Dạy Con Trước Tuổi Lên 3 - Maria Montessori full mobi pdf epub azw3 [Dạy Trẻ]

" Dạy Con Trước Tuổi Lên 3 - Maria Montessori full mobi pdf epub azw3 [Dạy Trẻ] 🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Dạy Con Trước Tuổi Lên 3 - Maria Montessori full mobi pdf epub azw3 [Dạy Trẻ] Ebooks Nhóm Zalo - Lời mở đầu Mục Lục Chương 1: Trẻ rời khỏi cơ thể mẹ Tiếp nhận trẻ đến với thế giới này như thế nào? Không nên trói buộc trẻ Sự chào đời của trẻ Giai đoạn trưởng thành khác nhau Trẻ cần có sự tự lập Sự khởi đầu của sinh mệnh Chương 2: Sự trưởng thành của trẻ sơ sinh Đôi tay và đại não Sự phát triển trí lực Nhận biết về trật tự thế giới bên ngoài Trật tự bên trong Bí mật của tâm hồn Phôi thai của tinh thần Giáo dục của phôi thai tâm lý Chương 3: Các loại năng lực của trẻ và việc bồi dưỡng Sự hình thành ngôn ngữ của trẻ Sự hình thành tính cách của trẻ Trẻ tự bồi dưỡng tính cách Giáo dục ý chí của trẻ Cần kiên trì rèn luyện ý chí …. Chương 4: Chăm sóc trẻ Chúng ta hãy trở thành người thầy tình yêu Để trẻ là chủ nhân của chính mình Ba giai đoạn phục tùng ý thức Sai lầm và biện pháp sửa sai Giáo dục gia đình với trẻ nhỏ Giáo viên cần chuẩn bị những gì Giáo viên và kỷ luật Chương 5: Yêu trẻ thế nào Trí lực và tự do Biện pháp thưởng phạt Để trẻ quay về với tự nhiên Giáo dục bằng tình yêu Những đứa trẻ gặp bất hạnh Trẻ là gì? ….. Chương 6: Phương pháp giáo dục trẻ Vận động Tiết tấu Sự trật tự Huấn luyện “yên tĩnh” Hoạt động không logic, không mục đích ….. Chương 7: Khởi đầu của sinh mệnh Lựa chọn là một kiểu hoạt động trí lực cấp cao Từ người sáng tạo trở thành người làm việc Ảnh hưởng của trở ngại đối với ngôn ngữ Tưởng tượng và văn hoá Phương hướng mới Chương 8: Tôn trọng sinh mệnh Nhận biết trẻ như thế nào Nhân cách mang tính thay đổi Điều kiện phát triển bình thường Kỷ luật tự phát MARIA MONTESSORI D!l' (JON • �illf@(2 �� [�� EDUCATIONAL SET OF MARIA MONTESSORI PHUONG PHAP GIAO Dl)C ? CUA MONTESSORI Bien dtch: Vi�t Van Book ' ,..,,, ? " NHA XUAT BAN LAO DQNG ro:·:::::::::: Educational set of Maria Montessori ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::·.:::::::::::::::::::·.::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::·.::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::·.ro Maria Monlessori - m¢l lron0 nhvn0 nha 0iao dl_lc vT d!fi nhal dv9c c6n0 nh$n o lhe kl XX - da lhanh 1$p "Children 'g !f ouc'ie" - ''N56i nha cutt tre" - lrvon0 hc;ic danh rien0 cho lre em dau lien o Qome. n0ay 1 lhan0 o niim 1907. ba cho ran0 '.) lu6i quyel dinh cu¢c doi lre, nen can lien hanh oiao dl_lc lre lrv6c '.) lu6i. . ban0 nhvn0 lhl,lc n0hi¢m lhu dlr9c lv ''N56i nha cutt tre ''. Monlessori da dva. ftl han0 lolfl quy 1u$l CO lien quan l6i Sl_l phal lri6n va 0iao dl_lC lre nho: 1. Thoi ki ph6i lhai: Tre so sinh can hinh lhanh cac lo<_J.i nan0 ll,lc CUtl ho<_J.l d¢n0 phoi lhai lt so cong vi�c chu§'.n bi d� d6n tiep vi khach quy - m(>t dua tre trong tudng lai. Chung ta mCii xem xet 10i, trong the giCii hang hoa phong phu va xa xi cua chung ta, c6 nhung san ph§'.m nao danh cho tre? 6 day khong c6 ch?u 0rlta ml).t va ghe so-pha thich hc;Jp vdi tre, ding khong c6 ban ghe va ban chili thich hc;Jp vdi chung, trong nha c6 ra't nhigu gian phong, nhung 10i khong c6 gian nao thiet ke theo mong muon cua tre. Chi nhung dua tre la con cua gia dinh kha gia mCii may miin c6 duqc gian phong rieng, nhung can phong nay 10i duqc bai tri qua c§'.n th?n theo each nghi cua ngudi ldn. Vo hinh chung, chung ta da bien n6 trd thanh ndi giam giu tre. Chung ta hay nghi den nhung n6i kh6 ma tre gi;i.p phai trong ngay. Thli' nghi xem neu c6 m(>t ngay nhung ngudi ldn chung ta song trong the gidi cua ngudi kh6'ng 16 (cd th� cua h<;> cao ldn, doi clian dai, ch0y nhanh khong biet gtlp bao nhieu liln chung ta, khoi 6c cua h<;> ciing nhanh nh0y va thong minh hdn chung ta biet bao liln). Chung ta muon buCic vao phong cua h<;>, nhung b?u cl.ta 10i cao hdn diiu goi cua chung ta; Chung ta muon treo qua ding phai nhd ngudi giup; Chung ta muon ng6i nghi'. m(>t lat, nhung chiec ghe 10i cao b�ng vai cua chung ta, va phai ra't kh6 khan mCii c6 th� treo len d6; Chung ta muon 100i bO nhung vet b§'.n tren quiln ao nhung khong th� cfrm ban chili du9c vi n6 ra't to; Chung ta muon tiim tap cho thoai mai, nhung ch?u t&m 10i to va n:'.J_ng, khien chung ta khong th� be duqc. Neu nhung ngudi kh6'ng 16 nay con hCin hd n6i dng h<;> da chd dqi sv hi�n di�n cua chung ta tu lau, thi chiic chiin chung ta se oan than vi�c h<;> da khong chu§'.n bi tot d� tiep d6n chung ta, va ding ch�ng dinh d� chung ta song vui ve trong the gidi cua h<;>. Doi vCii dua tre ding nhu v?y, khi chung den vCii the giCii nay, chung cfrn c6 d6 chdi va d6 dung danh rieng cho minh, d:;i.c bi�t, chung cfrn m(>t mOi trlidng phong phu CO lQi cho S\f phat tri�n khoe m0nh ca Vg th� XaC 1§.n tam h6n. Nhung chung phat hi�n nhung digu nay v§.n chua dtic;Jc chu§'.n bi tot. Vi nguC:li ldn chi chu§'.n bi phong ngu, tu qufrn ao cho bup be - d6 chdi cua tre, nghia la, chi'. cung ca'p cho tre nhung san ph:ii'.m thu nho tU d6 dung cua ngudi ldn, va vi v?y tre chi c6 th� vui m(>t minh chu khong th� i?ong thvc si.;t h0nh phuc trong mOi truC:lng d6. Nguyen nhan d§.n den digu nay la vi ngudi ldn chua thi.;tc si.;t hi�u tre, ngudi ldn chua nh?n thuc duqc r�ng tre la m()t con ngudi song d()ng, vdi h9 c6 le tre mdi 8 ro Educational set of Maria Montessori :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::··::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::···················· ::ro chi la m9t thvc th� qua nho be va thv d9ng, "cho gi an nay, cho gi chdi nay"· ma khong biet r:ing tre cfing c6 suy nghi va cam nh?n theo each rieng cua minh. Vi the, khi den voi the gioi moi nay, tre b6ng phat hi�n ra r:ing minh chi la m9t dO'i tu'<;Jng chu'a du'<;Jc xa h(>i tiep nh?n. MQi ngudi deu biet, tre nho thudng hay pha hong d6 chdi cua chung. Theo chung tOi, ki�u hanh vi nay chinh la b:ing chung cho thay tri lvc dang phat tri�n cua tre. sa di tre pha hong d6 chdi la vi chung muO'n biet "thU: nay lam nhli the' nao" va muO'n tim sl;i thu vi ben trong d6 chdi. BC!i le, be ngoai d6 chdi ch�ng c6 ve gi la hap d§.n, nen nhieu luc tre se dO'i xlt. voi d6 chdi nhu' voi m9t ke thu, dung het sue d:%p va d6 chdi. d� kham pha bi m?t §'.n chua ben trong. Quan sat moi tru'dng xung quanh Va muO'n du'<;JC Slt dvng cac v?t dvng la khuynh hu'ong tl,]' nhien cua tre, tre muO'n dung ch?u rlt.a m?t cua minh, muO'n tv minh miftc qu�n ao, tv minh quet nha, tre muO'n slt. dvng ban, ghe so-pha, tu qµ�n ao va dvng cv nau an h<;Jp voi minh. Mong muO'n cua tre la: Khien minh thong minh hdn, sO'ng thoiii mai hdn b:ing chinh d6i tay va sv cam nh?n cua minh. Tre kh6ng chi giO'ng ngu'di lOn ve hanh vi, ma con c6 g:ing m6 phong hinh d0ng cua ngu'di lOn, day vua la thien tinh ding la SU m�nh cua tre. Chung ta tling b:it giftp bQn tre c6 hanh vi nhu' v?y trong "Ng6i nha cua tre" - trong cac tru'dng m�m non, m§.u giao - tre luon to r6 sv vui mung hung thu, lam vi�c nh§.n n0i, ti mi, giO'ng nhu' m9t ngu'di cong nhan tO't nhat ma chung ta da giftp, hay giO'ng nhu' m9t nha quan ly doanh nghi�p c�n miin nhat. Thiet bi trong phong hQc vo cung c6 l<;Ji cho cac ho0t d9ng cua tre, m6c treo qu�n ao vua t�m voi, tay n:im canh elf.a vua khit voi n:im tay, tr9ng lu'<;Jng chiec ghe nho trong phong niftng vua du d� tre nhac len va dich chuy�n du'<;Jc .... Khi tien hanh m9t_ lo0t ho0t d9ng nay, d9ng tac cua tre th?t nh� nhang, thoai mai, d�p m:it, mang 10i m9t cam giac an toan va hoan toan la m9t ki�u huC!ng thv. Vi v?y, t00 ra m9t m6i tru'dng voi cac v?t dvng c6 kich ca phu h<;Jp voi nang lvc cua tre, c6 tac dvng phat tri�n kha nang cua tre chinh la vi�c chung ta dang gieo m9t h0t giO'ng vao trong dat, d� tre du'<;Jc phat tri�n tru'dng thanh b:ing sv ren luy�n kh6ng ngung. Tuy nhien, du to ro tinh th§.n "cham chu chuyen tam" trong mQi ho0t d<)ng, song do cd th� tre chu'a phat tri�n toan di�n, nen nhung d9ng tac d6 se tu'dng doi ch?m (nhu' chan con ng:in, nen toe d9 di chu'a th� nhanh .. ). B:ing trvc giac, chung ta c6 th� phat hi�n thay, sv song trong tre dang d�n d�n phat tri�n va hoan thi�n. Neu chung ta ngan can tien trinh nay, ch�ng khac nao dung b00 lvc cha d0p sinh m�nh, tuy nhien 9 �::::::P�Y:St "ngudi" hoan toan moi, ciing chinh la t?o ra m('>t thien tai giau sue sang t?O d khiip mQi ndi. Khi ngudi Ian VO finh tuoc di 11 ro:::::8�Y-S-9N .. :TR.V9.S::T:�:91_::bs:N::� -.:::· .. ::.:.:·.::::::::::··:·:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::·.::::::::::::::::::::ro quyen sang t00, ta't nhien tre se gao kh6c vi tha'y kh6ng c6 ai hi�u minh. Luc nay d6i voi tre, kh6ng chi tam h6n ma ca th� xac cua n6 ding bi t6n thuong. Vi v�y, d?c di�m cua con ngudi la khi tinh th:in vua bi t6n thuong thi toan b<) th� xac cling se chiu dau kh6 theo. 0 m<)t t6 chuc tU thi�n, c6 m<)t dua tre tr6ng ra't xa'u xi, dieu may m�n la ngudi cham s6c dua tre d6 10i v6 cling thich n6. M<)t ham, ngudi cham s6c dua tre nay n6i voi m� cua dua be, cang lOn dua be nay cang xinh d�p. Sau khi nghe v�y, ngudi phl;l nu nay v<)i vang toi tham con, co ta phat hi�n tha'y con minh v�n xa'u xi nhu ngay nao. Co ta b6ng hi�u ra nlng, c6 le thudng xuyen tie'p xuc voi m9t ngudi se quen d:in voi khuye't di�m cua ngudi d6. Vai ngay sau, ngudi cham s6c dua tre d6 v�n baa cao thong tin nhu v�y voi m� dua tre, ngudi phv nu nay 10i toi t6 chuc tu thi�n d6 tham con, l:in nay co ta c6 a'n tu<_jng ra't t6t d6i voi co gai cham s6c con minh. Co ta da lii�u, tinh yeu c6 th� khie'n con ngudi tv tin m<)t each mu quang, va co ta thvc sv cam d<)ng truoc tinh cam cua ngudi giu tre. Vai thang sau, co gai cham s6c dua tre d6 han hoan tuyen b6, dua tre nay kh6ng c6 khie'm khuye't nao, n6 ra't xinh d�p, dieu nay kh6ng phai ban cai. M?c du m� dua t,re cam tha'y hoi ng0c nhien, song co ta kh6ng th� kh6ng thua nh�n d6 ::> sv thljc, trong sv thuong yeu dum b9c VO bd ben, Cd th� cua dua tre da c6 sv thay d6i. Chung ta thuCing lua d6i ban than b:lng tu tudng the nay: Chung ta da cha tre m9i thu, chung ta cha tre khong khi trong lanh va thuc an giau dinh duang. Song thvc te, chung ta ch�ng cha chung thu gi ca: Com no, ao ffm Va khong khi trong lanh se ch�ng baa gid la du dQ'i voi Cd th� m<)t ngudi; M9i chuc nang sinh ly cua con nguCii deu chiu sv kim ham cua nhan to' ca'p cao hon; Di�m ma'u chO't cua sv sO'ng chinh d ch6 Cd th� tre cling se sinh t6n, dlja theo sue sO'ng cua tam h6n. Sinh ly h9c khuyen chung ta r:lng, an m<)t bua com d0m b0c d noi hoang da se giau dinh duang hon m9t bua ti�c xa hoa song 10i duQc tien hanh trong m<)t can phong 6 nhi�m va bvi biln. Bbi le, m9i chuc nang cua Cd th� se ho?t bat hon rat nhieu khi Cd th� CJ ngoai trdi, ho hap cling thoai mai hon. Gi6ng nhu v�y, an com voi nguCii minh yeu men ho?c ngudi d6ng cam voi minh se giau dinh duang hcin m<)t bua ccim thinh so0n cua t:lng lOp quy t<)c voi vi b() trudng tvc fiu. Luc nay, khat v9ng cua chung ta voi tv do da n6i ro ta't ca. Du chung ta du<_ic an scin hao hiii vi, dtic;JC song trong ng9c nga chau bau, ma CUQC song CUa chung ta phai lu6n chiu ap lljc, thi kh6ng nhung sue khoe chung ta bi anh hlidng ma tinh th:ln chung ta cling khong du<;Jc thoai mai. 12 W Educational set of Maria Montessori . :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::W KHONG NEN TROI BUOC THE Sinh v$.t h9c som da chung minh anh hudng lOn cua moi trudng voi the gioi t\i nhien. Thuyet duy v$.t trong thuyet tien h6a cling chi ra ding, moi trlidng se gay anh hlidng dciy kich tinh doi voi sv sinh soi nay nd cua giong va hinh thai sinh v$.t. Cai truoc se khien cai sau bien dBi, th$.m chi khien n6 trd nen bien di. Dudng nhien, chung ta khong th� phan tich va chung minh m9i li lu$.n, tuy v$.y ket lu$.n nay da duc;lc nha con trling h9c ngudi Phap - Fabre nghien cuu va chung thvc la dung. Fabre da c6 nhung dong g6p trong vi�c nghien cuu mOi truC:lng _song cua con trling, mang l?i nhung nh?n thuc moi me cho con nglidi doi voi qua trinh trlidng thanh cua cu<)c ddi COn trling. Qua nhung nghien CUU C\l th� ve sinh v$.t da kh�ng dinh, chi c6 tien hanh quan sat va nghien cuu sinh v$.t trong moi trlidng t\i nhien thi chung ta moi c6 th� hi�u het ve n6. Khi thao lu$.n nghien cuu moi quan h� giua loai ngudi voi mOi trudng W nhien, chung ta phat hi�n tha'y dieu tuy�t vdi khong phai vi�c COn nglidi thich ung voi moi trlidng ma la Vi�c con nglidi sang t?O ra m<)t moi trudng d� thich ling. Con ngudi cling s6ng trong m9t moi trudng xa h()i, CO SUC m?nh tinh th.in d$,c bi�t quan tr9ng dang phat huy tac d\lng trong mOi trlidng nay, chung da t?O nen moi quan h� doi nhan XlI the trong giao tiep xa h(>i loai ngudi. Vi d\l, m9t ngudi khong th� song trong moi trudng thich ling, thi se khong th� phat huy het tiem nang cua minh, hdn nua anh ta se khong th� hi�u minh. M(>t trong nhung tu tlidng tr9ng tam CUa ly lu$.n giao d\l.C moi chinh la ho hao m9i nglidi coi tr9ng vi�c b6i dudng ban nang xa h(>i cua tre, d6ng thdi khich l� tre ket giao nhieu hdn nua voi b?n be cling trang lua. Va'n de d ch6, tre vO'n khong tim duc;lc m9t moi trudng c6 th� thich ling, bdi le tre sO'ng trong the gioi cua ngudi lOn. Sv sai l?C cua moi trlidng song nay da t?O nen nhung anh hlidng lOn trong vi�c phat tri�n nhan each cua tre. Anh hudng nghiem tr9ng cua moi truC:lng ma't can bilng doi voi tre khong chi xua't phat tu sv khac bi�t cua muc d9 lOn nho, ma con vi trong m(>t moi trudng khong an khop, hanh d<)ng cua tre khong th� "thich gi lam na'y". Dieu nay cling giong nhu m()t nha ao thu$.t c6 kI thu?t cao sieu, d<)ng tac linh ho:;i.t, vua phat hi�n thay ngudi khac mo phong d9ng tac cua minh nhil't dinh cam thil'y ngudi nay da khong biet luqng sue minh (trong long anh ta von nghI rilng khong ai ki thu$.t cao sieu bllng minh). Neu b?n thii tu tU ch$.m rai b�t chudc d<)ng tac cua anh ta, nha't 13 ro.,,,,PAY::S9:N·.:TRV9,S,:T:Y:91:,,bs:N:::�:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro dinh anh ta se mat di tinh nh§.n rn;1.i. Thai d9 cua chung ta vdi tre chitng phai ding nhu v?y sao? Toi thanh th?t khuyen cac ba m� ding: Hay d� tre tU 3 - 4 tu6i lam nhung vi�c ma tre thich, d� tre tl;l t:'im g(?i, w m:Itc qug;n ao, tv an com. Khi d� tre s6ng m(?t ngay trong moi tru2Jng ma chung ta da slip xe'p s�n cho tre, toi tin d.ng, nhat dinh tre se cam thay dau kh6 va chan nan. M9i sue 11,l'c cua chung se chi' t?p trung cho ml,lC dich bi�n h9, tie'p de'n, ca ngay chung ta se chi' nghe thay m6i cau n6i nay: "Bo'/ mf? dang xen vao vi¢c cua con". Cu6i cling, c6 th� chung se kh6c, bai vi chung thl,l'c S\f khong th� tim ra each d� tre bao v� minh. V?y ma, v§.n c6 rat nhigu ba m� ca than vdi toi d.ng: "Con t6i tht nguCii c6 ich. N6i each khac, chung ta nhfft dinh t?o cha tre cd h9i d� tre lam nhung vi�c tre bu(>c phai lam, bbi vi chi c6 lien tvc ren luy�n moi c6 th� phat tri�n. Tre thich rlia tay, khong hoan toan la vi cam thffy rlia tay thi;tt thu vi, ma la tre cam thffy ti;i minh c6 th� ril'a du<;Jc tay. Trang CUQC song dl.i<;JC tv minh giai quye't cong vi�c la each d� tre phat tri�n m9i nang Ive. Trang thCii ki phat tri�n, khi tre co gllng he't kha nang d� lam vi�c tot hdn, chung ta nen lam nhung gi? Chung ta thudng suy nghi m9i each d� giup tre, song dieu nay l?i lam can trd sv phat tri�n w nhien cua chung (giong nhu rfft nhieu trudng h9c da d6ng chllc ban ghe' xuong san nha). Qua thljc, tre rfft hie'u d(>ng, song khi ban ghe' c6 th� dich chuy�n du<;Jc thi tU xua tOi nay tre ding se khong pha hong chung. Ml'_ic du ban ghe'° sau khi dl.i<;JC dong chllc xuong nen nha trong qua la ngay nglln, nhl.ing dieu nay cii.ng CO nghfa Cd th� tre se mai mai khong th� CO hanh d(>ng tuiin ti;i. C6 le chung ta c6 th� chu&n bi cha tre m9t vai cai bat hol'_ic dia bil.ng inox, d� tre c6 lam rdi bat dia xuong nen nha ding se khong bi va. Song nhu vi;ty l?i khie'n tre cam tha'.'y giong nhu c6 phep thui;tt, cang muon lam rdi bat ctia xuong dfft hdn. Ki thvc chung ta da dung thui;tt "che mi).t" d� giau di van de, dua tre nay se tie'p tvc ph?m 16i. Ki�u d?Y d6 nay se trd thanh hon da chlln dudng, can trd sv phat tri�n ti;i nhien cua tre. M9t dua tre thich du<;Jc ti;i minh lam m(>t so vi�c se vui ve "h<;Jp tac" 'Voi m9i ngttdi va song khoe m?nh hdn. Thong thuCing, khi chung ta thay tre gl'_ip kh6 khan, l�p We ch?Y l?i giup tre hoan thanh vi�c chung muon lam. Vi chung ta luon nghI: "Con muon ti;i minh tllm g(>i, ti;i minh gi:;lt quiin ao phai khong? Dung gay phien phuc nua, m� dang (J day nay! M� se giup con lam tfft ca nhung vi�c c'°;n muon lam". Dua tre bi chung ta cuop ma'.'t quyen tv chu nay trd nen Him Ii, kh6 hoa h<;Jp vi chung ta da coi hanh vi cua tre la bi�u hi�n ··-;;khong ngoan ngoan", va ti;i cho dng giup tre lam vi�c la vi muon tot cha tre. Thli nghI m(>t chut, tre da song the' nao trong may nam dtiu dCii cua minh. Tre bi b6 bu(>c trong m(>t gia dinh ma d d6 khong du<;Jc lam va, lam b§'.n d6 d?C, tre VOn "khong dti<;JC Clja qu�y'', cang khong CO Cd h(>i ren luy�n kha nang khong che' ban than, khong du<;Jc h9c each sli dvng nhung d6 dung thuCing ngay trong gia dinh. Rat nhieu cd h9i hi�u them ve kinh nghi�m song dn thie't ciing vi the' ma bi tuoc do?t. Dieu nay se anh hlidng toi CUQC ddi cua tre. 16 ro::::::�':f.;��;��::�:�:�::�:;:�::�l��:��::��::��:;;;��::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::"'i!fJ M<.)t sff tre l?i rdi vao di�n khong ai co th� quan ly n6i. Chung thudng b6n ch6n khong yen ho?c u e d.u rl, m6i lftn t&m g<.)i deu qu?y pha khong thoi, b6 m� danh ph:3.i thu?n theo va d� chung thich gi lam na'y. Ai ding noi b6 m� nhu v?y th?t t6t, 10i co tinh nh§.n n0i, hang ngay chju dljng du<;Jc dua tre nay. Tuy nhien, lam nhu v?y co thljc sv tfft cho tre khong? Ne'u qua dung nhu v?y, chung ta da bop meo tieu chu§'n t6t da'y. Tfft voi tre khong d6ng nghia voi vi�c tha thu cho m9i 16i lftm ma tre ph0m phai. Dieu quan tr9ng la dn tim ra bi�n phap d� tre khong ph0m sai lftm. Tfft voi tre chinh la c6 gi\ng he't kha nang d� tre sff ng va lOn len m<.)t each w nhien, cung ca'p nhung thu dn thiet cho slj phat tri�n cua tre. Chung ta cftn hi�u dng tre vo cling nho be, ye'u duffi, dn sv giup da cua ngudi lOn co nhu v?y moi la bi�u hi�n thich yeu thudng va cham soc tre. Khi chung ta quan sat hanh d(mg cua tre trong moi trudng danh rieng cho tre, se phat hi�n tha'y tre thudng w giac lam vi�c voi mong muffn cong vi�c du<;Jc lam t6t hdn. Tu d6 v?t ma tre 11,1'.a ch9n, chung ta co th� tha'y tre da du<;Jc sffng trong m<.)t moi trudng phli h<;Jp, sau khi sli d\mg nhung d6 v?t nay xong, chung ta bie't tre da phat hi�n ra sai sot cua minh. Chung ta nen lam gi giup tre? Khong nen lam gi ca! Chung ta da n6 11,ic t?O ra ta't ca nhung thu ma tre dn, vi�c tie'p theo chi la kiem che' tam tli "minh can phdi giup tre", yen l?ng quan sat tre, duy tri clj ly h<;Jp ly, khong du9c m<.)t chffc m<.)t lat 10i qua'y rfty tre, dudng nhien ding co th� "k� tre muon lam gi thi lam". Khi dang lam m<.)t vi�c gi do ma ban than cho nlng VO cling quan tr9ng, tre se to r6 S\i nghiem tuc, hdn nua trong long ra't vui. Ngoai dung ben quan sat, chung ta con co th� lam gi? Day chinh la nguyen nhan khien tOi xay dl,ing nen Trudng Montessori. 