chủ đề hoặc nhân vật nào đó mà bạn vốn quen thuộc hoặc muốn tìm hiểu thêm. Bạn có thể làm việc này cho bản thân hoặc hướng tới mục tiêu xuất bản tác phẩm. Hãy đặt giới hạn thời gian hoặc số từ sao cho hợp lí mỗi ngày. Xây dựng phương pháp để đạt mục tiêu Bạn không vươn lên ngang tầm với các mục tiêu của bạn. Bạn rơi xuống ngang tầm với các phương pháp của bạn. Mục tiêu của bạn là kết quả mà bạn mong muốn. Phương pháp của bạn là tập hợp các thói quen hằng ngày sẽ giúp bạn đi tới đích.” - James Clear Tại sao? Một mục tiêu “phải hoàn thành một lần trong đời” thường thấy chính là tham gia chạy marathon. Bạn gần như chắc chắn có những người bạn từng đạt mục tiêu này hoặc nói về việc thực hiện nó. Một số người hoàn thành mục tiêu, cảm thấy thích thú và lại làm lần nữa. Phần lớn mọi người hoàn thành chỉ một lần, nhận chiếc áo phông phần thưởng và lựa chọn những cuộc thi chạy đỡ nặng nhọc hơn sau đó. Một trong những lí do mà các cuộc thi chạy marathon trở nên phổ biến là nó là một mục tiêu rõ ràng và dễ thấy – một thứ bạn dễ dàng hoàn thành. Tự nhủ với bản thân rằng bạn đang luyện tập để thi chạy marathon nghe cũng khá êm tai. Tuy thế, lựa chọn tham gia thi chạy marathon không phải là cách tốt nhất để phát triển thói quen chạy bộ. Bạn dồn hết sự tập trung vào mục tiêu, và bạn có thể bị choáng ngợp về cách sắp xếp thời gian, cách để không bị chấn thương trong quá trình tập và cách mà mọi người sẽ phán xét bạn. Đặt ra những mục tiêu lớn tức là ta cũng tạo điều kiện để gặp thất bại thảm hại.37 Điều này có thể dẫn tới lo lắng hoặc bế tắc về mặt tinh thần – không phải thứ bạn mong muốn khi cố gắng tiến bộ trong một khía cạnh nào đó của cuộc sống! Không có gì là sai với việc đặt ra các mục tiêu, nhưng chúng không phải là chìa khóa để tạo lập thói quen một cách thành công. Để làm được điều đó, bạn cần tập trung vào các phương pháp. Phương pháp là các thay đổi vi mô diễn ra nơi hậu trường. Dù đặt mục tiêu là hoàn thành một cuộc thi chạy marathon, bạn vẫn sẽ không tự động phát triển được thói quen chạy bộ. Ngược lại, nếu bạn xây dựng thói quen chạy bộ, nhiều khả năng bạn sẽ hoàn thành được một cuộc thi marathon. Mục tiêu là kết quả thu được từ sự hiện diện của một phương pháp tốt. Khi tập trung hoàn toàn vào một phương pháp, bạn đang trên con đường tiến bộ từng bước nhỏ mỗi ngày thay vì dành thời gian lo lắng về khả năng thất bại ở nhiệm vụ sau cùng. Bạn đang thành công bằng cách tập chạy hằng ngày, và cuộc thi marathon là một hệ quả chứ không phải đặc điểm mấu chốt. Điều này có nghĩa là nếu một sự kiện bị hủy (xin chào năm 2020) hay bạn bị ốm đau hoặc chấn thương, bạn sẽ không cảm thấy như mình đã thất bại. Mục tiêu mới ở đây là phương pháp dẫn tới một thói quen vẫn được duy trì cho tới cả sau ngày thi đấu. Bằng cách nào? Tham gia các cuộc thảo luận không chỉ đơn giản là chia sẻ ý tưởng và những ước mơ mà đến sau cùng, nó còn có thể giúp chúng ta tăng khả năng lắng nghe sâu, học hỏi hiệu quả và lên kế hoạch hành động. Hãy cố gắng hiểu người khác trước khi khiến họ hiểu được mình. Một cuộc thảo luận hiệu quả giúp chúng ta nhìn nhận khác đi về người khác và về