🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Bí mật cung đình Ebooks Nhóm Zalo .... .., " DOAN VAN THONG BI MAT• CUNG DINH I LOI 6101 THIEO• ? " .' ., COfi "Hfi XOfiT BfI" Sau khi cudn BOI VUA CHUA mQt cudn sach dztf/c tae gitlBOAN VAN THONG bien sOf;ln cong phu mo ttl vj cUQc diJi cua cac vua chUa tren thlgiiJi dztf/c xudt bdn,/ Nhiju dQc gid van con mong mi)i dztf/c bilt them nhiju h(}fl nfla vj nhilng gi t1ii xdy ra iJ chdn cung dink, nhilng nmddy quyjn blc xzta nay. Tac gid BoAN VAN THONG dli titp 4tc sztu tq,p them cae tzt li~u lich sit dijc bi~t tit cd df;li din nay ttltilp 4tc giJi din quy vi dQc gid mQt tM tai ddy If;llung http dan vj cae ong hoang ba chua iJ khiip nm tren thl gim. Nhilng bim(j,t trong chdn tham cung dztf/c ldn 1Zlf!t IQ ra qua cae chang nhan, cac tai li~u va hinh dnh trung thl!c nhdtma tac gid t1ii bi) cong sztu tdm bien sOf;ln~ Nha xudt bdnD41 NAM xin han hf;lnh gim thi~u din quy dQc gid cuon sach: Hi M!T CUNG DiNK MQt cudn sach yilt vj lich sit, vj di'Ji sdng rieng tzt cua cae bq,c atvzt(}flg, cac ong hoang ba chua,cac con vua chau chua, tit cd dr,ti din nay iJ chdn cung dinh ma nhi~u ngztili chzta bitt din.. " It!' ., NHA XUAT BAN B~I NAM ill ..... ., Lal MO DAD BiM!T CUNG DiNH t~p trung mQt s610n tit li~u ve cUQC s6ng vang son va d~y quyen 111c ciia cac vua chUa, Nu hoang, cac vi nguyen thii qu6c gia. Nhung cUQc s6ng gy luan luan dUQc bao phu, che d~y bCii nhung bac tltong thanh, nhung toa nha to 16n d6 sQ kin c6ng cao tltong v6i hang ngan ng11 liim quan canh gac bao v~ da ngan cach h~n v6i dan chung. Thy nhien, qua thoi gian, qua nhung tit li~u Itch sit quy gia va nhgt la tU nhung tit li~u s6ng cua nhung nguoi dff tUng Ci trong cung vua, nhung nguoi c6 dUQc di~u ki~n (1 gh cac .ong hoang, ba chua, nguoi dan dff ph~n nao bi€tdUQc s11 tMt xay ra Ci ngay sau Ti't Cgm Thanh, ndi cung vang di~n ngQc, cac hoang cung tU c6 d~i d€n nay. CUQc s6ng cua cac vua chua, Nu hoang, cac ChU Tich nu6c, cac T6ng th6ng, nhUng ong vua thoi nay khang ngai s11 th~t ra sao? C6 phiii hQ haan toan la nhung nguoi dung nghla ciia 2 chu Thien Ti't, cac ba hoang c6 phiii hoan toan Ia nhung b~c M§u Nghi Thien H~? Cac chang nhan cua thoi d~i c6 kha nhieu. HQ la nhung ngltoi dff damn6i len s11th~thay vi€tl~i nhung gi dff m~t thgy tai nghe, dff tUng s6ng ngay trong ch6n hoang cung, ben c~nh cac vua chua, hoa nh~p vao doi s6ng cua Hoang gia, hQ la nhung dl;li di~n n6i b~c s6ng th11c nhu baa Le Figaro dff tUng c6ng hi€ndQc gia nhung tltli~u hgp d§n Ci ch6n cung dinh nha Thanh thoi Tit Hi Thai H~u. Nhung gi dUQc gQi la bi m~t (1 IV nguCIi dan ba day s~e mau va quy~n l1;Ce nay phan Ian dUQe tie't lQ bai mQt no tl (mQt trong s6 nhung no tl than e~n nha't eua TUHi Thai H~u - nguCIi no tl nay dli qua dCli vao dau nhung nam eua th~p men 50). Nhung ttllii$u quy gia qua lCli k€va bUt tti eua ba dli dUQe thu thanh va ehvp anh l~i. Ngay nhu dling sauTitCa'mThanh eua CQng Hoa Nhan DanTrung Hoa, ndi rna eUQe s6ng eua nhung ehU tjch nuae dli dUQe xem nhu la tuyi$t d6i bi m~t nha't la dum thoi d~i ella Mao Tr~eh Bong va Giang Thanh cling dli dan dan bi tie't lQ ra ngoai qua cae tai lii$u vie't tay, danh may hay k€l~i eua nhUng ngtloi dli s6ng ngay ben trong Tit Ca'm Thanh. Bi€nhlnh la Zheng Yi, mQt nguoi nhii$t thanh trong hang ngli Vi$ Binh Bo trong thCli Caeh M~ng Van H6a eua Mao Tr~eh Bong. Bae S1 Lizhisui la Mc S1 rieng clla Mao Tr~ch Bong, nguoi s6ng k~ e~n ben ong vua khong ngai day quy~n ll,te trong su6t 22 namtroi, dli tr6n qua Hoa Ky va s6ng t~i Chicago. Bac S1 Lizhisui dli ~€ l~i ta't ca nhUng gl rna ong dli bie't dli tha'y trong ch6n "Tham cung bi m~t" cua hQ Mao. MQt bQ phim tai lii$u vo cung quy gia mo til doi s6ng xa hoa vtldng gia clla chU tich Mao Tr~ch Bong dli dUQc dai BBC trlnh ehie'u t~i Anh Qu6c va dli bi nha dm quy~n Trung Qu6c cl,tt Nc phan d6i. MQt nhan v~t vo eung d~c bii$t va quan trQng d6i vai ijch stl Trung Hoa c~n d~i la vua Ph6 Nghi. MQt ttllii$u ijch stl s6ng cling dli tUng d€l~i nhi~u sl,tkii$n l~ lung trong thoi ong ta lam vua va ngay ca h1c ong di hQc ~p duOi thoi d~i Mao. Rieng t~i Phap, nhung nhan chung va ttllii$u ijch stlkhong hie'm, nhumoi day mQts6tai lii$u d~c bii$t do Mo Washington Post dua ra cho bie't nhung ~u chuYi$n rieng ttl cua Hoang Be' Napoleon do ehinh cac Mc S1 rieng clla vi hoang de' nay k€l~i va nha stlU t~p cae ttllii$u ijch stlJohn Lattimer C1 Nii'u Voc dli c6 d~y du. V T~i Anh. Bac. Ao. y. PMp. Hoa Ky. Nh~t Ban va ca Vi~t Nam... Cang ngay. cac nha nghien c-uu sit cling nhu nhung tay chuyen san tim chuy~n l~ dii c6 s~c s~o troy lung tra c-uu v~ nhUng gl dU<;jc xemla bi ~t (j ch6n cung dinh. Nhung ttl li~u nay se ra't quan trQng vi giup gop pMn trong va'n d~ nghien c-uu va danh gia lich sit. Khi vie't cu6n Bi M~t Cung Blnh. m~c dich cua tac gia la chi mu6n trinh bay mQt cach trung th11c nhung gl dli xiiy ra sau Tit Ca'm Thanh dily quy~n l11c va dily bi §:n (j m6i qu6c gia tit c6 dl;li de'n nay d€thiy dU<;jc nhung s11 tMt rna doi khi dii lam cho chung tao nhung nguoi dan phiii kinh ngl;lc khong ngo ding dhng sau cai uy nghi dltong b~. dhng sau cai cao cit va nhung gl gQi la t6i cao dang kinh l~i co th€co nhung s11 ki~n dang xiu h6 xiiy rat khongrieng gl (j mQt qu6c gia rna (j mQi qu6c gia. Tae gia VI MUC. LUC. Lai giai thi~u Clla nha xu~t ban Lai madau. Nhilng ha Hoang lang danh lich su. Nhilng nguai dan ha day quy'en h;cc. Lil H~u. Phung H~u. Di~u Lien .Tri~u thi. Vo T:ic Thien LyCa Tay Thai H~u (Ta Hi Thai H~u). (Tai li~u v'e m¢t so lang m¢ clla vua nha Thanh hi khai qu~t). Hoang h~u Messaline Nil Hoang Theodora Nil Hoang Catherine. Nil Hoang Mary. Quyen uy clla m¢t Nil hoang thai d(;li. Vua chua va tinh dl,lc. Edward d~ IV. Nhiing 6ng vua ham chai,hao s:ic clla Trung Hoa va Vi~t nam. Khang Hi. CAN Long~ 6ng vua chiu chai nh~t. 1 9 12 13 15 16 19 23 30 48 49 57 60 64 67 79 79 84 84 86 VII Nhfcng ong vua an cheri hao sac trong chon cung 97 dinh Vi¢t nam. 101 M9t vai con so chi so htqng con cua vua. 105 Dbi song tinh dl;lC cua ,nhfcng nha dQc tai. 111 Con ngubi th~t va chfnh sach cua Mao tr~ch Dong. 121 Nhfcng v8:n de dU\1C phat hi¢n sau khi Hoang de Na pha Lui'm (Napoleon) qua doi. Ke hoq.ch tron kh6i dao St. He1enc. 124 Nhfcng v8:n de quanh cai chet cua Hoang de Napo1con. 127 Nhfcng ong Hoang ba chua khac thuang ve tinh dl;lC. 131 Con vua chau chua. 136 Anh em danh nhau ngoi bau. 154 Quan dau trieu cUCJp ngoi vua. 156 Hinh phq.t danh cho kc cUCJp ngoi. 158 Nhfcng ong troi con b Ma 1ai.Phi 1u~t t~n .Nam dti(mg... 161 Chuy¢n tinh cua cong chua sau mUQn Margaret. 