0 trudng Montessori, khi giao vien dong vai tro la ngudi quan sat, nhung dua tre co th� w do ho0t d<.)ng, di�m nay khac hoan toan voi each giao dl,IC cua cac trudng h9C binh thudng khac. Trong cac trudng h9c binh thuC:Jng, giao vien thuC:Jng dam nhi�m vai tro chu d<.)ng, nhung dua tre (J vao vi tri bj d(mg. Song thl,ic te', cang muffn tre phat tri�n t6t thi giao vien cang chi nen dung hen c0nh quan sat. Dieu nay khie'n toi nho l?i m<.)t cau chuy�n ra't bu6n cudi xay ra trong trudng h9c chung toi. M<.)t lftn, bao v� nha trudng quen md khoa 17 ro::c:::P�Y::S:9:N::TB:�9:S::TY:9Lhs:N::�:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro cl:ia lap, khien b9n tre khong th� vao lap duqc, chung bu6n bl,ic va khong vui. Cuoi ding, co giao n6i voi chung: "Ccic em c6 the' nhdy dta so' vao, nhztng co thi khong the°''. The la, b9n tre thi nhau treo len cl:ia s6 nhay vao lap h9C, CO giao danh phai dung ngoai nhin vao trong xem lu tre chdi dua. Bdi v?y, chung ta nen t?O ra m9t moi trlidng thich hqp 'd� d?Y d6 tre va giup tre ren luy�n nang 11,ic, cho phep giao vien t?m thdi "dung ra xa". Xay dl,ing m9t moi truCing nhu v?y chinh la m9t tien b9 lOn vg mi;it giao dvc. .. .. ' ' SI/ CHAO em CUA THE C6 nguCii cho ding, van minh la m9t bi�n phap c6 hi�u qua nha't d� con nguCii d�n d�n thich ung voi moi truCing song cua minh. Neu digu d6 la dung, thi con ai c6 th� cam nh?n duqc s\f thay dBi moi truCing nh?Y ben bllng tre sd sinh vua moi chao dCii? Khi bu9c phai thich ung nhanh ch6ng voi moi trlidng, nha't dinh chung ta se cam tha'y kh6 khan, va tre sd sinh phai doi mi;it voi tinh the con "gay go" hdn the, bdi le, tre von dang d trong the gioi cua minh ph3.i chuy�n tOi m9t the gioi hoan toan xa l?. Chung ta chiic chiin se t1,i hoi minh rllng, chung ta c6 th� lam gi trliOC S\f chao ddi cua tre? Trang lich sl:i van minh nhan lo?i, nen danh rieng ra m9t mvc d� ghi ti mi nhung bi�n phap nglidi lan da dung nhllm giup tre thich ung voi moi truCing moi. Mvc nay hi�n nay v�n trong khong, bbi vi chua ai thl:i viet trang d�u tien cho cau chuy�n biit d�u m()t dCii ngudi. Cho tOi nay, v�n khong ai cam tha'y hung thu doi voi nhu c�u ca'p thiet cua m9t sinh m�nh moi. Tu nhung kinh nghi�m da trai qua, chung ta da phat hi�n ra m9t S\f thl,ic dang S tru'oc nhung rtguy hi�m c6 th� de d9a 19 ro:::::P&X:::S:9:N::TR:�g:S::T:Y:9Lbs:N::�::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro toi sv s6ng cua con minh, n6 khong cho bat cu d()ng v?t nao l?i g�n. du chi nhin m()t lat ding khong duc;ic. Quay trd l?i voi tre sd sinh cua loai ngu'di chung ta. Du la moi tru'dng tv nhien hay van minh xa h()i dgu chu'a tUng giup tre giam bot ganh n(mg thich ling voi moi tru'dng. Th?m chi, c6 ngu'di con n6i: Tre duc;ic s6ng binh an v?y la du. C6 th� thay, tieu chufi'.n d� hQ phan doan tre c6 thich ling voi moi tru'dng nay hay khong chinh la "s6ng m()t each binh an". Va digu d6 chung to rllng chung ta chu'a th?t sv quan tam de'n tre. C6 nguC:li n6i: "Tre khoe m r;inh hoan toan c6 khd nang a@ khang trztdc slj xam hr;ii cua the' gidi ben ngoai, chung co the° thich U:ng udi moi trztiJng, vr;m v i each giu gin va bao v� nhung thu ma minh c6, cho du c6 thu ch�ng dang gia la bao. H9 sq sv xuat hi�n cua tre se lam dao 19n ne'p s6ng thU'.dng ngay, nha ci':ta se bi lam cho bua b9n va b�n thiu. Chinh tr?ng thai tam ly nay da khie'n ngU'.di lOn luc nao cling "ke ke" ben ci;mh tre, d� bat cu luc nao cling c6 th� "cuu giup" nhung d6 v?t c6 nguy cd bi pha hong. Th?m chi c6 ngudi con mu6n tr6n ch?y m9t thdi gian, d� khoi ph\].C l?i tr?ng thai tam ly dang r6i bC:li cua minh. Khi dang n6 lvc khie'n tre trd thanh m9t nguC:li c6 giao dvc, ngU'.di lOn da UC che' tinh tinh "tuy theo y mu6n" vO'n c6 cua tre. Doi khi, chung ta da coi d*c tinh "tuy theo y muO'n" cua tre la bi�u hi�n "thich sao lam v?y". Ki thljc, tre khong he "thich sao lam v?y", ch�ng qua chung ta hi�u qua it ve chung, chung ta thU'.dng m�c phai m9t so' sai s6t trong qua trinh giao dvc tre do khong th?t s\f hi�u tinh tinh cua tre. Xin dua ra vi dv, tre tu 1 - 2 tu6i thuC:lng c6 khuynh huong muO'n nhin thay d6 v?t di;lt d vi tri quen thu9c va c6 each sli dvng rieng dO'i voi m6i d6 v?t. Ne'u c6 nguC:li pha va tr?t tlj sO'ng da quen nay, tre se bu6n r§.u, th?m chi tim each d� d6 v?t ve vi tri cu, sau d6 tam tu moi 6n dinh trd l?i. Tre nho cling c6 mong muon "di uc chung toi tung xay ra chuy�n the' nay. M9t Mn, m9t dua tre dang dung im m9t ch6, cham chu nhin dO'ng cat duoi dat, m� dua tre nhin thay, thu?n tay g?t dO'ng cat d6 di. Khong ngd, tre kh6c toang len, vua kh6c vua vun dO'ng cat d6 l?i va d� n6 ve dung vi tri cu. Luc nay, nguC:li m� moi hi�u vi sao tre l?i kh6c, dang tie'c la, co ay v§.n xem nhu du nay cua con la bi�u hi�n "khong ngoan". M9t ba m� khac da k� cha toi nghe cau chuy�n nay. M9t 1§.n, do thC:li tie't mat me, co ta cdi ao khoac c§.m tren tay, luc nay con co d<)t nhien kh6c §.m i, khong ai hi�u vi sao dua tre l?i kh6c 16c nhu v?y, chi toi khi co mi;lc ao khoac vao, dua tre moi thoi khong quay kh6c, luc nay mQi ngU'.di moi va le. 21 �::::::P:�X::S:9:N::TB:�9:S::TY:9Lbs:N::�:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::� Vi dv tren cho thffy, nguyen nhan chu ye'u anh huCing toi tam tu tre la do tre nhin thffy d6 v�.t di�.t khong dung vi tri quen thu9c. C6 le ngudi lOn cho ding, tre nhu v?y nen dang bi "xil ph?t", cho ding chi c6 "xil ph?t" moi c6 th� sila du<;Jc "khuye't di�m" cua tre. Ki thl,ic, sau nay tre 10n Ien, "khuye't di�m" nay se t1,i kh&c bie'n mfft. Dudng nhien, nglidi 10n se khong th� keu gao truoc dong ngudi chi vi nhin tha'y c6 ngudi cdi ao khoac ra. Ngudi lOn thudng ddn gian cho ril.ng dua tre nay hu vi da khong hi�u y nghia thvc sv trong hanh vi cua tre. Chung ta nen bie't ding, m9t s6 khuye't di�m nao d6 cua tre tl,i kh&c se bie'n mfft khi chung 10n Ien. Do d6 b6 mE;J khong nhfft thie't phai qua lo l&ng. Khi chung ta thvc sv hi�u tre thi moi c6 th� nh?n ra rilng "bi�n phap sila sai" cua chung ta voi tre la thua, chung ta se thffy thich thu voi dua tre mile "qua nhicfo 16i" nay, vi chung ta bie't ding, c6 m9t ngay nao d6 n6 se trd thanh m9t ngudi lOn hi�u d?o ly. Cu6i cling xin dua ra them m9t vi dv: Hang x6m cua toi c6 m9t dua con 2 tu6i, bao mftu nha nay l:in nao t&m cho tre ciing sil dvng m9t ch?u t&m, va cling m9t each thuc t&m. M9t horn, ngudi bao mftu nay c6 vi�c phai xin nghi dai ngay, ngudi bao mftu khac tai thay co ta cham s6c dua tre. Khi ngudi bao mftu moi t&m cho tre, tre cu quffy kh6c khong thOi, m9i ngudi trong nha khong hi�u chuy�n nay la sao. Chi khi ngudi bao mftu cil quay trd l?i hoi tre: "Vi sao cu tdi luc tdm la con kh6c v¢y? Ch&ng phai co ay dlng rat tot sao?". Dua tre tra ldi: "Co ay rat tot, nhitng m6i Zdn tdm cha con a€u dao U)n het ca". H6a ra, ngudi bao mftu nay m6i khi t&m cho tre deu g9i d§.u cho tre trlioc, con ngudi bao mftu moi l?i t&m b&t d:iu tU chan. D6i voi tre, tu:in t\l t&m la quy lu�t s6ng khong th� thay d6i, tre c6 gllng duy tri quy lu?t nay. V?y ma, bi�u hi�n nay cua tre l?i thudng bi ngudi lOn cho la "hu". GIAI DO�N TRulJNG THANH KHAC NHAU Cac nha tam ly h9c da tie'n hanh nghien cuu qua trinh trudng thanh cua con ngtidi tU luc sinh ra cha tOi khi t6t nghi�p d9-i h9c va h9 phat hi�n thffy rilng, thdi ki nay c6 th� phan thanh vai giai do9-n phat tri�n tam ly. Truoc he't, ly lu?n cua hai nha tam ly theo du6i cong vi�c nghien cuu nay, Ellis va w. Stern da nh?n du<;Jc S\l ung h9 cua rfft nhieu ngudi, d<'[tc bi�t Ia Charlotte Malachowski Buhler va nhung ngudi theo quan di�m cua ha. 22 ro::::::;��'.��'.�;��L;�;:�::�l��'.��'.'.��;;;��'.�'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro M�c du each nhin nh�n cua Ellis khong giO'ng voi quan di�m thinh hanh, song 10i giO'ng voi ke't qua nghien cuu cua h9c phai Freud. Tu lau, con ngu'di v§.n thu'dng cho r&ng, tre sd sinh vo cling nho be, khong c6 nhieu dieu dang d� nghien cuu, gia tri cua tre nho dftn dftn du'qc tim thay trong Slj phat tri�n sau nay. Nghien cuu cua Ellis cho thay ro quan di�m nay da 16i thdi. Cac nha tam ly h9c hi�n nay tin r&ng, trong qua trinh phat tri�n, con ngu'di cftn trai qua cac giai do0n tam ly khac nhau, giua cac giai do0n c6 gioi h0n ro rang, va c6 ki�u tam ly rieng. Thu vi la, m6i giai do0n phat tri�n tam ly c6 lien quan m�t thie't toi m6i giai do0n phat tri�n Cd th�. Giua cac giai do0n sinh tru'dng phat tri�n khac nhau, sv bie'n dBi ve tam ly cling khac nhau. Khi m9t giai do0n tam ly ke't thuc, giai do0n tam ly khac se xuat hi�n, de'n n6i con ngu'di da phai thO't len r&ng: "Cai gQi la trlidng thank chink la m<)t qua trinh tai sinh lien t"ijc". Giai do0n phat tri�n tam ly dftu tien la tU luc sinh ra toi khi 6 tuBi. Giai do0n nay 10i c6 th� phan thanh hai giai do0n khac nhau tli o - 3 tuBi va tU 3 - 6 tuBi. Thcii ki dftu tien la tU O - 3 tu6i, chung ta khong th� hi�u r6 tam ly tre (j giai do0n nay, cling khong th� trljc tie'p gay anh hu'dng toi tre. Thcii ki thu hai la tU 3 - 6 tu6i, ki�u tam ly cua tre d thdi ki nay khong co sv bie'n dBi 10n. Song, nhan each cua tre da co nhieu thay dBi, rat d� bi anh hudng bdi ngucii lOn. C6 le, bO' m� khong cam thay sv bien dBi nay, song chi dn so sanh m9t chut giua tre 6 tuBi voi tre moi sinh thi se phat hi�n thay sv bie'n dBi nay qua la dang kinh ng0c. Truoc het, chung ta khong noi toi sv bie'n dBi nay xay ra the' nao, chi dn chap nh�n m9t slj thljc, chinh la tre 6 tuBi c6 th� di h9c dti duqc giao dvc. Giai do0n phat tri�n tam ly thu 2 la tU 6 - 12 tuBi. Giai do0n nay tu'dng dO'i Bn dinh, tre dang troi:ig thai ki phat tri�n Bn dinh, cd th� khoe m0nh, cu'dng trang, tinh th�n vui ve. Khi nh�n xet ve tre thcii ki nay, nha tam ly h9c Ross da n6i the' nay: "Slj v�n thieu hi@u biet dO'i voi va'n de nay, ma chi tha'y r6 m<)t sO' slj thvc hi@n nhien, (ciing chinh la sv khac bi�t r6 r�t giua tre sd sinh va tre 6 tu6i). Dung v?y, tre 6 tu6i da c6 du nang Ive tlj chu, c6 th@ di hqc, va ly giai nhung suy nghi cua nguCii khac. Chung da c6 sv phat tri@n dang k@, bbi le khi moi sinh ra chung chua hi@u ba't cu m, he;> se la bac SI, lu?t su' ho�c kie'n true su' tudng lai. Chung ta se d�t ra cau hoi, nhung thanh nien nay c:in bao nhieu thdi gian d� c6 du'QC hqc vi? Sau khi t6t nghi�p hQ c6 th� kie'm tien nuoi sO'ng minh khong? C6 th� hoan thanh t6t cong vi�c ma minh da Iva ch9n khong? Doanh nghi�p se cho kie'n true Su' tre tu6i nay thie't ke' d6 an chu? Lu?t Su' tre tu6i nay li�u c6 th� th:ing ki�n khong? Hi�n nay, chung ta thu'dng thie'u long tin d6i voi nhung ngu'di tre tu6i, chung ta giai thich hi�n tu'qng nay the' nao day? Nguyen nhan ra't ddn gian, bCii vi nhung thanh nien nay nhieu nam qua chi ng6i nghe giang va nhung bai giang nay khong th� khie'n con nguCii tru'dng thanh, chi c6 kinh nghi�m lam vi�c thvc te' moi t:;i.o ra nhan tai thvc sv. Chinh vi v?y, m()t bac SI tre c:in nhieu nam thvc t?p, m9t lu?t su tre khong th� thie'u sv huong d§.n cua cac chuyen gia. Sv vi�c khong chi c6 v?y, nhung sinh vien tot nghi�p nay muon c6 vi�c lam, con c:in sv giup da va tie'n cl:i ci'.ia ngu'di khac, va phai khlic ph\lC VO so kh6 khan. Dang tie'c la, thanh nien mQi nu'oc tren the' gioi deu phai doi 25 ro::::::9�.Y::S:9:N:TR:V9:S::T:Y:91:::bs:N:::�:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro miftt voi tinh the kh6 khan nay. 0 New york, vai tram sinh vien d?i h9c khong tim du<;1c vi�c lam hang ngay bi�u tinh tren pho', h9 gio cao tam bi�n: "Chung tOi khong c6 com an, khong c6 ai thue chung tOi. Chung tOi phiii lam the nao day?" Cau hoi nay khong ai c6 th� tra ldi. Giao d\lc cua chung ta la nhu v$.y, du y thuc duqc m6i giai do?n khac nhau c6 sv phat tri�n khac nhau, song khong th� thay d6i dut khuynh huong nh?n thuc moi. Rat nhieu ngudi gio'ng nhu toi tin d.ng giai do?n quan tr9ng nhat Cua giao d\].C khong phai la d?i hQC ma la giai do?n 0 - 6 tu6i, hQ tin d_ng tri tu� hinh thanh trong giai do?n nay, tam ly Cua con ngl.idi cling dinh hinh d giai do?n nay. Quan di�m d6 da khich l� chung toi nghien CUU Ve tiem nang CUQC ddi, d.;tc bi�t la nghien CUU tre moi sinh Va tre trong vong 1 tu6i. Cac nha khoa h9c da phat hi�n d.ng, thcii ki nay c6 y nghia VO cling quan tr9ng do'i voi vi�c hinh thanh nhan each cua m()t con ngu'di. Sv hung thu cua cac nha khoa h9c voi tre moi sinh khong he kem hung thu cua con ngudi truoc day do'i voi cai chet. Sau khi chet, hinh d?ng cua con ngudi se the nao? Tu rat 18.u, nhan lo?i v§.n luon nghien cuu van de nay. Hi�n t?i da xuat hi�n m()t linh vvc moi, m()t llin nua khoi d?y sv tu'dng tu'<;lng VO cling cua con ngudi. D6 chinh la tiem nang VO h?n xuat phat tU Cd th� tre sd sinh, dieu nay tru'oc day nhan lo?i hoan toan khong hi�u. Ngoai con ngudi, khong c6 loai d()ng v?t nao clin thdi ki tre so sinh dai nhu v?y; vi sao l?i nhu the? Va da xay ra van de gi trong qua trinh nay? Chung ta khong th� biet. Song m()t dieu khong nghi ngd la, tiem nang sang t?O v§.n dang phat huy tac d\].ng trong qua trinh phat tri�n nay. Dieu nay rat hi�n nhien, tre moi sinh khong c6 bat ki nh?n thuc gi, ch�ng hi�u gi, nhung sau 1 nam thi cai gi cling biet. Khi tre moi sinh ra khong c6 tri nho, nao tre la m()t kho'i tro'ng r6ng, n6i gi tOi. c6 y chi chu quan. Ta't ca deu dl.iQC phat tri�n trong giai do?n sau d6. D()ng v?t l?i khong nhu v?y, khi meo con vua sinh ra da biet keu 26 ro::::::!!::.��:��;��:�:�!::;�;:':::�!:;1:!::.�:��::1:!::.