chính mình; truyền cảm hứng cho ta mở rộng tầm tư duy và nhìn nhận mọi thứ thông thái hơn. Những cuộc trò chuyện là cách để giải tỏa hiểu lầm, giải thích ý định để thúc đẩy hành động, đồng thời tăng cường sự cảm thông với nhau.42 Để đạt được điều này, chúng ta cần vượt ra ngoài khuôn khổ cuộc trò chuyện về con người và các sự kiện. Bằng cách nào? Bạn cần Xác lập, Khắc sâu hay Mở rộng thói quen này? Bạn đang trò chuyện dưới dạng nhắn tin nhiều hơn là trực tiếp? Bạn có coi những cuộc hội thoại là cơ hội để thu thập thông tin hay chỉ để bạn chia sẻ thông tin? Bạn có nhớ và nghĩ lại về những cuộc trò chuyện trước kia hay không? 1. Dành thời gian cho các cuộc trò chuyện trong cuộc sống cá nhân, dù là gặp mặt trực tiếp hay qua mạng Internet. Bạn có thể sắp đặt để nó trở thành một lề thói mới gắn liền với một thói quen sẵn có nếu cần thiết. Bạn có thể quyết định thực hiện cuộc gọi hình ảnh với cả gia đình sau bữa trưa Chủ nhật hoặc tạo chủ đề trò chuyện với những người sống cùng bạn trong bữa sáng mà không bị điện thoại hoặc TV làm xao nhãng. Bạn có thể lựa chọn đi bộ đến quán ăn trưa với một đồng nghiệp để trò chuyện trên đường hoặc chạy bộ cùng một người bạn và cập nhật tình hình với nhau. 2. Hãy xem xét những người mà bạn thường xuyên trò chuyện. Bạn có tiếp xúc với nhiều quan điểm khác nhau không hay đang ở trong một chiếc hộp cộng hưởng? Hãy cố gắng bắt chuyện trong khi xếp hàng, khi chờ xe buýt, hoặc cùng với ai đó ở chỗ làm mà bạn thường bắt gặp nhưng ít khi trò chuyện cùng. Đặt mục tiêu nói chuyện với những người thuộc các nhóm tuổi khác nhau và có nền tảng văn hóa khác nhau. Ngay cả những cuộc trò chuyện ngắn cũng có thể đem lại những kỉ niệm khó quên. 3. Thỉnh thoảng hãy dừng sử dụng thiết bị điện tử. Trong thời gian di chuyển tới chỗ làm hoặc đi mua sắm, bạn có thể nghe podcast, sách nói hoặc thư giãn với âm nhạc – đều rất hữu ích, nhưng đó cũng là cơ hội để bạn quan sát và tương tác với những người khác. Hãy lên kế hoạch để tiếp cận sao cho cân bằng. Nếu bạn luôn thường trực bộ tai nghe khi đi bất kì đâu và không trò chuyện với ai, bạn nên cân nhắc những cơ hội trò chuyện mà mình đang bỏ lỡ. 4. Dành thời gian trò chuyện với con trẻ. Phần lớn chúng sẽ rất vui vẻ kể với bạn về những điều chúng đang có hứng thú. Đây là một cách rất tốt để luyện khả năng lắng nghe và trao giá trị thực sự cho đứa trẻ. Trẻ em thường bị bỏ qua trong các cuộc thảo luận, nhưng chúng lại có thể đưa ra những quan sát tinh tường khi bạn dành thời gian tán gẫu với chúng. 5. Tương tự, hãy lập kế hoạch để trò chuyện với những người thuộc thế hệ trước. Họ đã trải qua những thay đổi lớn lao và có thể là nguồn thông tin, hiểu biết đáng quý. Hãy cân nhắc trò chuyện với những người trong gia đình, hàng xóm, hay những người bạn thường gặp. 6. Lên kế hoạch thực hiện những cuộc trò chuyện sâu sắc hơn với những người thân thiết với bạn. Chúng ta thường nói đến những điều lặt vặt khi gặp nhau, và giống như một món ăn vặt nhiều đường, cảm giác thỏa mãn không kéo dài. Nội dung những cuộc trò chuyện chất lượng chắc chắn là về những điều quan trọng hơn tình hình thời tiết và bạn định ăn