Mười Ngày Rung Chuyển Thế Giới PDF EPUB

" Mười Ngày Rung Chuyển Thế Giới PDF EPUB 🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Mười Ngày Rung Chuyển Thế Giới PDF EPUB Ebooks Nhóm Zalo Mười ngày rung chuyển thế giới John Reed. Kỷ niệm 90 năm Cách mạng tháng Mười vĩ đại Nhà xuất bản Văn Hóa – Tháng 10 năm 1977 Đặng Thế Bình và Trương Đắc Vỵ dịch. Các thành viên của trang web www.nuocnga.net đánh máy lại. Xin chân thành cám ơn tất cả các bạn, mà đặc biệt là bạn Nthach1, người đã khởi xướng và có đóng góp lớn nhất trong việc này. Nguồn : www.nuocnga.net Giới thiệu cuốn sách “Mười ngày rung chuyển thế giới” của John Reed Chương một. Bối cảnh lịch sử Chương hai. Bão táp tới gần Chương ba. Trước giờ khởi nghĩa Chương bốn. Chính phủ lâm thời sụp đổ Chương năm. Lao mình vào hành động Chương sáu. Ủy ban Cứu quốc và Cứu Cách mạng Chương bảy. Mặt trận cách mạng Chương tám. Phản Cách mạng Chương chín. Thắng lợi Chương 10 : Matxcơva Giới thiệu cuốn sách “Mười ngày rung chuyển thế giới” của John Reed Kỷ niệm 90 năm Cách mạng tháng Mười Nga vĩ đại Nhân dịp kỷ niệm tròn 90 năm Cách mạng Tháng Mười Nga 7/11/1917 – 7/11/2007, trang web www.nuocnga.net xin giới thiệu lại cùng mọi người cuốn sách “Mười ngày rung chuyển thế giới” của nhà văn Mỹ John Reed. Ông là một nhà văn đã từng sống tại nước Nga trong giai đoạn của cuộc cách mạng vĩ đại này, tác phẩm này của ông đã nói lên hoàn toàn sự thật về cuộc cách mạng theo một cách nhìn của một người ngoại quốc. John Reed nói: " – Trong quá trình của cuộc chiến đấu, tôi không phải là một kẻ bàng quan. Nhưng khi kể lại lịch sử những ngày vĩ đại ấy, tôi đã muốn nhận xét sự việc với con mắt của một người ghi chép có lương tâm, cố gắng ghi lại sự thật " Cuốn sách đã toát lên toàn bộ nguyên nhân xảy ra cũng như quá trình của cuộc cách mạng, nó cho ta thấy toàn cảnh của nước Nga trước, trong và sau cuộc cách mạng. Đã nhiều người hỏi: - Cách mạng tháng Mười là một cuộc cách mạng nổ ra nhằm lật đổ nền quân chủ đang mục rữa của nước Nga? - Xin thưa rằng: hoàn toàn sai. Vậy cuộc cách mạng này mang những ý nghĩa gì cho cho thế giới như lời tựa của cuốn sách? Cuộc Cách mạng tháng Mười là hiện thân của giai cấp vô sản, giai cấp bị bóc lột tàn nhẫn, nó đã mang lại cho người dân nghèo ở nước Nga có một cuộc sống ấm no hơn, được đối xử bình đẳng như những người dân khác trên đất nước họ. Nó cũng là một nguồn động lực để thúc đẩy khí phách cho nhiều dân tộc khác trên thế giới, trong đó có Việt Nam noi theo để lật đổ cường hào ác bá, những tầng lớp khinh người như rác, những chủ nghĩa thực dân để giành lấy sự độc lập, tự do, bình đẳng và xóa bỏ kiếp nô lệ, tôi đòi. Lênin sau khi đọc xong cuốn sách này, ông liền viết cho nhà xuất bản ở Mỹ: "Sau khi đã đọc xong một cách vô cùng hứng thú và chăm chú từ đầu đến cuối cuốn sách của John Reed - MƯỜI NGÀY RUNG CHUYỂN THẾ GIỚI, tôi hết lòng giới thiệu tác phẩm này với công nhân tất cả các nước. Tôi mong muốn cuốn sách này được phát hành hàng triệu bản và dịch ra đủ mọi thứ tiếng, vì nó sinh động về những sự kiện cực kỳ quan trọng để hiểu thế nào thế nào là cách mạng vô sản, thế nào là chuyên chính vô sản. Những vấn đề đó ngày nay đang được thảo luận rộng rãi, nhưng trước khi bác bỏ những ý kiến này, cần phải hiểu hết ý nghĩa của sự quyết định của mình. Chắc chắn là cuốn sách của John Reed sẽ làm sáng tỏ thêm vấn đề căn bản này của phong trào công nhân toàn thế giới” – V.I Lenin – 1919. Chương một. Bối cảnh lịch sử Vào cuối tháng 9 năm 1917, một giáo sư ngoại quốc về môn xã hội học, lúc đó đang đi thăm nước Nga đến gặp tôi ở Pêtơrôgrad. Ông đã được giới công thương và trí thức cho hay cách mạng đang xuống dần. Sau khi viết một bài về vấn đề đó, giáo sư đi thăm nước Nga, đến thăm các thành phố công nghiệp, về nông thôn và ông ngạc nhiên thấy rằng trái lại, cách mạng đang tiến triển nhanh Trong đám quần chúng lao động thành thị cũng như nông thôn, đâu đâu cũng thấy đòi “ruộng đất cho nông dân, xí nghiệp cho công nhân”. Và nếu giáo sư ấy đến thăm ngoài mặt trận, ông sẽ thấy toàn quân đang bàn về vấn đề hòa bình… Giáo sư thấy khó hiểu, thực ra thì chẳng có gì khó hiểu vì cả vì cả hai nhận xét trên đây đều đúng: một đằng giai cấp hữu sản càng ngày càng bảo thủ, một đằng quần chúng nhân dân ngày càng cấp tiến. Các giới công thương và trí thức cho rằng cách mạng đã đi đủ xa và đã kéo dài quá lâu rồi, và đã đến lúc tình thế phải được ổn định. Các nhóm xă hội ôn hòa – phe Mensevich “đến cùng” và phe xã hội cách mạng – là những nhóm ủng hộ Chính phủ lâm thời Kerenxki, cũng tán thành ý kiến đó. Ngày 14/10, cơ quan chính thức của phe xã hội “ôn hòa” viết: Tấn kịch cách mạng gồm hai màn: thủ tiêu chế độ cũ và thành lập chế độ mới. Màn một diễn như vậy đã đủ lâu rồi, giờ là lúc chuyển sang màn hai và diễn màn này càng nhanh càng tốt. Một nhà đại cách mạng đã nói: “Các bạn, chúng ta hãy nhanh chóng kết thúc cuộc cách mạng. Người nào để cho nó kéo dài sẽ không thu được kết quả…” Quần chúng công nông binh, trái lại, quả quyết rằng “màn một” chưa xong. Ngoài mặt trận, các ủy ban quân đội luôn luôn xung đột với bọn sĩ quan không chịu đối xử nhân đạo với binh lính. Ở hậu phương, những ủy viên ủy ban ruộng đất do nông dân bầu ra, bị bỏ tù vì muốn đem thi hành những luật lệ của chính phủ về ruộng đất. Trong các xí nghiệp, công nhân đấu tranh chống bọn chủ lập sổ đen và giãn nợ. Thậm chí những người trước kia bị đưa đi đày vì lý do chính trị nay mãn hạn đều bị coi như những phần tử “thành tích bất hảo” và bị trục xuất khỏi xứ sở, và có trường hợp những người xuất ngoại nay trở về quê hương cũng bị truy nã bắt bớ về những hoạt động cách mạng của họ từ hồi 1905. Trước sự bất bình của quần chúng biểu hiện trên nhiều mặt. Phe xã hội “ôn hòa” chỉ có một câu trả lời: “Hãy chờ hội nghị lập hiến họp vào tháng chạp sắp tới”. Nhưng quần chúng không thỏa mãn với câu trả lời này. Hội nghị lập hiến họp, điều đó cũng tốt thôi, nhưng chính là để đạt một số mục đích nhất định mà nhân dân Nga đã làm cách mạng và đã có những người hy sinh cho cách mạng, chết mục xương trong những nấm mồ chung ở Diễn võ trường, dù có hội nghị lập hiến hay không, những mục đích này vẫn phải được thực hiện: hòa bình, ruộng đất và công nhân kiểm sát công nghiệp. Hội nghị lập hiến đã bị hoãn đi hoãn lại và sẽ còn bị hoãn nữa cho tới khi tình hình quần chúng dịu bớt – có lẽ là để cho quần chúng phải thay đổi những yêu sách của họ đi. Dù sao đi nữa, cách mạng đã mất toi tám tháng rồi mà chẳng đâu vào đâu cả… Trong khi đó, binh lính bắt đầu giải quyết vấn đề hòa bình bằng cách đào ngũ, nông dân đốt nhà địa chủ và chiếm lấy ấp trại lớn, công nhân thì phá hoại và đình công… đương nhiên là bon chủ nhà máy, địa chủ và sĩ quan dùng mọi quyền lực của họ để chống lại bất cứ một cuộc hòa giải dân chủ nào… Chính phủ lâm thời hết đưa ra những cải cách vô hiệu quả lại dùng những biện pháp đàn áp tàn bạo. Bộ trưởng bộ lao động, đảng viên xã hội, ra nghị định cấm tất cả các ủy ban công nhân không được hội họp trong giờ làm việc. Ngoài mặt trận, “bọn quấy rối” của các đảng phái chính trị đối lập bị bắt bớ, báo chí cấp tiến bị đóng cửa và những nhà tuyên truyền cách mạng bị khép án tử hình. Người ta âm mưu tước vũ khí đội xích vệ. Lính Côdắc được điều về các tỉnh để giữ trật tự… Phe xã hội “ôn hòa” và các lãnh tụ của họ ở trong chính phủ ủng hộ những biện pháp trên; họ cho rằng cần phải hợp tác với các giai cấp hữu sản. Chẳng bao lâu, quần chúng bỏ rơi họ và di theo những người Bônsevich là những người chủ trương hòa bình, ruộng đất của giai cấp cần lao. Tháng 9/1917, tình thế trở lên quyết liệt. đi ngược lại ý kiến của tuyệt đại đa số nhân dân, Kêrenxki và phe xã hội “ôn hòa” lập ra một chính phủ liên hiệp trong đó có các giai cấp hữu sản; kết quả từ đấy Mensevich và xã hội cách mạng mất hết tín nhiệm của nhân dân. Trung tuần tháng mười, trong một bài báo nhan đề “Bọn bộ trưởng xã hội”, tờ "Con đường của công nhân" đã nói lên sự phẫn nộ của nhân dân đối với phe xã hội “ôn hòa”. Đây là những công trạng của chúng: Xêreteli: được sự giúp đỡ của tướng Pôloxep, đã tước vũ khí của công nhân, phá những hoạt động của binh lính cách mạng và áp dụng tội tử hình trong quân đội. Xcôbeliev: thoạt đầu định bắt bọn tư bản nộp thuế lợi nhuận 100% nhưng rốt cục… lại âm mưu giải tán các ủy ban công nhân tại các xưởng và nhà máy. Apxentiev: đã bắt giam hàng trăm nông dân là ủy viên các ủy ban ruộng đất và đóng cửa hàng chục tờ báo của công nhân và binh lính. Trecnov: đã ký vào bản tuyên ngôn của Nga Hoàng hạ lệnh giải tán quốc hội Phần Lan. Xavincov: đã công khai liên kết với tướng Coocnilov; sở dĩ hắn đã không dâng được Petrograd cho “nhà cứu quốc” này vì có những hoàn cảnh không tùy thuộc vào ý nuốn của hắn. Darutni: được sự đồng ý của Alecxinxki và Kerenxki, đã bắt giam hàng nghìn công nhân, binh lính và thủy thủ cách mạng, tham gia vào việc dựng lên “vụ án” Bônsêvich, một vụ án cũng nhơ nhuốc cho nền tư pháp Nga như vụ Bâylit. Nikitin: đã hành động như một tên mật thám đê hèn chống lại công nhân đường sắt Kêrenxki: về tên này, tốt hơn là không nói gì. Những việc hắn làm kể ra không xuể… Đại hội đại biểu hạm đội Bantic họp ở Hanxinhpho đã thông qua một bản nghị quyết mở đầu như sau: Chúng tôi đòi lập tức trục xuất ra khỏi hàng ngũ chính phủ lâm thời tên “xã hội” Kerenxki, một tên phiêu lưu chính trị; bằng những thủ đoạn dọa dẫm đê hèn nhằm phục vụ cho giai cấp tư sản, tên này đang bôi nhọ và gây tổn thất cho cuộc cách mạng vĩ đại cũng như cho quần chúng cách mạng… Tất cả những sự việc trên đây đã trực tiếp làm cho nhóm Bônsevich trở lên lớn mạnh… Từ tháng 3/1917, khi công nhân và binh lính như nước lũ ào ào xông tới cung điện Tôrit bắt buộc cái viện Duma do dự do Nga Hoàng lập ra phải nắm quyền tối cao ở nước Nga, chính quần chúng nhân dân, công nhân, binh lính và nông dân đã quyết đinh mọi sự đổi thay trong quá trình của cuộc cách mạng. Họ đã lật đổ chính phủ Miliucov; các Xô Viếtcủa họ đã tuyên bố trước thế giới những điều kiện đình chiến của nước Nga: “không chiếm đất đai, không đòi bồi thường và các dân tộc có quyền tự quyết”: cũng tháng 7 năm đó, quần chúng vô sản lại một lần nữa tự động nổi dậy và như bão táp kéo vào cung điện Tôrit đòi các Xô Viết của họ nắm lấy chính quyền nước Nga. Lenin và các đồng chí. Tranh của họa sĩ Yu. Belov Những người Bônsevich, lúc đó còn một nhóm chính trị nhỏ bé, đã đứng ra dẫn đầu phong trào. Cuộc nổi dậy bị thất bại nặng nề và kết cục là dư luận quần chúng quay trở lại chống họ. Những toán quân mất tướng của họ phải rút lui vào khu Vibo ở Petrograd, một khu ngoại ô như khu Thánh Angtoan ở Paris. Một cuộc lùng bắt dã man diễn ra, hàng trăm người Bônsevich bị bắt giam, trong số đó có Tờrôtxki, bà Côlongtai và Cameniev; Lênin và Dinoviev phải trốn đi để thoát khỏi vòng lao lý, các tờ báo của Bônsevich bị đình bản. Những phần tử khiêu khích và phản động không ngớt lời rêu rao rằng những người Bônsevich là tay sai của Đức kỳ cho khi nào cả thế giới tưởng thật. Nhưng chính phủ lâm thời không sao buộc tội được họ; những tài liệu chứng minh rằng đây là một cuộc âm mưu thân Đức đều bị vạch trần là giả mạo và trừ sáu người còn bị giam giữ, dần dần những người Bônsevich được thả ra hết, không phải xét xử, cũng không phải bảo lãnh hoặc chỉ phải bảo lãnh theo hình thức mà thôi. Không ai có thể chối cãi sự bất lực và do dự của cái Chính phủ lâm thời luôn luôn thay đổi này. Những người Bônsevich lại đưa ra khẩu hiệu mà quần chúng rất ưa thích: “Tất cả chính quyền cho các Xô Viết!” hành động của những người Bônsevich không phải chỉ nhằm quyền lợi riêng vì lúc này phe xã hội “ôn hòa”, những kẻ tử thù của họ còn chiếm đa số trong các Xô Viết. Hơn thế nữa, căn cứ vào nguyện vọng mộc mạc, đơn giản của quần chúng công nông binh, họ đã đề ra một chương trình hành động cấp tốc. Trong lúc bọn Mensevich “đến cùng” và phe xã hội cách mạng đi vào con đường thỏa hiệp với giai cấp tư sản thì những người Bônsevich đã nhanh chóng nắm được quần chúng Nga. Mới hồi tháng 7, họ còn bị săn bắt và khinh miệt, đến tháng 9 họ đã tranh thủ được hầu hết công nhân thủ đô, thủy thủ hạm đội Bantic và binh lính. Cuộc bầu cử các thành phố lớn vào tháng 9/1917 có một ý nghĩa to lớn: Mensevich và xã hội cách mạng chỉ còn chiếm có 18% số phiếu – hồi tháng 6 bọn họ chiếm hơn 70%... Có một điều ở đây làm cho các nhà quan sát ngoại quốc khó hiểu là các Ủy ban chấp hành trung ương Xô Viết, các Ủy ban trung ương của một số công đoàn – đặc biệt là công đoàn công nhân bưu điện và đường sắt – chống đối nhóm Bônsevich một cách mãnh liệt. Những ủy ban trung ương này đều được bầu ra từ giữa mùa hạ, có khi còn trước nữa, khi Mensevich và xã hội cách mạng còn nắm được một số lớn quần chúng; bọn họ đã tìm cách trì hoãn ngăn cản mọi việc bầu cử. Theo điều lệ của các Xô Viết đại biểu công nhân và binh lính thì lẽ ra đại hội toàn Nga phải họp vào tháng chín; nhưng ủy ban chấp hành trung ương các Xô Viết đại biểu công nhân và binh lính toàn Nga (gọi tắt là ủy ban trung ương Xô Viết toàn Nga) không chịu triệu tập, viện lẽ rằng chỉ còn hai tháng nữa hội nghị lập hiến đã họp và tới lúc đó thì các Xô Viết sẽ rút lui. Dần dần, những người Bônsevich chiếm ưu thế trong các Xô Viết địa phương tại khắp nước Nga, trong các công đoàn các ngành, trong hàng ngũ binh lính và thủy thủ. Các Xô Viết nông dân thì còn nặng tính bảo thủ vì trong nông thôn còn lạc hậu, sự giác ngộ chính trị chậm phát triển và vì đảng xã hội cách mạng đã tuyên chuyền vận động nông dân trong cả một thế hệ…Tuy nhiên ngay trong nông dân, một nhóm cách mạng cũng đang hình thành. Nhóm này xuất hiện hồi tháng 10, khi cánh tả của phe xã hội cách mạng tách ra và trở thành một nhóm chính trị mới, nhóm xã hội cách mạng cánh tả. Đồng thời ở khắp nơi lại có những biểu hiện rằng các lực lượng phản động đang lấy lại được lòng tự tin: thí dụ như tại rạp hí kịch Toroitxki ở Pêtrograd, trong lúc đang diễn vở hài kịch – "Những tội của Nga Hoàng", một nhóm bảo hoàng đã phá đám và dọa “thịt” các diễn viên vì “đã xúc phạm tới Hoàng đế”. Một vài tờ báo tỏ ý mong muốn có một “Napoleon Nga”. Giới trí thức tư sản thường gọi các Xô Viết đại biểu công nhân (Rabotchikh Deputatov) là các Xô Viết đại biểu chó (Sabatchikh Deputatov) . Ngày 15/10, tôi có nói chuyện với Xtepangiêoocgiovich Lianodov, một nhà đại tư bản Nga, được mệnh danh là: "nhà triệu phú Rốcpheler Nga”, ông này có xu hướng chính trị của nhóm dân chủ lập hiến Ông ta nói: “Cách mạng là một căn bệnh. Sớm muộn các nước ngoài cũng can thiệp vào – như người ta chữa thuốc cho một đứa trẻ có bệnh và dạy nó tập đi. Tuy nhiên, đó không phải là liều thuốc hay nhất nhưng các nước cần phải nhìn thấy nguy cơ của chủ nghĩa Bônsevich ngay tại nước họ và nhận ra rằng những thuyết như “chuyên chính vô sản”, “cách mạng toàn thể xã hội thế giới” lan nhanh như bệnh truyền nhiễm… Có hy vọng là sự can thiệp này sẽ không cần thiết vì hiện nay giao thông vận tải đang nguy ngập, các xí nghiệp ngừng hoạt động và quân Đức đang tiến, đói khổ và thua trận có thể làm cho nhân dân Nga phải biết nghĩ…” Ông Lianodov nhấn mạnh rằng dù ở trong tình thế nào đi nữa, các nhà công thương cũng sẽ không thể để cho các ủy ban xí nghiệp của công nhân tồn tại, hoặc để cho họ nắm một phần nhỏ nào của việc quản lý công nghiệp. Ông nói tiếp: “còn đối với bọn Bônsevich, người ta sẽ giải quyết bằng một trong hai biện pháp sau đây: có thể là chính phủ sẽ rút khỏi Petrograd, sau đó ra lệnh thiết quân luật, rồi viên chỉ huy quân sự sẽ đối phó với các ngài đó mà chẳng cần tới những hình thức pháp lý… Hoặc nếu như hội nghị lập hiến tỏ ra có bát cứ khuynh hướng không tưởng nào thì có thể giải tán nó bằng vũ lực…” Mùa đông đã đến, mùa đông khủng khiếp của nước Nga. Tôi nghe thấy các nhà công thương nói: “mùa đông bao giờ cũng là người bạn tốt nhất của nước Nga. Có lẽ giờ đây mùa đông sẽ thanh toán cách mạng cho chúng ta.”