🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Chăm Sóc Bệnh Trong Gia Đình Tập 2 Ebooks Nhóm Zalo CHĂM SÓC BỆNH TRONG GIA ĐÌNH ሺTẬP 2ሻ Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn ThÕ Kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn Duy Hïng Thμnh viªn TS. NguyÔn An Tiªm TS. KhuÊt Duy Kim H¶i NguyÔn Vò Thanh H¶o 2 HOÀNG GIA ሺChủ biênሻ CHĂM SÓC BỆNH TRONG GIA ĐÌNH (TẬP 2) nhμ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt Hµ Néi - 2012 nhμ xuÊt b¶n Y HỌC Chñ biªn: Hoμng Gia - B¸c sÜ, nguyªn Tr−ëng Bé m«n §iÒu d−ìng, §¹i häc Y Hμ Néi §ång t¸c gi¶: Vò §×nh Quý - B¸c sÜ, nguyªn gi¸o vô Bé m«n Lao vμ BÖnh phæi, §¹i häc Y Hμ Néi PGS. TS. Bïi §øc D−¬ng - Côc phã Côc Phßng chèng HIV - AIDS, Bé Y tÕ Lêi nhμ xuÊt b¶n HiÖn nay, viÖc tiÕp cËn dÞch vô kh¸m, ch÷a bÖnh vμ ch¨m sãc y tÕ ë c¬ së, ®Æc biÖt lμ vïng s©u, vïng xa ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, v× vËy, c«ng t¸c gi¸o dôc søc kháe, t¨ng c−êng kiÕn thøc vμ hiÓu biÕt cña ng−êi d©n vÒ tù b¶o vÖ, ch¨m sãc søc kháe b¶n th©n lμ mét yªu cÇu cÊp thiÕt ®−îc ®Æt ra kh«ng chØ víi ngμnh y tÕ mμ víi toμn bé x· héi. Thùc hiÖn §Ò ¸n trang bÞ s¸ch cho c¬ së x·, ph−êng, thÞ trÊn cña Ban Tuyªn gi¸o Trung −¬ng vμ thùc hiÖn chñ tr−¬ng x· héi hãa c«ng t¸c ch¨m sãc søc kháe cho nh©n d©n, Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt vμ Nhμ xuÊt b¶n Y häc phèi hîp xuÊt b¶n bé s¸ch Ch¨m sãc bÖnh trong gia ®×nh. Bé s¸ch gåm 2 tËp, TËp 2 gåm 5 ch−¬ng, tr×nh bμy kh¸i qu¸t c¸c bÖnh vÒ thÇn kinh, x−¬ng khíp, c¸c lo¹i nhiÔm ®éc, c¸c bÖnh vÒ m¹ch m¸u ngo¹i vi vμ c¸c bÖnh liªn quan ®Õn néi tiÕt. Th«ng th−êng ®èi víi mçi bÖnh, cuèn s¸ch sÏ ®−a ra ®Þnh nghÜa, ®Æc ®iÓm chung, nguyªn nh©n m¾c bÖnh, c¸c triÖu chøng l©m sμng vμ c¸ch ®iÒu trÞ. MÆc dï c¸c t¸c gi¶ ®· rÊt cè g¾ng nh−ng cuèn s¸ch khã tr¸nh khái nh÷ng s¬ suÊt, rÊt mong nhËn ®−îc ý 5 kiÕn ®ãng gãp cña b¹n ®äc ®Ó lÇn xuÊt b¶n sau néi dung s¸ch hoμn thiÖn h¬n. Xin giíi thiÖu cuèn s¸ch cïng b¹n ®äc. Th¸ng 11 n¨m 2012 Nhμ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt6 Lêi nãi ®Çu èm ®au bÖnh tËt lu«n lμ nçi lo l¾ng ®èi víi mçi thμnh viªn trong tõng gia ®×nh vμ kh«ng ph¶i trong bÊt kú hoμn c¶nh nμo còng cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn dÞch vô kh¸m vμ ch¨m sãc y tÕ kÞp thêi. ChÝnh v× thÕ, viÖc rÌn luyÖn vμ ch¨m sãc søc kháe c¸ nh©n lμ mét yªu cÇu ngμy cμng cao cña gia ®×nh vμ x· héi. Víi ng−êi cao tuæi, søc kháe cña chÝnh b¶n th©n m×nh cã thÓ thay ®æi bÊt th−êng h»ng ngμy cho nªn viÖc tù theo dâi c¸c dÊu hiÖu l©m sμng xuÊt hiÖn ë c¬ thÓ nh»m chñ ®éng cung cÊp th«ng tin cho c¸n bé y tÕ ®Ó cã ®−îc sù chÈn ®o¸n bÖnh sím vμ ®−îc ®iÒu trÞ kÞp thêi, gióp søc kháe nhanh chãng håi phôc lμ rÊt cÇn thiÕt. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng yªu cÇu trªn, ®ång thêi gãp phÇn h−ëng øng chÝnh s¸ch vÒ x· héi hãa c«ng t¸c ch¨m sãc søc kháe nh©n d©n do ngμnh y tÕ ViÖt Nam khëi x−íng, chóng t«i so¹n th¶o bé s¸ch Ch¨m sãc bÖnh trong gia ®×nh nh»m cung cÊp cho ng−êi d©n nh÷ng hiÓu biÕt ®¬n gi¶n, thiÕt yÕu vÒ c¸c biÓu hiÖn toμn th©n vμ c¬ n¨ng trªn 7 ph−¬ng diÖn l©m sμng cña tõng bÖnh trong c¬ thÓ, nh»m gióp ng−êi d©n nhËn biÕt c¸c dÊu hiÖu m¾c bÖnh cña chÝnh m×nh hoÆc ng−êi th©n trong gia ®×nh råi ph¶n ¸nh l¹i cho c¸n bé y tÕ ®Ó cã biÖn ph¸p chÈn trÞ nhanh chãng vμ hiÖu qu¶. S¸ch gåm 2 tËp, 9 ch−¬ng, mçi ch−¬ng ®Ò cËp t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ c¸c chøng bÖnh cña mét bé phËn trong c¬ thÓ. S¸ch gióp ng−êi d©n cã thÓ ®äc tham kh¶o vÒ bÖnh tËt mét c¸ch cã hÖ thèng khi cã thêi gian rçi r·i t¹i nhμ hay t¹i phßng ®äc nhμ v¨n hãa th«n, x·; hoÆc cã thÓ tra cøu nhanh mét bÖnh cô thÓ nμo ®ã mμ m×nh quan t©m. Víi c¸n bé y tÕ c¬ së, s¸ch cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó tra cøu khi cÇn thiÕt gióp gi¶i quyÕt tèt nh÷ng t×nh huèng bÖnh tËt cô thÓ t¹i céng ®ång. Chóng t«i ®· rÊt cè g¾ng vμ nghiªm tóc khi biªn so¹n bé s¸ch nμy. Tuy nhiªn ch¾c sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vÒ néi dung còng nh− h×nh thøc tr×nh bμy. Mong nhËn ®−îc sù chØ dÉn cña c¸c c¸n bé y tÕ vμ sù ®ãng gãp ý kiÕn quý b¸u cña ®éc gi¶. Xin ch©n thμnh c¶m ¬n! C¸c t¸c gi¶ 8 Môc lôc Trang - Lêi Nhμ xuÊt b¶n 5 - Lêi nãi ®Çu 7 Ch−¬ng I: C¸c bÖnh cña hÖ thÇn kinh 13 T¨ng ¸p lùc néi sä 13 C¸c héi chøng n·o 15 Héi chøng tiÓu n·o 18 LiÖt nöa ng−êi 19 LiÖt hai chi d−íi 20 C¸c h«n mª 22 BÖnh n·o t¨ng huyÕt ¸p 28 BÖnh n·o trÎ em 30 ¸p xe n·o 32 ChÊn th−¬ng n·o 35 Ch¶y m¸u mμng n·o 38 U n·o 41 §au d©y thÇn kinh 43 §au d©y thÇn kinh h«ng 45 BÖnh ®éng kinh 50 Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm ®èt sèng 56 Nhøc ®Çu 59 Nhøc nöa ®Çu 61 BÖnh Parkinson 63 9 Tai biÕn m¹ch m¸u n·o 68 Viªm d©y thÇn kinh 71 Viªm nhiÒu d©y thÇn kinh 75 Viªm mμng n·o 80 BÖnh Zona 82 BÖnh Alzheimer 86 Viªm n·o do vi rót 87 Ch−¬ng II: C¸c bÖnh x−¬ng khíp 90 §au l−ng 90 Viªm c¬ 92 BÖnh u sôn 94 Viªm x−¬ng 95 Viªm x−¬ng - tuû cÊp tÝnh 95 Viªm ®èt sèng 98 BÖnh lo·ng x−¬ng 101 BÖnh lo·ng x−¬ng m·n kinh 103 BÖnh u x−¬ng 105 BÖnh thÊp 106 BÖnh thÊp khíp cÊp 107 BÖnh h− khíp x−¬ng 112 LÖch khíp 117 Ch−¬ng III: C¸c lo¹i nhiÔm ®éc 120 NhiÔm ®éc thuèc phiÖn 120 NhiÔm ®éc r−îu vμ cån ethylic 124 NhiÔm ®éc carbon monoxyd 127 NhiÔm ®éc Ðt x¨ng vμ dÇu ho¶ 129 NhiÔm ®éc c¸c lo¹i thuèc ngñ 130 NhiÔm ®éc asen (arsenic) 133 NhiÔm ®éc thøc ¨n 136 Ch−¬ng IV: C¸c bÖnh m¹ch m¸u ngo¹i vi 142 C−íc 142 10 Gi·n tÜnh m¹ch 143 Viªm tÜnh m¹ch 144 Viªm nghÏn t¾c m¹ch 148 Ph×nh ®éng - tÜnh m¹ch 152 Suy ®éng m¹ch cÊp tÝnh 153 Suy ®éng m¹ch m¹n tÝnh 155 U m¹ch m¸u 158 Ch−¬ng V: BÖnh cña c¸c tuyÕn néi tiÕt 160 Rèi lo¹n kinh nguyÖt 160 DËy th× sím 166 M·n kinh 168 V« sinh 170 Héi chøng tiÒn kinh nguyÖt 175 Viªm néi m¹c tö cung ch¶y m¸u 177 Gi¶m n¨ng buång trøng 180 Khèi u buång trøng 185 Gi¶m n¨ng tinh hoμn 187 Khèi u tinh hoμn 190 Héi chøng Èn tinh hoμn 192 B−íu gi¸p 194 BÖnh Baz¬®« (Basedow) 198 Viªm tuyÕn gi¸p 204 BÖnh ®¸i th¸o nh¹t (diabete insipide) 205 Ung th− tuyÕn gi¸p 209 11 12 Ch−¬ng I C¸c bÖnh cña hÖ thÇn kinh T¨ng ¸p lùc néi sä 1. §Þnh nghÜa T¨ng ¸p lùc néi sä chñ yÕu lμ t¨ng ¸p lùc dÞch n·o tuû. §ã lμ héi chøng l©m sμng häc trong ®ã sù ø ®äng n−íc ë trong sä kh«ng ®−îc bï bëi c¸c c¬ chÕ ®iÒu chØnh tuÇn hoμn n·o. 2. Nguyªn nh©n - T¨ng ¸p lùc néi sä kh«ng do khèi u: + Nguyªn nh©n m¹ch m¸u: t¨ng ¸p lùc ®éng m¹ch trong bÖnh n·o do t¨ng huyÕt ¸p, tæn th−¬ng tÜnh m¹ch x¶y ra trong bÖnh viªm nghÏn tÜnh m¹ch ë trong sä, bÖnh phång m¹ch vμ bÖnh u m¹ch g©y tæn th−¬ng ë tÜnh m¹ch vμ cã tæ chøc t©n t¹o cña m¹ch m¸u. + Nguyªn nh©n viªm: gÆp trong bÖnh ¸p xe n·o giai ®o¹n ®Çu vμ bÖnh viªm n·o. + ChÊn th−¬ng: t¨ng ¸p lùc néi sä cã thÓ x¶y ra ngay hoÆc sau mét thêi gian. 13 + BÖnh mμng n·o: viªm mμng n·o cÊp, viªm mμng n·o thanh dÞch. - T¨ng ¸p lùc néi sä do khèi u: ®ã lμ biÕn chøng th−êng gÆp vμ nÆng cña u n·o. Tæn th−¬ng nμy g©y t¨ng ¸p lùc néi sä do: t¾c nghÏn, do ph¶n øng phï nÒ quanh tæ chøc t©n t¹o vμ do t¨ng khèi néi n·o. 3. TriÖu chøng l©m sµng §o ¸p lùc dÞch n·o tuû b»ng c¸ch chäc èng sèng th¾t l−ng kh«ng gióp Ých cho viÖc chÈn ®o¸n t¨ng ¸p lùc sä n·o. C¸c triÖu chøng l©m sμng häc cña t¨ng ¸p lùc trong sä rÊt quan träng cho chÈn ®o¸n bÖnh. a) Héi chøng ®au - Nhøc ®Çu: lμ dÊu hiÖu cã ý nghÜa quan träng. - §au g¸y vμ cæ, cã khi ®au vïng cæ lan ra vïng chÈm. b) Rèi lo¹n thÇn kinh thùc vËt - N«n: n«n ®ét ngét vμo buæi s¸ng, x¶y ra khi thay ®æi t− thÕ vμ cã thÓ gÆp dÊu hiÖu n«n vät. - Rèi lo¹n tiªu ho¸: cÇn chó ý c¬n ®au gan kÌm nhøc ®Çu vμ n«n. - Tim ®Ëp chËm: cã thÓ trïng víi dÊu hiÖu nhøc ®Çu vμ n«n. - Rèi lo¹n vËn m¹ch: ra må h«i, rèi lo¹n nhiÖt ®é. c) Rèi lo¹n t©m thÇn: mÖt mái, ®·ng trÝ, cho¸ng v¸ng vμ cã thÓ ló lÉn. 14 d) Rèi lo¹n vËn ®éng - LiÖt d©y thÇn kinh sè 6. - Thay ®æi cña ph¶n x¹ g©n. - Rèi lo¹n tr−¬ng lùc: cøng g¸y, c¬n co c¬ kÞch ph¸t cã tiÕn triÓn xÊu. - Rèi lo¹n thÝnh gi¸c. - Rèi lo¹n tiÒn ®×nh (chãng mÆt). e) Rèi lo¹n vÒ m¾t - ø m¸u ë ®iÓm mï. - Gi¶m thÞ lùc, cã thÓ thong manh do teo d©y thÇn kinh thÞ gi¸c. f) C¸c c¬n co giËt: c¬n co giËt cøng - rung, kÌm mÊt ý thøc ban ®Çu. 4. TiÕn triÓn BÖnh t¨ng ¸p lùc néi sä cã thÓ tiÕn triÓn xÊu do tai biÕn cña viÖc chäc èng sèng th¾t l−ng. Tai biÕn nμy lμ lät n·o trong sä (tôt n·o) v× chäc èng sèng th¾t l−ng lμm gi¶m ®ét ngét ¸p lùc cña dÞch n·o tuû trong phÇn d−íi cña hÖ thÇn kinh. 5. §iÒu trÞ - §iÒu trÞ phô thuéc chñ yÕu vμo nguyªn nh©n t¨ng ¸p lùc néi sä. - C¾t bá u n·o cÇn ®−îc ¸p dông. C¸c héi chøng n·o 1. Thïy tr¸n Thuú tr¸n gåm mét phÇn ba tr−íc cña b¸n cÇu 15 n·o, giíi h¹n sau cña nã lμ r·nh Rolando vμ r·nh Sylvius. a) PhÇn tr−íc: lμ trung t©m cña chøc n¨ng trÝ tuÖ vμ t©m thÇn