��:;;;�:�::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro "meo meo", chim con vua chui ra khoi qua trung da bie't h6t len nhung tie'ng giO'ng chim m�. Tre sd sinh vua sinh ra khong c6 nang h;tc nay, chung chi c6 th� kh6c len nhung tieng "oa oa". Loai nguCii khong th� quyet d!nh qua trinh phat tri�n cua minh, ciing khong th� giai quye't va'n dg xay ra trong qua trinh phat tri�n, song, loai ngudi c6 th� tie'n hanh nghien cuu qua trinh phat tri�n. Day la m()t qua trinh tu khong tOi c6, trong d6 §'.n chua vo s6 sv bien d6i ki di�u. Con nglidi c§.n hi�u r:ing qua trinh nay VO cling kh6 khan. Neu cha r&ng tre duoi 1 tu6i thudng ngil say la m()t sai Him lOn. BCii vi, nao chung khac hoan toan voi nao chung ta, b() nao nay §'.n chua sue sang ti;w eve lOn, sue m:;tnh trong n6 dang phat huy tac di,mg, da hinh thanh nen the gioi n()i tam ki di�u cua tre. Trang nam d§.u tien tOi voi the gioi nay, Cd quan phat am cua tre khong nhung phat tri�n hoan thi�n ma con n:im vung ngon ngu. Ngoai ra, luc nao, chung cting dgu dl;i tru nang luqng dn thie't cha sv phat tri�n cd th�, bCii vi sv phat tri�n tri ll;ic la'y sv phat tri�n cd th� lam ngn m6ng. Ngudi lOn c6 th� biet ban than c§.n gi, tre sd sinh l:;ti khong y thuc duqc, nhung ho:;tt d()ng sang t:;to vi d:;ti nay dgu duqc hoan thanh trong sv VO y thuc cua tre. C6 th� n6i, cling voi sang t:;to tri thuc, tre con c6 yeu du dO'i voi nhung tri thuc nay. Neu n6i hanh vi cua ngudi lOn la c6 y thuc thi hanh vi cua tre sd sinh la VO y thuc, sv digu khi�n ki�u VO y thuc nay l:;ti khong giO'ng nhu chung ta tudng tli<;lng. B9 nao vo y thuc vo cling c6 tri tu�, khong chi c6 tre sd sinh ma mQi sinh v?t k� ca con trling ciing nhu v?y. Chinh tri tu� VO y thuc ki�u nay da giup tre sd sinh phat tri�n, digu nay b:it d§.u tU vi�c "thu n?p" dO'i voi moi trudng. V?y thi, tre da thu n:;tp kie'n thuc voi moi trudng nhu the' nao? Chinh la thong qua vi�c v?n d\lng nhung diitc tinh neu tren. Sl;i v?t xung quanh khdi difty long nhi�t tinh, thu hut sv chu y cua tre, the la giua tre va moi trlidng b:it d§.u c6 tn()t ki�u qua l:;ti voi nhau. Tre sd sinh khong thu n:;tp kie'n thuc b:lng tu duy ma thong qua nang ll;ic trdi phu. Ngon ngu la b:ing chung ro r�t nha't cua ki�u hQc nay. Tre nho h<;>c each n6i chuy�n the nao? Chung ta thuCing c6 cau tra lCii the nay: Tre sinh ra da c6 nang l\fc ly giai ngon ngu nhan lo:;ti. Cau tra lCii d6 ch�ng n6i len duqc digu gi, vi xung quanh tre c6 hang nghin lo:;ti am thanh, tre l:;ti chi hQc m6i am thanh loai nguCii, vi sao v?y? Tre sd sinh chi h<;>c am thanh cua loai ngudi, hQC ngon ngu cua loai ngudi, cha tha'y giua muon van am thanh, ngon ngU' loai ngudi d� l:;ti a'n 27 ro::::::9�Y::9:9:N::TR:�9:9::T:Y:91:::bs:N::�:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro tuqng sau siic nhat trong tre. Hdn nua, nhat dinh n6 c6 tac d<)ng vo cling manh li�t, khien h� thO'ng th�n kinh cua tre san sinh long nhi�t tinh, trong long trao dang tinh cam hoa d6ng, tU d6 thuc d:iy tre phat ra nhung am thanh giO'ng nhu'. v?y. Vi�c nay khong kh6 li giai, cam nh?n cua loai ngudi voi am nh0c ding g�n giO'ng voi hi�n tuqng nay. Khi con ngu'.di nghe nh0c, khong chi lien tvc bi@u hi�n tinh cam tren net m:\J.t ma d�u va tay ding bien d6i theo tiet tau. Dudng nhien, cam nh?n cua tre sd sinh voi ngon ngil con manh li�t hdn cam nh?n cua chung ta voi am nh0c. Tre cam nh?n nhung am thanh xung quanh minh m<;>t each VO y thuc, chung ta rflt it khi thfly luai va go ma tre chuy@n d<)ng, ki th\fc, chinh trong sv tinh l:\J.ng nay, m6i Cd quan trong Cd th@ tre deu dang hQC phat am. Tre tiep nh?n am thanh nhu v?y thi se h9c ngon ngu nhu the nao? Ngon ngu lam the nao trCi thanh m<;>t ph�n nhan each cua tre? Thong thudng, chung ta g9i ngon ngil tre h9c du9c khi Ci thdi ki tre sd sinh la tieng m� de, ngon ngil nay hoan toan khac voi ngon ngu h9c sau nay, ding giO'ng nhu sv khac bi�t giua rang th?t va rang gia. Moi d�u, dieu tre nghe thfly chi la m<;>t s6 am thanh vo nghia, song Iau d�n, tre se hi@u ham y cua nhung am thanh d6. V?y thi, nhung am thanh ddn thu�n nay lam sao 10i trCi nen c6 y nghia? Tre khong chi h9c tU ngu va y nghia trong d6, ma con nllm vung cau va ket cau ngon ngil, bCii vi hi@u ket cau cau la tien de d@ li giai ngon ngil. Vi dv, chung ta n6i "c6c thuy tinh Ci tren ban"' each slip xep tU ngil quyet dinh y nghia cua cau, cho thay ro vi tri cua chiec c6c la Ci tren ban. Neu thay d6i vi tri ngon ngu cau nay n6i thanh "tren ban c6c thuy tinh", chung ta rflt kh6 hi@u cau nay c6 y nghia gi. SCI di, tre c6 th@ hi@u ham nghia ngon ngil chinh la vi tre nlim du9c tr?t tv cau. Kha nang nh?n biet tri thuc cua tre sd sinh xay ra the nao? Chung ta thudng n6i: "Tre nho nhung dieu nay r6i" nhung 10i khong d@ y d.ng tre d.n c6 tri nho ct@ nho nhung ct6 v?t c!:6. Song tre thdi ki sd sinh chua c6 tri nho, ngu9c l?i, chung dang d.n b6i dudng nang l\fc nay. Hdn nua, mu6n ly giai anh hltCing cua tr�t tv ngon ngil d6i voi ham y, thi d.n hi@u du9c suy ly, nang l\fc nay tre ding chua c6. Hi@n nhien, vi�c h9c t?p cua tre d6i voi ngon ngu la dieu chung ta kh6 ly giai, cling la dieu d0i nao truCing thanh khong th@ hoan thanh, bCii vi, trong d6 c6 m<;>t nang l\fc tam ly d:\J.c thu. Nhu v?y, c6 th@ n6i the nay, tre nho c6 tri tu� khac voi ngudi !On, ngudi Wn h9c t�p bllng d?i nao con tre l?i tr\fc tiep thu n0p kien thuc thong qua nang l\fc tam ly. 28 l!fJ::::::=��:t:��:};_�f:::��;:�::�f:/:f.�:��::��:��:;_;;��:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::W Vi�c h9C cua ngu'di lOn chi la tie'p nh?n, du'a kie'n thuc vao d?i nao va tich tru d:in d:in trong d6, ngu'di va kie'n thuc khong he t?O ra moi quan h� tnjc tie'p. Nguqc l?i, trong khi h9c t?p, tre sd sinh da tr3.i qua m9t qua trinh thay d6i, nhao n$.n ban than. Tre d:in d:in h9c tie'ng m� de, trong cd th� tre da xua'.'t hi�n m(>t phan ling h6a h9c tinh th:ln, tri thuc khong chi vao d?i nao, ma con thuc d§'.y d?i nao phat tri�n. Do v?y, b&ng ,·vi�c giao lu'u voi moi tru'dng xung quanh, tre da xay dljng m9t the' gioi tinh th:ln cho minh. Chung ta g9i tam ly thCii ki nay la "tam h6n c6 sue thu n?p". Chung ta khong th� tu'dng tu'qng ra nang lvc tam ly d$.c thli ki�u nay cua tre sd sinh c6 hinh d?ng the' nao, song u'u the' cua nang lljc nay l?i khong th� phu nh?n. Ne'u chung ta ciing c6 ki�u nang lvc nay thi tot bie't bao! Nhu' v?y, chung ta c6 th� h9C ngon ngU' moi d� dang giong nhu' h9C an cdm, hit thd. Thli tu'dng tu'qng r&ng, moi d:iu chung ta v§.n khong phat hi�n tha'.'y minh c6 thay d6i gi, nhu'ng d(>t nhien, kie'n thuc moi giong nhu' nhung ngoi sao xua'.'t hi�n trong nao chung ta, dieu nay mang l?i slj phffn khich khan cling. Ne'u c6 m9t hanh tinh ma d d6, khong c6 tru'dng h9C va th:iy giao, khong CO sach va thu' vi�n, COn ngu'di khong hi�u h9C d� lam gi, dan chung song m(>t CUQC song nhan h?, hang ngay chi an uong di l?i, nhu'ng l?i niim vung m9i tri thuc song, ngu'di d9C nha'.'t dinh se cho r&ng toi dang n6i de'n truy�n th:ln tho?i. Ki thljc, CUQC song nhu' v?y khong xay ra voi Chung ta song l?i chfoh la CUQC song Va h9C t?p Cua tre nho, chung da h9C tung slj vi�c m9t each VO y thuc, nhu'ng l?i khong he cam tha'.'y ganh n$.ng cua h9C t?p. Qua trinh h9C t?p cua nhan lo?i la slj vi�c VO cling VI d?i, khong chi d:in d:in niim b!it du'QC kie'n thuc, ma d?i nao ciing du'QC hinh thanh phat tri�n. N6i t6m l?i, trong qua trinh nay, nhan lo?i ciing dn phai tra gia, khi h9c t?p d:in d:in trd thanh y thuc, m6i kie'n thuc thu duqc deu c6 slj tra gia tu'dng xung voi n6. M9t vi�c lOn khac trong qua trinh h9C t?p cua tre nho la d(>ng tac. Tre sinh ra truoc he't phai "dlim dlim, b9c b9c" trong ta 16t suot nlia nam, luc nay tre von chu'a c6 d(>ng tac gi, song chu'a tOi 1 nam, chung da c6 th� di du'qc, hdn nua bie't lam vo so d(>ng tac. Tie'p de'n, chung vo lo vo nghi, suot ngay chdi dlia vui ve va h9c cac d(>ng tac, luc nay ngon ngU' khong con la va'.'n de, nhung slj vi�c xay ra xung quanh deu se thu hut slj chu y va d� l?i a'.'n tu'qng trong d§.u chung. 29 ro::::::R�X::S:9:N:TB:�9:S::TY:9Lb§:N::�::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro Vi�c hQc d(ing tac cua tre nho rat c6 quy lu$_t, m6i d(ing tac deu c6 giai do�m hQc t$_p rieng. Truoc khi bllt dliu hQc d(ing tac, tam ly cua tre da phat tri�n m<;>t each VO y thuc r6i, khi hQC d(ing tac, nao som da nh$.n biet d6i voi mOi truC:Jng xung quanh. Chi dn tien hanh quan sat tre 3 tu6i thi Se phat hi�n thay tre lien t\l.C chdi dlia VOi m(it s6 thu, nhfi'ng ho0t d(ing vui chdi nay la c6 y thuc, thong qua sv nghien cuu d6i voi d6 chdi, tu' duy cua tre c6 sv chuy�n bien tU VO y thuc sang c6 y thuc. Tu d6, hanh vi Cua tre ciing se dlin dlin CO y thuc, hdn nfi'a Cd th� tre dlin dlin hoan thi�n b�ng nhung ho0t d(ing. Nhu' v$_y, tu nhung ho0t d(ing vui chdi vo .Y thuc dlin dlin chuy�n sang lam vi�c c6 y thuc. Tay la cong C\l tri tu� cua nhan 100i, hQC t$_p cua tre cung bllt dliu tu vi�c slt d\lng dOi tay. Nhung kinh nghi�m nay cu6i cling da hinh thanh tinh each cua tre, d6ng thC:Ji, cling mang l?i h0n che cho chung, chinh la vi the gioi kinh nghi�m nho h�p hdn rat nhieu so voi the gioi VO y thuc. Qua trinh hQc t$_p thlin bi nay bllt dliu tU khi tre chao dC:Ji. Trang qua trinh nay, tre dlin dlin c6 du'<;lc sue m0nh, hinh thanh suy nghi va nh$.n thuc cua minh. D6ng thC:Ji qua vi�c hQC t$_p tre se tich luy du'QC kha nang ghi nho, tu d6 c6 du'QC kha nang ly giai va suy nghi. D6i voi nhung ngu'di theo du6i vi�C giao d\l.C tre nho, thi ket qua cu6i cling Cua qua trinh nay chinh la: nhung dua tre 6 tu6i nay c6 kha nang ly giai va nh§.n n0i nghe giao vien n6i. N ghien cuu ve tam ly tre sd sinh va tre nho glin day da md ra tlim nhin cua con ngu'di, con ngu'di thvc sv rung d(ing tru'oc the gioi thlin bi nay cua tre nho. Dieu cu6n sach nay mu6n lam la tien hanh phan tich vi�c hQC t$_p trong giai do0n nay cua tre nho. Vi�c chung ta c6 th� nh$.n biet chinh xac sv phat tri�n tam ly cua tre, ly giai nhung dieu tre clin, tu d6 keo dai giai do0n hQC t$_p nay, khien nang ll,lc nllm vung tri thuc cua tre phat trj�n la VO cling c6 y nghfa. Neu c6 th� khien con ngu'di nllm vung du'QC nhieu kien thuc ma khong dn phai hQC t�p vat va thi qua la c6ng hien lOn lao d6i voi loai ngu'di. C6 th� n6i, vi�c phat hi�n tam ly tre nho da mang 10i m9t CUQC each m0ng giao d\l.C. Khi chung ta phat hi�n thay tam ly cua tre nho hoan toan khac voi ngu'di lOn, chung ta hi�u r�ng nang Ive hQC t�p cua tre sd sinh thu9c ve tam ly VO y thuc (ki�u VO y thuc nay bien thanh dieu ki�n y thuc) giup tre thu n0p kinh nghi�m tU mOi truC:Jng xung quanh trong khi vui chdi. Khi chung ta nh�n thuc du'<;lc giao d\l.C khong th� anh hu'dng trl,l'C tiep tOi qua trinh nay, thi quan ni�m giao d\l.C tre nho da CO 30 ro::::::=�l:��:��:��L;�;_:�::�!:��:��::��:��:;;;��:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro sv thay d6i tri�t dJ. Tre nho da c6 thJ tie'p thu tri thuc m('>t each tv nhien, nen giai do?n hinh thanh tinh each se VO cung quan tr<;mg. Luc nay, tre clin nh?n duqc sv giup da dung d:in cua ngudi lOn chu kh6ng phai la "truyen ba" tri thuc. Trang giao d\}C nen lo?i bo nhung trd ng?i anh hudng de'n nang Ive sang t?O thien phu d tre, ma phai la m('>t bi�n phap giup da tre phat triJn tam ly. Ngudi lOn giup da tre khong phai vi tre qua nho, ma la vi nang Ive sang t?O thien phu cua tre chlia d vao giai do?n phat triJn, dang VO cling ye'u du6i, dn ngudi lOn che chd. Hdn nua, sv giup da cua ngudi lOn kh6ng chi t?p trung vao Cd thJ tre, ma la thuc dl'i'.y tre phat huy nang Ive trdi phu nay. Giup tre phat triJn tam ly, thuc dl'i'.y tre phat huy nang Ive h9C t?p t\]' nhien - chinh la phlidng hliong phat triJn Cua nen giao d\}C moi dlidng d?i. ., _.. " ,. THE CAN CO Slf Tlf L�P Ne'u kh6ng c6 khuynh huong h6i quy tam ly, tre nho se n6 Ive thvc hi�n tinh tv l?p cua ban than. Tre sd sinh vua tach khoi cd thJ m� gi6ng nhli m('>t mUi ten b:in di, lao ve huong giao d\}C tv l?p. Trong qua trinh phat triJn nay, chung se lien t\}C khiic ph\}C m9i trd ng?i, n6 Ive hoan thi�n minh, nhd sue m?nh to lOn t6n t?i trong tre dang duy tri va phat huy tac d\}ng. Cac nha tam ly h9C da g9i sue m?nh nay la "hanh d('>ng c6 m\}c dich". Ne'u chung ta mu6n tim thay thu gi d6 gi6ng nhu v�y tren cd thJ ngudi trudng thanh, thi d6 chinh la "mong mu6n chu quan". Song, day la m('>t sv so sanh kh6ng thoa dang. Bdi vi, mong mu6n chu quan chi la m('>t phlin J thuc cua con nglidi, ma "hanh a(}ng CO ml!C afch" l?i la ban nang cua sinh m�nh, la d('>ng Ive dJ sinh m�nh phat triJn. Sue m?nh nay la c('>i ngu6n dJ tre thanh tai, m9i hanh vi cua qua trinh giao d\}C deu xuat phat tU day. Ne'u giao d\}C khong bi bat ki sv quay r6i nao, tre se thJ hi�n r6 SV "vui Ve VOi CUQC s6ng", Cd thJ tran d;iy SUC s6ng, chung se phat triJn m('>t each lanh m?nh, vui tudi. Th� hi�n Cd ban cua "phat tri�n tl,l'. nhien" chinh la nhu cftu du9c d(>c l?p cua tre. N6i each khac, chi dn nguC:li lOn c6 sv giup da clin thie't d� tre dliQC phat triJn t\]' nhien thi Chung se thvc hi�n dli<;iC tinh t\]' l?p CUa minh. Ve m�t phat triJn tam ly cua tre nho la v�y, m�t phat triJn Cd thJ cua chung cilng the'. Bdi vi trong Cd thJ tre luon t6n t?i d('>ng Ive phat triJn VO cung manh li�t va chi c6 cai che't moi can trd dliQC d('>ng lvc n�y. 31 ro::::.:P&'i.::S:9:N::TR:V9:S::T:Y:91:::bs:N::�::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro Duoi day, chung toi se n6i r6 ve cac giai do?n "phat tri�n tv nhien" cua tre nho. Tre moi sinh c6 th� n6i la da rCli khoi "chiec 16ng" tU'. cung, d('>c l?p di bl.ioc d:iu tien, d6ng thdi, ngay luc nay chung khao khat dl.i<;JC nh?n thuc the gioi hen ngoai. Chung se doi m:;i.t voi m('>t the gioi moi, biit d:iu hQC va thu th?p cac kien thuc d� hoan thi�n minh, d:in d§.n hinh thanh ca tinh cua ban than. Ve y nghia nay, tOi voi CUQC dCii tre da c6 "mong muon chinh phvc the gioi". "Mong muon chinh phvc the gioi" la tieu chi cua giai do?n phat tri�n sinh m�nh d:iu tien. The gioi hen ngoai vo cling ha'p d§.n tre nhu nh?n djnh cua m('>t nha tam ly hQc: "Doi voi tre nho, the gioi nay c6 nhung kich thich cam quan phong phu". Cd quan lam vi�c d:iu tien cua tre sd sinh la Cd quan cam giac. Chung ta nhin xung quanh c6 th� tha'y gi? C6 th� tha'y ta't ca mQi v?t trong t:im miit. Chung ta nghieng tai liing nghe, c6 th� nghe tha'y gi? C6 th� nghe tha'y mQi am thanh trong ph?m vi nghe dl.i<;JC. Ph?m vi cam tri cua con ngl:'di ra't r('>ng, song con nguCli l?i khong th� phan bi�t r6 nhung thu nay ngay tU khi sinh ra. U(y am thanh lam vi dv, thu tre nghe tha'y d:iu tien chi la m('>t am hudng h6n d('>n, sau d6, cling voi slj tich luy kinh nghi�m giao luu moi trl.idng, d:in d:in tre moi phan bi�t r6 slj khac bi�t giua cac am thanh. Qua trinh nay hoan toan phli h<;Jp voi tam ly hQc hinh thai. Truoc het thu th?p mQi thu c6 th� cam tri, sau d6 d:in d:in phan bi�t chung, slj phat tri�n tam ly cua m('>t dua tre binh thudng la nhu v?y. Neu tinh hinh ngu<;Jc l?i, tre khong th� hung thu voi moi truClng xung quanh minh, ma l?i cam tha'y s<;J hai, c6 nghia la the gioi ben ngoai khong con la c('>i ngu6n khich thich cam quan, ma trd thanh c('>i ngu6n cua n6i s<;J hai. Hai tinh hinh nay hi�n nhien c6 sv khac bi�t ra't lOn. N ghien cuu cho tha'y, neu tre khoang 6 thang tu6i biit d:iu tiep nh?n anh hudng cua the gioi ben ngoai, thi n6 se buoc vao qua trinh phat tri�n binh thl.idng, (dieu nay dl.i<;JC chung thljc tU slj phat tri�n cua Cd th� tre sd sinh). Vi dv n6i, tre hdn 6 thang tu6i biit d:iu bai tiet vi toan, biit d:iu mQc rang, cd th� biit d:iu phat tri�n. Tuy nhien, tre hdn 6 thang tu6i ngoai bu m�, con c:in an b6 sung them m('>t so thljc phftm khac nua, ma truoc d6, chung khong th� ha'p thv, tieu h6a nhung thuc an khong phai sua m�. C6 th� n6i, tre hdn 6 thang tu6i da d?t tai muc d('> tudng doi d('>c l?p, chung dudng nhu dang n6i: "Chung con c6 th� rdi khoi m� r6i, chung con 32 ro::::::::::: Educational set of Maria Montessori :::::::::::::·.::::::::::::::·.::::::·:.::::::::::·.:·.:::··.:::·.::·.:::::::::::·.:::::::::::::::::::·.:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: ::·:·:ro c6 th� song d9c l?p r6i". Khi tre nho thanh thieu nien, Cd th� v§.n se xay ra tinh hinh tudng tt;l nhu v?y, hie nay, tre se cam tha'.'y ngli<;lng ngung vi minh phai dtja d§.m vao b6 m�, ct6ng thdi c6 gtlng baa dap 10i cong dn nu6i duang cua b6 m�. Du<;1c khoang 6 thang tu6i, cai mi�ng be xiu cua tre cta c6 th� phat am ctu<;1c, day la m9t tieu chi quan tr9ng, cho tha'.'y tre eta hoan thanh thu?n l<;li giai do0n ctliu tien cua vi�c h9c ngon ngu. Tu ct6 trCi cti, tre se phat tri�n ra'.'t nhanh, cho toi khi hoan toan tt;i l?p. Khi tre btlt dllu biet n6i ct� bi�u ct�t nhu du cua minh, kh6ng con dtja d§.m vao ngudi khac nua. Xet tU m9t g6c ct9 nao ct6, tre cta trCi thanh m9t thanh vien cua loai ngudi, bdi vi ngon ngu la Cong Cl,l giao luu cua con ngudi, tre da ntlm vung ngon ngu thi btlt ctliu c6 sv giao luu xa h()i. Bie't each v?n dl,lng ngon ngli, b�t ctliu tien hanh giao luu voi ngudi khac, day la m()t buoc quan tr9ng ct� tre phat tri�n ct()c l?p. Tu m()t ctua tre so sinh chua biet gi, bay giC:l tre cta c6 th� nghe hi�u nhung gi nguC:li khac n6i, hon nua c6 th� tuy y bi�u d0t suy nghi cua minh, dieu nay th?t dang kinh ng0c. Nlia nam tiep theo, khi tre du<;1c 1 tu6i, la hie btlt ctliu h9c di, ct6i chan c6 th� di khtlp m9i noi, ch0y tOi m9i ng6c ngach. Ne'u nguC:li 10 tOi glln, tre c6 th� se li1n tr6n. Day chinh la bi�u hi�n dl'in phat tri�n cua nang ltjc con nguC:li d� tling buoc huong toi stj d()c l?p. Hi�n t0i van de kh6ng con la giup cta ct� tre tt;i l?p, ma la tre da tt;i l?p r6i. Dieu nay phu h<;lp voi qua trinh phat tri�n ta'.'t nhien cua con ngudi. N6i ve si.;i phat tri�n cua tre, h9C di VO Cung quan tr9ng, khong chi vi di la hO?t d(}ng Cd th� phuc t?p, cho thEty tre da phat tri�n hoan thi�n ve m$.t th� cha'.'t, ma con vi di xua'.'t hi�n khi tre khoang 1 tu6i, du<;1c tien hanh ct6ng thdi voi qua trinh h9C ng6n ngu va tim hi�u moi trudng xung quanh. Trang so d9ng v?t c6 vu, chi c6 con ngudi dn trai qua qua trinh h9c cti, cac ct()ng v?t c6 vu khac khi sinh ra da biet di r6i va chung cta c6 th� ch0y sau vai phut. Loai nguC:li khong th� nhu v?y, ch�ng biet lam gi khi vua sinh ra, phai s6ng m()t thC:li gian dai trong "ta 16t", d§.n d§.n nhung nang li.;ic nay moi dli<;IC t00 dtjng. D6 Ia vi truoc khi dung len, Cd th� tre cl'in phat tri�n hoan thanh 3 phuong di�n. Dung being 2 chan va di du<;Jc khong don gian chut nao, n6 cl'in m9t vai Cd quan thlln kinh phuc t?p phf{i h<;Jp giup dd, trong d6 Chu yeu quyet dinh Ci ti�u nao - phia duoi d0i nao. Ti�u nao la Cd quan kh6ng che thang 33 ro:::::P:�X·.::S9:�:::TR:Vg:S::TY:9:1:::b§:N::�::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro bling va v�m d<�'mg cua nguC:ii. C6 th@ n6i, tre di duqc hay khong hoan toan duqc quyet dinh bdi sv phat tri@n cua ti@u nao. Khi tre 6 thang tu6i, ti@u nao blit dftu phat tri@n nhanh ch6ng, qua trinh phat tri@n nhanh ch6ng nay duy tri 14 - 15 thang, sau d6 toe d9 dftn dftn ch?m l?i, tai 4 tu6i ruai thi se hoan thanh. Tht,ic te trong thC:ii ki nay, tre phat tri@n d8ng thdi ca hai phudng di�n, khong chi ti@u nao va h� thong thftn kinh ma Cd quan v?n d(>ng ding phat tri@n hoan thi�n. M(>t dua tre binh thuC:Jng 6 thang tu6i c6 th@ ng8i, 9 thang c6 th@ bo, 10 thang c6 th@ dung len va blit dftu ch?p chung di khi 12- 13 thang, tOi 15 thang thi c6 th@ di vung. Trong qua trinh hQc di, h� thong thftn kinh lien quan toi v?n d(>ng ding phat tri@n hoan thi�n. Vi di;i., hie nay thftn kinh c(>t song hinh thanh. Di doi hoi thftn kinh c(>t song truyen d?t m�nh l�nh cua d?i