. Ngoài mặt trận giá lạnh, binh lính vẫn bị đói và chết dần chết mòn, họ không còn chút phấn khởi nào. Đầu máy và toa xe lửa hỏng nát, lương thực thiếu dần, các xí nghiệp đóng cửa. Quần chúng tuyệt vọng và nguyền rủa giai cấp tư sản phá hoại đời sống nhân dân và đưa quân đội đến chỗ bại trận. Riga đã bị dâng cho địch ngay sau khi tướng Coocnilov công khai tuyên bố: “Phải chăng chúng ta phải mất Riga thì nhân dân mới có ý thức về nhiệm vụ của mình?” Đối với người Mỹ, thật không thể ngờ được rằng cuộc đấu tranh giai cấp lại có thể tới một mức độ cao như vậy. Nhưng bản thân tôi đã gặp những sĩ quan ở mặt trận phía bắc. Họ nói một cách dứt khoát rằng thà thua trận còn hơn là hợp tác với các Ủy ban binh lính. Bí thư khu Petrograd của đảng dân chủ lập hiến nói với tôi rằng sự phá hoại nền kinh tế toàn quốc nằm trong một kế hoạch nhằm phá hoại uy tín của cách mạng. Một nhà ngoại giao của một nước đồng minh,mà tôi đã hứa là không nêu tên tuổi ra đây, cũng xác nhạn điều đó. Tôi biết rõ có một vài chủ mỏ đã tiêu hủy máy móc trước khi rút khỏi nhà máy dệt ở Moscow và có những nhân viên đường sắt bị công nhân bắt quả tang đang phá các đàu máy xe lửa… Một số lớn các giai cấp hữu sản thích bọn Đức hơn thích cách mạng – có khi còn hơn cả chính phủ lâm thời – họ nói toạc ra như vậy không chút ngần ngại. Trong nhà tôi trọ, gần như thường xuyên, cứ đến bữa ăn là mọi người lại bàn tán về việc quân Đức sắp tới mang lại “luật pháp và trật tự… Có một buổi tối, chúng tôi đến chơi một nhà buôn ở Moscow; trong lúc uống trà, chúng tôi chúng tôi có hỏi mười một người ngồi đó xem họ thích “Hoàng đế Đức Vinhem hay những người Bônsevich” mười người trả lời rằng thích Vinhem. Bọn đầu cơ lợi dụng tình hình rối ren để làm giàu. Chúng tung tiền vào những cuộc truy hoan quái dị hoặc dùng để hối lộ nhân viên chính phủ. Chúng tích trữ hoặc bí mật đưa sang Thụy Điển lương thực và than đốt. Một ví dụ; trong bốn tháng đầu của cuộc cách mạng, lương thực dự trữ trong những kho công của của thủ đô Petrograd bị cướp đoạt một cách công khai, đến nỗi số ngũ cốc dự trù dùng trong hai năm không còn đủ để cung cấp cho nhân dân thành phố trong một tháng… Theo báo cáo chính thức của viên bộ trưởng bộ tiếp tế cuối cùng trong Chính phủ lâm thời, giá cà phê bán buôn ở Vladimirvostoc có hai rúp nửa cân, thế mà ở Petrograd, người mua phải trả tới 13 rúp. Trong khắp các cửa hàng ở những thành phố lớn có hàng tấn thực phẩm và quần áo,nhưng chỉ bọn nhà giàu mới có tiền mua. Tôi có biết một gia đình thương nhân ở một tỉnh lị; cả nhà đều biến thành đầu cơ – dân Nga gọi bọn đầu cơ là “kẻ cướp”. Ba đứa con trai nhà này đã đem tiền đi đút lót để khỏi phải đi lính. Một đứa đầu cơ tích trữ lương thực. Một đứa bán vàng lậu của mỏ Lêna cho những đảng phái bí mật ở Phần Lan. Đứa thứ ba thu được tiền lời nhiều hơn cả trong một xưởng làm Socola; xưởng này cung cấp cung cấp cho các hợp tác xã địa phương, với điều kiện là các hợp tác xã này phải cung cấp cho hắn ta tất cả những thứ mà hắn cần đến, và cứ như thế, trong lúc quần chúng chỉ được lĩnh theo phiếu có một lạng bánh mì đen thì tên này không thiếu một thứ gì; nào là bánh mì trắng tinh, nào là đường, chè bánh ngọt, bơ… Mặc dù vậy, khi gia đình này thấy binh lính ngoài mặt trận không chiến đấu được nữa vì rét, đói và kiệt sức thì họ lớn tiếng mắng là “đồ hèn nhát” và la lối om sòm là họ “xấu hổ phải làm một người dân Nga”… Đến khi những người Bônsevich tìm ra và trưng thu những kho lớn lương thực tích trữ thì họ gọi những người đó là “bọn kẻ cướp”. Bên dưới những hiện tượng thối nát đó, các lực lượng đen tối của thời trước còn y nguyên từ hồi Nicola đệ nhị mất ngôi, vẫn bí mật hoạt động tích cực. Bọn tay chân của tổ chức khá quen thuộc Ôkhơrana (một tổ chức mật thám của Nga hoàng) vẫn tiếp tục hoành hành, khi thì phù Nga hoàng, lúc thì lại phù Kêrenxki, miễn là có tiền… Trong bóng tối, các loại tổ chức bí mật, như bọn Trăm đen, đều đang tích cực tìm cách phục hồi chế độ phản động, dưới hình thức này hay hình thức khác. Trong cái không khí thối nát và giả dối đó, một âm thanh trong sáng vang lên ngày này qua ngày khác, đó là tiếng gọi của những người Bônsevich càng ngày càng ăn sâu vào quần chúng: “Tất cả chính quyền cho các Xô Viết! Tất cả chính quyền cho các đại biểu trực tiếp của hàng triệu công nông binh bình thường! Ruộng đất, bánh mỳ và chấm dứt cuộc chiến tranh vô nghĩa, chấm dứt chính sách ngoại giao bí mật, đầu cơ, phản bội… Cách mạng và sự nghiệp của nhân dân toàn thế giới lâm nguy!”. Cuộc đấu tranh giữa giai cấp vô sản và giai cấp trung lưu, giữa các Xô Viết và chính phủ, diễn ra từ những ngày đầu tháng 3, sắp trở nên gay gắt. Nước Nga đã bước một bước nhảy vọt từ thời Trung cổ vào thế kỷ thứ 20; trước thế giới kinh hoàng, tại nước đó đang diễn ra một cuộc tử chiến giữa hai hệ thống cách mạng – cách mạng chính trị và cách mạng xã hội. Sau từng ấy tháng trời bị đói rét và thất vọng, cách mạng Nga đã biểu lộ một sức sống dồi dào xiết bao! Lẽ ra giai cấp tư sản phải hiểu rõ hơn nữa nước Nga của họ. Cái “bệnh cách mạng” ở Nga như họ vẫn gọi, còn lâu mới chấm dứt. Nhìn lại thời kỳ trước khởi nghĩa tháng 11, ta cảm thấy như nước Nga là một nước bảo thủ khó tưởng tượng được và dường như thuộc vào thời đại khác. Vì chúng ta đã hòa mình nhanh chóng biết bao vào cuộc sống mới khẩn trương; tình hình chính trị ở Nga ngả hẳn về tả, đến nỗi những nhóm D.K (nhóm dân chủ lập hiến) bị đặt ra ngoài vòng pháp luật như những “kẻ thù của nhân dân”, Kêrenxki trở thành một tên “phản cách mạng”, các lãnh tụ xã hội “ôn hòa” như Xêreteli, Đan, Libe, Got và Apxentiev bị những người đi theo họ đánh giá là quá phản động và những người như Vichto Trecnov và cả Macxim Goorky nữa cũng bị coi là thuộc cánh hữu… Trung tuần tháng 12 năm 1917, một nhóm lãnh tụ xã hội cách mạng đến thăm ông Gioocgiơ Biucanơn, đại sứ Anh; họ khẩn khoản yêu cầu ông ta đừng cho ai biết việc họ đến, bởi vì họ “bị coi là quá hữu”. Ông Biucanơn nói: “Thế mà mới một năm trước đây, chính phủ của tôi chỉ thị cho tôi không được tiếp Miliucov vì ông này bị coi là nghiêng về cánh tả quá”. Vè tháng 9 và tháng 10, thời tiết Nga ở Nga xấu nhất, đặc biệt là ở Petrograd. Bầu trời nặng trĩu và xám ngắt, ngày ngắn dần, mưa tầm tã không ngớt. Đường ngập bùn, trơn như đổ mỡ, dính nhơ nhớp, in đầy những vết ủng nặng nề; tình trạng lại càng bi đát hơn nữa vì các công sở thành phố bị ngừng trệ. Những cơn gió rét buốt và ẩm ướt từ vịnh Phần Lan thổi vào; sương mù lạnh lẽo luồn qua các phố. Ban đêm, để tiết kiệm điện và cũng để đề phòng khinh khí cầu của Đức, đèn ngoài đường chỉ thắp thưa thớt; trong các nhà tư nhân, chỉ có điện từ 6 giờ tối đến nửa đêm; nến thì bốn hào một cây và dầu hỏa thì hiếm. Ba giờ chiều trời đã tối và mười giờ sáng mới có ánh nắng mặt trời, trộm cướp như ong. Ban đêm, đàn ông thay phiên nhau gác nhà, súng nạp đạn sẵn sàng. Đó là dưới thời chính phủ lâm thời. Mồi tuần lương thực một hiếm. Khẩu phần bánh mỳ từ bảy lạng mỗi ngày tụt xuống bốn lạng rưỡi, ba lạng, hai lạng rưỡi, một lạng. thời kỳ cuối, có một tuần không có bánh ăn. Theo qui định, mỗi người được một cân đường một tháng, ấy là nói nếu mua được. Một thỏi Socola hoặc nửa cân đường phèn nhạt phèo giá từ bảy đến mười rúp – ít ra cũng một đôla. Sữa chỉ đủ cho nửa số trẻ nhỏ trong thành phố: phần lớn các khách sạn và nhà tư nhân hàng mấy tháng liền không có sữa dùng. Ngay giữa mùa hoa quả mà người ta bán tới gần một rúp một quả táo hay một quả lê ở góc đường… Muốn mua sữa, bánh mỳ, đường, thuốc lá, phải xếp hàng chờ đợi hàng giờ dưới trời mưa rét. Một đêm họp suốt tới sáng mới về, tôi đã thấy cảnh tượng này: người mua bắt đầu xếp hàng từ trước lúc rạng đông, phần đông là đàn bà, có người bồng cả con nhỏ… Caclai, khi tả về người dân Pháp trong quyển cách mạng Pháp, đã coi họ là người có khả năng nhất thế giới về môn đứng xếp hàng. Ngay từ năm 1915, dưới thời Nicola Đệ nhị, nước Nga đã bắt đầu làm quen với cảnh xếp hàng này rồi, cho tới mùa hạ năm 1917 thì còn thỉnh thoảng mới phải xếp hàng, và từ 1917 trở đi thì thường xuyên. Hãy tưởng tượng cảnh màu đông ở nước Nga với những người áo quần chẳng đủ đứng suốt ngày trên hè phố Petrograd trắng xóa! Những người dân Nga dễ tính một cách kỳ lạ này thỉnh thoảng cũng phải thốt ra những lời nói phẫn nộ, chua chát… Tất nhiên là trong lúc đó các rạp hát đêm nào cũng vẫn diễn, kể cả chủ nhật. Nữ diễn viên Cacxavina biểu diễn một màn vũ balê mới và khán giả yêu nhảy múa từ mọi nơi đổ về Petrograd xem. Danh ca Saliapin trình bày các bài hát. Tác phẩm “Cái chết của Ivan khhủng khiếp” của Tônxtoi do Maiơhon soạn thành kịch lại được đem ra diễn tại rạp Alechđorinxki; trong buổi biểu diễn vở đó, tôi có để ý tới một học sinh trường Kiếm – đồng của nhà vua; cứ sau mỗi màn, anh ta lại đứng dậy nghiêm trang trong bộ lễ phục, hướng về chỗ nhà vua trước kia vẫn ngồi xem hát; chỗ đó nay bỏ trống, và hình những con đại bàng đã bị bóc đi hết … Rạp Cơrivoi Decalo trình diễn một cách huy hoàng vở Raygon của Sonitdone. Tuy rằng viện Ecmitagio và các nhà bảo tàng mỹ thuật khác đã chuyển về Moscow, hàng tuần ở đây vẫn có tổ chức những cuộc triển lãm tranh. Các bà trí thức lũ lượt đi nghe nói chuyện về nghẹ thuật, văn chương và triết lý phù phiếm. Đặc biệt là bọn thông thần chủ nghĩa hoạt động rất tích cực và đội cứu thế quân, lần đầu tiên trong lịch sử được thừa nhận ở Nga, dán khắp mặt tường những bản cáo thị triệu tập đi nghe những buổi giảng kinh làm người dự vừa khoái trá vừa kinh ngạc… Cuộc sống tủn mủn và giả tạo của thành phó vẫn cứ tiếp tục, cố làm ngỏ như không biết có cách mạng. Các nhà thi sĩ làm thơ – nhưng không phải để nói về cách mạng. Các nhà họa sĩ hiện thực vẽ cả tranh về thời trung cổ Nga – họ vẽ không thiếu một cái gì, trừ những đề tài về cách mạng. Các cô thiếu nữ ở tỉnh nhỏ lên thủ đô để học tiếng Pháp và luyện giọng; các sĩ quan trẻ tuổi, vui tính và đẹp trai, đội những chiếc Basoliki đỏ chói viền vàng, lủng lẳng bên hông thanh kiếm trạm trổ khéo léo của vùng Codac, lượn đi lượn lại trong những hành lang khách sạn. Buổi trưa, các bà vợ tiểu công chức tụ tập nhau lại uống trà, mang theo mỗi người một hộp đường nhỏ bằng vàng, bạc hay lam đá quí và nưa chiếc bánh mỳ đựng trong cái bao tay bằng lông; và các bà cầu cho Nga hoàng trở về, hoặc cầu cho quan Đức tới, cầu cho bất cứ một cái gì có thể giải quyết được vấn đề người làm… Một buổi chiều, con gái một ông bạn tôi trở về nhà tức tối như điên như dại vì chị lái xe điện đã gọi cô ta là “đồng chí”. Xung quanh họ, nước Nga vĩ đại vẫn đang thai nghén một thế giới mới. Những người hầu, thường bị đối xử như súc vật và bị trả lương rẻ mạt, trở lên bướng bỉnh. Trong lúc lương trung bình của họ có 35 rúp một tháng thì một đôi giày giá những hơn 100 rup; cho nên họ không chịu đi xếp hàng mua thực phẩm cho chủ, sợ hỏng giày. Chưa hết, trong nước Nga mới, đàn ông và đàn bà đều được đi bầu cử; trong nước Nga mới, có những tờ báo của giai cấp cần lao dám nói những điều mới lạ và táo bạo, có các Xô Viết và có các công đoàn. Những người đánh xe ngựa cũng có công đoàn và đại biểu trong Xô Viết Petrograd. Những người hầu bàn và hầu buồng ở các khách sạn được tổ chức và không thèm nhận tiền thưởng của khách nữa. trên tường các tiệm ăn có treo những tấn biển đề: “ở đây không nhận tiền thưởng” hoặc là “việc một người phải đi làm nghề hầu bàn để sinh sống không phải là lý do để làm nhục họ bằng cách cho họ tiền thưởng!”. Ngoài mặt trận, binh lính đấu tranh quyết liệt với bọn sĩ quan và học tập cách tự quản lấy nhau thông qua các ủy ban của họ. Trong các nhà máy, các ủy ban xí nghiệp, những tổ chức đặc biệt Nga, đã rút ra được những bài học kinh nghiệm, đã lớn lên và đã nhận rõ sứ mệnh lịch sử của chúng trong cuộc đấu tranh chống chế độ cũ. Cả nước Nga đi học và đọc sách – sách chính trị, kinh tế, lịch sử; quần chúng nhân dân muốn hiểu biết… Tại các thành phố, tại hầu hết các tỉnh, ngoài mặt trận mỗi nhóm chính trị đều có một hoặc nhiều tờ báo riêng. Hàng chục vạn cuốn sách nhỏ của hàng ngàn tổ chức được tung ra và tràn ngập trong quân đội, thôn xóm, nhà máy, đường phố. Sự thèm khát được học, từ bao đời nay bị kiềm chế, đã cùng với cách mạng bùng lên một cách mãnh liệt. Trong 6 tháng đầu, riêng viện Xmoni mỗi ngày phát hành tràn ngập khắp mọi nơi hàng tấn, hàng xe, hàng chuyến tàu sách báo. Nhân dân toàn nước Nga mải mê đọc sách, y như là cát nóng hút nước bao nhiêu cũng không vừa. Không phải họ đọc những loại chuyện bậy bạ, sách xuyên tạc lịch sử, sách tôn giáo kể lể dài dòng, hoặc tiểu thuyết rẻ tiền và đồi trụy đâu, mà là họ đọc các sách lý luận xã hội và kinh tế, sách triết học, các tác phẩm của Tonxtoi, Gôgon và Goocki… Không những thế, họ lại còn tổ chức những cuộc nói chuyện mà nếu đem ra so sánh thì những “bài diễn văn tràng giang đại hải’ của người Pháp tả trong cuốn sách của Caclai chỉ là một con suối nhỏ. Những cuộc nói chuyện, tranh luận, diễn thuyết được tổ chức ngay trong rạp hát, rạp xiếc, trường học, câu lạc bộ, phòng họp của các Xô Viết, trụ sở công đoàn, doanh trại… Ngoài mặt trận, họp trong giao thông hào; ở nông thôn họp ngay ngoài bãi; họp trong cả nhà máy… Thật là một cảnh tượng kỳ lạ khi nom thấy bốn vạn công nhân nhà máy Putilov họp nhau để nghe các diễn giả thuộc các nhóm xã hội dân chủ, xã hội cách mạng và vô chính phủ nói chuyện; bất kỳ ai nói cũng nghe, nói gì cũng nghe và nói dài mấy cũng nghe! Trong mấy tháng ròng tại Petrograd và khắp nước Nga, mỗi một góc phố là một diễn đàn công cộng. Trên xe lửa, xe điện, đâu đâu và lúc nào cũng nổ ra những cuộc tranh luận bất ngờ… Những người Nga ở cả hai lục địa có dịp gặp gỡ nhau trong các hội nghị và đại hội toàn Nga như các đại hội của Xô Viết, hợp tác xã, Demxtovo, dân tộc, mục sư, nông dân, đảng phải chính trị; hội nghị dân chủ, hội nghị Moscow, hội đồng cộng hòa Nga. Ở Petrograd, thường xuyên có 3 – 4 đại hội họp. Trong các cuộc họp thời gian dành cho diễn giả không bị hạn chế, và mỗi người được tự do phát biểu ý kiến riêng của mình… Chúng tôi đến thăm phòng tuyến của đạo quân thứ 12 đóng ở phía sau Riga; trong những chiến hào bùn lầy, những người ốm yếu, gầy gò, đi chân đất, nằm với vẻ tuyệt vọng; thế mà khi thấy chúng tôi đến, họ nhỏm cả dậy; sự thiếu thốn hiện trên nét mặt họ và dưới những bộ quân phục rách rưới lộ ra những mảnh da thịt tím bầm. Họ hối hả hỏi chúng tôi: “có mang sách báo gì đến cho xem không?” Có rất nhiều biểu hiện rõ rệt về sự thay đổi ở nước Nga: Tượng nữ Hoàng Catơrin Đệ nhị ở trước rạp hát Alechxdrinxki cầm trong tay một lá cờ nhỏ màu đỏ; nhiều lá cờ đỏ khác đã hơi phai màu phất phới trên khắp các công sở; những ấn phù và hình chim đại bàng tượng trưng cho nhà vua bị xé nát hoặc phủ lấp; và những cảnh binh dữ tợn được thay thế bằng những người dân vệ, dáng điệu hiền lành đi tuần tra các phố, tay không. Tuy vậy, vẫn còn những các lạc hậu kỳ quái: “Bảng phẩm tước” mà Pie đại đế đã chùm lên nước Nga bằng bàn tay sắt, vẫn còn được thi hành. Hầu hết mọi người từ học sinh trở lên, đều mặc những bộ đồng phục còn mang huy hiệu nhà vua ở khuy và cầu vai. Vào khoảng 5 giờ chiều, phố xá nhan nhản những người đã đứng tuổi, trông vẻ phục tùng dễ bảo mặc đồng phục, tay cắp cặp, từ những công sở đồ sộ, nom như trại lính, trở về nhà; có lẽ họ vừa đi vừa nhẩm tính xem còn phải bao nhiêu cấp trên của họ chết đi thì họ mới có thể được đề bạt lên những chức vị hằng mong ước để đến khi về hưu, được lĩnh một món tiền hưu trí kha khá, và không biết chừng còn được tặng thưởng huân chương Thánh Anna nữa… Người ta kể lại rằng một hôm, giữa cao trào cách mạng, thượng nghị sĩ Xôcolov mặc thường phục đến dự một buổi họp của thượng nghị viện; người ta không cho ông vào vì lẽ ông không mặc bộ y phục qui định cho những kẻ phục vụ Nga hoàng! Trên cái bối cảnh của một quốc gia sôi sục và tan rã đó, đã diễn ra cảnh tượng huy hoàng của quần chúng nhân dân Nga vùng dậy… Chương hai. Bão táp tới gần Tháng 9, tướng Coocnilov tiến quân về Petrograd với ý định tự suy tôn lên địa vị một tên độc tài quân phiệt ở Nga. Sau lưng hắn hiện rõ ra nắm tay sắt của giai cấp tư sản sẵn sàng giáng xuống cách mạng. Một số bộ trưởng xà hội bị liên quan; chính Kêrenxki cũng bị nghi ngờ. Ủy ban trung ương đảng Xã hội cách mạng đề nghị Xavincov, đảng viên của đảng này, đến trình bày thái độ. Xavincov từ chối. Y bị trục xuất ra khỏi đảng. Coocnilov bị các ủy ban binh lính bắt. Một số tướng tá bị đuổi ra khỏi quân đội, một số bộ trưởng bị mất chức. Chính phủ đổ. Kêrenxki lúc đó định lập một chính phủ mới, gồm cả đảng tư sản K.D. Đảng Xã hội cách mạng tức là đảng của y, bắt y phải trục xuất bọn K.D., Y không nghe và dọa từ chức nếu bị gò ép. Nhưng sự phẫn nộ của quần chúng khiến lên tới mức khiến y lúc đó không dám đối kháng ra mặt. Một hội đồng chấp chính lâm thời gồm năm cựu bộ trưởng, do Kêrenxki chủ tọa, nắm chính quyền trong khi chờ đợi một giải pháp. Vụ Coocnilov làm cho các nhóm xã hội, bọn “ôn hòa” cũng như những người cách mạng chân chính đoàn kết lại để tự vệ. Không thể để cho hạng người như Coocnilov được nữa. Người ta muốn có một chính phủ mới, chịu trách nhiệm trước những phần tử ủng hộ cách mạng. Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga đề nghị tổ chức quần chúng gửi đại biểu tới một hội nghị Dân chủ, sẽ họp ở Petrograd vào tháng chín. Ba phe xuất hiện nhanh chóng trong ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga. Nhóm bôn-sê-vích đề nghị họp đại hội Xô-viết toàn Nga và để các Xô-viết nắm chính quyền. Nhóm “giữa” của đảng Xã hội cách mạng, do Trecnov lãnh đạo, liên minh với bọn Xã hội cách mạng cánh tả do Camcov và Xpiridonova lãnh đạo, với bọn men-sê vích quốc tế do Mactov lãnh đạo và với nhóm men-sê-vích “giữa do Bocdanov và Xcôbeliev đại diện, để đòi một chính phủ thuần túy Xã hội Hầu như ngay lập tức, nhóm bôn-sê-vích giành được đa số trong trong Xô-viết Petrograd và ngay sau đó trong các Xô-viết Matxcơva, Kiev, Odessa và nhiều thành phố khác. Hoảng sợ, bọn men-sê-vích và bọn Xã hội cách mạng chiếm đa số trong ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga thấy rằng xét đến cùng thì Coocnilov không nguy hiểm bằng Lê-nin. Chúng bèn thay đổi các thành phần đại biểu đi dự hội nghị dân chủ và tăng thêm số đại biểu của các hợp tác Xã và tổ chức bảo thủ khác. Nhưng mặc dầu chúng vơ vét các đại biểu như thế, đại hội thoạt đầu vẫn biểu quyết cho một chính phủ liên minh không có bọn K.D tham dự. Chỉ sau khi Kêrenxki dọa từ chức và bọn Xã hội “ôn hòa” kêu la là nền cộng hòa lâm nguy. Hội nghị mới quyết định với một số rất nhỏ tán thành liên minh với giai cấp tư sản và đồng ý thành lập một thứ nghị viện tư vấn, không có quyền lập pháp, được gọi là Hội đồng lâm thời của nước cộng hòa Nga. Trong chính phủ mới thực tế là các giai cấp hữu sản nắm chính quyền và trong hội đồng Cộng hòa, họ chiếm một số ghế quá nhiều. Thực ra, ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga đã không còn đại diện cho các Xô-viết cơ sở nữa và đã phản đối trái phép việc triệu tập một đại hội Xô-viết toàn Nga đáng lẽ phải họp vào tháng chín. Ủy ban chẳng hề nghĩ đến việc triệu tập đại hội này, mà cũng chẳng cho phép triệu tập nó nữa. Cơ quan chính thức của ủy ban, báo tin tức, nói bóng gió rằng các Xô-viết sắp ngừng hoạt động và có thể sắp bị giải tán. Cùng lúc đó, chính phủ mới trong chương trình, nói sẽ thanh toán các “tổ chức vô trách nhiệm “, ý nói các Xô-viết. Nhóm bôn-sê-vích trả lời bằng cách triệu tập các Xô-viết toàn Nga tới họp ở Petrograd ngày 2/11 và đề nghị các Xô-viết nắm chính quyền. Đồng thời họ rút lui khỏi hội đồng Cộng hòa Nga và tuyên bố rằng họ không muốn tham gia một chính phủ phản lại dân chúng. Nhưng nhóm bôn-sê-vích rút lui cũng chẳng khiến cho cái nội bộ của hội đồng Cộng hòa vô phúc kia khỏi bị lục đục. Các giai cấp hữu sản, bây giờ đã đứng vào thế mạnh rồi tỏ ra ngạo ngược. Bọn K.D tuyên bố rằng chính phủ không có quyền thành lập nền cộng hòa ở Nga. Chúng đòi có những biện pháp nghiêm khắc đối với những ủy ban binh lính và thủy thủ và buộc tội này tội nọ cho các Xô-viết. Ở phía bên kia thì nhóm men-sê-vích quốc tế và nhóm Xã hội cách mạng cánh tả đòi đình chiến ngay, đòi ruộng đất cho nông dân và để công nhân kiểm sát công nghiệp; thực tế đó là chương trình bôn-sê vích. Hôm Mactov trả lời bọn K.D. tôi cũng có mặt. Mắc bệnh nặng gần đất xa trời, hơi thở phều phào, ông ta rạp mình trên diễn đàn, trỏ tay về phía ghế bọn phái hữu mà nói: “các anh gọi chúng tôi là bọn chiến bại. Nhưng những kẻ chiến bại chính là những kẻ đang đợi thời cơ thuận tiện hơn để ký kết đình chiến, khăng khăng đòi hoãn việc ký kết này cho tới khi quân đội Nga đã tan rã hết, khi mà nước Nga chỉ còn là vật mua bán giữa các đoàn đế quốc… Các anh muốn nhân dân nước Nga phải chịu một thứ chính sách do quyền lợi của giai cấp tư sản quyết định. Vấn đề hòa bình là một vấn đề cấp thiết… Các anh sẽ thấy rằng những người của Dimecvan (nhóm quốc tế cách mạng của đảng Xã hội đã dự hội nghị quốc tế ở Dimecvan, Thụy Sĩ năm 1915) mà các anh gọi là “tay sai của Đức”, đã không làm việc một cách vô ích: họ đã chuẩn bị trong khắp cả nước sự giác ngộ của quần chúng nhân dân dân chủ…” Bon men-sê-vích và bọn Xã hội cách mạng thì nghiêng ngả giữa hai phái cực đoan này, nhưng bị dồn dần về phía tả bởi áp lực của sự bất bình ngày càng tăng trong quần chúng. Hội đồng bị chia thành những phe phái đối lập nhau một cách sâu sắc. Tình thế là như vậy, khi có tin hội nghị Đồng minh sắp họp ở Paris, một tin được mong đợi từ lâu làm nảy ra một vấn đề nóng hổi, vấn đề chính sách đối ngoại. Trên lý thuyết, tất cả các đảng Xã hội ở Nga đều tán thành đình chiến càng mau càng tốt trên cơ sở dân chủ. Ngay từ tháng 5/1917, Xô-viết Petrograd, trong đó hồi ấy bọn men-sê-vích và Xã hội cách mạng chiếm ưu thế, đã tuyên bố những điều kiện đình chiến của nước Nga, mà mọi người đều biết. Họ đã đòi phải họp một hội nghị các nước Đồng minh để thảo luận về các mục đích chiến tranh. Hội nghị dự định sẽ họp vào ngày 10/11 (hội nghị này không họp được vì chính phủ lâm thời đổ). Chính phủ lâm thời đã đề nghị hai đại biểu: tướng Alechxayev, một quân nhân phản động và Têretsenco, bộ trưởng bộ ngoại giao. Các Xô-viết thì chọn Xcôbeliev và đã giao cho ông này những chỉ thị rất chi tiết: bản Nacado mà ai nấy đều biết. Chính phủ lâm thời tỏ vẻ không đồng ý Xcôbeliev và về bản chỉ thị: các đại sứ các nước Đồng minh phản đối và sau cùng thì Nghị viện Anh, một trưởng bộ tài chính Bonalo đã trắng trợn trả lời một câu hỏi của nghị viên như sau: “Theo tôi biết thì hội nghị Paris sẽ không bàn đến mục đích của cuộc chiến tranh, mà chỉ bàn đến các phương pháp để tiến hành chiến tranh…” Báo chí bảo thủ Nga reo mừng, còn nhóm bôn-sê-vích thì kêu lên rằng: “Đã thấy rõ khuynh hướng thỏa hiệp của bọn men-sê-vích và cách mạng Xã hội đưa họ đến đâu chưa?”. Một hôm tôi qua sông để tới rạp Xiếc Mới dự một buổi Miting quần chúng lớn, như thường vẫn họp kắp mọi chõ trong thành phố mỗi đêm một nhiều. Trong một hội trường trần trụi và âm u, chỉ có năm ngọn đèn nhỏ treo vào một sợi dây mỏng manh, người ngồi chật ních trên các bậc ghế gỗ cáu gét, lên đến tận trần nhà: bính lính, thủy thủ, công nhân, phụ nữ chăm chú nghe như thể tính mệnh họ định doạt ở đây. Một người lính thuộc sư đoàn 548 phát biểu, vẻ mặt mệt mỏi và điệu bộ tuyệt vọng của anh ta biểu hiện sự sự lo âu thành thực: “Các đồng chí! Những kẻ cầm quyền đòi chúng ta hết hy sinh này đến hy sinh khác, nhưng còn những kẻ chẳng thiếu một thứ gì thì được chúng để yên. Chúng ta đang chiến tranh với Đức. Chúng ta có bảo bọn tướng ta Đức vào ngồi trong bộ tham mưu của chúng ta không? Thế tại sao trong lúc chúng ta đấu tranh với bạn tư sản thì ta lại mời chúng vào chính phủ… Binh lính muốn biết họ chiến đấu để làm gì và cho ai. Chiến đấu cho thành Côngxtantinov hay là cho nước Nga tự do, chiến đấu cho nền dân chủ hay là cho bọn kẻ cướp tư sản? Hãy chứng minh cho tôi thấy rằng tôi đang chiến đấu cho cách mạng, lúc đó tôi sẵn sàng xông lên chiến đấu, không ai phải đem tội tử hình ra mà dọa nạt. Khi mà đất đã về tay nông dân, xưởng máy về tay công nhân, chính quyền về tay các Xô viết, thì lúc đó chúng tôi thấy rằng chúng tôi có một cái gì để bảo vệ và chúng tôi sẽ chiến đấu để bảo vệ nó”. Trong các doanh trại, các xưởng máy, ở các góc phố, những diễn giả binh lính thao thao bất tuyệt đòi chấm dứt chiến tranh và tuyên bố rằng nếu chính phủ không cương quyết cố gắng làm như vậy, binh lính sẽ bỏ chiến hào để về quê hương. Người phát ngôn cho quân đoàn thứ 8 nói: “Chúng tôi đuối sức, chúng tôi chỉ còn mỗi đại đội mấy người. Nếu không gửi mau lương thực, giày ủng và tăng viện thì các chiến hào chẳng bao lâu sẽ rỗng tuếch. Một là đình chiến, hai là tiếp tế cho chúng tôi… Chính phủ hoặc phải chấm dứt chiến tranh, hoặc tiếp tế đầy đủ cho quân đội…” Một đại biểu đơn vị pháo thủ Xiberi thứ 46 nói: “Bọn sĩ quan không cộng tác với các ủy ban của chúng tôi, chúng bán chúng tôi cho giặc, chúng xử tử những người làm công tác tuyên truyền của chúng tôi và cái chính phủ phản cách mạng này thì lại ủng hộ chúng. Trước kia, chúng tôi hy vọng rằng cách mạng sẽ mang lại hòa bình. Nhưng bây giờ thì chính phủ lại cấm chúng tôi nói đến hòa bình, rồi lúc đó lại không tiếp tế cho chúng tôi lương thực, súng ống.” Từ châu Âu đưa tới những tin đồn rằng đình chiến đã được ký kết với những điều kiện thiệt thòi cho nước Nga. Những tin tức về việc đối xử với binh lính Nga đóng ở Pháp càng làm tăng sự bất bình, lữ đoàn thứ nhất định đưa các ủy ban binh lính lên thay thế các sĩ quan như ở Nga và đòi về nước chứ không chịu đi Xalonich. Họ đã bị bao vây, bị cắt lương thực rồi bị bắn phá bằng pháo binh, nhiều người chết… Ngày 29 tháng 10, tôi đến cung điện Marinxki, vào cái phòng họp bằng đá hoa trắng điểm đỏ của hội đồng cộng hòa để nghe đọc bản tuyên ngôn của Têrensenco về chính sách đối ngoại của chính phủ. Cả nước, kiệt lực và thèm khát hòa bình, đang chờ đợi bản tuyên ngôn đó trong một sự lo âu ghê gớm. Một người trẻ tuổi cao lớn, áo quần bảnh bao, mặt mày nhẵn nhụi và có đôi gò má cao, ngọt ngào đọc một bản diễn văn gọt giũa, thận trọng và hoàn toàn rỗng tuếch… Vẫn những luận điệu cũ rích về vấn đề phải đánh bẹp chủ nghĩa quân phiệt Đức với sự giúp đỡ của các nước Đồng minh, về các “quyền lợi quốc gia” của nước Nga, về những khó khăn “bản chỉ thị giao cho Xcôbeliev đã gây ra”. Rồi chấm dứt bằng cái điệp khúc quen thuộc: “Nước Nga là một đại cường quốc. Dù thế nào đi nữa thì nước Nga vẫn là một đại cường quốc. Bổn phận của tất cả chúng ta là phải bảo vệ nước Nga, phải tỏ rằng chúng ta là những người bảo vệ một lý tưởng cao cả, là những người con của một dân tộc lớn…” Chẳng ai hài lòng cả. Bọn phản động thì muốn một chính sách đế quốc “mạnh mẽ”, những đảng phái dân chủ thì đòi chính phủ phải cam kết là sẽ xúc tiến việc lập lại hòa bình. Đây là một bản Xã luận của báo Công nhân và Binh lính, cơ quan của Xô-viết bôn-sê-vích thành phố Petrograd: - Chính phủ trả lời các chiến hào như thế nào? Vị bộ trưởng ít lời nhất của chúng ta, ông Têrenco vừa trả lời quân đội và nhân dân về vấn đề chiến tranh và hòa bình như sau: 1 – Chúng ta đoàn kết chặt chẽ với các nước Đồng minh (không phải với nhân dân đâu, nhưng với các chính phủ). 2 – Thảo luận về việc có thể có một chiến dịch mùa đông hay không, không phải là việc của nền dân chủ.Việc đó tùy các chính phủ và các nước Đồng minh định đoạt. 3 – Cuộc tấn công mùng 1 tháng 7 đã có lợi và rất thành công (còn hậu quả của nó ra sao thì không thấy nói đến). 4 – Tin đồn là các nước đồng minh bỏ rơi ta là không đúng. Vị bộ trưởng có trong tay nhiều bản tuyên bố rất quan trọng… (bản tuyên bố à? Nhưng thực tế thì sao? Còn thái độ của hạm đội Anh? Những cuộc thương thuyết giữa vua Anh và tên tướng phản cách mạng Guôco? Chẳng thấy vị bộ trưởng nói gì đến cả). 5 – Bản chỉ thị đưa cho Xcôbeliev là không tốt, chẳng làm vừa lòng các nước Đồng minh mà cũng chẳng làm vừa lòng các nhà ngoại giao Nga, trong hội nghị Đồng minh chúng ta phải cùng nói một giọng. Chỉ có thế thôi ư? Chỉ có thế thôi!. Các bạn sẽ hỏi, thế thì phải làm thế nào? Phải tin tưởng ở Đồng minh và Têresenco! Bao giờ thì chúng ta có hòa bình? Lúc nào mà Đồng minh chho phép! Đó, chính phủ trả lời các chiến hào về vấn đề hòa bình như thế đó! Nhưng đằng sau sân khấu chính trị Nga từ bóng tối bắt đầu xuất hiện một lực lượng hung ác; bọn Côdắc. Báo Đời mới (báo của Goocki) nhắc nhở đến những hoạt động của chúng: Hồi đầu cách mạng, những người Côdắc không chịu bắn vào dân chúng. Khi Coocnilov tiến quân về Petrograd, họ không chịu đi theo hắn. Từ một thái độ chung thành tiêu cức với cách mạng, họ dần dần chuyển sang thế tấn công (chống đối lại cách mạng) từ hậu trường của cách mạng, họ đột nhiên tiến ra hàng đầu. Chính phủ lâm thời trước đã cách chức Calidin thủ lĩnh Côdắc miền sông Đông vì hắn đã tòng phạm trong vụ Coocnilov. Nhưng hắn nhất định không chịu đi và đến đóng ở Novotrecat với ba đạo quân Côdắc đông đúc, với thái độ âm mưu và đe dọa. Hắn mạnh đến nỗi chính phủ lâm thời phải nhắm mắt trước sự bất tuân thượng lệnh này, rồi lại phải công nhận hội đồng liên hiệp các quân đội Côdắc và tuyên bố ban Côdắc của các Xô-viết, ban này lúc đó vừa mới thành lập, là bất hợp pháp. Kêrenxki A.F. Thượng tuần tháng mười, một phái đoàn Côdắc đến gặp Kêrenxki. Với thái độ ngạo mạn, họ đòi Kêrenxki phải rút những lời buộc tội Caledin và trách y là đã nhượng bộ các Xô-viết. Kêrenxki phải đồng ý là sẽ không kiếm chuyện gì với Caledin nữa và nghe như hắn còn nói thêm như sau: “Trước mắt các lãnh tụ Xô-viết thì tôi là một bạo chúa… Chính phủ lâm thời không những không dựa vào các Xô-viết mà còn rất tiếc là cái tổ chức đó còn tồn tại.” Cùng vào thời kỳ, đó một phái đoàn Côdắc khác đến gặp đại sứ Anh và táo bạo thương thuyết với viên này nhân danh “Nhân dân Côdắc tự do”. Trên miền sông Đông, một thứ nước cộng hòa Côdắc đã được thành lập. Các Xô-viết miền Rostov Trên sông Đông và Ecateribua bị bọn Côdắc cầm vũ khí đến giải tán và trụ sở công đoàn thợ mỏ ở Kharcov bị cướp phá. Phong trào Côdắc, trong mọi biểu hiện của nó, tỏ ra có tính chất quân phiệt và chống lại chủ nghĩa Xã hội. Thủ lính của nó là bọn quí tộc và đại địa chủ, như Caledin, Coonilov, các tướng Đutov, Caraulov và Bácdide, được những thương gia và chủ ngân hàng mạnh thế ở Matxcơva ủng hộ. Nước Nga cũ tan rã nhanh chóng. Ở Ucơren, ở Phần Lan, ở Balan, ở miền Bạch Nga, nhưng phong trào quốc gia càng ngày càng mạnh và táo bạo. Những chính phủ địa phương, do các giai cấp hữu sản cầm đầu, đòi được tự trị và không chịu tuân lệnh của Petrograd. Ở Henxinpho, nghị viện Phần Lan từ chối không cho chính phủ lâm thời vay tiền, tuyên bố Phần Lan tự trị và đòi quân đội Nga rút lui. Ở Kiev, viện Rada tư sản lui biên giới của Ucoren về phía đông mãi đến rạng núi Ural, chiếm những khu nông nghiệp phì nhiêu nhất của miền nam nước Nga và tổ chức một quân đội quốc gia. Thủ tướng Vinitrenco nói bóng gió đến việc ký kết đình chiến riêng rẽ với Đức. Chính phủ lâm thời bất lực. Miền Xiberi và miền Côcado đòi có quốc hội lập hiến riêng rẽ. Trong khắp các xứ đó, xảy ra một cuộc đấu tranh kịch liệt giữa chính quyền và các Xô-viết đại biểu công nhân và binh lính địa phương. Tình thế ngày càng rối loạn. Hàng chục vạn binh lính rời bỏ mặt trận, rút vào nội địa như thủy triều và đi lang thang không mục đích khắp trong nước. Nông dân của các chính phủ Tambov và Tove, chờ mãi không được ruộng đất và bất bình với chính sách đàn áp của chính phủ, nổi lên đốt phá các dinh cơ và giết các địa chủ. Những vụ giãn thợ và đình công khổng lồ làm rung chuyến cả Matxcơva, Odessa và vùng mỏ than Đônet. Các phương tiện vận tải bị tê liệt, quân đội chết mòn vì đói và các thành phố lớn thiếu bánh mì. Chính phủ, bị giằng đi kéo lại giữa các nhóm dân chủ và phản động, không làm được việc gì. Nếu bắt buộc phải thi hành một biện pháp gì, thì biện pháp đó luôn luôn là có lợi cho giai cấp hữu sản. Chính phủ phái quân Côdắc về nông thôn lập lại trật tự hoặc phá các cuộc đình công. Ở Tasken, chính quyền giải tán các Xô-viết. Ở Petrograd, hội đồng kinh tế đã được lập nên để khôi phục nền kinh tế trong nước, bị kẹt giữa hai lực lượng đối lập tư bản và lao động và không làm được việc gì, rút cục bị Kêrenxki giải tán. Các quân nhân của chế độ cũ, được bọn K.D. ủng hộ, đòi thi hành những biện pháp cương quyết để lập lại kỷ luật trong quân đội và hải quân. Mặc dù đô đốc Vecderepxki, bộ trưởng bộ hải quân và tướng Veckhopxki, bộ trưởng bộ chiến tranh, nhắc đi nhắc lại rằng chỉ có một tinh thần kỷ luật mới, dân chủ, tự nguyện, trên cơ sở hợp tác với các ủy ban binh lính và thủy thủ, mới có thể cứu được quân đội và hải quân, nhưng ý kiến của hai ông cũng chẳng được ai nghe. Bọn phản động dương như cố tình khêu chọc sự phẫn nộ của quần chúng. Đã gần đến ngày xử án Coocnilov. Báo chí tư sản càng ngày càng công khai bênh vực hắn, gọi hắn là “nhà ái quốc Nga vĩ đại”. Tờ báo của Buốcdev, tờ Sự ngiệp chung, đòi phải có một chính thể độc tài do Coonilov, Caledin và Kêrenxki đứng đầu. Một hôm trong khán đài của báo chí ở hội đồng Cộng hòa, tôi đã nói chuyện với Buốcdev, một người bé nhỏ, lưng còng, mặt nhăn nheo, mắt cận thị sau cặp kính dày, râu tóc đã hoa râm và rối bù. Y nói: “Này ông bạn ít tuổi, hãy nhớ lời tôi nói. Nước Nga cần một người hùng. Bây giờ là lúc phải thôi nghĩ đến cách mạng và tập trung chú ý vào người Đức. Bọn ngu si đã để cho Coocnilov thua và đằng sau bọn ngu si là tay sai của Đức. Đáng lẽ Coocnilov phải thắng…” Ở phía cực hữu, những cơ quan bảo hoàng trá hình một cách sơ sài – tờ Nhà hùng biện của dân chúng, của Purixokievich, tờ Nước Nga mới, và tờ Lời nói sinh động, - công khai đòi tiêu diệt nền dân chủ cách mạng… Ngày 20 tháng 10, xảy ra trận thủy chiến trong vịnh Riga với một hạm đội Đức. Viện cớ là Petrograd lâm nguy, chính phủ lâm thời chuẩn bị rút khỏi thủ đô. Trước tiên sẽ rút các nhà máy đúc đạn và đem phân tán khắp nước Nga, còn chính phủ sẽ lui về Matxcơva. Nhưng lập tức nhóm bôn-sê-vích vạch ngay ra rằng chính phủ muốn bỏ thủ đô Đỏ để làm yếu thế của cách mạng. Trước đã dâng Riga cho Đức, nay lại muôn dâng nốt Petrograd. Báo chí tư sản thì reo mừng. Tờ Lời nói, của bọn K.D. viết rằng: về