gì tối nay. Hãy cố gắng chuyển từ nói chuyện về con người sang nói về các sự kiện, sau đó là về các ý tưởng. Nếu bạn cần gợi ý, hãy tìm kiếm trên mạng danh sách những câu bắt chuyện hiệu quả.43 Thay đổi quan điểm khi cần thiết Không thể tiến bộ nếu không thay đổi, và những người không thay đổi được tâm trí của mình cũng chẳng thể thay đổi bất kì thứ gì.” - George Bernard Shaw Tại sao? Một thói quen nữa giúp cải thiện khả năng tư duy phản biện là thay đổi quan điểm hoặc các quyết định của chúng ta khi có thêm nhiều dữ liệu hơn. Điều này không có nghĩa là bạn thiếu tự tin trong cách suy nghĩ hoặc ra quyết định, mà là bạn cởi mở và thừa nhận khi phạm sai lầm, thay đổi góc nhìn nếu cần thiết. Bạn phải đặt tính chính xác và sự thật lên trên cái tôi của mình. Chúng ta đang sống trong một thế giới bùng nổ thông tin. Bạn có thể nghiên cứu tỉ mỉ một chủ đề nào đó [trước khi ra quyết định], rồi người ta phát hiện thêm dữ kiện mới khiến bạn phải thay đổi kết luận ban đầu. Các nhà khoa học liên tục phải làm như vậy; nếu không có những người tìm thấy và chấp nhận chứng cứ mới thì thế giới hẳn đã không đạt được nhiều tiến bộ công nghệ đến thế. Những người có tư duy phản biện coi thói quen ra quyết định là trường hợp mang tính cởi mở thay vì đóng kín, là mặt tích cực cho phép họ đạt được những kết quả tốt hơn chứ không chỉ là một phần năng lực của họ. Thói quen này thuộc loại làm khó hơn nói! Để trở nên thành thạo, bạn cần quan tâm tìm kiếm sự thật hơn là cho rằng mình luôn đúng.44 Bằng cách nào? Bạn cần Xác lập, Khắc sâu hay Mở rộng thói quen này? Thói quen này thường liên quan tới vấn đề tự ái cá nhân. Một số người coi việc thay đổi suy nghĩ như một điểm yếu và xã hội thì xem nhẹ. Bạn cảm thấy sao khi phải thay đổi một quyết định? Nếu ai đó đem tới cho bạn thông tin mới đi ngược lại những kết luận trước đó của bạn, thì bạn cảm thấy biết ơn hay bực bội? Mức độ mà bạn bấu víu lấy kết luận “cũ” cho thấy bạn đã phát triển thói quen tinh thần này tốt đến đâu. 1. Cố gắng nhìn nhận các quyết định mà bạn đưa ra dưới dạng “một quyết định” chứ không phải “quyết định của tôi”. Khi một chứng cứ mới xuất hiện, bạn sẽ bớt thấy tự ái để thay đổi lựa chọn của mình, và cái tôi cũng sẽ ít cản trở bạn hơn. 2. Hãy tưởng tượng người đă ra lựa chọn là một người bạn hay một người họ hàng của bạn. Bạn sẽ khuyên họ làm gì? 3. Đôi khi, ta khó mà thay đổi suy nghĩ vì nó đòi hỏi ta thay đổi con đường đang đi. Giống như ví dụ ở phần trước, quay đầu lại và lựa chọn đường khác đúng đắn thì dễ hơn là cứ theo đuổi con đường sai lầm. Chi phí thời gian ngắn hạn mà bạn phải bỏ ra để sửa lỗi nhiều khả năng sẽ ít quan trọng hơn so với tác động lâu dài của một quyết định sai lầm. Hãy lựa chọn sao cho bạn trong tương lai biết ơn bản thân ở hiện tại. 4. Cố gắng nhìn nhận quyết định như một thử nghiệm khoa học hoặc một vụ kiện. Nếu các chứng cứ mới được phát hiện, hẳn bạn sẽ kì vọng các nhà khoa học và luật sư thay đổi quan điểm của mình. Điều tương tự cũng đúng với các lựa chọn trong cuộc sống của bạn. Trên đời có rất ít quyết định là thực sự đúng đắn vĩnh viễn. 5. Nhận diện những cái cớ của bạn