167 Nhiing ong troi con cua vua khOng ngai Saddam Hussen 182 Dam cuai con vua. 187 Chuy¢n ve cong chua con vua Bo dao Nha 202 Dom Pedro d¢ II. Le cuai cua Hoang tit Charles va cong nucrng Diana. 2m Khi Hoang gia Nh~t ban chqn vq chb Thai tit... 207 Le cuai cua Hoang thai ttc Nh~t Namhito va co gai 212 d~n gia Owada. Nhfcng man an quy hiem cau ky achon cung dinh. 214 Dau bep cua nhfcng nguyen thu quoc gia. 226 Vua chua vai nhfcng than duqc. 229 vrn Thai giam ah~u cung. 250 Nhiing ngaai no l~. 265 Vua chua va van d~ boi toan 277 Nhiing chuy~n ky l'il trong cung cflm. 327 Nhiing nghi Ie d~c bi~t ach6n cung dInh.: 328 Le ctcu nghi. Le Thflt lao LeDieu. Nghi tiet ban 4ch daunam. 329 Le Tegiao.331 MQt s6 di~u mua cung dinh Vi~t nam: 329 Lu~t ph'ilm ten huy. 332 Nien hi~u vua. 345 Le tan phong hoang Mu Trung qu6c. 348 Le sk phong Hoang h~u aVi~t nam. 351 MQt vat lu~t l~ l'illung trong cung· nha Thanh. 353 L~ tuyen dqc lai gfao huan. 355 Le danh van ban. 355 • I MQt tl;1c l~ l'illilng thai RAe nggy. 355 Nhiing giai dO'iln chuAn bi trong cung khf vua nha Thanh 357 lam. h'ilnh cac phi tan 364 .CuQc dai cua mQt ong vua. 368 Vua chua va hoang tQc trong nhiing giai do'illl kh6n cung.375 Tai li~u tham khao. 384 IX BllIJiT @ CUNGDiNH 1 OOAN VAN THONG Nhung ba Hoang lung dan~ Ifch si1..· Cac vi vua chUa khi len ngoi, sau khi lam l~ phong Vltdng xong, nglf tren ngai vang, vi~c d~u tien phiii lam la phong cho ve:J lam hoang Mu. Ne'u chua co ve:J thl tri~u diOO tie'n cit nguC1i dan ba dyp cho vua d~ ton lamhoang Mu, ho~c chinh OOa vua tl! llfa chQn hoang Mu cho mlnh. Tuy OOien ph~n dong cac vua co ra't OOi~u ve:J va OOi~u ba due:Jc vua yeu thudng thit:m thie't, vl the' co ra't OOi~u trrtC1ng he:Jp m9t vua ll;li co nhi~u hoang Mu. f)C1i OOa Ly nu<1c ta, Thai Ton hoang de'khi len ngoi, l~p 7 hoang Mu trong tri~u m9t l~n. f)inh Tien Hoang l~p 5 hoang Mu. Vua Ly Thai T6 l~p 9 hoang Mu. Vua Quang Trung co 2 hoang h~u. Vua Rajpute (thu9C mi~n Tay nu<1c An) m6i ngay d~u phiH thay d6i m9t ba phi d~ he:Jp vm qui lu~t cua tri~u dlnh. Vua Haroun cua H6i Giao co bay ba ve:J chinh thii'c va hang rigan cung phi my nil. M9t s6 con cai cua vua la con cua nhilng thie'u nil no l~. Cling co OOi~u trrtC1ng he:Jp cac vua chua khong co con nhu vua Dl;l Ton OOa Tr~n, hay vua Tlf f)((c dai nha Nguy~n. Tlf f)((c len ngoi vua luc 19 tu6i, Ilia tu6i cua d9 xuan thl d~y s((c llfc, m~c dil co ca tram ba ve:J chinh th((c OOung mlii de'n35 tu6i v~n chua c6 con. Tlff)lic bu6n blfc, ngt;( y chila chl;ly du cach vfin khong co ke't qua. MQt hOm co m9t nglf y tau vm vua nen an n~m vm mQt phl;l nil dli co ch6ng va sinh nhi~u con d8 c~u tlf. Tlff)((c ra't mong co con nen ba't k8 mlnh la da'ng quan Vltdng, v~n d6ng yan nhm v<1i nguC1i d~m ba a'y OOung v~n khong co ke't qua. Chi co vua Pbual Teijip (H6i Giao AR~p) Hi n6i tie'ng nha't. Ngoai s6 cung phi my nil trong cung, vua con co 900 BIMAT CUNG DINH 2 I ~~:\. ~- " Cu(lc s6ng thuang nh.t coo cac ba Hoang trong ch6n cung d'lnh Au chAu. 7. ~-l,. _~, '\."" 3 DOAN VAN THONC BI MAT CUNG DiNH 4 A.o quan ,y phIJ.c dung mot eua the ky thu 19 cung dmh nul1e Phap. NhUng b,e vuong gia thuang hQp m,t d" yen ti~ di~n Versailles (thiri vua Louis thu 14 (1643-1715). Den diri vua Louis XVI s" xa hoa trIJ.Y .,e cang gia ting,y phIJ.e doi khi nhu d~ trmh dilin iJ san khau. 5 DoAN VAN THONG bA vC! va s6ng khoe rn~nh cho d6n 85 tu6i rndi che't. Tuy nhien ttt ca nhUng bA phi ily d~u c6 nhung do~n tlnh sa c6 khi rilt ly ky vdi nha vua rna chI trong ch6n cung dlnh mdi bie't r5 nhung bi ~n v~ cUQc tlnh cua hQ. Theo tlt li~u Ijch sa cua Phan Tilt Liern va Giang Quan (Dilu Tich Kinh Thanh. nxb Ha N(>i 1987) thl vua Le Thanh Tong (1442-1497) c61~n trong rnQt bu6i ye'n t6 chl1'c trong cung. c6 doan ca hat vao giup vui. Trong doan hat c6 rnQt co gai tre'dyp ca hatrilt hay. Vua dyp yhOi ten hQ que quan thi co gai cho bi6t na·ng la .con gai cua Nguyen Trai. rnQt trung th~n cua nha Le bj xa tQi ch6t oan vi vv Thj LQ. Vua Le Thanh Tong bie't r5 chuy~n. vi'ta ng~c nhien vi'ta cam dQng. V~ sau vua cho vao cung v~ phong lam Tntdng L~c HoangH~u. C6 tntCJng hC!p d~c bi~t nhu Trinh Thj NgQc H~nh (con gai cua Trinh Trang) tntdc d6 dii lily Le Tl1,l va c6 4 con nhung sau Trinh Trang l~i dem ga cho vua Le Th~n Tong va l~p lam hoang h~u. Theo nha nghien c((u Ijch sa tri~u Nguyen (tac gill Hl1'a Hoanh) thi chi rieng tri~u Nguyen trong Ijch sa Vi~t Nam thoi ding c6 vo s6nhung bA phi vdi nhung chuy~n tlnh ly kY va sau nay trd thanh hoang Mu nhutntCJng hC!p vua Bao B~i cudi co Nguyen Thj Hifu Lan. nguCJi tri thl1'c s6ng theo 16i Tay Phudng. Hai nguCJi g~p nhau la do s11 dp xe'p clla ell nguCJi cha co gai la Nguyen Hii'u Hao va toan quy~n Pierre Pasquiertrong mQt d~ ti~c t~i khach s~n Ba L~t. Co Lan sau c:t6 trd thanh hoang h~u. Bay la mQt bi~t 1~ cua tri~u c:tlnh nha Nguyen. nhilt la c:tii vi ph~m c:ti~u 1~ c:t~t ra ttl c:tCJi Gia Long: khong l~p hoang Mu. B6 la chua k~ c:te'n s11 ki~n gia BI MAT CUNG DINH 6 dinh co Lan theo dl;lO Cong Ghio. Khi tim hi~u v~ hoang Mu va h~ th6ng cung giai 0 cung dinh Vi~t Nam, nha nghien diu Iich su Tdln Vlin Tich dii cho bie't nhltsau: " ... Nhli Nguyen khong c6 vua nao nl;lp holing Mu, d6 Ia tuan theo di hua'n cua vua Gia Long: khong I~p hoang h~u, khong cu t~ tltdng, khong Ia'y trl;lng nguyen. Chi rieng vua Bao E>l;li lam cach ml;lng gia dlnh rong cu