Matxcơva, chính phủ có thể tiếp tục công việc trong bầu không khí yên tĩnh, không bị bọn vô chính phủ quấy rối. Rôdianco, thủ lĩnh cánh hữu của đáng K.D., tuyên bố trong tờ Buổi sáng của nước Nga, nếu quân Đức chiếm Petrograd thì thật phúc vì như vậy các Xô-viết sẽ đổ và nước Nga sẽ thoát khỏi cái nạn hạm đội cách mạng Baltic. Hắn viết: Petrograd lâm nguy. Tôi tự bảo: “Hãy để Thượng đế che chở cho Petrograd”. Bọn họ sợ rằng mất Petrograd thì các tổ chức cách mạng trung ương sẽ chết. Tôi thì tôi trả lời những người ấy rằng nếu những tổ chức này mất đi thì tôi càng thích vì chúng chỉ đưa nước Nga đến chỗ nguy vong… Có người nói mất Petrograd thì sẽ mất hạm đội Baltic. Chẳng có gì đáng tiếc cả, vì phần lớn các thủy thủ đã mất tinh thần chiến đấu… Nhưng quần chúng phản đối mạnh mẽ đến nỗi chính phủ phải từ bỏ ý định rút lui. Lúc đó, đại hội các Xô-viết hiện ra ở chân trời, như một đám mây đen nhằng những ánh chớp. Đại hội vấp phải sự phản đối không những của chính phủ, mà còn của tất cả những bọn Xã hội “ôn hòa”. Các ủy ban trung ương của quân đội và hạm đội, những ủy ban trung ương của một số công đoàn, những Xô-viết nông dân và nhất là ngay chính ngay ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga, không từ bỏ một cố gắng nào để ngăn cản không cho đại hội họp. Tờ Tin tức, và tờ Tiếng nói của binh lính, là nhưng tờ báo do Xô-viết Petrograd lập ra nhưng nay đã rơi vào tay ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga, đả kích đại hội dữ dội, cũng như toàn bộ trọng pháo báo chí của đảng Xã hội cách mạng, là hai tờ Sự nghiệp nhân dân và Ý chí nhân dân. Người ta gửi đại biểu đi khắp nước, gửi điện cho các ủy ban của các Xô-viết địa phương và các ủy ban quân đội nhằm đình lại hoặc làm chậm các cuộc bầu cử đại biểu đi dự đại hội. Người ta thông qua các biểu quyết trịnh trọng chống đại hội. Người ta tuyên bố rằng họp đại hội gần ngày họp hội nghị lập hiến là trái với những nguyên tắc dân chủ. Các đại biểu từ mặt trận. liên hiệp các Demxtovo, liên hiệp nông dân, liên hiệp các đạo quân Côdắc, liên hiệp các sĩ quan, hội các người được huân chương Thánh Gioocgiơ, những tiểu đoàn quyết tử… đều lên tiếng phản đối. Hội đồng cộng hòa cùng đồng thanh phản kháng. Tất cả bộ máy do cuộc cách mạng Tháng hai đẻ ra đều hoạt động để chống lại đại hội các Xô-viết. Đứng trước sự phản kháng ấy, là ý chí chưa được rõ nét của vô sản – Công nhân, lính trơn và nông dân nghèo. Nhiều Xô-viết địa phương đã có khuynh hướng bôn-sê-vích, ngoài ra còn có những tổ chức của công nhân xí nghiệp – những ủy ban xí nghiệp – và những tổ chức cách mạng của quân đội và hạm đội. Ở nhiều nơi, nhân dân sau khi bị ngăn cản không bầu được đại biểu theo thủ tục thường lệ, đã họp mít-ting lẻ tẻ để bầu ra một đại biểu đi dự đại hội. Ở nhièu nơi khác, nhân dân phá vỡ các ủy ban cũ ngăn trở công việc và bầu ra những ủy ban mới. Quần chúng nổi dậy như đợt sóng ngầm. Cái lần vỏ mỏng đã đông lại dần dần trên đám phún thạch của cách mạng mấy tháng gần đây, đã bắt đầu rạn nứt. Chỉ có một phong trào tự phát của quần chúng mới có thể làm cho đại hội Xô-viết toàn Nga họp được. Ngày nào các diễn giả bôn-sê-vích cũng tơid các doanh trại và xưởng máy để tố cáo mạnh mẽ cái “chính phủ gây nội chiến”. Một chủ nhật, chúng tôi đến xưởng Ôbukhôpxki, một nhà máy đúc đạn của chính phủ, ở ngoài thành phố, phía đại lộ Sơluxenbua. Chiếc xe chở chúng tôi, chạy bằng hơi nước, với cái mui nặng nề, ỳ ạch lội qua những bể bùn, giữa những tường cao của những xưởng máy và những nhà thờ rất lớn. Cuộc mít tinh họp giữa những bức tường cao của một ngôi nhà lớn xây dở. Xung quanh một cái bục căng vải đỏ, một vạn thính giả, cả nam lẫn nữ, mặc đồ đen, ngất nghểu trên những đống gỗ, đống gạch, hoặc cheo leo trên những cái dầm, chăm chú nghe và reo hò như sấm. Dôi khi, mặt trời lộ ra sau những đám mây đen nặng trĩu và qua những lỗ cửa sổ rọi mọi thứ ánh sáng đỏ nhạt vào những khuôn mặt mộc mạc ngảnh về phía chúng tôi. Lunasacxki, thân hình mảnh dẻ như một cậu thư sinh và nét mặt thanh tú như nghệ sĩ, giải thích tại sao các Xô-viết phải nắm chính quyền. Không một biện pháp nào khác có thể bảo vệ cách mạng chống với kẻ thù đang cố tâm tàn phá đất nước và quân đội để dọn đường cho một tên Coocnilov thưd hai. Một người lính của mặt trận Rumani, gầy gò, bi khiết và sôi nổi, kêu lớn: “Các đồng chí! Ở mặt trận, Chúng tôi chết đói và chết rét, người ta bắt chúng tôi chết không có lý do gì cả. Tôi đề nghị các đồng chí Mỹ, một khi về nước, sẽ nói cho mọi người biết rằng những người Nga chỉ có chết mới rời bỏ cách mạng của họ. Chúng tôi sẽ đem hết sức lực ra để bảo vệ thành trì của chúng tôi, cho tới khi nhân dân các nước đều đứng dậy và chiến đấu cho cuộc cách mạng Xã hội!”. Sau đó đến lượt PêTơ-rốt-xki phát biểu, tiếng nói nhỏ, chậm và cương quyết: “Giờ đây không phải lúc nói phiếm nữa. mà là lúc hành động! Tình hình kinh tế xấu, chúng ta phải chịu đựng. Kẻ địch định khuất phục chúng ta, nhưng chúng nên biết rằng chúng có thể đi quá xa đấy. Néu chúng dám động đến các tổ chức của giai cấp vô sản thì chúng ta sẽ quýet chúng khỏi mặt trái đất như những đống rác!”. Báo chí bôn-sê-vích bỗng nhiên phát triển mạnh. Ngoài hai tờ báo của đảng, tờ - Con đường của công nhân, và tờ - Người lính, lại thấy ra hai tờ nữa, tờ - Bần cố nông, cho nông dân, xuất bản mỗi ngày nửa triệu số và tờ - Công nhân và Binh lính, tờ này trong số đầu xuất bản ngày 17 tháng 10, đã tóm tắt quan điểm bôn-sê-vích như sau: Một năm chiến tranh thứ tư nữa, sẽ đưa quân đội và đất nước đến chỗ diệt vong… Petrograd đang lâm nguy. Bọn phản cách mạng đang thích thú vì những đau khổ của nhân dân và đang chuẩn bị giáng xuống đầu họ một đòn chí mạng. Nông dân lâm vào cảnh tuyệt vọng, đã công khai nổi dậy, bọn địa chủ và chính phủ đưa quân về càn quét tàn sát họ. Các xưởng và các nhà máy đóng cửa, công nhân bị đe dọa chết đói. Giai cấp tư sản và bọn tướng lĩnh của chúng muốn thi hành những biện pháp tàn ác để phục hồi lại một thứ kỷ luật mù quáng trong quân đội. Được giai cấp tư sản ủng hộ, bọn tay chân của Coocnilov công khai chuản bị phá hội nghị lập hiến. Chính phủ Kêrenxki là chính phủ của giai cấp tư sản, chính sách của nó nhằm đánh vào công, nông, binh. Nó đã tàn hại đất nước… Tờ báo của chúng ta ra đời trong những ngày nặng trĩu đe dọa. Nó sẽ là tiếng nói của vô sản và quân đội Petrograd. Nó sẽ là người bảo vệ không mệt mỏi của nông dân nghèo… Phải cứu nhân dân, phải đưa cách mạng đến thành công. Phải giằng chính quyền khỏi bàn tay sát nhân của giai cấp tư sản và trao nó cho các tổ chức của công, nông, binh cách mạng. Phải chấm dứt cuộc chiến tranh ghê tởm. Chương trình của tờ Công nhân và Binh lính là chương trình của Xô-viết những đại biểu công nhân và binh lính thành phố Petrograd, nghĩa là: Tất cả chính quyền về tay các Xô-viết, ở thủ đô cũng như các tỉnh. Đình chiến ngay trên khắp các mặt trận, thực hiện hòa bình giữa các dân tộc. Ruộng đất cho nông dân, không phải bồi thường cho địa chủ. Công nhân kiểm sát sản xuất công nghiệp. Một hội nghị lập hiến được bầu ra một cách ngay thẳng. Nên đưa thêm ra đây một đoạn nữa của tờ báo này, tờ báo của cái bọn bôn-sê-vích mà cả thế giới đều biết là tay sai của Đức (John Reed mỉa mai nhắc lại lời vu cáo của bọn phản động): Đức hoàng, mình mẩy bê bết máu me của hàng triệu người, muốn đẩy quân đội của hắn đến tận Petrograd. Chúng ta hãy nói chuyện với công nhân, nông dân và binh lính Đức, những người muốn hòa bình không kém chúng ta, để họ nổi dậy chông lại cuộc chiến tranh ghê tởm này. Điều này chỉ có thể thực hiện được bởi một chính phủ cách mạng, thực sự phát ngôn cho công nhân, nông dân và binh lính Nga, chính phủ này sẽ vượt qua đầu những chính khách ngoại giao mà nói chuyện trực tiếp với quân đội Đức và sẽ làm tràn ngập các chiến hào Đức bằng những tuyên cáo bằng tiếng Đức… Các phi công của chúng ta sẽ tung những tờ tuyên cáo đó khắp nước Đức… Ở hội đồng cộng hòa, cái hố giữa hai phe ngày một thêm sâu. Carelin, nhân danh nhóm Xã hội cách mạng cánh tả, kêu lớn: “Những giai cấp hữu sản muốn lợi dụng bộ máy cách mạng của nhà nước để cột nước Nga vào chiến xa của Đồng minh! Các đảng phái cách mạng cương quyết chống lại một chính sách như vậy”. Lão già Nicolai Traicopxki, đại diện của bọn Xã hội bình dân, phát biểu chống lại việc chia đất cho nông dân và đứng về phe bọn K.D.: “Chúng ta phải lập tức lập lại một kỷ luật chặt chẽ trong quân đội. Ngay từ đầu chiến tranh tôi đã không ngừng nhắc đi nhắc lại rằng thi hành những cải cách kinh tế và xã hội trong thời chiến thì thật là phạm một tội ác. Đó là tội ác mà chúng ta đang phạm đấy. Mà thật tình tôi có chống lại những cải cách ấy đâu, tôi thuộc đảng Xã hội kia mà!” (Tiếng kêu từ phía tả: “Chúng tôi không tin anh đâu!”; phe hữu thì hoan hô nhiệt liệt). Nhân danh bọn K.D., Atgiemov tuyên bố rằng chẳng việc gì phải nói cho binh lính biết vì sao phải đánh nhau! Mỗi người lính đều phải tự hiểu rằng nhiệm vụ đầu tiên của mình là phải đuổi kẻ địch ra khỏi đất Nga. Chính Kêrenxki cũng hai lần đến thiết tha kêu nài phải đoàn kết cả dân tộc và sau một bài diễn văn, y bật lên khóc nức nở. Hội đồng nghe hắn với thái độ lạnh lùng, thỉnh thoảng lại ngắt lời hắn bằng những lời chế giễu. Viện Xmoni, đại bản doanh của ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga và của Xô-viết Petrograd, ở cách trung tâm vài dặm đường, mãi tận cuối thành phố, trên bờ sông Neva rộng lớn. Tôi lên một chuyến xe điện chật ních hành khách, chạy ngoằn ngoèo và rền rĩ qua những phố xá bùn lầy và gồ ghề. Cuối đường hiện ra những vòm xanh viền vàng của tu viện Xmoni, trông thật là đẹp và ngay cạnh là mặt chính của viện Xmoni, trông như trại lính, chiều dài 200 thước cao bốn tầng và trên cửa chính có huy hiệu của nhà vua, to tướng và láo xược khắc vào đá. Những tổ chức cách mạng của binh lính và công nhân đã đến đóng ở viện này, nguyên dưới chế độ cũ là một trường nhà tu nổi tiếng cho các thiếu nữ quí tộc, được chính Nữ hoàng bảo trợ. Viện có trên một trăm phòng lớn, tường trắng và trần trụi. Trên các cửa, vẫn còn những tấm biển trên đề “Lớp bốn” hoặc “Buồng giáo sư”. Nhưng lại có những chữ đề vội, bằng chứng về những hoạt động mới trong viện: “Ban chấp hành trung ương Xô-viết Petrograd”, “Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga”, “Phòng đối ngoại”, “Liên hiệp binh lính Xã hội chủ nghĩa”, “Ban chấp hành trung ương công đoàn toàn Nga”, “Ủy ban xí nghiệp”, “Ủy ban trung ương quân đội”; những phòng khác thì để cho các cơ quan trung ương, hoặc dùng làm phòng họp cho các đảng phái chính trị. Trong các hành lang dài, trần khum, cách một quãng xa mới lại có một bóng điện, binh lính và công nhân đi lại tấp nập, có người vai trĩu nặng dưới những bó lớn báo chí, tuyên cáo, tài liệu tuyên truyền đủ các loại. Tiếng giày ủng nặng nề của họ vang trên sàn gỗ như tiếng sấm dền. Chỗ nào cũng có dán giấy: “Các đồng chí hãy giữ vệ sinh vì lợi ích sức khỏe của chính các đồng chí!”. Ở một tầng gác ngay đầu cầu thang, có những bàn dài trên để bán hàng đống tài liệu sách báo của các đảng phái chính trị. Phòng ăn rộng lớn của viện, trần thấp ở ngay tầng dưới, đã trở thành quán ăn. Tôi trả hai rúp để lĩnh một vé ăn và đứng xếp hàng với khoảng một nghìn người khác để chờ đến lượt được tới những quầy dài, ở đó khoảng hai chục người phục vụ, vừa nam vừa nữ múc cho mỗi người xúp bắp cải đựng trong những cái nồi to tướng, có lẫn cả thịt và phân phát cháo và bánh mì đen. Trả 5 côpếch thì được một cốc nước trà, đựng trong một cái cốc thiếc. Mỗi người cứ việc ra rổ mà lấy một cái thìa gỗ nhờn những mỡ. Trên hàng ghế dài dọc theo bàn ăn, những người vô sản đói ngấu vừa ăn, vừa bàn việc, vừa nói đùa nhả nhớt. Trên tầng hai, có một quán ăn khác dành cho ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga, nhưng thực tế thì ai vào cũng được. Có thể mua được ở đấy bánh mì phết đẫm bơ và nước chè thì uống tha hồ. Ở cánh phía nam, tầng ba là phòng họp lớn, trước kia là phòng khiêu vũ của viện. Một gian phòng trần cao, tường trắng, có hàng trăm ngọn điện có chụp chạm trổ, gắn vào những cây đèn sáng bóng, trong phòng có hai hàng cột lớn. Ở một đầu có một cái tán, hai bên hai cây đèn cao nhiều nhánh và đằng sau là một cái khung vàng, trước kia để ảnh Hoàng đế. Xưa kia, những ngày lễ, nơi đây là nơi dập dìu những quân phục và áo nhà đạo xa xỉ, trong một khung cảnh dành riêng cho các quận chúa. Phía bên kia hành lang, ngay trước cửa phòng họp, người ta xét các giấy ủy nhiệm của các đại biểu đi dự đại hội các Xô-viết. Tôi chú ý ngắm nhìn những đại biểu mới: những người lính mạnh khỏe, rậm râu, những người thợ mặc áo ngắn đen, vài nông dân để tóc dài. Một thiếu nữ, thuộc nhóm thống nhất của Plekhanov, đang điều khiển việc xét giấy tờ. Chị ta cười một cách khinh thị: “Họ chẳng giống những đại biểu đến dự đại hội lần thứ nhất chút nào. Trông thật là thô lỗ và ngu dốt! Thật là một đám người thô kệch…” Lê-nin tuyên bố chính quyền Xô-viết tại Đại hội các Xô-viết toàn Nga lần II. Tranh của họa sĩ Vladimir Serov. Đúng vậy, nước Nga đã rung chuyển đến cội rễ và những tầng lớp dưới đã nổi lên trên. Ủy ban kiểm soát giấy ủy nhiệm, do ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga cũ chỉ định, gây khó dễ cho hết đại biểu này đến đại biểu khác, viện cớ rằng họ đã được bầu ra một cách bất hợp pháp. Carakhan, ủy viên trung ương bôn-sê-vích, chỉ cười: “Các bạn cứ yên trí: khi đến lúc, chúng tôi sẽ làm cho các bạn có ghế ngồi họp”. Báo Công nhân và Binh lính, viết: Chúng tôi đề nghị các đại biểu đến dự đại hội toàn Nga mới chú ý đến những âm mưu của một số ủy viên trong ủy ban tổ chức, nhằm phá đại hội. Họ gieo rắc tin là đại hội sẽ không họp và các đại biểu nên rời khỏi Petrograd… Các bạn đừng tin những lời dối trá… Những ngày quan trọng sắp đến. Rõ ràng là ngày 2 tháng 11 cũng chưa đủ số đại biểu tối thiểu để họp: Vì vậy hoãn đại hội đến ngày 7. Nhưng khắp nước đã xôn xao và bọn men-sê-vích và Xã hội cách mạng đã thấy rõ thất bại bèn đổi chiến lược. Họ rối rít điện về khắp các tổ chức địa phương của họ, yêu cầu cử ra càng nhiều phần tử Xã hội “ôn hòa” càng hay. Đồng thời, ban chấp hành các Xô-viết nông dân gửi giấy triệu tập gấp một đại hội nông dân vào ngày 13 tháng 12, nhằm thủ tiêu mọi hoạt động của công nhân và binh lính. Nhóm bôn-sê-vích sẽ làm gì? Trong thành phố, có tin đồn là công nhân và binh lính chuẩn bị một cuộc biểu tình vũ trang. Báo chí tư sản và phản động la lối là họ sắp nổi loạn và yêu cầu chính phủ bắt giam Xô-viết Petrograd, hay ít ra thì cũng cấm đại hội họp. Có những tờ như tờ Nước Nga mới thì đề nghị “Giết sạch bọn bôn-sê vích ”. Tờ báo của Goocki, tờ Đời mới, đồng ý với những người bôn-sê vích là bọn phản động đang định bóp nghẹt cách mạng và nếu cần thì phải dùng cả vũ lực chống lại chúng; nhưng trước tiên là mọi đảng phái của nền dân chủ cách mạng phải lập một mặt trận thống nhất: Nền dân chủ mà còn chưa tổ chức được các lực lượng chính của mình và còn gặp một sự chống đối mạnh mẽ, thì tấn công không có lợi. Nhưng nếu các kẻ địch của nó dùng bạo lực, thì nền dân chủ cách mạng phải xông vào cuộc chiến đâu để giành lấy chính quyền và nó sẽ được những tầng lớp cơ sở nhất của nhân dân ủng hộ. Goocki nhận xét rằng những tờ báo phản động cũng như những tờ của chính phủ đều một giọng kích thích nhóm bôn-sê-vích dùng bạo lực; vì lẽ một cuộc khởi nghĩa sẽ có thể dọn đường cho một tên Coocnilov mới. Ông kêu gọi các người bôn-sê-vích cải chính những tin đồn bậy. Trên tờ báo men-sê-vích Ngày, Pôtorexov đăng một chuyện giật gân, kèm theo một bản đồ, trong đó hắn đưa ra “Kế hoạch bí mật của nhóm bôn-sê-vích ”. Hình như do một phép thần nào, các tường đều dán đầy những bản cảnh cáo, tuyên cáo, kêu gọi của những ủy ban trung ương của bọn “ôn hòa” và bọn bảo thủ và của ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga nữa, tố cáo mọi cuộc “biểu tình” và kêu gọi thợ thuyền và binh lính đừng nghe bọn tuyên truyền phiến động. Đây là một đoạn trích trong bản tuyên cáo của ban quân sự của đảng Xã hội cách mạng: Lại có những chuyện đồn đại trong thành phố về một cuộc biểu tình vũ trang dự định. Những tin đồn ấy ở đâu ra? Tổ chức nào cho phép những kẻ quấy rối tuyên truyền bạo động? Nhóm bôn-sê-vích, trả lời một câu hỏi trong ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga, chối là không dính dáng gì đến những chuyện đó… Nhưng những tin đồn đại ấy mang theo một sự nguy hiểm lớn. Có thể do không chú ý đến tình trạng tinh thần của đại đa số công nhân, binh lính và nông dân, một số cá nhân quá khích lôi kéo một phần công nhân và binh lính xuống đường phố, thúc đẩy họ bạo động. Trong thời kỳ ghê sợ mà nước Nga cách mạng đang trải qua này, bất cứ một cuộc bạo động