và đặt câu hỏi liệu có phải bạn đưa chúng ra để bảo vệ một quan điểm đáng lẽ cần xét lại.45 Tránh kết luận vội vàng Tôi đã học cách có được sự kiên nhẫn lắng nghe khi người khác nói ra quan điểm của mình, ngay cả khi tôi nghĩ những quan điểm đó là sai. Bạn không thể đi đến kết luận công bằng trong một cuộc tranh chấp nếu không lắng nghe từ cả hai phía.” - Nelson Mandela Tại sao? Để trở thành một chuyên gia về tư duy phản biện, bạn cần luyện cho bản thân không vội vàng đi tới kết luận, đặc biệt là khi thiếu dữ liệu. Nhìn vào các thông tin hoặc các khía cạnh của tình huống hay vấn đề trước khi quyết định là một nỗ lực có ý thức. Nelson Mandela là một chuyên gia trong nghệ thuật ra quyết định một cách tôn trọng và trong nghệ thuật lãnh đạo. “Làm thế nào mà ông trở thành một nhà lãnh đạo vĩ đại như vậy?” có người đã hỏi ông. “Đó là vì tôi đã học cách cất tiếng sau cùng” – ông trả lời. Ông lớn lên trong môi trường nơi người đưa ra quyết định luôn lắng nghe ý kiến của người khác trước khi tham gia thảo luận. Ông coi vai trò của người lãnh đạo “không phải là bảo người khác làm gì mà là tìm kiếm sự đồng thuận”. Ông khuyên mọi người rằng: “Đừng tham gia tranh luận quá sớm”. Ông thường tóm tắt các điểm đã thảo luận vào cuối buổi họp và nhẹ nhàng lái nó theo hướng mà ông tin là sẽ dẫn đến quyết định tối ưu, ngay cả khi nó khác với quan điểm ban đầu của ông. Bằng cách nào? Hãy nhớ lại một tình huống mà bạn phải ra quyết định đối với sự vụ quan trọng nào đó, không chỉ là cân nhắc nên xem bộ phim nào tiếp theo. Điều này sẽ giúp bạn quyết định liệu mình cần Xác lập, Khắc sâu hay Mở rộng thói quen này. Bạn thường quyết định ngay lập tức mình muốn làm gì sau đó đi thuyết phục những người khác? Bạn có kiểm tra thông tin thật nhanh nhưng chỉ từ những nguồn tương đồng với những suy nghĩ ban đầu của bạn? Bạn có kiểm tra một số quyết định kĩ càng nhưng lại thả nổi những quyết định quan trọng khác vì đã quá mệt mỏi hoặc vì nó tiêu tốn quá nhiều thời gian? 1. Nhờ lắng nghe người khác trước khi nói, bạn có thể thu thập thông tin khách quan. Nhờ nghiên cứu trước khi quan điểm của mình, bạn có thể ngăn mình không bị ngả theo các định kiến, cảm xúc, hoặc lựa chọn con đường ngắn nhất mà không cân nhắc những phương án khác. Hãy làm theo Mandela: lắng nghe trước và nói sau cùng. 2. Tự hỏi mình câu trả lời hiển nhiên nhất là gì mỗi khi phải đối mặt với một quyết định, sau đó tự hỏi tại sao. Có phải vì đó là lựa chọn mà những người khác kì vọng bạn đưa ra? Nếu vậy, ai là người kì vọng bạn đưa ra lựa chọn đó? Bạn có thể biện bạch có chứng cứ cho quyết định của bạn với bản thân trong tương lai hay không? 3. Nếu bạn biết có những tình huống mà bạn thường đưa ta các quyết định vội vã, hãy ghi chúng lại. Lên kế hoạch cho các lựa chọn. Thỉnh thoảng, thật dễ để dự đoán khi nào bạn sẽ cần lựa chọn, nhưng lại thật khó để thực hiện nghiên cứu. Chẳng hạn, trong một buổi phỏng vấn xin việc, bạn sẽ cần đưa ra các kết luận về đội nhóm bạn sẽ làm việc cùng, địa điểm làm việc và vai trò của bạn. Bạn có thể chuẩn bị trước phần nào, nhưng thường đến ngày đó mới thu thập được một vài chứng cứ. Tuy