cao cÊp. b) Vïng hè m¾t - tr¸n: cã liªn quan víi vïng ®åi thÞ. Tæn th−¬ng ë vïng ®åi thÞ cã thÓ g©y ra bÖnh t©m thÇn, cã dÊu hiÖu lo l¾ng, ¸m ¶nh, t©m thÇn ph©n liÖt. S¬ ®å vá n·o c) Vá vËn ®éng (håi tr¸n lªn): mçi vïng cña vá vËn ®éng (håi tr¸n lªn) chØ huy c¸c ®éng t¸c cña mét phÇn c¬ thÓ. d) Trung t©m vËn ®éng ng«n ng÷ (trung t©m Broca): trung t©m nμy chØ huy c¸c hμnh vi phøc t¹p vμ cã thø tù. VÝ dô: n¾m hai bμn tay cïng mét lóc råi cïng bu«ng ra ®ét ngét. 16 2. Thïy ®Ønh Thuú ®Ønh ®−îc giíi h¹n ë phÝa tr−íc bëi r·nh Rolando, ë d−íi bëi r·nh Sylvius vμ ë sau bëi khe ®Ønh - chÈm. a) Vá c¶m gi¸c (håi ®Ønh lªn): thuú ®Ønh nhËn c¸c c¶m gi¸c cña da, c¬, khíp vμ g©n ë bªn ®èi diÖn cña c¬ thÓ. Vá c¶m gi¸c kh«ng cã giíi h¹n râ rÖt. b) Vïng t©m thÇn - gi¸c quan: vïng nμy n»m ë phÝa sau håi ®Ønh lªn, lμ trung t©m c¸c gi¸c quan ®−îc t¹o ra vμ ghi l¹i. Vïng nμy cho kh¶ n¨ng nhËn biÕt mét ®å vËt b»ng xóc gi¸c. 3. Thïy chÈm Thïy chÈm n»m ë cùc sau cña n·o, cã chøc n¨ng nhËn thÞ tr−êng cña ¸nh s¸ng chiÕu lªn b¸n cÇu cña phÝa ®èi diÖn. VÝ dô: nöa tr¸i cña thÞ tr−êng chiÕu lªn b¸n cÇu ph¶i vμ ng−îc l¹i. 4. Thïy th¸i d−¬ng Thïy th¸i d−¬ng ®−îc ng¨n c¸ch víi c¸c thuú tr¸n vμ thuú ®Ønh b»ng r·nh Sylvius. Nã n»m trong hè gi÷a cña sä. Thïy th¸i d−¬ng lμ trung t©m thÝnh gi¸c, khøu gi¸c vμ gi¸c quan ng«n ng÷. 5. ThÓ v©n ThÓ v©n n»m ë ®¸y cña mçi b¸n cÇu. Nã ®−îc cÊu t¹o bëi c¸c nh©n x¸m, ng¨n c¸ch nhau bëi c¸c sîi cña bao trong. 17 6. Líp thÞ gi¸c hoÆc ®åi thÞ Líp nμy n»m ë mçi bªn n·o thÊt ba. HÖ thèng ®åi thÞ - thÓ v©n kiÓm so¸t hÖ tiÒn ®×nh tiÓu n·o vμ ho¹t ®éng ph¶n x¹ cña tuû b»ng nh÷ng kÝch thÝch cã tÝnh chÊt chñ yÕu lμ øc chÕ. 7. Vïng d−íi ®åi Vïng d−íi ®åi cã vÞ trÝ ë trong sμn cña n·o thÊt ba vμ quanh cöa r·nh Sylvius. Vïng nμy cã chøc n¨ng: - KiÓm so¸t hÖ thÇn kinh thùc vËt vμ chuyÓn ho¸. - §iÒu hßa th©n nhiÖt. - §iÒu hßa th¨ng b»ng n−íc. - §iÒu hßa chuyÓn ho¸ mì. - §iÒu hßa tr¹ng th¸i ý thøc. - §iÒu hßa c¸c biÖn ph¸p t¨ng tr−¬ng lùc giao c¶m hoÆc phã giao c¶m kÌm: ®á da, ch¶y n−íc m¾t, t¨ng tiÕt n−íc bät vμ to¸t må h«i. - §iÒu hßa hiÖn t−îng t¨ng vËn ®éng vμ t¨ng tiÕt d¹ dμy do d©y thÇn kinh phÕ vÞ khëi ph¸t, cã t¸c dông ng¨n ngõa loÐt d¹ dμy. Héi chøng tiÓu n·o 1. §Þnh nghÜa Héi chøng tiÓu n·o cã ®Æc ®iÓm lμ: rèi lo¹n th¨ng b»ng, run h÷u ý, gi¶m tr−¬ng lùc c¬, rung giËt nh·n cÇu vμ rèi lo¹n lêi nãi. 18 2. Nguyªn nh©n - Tæn th−¬ng viªm thμnh æ (¸p xe) ë tiÓu n·o. - Tæn th−¬ng m¹ch m¸u (ch¶y m¸u, nhòn tiÓu n·o). - U tiÓu n·o, u thÇn kinh thÝnh gi¸c. - Teo tiÓu n·o tiªn ph¸t hoÆc di truyÒn. 3. TriÖu chøng l©m sµng - Rèi lo¹n th¨ng b»ng: thÓ hiÖn qua c¸c dÊu hiÖu: + Sai lÇm hoÆc qu¸ tÇm ®éng t¸c. + MÊt tÝnh chÊt ®ång vËn ®éng: c¸c ®éng t¸c phøc t¹p bÞ ph©n ho¸ lμm nhiÒu th×. + Cã khuynh h−íng ngñ khi ®øng. + B−íc ®i lo¹ng cho¹ng vμ cã xu h−íng nghiªng vÒ bªn tæn th−¬ng. - Gi¶m tr−¬ng lùc c¬. - Rung giËt nh·n cÇu. - Rèi lo¹n lêi nãi: nãi nh¸t gõng kÌm nh¨n mÆt. - Cã dÊu hiÖu t¨ng ¸p lùc néi sä trong tr−êng hîp u hoÆc ¸p xe. LiÖt nöa ng−êi 1. §Þnh nghÜa LiÖt nöa ng−êi lμ liÖt mét nöa th©n thÓ. 2. Nguyªn nh©n Mäi tæn th−¬ng thμnh æ cña trôc thÇn kinh ®Òu cã thÓ g©y liÖt nöa ng−êi. 19 Nguyªn nh©n th−êng gÆp: - Nguyªn nh©n m¹ch m¸u: + Tai biÕn m¹ch m¸u n·o. + Vì phång ®éng m¹ch bÈm sinh kÌm theo ch¶y m¸u d−íi mμng nhÖn: gÆp ë ng−êi trÎ tuæi. - ChÊn th−¬ng: do tæn th−¬ng trùc tiÕp cña vá n·o vËn ®éng. Cã dÊu hiÖu liÖt nöa ng−êi tøc th× hoÆc sau mét thêi gian kh«ng cã triÖu chøng. - U n·o: liÖt nöa ng−êi t¨ng dÇn vμ liÖt lan ra nh÷ng vïng ngμy cμng réng. - NhiÔm khuÈn: liÖt nöa ng−êi gÆp trong c¸c bÖnh: + Viªm mμng n·o. + ¸p xe n·o. + Viªm n·o dÞch tÔ. - C¸c nguyªn nh©n kh¸c: + Sèc qu¸ mÉn. + NhiÔm ®éc carbon oxyd. + T¾c m¹ch khÝ do trμn khÝ mμng phæi, ph¸ thai b»ng c¸ch b¬m n−íc xμ phßng vμo trong tö cung. LiÖt hai chi d−íi 1. Nguyªn nh©n vµ triÖu chøng Tæn th−¬ng n¬ron vËn ®éng ngo¹i biªn. Cã dÊu hiÖu l©m sμng sau: - LiÖt mÒm hai chi d−íi. - C¸c triÖu chøng thÇn kinh phèi hîp: mÊt 20 ph¶n x¹ g©n, teo c¬ nÆng, kh«ng cã dÊu hiÖu Babinski vμ kh«ng cã rèi lo¹n c¬ th¾t. Ng−êi ta ph©n biÖt víi: + Viªm nhiÒu d©y thÇn kinh: liÖt xuÊt hiÖn mét c¸ch kÝn ®¸o vμ t¨ng dÇn, rèi lo¹n c¶m gi¸c tiÕn triÓn dÉn ®Õn hiÖn t−îng mÊt c¶m gi¸c s©u (rèi lo¹n th¨ng b»ng). + Viªm tuû x¸m tr−íc cÊp tÝnh: ∙ LiÖt hai ch©n: rèi lo¹n vËn ®éng xuÊt hiÖn ®ét ngét. ∙ Kh«ng cã rèi lo¹n c¶m gi¸c râ rÖt. - Tæn th−¬ng n¬ron vËn ®éng trung −¬ng: cã c¸c dÊu hiÖu l©m sμng sau: + LiÖt hai chi d−íi co cøng. + T¨ng ph¶n x¹ g©n. + DÊu hiÖu Babinski (+). + Kh«ng cã teo c¬. + Cã rèi lo¹n c¬ th¾t. 2. C¸c thÓ l©m sµng - LiÖt mÒm hai chi d−íi: gi¶m tr−¬ng lùc c¬ vμ mÊt ph¶n x¹ hai chi d−íi. Tuú theo vÞ trÝ cña tæn th−¬ng, ng−êi ta ph©n biÖt: + Tæn th−¬ng n¬ron vËn ®éng ngo¹i biªn: kh«ng tiÕn triÓn ®Õn co cøng vμ kh«ng cã rèi lo¹n c¬ th¾t. + Tæn th−¬ng ®ét ngét n¬ron vËn ®éng trung −¬ng: tiÕn triÓn ®Õn co cøng vμ cã rèi lo¹n c¬ th¾t. 21 - LiÖt co cøng hai chi d−íi: cã dÊu hiÖu l©m sμng: + Co cøng c¬. + T¨ng ph¶n x¹ g©n hai chi d−íi. + DÊu hiÖu Babinski (+). Ng−êi ta ph©n biÖt: + LiÖt hai chi d−íi duçi: ®©y lμ thÓ hay gÆp nhÊt víi biÓu hiÖn hai chi d−íi bÞ cè ®Þnh bëi duçi cøng. + LiÖt hai ch©n gÊp: kÕ tiÕp thÓ liÖt duçi. Cã thÓ gÆp trong bÖnh Ðp tuû (do bÖnh lao cét sèng [bÖnh Pott], do bÖnh ung th− ®èt sèng vμ bÖnh u néi èng sèng). C¸c h«n mª 1. §Þnh nghÜa H«n mª lμ mét tr¹ng th¸i trong ®ã ng−êi bÖnh mÊt ý thøc, kh«ng ®¸p øng víi c¸c kÝch thÝch bªn ngoμi, dï m¹nh. C¸c chøc n¨ng dinh d−ìng cßn t−¬ng ®èi ®−îc duy tr×. Ng−êi ta ph©n biÖt víi: - H«n mª s©u: mÊt c¸c ph¶n x¹ gi¸c m¹c, g©n vμ gan bμn ch©n. - B¸n h«n mª: + Ng−êi bÖnh ®¸p øng yÕu ít víi c¸c kÝch thÝch bªn ngoμi t−¬ng ®èi m¹nh b»ng mét ph¶n øng phßng vÖ yÕu ít. + Ph¶n x¹ gi¸c m¹c vμ g©n cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc. 22 - H«n mª chËp chên: cã kÌm sù kÝch thÝch t©m thÇn vËn ®éng vμ mª s¶ng. 2. Kh¸m ng−êi bÞ h«n mª - Tr−íc khi th¨m kh¸m ng−êi bÖnh, cÇn ph¶i biÕt ch¾c ch¾n: + §−êng h« hÊp ®−îc th«ng suèt. + Ng−êi bÖnh kh«ng ë tr¹ng th¸i sèc. + Kh«ng bÞ ch¶y m¸u do chÊn th−¬ng. + Kh«ng bÞ g·y cét sèng cæ ë ng−êi bÖnh bÞ chÊn th−¬ng sä n·o. - C¸c b−íc th¨m kh¸m ng−êi bÖnh: + T×m hiÓu bÖnh tËt ®· cã tr−íc ®©y nh−: ®¸i th¸o ®−êng, t¨ng huyÕt ¸p, bÖnh ®éng kinh, bÖnh tim, bÖnh viªm thËn. + Quan s¸t: t×m c¸c dÊu vÕt th«ng th−êng cña chÊn th−¬ng. Quan s¸t c¸c phÇn bªn ngoμi cña c¬ thÓ: ∙ §Çu: mÆt ®á (do r−îu), mÆt hång (do nhiÔm ®éc carbon oxyd), vÕt th−¬ng, ch¶y m¸u qua mòi hoÆc tai (do chÊn th−¬ng). ∙ M¾t: co ®ång tö thμnh mét ®iÓm nhá (do thuèc phiÖn), ®ång tö kh«ng ®Òu vμ gi·n ë bªn cã tæn th−¬ng sä n·o. ∙ Da: cã m¶ng mμy ®ay hoÆc ban ®á (h«n mª do thuèc ngñ barbituric), to¸t må h«i (h«n mª do gi¶m ®−êng m¸u), ban xuÊt huyÕt ngoμi da (do viªm mμng n·o - n·o). 23 + Chó ý mïi cña h¬i thë: chó ý mïi r−îu, urª hay aceton. + KiÓm tra nhiÖt ®é: ∙ NhiÖt ®é cao: do c¶m n¾ng nhiÔm khuÈn, tæn th−¬ng trung t©m ®iÒu nhiÖt. ∙ NhiÖt ®é gi¶m: do trôy tim m¹ch, h«n mª do r−îu hoÆc do barbituric. + KiÓm tra m¹ch: ∙ M¹ch chËm: gÆp trong chøng t¨ng ¸p lùc néi sä. ∙ M¹ch nhanh: gÆp trong rèi lo¹n tuÇn hoμn n·o hoÆc tim ®Ëp nhanh. + KiÓm tra huyÕt ¸p: ∙ HuyÕt ¸p cao: gÆp trong chøng ®ét quþ, t¨ng urª m¸u, phï n·o - mμng n·o. ∙ HuyÕt ¸p h¹: gÆp trong h«n mª do trôy tim m¹ch, do bÖnh ®¸i th¸o ®−êng, do r−îu, do thuèc barbituric. + KiÓm tra nhÞp thë: ∙ NhÞp thë chËm: gÆp trong h«n mª do thuèc phiÖn, do thuèc barbituric, do ¸p lùc néi sä. ∙ NhÞp thë nhanh vμ s©u: gÆp trong chøng nhiÔm acid cña bÖnh ®¸i th¸o ®−êng hoÆc bÖnh t¨ng urª m¸u. NÕu ng−êi bÖnh phång mét m¸ khi thë ra th× cã thÓ nghÜ ®Õn liÖt nöa ng−êi. + KiÓm tra thÇn kinh: ∙ DÊu hiÖu kÝch thÝch mμng n·o: chó ý dÊu hiÖu phång thãp ë trÎ nhá. 24 ∙ DÊu hiÖu ®Þnh vÞ: th−êng lμ dÊu hiÖu liÖt nöa ng−êi. * MÊt c¸c ®éng t¸c tù nhiªn ë mét bªn. * MÆt kh«ng ®èi xøng. * LÖch phèi hîp gi÷a ®Çu vμ m¾t. * MÊt tr−¬ng lùc c¬ ë mét bªn so víi bªn kia. 3. ChÈn ®o¸n nguyªn nh©n a) Nguyªn nh©n th−êng gÆp - H«n mª do c¸c bÖnh nhiÔm khuÈn, ung th−. - H«n mª sau chÊn th−¬ng: + X¶y ra ngay tøc th×: cã vÕt th−¬ng ë da, ch¶y m¸u tõ tai hoÆc mòi, ®ång tö kh«ng ®Òu, cã dÊu hiÖu thÇn kinh khu tró, lóc ®Çu tim ®Ëp nhanh vμ vÒ sau th× tim ®Ëp chËm. + X¶y ra sau mét kho¶ng thêi gian kh«ng cã triÖu chøng, th−êng gÆp trong tr−êng hîp chÊn th−¬ng g©y bäc m¸u trong sä. Khi ng−êi bÖnh h«n mª, cã dÊu hiÖu thë chËm vμ t¨ng huyÕt ¸p. - H«n mª trong c¶m n¾ng: + Dùa vμo bÖnh sö ë ngoμi n¾ng qu¸ l©u. + T¨ng nhiÖt ®é. b) H«n mª cã triÖu chøng thÇn kinh khu tró - LiÖt nöa ng−êi ë ng−êi giμ: do c¸c bÖnh: + Ch¶y m¸u n·o. + Nhòn n·o. - LiÖt nöa ng−êi ë ng−êi