co Marie Therese Nguyen Hil'u Hao lam Nam Phltdng I10ang H~u rna nha vua t1;l dich sang tie'ng Phl'ip Ia Parfum du Sud, nhlt v~y chll Phltdng 0 day, trong Han t1;l, pMi vie't c6 Thao d~u. Trong che'dQ phong Ide'n, hoang h~u Iii ngltC1i d(tng d~u tam cung, It;lc vi~n, cai quan cac bli velIe, nang h~u, the, thie'p, phi, t~n, phu nhan, th~ nll, cung nu, ngt;l nu. ChUng ta c6 th~ clin c(t vlio bQ Kham DiM E>l;li Nam HQi E>i~n Su L~ d~ xem h~ th6ng ca'p b~c nhung bli vel vua. E>6 Ia mQt h~ th6ng he't s(tc ph(tc tl;lP, gQi Ia Cung Giai. Cung giai g6m sau ca'p: tam phi (Qui phi, Minh phi, Kinh phi); tam tu (Tu nghi, Tu dung:Tu vien)~ cUu t~n (Qui t~n, Hi~n t~n, Trang t~n, E>(tc t~n, Th\lc t~n, Hu~ t~n, L~ tlln, An t~n, Hoa t~n); tam chieu (Chieu nghi, Chieu dung, Chieu vien); tam sung (Sung nghi, Sung dung, Sung vien); I\lc ch(tc (Ti~p dlt, Dung hoa, Nghi nhan, Tai nhan, Linh nhan, Lltdng nhan). Nlim Bfnh Than 1836, vua Minh M~nh tha'y h~ th6ng nay qua rltC1m ra nen dii tinh giam cOn chin b~c. Tren he't Ia Hoang qui phi (nha Nguyen v6n khong I~p hoang h~u). R6i b~c th(t nha't: Qui phi, Hi~n phi, Thlln phi; b~c th(t hai: E>(tc phi, Th\lc phi, Hu~ phi; b~c th(t ba: Qui tlln, Hi~n tlln, Trang 7 DOAN VAN THONG Hlnh 1mh Hoang h$u Shub-Ad coo Vltong qu6c Sumerien s6ng each dAy hon 4OOOnam. LIIU yki~u toc d,c bi~t chai pMng ra 2 b~n nhlt ki~u toc thM dlJi ngay nay. Bf MAT CUNG DiNH 8 t~n; b~c tht1 tlt: Bt1c t~n,Th\lC t~n, Hu~ t~n; b~c tht1 nam: L~ t~n, An cin, Hoa t~n. B~c tht1 sau Hi Ti~p dlt, b~c tht1 bay la Qui nhan, b~c tht1 tam Ia My nhan va b~c tht1 chin la Tai nhan. Cac danh xltng nay c6 th~ thay d6i theo tri~u dl;li, valho~c stt li~u. Vi d\l d<1i Le, l\lc cht1c c6 Ti~p dlt, Dung 'hoa, Tuyen vinh, Tai nhan, Lltdng nhan, Nil nhan. Nhlt the' ne'u xet tntC1ng h<;1p ba ChUa Che thi dang la d~y t6 ba Ti~p dlt hQ. Tr~n, dlt<;1c chua sung ai, co thi nil hQ B~ng len ngay cht1c Tu dung, nghia la cao hdn chd cli cua mlnh sau b~c va khi sinh con trai thi trd thanh nil nhan v~t s6 mQt trong nQi phu (mQt s6 cht1c tltdc ben phd chUa hdi khac vdi cht1c tltdc ben cung vua, cho nen Tuyen phi trong thl1c te' Ia tltdng dltdng vdi Qui phi). Tiing Thi~n Vltdng Mien Thllm Ia con ba Th\lc t~n Nguy~n Khl{c Thi Bttu, Tuy Ly vltdng Mien Trinh la con ba Ti~p dlthQ Le ngltC1i Van TrInh, Thira Thien. Nhlt the' chac cua my Tuy Ly vltdng tha'p hdn cht1c ba than m~u Tiing Thi~n Vltdng. Theo cung giai, cacba lam v<;1lau cling len chac d~n d~n, gi6ng nhlt lam quan v~y. ChAng hl;ln ba my Hoang ttt Mien Trinh nam 1814 dlt<;1c tuy~n vao cung luc mlt<1i lam tu6i, sung cht1c cung nhan h~u h~ vua Gia Long. Khi vua Minh M~nh len ngoi nam 1820, ba dlt<;1c thang cht1c Tai nhan; nam 1824 dlt<;1c ta'n phong chl1c My nhan; nam 1836 s~c phong cht1c Ti~p dlt Ia cht1c cao nha't ma ba dlt<;1c phong t~ng. NgltQc l~i, khi ban than hay gia dlnh ph~m 16i thi bi giang cht1c hay bi phe'bO. B<1i Le, Nguyen phi NgQc Dao la con gai Bl;li tlt d6 Le Sat, sau khi Le Sat phiH tQi cling bi trua't phe'; Hue phi Nh~t L~ bi giang xu6ng ca'p Tu dung vi cha la Le Ngan can an; Th~n phi Dltdng thi bi phe' vi ghen tuong 9 DoAN VAN THONG v.v... C6 m(>t chitie't lien quan de'n vlinhQe dang dan ea: Trong eung giai tri~u Nguyen, khong c6 ehll'e nao la ehll'e BAng phi; dayeiing la m(>t lu~n ell' trong nhi~u lu~n ell' khae, dang d~ y nh~m d6ng g6p vao ehU tntdng phan hac truy~n thuye't eho r~ng bai thd Nom e6 hai diu quen thu(>e eua vua T\fBll'e: D(ip cdklnh ra tim ldy bong xtp t{m y It;zi di dlmh hcJi s6 v(j eua m6i ong vua nhi~u khi ra't ldn: Vua T\f f)ll'e tuy khong con va chi e6 hao eung - vi the' dem kinh thanh tha't thU, tam eung da eh~y ra Quang Tri. Tam eung gdm m~ vua va hai ba v(j ehlnh thll'e eua vua - nhUng t6ng s6v(j eua vua la m(>t trlim Ie ba ba; nha vua thling ha nlim 1883, de'n d~u the' IcY nay v~n l\fa b6n mltdi bay ba con s6ng eoi s6e Hing tffm. Cae ba v(j vua d~u e6 lltdng, khong tinh theo thang rna tlnh tung nlim. B~e phi m6i. nlim dlt(je ea'p 1000 quan ti~n, 300 phltdng g~o, 60 ta'm l\la, 48 b(> qu~n ao. B~e tha'p nha't m6i nlim hltdng 180quan ti~n, 280 phltdng g~o, 12ta'm l\la... Nhii'ng ngu'm dim bit d~y quy~n hIe Lieh sathe'gidi, eu(>e dCJi va hanh d(>ng eua nhung ngltoi dan ba d~y quy~n l\fe d eh6n eung dlnh, hQ la nhung ngltoi eua phai ye'u nhUng da bet ra laa, n~m quy~n sinh sat trong tay. Lieh sa Vi~t Nam khong thie'u nhung con ngltoi d~e bi~t d6. Tuy nhien dang ehu yhdn ea phiii k~ de'n m(>t ngltoi dan ba ten la CU Thi. Cll Thi th~t ra la m(>t ngltoi g6e Trung Hoa. (Dltdi dCJi Tri~u Minh Vltdng, khoang Llim 113 tnt<1e Tay BI MAT CUNG DINH 10 Ljch). Tri~u Minh Vlldng h1c con 1ft th€tu phai sang dlit Han lam con tin va ndi day, th€ttl da k€tbOn vdi mQt ngllC1i con gai dyp d6 Ia Cll Thj. sinh mQt trai ten Ia Hu'ng dll<;1c phong lam th€tu. Khi the'ttl len ngoi, Cll Thj trd thanh hoang Mu, uy quy~n tit d6 ph~n ldn nhm trong tay ba.- Trudc khi lam v<;1 th€tu, Cll Thj da dan diu vdi mQt ngllC1i Trung Hoa d6 la An qu6c Thi€uuy. Khi Tri~u Minh Vlldng mlit, nha Han dlla An qu6c Thi€uuy la ngllCJi t'inh Cll titTrung Hoa lam sl1 gia sang dlit Vi~t d~ loi keo Cll Tbai H~u va Tri~u Ai Vlldng (th€tu Hllng). Cll Thj g~p l~i t1nh nhan vo cllng mirng ro, ca hai tit d6 qulin quit ben nhau lam di~u xliu xa, dam dang trong cung khie'n cac quan vo cllng bat man. ell Thj bi€t dll<;1c di~u d6 nen quy€ttam ra tay tieu di~t nhii'ng ai ch6ng d6i, khong lla ba. Th€r6i Cll Thj tinh k€vdi ngllC1i yeu, t6 chl1c mQt bii'a y€nti~c linh dlnh khoan dai tlit ca cac quan tlldng trong tri~u d~ d~ b~ tan sat mQt cachblit ngC1. Luc bliy giC1trong tri~u cq Lii'Gia la quan t~ tlldng, ong nay dii tir Iau bi€tCll Thj Ia ngllC1i dan ba nguy hi~ni nen thllC1ng theo d5i, d~ phong. Luc Cll Thj l~p y€nti~c, Lii' Gia . bi€t s~p c6 nguy bi€nnen luon luon c~n th~n. D<;1i khi Cll Thj ngo 1m vdi cac quan v~ yeu du dem nlldc Vi~t sap nh~p vao dlit Han, Lii'Gia li~n dl1ng len phan d6i. Cll Thj vo cllng tl1c gi~n ph6ng ngay mQt