nào cũng dễ dàng đưa đến nội chiến, với hậu quả là tất cả những tổ chức của giai cấp vô sản, phải mất bao công phu sức lực mới xây dựng lên, sẽ bị tan tành: Bọn phản cách mạng nhất định sẽ lợi dụng một cuộc bạo động để bốp chết cách mạng và nhăn trở bầu hội nghị lập hiến… Ngoài ra tên trùm phản cách mạng châu Âu Vinhem đệ nhị đang chuẩn bị những âm mưu mới. không được bạo đông! Ai nấy hãy ở vị trí của mình. Ngày 28 tháng 10, trong những hành lang của viện Xmoni, tôi nói chuyện với Cameniev, một người vóc nhỏ bé, có một túm râu cằm đỏ hoe xén nhọn, dáng điệu như một người Gôloa. Ông ta không chắc có đủ đại biểu đến không và nói: “Nếu đại hội họp được, thì nó sẽ đại biểu cho ý chí của tuyệt đại da số nhân dân. Nếu đa số là bôn-sê-vích, như tôi dự đoán, thì chúng tôi sẽ đề nghị các Xô-viết nắm chính quyền và chính phủ lâm thời từ chức…” Vôlodaxki, một người trẻ tuổi cao dong dỏng, đeo kính, nước da xanh xao, phát biểu dứt khoát hơn: “Bọn Libe, Đan và những kẻ thỏa hiệp khác đang tìm cách phá đại hội. Nếu chúng ngăn chặn được đại hội họp thì… Thì chúng tôi cũng đủ óc thực tế để không tùy thuộc vào việc họp đó!” Trong sổ tay, tôi có ghi một số sự việc lượm lặt trong các báo ngày 29 tháng 10: Mohilev (Đại bản doanh quân đội) ở đây tập trung các trung đoàn cận vệ trung thành. Sư đoàn hung ác, quân Côdắc và các tiểu đoàn quyết tử. Những học sinh sĩ quan ở Paplov, Xacoiexelo và Pêterahov đã nhận được lệnh của chính phủ chuẩn bị đến Petrograd. Bọn ở Ôranienbom đang đến thủ đô. Một phần sư đoàn xe thiết giáp của quân đội thường trú Petrograd đóng ở cung điện mùa đông. Theo lệnh của Tơrotxki, mấy ngìn khẩu súng trường đã được xưởng quân giới của chính phủ ở Xextororet trao cho đại biểu công nhân Petrograd. Trong một cuộc mit-ting của dân vệ thành phố ở khu Litayni dưới, một quyết nghị đòi trao chính quyền cho các Xô-viết đã được thông qua. Đó là những thí dụ về những sự việc lộn xộn trong những ngày sôi nổi ấy, khi mà ai nấy đều biết là sẽ xảy ra một chuyện gì đó, nhưng không ai biết đích là chuyện gì. Trong một buổi họp của Xô-viết Petrograd ở viện Xmoni đêm 30 tháng 10, Tơ-rốt-xki cho những lời của báo chí tư sản buộc cho Xô viết đang dự định một cuộc vũ trang khởi nghĩa là “Một âm mưu của bọn phản động nhằm phá hoại uy tín của đại hội Xô-viết và làm đại hội thất bại…” Ông ta tuyên bố là: “Xô-viết Petrograd không ra lệnh tổ chức một cuộc khởi nghĩa nào cả. Nhưng nếu cần thì chúng ta sẽ làm như vậy và quân đội thường trú ở Petrograd sẽ ủng hộ chúng ta. Bọn chúng (trỏ chính phủ) đang chuẩn bị một cuộc phản cách mạng. Chúng ta sẽ trả lời bằng một cuộc tấn công triệt để và quyết liệt”. Sự thực là Xô-viết Petrograd đã không ra lệnh tổ chức biểu tình vũ trang, nhưng trung ương đảng bôn-sê-vích thì đang bàn đến vấn đề khởi nghĩa. Trung ương họp suốt đêm 23. Có mặt tất cả các trí thức của đảng, các lãnh tụ và đại biểu của công nhân vàquân đội Petrograd. Trong số tri thức thì chỉ có Lê-nin và Tơ-rốt-xki là đứng về phe tán thành khởi nghĩa. Ngay cả đến những quân nhân cũng không tán thành. Khi biểu quyết thì phe tán thành bị thiểu số. Lúc đó, một công nhân đứng dậy phát biểu, mặt cau có, vẻ giận dữ: “Tôi nhân danh vô sản Petrograd phát biểu. Chúng tôi tán thành khởi nghĩa. Các anh cứ làm theo ý các anh, nhưng tôi nói cho các anh biết là nếu các anh để cho các Xô-viết bị thiêu hủy, thì chúng tôi cắt đứt với các anh!” Một số binh lính ủng hộ anh ta… Và sau đó biểu quyết lại. Phe tán thành khởi nghĩa thắng! Tuy vậy, cánh hữu của nhóm bôn-sê-vích do RiaĐanov, Cameniev và Dinoviev lãnh đạo, vẫn tiếp tục tuyên truyền chống lại khởi nghĩa vũ trang. Sáng ngày 1 tháng 11, báo Con đường của công nhân bắt đầu đăng “Lá thư gửi các đồng chí” của Lê-nin, một trong số những tài liệu vận động chính trị táo bạo nhất trong lịch sử thế giới. Trong bài đó. Lê-nin trình bày các lý lẽ vì sao phải khởi nghĩa, dựa ngay vào những lời lẽ chỉ trích của Cameniev và RiaĐanov. Ông viết: Hoặc chúng ta sang phe Libe và Đan và công khai từ bỏ khẩu hiệu “Tất cả chính quyền về tay các Xô-viết”, hoặc chúng ta phải khởi nghĩa. Không có con đường giữa… Ngay chiều hôm đó, Miliucov, lãnh tụ K.D., đọc một bài diễn văn hùng hồn và chua cay trước hội đồng Cộng hòa, buộc cho bản chỉ thị giao cho Xcôbeliev là thân Đức, tuyên bố là “nền dân chủ cách mạng” đang phá hoại nước Nga, chế giễu Têresenco và trắng trợn nói là y còn thích nền ngoại giao Đức hơn là nền ngoại giao Nga… Các ghế phe tả hò hét phản đối suốt bài diễn văn… Về phần chính phủ thì cũng không thể làm ngơ trước những thắng lợi tuyên truyền bôn-sê-vích. Ngày 29, một ủy ban liên hợp của chính phủ và hội đồng Cộng hòa vội vã thảo ra hai đạo luật, một đạo luật tạm thời giao ruộng đất cho nông dân và một đạo để xúc tiến một chính sách ngoại giao hòa bình cương quyết. Hôm sau, Kêrenxki ra lệnh đình chỉ tội tử hình trong quân đội. Ngay chiều hôm đó long trọng khai mạc khóa họp đàu tiên của “Ủy ban để củng cố nền cộng hòa và chống vô chính phủ và phản cách mạng”, vừa mới thành lập. Sau đó thì lịch sử chẳng còn ghi dấu vết gì của ủy ban này nữa… Sáng hôm sau, cùng hai nhà báo nữa, tôi phỏng vấn Kêrenxki. Đó là lần cuối cùng y tiếp nhà báo. Y nói một cách chua chát: “Nhân dân Nga đau khổ vì kinh tế bị suy sụp và bị vỡ mộng đối với Đồng minh. Thế giới tưởng rằng cách mạng Nga đã chấm dứt. Các ông đừng nhầm. Cách mạng Nga mới chỉ bắt đầu…” Hắn không ngờ lời hắn tiên tri lại đúng đến thế. Khóa họp suốt đêm hôm 30 tháng 10 của Xô-viết Petrograd thật là một cảnh giông bão, tôi cũng có mặt đêm đó. Nhóm trí thức Xã hội “ôn hòa”, các sĩ quan, các ủy viên của các ủy ban quân đội và của ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga, đều có mặt đông đúc. Chống lại họ là công nhân, nông dân, binh lính thường, hăng hái và giản dị. Một nông dân nói về các vụ lộn xộn xảy ra ở Tơve và cho rằng nguyên nhân là vì các ủy ban ruộng đất bị bắt. Anh ta kêu to: “Tên Kêrenxki này chỉ là tấm mộc che cho bọn địa chủ. Chúng biết là ở hội nghị lập hiến, dù thế nào mặc dầu chúng ta cũng sẽ lấy được ruộng đất nên chúng đang cố phá hội nghị lập hiến.” Một người thợ ở nhà máy Putilov kể lại rằng bọn giám đốc đã đóng cửa từng xưởng một, lấy cớ là thiếu chất đốt hoặc nguyên liệu, nhưng ủy ban xí nghiệp đã tìm ra những kho nguyên liệu cất giấu rất lớn. Anh ta nói: “Đó là một vụ khiêu khích. Chúng định dồn chúng tôi vào cảnh chết đói để bắt buộc chúng tôi phải bạo động”. Trong số binh lính, một người bắt đầu: “Các đông chí! Tôi mang đến các đồng chí lời chào của những người ở mặt trận đang đào những nấm mộ để tự chôn mình, những nấm mộ mà người ta gọi là chiến hào!” Lúc đó, một người lính trẻ, cao, gầy, mắt nảy lửa, đứng dậy. Anh ta được hoan hô nhiệt liệt. Đó là Trutnovxki, trước tưởng là đã chết trong cuộc chiến tháng 7, nay lại xuất hiện. Anh nói: “Quần chúng binh lính không còn tin bọn sĩ quan nữa. Ngay những ủy ban quân đội cũng phản chúng tôi, họ từ chối không triệu tập họp Xô-viết của chúng tôi… Quần chúng binh lính đòi hội nghị lập hiến được triệu tập họp đúng như thời hạn qui định và những kẻ nào dám hoãn họp lại hãy coi chừng. Đây không phải là đe dọa suông đâu. Vì quân đội còn có súng nữa…”. Anh ta nói chuyện về cuộc tuyên truyền tuyển cử vào hội nghị lập hiến hiện đang sôi nổi trong quân đoàn thứ năm: “Bọn sĩ quan, nhất là bọn men-sê-vích và bọn Xã hội cách mạng, đang cố phá đảng bôn-sê-vích. Chúng cấm báo chí của chúng tôi không được lưu hành trong chiến hào. Các diễn giả của chúng tôi bị bắt giam…”. Một người lính khác kêu lên: “Sao anh không nói về chuyện thiếu bánh mì?” Trutnovxki nghiêm nghị trả lời: “Người ta không phải chỉ sống vì bánh mì”. Tiếp theo là một sĩ quan, đại biểu của Xô-viết Vitev, thuộc phái men-sê-vích “đến cùng”. Y nói: “Đây không phải vấn đề ai nắm chính quyền. Khó khăn không phải do chính phủ, mà là do chiến tranh… và muốn có sự thay đổi thì phải thắng trong cuộc chiến tranh này đã… (nói đến đây thì có những tiếng phản đối và chế giễu)… bọn bôn-sê-vích là bọn mị dân… (cả hội trường phá lên cười)… Lúc này chúng ta hãy quên cuộc đấu tranh giai cấp đi…”. Nhưng anh sĩ quan không nói thêm được nữa. Một người kêu to: “Này các anh đừng có hòng nhé!” Petrograd nhữngngày này thật là một cảnh tượng kỳ dị. Trong các xưởng máy, những phòng họp đều chứa đầy súng,liên lạc viên chạy ra chạy vào, đội xích vệ luyện tập. Trong các doanh trại, đêm nào cũng họp và suốt ngày nổ ra những cuộc tranh luận sôi nổi và kéo dài. Ngoài phố, chiều đến là đầy ắp những người, ngược xuôi đại lộ Nepxki như sóng triều, tranh nhau mua báo… Nạn cướp bóc tăng lên đến nỗi đi vào những phố vắng thật nguy hiểm…Một buổi chiều, ở khu Xađovaya tôi nhìn thấy một đám đông mấy trăm người đánh và giẫm cho đến chết một người lính bị bắt quả tang ăn cắp… Có những kẻ dáng dấp khả nghi quanh quẩn chỗ những người đàn bà rét run đang xếp hàng chờ hàng giờ để mua bánh mì và sữa, thầm thì với họ rằng bon Do Thái đã tích trữ lương thực, rằng trong khi nhân dân chết đói thì các ủy viên Xô-viết thì sống phè phỡn. Ở Xmoni, cổng trong cổng ngoài có người canh rất ngặt, ai vào cũng phải trình giấy. Các phòng họp ồn ào suốt ngày đêm, hàng trăm công nhân và binh lính ngủ trên sàn, đâu có chỗ là nằm. Trên gác ở phòng họp lớn, những khóa họp sôi nổi của Xô-viết Petrograd có tới hàng ngàn người tới dự… Những sòng bạc hoạt động từ chiều tới sáng, rượu sâm banh chảy như suối và mỗi keo bạc ăn thua hàng hai vạn rúp. Đêm đến, ở các trung tâm thành phố, gái điếm vàng ngọc đầy người khoác những tấm áo lông đắt tiền, đi đi lại lại, hoặc xô vào các quán rượu… Bọn bảo Hoàng âm mưu này khác, bọn gián điệp Đức hoạt động, bọn buôn lậu bàn mưu tính kế… Dưới trời mưa, trong sương giá, cái thành phố lớn sôi nổi đang tiến nhanh tới bầu trời xám… Tới đâu?. Chương ba. Trước giờ khởi nghĩa Trong mối quan hệ giữa một chính phủ suy nhược và một quần chúng nhân dân chống đối, thế nào cũng đến một lúc mà mỗi hành động của mình chính quyền chỉ làm cho quần chúng phẫn nộ và mỗi sự khước từ hành động của chính quyền chỉ làm cho quần chúng khinh bỉ thêm. Dự định bỏ Pê-tơ-rô-gơ-rát đã gây lên một cơn phong ba bão táp; đến khi Kê-ren-xki công khai cải chính rằng chính phủ không khi nào có một dự định như vậy thì lại bị nhân dân la ó mỉa mai. Tờ Con đường của Công nhân viết: Bị áp lực của cách mạng dồn vào chân tường. Chính phủ lâm thời của tư sản tìm cách thoát thân đưa ra những luận điệu dối trá rằng không bao giờ có ý nghĩ rút khỏi Pê-tơ-rô-gơ-rát hoặc dâng thủ đô cho địch… Ở Khác – cốp có ba vạn công nhân mỏ được tổ chức; họ tán thành lời mở đầu ghi trong bản điều lệ của tổ chức công nhân công nghiệp thế giới: “giữa giai cấp thợ và giai cấp chủ, không có điểm nào tương đồng”. Lính Cô-dắc đến giải tán họ: một số chủ mỏ giãn thợ, số công nhân còn lại tuyên bố tổng bãi công. Cô-nô-va-lốp, bộ trưởng bộ công thương, trao toàn quyền cho thứ trưởng Oóc-lốp dẹp loạn. Công nhân mỏ rất ghét Oóc-lốp. Không những Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga tán thành việc chỉ định Oóc-lốp, mà lại không chịu đòi lính Cô-dắc phải rút khỏi miền Đônet. Tiếp sau đó là việc giải tán Xô-viết Caluga. Những người bôn-sê vích, chiếm đa số trong Xô-viết, đã thả một số tù chính trị. Được sự đồng ý của ủy viên chính phủ, viện Đuma thành phố điều quân từ Minxcơ đến và dùng pháo binh nã vào trụ sở Xô-viết. Những người bôn-sê-vích phải ra hàng; khi họ ở trụ sở ra thì bọn Cô-dắc xông đến đánh giết họ và hô lớn: “Đó, chúng ta sẽ làm như thế đối với tất cả các Xô-viết bôn-sê-vích khác, kể cả những Xô-viết ở Matxcơva và Pê-tơ-rô-gơ-rát”. Sau việc này, một làn sóng phẫn nộ nổi dậy trong toàn nước Nga… Tại Pê-tơ-rô-gơ-rát, đại hội địa phương các Xô-viết miền bắc, họp dưới quyền chủ tọa của Cơ-ri-len-cô, đảng viên bôn-sê-vích, sắp kết thúc. Tuyệt đại đa số đã quyết nghị rằng đại hội toàn Nga phải nắm chính quyền trước khi bế mạc. Đại hội gửi lời chào tới những người bôn-sê-vích bị cầm tù, khuyến khích họ hãy lạc quan vì giờ giải phóng đã đến. Đồng thời, hội nghị các ủy ban xí nghiệp toàn Nga họp lần thứ nhất trịnh trọng tuyên bố ủng hộ các Xô-viết, bản tuyên bố viết một cách rất có ý nghĩa: “Sau khi đã tự giải phóng khỏi ách chính trị của chế độ Nga hoàng, giai cấp công nhân muốn rằng nguyên tắc dân chủ phải được áp dụng ngay trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp, phát sinh một cách tự nhiên từ sự tan rã về kinh tế do chính sách tội lỗi của giai cấp hữu sản gây ra”. Công đoàn ngành đường sắt đòi bộ trưởng bộ giao thông Livơrôpxki phải từ chức… Trước Tháng Mười. Tranh của họa sĩ D. Nalbandian Thay mặt Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga, Xcô-bê-li-ép khẩn khoản yêu cầu đưa bản Nacadơ ra trước hội nghị các nước Đồng minh và chính thức phản đối về chỉ định Tê-rê-sen-cô xin từ chức… Tướng Véc-khôp-xki, bát lực trong việc tổ chức lại quân đội, thỉnh thoảng mới tới dự những buổi họp của hội đồng bộ trưởng… Ngày3/11, tờ Sự nghiệp chung của Buốc-dép đăng một bài in chữ to: “Hỡi đồng bào! Hãy cứu lấy tổ quốc! Tôi vừa được biết rằng trong buổi họp ngày hôm qua của ủy ban bảo vệ quốc gia, tướng Véc-khôp-xki, bộ trưởng bộ chiến trnh, một trong những nhân vật chính đã làm cho Coóc-ni-lốp thất bại, đã đề nghị ký một bản hòa ước riêng, không cần đến các nước Đồng minh”. Thật là một hành động phản nước Nga! Tê-rê-sen-cô tuyên bố rằng chính phủ lâm thời đã không thèm nghiên cứu đề nghị của Véc-khôp-xki. Chính Tê-rê-sen-cô đã nói: “dễ chừng chúng ta ở trong cái nhà thương điên!”. Các ủy viên trong ủy ban đều sửng sốt về đề nghị của tướng Véc-khôp-xki. Tướng A-lêch-xây-ép đã phát khóc. Không! Đây không phải là một sự điên rồ! còn tệ hơn thế nữa kia. Đây là một sự phản bội rõ rệt! Kê-ren-xki, Tê-rê-sen-cô và Nê-cơ-rat-xốp phải trả lời chúng ta về những câu hỏi của Véc-khôp-xki. Đồng bào! Đứng lên! Người ta đem bán tổ quốc Nga! Hãy cứu lấy nó! Thực ra Véc-khôp-xki chỉ đưa ra ý kiến là phải thúc các nước Đồng minh đề nghị đình chiến vì quân đội Nga không thể chiến đấu được nữa… Dư luận trong nước cũng như ngoài nước đều xôn xao. Véc khôp-xki bị bắt buộc “nghỉ phép vô hạn định vì lý do sức khỏe” và rút khỏi chính phủ. Tờ Sự Nghiệp Chung bị cấm… Ngày chủ nhật mồng 4 tháng 11 được chọn là ngày Xô-viết Pê tơ-rô-gơ-rát theo kế hoạch, sẽ có những cuộc Míting lớn trong khắp thành phố, ngoài mặt là để quyên tiền cho Xô-viết và báo chí, thực chất là một cuộc biểu dương lực lượng. Đột nhiên có tin cùng ngày hôm đó, bọn Cô-dắc sẽ tổ chức một cuộc rước Thánh giá – Mừng Đức mẹ năm 1812 đã dùng phép màu đánh đuối Napoleon ra khỏi Matxcơva. Không khí bừng bừng, chỉ có một tia lửa là nổ ra nội chiến. Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát liền ra một bản tuyên ngôn mở đầu bằng câu: “Hỡi anh em Cô-dắc”: “Người ta đẩy các bạn ra đánh bại chúng tôi là những công nhân và binh lính. Kẻ thù chung của chúng ta: bọn thống trị, quí tộc, chủ nhà băng, đại địa chủ, quan lại cũ, tay chân cũ của Nga Hoàng… Đang âm mưu thực hiện cái kế hoạch huynh đệ tương tàn này. Tất cả những bọn hút máu, bọn trọc phú, bọn vương hầu, bọn quí tộc, bon tướng tá, kể cả những tướng tá Cô-dắc của các bạn, thù gét chúng tôi. Chúng luôn sẵn sàng thủ tiêu Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát và bóp chết cách mạng. Người ta tổ chức lễ rước Thánh giá của người Cô-dắc vào ngày 4 tháng 11 này. Có đi dự lễ hay không, việc đó tùy mỗi người. Chúng tôi không can thiệp vào và cũng không ngăn cản ai cả… Xô-viết đại biểu công nhân và binh lính Pê-tơ-rô-gơ-rát” Lễ rước Thánh lập tức bị đình chỉ. Trong các trại lính và các khu công nhân của thành phố, các đảng viên bôn-sê-vích tung ra khẩu hiệu: “Tất cả chính quyền cho các Xô-viết!” còn tay chân của các lực lượng phản động thì xúi bẩy nhân dân nổi dậy tàn sát những người Do Thái, những nhà buôn, những lãnh tụ xã hội… Một bên là báo chí bảo Hoàng kêu gọi những cuộc đàn áp dã man, một bên là tiếng nói mạnh mẽ của Lê-nin: “Đã đến giờ khởi nghĩa… Chúng ta không thể chờ được nữa!” Báo chí tư sản cũng tỏ ra lo ngại. Tờ Tin tức Thị trường Chứng khoán, gọi cuộc tuyên truyền bôn-sê-vích là một sự tấn công vào “những nguyên tắc cơ bản của xã hội là an ninh cá nhân và sự tôn trọng quyền tư hữu. Nhưng chính báo chí xã hội ôn hòa mới tỏ thái độ thù địch nhất. Tờ Sự nghiệp của Nhân dân tuyên bố: “Bọn bôn-sê-vích là kẻ thù nguy hiểm nhất của cách mạng”. Tờ báo men-sê-vích Ngày, viết: “Chính phủ phải tự bảo vệ và bảo vệ chúng tôi”. Tờ Thống nhất của Pơlekhanov yêu cầu chính phủ chú ý đến việc công nhân Pê-tơ-rô gơ-rát đang được vũ trang và đòi có những biện pháp gắt gao đối với nhóm bôn-sê-vích. Càng ngày chính phủ càng tỏ ra bất lực. Cả chính quyền thành phố cũng tan rã. Các báo buổi sáng dày đặc những tường thuật các vụ giết người cướp của táo bạo nhất, mà thủ phạm thì không hề bị trừng trị. Ban đêm, các công nhân vũ trang đi tuần các phố, giao chiến với bọn trộm cướp và thấy nơi nào có vũ khí thì trưng thu. Ngày 1 tháng 11, đại tá Pôn-cốp-ni-cốp, chỉ huy quân sự Pê-tơ rô-gơ-rát, ra một tuyên bố: Mặc dù nước nhà đang phải trải qua những giờ phút khó khăn, những bản cáo thị vô trách nhiệm kêu gọi bạo động và tàn sát vẫn được tung ra khắp Pê-tơ-rô-gơ-rát, càng ngày càng nhiều trộm cướp và càng mất trật tự. Tình trạng đó làm cho cuộc sống của nhân dân bất ổn định và cản trở công việc của các cơ quan chính phủ trong thành phố. Nhận thức đầy đủ về trách nhiệm và bổn phận của tôi đối với quốc gia, tôi ra lệnh: 1 – Tất cả các đơn vị quân đội, theo đúng những huấn lệnh đặc biệt và trong phạm vi đóng quân của mình, phải giúp đỡ chính quyền thành phố, các ủy viên và dân vệ để bảo vệ các cơ quan chính phủ. 2 – Phải phối hợp với viên chỉ huy quân sự khu và vị đại diện quân vệ thành phố để tổ chức những đội tuần tra và thi hành các biện pháp để bắt những kẻ tội phạm và đào ngũ. 3 – Phải bắt ngay những kẻ nào vào trong các trại lính xúi giục biểu tình vũ trang hoặc tàn sát và dẫn chúng tới bản doanh của phó chỉ huy thành phố. 4 – Cấm ngặt biểu tình, Miting hoặc rước sách. 5 – Phải dùng mọi lực lượng vũ trang sẵn có để diệt ngay từ đầu mọi cuộc biểu tình vũ trang và xô xát. 6 – Phải giúp đỡ các ủy viên để ngăn ngữa những cuộc khám xét nhà cửa và những vụ bắt bớ trái phép. 7 – Các đơn vị bộ đội phải báo cáo ngay lên bộ tham mưu khu Pê-tơ-rô-gơ-rát tất cả những việc xảy ra trong địa hạt của mình. Tôi kêu gọi tất cả các ủy ban và tổ chức quân đội giúp đỡ các chỉ huy của họ làm tròn nhiệm vụ. Tại hội đồng cộng hòa, Kê-ren-xki tuyên bố rằng chính phủ thừa biết những công việc chuẩn bị của những người bôn-sê-vích và có đủ lực lượng để đương đầu với mọi cuộc biểu tình. Y kết tội hai tờ báo Nước Nga Mới và Con đường của Công nhân đã cùng có những hoạt động phá hoại. Y nói: “Nhưng vì báo chí có quyền tự do tuyệt đối nên chính phủ không ngăn cấm được các báo đăng những điều bịa đặt…(Điều này không thật là đúng. Hồi tháng 7, chính phủ đã cấm một số báo bôn-sê-vích và còn định cấm nữa)”. Theo lời y, hai tờ báo nói trên, dưới hai hình thức khác nhau cùng tuyên truyền nhằm gây ra cuộc phản cách mạng, điều mà những kẻ hoạt động trong bóng tối rất mong muốn. Y tiếp: - Tôi cầm chắc cái thất bại rồi, nên dù tôi có làm sao thì điều đó cũng không can gì, nhưng tôi có đủ can đảm để nói rằng tình thế hiện nay hoàn toàn do tình trạng khiêu khích đến cực độ mà bọn bôn-sê-vích đã gây ra trong thành phố… Ngày 2 tháng 11 mới chỉ có 15 đại biểu tới dự đại hội các Xô-viết. Ngày hôm sau được 100 và sáng hôm sau nữa, được 175 vị trong đó có 103 đại biểu bôn-sê-vích. Phải 400 đại biểu mới đủ số tối thiểu mà chỉ còn có ba ngày nữa là đại hội họp. Một phần lớn thời giờ, tôi ở viện Xmon-ni vào viện không còn dễ dàng nữa. Cổng ngoài có hai hàng lính gác và khi đã vào lọt cổng ngoài rồi thì thấy có một dãy dài đứng xếp hàng chờ được vào, trước khi vào cứ bốn người một phải qua một cuộc thẩm vấn về lý lịch và nghề nghiệp, sau đó mới được cấp giấy thông hành, cách vài giờ lại thay đổi mẫu giấy thông hành một lần vì bọn gián điệp luôn tìm cách len lỏi vào. Một hôm, tôi vừa đến cổng ngoài của viện thì thấy Tơ-rốt-xki và vợ ông đứng ngay trước tôi. Một người lính cản họ lại. Tơ-rốt-xki lục lọi các túi nhưng không tìm thấy giấy thông hành đâu cả. Cuối cùng ông ta bảo người lính: “Không sao. Đồng chí biết tôi chứ? Tên tôi là Tơ-rốt-xki”. Người lính khăng khăng trả lời: “Không có giấy thông hành thì không vào được. Tên gì cũng mặc”. - Nhưng tôi là chủ tịch Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát. Người lính trả lời: “Vậy à, nếu ông là một nhân vật quan trọng như thế thì ít ra ông cũng phải có giấy tờ gì chứ!” Tơ-rốt-xki vẫn kiên nhẫn: “Cho tôi gặp chỉ huy”. Người lính ngần ngừ, mồm lẩm bẩm rằng không thể cha căng chú kiết nào đến cũng phải làm phiền chỉ huy. Cuối cùng anh ta báo cho phụ trách trạm gác. Tơ-rốt-xki trình bày lại sự việc, ông nhắc lại: “ Tên tôi là Tơ-rốt xki”. - Tơ-rốt-xki à? Người phụ trách vừa gãi đầu vừa nói. Tôi đã nghe thấy cái tên này ở đâu rồi thì phải… Ờ, đúng rồi… Đồng chí có thể vào được. Trong hành lang, tôi gặp Ca-ra-khan, ủy viên ủy ban trung ương bôn-sê-vích (Ca-ra-khan không phải ủy viên ủy ban trung ương). Ông ta giải thích cho tôi nghe về cái chính phủ mới sẽ được thành lập: - Một tổ chức mềm dẻo làm theo nguyện vọng quần chúng thể hiện qua các Xô-viết và trao quyền rộng rãi cho các lực lượng địa phương. Hiện nay chính phủ lâm thời bóp ngẹt những nguyện vọng dân chủ của các địa phương, y như dưới thời chính phủ Nga hoàng. Trong xã hội mới sáng kiến sẽ từ dưới lên… Chính phủ sẽ được tổ chức theo biện pháp của đảng công nhân xã hội dân chủ Nga. Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga mới, chịu trách nhiệm trước đại hội Xô-viết toàn Nga luôn luôn được triệu tập, sẽ là quốc hội. Các ủy ban sẽ thay thế các bộ trưởng để lãnh đạo các bộ và chịu trách nhiệm trực tiếp trước các Xô-viết… Ngày 30 tháng 10, được hẹn trước, tôi tới gặp Tơ-rốt-xki trong một cái phòng nhỏ hẹp và chẳng có đồ đạc gì cả ở thượng tầng viện Xmon-ni. Ông ngồi trên một cái ghế gỗ ở giữa phòng, trước một cái bàn không. Chẳng để cho tôi phải hỏi dài dòng, ông ta nói nhanh luôn trong một tiếng đồng hồ. Dưới đây là nội dung tóm tắt câu chuyện ghi theo chính những lời ông nói: - Chính phủ lâm thời hoàn toàn bất lực. Thực chất là giai cấp tư sản nắm chính quyền nấp dưới chiêu bài kết liên với các đảng phái “đến cùng” giờ đây trong lúc cách mạng đang diễn ra, nông dân nổi loạn vì chờ mãi chẳng thấy ruộng đất hứa hẹn cho họ đâu cả và trong toàn quốc, các giai cấp cần lao cũng đều chán ngấy. Giai cấp tư sản chỉ có thể đứng vững được bằng nội chiến. Biện pháp Coóc ni-lốp là biện pháp duy nhất của giai cấp tư sản để có thể giữ được chính quyền. Nhưng cái mà giai cấp tư sản thiếu lại chính là sức mạnh… Quân đội đi với chúng tôi. Bọn thỏa hiệp và bọn hòa bình chủ nghĩa, tức là bọn xã hội cách mạng và bọn men-sê-vích, đã mất hết uy tín vì cuộc đấu tranh giữa nông dân và địa chủ, giữa thợ và chủ, giữa binh lính và sĩ quan, hơn bao giờ hết càng ngày càng sâu sắc và trầm trọng. Quần chúng nhân dân có nhất trí hành động, chuyên chính vô sản có thắng lợi thì mới có thể hoàn thành được cách mạng và cứu vớt được nhân dân… - “Do kinh nghiệm cách mạng, tư tưởng và mục đích của nó, Xô viết là những tổ chức đại diện hoàn hảo nhất của nhân dân. Dựa ngay vào binh lính ngoài mặt trận, công nhân ở nhà máy và nông dân ở đồng ruộng, Xô-viết là xương sống của cách mạng”. - “Người ta đã định tạo ra một chính quyền không cần đến các Xô-viết, kết quả là người ta chỉ tạo ra được một sự bất lực. Hiện giờ người ta đang âm mưu thảo ra các thứ kế hoạch phản cách mạng trong những hành lang của hội động cộng hòa Nga. Đảng K. D., đại diện cho lực lượng phản cách mạng, đang hoạt động. Đối diện là các Xô-viết đại biểu cho lợi ích của nhân dân. Ở giữa hai phe, không có nhóm nào quan trọng cả… Đây là trận đấu tranh cuối cùng. Giai cấp tư sản phản cách mạng tổ chức tát cả lực lượng của nó lại và chờ thời cơ để tấn công chúng tôi. Chúng tôi sẽ trả lời lại một cách quyết liệt và hoàn thành sự nghiệp của chúng tôi, sự nghiệp đó mới khởi đầu từ hồi tháng ba nhưng đã tiến triển trong thời gian xảy ra vụ Coóc-ni-lốp”. Rồi ông nói tiếp về chính sách đối ngoại của chính phủ mới: - Việc đầu tiên của chúng tôi sẽ là đình chiến tức khắc trên khắp các mặt trận và triệu tập cuộc hội nghị các dân tộc để bàn về những điều kiện đình chiến dân chủ. Chúng tôi có giành được dân chủ nhiều hay ít trong việc lập lại hòa bình là còn tùy ở tinh thần cách mạng của nhân dân châu Âu. Nếu ở đây chúng tôi thành lập một chính phủ của các Xô-viết thì đó sẽ là một nhân tố mạnh mẽ để lập ngay được hòa bình ở châu Âu, vì chính phủ này sẽ trực tiếp đề nghị đình chiến với nhân dân các nước, bất chấp chính phủ của họ. Trong cuộc ký kết đình chiến, phương châm chỉ đạo của cách mạng Nga là: Không xâm chiếm đất đai không bồi thường, các dân tộc được quyền tự quyết thành lập một cộng hòa liên bang châu Âu… - “Sau cuộc chiến tranh này, tôi nhìn mthấy châu Âu được hồi sinh, không phải nhờ các nhà ngoại giao mà do giai cấp vô sản. Các nước ở châu Âu phải trở thành cộng hòa liện bang châu Âu – Hợp chủng quốc châu Âu. Hình thức dân tộc tự trị không còn thích hợp nữa. Sự phát triển kinh tế đòi hỏi phải xóa bỏ những biên giới giữa các nước. Nếu châu Âu còn phải ở trong tình trạng chia cắt thành những khối dân tộc thì đế quốc chủ nghĩa sẽ lại hoành hành. Chỉ có một cộng hòa liên bang châu Âu mới có thể mang lại hòa bình cho thế giới”. Rồi nở một nụ cười tế nhị và hơi châm biếm, ông kết luận: - Nhưng nếu quần chúng châu Âu không bắt tay vào việc thì những mục đích này không thể đạt được ngay từ bây giờ… Trong lúc mọi người chờ đợi tưởng chừng như sẽ thấy những người bôn-sê-vích xuất hiện thình lình trên các đường phố và bắn giết những người ăn mặc sang trọng thì cuộc khởi nghĩa thực sự lại diễn ra một cách hoàn toàn tự nhiên và công khai. Chính phủ lâm thời dự định điều quân đội thường trú ở Pê-tơ-rô gơ-rát ra mặt trận. Quân đội thường trú ở Pê-tơ-rô-gơ-rát gồm khoảng 6 vạn người và đã giữ một vai trò chủ chốt trong cuộc cách mạng. Chính họ đã làm thay đổi cục diện trong những ngày tháng ba vĩ đại, lập ra các Xô-viết đại biểu binh lính và đuổi Coóc-ni-lốp khỏi cửa ngõ Pê-tơ-rô gơ-rát. Ngày nay, một phần lớn trong bọn họ đã trở thành bôn-sê-vích. Khi chính phủ lâm thời nêu ra việc rút khỏi thành phố, chính quân đội thường trú ở Pê-tơ-rô-gơ-rát đã trả lời: “Nếu các ông không có khả năng bảo vệ thủ đô thì hãy lập lại hòa bình đi, nếu các ông không lập lại hòa bình được thì hãy cút đi và nhường chỗ cho một chính phủ của nhân dân có thể làm được cả hai việc đó…” Rõ ràng bất cứ một dự định khởi nghĩa nào đều do thái độ của quân đội ở Pê-tơ-rô-gơ-rát quyết định. Vì vậy, kế hoạch của chính phủ lâm thời là định thay thế những trung đoàn bảo vệ thủ đô bằng những đội quân “tín cẩn” – Những đơn vị Cô-dắc và những tiểu đoàn quyết tử. Các ủy ban quân đội, các nhóm xã hội “ôn hòa” và ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga tán thành chính phủ. Một chiến dịch tuyên truyền lớn được tiến hành ở ngoài mặt trận và ở Pê-tơ rô-gơ-rát, xoáy vào việc quân đội thường trú ở Pê-tơ-rô-gơ-rát được sống ung dung từ 8 tháng nay trong doanh trịa thủ đô trong lúc các bạn của họ thì kiệt lực, đói khổ và chết dần chết mòn trong các chiến hào. Đương nhiên là có cái đúng trong lời buộc tội rằng quân đội ở Pê-tơ-rô-gơ-rát ngần ngại không muốn đánh đổi cuộc sống tương đối dẽ chịu của họ lấy những gian khổ của một chiến dịch mùa đông. Nhưng họ không chịu đi còn vì những lý do khác. Xô-viết Pê-tơ-rô gơ-rát dè chừng những âm mưu của chính phủ, từ ngoài mặt trận, hàng trăm đại biểu do binh lính đề cử ra, kéo về Pê-tơ-rô-gơ-rát, họ lớn tiếng tuyên bố: “Tất nhiên là chúng tôi cần tăng viện, nhưng điều quan trọng hơn là Pê-tơ-rô-gơ-rát và cách mạng phải được bảo vệ cẩn thận… Các đồng chí hãy giữ lấy hậu phương, chúng tôi sẽ giữ tiền tuyến!”. Ngày 25 tháng 10 ủy ban chấp hành Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát họp kín bàn về việc thành lập một ủy ban quân sự đặc biệt để quyết định công việc. Ngày hôm sau, trong một cuộc họp, ban binh lính của Xô viết Pê-tơ-rô-gơ-rát đã bầu ra một ủy ban, ủy ban này đã tuyên bố tẩy chay các tờ báo tư sản và lên án ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga vì đã chống lại việc họp đại hội Xô-viết toàn Nga. Ngày 29, trong một phiên họp công khai của Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát, Tơ-rốt xki đề nghị Xô-viết chính thức công nhận ủy ban quân sự cách mạng. Ông nói: “Chúng ta phải có tổ chức riêng của chúng ta để chiến đấu và nếu cần để chết.. ” Hội nghị quyết định cử ra ngoài mặt trận hai phải đoàn, một phái đoàn của Xô-viết và một phái đoàn quân đội thường trú để đàm phán với các ủy ban binh lính và bộ tổng tham mưu. Tại Xcop, các đại biểu của phái đoàn Xô-viết được tướng Trêremixov, chỉ huy mặt trận Bắc, tiếp đón bằng một câu tuyen bố cộc lốc là y đã hạ lệnh cho quân đội thường trú ở Pê-tơ-rô-gơ-rát ra mặt trận, ngoài ra y chẳng có gì nói thêm nữa. Còn phái đoàn của quân đội thường trú thì không được phép rời khỏi Pê-tơ-rô-gơ-rát… Một phái đoàn của ban binh lính Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát yêu cầu được có đại diện ở trong bộ tham mưu khu Pê-tơ-rô-gơ-rát. Không được chấp nhận. Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát yêu cầu không một lệnh nào được ban hành nếu không có sự đồng ý của ban binh lính. Cũng không được chấp nhận. Người ta tàn nhẫn trả lời các đại biểu: “Chúng tôi chỉ biết có ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga. Chúng tôi không biết các ông là ai cả, nếu các ông phạm luật thì chúng tôi sẽ bắt giam”. Ngày 30 (chính ra là ngày 31), trong một cuộc họp, đại biểu của tất cả các trung đoàn ở Pê-tơ-rô-gơ-rát đã thông qua một quyết nghị: Quân đội thường trú ở Pê-tơ-rô-gơ-rát không công nhận chính phủ lâm thời nữa. Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát mới chính là chính phủ của chúng ta. Chúng ta sẽ chỉ tuân theo lệnh của Xô-viết Pê-tơ-rô gơ-rát thông qua ủy ban quân sự cách mạng. Các đơn vị địa phương được lệnh chở chỉ thị của ban binh lính Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát. Ngày hôm sau, Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga cũng triệu tập một cuộc họp riêng, gồm phần lớn là sĩ quan thành lập ra một ủy ban để cộng tác với bộ tham mưu và phân phối các ủy viên về các khu của thành phố. Xmon-ni trong những ngày Cách mạng tháng Mười. Tranh của họa sĩ B.Kustodiev Trong một cuộc Miting lớn họp tại Xmon-ni ngày 3 tháng 11 toàn thể binh lính đã quyết nghị: Chào mừng Ủy ban quân sự cách mạng của Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ rát ra đời quân đội thường trú ở Pê-tơ-rô-gơ-rát và các vùng lân cận xin hứa hoàn toàn ủng hộ mọi hành động của ủy ban, nhằm thắt chặt hơn nữa tình đoàn kết giữa tiền tuyến và hậu phương vì lợi ích của cách mạng. Ngoài ra, quân đội Pê-tơ-rô-gơ-rát tuyên bố sẽ cùng với giai cấp vô sản đã được tổ chức đảm bảo trật tự cách mạng ở Pê-tơ-rô-gơ rát. Mọi âm mưu khiêu khích của bè lũ Coóc-ni-lốp hoặc của giai cấp tư sản sẽ vấp phải một sức kháng cự triệt đê. Lúc này nhận rõ sức mạnh của mình, Ủy ban quân sự cách mạng cương quyết đòi bộ tham mưu Pê-tơ-rô-gơ-rát phải chịu sự kiểm sát của ủy ban, đồng thời ra lệnh cho các nhà in không được in những lời kêu gọi hoặc tuyên bố nếu không được phép của ủy ban. Các ủy viên vũ trang đến xem xét xưởng quân giới Cơrongvec và tich thu một số lớn vũ khí đạn dược, đông thời giữ lại một chuyến tàu sắp chở một vạn lưỡi lê đi Novostrecat, bản doanh của Caledin… Chợt nhận rõ nguy cơ, chính phủ hứa tha tội cho ủy ban nếu chịu tự động giải tán. Quá muộn rồi. Nửa đêm 5 tháng 11, chính Kê-ren xki cử Ma-lép-xki đến mời Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát cử đại biểu và bộ tham mưu. Ủy ban quân sự cách mạng nhận lời. Một giờ sau, tướng Ma-ni-cốp-xki, quyền bộ trưởng bộ chiến tranh, lại rút lời mời đó… Sáng thứ ba 6 tháng 11, cả thành phố xôn xao về tờ tuyên cáo của “Ủy ban quân sự cách mạng Xô-viết đại biểu công nhân và binh lính Pê-tơ-rô-gơ-rát”: GỬI NHÂN DÂN PÊ-TƠ-RÔ-GƠ-RÁT. HỠI ĐỒNG BÀO! Bọn phản cách mạng đã ngóc đầu dậy. Bè lũ Coóc-ni-lốp đang huy động lực lượng để bóp chết đại hội Xô-viết toàn Nga và giải tán hội nghị lập hiến. Đồng thời những kẻ chủ trương khủng bộ người Do Thái có thể âm mưu lôi kéo nhân dân Pê-tơ rô-gơ-rát gây ra những cuộc đổ máu. Xô-viết đại biểu công nhân và binh lính Pê-tơ-rô-gơ-rát sẽ bảo đảm trật tự cách mạng chống lại mọi âm mưu tàn sát và mọi hành động phản cách mạng. Quân đội thường trú ở Pê-tơ-rô-gơ-rát sẽ ngăn chặn mọi cuộc bạo động hoặc phá rối trật tự. Đề nghị đồng bào bắt ngay bọn lưu manh côn đồ và những phần tử quấy rối thuộc tổ chức Trăm Đen, và giao chúng cho ủy viên Xô-viết ở doanh trại gần nhất. Nếu những phần tử khả nghi gây ra rối loạn, cướp bóc hoặc xung đột trong các phố ở Pê-tơ-rô-gơ-rát thì bọn chủ mưu lập tức sẽ bị quét sạch! Đồng bào! Chúng tôi chờ vào sự bình tĩnh và tự chủ của đồng bào! Sự nghiệp của nền trật tự và cách mạng được những bàn tay vững chắc bảo vệ. Theo đây là danh sách các trung đoàn tại đó có các ủy viên Ủy ban quân sự cách mạng… Ngày 3 tháng 11, các lãnh tụ bôn-sê-vích lại có một phiên họp kín lich sử khác. Được Danki báo trước, tôi đến chờ ngoài hành lang; Vô-lô-đác-xki ở trong phòng họp ra đã cho tôi biết tình hình cuộc họp. Lê-nin đã nói: “Ngày 6 tháng 11 thì sớm quá. Cuộc khởi nghĩa phải dựa vào toàn thể nước Nga, vậy mà ngày 6 thì các đại biểu đi dự đại hội sẽ chưa đến đủ… Mặt khác, chờ tới ngày 8 tháng 11 thì lại chậm quá. Lúc đó thì đại hội đã được tổ chức rồi và một hội nghị lớn như thế khó mà có được những biện pháp nhanh chóng và quyết liệt. Chúng ta phải hành động vào mồng 7, ngày khai mạc đại hội, để có thể nói được với đại hội: Chính quyền đây! Đại hội định sử dụng ra sao?”