thế, bạn có thể vạch sẵn những câu hỏi phù hợp về nơi làm việc hoặc đội nhóm. Bạn có thể đưa ra những quyết định hợp lí một cách dễ dàng hơn mà không phải dựa vào cảm giác hoặc những định kiến do thiếu thông tin. CÁC BƯỚC HÀNH ĐỘNG Với mỗi kĩ năng tư duy phản biện, hãy tìm ra điểm xuất phát phù hợp. Bạn có thể kẻ bảng giống như dưới đây để sắp xếp các suy nghĩ của mình. Hãy thành thật về những gì bạn đã làm và cân nhắc xem bạn sẽ tiếp tục phát triển thói quen này trong ngắn hạn, trung hạn, hay dài hạn ra sao bằng cách cam kết thực hiện một số bước cụ thể. Xác định mình sẽ bắt đầu từ đâu. Thành Rome không được xây nên chỉ sau một ngày, mà là từ từ từng viên gạch mỗi ngày. Bạn có thể xây dựng những trạng thái vô thức về tinh thần mới thật tuyệt vời giúp tiết kiệm thời gian và công sức về lâu dài để định hướng trong thế giới này. Cân nhắc sử dụng một ứng dụng hoặc bảng biểu theo dõi thói quen giống như bạn làm với thói quen thể chất. TÓM TẮT Hướng tới xác lập, khắc sâu và mở rộng các thói quen tư duy phản biện theo thời gian. Nhận diện điểm bắt đầu cho mỗi thói quen nhằm tạo thành trạng thái vô thức mới. Các thói quen nên phát triển bao gồm: • Đọc rộng các chủ đề đều đặn hằng ngày. • Viết lách. • Xây dựng phương pháp để đạt được mục tiêu. • Kiểm tra lại và tự vấn bản thân. • Có các cuộc trò chuyện chất lượng. • Thay đổi quan điểm của mình khi cần thiết. • Tránh kết luận vội vã. • Lên kế hoạch cho các thói quen bằng vòng lặp thói quen và gắn chúng với các thói quen có sẵn. Chúng tôi không bán sách, chúng tôi bán kiến thức quản trị vượt trội của những doanh nhân và tập đoàn hàng đầu! - 4 - ĐỂ THÓI QUEN BỀN VỮNG HÔM NAY, NGÀY MAI, TỚI CẢ NĂM SAU Thói quen là một cái dây cáp; mỗi ngày chúng ta bện một sợi, cho tới cuối cùng không thể giật đứt được.” - Horace Mann Giả sử bạn mua một chiếc xe mới. Nó không có một vết xước, sạch bong và chạy rất mượt. Bạn muốn duy trì mãi trạng thái đó. Bạn rửa xe mỗi cuối tuần, không ăn uống trong xe nhưng vẫn hút bụi ghế và thảm. Bạn thường xuyên kiểm tra mức dầu và các thiết bị điện tử. Bạn kiểm tra áp suất lốp trước mỗi chuyến đi dài. Năm năm trôi qua, bạn vẫn dùng chiếc xe nay đã cũ đó. Bạn có còn chăm sóc nó cẩn thận như khi nó vẫn mới toanh không? Bạn có còn rửa xe, kiểm tra xe và bảo dưỡng nó kỹ càng như trước không? Những thói quen sẽ thay đổi theo thời gian nếu chúng ta để mặc chúng. Ngay cả những thói quen bắt rễ bền chặt nhất cũng có thể phai mờ sau nhiều tháng hay nhiều năm nếu bạn không chủ ý cố gắng duy trì. Đây là lí do bọn trẻ có thể rất giỏi trong việc tắm rửa cho thú cưng mới mua, người lớn có thể rất giỏi trong việc dành thời gian tìm hiểu về đối tượng hẹn hò mới, và bất kì ai cũng có thể cam kết thực hiện một chương trình tập luyện mới hoặc một sở thích mới trong vài tháng. Sau khi sự mới lạ qua đi, bạn sẽ phải tìm cách gắn chặt một thói quen mà mình đã xác lập. KHIẾN THÓI QUEN TRỞ NÊN BỀN VỮNG Đôi khi cuộc sống thay đổi và những tín hiệu cho thói quen của bạn có thể thay đổi theo. Bạn thay đổi công việc và phòng gym bạn thường tới tập mỗi ngày, vốn nằm trên đường về nhà nay lại không thuận đường, nên