trÎ: do c¸c bÖnh: + T¾c m¹ch n·o. 25 + U n·o hoÆc ¸p xe n·o. + Ch¶y m¸u n·o do vì phång m¹ch bÈm sinh. c) H«n mª kÌm co giËt: th−êng gÆp trong: - H«n mª sau bÖnh ®éng kinh. - C¬n t¨ng huyÕt ¸p (xem bμi BÖnh n·o do t¨ng huyÕt ¸p). d) H«n mª kÌm dÊu hiÖu mμng n·o: th−êng gÆp trong: - Ch¶y m¸u d−íi mμng nhÖn. - Viªm mμng n·o mñ cÊp tÝnh vμ lao mμng n·o. e) H«n mª kh«ng cã dÊu hiÖu thÇn kinh khu tró: ®ã lμ h«n mª do nguyªn nh©n ngoμi sä n·o. - H«n mª do barbituric: + H«n mª s©u. + NhiÖt ®é h¹. + HuyÕt ¸p gi¶m. + MÊt ph¶n x¹ hoμn toμn. + Cã chÊt barbituric trong n−íc tiÓu. - H«n mª do r−îu: + MÆt ®á, gi¶m nhiÖt ®é. + H¬i thë cã mïi r−îu. + HuyÕt ¸p h¹. + Cã l−îng r−îu trong m¸u trªn 0,2%. - H«n mª do ®¸i th¸o ®−êng: + Cã khã thë kiÓu Kussmaul. KiÓu khã thë nμy bao gåm ®Æc ®iÓm: tÇn sè thë h¬i t¨ng, th× hÝt vμo s©u, theo sau lμ mét giai ®o¹n nghØ ng¾n ë th× hÝt vμo cè g¾ng vμ th× thë ra ng¾n, nhiÒu khi rçng; theo sau l¹i lμ giai ®o¹n nghØ ng¾n. 26 + Da kh« do mÊt n−íc ngoμi tÕ bμo. + T¨ng glucose m¸u vμ cã glucose trong n−íc tiÓu. - H«n mª gan: + Cã tiÒn sö bÖnh gan. + Vμng da. + Cã n−íc trong æ mμng bông. - H«n mª do nhiÔm ®éc thuèc phiÖn: + Xanh tÝm. + NhÞp thë chËm. + §ång tö co. 4. §iÒu trÞ a) C¸c biÖn ph¸p chung - Duy tr× th«ng khÝ: ®Ó ®¹t môc ®Ých dÔ dμng, ®Æt ng−êi bÖnh n»m nghiªng sang mét bªn hoÆc ng−êi bÖnh n»m sÊp vμ ®Ó mÆt nghiªng mét bªn, ®Çu ngöa. CÇn theo dâi xem dÞch tiÕt ë miÖng - häng cã thÓ ch¶y qua miÖng kh«ng, cã thÓ hót dÞch b»ng b¬m tiªm cã èng th«ng cao su luån vμo trong miÖng. Ghi chó: kh«ng ®−îc cho ng−êi bÖnh n»m ngöa vμ khi cho ng−êi bÖnh n»m nghiªng mét bªn th× kh«ng ®−îc ®Ó ®Çu ngöa qu¸ møc. - §iÒu trÞ tr¹ng th¸i sèc. - Thay ®æi t− thÕ ng−êi bÖnh kho¶ng tõ 30 phót ®Õn 60 phót mét lÇn ®Ó chèng ø dÞch tiÕt ë phæi vμ chèng loÐt do n»m. NÕu h«n mª kÐo dμi trªn 6 giê th× ph¶i th«ng n−íc tiÓu khi bÝ tiÓu tiÖn. 27 - Cho ¨n b»ng ®−êng truyÒn tÜnh m¹ch. b) §iÒu trÞ ®Æc hiÖu: phô thuéc vμo nguyªn nh©n cña h«n mª. BÖnh n·o t¨ng huyÕt ¸p BÖnh n·o t¨ng huyÕt ¸p cïng nghÜa víi héi chøng gi¶ t¨ng urª m¸u. 1. §Þnh nghÜa Héi chøng nμy cã ®Æc ®iÓm: t¨ng t¹m thêi ¸p lùc ®éng m¹ch cã kÌm theo c¸c rèi lo¹n thÇn kinh l©u tõ vμi phót ®Õn vμi ngμy vμ kh«ng ®Ó l¹i di chøng. C¸c rèi lo¹n thÇn kinh nμy cã thÓ lμ: nhøc ®Çu, c¬n co giËt, c¸c dÊu hiÖu thÇn kinh khu tró, tr¹ng th¸i h«n mª vμ phï ®iÓm mï ë m¾t. 2. Nguyªn nh©n a) BÖnh t¨ng huyÕt ¸p: do hiÖn t−îng co cøng c¸c ®éng m¹ch n·o, cã thÓ tiÕn triÓn tíi xuÊt huyÕt hoÆc nghÏn m¹ch m¸u n·o. b) ë ng−êi th−êng kh«ng bÞ t¨ng huyÕt ¸p vμ cã nh÷ng giai ®o¹n t¨ng huyÕt ¸p (nh− trong c¸c bÖnh viªm thËn cÊp, co giËt...). Cã thÓ do nh÷ng giai ®o¹n phï n·o. 3. TriÖu chøng l©m sµng a) Rèi lo¹n thÇn kinh toμn th©n: gÆp ë ng−êi th−êng kh«ng bÞ t¨ng huyÕt ¸p vμ kh«ng cã tæn 28 th−¬ng ë m¹ch m¸u n·o (trong bÖnh viªm thËn cÊp, co giËt). C¬n ®−îc thÓ hiÖn b»ng t¨ng ®ét ngét ¸p lùc ®éng m¹ch. Cã c¸c dÊu hiÖu: - Nhøc ®Çu, n«n, rèi lo¹n thÞ gi¸c, phï ®iÓm mï ë m¾t. - Cã tr¹ng th¸i mª s¶ng vμ ®ê ®Én, cã c¬n co giËt vμ cã khi h«n mª. C¸c rèi lo¹n nμy cã liªn quan víi phï n·o. b) Rèi lo¹n thÇn kinh khu tró: quan s¸t thÊy ë ng−êi t¨ng huyÕt ¸p tõ l©u mμ tæn th−¬ng m¹ch m¸u n·o cã tr−íc khi c¬n x¶y ra. C¬n nμy ®−îc khëi ph¸t do mét ®ît kÞch ph¸t t¨ng huyÕt ¸p. Rèi lo¹n nμy bao gåm c¸c dÊu hiÖu: - MÊt ý thøc ®ét ngét. - C¬n co giËt. - Rèi lo¹n lêi nãi, thÞ gi¸c vμ thÝnh gi¸c. - LiÖt nöa ng−êi hoÆc liÖt nhÑ nöa ng−êi. - Rèi lo¹n c¶m gi¸c vμ phèi hîp. BÖnh c¶nh l©m sμng nμy gièng nh− bÖnh ®ét qôy n·o nh−ng cã ®iÓm kh¸c lμ: tån t¹i trong thêi gian ng¾n vμ hoμn toμn kh«ng ®Ó l¹i di chøng. 4. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt a) Ch¶y m¸u n·o vμ nghÏn m¹ch n·o: chó ý lμ bÖnh n·o t¨ng huyÕt ¸p chØ cã tÝnh chÊt tho¸ng qua vμ cã thÓ gióp chÈn ®o¸n ph©n biÖt. b) U n·o: bÖnh u n·o kh«ng cã t¨ng huyÕt ¸p vμ c¸c triÖu chøng nÆng dÇn. 29 c) BÖnh n·o nhiÔm ®éc ch×: dùa vμo bÖnh sö vμ dÊu hiÖu nhiÔm ®éc ch×. 5. §iÒu trÞ a) C¸c barbituric vμ cloral: cã t¸c dông an thÇn ®ñ ®Ó ®iÒu trÞ trong c¸c thÓ nhÑ. b) Reserpin: tiªm b¾p víi liÒu l−îng tõ 2,5-5mg. c) Hydralazin: tiªm b¾p víi liÒu l−îng tõ 20- 40mg, tiÕp theo lμ cho uèng. d) Diphenylhydantoin: dïng trong tr−êng hîp cã c¬n ®éng kinh víi liÒu l−îng tõ 0,10-0,50g mçi ngμy. §©y lμ thuèc chèng co giËt, kh«ng g©y ngñ. BÖnh n·o trÎ em 1. §Þnh nghÜa Toμn bé nh÷ng tr¹ng th¸i m¹n tÝnh n·o lμ hËu qu¶ cña nh÷ng tæn th−¬ng ®· vi ph¹m n·o trong thêi kú bμo thai, lóc sinh ho¹t trong nh÷ng n¨m ®Çu cña ®êi sèng. 2. Nguyªn nh©n Ch¶y m¸u vμ thiÕu oxy n·o x¶y ra ë bμo thai hoÆc trÎ s¬ sinh lμ nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu. a) C¸c yÕu tè tr−íc khi sinh ®Î - Gen: Ýt quan träng. - Tæn th−¬ng ë trong tö cung: + Rèi lo¹n tuÇn hoμn rau thai: gÆp trong tr¹ng th¸i sèc ë ng−êi mÑ, nhiÔm ®éc, chÌn Ðp d©y rèn. 30 + Nhåi m¸u rau thai: gÆp trong bÖnh nhiÔm ®éc m¸u khi thai nghÐn. - C¸c bÖnh nhiÔm vi rót ë ng−êi mÑ: c¸c bÖnh cóm, Zona... - BÖnh ®¸i th¸o ®−êng ë ng−êi mÑ. b) C¸c yÕu tè sinh ®Î - §Î non: ë trÎ ®Î non, ®éng t¸c thë ®Çu tiªn nhiÒu khi muén. - ThiÕu oxy ë m« (tÕ bμo): do ®Î ng«i ng−îc, bong rau sím, rau tiÒn ®¹o. - Ch¶y m¸u n·o - mμng n·o s¬ sinh: hËu qu¶ cña thiÕu oxy m« do chÊn th−¬ng s¶n khoa (gÆp trong tr−êng hîp hÑp x−¬ng chËu hoÆc trong tr−êng hîp dïng dông cô cÆp thai). c) C¸c yÕu tè sau sinh ®Î Cã thÓ do: - Di chøng cña viªm n·o cÊp tÝnh do vi rót. - ChÊn th−¬ng sä n·o ë tuæi th¬ Êu. 3. TriÖu chøng l©m sµng a) Rèi lo¹n vËn ®éng - LiÖt nöa ng−êi kÌm theo co cøng c¬. - LiÖt hai ®ïi hoÆc liÖt hai chi d−íi co cøng bÈm sinh: trÎ cã d¸ng ®i cøng, m×nh ng¶ vÒ phÝa tr−íc, hai chi d−íi gÊp. - Cã t¨ng ph¶n x¹ g©n x−¬ng. - D¸ng ®i lo¹ng cho¹ng, kÌm theo rèi lo¹n vËn ®éng kh¸c. 31 b) Rèi lo¹n trÝ tuÖ: cã hiÖn t−îng tr× ®én t©m thÇn. Cã thÓ kÌm theo rèi lo¹n t×nh c¶m, c¸u giËn vμ tinh thÇn bÊt æn ®Þnh, trÇm c¶m. c) C¬n ®éng kinh: gÆp trong mét nöa sè trÎ em m¾c bÖnh. d) Rèi lo¹n thÝnh gi¸c (®iÕc) vμ rèi lo¹n thÞ gi¸c (cã thÓ dÉn ®Õn mï). 4. §iÒu trÞ - LiÖu ph¸p vËn ®éng lμm gi·n c¬ vμ do·i c¬, tËp ®i. - PhÉu thuËt chØnh h×nh. ¸p xe n·o 1. §Þnh nghÜa ¸p xe n·o lμ bÖnh tô mñ ë trong m« n·o hoÆc trong khoang ngoμi mμng cøng hoÆc d−íi mμng cøng; x¶y ra sau chÊn th−¬ng sä, bÖnh viªm tai, bÖnh nhiÔm khuÈn m¸u hoÆc tæn th−¬ng g©y t¾c m¹ch. 2. Nguyªn nh©n a) Nguyªn nh©n t¹i chç - NhiÔm khuÈn ë tai vμ mòi, nhÊt lμ viªm tai m¹n tÝnh t¸i ph¸t, viªm x−¬ng chòm vμ viªm xoang. - Viªm quÇng ë mÆt vμ nhiÔm khuÈn ë da ®Çu, viªm mñ mμng n·o. - ChÊn th−¬ng sä. 32 b) Nguyªn nh©n toμn th©n - NhiÔm khuÈn ë xa: ¸p xe di c¨n b¾t nguån tõ ¸p xe phæi, ¸p xe gan, viªm x−¬ng, gi·n phÕ qu¶n. - NhiÔm khuÈn m¸u vμ nhiÔm khuÈn mñ m¸u. Ghi chó: * Trong ¸p xe di c¨n, th−êng cã nhiÒu æ ¸p xe. * Trong thùc tÕ, nguyªn nh©n hay gÆp nhÊt cña ¸p xe n·o lμ viªm tai kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ. Tõ ®ã nhiÔm khuÈn lan lªn n·o do c¸c nghÏn m¹ch nhiÔm khuÈn hoÆc ®i ng−îc lªn däc theo c¸c d©y thÇn kinh sä VII vμ VIII. Khi mñ cßn ch¶y tõ tai bÞ nhiÔm khuÈn ra th× nguy c¬ ¸p xe n·o kh«ng lín l¾m. 3. TriÖu chøng l©m sµng a) TriÖu chøng toμn th©n - GÇy sót nhanh. - Sèt: Ýt khi sèt qu¸ 39oC. b) TriÖu chøng t¨ng ¸p lùc néi sä - Nhøc ®Çu, n«n. - Tim ®Ëp chËm. - Phï ®iÓm mï ë m¾t. c) TriÖu chøng khu tró: gièng c¸c triÖu chøng khu tró cña u n·o (nh− liÖt nöa ng−êi t¨ng dÇn, rèi lo¹n c¶m gi¸c s©u cïng bªn liÖt nöa ng−êi, cã rèi lo¹n nhÞp thë vμ nhÞp tim, c¬ co cøng). d) TriÖu chøng t©m thÇn: triÖu chøng t©m thÇn th−êng bÊt ®Þnh hoÆc dÔ mÖt mái, t©m thÇn chËm ch¹p, ngñ gμ; hoÆc ló lÉn, mÊt ngñ, dÔ kÝch thÝch. 33 e) Khi ¸p xe vì vμo n·o thÊt: cã dÊu hiÖu nÆng lªn nh− co giËt, mª s¶ng, rèi lo¹n vËn ®éng vμ tö vong sau vμi giê. 4. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh §Ó x¸c ®Þnh bÖnh, dùa vμo c¸c dÊu hiÖu l©m sμng sau: - Cã æ nhiÔm khuÈn nh−: viªm tai, viªm x−¬ng chòm, nhiÔm khuÈn m¸u, gi·n phÕ qu¶n. - Sèt vμ sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng. - Cã rèi lo¹n thÇn kinh t¨ng dÇn, ®«i khi cã dÊu hiÖu khu tró (nh− liÖt nöa ng−êi, liÖt mÆt...). - DÊu hiÖu t¨ng ¸p lùc néi sä. 5. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt CÇn ph©n biÖt víi c¸c bÖnh: - U n·o: + Kh«ng cã dÊu hiÖu nhiÔm khuÈn (nh− sèt, cã æ nhiÔm khuÈn ë tai...). + Th−êng gÆp dÊu hiÖu phï ®iÓm mï ë m¾t. - Viªm mñ mμng n·o: cã nh÷ng dÊu hiÖu mμng n·o nh− sèt, cæ cøng vμ dÊu hiÖu Kernig d−¬ng tÝnh (dÊu hiÖu Kernig ®−îc thùc hiÖn nh− sau: hai ch©n ng−êi bÖnh duçi th¼ng, tay ng−êi kh¸m ®Ì vμo hai ®Çu gèi ng−êi bÖnh vμ tay kia ®Ó vμo gãt ch©n ng−êi bÖnh råi n©ng cao lªn ®Ó hai ch©n vu«ng gãc víi th©n. Lóc ®ã ng−êi bÖnh rÊt ®au vμ cã dÊu hiÖu nh¨n mÆt, ta kÕt luËn ®ã lμ dÊu hiÖu Kernig d−¬ng tÝnh). 