ng<;m giao vao ngllCJi ong nhllng may m~n khong tr6ng ngllC1i Lit Gia. V~ sau Lii' Gia cllng emdem quan yay bllt ell Thj, Tri~u Ai Vlldng va ca An qu6c Thi€uuy dem xu tram. Dlldi thOi vua Hu~ Tong (Ly Hu~ Tong 1211-1225) itc6 ngllC1i dan ba nao trong cung c6 l~m uy quy~n va h6ng bach. 11 DOAN VAN THONC Duy chi c6 ba BamThaiMu, m~ vua la nghH~mkMc va hay ganh gMt nhil'ng ngltC1i ba khong lt~. Nhi~u 11ln ba rlly la ca nha vua vl khong theo y ba. NgltC1i bi Bam Thai Mu gMt cay, ghet d~ng la Trlln Thi Dung, hie d61a nguyen phi. Nam 11ln bay Ilt<;Jt, BamThai h~u tru d~p rna Nguyen phi Trlln Thi Dung v~n khong bi tu thlln mang di. Sau cung, 1<;Ji d1;lng We vua tulln du, ba ttl tay cho thu6c dQc pha vao thu6e u6ng dlta cho con dau u6ng nhltng nguyen phi khon ngoan, bie't muu d6 xa'u xa d9C ac cua m~ ch6ng nen dii tlm ke' ch~y thoat. BC1i chUa Trinh Sam c6 B~ng Thi Hu~, m9t co gai dan gia chuyen hai cM dlt<;Je vao cung lam cung nil'. V~ sau, Thi Hu~ dlt<;Jc chUa Trinh Samyeu thltdng phong lam Tuyen phi. Tli d6 Thi Hu~ vo cung h6ng hach, san quy~n Mnh trong tay, ba lam nhi~u Mnh d9ng xa'u xa, d9C ac khie'n n~i ba't blnh, than oan Ian kh~p tli pM chUa ra t~n dan gian. Con YLan la m9t cung phi dltm tri6u vua Ly Thanh Tong. YLan va cac cung ntr thltC1ng ngay 10 vi~c cham s6c cho nha vua. Luc a'y ben e~nh nha vua dii c6 ba Dltdng Thai Mu ra't dlt<;Jc vlia yeu. V6 sau vua tha'y YLan cang ngay cang d~p nen dem long yeu me'n va phong lam Nguyen phi. C6 mQt va'n d~ cho de'n nay cac nha nghien cii'u su dang luu tam tlm hi~u v~ slf ki~n chuyen quy~n tan ac cua YLan gia tang sau khi vua Ly Thanh Ton qua dOi, Can Bue la con trai ba dlt<;Jc len n6i ngoi, hi~u Ia Ly Nhan Ton. M~e du nha vua n6i tie'ng la hi~n due, nhan h~u gi6ng vua eha nhltng YLan la m~ vua thll~i vo cung tan nh~n va hay ghen gMt, ti hi~m. Ba la ngltC1i dii gay ra Vl;l tham sat ta't ca nhil'ng ngltC1i dang d trong lang eua vua Ly Thanh Ton (ch6ng ba). T~i d6 c6 Hi MAT CUNG DiNH 12 72 thi nit va ca ba Dltdng Thai Mu la ngltCfi VfJ chanh cua vua Ly Thanh Ton e' Thai H~u khong con s<1 mQt ai. Nhl1ng khong may la ba Il].i c6 thai, d8 em nhym sri ki~n xa'u xa clla minh, E>e' Thai H~u dli ra I~nh ng~m gie't ca ngan cung nil' va tren mQt tram thai giam rna ba nghi Ia c6 th8 bep xep loan truy€nhay ban tan chuy~n khong hay cda ba. Sau d6 d8 che gia'u cai bl}ng ngay mQt Ion; ba dli ~n minh trong tong mie'u g~n eli nam troi d8 gQi 1ft ~n cl1 du nguy~n cho da't nl10c an lanh. Tuy nhien, Lao Ai v~n dl1<1c tr9ng dl}ng va phong chuc Trltdng TIn h~u voi nhi€uda't dai va dan chung d8 cai trio Tuy nhien m9i vi~c cu6i cung d€ubi dl1a ra anh sang, nha vua (luc do chlnh la T~n Thdy Hoang) bie't ro chan Wong cda Lao Ai va E>e'Thai H~u nen vo cung tI1'c gi~n, ra I~nh b~t giam. Lao Ai dl1<1c m~t bao, vQi vli cung mQt so' quanbinhtl].o phan ta'n cong kinh thanh nhl1ng tha't bl].i. Lao Ai bi xu chern va bi beu d~u d ngoai ch<1. Rieng E>e'Thai H~u thl bi hill day. Vo Tile Thien Doi vua Thai Ton (nha E>ltong) ljch sii' Trung Hoa con to d~m net v€sri hi~n di~n clla mQt ngltoi d~m ba dli khuynh loat eli tri€udinh, d6 Ia Vo Thi My' Nltdng. Til' mQt co gai dan gia co nhan s~c trd thanh mQt nil' hoang d~y quy€nIrlc, danh hi~u VO T~c Thien va thl10ng dlt<1c g9i Iii VO H~u. VO T~c Thien ten th~t Iii VO Thi My' Nltdng, ngltoi d Hua Chau (doi Cao 1'6 nha E>ltong nam 662). Nho co nhan s~c nen dlt<1c tuy8n vao cung vua Thai Ton nha Dltong. Nha vua HI MAT CUNG DINH 20 phong cho My NtCdng chl1c Tai Nhan. ThaiTon c6 ngtCCfi con trai ten la Ly Tq, ba bie't ding ngtCCfi nay se ke'vi vua sau nay nen VO Thi dIi thong dam vdi Ly Tq. Luc d6 ba mdi 24 tuGi, con Ly Tq thua 5 tuGi. Khi Thai Ton che't, Vo Thi kh6c 16c tham thie't va Iff'y cd vao chUa tu de de b~ thOng dam tie'p tQ.c vdi Ly Tri luc ff'y dIi len ngoi Iff'y hi~u la £>tCCfng Cao Ton. Vua Cao Ton thtCCfng vao chUa vff'n an ba, m6i Ih nhtC v~y ca hai ngtCC1i d~u g~p nhau trong phOng kin cua chua. M~y thang sau ba c6 thai, Cao Ton tIm cach dem ba v~ cung va sau d6 sinh mQt cong chua. Cang ngay vua Cao Ton cang say dlim My NtCdng nhtCng VI slf ch6ng d6i cua nhi~u phia trong tri~u nen khong the phong lam Quy Phi rna chi phong lam Chieu Nghi rna thoi VI chuy~n tlnh giii'a vua Cao Ton va My NtCdng la eli mQt chuy~n dQng trC1i dao lQn dl;lO ly ctCdng thtCCfng, c6 dau mQt ngtCCfi dIi la ngtCCfi yeu ciia vua cha nay ll;li la v(/ cua vua con! Luc bff'y gW trong cung c6 hai ngtCCfi rna ba cho la dich thii nguy hiem cua mInh, d6 la VtCdng Phi, v(/ vua Cao Ton va ngtCCfi dan ba dang d Tay Cung la Tri~u Phi, ba nay dyp nen vua ding rff't ctCng chi~u. NhC1 thong minh ll;li them nham hiem nen cu6i cung ba l~p mttu am hl;li dtC(/c VtCdng Phi b~ng cach slip d~t ke' hOl;lCh phao vu VtCdng Phi b6p cG con gai mdi sinh cua mlnh (tMt ra do chinh ba b6p cG che't) va tQi trl:).ng dung hila phep tru yem nha vua. Vua Cao Ton tl1c gi~n vo cung nen truff't phe' hoang h~u (VtCdng Phi) d6ng thC1i phong My NtCdng len lam Hoang H~u. £>61a nam 655, luc ff'y ba dung 30 tuGi. £>e an tam, ll:).i san quy~n Ilfc trong tay, Hoang H~u ng~m sai ngtCCfi bil:t Tri~u Phi va VtCdng Phi giam vao phOng kin, m6i ngay chi cho mQt nil:m cdm nhet qua cai 16 nho ndi cua. 21 DoAN VAN THONG Ngay cii ngtiCJi con nuoi cua Vtidng Phi ciing bi Hoang H~u ghep vao tQi phiin nghich r6i hm day. Sau l~i ra l~nh gie't di d~ tm h~u ho~n. Vdi bao tan ac dil thvc hi~n, Hoang H~u v~n chtia chiu ngung tay, l~i con ra l~nh cho thuQc h~ ch~t tay chan hai ba Vtidng Phi va Tri~u Phi r6i ngam ca vao trong mQt thiing rUQu ldn d6ng nl1p l~i. Rieng gia dinh ba con cua hai-ba nay d~u bi dtia oe'n mQt viing da't hoang vu d~ sinh s6ng. Ba con to uy Ivc cho mQi ngtiCJi bie't b~ng cach ra l~nh dao mQ than ph\! cua Vtidng Phi r6i b~m than xac ngtiCJi che't gQi la d~ tq tQi phlin nghich. Tu ngay dtiQc phong lam Hoang H~u, ba la'y danh hi~u Ia VO Tl1c Thien va ra tay gie't h~i vo so' ngtiCJi. Cac quan than c~n vdi Vtidng Phi cung dlin diin bi Vo T~c