. Trong lúc đó, tại gian phòng ở trên gác, một nhân vật mặt gầy gò tóc dài, nguyên là một sĩ quan trong quân đội Nga hoàng, sau đi làm cách mạng và bị đi đày, tên gọi Apxenco, tức An-tô-nốp, giỏi toán và giỏi cờ, đang ngồi thảo bản kế hoạch tỉ mỉ chiếm đánh thủ đô. Về phía chính phủ cũng đang chuẩn bị. Một số những trung đoàn trung thành nhất, trọn trong các sư đoàn đóng cách nhau rát xa, ngầm được gọi về Pê-tơ-rô-gơ-rát. Pháo binh của bọn học sinh sĩ quan được đặt trong cung điện Mùa Đông. Lần đầu tiên kể từ những ngày tháng 7, các đội tuần tra Cô-dắc lại xuất hiện trong các phố. Pôn-cốp-ni-lốp ra hét lệnh này đến lệnh khác, dọa “thẳng tay” trừng trị mọi hành động bát tuân thượng lệnh. Ki-sô-kin, bộ trưởng bộ giáo dục – tên này bị quần chúng ghét nhất trong chính phủ - đựoc cử làm đặc ủy viên phụ trách giữ gìn trật tự ở Pê-tơ-rô-gơ-rát. Ki-sô-kin cử thêm hai phụ tá mà quần chúng cũng chẳng ưa gì hơn, là Ru tôn-béc và Pan-sin-xki. Lệnh thiết quân luật được ban hành ở Pê-tơ rô-gơ-rát, Cơ-rôn-xtat và Phần Lan, nhân việc này tờ báo Tư sản thời mới đã viết một cách châm biếm: Tại sao thiết quân luật? Chính phủ còn đâu quyền lực gì nữa. Nó đã mất hết uy tín và không có những phương tiện cần thiết để dùng vũ lực… trong những trường hợp thuận lợi nhất, nó cũng chỉ có thể thương lượng với ai muốn thương lượng. Uy quyền của nó chỉ có đến thế thôi… Sáng thứ hai mồng 5, tôi đến cung điện Ma-rin-xki để xem xét tình hình hội đồng cộng hòa Nga họp. Tranh luận gay go về chính sách đối ngoại của Tê-rê-sen-cô bàn tán về vụ Buôcdev – Vecopxki. Tất cả các nhà ngoại giao đều có mặt trừ đại sứ Ý, người ta đồn rằng ông này bị mất tinh thần sau đại họa Cacxo. Lúc bước vào phòng họp thì thấy Carelin, thuộc nhóm xã hội cách mạng cánh tả, đang đọc bài xã luận của tờ thời báo xuất bản ở London, trong đó có câu: “Phương thuốc trừ nạn bôn-sê-vích là súng đạn!” Rồi quay vè nhóm K. D. ông nói lớn: “Chính các ông cũng nghĩ như vậy!” Có tiếng nói từ phe hữu: “Đúng thế! Đúng thế!” Carelin nổi nóng đáp lại: “Phải, tôi biết là các ông nghĩ như vậy. Nhưng các ông không có can đảm hành động đâu!” Sau đó, Xcôbeliev trông như một tài tử sân khấu được quần chúng hâm mộ với bộ râu tơ và mớ tóc vàng uốn làn sóng, bênh vực bản Nacado một cách rụt rè. Đến lượt Tê-rê-sen-cô phát biểu thì từ phe tả nổi lên những tiếng hô: “Từ chức đi! Từ chức đi!” Y nhấn mạnh rằng các đại biểu của chính phủ và của Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga đi Paris họp phải cùng chung một quan điểm, quan điểm của y. Rồi nói thêm một vài câu về việc khôi phục lại kỷ luật trong quân đội, việc tiếp tục đấu tranh cho thắng lợi … Nhưng phòng họp trở nên ồn ào và trước sức phản kháng kiên quyết và ầm ĩ của phe tả, hội đồng cộng hòa Nga thảo luận sang mục khác của chương trình nghị sự. Những hàng ghế bôn-sê-vích ở đây bị bỏ trống. Từ cái ngày đầu tiên họ rút khỏi hội đồng cộng hòa, những người bôn-sê-vích đã mang theo biết bao nhiêu là sức sống. Trong lúc xuống cầu thang, tôi cảm thấy như không có một tiếng nói sinh động nào của thế giới bên ngoài có thẻ lọt đượcvào trong cái phòng họp cao ráo và lạnh lẽo này mặc dù ở đó diễn ra những cuộc tranh luận gau go và dường như con thuyền của chính phủ lâm thời cũng sẽva vào cái tảng đá ngầm Chiến tranh và Hòa bình trước đây đánh chìm chính phủ Miliucov… Người gác cửa vừa đưa áo khoác ngoài cho tôi vừa càu nhàu: “Không biết nước Nga đáng thương xoay vần ra sao. Nào là Ucơren, Phần Lan, đế quốc Đức, đế quốc Anh. Tôi bốn nhăm tuổi đầu rồi, mà trong đời tôi, chưa bao giờ tôi nghe thấy nói nhiều như ở đây…”. Trong hành lang, tôi gặp giáo sư Satxki, một nhân vật mặt chuột có thế lực trong đảng K. D., mặc một cái áo đuôi tôm nom rất bảnh. Tôi hỏi y về cuộc bạo động bôn-sê-vích mà dư luận đang bàn tán nhiều. Y nhún vai cười nhạo báng rồi đáp: “Đồ súc vật! Chúng sẽ không dám đâu, hoặc chúng dám thì chả mấy chốc chúng sẽ bị quét sạch. Theo chúng tôi nghĩ, có lẽ thế lại hay vì làm như vậy, chúng sẽ mất hết uy tín và không còn quyền lực gì trong hội nghị lập hiến nữa…” “ Nhưng ngài hãy cho phép tôi phác qua cái kế hoạch tổ chức chính phủ mà tôi sẽ đem trình bày trước hội nghị lập hiến. Tôi là chủ tịch của một Ủy ban do hội đồng cộng hòa và chính phủ lâm thời cử ra để thảo dự án hiến pháp… Chúng tôi sẽ có một hội nghị lập pháp gồm hai viện, như ở bên Mỹ các ông. Trong hạ nghị viện sẽ có các đại biểu địa phương và thượng nghị viện sẽ có các đại biểu các nghề tự do, các dem-txô-vơ, các hợp tác xã và các công đoàn…”. Tôi ra ngoài, gió tây lạnh buốt và ẩm thấp, bùn lạnh giá dưới chân thấm cả qua đế giày. Hai đại đội học binh sĩ quan đi ngược đường Moocxcaia, họ mặc những chiếc áo dạ dài và vừa nện mạnh gót giày trên dường phố, họ vừa hát vang một bài đồng ca dữ dội mà binh lính thường hát dưới thời Nga hoàng… Tới ngã tư đầu tiên, tôi để ý thấy dân vệ thành phố đi ngựa, đeo súng lục đựng trong những cái bao mới bóng nhoáng, một nhóm dân chúng yên lặng đứng nhìn họ. Đến góc đại lộ Nep-xki, tôi mua một cuốn sách do Lê- nin viết: “Những người bôn-sê-vích có khả năng giữ vững chính quyền được không?”, trả tiền sách bằng một con tem hồi đó dùng làm tiền lẻ. Những chuyến xe điện ì ạch chạy qua như thường lệ, hành khách gồm thường dân và binh lính, bám cả ngoài xe như làm xiếc, giá nhà làm xiếc Thiođo Sonxo có trông thấy cũng phải phát ghen lên… Dọc hè phố một dãy binh lính đào ngũ, đứng bán thuốc là và hạt hướng dương… Ở đại lộ Nep-xki, trong buổi hoàng hôn ảm đạm, người ta đang tranh cướp những số báo mới ra và từng đám đông đang chen chúc nhau cố đọc những bản kêu gọi và tuyên bố của Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga, của Xô-viết nông dân, của các đảng phái xã hội “ôn hòa”, của ủy ban quân đội, những bản đo dán nhan nhản ở những chỗ tường trống và bằng một giọng hoặc là đe dọa, hoặc là nguyền rủa, hoặc van nài, kêu gọi công nhân và binh lính hãy ở đâu ở đấy và ủng hộ chính phủ… Một chiếc xe bọc sắt đi qua đi lại, còi rú vang. Ở một góc, ở mội chỗ rộng từng toán đông binh lính và sinh viên đang tranh luận. Đêm sập xuống, những chiếc đèn cách xa nhau chập chờn chiếu xuống đường, dòng người cuồn cuộn không ngừng… Pê-tơ-rô-gơ-rát những ngày sắp loạn lạc bao giờ cũng như vậy… Thành phố căng thẳng, hơi có tiếng động mạnh là hoảng lên. Những nhóm bôn-sê-vích vẫn không thấy động tĩnh gì, binh lính ở yên trong doanh trại, công nhân trong nhà máy… Chúng tôi đi xem phim ở một rạp ở gần nhà thờ Cadăng – phim chiếu là một phim Ý đầy tình tiết éo le và những cảnh lưu huyết. Ở những hàng ghế đầu có một số binh lính và thủy thủ ngồi, họ trố mắt nhìn lên màn ảnh, kinh ngạc như những đứa con nít, không sao hiểu được vì đâu lại có những cảnh tàn khốc và những vụ giết chóc diễn ra như vậy… Từ rạp chiếu phim, tôi vội vã trỏ về viện Xmon-ni. Trong phòng 10 ở tầng thượng, Ủy ban quân sự cách mạng họp liên minh dưới sự chủ tọa của Ladimia, một thanh niên 18 tuổi. Đi qua mặt tôi anh ta dừng lại bắt tay một cách rụt rè ngượng ngập. Rồi anh cười một cách khoan khoái và nói: - “Pháo đài Pitoropaplopxcaia vừa sang với chúng tôi. Cách đây một phút, chúng tôi đã tiếp một phái đoàn của một trung đoàn được lệnh của chính phủ đi đến Pê-tơ-rô-gơ-rát. Binh lính nghi ngờ lệnh trên đã dừng tàulại ở Gatsina và cử một đoàn đại biểu tới gặp chúng tôi. Họ hỏi: “Có việc gì thế? Có điều gì nói với chúng tôi không? Chúng tôi vừa thông qua một nghị quyết: Tất cả chính quyền cho các Xô-viết”. Ủy ban quân sự cách mạng đã trả lời họ: “Thay mặt cho cách mạng, chúng tôi gửi lời chào các anh em. Hãy ở đâu ở đấy và chờ chỉ thị của chúng tôi!” Anh cho hay rằng mọi đường dây điện thoại đều bị cắt nhưng việc liên lạc với các nhà máy và trại lính được đảm bảo bằng đường dây quân sự… Các liên lạc viên và các ủy viên thường xuyên đi đi về về. Ngoài cửa túc trực 12 người tình nguyện sẵn sàng mang văn thư tới những khu xa nhất trong thành phố. Một người da mặt ngăm ngăm, mặc quân phục trung úy, nói với tôi bằng tiếng Pháp: “ Mọi việc đều sẵn sàng, chỉ cần ấn vào một cái nút…” Tôi thấy Pôt-vôi-xki, mảnh khảnh và rậm râu, vốn không phải là quân nhân nhưng lại là nhà chiến lược của cuộc khởi nghĩa, An-tô nốp với bộ râu đã lâu ngày không cạo và chiếc cổ sơmi cáu ghét, người phờ phạc vì thiếu ngủ, anh lính Cơ-ri-len-cô, tướng ngũ doản, mặt to và lúc nào cũng tươi cười, bộ điệu hùng dũng, nói như thác chảy, anh thủy thủ râu xồm Đibenco, to lớn như hộ pháp, nét mặt bình thản. họ là những người của giờ phút lịch sử đó và của những giờ phút lịch sử sắp tới. Dười nhà, trong phòng giấy của các ủy ban xí nghiệp, Xê-ra-tốp ngồi ký phiếu lĩnh vũ khí ở xưởng quân giới của nhà nước – mỗi xí nghiệp được cấp 150 khẩu súng…Có 40 đại biểu xếp hàng chờ… Trong phòng, tôi gặp một số lãnh tụ bôn-sê-vích cấp thấp hơn. Một người trong bọn họ chìa cho tôi xem một khẩu súng lục nét mặt biến sắc, anh ta nói: “Cuộc chiến đấu đã bắt đầu. Dù chúng tôi có hành động hay không thì kẻ địch cũng hiểu rằng một là họ tiêu diệt chúng tôi, hai là họ bị chúng tôi tiêu diệt…” Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát họp suốt ngày đêm. Tôi bước vào phòng lớn giữa lúc Tơ-rốt-xki đang kết thúc bài diễn văn, ông nói; - Người ta hỏi chúng ta rằng có phải chúng ta định làm một cuộc đảo chính không. Tôi có thể trả lời họ một cách dứt khoát. Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát thấy răng giờ đã đến lúc mà chính quyền phải về tay các Xô-viết. Sự chuyển giao chính quyền này phải do đại hội toàn Nga làm. Có cần phải vũ trang biểu tình hay không là còn tùy ở… Nhưng kẻ muốn chống lại đại hội toàn Nga… “Chúng ta cảm thấy rằng chính phủ của chúng ta hiện nay là một chính phủ thảm hại và bất lực, nó chỉ còn chờ nhát chổi của lịch sử để nhường chỗ cho một chính phủ thực sự của nhân dân. Nhưng chúng ta đang cố tránh một cuộc xung đột, ngay lúc này, ngay giờ phút này. Chúng ta hy vọng rằng đại hội toàn Nga sẽ giành được một chính quyền và một uy lực dựa trên sự tự do có tổ chức của nhhan dân. Tuy nhiên, nếu chính phủ định dùng những giờ phút ngắn ngủi cuối cùng của nó – có thể là 24, 48 hoặc 72 giờ - để tấn công chúng ta thì lúc đó chúng ta sẽ trả miếng ngay lập tức bằng những cuộc phản công mãnh liệt” Giữa những tiếng hoan hô vang dậy, ông báo tin là nhóm xã hội cách mạng cánh tả đã đồng ý cử đại diện tham gia vào Ủy ban quân sự cách mạng… Lúc rời Xmon-ni vào khoảng 3 giờ sáng, tôi thấy có hai khẩu pháo bắn nhanh đã được đặt ở hai bên cửa viện, ngoài cổng lớn và ở các ngả đường xung quanh viện đều có những đội tuần tra canh gác cận thận. Bin-sa-tốp tới, anh ta vừa nhảy mấy bậc một lên thềm viện vừa nói: “Thôi xong việc rồi! Kê-ren-xki cho bọn học sinh sĩ quan đến đóng cửa các tờ báo Người lính và Con đường của Công nhân của chúng ta. Nhưng quân ta đã kéo đến và đập nát những dấu niêm phong của chính phủ và hiện nay, chính chúng ta lại phái một số phân đội đến chiếm trụ sở của những tờ báo tư sản!” Phấn khởi, anh ta phát vào vai tôi một cái rồi chạy tuột vào trong viện… Cung điện Mùa Đông đã bị chiếm. Tranh của họa sĩ Vladimir Serov Sáng mồng 6, tôi có việc đến gặp viên kiểm duyệt, phòng làm việc của y đặt ở bộ ngoại giao. Khắp nơi trên tường đều thấy nhan nhản những bản cáo thị tha thiết kêu gọi nhân dân giữ “Bình tĩnh”. Pôn-cốp-ni-cốp ra hết lệnh này đến lệnh khác: - Tôi ra lệnh cho các đơn vị bộ đội và các phân đội phải ở yên trong các doanh trại cho tới khi có lệnh của bộ tham mưu quân khu… Tất cả những sĩ quan nào tự tiện hành động không có lệnh của cấp trên sẽ bị đưa ra tòa án binh về tội phản nghịch. Tuyệt đối cấm binh lính không được thi hành những chỉ thị của những tổ chức khác… Các tờ báo buổi sáng đăng tin chính phủ đã đóng cửa những tờ Nước Nga Mới, Lời nói Sinh động, Con đường của Công nhân và Người lính và ra lệnh bắt các lãnh tụ của Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát cùng những ủy viên Ủy ban quâ sự cách mạng… Khi đi qua quảng trường cung điện Mùa Đông, tôi thấy nhiều cỗ pháo của học sinh sĩ quan đi qua Hồng môn và đến dàn trước cung điện. Ngôi nhà đồ sộ màu đỏ của bộ tổng tham mưu nhôn nhịp khác thăờng, có nhiều xe bọc sắt xếp hàng trước cửa, ôtô chở đầy sĩ quan qua lại tấp nập… Viên kiểm duyệt vui như một đứa con nít ngồi xem xiếc. Y cho hay rằng Kê-ren-xki vừa đến hội đồng cộng hòa để xin từ chức. Tôi vội chạy lại cung điện Ma-rin-xki, tới nơi thì vừa lúc Kê-ren-xki kết thúc bài diễn văn vừa hằn học vừa đầu Ngô mình Sở, chỉ thấy toàn những lời tự biện bạch và đả kích những người chống lại hắn: - Tôi xin kể ra đây những đoạn đặc biệt nhất trong một loạt bài đăng trên tờ báo Con đường của Công nhân của Lê-nin, một tên tội phạm của nhà nước hiện nay đang lẩn trốn mà chúng tôi đang cố lùng bắt… trong một loạt tuyên ngôn nhan đề Lá thư gửi các Đồng chí tên tội phạm nhà nước này đã kêu gọi giai cấp vô sản và quân đội thường trú ở Pê-tơ-rô-gơ-rát lại hành động như trong những ngày 16, 18 tháng bảy, y đã chứng minh rằng cần thiết phải vũ trang khởi nghĩa ngay… Hơn nữa, trong một loạt những cuộc Miting các lãnh tụ bôn-sê-vích cũng đã lên diễn đàn kêu gọi khởi nghĩa tức khắc. Đặc biệt phải chú ý tới hoạt động của Bôrongstai Tơ-rốt-xki, hiện nay là chủ tịch Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát… - “Tôi cần phải nói để các ngài rõ rằng cách diễn tả và lời văn trong cả một loạt bài báo đăng trên những tờ Con đường của Công nhân và Người lính, giống hệt như những bài đăng trên tờ Nước Nga mới.., Tôi nhấn mạnh vào việc đó để hội đồng công hòa rõ rằng không phải là chúng ta đương đầu với một đảng phái chính trị nào đó mà với một tổ chức lợi dụng sự dột nát về chính trị, sự ngây thơ và những bản năng tội lỗi của quần chúng, bằng mọi cách gây ra ở Nga một không khí giết chóc và cướp phá điên cuồng, là vì trong tình trạng tinh thần hiện tại của quần chúng, bất cứ một phong trào nào nổi lên ở Pê-tơ-rô-gơ-rát cũng sẽ đưa đến những cuộc thảm sát ghê gớm nhấtvà sẽ muôn đời làm ô danh nước Nga tự do…” - “…. Theo lời thú nhận của chính Unianov Lê-nin, kẻ đứng ra tổ chức phong trào này, cánh cực tả trong nhóm xã hội dân chủ ở Nga tỏ thái độ ủng hộ một cách đặc biệt” Tới đây, Kê-ren-xki đọc một đoạn trong một bài báo của Lê-nin: - Hãy thử nghĩ mà xem!... Các đồng chí Đức chỉ có một mình Lipnech mà thôi, họ không có báo chí, không có tự do hội họp, không có Xô-viết… Tất cả các giai tầng xã hội, cho tới người nông dân có ruộng ít nhất, đều chống lại tư tưởng quốc tế không thể tưởng tượng được… Tổ chức của đại, trung và tiểu tư sản đế quốc thật là đáng chú ý… Tuy nhiên, trong những điều kiện như vậy, dù phần thắng lợi mỏng manh, họ cũng đã tổ chức được một cuộc nổi dậy trong hạm đội thế mà chúng ta có hàng chục tờ báo, có tự do hội họp và chiếm đa số trong các Xô-viết, chúng ta những người quốc tế vô sản có được những hoàn cảnh thuận lợi nhất trên thế giới, lẽ nào chúng ta từ chối không ủng hộ những nhà cách mạng Đức và không khời nghĩa… Rồi Kê-ren-xki tiếp: - “Như vậy là những người tổ chức khởi loạn tự thú nhận – và điều này đối với tôi đặc biệt quan trọng – rằng hiện nay ở Nga có những điều kiện tốt nhất cho một đảng chính trị tự do hoạt động, nước Nga dưới cái chính phủ lâm thời này đứng đầu là chủ tịch Kê ren-xki một người mà dưới mắt đảng đó là một kẻ tiếm quyền đã bán mình cho giai cấp tư sản… - “Những người chủ mưu cuộc khởi nghĩa không giúp đỡ gì cho giai cấp vô sản Đức, trái lại, họ giúp đỡ cho các giai cấp thống trị ở Đức và dâng mặt trận Nga cho nắm tay sắt của Vinhem và đồng lõa (vỗ tay hồi lâu ở cánh giữa và ở vài hàng ghế cánh tả). Chính phủ lâm thời không cần biét họ hành động như vậy là có ý thức hay không, nhưng dù trong trường hợp nào chăng nữa, từ trên diễn đàn náy, với nhận thức đầy đủ về trách nhiệm của tôi, tôi liệt nhữnghành động như vậy của một chính đảng Nga vào loại những hành động phản bội nước Nga! - “… Tôi đứng về quan điểm của cánh hữu và đề nghị lập tức mở cuộc điều tra (xôn xao) và tiến hành những cuộc bắt giam cần thiết” (ồn ào ở phía cực tả). Kê-ren-xki cất cao giọng: “Hãy nghe tôi nói! Trong lúc nhà nước lâm nguy, do một sự phản bội dù có ý thức hay vô ý thức, chính phủ lâm thời và trước tiên