34 - Viªm tai kh«ng cã biÕn chøng: c¸c triÖu chøng mÊt sau khi mæ tai. - Ch¶y m¸u mμng n·o. 6. TiÓn triÓn Th−êng bÖnh tiÕn triÓn xÊu. 7. §iÒu trÞ - PhÉu thuËt. - Dïng thuèc kh¸ng sinh. ChÊn th−¬ng n·o 1. Ph©n lo¹i Cã hai lo¹i chÊn th−¬ng n·o: Lo¹i 1: chÊn th−¬ng n·o kh«ng cã biÕn chøng, ®ã lμ thÓ ®¬n thuÇn. C¸c dÊu hiÖu cña thÓ nμy lμ: - MÊt ý thøc kh¸ ng¾n, sau ®ã quªn ng−îc. TriÖu chøng quªn ng−îc ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: ng−êi bÖnh quªn tÊt c¶ nh÷ng g× ®· x¶y ra ngay tõ tr−íc khi bÞ tæn th−¬ng. - Kh«ng cã dÊu hiÖu thÇn kinh khu tró vμ kh«ng cã thay ®æi dÞch n·o tuû. Lo¹i 2: chÊn th−¬ng n·o cã biÕn chøng. Nh÷ng biÕn chøng cã thÓ gÆp lμ: - Phï n·o víi dÊu hiÖu: + Cã c¬n co giËt. + N«n. + Tim ®Ëp chËm. 35 - Vì x−¬ng sä: c¸c m¶nh x−¬ng cã thÓ g©y th−¬ng tæn tÕ bμo n·o vμ bÖnh tiÕn triÓn xÊu. - Ch¶y dÞch n·o tuû tõ mòi hay tõ tai ra: gÆp trong tr−êng hîp vì x−¬ng sä kÌm theo r¸ch mμng n·o. BÖnh cã nguy c¬ g©y viªm mñ mμng n·o vμ cÇn ph¶i dïng kh¸ng sinh ®Ó phßng tai biÕn nμy. - Ch¶y m¸u d−íi mμng nhÖn. - Ch¶y m¸u trong n·o: cã thÓ thÊy m¸u d−íi vá n·o hoÆc nh÷ng ®¸m ch¶y m¸u nhá trong n·o ë xung quanh vïng bÞ ®ông giËp. - §éng kinh kiÓu Bravais - Jackson hoÆc ®éng kinh khu tró: cã dÊu hiÖu: + Co giËt b¾t ®Çu ë bμn tay, bμn ch©n hoÆc ë mÆt vμ dÇn dÇn lan sang c¸c ®o¹n bªn c¹nh. Mét sè c¬n khu tró ë nöa ng−êi. + Kh«ng mÊt ý thøc. + Co c¬ lóc b¾t ®Çu c¬n ë mÆt c¸nh tay vμ ®ïi. - Héi chøng sau chÊn th−¬ng: + Nhøc ®Çu: tån t¹i kÐo dμi nhiÒu th¸ng, mÊt ngñ, chãng mÆt, mÊt trÝ nhí, dÔ kÝch ®éng. + T×nh tr¹ng ng−êi bÖnh nÆng lªn râ rμng khi uèng r−îu. 2. Ch¨m sãc ng−êi bÖnh Theo dâi vμ ch¨m sãc ng−êi bÖnh h«n mª sau mét chÊn th−¬ng sä n·o cÇn chó ý c¸c ®iÓm sau ®©y: - T×nh tr¹ng ý thøc: cÇn l−u ý r»ng thêi gian vμ møc ®é mÊt ý thøc tû lÖ víi møc ®é nÆng nhÑ 36 cña chÊn th−¬ng g©y tæn th−¬ng n·o. NÕu cã kho¶ng lÆng sau chÊn th−¬ng sä n·o th× chøng tá lμ cã ch¶y m¸u ë n·o ngμy cμng t¨ng ®Ó g©y nªn bäc m¸u trong n·o (kho¶ng lÆng lμ: ng−êi bÖnh vÉn tØnh t¸o sau khi bÞ chÊn th−¬ng sä n·o nh−ng sau mét thêi gian vμi giê, ng−êi bÖnh bÞ h«n mª ngμy cμng nÆng). Kho¶ng lÆng lμ dÊu hiÖu tiÕn triÓn xÊu cña bÖnh. - Theo dâi m¹ch, nhÞp thë, nhiÖt ®é vμ huyÕt ¸p cña ng−êi bÖnh. - Theo dâi c¸c dÊu hiÖu m¾t: + Theo dâi hai ®ång tö cã ®Òu nhau kh«ng: gi·n ®ång tö mét bªn cã thÓ lμ dÊu hiÖu cña tæn th−¬ng n·o cïng bªn. + Theo dâi phï ®iÓm mï hoÆc ch¶y m¸u vâng m¹c ë ®¸y m¾t. - Theo dâi c¸c dÊu hiÖu mμng n·o: dÊu hiÖu mμng n·o x¶y ra khi cã ch¶y m¸u d−íi mμng nhÖn (tøc lμ ch¶y m¸u mμng n·o). C¸c dÊu hiÖu th−êng gÆp lμ: t¨ng c¶m gi¸c da, sî ¸nh s¸ng, rèi lo¹n vËn m¹ch, cøng g¸y, dÊu hiÖu Kernig d−¬ng tÝnh, ng−êi bÖnh n»m ë t− thÕ cß sóng (tøc lμ t− thÕ n»m co cøng) vμ rÊt hiÕm khi n»m th¼ng ®ê v× bÞ co c¬. - Co giËt: theo dâi nh÷ng c¬n co giËt khu tró kiÓu Bravais - Jackson biÓu thÞ mét æ kÝch ®éng ë b¸n cÇu n·o bªn ®èi diÖn. 3. §iÒu trÞ - §iÒu trÞ tr¹ng th¸i sèc (nÕu cã). 37 - Th«ng suèt ®−êng h« hÊp: kh«ng dïng morphin ®Ó ®iÒu trÞ c¬n vËt v· cña ng−êi bÖnh v× morphin cã t¸c dông øc chÕ trung t©m h« hÊp. - Th«ng n−íc tiÓu nÕu cã bÝ tiÓu tiÖn. - CÇn ®iÒu trÞ ë trung t©m chuyªn khoa. Ch¶y m¸u mμng n·o Ch¶y m¸u mμng n·o cßn ®−îc gäi lμ ch¶y m¸u d−íi mμng nhÖn. 1. §Þnh nghÜa §ã lμ ch¶y m¸u ®ét ngét trong khoang d−íi mμng nhÖn. 2. Nguyªn nh©n a) C¸c thÓ tiªn ph¸t - Vì mét phång m¹ch ë trong sä: th−êng gÆp víi tû lÖ 90% c¸c tr−êng hîp. Vì phång m¹ch lμ mét tai biÕn tù ph¸t vμ x¶y ra ë ng−êi kho¶ng 40 tuæi. - U ®éng m¹ch: gÆp ë ®éng m¹ch nhá trong vïng ®Ønh - chÈm cña n·o. b) C¸c thÓ thø ph¸t Do c¸c bÖnh sau ®©y: - ChÊn th−¬ng sä: cã tæn th−¬ng trùc tiÕp mét ®éng m¹ch. Th−êng gÆp c¸c dÊu hiÖu: nhøc ®Çu, låi m¾t, ch¶y m¸u mòi, liÖt c¸c c¬ vËn nh·n. - BÖnh ch¶y m¸u do gi¶m tiÓu cÇu. 38 - BÖnh viªm mμng n·o, nhÊt lμ viªm mμng n·o do lao; bÖnh viªm n·o vμ u m¹ch n·o, sèt ph¸t ban. - NhiÔm ®éc: nhiÔm ®éc CO, r−îu, ch×. c) ë trÎ cßn bó: gÆp trong tr−êng hîp ®Î khã hoÆc ®Î non. 3. TriÖu chøng Th−êng gÆp c¸c triÖu chøng sau: a) Nhøc ®Çu: nhøc ®Çu d÷ déi vμ bÊt th×nh l×nh. b) DÊu hiÖu t¨ng ¸p lùc néi sä: n«n, chãng mÆt, co giËt, ï tai, liÖt vËn nh·n, rèi lo¹n thÞ gi¸c. Cã rèi lo¹n ý thøc vμ cã thÓ h«n mª. c) Héi chøng mμng n·o: cã dÊu hiÖu cøng g¸y, dÊu hiÖu Kernig d−¬ng tÝnh, t¨ng c¶m gi¸c da, sî ¸nh s¸ng; cã thÓ mª s¶ng, rèi lo¹n vËn m¹ch, ng−êi bÖnh n»m ë t− thÕ cß sóng vμ rÊt hiÕm khi n»m th¼ng ®ê do bÞ co c¬. d) C¸c dÊu hiÖu tæn th−¬ng vá n·o: bao gåm c¸c dÊu hiÖu: - T¨ng ph¶n x¹ g©n. - Rung giËt bμn ch©n vμ b¸nh chÌ. - DÊu hiÖu Babinski d−¬ng tÝnh trong 50% tr−êng hîp. - LiÖt: th−êng lμ liÖt nhÑ nöa ng−êi tho¸ng qua. e) Sèt: th−êng sèt 38-390C do rèi lo¹n trung t©m ®iÒu nhiÖt; sèt phèi hîp víi nhÞp chËm. f) LiÖt c¬ v©n nh·n chung: do phång ®éng m¹ch c¶nh trong æ trong sä. 39 4. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh bÖnh dùa vμo c¸c yÕu tè: a) Tr−íc tai biÕn ch¶y m¸u mμng n·o: cã thÓ nghÜ ®Õn phång m¹ch néi sä khi ng−êi bÖnh cã c¸c dÊu hiÖu l©m sμng nh− nhøc ®Çu khi g¾ng søc, rèi lo¹n c¸c ®«i d©y thÇn kinh sè II, III vμ V. b) Ch¶y m¸u mμng n·o cã ®Æc ®iÓm - Nhøc ®Çu d÷ déi xuÊt hiÖn ®ét ngét nh−ng kh«ng cã rèi lo¹n tr¹ng th¸i ý thøc. - Cã c¸c dÊu hiÖu viªm mμng n·o. - DÞch n·o tuû cã m¸u. 5. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt CÇn ph©n biÖt víi c¸c bÖnh: a) Ch¶y m¸u n·o: cã dÊu hiÖu: + H«n mª s©u. + DÊu hiÖu thÇn kinh khu tró. + HuyÕt ¸p t¨ng. b) Viªm mμng n·o: dùa vμo kÕt qu¶ xÐt nghiÖm n−íc n·o tuû. c) H«n mª do ®¸i th¸o ®−êng: dùa vμo dÊu hiÖu t¨ng glucose trong m¸u. 6. §iÒu trÞ - Dïng thuèc gi¶m huyÕt ¸p trong tr−êng hîp t¨ng ¸p lùc ®éng m¹ch. - TruyÒn n−íc tèt víi tr−êng hîp cã sèt nh−ng cÇn theo dâi c¸c dÊu hiÖu t¨ng ¸p lùc néi sä. - Dïng thuèc barbituric hoÆc cloral nÕu ng−êi bÖnh vËt v·. 40 - Dïng thuèc gi¶m ®au tæng hîp: kh«ng dïng morphin v× thuèc nμy øc chÕ trung t©m h« hÊp cña ng−êi bÖnh vμ g©y nguy hiÓm. - PhÉu thuËt ®Ó lo¹i bá nguyªn nh©n g©y bÖnh. U n·o U n·o ®ång nghÜa víi u néi sä. 1. §Þnh nghÜa U n·o lμ mét khèi u néi sä mμ sù ph¸t triÓn cña nã g©y chÌn Ðp n·o. 2. TriÖu chøng Cã hai nhãm triÖu chøng: a) TriÖu chøng t¨ng ¸p lùc néi sä - Nhøc ®Çu: nhøc ®Çu sÏ nÆng thªm do nh÷ng t¸c nh©n lμm t¨ng ¸p lùc dÞch n·o tñy (nh−: cè g¾ng thÓ lùc, ho, h¾t h¬i). - N«n: ®«i khi n«n vät kh«ng liªn quan ®Õn b÷a ¨n (®ã lμ sù kÝch ®éng trung t©m ë hμnh n·o), th−êng kÌm theo tim ®Ëp chËm do ¶nh h−ëng ®Õn thÇn kinh phÕ vÞ. - Phï ®iÓm mï (hay ø m¸u ®iÓm mï) do sù ng¨n trë dÉn l−u tÜnh m¹ch m¾t, thÞ lùc cã thÓ bÞ gi¶m dÇn. - Cã thÓ gÆp dÊu hiÖu ng©y ngÊt kÌm chãng mÆt, nh×n ®«i. - ë giai ®o¹n nÆng: cã c¬n co giËt khu tró hay toμn th©n kÌm theo dÊu hiÖu mÊt ý thøc; 41 cã thÓ cã tr¹ng th¸i sèc tim ®Ëp chËm, t¨ng nhiÖt ®é, cã nh÷ng c¬n ngõng thë kÐo dμi vμ kh«ng ®Òu. b) TriÖu chøng ®Þnh vÞ - §éng kinh kiÓu Bravais - Jackson. - LiÖt nöa ng−êi t¨ng dÇn. - Rèi lo¹n c¶m gi¸c s©u vμ mÊt nhËn thøc vÒ vËt thÓ. - Cã dÊu hiÖu gi¶m thÞ lùc hoÆc b¸n manh. - Cã ¶o gi¸c vμ tr¹ng th¸i chiªm bao. - §au ®Çu c¸ch håi. - Rèi lo¹n ph¸t ©m, nuèt, nhÞp thë vμ nhÞp tim. 3. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh Dùa vμo c¸c dÊu hiÖu: - DÊu hiÖu khëi ®Çu th−êng ©m Ø: nhøc ®Çu dai d¼ng, n«n, thay ®æi tÝnh t×nh. - DÊu hiÖu thÇn kinh ®Þnh vÞ tiÕn triÓn dÇn dÇn. - Phï ®iÓm mï, t¨ng ¸p lùc dÞch n·o tuû. 4. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt a) ¸p xe n·o: cã dÊu hiÖu nhiÔm khuÈn. b) Viªm n·o dÞch tÔ - Dùa vμo thêi gian cã dÞch. - Kh«ng cã dÊu hiÖu phï ®iÓm mï ë m¾t. c) §ét quþ n·o: c¸c triÖu chøng thÇn kinh xuÊt hiÖn rÊt ®ét ngét. Tuy nhiªn, cÇn l−u ý r»ng cã tr−êng hîp u n·o g©y tai biÕn ch¶y m¸u vμ thÓ hiÖn bÖnh c¶nh ®ét quþ n·o. 42 5. §iÒu trÞ - LiÖu ph¸p oxy dïng khi cÇn hç trî h« hÊp. - Trong tr−êng hîp t¨ng ¸p lùc néi sä, cã thÓ tiªm tÜnh m¹ch chËm dung dÞch urª 30%. - TuyÖt ®èi kh«ng dïng morphin v× sÏ lμm suy gi¶m h« hÊp. - PhÉu thuËt thÇn kinh. §au d©y thÇn kinh 1. §Þnh nghÜa §au d©y thÇn kinh lμ ®au kÞch ph¸t ë trong vïng kiÓm so¸t cña mét d©y thÇn kinh c¶m gi¸c, nhiÒu khi kh«ng cã nguyªn nh©n thùc thÓ râ rμng. C¸c c¬n ®au th−êng ë mét bªn, ph¸t sinh viÖc kÝch thÝch mét sè vïng nhÊt ®Þnh. Ngoμi c¸c c¬n ®au ra, kh«ng cã rèi lo¹n kh¸ch quan. 2. TriÖu chøng a) §au d©y thÇn kinh sinh ba - TriÖu chøng: cã c¬n ®au mÆt mang tÝnh chÊt sau: + §au cÊp tÝnh d÷ déi: c¬n ®au th−êng ng¾n vμ gi÷a c¸c c¬n th× kh«ng bÞ ®au. + C¬n ®au ph¸t sinh khi ¨n uèng, nãi hoÆc khi bÞ l¹nh ë mÆt; ®«i khi cã nh÷ng vïng t¨ng c¶m gi¸c ë mÆt vμ khi sê vμo ®ã sÏ b¾t ®Çu c¬n ®au. + Cã nh÷ng ®iÓm ®au khi Ên ë c¸c ®iÓm xuÊt lé cña c¸c d©y thÇn kinh: ®iÓm gi÷a cung l«ng 43 mμy cña nh¸nh m¾t, lç d−íi thÞ gi¸c cña nh¸nh hμm trªn, lç c»m cho nh¸nh hμm d−íi. + §au kh«ng chÞu ®−îc, nhiÒu khi g©y ra co th¾t c¸c c¬ ë mÆt, ch¶y n−íc m¾t vμ øa n−íc bät. + §au xuÊt hiÖn theo chu kú: c¸c kho¶ng c¸ch kh«ng ®au bÞ rót ng¾n l¹i vμ c¬n ®au trë thμnh liªn tôc víi c−êng ®é ®au t¨ng lªn. Trong qu¸ tr×nh tiÕn triÓn, lóc ®Çu lμ mét nh¸nh thÇn kinh sinh ba bÞ tæn th−¬ng råi hai nh¸nh vμ sau cïng lμ c¶ ba nh¸nh thÇn kinh sinh ba bÞ tæn th−¬ng. + Kh«ng cã rèi lo¹n c¶m gi¸c kh¸ch quan hay c¶m gi¸c gi¸c m¹c. - ChÈn ®o¸n ph©n biÖt: + §au nöa ®Çu: víi dÊu hiÖu: ∙ Rèi lo¹n m¹ch m¸u vμ nhiÒu khi cã rèi lo¹n tiªu ho¸. ∙ Cã triÖu chøng ®om ®ãm m¾t. ∙ Rèi lo¹n thÞ gi¸c kh¸c phèi hîp. - §au do nguyªn nh©n t¹i chç nh−: hμ r¨ng, viªm xoang, bÖnh ë m¾t vμ tai. Cã dÊu hiÖu: + §au Ýt h¬n vμ liªn tôc. + T¨ng c¶m gi¸c. - §au khi bÞ bÖnh Zona hoÆc bÖnh Zona thÞ gi¸c. Cã dÊu hiÖu: + §au. + Nhøc ®Çu. + Ban da ë vïng ph©n bè cña nh¸nh trªn d©y thÇn kinh sinh ba. 44 + H¹ch phÝa tr−íc tai ®au vμ to. + LiÖt vμ cã nh÷ng vÕt ®ôc ë gi¸c m¹c. - §iÒu trÞ: c¸c thuèc dïng ®Ó ®iÒu trÞ chøng ®au d©y thÇn kinh sinh ba Ýt cã kÕt qu¶. PhÉu thuËt c¾t rÔ c¶m gi¸c cña d©y thÇn kinh sinh ba lμ ph−¬ng ph¸p cã kÕt qu¶. b) §au d©y thÇn kinh liªn s−ên C¸c dÊu hiÖu cña c¬n ®au lμ: - §au cã thÓ gièng Zona liªn s−ên nh−ng kh«ng cã môn pháng ë da. - VÞ trÝ ®au th−êng gÆp ë bªn tr¸i. - C¬n ®au cã thÓ t¸i diÔn sau nh÷ng kho¶ng c¸ch rÊt l©u hoÆc chØ cã mét c¬n duy nhÊt. - Cã nh÷ng ®iÓm ®au c¹nh cét sèng, c¹nh x−¬ng øc vμ gi÷a n¸ch. c) §au ®¸m rèi thÇn kinh c¸nh tay - TriÖu chøng ®au cã ®Æc ®iÓm: + VÞ trÝ ®au: ë phÇn d−íi cña cæ, ë vai vμ lan xuèng b¶ vai, ë chi trªn vμ lan tíi c¸c ngãn tay. + §au th−êng t¨ng déi lªn vÒ ban ®ªm. + §au t¨ng lªn khi duçi c−ìng Ðp c¸nh tay ra sau. - ChÈn ®o¸n ph©n biÖt: cÇn ph©n biÖt víi c¬n ®au th¾t ngùc. §au d©y thÇn kinh h«ng 1. §Þnh nghÜa §au d©y thÇn kinh h«ng lμ héi chøng cã ®Æc 45 ®iÓm lμ nh÷ng chøng ®au lan däc theo ®−êng ®i cña d©y thÇn kinh h«ng. 2. Nguyªn nh©n g©y bÖnh a) Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm: cã tho¸t vÞ ®Üa ®Öm cét sèng khi nh©n nhÇy cña mét ®Üa liªn ®èt sèng tho¸t ra tõ mét chç r¸ch cña vßng x¬, låi ra d−íi d©y ch»ng sau. Khi c¸c rÔ sau bÞ chÌn Ðp th× xuÊt hiÖn ®au d©y thÇn kinh h«ng. Khi c¸c rÔ tr−íc tæn th−¬ng, xuÊt hiÖn ®au d©y thÇn kinh h«ng g©y liÖt. §Üa ®Öm hay bÞ tæn th−¬ng nhÊt lμ ë gi÷a ®èt sèng th¾t l−ng thø 5 (L5) vμ ®èt sèng cïng thø nhÊt (S1) gäi lμ ®Üa ®Öm cét sèng th¾t l−ng thø 5. RÔ thÇn kinh hay bÞ tæn th−¬ng nhÊt lμ rÔ thÇn kinh ë ngay d−íi ®Üa ®Öm bÞ tæn th−¬ng. VÝ dô: rÔ thÇn kinh S1 bÞ tæn th−¬ng x¶y ra khi cã tho¸t vÞ ®Üa ®Öm L5. b) Viªm cøng khíp sèng: gÆp phæ biÕn ë ®èt sèng th¾t l−ng thø 5 (L5), cã nh÷ng h− biÕn ë c¸c khíp cïng chËu. c) BÖnh lao cét sèng (bÖnh Pott): ®au d©y thÇn kinh h«ng nhiÒu khi ë hai bªn. d) Tr−ît ®èt sèng: ®èt th¾t l−ng thø 5 (L5) hay thø 4 (L4) tr−ît ra phÝa tr−íc trªn ®èt sèng kÒ d−íi. e) U x−¬ng sèng: th−êng lμ thø ph¸t (gäi lμ di c¨n ®èt sèng). f) Lo·ng x−¬ng: gÆp chñ yÕu lμ bÖnh lo·ng x−¬ng sau m·n kinh. 46 g) Viªm nhiÒu d©y thÇn kinh: gÆp trong bÖnh ®¸i th¸o ®−êng, nhiÔm ®éc. h) §au d©y thÇn kinh h«ng cña ng−êi l¸i xe « t«: gÆp ë ng−êi l¸i xe « t« l©u n¨m do gi÷ ch©n ë t− thÕ c¨ng m¹nh vμ kÐo dμi. 3. TriÖu chøng Lóc khëi ®Çu cña ®au d©y thÇn kinh h«ng th−êng d÷ déi, ®«i khi x¶y ra khi cö ®éng cè g¾ng hay nh©n mét chÊn th−¬ng (nh−: ng· ngåi, ng· ®Ëp th¾t l−ng). a) §au tù nhiªn - §au d©y thÇn kinh h«ng L5: ®au tõ vïng th¾t l−ng vμ ®i xuèng däc theo mÆt ngoμi ®ïi vμ mÆt tr−íc ngoμi c¼ng ch©n. - §au d©y thÇn kinh h«ng S1: ®au còng tõ vïng th¾t l−ng råi ®i xuèng däc theo mÆt sau hay mÆt sau - ngoμi c¼ng ch©n. - C−êng ®é ®au: thay ®æi, ®«i khi ®au rÊt m¹nh vμ kh«ng gi¶m ®au khi nghØ ng¬i, ®au t¨ng lªn khi ng−êi bÖnh ho hoÆc h¾t h¬i. b) DÊu hiÖu ®au C¸c ®iÓm ®au: cÇn t×m vÞ trÝ cña c¸c ®iÓm ®au nh− sau: - §iÓm Walleix: ®au t¨ng lªn khi Ên vμo c¸c ®iÓm xuÊt lé cña thÇn kinh h«ng ë khoeo ch©n vμ ë r·nh mÊu chuyÓn - ô ngåi. - C¸c ®iÓm ®èt sèng: ®au t¨ng khi ta Ên vμo kho¶ng liªn gai hay vïng c¹nh cét sèng ë c¸c 47 kho¶ng L4-L5 (®èt th¾t l−ng thø 4 vμ ®èt th¾t l−ng thø 5) vμ L5-S1 (®èt th¾t l−ng thø 5 vμ ®èt sèng cïng thø 1). - DÊu hiÖu LasÌgue. C¸ch t×m dÊu hiÖu LasÌgue nh− sau: ®Ó ng−êi bÖnh n»m ngöa, hai ch©n duçi th¼ng. Ta gÊp chi bÞ ®au lªn bông vμ ghi nhËn gãc gÊp tèi ®a khi b¾t ®Çu ®au m¹nh khiÕn ng−êi bÖnh ph¶i gËp ®Çu gèi l¹i. KÕt qu¶ nh− vËy lμ ta cã dÊu hiÖu LasÌgue d−¬ng tÝnh. c) Quan s¸t cét sèng th¾t l−ng - cïng - T− thÕ cét sèng: th−êng vÑo cét sèng låi vÒ phÝa bªn lμnh. - Thay ®æi ®é −ìn th¾t l−ng: cã thÓ thÊy cét sèng th¾t l−ng th¼ng vμ ®é cong bÞ xo¸ ®i. - Cøng cét sèng: cho ng−êi bÖnh cói ra tr−íc vμ −ìn ra sau kh«ng gËp khíp gèi, kho¶ng c¸ch gi÷a ®Çu ngãn tay vμ mÆt ®Êt gióp ta x¸c ®Þnh mäi sù thay ®æi vÒ ®é cøng cña cét sèng. C¸c ®éng t¸c nghiªng sang bªn ph¶i hoÆc bªn tr¸i vμ xoay ng−êi còng bÞ giíi h¹n vμ ®au. d) DÊu hiÖu thÇn kinh chi d−íi - Rèi lo¹n c¶m gi¸c: gi¶m c¶m gi¸c hay mÊt c¶m gi¸c ë nh÷ng vïng thuéc sù ph©n bè cña d©y thÇn kinh h«ng, ®Þnh khu rèi lo¹n c¶m gi¸c thay ®æi tuú theo rÔ thÇn kinh bÞ tæn th−¬ng. - §au d©y thÇn kinh h«ng L5: ®au mÆt ngoμi ®ïi, mÆt tr−íc ngoμi c¼ng ch©n, mu bμn ch©n vμ ngãn c¸i. 48 - §au d©y thÇn kinh h«ng S1: ®au mÆt sau ®ïi, phÇn sau hay phÇn sau - ngoμi c¼ng ch©n vμ bê ngoμi bμn ch©n. - Rèi lo¹n vËn ®éng: + LiÖt nhÑ khi duçi vμ gÊp bμn ch©n. DÊu hiÖu nμy ®−îc ph¸t hiÖn khi ng−êi bÖnh ®i theo c¸ch kiÔng ch©n. + Gi¶m tr−¬ng lùc c¬ vμ cã dÊu hiÖu h¹ nÕp m«ng bªn tæn th−¬ng. - Rèi lo¹n dinh d−ìng ë c¸c c¬ cña bông ch©n vμ ®ïi, dÇn dÇn g©y teo c¬. 4. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt a) §au gãc cïng - chËu: do h− biÕn khíp cïng - chËu. - §au lan xuèng däc theo mÆt sau ®ïi vμ xuèng thÊp h¬n. - Cã ®iÓm ®au t−¬ng øng víi khíp cïng - chËu. b) §au gãc chËu - ®ïi: do tæn th−¬ng cña khíp chËu - ®ïi (khíp h¸ng). - §au kh«ng v−ît qua khíp gèi. - Cã rèi lo¹n cö ®éng khíp h¸ng. c) §au d©y thÇn kinh kh¸c ë chi d−íi - §au ë mÆt tr−íc ®ïi. - §au ®ïi - da (®au ®ïi dÞ c¶m): cã dÊu hiÖu ®au ë mÆt ngoμi ®ïi kÌm dÊu hiÖu dÞ c¶m. - Rèi lo¹n tuÇn hoμn ë chi d−íi: gÆp trong bÖnh x¬ cøng ®éng m¹ch, gi·n tÜnh m¹ch, viªm nghÏn tÜnh m¹ch. 49 5. §iÒu trÞ a) §iÒu trÞ néi khoa - Giai ®o¹n cÊp tÝnh: trong giai ®o¹n ®Çu tiªn cña bÖnh ng−êi ta ¸p dông c¸c biÖn ph¸p sau: + BÊt ®éng: nghØ ng¬i tuyÖt ®èi trªn gi−êng. + Dïng thuèc gi¶m ®au: dïng c¸c thuèc salicylat, phenacitin hoÆc phenylbutazon. Chó ý: kh«ng dïng lo¹i thuèc morphin, codein. + Vitamin B kh«ng cã hiÖu qu¶ râ rÖt. + KÐo ®èt sèng: cã thÓ lμm bÖnh thuyªn gi¶m. - Giai ®o¹n m¹n tÝnh: + T¾m n−íc nãng vμ n−íc kho¸ng. + Xoa bãp phèi hîp víi liÖu ph¸p vËn ®éng: lóc ®Çu, ng−êi bÖnh vËn ®éng thô ®éng; sau ®ã chuyÓn sang tËp chñ ®éng khi dÊu hiÖu ®au gi¶m. b) §iÒu trÞ phÉu thuËt: ¸p dông ®èi víi c¸c thÓ bÖnh: - ThÓ liÖt c¸c c¬ c¼ng ch©n. - ThÓ m¹n tÝnh cã dÊu hiÖu ®au d©y thÇn kinh h«ng d÷ déi mμ ®iÒu trÞ néi khoa kh«ng cã kÕt qu¶. BÖnh ®éng kinh 1. §Þnh nghÜa BÖnh ®éng kinh lμ héi chøng kÞch ph¸t m¹n tÝnh, cã ®Æc ®iÓm lμ nh÷ng c¬n co giËt hoÆc kh«ng co giËt kÌm theo hiÖn t−îng gi¶m hoÆc 50 mÊt ý thøc vμ ®«i khi t¨ng ho¹t ®éng cña hÖ thÇn kinh dinh d−ìng. 2. Nguyªn nh©n g©y bÖnh Cã hai lo¹i ®éng kinh víi nguyªn nh©n kh¸c nhau: a) §éng kinh kh«ng râ nguyªn nh©n §éng kinh kh«ng cã nguyªn nh©n ®−îc x¸c ®Þnh hoÆc kh«ng cã tæn th−¬ng ë n·o. §éng kinh di truyÒn: tÝnh chÊt di truyÒn cña ®éng kinh kh«ng râ nguyªn nh©n ®· ®−îc x¸c nhËn qua nh÷ng rèi lo¹n chøc n¨ng ë n·o cña cha mÑ ng−êi bÖnh. b) §éng kinh triÖu chøng: do nguyªn nh©n g©y bÖnh râ rμng vμ ®−îc x¸c ®Þnh hoÆc do tæn th−¬ng n·o. - BÖnh n·o: + U n·o (kÓ c¶ u lao ë n·o), ¸p xe n·o. + ChÊn th−¬ng sä n·o: ®éng kinh x¶y ra do ch¶y m¸u ®éng m¹ch n·o gi÷a, do lón x−¬ng Ðp vμo n·o, do sÑo xuÊt hiÖn vμi th¸ng sau chÊn th−¬ng nhÑ nh− ®ông giËp n·o. + ChÊn th−¬ng s¶n khoa hoÆc bÖnh n·o trÎ em. - BÖnh toμn th©n cã ¶nh h−ëng tíi n·o hoÆc ®Þnh vÞ ë n·o. + Rèi lo¹n tuÇn hoμn: ®éng kinh khu tró cã thÓ x¶y ra trong c¸c bÖnh nh− nhòn n·o, t¾c m¹ch n·o. 51 BÖnh n·o cã thÓ lan to¶ ë ng−êi bÖnh huyÕt ¸p cao, trong ®ã cã thiÕu m¸u n·o côc bé cÊp tÝnh. + NhiÔm ®éc: do nhiÔm ®éc r−îu, nhiÔm ®éc insulin, nhiÔm ®éc carbon oxyd, nhiÔm ®éc Pb (ch×) hoÆc Hg (thuû ng©n). + NhiÔm khuÈn: c¸c bÖnh nhiÔm khuÈn cÊp tÝnh cã thÓ g©y c¬n co giËt ë trÎ nhá do hËu qu¶ cña sèt cao hoÆc do tæn th−¬ng n·o trong bÖnh viªm n·o. + Rèi lo¹n chuyÓn ho¸: ®éng kinh cã thÓ gÆp trong c¸c bÖnh t¨ng urª m¸u (thuéc ph¹m vi bÖnh n·o t¨ng huyÕt ¸p), bÖnh gi¶m glucose m¸u (do tiªm insulin). 