Thien gie't .h~i. Nhung cung nu tre d~p trong cung d~u bi gie't. Ba c6 ngtiCJi chi ruQt la Han Qu~n Chua n6i tie'ng ra't dyp, dil ma'y llin Cao Ton hOi tham ciing bi Vo H~u bo thu6c dQc vao th(tc an cho che't vnha'y nha vua c6 ysay me s~c dyp hi€nh~u cua ba nay. Con gai cua Han Qu~n ChUa ciing d~p nhti m~, VO Tllc Thien sQ liing do~n trong cung li~n sai ngtiCJi bO thu6c dQc gie't di. Cac quan c6 ydinh phlin nghich ch6ng d6i d€ubi ba xutu. Cao Ton trd thiinh vua bii nhIn, rliu riva sau d6 che't mQt each bi m~t vao ngay 27 thang 12 nam 683. £)~ gill vung uy quy~n, VO Tl1e Thien thi hanh ehinh sach khiing b6, dQe Uti va tan ac. Cae quan ll;li c6 yd6 eh6ng d6i d~u bi tieu di~t ngay tubtidc dliu. Ngay trong di~n, VO Tl1e Thien thi hanh cac ban an b~ng nhung hanh dQng vo cling'tan ae. vo Tl1c Thien con tV mlnh nghT ra nhung cve hinh ghe rQn nhti bO ngtiCJi vao chum r6i d6t lua ntidng ho~e bO gia'm vao mlli, rut lu'Oi ra khoi mi~ng, bO vao h5m sau dQi ntide soi vao BI MAT CUNG DINH 22 lUng cho l6c da thit loi xUdng... Truy~n thuy6t dan gian k~ ding vao thai VO Tl1c Thien, cac quan m6i khi vao ch~u d~u ttt gHi cha my, vQ con tntdc v'i khong bi6t m'inh se bi Thai H~u ghep vao t9i g'i. kinh hoang bao trum ca tri~u d'inh h1c ba'y gio (Lam Ngu E>uong - Vo Tl1c Thien). Cac quan trong tri~u m6i khi b~ ki6n d~u phiii g<;>i ba bhng b~ h~. VO H~u cam tha'y m'inhqua th~t la cha my cua dan, ba man nguy~n vo cung. Nhung ba vAn cam tha'y m9t di~u dau kh5la cai gia khong tlt bo m9t aL Ba ding chiu quy lu~t cua st! gia va st! ch6t. Tuy nhien hk ba'y giO ben c~nh VO H~u da c6 hai chang trai xinh dyp thay nhau pht;lc vt;l g6i chan cho ba. Trudng Xudng Ton va Trudng Di~c Chi la "hai hoa sen bi6t n6i" cua ba. Uk ba'y gio VO H~u da hdn bay mudi tu5i nhUng ba vAn trang ki~n va vAn ti6p tt;lc huang cac l~c thu tren doL V~ sau, quan t~ tudng Trudng Gian Chi da dm d§u m9t d~o quan t~o lo~n va ti6n vao cung di~n Mt Vo H~u giam viio ngt;lc, con hai ten ill dt!c Trudng Xudng Ton va Trudng Di~c Chi th'i bi chern bay d~u. Luc d6 la nam 705 saucong nguyen. Ba nam sau VO H~u qua doi trong co ddn va ti6e nu6i... M~c du Vo Ta:c Thien la con nguoi tan b~o va kh~c nghi~t, xet v~ m~H d~o duc th'i ba la con nguoi da bao phfn lam dao 19n d~o 19 luan thuong d6i vm phong U;lC t~p qu~n ttt ngan doi cua Trung Hoa. Ba da gi6t h~i bao ke vo tQi ¥a dli c6 nhung hanh dQng xa'u xa, dam lo~n trong ch6n cung dInh. Nhung xet v~ m~t cong lao th'i ba qua Iii nguoi dli thay d5i va phat tri~n da't nudc Tnmg Hoa v~ ca m~t hanh chanh, quan st!, chinh tri, van h<;>c, ngM thu~t dIng nhu ton giao, 23 DOAN VAN THONG di~u rna ngay ca rnQt nguCJi dan ong tAi gioi cling chua cMc thlfc hi~n du<;1c nhuba. NguCJiTrung Hoa nguy~nrna VO H~u nhtCng cling khen va phvc ba d di~rn d6. NguO'i d~p Ly Cd dffi vua Ttn Hitn C6ng (Trung Hoa) Ly Cd IanguCJi con gai c6 nhan siic nGi tie'ng cua nudc Ly Nhung, khi vua Ta'nHie'n Cong dem quan sang danh, vua Ly Nhung ye'u the', 10 s(j nudc bi xam l~ng nen dem nang Ly Cd dang cho Ta'n Hie'n Cong d~ diu hoa. Ly Cd vlia c6 nhan siic l~i vua khon ngoan lanh It( va nhi~u mliu tri, bie't chi~u chuQng va s~n s6c Ta'n Hie'u Congo £)oi khi cling nha vua ban ell vi~c qu6c slf nen Ta'n Hie'n Cong yeu quy vo cling. Trudc khi g~p du<;1c Ly Cd, Ta'n Hie'n Cong dii c6 nang Gia Cd, r6i nang HQ Cd. HQ Cd sinh du<;1c rnQt nguCJi con trai ten la Trung Nhi, ngoai ra con c6 nang T~ Khudng va,c6 mQt con ten Ia Than Sinh. Sau d6 Ta'n Hie'n Cong chQn Than Sinh lam the'ta. Khi Ly Cd sinh h~ mQt con trai la Te' H~, nang ben tIm cach tieu di~t Than Sinh nhung khong dU<;1c. Cu6i cling Ly Cd vu cho Than Sinh c6 y xa'u rnu6n to Wi ong budm vdi nang. Ta'n Hie'n Cong ra't tuc gi~n nhung v~n chua tin h~n. MQt hOm Ly Cd d~ nghi Ta'n Hie'n Cong m1p d hoa vien M nang di d~o vliCJn vdi Than Sinh thl se tha'y. Ta'n Hie'n Cong y Wi, Ly Cd ben cho rnCJi Than Sinh de'n hoa vien M cling di d~o va ban vai slf vi~c. Than Sinh tuan l~nh de'n ngay. Ly Cd dling m~t ngQt c6 mlii thdm hOi vao t6c rnlnh nen khi di d~o trong hoa vien, nhi€uloai ong, budm bay theo d~ hUt m~t ngQt. Ly Cd dling tay duGi mai chung khong chiu bay, ben n6i vdi Thai ta Than Sinh dang di rnQt ben nang: BI MAT CUNG D'iNH 24 - Sao The' T~ khong Mt ma'y con con triing tren t6c gium ta? Than Sinh nghe n6i l?t d?t Cl1i sat d~u t6c Ly Cd va dung tay xua du6i ma'y con bu'om tren mai t6c Ly Cd. Til xa, Ta'n Hie'n Cong nup sau eMu ki~ng tha'y ro rang Than Sinh dang cui sat vao Ly Cd th~m thl va con dung tay xoa nhy mai t6c Ly Cd thl mau ghen n6i len. Ta'n Hie'n Cong thet vo si b~t tr6i Than Sinh dem v~ chern d~u, nhttng Ly Cd van xin l;;ty tha va yeu c~u Ta'n Hie'n Cong nen xet l;;ti ban an ho~c nen chCf dip khac, ne'u tha'y Than Sinh dd tro moi c6 chung co, tru'oc m~t M quan trong tri~u khi d6 trj tQi mai khoisinh di~u di nghi. Ta'n Hie'n Cong khen Ly Cd-Ia ngu'Cfi dan ba nhan h~u va kheo leo nen tha t9i cho Than Sinh. Khoang g~n mN nam sau, Ly Cd cho gQi Than Sinh de'n va k~ cho The' T~ nghe mlnh vila mQng tha'y my chang hi~n hdn v~ keu van d6i rach d coi che't va bao chang nen t6 chuc cung te' cho my. Ly Cd ng~m cho bO thu6c d9C vao d6 cung. Khi Than Sinh dem dang ph~n cung my xong len mCfi Ta'n Hie'n Cong thl Ly Cd vQi vang n6i vai Ta'n Hie'n Cong: - Trong tlnh tr;;tng tri~u dlnh ta ding nhl1 cua chUa cong hi~n nay mQi vi~c d~u phiii cffn th?n, VI V?y d6 an du cua The'T~dem dang ding phiii th~ tru'oc khi an. Ta'n Hie'nCong dang phan van thl Ly Cd cho dfrn cM de'n va nem thuc an cho n6, con ch6 dap ngay m9t mi€ng thit li~n Ian quay ra ch€t.Ta'n Hie'n Cong kinh Mi, Ly Cd cling lam b9 khie'p via tay om ngl;fc ra da'u bao mQt thi nu de'n g~n, Ly Cd ra l~nh: - Ngu'di hay ne'm th~ mufing canh ra sao! Ten thi nuho't hoang quy l;;ty, m~t tai met, chan tay run dm C?P nhu'ng Ly Cd n;;tt linh canh d6 canh vao mi~ng ten 25 DOAN VAN THONG BI MAT CUNG DiNH 26 thi nit. Vita u6ng xong, thi nit tr6 Nguyen Khoan la ngu'Cfi thea h~u The' Tu phiii IcY ten van