nao toi Cd blip cua chan, ne'u thftn kinh CQt song chlia phat tri@n hoan thi�n thi khong th@ truyen duqc m�nh l�nh. Dieu nay VO cling quan tr9ng doi VOi vi�c ki�m soat Cd blip, bdi le, qua trinh di dl.i<;IC hoan thanh bdi Sl,i phoi h<;jp nhip nhang CUa cac Cd blip. Nhan to thu 3 cftn thie't d@ tre di duqc la s\f phat tri@n cua xu'dng. Khi tre moi sinh ra, xu'dng ra't mem, chan chu'a th@ chang da n6i tr9ng lu'Qng cua Cd th@, do v?y tru'oc khi hQC di xu'dng dn phai cling. Ngoai ra, trong thC:Ji gian nay, xudng s9 da phat tri�n tot, du tre bi nga cling se khong lam t6n thudng toi d?i nao. Truoc khi ti@u nao, thftn kinh c(>t song va xu'dng cua tre phat tri@n hoan thi�n, bo m� khong nen d?Y tre di, bbi vi ho?t d(>ng di du'<;lc hoan thanh bdi S\]'. phoi h<;lp nhip nhang CUa hang lo?t t6 chuc, doi hOi cac Cd quan c6 lien quan phat tri@n nhip nhang. Ne'u lam trai voi quy lu?t phat tri@n tv nhien, se chi mang l?i nguy h?i cho tre, di cling la m(>t qua trinh phat tri�n W nhien, bCii v?y nha't thie't phai tuan thu quy lu?t t\]'. nhien. Giang nhu v?y, ne'u chung ta tim each can trb m(>t dua tre phat tri@n binh thl.idng t?p di thi cling khong th� dl.iQC, vi Cd quan tudng ung cua tre da hoan thi�n, dudng nhien phat huy tac di;i.ng. Trong ngon ngli, tU "sang t?o" khong chi c6 nghia "t?o ra cai gi" ma con mang nghia "v?t t?O ra phat huy vai tro gi". Ba't cu Cd quan nao vua hinh thanh deu se phat huy vai tro cua n6. Trong thu?t ngli hi�n d?i, cong vi�c mang tinh chuc nang cua cd quan du'<;lc gQi la "kinh nghi�m moi tru'dng"' ne'u khong CO dl.i<;iC kinh nghi�m nay Cd quan d6 se phat tri�n khong binh thlidng ho�c phat tri�n khong hoan thi�n. Chi khi tht;lc hi�n dfty du chuc nang cua minh, thi Cd quan moi du'<;Jc xem la phat tri�n hoan toan. 34 ro::::::::: Educational set of Maria Montessori ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro Chi khi lien tvc thu n?p kinh nghi�m tu m6i trudng thi tre moi du<;lc c9i la phat tri�n hoan thi�n. Cac chuyen gia g9i qua trinh thu n?p kinh nghi�m cua tre la "lam vi�c", bdi vi n6 la m('>t qua trinh tac dvng 1§.n nhau. Tre vua biet n6i thi se n6i lien tvc, dung ai nghi d.ng c6 th� ngan can du<;lc chung. Neu n6i r:ing tren the gioi nay c6 vi�c kh6 lam nhat thi m9t trong nhung vi�c d6 la b�t tre l:'fmg im. Neu nhu d.u n6i, di cua tre bi can trd thi st;i phat tri�n cua tre se bi tr6i bu('>c, th�m chi d§.n tOi di t�t ngoai mong muon. BCii v�y, sau khi tre biet di, tinh tt;i l�p da du<;1c nang cao rat nhicfo. Chung d.n c6 st;i d('>c l�p va phat tri�n cua ban than, d.n tt;i do sli dvng nhung kha nang cua minh. Nghien cuu tam ly cho thay, bat ki st;i phat tri�n nao cua con ngudi deu c6 dieu ki�n, ma kh6ng phai la tat nhien, "bat cu hanh vi ca th� nao cfmg deu xuat phat tU kinh nghi�m m6i trlfdng". Neu chung ta cho r&ng giao dvc giup tre phat tri�n, v�y thi, chung ta chi c6 th� vui mung truoc m6i tien b9 it oi ma tre d?t du<;1c, va chung ta ding nen hi�u r6 r&ng, kh6ng th� cung cap nhung giup da mang tinh tht;ic chat cho st;i truCing thanh cua tre. Tuy nhien, giao dvc cua chung ta doi voi tre l?i t6n t?i m('>t cau hoi the nay, ve st;i thieu hvt kinh nghi�m moi trudng. Dieu nay c6 th� lam tre phat tri�n ch�m l?i, th�m chi phat tri�� theo chieu huong xau. Vi�c giao dvc d:iu tien dn lam la t?o m6i trudng h9c t�p cho tre, khien tre phat tri�n d:iy du nang lt;ic trdi phu. Dieu nay khong chi xuat phat tU long yeu thuong cua chung ta hoi;ic d� tre vui mung, ma con doi hoi chung ta dieu chinh quan ni�m, tuan thu quy lu�t tt;i nhien va phoi h<;lp nhip nhang voi tien trinh tt;i nhien. Vu<;1t qua buoc nay, tre se yeu c:iu kinh nghi�m Ci muc cao hon. Chi c:in tien hanh quan sat m9t lu<;lt thi se phat hi�n thay tre thudng md r('>ng ph?m vi cua minh, phat tri�n tinh tt;i l�p cua minh, chung thudng lam vi�c theo mong muon cua ban than, doi d6 v�t nay, muon d6 choi kia, thich tt;i minh gii;it qu:in ao hoi;ic lam m('>t so vi�c khac. Nhung dieu nay deu xuat phat tu mong muon trong long chung, ma kh6ng phai do ngudi lOn yeu c:iu. Yeu cftu thu n?p kinh nghi�m cua chung manh li�t tOi muc ngudi lOn thudng can trd chung. Luc nay, chung ta cfrn biet vi�c can trb d6 d6ng nghia voi vi�c can trd vi�c tht;ic hi�n quy lu�t tt;i nhien, bbi vi hanh vi cua tre la do tt;i nhien chi phoi. Sau khi tre d:in d:in thoat khoi st;i l� thu('>c vao ngudi lOn thi se doi hoi st;i d(k l�p vg tinh th:in. Tre bi'it d:iu tie'n hanh suy xet nhung kinh 35 DA y CON TRlfOC ru61 ro LtN 3 .. :··':::·::::::·.::::::::::::::·.:::::::.:·.:::::::::::·.::·:.·:::·::::::::·.::::::::::::·::· · · ··· :::::::::::::::::::::::::::::::·.:::ro nghi�m thu nl;lp du<;Jc, tlm kie'm m6i quan h� giua cac s\f v?t, xay d\]'ng nhung nh?n thuc cua ban than voi the gioi, ma khong con dva vao nglfdi khac nua. Cung chinh trong thdi gian nay, tinh each cua tre d:u<;Jc hinh thanh. Xa h()i bu(k phai cho tre toan b() w do, d:� tre dli<;JC d()c l?p va thudng xuyen phat huy nang l\fc ban than. Day khong chi don thuftn la viln de ly thuyet, ma la vi�c chung ta cftn lam ngay. Chung ta biet r�ng, chi b�ng kinh nghi�m moi trlidng w do va phong phu, con nglidi moi c6 th� tl,f minh phat tri�n. Day khong ph3.i la ly lu?n chu nghia li tubng thdi thli<;Jng, ma la ket lu:tn dli<;JC due ket ra tU S\f th\]'C khach quan, xuilt phat tU nhftng quan sat khoa h9C d:oi voi sinh m�nh va t\f nhien. Duong nhien, khai ni�m d()c l?p va tv do d day khong giong voi quan ni�m thinh hanh, chung ta khong th� ep tre theo nhung quan diJm cua minh. Rilt nhieu ngudi hoai nghi r&ng, li�u ngudi !On c6 th@ cho "t\f do" va "d()c l?p" m()t dinh nghia chu:ln xac khong? Bdi vi chung ta thieu ly giai th\]'c S\f doi voi tv nhien. Hi�n nay, c6 nhieu y kien trai ngli<;JC nhau trong vi�c ly giai "tv do". B&ng nhung nghien cuu ve sv phat triJn cua tre nho, con ngudi tin r&ng, chi d tren co th� tre, y nghia thvc S\f cua "W do", "d()c l?p" va "sinh m�nh" moi c6 th� du<;Jc phan anh r6. Tv nhien la ngudi ban thudng cong b&ng nhilt, khang khai nhilt, n6 mang 11;1.i "tv do"' "d()c l?p" cho m6i ngudi d\fa theo nhu cftu khac nhau cua h9. Chi trong "vong tay" cua tv nhien, tv do moi c6 th@ trd thanh quy tile sinh m�nh. Toi tin r&ng, each ma gioi t\f nhien phat huy vai tro se la nen m6ng cho s\f song xa h()i. Nhu v?y xem ra, tre da th� hi�n cho chung ta thily toan b() canh tli<;Jng cua ddi minh, nhung chung ta 11;1.i chi nhin thily m()t phftn trong d6. Tuy nhien, chung ta cang nen tin dng, nhung dieu tre th@ hi�n la S\f thvc dJ chung ta c6 th@ den gftn voi chan ly hon. Bdi v?y, . tl,i do ma tre c6 dlic;lc khi !On len da mCJ r()ng khong gian suy nghi cua ngudi !On. V$.y, mvc dich khien tre lien tvc c6 dlic;IC S\f phat triJn d()c 1$.p la d dau? Mvc dich nay xuilt phat tu ch6 nao? Cau tra ldi la, mvc dich nay d:anh dilu ca tinh lien tvc hoan thi�n cua sinh m�nh. C6 dieu, mvc dich phat triJn nay khong phili chi con ngu'di ma bilt cu sinh v?t nao trong gioi tl,f nhien d:eu c6 va deu c6 th@ d0c l?p phat huy tac dvng. Bdi v?y, tre tw1n thu quy lu�t t\f nhien d@ t\f hoan thi�n minh, cling chinh la da thl,fc hi�n "t\i do", va kiJu t\i do nay la tien de t6n tl;li cua m9i sinh v?t. 36 W Educational set of Maria Montessori :·:::::·:::::::::::::::::::::::::·::::::·:::::::::::::::::::::::::::::::·:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: ::::::W Ca th� sinh m�nh th1,tc hi�n ki�u d9c l?p nay nhu the nao? Va thong qua m9t lo:;i.t ho:;i.t d9ng c6 duc;ic tl}' do the nao? Thong qua sl}' n6 ll}'c khong ngling, sinh m�nh la m9t lo:;i.i nang lu9ng d vao tr:;i.ng thai kich phat, lien tvc huong len tren. "D9c l?p" khong phiii 13. m9t tr:;i.ng thai tlnh l;\lng tach rdi, ma 13. m9t qua trinh khong ngung chinh phvc. Trang khi d6 "tlj do" chi dl.iQC Chung minh bdi th� ch:l't Clidng trang va ca tinh tot d�p. Ban nang d:iu tien cua tre chinh la thoat khoi sl}' dl}'a d&m vao nguCii khac. Khi tim kiem sl}' d9c l?p, y thuc d:iu tien cua tre la phiii tl}' bao v� minh, khong d� minh bi t6n thudng tU ben ngoai, tranh sl}' can trd cua nguCii khac, thl}'c hi�n yeu du cua ban than. M9t so ngudi "tvc tiu den nglic;Jng ca m;\lt" cho r:ing, CUQC song tot nh:l't la ch£ng phai lam gi, chi n:im tren giudng, c6 nglidi cdm bung nuoc r6t, qu:in ao cling c6 ngudi thay cho. Neu th?t sl}' nhu v?y, CUQC song trlioc khi tre sinh ra thich hc;Jp khong gi b:ing (khi d6 tre trong bvng m�, khong phai lo 11ing b:l't cu chuy�n gi, t:l't ca deu du<;Jc m� lam giup). Tuy nhien thU' nghi: tc:Ji qua trinh hQC n6i dtly kh6 khan CUa tre, d� thl}'c hi�n dliQC nhu du giao luu voi con ngudi, tre sd sinh da phai ganh vac rat nhieu cong vi�c. Neu "ch£ng phai lam gi" la tr:;i.ng thai t6t nha't cua sinh m�nh, v?y thi tre dn gi phai hQC n6i, nlim trong "dong ta lot" nh?n 1§.'y Sl}' Cham SOC CUa mQi nguCii ch£ng phiii suong hdn sao? Sau khi biet n6i, con dn hQc an cdm, hQC di, hQC each v?n d\mg suy nghi:, nhung ho:;i.t dQng nay deu dn n6 ll}'c khong ngung, tuy nhien, tre l:;i.i khong he ng:;i.i ngtln, chung to ro y thuc tien thu manh li�t, hdn nua con vui mung phan ch:l'n trlioc nhung dieu "thu luc;im" duc;ic tU moi trlidng xung quanh. Tre khong chi chung minh voi chung ta gia tri tri thuc, ma con cho thay r6 phlidng thuc giao dvc tl}' nhien khac voi phudng thuc giao dvc xa h9i. Tre tim kiem sl}' d9c l?p b:ing hanh d9ng cua ban than, chung ch3:ip __ _ chu hQc nhung tri thuc ma minh dn, thu n:;i.p kinh nghi�m tU the gioi xung quanh ma khong quan tam toi thu khac. Chung ta phai hi�u r:ing, cho tre tl}' do va d9c l?p chinh la mang l:;i.i d9c l?p va W do cho m9t nguCii lam vi�c khong biet m�t moi, neu ngltng lam vi�c thi khong th� t6n t:;i.i. Quy lu?t sinh t6n nay thich hc;Jp cho mQi sinh v?t, va neu lam trai thi con nguCii c6 th� se chi thvt lui. MQi sinh v?t deu la m9t ki�u hinh thuc bi�u hi�n nang luc;ing. Ki�u nang 11.ic;Jng nay tran dtly sue song, do v?y, sinh m�nh phai thong qua ho:;i.t d9ng moi c6 th� d:;i.t den d9 hoan mi. Sue s6ng cua xa h9i xuat phat 37 ro:·.::::8�.x.J�:9.N::TR:�9:S::T:Y:9Lhs:N::�:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: :::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro tu the h� nay noi tiep the h� khac, c6 ngudi muon dun d§'.y cong vi�c cua minh sang cho nglidi khac d� minh lam it di, y d6 nay trai voi quy lu?t tlj nhien, la bi�u hi�n cua suy thoai sinh m$nh. Hi�n tuejng nay hinh thanh (J thdi ki tre nho. B2Ji vi, khi tre sinh ra duejc vai ngay, khong ai giup chung thich ling voi mOi trucing xung quanh, khien chung ma't di slj hung thu voi the gioi. Nhung dua tre c6 slj trai nghi�m nhu v$,y khong thoat khoi "vong tay" cua ngudi khac, chung thich duejc ngudi khac giup da, thich ngu ma khong thich ket giao b?n be. Dieu nay th� hi$n r5 khuynh huong thoai h6a, theo thu?t ngu chuyen nganh thi d6 la "khuynh huong h6i quy ve tl:t cung", la slj tron ch?Y doi voi d()c 1$,p trong khi nhung dua tre binh thudng l?i dang tling buoc huong toi d()c 1$,p. 6 day da xua't hi�n m()t va'n de khac, chung ta nen tien hanh giao dvc the nao voi nhung tre khong binh thudng, chua tri the nao tri$u chung suy thoai nay. Nhung dua tre c6 khuynh huong 1$ch l?C nay khong thich m6i trudng song, chung tha'y trong d6 c6 ra't nhicfo kh6 khan va trCJ ng?i, kh6 ma kh�c phvc. Ngay nay, nhung dua tre nay trd thanh doi tliejng nghien CUU chinh cua tam ly h9C tre nho, da san sinh ra b�nh ly h9c tinh thiin tre nho. 6 nhieu quoc gia phuong Tay da xua't hi$n ra't nhieu trung tam d� chua tri cho lo?i b�nh nay. D� giup da nhung dua tre nay, cac nha khoa h9c da nghien cuu m()t so bi�n phap chua tri, m()t trong so d6 la "li$u phap vui choi" nhu chung ta da biet. M6i trlidng h9C t�p cua tre cang it trd ng?i cang tOt, tot nha't la khong c6 ba't cu trCJ ng?i gi. 6 cac quoc gia coi tr9ng slj giao dvc cho tre nho, m6i trlidng song cua tre ngay cang nhieu thu ha'p dlin tre hon, moi trlidng song cua nhung tre khong binh thudng cang d.n duejc nhli v$,y. Mvc dich la d� tre cam thay kh�c phvc kh6 khan la vi�c khong he kh6. Nen tim m9i each cho tre tham gia cac ho?t d()ng c6 y nghia, dieu nay se giup ich cho slj phat tri�n nang lijc cua tre. M6i trucing song cua tre phong phu da d?ng, c6 th� gay hung pha'n cho tre, khien chung "due ket" kinh nghi�m tU d6. Chi d.n chung ta tuan thu nguyen tile Cd ban Cua phat tri�n sinh m�nh thi CO th� lam thay d6'i nhung tre c6 khu; nh huong thoai h6a, khien chung khong con ludi nhac ma trCJ nen yeu cong vi$c; Khong con "dd dlin VO cam" ma tran diiy sue song; Khong con lo sej, tr5'n tranh ma huCJng thv niem vui cu()c scfog m(>t each thoai mai, nhi�t tinh. Doi voi tre khong binh thudng, tU "lucii bieng" chuy�n sang "tran dfiy sue song" la m()t qua trinh tri li�u, dieu nay hoan toan giong voi qua trinh tU "ludi bieng" chuy�n sang "tran d§.y sue song" CJ m9t dua tre binh 38 ro::::::::Educational set of Maria Montessori ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::·.::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro thu'dng, Va khong tach rdi khoi S\f giao d\1-C dt;ia VaO quy lu?t tt;i nhien. Mi;ic du (J day toi khong di sau ve mi;it ly thuyet, song, tru'Cic khi trinh bay tu'dng t?n dieu nay, nhat thiet phai giai thich m9t chut ve tU "tru'dng thanh" (bdi vi, n9i dung cua cuO'n sach nay dang ly giai ve "tru'dng thanh" - m9t khai ni�m vo cling quan tr9ng). "Tru'dng thanh" v6n la khai ni�m cua di truyen h9C va phoi thai h9c, dung d� bi�u thi qua trinh phat tri�n tru'dc khi te bao sinh san th\l tinh, (tu phat tri�n chua hoan thi�n toi trubng thanh). Sau khi khai ni�m nay xuat hi�n trong tam ly h9C tre nho thi ham y Cua n6 cang trd nen phong phu hdn, n6 bi�u thi m/?t ki�u Cd che dieu tiet phat tri�n, bao dam St;i can b&ng phat tri�n cua cac Cd quan. Mi;ic du Gesell chu'a du'a ra m9t khai ni�m chuftn xac, song ly lu$,n nay rat tht;ic te. Theo ong: St;i phat tri�n cua ca th� sinh m�nh tuan theo quy tile nhat dinh, nhung quy tile nay bilt bu9c phai tuan thu. Bbi vi, qua trinh h9C t�p cua tre nho chiu st;i chi phO'i cua ban nang sinh m�nh, di;ic tinh va khuynh hu'ong nao d6 ma sinh m�nh trao cho tre se d§.n dilt chung (h9c t?p, h9c gi, h9c nhu' the nao). Cung chinh Gesell cho r&ng, nhung chuc nang nay cua tre khong chiu st;i b6 bu9c bbi m�nh l�nh hen ngoai. Ve mi;it phat tri�n cd th� tre nho, Gesell hoan toan dung, nhu da n6i d ph:in tru'oc, khong th� d?Y tre h9c di khi cac cd quan lien quan tOi v?n d9ng cua tre chua phat tri�n va "trubng thanh - hoan thi�n". GiO'ng nhu vi;ty, tre se khong th� h9C n6i khi tam ly chu'a phat tri�n tdi muc d/? nhat dinh. Nhung ngudi quen biet toi nhat dinh deu bie't r6 m9t quan di�m ma tOi rat mt;tc trung thanh: Tre nho phat tri�n thu?n theo quy lu?t tt;i nhien. Nhung quy lu$,t nay la nen tang giao d\lc tre nho. Xet tu g6c d9 sinh v:;i.t, quan di�m cua Gesell dung, song neu n6i tU st;i trubng thanh ve mi;it tinh thiin cua tre nho thi chua hoan toan thich h<;Jp. Vi d\l, ong cho r&ng: "D?i nao cua tre phat tri�n giO'ng nhu' Cd th�, deu la ke't qua cua qua trinh phat triJn nhat dinh". Dieu nay chilc chiln khong thoa dang. Neu d� m9t dua tre tren dao hoang, d� n6 tt;i do phat tri�n, chi cho n6 luong tht;ic dn thiet, khong cho n6 tiep xuc vCii loai ngudi, cd thJ dua tre nay se phat tri�n binh thu'dng, song c6 th� kh�ng dinh r&ng, tam ly cua n6 phat tri�n khac thu'dng. Ro rang, chung ta khong th� t?O ra m9t nhan tai neu ch�ng dt;ia vao dieu gi, giao d\1-C chi CO th� thuc dfty m/?t ngu'di phat huy d:iy du tiem lt;ic cua ban than. Tuy nhien, chung ta da n6i tOi qua trinh "tru'dng thanh sinh v?t", cling chinh la nen tiep nh?n qua trinh "trubng thanh tam lf' . 39 ro ..... P.A.Y ... c0.N ... T�.Y.'9.S .. TY..9t .. h�.N . . 3: :: ·.:::::::· :.::.::::·::::::::::::: .. ::::::::::::::::::::::::::::·" . ..................... . ..... :·:::::::::ro BC:li vi, trong qua trinh nhOi thai phat tri�n, hai dieu nay tien hanh song song voi nhau. Hi�n nay, con ngudi v§.n kh6ng th� nh?n thuc r6 toan b9 qua trinh phat tri�n cua cac Cd quan. BC:li le, sv phat tri�n cua cac Cd quan khong phai la m9t qua trinh tien tri�n d:in d:in, c6 tr?t tv. Sv phat tri�n cua phoi thai t6n t0i m9t so di�m ho0t d9ng, nhung di�m ho0t d9ng nay di€in ra trong m9t khoang thdi gian rat ng�n. Cac Cd quan xua't hi�n g:in nhung di�m ho0t d9ng nay. Sau khi cac Cd quan xua't hi�n, cac di�m ho0t d9ng se bie'n mat. Ngoai ra, trong qua trinh truC:lng thanh cua cac Cd quan v§.n t6n t0i m9t s6 thdi ki m§.n cam. Nhung thdi ki m§.n cam nay c6 anh huC:lng rat lOn d6i voi hanh vi d¢ng v?t. Nha sinh v?t h9c ngudi Ha Lan, De Vries da nghien cuu ra't nhieu ve va'n de nay. Dieu chung ta thay hung thu la: Vai tro cua nhung thCli ki m§.n cam nay doi voi hanh vi d9ng v?t phoi h<;Jp nhip nhang voi sv phat tri�n tam ly cua tre. Dieu nay n6i r6 ve quy lu?t phat tri�n sinh m�nh nha't tri voi ban nang cua loai ngudi, chung thich ling 1§.n nhau. Trong qua trinh "truC:lng thanh" ca th� sinh m�nh khong chi c6 vai tro chuc nang cua gen, ma con chiu anh huC:lng cua moi tru'dng, nhan to moi tru'dng dong vai tro VO cling quan tr9ng. Sv truC:lng thanh cua tam ly khong th� tach khoi kinh nghi�m mOi tru'dng. MC\i giai dosi.n phat tri�n khac nhau, kinh nghi�m moi trudng cilng se c6 hinh thai khac nhau, do trong qua trinh phat tri�n, "hanh d9ng c6 mvc dich" lien tvc thay d6i, kinh nghi�m moi tru'dng ding se xua't hi�n truoc ca th� voi cac di�n m00 khac nhau. Vi kinh nghi�m moi tru'dng lien tvc xufft hi�n VOi di�n m�lO moi nen linh V\J'.C J thuc Cua con nglidi xuat hi�n m()t chuc nang moi, tsi.o dl,ing m()t ki�u m§.u rieng. Dudng nhien, kh6ng th� nhin tha'y b:'ing m�t thu'dng. Xem ra, hosi.t d()ng xua't hi�n lien tvc cua kinh nghi�m khong lien quan trvc tiep gi toi chuc nang moi. BC:li vi, cling voi sv xua't hi�n cua nhung chuc nang nay, kinh nghi9m moi tru'dng se bie'n ma't, hdn nua, chuc nang moi vua du'<;lc tsi.o dl,ing, sv chu y cua tre se di chuy�n, d� phat tri�n m9t chuc nang khac. Neu tre khong th� lien tvc thu nsi.p kinh nghi�m moi trudng chung se mat di tinh m§_n cam voi mOi tru'dng va anh hu'dng toi sv phat tri�n tru'dng thanh trong tudng lai. Sach tam ly h9c da dinh nghia khai ni9m "truC:lng thanh" nay nhu sau: "TruC:lng thanh bao gc\m nhung bie'n d6i ke't cau b�t ngu6n tu di truyen, nhung bien d6i nay chu yeu xuat phat tU gen di truyen. Tuy 40 ro Educational set of Maria ,l!