bạn không đến nữa. Bạn mới có con và giờ bạn quên cả việc đánh răng mỗi sáng. Bạn phải nỗ lực một cách có ý thức để duy trì các thói quen hiện tại ngay cả khi cuộc sống thay đổi. Chương này nói về cách duy trì các thói quen theo thời gian để ngăn chúng trở nên nhàm chán, giúp bạn cảm nhận được những lợi ích từ chúng để khi cuộc sống thay đổi, bạn vẫn duy trì các thói quen của mình. Sắp xếp những gì bạn làm Bạn thường đi mua hàng tạp hóa như thế nào? Bạn có viết danh sách những thứ cần mua không hay cứ thế đi ra cửa hàng khi thấy đồ ăn sắp hết? Những gì bạn làm trong tình huống này hé lộ nhiều điều về mức độ có tổ chức của bạn nói chung. Bạn có thể tiết kiệm thời gian và tránh lãng phí cả tiền bạc lẫn thức ăn nếu có tổ chức. Hãy lên thực đơn cho cả tuần và viết danh sách hàng hóa cần mua đối với những thứ bạn đang không có sẵn. Bạn có thể nấu nướng trước cho cả tuần để chuẩn bị sẵn thức ăn trong những ngày bận rộn. Tốt hơn cả, nếu khắc sâu những thói quen mang tính tổ chức như thế này để sắp xếp các công việc hằng ngày, bạn sẽ giải phóng được thời gian và trí lực cho những việc khác. Thật khó phấn khích trước bảng kế hoạch bữa ăn, nhưng nếu nhờ thế mà ta tránh được những bối rối về thực đơn vào phút chót, giảm chi phí đi ăn nhà hàng và không cần ra khỏi nhà vào đêm muộn để mua những thứ thiết yếu, thì đó cũng là điều đáng mừng đấy chứ! Sắp xếp các công việc cần làm theo thứ tự và đặt ra mức độ ưu tiên là một cách hay để khiến một ngày rắc rối trở nên có tổ chức hơn. Khi có ý thức về trật tự, chúng ta thường làm được nhiều việc hơn. Vì một phần của việc tiếp nhận các thói quen tư duy phản biện chính là tổ chức và đặt thứ tự ưu tiên, hãy cố gắng tạo cho mình thói quen sử dụng danh sách công việc trong những ngày bận rộn. Có một cách đơn giản là bạn hãy mua hoặc tự tạo một công cụ lập kế hoạch, kết hợp nhật kí với danh sách việc cần làm. Bạn có thể ghi ra các công việc hằng tháng, hằng tuần hoặc hằng ngày rồi dễ dàng sắp xếp chúng cho vừa vặn với lịch trình của mình. Nếu bạn có những công việc cần cả gia đình cùng thực hiện, công cụ này cho phép người khác có thể cùng xem và sử dụng. Lên kế hoạch tắm rửa cho thú cưng, đổ rác và những công việc lặt vặt khác sẽ giúp bạn tiết kiệm thời gian và giải phóng tâm trí. Hãy sắp xếp ngôi nhà của bạn thật gọn gàng để tâm trí bạn cũng được gọn gàng. Các phương pháp khác nhau như nghệ thuật dọn dẹp “KonMarie”46 hoặc kế hoạch việc nhà Team TOMM47 cũng có thể hướng dẫn bạn tổ chức những khía cạnh nhỏ này của cuộc sống, trả lại cho bạn không gian và thời gian suy nghĩ. Khi những điều thiết yếu hằng ngày đã trở nên chỉn chu, bạn có thể đối phó với thay đổi tốt hơn. Bạn sẽ bớt gặp phải những điều rối loạn khiến bạn xao nhãng khỏi các thói quen tư duy phản biện mới mà bạn muốn khắc sâu. Nhìn nhận về cơ thể và tâm trí Hãy nhớ lại mẫu đăng kí gần đây nhất mà bạn điền. Dù đó là đơn đăng kí học Đại học hay xin việc, nhiều khả năng nó có những câu hỏi về hoạt động ngoại khóa bạn đã tham gia. Nó không chỉ hỏi về điểm số hoặc các vai trò bạn đã đảm nhận. Không ai muốn thuê một kẻ lười biếng, nhưng cũng rất ít nhà tuyển