bang hai t9i ThanSinh. Nhu'ng £>6 Nguyen Khoan khong chiu IcY van VI cho ding Than Sinh bi moo hl;}i. Tuc gi~n, Ta'n Hie'n Cong sai va S1 dung dui d6ng danh van d~u £>6 Nguyen Khoan va sQ che't ngay tl;}i giifa san ch~u. Sau d6 Ta'n Hie'n Cong ra l~nh phong chuc cho Te He la con clla Ly Cd len lam the'tu. Lich su Tmng Hoa tit dcii T~n ThllY Hoang de'n Tit Hi Thai H~u triii qua m9t thCfi gian dai d1i c6 bie't bao vi hoaQg de'cai trj da't nu'6c rna trong d6,khong hie'm nhung nguCfi dan ba len lam vua n~m ca v~n m~nh qu6c gia. Cac nha nghien c((u Itch su d1i c6 nhi€u nh~n xet khac nhau qua cac trieu dl;}i vua chUa clla da't nudc a'y. Nhitng d6i thay, tan tl;} hay phat tri~n qua cac trieu dl:Ji tUy thu9C ra't 16n van nhung sl! ki~n xay ra t~i Mu cung do m9t s6 nguCfi tac d9ng, anh hudng, gay ra rna vai chanh thuCfng bi hi~u l~m la do nha vua. Nhitng nhan v~t anh hudng nhieu de'n vi~c trieu chinh, v6i nha vua ph~n Ion do cac thai giam, ninh th~n va nha't la nguCfi dyp d ch6n h~u cung. Cac tlt li~u gia trj nhu' Tmng Qu6c H~u Phi Li~t Tmy~q, Li~t Nu Tmyen Ky clia Tmng 27 DoAN VAN THONG Hoa da cho tha'y chi ti~t nhung gi dfmg sau Tu Ca'm Thanh. Dich ghl Lieu Qu6c Nhi da tling di~n dich ra ti~ng Vi~t nhung gi da xiiy ra d nQi cung Trung Qu6c qua cac tit li~u d~c bi~t tren, dang thCfi da neu len mQt so' nh~n xet nhltsau v~ va'n d~ nay. Tr\t~c khi T~n Thiiy Hoang len ngoi, Mu cung Trung Qu6c d~t ra di~n l~ v~ cung t~n, my nu danh rieng cho vua c6 3 phu nhan, 9 phi t~n, 27 my nu phl;l va 81 ngltCfi dyp khac (tam phu nhan, ci'tu t~n, nhi th~p tha't th~ pht;l). V~ sau T~n Thiiy Hoang sua l~i qui ch~ va s6llt<;1ng my nu, cung t~n. M~c du giiim thi~u nhltng d Mu cung v~n c6 r1hi~u ngan gai dyp su6t dCfi khong tha'y dlt<;1c ro m~t vua chil dling n6i d~n chuy~n dlt<;1c vua ban dn mlta m6c ai an. Tuy c6 htu y d~n tr~t tlf, IcY cltdng nhltng khOng tranh dlt<;1c nhung slf l~m quy~n clla mQt vai thai giam ding nhlt phi t~n trong cung. Khi vua T~n con nho, E>~ Thai H~u da khuynh loat ca tri~u dlnh mQt cach trifng tr<;1n, v~ sau t can phOng kill. Co gai nay ten la S(} Anh dfi me>t Ifill du'qc vua Ham Phong an ai ngoai vltC1n va sau d6 quen luon. Trong khi d6 S(} Anh dfi c6 thai. Lan Quy Phi tU d6 gia he> c6 thai, Oy mua khi nhm hen nha vua. Sau d6 l~i dQn h1;mg cho l~n diln len, d6ng thC1i bao tin cho vua ro r6i luj vao ffn trong cung, toa r~p v~i hQn ho:;tn quan va cung nil' loan tin Lan Quy Phi dang () thC1i di~m du'Ong thai. Me>t m~t Lan Quy Phi tru'~c do cling khuye'n khich nha vua v~ thiim Hoang H~u. ThC1i gian qua lau du d~ ngu'C1i dan ha da mu'u, xao quy~t nay nh~nduacon m~isanhcua S(} Anh lam eon mInh, con S(} Anh thl hi gie't me>t cach hi m~t. Cling co tu' li~u eho rhng Lan Quy Phi c6 thai th~t sl! nhu'ng thai do khong phiii eua vua Ham Phong rna cua ngu'oi tlnh nhan. Tit ngay c6 hoang tulo vua Ham Phong cang sung Iii Lan Quy Phi, nang d~n d~n chen ca vao vi~c qu6c Sl! va thu'C1ng han vi~c nu'~c v~i nha vua. Cang ngay Lan Quy Phi cang le>ng hanh. Vua Ham Phong We nay ye'u du6i, gily eom do qua dam me s3:c dl).c, con ba Hie'u Trinh Hoang H~u thl qua hi~n, l?i them khong co con. Chfnh vua Ham Phong We g~n bang ha dfi giac nge> nhi~u va doan tru'~c y d6 chie'm do?t quy~n uy cua Lan Quy Phi nhu'ng dfi qua muQn. Khi vua bang ha, Lan Quy Phi thea lu~t co con la thai ttl du'6 la Hie'u Tie't Hoang H~u). Tay Thai H~u khong ua thuC1ng tim each n6i x!u nang. V~ sau ba con c!m <,loan nha vua kh6ng nen qua say me, g~n giii Hoang H~u rna bO be vi~c nu~c. D6ng Tri tuy la vua nhung r!t ne s<'! my vi the'd~n d§n xa lanh Hoang H~u. Th!y nha vua bU6n bl1c, b<;>n thai giambay ve vua nen blit chu~c tien de'de giai s~u bhng cach cM trang len ra ngoai thanh de t~i nhung ndi chua gai hl;lng sang dlim minh vao tM chdi bC1L M9t thC1i gian sau nha vua bi b~nh phong tinh v~y rna. v~n tie'p t\;Ic len tr6n khoi hoang thanh v~i bQn hfiu than tin r6i sang tinh md ll;li len vao. Tay Thai H~u tuy c6 de y canh chung nhung nha vua dli qua m~t du<'!c m9t cach tai tinh. TMt ra Ia nhC1 bQn thai giam manh l~i dan canh. Tuy nhien, cang ngay nha vua cang th!y trong ngu-1t cong trinh ghe g<1m clla ngt1Cfi thc;l kheo c~m c\lm lam vi~c ca tu~n Ie. Tuy nhien ba dung m(>t l~n r6i li~ng bOo sO' cung nu ph\lc dich h~u h~ ba ra't dong. m~i ngt1Cfi 10 mQt ph~n sJ:!. rieng. M~i ngay ba t3:m m(>t l~n trong cai h6 nho hay b~ tlfm dyp l(>ng lfty. Sau khi tlfm xong. cac th~ nu 10 m~c ao qu~n; chai t6c cho ba va ph~n k6ti6p la "di ngoai" (di du). Th~i d6. m~c du diI c6lienMv<1i nt1<1c ngoai. nhltng khong nh~p d\lng C\l d~ di c~u bAng sa nht1 hi~n nay rna chi dung cai bOo Sau khi dung xong se dt1c;lc mQt cung nu di d6 va chuirna cffn tMn. Theo lCfi thu~t 1~1 clla ba He Rong Er thl Tit Hi Thai H~u tht1Cfng gQi cai bO a'y bhng hai ti6ng "nha quan". Cai "nha quan" a'y khong pMi lam bAng d6 trang men rna la bhng g~ dan ht1dng quy c6 khlfc hlnh m(>t con thhn lhn c6 g1n h6ng ngQc ra't dyp. Cfing then ngt1Cfi no tl nay thl. TitHiThai H~u khong chiu dt1c;le mui nhang kh6i cfing nht1nhung mui thdm nhan t~o rna chi thich mui thdm cua cac lo~i trai cay tt1di. VI th6. cac thaI giam tht1Cfng ngay diI rai trai cay c6 mui thdm d~t trong nhung cai gio d~ dQc then hanh lang ndi ba tht1Cfng di qua. Nhi~u tt1li~u quy gia va khong kern ph~n ly thu v~ Tit hi Thai h~u ngay ding dt1c;lc tIm tha'y. MQt tai li~u nt10c ngoai dt1c;lc ph6 bi6n tren bao chi moi day cho tha'y TitHi Thai Mu la ngt1C1i ra't cffn th~n. ich ky va chi bi6t so-ng cho ban than. Nhiing st! ki~n nay dii bQc lQ ro rang luc ba con la mQt ba hoang thet ra Ina va tnt<1c khi ch6t ba cfing to ra vo cung 10 la:ng cho cUQc sO'ng clla mlnh 0' ben kia th6 gioi. 39 OOAN VAN THONG Ngay tit:lamGiap ngQ 1894, nghIa la tni6c khi ba lla tr~n 15 nam, ba aa: ra l~nh t~p trung ti~n cua va nhung th~y th<;f xay c~t n6i tie'ng a~ 10 xay lang m(> cho mlnh. Ba r~t btu tam ae'n ph~n h~m a~t m(> huy~t nen cll quan Ngg ti~n thai giam .Ti~u lXic Tnidng la ngltCli rna ba tin