3. Hoµn c¶nh xuÊt hiÖn §éng kinh kh«ng cã nguyªn nh©n th−êng khëi ph¸t lóc cßn bÐ hoÆc ë tuæi thanh niªn. Cã thÓ nªu lªn hoμn c¶nh xuÊt hiÖn c¸c c¬n ®éng kinh mét c¸ch kh¸i qu¸t nh− sau: - ë trÎ em: do chÊn th−¬ng s¶n khoa, viªm n·o, nghÏn tÜnh m¹ch n·o. - ë thanh niªn: ®éng kinh th−êng kh«ng râ nguyªn nh©n. - ë ng−êi lín: do u n·o, nghiÖn r−îu, chÊn th−¬ng sä n·o, rèi lo¹n m¹ch m¸u n·o. - ë ng−êi cao tuæi: do x¬ cøng ®éng m¹ch n·o, u n·o. 4. TriÖu chøng Ng−êi ta ph©n biÖt hai thÓ bÖnh l©m sμng chñ yÕu nh− sau: 52 a) ThÓ ®éng kinh toμn th©n - C¸c dÊu hiÖu tr−íc c¬n ®éng kinh: + C¸c tiÒn triÖu: thÓ hiÖn c¸c dÊu hiÖu l©m sμng tr−íc khi lªn c¬n (nh− nhøc nöa ®Çu, thay ®æi tÝnh t×nh, ®au d©y thÇn kinh, ®¸nh trèng ngùc, run ch©n tay...). + HiÖn t−îng tho¸ng qua vËn ®éng: chíp m¾t, nghiÕn r¨ng, ch©n tay vËn ®éng nhanh. + HiÖn t−îng tho¸ng qua c¶m gi¸c: c¶m gi¸c r¸t báng, c¶m gi¸c kiÕn bß. + HiÖn t−îng tho¸ng qua gi¸c quan: lo¸ m¾t, ®om ®ãm m¾t, ï tai, ngöi thÊy mïi khÐt, ¨n thÊy vÞ khã chÞu. + HiÖn t−îng tho¸ng qua t©m thÇn: lo l¾ng, c¬n tøc giËn, khi ngñ hay cã giÊc m¬. + HiÖn t−îng tho¸ng qua phñ t¹ng: nÊc, ®¸nh trèng ngùc, buån n«n, ®au ngùc. - C¬n co giËt toμn th©n: xuÊt hiÖn c¬n ®éng kinh, diÔn biÕn theo ba giai ®o¹n: + Giai ®o¹n co cøng: c¬ ch©n tay co cøng, lång ngùc vμ c¬ hoμnh bÊt ®éng ë t− thÕ thë ra g¾ng søc, hμm khÐp chÆt, r¨ng nghiÕn, m¾t trîn ng−îc. + Giai ®o¹n co giËt: cã nh÷ng c¬n giËt ®ét ngét, l−ìi bÞ ®Èy ra ngoμi tõng c¸i nhanh trong khi hμm r¨ng khÝt chÆt, do ®ã ng−êi bÖnh c¾n ph¶i l−ìi. C¸c c¬ mÆt co giËt lμm ng−êi bÖnh nh¨n nhã. Cã hiÖn t−îng t¨ng tiÕt n−íc bät nªn ng−êi bÖnh sïi bät mÐp. 53 C¸c c¬ th¾t (c¬ tr¬n) gi·n ra nªn ng−êi bÖnh cã thÓ ®¸i dÇm (tiÓu tiÖn kh«ng tù chñ). + Giai ®o¹n h«n mª: ng−êi bÖnh bÊt ®éng, chïng gi·n c¬, mÊt c¶m gi¸c vμ mÊt ý thøc. Lóc tØnh dËy, ng−êi bÖnh ®au kh¾p m×nh mÈy vμ ý thøc bÞ u ¸m. b) ThÓ ®éng kinh khu tró: cßn gäi lμ thÓ ®éng kinh Bravais - Jackson, cã c¸c dÊu hiÖu: - Co giËt b¾t ®Çu ë bμn tay, bμn ch©n hoÆc ë mÆt vμ sau lan sang c¸c phÇn bªn c¹nh. - C¬n giËt cã thÓ khu tró ë nöa ng−êi hoÆc lan ra toμn th©n. - Kh«ng mÊt ý thøc. 5. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh X¸c ®Þnh bÖnh ®éng kinh cã thÓ dùa vμo c¸c yÕu tè sau: - C¬n kÞch ph¸t: cã ®Æc ®iÓm: + Co giËt tõng c¬n. + Ng−êi bÖnh cã rèi lo¹n ý thøc. - Cã tæn th−¬ng ë n·o hoÆc bÖnh n·o. - Cã vÕt bÇm tÝm hoÆc vÕt th−¬ng khi ng−êi bÖnh bÞ ng·, cã vÕt c¾n l−ìi. 6. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt CÇn ph©n biÖt víi c¸c bÖnh: - NgÊt: trong chøng ngÊt cã dÊu hiÖu: + Kh«ng cã ®éng t¸c co giËt. + Gi¶m tr−¬ng lùc c¬. 54 + Gi¶m huyÕt ¸p. - BÖnh hysteria: cßn gäi lμ c¬n hysteria (®äc lμ Ýttªri). C¬n hysteria cã ®Æc ®iÓm: + Khëi ®Çu kÐm ®ét ngét. + L−ng cong, c¸c co c¬ kÐm nhÞp nhμng. + Kh«ng cã vÕt c¾n l−ìi. 7. §iÒu trÞ CÇn l−u ý: - Kh«ng ®iÒu trÞ ng−êi bÖnh lóc ®ang c¬n ®éng kinh. - Sau c¬n ®Ó ng−êi bÖnh n»m yªn tÜnh. a) Nguyªn t¾c chung cña viÖc ®iÒu trÞ bÖnh ®éng kinh - Kh«ng tiÕn hμnh ®iÒu trÞ nÕu kh«ng cã chÈn ®o¸n chÝnh x¸c bÖnh. - B¾t ®Çu sö dông mét thø thuèc víi liÒu l−îng t¨ng dÇn cho ®Õn khi cã hiÖu qu¶. - Cã thÓ phèi hîp víi thuèc thø hai, kh«ng ngõng ®ét ngét mét liÖu ph¸p ch÷a trÞ bÖnh ®éng kinh v× cã thÓ g©y ra mét c¬n ®éng kinh liªn tôc. b) C¸c thuèc ®iÒu trÞ - C¸c barbituric: phenobarbital (nh−: gardenal, luminal) lμ thuèc chèng co giËt cã hiÖu qu¶. Cã thÓ cho liÒu l−îng t¨ng dÇn ®Õn 0,4g/24h; mysolin ®−îc dïng víi liÒu l−îng 0,75-1g/24h. - Diphenylhydantoin: dïng liÒu l−îng 0,05-1g/24h (c¸c biÖt d−îc lμ: antisacer, solantyl, dihydan, epanutin). Thuèc diphenylhydantoin dïng ®Ó ®iÒu 55 trÞ thÓ ®éng kinh khu tró cã hiÖu qu¶ h¬n lμ thuèc phenobarbital. Cã thÓ phèi hîp thuèc diphenylhydantoin víi thuèc phenobarbital. - Diazepam (biÖt d−îc: valium): cã thÓ tiªm tÜnh m¹ch chËm víi liÒu l−îng 10mg - 20mg. - C¸c amphetamin: cã thÓ gióp Ých ®Ó chèng hiÖn t−îng trÇm c¶m cña mét sè thuèc ®iÒu trÞ ®éng kinh. c) C¸c biÖn ph¸p kh¸c gióp cho ®iÒu trÞ - TuyÖt ®èi kiªng r−îu. - Cho chÕ ®é ¨n chøa nhiÒu vitamin vμ hoa qu¶. - Tr¸nh c¸c ho¹t ®éng nguy hiÓm nh−: l¸i xe « t«, l¸i xe m¸y. Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm ®èt sèng 1. §Þnh nghÜa Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm ®èt sèng lμ sù låi ra cña nh©n nhÇy cña mét ®Üa liªn ®èt sèng qua mét chç r¸ch cña vßng x¬. ThÓ hay gÆp nhÊt lμ tho¸t vÞ ®Üa ®Öm ®èt sèng th¾t l−ng, biÓu thÞ ra b»ng héi chøng d©y thÇn kinh h«ng do chÌn Ðp vμo c¸c rÔ thÇn kinh. 2. Nguyªn nh©n Nguyªn nh©n g©y nªn bÖnh tho¸t vÞ ®Üa ®Öm ®èt sèng th−êng lμ do chÊn th−¬ng. C¸c rèi lo¹n cã thÓ xuÊt hiÖn ngay tøc th× hoÆc sau mét thêi gian. 56 NghÜ ®Õn tho¸t vÞ ®Üa ®Öm ®èt sèng chØ khi nμo cã héi chøng chÌn Ðp rÔ thÇn kinh hoÆc tuû sèng. Nh©n nhÇy cña mét ®Üa ®Öm liªn ®èt sèng cã thÓ låi qua chç r¸ch cña vßng x¬ ra tr−íc hoÆc ra sau: - Trong tr−êng hîp nh©n nhÇy låi ra tr−íc: tho¸t vÞ ®Üa ®Öm ®èt sèng kh«ng cã triÖu chøng vμ khái tù nhiªn kh«ng cÇn ®iÒu trÞ. - Trong tr−êng hîp nh©n nhÇy låi ra sau: tho¸t vÞ ®Üa ®Öm ®èt sèng cã thÓ kh«ng cã triÖu chøng hoÆc biÓu hiÖn ra b»ng c¸ch chÌn Ðp c¸c rÔ d©y thÇn kinh vμ tuû sèng. 3. TriÖu chøng l©m sµng - Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm ®èt sèng biÓu hiÖn ra b»ng dÊu hiÖu l©m sμng: + §au: ®au ph¸t sinh ë vïng th¾t l−ng - cïng vμ lan ra m«ng, ®ïi, b¾p ch©n. + Rèi lo¹n vËn ®éng ë chi d−íi, gi¶m tr−¬ng lùc c¬ vμ liÖt nhÑ chi d−íi. C¸c biÓu hiÖn triÖu chøng ®Çu tiªn cã thÓ xuÊt hiÖn: + Theo sau mét chÊn th−¬ng ng· ngåi, l−ng ®Ëp vμo vËt cøng r¾n. + Khëi ®Çu trong mét ®éng t¸c ®ét ngét nh− tr−ît ch©n, cói ra phÝa tr−íc. + Trong bÖnh sö cã nh÷ng giai ®o¹n ®au th¾t l−ng b¸o hiÖu. - Quan s¸t ng−êi bÖnh, ta cã thÓ thÊy: + MÊt ®−êng cong th¾t l−ng; cã khi thÊy gï th¾t l−ng, vÑo cét sèng. 57 + ChuyÓn ®éng cña cét sèng gi¶m, c¸c c¬ c¹nh cét sèng c¨ng ë mét bªn vμ cã dÊu hiÖu ®au khu tró ë gÇn mÊu gai phÝa trªn ®Üa ®Öm ®èt sèng bÞ tæn th−¬ng. - DÊu hiÖu LasÌgue d−¬ng tÝnh (xem bμi §au d©y thÇn kinh h«ng). - Gi¶m sót vËn ®éng vμ teo c¬ ë chi d−íi. - Rèi lo¹n c¶m gi¸c ë bμn ch©n, c¼ng ch©n. 4. ChÈn ®o¸n bÖnh theo ®Þnh khu Cã hai vÞ trÝ quan träng cña bÖnh tho¸t vÞ ®Üa ®Öm ®èt sèng mμ chóng ta th−êng gÆp lμ: a) Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm ®èt sèng gi÷a L4 vμ L5 Cã c¸c dÊu hiÖu l©m sμng häc: - Rèi lo¹n c¶m gi¸c ë cæ ch©n vμ ngãn ch©n c¸i. - Rèi lo¹n vËn ®éng: ®éng t¸c gÊp bμn ch©n vμ ngãn c¸i vÒ phÝa mu bμn ch©n bÞ suy yÕu. - Ph¶n x¹ g©n gãt ch©n b×nh th−êng vμ ®èi xøng. b) Tho¸t vÞ ®Üa ®Öm ®èt sèng gi÷a L5 vμ S1 Cã c¸c dÊu hiÖu l©m sμng nh− sau: - Rèi lo¹n c¶m gi¸c ë bê bªn bμn ch©n vμ ba ngãn cuèi. - §éng t¸c duçi bμn ch©n, ngãn ch©n c¸i vμ c¸c c¬ vu«ng bÞ suy yÕu. - Ph¶n x¹ g©n gãt ch©n gi¶m hoÆc mÊt ë bªn tæn th−¬ng. 5. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt - Tæn th−¬ng do chÊn th−¬ng th©n cung ®èt sèng. 58 - Viªm ®èt sèng, lao cét sèng (bÖnh Pott). - Viªm cøng ®èt sèng. - Tæn th−¬ng tho¸i ho¸ cét sèng, ®Æc biÖt lμ bÖnh h− cét sèng hoÆc h− x−¬ng sôn. - DÞ d¹ng ®èt sèng, tr−ît ®èt sèng. 6. §iÒu trÞ a) §iÒu trÞ b¶o tån - N»m nghiªng trªn gi−êng cøng. - Ch−êm nãng t¹i chç trªn vïng th¾t l−ng. - Dïng thuèc salicylat. - KÐo cét sèng. - Ng−êi bÖnh tr¸nh mäi g¾ng søc vμ khi cói ra phÝa tr−íc ph¶i gÊp ®ïi. b) PhÉu thuËt: ®−îc chØ ®Þnh trong c¸c thÓ nÆng cã dÊu hiÖu rèi lo¹n vËn ®éng hoÆc dÊu hiÖu chÌn Ðp tuû sèng (liÖt mÒm hai chi d−íi vμ vÒ sau cã thÓ chuyÓn sang co cøng, mÊt c¶m gi¸c). Nhøc ®Çu 1. Nguyªn nh©n Rèi lo¹n vËn m¹ch trong n·o: th−êng thÊy triÖu chøng nhøc ®Çu trong c¸c bÖnh nhiÔm khuÈn vμ sèt, tr¹ng th¸i thiÕu oxy trong m¸u, nhiÔm ®éc r−îu, nhiÔm ®éc thuèc l¸, tr¹ng th¸i ®ãi. - §au nöa ®Çu: ®au ë mét bªn ®Çu x¶y ra thμnh tõng c¬n. Dïng ergotamin tartrat ®Ó ®iÒu trÞ thö. 59 - BÖnh t¨ng huyÕt ¸p: nhøc ®Çu x¶y ra vμo buæi s¸ng vμ nhøc ®Çu ë vïng chÈm. - Viªm ®éng m¹ch th¸i d−¬ng: ®au ®Çu ë hai bªn. - C¸c nguyªn nh©n ë n·o: bÖnh t¨ng ¸p lùc néi sä, bÖnh u n·o, bÖnh ¸p xe n·o, bÖnh viªm mμng n·o. - C¸c nguyªn nh©n ngoμi sä: viªm xoang, viªm tai gi÷a, viªm x−¬ng chòm, bÖnh glaucome (gl«c«m) ë m¾t. - NhiÔm ®éc c¸c chÊt: r−îu, carbon oxyd, thuèc l¸, thuèc histamin (thuèc histamin g©y nhøc ®Çu mét bªn, gi·n m¹ch nöa ®Çu vμ ch¶y n−íc m¾t). - Nhøc ®Çu sau chÊn th−¬ng sä. 2. ChÈn ®o¸n - Dùa vμo nh÷ng ®Æc ®iÓm cña c¬n nhøc ®Çu ë ng−êi bÖnh, nh−: kiÓu ®au, c−êng ®é vμ vÞ trÝ cña ®au, thêi gian ®au, tû lÖ c¸c c¬n ®au. - Nhøc ®Çu th«ng th−êng kh«ng ph¶i bao giê còng cã mét vÞ trÝ râ mÆc dï nhiÒu khi nhøc ®Çu ë vïng chÈm vμ vïng trªn hè m¾t. - Nhøc ®Çu ®−îc khëi ph¸t vμ t¨ng lªn do tr¹ng th¸i t¨ng xóc c¶m hoÆc lo l¾ng. 3. §iÒu trÞ a) C¸c biÖn ph¸p chung - NghØ ng¬i thÓ lùc vμ t©m thÇn. - Dïng thuèc an thÇn: gardenal, lumival. 