/ontessori :::··.::::·:::::::::::::::::::::::::::::::::::::·.::::::::·.:::·.:::::::·:·:::::::::::::::::·.:::::::::::::::::::·.:::::::·.:::::::::::::.:::·.:::·::::::::::::::::::::::::::: .. ::·: ..................... ..................... ro nhien 2J muc d9 nMl't dinh, bien dBi ciing la ket qua cua sv tac dl,lng l�n nhau giua sinh v$.t th� va moi tru'dng". Theo nh$.n thuc cua chung ta, thi khi con ngu'Cii sinh ra, trong ket ca'u nao da c6 s?tn m<)t lo?i sue m?nh, d6 chinh la "hanh d<)ng c6 m\lc dich". Tac dl,lng va chuc nang cua 100i sue m0nh nay da du'<;JC trinh bay trong chu'dng 42. T6m l?i, nhung yeu to anh hu'dng tOi Cd che phat tri�n Cd th� va phat tri�n tam ly g6m: D?i nao - ndi c6 11,fc thu n?p, "tinh van", thdi ki mfrn cam. Nhung yeu to nay deu la d?c trung cua con ngudi, biit ngu6n tU di truyen ki�u sinh v�t. Song chung chi c6 th� phat huy tac dl,lng thong qua ho0t d<)ng tt;i do ca th�, thu n?p kinh nghi�m tU moi tru'dng . ., ,..• ., ... Slf KH� DAU CUA SINH M�NH Neu chung ta muon nang cao CUQC song tinh th:in, tang cu'dng sinh m�nh tinh th:in cho loai ngu'di, thi nha't thiet phai biet d0i nao cua tre c6 m9t 11,fc thu n?P t\}' nhien, c6 th� thu n?P "cha't b6" tu moi tru'dng xung quanh, bien chung thanh nhung kitfo thuc c6 ich, d� tU d6 thuc dlly sv tru'dng thanh. Do v$.y, chung ta nha't thiet phai t:;i.o cho tre moi trudng song phong phu da d?ng, kich thich kha nang cam nh$.n mfrn cam cua tre. Dieu nay VO cling quan tr9ng voi tre moi sinh. Hi�n t:;i.i, chung ta deu biet, qua trinh phat tri�n cua tre g6m nhieu giai do:;i.n. Moi tru'Cing c6 tac dl,lng quan tr9ng doi voi mQi giai do:;i.n, va quan tr9ng nha't la giai do:;i.n tre moi sinh ra. Rat it ngu'Cii nh$.n thuc du<;Jc dieu nay. Cach day khong lau, con nguCii con khong ro tre 2 tu6i c6 nhu du tinh th:in hay khong? Do v$.y, nghien cuu ve nhu du tinh th:in tre da dtt<;Jc tien hanh ga'p nit. Neu chung ta v�n xem nh(;) nhung nghien cuu nay thi se mang l?i h$.u qua khan cling. 6 the ki'. 20, nghien cuu ve sv tru'dng thanh cua tre tl).p trung vao phu'dng di�n cd th�, y hQc da c6 s\J' phat tri&n vu'<;Jt bl).c, giam bot dang k� Li l� tli vong cua tre sd sinh. Cung chinh tU nguyen nhan nay, nghien cuu chua b�nh chi' t$.p trung vao co th� con ngu'di, ma coi nh� sue khoe tinh th:in. Ve m(tt giao dl,lC tre, cling kh6 tim tha'y ly lu<:tn chinh xac d6 lam b&ng chung cho sue khoe tinh th:in. VQ,y, lich sli phat tridn tt;i nhien da bidu d:;tt tai con ngu'di nhung gi? Tv nhien bao voi chung ta: Tre vua sinh ra. tinh th:in dn phai trai qua mQt giai drn�n thfch ung voi moi tru'dng ben ngoai, giai do1;).n thich ung 41 ::·.:· :::::::::·::::::::::::::::::::::::::::: . ...... .. ........... ........ ... ... .. :::::·:·:ro cua tinh thfrn nay VO cling quan tn;mg doi voi slj phat tri@n cua tre cilng nhli doi voi cac loai d()ng v?t c6 vu khac. Ch�c ch�n con nguCii khong giorig voi d(mg v?t c6 vu khac, khong c6 nang lvc hanh vi ngay tU luc sinh ra, ma phai thong qua b6i dudng moi c6. Cho nen, khi n6i ve sv phat tri@n cua tre nho, van de khong ph8.i b ch6 lam thuc ti'.nh nang h;tc tinh thfrn trdi phu, ma ph8.i la thvc hi�n kha nang sang t00 trdi phu. Vi v?y, vai tro cua moi trlidng VO cling quan tr9ng. M$,t khac, chung ta nen quan sat ki mOi truCing song cua tre so sinh, khong duc;Jc d@ tre 10nh nh0t voi mOi truCing xung quanh, d�n tOi xua't hi�n khuynh huong suy thoai. Chung ta nen t00 cho tre niem hung khdi voi moi trlidng, d@ thuc d§'.y Slj phat tri�n h9C t?p d tre. C6 th� chia nam dfru tien cua sinh m�nh thanh m()t so giai do0n, tr9ng di�m phat tri�n cua m6i giai do0n khac nhau, dn d$,c bi�t quan tam chu y. Giai do0n dfru tien ra't ng�n, chinh la sl.J chao dCii cua tre. Trang may ngay dfru tien, nen cho tre tiep xuc nhieu, giao luu nhieu voi m�. Truoc khi chao dCii, tre song trong tU' cung cua m�. 0 d6 yen tinh, toi den va am ap, do v?y co g�ng d@ nhi�t d(), anh sang, am thanh trong phong tre so sinh giong voi moi truCing trong tU' cung cua m�. 0 My, b�nh vi�n thudng bo tri cho san ph"l:l va tre sci sinh d trong phong kinh, cli'a s6 d day deu la cU'a kinh mfru xanh lam, anh sang hai hoa, nhi�t d9 trong phong dlic_:Jc giam sat ch$,t che. khi tre moi sinh ra, nhi�t d9 gfrn giong voi Cd th@ m�, sau d6, dfrn dfrn thay dfJi theo nhi�t d() moi trlidng ben ngoai. Chung ta c6 m()t th6i quen the nay, tre vua sinh ra da t�m cho tre, lam v?y khong dung, bdi vi tre phai chiu kich thich qua m?nh. Cilng khong nen v()i vang cho tre m$,c qufrn ao, vi tre con chlia c6 tri giac, nglidi lOn nen h?n che ch?m vao tre, khong cfrn thiet phai m?c qufln ao cho tre. Cach lam hc;Jp ly nhat la, khi tre vua sinh ra, cho tre vao phong toi, khong c6 t?P v?t, nhi�t d() am ap. Dich chuy�n tre cilng dn chu y, khong nen be tre b�ng canh tay, tot nhat dung khan bong quan 18.'y tre, nh� nhang nhac tre len, du be len hay d$,t xuong deu phai lam nh� nhang, tranh lam tre bi t6n thuong. D@ ngan ch?n vi sinh v?t, m9i nguCii vao phong tre deu nen deo khl'i'.u trang. Nhung bi�n phap vua neu nay khong chi'. suy xet tU g6c d9 an toan v� sinh, ma con xem m� va be la m()t chinh th� giao lliu qua l?i voi nhau, giong nhli truoc khi tre sinh ra. 42 ro::::::��1:��;:��:��!:�-:�:f:::�!-��:��1::��>.:��;:;;;��i::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro T6m l?i, chung ta nha't thiet phai giup tre thich ling voi the gioi nay di;ia theo yeu d.u cua tv nhien. Giua m� va tre c6 m('>t SQi day d$.c bi�t, tre c6 du'QC m('>t lo?i sue ID?nh tU ngu'di m�, d� thich ling voi the gioi hen ngoai. C6 th� n6i, sv chao dCii ch:lng qua chi'. la lam thay d6i vt tri giua tre va m�, tu trong cd th� m� chuy�n ra ben ngoai, giao lu'u va nhung moi lien h� khac l?i khong he thay d6i. Ma'y nam tru'oc, con ngudi khong nhin nh?n moi quan h� giua m� va tre sd sinh nhu' v?y, hQ cho ring tre vua sinh ra da hoan toan tach bi�t khoi m�. Nhung bi�n phap cham s6c tre neu tren da du'QC cong nh?n r('>ng kh�p, c6 dieu thvc ti�n da chung minh, nhung bi�n phap nay l?i kh6ng thich hQp cho toan b9 thC!i ki tre sd sinh. Sau khi tre ra dC!i m('>t khoang thdi gian, ill� Va COn d_n thoat khoi tr?ng thai each li, trCl l?i CUQC song t?p th�. Du la tre nho hay ngu'di lOn, vua bu'oc vao CUQC song xa h9i se g?p phai ra't nhieu va'n de kh6 khan. Song, anh huCing cua moi truC!ng xa h('>i doi voi tre nho hoan toan khac voi ngu'di lOn. C6 m<')t cau n6i ra't c6 ly the nay: "NguiJi ldn cang giau cang tot, tre cang ngheo cang tot". Thli nghi xem, m$.c du tre con nha giau c6 ra't nhieu thu, CUQC song v?t chat t6t d�p, song VI muon nhan h?, m� Cua nhung dua tre nay thu'dng giao chung cho bao mfru cham s6c. Ngudi ngheo thi khong nhu' v?y, tre luon luon du'Qc Ci C?nh m�, du'Qc m� cham s6c, va dieu nay moi phu hQp voi yeu d.u w nhien. Sau m('>t thC!i gian "m� con g:in gui", tre da c6 th� thich ling voi moi tru'dng, buoc len con du'dng "tim kiem d<')c l?p", co g�ng thu n?p nhung kien thuc c:in thiet cho minh tu moi tru'dng xung quanh. Ph:in tru'oc toi da n6i, d� tim kiem d('>c l?p tre da c6 hang lo?t hanh d('>ng "chinh plwc", bu'oc dllu tien chfnh la v?n dvng cac Cd quan cam giac. BCii vi xu'dng cua tre chua phat tri�n hoan thi�n, khong th� tv do ho?t d('>ng, chi'. CO th� v?n dvng nao va Cd quan cam giac d� cam nh?n moi tru'dng xung quanh. Tre c6 doi m�t sang, tran d:iy khat v9ng, doi m�t nay lien tvc chuy�n d<')ng, danh gia the gioi xung quanh. Cac nghien cuu khoa hQc phat hi�n, m�t tre khong chi mfrn cam voi anh sang, ma con c6 th� tiep nh�m mQi thong tin. Ve m$.t ket cau, milt nguC!i khong c6 gi khac bi�t so voi m�t d(lng v$.t, milt ngu'di va milt d(lng v?t deu giong nhu m(lt chiec may anh, thu 43 ro--:::9�Y. coN_:TRL!S':S: TVP1:::L.:S.N.:�. ::::::::::::::::::::·::::::::::·:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::··· ::::·::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro nh?n anh sang t:;i.o thanh hinh anh. Nhung m:it ngudi thu nh?n thong tin nhieu hon han m:it d<)ng v?t, do d<)ng v?t khong he m§.n cam voi mQi sv v?t xung quanh, ma chi m§.n cam voi m<)t so sv v?t nao d6, va ph:;i.m vi slt d\mg cua m:it d<)ng v?t c6 gioi h:;i.n. Th6i quen cua meo 13. kiem an vao ban dem, m:it meo chi thich h<;lp voi nhung ho:;i.t d<)ng ve dem. Nhung d<)ng v?t kiem an vao ban dem khac ding nhu' v?y, m:it chung VO cling m§.n cam voi nhung v?t th� chuy�n d<)ng, khong c6 cam giac doi voi v?t th� dung im. Meo vua phat hi�n tha'y con m6i cua minh chuy�n d<)ng thi se nhanh ch6ng ta'n cong. Song n6 l:;i.i khong he cku y tOi nhung con m6i ntlm im ba't d<)ng. MC)t so con trung cung v?y, chi cam tha'y hung thu voi m<)t so mau s:ic nao d.6, bbi vi chung c6 th� tim tha'y thuc an trong loai hoa c6 m&u nhu' v?y, voi hoa m&u khac l:;i.i khong tim tha'y. Ngoai ra, nhung con trung, a'u trung vua l<)t xac khong he c6 cam giac phu'dng hu'ong, chung chi c6 th� dva vao ban nang, phai dung m:it d� xac dinh phuong vi. C6 th� n6i, chinh nhung ban nang nay da khong che hanh vi cua sinh v?t, ma con ngu'di l:;i.i khong chiu la no dich cua cam quan. Khac voi d<)ng v?t, Cd quan cam giac cua tre tuan thu quy lu?t hoan toan khac. Meo chi hung thu voi v?t th� di d<)ng, tre l:;i.i khong c6 h:;i.n che nay, tre quan sat mQi thu trong t&m m:it cua minh va thu th?p kinh nghi�m tU vi�c quan sat d6. Tre cung khong quan sat m9t each may m6c, tin tUc moi tru'dng se d§.n toi phan ling tam ly nao d6, gay anh hu'dng toi nhan each cua tre. Btlng sv so sanh nhu' tren, c6 th� ch:ic ch:in riing, neu m{)t ngu'di giong VOi d{)ng v?t, CUQC song se bi che ng\l' bdi dvc v9ng ban nang, ve tam ly se khong du<;Jc phat tri�n hoan toan, . Ngudi nhu v?y kh6 tranh khoi trd thanh m<)t c6 may, m<)t v?t hi sinh cua gioi h:;i.n cam quan. Chinh vi quy lu?t phan anh trong qua trinh phat tri�n cua tre nho vo cling quan tr9ng nhu' vi;i.y, cho nen con ngu'di c&n chu y nhung quy lui;i.t nay. Nhung so sanh giua nang Ive cam quan cua con ngudi voi d<)ng vi;i.t da giup ich trong vi�c hi�u r6 tinh hinh hQC t?p tiep thu doi voi moi trudng cua tre. Chung ta biet rtlng, ra't nhieu con trung gioi ngvy trang, co g:ing hoa nhi;l.p vao moi trucing song cua minh. Vi dv, c6 m9t so con trung song tren la cay, c9ng cay, hinh th� d&n d&n giong voi la cay hoi:J.c c9ng cay. Ki�u thich ling theo XU the nay cung thich h<;Jp voi tre, tre co g&ng tim hi�u moi tru'dng xung quanh, n6 lvc hoa minh vao moi tru'dng, trd thanh mQt b<) phi;l.n cua moi tru'dng. M6i trucing da d� l:;i.i a'n tu'<;Jng sau s:ic trong tre, gay anh hu'dng toi bien d6i sinh v$.t va tam ly cua tre, 44 ro Educational set of Maria Montessori . ... ::::::··.:·.::·.:::·:·:·.::::··.::··:.:·.:··:.:::::::::·.::::::::::·:.::··.:::::::::::·.::::::·.:::·.:::::·:.::::·::·.::::::::::::::::·.::::::::::::::·:.:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: ········ ···· ···:::·::ro khien kinh nghi�m duc;Jc thu th�p trong nao tre gftn voi nhan to m6i trlidng. Day chinh la m9t ki@u phan ling theo XU the, ket qua la, tre ngay cang quen d:in voi m6i trlidng song. Ki thtjc, ngoai con trung, m9i sinh v?t khac deu c6 ki@u nang lvc nay, deu c6 thEi tiep thu va thich ling mOi trudng, d6ng thdi tUng buoc hoa hc;Jp voi m6i trlidng, c6 dieu anh hudng cua d9ng v?t bi@u hi$n tren Cd thEi. con anh hlidng cua tre nho l?i xay ra d m$.t tam ly. Cach "doi xli" voi the gioi cua tre khac ngudi lOn. Ngu2Ji lOn nhin th§'y dieu thu vi se that len "hay qua", sau d6 l?i tiep t\].C Cong vi�c CUa minh, chi luu l?i a'n tlic;Jng md nh?t trong ki UC. Nhung voi tre, m6i trlidng se d@ 10i in tlic;Jng sau s&c trong tam h6n chung, chung se xay d\fng hinh tuc;Jng ban than tU nhung kinh nghi�m nay, dieu nay d?c bi$t quan tr9ng Ci giai do?n tre moi sinh. D?c trung ca tinh cua con ngu2Ji duc;Jc hinh thanh Ci th2Ji ki tre so sinh, bao g6m ng6n ngu, ton giao, chung t9c. Nhung d?c trung nay c6 duc;Jc thong qua sue m0nh d?c bi$t tiem tang trong tre, va tre da thich ling voi the gioi xung quanh bling phuong thuc nay. Trong qua trinh d6, d?i nao cua tre ngay m9t trudng thanh, tre cling cam nh$.n d§.y du niem vui Cua CUQC ddi. Khong chi nhu v$.y, tre con c6 m9t ki�u nang lvc tv dieu chinh d� thich ling voi cac 100i m6i trudng, khien ban than hoa minh vao moi trudng. BCii v$.y, neu chung ta c6 y dinh giup da tre thi truoc het d.n hi@u ro, nen t00 cho tre m6i trlidng the nao. Vi dl;l, m9t dua tre 3 tu6i c6 th@ n6i voi ngudi Ian minh muon gi, nhling tre Sd sinh l?i khong th@ y thuc dlic;JC nhu c:iu Cua minh, cling khong th� bi�u d?t bling 12li n6i. Chung ta nen hi@u r&ng, cai tre thieu kh6ng phai la d6 choi hay hoa tuoi, chung ta nen cung cip cho tre nhung thu d.n thiet cho giai do0n phat tri@n cua chung. Chung ta cling nen biet tre so sinh c:in gi, day chinh la dieu ki�n c6 th@ kich thich hanh vi phat huy tiem ltjc trudng thanh cua tre. Vi v$.y, ngu2Ji lOn nha't thie't d.n dua ra cau hoi: Chung ta nen chu:'i'.n bi m6i trudng the nao cho tre moi sinh? V§.n chua c6 cau tra 12Ji cho cau hoi nay vi hi�n nay, tre sd sinh thudng lOn len trong cac m6i trudng khac nhau. Tre c:in h9c m9t 100i ngon ngu thi bu9c phai song trong qu:in th� n6i ng6n ngu fly, neu kh6ng, ta't nhien se kh6ng th� h9C duc;Jc. Neu muon thu duc;Jc m9t to cha't tinh th:in nao d6 thi bu9c phili song giua nhung ngudi c6 to cha't nay, phlidng thuc hanh vi, th6i quen Va truyen thong cff u thanh CUQC song con nglidi chi CO th� CO dlic;JC tU trong CUQC song qufin th� tlidng ling. 45 .:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::· ······::::::::::::::::::::::::::::::::::::.:::::ro Nghien cuu duqc tie'n hanh doi voi sv phat tri�n tam ly tre so sinh da lam thay d6i dang k� quan ni�m cua ngudi lOn. Truoc day, con nguC:Ji chi'. t?p trung chu y tOi Cd th� tre va van de V� sinh, thong qua bi�n phap: Cach li tre moi sinh, cha song d(k l?p trong phong yen tinh, co gilng d@ tre ngli, each lam nay ch�ng khac nao doi xl:i voi ngudi b�nh. Hi�n chung ta da bie't, bi�n phap nay c6 h�i doi voi tinh th:in tre. Ne'u tach tre ra khoi m�, cha tre song d9c l?p trong phong d� h9 ly cham s6c, tre se khong nh?n duqc sv yeu thuong cua ngudi m�. Hang ngay chung chi'. c6 th� "ch�m m?t" voi vai h9 ly, nhung nglidi nay d?t chung vao trong xe danh rieng cha tre, khie'n chung khong th@ nhin thay moi trudng xung quanh. Chinh dieu d6 lam cha tam h6n tre luon c6 m9t ki�u khat v9ng va bat man, anh hudng nay se gay trd ng�i cha sv phat tri�n binh thlidng cua tre. Truoc chie'n tranh the' gioi thu 2, nhung gia dinh giau c6 d Au My deu doi xl:i voi tre nhtt v?y, may miin la, tinh hinh nay da thay d6i sau chie'n tranh, tre da duqc a hen bo m�, duqc bo m� cham s6c. 6 nhung nuoc phat tri�n, "doi xl:i voi tre the' nao" da trd tha;nh m9t van de xii h9i, khi tre khong th� buoc ra khoi cl:ia nha, ngudi lOn nen mang tre ra ngoai, d� tre quan sat the' gioi xung quanh: Ngay nay, xe va phong danh rieng cha tre ciing da thay d6i, phong tre khong chi phu hqp voi nhu du v� sinh ma con dan rat nhieu tranh anh d:iy mau siic xung quanh. Khi tre n&m nghieng cling c6 th@ nhin thay nhung thu xung quanh ma khong con phai dan ch?t milt vao tr:in nha nua. Vi�c h9c ngon ngu cua tre so sinh l�i khong giai quye't d� dang, d?c bi�t trong tinh tr�ng tre do baa m§.u cham s6c, bdi vi baa m§.u thudng khong cling tling lOp xii h9i voi tre. Con c6 m9t cau hoi nua la, khi bo m� tro chuy�n cling ngudi khac, tre c6 nen (J hen c�nh khong? Du dua tre toi tham gia cac ho�t d9ng xa h9i se mang l�i nhieu phien toai, song bo m� cling nen co g&ng cha tre di theo, chung c6 th@ quan sat bo m� lam gi, n6i gi, m?c du chung kh6ng hi�u r6 nhung sv vi�c dang xay ra, song chung se thu n�p duqc rat nhieu dieu, nhung dieu nay se thuc d&y chung lOn len. Khong ai c6 th@ n6i r6, tre quan tam tOi gi khi ho�t d9ng a hen ngoai, tuy nhien bo m� kh6ng nen vi the' ma tU bo trach nhi�m cua minh, nh:lt thie't phai tie'n hanh quan sat hanh vi cua tre. Ne'u bo m� quan tam d:iy du toi tre thi c6 th@ phat hi�n thay nhung d6 v?t hap d§.n tre, d6ng thdi nen be' tre tOi 46 ro:::·.::��:��.��! .. z .. �:� .... ��;:�::�!·��'.