wdng dung ra 10 don d6'c vi~c xay c~t. Ba can d~n r~t IcY la mQ huy~t pMi to l6n rQng rai vi a6 la cM rna ba se nhm an nght. Sau khi hoan t~t cong trlnh xay dl1ng, Tir Hi aa xu6'ng xem ndi h~m m(> gQi la Bfa Cung va ba aa: hai long VI Bja cung r~t nghiem m~t, to 160. ayp de. Ba ra l~nh bay ban va dQn tra, banh ngQt a~ VIla ng6i u6'ng tra VIla an banh ngAm nghia nm rna mlnh se an nghi aoi aoL Sau d6 ba ra l~nh demnhUng gI ba thich xu6'ng tntng qay trong Bja Cung. Nao a6 a~c, nEw cac v~t trang tri va nh~t la vang b~c, chau bau, ngQc nga, t~t ca a~u aU<;fc sAp xe'p vao h~m mQ. Nhung buc tranh quy ghi cling aU<;fc aem gAn tren WCfng, c6 buc rna ngay nay nhung nha sltu ~p tranh aa danh gia tren ca tti~u Dollars My. Tir Hi Thai h~u con d~n r~t IcY rhng khi ba qua aCfi pMi aeo vao nguCIi ba nhung tht1 trang st1c rna ba thuCfng deo .hang ngay d c6, d taL d c6 tay, ng6n tay. DI nhien cac d6 trang st1c cua ba c6 qua nhi~u, khOng nhUng a6 trang st1c Trung Hoa rna cOn c6 nhung a6 trang st1c r~t ayp va r~t l~ mAt cua Tay Dudng nua. VI bEl c6 6c bEli xich Tay Phlldng nen chi a~ xemchdi rna khong bao gio dung. Thy nhien bEl ra l~nh tuin tang ~t ca nhung tht1 d6 theo ba. MQt BI MAT CUNG DINH 40 s6 tai li~u l.ich su ghi ding TIt Hi Thai Mu thich d~ mong tay th~t dai va co nhi~u cQng ncr chi chuyen mQt vi~c la 10 san soc gin gift mong tay cho ba.Tai li~u cho bie't mong tay cua ba TIt Hi d~ dai de'n 10 centimet va khi ba qua doi, vi~c t~m li~mra'tkho khan vlluonluond~ykeo scfm6ngtay gay. Luc can s6ng ba thuong dung muOi cai bQc mong tay b~ng vang co kham ngQc lttu ly. Nen khi t~m li~m, cac pMn nay d~u ducfc g~n bQc vao ta't ca cac mongo Ngay trong mi~ng ba luc t~m li~m cling ducfc tha vao mQt vien ngQc quy gia the' gian hie'm co. V~ sau trong cac cUQc b~o lo~n vien ngQc nay va mQt s6lon cua cM da bi danh dp. B6 dung ducfc chOn theo vao duoi mQ huy~t cua TIt Hi Thai Mu can co m9t cai 10 sudi d~c bi~t bhg ngQc quy gQi la NgQC Phi Thuy. Thoi gian t~m li~m than xac TIt Hi Thai Mu ra't Hiu , ITt 3 giO sang de'n 4 giO chi~u ngay hOm sau VI thea dung Wi d~n cua ba luc can s6ng la phiii lamta't ca nhung gl rna ba dn. VI Scf sau khi che't khong can ai theo l~nh minh nen ba dii ngilm dt d~t nhi~u tay chan bQ h~ va mQt s6quan vien than c~n cua ba d~ thea di5i quan sat, ne'u ai ba't tuan l~nh se bi gie't ngay. Sau khi t~m li~m xong, phiii cho them hai tje'ng d6ng h6 ncra VI phiii can dcfi giO t6t d~ phat tang. Toan th~ nhung quan vien, phi tiln, thai giam... d~u thay d6i y phJ;lc, cac cung phi my nu d~u m~c d6 tang, cac quan vien, thai giam m~c ao da de tr~ng di giay den, cac tua do tren mu cac thai giam phiii g<1 bOo Sau d6 Mt dilu cu ai:Cac nghi l~ v~ tang rna duCfc keo d~li trong 49 ngay r6i moi chuy~n quan tai xu6ng Bia cung. Quan tid cua TIt Hi Thai H~u to Ion, duong b~ vo cung lam b~ng gfi ITt mQt than cay rna su li~u gQi Ia B~i thQ dJ;lc bQng than va ben ngoai bQc vang. Co tai li~u l~i cho ding quan tai ducfc ghep bhng cac gfi quy ch~m tr6 tinh vi. Than xac TIt Hi 41 DoAN VAN THONG hie ba'y gio dli<;1c cham soc sl;1ch se, thay qu~n ao. Ba dli<;1c m~c thQ y, d~u dQi mil phl;lng, m~t may to son di~m pha'n vo cung ttldi t6t. f)~c bi~t hai ban cran dli<;1c lu6n vao mQt doi hai bhng nhung co gfin ngQc quy. MQt cai g6i gQi la NgQc Thl;1ch Lien Hoa dli<;1c dung d~ g6i d~u cho ba con hai chan thi gac len mQt cai g6i kMc co gi\n ngQc mau ll;lc. Toan th~ bQ lling clla ba dli<;1c nhm tren mQt cai "d~m" duc bhng vang kh6i dung thea Dch thlioc clla lling ba. Cilng thea stlli~u thi dang ly ra TITHi Thai H~u con s6ng them mQt thoi gian nua nhling s clIng oou OOrtng khac. d rieng trong mQt Hiu dai xa hoa trang l~ va d~y bi m~t, hoang h~u tuy6n chQn OOung cung phi, ngrt<1i h~u than tin OOilt, ngay ca liOO gac ciing v~y. The'Ia hoang h~u Mt d~u cUQc d<1i trac tang. M6i khi bl1t g~p mQttridng laOO, mQt ngM si, mQt quan ch((c trong tri~u c6 OOung net hng da drtm ilp, ne'u v<> tlnh d6 IQ mQt chi tie't 000 vi~c bi m~t phOng the vdi ba d~u bi bi m~t gie't che'{ va wi thay trong mQt wng bi m~iclla toa· lau dai. Ndi day kh<>ng mQt ai drtng thOa Il}an drtn hQ. Theo su gia La Mil Juvenal thi thrtong thrtong t11 tay hoang h~u gie't cac n~n OOan nen nft kh6 rna bi lQ. MQt Mm trong mQt phien hQp nghi vi~n, hoang h~u d6 yde'n Vinicus la mQt ngrt<1i dan <>ng dang da'p d~ thrtdng, lin n6i hill loat, li~n cho mOi vao g~p hoang Mu ngay to'i Mrn d6. Nhrtng Vinicus oai 51 DoAN VAN THONG GillO'ng ngu Clla vua chua anh quoc ( vua CharleII). Gh€nam Hy I~p Gh€ngoi Syria BI MAT CUNG DINH 52 hung trong nghi tntong l~i khong du sac thoa mlin dtf>~ l'.fui. Ngay 11 thang 7 nam 1762 hoang de' phlii lam gia'y xin thoai vi triOO len nil hoang, dU<;1C nil hoang cha'p nMn va cho v~ d ~i mQt bi~t thl! xa xoi tren caOO d6ng Ropseha ding vdi nguCJi yeu la Vorontsof. Gregor Odov tit nay dang tren diM cao cua daOO vQng, mu6n d~ dang thl!c hi~n mQng hoang de' sau nay, nen da ng~m sai em la d~i uy Alexi Odov am sat Pierre III trong mQt bila an sang. Nil hoang Catherine nghe tin keu kh6c va vo cling tac gi~n GregorOdov nen ra l~nh tl\lC xua't vo quan va d~y nglfC1i nay khoi hoang cung de'n M~c Tu Khoa OO~n OOi~m V\l mdi. Tit d6 nilhoang ranh tay cai tq da't Nga meOO mong rQng ldn rna khong mQt the' ll!c nao ben c~oo ngan can. Nil hoang Mt tay vao vi~c d6i mdi da't nudc va da giup nudc Nga mQt thC1i thiM d~t. Sau khi di~t trii' cac d6i tM, nil hoang Catherine ra I~OO xay them cac cung di~n nguy nga, t~p trung vao trong tri~u cac aOO hUng hao ki~t, cac thien tM d~ nil hoang SIT d\lng. Quy~n uy tQt diOO nhlfng v~n g6i chie'c phOng khong, nil hoang khong th~ chiu dU<;1c, OOd l~i aOO chang dl{t ngl!a cho minh hOm dao chiOO, d6 la Potemkine, thie'u uy trong dQi ngl!lam quan d~p trai hao hoa phong OOa, quy dudi chan nil BC11 VUA CHUA 63 DOAN VAN THONG hoang va dii dlt<;fc thltong 10.000 Nga kim r6i len cht1'c d:;li uy. Sau tr~n tMng quan Th6 Nhi Ky, nii'hoang phcng cht1'c thie'u tltdng r6i l~i trung tltdng