60 - Thuèc chèng ®au: kh«ng nªn dïng liªn tôc trong thêi gian dμi. Dïng thuèc acid acetyl salicylic, uèng víi liÒu l−îng 1-3g trong 24 giê. Cã thÓ phèi hîp víi codein (uèng víi liÒu l−îng 0,01- 0,10g trong 24 giê). b) §iÒu trÞ nguyªn nh©n g©y bÖnh: ®iÒu trÞ xo¸ bá nguyªn nh©n khi nguyªn nh©n g©y nhøc ®Çu ®−îc x¸c ®Þnh. Nhøc nöa ®Çu 1. §Þnh nghÜa BÖnh nhøc nöa ®Çu cßn gäi lμ bÖnh Migraine. BÖnh cã ®Æc ®iÓm lμ cã nh÷ng c¬n nhøc ®Çu t¸i håi, cã hay kh«ng cã kÌm theo c¸c rèi lo¹n thÞ gi¸c vμ tiªu ho¸. 2. Nguyªn nh©n - BÖnh mang tÝnh chÊt di truyÒn râ rÖt. Cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc nguyªn nh©n dÞ øng, nguyªn nh©n néi tiÕt hay nguyªn nh©n tiªu ho¸. - Mét sè rèi lo¹n t©m thÇn (nh− mÆc c¶m, tù ti), mét c¶m xóc qu¸ møc cã thÓ g©y ra tr¹ng th¸i c¨ng th¼ng vμ g©y nªn chøng nhøc nöa ®Çu. - Co th¾t c¸c ®éng m¹ch n·o g©y nªn rèi lo¹n thÇn kinh nhÊt thêi cã thÓ dÉn ®Õn c¬n nhøc nöa ®Çu. - Co cøng ph¶n x¹ c¸c c¬ cæ vμ g¸y gãp phÇn t¹o nªn chøng nhøc nöa ®Çu. 61 3. TriÖu chøng l©m sµng - Nhøc nöa ®Çu (cßn gäi lμ ®au nöa ®Çu) th−êng gÆp ë bªn tr¸i. §au cã thÓ liªn tôc, cã tÝnh chÊt ®Ëp vμ ®au t¨ng lªn bëi c¸c cö ®éng cña ®Çu. - C¬n nhøc nöa ®Çu cã kÌm theo dÊu hiÖu toμn th©n, dÔ kÝch ®éng, da xanh t¸i, buån n«n vμ n«n, rèi lo¹n tiªu ho¸. - Cã khi cã dÊu hiÖu ®om ®ãm m¾t tr−íc khi xuÊt hiÖn c¬n ®au ®Çu. Th−êng hay cã dÊu hiÖu sî ¸nh s¸ng, ch¶y n−íc m¾t vμ sung huyÕt kÕt m¹c. Ghi chó: - Lóc hÕt c¬n cã dÊu hiÖu: + Th¶i trõ nhiÒu n−íc tiÓu. + BiÓu hiÖn triÖu chøng d¹ng c¬n hen hoÆc phï m¹ch, lo¹n thÇn kinh chøc n¨ng ë mi m¾t (gäi lμ phï Quinck). - Gi÷a c¸c c¬n: ng−êi bÖnh hoμn toμn khoÎ m¹nh. 4. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt CÇn ph©n biÖt víi bÖnh u n·o hay bÖnh tai biÕn m¹ch m¸u n·o khi cã hai dÊu hiÖu: - Nhøc nöa ®Çu. - LiÖt nöa ng−êi. 5. §iÒu trÞ a) §iÒu trÞ c¬n nhøc nöa ®Çu - Thuèc acid acetyl salicylic: uèng víi liÒu l−îng 1-3g trong 24 giê. - Thuèc ergotamin tartrat: tiªm tÜnh m¹ch víi liÒu l−îng 0,05-0,10mg, mçi tuÇn mét lÇn. 62 - Dïng hçn hîp ergotamin tartrat vμ cafein cã kÕt qu¶ tèt. Ghi chó: + Chèng chØ ®Þnh dïng ergotamin trong c¸c bÖnh nhiÔm khuÈn hay nhiÔm ®éc, bÖnh m¹ch m¸u ngo¹i biªn, x¬ cøng ®éng m¹ch vμnh vμ tr−êng hîp thai nghÐn. + T¸c dông ®éc cña ergotamin cã biÓu hiÖn: c¶m gi¸c kiÕn bß ë chi, ®au c¬, cã kh¶ n¨ng tai biÕn m¹ch m¸u ngo¹i biªn. + Dihydro ergotamin: cã thÓ thay thÕ ergotamin tartrat, víi liÒu l−îng 1mg vμ dïng theo ®−êng uèng. + Cho ngöi oxy trong c¸c c¬n d÷ déi. b) §iÒu trÞ dù phßng - Lμm triÖt to¶ c¬n b»ng c¸c biÖn ph¸p: + T¾m ng©m n−íc nãng. + N»m nghØ trªn gi−êng trong tèi. + Uèng gardenal 0,1g. + NgËm d−íi l−ìi 3mg ergotamin tartrat. + Uèng 0,5g acid acetyl - salicylic. + Ngöi oxy. - Nhøc nöa ®Çu cã thÓ lμ mét bÖnh t©m thÇn - th©n thÓ, do vËy, cã thÓ dïng biÖn ph¸p t©m lý lμ cã c¬ së. BÖnh Parkinson BÖnh Parkinson cßn gäi lμ bÖnh liÖt rung. 63 1. §Þnh nghÜa BÖnh Parkinson lμ bÖnh cã ®Æc ®iÓm: run, cøng c¬ vμ nh÷ng ®éng t¸c chËm ch¹p. 2. Nguyªn nh©n Ng−êi ta ph©n biÖt: - BÖnh Parkinson kh«ng râ nguyªn nh©n. - BÖnh Parkinson thø ph¸t sau viªm n·o. a) BÖnh Parkinson kh«ng râ nguyªn nh©n - Th−êng gÆp ë ng−êi trªn 50 tuæi vμ ®−îc gäi lμ bÖnh Parkinson l·o suy. - Nguyªn nh©n cña bÖnh kh«ng do x¬ cøng ®éng m¹ch vμ ch−a ®−îc biÕt râ. - Sèc c¶m xóc hay chÊn th−¬ng: xuÊt hiÖn vμo lóc khëi ®Çu cña bÖnh vμ ®−îc l−u ý tíi mét rèi lo¹n kÝn ®¸o ®· cã tõ tr−íc. b) BÖnh Parkinson sau viªm n·o - XuÊt hiÖn sau bÖnh viªm n·o mét thêi gian vμi th¸ng hoÆc vμi n¨m. - Cã thÓ gÆp ë ng−êi trÎ tuæi. - BÖnh Parkinson chøng tá r»ng qu¸ tr×nh nhiÔm khuÈn ch−a hÕt h¼n. Ngoμi hai thÓ bÖnh Parkinson chñ yÕu trªn ®©y, ng−êi ta cßn chó ý ®Õn tr¹ng th¸i Parkinson ®Ó chØ nh÷ng th−¬ng tæn cña hÖ thèng ngoμi bã th¸p. Tr¹ng th¸i Parkinson cã thÓ gÆp trong mét sè bÖnh sau: + NhiÔm ®éc: carbon oxyd, thuû ng©n (Hg), thuèc barbituric. 64 + ThiÕu oxy trong tÕ bμo n·o (vÝ dô: sau khi th¾t cæ). + Thuèc an thÇn thuéc lo¹i phenothiazin, reserpin. + C¸c bÖnh cña hÖ thÇn kinh trung −¬ng nh−: rèi lo¹n m¹ch m¸u n·o, chÊn th−¬ng sä. C¸c bÖnh nμy g©y ra mét sè rèi lo¹n ngoμi bã th¸p. 3. TriÖu chøng l©m sµng a) Thêi kú b¾t ®Çu - BÖnh b¾t ®Çu ©m Ø cho tíi møc run. - C¸c ®éng t¸c chËm ch¹p. - NÐt mÆt tr¬ lú (v« c¶m). b) Thêi kú toμn ph¸t - Run c¸c ngãn tay khi nghØ ng¬i (gäi lμ run thÓ tÜnh). HiÖn t−îng run gi¶m ®i khi cã ®éng t¸c cã ý thøc vμ t¨ng lªn trong tr¹ng th¸i c¶m xóc. HiÖn t−îng run ngãn tay mÊt ®i trong khi ngñ. - Cøng c¬: + T¨ng tr−¬ng lùc c¬ nªn ®éng t¸c tù chñ cña ng−êi bÖnh gÆp khã kh¨n. + T¨ng tr−¬ng lùc c¬ ngoμi bã th¸p cã tÝnh chÊt lan to¶ vμ cã xu h−íng cè ®Þnh c¸c t− thÕ. + Cã sù t¨ng gi¶m cña tr−¬ng lùc c¬ qua c¸c cö ®éng thô ®éng cña c¼ng tay vμ c¸nh tay. + C¬ lùc h÷u ý kh«ng gi¶m râ rÖt, c¸c ph¶n x¹ t− thÕ t¨ng lªn. - VÎ mÆt tr¬ lú: c¸c c¬ ë mÆt bÊt ®éng vμ vÎ 65 mÆt ®ê ®Én, m¾t mê vμ ch¶y n−íc m¾t, t¨ng tiÕt n−íc bät nªn cã hiÖn t−îng n−íc bät øa ra ë mÐp. - Cö ®éng chËm ch¹p. - MÊt c¸c ®éng t¸c tù ®éng vμ phèi hîp (vÝ dô: khi ®i kh«ng vung vÈy tay), d¸ng ®i véi v·, thÓ hiÖn qua hiÖn t−îng ng−êi bÖnh ®i tõng b−íc nhá nhanh vμ th©n cói ra phÝa tr−íc. Ng−êi bÖnh gÆp khã kh¨n khi xoay ng−êi ë trªn gi−êng vμ ®øng dËy cã khi bÞ ng·. - Lóc ®Çu, lêi nãi chËm, sau ®ã trë thμnh nãi khã vμ nhanh. - Tr¹ng th¸i t©m thÇn cña ng−êi bÞ bÖnh Parkinson vÉn ®−îc gi÷ nguyªn vÑn. Ghi chó: Trong bÖnh Parkinson sau viªm n·o, c¸c rèi lo¹n trÝ tuÖ cã thÓ nÆng lªn, t¨ng tr−¬ng lùc c¬, run ngãn tay cã thÓ kh«ng xuÊt hiÖn v× dÊu hiÖu liÖt rung kh«ng cã "rung". 4. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh - ThÓ kh«ng râ nguyªn nh©n: gÆp ë ng−êi tõ 50 tuæi trë lªn. - Run ngãn tay khi nghØ ng¬i vμ cã ®éng t¸c bÎ vôn liªn tôc (gäi lμ ®éng t¸c vª thuèc lμo), nÐt mÆt tr¬ lú. - D¸ng ®i véi v·, hiÖn t−îng cøng c¬ thay ®æi khi lμm c¸c cö ®éng tù ®éng. 5. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt - X¬ cøng ®éng m¹ch r¶i r¸c: 66 + Run h÷u ý. + Rung giËt nh·n cÇu. - Run l·o suy: + DÊu hiÖu run tay t¨ng lªn khi cö ®éng h÷u ý. + Kh«ng cã dÊu hiÖu cøng c¬. - X¬ cøng ®éng m¹ch n·o: + MÊt trÝ. + Cã c¬n ®ét quþ x¶y ra tr−íc. 6. TiÕn triÓn TiÕn triÓn tèt hay xÊu cña bÖnh phô thuéc phÇn lín vμo viÖc ch¨m sãc ng−êi bÖnh tõ giai ®o¹n tμn tËt. 7. §iÒu trÞ a) §iÒu trÞ toμn th©n - LiÖu ph¸p t©m lý: + Ng−êi bÖnh cè g¾ng duy tr× mäi ho¹t ®éng cña b¶n th©n. + Tr¸nh mäi c¶m xóc lμm cho bÖnh nÆng thªm. - Xoa bãp vμ thùc hiÖn c¸c cö ®éng thô ®éng cã t¸c dông tèt ®èi víi cøng c¬. b) §iÒu trÞ ®Æc hiÖu - Dïng thuèc gi¶m ®au vμ thuèc ngñ. - Amphetamin: cã hiÖu qu¶ khi suy nh−îc, liÒu l−îng 10mg x 2 lÇn/24 giê. - Thuèc chèng co th¾t: dïng víi liÒu l−îng t¨ng dÇn. + Atropin sulfat hay scopolamin brom hydrat: 67 dïng liÒu l−îng 0,3-0,4mg/24 giê vμ t¨ng liÒu l−îng dÇn lªn cho tíi møc g©y kh« miÖng vμ rèi lo¹n ®iÒu tiÕt. + Datura stramonium: thuèc lo¹i bét, dïng liÒu l−îng 0,3-0,7g/24 giê hoÆc thuèc lo¹i viªn 0,1g/viªn. Ghi chó: ®Ó lμm gi¶m t¸c dông ®éc h¹i cña c¸c thuèc trªn, cã thÓ dïng thªm thuèc pilocarpin víi liÒu l−îng 0,5 mg/24 giê. - Rabellon: b¾t ®Çu cho uèng 1 viªn/24 giê vμ t¨ng dÇn tíi 3-4 viªn mçi ngμy. - Parpamit: cho dïng liÒu l−îng 20-40mg/24 giê vμ chia lμm 5-6 lÇn ®Ó uèng, b¾t ®Çu uèng liÒu l−îng nhá råi t¨ng dÇn, liÒu tèi ®a: 150mg/24 giê. - Diparcol: dïng víi liÒu l−îng 0,1-0,5mg/24 giê, chia lμm 5-6 lÇn råi t¨ng dÇn cho tíi liÒu tèi ®a h»ng ngμy lμ 2g. - Artane: dïng liÒu l−îng 1-5mg x 3 lÇn/24 giê. c) §iÒu trÞ phÉu thuËt ¸p dông trong tr−êng hîp bÖnh Parkinson nöa ng−êi. Tai biÕn m¹ch m¸u n·o Tai biÕn m¹ch m¸u n·o cïng nghÜa víi ch¶y m¸u n·o, nghÏn m¹ch n·o, t¾c m¹ch n·o, ®ét quþ n·o. 1. §Þnh nghÜa Tai biÕn m¹ch m¸u n·o lμ nh÷ng tæn th−¬ng 68 g©y ra do mét tæn th−¬ng cña m¹ch m¸u n·o, ®«i khi ë ngoμi n·o, tiÕn triÓn trong thêi gian ng¾n ®Õn nh÷ng héi chøng thÇn kinh nhÑ hoÆc nÆng vμ cã kh¶ n¨ng håi phôc. 2. Nguyªn nh©n C¸c thÓ bÖnh cña tai biÕn m¹ch m¸u n·o cã nguyªn nh©n kh¸c nhau. a) Ch¶y m¸u n·o - X¬ cøng ®éng m¹ch, cã khi x¬ cøng ®éng m¹ch kÌm t¨ng huyÕt ¸p. - U n·o. - ChÊn th−¬ng sä. - Xóc c¶m, g¾ng søc (nh−: ho, n«n...) lμ nh÷ng yÕu tè khëi ph¸t. Ch¶y m¸u th−êng x¶y ra ë trong ®éng m¹ch n·o gi÷a, ë bªn tr¸i h¬n lμ ë bªn ph¶i. b) NghÏn m¹ch n·o - X¬ cøng ®éng m¹ch. - NhiÔm ®éc ch× (Pb) m¹n tÝnh. - Suy tim, t¨ng hång cÇu. NghÏn mét ®éng m¹ch g©y ra nhåi m¸u kÌm nhòn vïng n·o ®−îc t−íi m¸u. c) T¾c m¹ch n·o - BÖnh tim tr¸i