��::��':�;;;�:r;:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro g�n d6 v?t nay d� tre quan sat ki hdn, hie d6 tre se to r6 slj hieu ki va hung khbi. Khi giup tre phat tri�n, chung ta nen vut ho di m9i th6i xflu cu. Hay lam m('>t CUQC each mt:;lng moi ve m?t tu duy va dn biet r�ng: Tinh each quyet dinh m('>t ddi nglidi du<;Jc xay d\fng trong thdi ki tre nho thong qua qua trinh thich ling voi mOi trudng. Do v?y, c6 gling bao dam tre du<;Jc tiep xuc d�y du voi moi trudng xung quanh, neu khong khi lOn len nhung dua tre nay se trd thanh ganh n?ng cho xa h('>i. C6 rflt nhieu vfln de trong cu('>c s6ng, nguyen nhan la do m('>t ngudi khong th� thich ling voi xa h('>i ve m?t dt:;lO due. Tinh tr0ng nay mu6n n6i voi chung ta r�ng, thai d9 d6i xlt. voi tre, each thuc cham s6c tre VO cling quan tr9ng d6i voi m('>t xa h('>i van minh. Con ngudi se d?t ra cau hoi: "Vi sao chung ta v&n chua phat hi�n ra S\i th\fc hi�n nhien nay?". Nhung nglidi "quen voi nep cu" se hoi ngli<;lc 10i dng: "Con ngudi truoc day khong hi�u nhung kien thuc nay, h9 da tOi day the nao?". C6 ngudi n6i: "Ljch sit nhan lo<;ti c6 tit xa xlia, tren the' gi(Ji titng co hang tri�u ngztCii song, hQ kh6ng he' co nhfln thU:c v� van cU nay, ch&ng phdi ciing da biet n6i, da thich U:ng vdi th6i quen xa hng t�m milt, nhin thi'i. nhung ngudi s6ng trong b6i canh van h6a khac? Cach cham s6c tre cua nhung dan t('>c nay h<;Jp ly hdn chung ta rflt nhieu. Chung ta luon W cho r�ng minh la nglidi van minh, song each d6i Xlt VOi tre nho 11;1.i di ngli<;JC voi W nhien. Da s6 cac ndi tren the gioi, con s6ng g�n voi mEp, hai mEp con la m('>t chinh th� khong th� tach rdi. Trang su6t th2Ji ki tre nho, tre du<;Jc lOn len hen mEp, chung du<;Jc mEp cham s6c, cling mEp di chdi, cling mEp di ch<;l ch9n mua d6 dung gia dinh, cling mEp m?c ca voi nglidi ban hang, tre da thfly ro toan b('> qua trinh mua ban, dieu nay khong chi lam tang clidng m6i quan h� giua mEp va con, ma con tang clidng nang lljc thich ling xa h('>i cua tre. Ne'u kh6ng ph8.i van minh hi�n dt:;li da pha va th6i quen nay, bo mEp se kh6ng giao con cho ngudi khac cham s6c, bC!i vi lam v?y la trai voi quy lu$.t t\i nhien. Trong m6i quan h� truyen th6ng d6, tre chia se CUQC s6ng cling mEp, tre la nglidi nghe cua mEp, la ngudi tiep nh$.n S\i giao d1J.C Va chi dt:;lO cua mEp. N gudi mEp thudng n6i rat nhieu voi tre, c6 le da n6i qua nhieu, song dieu nay 10i VO cling c6 ich cho S\i phat tri�n cua tre sau nay. 47 ro DAY CON TRlJOC TUOI LEN 3 .. ... · : · · · · · :: · :·::: : :·· ::: : :: :· ::: ::: : · ·· · ········· ··· ················ ······ ·····:· ::· ::::ro ::: . . .. . .. .. . . . . . Dudng nhien, ne'u chi nghe gic;mg n6i than thudng cua m� khong thoi thi chua du, chung con ciln nghe gi9ng n6i cua nhung ngu'di khac, nhin thay m9i hanh vi c6 lien quan toi ldi n6i, m?c du khong hi�u song chung se diln diln cam nh?n theo each rieng cua minh. M6i quiln th� xa h{)i, m6i dan t{)c khac nhau c6 each thuc cham s6c tre khac nhau. Chi n6i ve each thuc mang tre theo cling c6 st;i khac bi�t. N6i ra th?t thu vi, nhan lo?i h9C hi�n d?i tling chuyen nghien cuu van de nay. Nhung nghien cuu nay cho thay, ba m� Ci nhieu ndi khong be' con b�ng canh tay, ma la d?t tre len giu6ng ho?c cho vao trong tUi. M9t so ndi, khi ba m� ra khoi nha, dung day thung bu9c tre vao m()t thanh g6 nho, sau d6 d?t len vai, c6 ba m� d� tre len c6, c6 ba m� bu()c tre tren lung, c6 ba m� d� tre trong lan. Du la theo ki�u nao, da philn cac ba m� deu mang tre ben minh. M9t di�m tudng d6ng nua la, khi mang tre theo minh, m9i ba m� deu chu y bao dam d� tre thd binh thudng, vi d\J., nhung dan t{)c c6 th6i quen cong tre tren lung thudng cho m?t tre huong ra d�ng truoc. Ba m� Nh?t Ban thudng lam the' nay, khi bu9c tre sau lung, d� d§.u tre cao hdn vai, d6 chinh la ly do vi sao ngudi Nh?t Ban tling bi g9i la "dan t{)c hai diiu". Ba m� An D9 l?i khong nhu v?y, h9 thudng diu tre tren mong cua minh. Ba m� Indian vung Bile My l?i thudng bu()c tre vao m9t thu giong nhu cai noi, r6i cong phia sau, lung tre huong vao m�. Du the' nao, doi voi cac ba m� nay, "bo m?c tre khong quan tam" la m9t dieu ngoai sue tubng tuqng. M9i ngudi tling thay canh tuqng nay xay ra d chau Phi, m()t b9 l?C tie'n hanh l� dang quang nu VUdng, trong toan bQ nghi thuc, vi nu VUdng nay tu d§.u toi CUOi vltn Om ch?t con minh trong tay. Con m9t vffn de nua la, keo dai thCii gian bu cua tre. Cho tre bu tai 1,5 tu6i, ho?c 2 tu6i, c6 khi keo dai tOi 3 tu6i, dieu nay khong lien quan de'n vffn de dinh duang, bdi vi tre 2 - 3 tu6i hoan toan c6 th� hap thu tht;ic ph:'.im khac. Keo dai th6i gian bu m�, se khie'n tre duqc tie'p xuc voi m� nhieu hdn, theo nhu each t6i de c?p d tren, la da t?O dieu ki�n giup tre phat tri�n. Chi ciln tre song ben m�, thi chung se c6 th� hoan hi�n ban than m()t each tot nhfft. Du m� b?n vi�c nha, khong chu y de'n tre, tre cling c6 th� giao luu voi the' gioi xung quanh. Tre theo m� ra pho, c6 th� nghe m9i ngu'di n6i chuy�n, nhin thffy ngu'di, xe c(), d(mg v?t qua li;i.i, tat ca nhung dieu d6 deu d� li;i.i Ein tuqng trong nao tre. Chi ciln chu y quan sat se phat hi�n thffy khi ngudi m� m?c ca voi ngu'di ban hang, dua tre (J tren lung co ta se cham chu l&ng nghe. Ldi n6i vil d{)ng tac cua ngu'di m� da mang li;i.i niem hung khbi vo cung trong tre. 48 ro :·.::1,��l:��C.�.t:��!.z.�:': .. �'�;:�::�!·,:��l:��:/��-�1.t..:�;��:::::::··::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: :::::::::·ro C6 m9t hi�n tu'<;ing ra't thu vi, chi' d.n tre khong bi b�nh, khi du'<;ic ra khoi nha cling mt:;, chung se thoi kh6c va chung c6 th� ngu "kho kho". C6 ngu'di n6i, tre con d cac nu'6c phu'ong Tay hay qua'y kh6c, chung ta thu'Cing nghe tha'y bo mt:; chung oan trach chung hay kh6c, hQ thu'dng t6 chuc thao luilm va dua ra nhung va'n de the nay: D6 tre the nao, lam the nao d� tre khong kh6c, lam the nao d� tre vui mung. H9 khong he biet r{tng, tam ly hQc hi�n dr;ti chung minh r6 dieu nay: "Tre thu'dng kh6c, tinh each n6ng nay, hay cau gi?n, cho tha'y r6 chung d tn;mg thai ngheo d6i tinh thlin". Du xua't phat tU suy nghi nao, an toan, v� sinh hay sue khoe thi hr;tn che phr;tm vi hor;tt d<)ng cua tre deu c6 hr;ti, tiem nang cua tre se khong du'QC phat huy neu song trong moi tru'dng bi hr;tn che nhu' v?y. The gi(Ji nay c6 ra't nhieu quoc gia, CUQC song cua con ngu'di dl,ia vao quy lu?t tv nhien, con nguC1i da ch9n ra phuong thuc giao d\lc tre dung d&n m9t each VO y thuc. Con nhu' ngu'di phu'clng Tay, nha't thiet phai hi�u r6 va'n de va c6 y thuc thay d6i tlnh trr;tng xa'u nay. 49 W::::.P�Y .. G.9N .. IR.V9.S::TY:9. :::::::::::::::::W .� .. :: .. .. .. .. ::::::::::::· :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::·· :·��.N. ' . : •••••••••••••••••• • • • • • • • • • • • • • • • • (2D=OOff@J�� • • • • • • • • • • • • • • • • ? ' ? ? SI/ TRlfONG THANH CUA THE SO SINH • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 0 • • • • • • e • • • • • • • • • ••••••••••••••••• 50 ro Ed11cational set (�/,VJ aria Montessori .. . ............... .. ...... ·.::·.::·.:···.:·::·::::::::·::··:.:·· ... :·:::·.:::::::::::··::·.:::::::::::::::::::::··:::::::::·.:·.::· :: .::.:::::::::::::::::::::::::::::::·.:::::::::::::::::::::::::::::············ ··ro DOI TAY VA D�I NAO Cac nha tam ly h9c cho ding sv phat tri�n binh thuC:Jng cua tre du<;1c phan thanh 3 buc3c. Hai buoc chinh va v?n d('mg c6 lien quan, ci:ing chinh la hai ho:;i.t d9ng h9c di va h9c n6i. BCii v?y, khoa h9c da xem hai chuc nang v?n d9ng nay la "ban d6 hinh sao" d� dV doan tudng lai cua tre. Hai v?n d9ng phuc t:;i.p nay da cho tha'y tre thu du'<;lc th:ing 1<;1i mang tinh thVc te d�u tien ve chuc nang v?n d9ng va each thuc bi�u d:;i.t. Xet ve ngon ngu bi�u d:;i.t nha't tri voi tu duy thi: Ngan ngfi la d�c trung rieng cua loai ngu'di, con di l:;i.i khong c6 gi ki l:;i. ca (n6 la d�c tru'ng chung cua loai ngu'di va cac lo:;i.i d9ng v?t khac). D9ng v?t khac voi thvc v?t, chung tV minh c6 th� di chuy�n kh:ip ndi. V:;tn d9ng nay c6 du'<;lc nhd tac dvng cua m9t so Cd quan d�c bi$t. Di ciing trd thanh m9t d�c tru'ng Cd ban cua loai ngu'di. Tuy nhien, du con ngu'di c6 nang lvc v:;tn d9ng trong khong gian to lOn, th:;tm chi c6 th� di kh:ip toan c�u, ciing khong th� n6i di la d�c tru'ng d�c bi$t cua loai ngu'di tri tu$. N gu'<;IC l:;i.i vOi dieu nay l:;i.i la v?n d9ng cua tay, v:;tn d9ng cua tay c6 lien quan m:;tt thiet nha't voi tri tu$ loai ngu'di, n6 phvc vv cho tri tu$ loai nguC:Ji. Chung ta deu biet, loai nguC:Ji la d9ng v:;tt biet sli dvng da, dvc deo va mai nhiin da d� lam cong cv som nhat. 0 m9t vai ndi nao d6 tro� thC:Ji ki tien sli da c6 sv t6n t:;i.i som nhat cua loai ngudi. Biet sli dvng Cong Cl,l Chung to CO Cd th� da bu'oc vao m9t mac quan tr9ng trong lich sli phat tri�n sinh v$.t. Qua lao d9ng cua tay, ngon ngu du'<;lc kh:ic len da, hie nay, ban than ngon ngu moi trd thanh cong cv ghi chep cua lich sli nhan lo:;i.i. M9t trong nhung d�c trung cua con ngudi chinh la sv giai ph6ng doi tay. Tay con ngu'di khong ddn thu�n la cong cv v:;tn d9ng ma trCi thanh cong cv tri tu$. Chuc nang cua doi tay la d� phvc vv tri tu$. Sv tien h6a cua doi tay khong chi khien con nguC:Ji chiem dia vi cao hdn trong the gioi d9ng v$.t, ma con bien con ngu'di trd thanh m9t chinh th@ hfiu Cd, thong qua cac v$.n d9ng khac. Tay ngu'di VO cling tinh te va phuc t:;i.p, n6 khong nhung th@ hi$n tri tu$, ma con khien con ngu'di c6 moi lien quan d�c bi$t voi moi tru'dng. Chung ta hol'm toan c6 th� kh&ng dinh, con ngu'di khai pha mOi tntdng dVa vao doi tay, thay d6i moi truCing duoi sv chi d:;i.o cua li tri, d� hoan thanh SU m$nh cai t:;i.o the gioi. BCii v?y, chung ta nen dva vao hi$n tu<;1ng som nha't cua tre, (We la sv xuat hi$n cua ngon ngu va vi$c v?n dvng doi tay) d� danh gia muc d9 phat tri�n tam ly va suy xet ve muc d9 phat tri�n ho:;i.t d9ng tam ly cua 51 ro,, ::PAY .. 9:9:N.:T�.V9:S:.T.Y:9Lbs:N·.:� ::·::::.::::::::::::::: ..... :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro tre. Chung ta nghien cuu ngon ngil, nghien cuu cong d\mg cua dOi tay trong lao d('mg la hoan toan hqp logic. Trong tiem thuc, con nguC5i da y thuc du9c hai bi�u hi�n be ngoai cua tam ly va VO cling coi tr9ng chung. T§.m quan tr9ng cua ngon ngu va d:Oi tay th� hi�n r6, di;ic trling di;ic bi�t cua loai nglidi, lien quan tdi m()t so hinh thuc CUQC song xa h()i cua nglidi trlidng thanh. Vi dl,l, khi phl,l nu va nam gioi ket hon, h9 se dm tay "the non hE;n bi�n". Khi m()t nguC:ii con trai dinh hon, anh ta ciing se "hua h�n tlidng lai", khi hoi nguC5i con gai c6 d6ng y ket hon voi anh ta khong, anh ta se "nl'im chi;it tay co gai". Khi the, nguC:ii con trai se phai gid tay va d9c to lC:ii the. Tay duqc sli dl,lng nhiifo trong nghi thuc tan giao, n6 da th� hi�n manh li�t m()t ki�u y thuc ban than. Nhung vi d\l neu tren mi;ic du khac nhau, song deu nhat tri m()t dieu ding: Trong tiem thuc, con nguC:ii coi doi tay la d0i bi�u cho chinh ban than. Sv phat tri�n cua doi tay tre trong ho0t d()ng Cd ban cua nhan 100i h§.u nhli c6 th� khien nglidi ta phai kinh ng0c va cam thay th§.n ki hdn bat cu dieu gi khac. Bbi v?y, chung ta nen tran d§.y hi v9ng chC:i d<;ii hanh d()ng gid tay huong tOi v?t th� d§.u tien cua tre. Day la hanh d()ng c6 tri tu� d§.u tien cua doi tay nho be, n6 la tuyen ngon n6i r6 tre muon buoc vao the gioi nay, nglidi lOn nen to r6 sv tan dudng chan thanh doi voi hanh d()ng nay. Song 10i c6 m()t so nglidi lOn SQ tre tho tay lay d6 v?t, du d6 la nhung v?t khong he c6 gia tri hoi;ic chiing quan tr9ng gi. D� tre khong th� lay du9c nhl1ng d6 v?t nay, h9 da tim m9i each giau chung di. NguC5i lOn thuC:ing n6i: "Khong duqc!", ciing giong nhu h9 thuC:ing l?p 10i cau n6i: "Dung d()ng vao! Ngoan nao!". Tiem thuc nay da iln chua m()t ki�u "lo ll'ing khong nguOi" cua nglidi lOn, va thuc dily anh ta xay dt;ing m()t tuyen dlidng "phong thu", th$m chi con nhd nglidi khac giup da giai quyet van de nay. Sv phat tri�n tam ly d§.u tien cua tre c§.n m()t so thu c6 th� khien tre nhin thay va nghe thay trong moi truC5ng. Muon phat tri�n ban than, tre bu()c phai thong qua ho0-t d()ng Cd th� va ho0t d()ng tay. Do v?y, c§.n cung cap cho tre m9t so d6 v?t giup tre lam vi�c, cung ca'p cho tre "doi tli<;ing ho0t d()ng". Tuy nhien, ngudi lOn lai khong he d� y tOi nhung nhu du nay, nhung thu xung quanh tre deu la cua nguC:ii lOn. Deu "cam tre Sd vao". Neu tre ch0m vao nhung thu khong dliQC phep, thi Cd thJ se bi "trung ph0t", nhE; ciing bi mllng. Neu "nllm thanh cong" m()t vi'.tt nao d6, thi tre se giong nhu m()t con ch6 d6i phat hi�n ra m()t khuc xlidng, tha khuc xlidng vao g6c toi dJ gi;J.m, muon tim kiem dinh duang tU trong v?t th� chiing c6 chut dinh duang nao, hdn nua con lo lllng s<;i c6 nglidi tOi cuop khuc xudng di. 52 ro Jiducational set o.f IV!aria Montessori :·:::'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.:::··.:::·.·.::·.:·.::::·.:·.:::::::·.::·.:::·.::::·.:::::::::·: ... :::::::::::::::·.::::::::::::::·::::·:·:.: ::::· :::::'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.::·.: .. · .. ··· ··········ro V?n d('mg cua tre khong phai la m<)t vi�c ng§.u nhien. Dudi sv chi di:lO cua ban than, tre da xay dl)'ng cho rn1nh cac ho0t d<)ng mang tinh phoi h<;Jp nhip nhang, tinh t6 chuc va tinh mvc dich. Tre c6 th� tv do W t0i, hoan thanh d<)c 1$.p hanh d<)ng cua minh. Khi tre d trong qua trinh xay dl)'ng ban than, v?n dvng c6 m<)t d�c trung rieng, n6 khong phai la ket qua mang tinh ng§.u nhien ho�c d<)t xua't nha't thdi. Tre khong he ch0y nhay, nghich ng<;Jm, chdi d6 chdi, lam phong bua b<)n rn :\ khong c6 mvc dich. Tre th{i du<;Jc g<;Ji y tu trong ho0t d<)ng cua ngudi khac, tU d6 c6 ho0t d<)ng mang tinh kien thiet. Tre tim m9i each du<;Jc lam vi�c giong ngudi ldn, b�t chudc each sli dvng d6 v?t ho�c dvng cv cua ngudi ldn. B?Ji v$,y, moi trudng gia dinh va xa h<)i c6 lien quan trvc tiep tdi ho?t d<)ng cua tre. Tre se tim each quet nha, rlia bat, gi�t qufrn ao, rot nude, tt chu so'ng cling m(>t nha voi tre. Hai ngudi nay cao ngang nhau, tu6i xap xi nhau. Dua be VO cling ng�c nhien, nhin 2 nguCli nay voi ve sc;J hai. Bova chu dua be da toi nhCI chung toi tu van, giup dua be thoat khoi tinh tr�ng nay. Chung tOi yeu cfi.u 2 anh em h9 dung tach rdi nhau trong t:lm nhin cua dua be nay, m(>t nguCli ben trai, m9t nguCli ben phai. Dua be nay ngoanh dftu sang m(>t hen nhin m9t nguCli, nhin cham chu anh ta m(>t luc thi d(>t nhien toet mi�ng cuCli. Nhung th?t nhanh ch6ng, n6 l�i suy nghi, l?p tlic quay dftu nhin sang nguCli con l�i, nhin m(>t luc, cling toet mi�ng cuCli voi nguCli nay. Tre quay dllu he't nhin sang· phai l�i nhin sang trai, luc lo lllng, luc vui ve yen tam, cho tOi khi n6 da phan bi�t r6 hinh d�ng cua hai ngudi. Doi voi dua tre nay, hai ngudi dan ong nay tung chi la m(>t nguCli. H9 chdi dua voi tre trong nhung tntdng hc;Jp khac nhau, tUng om ap tre trong long, tro chuy�n than thie't voi tre. Mai dllu, dua tre nay tudng ding, trong nha chi c6 m()t ngudi dan ong, m� n6, bao m§.u va nhung ngudi phl;l nu khac, hdn nua n6 chua tUng nhin thay hai ngudi dan ong trong nha, d<)t nhien hai ngudi dan ong cling xuat hi�n khie'n n6 "canh giac cao d(>". Tre d()t nhien nhin thay m9t ngudi dan cmg, sau d6 l�i nhin thay m9t ngudi dan ong khac, luc nay, n6 da hi�u minh sai. Du tre moi 55 ro .. DAY coN .T�-�9.G .. TY.9'.L�N 3 ........... . .................................................................... . . ..... ........... .. ........ -... ro du'<;JC ban tu§.n, song n6 th1,l'c S\i thJ nghi�m thffy sai 1§.m Va n1,l'c Cu'di cua li tinh loai ngu'di. Neu hai ngu'di dan 6ng nay kh6ng hiJu, tre c6 ho?t d()ng tam ly cua rieng minh ngay tu hie sinh ra thi he;> se khong thJ giup du'Qc tre. Sv giup da nay khien tre thoat khoi kh6 khan diiu tien va bllt diiu suy nghi d� c6 du'<;Jc nhitfo trai nghi�m hdn. TOi con c6 m9t vai cau chuy�n khac ve nhung tre lOn hdn. M9t dua tre bay thang tu6i dang ng6i tren nen nha chdi voi mc;>t chie'c goi c6 in hinh hoa va mc;>t dua tre, n6 hung thu ghe diiu sat chiec goi hit ngli'i bong hoa va thdm nh� vao dua tre tren goi. Co gai giup vi�c chua tung du'<;Jc giao d\].c each i vang mang l?i ra't nhieu thu, con n6i: "Mau ngui cai nay di! Mau thdm cai kia di!", song ket qua hoan toan trai ngu'<;Jc, b9 6c non not cua tre roi tung. Tre dang hinh thanh ki�u m�u cua minh, nh?n biet h'inh anh, sau d6 lu'u chung l?i trong ki UC. Tre lam mc;>t each hung khi'ii, li[mg le, dieu nay ra't c6 lqi trong vi�c xay dy'ng li tinh cua tre. Khi tre dang thu thu ve m(it ki�u tr?t W trong long, tien hanh c6ng vi�c thiin bi thi l?i bi ngu'di lOn thieu hiJu bie't qua'y roi. Do v?y, khi ngu'di lOn tho b?o dt dut suy nghi ho:;l.c tim each phan tan sy' chu y cua tre thi c6 th� gay tri'i ng?i cho c6ng vi�c gian kh6 ma tre dang gllng sue lam. Khi chdi dua voi tre, ngu'di lOn dm tay thdm tre ho:;l,c ru tre ngu, l?i kh6ng quan tam toi tien trinh tam ly d:;l.c bi�t cua tre. Ngu'di lOn kh6ng th� y thuc du'<;JC cong vi�c tu'dng chung ddn gian nay c6 th� huy di�t hoan toan qua trinh tru'dng thanh tam ly som nha't cua tre, giong nhu' song bi�n dang len CO th� CUOn di lau dai du'<;JC xay d1,ing b&ng cat, bi'ii v?y, ngu'di xay dvng lau dai tren cat bu(ic ph8.i lam l?i c6ng vi�c cua minh. Do sv thieu hi�u biet cua minh, ngu'di lOn c6 th� lam UC che d\].C v9ng Cd ban cua tre. Dieu quan tr9ng Ia, tre ciin d:u'<;JC trai nghi�m tri�t d:� nhung d:ieu minh thu d:u'Qc, vi chi'. sau khi d:u9c trai nghi�m Va phan bi�t au'<;JC nhung trai nghi�m thi tri ly'c cua tre moi Gu'<;JC hinh thanh. Mc;>t chuyen gia dinh duang n6i tie'ng d:a lam m(>t thi nghi�m ra't thu vi. Anh ta rut ra ket lu?n the' nay sau khi tie'n hanh thi nghi�m ngay t?i ndi kham chua b�nh cua minh: Ve m:;l,t thuc an cho tre nho, ciing nen suy xet tai nhan to ca nhan. Anh ta phat hi�n tha'y, truoc khi tre toi m9t d:9 tu6i nha't d:inh, kh6ng th� c6 m9t lo?i thuc an nao c6 th� thay the gia 56 ro Educational set ofiV!aria ll1ontessori :·:··.::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::·.::::::::::::::::::::::::·.:::::::::::::::::::·.:::::·.:·.:·.:::· ........... :·:.::""""""""":""""""":"": .................... : .......... :""""""""": .... :::""""":: ...................................................... ........ ::· .. ··:.ro tri dinh duang cua sua m9. BC5i vi, cling m9t lo:;i.i thuc an, c6 th� tot voi dua tre nay, song l:;i.i c6 th� xa'u voi dua tre khac. Noi kham chua b$nh cua anh ta da xay dtJng m9t ki�u m§.u di�n hinh ve m�t hinh thuc va li thuyet. Bi$n phap cua anh ta ra't c6 hi$u qua doi voi tre duoi sau thang tu6i, song l:;i.i khong c6 tac d\].ng doi voi tre tren sau thang tu6i. Dieu nay khien mQi ngudi thiic miic, bdi le (5 d9 tu6i nay, cho tre an uong d� hon nhieu so voi thdi ky bu m9. M9t so ha m9 khong th� cho con bu, bbi vf}.y, da toi chuyen gia nay xin duqc tu va'n ve each nuoi con, noi kham chua b$nh nay duqc anh ta mC5 ra d� ph\J.c V\J. nhung ba m9 nhu v�y. Tuy nhien, con cua nhung ong ho ha m9 ngheo nay l:;i.i khong bi�u hi$n ma't can bling dinh duang sau sau thang giong nhu nhung dua tre dang duqc dieu tri t:;i.i day. Sau khi nghien cuu ky cang, chuyen gia da nhf}.n ra rling: Hi$n tuqng nay chiic chiin chiu tac d9ng cua nhan to tam ly. Anh ta bllt d�u chu y toi nhung dua tre hon sau thang tu6i "c6 tam tu m$t moi do tam ly khong tot". Anh ta da t:;i.o ra nhieu ho:;i.t d9ng vui choi cho chung, nhu cho chung di d.n b9 trong khuon vien noi kham b$nh, dua chung tai m9t so noi tuong doi moi me. Ket qua la, sue khoe cua chung h6i ph\J.C nhanh ch6ng. Chung ta c6 th� chung minh bling ra't nhieu thi nghi$m: Tre duoi 1 tu6i c6 th� thu duqc trai nghi$m sau siic dang kinh ng:;i,c trong mOi trudng xung quanh chung, va c6 th� nhf}.n ra moi trudng quen thut ngu'di da den, vao ngay sinh nhi;tt cua ci;tu, bo mE; ci;tu da t?ng ci;tu ra't nhieu qua: Mu, dep, tat va ao khoac s?c sa. Bo mE; ci;tu dang chu�n bi bua cdm thinh sosi.n cho ci;tu, hie nay ci;t u khong n6i m(>t lC:ii nao ma bu'oc ra khoi clia, chq.y di khoe b9 qul'in ao moi cua minh. Tren pho ci;tu gZJ.p rat nhieu d(>ng vi;tt, ci;tu vuot ve chung, t?ng cho m6i con m(>t thu. Ci;tu t?ng cho chu hu'du cao c6 chiec mu, t?ng doi giay cho h6, ... Cuoi cling, ci;tu ch�ng con gi ca, vua kh6c vua di ve nha. Cau chuy�n nay c6 m(>t ket thuc rat vui, bC!i vi bo mE; da khong trach ruling ci;tu. Cuoi cau chuy�n 18. m(>t buc anh rat c6 y nghia - m(>t bua an thinh soq.n bay ra tru'oc m?t ci;tu". Ba me; nay khuyen nhung ngudi khac xem cuon sach nay, song be trai nay n6i chen vao: "Khong, Lola". Luc nay m9i ngu'di deu cam thay ngq.c nhien, hQ nghi ding day c6 le la m(>t cau do cua tre thd. Be trai nay l?p di l?p lq.i "Khong, Lola", dieu nay thi;tt kh6 hi�u. ME; ci;tu n6i: "Ngudi bao m§.u tling cham s6c ci;tu vai ngay tru'oc day c6 ten la Lola", be trai nay biit dl'i.u kh6c va gQi ten "Lola", dudng nhu tam tu be dang rat xao tr(>n. Cuoi cling, m(>t nguC:ii cho be xem cuon sach, be chi vao buc anh (J bia sach. Bue anh nay c6 in hinh ci;tu be da den dang thudng d6 dang kh6c. Luc nay, ch·ting toi moi hi�u, ham y "Lo-la" ma be n6i c6 nghia "Ilora" (n6 dang kh6c) (Tieng Tay Ban Nha), c6 dieu ci;tu phat am sai. Sv thtJc lam be trai kh6c la the nay: Ke't eve cua cu6n sach nay lq.i khong vui, buc tranh (J bia cuoi in hinh ci;tu be da den Samo dang kh6c. Be trai nay da dung, song r6 rang khong ai chu y du'QC di�m nay. Do vi;ty, khi ba mE; n6i "cau chuy�n ke't thuc rat vui" be da phan khang lq.i. Ro rang be tha'y ke't eve Samo dang kh6c. Be trai nay qua thtJc da xem cuon sach ky hdn ngu'Cii mEp. M?c du be khong th� hi�u het bu6i thao lu�m cua nhung phv nu nay, thi;tm chi khong th� bi�u dsi.t m9t cau ddn gian, song sv quan sat cua be qua la khien ngu'di khac phai kinh ngq.c. Ca tinh cua tre nho hoan toan khac voi ca tinh cua ngu'di IOn ve m?t tinh chat. BC!i vi nguC:ii IOn biet ch9n 19c, ma tre thi lq.i khong. M(>t dua tre hay chu y tinh tiet nho nha't dinh se c6 chtit gi d6 coi thu'dng trong each ung xl:i voi nguC:ii lOn. Chung ta khong tha'y hung thu doi voi tinh tiet nho, tre se cho di.ng chting ta ngoc nghech va chi;tm chq.p. Ne'u tre c6 th� bi�u dsi.t quan di�m cua minh, nhat dinh se to r6 stJ thieu tin tudng dO'i voi nguC:ii IOn, cling giO'ng nhu' chung ta khong tin tu'CJng tre vi;ty. Cach tu duy cua nguC:ii IOn khac voi tre nho, kh6ng th� hoa h<;lp 18.m m(>t, do vi;ty se xuat hi�n nhieu van de. 61 ro ... .P�YS9� .. TR.V9F.T.U.�1 .. LE.N 3 NH�N BIET VE TR�T Tl/THE GIOl BEN NGOAI ThuC:ing thi, sau khi tha'y ro tr?t tv the gioi ben ngoai, tre moi hi�u moi tru'dng ben ngoai, sau d6 moi hi�u du'cjc moi quan h� giua ban than va moi tru'dng ben ngoai. Yeu tr?t tlj la m()t d$.c di�m cua tre nho. Tre 1 tu6i ruai ho$.c 2 tu6i se chi ro rang m9t so d6 v?t. Dieu khien mQi ngu'C:ii chu y la, tre c6 th� c6 nang lijc nay som hdn the. Tuy v?y ngu'C:ii lOn chung ta l?i khong d§.n ditt nhung nhu c�u cua tre doi voi tr?t tv moi truC:ing xung quanh. Tinh yeu doi voi tr?t tv cua m(_)t ngu'di phv nu n(_)i trcj dam dang khong th� so sanh voi tinh yeu tr?t tV cua tre. Phv nu n()i trcj gia dinh n6i: "Toi yeu nha toi, toi yeu nha S?ch se. gQn gang". Ch�ng qua co ta chi la n6i v?y, song tre l?i khong c6 long nh§.n n?i sO'ng trong moi tru'dng h8n d(_)n. Moi tru'dng h8n d(_)n khien long tre rO'i bdi theo. Cach bi�u d?t cam giac bi UC che cua tre la keu gao tuy�t v9ng, h?u qua nghiem tr9ng nha't chinh la sinh b�nh. Tre sd sinh m§.n cam hdn ca tre nho (th?m chi ca ngu'C:ii lOn) trong vi�c quan sat sv h8n d(_)n cua moi tru'dng xung quanh. Tinh m§.n cam cua tre ro rang chiu anh hu'CJng cua moi tru'dng ben ngoai, tuy nhien cang lOn, muc d9 mfrn cam cua tre cang kem, va toi luc ma't h�n. Tinh mfrn cam cua sinh v?t trong qua trinh tru'Clng thanh se xua't hi�n mang tinh chu ki, hi�n tu'cjng nay du'cjc chung ta g9i la "thC:ii ki m&n cam". ThC:ii ki nay VO cling quan tr9ng nhu'ng ding ra't kh6 nitm bitt. Dang tiec la chung ta l?i coi thC:ii ki mfrn cam ma tre suy nghi ve tr?t tlj moi tru'dng la thC:ii ki "h8n d(_)n khong gi bilng". Nguyen nhan xua't hi�n mau thu§.n nay la: Moi truC:ing nay khong chi thu()c ve tre, b2Ji v?y vi tri cua tre trong moi tru'dng nay khong th� tha'y ro; ma trong cling m9t moi tru'dng, giao vien - ngu'di c6 nang lijc m[;inh hdn tre, khong nhung khong hi�u tre ma ngu'cjc l?i con cho dng tre la ngu'di "thich sao lam v?y". Nhung tieng keu gao VO duyen VO co cua tre cho tha'y tre khong may may cam nh$.n ducjc slj an ui cua ngu'di lOn. Tinh tr[;ing nay khong nhung xay ra m()t Hin, ma con thuC:ing xuyen. Chung ta d� dang tha'y ro: M(_)t so bi m?t ma nguC:ii lOn khong biet chon sau trong long tre. Chung toi nha't thiet dn du'a ra m()t so y kie'n chi d?o cho ngu'C:ii lOn. Ne'u khong, lam sao h9 c6 th� kip thC:ii phat hi�n bi m?t trong long tre, phat hi�n tha'y tre da chu tam phat tri�n nhung bi m?t nay the' nae? 6 tru'dng hQc, ne'u chung toi d� d6 v?t nao d6 khong dung vi tri, mQi dua tre 2 tu6i nhin tha'y deu se d� chung ve dung vi tri. Nhung thu 62 ro .. /!·�1.',�;�.1.��:.z.�1.� . :��.1 .. :>f��.��l/��:.':�!.;��:��i:::::::::::::::::::: :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: ::::::::::: :"ro khong c:in thiet trong tru'dng deu nen vut bO di, nhu' vf}.y hinh thanh th6i quen giu gin v� sinh s9-ch se trong tre, day la dieu vo cling quan tr9ng. Chi' c6 trong tv do, tre moi cang c6 sv nhi�t tinh ve trf}.t tv. Nhung tam anh ve tru'dng h9C chung toi du'c;lc tri@n lam t9-i phcmg trung tam cua H9i chc;I tri@n lam SanFrancisco. Canh trong buc anh d6 la: Sau gid h9C, m9t dua tre 2 tu6i dang stlp xep g9n gang tat ca ban ghe vao sat hen tudng. Xem ra, be rat chu tam hoan thanh cong vi�c nay. Hom d6, be khong th� xli ly m9t chiec ghe to sat d6, be d9ng nao suy nghi, d� chiec ghe to nay vao dung vi tri thu'dng ngay, g.in voi nhung chiec ghe khac. M9t cau chuy�n khac nua la: M9t dua tre khoang bo'n tu6i khi d6 nu'oc tu binh dlJng nay sang binh dvng khac, be khong biet r�ng minh da khong c§'.n thf}.n lam rot nu'oc xuong nen nha. Thu vi la, khi sv vi�c xay ra, m9t dua tre nho hon dang ng6i (j du'oi nen nha, lay m9t chiec gie lau lau S9-Ch ch6 nu'oc tren nen nha, dua tre bo'n tu6i nay v§.n khong biet. Khi n6 ngung r6t nu'oc, dua tre nho hon hoi: "Con khong?" Dua lOn khong hi@u, ng9-c nhien hoi: "Con gi co?". Tuy nhien, neu hoan canh khong phu hc;lp, tre nho phat hi�n thay minh khong th@ bi�u d9-t suy nghi chinh xac, nhung sv vi�c thu vi nay se trd nen khong th� ly gi8.i, khong c6 gia tri, khien tre cam thay kh6 sd. Thoa man yeu cciu cua tre thi b0n moi c6 th@ phat hi�n thay tinh m:ln cam vua xuat hi�n, dau hi�u bao tru'oc nay du'c;lc con ngu'di nhf}.n dinh la phan ling cua tam tu vui mung trong tre. Thdi ky m§.n cam doi voi trf}.t W xuat hi�n may thang d:iu tien khi tre vua sinh ra. Bbi vf}.y, ngu'di lOn nhat thiet c:in h9c tam ly h9C lien quan toi tre .tho. M9t so bao m:lu du'c;lc dao t00, da biet each lam vi�c theo yeu c:iu cua chung ta, c6 rat nhieu nhung cau chuy�n ve h9. vi dv: M9t bao m§.u n9 hang ngay d§'.y xe du'a m9t dua tre khoang 5 thang tu6i di d::,w mat, co thu'dng du'a tre ra vu'dn hoa tru'oc clia nha. D1ta tre nhin thay thu gi ma hung thu the nhi? H6a ra la m9t tam bia da dm th9-ch! Tam bia da nay du'c;lc khtlc tren buc tu'dng cu, bvi b$.m. Trang vu'dn hoa, khtlp noi ngf}.p tran hoa tudi s:'.lc sa, nhu'ng dieu ha'p d:in dua tre trong chie'c xe nay nhat 10i la luc di ngang qua tam bia da dm th0ch. Ngudi bao m§.u "hi�u ro long ngudi" nay horn nao cling dung xe 10i tru'oc tam bia d'm th0ch d6, co ta bie't day chinh la thu mang 10i ni�m vui cho dua tre chao ddi chu'a lau nay. 63 ro D�YG9N TRlfOG TlJCSIJ;N} . .. . . ......... ....... .... ..... ............................. . .. _.._.._._._:·.:·.-.-.:::·.:::-.-.-.-.................... _-__ ············ ····--·--.--...... _ .. _.._. __.._ro Chung ta ding se hi�u r�ng, cam giac that b?i cua tre c6 th� bi�u hi�n r6 hi�n tuc;1ng thC:li ky m§.n cam tr?t t1;i cua chung. Tre nho thuC:lng btjc b()i kh6 chiu, c6 th� da ph&n la do tinh mlin cam cua chung gay ra. Toi c6 th� dua ra m()t s6 vi dv sinh d('mg khac trong cu()c s6ng hi�n thtjc. Cau chuy�n nay xay ra 2J m()t gia dinh nho. Dua tre ma toi n6i tai moi duc;Jc vai thang tu6i, be thlidng n�m tren gilidng, d6 la m()t chiec giudng ke hoi d6c, d� be c6 th� quan sat duc;Jc xung quanh. Phong cua be dlic;Jc thiet ke dtja theo nguyen ly khoa h9c sinh ly, c6 ch6 rih tay, rU'.a mi_it, phong cua be duc;Jc quet son td.ng khac voi cac phong khac. Kinh cU'.a s6 dlic;Jc l�p mau s�c si_ic sa, trong phong bay m()t s6 d6 dung nho, m()t binh hoa tlidi dlic;JC di_it tren m()t chiec ban, chiec ban nay dlic;JC trfo b�ng khan trai ban mau vang. M()t horn, c6 m()t vi khach tOi nha be choi, co ta da di_it chie'c 0 cua minh len tren ban, ngay sau khi nhin thay chiec o, be gai b�t dfiu keu kh6c, xem ra chie'c o lam be kh6 chiu, btjc minh. NguC:Ji lOn khong hi�u be mu6n gi, con nghi: Nha't dinh la be gai nay thich chie'c o, song khi vi khach di.it chiec o truoc mi_it be, be dcly o ra, dut khoat khong dm n6. Ngudi lOn l?i d� o len ban. Bao m§.u be be gai len, di.it be len ban gfin chiec o, song be v§.n kh6c, qu§.y t C\lC di�n kh6 Xlt khi d trong tri;i.ng thai roi loi;i.n, khong th� thoat ra duqc. Hi�n nhien, ban nang lam vi�c ma tre c6 la m()t m6n qua ma tv nhien ban t�ng, dieu nay khie'n tre khong nhung thich ling voi hoan canh, ma con tim tha'y phuong thuc song thich hqp voi minh. Gioi t\l' nhien d?Y tre bai h9C d�u tien trong thdi ky mftn cam voi tr?t t\l' nhu'. m()t giao vien cung ca'p cho tre m()t .ta'm ban ve m�t b&ng phong h9C cua nha tru'.dng, d� nh?n bie't du'.QC tffm ban d{) nay phai lam tot cong tac chu�n bi tntoc d6. C6 th� ket lu?n la: Gioi tv nhien da chulin bi kim chi nam cho con ngudi trong bai h9c d�u tien, d� con ngudi tim ra phuong 68 Educational set ofMaria Montessori · ro::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::·.::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro huong tren the gioi, d6ng thCii, mang l?i cho tre nho ky xao v?n dt;mg ngon ngu chinh xac, kha nang ngon ngli cang ngay cang phat tri�n theo d9 tu6i. Chi khi d?t nen m6ng trong thCii ki m:ln cam thi di�n bien tam ly cua con nglidi moi du'.<;lc phat tri�n, (tuy�t do'i khong phai la phat tri�n nhay v9t trong thoang cho'c). TR�T Tlf BEN THONG Tre nho c6 hai ki�u cam giac tr?t tt;t: ben ngoai va ben trong. Cam giac tr?t tt;l ben ngoai la tre y thuc du'.<;lc mo'i quan h� giua minh va moi tru'.Cing xung quanh. Cam giac tr?t tt;l ben trong la tre y thuc du'.<;lc tling b(} ph?n Cua Cd th� minh Va vi trf tu'.dng ung giua chung, cam giac losi.i sau chung ta gQi la "tr?t tt;l ben trong". M9t so' nha nghien cuu tam ly tht;tc nghi�m da tien hanh nghien cuu lau dai ve "tr?t tt;l ben trong". H9 cho ding ki�u t6n tsi.i nay khien con ngu'.di CO th� y thuc du'.QC Cd giac CUa mlSi b(} ph?n Cd th� t?i nhung vi trf khac nhau. Giai thich ve Cd giac nay du'.<;lc tien hanh tU kinh nghi�m hosi.t d()ng cua y thuc. Vi dv, neu chung ta tho tay ra la'y m9t d6 v?t nao d6, d()ng tac nay c6 th� du'.<;lc cam nh?n tha'y, c6 th� luu lsi.i trong ki UC chung ta, hdn nua con c6 th� tai hi�n lsi.i. Do con ngu'.di c6 kinh nghi�m tt;l v?n dvng, nen chung ta c6 th� tuy y sli' d1,mg hai canh tay cua minh va cli' d()ng chung (j mQi phu'.dng huong khac nhau. Tuy nhien, tinh hinh tht;tc te c6 lien quan toi tre cho tha'y, tre da triii qua thCii ki m:ln cam cao d9 lien quan tOi cac tu'. the cua Cd th�. ThCii ki nay tre c6 th� tt;l do di lsi.i, chsi.y toi mQi ch6 va thu du'.<;lc mQi kinh nghi�m. C6 nghia la tre som du<;ic tt;l nhien ban t?ng tinh m:ln cam d?c thu CO lien quan toi cac losi.i tu'. the va vi tri cua Cd th�. Nhung ly lu?n nay du'.<;lc xay dt;tng chu yeu dt;la tren nen m6ng Cd che h� tho'ng th�n kinh, thdi ki m:ln cam lsi.i c6 lien quan m?t thiet tOi hosi.t d()ng tam ly. St;t quan sat nhsi.y Mn va nhung xuc d()ng ve tam ly da d?t nen m6ng cho st;l phat tri�n cua hosi.t d()ng y thuc. Chung la c9i ngu6n d� san sinh ra m(}t so' nguyen t�C Cd ban, d6ng thdi, nhung nguyen tfic Cd ban nay cflu thanh dieu ki�n Cd ban Cho Slj phat tri�n CUa tam ly. Nhu v?y, hi�n nhien da cung ca'p dieu ki�n cho y thuc tiem :ln va kinh nghi�m c�n thiet cho st;l phat tri�n cua tam ly. Chung ta c6 th� la'y m9t b&ng chung ngli<;lc lsi.i, nhung trd ngsi.i ma mOi trudng xung quanh tre nho gay ra cho st;l phat tri�n mang tinh sang tsi.o nay, c6 th� chung minh st;l t6n tsi.i cua thdi ki m:ln cam nay va tinh 69 �::.::P�Y .. :S:9:N::T:��9:S::T:Y:PLbs:N:::3: ·.::: .. :::.:::::::.:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::·· .. :::::::::.:::::::::::::::: ::::� m§.n cam ma n6 v6n c6. Khi tinh tr?ng nay xay ra, tre nho se trd nen VO cling b\fc b9i, giO'ng nhu' la bao truck m9t can b�nh slip tc'Ji. Ne'u tinh tr?ng xa'u nay v§.n tie'p tvc duy tri thi c6 th� gay ra trd ng?i cho vi�c chua khoi b�nh. Mt cong hien VO tu, khong hO'i h?n. Nhung hi sinh ma bo m� danh cha tre deu xuat phat tu thien tinh cua h9, hi sinh cang nhieu thi h9 cang vui. Thl;ic te, nhung dieu 6ng bo ba m� nay bo ra l?i chinh la m()t kiEiu thu ho?ch, theo ban tinh sinh m�nh. Quan h� qua 10i ki�u nay cua sinh m�nh cao thuqng hon rat nhieu so voi quan h� c0nh tranh cua "thich ling thi sinh t6n". Day la m()t ki�u ban nang d$.c thu. Do v?y, khi giai thich nguyen nhan duy tri noi giong, Fabre nha sinh v?t h9c nguCii Phap da chi r6: Day kh6ng chi do nang ll;ic tl;i v� trdi phti cua chting, ma la do chting c6 m()t ki�u ban nang thuong yeu con cai cua ngudi m� vi d0i, d()ng v?t b?c thap khi baa v� nhung dua con non not cua minh ding da chung minh r6 di6m nay bling trf tu� cua ch ting. 72 ro:::::::Educational set ofMaria Montessori :::::::::::::::::::::::::::::::::::::c::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::·.:::c·.ro Trang the' ki 19, cac nha khoa h9C tUng cho dng m6i te bao phoi thai cua con ngu'di deu da c6 s�n hinh d�mg con ngu'di va cu the dlln dlln lOn len. Th�m chi, h9 con c6 nhung tranh cai kich li�t xung quanh chuy�n "ngu'di mini" la nam hay nu. Cho tOi khi phat minh ra kinh hi�n vi, cac chuyen gia c6 th� nghien cuu sau hdn nua ve linh vvc nay. Cuoi cling, h9 danh phai tiep nh?n Slj thljc khong may vui ve: Trang phOi thai chu'a t8n t0i hinh d0ng cua con ngu'di b:lm sinh, ma la do trung thv tinh lien tvc phat tri�n, irn?t phan thanh hai, hai phan thanh ban, r8i moi hinh thanh phoi thai ngu'di. Nghien cuu cua phoi thai h9C da du'a ra ket lu?n: Giang nhu muon xay dl,ing m9t can nha thi truoc het dn tich lily nhieu g0ch, khi qua trinh phan bao tOi con SO nhat dinh thi da xay du'QC ba buc tu'dng r8i, CUOi cling b:it dllu xay dljng Cd quan ben trong tu'dng. Cach thuc xay dljng Cd quan nay VO cling di;lc bi�t. N6 biit d&u tU m9t te' bao. Sau d6 te bao nay tien hanh phan chia m9t each manh li�t, nhanh ch6ng. Khi ho0t d<)ng manh li�t nay ngung 10i , cac Cd quan trong Cd th� da du'qc sinh ra. Cac nha khoa h9C gifo thich slj xuat hi�n cua hi�n tuqng nay nhu sau: M&i m<)t te bao van phat tri�n d<)c l?p, dudng nhu' chung deu c6 mvc dich rieng cua minh. Khi chung ho0t d<)ng m?t thiet, se vay quanh m<)t trung tam, to ro sv doan ke't cao d<). Chung lien tvc bien d6i, ngay m()t khac bi�t voi cac te' bao xung quanh khac va dlln d&n xuat hi�n hinh d0ng cua cac Cd quan. Khi cac Cd quan khac nhau l&n lu'qt hinh thanh, se xuat hi�n m<)t ki�u sue