va dlt<;fC phep vao ye't kie'n niY hoang 0 m~t cung. T~i day niY hoang dii khong dm long dlt<;fc trttdc anh tltdng tre, va Potemkine cling khong th~ nh~m m~t trttdc s~c dliP ella niYhoang. The'Ul tttd6, niYhoang nuong chieu quy trQng Potemkine ra't mlfc. Tuy nhien tanh niY hoang mau chan, the'la trong m~t cung c6 them nhiYng chang trai mdi, d6 la hQa si Iandskov, binh nhl Zorick, dl;}i thiln Vassiltchikov, Zoubov... HQa si Iandskov la nglt<1i dlt<;fc niY hoang giiY Hiu trong m~t cung VI anh chang c6 tai ve khoa than. Sau nhung l~n khoa than cho hQa si hQa hlnh minh, niY hoang ll;}i ra l~nh chinh hQa si phai khoa than va the' la hQ cung nhau quay cu6ng trong yeu dltdng say d~m. Luc mdi dlt<;fc chQn vao cung, hQa si to Idn, m~p m~p, di~n trai bao nhieu thl v~ sau anh ta tan t~ ba'y nhieu va g~n nhlt mQt ong gia lQm khQm. Cu6i cung hQa si che't VI b¢nh lao. NhiYng nglt<1i tlnh khac ella niY hoang ding diln diln bi dao thai va than b~i danh li~t. Mdi day, mQt tai li~u dlt<;fc d~ng tai tren t~p chi Th<1i B~i Mdi (Vi~t Nam). Theo tai li~u nay thl t~i vi~n bao tang Arkhanghenxkoie thuQc ngo~i 0 M~c Tit Khoa 0 Nga vAn con htu giiYl~i mQt cai ghe' di ky ella niY hoang Catherine. Bay la cai ghe' chuyen dung d~ an ai gQi la "ngai l~c thu" do chinh nil hoang g<;fi y d~ mQt nglt<1i th<;f kheo tay trong tri~u d6ng, chie'c ghe' dlt<;fc d~t trong mQt nha kho. Theo truy~n thuye't thl nil hoang Catherine la mQt nglt<1i dan ba Iuon Iuon doi hOi sinh IY. Be'n hk tu6i dii v~ chi~u, n~ng Ilfc v~ sinh d\lc ye'u rna ba vAn can ham mu6n. VI the'ba dii nghi BI MAT CUNG DINH 64 d€nnhung gl c6 th€git1p t~ng cuCfng v~ hOl;1t de>ng sinh 19 cho mlnh dUeJc thu~n leJi. Chi& ngai Il;1c thU Ida c6 Ie la v~t bit dn d€nhang ngay. Gh€co nhung ph~n co th6 xe dich chuy6n de>ng theo mQi phudng hu6ng, cao th~p. Nu hoang Catherine cai tq nu6c Nga me>t thm gian kM dai la 34 n~m, k6 tit n~m 1762 va m~t n~m 1796. M~c du dlfm mlnh trong thU hoan 11;1C v6i vo s6 dan ong thay nhau ph1;lc V1;l nhUng nu hoang 1uon 1uon khoe ml;1OO, da thit h6ng hao, d~y sinh l!!,c. Chi mQt l~n tt1 OOien bi dau b1;lng va chong m~t du dQi, cac ng!!' y c6gil:ng h€tlong chua chl;1y OOung nu hoang dii triit hdi thd cu6i cung. Gi6i y khoa v~ sau cho ding co Ie nu hoang bi chang dau ruQt du d€nde> nguy ng~p, khuc ruQt thi'ta sung 16n va bi vo khong th6 cii'u chua dueJc. Ngay nay, dan chung Nga v~n haOO di~n v~ nu hoang Catherine cua hQ, mQt ngum dan bit tuy bi xem 1a dam 10l;1n nhUng v~ m~t chinh tr! va 1iinh dl;1O, ba 1a nguCfi dii co cong pMt tri€nqu6c gia v~ nhi~u liinh Vt1c. Trong khi d Hy Ll;1p c6 nuhoang Theodora d~m mau thl tl;1i nu6c Anh cling co mQt ba h0ang dUeJc m~nh daOO 1a nu hoang Mary d~m mau (Bloody Mary). Nil' Hoang Mary Nu hoang Mary E>~ Nh~t 1a con gai cua vua Henry E>~ Bat, me>t ong vua n5i ti€ngda tlnh va tan ac, n5i danh chern d~u vg. Khi trd thaOO nu hoang, ba khuyOO 10at mQi tha k€ ca m~t ton giao VI ba 1a nguCfi thuQc giao hQi ThienChUa La Mii nen nhung gl tnt6c d6 hoang d€EdwardVI dii qui diOO d~u bi My bOo Ba khuy€ndlJ. dan chUng khong dueJc tin V~lO phUng dieu dii dUeJc rao giang d cac OOa thCf cua nu6c AOO. 65 DoAN VAN mONG BrownBrnJl Nfr Hoang MARY (Anb quoc) t.,c danb Ba Hoang dAm mau(Bloody Mary). Bi MAT CUNG DINH 66 Ba ba't cha'p mQi chi trich ch6ng d6i. TMt ra hic ba'y giCl khong ai dam ngang OOien ch6ng d6i ba mQt cach tn!c di~n ngoai OOilng vi chl1c s~c trong giao hQi Anh. Ba coi thU'Clng ta't ca va san sang dU'dng d~u vdi ba't cl1 th€h,tc nao. Cham ngon cua ba la "gi6t OOilng ke la 16i c1~ chUng im hdi". Ba qua lQng haOO va tan b~o d6n dQ dan chUng dil d~t cho ba inQt bi~t daOO la Mary f>Am Mau (Bloody Mary) gi6ng ba hoang Theodora dAm mau cua Hy L~p. Ba dil ra I~OO dan ap khung b6 va cang c6t~o ra cang OOi~ukhung b6 cang t6t (t~ gay khi6p (tam kiOO hoang trong dan chUng va cho OOilng ngU'Cli chc5'ng (t6i. Nil' hoang Mary f>~ I dil tirng ra I~OO thieu s6ng 300 ngU'Cli tren gian lti'a (to giil'a OOiJ'ng ti6ng la het vang d~y ml}t g6c tr<'li. Trong suc5't thCli gian ~m quy~n hanh, c6 th~ gQi cai thU tieu khi~ncua ba la thieu s6ng OOilng ai ch6ng dol Nhilng vi chl1c s~c trong giao hQi OOU'T6ng giam mvc Granmer, Nicolas Ridley, Hugh Latimer... d~u l~n lU'<;1t bi Mary f>~ I ra I~OO d6ng vao cQt g~ dt!ng giila quang trU'Clng va thieu s6ng vi hQ dil Idn ti6ng ch6ng d6i cac haOO dQng ngang ngU'<;1c cua ba. NgU'Cli ta tu(}ng ngU'Cli dan ba s~t mau, hung tan va I~OO gia khong c6 tim. HQ nghi rhng ba khong c6 ch6ng. NhU'ng sau d6, ba dil chQn mQt ngU'Cli rtt h<;1p y vdi ba, d6 la Philip II, b~o chUa n6i daOO Tay Ban Nha. Philip Ii qua (tung la mQt b~o chUa, mQt con quy dil' khat mau khong hdn khong kern. Trong OOilng tr~n quy6t chie'n vdi quan (tQi cac nU'dc, ong dil ra I~OO chia cac tu binh b~t (tU'<;1c (tern ra lam hai: Nhil'ng tu biOO biOO thU'Clng thi chern (t~u con OOilng tu biOO thuQc tin (t6 di giao thi (t6ng vao CQt va n6i lti'a thieu s6ng. Philip II (fa vo cung khoai tra khi lam (ti~u tan ac va nghi 67 DOAN VAN mONG ding d6 la mQt sang ki~n thU vi l~ lung. Luc Mary I v~ lam ve:J Philip II, ba hoang nay l~i hQc them dUe:Jc nhung phudng cach gi~t ch6c mdi. Hai vfJ ch6ng dii trd thanh ac quy tung hoanh tren th~ gian rna Au Chau la vting da't chung ho~t dQng. N~m 1555, de kh6ng ch~ ca Au Chau, Philip II dii cho Ve:J dUfJc tha h6 lam mua lam gi6 d Anh va Mary B~ I dii ra tay tan sat. CuQc chi~n tranh tan kh6c cha'm dl.1't vao n~m 1558, ciing cha'm dl.1't luon uy quy~n cua Mary B~ I. Nhi~u ttt li~u qch sit ke ding vua Philip II dii ru6ng bO ba khi~n ba dau kh6 va tha't vQng va cung. Hang ngay ba s6ng am th~m co dQc trong ffiQt lau dai, it ngu<'1i than tMm vi~ng VI ba dii gay ra qua ~i~u ch~t ch6c the tham cho nguC1i khac. Ba con nghe due:Jc ca nhung Wi than oan, nguy~n rua cua dan chUng n6i v~ ba. Mary B~ I s6ng trong tuy~t vQng va an Mn ttt d6 cho d~n ch~t, Va khi ch~t ba dii qulin qu~i keu len "6i! maul maul mdu ngf)p cd nglMi ta!". Quy~n uy ella mQt nil' hoang th