nh− hÑp lç van hai l¸, viªm mμng trong tim chËm: gÆp ë ng−êi trÎ tuæi. - Nhåi m¸u c¬ tim, bÖnh rung nhÜ thÊt: gÆp ë ng−êi lín tuæi. 69 T¾c m¹ch n·o do côc m¸u ®«ng (hoÆc do mì, do h¬i) bÝt ®éng m¹ch n·o l¹i vμ g©y ra nhåi m¸u n·o. NÕu côc m¸u ®«ng bÞ nhiÔm khuÈn th× cã thÓ h×nh thμnh ¸p xe n·o. d) ThiÕu m¸u n·o côc bé nhÊt thêi - Do thu hÑp lßng c¸c m¹ch m¸u ngoμi n·o, nh−: trong bÖnh hÑp lßng ®éng m¹ch c¶nh trong, t¾c ®éng m¹ch d−íi ®ßn. - T¾c m¹ch do c¸c m¶nh rÊt nhá cña c¸c m¶ng v÷a ®éng m¹ch ë trong hoÆc ë ngoμi n·o. - ThiÕu m¸u nÆng, t¨ng hång cÇu. - Gi¶m glucose m¸u. 3. TriÖu chøng BÖnh c¶nh l©m sμng cña tai biÕn m¹ch m¸u n·o lμ mét ®ét qôy cã hoÆc kh«ng kÌm theo liÖt nöa ng−êi. TriÖu chøng l©m sμng nh− sau: a) DÊu hiÖu b¸o tr−íc: Ýt khi cã, cã thÓ ch¶y m¸u n·o kÌm mét vμi ®éng t¸c co giËt. T¾c m¹ch n·o bao giê còng b¾t ®Çu mét c¸ch ®ét ngét. b) Thêi gian h«n mª: nÕu thêi gian h«n mª kÐo dμi qu¸ 48 giê th× tiÕn triÓn cña bÖnh th−êng xÊu. - MÆt ®á. - §ång tö kh«ng ph¶n øng víi ¸nh s¸ng, ph¶n x¹ gi¸c m¹c mÊt. - Thë khß khÌ, dÇn dÇn xuÊt hiÖn nhÞp thë Cheyne - Stokes lμm cho bÖnh tiÕn triÓn xÊu. 70 H« hÊp Çm Ü vμ cã biªn ®é lín Ngõng thë 10-30 gi©y, ñ µ Chu tr×nh b¾t ®Çu l¹i NhÞp thë Cheyne - Stokes NhÞp thë Cheyne - Stokes lμ mét thÓ khã thë kÞch ph¸t, xuÊt hiÖn vμo lóc ng−êi bÖnh thiÕp ngñ: sau mét thêi gian ngõng thë vμo kho¶ng 30 gi©y, nhÞp thë xuÊt hiÖn l¹i, dÇn dÇn trë nªn thë s©u h¬n ®Ó l¹i tiÕp tôc thë n«ng dÇn cho ®Õn khi x¶y ra mét thêi kú ngõng thë míi. Ng−êi bÖnh ngñ gμ trong lóc ngõng thë vμ tØnh l¹i Ýt nhiÒu trong c¸c giai ®o¹n thë. - NhiÖt ®é t¨ng. c) DÊu hiÖu thÇn kinh - Th−êng xuÊt hiÖn liÖt nöa ng−êi vμ rèi lo¹n lêi nãi. - Cã thÓ thÊy liÖt phèi hîp m¾t vμ ®Çu, liÖt mÆt. - Ph¶n x¹ g©n gi¶m do sèc thÇn kinh. - Ph¶n x¹ gan bμn ch©n: duçi ë bªn liÖt (dÊu hiÖu Babinski d−¬ng tÝnh). 4. TiÕn triÓn - Tr−êng hîp th−¬ng tæn Ýt quan träng: ng−êi bÖnh sèng sãt vμ c¸c rèi lo¹n thÇn kinh thuyªn 71 gi¶m. Kh¶ n¨ng vËn ®éng håi phôc tèt ë chi d−íi h¬n lμ ë chi trªn. Cßn l¹i dÊu hiÖu cøng vμ rung vÒ mét chi hoÆc mét bªn ng−êi, rèi lo¹n lêi nãi cßn tån t¹i. - Mét sè Ýt tr−êng hîp cã sù thuyªn gi¶m hoμn toμn. - Tr−êng hîp tiÕn triÓn xÊu cã c¸c dÊu hiÖu: h«n mª kÐo dμi, sèt cao, m¹ch vμ nhÞp thë t¨ng dÇn. Ng−êi bÖnh cã thÓ tö vong do viªm phÕ qu¶n - phæi hoÆc do nhiÔm khuÈn ®−êng tiÕt niÖu. 5. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh Dùa vμo c¸c dÊu hiÖu l©m sμng häc sau ®©y: - XuÊt hiÖn ®ét ngét c¸c rèi lo¹n thÇn kinh, mÊt ng«n ng÷ nhÑ, rèi lo¹n khu tró vÒ vËn ®éng vμ c¶m gi¸c hoÆc liÖt nöa ng−êi, h«n mª. - Lóc ®ang bÞ bÖnh: th−êng x¶y ra nhøc ®Çu, cã thÓ kÌm theo dÊu hiÖu ph¶n øng mμng n·o vμ co giËt, n«n. 6. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt CÇn ph©n biÖt víi c¸c bÖnh: - Co th¾t m¹ch m¸u n·o: + Kh«ng cã h«n mª. + DÊu hiÖu thÇn kinh xuÊt hiÖn trong thêi gian ng¾n. + Xanh t¸i. - Chøng ®ê ®Én sau c¬n ®éng kinh: + C¾n vμo l−ìi. 72 + Kh«ng cã liÖt nöa ng−êi. + Cã thÓ bÞ ®ét qôy trong khi lªn c¬n. - Viªm mμng n·o vμ viªm n·o. - ¸p xe n·o: cã tr¹ng th¸i nhiÔm khuÈn vμ cã æ nhiÔm khuÈn ë tai, ë da hoÆc ë phæi. - U n·o: + LiÖt nöa ng−êi. + DÊu hiÖu t¨ng ¸p lùc sä n·o. - C¶m n¾ng: cã dÊu hiÖu say n¾ng trong tiÒn sö bÖnh. 7. §iÒu trÞ a) §iÒu trÞ tai biÕn m¹ch m¸u n·o - N»m nghØ tuyÖt ®èi. - Cho ¨n b»ng th×a hoÆc b»ng èng th«ng cao su. - CÇn thay ®æi t− thÕ th−êng xuyªn ®Ó tr¸nh tæn th−¬ng loÐt ë phÇn mÒm vμ tr¸nh viªm phæi do ø m¸u khi n»m l©u dμi. - Hót ®êm d·i ®Ó lμm th«ng ®−êng thë khi cã nhiÒu dÞch tiÕt g©y khã thë. - B¶o ®¶m c¸c khíp kh«ng bÞ cè ®Þnh ë t− thÕ xÊu. - Thuèc an thÇn barbituric, kh«ng dïng morphin. - Thuèc kh¸ng sinh: dïng ®Ó ®iÒu trÞ vμ ®Ò phßng nhiÔm khuÈn. - T¨ng ¸p lùc néi sä: cã thÓ chäc èng sèng th¾t l−ng ®Ó lÊy ra mét l−îng dÞch n·o tuû ®ñ ®Ó hÕt triÖu chøng nhøc ®Çu. Kü thuËt nμy chØ ®−îc thùc hiÖn ë c¬ së y tÕ chuyªn khoa. 73 b) §iÒu trÞ c¸c di chøng - Xoa bãp vμ vËn ®éng thô ®éng c¸c c¬ bÞ liÖt: cÇn ®éng viªn ng−êi bÖnh cè g¾ng cö ®éng c¸c c¬ liÖt. - §Ó ng−êi bÖnh ngåi dËy cã chç dùa l−ng víi thêi gian t¨ng dÇn. - TËp ®i sím nÕu cã thÓ. Viªm d©y thÇn kinh 1. Nguyªn nh©n C¸c nguyªn nh©n th−êng gÆp lμ: - ChÊn th−¬ng trùc tiÕp: ®ông giËp, kÐo, Ðp, tiªm thuèc vμo c¬ b¾p qu¸ s©u. - NhiÔm ®éc: th−êng g©y viªm nhiÔm d©y thÇn kinh. - L¹nh: gÆp liÖt mÆt do l¹nh. 2. TriÖu chøng l©m sµng a) §au: nh÷ng cö ®éng g©y c¨ng hay Ðp d©y thÇn kinh ®Òu g©y ®au. Ngoμi ra, d©y thÇn kinh cßn c¶m thô víi ®éng t¸c Ên m¹nh vμo c¸c ®iÓm xuÊt lé. VÝ dô: C¸c ®iÓm Walleix ®èi víi chøng ®au d©y thÇn kinh h«ng (xem bμi §au d©y thÇn kinh h«ng). b) C¸c rèi lo¹n c¶m gi¸c: cã rèi lo¹n c¶m gi¸c ë khu vùc do d©y thÇn kinh bÞ th−¬ng tæn chi phèi. c) Rèi lo¹n vËn ®éng: cã hiÖn t−îng gi¶m c¬ 74 lùc ®¬n thuÇn ®Õn hiÖn t−îng liÖt c¸c c¬ ®−îc ph©n bè t¸c dông cña thÇn kinh. - C¬ duçi th−êng bÞ tæn th−¬ng nhiÒu h¬n c¬ gÊp. - C¸c ph¶n x¹ g©n cã liªn quan gi¶m hoÆc mÊt. - Cã teo c¬ vμ nh÷ng rèi lo¹n vËn m¹ch ë da. - Da l¹nh hay xanh tÝm. - Co cøng cã thÓ tiÕp theo liÖt. 3. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt CÇn ph©n biÖt víi: - BÖnh khíp: + §au c¸c khíp. + C¸c cö ®éng bÞ giíi h¹n vμ teo c¬. + Kh«ng cã rèi lo¹n c¶m gi¸c. - Kh«ng chÈn ®o¸n lμ viªm d©y thÇn kinh khi nμo cã ph¶n x¹ g©n d−¬ng tÝnh vμ cßn nguyªn vÑn m¹ch m¸u ë trong vïng bÞ th−¬ng tæn. 4. §iÒu trÞ - §iÒu trÞ nguyªn nh©n g©y bÖnh. - Dïng thuèc: vitamin B1 vμ B12, thuèc gi¶m ®au. - NghØ ng¬i vμ tr¸nh co cøng khíp, cè g¾ng thùc hiÖn c¸c ®éng t¸c chñ ®éng. Viªm nhiÒu d©y thÇn kinh 1. §Þnh nghÜa Viªm nhiÒu d©y thÇn kinh lμ bÖnh viªm c¸c 75 d©y thÇn kinh ngo¹i biªn cÊp tÝnh hay b¸n cÊp r¶i r¸c, hai bªn vμ ®èi xøng, t¸c ®éng chñ yÕu ®Õn c¸c ph¶n x¹ cña tø chi, g©y ra c¸c rèi lo¹n c¶m gi¸c vμ vËn ®éng. 2. Nguyªn nh©n - ThiÕu vitamin, nhÊt lμ thiÕu vitamin B1 (thiamin), tª phï, rèi lo¹n ruét, thai nghÐn. - ChuyÓn ho¸: c¸c bÖnh do chuyÓn ho¸ nh− bÖnh ®¸i th¸o ®−êng, bÖnh thiÕu m¸u ¸c tÝnh, bÖnh gout (gót), suy mßn do bÖnh lao. - BÖnh nhiÔm ®éc: nhiÔm ®éc r−îu kÌm thiÕu vitamin B1, nhiÔm ®éc ch× (Pb), nhiÔm ®éc thuèc emetin. - BÖnh nhiÔm khuÈn: bÖnh cóm, bÖnh sèt rÐt, bÖnh uèn v¸n, bÖnh lËu, bÖnh phong (hñi), bÖnh b¹ch hÇu. Ghi chó: viªm nhiÒu d©y thÇn kinh do nhiÔm ®éc r−îu chñ yÕu gÆp ë ng−êi lín. ë trÎ em, viªm nhiÒu d©y thÇn kinh th−êng do bÖnh b¹ch hÇu g©y nªn. 3. TriÖu chøng Cã nh÷ng rèi lo¹n thÇn kinh sau ®©y: a) Rèi lo¹n c¶m gi¸c - Phèi hîp c¶m gi¸c ®au vμ báng ë bμn ch©n, ®au t¨ng lªn vÒ ban ®ªm. Ng−êi bÖnh thÊy triÖu chøng ®au khi bÞ Ðp vμo th©n thÇn kinh. - Rèi lo¹n c¶m gi¸c ë ngo¹i biªn: t¨ng triÖu chøng ®au, c¶m gi¸c gi¶m hoÆc mÊt toμn bé. 76 - MÊt c¶m gi¸c t− thÕ nªn ng−êi bÖnh mÊt th¨ng b»ng t− thÕ. b) Rèi lo¹n vËn ®éng - Cã thÓ bÖnh b¾t ®Çu b»ng rèi lo¹n vËn ®éng. - C¸c rèi lo¹n nμy cã thÓ dÉn tíi liÖt hoμn toμn c¸c c¬ duçi bμn tay, sau ®ã dÉn tíi liÖt c¸c c¬ c¼ng ch©n tr−íc. - LiÖt nhÏo hai ch©n vμ kÌm hiÖn t−îng teo c¬. c) Rèi lo¹n ph¶n x¹ Ph¶n x¹ g©n vμ ph¶n x¹ da gi¶m, ®«i khi mÊt ph¶n x¹. d) Rèi lo¹n vËn m¹ch - Sung huyÕt da, råi chuyÓn xanh tÝm. - Rèi lo¹n dinh d−ìng da. 4. C¸c thÓ bÖnh theo nguyªn nh©n a) Viªm nhiÒu d©y thÇn kinh do nghiÖn r−îu: thiÕu vitamin B1 lμ yÕu tè chñ yÕu cña nguyªn nh©n g©y bÖnh. TriÖu chøng l©m sμng cã thÓ gÆp: - §au ë hai chi d−íi. - Rèi lo¹n khi ng−êi bÖnh b−íc ®i do liÖt c¸c c¬ phÝa tr−íc vμ ngoμi c¼ng ch©n (gäi lμ dÊu hiÖu ch©n rò). - Cã tæn th−¬ng c¸c c¬ duçi ë hai chi trªn (gäi lμ dÊu hiÖu bμn tay thâng). - MÊt ph¶n x¹ g©n kh«ng cã dÊu hiÖu Babinski. - Cã thÓ liÖt hai chi d−íi, gÆp trong tr−êng hîp bÖnh nÆng. 77 - Cã thÓ thÊy rèi lo¹n t©m thÇn kÌm dÊu hiÖu mÊt ®Þnh h−íng, hay quªn. - Th−êng cã dÊu hiÖu cña x¬ gan. b) Viªm nhiÒu d©y thÇn kinh do bÖnh ®¸i th¸o ®−êng, triÖu chøng l©m sμng cã thÓ gÆp: - Th−¬ng tæn chñ yÕu ë hai chi d−íi g©y nªn mÊt ph¶n x¹ g©n b¸nh chÌ. - Cã rèi lo¹n c¶m gi¸c ë hai chi d−íi, chñ yÕu lμ gi¶m ®au, gi¶m c¶m gi¸c vμ gi¶m nhiÖt ®é. - Rèi lo¹n thÇn kinh thùc vËt: cã c¸c dÊu hiÖu nh− ra nhiÒu må h«i, nhÞp tim nhanh, gi¶m huyÕt ¸p t− thÕ ®øng. - Cã thÓ gÆp rèi lo¹n c¸c c¬ th¾t l−ng vμ rèi lo¹n sinh dôc. - Rèi lo¹n dinh d−ìng: cã rèi lo¹n dinh d−ìng ë c¸c ®Çu ngãn ch©n do hai nguyªn nh©n. + Do thiÕu m¸u côc bé, g©y nªn bëi t¾c ®éng m¹ch. + Do thÇn kinh, dinh d−ìng. c) Viªm nhiÒu d©y thÇn kinh do bÖnh b¹ch hÇu, triÖu chøng l©m sμng cã thÓ gÆp: - §Çu tiªn: liÖt thÓ mi kÌm rèi lo¹n ®iÒu tiÕt nªn g©y ra rèi lo¹n nh×n gÇn. - TiÕp theo: cã thÓ thÊy liÖt nhÑ hai chi d−íi kÌm rèi lo¹n c¶m gi¸c. d) Viªm nhiÒu d©y thÇn kinh do nhiÔm ®éc arsen (arsenic), triÖu chøng l©m sμng cã thÓ gÆp: - §au: triÖu chøng ®au rÊt m¹nh. 78