m0nh khien chung hap d:in va ket hqp voi nhau m<)t each m?t thiet, chung t8n t0i dlja vao nhau, khong th� thieu bat cu cai nao. Thdi khiic nay chinh la luc thai nhi du'QC sinh ra. Tru'oc het, h� thong tu&n hoan lien h� tat ca cac Cd quan trong Cd th�, sau d6 h$ thong thlln kinh se hoan thi�n cac moi lien ket. Qua trinh hinh thanh d day deu xuat phat tU m9t di�m Cd ban. Tu di�m Cd ban nay hoan thanh cong vi�c sang t00 cua tUng Cd quan. Khi cac Cd quan vua hinh thanh, tat nhien chung ke't hqp m?t thiet voi nhau, t00 ra m<)t sinh m�nh d<)c l?p . M9i d<)ng v?t b?c cao deu twin thu nguyen tiic nay, trong tlj nhien cling chi c6 m9t ki�u quy tiic hinh thanh tren day. Tam h8n con ngu'di dudng nhu' ding phat tri�n theo con du'dng nhu' vi;ty, n6 biit d:iu tU "khong c6 gi", trong long tre moi sinh cling chinh la t:ing tam ly cua n6. Sau d6, tam h8n phat tri�n quanh m<)t di�m Cd ban, trtiOC d6, Cd th� tre moi sinh cling lien tvc tim kiem tu' li�u, thong qua hap thu tri tu$. Khi nhung tu' li�u nay tich tv tai m<)t muc d<) nhat dinh thi se xuat hi$n ra rat nhieu di�m Cd ban, VOi m<)t muc d<) manh li�t, Slj 73 ro::::::8�Y::9:9:N::T:�V:9S::T:Y:�!:::b€:N::�::::::::::::::::::::::::::::::::::�:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro xua't hi�n chuc nang ngon ngil la m9t vi d\l. Di�m co ban thu du<;1c khong phai fa S\]' phat tri�n tam h6n ma la Cd quan c§.n thie't cho ho:;i_t dQng tam h6n. Cung nhu v?y, m6i cd quan tam h6n deu phat tri�n d9c l?p. Vi d\l, d()ng tac cua tU chi, phudng huong nh?n bie't va cac chuc nang v?n d()ng nhip nhang khac deu nhu v?y, chung deu phat tri�n quanh m()t di�m thu vi, ha'p d§.n tre vao m()t ho:;i.t d()ng nao d6. Khi m9i Cd quan da d§.y du, chung se ke't h<;lp l:;i.i thanh b9 ph?n cau thanh linh h6n. Ne'u chung ta khong hi�u qua trinh nay va tu�n W cac buoc di�n bie'n cua n6, chung ta se khong hi�u tam h6n tre dli<;lc xay dljng nhu the' nao. C6 nguC:li tranh lu?n r&ng, truoc day, con nguC:li khong hi�u nhung di&u nay, v§.n nuOi duang ra the' h� sau m:;i.nh khoe. Song, t6i muon nhiic nhd m9i ngudi r�ng, thC:Ji d:;i.i ma chung ta dang song da UC che', th?m chi lam ma't h�n ban nang ma W nhien trao tl).ng cho nguC:li my. Nhung ngudi lam illy truoc day c6 th� dlja vao ban nang giup tre phat tri�n trong thC:li ky sd sinh va tre nho, (di dau cling mang con di theo, luc nao cling t:;i.o moi trudng dn thie't cho sv phat tri�n cua tre, d6ng thdi cham s6c bao v� tre b&ng tinh yeu thuong cua nguCii my). BCii v?y, nghien cuu ban nang thuong yeu con cai cua ngudi my va nghien cuu sv phat tri�n tv nhien cua tre deu quan tr9ng nhu' nhau, vi chung c6 sv b6 tr<;l cho nhau. Chung ta c�n dua tinh yeu cua nguC:li my trCi v& voi W nhien, nen giup dB nhung ba illy thdi nay khOi ph\lC l:;i_i ban nang da mai m()t CUa h<;>. Chung ta con dn d:;i_y cac ba my hi�u kie'n thuc nay, d� khi dua con vua chao dC:ii, h<;> se cham s6c con bilng tinh yeu thuong vo bC:l be'n, ma khong giao con cho h9 ly cham s6c, (du cho nhung nguC:li h9 ly nay c6 cham s6c eve ki tot, nhung d6 chi la nhung thoa man sinh ly b& ngoai cua tre). Thvc te', nhung dua tre du<;lc h9 ly cham s6c deu thie'u than ve tinh cam. 0 m(>t thanh pho cua Ha Lan tl:ing xay ra cau chuy�n dang s<;l the nay. M()t t6 chuc n9 huong d§.n cac ba my c6 thu nh?p tha'p each cham s6c va bao v� con, h<;> con nuoi d:;i_y m9t so dua tre m6 coi, bo tri ch6 an d cho chung ra't h<;lp ly. (0 d6 c6 thuc an giau dinh duang va ci':i nhung li9 ly duc;ic dao t:;i.o theo quan ni�m moi nha't cham s6c nhung dua tre nay). Song khong lau sau, b�nh dich Ian truyen r(>ng, da khie'n ra't nhieu tre Ci day bi thi�t m:;i.ng, trong khi nhung dua tre con nhung ong bo ba my thu nh?p thap l:;i.i khong m&c b�nh, hon nua con m:;i.nh khoe hon nhung dua tre du<;lc cham s6c tot. May m&n la, bac si cua t6 chuc nay hi�u du<;1c rilng chung thieu m()t dieu ki�n nao d6, va b6' sung kip thC:li. Cac h9 ly cling biit d�u h<;>c each doi xli voi tre giong nhu ngudi my doi dai voi con, 74 W::::::::::::::::::::::::::::::::::: Educational set of Maria Montessori :::::::::::::::::::·.:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::·.::::::::::::::::::::::W thuC:lng xuyen om a'p tre, hon tre, choi ctua voi tre. Dieu nay cteu xua't phat tU tinh yeu thu'dng t?n day long cua nhung ba m� h9 ly, ct8ng thdi, ke't h<;Jp voi each giao dvc c6 khoa hQC. Cu6i cung nhung ctua tre nay khoi phvc 10i sue khoe va luon vui ve. A 1 � PHOI THAI CUA TINH THAN Sau khi tre sinh ra, tru'oc he't d.n trai qua m()t qua trinh phat tri�n tinh th�n. Dieu nay hoan toan khac voi qua trinh hinh thanh chung trong phOi thai, Gu'clng nhien ciing khong giBng voi CUQC s6ng phai trai qua sau nay. Chung ta gQi nhung ctua tre moi sinh nay la "phoi thai tinh th�n", bdi Vi, S\1 chao adi cua chung chi d m?t Cd th�, ma m?t tinh th�n con dang d vao "thdi ki hinh thanh". Xet tu m()t y nghfa nao ct6, con ngu'di d.n trai qua hai thC:li ki phoi thai: M()t la tru'oc khi sinh (ctieu nay giong voi mQi ct()ng v?t) va hai la sau khi sinh, ding chinh la thC:li ki "phoi thai tinh th�n" vua n6i d tren, ki�u nang lvc nay la nang lvc d?c bi�t cua loai ngu'di, cac sinh m�nh khac cteu khong c6 ki�u nang lvc nay. S(J di c6 th� phan bi�t loai nguC:li voi cac loai sinh v?t khac la do m6i loai cteu c6 sv khac bi�t riertg. Ba't ki m()t loai v?t nao ciing c6 cac ct?c tru'ng rieng cua n6. M6i loai se ke' tvc nhung ct?c tru'ng Cd ban a'y cua ct8ng 100i, ct8ng thdi ciing se xua't hi�n nhung ct?c tru'ng ma loai cu khong c6. Nhu v?y, cung voi sv xua't hi�n cua m()t loai moi, the' gioi sinh v?t se phat tri�n them m()t buoc. Chinh vi v?y, khi loai chim va ct()ng v?t c6 vu vua xua't hi�n, the' gioi ct()ng v?t eta c6 nhung bie'n ct6i lOn. Bdi vi, loai chim va ct()ng v?t c6 vu khong ch} ke'° tl,l.C net a?c tru'ng di truyen cua loai CU, ma Cd th� n6 con xua't hi�n nhung ct?c trung hoan toan moi. Sau khi khung long tuy�t chung, loai chim l?p tUc xua't hi�n, chung eta mang 10i m()t so' ky nang sinh t8n moi (nhu' bie'°t bao V� trung Cua minh, chung hQC each xay t6 CT� bao v� nhung ctua con non not). Khung long khong c6 nhung ki nang nay, loai bo sat lOn thu'dng tuy y vut bO trung cua minh. D()ng v?t c6 vu phat tri�n tU loai chim, m()t trong nhung bi�u hi�n cua qua trinh tie'n h6a nay chinh la tang cu'dng bao v� con hon nua. D()ng v?t c6 vu khong giong nhu' chim cte trung r8i a'p, ma nuoi con trong bi,mg b�ng mau cua minh. Loai nguC:li la ke't qua cua sv tie'n h6a lien tvc cua ct()ng v?t c6 vu, hon nua con thuc ct:ily m0nh me nhung ct?c tru'ng 75 sinh v?t moi nay. Day chinh la hai thdi ki phoi thai ma tre sd sinh cua loai ngudi c6, trong khi m<;>i sinh v?t khac deu khong c6. Chung ta nen nghien cuu ve d$.c trung moi nay cua loai ngudi, tim kiem khdi di�m moi trong nghien cuu tam ly loai ngudi va sv phat tri�n cua tre. Neu n6i ho0t d(mg cua loai ngudi dlf-a vao tinh th&n va tri tu�, v?y thi sue m0nh tinh th&n va tri tu� mang tinh sang t00 nay la di�m tt;ra cua slf- t8n t0i nhan 100i. Hanh vi va cac ho0t d()ng khac deu la'y d6 lam nen tang, slf- phat tri�n cua nhan 100i ding la'y tinh th&n nay lam tien de. Theo quan di�m cua triet h<;>c An DC_), tr0ng thai tinh tht'in cua con ngudi c6 th� anh hudng trvc tiep tOi ho0t d()ng cua con ngudi, b�nh ve tam ly va tinh tht'in m�t moi deu gay trd ng0i cho sinh ly, quan di�m nay ngay nay v§.n du<;1c the gioi phudng Tay cong nh?n. Neu phat hi�n cua triet h<;>c An DC_) la chinh xac, neu tinh tht'in c6 anh hudng to lOn den v?y doi voi con ngudi, neu hanh vi cua nhan 100i bi khong che bdi tinh thfrn, v?y thi chung ta khong nen coi nhf? the gioi tinh thfrn cua tre moi sinh, khong nen chi cham SOC Cd th� tre giong nhli trliOC day. Tre khong chi c6 nang llf-c h<;>c t?p giong ngudi lOn, ma con c6 th� t00 dlf-ng ban than dlf-a vao moi trudng xung quanh, vi chung c6 m()t ki�u tam ly d:'.J.c bi�t, dieu nay hoan toan khac voi ki�u tam ly cua ngudi lOn. Do nguyen nhan nay, quan h� giua tre sd sinh va moi trudng xung quanh cilng khac voi ngudi lOn. Doi voi ngudi lOn, moi trudng la doi tli<;Jng khach quan ben ngoai Cd th�, cfrn tang Clidng quan sat va suy xet. Tre nho l0i khac, chung khong biet cai gi la mOi trudng ben ngoai, chung khong chi ghi nho slf- v?t xung quanh, ma con tiep thu m<;>i dieu, va bien chung trd thanh m()t phfrn trong tri nho. N gudi lOn c6 th� y thuc du<;!c the gioi ben ngoai, nhung l0i ra't it cam nh?n du<;fc moi quan h� giua n6 voi minh. Nhung voi tre hoan toan khac, chung dlf-a vao cam xuc voi moi trudng xung quanh d� hoan thi�n vi�c t00 dlf-ng ban than, bien m<;>i cam tri doi voi Slf- v?t thanh m()t pht'in ca tinh cua minh. Tri nho cua tre sd sinh doi voi moi trudng la VO y thuc, la m()t ki�u nang llf-c tiep thu. Paci Nunn da g<;>i 100i hinh tri nho nay la "chat Cd ban mang tinh tri nho". Vi dl,l tot nha't chung minh cho ki�u tri nho d:'.J.c bi�t nay chinh la vi�c h<;>c ngon ngu cua tre. Tre h<;>c n6i khong chi "nho ky" each phat am, ma ban than con hinh thanh nang llf-c phat am, va nhanh ch6ng v?n dl,lng thanh th00 ngon ngu. Ngudi lOn muon h<;>c gioi mon ngo0i ngu dn trai qua qua trinh h<;>c t?p vat va, nhung khi tre vua blit dfru biet n6i thi da hoan toan tuan thu nguyen tiic ngon ngu va phudng phap slt dl,lng 76 ro::::::��1:�;._��;��'::�:�:'.,::�:;:�::�L:��:��:::��;�:;;;�:�::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::·.:::::::::::::::::::::::::::::ro rieng. Chung khong tien hanh nghien cuu va ghi nhd ngon ngu gi6ng nhu ngudi ldn. Chung khong nghi: ding c:in hc;>c ngon ngu, song l;:;i.i nlim Vfing thanh th;:;to ngon ngfi Va khien ngon ngfi trd thanh m{)t phEln Cd th�. Hi�n nhien, each hc;>c ngon ngu cua tre khac vdi tri nhd thong thuC:lng. Phuong phap nay la b9 ph?n quan tr9ng cua tu duy tre nho. Tre c6 m()t ki�u m�n cam rieng vdi moi trudng xung quanh, rnlng h;ic cam nh?n nay khien tre CO th� quan sat va tiep thu S\l V�t, d6ng thdi thich ling dl'.in vdi mOi trudng xung quanh. Qua trinh hc;>c t�p d?c bi�t nay cua tre du<;Jc hinh thanh m()t each VO y thuc. Chung ta n6i, giai do;:;i.n dl'.iu tien cua sinh m�nh la m()t qua trinh thich ling va nhat thiet c:in nlim vung ham y cua tU "thich ling", vi dieu nay rat khac bi�t vdi hanh vi thich ling cua ngudi ldn. Ki�u nang 1\1'.C thich ling d?c thu da bien noi tre chao dC:li thanh que huong vi:nh vi�n cua tre. Dieu nay gi6ng nhu vi�c nlim vung ngon ngu cua tre so sinh (vi ngon ngu duy nhat ma con nguC:li c6 th� n6i luu loat la tieng m� de). Neu m()t ngudi ldn tdi s6ng a dat nude khac, anh ta se khong baa gid vut bO du<;Jc cam giac xa l;:;i., chi it ciing khong th� thich ling vdi m()t the gidi mdi gi6ng nhu tre sd sinh. Giao SI chinh la vi dv tO't nhat, he;> om ap nhi�t tinh, tdi nhung vung dat xa xoi d� truyen giao, neu b;:;i.n g?p he;>, nhat dinh he;> se dap l;:;i.i lC:li hoi tham cua b;:;i.n the nay: "Chung toi chi la nhung vi khach tha hudng don d()c�", dieu nay n6i r6 kha nang thich ling cua con ngudi chi c6 h;:;i.n. Tre nho khong nhu v?y, m?c du chung chao dC:li Ci m(>t noi hoan toan xa l;:;i., song v�n c6 th� t;:;i.o d\lng m6i quan h� m?t thiet vdi noi day, du cu()c s6ng c6 baa gian nan, du sinh ra d d6ng bil.ng l;:;i.nh gia t;:;i.i Phlin Lan hay bai bi�n Ha Lan, thi chung v�n se tim thay niem vui khon cling tu d6. Tinh yeu sau s:ic vdi que hudng nay du<;Jc hinh thanh ngay tU nho. Duong nhien, ngudi ldn cling c6 tinh cam gi6ng nhu v?y d6i vdi que huong, qua trinh trudng thanh cua anh ta khien anh ta thu(>c ve manh dat nay, anh ta chi c6 th� yeu n6, ngoai dieu nay ra, anh ta khong th� tim thay niem vui nao gi6ng nhu the. Truck the ki'. 19, da so nong dan ngudi Y khong di xa khoi nha. Sau khi nude Y th6ng nhat, m()t b9 ph?n nong dan rC:li khoi que huong, tdi noi khac kiem an. Nhung ngudi nay tim du<;Jc cong vi�c ben ngoai, l?p gia dinh va dinh cu d d6. Tuy nhien luc ve gia he;> deu mile m()t can b�nh ky l;:;i., tri�u chung cua b�nh la m?t tr:ing b�ch, UC che, suy nhu<;Jc, thieu mau, mc;>i phtidng phap chfia tri deu khong mang l?i hi�u qua, bac Sl 77 ro:::::P�Y:·.9:9:N::TRV9:9::T:Y:P1:::hgN::� :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro danh phiii khuyen h9 trd v� que hudng, hit thd khong khi trong lanh. Th�t khong ngd, sau m9t thdi gian trd ve que hudng, da so' hQ deu phl,IC h6i sue khoe. Bcii v�y, h9 deu n6i r:lng, phudng phap chua tri t6t nhit la khong khi que hudng, du khi h?u que hudng khong du<;ic nhu y. Tuy nhien, cac nha tam ly h9c lq_i cho rilng, dieu thvc sv mang lq_i hi�u qua chua tri cho nhung ngudi nay la m()t tam h6n hai hoa, vui ve, du<;ic b�t ngu6n tu vi�c tiep nh?n vung dat chao ddi trong ti�m thuc tU thdi ky tre nho cua h9. Do'i voi nhung ngudi nghien cuu giao dl,IC tam ly tre nho, nang hjc tiep nh?n cua tiem thuc nay VO cling quan tr9ng. Nang Ive tam ly ki�u nay la Cd sd cho sv trlidng thanh cua con ngudi. Con ngudi da thich ling voi khi h?u va hoan canh xa h()i trong qua trinh nay. Do v?y, nghien CUU lien quan t0i giao dl,IC tre nho deu lay d6 lam nen tang. Tu ch6 phat hi�n ra nang Ive tam ly d�c thu nay, con ngudi da hi�u dli<;lc qua trinh h9C t?p cua tre sd sinh do'i voi ban than sv v?t. Sv thich ung cua con nglidi dCfi voi moi trlidng sCfng, t?p tl,IC van h6a cling hinh thanh trong thdi ki tre nho. Sv phat tri�n hanh vi cua tre nho khong nhung thich ling voi yeu cffu ve thdi gian ndi cho'n ma con thich ling voi phong tl,IC t?p quan Cua ndi d6, va cuCfi Cung, dua tre Sd sinh nay trd thanh m9t ngudi "dan chinh co'ng" cua vung dit d6. Trang so' cac dan t9c tren the gioi, An D9 la dan t()c VO cling ton tr9ng sinh m�nh. Do ton tr9ng sinh m�nh, nen h9 sung bai ca d9ng v?t. Tinh yeu say d�m do'i voi sinh m�nh nay kh6 du<;ic tq_o dvng tU Cd th� con ngudi trudng thanh. Du chung ta thudng n6i "cffn ton tr9ng sinh m�nh", song cau n6i nay lq_i khong th� gio'ng nhu nglidi An D9 sung bai d9ng v?t. M9t ngudi chau Au c6 th� nghi, ngudi An D9 da dung, loai ngudi nen tan tr9ng d()ng v?t, bdi vi chung c6 linh tinh gio'ng loai ngudi. Song day chi la m()t suy li, kh6 ma khdi d?y tinh cam th?t sv trong long anh ta. Vi dl,l, ngudi chau Au khong bao gid c6 dli<;IC tinh cam ton kinh do'i voi. con trau nhli nglidi An D9. Du h9 cam thiy di�u d6 la kh6 hi�u, song du the nao, ngudi An D9 ciing khong th� thay d6i tinh cam cua minh do'i voi d9ng v?t, bdi vi ki�u tinh cam nay da som ben r� sau trong tam h6n h9. Khi toi dq_y h9c d Trudng Montessori, m(>t ham trong vlidn hoa nho cq_nh trudng, toi b�t g�p m(>t be trai nglidi An D9 khoang 2 tu6i, dang ng6i x6m duoi dat va vq_ch ng6n tay tren dit. Toi buoc lq_i gffn d� nhin cho r5, thi ra c?u dang giup m(>t con kien thieu mat 2 chan, c?u lay ng6n tay vq_ch m(>t dudng truoc m�t con kien d� giup n6 bo len. Toi tin r:lng, m9i ngudi d�u se cho r:lng, sd di be trai nay yeu thich d(>ng v?t 78 ro:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: Educational set q/Maria Montessori ::::::::::::::::::·.::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ro nhu v?y la do di truytfo. Nhin tU g6c d9 van h6a, tinh cam nay c6 xua't phat tU gen di truyen, song n6i tU S\i phat tri�n ca th�lJ ki�u d:\'lc trung tam ly nay l:;i.i khong phai do di truyen, ma la ket qua h9c t?p trong moi trudng thdi ki tre sd sinh. Doi xli the nao voi m9t con kien bi thudng, tre nho m6i quoc gia se c6 thai d9 cu xli khac nhau. C6 tre se gi§.m chet con kien, c6 tre se ld di khong them d� y, da so ngudi tha'u hi�u nhung hanh d9ng nay, bdi vi tre khong c6 tinh cam voi d9ng v?t, cho rilng d9ng v?t khong th� giong nhu ngudi. Tren the gioi c6 ra't nhieu t6n giao, nhung ngudi (J cac ndi khac nhau thudng ton sung tin ngudng rieng cua minh. Du nhu v?y, song ba't lu?n xua't phat tU li do va nhu du thl;ic te gi, chi cftn nhung truyen thong nay bi phe phan deu se d§.n tOi sl;i ba't man eve d9 cua con ngudi. D6 la vi, nhung tinh cam va tin nguang nay som da hinh thanh va trd thanh m9t phftn trong cu9c song cua hQ. Nhu ngudi chau Au thudng n6i: "N6 chay trong mau cua chung ta". Ca tinh cua m9t ngudi xua't phat tU quy tile xa h9i va th6i quen d:;w due, nhung nhan to nay da b6i duang nen tinh cam rieng cua con ngudi. Chinh vi v?y, moi c6 ngudi An D9, ngudi Y, ngudi Anh, ngudi Phap, ngudi Trung Quoc di�n hinh. Tinh cam ki�u nay da hinh thanh the nao? N6 tai tU m9t sue m:;i.nh tinh thftn thftn bi trong thdi ki tre sd sinh, ding chinh la thu ma cac nha tam ly hQC cho la "cha't cd ban mang tinh tri nho". Nhung thu ma tre sd sinh tiep thu duc;Jc tu moi trudng se trCJ thanh m9t phftn · ca tinh cua chung. Do v?y, nhung thu nay mai mai t6n t:;i.i trong nao chung, (du c6 m9t so thu khong duc;Jc sli dl,lng trong cu9c song sau nay, song v§.n luu l?i trong tiem thuc cua tre). "Cha't Cd ban mang tinh tri nho" (chung ta c6 th� n6i n6 la m9t thu sieu nho) khong chi t?o ra ca tinh, ma con duy tri sue song cua nhung d:\'lc tinh nay. Nhung thu hinh thanh trong thdi ky tre sd sinh khong th� hoan toan vut bo, chung se trd thanh m9t phftn ca tinh cua tre. y nghia cua "Cha't Cd ban mang tinh tri nho" doi voi sv phat tri�n cua loai ngudi bi�u hi�n ra ngoai tren cac m:\'lt d9ng tac, thftn thai, tu the di dung cua con ngudi. Cd th�, ngon ngli, XU the tinh th�n cua mBi dan t9c m6i khac. Vi dl,l, ngudi song d cac b9 l?C chau Phi da phftn deu c6 khuynh huong tam ly d:\'lc thu doi ph6 voi thu du. C6 nhung b9 l?C chuyen toi luy�n thinh giac, vi v?y mQi thanh Vien cua b9 l?C nay deu CO thinh giac nh?Y ben khac thudng. 79 """