dụng muốn thuê một người không có thú vui gì khác ngoài công việc hay chuyện học hành. Từ chối các cuộc tụ tập xã giao để dành thời gian học tập hoặc phấn đấu thăng tiến trong công việc nghe có vẻ hay, nhưng chúng ta vẫn phải cân bằng để ngăn mình không bị quá tải. Bạn có thể lên kế hoạch cho cuộc sống chi li tới từng phút, nhưng đôi khi tâm trạng của bạn không ủng hộ điều đó. Sẽ có những ngày bạn cảm thấy giàu năng lượng và vui vẻ hơn những ngày khác. Điều này là bình thường, không phải là thất bại. Hiểu rõ những giới hạn của mình và đừng đi quá xa. Bạn có thể tính toán mình cần bao nhiêu thời gian để ngủ, giao tiếp xã hội, tập thể dục, dành cho hoạt động tâm linh, tĩnh tâm suy nghĩ cho mạch lạc. Khoảng thời gian này là khác nhau đối với mỗi người. Hãy chủ tâm tìm ra các giới hạn của mình, sau đó đảm bảo kế hoạch hằng ngày của bạn phù hợp với chúng. Giữ cho bản thân một cách nhìn nhận cởi mở hơn trong cuộc sống sẽ giúp bạn phát triển tính rộng lượng, cởi mở và lòng đồng cảm với người khác. Những thói quen mới sẽ dễ duy trì hơn nếu bạn không cảm thấy kiệt sức hay thấy như mình phải hy sinh một thứ vô cùng quan trọng với bản thân. Quyết định ngừng tập thể dục để đọc sách nhiều hơn không nên là mục tiêu và cũng khó đem lại lợi ích gì cho bạn. Tìm kiếm đam mê, lí do, mục đích, hay mục tiêu thực sự Nếu được chọn làm bất kì việc gì trong cuộc đời mình, bạn sẽ làm gì? Tiếp tục việc bạn đang làm hay thay đổi hẳn hướng đi? Mọi thứ bạn làm, đặc biệt là các thói quen, nên có mục đích và giúp bạn đạt được điều mình mong muốn trong cuộc sống. Nếu mọi thứ bạn làm, kể cả cách tư duy, là dựa trên những gì bạn ưa thích và muốn đạt được, thì những thói quen như tư duy phản biện đều rất dễ xây dựng. Có thể bạn thích làm việc với các sinh viên trẻ để tổ chức các buổi hội thảo nghề nghiệp. Bạn nhận ra mình đam mê tiếp xúc và giúp đỡ người khác, một việc đem lại cho bạn cảm giác thành tựu. Bạn biết mình sẽ đạt được hiệu quả cao hơn trong vai trò đó nếu luôn tư duy phản biện, đặt câu hỏi hợp lí, lắng nghe chủ động và áp dụng các kĩ năng tư duy phản biện khác. Khi chủ động kết nối việc phát triển các kĩ năng đó với vai trò lí tưởng, bạn đã đem lại cho mình một “phần thưởng” nữa trong vòng lặp thói quen. Thói quen sẽ quyết định tiềm năng tương lai của bạn và của những người khác. Điều này cũng đúng đối với những mối quan hệ cá nhân. Mục tiêu lớn nhất của bạn có thể là hoàn thành vai trò làm cha mẹ hoặc trở thành người bạn đời tuyệt vời. Không vội vã kết luận, công bằng và khiêm tốn, đồng thời thúc đẩy việc giao tiếp rõ ràng hơn trong các mối quan hệ cá nhân và mục tiêu công việc của bạn sẽ mang tới những lợi ích hiển nhiên. Chính vì những thói quen tư duy phản biện có tác động tích cực đối với mọi khía cạnh đời sống của bạn như vậy và không bị giới hạn trong một giai đoạn nào đó của cuộc đời nên chúng mới là những thói quen mấu chốt cần nuôi dưỡng. 3. Phân tích kiểu mẫu và sử dụng những khám phá này để tạo nên những thay đổi tích cực. Thói quen viết của bạn có thể dẫn đến những thay đổi trong các thói quen khác. Khắc sâu thói quen có phương pháp (không phải mục tiêu) """