là tôi, thà chết còn hơn là để nguy hại đến sự tồn tại, danh dự và độc lập của nước Nga…” Vừa lúc đó, người ta đưa cho Kê-ren-xki một tờ giấy: “Tôi vừa nhận được tờ tuyên bố mà họ đang phát cho các trung đoàn. Nội dung như sau: Xô-viết đại biểu công nhân và binh lính Pê-tơ-rô-gơ-rát lâm nguy tôi ra lệnh cho các trung đoàn lập tức huy động lực lượng sẵn sàng chiến đấu và chờ lệnh mới. Mọi trì hoãn hoặc từ chối không thi hành lệnh này sẽ bị coi như một hành động phản bội cách mạng. ỦY BAN QUÂN SỰ CÁCH MẠNG Thay mặt chủ tịch: PÔT-VÔI-XKI – Thư ký AN-TO-NỐP “Theo danh từ của tòa án, đây đúng là âm mưu phản nghịch nhằm kích động bọn dân ngu chống lại trật tự sẵn có, nhằm giải tán hội nghị lập hiến và dâng mặt trận cho những trung đoàn của Vinhem… Tôi cố ý dùng chữ “Dân ngu” bởi vì toàn bộ nền dân chủ có ý thức và Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga của nó, tất cả các tố chức quân đội, lương tri và danh dự của nền dân chủ, phản đối những việc làm đó. “ Tôi đến đây không phải để cầu xin mà để nói lên lòng tin tưởng sắt đá của tôi rằng chính phủ lâm thời trong lúc này đang bảo vệ nền tự do trẻ tuổi của chúng ta, rằng nhà nước Nga mới sẽ có một tương lại xán lạn, sẽ được mọi người ủng hộ, trừ những kẻ không bao giờ dám nhìn thẳng vào sự thât. “Nhân danh chính phủ lâm thời, tôi khẳng định rằng chính phủ chưa hề xâm phạm đến việc tự do sử dụng những quyền chính trị của người công dân. Nhưng giờ đây, chính phủ lâm thời tuyên bố: Trong lúc này, phải kiên quyết thanh toán tất cả những phần tử, những nhóm và đảng phái dám xâm phạm nguyện vọng của nhân dân Nga và dọa dâng mặt trận cho nước Đức… “Nhân dân Pê-tơ-rô-gơ-rát nên hiểu rằng họ đứng trước một chính phủ cương quyết và có thể là cuối cùng, những người nào còn chút lương tri, lương tâm và danh dự sẽ phải nghĩ lại…” Suốt bài diễn văn phòng họp vang lên những tiếng la ó inh ỏi. Sau khi Kê-ren-xki bước xuống diễn đàn, nét mặt nhợt nhạt, mồ hôi đầm đìa và bước ra khỏi phòng cùng với số sĩ quan tùy tùng, các diễn giả của phe tả và phe giữa thay nhau lên diễn đàn công kích phe hữu một cách dữ dội. Ngay cả nhóm xã hội cách mạng cũng có ý kiến, Gốt, đại diện cho nhóm này, phát biểu: - “Chính sách của nhóm bôn-sê-vích, lợi dụng sự bất bình của quần chúng là mị dân và tội lỗi. Nhưng phải nhận rằng có nhiều nguyện vọng của quần chúng tới nay vẫn không được thỏa mãn… Phải đặt vẫn đề hòa bình, ruộng đất và dân chủ hóa trong quân đội như thế nào để cho không một người lính, một người nông dân hay một người công nhân nào có chút nghi ngờ rằng chính phủ không kiên quyết cố gắng thực hiện bằng được những điểm đó… - “Những người xã hội cách mạng chúng tôi không muốn gây ra một cuộc khủng hoảng nội các và chúng muốn sẵn sàng đem hết nghị lực ra bảo vệ chính phủ lâm thời tới giọt máu cuối cùng, chỉ cần chính phủ lâm thời, trước những vẫn đề cấp bách đó, có những lời tuyên bố minh bạch và cụ thể mà nhân dân nóng lòng chờ đợi…” Tiếp đến Mác-tốp giận dữ: “Những lời chủ tịch Kê-ren-xki vừa phát biểu tự cho mình dùng chữ “Dân ngu” để chỉ một phong trào của một bộ phận quan trọng trong giai cấp vô sản và quân đội – dù rằng phong trào đó đi lầm đường – rõ ràng là những lời nói khiêu khích gây ra nội chiến. ” Bản nghị quyết do cánh tả đưa ra được chấp thuận, trong thực tế, việc đó tương đương với một biểu quyết không tín nhiệm chính phủ: 1. – Cuộc biểu tình vũ trang được chuẩn bị từ mấy ngày nay nhằm mục đích gây ra đảo chính, đe dọa gây ra nội chiến, tạo những điều kiện thuận lợi cho những cuộc cướp phá giết tróc và cho việc huy động những lực lựong phản cách mạng như bọn Trăm Đen, nhưng sự việc đó nhất định sẽlàm cho không thể triệu tập được hội nghị lập hiến, gây ra thảm họa mới về mặt quân sự, đưa cách mạng đến thất bại, làm tê liệt đời sống kinh tế và đưa nước Nga đến chỗ suy sụp. 2. – Nguyên nhân của tình trạng rói loạn trên – ngoại trừ những điều kiện khách quan do chiến tranh gây ra – là do có sự trì trệ trong việc áp dụng một số biện pháp cần thiế. Trước hết, phải lập tức ra một sắc lệnh trao ruộng đất cho các ủy ban ruộng đát, về mặt đối ngoại, kiên quyết đề nghị các nước Đồng minh công bố những điều kiện đình chiến và mở những cuộc đàm phán. 3. – Nhất thiết phải đề ra ngay những biện pháp ngăn chặn sự phát triển của tình trạng vô chính phủ và phong trào cướp phá giết chóc. Muốn vậy, phải thành lập ra ở Pê-tơ-rô-gơ-rát một ủy ban an ninh công cộng gồm các đại biểu của thành phố và của các cơ quan dân chủ cách mạng: Ủy ban này sẽ hoạt động phối hợp với chính phủ lâm thời… Có điều đáng chú ý là bản nghị quyết này được tất cả bọn men sê-vích và xã hội cách mạng tán thành… Được tin, Kê-ren-xki bàn triệu tập Áp-xen-ti-ép đến cung điện Mùa Đông để chất vấn. Nếu bản nghị quyết biểu hiện một sự không tín nhiệm vào chính phủ thì y yêu cầu Áp-xen-ti-ép đứng ra thành lập một chính phủ mới. Đan, Gốt và Áp-xen-ti-ép, các lãnh tụ của bọn “thỏa hiệp”, cố gắng thực hiện cuộc “thỏa hiệp” cuối cùng của họ: họ phân trần với Kê-ren-xki rằng bản nghị quyết không hề nhằm chỉ trích chính phủ!. Ở góc đại lộ Moocxcaia và đại lộ Nep-xki có những tốp lính, lưỡi lê cắm đầu súng, giữ những chiếc ôtô tư nhân qua lại, bắt những người ngồi trên xuống xe và hạ lệnh cho ôtô phải đi về phía cung điện Mùa Đông. Một toán đông dân chúng xúm lại xem. Không ai biết những người lính đó thuộc chính phủ hay thuộc Ủy ban quân sự cách mạng. Ở trước nhà thờ Cađăng cũng vậy, các xe được lệnh quay trở lại đại lộ Nep-xki. Năm sáu người lính thủy đeo súng đi tới, cười vang cả phố, họ đến gần trò chuyện với hai người lính trong bọn. Trên băng mũ của những người lính thủy có mang dòng chữ Rạng Đông và Bình Minh của Tự Do, tên hai chiếc tuần dương hạm bôn-sê-vích thuộc hạm đội Baltic. Một người trong bọn họ nói: “Cơ rông-xtat đang đến với chúng ta!”… Y như hồi 1792, trên đường phố Paris, người ta nói: “Quân đội Macxây đang đến với chúng ta!” Số là ở Cơ-rông-xtat có hai vạn rưởi lính thủy, thấm nhuần chủ nghĩa bôn-sê-vích và không sợ chết. Tờ Công nhân và Binh lính vừa phát hành, cả trang đầu đăng một tuyên bố lớn: HỠI BINH LÍNH! CÔNG NHÂN! ĐỒNG BÀO! Đêm qua, bọn thù địch của nhân dân đã chuyến sang tấn công. Bọn tay chân của Coóc-ni-lốp trong bộ tham mưu đang tìm cách điều bọn học sinh sĩ quan và các tiểu đaòn tình nguyện từ ngoại ô vào thành phố. Các học sinh sĩ quan ở Ôranienbom và quân tình nguyện ở Xáccoie Xêlo không chịu đi theo chúng. Chúng đang âm mưu một đòn phản nghich đánh vào Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát. Một cuộc âm mưu phản cách mạng đang nhằm chống lại đại hội Xô-viết toàn Nga sắp họp, vào hội nghị lập hiến, vào nhân dân Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát bảo vệ cách mạng. Ủy ban quân sự cách mạng nhận nhiệm vụ đánh lùi cuộc tấn công của bọn phản nghịch. Toàn thể vô sản và quân đội ở Pê-tơ-rô-gơ-rát sẵn sàng giáng cho kẻ thù của nhân dân một đòn chí tử. Ủy ban quân sự cách mạng ra lệnh: • 1 – Tất cả các ủy ban trung đoàn, đại đội, đơn vị hải quân và các ủy viên Xô-viết, tất cả các tổ chức cách mạng phải ể thường xuyên họp để tập trung tất cả những tin tức về kế hoạch và hành động của bọn phản nghịch. • 2 – Không một người lính nào được rời đơn vị nếu không được phép của ủy ban. • 3 – Mỗi đơn vị quân đội phải lập tức cử đến Xmon-ni hai đại biểu và mỗi Xô-viết khu năm đại biểu. • 4 – Mọi tin tức về hành động của bọn phản nghịch phải lập tức được chuyển toiư Xmon-ni. • 5 – Mời tất cả các ủy viên Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát và tất cả các đại biểu đại hội Xô-viết toàn Nga tới ngay Xmon-ni họp hội nghị bất thường. Bọn phản cách mạng đã ngóc đầu dậy. Một nguy cơ lớn đang đe dọa tất cả những thành quả và hy vọng của công, nông, binh. Nhưng lực lượng của cách mạng mạnh hơn lực lượng của kẻ thù nhiều. Sự nghiệp của nhân dân được những bàn tay vững chắc bảo vệ. Bọn phản nghich sẽ bị tiêu diệt. Không do dự, hoài nghi! Phải cứng rắn, kỷ luật, bền bỉ, kiên quyết!. Cách mạng muôn năm! Ủy ban quân sự cách mạng Tại Xmon-ni, trung tâm của cuộc bão táp, Xô-viết Pê-tơ-rô-gơ-rát họp thường xuyên. Có những đại biểu lăn cả ra sàn ngủ rồi lại nhỏm dậy tham gia tranh luận, Tơ-rốt-xki, Ca-me-ni-ép, Vô-lô-đác-xki nói sáu tiếng, tám tiếng, mười hai tiếng một ngày… Tôi xuống phòng 18 ở tầng một, các đại biểu bôn-sê-vích đang họp đảng ở đây, diễn giả bị đám đông che lấp, chỉ nghe thấy một giọng nói đanh thép vang lên: “Bọn thỏa hiệp nói rằng chúng ta bị cô lập. Mặc chúng. Một khi đã khởi sự, chúng sẽ phải đi theo ta, nếu không sẽ mất hết quần chúng. ” Nói đến đấy, diẽn giả giơ lên một tờ giấy: “Chúng ta đã kéo được chúng theo rồi! Bọn men-sê-vích và bọn xã hội cách mạng vừa gửi thư cho ta nói rằng chúng lên án hành động của chúng ta, nhưng nếu chính phủ tấn công chúng ta thì chúng sẽ không chống lại sự nghiệp của giai cấp vô sản!” Tiếng hò reo thắng lợi… Đêm xuống, phòng họp lớn chật ních binh lính và công nhân họp thành một khối khổng lồ màu xẫm, rì rầm trong khói thuốc xanh um. Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga cũ cuối cùng đành phải chấp nhận những đại biểu đến dự cuộc đại hội mới này, điều đó có nghĩa là ủy ban đó đi đén chỗ tự tiêu diệt – và có lẽ cả cái nền trật tự cách mạng do nó lập ra cũng đi đến chõ tiêu diệt. Tuy nhiên, trong phiên họp này, chỉ những thành viên của Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga có quyền bỏ phiếu… Qua nửa đêm, Gốt khai mạc phiên họp, Đan đứng lên phát biểu. Không khí lặng ngắt, căng thẳng, hình như nặng trĩu đe dọa. Y nói: “Chúng ta đang trải qua những giờ phút bi đát nhât. Kẻ thù ở ngay đầu ngõ Pê-tơ-rô-gơ-rát, những lực lượng dân chủ cố gắng tự tổ chức để cản chúng lại, nhưng chúng ta chờ đợi một cuộc đổ máu trên dường phố thủ đô, nạn đói đe dọa không những phá hoại chính phủ thuần nhất của chúng ta mà ngay cả cách mạng nữa… “Quần chúng suy nhược và kiệt sức, họ chán cách mạng rồi. Nếu bon bôn-sê-vích nhất định bạo động thì cách mạng sẽ đi đến chỗ tiêu diệt… (Tiếng la ó: Nói láo!) Bọn phản cách mạng chỉ chờ bọn bôn-sê-vích hành động để gây ra những cuộc tàn sát. Nếu xảy ra những cuộc đảo chính thì sẽ không có hội nghị lập hiến…” (Tiếng la ó: Nói Láo! Thật là vô sỉ!) “Có một điều không thể chấp nhận được là tuy đóng trong khu vực chiến sự, quân đội thường trú ở Pê-tơ-rô-gơ-rát không chấp hành của bộ tham mưu… Các người phải phục tùng lệnh của bộ tham mưu và của Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga do các người đã bầu ra. Tất cả chính quyền cho các Xô-viết, điều đó có nghĩa là đi vào chỗ chết! Bọn trộm cướp chỉ chờ đợi có thế để cướp bóc và đốt phá… Khi mà người ta đưa ra những khẩu hiệu như: Cứ xông vào nhà, lấy giày dép và quần áo của tư sản… (phòng họp ồn ào. Tiếng la ó: Không có khẩu hiệu nào như thế cả! Nói láo! Nói láo!). Được, có thể là bắt đầu không thế nhưng kết thúc sẽ như vậy. “Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga có toàn quyền hành động và phải được mọi người tuaan theo… Chúng tôi không sợ lưỡi lê… Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga sẽ đem thân mình ra bảo vệ cách mạng…” (Tiếng la ó: Từ lâu, cái thân đó chỉ còn là một cái thây ma!). Trong cảnh huyên náo, Đan đập bàn hét to cho mọi người nghe thấy: “Những kẻ nào nói như vậy là có tội”. Có tiếng đáp: “Chính mi là kẻ phạm tội, khi mi cướp lấy chính quyền dâng cho tư sản!” Gốt rung chuông: “Yên lặng, nếu không tôi đuổi ra khỏi phòng!” Có tiếng đáp: “Thách đấy!” (Tiếng cười và huýt còi). “Bây giờ nói về chủ trương của chúng tôi về vấn đề hòa bình (Tiếng cười) tiếc rằng nước Nga không thể tiếp tục chiến tranh được nữa. sẽ hòa bình, nhưng không phải là hòa bình thường xuyên, hòa bình dân chủ… Ngày hôm nay, trong phiên họp hội đồng cộng hòa, để tránh đổ máu, chúng tôi đã thông qua một bản nghị quyết đòi trao lại ruộng đất cho các ủy ban ruộng đất và mở những cuộc đàm phán bàn về hòa bình… (Tiếng cười và tiếng la: Quá chậm rồi! Quá chậm rồi!). Sau đó, Tơ-rốt-xki lên diễn đàn giữa những tiếng hoan hô vang dội, cả phòng họp đứng lên ầm ầm như sấm dậy. Khuôn mặt lưỡi cày của ông có một vẻ châm biếm ma quái. Ông bắt đầu nói: “Chiến thuật của ông Đan chứng tỏ rằng quần chúng – cái đám quần chúng thụ động và bàng quan hoàn toàn đi với ông ta!” (Tiếng cười như phá). Rồi quay về phía chủ tịch, ông nói bằng một giong lâm ly: “Khi chúng tôi nêu vấn đề trao ruộng đất cho nông dân thì các ông chống lại. Chúng tôi đã nói với nông dân, nếu họ không trao ruộng đất cho các bạn thì hãy tự tay mình chiếm lấy! và nông dân đã theo lời khuyên của chúng tôi. Bây giờ các ông mới đề nghị điều mà chúng tôi đã làm từ 6 tháng nay rồi… “Tôi không tin rằng Kê-ren-xki vì lý tưởng nào đó mà ra lệnh hủy bỏ tội tử hình trong quân đội. Tôi nghĩ rằng Kê-ren-xki phải làm như vậy là vì quân đội thường trú ở Pê-tơ-rô-gơ-rát đã không chịu tuân theo lệnh của y… “Hôm nay, người ta buộc cho Đan là đã đọc ở hội đồng cộng hòa một bài diễn văn bôn-sê-vích trá hình… Có lẽ một ngày kia Đan sẽ nói rằng tinh hoa của cách mạng đã dự vào cuộc nổi dậy trong những ngày 16 và 18 tháng bảy… trong bản nghị quyết của Đan đưa ra trước hội đồng cộng hòa ngày hôm nay, không thấy nêu vấn đề củng cố kỷ luật trong quân đội, tuy rằng đó là một điểm tuyên truyền của đảng y… “Không. Lịch sử của 7 tháng vừa qua chứng tỏ rằng quần chúng đã bỏ rơi bọn men-sê-vích rồi. Bọn men-sê-vích và xã hội cách mạng đã đánh bại bọn K. D., nhưng khi đã nắm được chính quyền thì họ lại dâng cho bọn K. D… Đan nói rằng các người không có quyền khời nghĩa. Khởi nghĩa là quyền của tất cả những người làm cách mạng! Khi quần chúng bị trị vùng lên thì đó là quyền của họ…” Tiếp đến Libe, mặt dài ngoẵng và ác khẩu, thính giả đốn tiếp y bằng những tiếng làu bàu và những tiếng cười chế giễu. - Ăng-ghen và Marks nói rằng giai cấp vô sản không được nắm chính quyền nếu chưa sẵn sàng. Trong một cuộc cách mạng tư sản như cuộc cách mạng này…, để quần chúng nắm chính quyền tức là đưa cách mạng đến chỗ chết. Là một nhà lý luận xã hội dân chủ, chính Tơ-rốt-xki chống lại điều mà giờ đây ông ta đang đề nghị… (Tiếng hô: Thôi đủ! Cút đi!) Mác-tốp phát biểu, luôn luôn bị ngắt lời: “Những người quóc tế chủ nghĩa không phản đối việc chuyển chính quyền sang tay lực lượng dân chủ, nhưng họ không tán thành những biện pháp của những người bôn-sê-vích. Lúc này không phải là lúc cướp chính quyền…” Đan lại lên diễn đàn, y kịch liệt phản đối việc Ủy ban quân sự cách mạng đã cử một ủy viên tới trụ sở báo Tin Tức và kiểm duyệt tờ báo đó. Phòng họp ồn ào lên. Mác-tốp phát biểu nhưng chẳng ai nghe thấy gì cả. Các đại biểu quân đội và hạm đội Baltic nhất tề đứng cả dậy và hô to lên rằng Xô-viết là chính phủ của họ… Trong quang cảnh vô cùng hỗn loạn, Erơlich (một trong những lãnh tụ men-sê-vích ) đưa ra một bản nghị quyết kêu gọi công nhân và binh lính giữ bình tĩnh chớ có mắc mưu khiêu khích, bản nghị quyết nhận thấy cần phải thành lập ngay một ủy ban an ninh công cộng và yêu càu chính phủ lâm thời lập tức ra sắc lệnh trao ruộng đất cho nông dân và mở cuộc đàm phán đình chiến… Vô-lô-đác-xki đứng phắt dậy lớn tiếng tuyên bố rằng trong lúc đại hội Xô-viết sắp họp, Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga không có quyền đảm nhiệm những chức vụ của đại hội nữa. Ông nói: “Trong thực tế, Ủy ban trung ương Xô-viết toàn Nga đã chết rồi và bản nghị quyết chẳng qua chỉ là một trò bịp bợm nhằm tiếp hơi cho nó…” “Chúng tôi, những người bôn-sê-vích, sẽ không tham gia biểu quyết!” Nói tới đó, tất cả những người bôn-sê-vích rời khỏi phòng họp và bản nghị quyết được thông qua. Khoảng 4 giờ sáng, tôi gặp Dorin (bôn-sê-vích tham gia tích cực vào cuộc cách mạng Tháng Mười) ở ngay cửa vào vai đeo súng. Anh ta nói, giọng bình tĩnh nhưng lộ vẻ thỏa mãn: - Công việc chạy tốt. Chúng tôi đã tóm cổ tên thứ trưởng bộ tư pháp và tên bộ trưởng bộ tôn giáo. Hiện giờ chúng đã bị giam. Một trung đoàn đang đến đánh chiếm nhà điện thoại trung ương, một trung đoàn khác sẽ chiếm đóng nhà điện báo và trung đoàn thứ ba sẽ chiếm đóng ngân hàng quốc gia. Đội xích vệ đã sẵn sàng…” Trên những bậc thềm Xmon-ni, trong đêm tối lạnh lẽo, lần đầu tiên chúng tôi thấy đội xích vẹ dưới hình dáng một toán thanh niên mặc quần áo công nhân mang súng lắp lưỡi lê, đang trò chuyện xôn xao. Xa xa từ phía tây, qua những mái nhà yên tĩnh, vọng lại những tiếng súng nổ lác đác, ở phía đó, bọn học sinh sĩ quan đang tìm cách mở cầu qua sông Neva để chặn đương không cho công nhân nhà máy và binh lính ở khu Vibo liên lạc với các lực lượng Xô-viết ở trung tâm thành phố và những người thủy thủ Cơ-rông-xtat thì đang đóng cầu Neva lại. Sau lưng chúng tôi, viện Xmon-ni đồ sộ và sáng choang, nhộn nhịp như một tổ ong khổng lồ. """